[zaloguj się]
[pdf]

GADANIE (74) sb n

gåd- (65), gad- (2); gåd-: gad- SkarŻyw (9 : 2); -anie (66), -ånie (1) MurzHist; e jasne.

Fleksja
sg pl
N gådanie gådaniå
G gådaniå
D gådaniu gådani(a)m
A gådani(e) gådaniå
I gådani(e)m, gådanim
L gådaniu

sg N gådanie (20); -e (1), -(e) (19). ◊ G gådaniå (14); -å (13), -(a) (1). ◊ D gådaniu (6). ◊ A gådani(e) (14). ◊ I gådani(e)m (3), gådanim (1); -(e)m DiarDop, CzechEp; -(e)m : -im SkarŻyw (1 : 1). ◊ L gådaniu (9). ◊ pl N gådaniå (4). ◊ D gådani(a)m (1). ◊ A gådaniå (2); -å (1) BierEz; -a (1) MurzHist.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Opowiadanie przypowieści, wzajemne zadawanie i rozwiązywanie zagadek (5): Tedy też ná twe gadánie/ Vſłyſzyſz odpowiedzenie. BierEz F4; March3 Xv.

gadanie kogo z kim (1): myſląc cobych miał ták krotofilnego náprzod wybiyáć Wźiąłem przed ſię śmieſſnego á krotofilnego Marchołtá gadánie z Salomonem March1Wiet Av.

gadanie ku komu (1): Widząc Ezop ſwe ſkonánie/ Tákowe k nim miał gadánie: Gdy źwierzętá pokoy miáły/ A ſpołem ieſzcże mieſzkáły. Myſz żáby bárzo prośiłá/ By z nią ná wiecżerzy byłá BierEz G4v.

Zwrot: »gadania rozumieć« (1): Mędrce Egyptu wſzytkiego/ Zezwał ich z miáſtá ſwoiego: Ktorzy nawięcey vmieli/ Y gadánia rozumieli. BierEz G2v.
2. Odgadywanie przyszłości, rozszyfrowywanie znaków wróżebnych, proroctwo; divinatio Mącz (2): ato prorocztwo they ſybylle przyąly proroczy ſzwyączy y czynyly gadanye y uyklad pyſaly yey proroczthwa PatKaz II 58; Mącz 91c.
3. Dysputowanie, rozprawianie, rozważanie, roztrząsanie problemów, dyskusja; disputatio Mącz, Cn; affatus, alioquium, collocutio, colloquium, commercia linguae, communicatio a. communio sermonis, dialogismus, dialogus, diverbium, fabula, sermo, sermocinatio Cn (63): BartBydg 143b; MurzHist Rv; Yeſli przez náukę/ náukę śwyecką/ yáko wymowę/ oſtroſć gadánya/ to yeſt Dialektykę á philoſophią [...] byegłoſć w piſmye śwyętym rozumyeſz. Tąć oboyą náuką nádder vczeni byli [...] kácerzowye KromRozm II o4v; OrzList gv; Był v Biſkupá cżłowyek vcżony Ián Fabry Stápulenſis ten rádzył/ áby to gadánie niebyło w Tygurym BielKron 198v; gdyż ſie wewſzyćkim ſpołu wſzyſcy zgadzaćie/ iedno o tey Wiecżerzey Páńſkiey nic/ przeſtáńćieſz więcey gadánia á háńbienia ieden drugiego. BielKron 206v, 193 [2 r.], 195 [2 r.], 204v [2 r.]; A ktorzi ani w mowie ani wskłádaniu nieſą richli/ ći wybornie ku gadaniam według Dialectiki przysłuchaią. KwiatKsiąż Kv, L2v; Mącz 44c, 174a; Zydow niemáło ſwym gadánim y modlitwą Pánu Bogu pozyſkał. SkarŻyw 201; Bo gdy im ty pomagaſz/ by dobrze y Mánicheuſzá Heretyká tu teras przywiodł: pewnie zá pomocą twoią ná tym gádániu wygra SkarŻyw 299, 201, 372, 390.

gadanie kogo [w tym kogo z kim (3)] (6): BielKron 204v marg, 205; SkarŻyw 436 marg, 545; Gadánie vczniow Ianowych z Zydy o oczyśćieniu. WujNT Ioann 3 arg, Ioann 3/25.

gadanie około czego (3): A gdy było ná Seymie/ trzy dni było gadánie około tych Artykułow BielKron 200; SkarJedn 76; WujNT Ioann 3/25.

gadanie przećiwko komu (1): Tego dowodu Zbáwiciel náſz vżywał/ kiedy przećiwko Sáduceuſom gadánie cżyniąc/ z nieśmiertelnośći duſz/ ćiał zmartwychwſtánie pokazał. KuczbKat 90.

gadanie o co (3): łákomſtwá/ ſwary/ zazdrośći/ powſtawáły miedzy nimi/ á co gorſzego dworne gadánia o wiáry BielKron 155, Kkkk4; SkarJedn 275.

gadanie miedzy kim (1): WujJudConf 66 cf »niezgoda i gadanie«.

gadanie z kim (8): Káietan niewdawáiąc ſie ſnim w gadánie vpominał go áby odwołał co przećiw Papieſkim odpuſtom piſał BielKron 194, 195, 195v; RejAp 33; SkarŻyw 390, 436; WujNT loann 3 arg, 25.

gadanie o czym (7): KromRozm I N2 marg; bo co już raz na conciliach postanowiono, nie chcą IchM tego w żadną wątpliwość gadaniem o tym przywodzić, DiarDop 100; GliczKsiąż 65v; RejPos 194, 280; CzechRozm kt; WujNT Ioann 3 arg.

gadanie w czym [= o czym] (2): BielKron 205; Wyrwał ſie iákiś rzecżnik/ Státutem ſzermował/ Gadánie w świętym piſmie záraz záhámował: Mowięcy/ co wam potym/ że o tym mowićie/ Zadnego ná ſwą wiárę tu nie náwroćićie. BielSen 9.

W charakterystycznych połączeniach: gadanie bezpieczne, długie (3), dworne (dworskie) (3), niczemne, potępione,rozmaite, smieszne, wielkie, żakowskie; gadanie czynić (3), mieć, stroić; przestać gadania; wdawać się w gadanie.

Zwrot: »na gadanie wyzywać« (2): SkarJedn 251; On polecáiąc ſię Pánu Bogu [...] cżęſto ie [heretyki] ná gadánie wyzywał/ iáko lew iáki SkarŻyw 373.
Wyrażenie: »gadanie zobopolne« (1): Potym ſię w gadaniu żobopolnym mamy ćwicżyć KwiatKsiąż I.
Szeregi:»czytanie, (a) gadanie« (2): Czytánye á gadánye o wyerze/ yákye dobre álbo złe. KromRozm I N2 marg; ArtKanc N4v.

»dysputowanie (a. dysputacyja), (a, albo, i, to jest) gadanie« [szyk 5 : 2] (7): Cornua disputationis alicuius commovere, Rozgniewáć/ álbo nágábáć kogo ku diſputowániu á gadániu. Mącz 65d, 84c, 333b; A nie poſyłam/ powiáda/ poſłow na dyſputácyą y gadánie/ iedno ná przyięćie tego wſzytkiego/ co Papieſz około wiáry poſtánowi. SkarJedn 311, 251, 365; Aryſtoteles vważnie mądrośći one ſwe rozdźięláiąc/ ná dyſputowánia álbo gadánia lubtylność/ ná oſtre w przyrodzone rzecży wglądániá/ y przycżyny ich náznácżánia/ goſpodárſtwem obycżáie dobre/ y rządy w Rzecżypoſpolitey záwárł GostGospSieb +3.

»gadanie, kwestyja« (1): Gdzieſz tu pociechá ſumnienia s tey náuki/ gdzie ſą tákie gadánia queſtie SarnUzn H6v.

»niezgoda i gadanie« (1): IŻ tá rzecż w kośćiele Powſzechnym wielkie záwſze cżyniłá miedzy doktory niezgodj y gadánia WujJudConf 66.

»pisanie, gadanie« (1): Czemuż ye [pisma Starego Zakonu] czytáyą/ álbo wpiſányu/ gadányu/ y ná kazányu we wſſem krzeſciyáńſtwye zá dowod ku wyelu rzeczam przywodzą? KromRozm II i2v.

»gadanie i poswark(a)« (1): powſtawáyą wyęc o tem gadánya y nyeyákye poſwarki/ w ktorych ſie wſpyeráyąc wywiaduyą/ coby lepſſego było/ yeſli gdiby ſyná ocyec do ſzkoły vcżyć dał/ cżyli gdiby do rzemyęsniká w rzemyęſlo przykazał. GliczKsiąż G5v.

»pytanie a gadanie« (1): Thu obácż iż Pan tho okázáć racżył/ iż dworſkiego á beſpiecżnego pytánia á gadánia o táiemniczach ſwoich á o ſpráwach ſwoich nigdy nie rad widzi RejPos 280.

»gadanie, (a, abo, vel) rozmawianie (a. rozmowa)« (5): BartBydg 92; Mącz 84c, 333b; SkarJedn 314; á iż ſłowy poſtępowáć trzebá/ á gadániem ábo rozmową walcżyć/ ábyſmy niemieli zmyślonych Kátolikow/ ktoreſmy ználi być iáwnymi Heretykámi CzechEp 40.

»nie słowo ani gadanie« (1): mądra proſtotá ich nie ſłowy áni gadániem: ále oſtrośćią pokuty ná wzor świętych do niebá ſie ćiſnęłá. SkarŻyw A2.

»słuchanie takież gadanie« (1): Zwinglius iuż nágotował/ Queſty álbo themá 67 wſzytkim ku ſłuchániu takież gadániu. BielKron 198v.

»spor i gadanie« (1): Tylo o pierwſzy Grekowie ſpor y gadánie cżynili/ to ieſt/ o pochodzenie Ducha S. SkarJedn 275.

4. Mowienie, rozmawianie, rozmowa (4): Tedy wiécey ſie będzieſs radowál z zachowanégo milcżenia/ niżli z dlugiégo gádaniá. OpecŻyw [192].

gadanie z kim (3): Gadánie z białą płćią oſtrożne iſz twarzy ich nigdy niewidział. SkarŻyw 292 marg; Zá plotki to ſtoi v nas Co ty Mária powiádaſz. O páńſkim dźiś zmartwychwſtániu. Y o wáſzym z nim gadániu. MWilkHist 13. Cf »z sobą gadanie«.

Wyrażenie: »z sobą gadanie« (1): O iako ſlodkié ij ſſeżęſné bylo tych milych mlodzieńtzow z ſobą gádanije OpecŻyw 35.

Synonimy: 2. praktykowanie, proroctwo, wrożenie; 3. dyskurs, dysputacyja, dysputowanie, hadrunek, kwestyja, mowa, niezgoda, poswar, poswarek, pytanie, roznica, rozważanie, spor, sprzeczanie się, swar; 4. mowienie, rozmawianie, rozmowa.

Cf GADAĆ, GADKA

MM