[zaloguj się]
[pdf]

POŁOŻENIE (221) sb n

-enie (219), -ęnie (2).

Oba o oraz pierwsze e jasne; -é (30), -e (1); -é : -e OpecŻyw (1:1).

Fleksja
sg pl
N położenié położeniå
G położeniå
D położeniu
A położenié położeniå
I położeni(e)m, położenim
L położeniu

sg N położenié (56); -é (20), -(e) (36). ◊ G położeniå (52); -å (41), -(a) (11). ◊ D położeniu (9). ◊ A położenié (44); -é (10), -e (1) OpecŻyw, -(e) (33). ◊ I położeni(e)m (4), położenim (4); -(e)m FalZioł, GórnDworz, ModrzBaz; -im StryjKron (3); -(e)m : -im BielSpr (1:1). ◊ L położeniu (46). ◊ pl N położeniå (4); -å (2), -(a) (2). ◊ A położeniå (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

Znaczenia
I. Rzeczownik od „położyć” (65):
1. Umieszczenie na czymś (53):
a. Aby siłą bezwładu spoczywało na powierzchni; positio JanStat, Cn; positus Mącz; repositio JanStat [w tym: czego (40)] (51): Positus, Położenie/ poſádzenie. Mącz 309d.
Wyrażenie: »na położenie palca« [o bardzo małej powierzchni] (1): ſrogim trądem záráżony ieſt: iſz ná położenie palcá/ mieyſcá w ćiele iego wolnego nie było. SkarŻyw 35.
Przen [gdzie] (2): Lecż mieyſcá/ ktore obierze Iehowá Bog wáſz [...]/ ku położeniu miáná ſwego [ad ponendum nomen suum] tám/ y ku mieſzkániu ná nim/ ſzukáć będziećie BudBib Deut 12/5, Deut 12/21.
α. Umieszczenie w pozycji leżącej (o niemowlęciu) (2): LEkanie na dziecię przez ſen przychodzi: z wielkiego obżarſtwa iedzenia. A thak w tey przygodzie/ maſz bronić richło dziecięciu ſpać po iedzeniu, K themu przed ſamym położeniem/ rozmocżywſzy w przeſnym miedzie palecz/ namaży onemv dziecięciu ięzyk. FalZioł V 43; zárázem należy áby dzyecyę dobrze powiyano/ dla położenia cyáłá wſfytkiego/ rąk/ y nog GliczKsiąż D5v.
β. Danie, ofiarowanie (42):
Przen: Poświęcenie życia (1):
Wyrażenie: »położenie żywota [w kim]« (1): á gdy mowi Kryſthus iż Abráám/ Izáák/ Iákob/ żywą Bogu/ to śię rozumie o pewnym położeniu żywotá ich w Pánu GrzegŚm 4.
αα. Przedłożenie, dostarczenie, danie do wglądu (40): ma ná tákowégo pozew [...] bydź położony ná Séym: y onégo położenia relácia w kśięgách Grodzkich tegóż Powiátu/ ma bydź zápiſána SarnStat 151.

położenie czemu (1): Czás położenia pozwów ná Séym przed Królá. w Láćińſkim znaydźieſz List 39. A mieyſce położenia pozwóm. Tit. miniſterialis. Sta. 10. SarnStat 756.

Wyrażenia: »położenie ksiąg« = udostępnienie ksiąg sądowych do dokonywania wpisów poza zwyczajnymi rokami sądowymi; actorum a. librorum positio, librorum repositio JanStat (15): UstPraw F2; chcemy/ áby tákowa [wdowa] mogłá bydź pozwána/ álbo do ſądu Ziemſkiégo/ álbo ná piérwſzé álbo blizſzé położenié kśiąg SarnStat 634; PIſárzę [!] Ziemſcy niech będą obliczni przy położeniu kśiąg Ziemſkich: á ieſli nápomnieni ináczéy vczynią/ winą w Státućie opiſáną niech będą karáni SarnStat 745; Tákowy pozew wysſzéy nápiſány może téż bydź ná położenié kśiąg nieczekawſzy Roków SarnStat 1244, 563, 564 [2 r.], 565, 661, 744 (14).

»położenie pozwu« [w tym: gdzie (1)] = dostarczenie pozwu pozwanemu (nie zawsze do rąk własnych); positio citationis (citationum) JanStat [szyk 18:2] (20): ComCrac 17; iż gdyby był kto pozwan przed nas z Wielkiey Polſki/ á mybychmy byli ná ten czás w máłey Polſzcze: tákiemu ma być Rok przełożon od położenia Pozwu zá cztery niedzyele. UstPraw Av, A, H4v; ná Séymiku tákié położenié pozwu/ dla doſtátecznéy wiádomośći przez woźnégo ma bydź publikowáné. SarnStat 151; (nagł) O POŁOZENIV POZWOW. (–) Pozew Wozny z Szláchćicem iednym kłáść ma. SarnStat 755, 98, 118, 409, 436 [2 r.], 524 (16).

»położenie żałoby« (1): Contestari litem [...]/ co w ten czás bywa gdy powodna ſtroná żáłobę przed ſądem kłádzie á záś pozwána ſtroná ná to odpowiedź dawa położenie żáłoby yodpowiedzenie nánię. Mącz 452c.

Szereg: »położenie i pokazanie« (2): tedy tákowé dobrá [...] będą dźierżeć wiecznémi czáſy: áni ku położeniu y pokazániu ná to liſtów [...] niemogą áni máią bydź przymuſzáni. SarnStat 1061 [idem] 1191.
ββ. Zapłacenie (1):
Wyrażenie: »pieniędzy położenie« (1): Repraesentatio item, Gotowych pieniędzy położenie. Mącz 431b.
γ. Wyłożenie czymś jakiejś powierzchni [czym] (2): Lutamentum, Mur Sciáná/ tło álbo co z gliny vcziniono/ gliniána robotá/ położenie/ Pokłádánie w domu gliną. Mącz 200d; Calep 250b.
δ. Zburzenie, zrównanie z ziemią (1): WIem że mi ieſt żał [!] Egru mieyſcá położenia/ Ktory był wroty Polſce ták z mego wiedzenia. [...] Nie wiem by ták był z krnąmbrnym ſercem cżłowiek táki/ [...] Aby nie miał litowáć dźiś vpadku tego CzahTr G4v.
b. Utwierdzenie na płaszczyźnie: pomalowanie (2):

położenie czego (1): Monogrammus, [...] málowánie á króm nágie położenia fárb. Mącz 230c.

Wyrażenie: »pierwsze położenie [czemu]« = zarys, szkic (1): Sciagraphia – Pierſzę połozenie czinieniu. Prima illa et rudis picturae delineatio quae et ichnographia dicitur Calep 953b.
2. Podanie do wiadomości, przedstawienie [w tym: czego (7)] (8): DWoiákich dárow Bożych ieſt w tym Pſalmie położenye LubPs R4.

położenie czyje (1): A ták mam zá tho iż cżłowiek bácżny wſzytko to moie położenie/ y obmowę w dobre obroći/ áni tego gánić będzie/ iżem ia y thu/ y owdzie cożkolwiek ſwego przyłożył GórnDworz B6.

Wyrażenie: »krotkie położenie« [w tym: na co (2)] (5): Praefatio. To ſie wykłáda Przedmowá/ tho ieſth/ krotkie położenie ſpraw wſzytkich co ſie tu tocżą w kſięgach RejAp AA7; Krotkie położenie ná káżdą Roſpráwę RejAp BB8v żp [káżdey Roſpráwy BB8 żp], BB7v.
Szeregi: »argument to jest położenie« (2): Argument to ieſt położenie tey ſprawy ktora ſie żamyka w tych kxiąſzkach. RejJóz A3; RejAp BB7v.

»sprawa a położenie« (1): Ktorego to Zyáwienia/ [...] temu Iánowi ſwiętemu przez Duchá ſwiętego y przez Anyoły [...] ſpráwionego/ ſpráwá á położenie tá ieſt wſzytká. RejAp AA6v.

a. Użycie w tekście jakiegoś wyrazu (1): Tralatio – Słowa niektorego winſzim znaczeniu połozenię. Calep 1079b.
3. Skazanie, ukaranie [s.v. POŁOŻYĆ brak odpowiedniego znacz.] (2): poimano mnichá/ kthory ſie hnet przyznał powiedáiąc/ iż go ná tho dyabeł záwiodł/ Owa Biſkup inácżej nic/ iedno gárłem ſkáráć go chciał. [...] [przyjaciele mnicha] przez przeſtánku prośili [biskupa]/ omawiáiąc go/ iáko złym położeniem dobrego cżłowieká ſkáźi GórnDworz Q2v.
Wyrażenie: »sądu położenie« (1): O dziwnégo ſądu polożenijé/ [...] oto ſgrzeſſyl nieſprawiedliwy a za to ſkárán ſprawiedliwy OpecŻyw 134.
4. Zatwierdzenie [s.v. POŁOŻYĆ brak odpowiedniego znacz.] [czego] (1): ZA prośbą Poſłów Kowieńſkich/ o położeniu dróg źiemie Zmódzkiéy/ [...] Kommiſsarze do Zmódźi wyſzlemy/ którzyby poſtánowili y okazáli drógę SarnStat 1222.
5. Mierzenie [s.v. POŁOŻYĆ brak odpowiedniego znacz.] [czego] (1): Záśię/ co ſye tycze położenia plácu/ Miernicy [...]/ wiodą ſzérzą ná dłużą/ multiplikuiąc liczbę dłużéy przez liczbę ſzérzéy. GrzepGeom Kv.
II. Rzeczownik od „położyć się” i może od „położyć” (15):
1. Rozłożenie się wojska obozem, założenie obozu wojskowego; obozowanie, leżenie obozem [w tym: czego (8)] (13): Także Tatarzy zburzywſzy Węgri, [...] połoźiłi [!] oboż miedzi Strigoniem á miedzi Laurinem/ gdzież ieſzcze ſą kopcze y przekopy znamię ich położenia [habitationis eorum] MiechGlab 16; BielKron 227v.
Wyrażenia: »położenia namiotow« (1): Byli też [w wojsku rzymskim] [...] Metatores, co mieyſce wymierzáli polożenia Namiotow álbo woyſku. BielSpr 12v.

»położenie obozu, obozem« [w tym: gdzie (1)] [szyk 2:2] (3:1): Loca capere, Vbyeżeć mieyſcá ku położeniu obozu. Mącz 34d; Castra – Nąmiotij, połozenię wpoliu obozem. Calep 170b; SarnStat 446, 1310.

»położenie wojska, wojsku« [szyk 5:1] (3:3): Hethmáni ći dwá gdy byli obráni/ iácháli woyſku położenia mieyſce obieráć/ y obráli nie dáleko Mohácżá BielKron 306v, 228; Opportunissima urbs exercitui, Cziſte álbo bárzo potemne miáſto ku położeniu woyská. Mącz 266b; BielSpr 7v, 12v, 54.

Szereg', »w ciągnieniu takież w położeniu« (1): Iáko ſie Tátár⟨owie⟩ ſpráwuią wćiągnieniu tákież wpołożeniu: mam zá to że tego nietrzebá piſáć gdyżeſmy ich wſzyſcy ſwiádomi/ iákie poſłuſzeńſtwo vnich BielKron 439v.
2. O człowieku: zmiana pozycji ciała z pionowej na poziomą (2): Widziſz káżdą ścyeſſkę moyę/ y me położenye [BT: przenikasz, gdy spoczywam i chodzę Ps 138/3]/ Nye táyne ná żadney drodze tobye me ſtąpyenye LubPs ee.
a. O obłożnie chorym (1): Kiedy zá vchem vczyni ſye kroſtá czarna ná lewey ſtronie: vmrze do dwudźieſtu y czterech dni: od położenia. SienLek 23.
III. Bez znaczenia czynnościowego (140):
1. To, co przykrywa coś cienką warstwą, osad (1): Situs. Lanugo ex humore creata, praesertim in locis Sole carentibus – Pleſn. Połozenię. Calep 985b.
2. To, czym się wykłada, przykrywa jakąś powierzchnię, przykrycie, pokrycie (6): Też dobrze odnowić ſtare położenie po ziemi w gmachu/ to ieſt ſtare położenie wyrzucić á nowem położyć FalZioł V 62; Strum M2v [2 r.].

[położenie czym: W tem budowaniu jest zamknienie dwoje [...]. Położenie dachówką. LustrPom 195.]

a. Podłoga, posadzka (2):
Wyrażenie: »ziemie położenie« (1): pavimentum scalpturatum, Rzezány páwiment álbo ziemie położenie rzezáne. Mącz 370b.
Szereg: »tło albo położenie« (1): Purgare pavimentum, Vmieść tło álbo położenie w gmáchu. Mącz 332a.
3. Zgrupowanie wojska (4):
a. Obóz wojskowy (3):

położenie czyje (1): Przed Ceſárſkim położenim przećiw nieprijaćielom lud inny rycerſki pogotowiu będźie s ſwoimi Beglerbeki z Báſzámi BielSpr 54v.

Wyrażenia: »położenie namiotow« (1): obawáiąc ſie ſtrzelby ochyláli weśrzednie położenie namiotow BielKron 250v.

»położenie wojska« (1): Stativa, [...] Obóz/ położenie woyská. Mącz 417d.

b. Posterunek, załoga wojskowa [kogo] (1): Praesidium – Obrona, połozenie liuda dlia obrony. Calep 839b.
4. Szkic, przedstawienie graficzne [czego] (2): A w Mázowſzu y ná pápiérze wymálowáné położenié onégo mieyſcá przed Sędźiégo Woźny przynośi SarnStat 1284.
Wyrażenie: »położenie świata« = mapa (1): Oſobny to człowiek, Temuby położenie świátá dáć drukowáć. CiekPotr 71.
5. To, co ktoś powiedział lub napisał, treść, zawartość treściowa [w tym: czego (8)] (10): Ten Pſalm s pirwſzymi dwiemá/ ieſt práwie iednákiego położenia. LubPs V6v; [pisma] zwłaſzcza tym ktorzi ſię ich vcżą ſą pożytecżne/ iáko ku poięćiu rozmaitych nauk/ tákże też y ku potwierdżeniu ich położenia KwiatKsiąż I; CzechRozm 64; CiekPotr 55.
Wyrażenie: »położenie ksiąg« (5): owom ya yeſt o moy miły Pánye/ O mnyęć w położenyu kſiąg tych było nápiſanye/ Abych cżynił [...] ná wſſem wolą twoyę LubPs Lv; SienLek Aaaa2v; Pirwſza Roſpráwá o położeniu y o cżęſciach kſiąg tych/ y rozlicżnych pożytkoch s cżytánia ich. RejAp BB7v, 1, 1 żp.
Szereg: »argument abo położenie« (1): gdyż [ten psalm] ieſt iednákiego árgumentu/ ábo położenia s przednieyſzymi. LubPs X.
6. Twierdzenie, teza, sąd, pogląd, racja (7): Pierwſze położenie ieſt z piſm ś. prawdźiwe: Wtore ſam X.K. vſty ſwymi y Kośćioł iego Rzymſki twierdźi. CzechEp 310, 359.
Szeregi: »propozycyja (a. propositio), (abo) położenie« (2): Abowiem/ gdyby wtorey propoſicyey/ ábo położenia/ ſłowem Bożym [...] dowiodł y obronił. A ktoby temv mogł co ná odpor mowić CzechEp 327, 361.

»położenie abo wniesienie« (1): Przyſtąṕmyż iuż też y ku okazániu oſobliwemu [...] odſtąpienia od Apoſtołow X.K. [...]/ áby ſię prawdźiwa tym więcey Minor [propositio] náſzá/ to ieſt położenie wtore/ ábo wnieśienie pokazáło. CzechEp 361.

a. Przepis prawny (2):

W połączeniach szeregowych (2): obiecuiąc pod przyśięgą/ [...] oné wſzyſtkié [prawa] y káżdé zoſobná we wſzyſtkich zwyczáiach/ obyczáiach/ położeniu/ wypiſániu/ ártykuléch/ punkćiéch/ ſpoſobiéch/ mocnie/ nie zgwałcenié trzymáć SarnStat 163, 995.

7. To, co czegoś lub kogoś dotyczy, co sprawia, ze o kimś lub o czymś więcej wiemy (84):

położenie czego (8): w ktorych [księgach] ſię rzecży ludzkie przeſzłe/ ſzcżęśćia/ przygody nagłe/ [...] y nad to wſzyſtko/ położenia wſziſtkich czaſow zamykaią. KwiatKsiąż G4v. Cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »położenie rzeczy« = positio rei JanStat [szyk 5:2] (7): Familiariter nosse caussam alicuius, Práwie á właſnie wiedzieć położenie rzeczy. Mącz 117d, 250b; A iż ſie káżdéy rzeczy ważność y położeniá/ nawięcéy dwunaśćią świadków pokazáć może/ tedy [...] SarnStat 614; tedy my y potomkowie náſzy [...] mamy wiedźieć y wiedźieć máią prawdźiwé położenié rzeczy y wyſtępku SarnStat 711, 506, 933; O ktorey [Dydonie] ábyś wiedział położenie rzecży/ Co niżey opiſuię miey wizytko ná piecży. PudłDydo A2.
Szereg: »sprawa i położenie« (1): ZAłobliwe ſłowá Páná náſzego/ ktore nápiſał Lukaſz s. [...]/ gdy żáłobliwie á z wielkim ſtráchem wypiſował ſpráwę y wſzytko położenie/ ktore ſie działo około męki Páná náſzego RejPos 100.
a. Umiejscowienie, usytuowanie czegoś, bycie, znajdowanie się gdzieś; situs Miech, Mącz, Modrz, Cn; positio Mącz, JanStat, Cn; natura, positura Mącz, Cn; positus Modrz, Cn; regio Mącz; statio Cn (33):

położenie czego (3): Wnątrza człowieczégo położenié y ſpráwy SienLek T[tt]2v. Cf położenie czego gdzie.

położenie czego gdzie (2): Abowiem toż przerzeconé w przećiwnych známionách niebieſkich zwierſchnich Plánetow położenie/ będźie zá dźiewięć lat od látośiego Roku w Byku á w niedźwiádku LeovPrzep E2v, E2v.

W połączeniu z przymiotnikiem odrzeczownikowym (1): przy ktorey ſpráwie [ćwiartowaniu skazańców] niektorzy lekárze ſtali/ [...] iżby chćieli widźieć żołądkowe położenie SienLek 95.

Szereg: »położenie i sprawa« (1): SienLek T[tt]2v cf położenie czego.
α. O obiektach geograficznych i topograficznych [czego] (12):

W połączeniu szeregowym (1): Wiele ich przedemną było y po mnie będźie/ ktorzy záwżdy chćiwi byli [...] położenie/ ſpoſob/ y záchowánia rozumieć poſtronnych kráin BielKron 455.

Wyrażenia: »położenie krain(y), ziem(ie)« [w tym: ziem(ie) i (a) krainy (2)] = situs regionis (regionum) Mącz, Modrz; natura a. regio (provinciae), plaga, situs, spatium Mącz; natura a. positio a. situs loci Cn [szyk 7:1] (7:3): Krol Hiſzpáńſki wypráwił okręt [...] ná morze żegłowáć [!] ná południe ſtrony do źiemie mocney/ zową terra firma/ áby they źiemie wywiedźiał ſie do końcá położenia BielKron 445v, 455; Geograpbus, Popiſnik ziemie ten który wie o położeniu źiem/ morzá/ y kráyiny popiſuye. Mącz 144c; Tractus idem quod spacium, [...] położenie źiemie á kráyiny ktorey. Mącz 461a, 349d, 397c, d; ModrzBaz [16]v.

»miejsce położenia« (1): przyſzli ná mieyſce położenia puſzcżey Fárán BielKron 39v.

»położenie miejsc« = positio locorum JanStat (3): StryjKron 437; Bo tám ſąd źiemſki ná wiſią wyſyła nim powód przykaże: [...] bo bez tego trudno iest ſądowi aktoratum przyſądzáć: poniewáż ſą niewiádomi położenia mieyſc y vżywánia dawnégo. SarnStat 470, 1236.

β. O ludziach: siedziba, ojczyzna, miejsce zamieszkania [czyje] (1): czo też potwierdza Cornelius Tacitus piſząc o położeniu ludu Germanſkiego thak mowiąc. Ia wierzę iż Germani w ſwey ziemi ſą zrodzeni, nie mieſzaiąc ſie z przychodnimi goſciami. MiechGlab 50.
γ. Pozycja, układ ciał niebieskich [czego] (5): Nád tho/ Plánet położenie przy przerzeczonym záćmieniu w známieniu niebieſkim podobnym náturze niewieśćiey/ [...] znáczy nápſowánie zacnych Kroleſtw LeovPrzep B2v, A2; świádkami [sławy cesarza Karola V] ſą známienite one á z pilnośćią vcżynione tablice/ ná ktorych ſą położenia kráin/ záwroty okręgow niebieſkich/ położenie y biegi gwiazd ModrzBaz [16]v; KochPhaen 19.
Wyrażenie: »położenie nieba« (1): Positura, idem, Positio coeli, Położenie niebá. Mącz 309d.
δ. Sposób rozłożenia się, rozstawienia wojska obozem lub w szyku bojowym [w tym: czyje (10) – G sb i pron (8), ai poss (2)] (11): Lántgráw potym w máłym poććie iechał/ áby oglądał położenie Ceſárſkie v Ingolſtadu BielKron 227; Huniád poſłał ſzpiegi Deſpotowe y ſwoie/ áby woyſká Tureckie y położenie ich oglądali BielKron 243, 244v, 409v; ktemu kiedy ſie wywiedzą wſzego położenia nieprzyiacielſkiego/ máłym ludem może lud wielki przemoc BielSpr 16v.

W połączeniach szeregowych (2): [Scypion Afrykański] poſłał [...] wodze wyborne/ y Chorąże vbráne w proſte odzienie [...]/ áby obacżyli moc y ſpráwę y położenie woyſká Krolewſkiego. BielSpr 37, 19.

Wyrażenia: »obozu położenie« (1): Położenie Obozu Tureckiego. BielSpr 55v.

»położenie wojska« (4): Wiele ſie tego przydawa ludziem Rycerſkim iż nieopátrznym położeniem Woyſká/ kleſkę ſzkodliwą podeymuią. BielSpr 7v, 37, 37v, 54.

b. Sytuacja, panujące warunki (33):

położenie czyje, czego (2): Acżkolwiek tych wiele ieſt/ ktorzy zgardźiwſzy źiemią iáko podłą rzecż/ zálećieli rozumem do niebá/ áby wiedźieli biegi/ ſpoſob/ y położenie iego BielKron 455v, 399.

W połączeniach szeregowych (2): ktorzy [swoi] záwżdy lepſze doświadcżenie/ tákież ſpráwy położenia y obycżáie ſwego nieprzyiaćielá wiedzą BielKron 399, 455v.

α. O człowieku: sytuacja życiowa, warunki, sposób życia (3):

położenie czyje (2): MiechGlab **v; Wyrozumiawſzy ia iuż położenie y obycżáie ludźi w Egypćie/ w Syryey/ Arábiey/ myſiiłem ſam w ſobie/ iákobych ſie á ſkim puśćił do Indyey BielKron 457.

Przysłowie: V nas mówią/ złym położeniem káżdego ſkaźi. ModrzBaz 103 marg.
[Szereg: »stan i położenie«: ze ma y bendzye povinyen Vrodzonego Irzego Nyemsthą [...] bronycz [...] od wszelkyego stanu y polozenya obodwoyego vedlug byegv prava y zwiczayv zyemskyego ZapKrak 1544 31/798.]
β. Warunki panujące na określonym terytorium, w mieście, tj. usytuowanie, cechy topograficzne, architektoniczne, zwłaszcza pod kątem ich przydatności do obrony; natura Mącz, Calep, Cn; situs Modrz, Cn; species Mącz; occasio Modrz; opportunitas Calag; positio, positura, positus, qualitas, stado Cn [w tym: czego (26)] (28): LibMal 1548/142, 142v; [Kolumb] vmyſlił záſię do Hiſzpániey iecháć/ zoſthawiwſzy v Krolá [wyspy] trzydźieśći y oſḿ mężow/ áby ſie lepiey wywiádowáli położeniu wyſpu onego BielKron 441v, 40; ModrzBaz 20v; O ktorego Miáſtá wzięciu/ y iego położeniu/ y zacności/ opiſałem w inſzym Commentarzu StryjKron 617, 432.

położenie gdzie (1): ábowiem [Ulisses] wielekroć w żebrácżym odzyeniu chodził wywiáduiąc ſie położenia w Troiey BielKron 25v.

Wyrażenia:»położenie miejsc(a), krain(y), ziem(ie)« [w tym: miejsc i krain(y) (2)] = natura loci Mącz, Calag, Cn; situs locorum a. regionis (regionum) a. terrarum Modrz; positio loci Cn [szyk 13:3] (8:6:4): LibMal 1548/142; Piſał też [Długosz] Kronikę Polſką ſzeroko/ dzyeie y położenie źiemie Polſkiey BielKron 396v, 244v [2 r.], 441; Mącz 306b, 406a; Wie on [Turek] káżdego narodu/ zktorym ma mieć ſpráwę/ obycżáie: wie położenie kráiny y mieyſc. ModrzBaz 112v, [16]v, 112; Calag 228a; StryjKron A3v, 737, 767; któré [miasta] tákowé ſą/ że niektóré z nich ſamo położenié mieyſcá bróni: niektóre budowánié ſztuczné y ludzki przemyſł OrzJan 80; CzahTr H2.

»przyrodzone położenie« (1): mamy mieć ná bacżeniu/ izaſz ſámo mieyſce y położenie kráin Mácedońſkich/ nas według ich przyrodzonego położenia/ przećiw káżdego nieprzyiaćielá nawałnośćią przeſpiecżnych niecżyni BielKron 244v.

Szeregi: »miejsce i położenie« (1): BielKron 244 cf »przyrodzone położenie«.

»położenie i obrona« (1): Chodziel theſz thu ſnym około myaſtha ongi przepatriwayącz polozenye y obronę LibMal 1548/142v.

»położenie i (albo) przyrodzenie« (2): Y tákem właſnie zá iednym obeyźrzenim wyráził/ iáko ſie w ſobie y murámi/ y wieżámi/ y położenim álbo przyrodzenim mieyſcá miáły StryjKron A3v, 737.

»położenie i sposob« (1): Przytym trzebá też wiedźieć położenie y ſpoſob [situs et natura] oney kráiny/ do ktorey ſię woyná ćiągnie ModrzBaz 112.

»położenie a stan« (1): Species urbis, Położenie á ſtan miáſtá. Mącz 404d.

c. Cechy, właściwości, natura, charakter czegoś lub kogoś; predyspozycje; status BartBydg (9): status, vroda, polozenye, wlasnoscz BartBydg 33.

położenie czyje (1): znaiątz ludſkieé polożenije rózné a rozmaijté/ niégdy mile ij laſkawie ij pokornie/ niégdy bakaiątz ij téż kárząc [...] kázál OpecŻyw 60v.

położenie czego (2): I nierowno ſię około wſzyſtkich [ksiąg] mamy pracować/ tilko podług miary y położenia dowćipu naſzego. KwiatKsiąż Lv. Cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »położenie natury« (1): mleko ma wſobye dobre y złe położenya nátury/ á zá nyem ſie náturá poſtánowia y vſtawa. GliczKsiąż D4.
α. O cechach fizycznych człowieka (5):
Wyrażenie: »położenie cielesne« [szyk 1:1] (2): A co ſię ćieleſnego położenia dotycże/ tedy tak Ariſtoteles napiſał. Iż ludzie ktorzi ſą ćiała ſuptelnego ſpoſobni w dobrym zmyśle ſą. KwiatKsiąż B3, N4.
Szereg: »dyspozycyja to jest położenie« (1): Około tatowych [!] tedy ſię cżwicżeń obierać mamy/ ktore dobre zdrowie zachowywaią [...]: w ktorey mierze każdy ma przirodzoney diſpoſycyey/ to ieſt/ polozenia pilno patrzáć. KwiatKsiąż N4.
αα. Wygląd, budowa (2):
Wyrażenie: »położenie członkow« (2): Lecż iż cżłowiek [...] cudnośći cżłowiecżey/ kthora w położeniu kſtałtownie cżłonkow zależy/ nie iedno ocżymá/ ále y inemi ſmyſły vżywáć pożąda: [...] GórnDworz Ll; iż owi Phiſiognomowie s twarzy/ á s położenia cżłonkow/ nietelko obycżáie/ ále y myſli cżáſem cżłowiecże wiedzą. GórnDworz Ll5.
8. Miejsce, obszar, gdzie się coś znajduje; propositio Vulg; tractus JanStat (5): ciągnął dáley z ludem ſwoim nad Swiętą Rzeką/ gdzie nálazł Kopiec wyniosły w roſkoſznym położeniu StryjKron 81.

położenie czego (2): Tegoż dniá náſz Hethman z lekkim okrętem obiechał położenie okrętow nieprzyiaćielſkich BielKron 459v. Cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »położenie miejsc« (1): że winien będźie woyſko morzkié potrzebné/ doſtátecznie/ ku obronie [...] Páńſtwá Koronnégo/ y prowinciy iemu przyległych/ ták iáko ſie podáie wſzyſtko ono położenié mieyſc Polſkiégo páńſtwá [ille tractus Polonicae ditionis JanStat 109]/ ſwym koſztem chowáć. SarnStat 134.
a. Miejsce, gdzie zwykło się coś umieszczać [czego] (2): Archivum – Grod, cancellaria gdzekſziąg połozenię ieſt. Calep 90a; w ktorym [przybytku] były liktarze/ y ſtoł/ y położenie chlebow WujNT Hebr 9/2.
9. Fragment tekstu (20): Iż tedy tę rzecż ktorąſmy teraz wtem położenyu przed ſię wzyęli/ zámknyemy krotko/ vcżynyem doſić themu o co rzecż idzye. GliczKsiąż M7.
a. Rozdział (zawsze: Pisma Św.) (19):

położenie czego (6): Iáko to ſzyrzey Lukaſz s. nápiſał w oſthátnim położeniu piſánia ſwego RejPos 134v. Cf Wyrażenie.

W połączeniu z liczebnikiem porządkowym (17): bo thak rzek iob wthrzeczyenaſtym polozenyv PatKaz I 3v, 5, 7 [3 r.], 8; PatKaz III 87, 94; EWanyeliya Pirwſza s ſwym wykłádem Niedziele Adwentowey. Ktorą nápiſał Máttheuſz ſwięty w xxj. położeniu ſwoim. RejPos 1; Ewányelia według Ianá s. nápiſána w iego trzeciem położeniu RejPos 151, 11v [2 r.], 76v, [137]v, 146, 319v, 332v.

Wyrażenie: »[ktore] położenie ksiąg« (5): Ewányelia Niedziele cżwartey Adwentowey. Ktorą nápiſał Ian s. w pirwſzym położeniu kſiąg ſwoich. RejPos 11v; Ktore ſłowá nápiſał Lukaſz ſwięty w xj. położeniu kſiąg ſwoich RejPos 76v, 134v, [137]v, 146.
10. Działanie matematyczne (1):
Wyrażenie: »położenie liczb« (1): Tenże teſz ſpoſob około licżby/ ktory Arithmetiką ieſt nazwan: [...] wktoym [!] ſpoſobie albo poſtępku/ podług rozmaitych przyſtoſzywan/ licha ałbo czetna/ [...] rozmaite polożenia/ lidźb y wielkośći poſtánowione bywáią KwiatKsiąż I3v.
*** W błędnym tłumaczeniu z łaciny (1): Situs, Positus – Połozenię. Calep 985b.

Synonimy: I.1.a.β. danie, ofiarowanie; ββ. zapłacenie, zapłata; δ. zburzenie; 2. podanie; 3. kara, skaranie, ukaranie; 5. mierzenie, pomierzenie, wymierzenie, zmierzenie; III.1. omszenie, pleśń; 2. pokrycie; a. pawiment, podłoga, pokład, tło; 3. oboz, stanek, stanowisko, załoga; 6. racyja, sąd, twierdzenie, zdanie; 7.a.β. mieszkanie, ojczyzna; 8. miejsce; 9. cząstka, fragment; a. kapitulum, rozdział.

Cf NIEPOŁOŻENIE, POŁOŻYĆ

LWil