[zaloguj się]
[pdf]

PONIŻAĆ (23) vb impf

o oraz a jasne.

Fleksja
inf poniżać
indicativus
praes
sg pl
1 poniżåm poniżåmy
2 poniżåsz
3 poniżå poniżają
praet
pl
3 m pers poniżali
imperativus
pl
1 poniżåjmy

inf poniżać (2). ◊ praes 1 sg poniżåm (3). ◊ 2 sg poniżåsz (2). ◊ 3 sg poniżå (6). ◊ 1 pl poniżåmy (3). ◊ 3 pl poniżają (3). ◊ praet 3 pl m pers poniżali (1). ◊ imp 1 pl poniżåjmy (1). ◊ part praes act poniżając (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przykładów) s.v. poniżyć.

1. Czynić niższym (1): Extenuo – Z wielkiei rzeczi mała czinię, poniząm, zmnieiſząm. Calep 397a.
2. Umniejszać ważność, wartość, znaczenie czyjeś lub czegoś; upokarzać, znieważać; humiliare Vulg, PolAnt; calumniari Vulg; deicere, deprimare, detrahere, diminuere, redigere, traducere (ad plebem) Cn [kogo, co] (17): Wſzákże ia tu mieyſtcá żadnego nieponiżam/ y owſzem ná woli káżdemu dáię/ chceli tego wſzytkiego com nápiſał vżywáć álbo nie GroicPorz C2v; á będę świádkiem prędkim złocżyńcom/ [...] y thym co zádzierżáią zápłátę naiemnikowi/ á poniżáią wdowy y ſieroty Leop Mal 3/5, Iudith 6/15; Tegoż też dniá piſał Frydrychowi Sáſkiemu kſiążęciu [cesarz Maksymilijan]/ [...] áby [...] bronił kośćiołá od tych ktorzy gi poniżáią/ á o nim źle dzierżą. BielKron 193v, 197; SarnUzn H3v; Ciáło ieſt co ſię z ćiáłá rodźi/ ćiáłu dogadza y ſłuży/ á duchá poniża. SkarKaz 489a.

[poniżać czym: [ten, kto się do nauk garnie] wiele ma nád tákie, co przywiązawſzy ſie do żądzy ſwych, vmyſł ſwóy [...] álbo próznośćią namiętnośći pomázuią, álbo fráſunkiem rzeczy doczeſnych poniżáią y pogrążywáią. UrzędowHerb *2.]

W przeciwstawieniach: »poniżać ... po(d)wyższać (2), cnoty powiedać, przyjmować, wywyzszać« (5): Onáćiem [żona] mężá pierwſzego/ Wſpomináłá vmárłego: Cnoty iego powiedáiąc/ Ninieyſzego poniżáiąc. BierEz P; BielŻyw 10; ktory pokorne przyymuie/ á złośniki poniża. LubPs ff2v marg; Abowiem Bog ieſt ſędźią kthory iednego poniża/ á drugiego wywyżſza. BibRadz Ps 74/8; [list Aleksandrów do Daryjusa] obácż ſie iż ludzi poniżaſz á ſiebie podwyzſzaſz/ gdyż ſzcżęſcie nie ná iednym mieyſcu ſtoi. BielKron 124.

Szeregi: »poniżać i pogrążać (a. [pogrążywać])« (1): Gdy cżłowieká zowiemy nie tylko grzeſznym/ nieſpráwiedliwym/ niemiłoſiernym/ ále ſámym grzechem/ nieſpráwiedliwoſcią/ [...] w then cżás cżłowieká práwie poniżamy/ y pogrążamy. SarnUzn B8v; [UrzędowHerb *2].

»tłumić a poniżać« (1): Iż Pan záwżdy pokorną myſl ma ná wielkiey piecży A iáko záſię hárde á wynioſłe ſercza tłumić á poniżáć racży. RejPos 199 marg.

»poniżać, (i) znieważać« [szyk 1:1] (2): O Synu Boży/ iam ſię pychą vnioſł/ á ćiebie poniżáią: iam ſię nádymał/ á ćiebie znieważáią LatHar 269; WujNT 641.

a. Przynosić ujmę [co] (1): Nie poniżaymy ſtanu ſwego ſynowſkiego y páńſkiego SkarKaz 489a.
3. Gnębić, uciskać; agere, deicere, deprimere, detrahere, movere, redigere Cn [kogo, co] (2): PRześláduie/ PANie/ nieprzyiaćiel duſzę moię/ poniża ná źiemi duſzne zdrowie moie LatHar 609.
Szereg: »ściskać i poniżać« (1): Botz tedy ſtaną ſprawiedliwi wwielkié ſtáloſci/ naprzeciwko tym ktorzy ié ſciſkali ij poniżali. OpecŻyw [192].
4. praw. Odbierać prawa; agere, deicere, detrahere Cn [kogo] (1): Dáiemy go [podejrzanego o mężobójstwo] w moc nieprzyiaćielom iego/ y poniżamy go poki ku Práwu ſwemu nieprzyydźie. GroicPorz n4v.
5. Unieważniać, kasować; agere Cn [co] (1):
Zwrot: praw. »prawo [czyje] poniżać« (1): GDyż tu. N. obżáłowány przed Sądem o zámordowánie tego N. przywołány [...] nieſtánął/ [...] Przeto o tákowy mord vpadł ieſt w ſwey rzeczy/ y práwo iego poniżamy GroicPorz n2.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Humilio – Poniząm. Calep 491b.

Synonimy: 1. zmniejszać, 2. pokorzyć, upokarzać; 3. cisnąć, dręczyć, gnębić, ściskać, uciskać; 5. abrogować, derogować, gładzić, kasować, kazić, mazać, niszczyć, odrzucić, odwoływać, odzywać, psować, rewokować, tracić, umarzać, »wniwecz obracać«, wywracać, zagaszać, zagubiać, zatracać, znosić.

Formacje współrdzenne cf NIŻYĆ.

Cf [PONIŻAJĄCY]

MN