[zaloguj się]
[pdf]

GŁADKI (193) ai

a jasne (w tym 6 r. błędne znakowanie).

comp i sup (17 + 1) (nå)gładszy (18).

Fleksja
sg
mNgładki, gładszy fNgładkå, gładszå, gładka, gładk(a), gładsz(a) nNgładkié
Ggładki(e)go Ggładkiéj Ggładki(e)go
D Dgładkiej D
Agładkiégo, gładki Agładką, gładszą Agładkié, gładszé
Igładkim Igładką, gładszą Igładkim, gładki(e)m
Lgładkim Lgładkiéj L
pl
N m an gładkié
subst gładki(e), gładsz(e)
G gładkich
D gładkim
A subst gładkié, gładszé, någładszé
I m gładkiémi
f gładkimi
n gładki(e)mi, gładkimi
L gładkich

sg m N gładki, gładszy (30). ◊ G gładki(e)go (10). ◊ A gładkiégo (3), gładki (1); -égo (1), -(e)go (2). ◊ I gładkim (5). ◊ L gładkim (1). ◊ f N gładkå, gładszå (31), gładka (1), gładk(a), gładsz(a) (12); ~ (attrib) -å (17), -a (1); -å : -a GliczKsiąż (2 : 1); ~ (praed) -å (13). ◊ G gładkiéj (9); -éj (1), -(e)j (8). ◊ D gładkiej (1). ◊ A gładką, gładszą (21). ◊ I gładką, gładszą (8). ◊ L gładkiéj (4); -éj (1), -(e)j (3). ◊ n N gładkié (10); -é (1), -(e) (9). ◊ G gładki(e)go (3). ◊ A gładkié, gładszé (3); -é (1), -(e) (2). ◊ I gładkim (1) BielKom, gładki(e)m (1) GórnDworz. ◊ pl N m an gładkié (1). subst gładki(e), gładsz(e) (14). ◊ G gładkich (2). ◊ D gładkim (1). ◊ A subst gładkié, gładszé, någładszé (14); -é (4), -(e) (10). ◊ I m gładkiémi (1). f gładkimi (1). n gładki(e)mi (2) BielKron, Mącz, gładkimi (1) WujNT. ◊ L gładkich (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. O równej powierzchni, niechropowaty, nieszorstki, wypukłości, wygładzony, równy; levis BartBydg, Mącz, Cn; planus BartBydg, Mącz; enodis Mącz, Calep; edolatus, exαsciatus, factus, lenis, ad unquem, perpolitus, politus, rasilis Cn (107): PatKaz III 121v; BartBydg 81; TO ziele ma liſti gładkhie á obwijaiącze ſie około głąbu FalZioł I 64d, I 62b, 65d, 113a, III 12a, V 10 [2 r.], 29v; Przeto błonka ocżu gładka ieſt, aby ſie w niey podoba wſzelkiey rzeci widomey odraziła GlabGad B6, E6v [2 r.]; RejRozpr D4v; Alabastrum, Kámień/ Marmorowy głádki przezroczyſty Mącz 6e; Crusta, Wſzeláka łuská álbo skorupá [...]/ któraſzto skorupá álbo łuská gładka á łſzcząca być ma Mącz 69c; Lacus in aedificiis, Bałki álbo głádkie dyle Mącz 182b; Laeve speculum, Głádkie/ wypolerowáne wierćiadło. Mącz 190b, 40a, 62c, 190b, 249a,501d; W moczu/ drożdże gdy ſą białe/ głádkie/ iednoſtáyne SienLek 21v, 25, 25v, Yv; Złotnik niż kowal przecż bywa bogátſzy/ Bo przy tym bráncie iuż záwżdy glanc głádſzy. RejZwierc 227; BudBib 3.Reg 5/17, Is 57/6; Kiedyć zmárſki twarz zorzą/ á głádkie źwiérćiádło/ Okaże to ná oko/ że ćię śiłá ſpádło. KochFr 55; Albo kopiią głádką w piersćień vgadzáiąc KochFr 122; Calep 47b, 343b, 811a.

W charakterystycznych połączeniach: gładka(-i, -e) balka, drożdże (3), gałązka, kamien (kamyk) (7), korzen, list(ek) (4), łuska, skorupa, tablica, ziemia, (ź)wierciadło (3).

Wyrażenie: »gładki jako śkło« (1): Cżemu oczi ſą przezrzyſte, á gładkié iako ſkło. GlabGad B6.
Szeregi: »gładki abo chropawy« (1): kamień/ może być więtſzy/ głádſzy/ ábo chropáwſzy ieden niż drugi/ ále przedſię nie będzie bárziey kámieniem GórnDworz X7.

»gładki, (a) rowny« [szyk 2 : 1] (3): FalZioł I 148d; Mącz 238c; thák go ochełznawſzy po rownéy głádkiéy źiemi ná nim ieżdżay SienLek 191.

W przen (2):
Wyrażeniei »gładka głowa [czemu]« = bez kłopotu (2): RejZwierz 90v; Kto ma ſumnienie záwżdy na bácżnośći/ Tám głádka głowá cnocie ieymiłośći. RejZwierc 223.
Przen: Równy, łatwy do przebycia (3): Pierwſza drogá świebodnośći/ Ma naprzod ſwoie ćięſzkośći: Trudna/ oſtra/ [...] Ale gdy nią máło poydzieſz/ Głádką/ łatwią záwżdy naydzieſz BierEz F; MurzNT 168v marg.
Szereg: »gładki, prosty« (1): Powiedz mi (bo nie mowię z tobą iák z Doktorem) Y czemu wżdy nie chodźiſz głádkim proſtym Torem Prot Cv.
a. O cerze i skórze (17): Gloua yey byla nyeyako podlugovata, czolo nyeſzerokye ale glatkye PatKaz III 121; OpecŻywList C; FalZioł ‡ ‡c, I 96b [2 r.], V 13v; Brachia cerea Rámiona mocne Płáskie/ Głátkie/ Tłuſte yákoby ye z wosku vlał. Mącz 48a; SienLek 22; Kwiateczki wonné ſczypię ná twé gładkié ſkronie. KochEpit A2; OstrEpit A2.

W charakterystycznych połączeniach: gładkie ciało, czolo (2), ramiona, skronie (4).

Wyrażenia: »gładka płeć« [szyk 1 : 1] (2): FalZioł II 10a; Cżemu niewiaſty maią gładſzą płeć y ſubtelnieyſzą niżli mężowie. GlabGad A8v.

»skora gładka« (4): BierEz M4v; Ieſtli v pępka y v łona ſkora gładka. FalZioł V 13v; SienLek 21, T[tt].

Szereg: »czysty a gładki« (1): y też ono dziecię cżyſtego á gładkiego ciała będzie FalZioł V 86v.
b. O włosach, sierści, upierzeniu: prosty, nie zmierzwiony, nie skręcony (12): Bá bráćie pśie głádką maſz śierść BierEz Rv; OpecŻywList C; Wſzakoż brwi [...] miękkie gładkie y trochę cżarnawe/ dobrą ſkładnoſć przyrodzenia vkazuią GlabGad N5; Zaſię zwierzęta ciche, gładkie bywaią abo cienkiey ſierſci, iako ſarna zaiąc etc. GlabGad P3.

W charakterystycznych połączeniach: gładkie(-a) brwi, sierść, włosy.

Przen (8):
Wyrażenie: »gładka wełna« = dobre samopoczucie,powodzenie (8): RejWiz 15, 17v, 60, 96, 185; Kto ſam s ſiebie praw głádſza ná nim wełná. RejZwierc 225v, 227v, 231.
c. Nie porosły włosami, sierścią, łuską itp.; łysy, nieobrosły, nieupierzony; glaber Mącz, Całag, Calep, Cn; lubricus Calag, Calep; rasilis Mącz; cucurbitus, deplumis, depilis, glabellus, inplumis, subvulsus Cn (13): Ieſt riba wielką, Na dwudzieſtu y na cżterzech ſtop/ ma ſkorę białą y gładką/ łuſki żadney na ſobie nie ma FalZioł IV 34d; Ręka gładka tak iż prawie żadnego włoſkka [!] nie, vkazuie mgłego niewieſciucha GlabGad P3; Pierſi zaſię gładkié á nie poroſłe cżłowieka mgleyſzego znamionuią GlabGad P4v, N3v; Glaber, Głádki, Sliski/ łyſi co niema włóſow. Mącz 146a, 146a, 345b; Calag 42 1b; Calep 456a, 614a.
Szereg: »goły, gładki i łysy« (1): Cżoło wielkie á zewſząd okrągłe, gołe gładkié y trochę łyſe, cżłowieka wſpaniłego znamionuie GlabGad N4.
Przen: Biedny (2): BielSat B4v; Takież y owy Swacżki co nam ſzyią wzorki/ Vmieią też wyprożnić młodym ludziom worki. [...] Wſzędzie pioro vpuśćiſz byś nabárźiey głádki. BielRozm 14 [idem BielSat B4v].
d. Utuczony, tłusty, dobrze wyglądający (4): RejWiz 54v; KochOdpr Dv; Stádá nieprzeliczoné tyśiącmi niech rodzą/ A woły głádkie pod iarzmy chodzą. KochPs 209; [Kukołki] Przeymuią im pokármy; dla tego też głádſze Niżli dźieći rodzone bywáią y wártſze KlonWor 61.
e. Śliski (o cieczach) (2): Krew cżyrwona ſzarłatowey barwy/ gładka/ á gęſta, Przyrodzenie cżłowiecże zdrowe znamionuie. FalZioł V 59v.
Szereg: »gładki a śliski« (1): drogę ku wyſzciu płodu cżyni łaczną/ dla gładkich á ſliſkich wilkoſci. FalZioł V 30v.
f. O gatunku materiałów: niewytłaczany (15): Szata. Teleti bialei gladka, ze ſrebrem WyprKr 62, 63; Ci Perſkimi hátłaſsy drudzy áxámity/ Ná tym głádki ná onym wzorzyſty y ryty. StryjWjaz Bv.
Wyrażenia: »aksamit gładki« (5): Bieretek brunatnego Axamitu gładkiego. WyprKr 27v, 66v, 67, 68, 68v.

»teleta gładka« (3): HAzuka. Teleti bialei gladkiei ze ſrebrem wzorziſtei. WyprKr 77, 39v, 83v.

»złotogłow gładki« (4): Szata z zlotoglowu gladkiego wzorziſtego. WyprKr 60, 60, 60v, 83v.

2. Ładny, piękny, kształtny, urodziwy, zgrabny; grzeczny, obyty, przyjemny; venustus Mącz, Cn; venustulus Mącz; aequabilis Calep; conspicuus, excuratus, floridulus, fłoridus, formosus, praesignis facie, speciosus Cn (64): BielKom A4v, F4; Co práwi yeſt gładká żoná yeſt grob pobyelony GliczKsiąż P7v; Nye bez przycżyny tedy Sálomon każe ſie wyarowáć głádkyey byałey głowy GliczKsiąż P7v, G6v, P7 [2 r.], P8, P8v [3 r.]; Leop Iud 15/2; KochZuz A2; BielKron 218, 466; kiedi Grecżin zbroyny O ſwą krziwdę będzie chciał po nim nagłey wojny Niepomogą mu wten cżas ſłotko brzmiące ſtrony Niepomoże twarz głatka/ ani włos trafiony. KochSat Cv; Nitida foemina, Głádka ochędożna biała głowá. Mącz 247d, 484a [2 r.]; LeovPrzepSamb b4; GórnDworz L14v; żonę głádką máiąc/ bał śię by go dla niéy nie zábito BiałKat 66; Zwierzchu glátka poſtáwá/ w ſercu niepráwośći BielSat G4 [idem BielSen 17]; RejZwierc 224; A gdy do domu przyszły Parisa gładkiego, Sługi się wnet rzucili do czynu swojego KochMon 34, 20; ModrzBaz 54; KochOdpr C3v; ieſli ſię otym dowiedzą/ powiedz: iſz ći ſię to z onym młodym y głádkim mnichem przydáło SkarŻyw 183; Iego władza/ iego ſą práwá y vrzędy: On głádki: ón wymowny: on ma przodek wſzędy. KochMuza 25; BielSen 17; Przemowá Białychgłow do Mężcżyzn. [...] Przypátrzćie ſie nam dobrze/ w ták głádkiey vrodzie BielSjem 2; KochPieś 1, 9; KochSob 61; Calep 35a; Nie byłá wiecznie głádka ſławna páni oná/ Dla któréy mocna Troiá z gruntu wywróconá KochFrag 21, 26; OstrEpit A3v; WujNT 845; A tákże zá tym wnet vcżynił wyrok/ [...] Skazał iż głádſzą Krolowa/ rzecż iſta/ Niżli ſłużbiſtá. KlonFlis G4v; Więc ſię vzda niebogá; y w oney tkánicy Głádſza pod wiecżor niż w dźień zda ſię piiánicy. KlonWor 68, 7; Głádką głowkę Pánienko maſz ſwoię ozdobić ZbylPrzyg B3v.

W przeciwstawieniu: »gładki ... żadny« (2): Alećy głádka dobra kyedy cnotę ma/ bo co głádkyego tho głádkyego/ á co żádnego to żádnego. GliczKsiąż P8v.

W charakterystycznych połączeniach: gładka(-i, -e)białagłowa (5), człowiek, dziewka, fraucymer, głow(k)a (2), mąż, oblicze, pachołek, pani (panną) (2), twarz (3), uroda, żona (5).

Szeregi: »gładki i cudny« (1): Byała głowá głádka y cudna yeſt koſcyoł nád wychodem zbudowány. GliczKsiąż P8v.

»krasny, gładki« (1): vyrzáłá z muru Kákaná mężá kraſnego/ głádkiego y ſurowego BielKron 299.

»gładki, (i) obyczajny« (3): Venustus et urbanus, Gładki y obyczáyny. Mącz 484a; ktory ácż był cżyſtym páchołkiem/ vdátnym/ głádkim/ obycżáynym GórnDworz M7v, Bb5.

»piękny a gładki« (1): Okazáłá to oná myeſcká Rzymſka Lukrecya/ ktora będąc pyękną á głádką żoną/ przeſtrzegáłá też cnoty ſwey GliczKsiąż P8.

»gładki abo szpetny« (1): ále ieſli ieſt Włoch ábo Hiſzpan ábo Polak/ ieſli máły ábo wielki/ głádki ábo ſzpetny/ domyślić ſię nie może SkarKaz 274b.

»gładki, (i) urodziwy« [szyk 1 : 1] (2): GórnDworz Bb5; káżdy nieprzyiaćiel nie boi ſie ſtroynych mężow áni łáncuſznych/ álbo doſthátnich/ álbo poważnych/ głádkich perſon/ y vrodźiwych BielSpr 6.

W przen (1):
Szereg: »gładki czyli szpetny« (1): ieſliś głádki ná duſzy/ cżyli ſzpetny á błotem grzechu iákiego ſplugáwiony. LatHar 110.
α. W funkcji rzeczownika (9): Gdyby poyął cnotliwą/ głádką/ á bogátą/ mogłby ná tem przeſtáć GliczKsiąż P5, P7v [3 r.], P8v; Ale ná głádką pátrząc/ przećię ſye nie náiem KochDz 107; PudłFr 39; KochFrag 26 [2 r.].
3. Potoczysty, płynny, swobodny, poprawny, zręczny,uprzejmy (o sposobie wysławiania); levis Calep; decoctus, limatus, politus, quadratus, retractatius, rotundus, teres, tornatus, unctus Cn (18): Leop *B2; Bo moię przedſięwzięćie nie to było áni ieſt/ żebychſię zgłádką/ albo dworną Polſzcżyzną miał wták zacnych á Boſkich kśięgach popiſowáć BudNT przedm dv; CzechEp 192; Iá ná fárbách málárſkich nic ſie nie rozumiém/ [...] Ale wiérſzem ozdobnym/ y rymy głádkiémi/ Mam nádźieię/ że z miſtrzmi porównam dobrémi. KochFrag 21.
Wyrażenia: »gładka mowa, rzecz« [szyk 5 : 1] (5 : 1): Dobrym Krzeſcijaninem nie tego ią zowę/ Co umie diſputować/ i ma głatką mowę. KochSat B; OrzRozm Q3v; Rzecż głádka/ pięć ſubtelna/ wdzięcżna ná weyźrzeniu/ Cżego nie dał żadnemu innemu ſtworzeniu BielSjem 2; BielRozm 27; KmitaSpit B4v; CiekPotrŚredz )?(4v.

»gładkie słow(k)o« (5): BielŻyw 20; náoſthátku mię kſobie przyćiągaſz głádkiemi ſłowy BielKron 246; Mącz 182b; GórnDworz F2; Przeſtoſz nie dufaymy głádkim ſłowkom iego MycPrz II B4v; WujNT 645.

4. Łagodny, łatwy do zniesienia, bezkonfliktowy (o zjawisku społecznym) (1): drugie pánowánie ieſt łágodne/ głádkie/ á znoſne/ iáko kiedy dobrzy Krolowie poddánym ſwym podług práwá roſkázuią GórnDworz Gg3.
5. Dźwięczny, czysty (o głosie) (2):
Wyrażenie: »głos gładki« (2): Głos gładki y dobrze beztworny, zna. cżłowieka opatrznego dowcipnego/ prawdziwego á richło wierzącego GlabGad O3v, O3v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Gracilis, glathky BartBydg 65b; Calep 578b.

Synonimy: 1. niesękowaty, nieskropowaty, prosty, rowny, wygładzony; c. bezwłosy, goły, łysy, niepierzysty, nieporosły, oblazły, ogolony; e. śliski; 2. chędogi, cudny, foremny, grzeczny, krasny, kształtny, nadobny, ozdobny, piękny, przepiękny, prześliczny, śliczny, udatny, urodliwy, urodny, urodziwy, wdzięczny; 3. dworny, łagodny, miły, swobodny, uprzejmy; 4. łagodny, łatwy; 5. dźwięczny.

Cf GŁADKOMOWCA, GŁADKOMOWNOŚĆ, GŁADKONOGI, GŁADKOSKORUPY, GŁADYSZ, GŁADYSZKA, NIEGŁADKI

AL