[zaloguj się]
[pdf]

ROZTARGNIONY (69) part praet pass pf

roztargniony (55), roztargnion (13), roztargniony a. roztargnion (1).

roztargniony, roztargnion (69), [rozstargniony].

roſ-, ros- (59), roz- (10), [roſſ-].

Pierwsze o oraz a jasne; -ón; -on- (15), -ón- KochZg (2).

Fleksja
sg
mNroztargniony, roztargnión fNroztargnionå, roztargniona, roztargnion(a) nNroztargnioné, roztargniono
Groztargnion(e)go Groztargnion(e)j G
Aroztargniony Aroztargnioną Aroztargnioné
Iroztargnionym Iroztargnioną I
L L Lroztargnionym
pl
N m pers roztargnieni
subst roztargnion(e), roztargnion(e), roztargniony
A subst roztargnion(e)
I m roztargnionymi

sg m N roztargniony (15), roztargnión (8); ~(attrib) -ony (3); ~(praed) -ón (8), -ony (3); -ón BielKron (2), RejAp (2), PaprUp; -ony RejPos, SkarŻyw; -ón : -ony Mącz (3:1). ◊ G roztargnion(e)go (1). ◊ A roztargniony (4). ◊ I roztargnionym (3). ◊ f N roztargnionå (4), roztargniona (3), roztargnion(a) (1); ~(attrib) -å (2) SkarJedn, KochCn, -a (1) SkarŻyw; ~(praed) -å (2) RejAp, WujNT, -a BielKron (2). ◊ G roztargnion(e)j (2). ◊ A roztargnioną (2). ◊ [I roztargnioną.] ◊ n N roztargnioné (8), roztargniono (1); ~(attrib) -é (5); ~(praed) -é (3) FalZioł, BielKron, ModrzBaz, -o (1) RejZwierc; ~-é (1), -(e) (7). ◊ A roztargnioné (2); -é (1), -(e) (1). ◊ L roztargnionym (1). ◊ pl N m pers roztargnieni (4). subst m i n roztargnion(e) (5). f roztargnion(e) (2), roztargniony (1); ~(attrib) -(e) (1); ~(praed) -(e) (1) RejPos, -y (1) RejZwierc. ◊ A subst roztargnion(e) (1). ◊ I m roztargnionymi (1).

Składnia dopełnienia sprawcy: roztargniony przez kogo (1).

Sł stp s.v. roztargnąć, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) i XVIII w. s.v. roztargać.

1. Rozdarty, rozerwany przez szarpanie; concerptus, conscissus, discerptus, discissus, laceratus Calep (6): Też ieſtliby ſie przygodziło dobrze przed cżaſem: iżby łożiſko było roztargnione/ [...] tedy ma baba wziąć oleyku Lilijowego [...] y wlać ciepło na mieſtcze [...]: dla odwilżenia drogi, aby tim ſnadniey płod wychodzić mogł. FalZioł V 20c; Concerptus, Discerptus, laceratus – Rozerwanij, roztargnionij. Calep 230b, 244b, 329b.
a. O ludziach: zabity przez rozszarpanie (2): Bes roſtárgnion. BielKron Kkkk2v.
Wyrażenie: »końmi roztargnion« [cf ROZTARGAĆ znacz. 1.a.] (1): Leſek ktori zdrada doſtal Panſtwa tilko przes noc panowal/ Konmi roſtargnion. PaprUp A4v.
2. Podzielony, rozdzielony na części; dispertitus, divulsus Mącz (38): Dispertitus, Rozdzielony/ wſádzony/ też roſtárgniony. Mącz 281d.

roztargniony czym [= działaniem czego] (1): Weźrzy potym ku gorze/ á chmury ſie broią/ Roſtárgnione powietrzem/ ná poły ſie dwoią. RejWiz 165v.

roztargniony czym [= jakim działaniem] (2): Czoż ty rzecżeſz nędzny báłwánie/ ktory gdy cie trochę ſwiát ku gorze wynieſie/ tedy ſie nádymaſz iáko pijáná ná morzu/ kthora ledá záchwianiem wnet roſtárgniona będzie. RejAp 10; SkarŻyw 317.

Szereg: »rosypany a roztargniony« (1): Dissolutam et divulsam rem conglutinare, Roſipáną á roſtárgnioną rzecz ſpoyić/ zbić. Mącz 478d.
Przen (29): A przed ſtárániem roſpłynęłá ſie iáko wodá myſl moiá y roſtárgnione ſie ſtały członki moie RejPs 31v; nieinácżey iedno iáko y ćiáło byłoby roſtárgnione [corpus ... laborare necesse esset]/ gdyby cżłonki/ mieyſcá ſwe opuśćiwſzy/ przeniosły ſię ná drugich cżłonkow mieyſce/ á w ichby ſię vrząd wdáły. ModrzBaz 68v.

roztargniony czym (1): iż ten ieſt koniec y tá potrzebá Zborow S: [...] áby ſię wiárá roſtárgniona Heretyctwem pośiláłá SkarJedn 298.

Wyrażenia: »roztargniony na wiele części« (1): Ale y wiele przyiaćiół ſobie iednáć/ nie ieſt do końcá dobre: ábowiém miłość roſtárgniona ná wiele częśći/ nie ieſt ták mocna/ iáko ſpólna/ á ſpoiona KochCn B4.

»na dwoje roztargnion« (2): A iż then narod ludzki ieſzcże iákoż od Kaimá był ná dwoie roſtárgnion/ że ſie iedni rodzą zli á drudzy dobrzy RejAp 102, Ee2v.

»[kto] wiary roztargnionej« = niestały, wiarołomny (1): Był ten Kálimach rodem z Włoch [...] wiáry roſtárgnioney/ rády płochey/ dla tego był vćiekł do Polſki z Włoch prze niekthory wyſtępek BielKron 399.

a) Zniszczony, doprowadzony do upadku (1): cżym ſie záwżdy muśi wzruſzyć ſrogi gniew/ ná ten wſzytek ſwiát/ Páná náſzego/ ták iż y kroleſtwá cżáſem bywáią roſtárgnione á w niwecż ſie obráczáią. RejPos 78v.
b) O uwadze: rozproszony; o ludziach: mający rozproszoną uwagę, niemogący się skupić (8): Ecstaticus Eyner der vertzuck iſt Roſtárgnyony. Attonitus pro eodem Stupidus idem Murm 75; BartBydg 55.

roztargniony czym (2): Mącz 447c; á Pánowie też zwierzchni mnoſtwem namiętnośći cżęſtokroć roſtárgnieni bywáią [impediantur]/ że niemogą bácżyć coby było ſpráwiedliwego ModrzBaz 97v.

Wyrażenia: »myśl roztargniona« (1): Bo ztąd rośćie pomieſzánie ſtanow/ gdy ſię ludźie wdawáią w ſpráwy ſobie nienależące: ztądże też/ y właſne powinnośći ſwe [...] wżdy niedbále ſpráwuią/ máiąc dla cudzych ſpraw myśl roſtárgnioną [qui animis ad res alienas sunt distractis] ModrzBaz 68v.

»umysł (bywa) roztargniony, na umyśle roztargniony« [szyk 3:1] (2:2): Distentus et opera et animo, Ná vmyśle y rozmáyitemi ſpráwámi roſtárgniony. Mącz 447c; Distrahuntur animi in contrarias sententias, vmysły rozmáycie bywáyą roztárgnione. Mącz 461d, 281d, [460]d.

c) Zajęty wieloma pracami (2):

roztargniony około czego (1): WujNT Luc 10/40; [A Martha była roſſtargnioną [distrahebatur] około rozlicznyi poſługi MurzNT Luc 10/40 (Linde s.v. roztargać)].

roztargnion czym (1): Occupari et distineri, Być rozmáyitemi pracámi roſtárgnión. Mącz 447c. [Cf też b) »umysł roztargniony« Mącz 447c.]

d) Pełen niepokoju, zamętu myślowego, w rozterce (9): Differre aliquem, Záſmućić á roſtárgnionym kogo vczinić. Mącz 123b; In diversas partes torqueri, Rozmáyicie być roſtárgnión/ niewiedzieć co pierwey począć. Mącz 459a, [460]d; przybyłoć by miłe a weſołe ſerce dobrego ſumnienia/ ktore záwżdy roztárgnione mieć muśiſz. SkarJedn 365; GosłCast 67.
Fraza: »będzie roztargniony duch« (1): A powſtánie miáſto przećiwko miáſtu/ [...] á będzye roſtárgniony duch w ſercach ludu onego/ á rády ich niebeſpiecżne będą/ á niepewne poſtánowienie ich. RejPos 188.
Wyrażenia: »myśl roztargniona« (2): bo też one [mandaty królewskie] myśli ſędźiow niepomáłu roſtárgnione cżynią [distrahunt iudicis animum]/ gdy dwie drodze máiąc przed ſobą/ niewiedzą ktorą ſię vdáć ModrzBaz 97; SkarŻyw 397.

»roztargniony na wsze strony« (1): Roſtargniony na wſſe ſtrony/ nie wiem co mam czynić SeklPieś 19v.

e) Niezrealizowany, niedoszły do skutku (2): BielKron 340; iáko rády ich [nieprzyjaciół] y wſzytki ſpráwy ich były márnie á nikcżemnie roſtárgany RejZwierc 265.
a. [O jedności Trójcy Św.: Ze ty trzy oſoby niezmieſſane/ ale od ſiebie rozdzielne/ ni iſtność Boſka roſtargniona/ ale wiednośćy zoſtać ma/ znamięnićie okazano ieſt UstKościel 4, 4v.]
b. Podzielony terytorialnie (4): A w ten cżas było roſtárgnione kroleſtwo Moráwſkie/ ták áż go káżdy po kęſu dzierżał. BielKron 322v; y kroleſtwo iego [króla Baltazara] było ſzpetnie roſtárgniono. RejZwierc 46v; [BielKron 1551 13v; W tym Berescziu folwark natenczas jest trifariam roztargniony LustrRus I 114].
Wyrażenie: »na wiele części roztargnion« (2): Thę źiemię Miſią pierwey zwano/ ále dziś ná wiele cżęśći roſtárgnioná BielKron 277, 274v.
3. O wspólnotach: w którym doszło do rozłamu, braku jedności, też niezgodny, skłócony (18): Widząc [Tarkwiniusz] Senat roſtárgniony/ wybrał iny ná ſwoię wolą. BielKron 103v; Biſkupi záśiedli/ Aby lud roſtárgnióny ku zgodźie przywiedli. KochZg A4, A2; OrzQuin Zv; Tu dopirko iuż nie będą roſtárgnione [owieczki, tj. wierni]/ tu dopirko będą cie pilne iáko wiernego páſterzá ſwego. RejPos 123v; CzechRozm 78; KochWr 21.

roztargniony około czego (1): Theodozyus Caſarz [...] zebrał był máło przed tym Concilium wtore w Epheźye/ chcąc vſpokoić páńſtwá ſwe około wyáry roſtárgnyone. KromRozm III P8v.

roztargniony czym (3): iáko to rzecz ieſt [...] niebeśpieczna Króleſtwu Polſkiemu/ Królá koronowánégo do tąd nie miéć/ pokiby ſye ći ludźie Wiárámi roſtárgnieni/ ná iednégo Kápłaná nie zwolili. OrzQuin V3, V3; znowu poſłał kośćioł Rzymſki do Bulgáryey święte ſługi Boże/ [...] áby on narod Greckiemi ná kośćioł Rzymſki potwarzámi roztárgniony vſpokoili SkarJedn 229.

roztargniony w czym (1): Widzę miáſto w ich rządźie ná poły zginioné: Miáſto ná zbytki zgodné/ w myślach roſtárgnioné. KochPs 81.

Wyrażenie: »(sam) w sobie roztargniony« (5): iż gdy od niego odſtępuią [królestwa od Pana]/ záwżdy gdy ſpada z nich obroná iego/ bywáią práwie záſlepione á ſámy w ſobie roſtárgnione/ á w roſterk á w niezgodę obrocone RejPos 79v; Iż káżde kroleſtwo w ſobie roſtárgnione [in seipsum divisum Vulg Luc 11/17]/ muśi być zniſzcżone. RejPos 334, 76v, [77], 79.
Przen (1): nád wámić wielkie nędze/ niedoſtátki/ vciſki [...] práwie wiſáią: á to wſzytko dla roſtárgnioney Wiáry/ y dla wzgárdy ſłowá Bożego LeovPrzep B4;
4. Rozproszony, znajdujący się w bezładzie [po czym] (1):
Wyrażenie: »roztargniony i tam i sam« (1): Zażę [lege: zasię] ktora [ipostasis, tj. krwawy osad w moczu] ieſt roztargniona y tam y ſam po vrinie. Tam wiatry w żywocie y w żyłach: panuią. FalZioł V 10.
5. [Wyleczony: Tákiéż wſzyſtki bolączki tóż naśienié [tj. len] odmiękcza/ zbiéra/ któré nimogą bydź roſtárgnioné/ á to wárząc w wodźie/ trochę miodu przydáć/ czynić plaſtr. UrzędowHerb 192a.]
*** Bez wystarczającego kontekstu (4): Distringi, Roſtárgnionym być/ też obowiazánym [!]. Mącz 421d; Diversum distrahi, Rozmáyicie być roſtárgnión. Mącz 487d, 447c, 462a.
*** Dubia (w dosłownym przekładzie z łaciny; wydania współczesne korzystają z innej podstawy, wydania dawne komentują fragment jako niejednoznaczny) (2):
Szeregi: »oderwany i roztargniony« (1): Ná on cżás/ będzie przynoſſon dar Pánu zaſtępow/ od ludu oderwánego y roſtárgnionego [a populo divulso et dilacerato] Leop Is 18/7.

»roztargniony a splundrowany« (1): Cżáſu onego będźie przynieſiony zá dar Pánu zaſtępow lud roſtárgniony á ſplundrowány [populi tracti et depilati] BibRadz Is 18/7.

Synonimy: 1. podarty, poszarpany, rozdarty, rozszarpany; a. podrapany, poobrażany, poraniony, zabity; 2., 3. rozdzielony, rozerwany; 4. rozproszony; 5. wyleczon.

Cf NIEROZTARGNIONY, ROZTARGNĄĆ

ALKa