Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: KONICZY

Następne hasło: KONIECZNIE »

KONIEC (3609) sb m

W N i A -ec (1898), -eć (10); -ec : -eć RejJóz (1 : 1), KromRozm II (11 : 1), KrowObr (62 : 1), (54 : 2), RejPos (120 : 1), SkarŻyw (101 : 2), CzechEp (61 : 1), Calep (11 : 1). -ńc- (1598), -nc- (100).

W N i A sg -o- (170), -ó- (67); -o- OpecŻyw (6), MurzHist (4), MurzNT (3), MurzOrt, Mącz (56), KochJez, KochTr (2), KochFr (12), KochMuza, KochMRot (2), KochPhaen, KochPam (4), KochPieś, KochProp (2), ZawJeft, JanNKar, KochFrag (6), SarnStat (20), SiebRozmyśl (2), GosłCast (2); -ó- KochZg, KochSob, KochTarn (5), Strum (4), Oczko (2), też SienLek; -o- : -ó- OrzQuin (3 : 43), GrzepGeom (1 : 3), KochPs (9 : 2), PudłFr (8 : 2), KochWr (4 : 1), GórnTroas (10 : 2), OrzJan (7 : 1). ◊ W pozostałych przypadkach -o- (202), -ó- (103); -o- OpecŻyw (11), OpecŻywPrzedm, MurzHist (6), MurzNT (4), MurzOrt (2), KochZg, KochFr (5), KochDz, KochMarsz, KochPieś, PudłFr (2), KochProp (2), ZawJeft, KochCn, KochCz, OrzJan (2), WyprPl, JanNKar (2), JanNKarGórn (2), JanNKarKoch (3), SarnStat (65), SiebRozmyśl; -ó- OrzQuin (8), GrzepGeom (8), KochJez, KochTarn, KochFrag; -o- : -ó- Mącz (60 : 4), BiałKat (2 : 3), Strum (1 : 61), Oczko (5 : 1), KochPs (13 : 2), KochPhaen (1 : 5), KochWr (2 : 2), GórnTroas (2 : 6). ◊ e jasne.

Fleksja

	sg	pl	du
N	koniec	końce
G	końca	końców	końcu
D	końcowi, końcu	końcåm
A	koniec	końce	końca
I	końcem	końcmi, końcy	końcoma
L	końcu	końcach, końcoch	kóńcu

sg N koniec (532). ◊ G końca (1076). ◊ D końcowi (119), końcu (63); -owi MurzHist, GliczKsiąż (2), LubPs (4), GroicPorz, KrowObr (5), BibRadz (6), Goski, Mącz (6), SarnUzn, LeovPrzep, RejAp (2), HistLan (2), KuczbKat (3), RejPosRozpr (2), RejPosWstaw (2), Strum (2), BudNT, CzechRozm (13), ModrzBaz (4), Oczko, CzechEp (15), CzechEpPOrz, BielSjem, KochProp, KochWr, GórnTroas (2), KochFrag, PowodPr; -u OpecŻyw (2), ForCnR, BielŻyw, WróbŻołtGlab, RejRozm, KromRozm III (2), LeszczRzecz, OrzQuin, HistRzym, BiałKat, HistHel, BiałKaz, SkarJedn (4), SkarŻyw, WisznTr, GrabowSet, LatHar; -owi : -u FalZioł (2 : 1), RejPs (1 : 6), RejWiz (1 : 2), Leop (1 : 1), BielKron (2 : 3), SienLek (1 : 2), GórnDworz (1 : 15), RejPos (11 : 3), RejZwierc (11 : 1), WerKaz (1 : 2), ArtKanc (1 : 1), GórnRozm (2 : 2), SarnStat (1 : 2). ◊ A koniec (1376). ◊ I końcem (51); -em (10), -(e)m (41). ◊ L końcu (286) [w tym: bez przyimka (11)]. ◊ pl N końce (18). ◊ G końców (14); -ów (3), -(o)w (11). ◊ D końcåm (1). ◊ A końce (31). ◊ I końcmi Strum (2), końcy (1) CiekPotr. ◊ L końcach (15), końcoch (7); -ach GlabGad (2), BielKron, Mącz (8), BudBib; -och FalZioł, RejPs, BibRadz (4); -ach : -och Strum (3 : 1); ~ -ach (11), -åch (2), -(a)ch (2); -åch BudBib; -ach : -åch (7 : 1); -och (1), -(o)ch (6). ◊ du G (cum nm) końcu (4) FalZioł I 38c, BielKron 33, 96v, SienLek 78. ◊ A (cum nm) końca (4) Mącz 304b, BielSpr 74, BudBib Ez 15/4, KochPhaen 2. ◊ I (cum nm) końcoma (5) March¹ A4, RejWiz 31, SienLek 157v, BielSpr 61v, WerGośc 226. ◊ L (cum nm) kóńcu (4) Strum B2v, C3, C3v, C4.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Granica przestrzenna, część dotykająca granicy (418)
2. Granica czasowa (1138)
- a. Chwila, kiedy coś przestaje istnieć lub samo zaprzestanie istnienia lub działania (904)
  - α. Naznaczony czas (4)
  - β. Śmierć (56)
  - γ. Nagroda lub kara w życiu przyszłym (27)
  - δ. Rozstrzygnięcie, rozwiązanie, wyrok (43)
  - ε. Realizacja, wykonanie, spełnienie (57)
    - αα. Spełnienie proroctw o Bogu (44)
- b. Okres końcowy, ostatnia faza (234)
  - α. To, co się stało potem: skutek, następstwo, wynik, finał, obrót sprawy (167)
3. Ostatnia część tekstu pisanego lub mówionego (520)
- a. Miejsce, gdzie tekst lub jego określona część przestaje być kontynuowana (299)
  - α. Sygnał umowny stawiany po ostatnim słowie tekstu właściwego (lub w jego pobliżu) (186)
- b. Fragment końcowy (221)
4. Cel, zamiar, zamysł; sens istnienia (198)
- a. Sens, rozumienie, zasada, główna myśl (14)
5. Wyrażenia przyimkowe w funkcji przysłowka, partykuły lub wskaźnika nawiązania (1310)
*** Bez wystarczającego kontekstu (25)

1. Granica przestrzenna, część dotykająca granicy; calx Mącz, Cn; ora Mącz; colophon, confinium, coronis, exodium, finis, terminatio Cn (418):

koniec czego (2): Ora, Kray á koniec wſzelákiey rzeczy. Mącz 267b, 32c.

Szereg: »początek i koniec« (1): prora et puppis, Przodek/ Początek y koniec. Mącz 327a.

Wyrażenie przyimkowe: »na końcu« (1): Subtexo ‒ Na koncu przidłuzam. Calep 1022b.

A. O przedmiotach pojmowanych jednowymiarowo: zakończenie (245):

a. O przedmiotach, w których nie odróżnia się początku od zakonczenia; cornu Mącz; caput Cn (122): thedy przodek okrętu vwiąznąwſſy/ ſtáł nie ruſfáiác [!] ſie/ ále zádni koniec łamał ſie od gwałtowney burzey. Leop Act 27/41; á to mowiącz/ wyimie z rękawá ſznur/ y da mu koniec ieden trzymáć GórnDworz T7; GrzepGeom Bv, P3; BielSat N3v; RejZwierc 107; A wſzákóż potrzebá tego/ áby ważnik Synwagę obracał/ káżdy raz inſzym kóńcem Strum B2v, B3, C2v, C3, C4, Gv, G4, H2v; BielSjem 40; Pátrzayże [...]/ W iáki ſię oná kołnierz miáſto krezow ſtroi. Do ſámego ſię páſá końce mu ſpuśćiły ZbylPrzyg A2.

koniec czego (36): FalZioł I [115²]b, V 70 [2 r.]; Leop Ex 36/24; Zátym Anioł Páńſki ſćiągnął koniec laſki kthorą miáł w ręce ſwey/ y dotknął mięſá BibRadz Iudic 6/21, Ex 28/25, 39/18, I 98d marg; BielKron 33, 314v, 329v; Cornua in proelio pro utraque parte exercitus, Końce skrzidłá/ álbo rogi vſzikowánego woyská. Mącz 65d, 22b, 408b [2 r.]; SienLek 171v; GrzepGeom P3v [2 r.]; gdy drzewo ſpádło vderzyło ná koniec deſki/ lećiał kámień do miáſtá zábił kilko Ludźi. BielSpr 61v, 4v, 61v [2 r.]; BudBib Ez 15/4; Strum C2, H2v [2 r.], I2, I3v, I4 [2 r.], L2 [3 r.], N3v; Oczko 9v; SarnStat 1110.

koniec od czego (1): Rostra [...], Pláć w Rzymie ták zwány ná którym końce álbo noſy od łodźi nieprziyacielóm woyennym obyczáyem odyętę [!] ná pámiątkę zwycięſtwá záwieſzáne y przibiyáne były. Mącz 358d.

L sg bez przyimka w funkcji okolicznika miejsca (1): Ale kiedy będźie [upusta] kóńcu Grobléy/ kędywodá cienko leży w Stáwie/ przerwieli ſye tedy nie ták wielkiéy ſzkody vczyni. Strum L2.

W charakterystycznych połączeniach: koniec chudy, inszy, poczciwy, słaby, zadni; koniec cyrkla, dalekości, deski (3), gonta, gor, granic (2), groblej (6), krajki, laski (2), ołtarza, włosienia, żołędzia; końce fugowania, łańcuszkow (2), przykopu, skrzydła; u końca uwiązać; końca podnosić; koniec obracać, trzymać; końcem obracać (się) (2), położyć (3), postawić, wpuścić, [ku czemu] wypuścić; końce zawlec (2).

Fraza: »[gdzie] końce się kończą« (1): Dwá podſtáwki pod iedną tablicą kłádziono/ ná obudwu rogu (iednego Forſtu) ták gdzie końce fugowánia ſie z chodzili y końcżyły [ubi incastraturae laterum in angulis terminantur]. Leop Ex 36/24.

Zwrot: »szukać słabego końca [= jakiegokolwiek słabego miejsca]« (1): Gdy go vłowią wędą tedy ieſtli nie może vgriſć wędy / tedy ſzuka ſlabego kończa, powroza albo łańczucha/ á thako gi vgrizie y vchodzi ſmierci. FalZioł IV 40d.

Wyrażenia: »cienki koniec« [szyk 7 : 1] (8): SienLek 157v; pámiętay/ ábyś obracał żłób ćienkim kóńcem do Stáwu Strum H, Gv [2 r.], G4v [2 r.], H, M3.

»miąższy koniec« [szyk 7 : 1] (8): Tedy tho wiedz/ iż ieſli ſpodkiem chceſz złégo pozbyć/ muśiſz rożdżkę ku mięſzſzemu końcu ſkrobáć SienLek 157v; Strum G, G4v, H [2 r.], Hv, H2v, M3.

»koniec niebieski« = biegun niebieski (1): Polus, [...] ſzpicá álbo koniec niebieski. Mącz 308c.

»nie mając końca« = okrągły (1): Też ieſſcże korona zlotá ieſt okrąglá/ niemaiątz końtza OpecŻyw 187.

»oba(dwa) końce« (12): Oto oná [latorosłka] podána ieſt áby byłá ſpalona ogniem/ ogień poniſzczył obádwá końce [duas summitates] iey/ á środek iey zgorzał BibRadz Ez 15/4; BielKron 33; SienLek 78; BielSpr 61v, 74; Strum B2v, C3 [2 r.], C3v, C4; Sáma oś/ która prędki krąg niebieſki toczy/ Z mieyſcá ſwégo by namniéy nigdy nie wykroczy. Ale trwa niezruſzona/ źiemię przenikáiąc/ A w poły práwie nieba obá kóncá máiąc Wſczépioné KochPhaen 2; Nie może bydź cnotliwy ten, kogo od źiemie Podnioſą ku niebioſom. bywa to ná trąmie Położonym obiemá końcy ná dwu ſochách. CiekPotr 72.

»obiema końcoma« = ustami i odbytnicą (4): Ten ktory rzotkwyę pożywa/ rad obyemá końcomá rzyga. March¹ A4; RejWiz 31; SienLek 157v; WerGośc 226.

Szeregi: »(jeden) koniec, (a) drugi (koniec); drugi koniec, pierwszy« (14; 1): Potym położ kraykę ieden khoniecz na they wodzie/ á drugi koniecz na to ſuche nacżynie FalZioł II 3a, V 26v, 70; vyrzał przez ſen drábinę ſtoiąc iednym końcem ná zyemi/ á drugi ſięgał áż do niebá BielKron 14v; SienLek 171v; BielSat Nv; BielSpr 4v [2 r.], 61v [2 r.], 63v, 70; Strum B2v, L3v; BielSjem 37.

»od końca do końca; od końca (jednego) do drugiego (końca)« (2; 2): rozumiéy ſobie proſtą Linią od kóńcá iednégo do drugiégo/ to ieſt/ od a. do b. GrzepGeom P3; day przebić Przekopę/ od kóńcá do kóńcá Grobléy Strum I4, H2v, L3v.

»od końca do końca« = od stóp do głów (1): kiedy dziurę daſz vczynic w żłobie/ coby ſye nią chłop ná obie ſtrónie od kóńcá do kóńcá wyćiſnął Strum G.

»szpica albo koniec« (1): Mącz 308c cf »koniec niebieski«.

Wyrażenia przyimkowe: »(aż) do końca« (5): żebyś kazał żłób robić od cienkiégo kóńcá im dáléy tym ſzérzéy áż do kóńcá. Strum G4v. Cf »od końca do końca«.

»od końca (a. końcow)« (6): żeby czáſu Gośćinnéy wody ónego chróſtu vłożónégo wodá od ćienkich kóńców nie podięłá. Strum M3. Cf »od końca do końca«.

»od końca« = na końcu (1): Lingula seu ligula, Zelázna kopyſtká którey Bárwierze y Aptekárze vżywáyą/ y wſzeláki ynſzy Inſtrument który od yednego końcá ſzeroki á płáski yeſt Mącz 194b.

»u końca« (5): BielSpr 61 v; A v żłobu niechay będźie Próg na kóńcu nie wybity/ to ieſt/ v tego końcá/ który obróciſz w Báſztę do Stáwu. Strum G4v, G4v, H, Hv.

»z końca« (1): Poczniſz od ſpodku s końcá [groblej] kłáść wárſtę miąſzſzą Strum H2v.

»z końcow« = na końcach (1): á z obu końcu ſkrzynie vcżynicie dwá Aniołki Cherubiny ze złotá przećiw ſobie ſtoiące BielKron 33.

»ku końcowi« (5): SienLek 157v [2 r.]; czynić ku mięſzſzemu kóńcowi dźiurę więtſzą dla lepſzégo odchodzenia wody. Strum G, H.

~ Wyrażenie: »ku końcowi kończysty« (1): Ad imum cuneatior, Ku końcowi cieſnieyſzy álbo koncziſtſzy. Mącz 72b. ~

»w koniec« = przy końcu (1): Ieſt w kóniec gór Rákuſkich ku Gorycyéy mieyſce w okrąg głębokié/ y niemáłé Oczko 9v.

»na końcu (a. końcach)« (14): FalZioł I [115²]b; Ty przezwiſká Hemát y Sedádá/ známionuią mieyſcá zacnieyſze/ ktore ſą ná końcu gránice Gálileyſkiey BibRadz I 98d marg; BielKron 314v; BielSpr 61v; niechay wetknie laſkę ná kóńcu roſzczépiwſzy Strum C4, B2, B2v, B4, C2, C4 (9).

~ Wyrażenie: »na samym końcu« (1): ieſli Młyn poſtawiſz nie ná ſámym kóńcu Grobléy Strum I3v. ~

»przy końcu« (1): Ale chceſzli mieć ná ónym Stáwie Młyn/ zbuduyże go ná kóńcu Grobléy/ tám kędy iuż wodá miáłko leży w Stáwie/ nie tám przy tym kóńcu/ kędybyś miał Vpuſtę budowáć Strum I2.

»w końcu (a. końcach)« = na końcu (6): Kiedy maſz Vpuſtę zákłádáć/ nie buduyże iéy nigdy weſrzodku Grobléy/ ále iéy pátrz mieyſcá w kóńcu Grobléy. Strum L2, C2v, C3 [3 r.], C3v.

»w końcu« = w pobliżu końca (1): y ſtánęli [panowie] w końcu ołtarzá wielkiego BielKron 329v.

W przen (5):

koniec czego (1): A czo mu [człowiekowi] może záſzkodzic łákomſthwo? gdy on tho rozważywſzy pięknym rozumem wzgárdzi/ á ſkąd inąd/ á s poćciwſzego kończá ſzuka obeſcia ſwego. RejZwierc 71v.

Zwrot: »od cienkiego, chudego końca począć (a. poczynać)« [w tym: z elipsą czasownika (1)] = rozpoczynać od rzeczy mniejszej wagi, od błahostki; wykonywać coś stopniowo (3 : 1): RejPos 38v; Bo ieſli niektore tylko będźieſz miał ná bacżeniu/ ábo tyłko drobnieyſzych/ opuśćiwſzy więtſze/ popráwuieſz/ od chudego końcá (iáko ieſt v náſzych w przypowieśći) rzecży bárzo wielkie pocżynaſz [a re admodum ... tenui ... sumis exordium] ModrzBaz 99v; A w nię záśiadáiąc/ niechay od końcá cieńſzégo pocznie: piérwéy ráno niech godźin półtory śiedźi/ w wieczór tákże/ názáiutrz trochę więcéy Oczko 27, A4.

b. O przedmiotach, w których wyróżnia się początek: punkt najdalej położony lub taki, w którego kierunku odbywa się ruch; u broni i narzędzi: część końcowa najistotniejsza ze względu na funkcję: ostrze, grot, szpic; acumen Mącz, Calag; mucro Mącz, Calep; cuspis Calag, Calep; coronis Mącz; acies, fastigium Calep; extremum Cn (123): FalZioł III 13b, V 93; Ná chorągwi nadworney był Orzeł [...]/ miecż goły nioſł obroćiwſzy końcem ku ſobie ná doł. BielKron 425; Mącz 3a; Krwáwnice ſą żyły w ogonicy/ máiąc końce iáko brodawki. SienLek 20v; Calag 458a; Calep 409b.

koniec czego (64): MetrKor 37/4; rozmaczaiącz gębkę albo chuſtę w onym przikładay na ſtolecz prawie na koniecz ielita tym vlecżiſz FalZioł I 12c, I 3a, 27b [2 r.], 54c, 72b, 84d (16); nie ktore z nich [dymów] wſtępuią aż w konce palczow, tamże od zimnoſci wiatru okolicżnego z ſiadaią ſie y twardzieią, z tich że ſie paznochti mnożą. GlabGad D4v, N8v, P2v; March² D3v; RejPs 174; MurzNT Luc 16/24; á co zoſtánie oleiu wlewey ręce/ pomáże koniec vchá práwego Leop Lev 14/17, Lev 8/23, 24, 14/14, 24, 28, Ios 18/19, 19/22; RejZwierz 140v; BibRadz 1.Reg 6/24 [2 r.], Esth 5/2; bronili ſie dobrze z łukow ſtrzéláiąc iádem końce ſtrzał pomázawſzy BielKron 447, 37 [3 r.], 37v, 282v, 307v, 405v; Mącz 235b; Theż koniec rogu Bykowego vpalony á ná proch ſtárty [...]/ bárzo płucá ſkáżone nápráwia. SienLek 93v, 35v, 166v; RejAp 79; GórnDworz M5v; HistRzym 103v; RejPos 161v; KwiatOpis A4; BielSpr 5v; KochPhaen 3, 17; BielRozm 5; WujNT Luc 16/24; SarnStat 1110 [2 r.]; CzahTr L2. Cf Zwroty, »koniec gory«.

koniec u czego (4): Acumen cultri. Koniec álbó/ ſzpiczáſtość v nożá. Mącz 3a, 66b; Calep 17b, 281a.

koniec w czym (1): Mucro – Szpica, koniecz voſtrzu. Calep 676a.

A sg w funkcji okolicznika miejsca (3): (nagł) Wielkie páznokty. (–) [...] Bárzos názbyt zápuśćił/ koniec pálcow rogi. RejZwierz 140v [idem CzahTr]; Zyłá koniec Noſá/ pomaga przećiw ćięſzkości w głowie SienLek 35v; CzahTr L2.

L sg bez przyimka w funkcji okolicznika miejsca (2): ziechał [...] do dworu iego/ ktory ieſt przez rzekę od miáſtá Grodná końcu moſtu BielKron 405v; BielRozm 5.

W charakterystycznych połączeniach: koniec broniej, członku, drzewcow, igły (u igły) (2), jelita (6), u miecza (2), mostu (2), nici, nogi, nosa (u nosa) (3), u noża, ogona, w ostrzu (2), palca (8), rogu, u rzeczy, rzeki, sceptrum, skrzelow, skrzydła, strzal, ucha (9), wody, żył(ek) (5); dotknąć się końca (4), nie tracić; poczynać się od końca; przywiązać u końca; mający koniec [jaki] (2); omoczyć koniec, otwierać (4), pomaz(ow)ać (6), wetknąć, widać; iść na koniec, kłaść, utykać, wetknąć; uwiązać za koniec; na końcu widać, zawięzować (3), zakrzywiony (skrzywiony) (2); końcu mostu (mosta) (2).

Zwroty: »na końcu języka siedzieć« = być obmawianym (1): Wzgárdę zewſząd odnośim/ ſzyderſtwá ćierpimy/ Práwie wſzyſtkim ná końcu ięzyká śiedźimy. KochPs 66.

»siedziec [komu] na końcu języka« = ktoś chwilowo czegoś zapomniał (1): Versabatur mihi in labris primoribus, Plotło mi ſie w vściech/ śiedział mi na koncu yęziká. Mącz 322a.

»na końcu mieczow granice mieć« = zbrojnie rozszerzać granice (1): Rozſzerzał z nimi włość w ſzerz, wzdłuz, ſzeroko, Gdzie záyrzeć mogło w ktory kray ich oko. Ná końcu Mieczow gránice ſwe máiąc, A nieprzyiáznym plácu doſtawáiąc. KlonKr A.

Wyrażenia: »koniec gory« = szczyt (1): idź ná koniec gory/ A pátrzay przećiw morzu iákieykolwiek chmury. HistHel C2.

»ostry koniec« (1): y około kielców/ okroy mu puſzczádłem/ álbo oſtrym końcem nożowym/ á ſolą nátrzy. SienLek 167.

»szpiczasty koniec« (4): rostratae naves, Noſáte lodźie/ to yeſt ná przedniey ſtronie ſzpiczaſty koniec máyące. Mącz 358c.

»szyroki koniec« (2): ma być puſzcżadło ſzyrokiego kończa FalZioł V 60v [idem] Goski *2.

Wyrażenia przyimkowe: »aż do końca« = usque ad consummationem, ad ortum seu summitatem JanStat (3): tąż rzéką nádół wſtępuiąc áż do końcá iéy gdźie wpada w rzékę Schirowintę SarnStat 1110, 1110.

~Wyrażenie: »do samego końca« (1): ochędożayćie przybytek páńſki rozmáytemi przyprawami áż do ſámego końcá ołtarzá iego. RejPs 174. ~

»u końca« (2): Przecziągną powroz przes wodę [...] Prziwiązą kota v koncza RejRozm 398; BielKron 282v.

»ku końcowi« = ad imum Mącz (3): FalZioł I 147d; Cauda in tenuitate desinens, Ogón co dáley ku końcowi tym cieńſzy. Mącz 449a, 469d.

»na końcu (a. końcach)« = in fine Vulg (26): Paiąk ieſth riba morzka rzecżona tako: iż vchem biie/ bo ma na kończu ſkrzelow oſtre koſci FalZioł IV 30c, I 3a, 84d, 113d; Nos wielki proſty na konczu zkrzywiony/ iako v Iaſtrząba, znamio. naſmiewcę GlabGad N7v, N8v, Pv, P3v; Leop Ios 18/19; RejFig Bb3v; BielKron 456; Scorpio, [...] oſtrze czerniowe/ ołowem ná końcách obłane Mącz 373d; SienLek 169v; RejAp 79; Nákręć trąbek s pápieru/ formę vdziáławſzy/ Záwięzuy ie nákońcu ná ſtypułek wzdziáwſzy. BielSat N3; BielSpr 61, 63, 69, 74 [2 r.]; BielSjem 39.

~ Wyrażenie: »na samym końcu« (2): żyłka ktora ieſt na ſamym kończu w poſrzodku noſa: puſzcżadłem otworzona/ cięſzkoſć głowy [...] oddala FalZioł V 58; RejFig Bb8. ~

»w końcu« (3): zlitzył márchołt/ iż tyle ſtáwow bylo wogonie yle wkońcu chrzeptá. March² D3v; BielSpr 5v; Stimulus ‒ Palczat w koncu maiąci oſtre zelazo Calep 1006a.

W przen [czego] (2):

W przeciwstawieniach: »koniec ... początek, przodek« (2): ośleṕ ná tę Exekucyą idźiemy: nákóniec/ mimo przodek iéy godząc y rownie ták czynimy/ iákobym ia cżynił/ gdybym chćiał być w Wárſzáwie/ nie ieżdżąc z Przemyśla ná Iároſłaẃ OrzQuin C; Y powieda thám dáley Socrates/ iż Ezop [...] iáko wiele inych báśni złożył/ ták by też był tę iednę nápiſał/ około boleści/ á roſkoſzy/ iż kiedy Bog tych dwu miedzy ſobą nieprzyiacioł/ zyednáć á zyednocżyć nie mógł/ że ye ſpiął wirzchy do ſiebie tym ſpoſobem/ iżby tám gdzie ieſt koniec iednego/ był ná tymże mieyſcu drugiego pocżątek. GórnDworz H8v.

α. Wystająca, zwykle podłużna (czasem samodzielna) część połączona z całością (19): Fuscina, telum tridens piscatorium, Widełki o trzech końcách ribitwskie. Mącz 141b; Minae sunt etiam eminentia murorum, Wychodzące końce z murów álbo z płotów. Mącz 222a, 75d, 418d, 465a; záwięzáć ten gárniec mocno z wierzchu chuſtami oſmolonemi/ obwiązawſzy w koło około gárncá knoty ſuche/ [...] coby wiſiáło ſześć álbo ośm końcow v niego BielSpr 74v, 74v.

koniec czego (5): GrzepGeom C4v [2 r.]; Gdy ten gárniec będzieſz chćiał ciſnáć [!] ná idące ku ſzturmu/ zápal pierwey ony końce knotow BielSpr 74v. Cf Wyrażenie.

W charakterystycznych połączeniach: długi koniec, wychodzący; koniec cerkla (2), knota; pomazać koniec, postawić, zapalić; rozdzielić końcem, stać, toczyć; o trzech końcach (5).

Wyrażenie: »nie miejąc końcow« = gładkiej powierzchni (1): Cżemu ſerce ieſt tak oble niemaiąc koncow ani ſtarku żadnego. GlabGad E3v.

»koniec morza, wody« = zalew; cauda maris, finis aquae JanStat (1 : 1): wſzyſtká źiemiá Pomorzka [...] z Morzem/ Rzékámi/ Wodámi/ Morzem/ łowieniem Ryb: któré ſą ná końcu morzá [ku Królestwu Polskiemu ma należeć] SarnStat 1088, 1089.

Szeregi: »jeden koniec, (a) drugi koniec« (2): poſtaẃże kóniec ieden Cérklá na a. á drugim kóńcem tocząc/ vczyń ſztukę kołá z iednę ſtronę Liniéy GrzepGeom C4v, C4v.

»koniec ani stark« (1): GlabGad E3v cf Zwrot.

»szpica, (rog), (a) koniec« [szyk 2 : 1] (3): Tridens, [...] Herb Neptunuſów/ y co tákowego o trzech końcách á ſzpicách. Mącz 82a, 428b, 464c.

αα. Członek męski (1): á onym ſokiem niech tobie koniec pomáże mężczyzná/ á niewiáſtá kráie/ gdy máią dárcie od kámieniá. SienLek 106.

B. O przedmiotach pojmowanych dwuwymiarowo (98):

a. Punkt, miejsce, w którym schodzą się boki: róg (16): Spráwili też dwie drugie obrączki złote/ ktore przypráwili do kráiow humerálnych v Efodu przećiwko onemu gdźie ſie v dołu końce ſchodźiły ná háftowániu Efodowem. BibRadz Ex 39/20.

koniec czego (12): poſtáwiwſzy Cérkiel ná dole ná dłuſzym kóńcu Bláſzki/ miérzże wzgórę do obudwu vſzek Strum B3v, C2; ſukná cwykiél/ to ieſt płát kliniáſty/ w wodę wetknął/ áby go kóniec dáleko nád laſzczką záwieſzóny/ párą która wzgórę idźie ſye nápełniał Oczko 11. Cf »oba końce«, Wyrażenia przyimkowe.

W charakterystycznych połączeniach: długi koniec, zawieszony; koniec blaszki (3), napierśnika (5), płotna; uwięzać u końca; za koniec spuszczony; po końcach (końcoch) przyprawić, zawlec (2); o sześci końcach.

Wyrażenia: »cztery końce« (2): y vyźrzał niebo otworzone/ á sſtępuiące k niemu naczynie iákieś/ iákoby prześćierádło wielkie zá cztery końce [quattuor initiis] ſpuſzczone z niebá ku źiemi WujNT Act 10/11, Act 11/5.

»oba(dwa), dwa końce [czego]« = duae extremitates PolAnt (4 : 1): á ony dwie obrączce przypráwili do obu końcow Napierſniká BibRadz Ex 39/16, Ex 28/23, 26, 39/15, 19.

Szereg: »rog, koniec« (1): Sexangulus, O ſzesći rogách/ Koncách. Mącz [390]c.

Wyrażenia przyimkowe: »u końca (a. końcow) [czego]« (2): Poczynili też łáncuſzki v obudwu końcow napierſniká [super pectorale catenas terminationis] ná wierzchu BibRadz Ex 39/15; vwięż v końcá płotná powrózek/ ſtań z dáleká od koniá SienLek 181.

»z końcow [czego]« (1): A nád tem Napierſnikiern wprawiſz dwie Obrączki złote/ z obu końcow [super duabus extremitatibus] iego. BibRadz Ex 28/23.

»na końcu (a. końcach)« = super extremitatibus PolAnt (4): chuſthką od bozego vmączenya przed koſzcziolem nad grobem ſtoyączego oderznawſchy na konczu dlya ſnadnyeyſchego pyenyedzy wigarnyanya obwyazal yeſth LibMal 1547/124v; BibRadz Ex 28/26; Strum B3v, C2.

»po końcoch [czego]« = in a. super extremitatibus PolAnt (3): A do onych záwlekli dwá łáncuſzki złote/ pokońcoch napierſniká. BibRadz Ex 39/17, Ex 28/24, 39/19.

»w końcu [czego]« (1): tedy ſznurek ma być w Réźie/ y ma zákrywáć onę dźiurkę która będźie w kóńcu Bláſzki. Strum C.

b. Linia ograniczająca: brzeg, kraj, krawędź; limes, postremitas, regio Cn (38):

koniec czego (5): Leop Ex 19/12; Mącz 125c; Strum Ov; CzechRozm 114; Woła (ten ślepy) iſz ſkoro ſię dotknął końcá ſukniey / ktorą święte kośći odziane były/ wzrok mu ſię wroćił. SkarŻyw 567.

W charakterystycznych połączeniach: koniec gory, osierdzia, sukniej; dotykać się (dotknąć się) końca (2); napełnić do końca.

Wyrażenie: »oba(dwa) końce« (2): FalZioł I 38c; Ten też Zydy piſáć náucżył od prawey ſtrony do lewey/ bo pirwey piſáli od obu końcu/ iáko gdy orzą rolą. BielKron 96v.

Szeregi: »od jednego aż do drugiego końca« (1): Kánáſſes wyláł bárzo wiele krwie niewinney/ ták iż ią nápełnił Ieruzálem/ od iednego áż do drugiego końcá [de latere ad latus] BibRadz 2.Reg 21/16.

»od wierzchu aż do końca« (2): Ali oto zaſłoná kośćielna rozdárłá ſię ná dwoię/ od wierzchu áż do końcá LatHar 701, 735.

Wyrażenia przyimkowe: »z końcow« (2): CZyrwony żywokoſth Ieſt ziele podobne ku pięćperſthowi/ ábowiem ma ſiedḿ liſthkow z obudwu kończu koſmathe FalZioł I 38c; Strum Ov.

»na końcu« (1): Margineus et Marginalis, Co ná końcu/ brzegu/ kráwędźi á kráyu yeſt. Mącz 210a.

»przy końcu« (1): Tu naprzod przez gorę świętą nie rozumie ſámey oney gory Syońſkiey/ przy ktorey/ końcu Ieruzálem y kościoł zbudowány był CzechRozm 114.

W przen (4):

Zwroty: »od końca począć« (1): A tu dopirko oko Páńſkie/ á co wiedzyeć od ktorego końcá pocżąć to wſpomináć/ iáko ſie brzydzi á iáko ſie odwráca od oney márney beſtiey RejPos 228.

»przywieść ku końcowi« = zmieścić w oznaczonych granicach (1): Abyś przywiodł káżdą rzecż ku końcowi [ut ducas ... ad terminos] ſwemu Leop Iob 38/20.

Wyrażenie przyimkowe: »od końca« (3): Y vcżynił ſie Pan napirwey przed nim iákoby głodnym á łáknącym/ áby ſie mu dopuśćił napirwey od tego końcá pokuśić RejPos 71, 71v. Cf »od końca począc«.

Przen: Krańcowa opinia, krańcowy punkt widzenia (2):

Szereg: »koniec abo strona« (2): Boć áni Trzech Bogow vcży/ áni też z Bogá Oyca/ y Syná Bożego/ y Duchá S. nie zlewa iednego Bogá/ co Heretykowie wádząc ſię miedzy ſobą vcżynili. Iáko ſię tho z tych końcow abo ſtron rożnych obacżyc może GrzegRóżn M3, M3v.

α. Granica geograficzna; extremitas, terminus Mącz (21): A podle gránice Gad áż na południe: y będzie koniec od Thámár áż do wod odporu Leop Ez 48/28.

koniec czego (16): BibRadz Num 34/4, I 463v marg; á tám iuż koniec Krześćijáńſtwá/ á ſnádz wſzytkiey Europy. BielKron 430v, 278v [2 r.]; Ora et extremitas regionis, Koniec á gránicá kráyiny. Mącz 112c, 168d; BudBib Ios 17/9, 18. Cf Zwroty, Wyrażenia przyimkowe.

koniec czemu (1): Przypłynąwſzy Kolumbus pod wyſep Ioannę mieſiącá Liſtopádá chćiał gi oględáć iáki ieſt. A gdy bacżył iż mu nie mógł końcá naleść/ wroćił ſie zaſię BielKron 440v.

W charakterystycznych połączeniach: koniec Europy (2), Finlandyjej, Hiszpanijej (2), krainy, krześcijaństwa, Szwecyjej, ziemie (4); rozciągnąć się do koncα; koniec naleźć.

Zwroty: »kończyć się końcem [czego]« (1): Końcży ſie Gottia od pułnocy końcem Sweciey BielKron 293v.

»koniec trzymać [czego]« = być na granicy (1): Wiburg koniec trzyma Finlándiey BielKron 294.

Szereg: »od końca do końca; od jednego końca aż do drugiego« (1; 1): BibRadz I 463c marg; Widząc náſzy ſwoie ſzcżęśćie/ przechodźili Siewierſką źiemię od końcá do końcá paląc/ biorąc/ zamkow dobywáiąc prześpiecżnie. BielKron 417.

Wyrażenia przyimkowe: »bez końca« (1): Sine ora et extremitate regio, Kráyiná bez końcá/ To yeſt bárzo wielką. Mącz [267]b.

»aż do końca [czego]« (1): A iż Słowieńſki narod rośćiągnął ſię od południá/ to ieſt/ od Włoſkiey ziemie y Wenecyey/ áż ná wſchod ſłońcá/ ku Grecyey/ y ná pułnocy/ aſz do końcá Europy/ do Wolgi rzeki SkarJedn 225.

»z końcow [czego]« (1): Przeto oto ia otwarzam bok Moáwow od miaſt/ od miaſt iego/ z końcow [in extremo] iego BudBib Ez 25/9.

»na końcu [czego]« (2): Gades na Herkuleſowym/ gdźie kámienne ſłupy záłożył ná końcu Hiſzpániey. BielKron 461v.

~ W przeciwstawieniu: »na przodku a na końcu« (1): gdzie tám [Herkules] záłożył ſłupy kámienne w morzu ná przodku Afryki á ná końcu Hiſzpániey BielKron 269v. ~

»w końcach [czego]« (1): Y wyćiągnęli z Kadeſzu/ y położyli ſię ná Horu gorze/ (która) wkońcach [in extremo] ziemie Edomſkiey. BudBib Num 33/37.

c. Miejsce odległe od punktu odniesienia, znajdujące się w pobliżu przeciwległej krawędzi, granicy; extremitas Cn (43): Puśćże wodę po ſtole/ drugim końcem drugą/ Wnet będą mieć przechadzkę do ſiebye nie długą. RejWiz 113.

koniec czego (41): OpecŻyw 30v; RejPs 27v; A gdy náprzod ná koniec obozu przychodźili/ nie ználeźli tám nikogo. BibRadz 2.Reg 7/5, 2.Reg 7/8. Cf Zwrot, Wyrażenia, Wyrażenia przyimkowe.

[A sg w funkcji okolicznika miejsca: z tyłu, za: końc tej izby, szopa ku chowaniu cegły LustrWpol I 15, 12.]

W charakterystycznych połączeniach: koniec Azyjej, lasow, nieba, obozu (2), poła, pustyniej, puszcze, rolej, skrzynie (2), wody; wszytki końce (4).

Zwrot: »[czego] końca nie widać« (1): SarnStat *7v cf »ani początek, ani koniec«.

Wyrażenia: »ostateczny koniec [czego]« (1): Indya rzecżoná od rzeki Indus/ leży ku wſchodu Słońca/ oſtátecżny koniec Azyey BielKron 268v.

»(wszytek) koniec (wszytkiej a. wszej) ziemie, świata« = bardzo dalekie kraje; cały świat; extremum terrae Vulg, PolAnt (16 : 9) : niechayſie go boią wſzytki kończe ziemie. TarDuch D8, A4; RejPs 32v, 94, 144; MurzNT Mar 13/27; KromRozm III E2; LubPs P2v; Leop Iob 38/13; RejZwierz 133; BibRadz Is 24/16, Ier 25/33; BielKron 45 [2 r.]; Oto iuż nie dáleki cżás do przyſcia Kriſtuſá mego [...]. Ktorego dam ná ſwiátłość pogánom/ áby był zbąwicielem [!] moim/ áż do końcow ziemie wſzytkiey. RejPos 58, 66v; BudBib Dan 4/11, 22; SkarJedn 386 [2 r.]; W Portugáliey abo Luzytániey ieſt miáſto práwie ná końcu świátá na zachod Liſyboná ábo Vlizboná SkarŻyw 542; LatHar 461; WujNT 324; SkarKaz 40b; SkarKazSej 672a.

Szeregi: »od końca (aż) do końca; od jednego końca aż na drugi koniec (a. do drugiego)« = cały; ab extremo (usque) ad extremum PolAnt (2; 2): Od iednego końcá niebá áż ná drugi koniec miſternie przeſkákuiąc/ á nikt práwie niedoſwiadczył gorącoſci iego [słońca]. RejPs 27v; Y weſzli do Koſćiołá Báálowego/ á był ich dom pełen od końćá [!] áż do końcá. BibRadz 4.Reg 10/21, Ier 25/33; BielKron 45.

»koniec abo ostateczny kraj« (1): i zgromadźi wybrané ſwoie/ ze czterzech wiatrow od oſtatku źięmie (marg) końca abo oſtatecznego kraiu (–) aſz do oſtatku nieba. MurzNT Mar 13/27.

»ani początek, ani koniec« (1): także w kśięgách któré nie ſą dźiałem pewnym obrámowáné, ieſt iákoby w leśie wielkim przebywáć którégo áni początku áni końcá nie widáć. SarnStat *7v.

Wyrażenia przyimkowe: »(aż) do końca (a. końcow) [czego]« = a fine JanStat (12): HistAl I2; KromRozm III E2; RejPos 53v, 58, 66v; Wielkie było drzewo y mocne/ á wyſokość iego śięgáłá do niebá/ widzenie lepak iego (áż) do końcá wſzey ziemie. BudBib Dan 4/11, Dan 4/22; A kiedy iuż przyydźieſz do kóńcá wody ſtáwowéy [...]: thedy vczyń pod Groblą wáłek równy z Groblą. Strum I3v, K2v; WujNT 324. Cf »od końca do końca«.

»(aż) ku końcu [czego]« (3): RejPs 32v; Ku końcu y zachodzie Swiátá thego/ ſtráćiłeś Słońce Kośćiołá Bożego SkarJedn 386, 386.

[»w końc [czego]« = z tyłu: W końc stajniej izba masztalerska LustrWpol I 14.]

»na końcu (a. końcoch) [czego]« = in extremis finibus Vulg; in fine PolAnt (8): RejPs 144; Leop Ex 13/20; RejZwierz 133; BibRadz Gen 23/9; Versura etiam, Obrócenie wołów ná końcu roley w orániu/ wrócenie álbo odwrot. Mącz 486c; Strum K2v; SkarŻyw 542; SkarKazSej 672a.

»w końcu [czego]« = na końcu (1): Prziymi nas miły Pánye gdyś náſſe zbáwyenye/ Gdyż inego tákyego y w końcu ſwyátá nye. LubPs P2v.

C. O zbiorach i podziałach klasyfikacyjnych: ostatni element (18):

koniec czego (2): CZarnogłow ieſt ciepły y ſzuchy na kończu wtorego ſlopnia FalZioł I 123d, [*8].

Wyrażenia przyimkowe: »(aż) do końca« (9): OrzQuin O3; Dáléy tákże przybiy ſztukę/ á zoſtáwuy dźiury miedzy tymi ſztukámi/ im dáléy tym więtſzé/ áż do kóńcá. Strum K2, K; Przeto tym czáſem inſzych rzeczy pytay/ A moię xięgi przy ſkonániu czytay. A przeczytawſzy oddaſz ie drugiemu Philozophowi tákże vczonemu. Y ták do końcá niech ſię podarzáią/ A przed ſkonániem tylko ie czytáią. KochFr 63, 25.

~ Szeregi: »z (a. od) początku do końca« (2): Persequi voce aliquid Nieco słowy wyliczyć/ to yeſt. Z początku do końcá roſpowiedźieć. Mącz 386a; CzechEp 123.

»od śrzodku aż do końca; od końca do pośrzodku« (1; 1): Gdyż przedśie koniecżnie iáko oni trzey pierwſzy od przodkow páná Chriſtuiowych/ ktorym był obiecan/ y z ktorych wedle ćiáłá wyſzedł iáko Mátheuſz y Lukaſz porządkiem ie wylicżáiąc cżynią. Ieden z nich iákoby od śrzodku áż do końcá. A drugi od końcá wypełnionych obietnic (to ieſt Iezuſá Chriſtuſá) áż do pośrzodku rzecż ſwą prowádząc. CzechEp 306. ~

»aż do końca« = i tak dalej (6): kiedy drugi raz będą trąbić/ tedy ſie ma ruſzyc drugie woyſko ktore będzye leżáło od południá/ ná trzecie trąbienie od połnocy/ áż do końcá. BielKron 39v, 382; Strum D4, N2; Bo Heli był ſyn Máthátego, á ten ſyn Lewiego: y tákże áż do końcá. WujNT 203 marg, 203 marg.

»na końcu« (2): FalZioł I 123d; [Ostatni fragment scen przedstawiających historię Prus:] Ná końcu Olbrycht klęczy w kśiążęcym vbierze/ A od królá chorągiew rozpuſczoną bierze. KochProp 11.

»przy końcu« (1): Suchoſć cżwartego ſtopnia: nie nayduie ſie telko przy kończu trzeciego ſtopnia. FalZioł [*8].

D. W połączeniach frazeologicznych (najczęściej zadrzeczonych lub o sensie przeczącym) wyrażających nieograniczoność liczby lub nasilenia (53):

W charakterystycznych połączeniach: swoj koniec, żaden; koniec dekretom, dobroci, krzywdom, łasce, łupiestwu, mądrości (2), miłosierdzia, miłosierdzieństwu, miłości, mocy, nieprawościam, pismom (2), proroctwom, przykładom (3), pychy, rozmnażaniu, rozmożeniu, rzece, skarbom (2), utratom (2), wiary, wielkości, wozom, wymysłom, zwirzchności; błędy bez końca, głosy, kommenty, konfesyje, miłosierdzie, wykłady, zbytek.

Fraza: »końca nie masz, (by) nie było (a. nie będzie), nie(t)« [w tym: czemu (30), czego (1), czemu a. czego (7)] = non est finis Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (24 : 11 : 3): RejKup n7v, bb5v; Bo końcá niet miłoſierdzieńſtwu iego wiecżnemu LubPs dd5, Y4v, ff2v [2 r.]; RejWiz 43; Leop Ps 144/3, Is 2/7; A ſnadźby tym przykłádom y końcá nie było. RejPos 150v, 12v, 39v, 175, 265, 275 (10); BiałKat 73v; RejZwierc 13v, [78²], 263; WujJud Bv; Aza złość twoiá nie wielka? (áno) niemáſz końcá niepráwośćiam twoim. BudBib Iob 22/5, Is 2/7 [2 r.], 9/7; CzechRozm 177; KochPs 149, 200; SkarŻyw 384; GrochKal 17; PowodPr 24; O nieokreſzona wielkośći ktorey końcá nie máſz/ y więtſzą ſię nád niebá wſzytki pokázuieſz. SkarKaz 279b, 351b; CiekPotr 29; SkarKazSej 704b.

Zwroty: »końca nie mieć« [w tym: czego (1)] [szyk zmienny] (4): RejPs 211v; KochWr 32; Troiéy obiecáné złé nie ma kóńcá ſwégo. GórnTroas 33; A ty białegłowy Polſkié końcá ſwoiey pychy y nádętośći nie máią. SkarKaz 580b.

»końca nie naleźć (a. ledwe koniec moc naleźć); ledwie by koniec się nalazł (a. naleźć mogł)« [w tymi czemu (2), czego (1), w czym (1)] (2; 2): Bo końcá miłośierdźia nie naydźie v bogá. KochPs 200; Ale iżby ſię wiele tákich y owákich I. M. X. K. niezgod z inſzymi ſtárymi mogło názbieráć/ ktorymby ſię ledwie koniec nálaſł CzechEp 202, 163, 223.

Szeregi: »od końca do końca« (1): O ktorey mowi Sálomon [iż mądrośc od końcá do końcá wſzytko mocnie zátrzymawa/ y wſzytko wdźięcznie rządźi. [...]] SkarKazSej 657b.

»koniec, (ani) liczba« [szyk 1 : 1] (2): Mądroſciam iego licżby niet áni końcá żadnego LubPs ff2v; BiałKat 73v.

»(ani) miara, (i, ani) koniec« [szyk 4 : 2] (6): WujJud 75; KochPs 149, 200; ále iáko iego chćiwość niéma áni kóńcá/ áni miáry/ ták y on ku dobrému miéniu nigdy nie przydźie KochWr 32; WujJud Bv; CiekPotr 29.

Wyrażenie przyimkowe: »bez końca« (5): SienLek 243; BiałKat 73v; WujJud 75; Stąd nieumieiętność y błędy bez końcá powſtáią/ gdy ſlepi ſlepe wodzą. SkarJedn 361. KochPieś 50.

2. Granica czasowa; terminus Mącz, Cn; catastrophe, extremum, finis Mącz; exitus, fαstigium, meta, modus, termen Cn (1138):

a. Chwila, kiedy coś przestaje istnieć lub samo zaprzestanie istnienia lub działania (904): Ci ktorzy niecnie dziáłáią/ W śmierći koniec pokłádáią BierEz R2v; Y mądry gdy dom buduie Co rychley końcá pilnuie. RejRozpr F4v; Leop Thren 1/9, 1.Cor 15/24; A wten cżás będźie koniec/ gdy Kriſtus zwyćiężywſzy práwie wſzytki ſwoie nieprzyiaćioły/ Bogu á Oycu ſwoiemu zda kroleſtwo. BibRadz *7, 1.Cor 15/24; RejAp 87v; RejPos 259v; BudBib Dan 12/4, 9; CzechEp 209, 330; Obacżymy iże nie tu koniec/ ále ieden błąd drugi wytrącał NiemObr 132, 136; GórnRozm A2; LatHar 121; WujNT 1.Cor 15/24.

koniec czego (180): OpecŻyw 40v; BielŻyw 31; LibLeg 7/33, 10/70, 11/26; WróbŻołt 118/96; RejPs 117v; RejRozpr F2 [2 r.]; KromRozm I F2; Iáko ſie Pan ſmieie gdy czo złoſnik broi/ á iáko ieſt prędki koniec złośći iego LubPs Kv marg, Kv; RejWiz 94v, 123v; Leop 4.Esdr 11/39, 1.Petr 4/7; LeszczRzecz A6v; Ty słowá mowi ku Bogu ktorego proſi áby vmnieyſzył dni iego/ áżby corychley oglądał koniec boleśći ſwoich BibRadz I 276b marg, Eccle 7/9, 4.Esdr 6/25, 8/5, Hebr 13/7; Koniec Aſſyriyſkiey Monárchiey. BielKron 10v marg, 82, 89 marg, 91v marg, 107, 157 marg (9); Extremum omnium mors Koniec wſziſtkich rzeczy ſmierć/ álbo ſmierć wſziſtko zámyka. Mącz 112c, 41a, 228b, 450b, 451b; OrzQuin B2v, Y3, Zv marg; tákżeć theż y on wiekuiſty Sábát/ [...] nie od końcá ſzoſtego tyśiącá/ ále rychley począc ſye ma. LeovPrzep [K]; RejAp CC3v, 124v, 128, 160v, 174; GórnDworz H4v, S3v, Dd4, Hh, Hh5; RejPos 192v; RejZwierc 168v; BudBib I 197a marg, Ez 21/30, Dan 12/13, II 23c marg, 4.Esdr 9/5, 11/39, Sap 14/14; BiałKaz B4v [2 r.]; CzechRozm 34v, 35 [3 r.], 35v, 182; KochOdpr C4; KochPs 183; SkarŻyw 234, 349; CzechEp 356, 362, 363; ArtKanc Kv, R18v; WisznTr 34; GostGosp 70; GórnTroas 14, 55; GrabowSet Q3v; LatHar 262; KołakCath A3v; WujNT 460, 629 marg, 1.Petr 4/7; WysKaz X2v; SarnStat 30, 689; ták y my idźiem do śmierći/ która ieſt końcem drogi náſzey SkarKaz 422b, 423b, 551a marg, 639a [2 r.]; KlonWor 30. Cf »końca nie było«, »końca nie będzie«, »koniec uczynić«, »koniec świata«, »koniec żywota«.

koniec komu, czemu (110): A them rzeczam nyethilko yſch bi konyecz bil Alye ym dalyey thim wyeczey ſzye mnoza. LibLeg 11/153, 11/184 [2 r.]; RejJóz B7v marg; RejKup n2v; LubPs N2, P6v, bb3 marg; Ząda tedy Krol Polſki/ áby wżdy kiedy był koniec thym roſtyrkom BielKron 231, 124, 198, 230, 254, 320v; GrzegRóżn C2; GórnDworz D5v; RejPos 278; RejZwierc 225v; BielSpr 75v; BudBib Dan 12/6; HistHel D2v; MycPrz II C3; BiałKaz B4v; CzechRozm 62; ModrzBaz 92; SkarJedn 391; KochPs 135; mowę ludźiom/ á Bogu záś ſłowo/ dla tego iż ſobie ſyná podobnego rodźi (ále niewiem gdźie y kiedy będźie temu rodzeniu koniec) przypiſuiąc CzechEp 143, 195, 379; ActReg 33; GrabowSet K2v, Q3v; Przeminęło wſzyſtko/ y to ieſliś ſię w cżym kochał/ y to ieſliś co przećiwnego ćierpiał/ wſzyſtkiemu koniec/ á teraz iuż nie przeyźrzána wiecżność náſtąpiłá. WysKaz 46; SarnStat 275, 594, 692, 694, 956; PowodPr 48. Cf »końca nie było«, »końca nie będzie«, »koniec uczynić«.

koniec czyj [ = przez kogo spowodowany] (1): Iobowę ćierpliwość ſłyſzeliśćie/ y koniec Páńſki widźieliśćie/ iż lutośćiwy ieſt Pan WujNT Iac 5/11.

W przeciwstawieniu: »początek ... koniec« (7): BielŻyw 31; KromRozm I F2; Lepſzy ieſt koniec káżdey rzeczy niżli iey początek [Melior est finis rei quam principium eius] BibRadz Eccle 7/9; KochOdpr C4; GórnRozm A2; WujNT Hebr 7/3; PaxLiz E2.

W charakterystycznych połączeniach: koniec bliski (4), mamy, naznaczony (2), opłakany, pański, pewny (3), prędki (3), rychły (2), snadny, swoj (14), wiecżny (2), zły (2), żaden (żadny) (15); koniec bezeceństwa, błędu (błędom) (3), boleści, cesarstwa, chęci, cierpienia, czasow (4), dni domu (2), drogi (2), dziwom, egzekucyjej, frasunkom (2), gniewu, grze, grzechom, hańbie, herezyjom, kłopotow, krolestwa (krolestwu) (25), krolowania, kwasu, lat, litości (2), mąk (mękam) (2), monarchijej (2), mordow, nędzy (3), niedostatkow, nieszczęściu, niezgodzie (3), obcowania, obiadu, obrzezaniu, ofiarom, panowania (panowaniu) (2), pasterzom, płaczu (płakania) (3), pociecham, pokoju (4), pokusie, pożytkom, pracej (pracam) (5), prawom, prawowaniu (3), prośbie, przestrachu, przypadkom, radości, rodzeniu, rozkoszy, rozmowie (rozmowy) (3), rozniaty, roztyrkom, rożnościam, rzeczy (rzeczam) (16), sejmu (2), skutkom, słowom, smutku (smutkowi) (2), sporom (2), sprawy (sprawom) (3), sromocie, strachu, swarow (swarom) (4), tańca, trajedyjej, trapieniu, uspokojenia, wieku, włodarstwa, wojny (wojnie) (2), wszy(s)tkiemu (wszy(s)tkiego) (6), zaburzeniu, zapisom, złemu, złości, zuchwalstwu, zwycięstwu, żałoby, żeglowaniu, żniwu; końca dojźrzeć, nadziewać się (2), pilnować; ku końcu (końcowi) przybliżać się, wzdychać; koniec naleźć, odkładać, oglądać (2), pokładać, przynieść, sprawić, ukazować, widzieć (widać) (3); odłożyć na koniec, pamiętać.

Frazy: »(nigdy) końca (by) nie było (a. nie będzie), nie masz, nie dostaje; nigdy końca; nigdy by koniec nie był (a. nie będzie), nie nalazł się« [w tym: czemu (14), czego (3)] = nigdy nie ustaje [szyk zmienny] (13 : 1 : 1; 1; 2 : 1): Iedna ſprawa drugą rodzy. A nigdy koncza na ſwieczie Kto ſię iuż wiec wnim zapleczie. RejKup Fv; KromRozm III N4v; BielKron 82, 198, 369; Praecipitant curae, Yedná praca drugą wyćiska/ to yeſt pracóm końcá nigdy niemaſz. Mącz 317a; A iákie przeklęctwá á ſrogośći niewiernym/ ták iż iuż tym ſtráchom áni kończá/ áni rozumu nie doſtáie. RejPos 278; BielSpr 76; WujJud 251 v; CzechRozm 138; SkarJedn 60, 61; CzechEp 326; Ale że końcá ich proźbye nie było/ Odmawiáć mu ſie dáley nie godziło. KochSz A2v; GrochKal 8; Kóńcá widzę nie będźie twoiégo płákánia GórnTroas 55; WujNT 460; By iednego Piotrá y iego potomká nie było: nigdyby herezyom y niezgodom nie nálazł ſię koniec. SkarKazSej 674b; KlonWor 30.

»końca nie będzie (a. nie ma być), nie masz; koniec nie będzie (a. nie ma być)« [w tym: komu, czemu (19), czego (15), czemu a. czego (9)] = jest wieczny; non erit a. non est finis PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (31 : 6; 6): bo pocżnieſs ij porodziſs ſyna náwyſſego boga [...]/ a kroleſtwa iego niebędzie konietz. OpecŻyw 8v, 167; Chwalem tego wiſsokiego Boga [...]. ktoremv koncza nyemaſſch. MetrKor 46/46, 46/175; MurzHist N4, R3; KromRozm III Ev; Leop Is 9/6; RejPos 15, 16 [2 r.], 17 [2 r.], 168v, 270 [2 r.] (21); WujJud 25v; BudNT Luc l/29[33]; CzechRozm 112, 181; KarnNap Ev; KochPs 199, 200; Ia ſię męki y śmierći boię/ ále oney wiecżney ktorey końcá niemáſz SkarŻyw 126; CzechEp 299; KochPhaen 1; WujNT Luc 1/33; SiebRozmyśl E3; SkarKaz 551a, 639b.

»jeszcze nie (jest), nie już(ci), nie wnet koniec« = nondum (statim) (est) finis PolAnt, Vulg (12 : 4 : 1): RejRozpr F2; MurzNT Matth 24/6; RejAp 87v; GórnDworz S3v, Hh5; RejPos 259v [2 r.]; O ieſzcżeśćie ſtąd niewybrnęli/ nie iużći koniec. WujJud 249v; BudNT Mar 13/7; SkarJedn 391; SkarŻyw 349; CzechEp 379; Wrócąć ſye y dobré látá/ Ieſczeć nie tu kóniec świátá. KochSob 57; ActReg 70; Boć ſię to muśi sſtáć: ále ieſzcze nie ieſt koniec. WujNT Matth 24/6, Mar 13/7, Luc 21/9.

»przybliża (a. przybliży) się, bliski (jest) koniec; przybliżać się ku końcowi; bliski końca« = finis appropinquat Vulg [szyk zmienny] (6 : 5; 1; 1): A gdi ſie koniec żywota iego przybliżał. Wſzitci ſie iego vcżniowię [!] kniemu zbieżeli BielŻyw 90; LubPs Kv, hh6v; Leop 1.Petr 4/7; Terram videre proverbialiter, Długiey á cięſzkiey pracey koniec widźieć/ przibliżáć ſie ku końcowi. Mącz 451b; GórnDworz Dd4; HistRzym 124v; KarnNap E3v; SkarŻyw 15, 511; WujNT 1.Petr 4/7; Iáko kto ná drogę wyſzedł/ gdy dźień drogi vſzedł/ iuż bliżſzy końcá SkarKaz 422b, 423b.

»przyjdzie (a. przychodzi) koniec« = (s)kończy się; veniet finis PolAnt, Vulg; veniet consummatio Vulg [szyk zmienny] (14): MurzNT Matth 24/14; Przyſſedł koniec ná lud moy Iſráelſki Leop Am 8/2, 4.Esdr 11/39; BibRadz 4.Esdr 12/34; RejAp 160v; RejPos 192v; BudBib 4.Esdr 11/39; SkarŻyw 51; CzechEp 356, 364, 365; ArtKanc Kv; O kiedyż wżdy przyidźie koniec wſzytkich prac y fráſunkow? LatHar 602; WujNT Matth 24/14.

Zwroty: »czekać końca« = musieć się skończyć (1): A ieſli y tá świátłość ták pięknégo ſłóńcá/ Y ten okrąg niebieſki czeka ſwégo końcá: Za by ſye człowiek mniémał godnieyſzym zywotá KochTarn 77.

»końca, do końca czekac (a. doczekać)« (3 : 2): RejWiz 123v; CzechRozm 185; iſz bárzo z wielką teſknośćią końcá obiádu docżekać mógł. SkarŻyw 234; ia do końcá Chcę czekáć twéy łáſki świętéy KochPs 78; GórnTroas 71.

»koniec dać« = skończyć (1): Ták ſmierć temu błazeńſtwu/ máry koniec dáłá HistHel D2v.

»mieć koniec« = konczyć się, ustawać; finem habere PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (9): BibRadz Iob 20/5, 4.Esdr 9 arg; SarnUzn F5; BudBib Ez 21/34; BudNT Mar 3/26; CzechEp 168; á zaſz co ná swiećie ieſt/ coby początek máiąc końcá mieć nie muśiáło? GórnRozm A2; OrzJan 129; WujNT Mar 3/26.

»ku końcowi mieć się« = ad reliqua transire Mącz [szyk zmienny] (2): Moderandum mihi est iam orationi meae, [...] Ale yuż należy ná mię ku końcowi rzeczy moyey ſie mieć Mącz 228b, 105d.

»końca nie mieć, nie mający« = nie ustawać [szyk zmienny] (2 : 1): GrzegRóżn A3; Ale tym plotkam ich/ niech tu iuż koniec będźie/ chociaż końcá nie máią/ gdyby ſię nimi kto páráć chciał. CzechEp 173; GórnRozm G.

»końca nie mieć, nie mający« = być wiecżnym [szyk zmienny] (14 : 6): aletz to mily Iezu rychlo ominie/ a chwálę ktorą wezmieſs za to/ końtza mietz niebędzie. OpecŻyw 101; PatKaz II 49; RejWiz 52v, 110v; RejAp 50; RejPos 27v; KochMon 29; CzechRozm 34v, 36, 73v, 181; CzechEp 68, 277 [2 r.]; ArtKanc A5; LatHar 396; WujNT 765, Xxxxx2v; Bo ácz Pánná boſtwá nie rodźiłá: bo ieſt nie poczęte y końcá nie ma boſtwo: ále tego nośi w żywoćie [...]/ ktory ieſt práwym Bogiem. SkarKaz 579a, 637b.

»końca naleźć nie moc« = nie móc (się) skończyć; nec finem invenire Mącz [szyk zmienny] (2): Acż ci ſłyſzę/ iſz/ kiedi wy mowić pocżniećie/ Końcá wſwych oracyach naleſć niemożećie. KochSat B3; Mącz 482d.

»do końca prowadzić, prowadzenie; ku końcu prowadzić« [szyk zmienny] (2 : 1; 1): Mącz 447b; GórnDworz Eev; ále iuż zá początki témi Prowádźiłeś do kóńcá rzeczy tryby ſwémi KochJez A4; WitosłLut A5v.

»koniec przyjąć« = skończyć się (1): a ten Ismayl ſprawywſchi ſwoy dlug ma ten lyſth wroczycz [...] tedj tą rzecz koniecz ma przyacz LibLeg 11/108v.

»ku końcowi, do końca przyść (a. przychodzić); dojść końca« [w tym: jakiego (2)] = (s)kończyć (się) (w jakiś sposób); venire usque ad summitatem PolAnt [szyk zmienny] (5 : 2; l): SienLek 18v; ktory [Zbawiciel] v Máttheuſzá Ewányeliſty powiedźieć raczył/ żeby te dwá tyśiącá oſtáteczne niemiáły do końcá przyść LeovPrzep H3; RejAp 189v; BudBib Dan 11/45; SkarJedn 294; BielSjem 36; áż oná ták wielką/ y ták zacna rzeczpoſpolita ku temu końcowi przyſzłá/ że iéy y cień nie zoſtał. KochWr 28; GórnTroas 18.

»bez końca trwać« [szyk zmiennu] (5): Błogoſłáwyone ymyę Máyeſtatu yego/ Ktore ták trwa ná wyeki bez końcá żadnego. LubPs Q4v, ee, ee6v; RejAp 158v; LatHar 561.

»koniec (u)czynić« [w tym czemu (37), czego (4), czemu a. czego (7), z kim (2)] = (s)konczyć, zaprzestać, (kazać)przerwać; finem imponere Vulg, Modrz, JanStat; cessare facere, consummare, finire PolAnt; finem statuere, tollere Mącz [szyk zmienny] (50): OpecŻyw 190v; RejPs 87; gdy z Dáriuſem koniec vcżynię tedy ſwámi będę rozmawiał. HistAl D2; Franciſzek gdy Biſkup rzeczy ſwyi koniec vczynił/ ták poẃiedźiáł. MurzHist I3v, O; LubPs bb3; Leop Iob 18/2, Sap 18/21; BibRadz Gen 17/22, Ex 34/33, Ez 30/10; BielKron A5v, 203, 224; Mącz 412b, 457c; LeovPrzep F2v; GórnDworz V3v, Zv; HistRzym 12; KuczbKat 135; Ja jednak będę swego chciał dochodzić zbrojnie Leżąc tu, aż uczynię przedsię koniec wojnie. KochMon 29; WujJud 150; BudBib Sap 18/21; CzechRozm 80v [2 r.], 124, 256, **3; ModrzBaz 92; MWilkHist E3v; CzechEp 332 [2 r.], 356; ReszPrz 96; ArtKanc I16v; Koniec Penteſilea ſtráchu vdźiáłáłá Grékóm/ kiedy od oycá mégo gárło dáłá. GórnTroas 21, 35; GrabowSet K4; OrzJan 12, 104; SarnStat 275, 594, 692, 694, 956; WitosłLut A4v; PowodPr 75, 86; GosłCast 51.

»nie uznać końca« = nie zaginąć w pamięci (1): tak iſz nigdi potim Imię twoie niezgaſnie/ ani uzna końca KochSat C2.

»koniec wziąć, brać« [w tym: jaki (5)] = (s)konczyć (się), upaść, zginąć, wyczerpać się, zostać unieważnionym, zlikwidowanym, skonfiskowanym (w jakiś sposob) [szyk zmienny] (31 : 3): RejKup G; BielKom C7; LubPs E4v; A to záwżdy muśi być márne pogorſzenie/ Poki końcá nie weźmie ludzkie pokolenie. RejWiz 124; BielKron 244v, 279; KuczbKat 60; RejPosWstaw [41³]v; gdy to ſłowem Bożym okazáno będzie/ iż obrzeſká iáko y ſzábát/ iuż ſwoy koniec w Chriſtuſie wźięłá CzechRozm 73v, 71, 72v, 74, 78v, 95v (9); Grá koniec bierze/ kiedy náiechány Krol nie ma nigdzyey vciec pewney ſciány. KochSz A3v; KochPieś 47; ArtKanc D18; Zkąd koniec Troiá opłákány wźięłá. GórnTroas 12, 8, 20, 34, 44, 74, 75; LatHar 601; KołakCath A3v; WujNT 318, 403; ták iż czworgiem dożywocia káżda ſummá ma wźiąć koniec y extenuacią ſwoię. SarnStat 367, 300; CzahTr H3v.

»końca nie wziąć« = być wiecżnym (1): Y powtore ma przyść z chwałą ſądźić żywe y vmárłe/ ktorego kroleſtwo końcá nie weźmie. LatHar 91.

Wyrażenia: »niepodległy końcowi« = wiecżny (1): ſwemu imieniowi Ziednaſz cześc niepodległą żadnému końcowi. KochProp 16.

»ostatni (a. ostateczny) koniec« [szyk 3 : 1] (4): RejWiz 94v; Woyćiech z Pilzná Káznodźieiá kóniec Kroleſtwá Polſkiégo vkázuie oſtátni. OrzQuin Y3 marg. Cf »do ostatniego końca«.

»koniec świata« [szyk 30 : 1] (31): SeklWyzn e3; KromRozm II ſ2v; Ale choćia zá Károlá Wielkiego toż złączenie Plánetow było/ tedy przedſię tám niemogł być koniec świátá. LeovPrzep F, a2, F4v, I3, I4v; KuczbKat 50; WujJud 38v, 239v; KarnNap F2v; SkarJedn A7v, 78, 163, 167, 204; śmiał ſię bárzo z tego/ iſz my wierzym koniec świátá przyſzły/ y ćiał zmártwychwſtánie SkarŻyw 102, 112, 597, 601 [2 r.]; KochSob 57; BielRozm 2; RybGęśli B3; WujNT 717, 836; SkarKaz 156b, Ooooc [2 r.], Oooo2c [2 r.].

»koniec (dniow) zywota (a. życia)« = finis vitae Modrz, Vulg, JanPmyw [szyk 28 : 4] (32): OpecŻyw 97; ij chciéy pratzowatz w té nauce/ aż do końtza żywota twégo. OpecŻywPrzedm C4v; PatKaz III 151; TarDuch E4; BielŻyw 90; HistAl N2; BielKom C7; W gorącośćim ięzykiem ſwym wzywał Páná ſwego By mi racżył zyáwić konyec żywotá moyego. LubPs K4v, hh6v; BielKron 12v; HistRzym 108v, 124v; RejPos 263v; KochMon 30; RejPosWstaw [41³]v; BiałKaz Cv; KarnNap E3v; ModrzBaz 25, 105; SkarJedn 294; SkarŻyw 15, 51, 511; WerKaz 291; GórnTroas 29; LatHar 35, 301, 384, 679; WujNT Hebr 7/3; SarnStat 11, 941.

Szeregi: »kres a koniec« (1): gdzie zá thákową odmiáną/ bliſki kres/ á koniecz/ ſwoiey przećiwko iemu chęći/ poſtáwą opowie GórnDworz Dd4.

»miara i koniec« (1): mogłem potym przyść ná one/ miáry y końcá nie máiące/ y doſtátkiem wſzelkim opátrzone niebieſkie gody twoie LatHar 396.

»((a)ni, i) początek i ((a)ni, tak też) koniec« [szyk 24 : 2] (26): RejWiz 52v, 110v; Wſzytki rzeczy máią pocżątek y koniec. BibRadz 4.Esdr 9 arg; SarnUzn F5; RejAp 50; KochMon 29; Iż Melchiſedek był bez oycá y mátki/ y nie ma pocżątku dni y końcá CzechRozm 35, 35 [3 r.], 35v, 36, 68, 277 [2 r.]; KochPhaen 1; Phil P; WujNT 765, Xxxxx2v; SkarKaz Ooooc. Cf »bez pocżątku i końca«.

»skaza a koniec« (1): ſkąd możem obácżyc/ iż nie nie máſz ná świecie thák mocnego/ coby ſkáźie á końcowi powinowáto nie było. BielKron 268.

»koniec a skończenie« (1): Catastrophe, [...] Obrocenie/ skończenie rzeczi. Metaph. Koniec á skończenie káżdey rzeczy. Mącz 41a.

»śmierc i koniec« (1): Monárchye/ máią początek ſwoy/ maią młodośc/ máią ſrżedni wiek/ máia [!] ſtárość/ á zá ſtárośćią/ do śmierći y końcá prżychodzą GórnRozm A2.

»koniec a upadek« (1): Wykłáda koniec á vpadek Bábilonu RejAp CC3v.

»koniec i zaście« (1): Plato wprzod o tym tymi ſłowy powiedzyał [...]/ że iáko przyrodzone pocżątki y weſcia ſwe máią Rzecżypoſpolite y Páńſtwá káżde/ ták też koniec y záſcie vkázuiącz/ że by też nalepiey y nagruntowniey byłá poſtánowiona Rzecżpoſpolita/ iednák cżáſu ſwego zginie ſpráwámi y vſtáwámi ſwymi. Phil P.

Wyrażenia przyimkowe: »bez(e), przez końca« = wiecżny, wiecznie; nigdy (64 : 6): Poydzi/ poydzi przeto oblubienitzo moia z gory cżyſtoſci/ a koronę krolewſką wezmi/ abych iá polożyl w tobie ſtoletz moy/ to ieſt chwálę bez końtza. OpecŻyw 185v, 187v, 191; PatKaz I 18; PatKaz III 107; RejPs 43v, 94v, 200, 213v, 220; Piſáły y Sybille chociay go nie znáły [...]. Iáko [Bóg] ieſt y był záwżdy/ y bez końcá będzye RejWiz 113v; RejAp 9, 178; CzechRozm 142v; Báłwochwálcom/ bez końcá męki y śmierć bez śmierći zgotowaná ieſt. SkarŻyw 126, 4 [2 r.], 21, 63, 74, 179, 408, 584; SkarŻywBog 357, 358; WerGośc 213; Calep 533b; GrabowSet K2v, P2v; LatHar 571; PowodPr 7; SkarKaz 208b, 637b, 639b.

~ W połączeniach szeregowych (2): LubPs ee; iuż było ſnadź lepiey áby był s ciebie iáki kámień álbo iákie ine źwirzę ſthworzono/ ktoreby thu do cżáſu odćirpyawſzy śmierć ſwoię/ iużby dáley wiecżnie/ á nigdy/ á bez końcá ćirpieć nie mogło RejPos 293.

W przeciwstawieniu: »do czasu ... bez końca« (2): po trzykroc błogoſłáwieni ktorzy będą wezwáni albo puſzcżeni ná ty ták wdzyęcżne gody/ ktore nie do ſłuſznego cżáſu iáko zyemſkie gody/ ále wiekom wiecżnie á bez końcżá iuż máią trwáć iemu. RejAp 158v; RejPos 293.

W charakterystycznych połączeniach: bez końca swojego, wszego (5), żadnego (5); bogactwo bez końca, chwała (3), cześć, krolestwo, męki (piekielne) (2), Pan, utrapienie, wiek (2), złe, żywot (3); blogoslawić bez końca, być (8), chwalić (2), cirpieć (2), dziwować się, krolować (6), nakrywać, obiecować, otworzyć, podległy, pożywać, przemieszkawać, rozkoszować, szerzyć się, śpiewać, ustać, użyczyć (2), wielbić, wysławiać, zachowawać, złączony, zostawać, żyć (żywiący) (3).

Wyrażenie: »bez końca wieczny« [szyk 1 : 1] (2): Co ſwiadcży Mieſiąc/ gwiazdy/ y iáſność ſłonecżna/ Iáka ieſt twa dziwna moc á bez końcá wiecżna. RejWiz 2v; SkarŻyw 245.

Szeregi: »nigdy a bez końca« (1): gdzie by iuſz naſſe kochanie wtobie panu ſwoiem nigdy a beskonca vſtac niemogło. RejPs 99v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»bez początku i (bez) końca« (6): RejPos 34v; ktory kroluie bez pocżątku/ y będzie bez końcá ná wiek wiekow Arnen RejZwierc 179v; CzechRozm 35v; SkarJedn 282; CzechEp 313; GrabowSet B4v.

»z początku i (aż tak) bez końca« (2): RejPs 195; Ktoremu ſię dźiwuie świát z pocżątku ſwego/ Y dźiwowáć ſię muśi bez końcá żadnego. KołakCath B3v.

»wieczny a (i) bez końca« [szyk 3 : 2] (5): Ale iż tu Ian ſwięthy wypráwuie widzènie ſwe około oney nowey oſiádłośći ktora iuż po ſądnym dniu ma być wiecżna á bez końcá w rádoſciach niebieſkich RejAp 185v, 178; SkarJedn 202; SkarŻyw 1, 428.

»(ninie i) na wiek(i) (wiekow a. wiekom) bez końca; od wiekow bez końca; bez końca aż do wiekow« [szyk 7 : 5] (10; 1; 1): yſz by ſtobą mógł krolowacz mynye [!] y nawyekye [!] przeſzkonycza. Amen. PowUrb +3, +v, +3v; ktory zywieſz bez konca aſz do wiekow. RejPs 54, 195; LubPs Q4v, ee6v; RejWiz 154; RejAp 16; RejPos 277; RejZwierc 179v; SkarŻyw 504.[Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»(ninie i) (wiekom) wiecznie, (a, i) bez końca« (8): PowUrb +2; LubPs O5, ee6; RejAp 158v; A teraz nędznik ſam ſkacże z diabłem poſpołu gdzyeś ná trzy ſkoki/ y będzye ſkakał wiekom wiecżnie á bez końcá ſwoiego. RejPos 321v, 318v, 326v, 329v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].~

»(aż(e)) do końca« [bez przydawki dopełniaczowej często znaczy ‘(na) zawsze, nigdy’] = (usque) ad a. in finem PolAnt, Vulg, JanPrzyw (259): BierEz R4v; OpecŻywPrzedm C4v; WróbŻołt 73/10; to być ináczey niemoże/ że nas do końcá pan opuſćić nieraczy RejPs 133v, 102, 117v, 174v, 209v, 211v; Vkazuie ſie nam przodkiem Pazdziernik niepogodny/ Ale ku oſtatniey cżwierci/ wyda ſie dali Bog na pogodę aże do koncza. LudWieś B3, B2, B2v [2 r.]; SeklWyzn e3; KromRozm II o, y; KromRozm III H6v; BielKom B2, D3v; Y yużeſz ták do końcá będzye gnyew twoy Pánye LubPs S2v, G3v, H2, S5v, T5v, aa3, gg3; Leop Am 8/7, Hebr 3/6; RejZwierz 33v; BibRadz Sap 3/17; przeto piſał do ſwych vrzędnikow zá rzekę/ áby nie przekażáli Zydom do końcá budowáć kościołá y miáſtá BielKron 116, 90, 143v, 173v, 422v; Mącz 207c, 316d, 417d; OrzQuin E2v, G3; LeovPrzep F4v, H2v [2 r.]; RejAp 32, 32v, 128, 192; HistRzym 108v; RejPos 245, 289v; BiałKat 18v; RejZwierc 155; WujJud 38v; Zás mąſz gdy przeda dom (ábo) mieſzkánie/ w murze mieyſckim/ tedy okup iego będzie áſz do końcá roku [donec compleatur annus] (od) przedánia iego/ przes cáły rok będzie (wolny) okup iego. BudBib Lev 25/29, 3.Reg 11/5; MycPrz I Bv; Strum H2v; CzechRozm 52v, 102, 145v, 203v, 223v [2 r.], 255; SkarJedn 152, 163, 167, 204, 400; KochPs 14, 32, 96; SkarŻyw 62, 103, 112, 135, 207 (10); CzechEp *4v, 7, 85, 138, 252; NiemObr 26; KochFr 20, 112; KochDz 106; WerKaz 291; ArtKanc G14v; ActReg 54, 164; KochCzJan A3; WyprPl C3v; LatHar 40, 571; RybGęśli D3; WujNT Ioann 13/1, 1.Cor 1/8, Hebr 6/11, s. 836, 837; JanNKarGórn H; KTo ſie náuczy lewą ręką robić/ powiáda Philozoph/ woli ią dokońcá robić póki żyw SarnStat 550, 879, 1300, 1306; PowodPr 3; SkarKaz 154a, 156b, 159a, 207b; CzahTr A4, B2, [D]2; Przeto zycżę małżeńſtwá/ áby ten ákt święty/ Sam do końcá ſpráwował Pan Bog niepoięty. SapEpit B4, B4v; SzarzRyt A4v.

~ W przeciwstawieniach: »z przodku (a. naprzod) (4), do (tego) czasu (2), na czas ... do końca; począć ... do końca wytrwać« (8): yakoſzmy sprzothkv przirzekly, y tho chczymy do koncza trzymaczy LibLeg 7/42; miłosć nye tylko ná cżás ále záwſſe áż do końcá ma ſie okázowáć. GliczKsiąż Q3v; iż ten ktory ćiebie do thego tzáſu żywił/ pożywi ćię do końcá KrowObr 149; bo nie ten ktoby pocżął/ ále ktoby do końcá ſtátecżnie wytrwał [...]/ zapłátę weźmie. CzechRozm 145v; Y mam pewną nádzieię/ że tenże Bog/ ktory Vććił mię naprzod/ będzie y do końcá ſzcżeśćił. KochOdpr B4; ActReg 31; OrzJan 93; WujNT 208.

W charakterystycznych połączeniach: prawie do końca; do końca łaskawy; do końca [ilu] lat, miesiąca, roku, tajemnic, wybawienia; do końca bluźnić, błogosławić (błogosławieństwo dać) (3), bronić (2), budować, być (12), chwałę oddawać, chodzić (iść) (2), cierpliwy być, czynić (3), dany jest, dobrze czynić, gniewać się, mieć w baczności, naśladować, niepokalany być, objaśniać, odnieść, opisować, opuszczać (opuścić) (2), osiedzieć, panować, pilnować, podawać, poganiać, pokazować (okazować się) (2), pomnażać, powinienem jest, (po)żywić (2), przeminąć, przestawać (3), przypaść, przyznawać, robić (2), rozpalić się, rządźić, słuchać (słuchany) (2), sprawić, sprawować (odprawować) (4), sprawować się (2), stać, strzec (przystrzegać) (7), szczęścić, śmierdzieć, świadectwo wydawać, ufać, (u)miłować (4), umocnić, (u)służyć (dosługować) (4), utwierdzać, użyczać, używać, wywiadować się, wywyższać, zachować, zakryty być, zapomnieć, (za)trzymać (4), zostać (2), zwątpić, żywot wieść.

Zwroty: »do końca czekać« cf »końca, do końca czekać«

»do końca kończyć (się) (a. konać)« (3): Abowiem ći Konárſcy táki zwycżay máią/ Gdy co pocżną ſtátecżnie do końcá konáią. PaprPan Rv; CzechEp 168; OrzJan 93.

»jako (co) począć (a. zacząc), (tak (i), już) do końca [coś robić]« = continuare Calep [szyk zmienny] (8): KrowObr A; BielKron 244v; CzechRozm 224 [2 r.]; PaprPan Rv; KochPs 142; Ty mnie ſłużyc iákoś pocżął do końcá y z domem twym będzieſz SkarŻyw 269; Calep 252b. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.].

»do końca prowadzić, przyść« cf »do końca prowadzić«, »ku końcowi, do końca przyść«

»do końca przywieśc« (2): GroicPorz v; tám ſye pokaże/ [...] ieſli náturze pláguie lékárſtwo: tedy od połowice/ bądź to dniá dźieśiątégo/ bądź piętnaſtégo/ po troſze vymuiąc/ záś tąż miárą áż do końcá przywieść Oczko 27v.

»do końca (wy)trwać (a. dotrwać, a. zetrwać), wytrwanie (a. zetrwanie), trwający« = perdurare, perseverare ad ultimum Mącz; perseverare a. sustinere (usque) in finem Vulg; permanere in finem a. in perpetuum PolAnt; permanere Calep; ad finem durare a. praeferre JanPrzyw [szyk zmienny] (62 : 3 : 3): MurzHist H, Lv; MurzNT Matth 24/13; A to kres porządku ápoſtolſkyego/ ktory po dźiś dzyeń przez tylo wyekow w koſcyele krzeſciyáńſkim trwa/ y do końcá trwáć będźye. KromRozm III H7, D8v; Dayże mi yuż ták do końcá moy wſſechmocny Pánye/ W tey śwyętey náuce twoyey tu mocne wytrwánye. LubPs E2, C2, E2v, bb6, ee5v; KrowObr A, 237v; BibRadz Sap 16/6, Matth 10/22; BielKron 244v, 346; Mącz 98b, 390b; RejAp 33, 41; RejPos 187v, 259v [3 r.], 265, 286, 289; RejPosWiecz³ 99; RejZwierc 181, 259; RejPosWstaw [143³]v; BudBibKaw A2v; CzechRozm 60v, 145v, 226v [3 r.]; SkarJedn A7v, 78; Zcżego Bogu wſzechmocnemu cżeść/ [...] zapłátá wiecżna trwáiącym do końcá/ ná wiek wiekom. Amen SkarŻyw 546, 15, 30, 208, 349, 571, 601; Aby potym przyſtawſzy do niego [...]/ przy nim iuż do końcá wytrwáli CzechEp 427, 358, 360; WerKaz 291; ArtKanc A13v, A16v, G12v, I20v, K19v, K20v, Q10; Calep 784b; LatHar 233; WujNT Matth 10/22, 24/13, Mar 13/13, s. 369, 518, 815; SarnStat 11, 941; Telko mi w tey ſtáłości day trwáć áż do końcá CzahTr C2v.

»do końca (za)cho(wy)wać (a. dochować), zachowan« = servare in aeternum PolAnt; (usque) in finem custodire a. retinere a. servare Vulg [szyk zmienny] (28 : 2) : KromRozm III G6v; Modlitwá áby Pan do kończá záchował wiernego w miłoſierdzyu twoim. LubPs O5 marg, H3 marg, S6v; BibRadz Ier 3/5, 4.Esdr 12/21, Apoc 2/26; BielKron 253v; RejPos 239v, 263v; RejPosWiecz² 93; WujJud A7, 239v; WujJudConf 139; CzechRozm 66v, 102, 198v; KarnNap F2v; Nié vmié/ nie zwykł ſye on wiecznie fráſowác/ Ani do końcá ſwoiéy ſrogośći chowáć KochPs 153; SkarŻyw 62; CzechEp 27, 66; ActReg 31; LatHar 35; WujNT 1.Tim 6 arg, Hebr 3/6, 14, s. 796, Apoc 2/26, s. 845.

Wyrażenia: »do ostatniego końca« = ad ultimum finem Modrz, JanPrzyw (2): o coż inſzego mam Bogá prośić/ iedno ábych to zezwolenie wáſze/ do oſtátniego żywotá mego końcá mogł znośić? ModrzBaz 25; SarnStat 941.

»do końca samego« (1): Tákżeć co z nim ſtworzono/ wiecżnie będzye trwáło/ Aż do końcá ſámego odmiány nie znáło. RejWiz 115v.

Szeregi: »dotychmiast i do końca« (1): Bo nye dla ápoſtołow to pan roſkazał/ ále dla zbudowánya koſcyołá ſwego/ kthory ſye do tych myaſt buduye/ y do końcá budowáć będźye KromRozm III N3v.

»od początku do końca« (6): KromRozm II ſ2v; KromRozm III D8v; [trzeba spisać] żáłobę/ potym odpowiedź [...]. In ſummá/ wſzytkę ſpráwę od początku áż do końcá. GroicPorz e; BielKron 79v; GórnDworz L1v; KołakCath C5.

»od środku do końca« (1): Duciy tych tho tákich vżywáią [...]/ począwſzy od mniéy godźin/ á do więcéy ku środku vżywánia/ poſtępuiąc/ tákże od środku do końcá vmnieyſzáiąc. Oczko 17.

»teraz i do końca« (1): ktorey Monárchiey czwartey teraz idą y poydą áż do końcá świáthá oſtátki LeovPrzep I4v.

»(nie) na wieki (a. wiecznie), (ani też, i) (aż) do końca« = non in sempiternum neque usque ad finem Vulg; nunquid in saeculum, num in aeternum PolAnt [szyk 4 : 1] (5): Bych do końcá vżiwáć mógł twych rádośći wiecżnie. LubPs D3; RejWiz 115v; Leop Is 57/16; BibRadz Ier 3/5; KochPs 153.

»zawżdy (a. zawsze), (i) do końca« (5): BielKron 67, 230; LeovPrzep a2; Abowiem iuż ſie ták záwżdy áż do końcá muśi toczyć ten nędzny á omylny ſwiát RejPos 323; KochOdpr C2.

»z końca« (2): Było po dwu lat (marg) Właſnie/ y było z końcá dwu lat dni. (–)/ że ſię ſniło Fáráonowi BudBib Gen 41/1, I 197a marg.

»(aż) na koniec« = do konca (2): A ty idzi ná koniec [ad finem]/ á odpocżynieſz BudBib Dan 12/13.

~Zwrot: »trwać na koniec« (1): a tak trwąiątz aż na konietz/ a tedy doſtąpil bych doſtoynégo náſwiętſſégo ciala twégo ij krwie przyięciá OpecŻyw 91. ~

»na koniec« = przy końcu (1) : Ocżyſtz mnie grzeſſnégo na konietz dniow żywota mégo OpecŻyw 97.

»na koniec« = nigdy (1): niezapamiętay nakoniecz duſz vbogich twoich. WróbŻołt 73/19.

»(aż) na końcu« = in fine PolAnt (4): TarDuch B8; BudBib Dan 12/13; WujNT 717; Vmiłowawſzy ſwoie ktore ná świećie zoſtáwował/ do końcá ie vmiłował/ y ná końcu vmieráiąc nawiętſzą im miłość pokazał. SkarKaz 154a.

»przy końcu« (1): Przy końcu niepokalánego żywotá ſwego/ ták wiele dobrowolnie dla zbáwienia twego vćierpiał LatHar 679.

α. Naznaczony czas (4): táiemnice cżáſow ykoniec oznáymiłem mu BudBib 4.Esdr 14/5.

koniec czego (3): HistRzym 104v; Kto wśi vtraca/ ordináryą prozno má poſtánowić: wſzákoż gdyby wiedźiał koniec śmierći/ mogłby GostGosp 154; iáko ie Pan vpomina: iż iuż dobre ich/ y błogoſłáwieńſtwo/ y koniec odkupienia ich przyſtępuie. SkarKaz 6a.

β. Śmierć (56): Lecż poſtámi y przekładánim ſrogich mąk piekielnych/ y końcem á roſſypánim w proch ćiáłá ſwego/ mocnie tákie myſli odganiał SkarŻyw 56; WisznTr 8; ArtKanc R19v; Swiętey y pobożney śmierći życż/ życż końcá coćby ſię ſpodobał: o wiecżny obrońcá GrabowSet Q2; LatHar 668; KlonKr A3v; KlonWor 20.

koniec czyj [w tym: pron poss (12), G sb, ai i pron (8)] (20): wiadomy vcżiń mi panie koniec moy. TarDuch E3; RejPs 78; Leop Ps 38/5, Sap 4/17; BibRadz I 8a marg, Iob 6/11, 7/6, Eccle 7/3; HistRzym 58v [2 r.], 104; BudBib Iob 6/11, 7/6; BudNT 1.Petr 4/7; A ieden brát z klaſztoru onego/ był wypráwion znim/ od wiernych/ dla iego poſługi: y żeby mogł żywym świádkiem bjc. á im o iego końcu oznaymić. SkarŻyw 75, 441, 566; KochFrag 54; GórnTroas 53; WysKaz 12.

W charakterystycznych połączeniach: koniec ciału (ciała) (4), ludzi; koniec łaskawy, święty (2), wszech, zbawienny; sposob końca, rozmyślanie; nie wiedzieć końca (2), życzyć; k(u) końcu gotować się, spieszyć się; oznajmić [komu] koniec, uczynić, wiedzieć; o końcu oznajmić.

W przeciwstawieniu: »początek ... koniec« (1): tu mamy rozważyc ſkąd ſie wziął początek náſz y ku iákiemu końcu przydz mamy/ á od kogochmy wzięli początek od tego mamy ſſukáć wyrozumienia dokończenia náſſego. RejPs 180v.

Fraza: »koniec przybliżył się« (1): Wſzech lepak koniec przybliżył ſię [finis appropinquavit]. BudNT 1.Petr 4/7.

Zwroty: »ku końcowi się chylić« = umierać (2): Owa widząc że ſie iuż ku końcowi chylił/ [...] Chciał áby był Teſtáment s pámięcią ſpráwiony. HistLan E, Ev.

»czekać końca« (1): Iáko ſłomá gdy ſię wznieći/ wnet ſpłonie nie długo świeći/ thák náſze dni dźiś y wcżorá/ cżekáć końcá á wiecżorá. ArtKanc P18v.

»koniec czuć« (1): A czyalo ſnać koniec czuie Pod ſię na nie wimietuie. RejKup m3.

»dobiegać końca« (1): Tul mię też á wodź ścieſzkámi twoimi/ Ktore ſą śćisłe/ ztąd nie ſnádnie nimi Dobiegáć końcá RybGęśli D3v.

»koniec mieć« [w tym: jaki (2)]= umrzeć (w jakiś sposób); deficere PolAnt [szyk zmienny] (6): Z ſkáły go na doł zrzućili: Ezop tákowy koniec miał BierEz H2; BibRadz Iob 7/6; BudBib Iob 7/6; SkarŻyw 115; oto wyrzucam czárty y wykonywam vzdrawiánia dźiś y iutro/y trzeciego dniá koniec mieć będę [et tertia die consummor]. WujNT Luc 13/32; SapEpit A4v.

»koniec naleźc« = umrzeć (1): Ták mowiąc ſzyię śćiągnął y koniec zbáwienny nálaſł SkarŻyw 441.

»ku końcu przyść (a. przychodzić, a. iść); końca dojść; koniec przyszedł« [w tym: jakiemu, jakiego (5)] = umrzeć (w jakiś sposób) [szyk zmienny] (5; 1; 3): Gdy pochlebcow ſłucháć będzieſz/ Dobrego końcá nie doydzieſz. BierEz S4; BielŻyw nlb 6; RejPs 180v; Przyſzedł koniec [Finis ... venit] wſzelkiemu ćiáłu przedemną BibRadz Gen 6/13; BielKron 4v, 203; BudBib Gen 6/13; SkarŻyw 115; KochFrag 54.

»przywieść ku [jakiemu] końcu« (1): racz przywieſc nas ku łaskawemu koncu tu znędzone pielgrzymowanie naſſe nawieki. RejPs 48v.

»koniec wziąć« = umrzeć; finiri Vulg [szyk zmienny] (2): BibRadz 4.Esdr 12/21; iedno [dziecię] ſmierć połknęło/ Háftkę lichą połknąwſzy: ták ſwóy koniec wźięło. KochFr 37.

Wyrażenia: »dobry (a. niedobry) koniec« [szyk 3 : 2] (5) : abi my bil laſkaw nad wyelkoſcyα grzechow moggich dobri ij ſwyαti konye [!] ij blogoſlawyone ij chwalyebne ſmartwi wſtanye dlya nyewimownego myloſyerdzya twego. raczi my dac BierRaj 22; BierEz S4; BielŻyw nlb 6; vcżynięli to/ tedy moy koniec niedobry będzie/ bo zginę hániebną śmierćią HistRzym 58v; SkarŻyw 99.

»męczeński koniec« (1): y zrozumiał ieſzcże ſpiąc/ iſz ten napoy y kielich znácżył męcżeńſki koniec SkarŻyw 74.

»zły koniec« (1) : Przelożonym dowodzył Hyſtoryámi iáko záwżdy okrutnicy ku złemu końcu przychodzili BielKron 203.

Szereg : »koniec i (to jest) śmierć (a. dźień śmierći)« [szyk 4 : 1] (5): Koniec ſwoy y dźień śmierći wiedziáłá. SkarŻyw 193, 114, 227, 297; WujNT 845.

Wyrażenie przyimkowe: »k(u) końcowi« (9): Z ráná zła nádźieiá byłá/ iák Lew we mnie kośći krſzyłá/ od záránku k wiecżorowi/ im dáley tym mię k końcowi. ArtKanc P18v. Cf »ku końcowi się chylić«, »ku końcu przyść«, »przywieść ku końcu«.

γ. Nagroda lub kara w życiu przyszłym (27): CzechRozm 60; będę cżekał śmierći/ á to mi ſie krotko zdáć będzie: pocżym lepſzy koniec náſtąpi. SkarŻyw 196; WujNT Rom 6/22; LatHar 367.

koniec czego (1): ráduiećie ſię weſelim niewymownym y chwálebnym: odnoſząc koniec wiáry wáſzey/ zbáwienie duſz WujNT 1.Petr 1/9.

koniec czyj [w tym: G sb i pron (15), pron poss (3), ai poss (1)] (19): KrowObr 77v, 240; Iáko zgrzebi zwinione ták ieſt zgromádzenie grzeſſących: á koniec ich ieſth płomień ogniſty. Leop Eccli 21/10, Eccli 21/11, Philipp 3/19, 1.Petr 4/17; BibRadz I 141b marg, Is 1 arg, Philipp 3/19; RejAp 189v; RejPos 260v, 261; BudNT 2.Cor 11/15; Ale gdźie przyidźie ná Bogacżow/ wcżáſu vżywáiącego y przećiw Lázárzowi niemiłośiernego/ konieć pátrzyć: bacżyć to możemy iż mu y kropie wody/ w ogniu vpálonemu/ ná ięzyk nie dádzą? CzechEp 63; WujNT Rom 6/21, 2.Cor 11/15, Philipp 3/19, 1.Petr 4/17; SkarKaz 209b.

W charakterystycznych połączeniach: lepszy koniec, pożądany, srogi.

Zwroty: »oczekawać końca« (1): thedy ſie będą okázowáć dziwne znáki [...] ták iż ludzie będą drżeć á ſchnąc przed ſtráchy wielkiemi/ ocżekawáiąc końcá co ſie dáley z nimi w thák wielkich ſtráchoch á w tych ſrogoſciach dziać będzie. RejPos 5v.

»do końca prowadzić« (1): Pan Bog wſzechmogący[...] W. X. M niech w tym ſtanie rządźi/ y do pożądánego końcá/ dobr nieprzemiennych záwſze bez przeſtánku niech prowádźić racży. WysKaz X3v.

»do końca przychodzić« (1): Poſłał P. Bog Słowo y mądrość [...]/ ná ktorym práwie beśpiecznie polegáć/ y w náuce iego nieomylney do zbáwienia y końcá ſzczęśćia nawyżſzego przychodźić może. SkarKaz 488a.

Wyrażenie przyimkowe: »na końcu« (1): Drogá grzeſſących ieſt vburkowána kámieniem/ á ná końcu [in fine] ich piekło/ ćiemności/ y męki. Leop Eccli 21/11.

δ. Rozstrzygnięcie, rozwiązanie, wyrok (43): ForCnR D4v; abi to wyachanie spolne prozne niebilo ale yzbi sye koniecz nanym taky stal sprawiedlywj LibLeg 11/24, 11/33, 47v; WujJud 37; PowodPr 64.

koniec czego (8): GroicPorzRej C3v; OrzRozm V; ModrzBaz 62; GórnRozm H2v [2 r.]; Wſzelkiego ſporu koniec ieſt przyśięgá. WujNT Bbbbbb3, Hebr 6/16; PowodPr 48.

koniec około czego (1): gdyż vſtáwy wſſech oycow [...] záchowáły rozſądek biſkupow/ á konyec około nawyſſſſych ſpraw koſcyelnych/ y wſſyſtek wyrok o rzeczach boſkich KromRozm III P4.

koniec czemu (10): LibLeg 10/70v, 11/19, 26v, 138v; Diar 75; OrzRozm T4; ná ktore [koncilijum] máią być wybieráni zewſzego narodu ludzie godni [...]/ ktorzy według ſłowá Bożego/ roznyce vznáwáć máią/ á koniec im vłożyć BielKron 213; SarnStat 954; PowodPr 48; SkarKazSej 674b.

koniec w czym [= czego] (7): Czo my cząſczya dla thego czerpymy ze sią nadzyevamy koncza wthey rzeczy od Ceſarza dobrego LibLeg 7/103, 9/51v, 10/68, 11/132v, 133; W grániczeniu poſtępek iáki bydz ma y koniec. SarnStat 840, 592.

W charakterystycznych połączeniach: koniec dostateczny, krotki, pewny, rządny, sprawiedliwy (sprawiedliwości) (3); koniec prawa (2), prawującym się, rozsądkow, sporu (2), sprawy (sprawie, około spraw, w sprawach) (4), w graniczeniu, (w) rzeczy (8); koniec stać się ma; końca dostąpić się, nadziewać się; koniec ułożyć.

Zwroty: »koniec brać« (2): DiarDop 109; Tóż ſie y o Tribunale rozumieć ma/ ná którym kauzy koniec bráć máią SarnStat 809.

»koniec mieć« = exitum pendere Modrz; finem habere JanStat [szyk zmienny] (5): iuż dźiad y oćiec dawno onych Caus pomárli/ ſynowie ieſzcze końcá niemáią/ y mieć podobno nie będą OrzRozm T4v; OrzQuin C2v; ModrzBaz 62; SarnStat 592; PowodPr 48.

»koniec naleźć« = finem constituere Mącz (2): Non possum evolvere exitum rei. Nie mogę końcá náleść/ álbo nie mogę wywikłáć co ſie zámotáło. Mącz 507a, 412d.

»na dobrym końcu postanowić postanowiony« (1 : 1): abi ony [...] polia y zyemie V. C m od pana mego pol y zyem odgranyczily y na dobrim konczv postanowyly LibLeg 11/[32²]v; RejPos 334.

»do końca przywieść« (1): tákieſmy niżéy opiſáne Tráktaty y namowy między ſobą vczynili: któréſmy zá łáſką bożą do tego końcá y do téy koncluziiéy [.. ]/ przywiedli. SarnStat 1019.

»koniec (u)czynić, udziałać, uczynienie« (10 : 1 : 1) abichmi syachawſchi sye tani koniecz vczinyly ſluſzni na obye ſtronie LibLeg 11/18v, 9/51v [2 r.], 10/68, 70v, 11/19, 26v (10); Oćieć Papież [...] dał Komiſsią na biſkupy Polſkie [...]/ ná wyſłuchánie ſprawy o Pomorſką źiemię/ y koniec według práwá á ſpráwiedliwośći vcżynienie BielKron 370v; SarnStat 954.

Szereg: »koniec i konkluzyja« (1): SarnStat 1019 cf »do końca przywieść«.

ε. Realizacja, wykonanie, spełnienie (57):

koniec czego (1): Potym krolewná poſłáłá/ áby pokoy miedzy ſobą mieli [...]. Wſzákże Domárat ná to nie dbał/ pobierał ſláchćie imienia [...]. Wzyęto potym Stároſtwo wielkie Domárátowi/ ále przedſię nie był koniec pokoiá BielKron 380v.

W charakterystycznych połączeniach: dostateczny koniec, słuszny (2); koniec pokoja, żądościam.

Zwroty: »koniec brać, wziąć« (2 : 1): DiarDop 109; Po rzecży oſądzoney wiele przekázy bywa v nas/ áby wykonánie końcá ſwego niebráło [fines imponantur]. ModrzBaz 96v, 96.

»koniec naleźć [czemu]« (1): A thu [w najwyższej piękności] dopiero oſthátni/ y błogoſłáwiony kres/ y koniec naidziem náſzym żądoſciam GórnDworz Mm6.

»przyść do końca, ku końcowi; dojść końca« (1 : 1; 1): To żeglowánie cżwarte Amerykuſá było láthá 1503. ále nie doſzło ſwego końcá dla niefortuny ktora ſie mu przygodźiłá ná morzu Atlántyńſkim BielKron 448, 376v; WujNT przedm 5.

»ku końcu przywieść, przywiedziony; do końca przywieść (a. dowieść)« = ad exitum perducere JanStat (2 : 1; 2): Ale tego iednánia do końcá nie dowiodł BielKron 395v; áby tákże gdy wákowáć będźie vrząd ſądowy iáki Ziemſki: nietylko Káſztelan Oświęćimſki/ ále téż y Stároſta Oświęćimſki [...] obiéránié nowégo vrzędniká/ zá zléceniem tegóż Wielmożnégo Woiewody Krákowſkiégo ſzláchćie złożyć/ y ono do ſłuſznégo końcá przywiéźdź mógł SarnStat 1217, 55, 1026, 1216.

Szeregi: »kres i koniec« (1): GórnDworz Mm6 cf »koniec naleźć«.

»koniec a (i) skutek« (2): jakoby ci, ktorzy są na urzędziech postawieni [...] tego tak pilni byli, jakoby to dostateczny koniec a skutek brało zawżdy, co jest w prawie wolności i w inych ustawach napisano a postanowiono. DiarDop 109; SarnStat 1026.

αα. Spełnienie proroctw o Bogu (44): Przy ktorey Hiſtoryey wykłádániu/ to naprzod obácżáć potrzebá/ że wſzyſtki inſze táiemnice śćiągáią śie ku Wniebowſtąpieniu iáko ku końcowi KuczbKat 55.

koniec czego (17): gdyż koniecz zakonu y prorocztwa wſzelkiego ieſth pan Chriſtus. WróbŻołtGlab A4; KromRozm II k3v; KromRozm III B4v; Leop Rom 10/4; Niech przyſtąpią á nam oznaymią co ma być/ powiedayćież co iuż przeſzło/ a będźiemy rozbieráć ábyſmy wiedźieli co zá koniec ich ma być ábo nam przyſzłe rzeczy powiedzćie. BibRadz Is 41/22; KuczbKat 55 marg; CzechRozm 92, 93v, *v; WujNT przedm 31 marg, s. 557, Rom 10/4, s. 559 [4 r.], Cccccc4v.

koniec czemu (4): RejPos 303; Gdźie Prorok [...] ſpráwiedliwośći wiecżney przywiedźienie/ y proroctwom onym zakonnym koniec opowieda. CzechRozm 169v, 92; CzechEp 32.

koniec w czym [= czego] (1): Iużechmy ſłyſzeli iáko nam Pan poprzyſiądz racżył y nie długi cżás zámierzył/ iż nam ma w pociechach náſzich á w obietnicach ſwoioh pewny koniec vcżynić. RejAp 87v.

koniec w kim, w czym [= w postaci kogo, czego] (7): ieſliby mowię w Ezechiaſzu [obietnica] koniec ſwoy wźięłá? CzechRozm 142v, 91v, 143v, 145, 237v; CzechEp 307; LatHar 258.

W charakterystycznych połączeniach: koniec obietnicam (w obietnicach) (2), pewny, posyłania prorokow, proroctwa (proroctwom) (2), przykazania, tajemnic, wyrokom, zakonu (zakonowi) (16).

Zwroty: »koniec mieć« = spełnić się; finem habere Vulg [szyk zmienny]+ (4): abociém iuż wſſytko tzożkoli o mnie piſáno/ będzie mietz konietz. OpecŻyw 98; CzechRozm 236; LatHar 718, WujNT Luc 22/37.

»koniec (u)czynić« = spełnić [szyk zmienny] (5): RejAp 87v; GDyż iuż był vmyſlił Pan koniec vcżynić onym nieomylnym wyrokom á obietnicam ſwoim/ ktore był záſlubił ſwiętym Prorokom y Pátriárchom ſwoim RejPos 303, 232; CzechRozm 92; CzechEp 32.

»koniec wziąć« = spełnić się [szyk zmienny] (16): iuż ſie proroctwá wypełniły/ zákon koniec ſwoy wźiął/ á nowe przymierze ná to mieyſce náſtąpiło. CzechRozm 165, 82, 86, 89, 91v, 92 (12); CzechEp 307; Ktore obiáwienie po wypełnieniu ſiedmidźieſiąt tegodniow w wiecżor też koniec ſwoy wźiąć miáło. LatHar 12, 258, 522.

Szeregi: »amen, to jest (i, abo) koniec« [szyk 2 : 1] (3): Trzećia iż figury one wſzyſtkie zakonne nań ſie śćiągáły/ y w nim Amen ſwoie/ ábo koniec wźięły CzechRozm 143v, 91v; CzechEp 307.

»koniec albo skończenie« (1): A gdyż yuż pan Kryſtus/ ktory yeſt konyec álbo ſkończenye zakonu [...]/ przyſſedł/ á oni go nyeprzyyęli [...] zárzućił ye też bog KromRozm II B4v.

»skutek i koniec« (1): Bo naprzednieyſze figury w męce Páńfkiey ſkutek y koniec ſwoy wźięły. LatHar 258.

»koniec, to jest wykonanie« (1): A wedle Chryſoſtomá/ Chriftus ieft końcem/ to ieft wykonániem y wypelnieniem zakonu WujNT 559.

»koniec i (abo) wypełnienie« (2): Chriſtus ieft końcem y wypełnienim zakonu CzechRozm *v, 91v. [Ponadto przy innym szeregu 1 r.].

b. Okres końcowy, ostatnia faza (234): zaczmi ſzye Mieſziącz wſſiftek/ [...] ktorego Moſkwa ſzye dobrze napa[t]rzy/ potim Kiowianie/ Wiłnowczy liedwa nieſrzyotku/ A Poſnaniczy konczowi ſzye przypatrzą. Goski kt.

koniec czego (48): MetrKor 46/47v; FalZioł I 106c; MiechGlab *4; Ieſt drogá ktora ſie zda cżłowiekowi być fpráwiedliwa: á koniec iey wiedzie do ſmierći. Leop Prov 14/12, Sap 11/14; Goski kt, 16v; OrzRozm Q4; BielKron 260, 399v, 408, 413, 463; Mącz 112b, 386b, 425a; LeovPrzep C2v, D3, E3v, E4 [2 r.], E4v [2 r.], H3v; GórnDworz Aa5v; BudBib I 271e marg; CzechRozm 138; SkarŻyw 114, 318, 472; StryjKron 737; KochPhaen 12; GórnRozm E4, H4; ActReg 85; LatHar +11, 262, 602; á ieſt nápiſano dla nápomnienia náſzego/ ná ktore przyſzły końce wiekow. WujNT 1.Cor 10/11; SarnStat 1282, 1294, 1297. Cf Wyrażenia.

W przeciwstawieniu: »przodek ... koniec« (1): Druga drogá ieſt niewoley/ Bárzoć łatwi przodék v niey: Ale koniec bárzo trudny BierEz F.

W charakterystycznych połączeniach: koniec barzo trudny, dni, męki, miesiąca, obiadu, sejmu, stopnia Kozorozca, Strzelca, wiekow, wyścia; ku końcu iść, ściskać się; koniec przedłużyć; zostawować na koniec.

Zwrot: »na koniec zachować« (1): Nákoniec záchował Pan ten Sákráment. SkarKaz 159a marg.

Wyrażenia: »koniec świata« (2): Dał Pan Chryſtus do kośćioła ſwego Apoſtoły/ Ewánieliſti/ Doktory/ Páſterze: nie ná cżás ieden/ ále áſz do [...] oſtátnego Chrześćiániná/ ktory ſie ná końcu świátá vrodzi. SkarJedn 79; PowodPr 56.

»koniec żywota (a. życia)« (4): ktorys EzechiaſzowiKrolowi żydowſkimu/ ze łzami ciebie proſzącemu koniecz iego żiwota przedłużił TarDuch E4; HistRzym 128; RejPosWiecz² 90v; SkarKaz 154a.

Szereg: »początek, postępek i koniec« (1): kiedy ſię nabożnie vważániem pocżątku/ poſtępku y końcá męki Páná náſzego zábáwimy. LatHar 262.

Wyrażenia przyimkowe: »ku końcowi« (6): SkarJedn 383; ále gdźie nie ſądzą/ áż we dwie lećie/ to tám ku końcu Seymu/ nie ná dwie niedźieli Krol dilatią dawa/ ále ná dwie lećie. GórnRozm H4; Iednák lice rumiáné [...]/ Przyiemniéy ku kóńcowi wſzytkim záświéćiło. GórnTroas 73; PowodPr 56.

~ Szeregi: »ku końcowi i na początku« (1): ku końcowi Mieſiącá Czerwcá/ y ná początku Lipcá látoſiego roku zeſzli ſie málem nie wſzythcy Plánetowie w iedno znamię niebieſkie Lwá LeovPrzep B3v.

»ku końcowi jako z przodku« (1):y tyléż godźin ku końcowi/ iáko z przodku/ śiádáć [w wodzie] Oczko 27v.~

»na koniec« (5): FalZioł V 9v; zámilcżeć ſię niegodzi iego Apoſtolſkiego ſercá y dufz prágnienia/ ſktorym ſię ieſzcże ná koniec popiſał. SkarŻyw [236]; Potym nakoniec obiadu, szedłem do Pana Hetmana ActReg 85; SkarKaz 159a. Cf Zwrot.

»na końcu« = exitu, sub finem Mącz; in fine JanStat (46): Piſan wConftantinopolyw na konczw myeſſyanczą Romaſan. MetrKor 46/47v; FalZioł I 19c, 106c; MiechGlab *4; Goski 16v; OrzRozm Q4; Ten vſtáwił we mſzy Orate pro me fratres et ſorores etc. y ná końcu Deo gratias. BielKron 161, 260, 399v, 408, 413, 463; Extrema hieme apparuit, Ná końcu źimy ſie vkazał. Mącz 112b, 386b, 425a [2 r.]; ktorego záćmienia poczną ſye ſkutki Ieśieni tegoż roku/ y ſkończą ſye ná końcu roku ktorego piſáć będą 1569. LeovPrzep D3, E4 [2 e.], E4v [2 r.]; GórnDworz Aa5v; HistRzym 128; RejPosWiecz² 90v; BudBib I 271 c marg; CzechRozm 138 [2 r.]; SkarJedn 79; Ták oboiá płeć/ táką wiárą y ſzcżęśćiem wſwey ſtárośći y ná końcu ſwego wieku obdárzona/ wſzytkim nam pobudką zoſtáłá/ niewiáſtom y mężom/ ábyſmy ſię teſz do tákiego końcá y tákiey śmierći kwápili. SkarŻyw 114, 318; StryjKron 737; KochPhaen 12; GórnRozm E4; LatHar +11; Aczkolwiek ná końcu/ kiedy zupełność Pogánow do kośćiołá wnidzie/ tedy też wſzytek oſtátek Zydow pocznie oczy otwárzáć WujNT 520; SarnStat 799, 1282, 1297.

~ W przeciwstawieniu: »na początku ... na końcu« (1): Cżemu na pocżątku ſpania rzadko ſny bywaią ale więcey na konczu. GlabGad L5.

W charakterystycznych połączeniach: na końcu dni, jesieni, lat [ilu], lipca, miesiąca (10), nocy, postu, rady, rokow (3), roku (3), Ryb, Skopu, spania, stopnia Kozorozca, synodu, trybunału, wieczerzej, wieku, wiosny, zimy, znamion (3); na końcu kłaść, postawić (ustawić) (2).

Wyrażenie: »na samym końcu« (1): bowiém niektórzy ku oſzukániu y ná ſámym końcu Roków zwykli zdáwáć SarnStat 1294.

Szereg: »na początku, (w pośrzodku), (a) na końcu« [szyk 3 : 3] (6): Tego cżaſu Słońce przechodzi thrzy znamiona. Na pocżątku przechodzi znamię Skopu. W poſrzodku Byka. A na kończu Bliznięta. FalZioł V 53v, V 53v, 54v; LeovPrzep C2v, E3v, H3v. ~

»przy końcu« = in finem Vulg (2): Leop Sap 11/14; aſz przy końcu onych dni cżterdzieśći/ ludzie nabożni/ ktorzy go zwykli byli náwiedzáć [...]/ tám go nálezli SkarŻyw 472.

»w końcu« (2): Dnia 9. kxięzicza Sticznia zaczmi ſzye Mieſziącz wſſiſtek/ w konczu ſtopnia Kozoroſcza Goski kt.

~ Szereg:»przy początku, w pośrzodku, w końcu« (1): Tego cżaſu Slończe przechodzi troie znamion. Przy pocżątku Wagi. W poſrzodku Smoka. W kończu Strzelcza. FalZioł V 54. ~

α. To, co się stało potem: skutek, następstwo, wynik, finał, obrót sprawy; exitus Mącz; eventus Cn (167): GliczKsiąż E4v; Leop Ier 29/11; BielKron 301 marg; ModrzBaz 71; nam nie lza/ ieno być gotowo: Koniec v Bogá w mocy KochPam 86; ActReg 161; OrzJan 43; LatHar 694; A Piotr ſzedł zá nim [...]. A wſzedſzy tám/ śiedźiał z ſługámi: áby widźiał koniec [ut videret finem], WujNT Matth 26/58.

koniec czego (40): BierEz D4v, Nv; PatKaz III 145v; RejWiz 49 marg, Cc6v; Koniec ſkromnośći boiaźń Páńfka/ bogáctwá/ ſławá y żywoth. Leop Prov 22/4; BibRadz Is 26 arg, 2.Mach 5/7, 2.Tim 3 arg; ktorego Zakonu wáſzego koniec/ pewny vpadek Korony Polſkiey ieft/ á nie innego. OrzRozm Bv; BielKron 112; Mącz 330a; OrzQuin Fv; naidzie ſie drugi żywot/ ktory actiuam vitam zową: ále koniec iego/vita contemplatiua będzie/ iáko ieſt/ koniec woiny/ pokoy: á koniec pracey odpocżywánie. GórnDworz Gg8v, Hb, Hh2 [2 r.]; RejPos 141v, 142v, 261; RejPosWiecz³ 98v; ModrzBaz 117v, 121, 130; SkarŻyw 27, 59 [2 r.]; WerGośc 231; GórnRozm K; LatHar 111; WujNT 263, Hebr 6/8, s. 860; To vpátrował, ze nie pewny częſto Ieft koniec Marſá, niofąc ſtrátę gęſto. KlonKr B4; Poydę. lecz co zá koniec tego będzie niewiem. CiekPotr 2; GosłCast 37; SkarKazSej 674b; SapEpit [B]2v.

koniec w czym [= w postaci czego] (1): A wſzakoſz ona niewiaſta ieft przytym ſiły dobrey/ [...] á ktemu dziecię w żywocie cżerſtwo ſie ruſza/ maſz pewną nadzieię dobrego kończa á pocieſznego w cżęſliwem [!] porodzeniu. FalZioł V 18d.

koniec w czym [= czego, robiąc co] (7): Cf koniec w czym k czemu, Przysłowia, »koniec znaleźć«.

koniec w czym k czemu [=jaki] (1): Sam ten Pan wſzechmogący niech to nam ſzykuie/ A koniec w tym k dobremu niech nam pokazuie. MycPrz I B4.

W przeciwstawieniu: »początek... koniec« (1): LatHar 111 cf Przysłowia.

W połączeniu szeregowym (1): Onći ieſt twoią zaſługą/ on zapłátą twoią/ on owocem twoim/ on vżywániem/ on końcem. LatHar 279.

W charakterystycznych połączeniach: koniec barzo gorzki, fortunny (3), (nie)dobry (36), nietrefny, pewny, pochwalny, pocieszliwy (pocieszny) (2), pożyteczny, przystojny, rządny, słuszny, szczęśliwy (4), śmiertelny, zaraźliwy, zły (5), żałościwy; koniec biesiady, dostatku, drogi, fałszywych nauczycielow, grzechu (2), heretykow, Marsa, miłości, nauki, pociech(y) (2), pokoja, postanowienia, pozwow, prac(y) (prace) (3), rad, rozkoszy, rzeczy (w rzeczy) (8), sądow, skromności, spraw (w sprawie) (3), wojny (4), wolej, w uczynku, zakonu, zdrady, z oprawcami; nadzieja końca; obawiać się końca, spodziewać się (2); kłaść do końca, przyść; ku końcowi pospieszać się, przypaść, zataczać się; koniec dać, gubić, pokazować, przeglądać, przeźrzeć, widzieć (2), zdarzyć.

Przysłowia: W kożdey rzecży końcá pátrzay. BierEz H3; Koniec przeźrzy niż co pocżnieſz/ A ták w ſzkodę nie vpádnieſz. BierEz H3v; Gdy co dziáłaſz końcá cżekay/ Przewiedzieſzli tedy śpieway. BierEz Iv; Gdy co dziáłaſz mądrze dziáłay/ A koniec rzeczy przegląday BierEz Nv; RejJóz E4v marg; Dobrze mądrzy nauczaly Iż koncza patrzyċ kazaly. Tu na ſwieczie wkazdey ſprawie RejKup f5v; Cokolwiek cżyniſz/ roſtropnie cżyń/ á pátrz końcá.RejWiz kt; W káżdey ſpráwie pocżćiwość miárę záchowaymy/ A co s końcem przypáść ma/ ná to poglądaymy. RejWiz 17v; Koniec káżdey rzecży ma być ná pyecży. RejWiz 49 marg, 49v, Cc6v; HistRzym 58 [2 r.], 60; Gdy maſz co cżynić długo ſie rozmyſlay/ Prętko roſpráwuy końcá ná wſzem pátrzay. RejZwierc 214v; COkolwiek cżyniſz rozmyſlay ſie záwżdy/ A końcá pátrzay/ ná czo ma przyść káżdy. RejZwiercTrzec Aaa2v. [Ogółem 16 r.].

Akażda rzecż vkwapna rado tak więcz bywa Nie przychodzy ni kcżemu y zły koniecz miewa RejJóz I2; Káżda rzecż ktora bez rozmyſłu bywa/ Nietrefny koniec záwżdy rádá miewa. RejZwierc 228v; iſz to nygdi konca dobrego wziac niemialo co ſie ſpretka zatznie PaprUp G.

ktorey rzeczy konyecz dobry wſzytka rzecz dobra PatKaz III 145v.

y pocżątki iego [grzechu] ſłodkie y miłe/ ále koniec bárzo gorzſki. LatHar 111.

Fraza: »jaki koniec czeka« = co się z czym stanie (1): O mury nieśmiertelnych ręku roboto/ Iáki koniec was cżeka? KochOdpr Dv.

Zwroty: »końca (do)czekać« [szyk zmienny] (6): BierEz D4v, Iv; Czożkolwie rząd opuſci, to koncza dobrego nie docżeka. BielŻyw 169; RejWiz 28v; StryjWjaz C4; PaprUp H3.

»[jaki] koniec mie(wa)ć« (6): FalZioł V 52v; RejJóz I2; BielKron 200; RejZwierc 228v; Powiedz mi/ co wżdy zá koniec v tych Pánow náſzych zá wysługę mieć możem? SkarŻyw 76; Phil S4.

»ku końcowi mieć się« (1): boć wſſelka rzecż ku ſwemu końcowi pewnemu cyągnye y ma ſie. GliczKsiąż Ov.

»ku [jakiemu] końcowi, na [jaki] koniec obrocić (a. obracać) się« (7 : 1): RejPs 72v, 106; Pátrzayże/ iż Pan cżęſtokroć y vftáwy ſwe łamie/ gdj ſie ku złemu końcowi obrácáią/ á mocno ie záſię dzierży/ poki ie iemu ludzie ſtátecżnie á wedle iego woley dzierżą RejPos 56, 56v [2 r.], 279v; RejZwierc 144, 162v.

»patrzać (a. patrzyć) końca; koniec upatrować« = videre finem PolAnt; fines prospicere Modrz [szyk zmienny] (15; 1): BierEz H3; RejJóz E4v marg; RejKup f5v; RejWiz kt, 49v; A ták chceſzli ty Pośle/ o Exekucyéy mówić/ pátrzayże kóńcá iéy/ ku czemu ſye wſzyſtká ſkłáda. OrzQuin Fv; HistRzym 58 [2 r.], 60 [2 r.]; RejZwierc 214; RejZwiercTrzec Aaa2v; MycPrz II Bv; BudNT Matth 26/58; ModrzBaz 130; Nizacż prawdy nie máiąc/ áni końcá pátrząc/ Do ktorego rzecży przyść zá ich rádą muſzą. KochOdpr C3.

»do [jakiego] końca prowadzić« (2): Dał też znáć on Dyogenes [...]/ że ámbicya ieſt Szaleńſtwo takie/ ktore cżłowieká do nieſpráwiedliwośći y do złego końcá prowádzi. Phil K; LatHar 358.

»k(u) końcowi, do końca, na koniec przyść (a. przychodzić)« [w tym: jakiemu, jakiego, jaki (13)] (11 : 2 : 1): OpecŻyw 46; ForCnR E2v; i wieſzto Bóg/ ku ktoremu końcowi ſynowie moj przyidą/ wierzę iſz się zdomem moiem co dźień to gorzéi dziáć będzie MurzHist H2; GliczKsiąż F2; KrowObr 38; RejWiz 49, 49v; OrzQuin V3v; ktore rzeczy wiele Krolom ná koniec niedobry przydą LeovPrzep B4v; RejPos 39v; RejZwierc 16v, 38, 176v; WerGośc 222.

»k(u) końcowi (przy)wieść (a. przywodzić), przywiedzion(y); do końca przywieść (a. przywodzić), przywiedziony; przywiedzienie do końca« [w tym: jakiemu, jakiego (29)] = ad finem ducere Vulg (16 : 3; 9 : 1; 1): OpecŻyw 125; FalZioł IV 50b; RejPs 95v, 150v; LubPs P6v marg; náucżże mie tego/ Iákobych ia ſwe ſpráwy do końcá tákiego Mogł przywieść/ ktoreby/ſie potym podobáły/ Bogu RejWiz 49; Leop Sap 19/4; LeszczRzecz A6v; OrzRozm I2; BielKron 209v; ſtrzeż Pánie Boże/ áżeby tá nowa Ewányelia/ nas ku żáłośćiwemu kóńcu/ z Królem [...]/ ledá kiedy nie przywiodłá OrzQuin K4; RejPos 26, 27v, 138, 139, 279v; áno táka poſtáwá y ſpráwá ni nacż ſie dobrego nie przygodzi/ á wſzytko rychley zátrudni niżli ku kończowi przywiedzie. RejZwierc 139v, 78, 101v, 139v, 146, ReszHoz 139; ActReg 147, 149, 170; LatHar 13, 183, 344, 634; SkarKaz )(4.

»ku [jakiemu] końcowi ściągać się (a. ciągnąć)« [szyk zmienny] (7): GliczKsiąż Ov; GórnDworz Ee2v, Hh2v, L13; RejPos 138v; RejZwierc 146v; Malżeńſtwo poniewolne/ nie ku dobremu ſię końcowi śćiąga. WerKaz 303.

»[jaki] koniec wziąć, brać« = exitum habere Vulg (10 : 5): Diar 84; yáko ſtych ſſat á vbyorow żadne ſſcżęſcye dobrego końcá nye byerze GliczKsiąż F2; LubPs R2; Leop Ruth 3/18; trudno mam cżłowieká ſądzić ſzcżęſliwym zá żywotá iego/ gdyż niewiem iáki ieſzcże koniec weźmie ſwoich rzecży ná oſtátku BielKron 112, 231v; GórnDworz Aa5; RejPos 218, 218v, 322v; RejZwierc 194v; SkarŻyw 309; CzechEpPOrz *4; PaprUp G; KmitaSpit C6v.

»[jaki] koniec [w czym] znaleźć« (1): Bo gdybyś przyrodzeniu ſwey woley dopuśćił/ nigdybyś żadnego ſłuſznego kończá w ſwey żadney ſpráwie poććiwey nie ználazł RejZwierc 151.

Szeregi: »koniec, kres« (1): Co rok ſię przeto na ſeymy z ieżdzáią [...]: wiele cżáſu ná bieśiádách trawią: á ná oſtátek na kmiećie y ná mieſzcżány podatek vſtáwiáią. To koniec/ to kres [Hic finis, haec meta] wſzytkich rad. ModrzBaz 121.

»koniec a (i) zapłata« (3): RejPos 261; Y wielce ſię rozrádowáli/ iſz nalezli Páná ſwego/ koniec y zaplátę ták długiey drogi/ y wielkiey prace ſwoiey. SkarŻyw 27; WujNT 263. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

Wyrażenia przyimkowe: »do końca« (18): Pilnie ſie trzebá vcżyć cżłowiekowi cnemu. Iáko iuż ma do końcá przez to morze płynąć/ Aby ſie gdzie ná brzegu nie przyſzło ochynąć. RejZwierc 120v, 120v, 180. Cf »do końca prowadzić«, »do końca przyść«, »do końca przywieść«.

»(aż) do końca« = aż do osiągnięcia pożądanego skutku; ad summitatem PolAnt (6): á takiemże ſpoſobem na ty roſpadliny przyładay [!], zwłaſzcża gdi ſie pierwſzą maſcią rana wycżyſci/ thedy potym tę kłaſć aż do kończa FalZioł V 107v; Będzieſz ty nań [na Skanderbega] miał lepſze ſzcżeśćie y ſpráwiedliwość niżli ia/ á nieprzeſtáy go do końcá. BielKron 251, 113v, 251; PaprPan B2; KochSz C3v.

»k(u) końcowi« (48): Ale iáko to potym wychodzi á długoli to trwa/ á ku ktoremu to końcowi przypada/ tho o tym mamy y przykłádow w piſmie wiele RejPos 72v, 352v; GórnTroas 9. Cf »ku końcowi mieć się«, »ku końcowi obrocić się«, »ku końcowi przyść«, »ku końcowi przywieść«, »ku końcowi ściągać się«.

3. Ostatnia część tekstu pisanego lub mówionego; umbilicus Cn (520):

a. Miejsce, gdzie tekst lub jego określona część przestaje być kontynuowana (299): ktory [Krystus] tylko ſam ieſt lekárſtwem zbawiennym [...]. Nie Ognie/ nie Popioł/ nie Bágno/ nie Ziele/ nie Owies/ nie Złoto nie Mirrhá/ nie Kádzidło. Aleć ieſztze nie koniec/ poydziemy do drugich wáſſych Kryſthuſow. KrowObr 97; GórnDworz S3; GórnRozm G.

koniec czego (25): MurzNT 18v; Exitus orationis Koniec rzeczi. Mącz 105a; Prot E; SienLek T2; RejAp BB7v; GórnDworz Gg8; CzechRozm 118; StryjKron 380; Doktorowie Kátoliccy/ to co ieſt Dán. 11. od tych ſłow áż do końcá kápituły/ wykłádáli o Antycliriśćie CzechEp 410, 166, 167, 246, 335, 365, 427; ’ Kommá/ ábo pułkołká ná wierzchu przy końcu ſłowá wyráżone/ znáczy koniec rożnego czytánia/ ktore ná kráiu ieſt pokazáne. WujNT przedm 28, przedm 16, 28, s. 124, 187, 298, 418 marg, 751. Cf »koniec uczynić«.

koniec czemu (21): KrowObr 100v; RejPos 354; A tuby iuż temu przypiſkowi był koniec BudNT Ff8v; Lecż tu iuż cudom/ y rozmowie o kroleſtwie Chriſtuiowym niech będźie koniec. CzechRozm 191; ModrzBaz 30v; CzechEp 173, 186, 230; WerGośc 222; WysKaz 30. Cf »koniec pokładać«, »koniec uczynić«, »zamykać koniec«.

koniec o czym (2): RejPos 346; Ale iuſz o tym práwie wáſzym niechay koniec będźie GórnRozm K2.

W charakterystycznych połączeniach: pewny koniec; koniec cudom, czarom, części (cząstki) (3), czytania, dystynkcyjej, kapituły (2), ksiąg (książek, książkom, książkam, księgam) (9), listu, mowy, pisania (pisaniu, pismu) (3), plotkam, prawie, proroctwom, przypiskowi, rozdziału, (2), rozmowie, rozprawy, rymow, rzeczy (rzeczam) (5), sentencyjej, słow, wykładu, wywodowi (2), żalom; iść do końca, mowić (wymawiać) (3), (o)pis(yw)ać (4), przebić się, przeczyść (czytać) (7), przyść, śpiewać, trzymać się; przydać na końcu (2).

Fraza: »końca by nie było, nie stało« = można by długo pisać [szyk zmienny] (12 : 1): RejWiz 113v; RejPos 346, 354; Końcáby nie było/ gdybych chćiał inſze tákowe Hiſtorye przywodźić. WujJud 61, 52v, 134, 149; CzechEp 186, 230; WerGośc 222; Tu ią niechcę wſpomináć świádectw Oycow ś. boby temu końcá nie było. WysKaz 30, 36; Abym twoie mogł ſpráwy wierſzem wymálowáć [...]. Nigdybymi y końcá/ y cżáſu nieſtáło/ Pioro moię tymby ſię záwſze zábáwiáło. SapEpit [B]2v.

Zwroty: »[czemu] koniec pokładać (a. układać)« = kończyć (2): BielKron 412v; Iuż ná ten cżás tym rzecżam tu koniec pokłádam ácż ſie było ieſzcże więcey mogło co kthemu przypiſáć BielSpr 75.

»ku końcu przychodzić« (1): Alie wrzecz ſie niezawodzącz Ku konczu richlo przichodzącz Vprzedzil dworak proſtaka RejRozm 402.

»koniec (u)czynić« [w tym: czemu (8), czego (2), czemu a. czego (4)] = (s)kończyć [szyk zmienny] (15): A ták tą śmierćią kozłową vczyniemy tym Kſyęgam koniec/ pánu Bogu dźiękuiąc SienLek 163v; CzechRozm 212; CzechEp 126, 163, 317, 321, 404; NiemObr 66, 174; KlonŻal D4; WysKaz 38, 42; Zoſtáwuiąc tedy y to/ y wiele inſzych rzecży tu opuſzcżonych/ bacżeniu ludźi godnych [...]: temu piſmu ſwemu koniec cżynię. PowodPr 84, 54; KlonWor 81.

»zamykać koniec [czemu]« = kończyć (1): Tu iuż Ian ſwięty zámykáiąc koniec tym proroctwom ſwoim/ wiedzie nam tu ná plác oſobę ſámego Páná náſzego. RejAp 193.

Szeregi: »miara i koniec« (1): Przetoż by kto nie rozumiał żeć niebá zayźrzemy/ Tu miárę ſwym żalom iteż koniec vcżyniemy. KlonŻal D4.

»początek i koniec« (1): A gdźie ſię lepák co ináczey w Graeckim á niżli w Láćińſkim náydowáło/ tom náznaczył tákim znákiem w texćie ” ’ ktory początek y koniec ſłow rożnych známionuie WujNT przedm 16.

Wyrażenia przyimkowe:»(aż) do końca« = usque ad coronidem Mącz; usque ad finem JanStat (60): MurzNT 18v, 101; RejWiz 38; RejZwierz 18v; A gdy rzekł Ambroży Te deum laudamus/ Auguſtyn odpowiedzyał/ te dominum confitemur/ tákże do końcá tę himnę álbo to ſpiewánie ſłożyli. BielKron 160v, 329v, 330v; Translego, Przeczitam aż do końcá. Mącz 188b, 438c; SienLek T2; RejAp BB7v; GrzegŚm 58; CzechRozm 118 [2 r.]; Bo ábyſmy do końcá trzymáli ſię przykłádu od pokármow wźiętego [Ut enim in exemplo a cibis sumpto persistamus]/ nieiednákie pokármy káżdemu ćiáłu służą ModrzBaz 45; StryjKron 380; Potym zacność zakonu Bożego opiſuie do końcá v 12. CzechEp 167, 166, 246, 314, 335, 365, 424; KochMarsz 155; PudłFr 68; Phil L3; Oycże náſz áż do końcá. LatHar 58, 178, 506, 516 [2 r.], 524, 526, 533, 542; WujNT przedm 41, s. 124, 187 [2 r.], 298, 418 marg, 520, 751; SarnStat 25, 804, 816.

~Zwroty: »do końca prowadzić« = pergere reliqua Mącz [szyk zmienny] (4): Mącz 350d; A pan Myſzkowſki w tym cżeſie odpocżynie/ áby záſię/ gdy w.m. rzecż około trefnośći odpráwiſz/ do końcá ſwoię prowádzić mogł. GórnDworz O; Ma y metáphorá dobrze wzięta/ niemałą grácią [...]: zwłaſzcżá ná dawánin odpowiedzi/ á ieſli ten kto odpowiedź cżyni/ prowádzi też metáphorę do końcá/ ktorą go potkano. GórnDworz Q5v, Ii8v.

»przyść do końca« (1): Ná kóniec/ ábyś nie piérwéy oſądźił przodek tego QVINCVNXA/ áliżbyś przyſzedł do kóńcá przez iego pośrzodek. OrzQuin A2.

»jako zacząć (a. począć) (tak) do końca [robić]; rzecz zaczętą do końca prowadzić« [szyk zmienny] (2; 1): GórnDworz Ii8v; ábyſmy żydowſkie wywody/ ktorymi náſzego Iezuſá Chriſtuſá ſkálnią y zá Meſyaſzá przyznáć niechcą/ do końcá/ iákoſmy zácżęli rozebráli CzechRozm 82; KochFr 116.

Wyrażenie: »do ostatecznego końca« (1): Unde dicimus usque ad coronidem, Aſz do oſtátecznego końcá. Mącz 66b.

Szeregi: »od końca do końca« (1): Słuchayże záſię piſmá iego/ á przecżći ſobie od końcá do końcá obádwá liſty iego RejPos 301.

»od początku (przez śrzodek) (aż) do końca« (1): á pytał go ieſliby vmiał paćierz: A on mu rzekł: Vmiem. Y kazał mu ij przed ſobą mowić od pocżątku áż do końcá. HistRzym 74; OrzQuin E4v; Calep 784a.

»z przodku aż do końca« (1): kto ié [książki] ma czytáć/ potrzebá áby ié porząd czytał/ z przodku począwſzy áż do kóńcá GrzepGeom B4. ~

»[który] od końca« (1): Liſt 112 b v wtory od końcá ma w ſobie defekt CzechRozm **7v.

»ku końcu« (1): abowiem ludzie maiączy taką niemocz, mowią wiele: zagęſzcżaiącz rzecżami, tak iż żadney rzecży ku kończu nie powiedaią FalZioł V 76v.

»na końcu« (2): Bo gdźie co więcey w Graeckim niż w Láćińſkim było/ tom gwiazdką náznáczył w texćie y ná brzegu/ przydawſzy ná końcu literę G. która znáczy że Graeckie kśięgi Krolewſkie ták máią. WujNT przedm 16, przedm 16.

α. Sygnał umowny stawiany po ostatnim słowie tekstu właściwego (lub w jego pobliżu) (186): Koniecż. TarDuch E4; BielŻyw 171; RejRozpr K4; A to Konecz RejKup ee6, ee6v, ee8; KochSat C2v; RejAp Ff4v; RejPos 356v; BielSpr 76; KochMon 35; WujJud 215v, 264v; HistHel D3v; BudNT h3v; SkarJedn [d10]; CzechEp 427; KochJez B4v; KochMuza 28; KochPhaen 24; KochSz C4; KochMRot C2v; BielSjem 41; KochPam 88; PudłFr 76, 79; BielRozm 34; KochProp 16; ZawJeft 48; WyprPl C4; JanNKar H4v; CiekPotr 91; CzahTr L4v; RybWit C2v.

koniec czego (50): A przytim koniec tey wtorey cżęſci o rządzeniu cżłowiecżym. GlabGad L7; MiechGlab *5v, **7v; RejPs 188v; MurzOrt B3; RejWiz Dd5v; Leop Aa2, Ff2, Kk5v, L14v, Nn5 (13); Koniec Hiſtoriey. KochZuz A5; RejZwierz bb4v; BielKron 73v, 408; GórnDworz H4v, Mm7v; GrzepGeom Q3v; HistRzym 134v; Ewánieli. ś. Lukaſzá koniec. BudNT a4v; CzechRozm 268v, **6v; ModrzBaz 128, 137, 144v; KochPs 216; KochTr 25; KochFr 134; Koniec tych żalow. KlonŻal D4v; KochMRot B4; PudłFr 65, 74; GórnTroas 75; LatHar 751; KONIEC REGESTRV. WujNT Ddddddv, 508 marg, 509, 575, 890; SarnStat 1305, 1314; KlonWor 82.

koniec czemu (2): koniecz wodkam. FalZioł II 13c; LudWieś B3v.

koniec o czym (2): A z tym koniecz o Pulſie: na ten cżas. FalZioł V 12v, IV 16d.

W charakterystycznych połączeniach: koniec części, Dworzanina, Dziejow Apostolskich (2), epistoły, Ewanieliji, Fraszek, historyjej (2), jeometryjej, ksiąg (księgi) (13), listu (3), Objawienia, Ortografijej, proroctwa (proroka) (3), przydatku, psalmu, Psałterza, rejestru (8), roku, Rotuł, Rozmow, Snu, trajedyjej, Trenow, Worka Judaszowego, Żalow; koniec Ludycyjam, wodkam; koniec o pulsie, o zwierzętach.

Szereg: »początek, (i) koniec« (98): (marg) Pocżątek. (‒) (marg) Koniec. (–) Leop YY4v marg, YY4v marg [15 r.], ZZ marg [16 r.], ZZ3v marg [18 r.], AAA2 marg [13 r.], AAA4v marg [16 r.], BBB3 marg [19 r.].

b. Fragment końcowy; calx, finis Mącz (221): RejZwierz G8; Byłá burdá záwżdy o ty ſłowá [Bóg, Ociec, Syn] iákoś ſłyſzał/ Y gdy Arriani ciągnęli zá ſobą the ſłowá/ Ieden ieſth Bog/ Ociec. Tedy ORTHODOXI drugi koniec zá ſobą tákże bráli SarnUzn Gv; CzechEp 298, 317; Tragoedia – Tragoedia, w ktorei zaczne oſsobi mowia, alie koniec miewaſmętni Calep 1076b.

koniec czego (68): FalZioł +2v; Koniec wyrwany Sálomoná/ godny dziewetzkom ku polſſtzyznie. March³ Xv; BibRadz I 453c marg, 546b; BielKron 80v; A ieſlić ſzátan nie zepſował końcá wiáry Apoſtolſkiego ſkłádu GrzegRóżn E2v, E [2 r.]; Mącz 32c, 111b, 160d, 270a, 460c; SienLek 75v, 78v, Sv, T2, X3v; RejAp 190v; GrzegŚm 14 [2 r.]; WujJud 60; BudBib c4, I 1 marg, 8d marg, 84d marg, 231c marg; BudNT kt; CzechEp 140, 179 [2 r.], 210 [2 r.], 273, 298 marg, 302, 408; ReszPrz 26; LatHar 184 marg, 370, 664; WujNT 193, 298, 557; SarnStat *4, *5, *6, 25, 101 (12); KmitaSpit Bv; CiekPotr 91. Cf L sg w funkcji okolicznika miejsca.

L sg bez przyimka w funkcji okolicznika miejsca [czego] (8): Blaywais/ ſzukay końcu vkazáczá SienLek X, Xv [2 r.], X2 [2 r.], X3 [2 r.], X3v.

W przeciwstawieniach: »koniec ... początek (4), przodek (4), śrzodek« (9): Lepſzy ieſt koniec modlitwy/ niżli przodek (v Zydow ſtoi potrzeby oſtátnia cżęść.) BielKron 80v; GrzegRóżn E [3 r.]; Tragoedia, Stároſwiecki wymysł ſpráwowánia gier [...]/ ſrzodek gry bywał pyſzny okazáły/ ále koniec ſmutny. Mącz 460c; To też niechayći nie będźie táyno: że wſzytkie te pokntne Pſálmy pocżątek ſmutny máią/ koniec záſię weſoły. LatHar 158; SarnStat 804, 816; CiekPotr 91.

W charakterystycznych połączeniach: koniec dobry (2), godny, smętny (smutny) (2), wesoły, wyrwany; koniec Biblijej (3), Ewanjelijej, kapituły, ksiąg (książek) (2), listu, modlitwy, Salomona, sentencyjej, Starego Testamentu, ukazacza (8), wiary, wiersza; do końca pojść, przystąpić; ku końcowi dokładać, zamykać się; na koniec odłożyć, opisywać (przypisać, wypisany) (3), opowiedać, przydać, rzec (2), zamknąć (zamykać) (4), znieść, zawiązać (4).

Zwrot: »koniec zakładać« (1): Koniec [Pisma św.] tedy zákłádam w liśćiech Apoſtolſkich/ ktore powſzechnymi zowę/ tákże y w Obiáwieniu Ianowym CzechEp 317.

Szereg: »początek, śrzodek i koniec« (5): Ani o pocżątku/ śrzodku y końcu Bibliey mowić teraz będę CzechEp 179, 210, 273, 302; GórnRozm E2.

Wyrażenia przyimkowe: »od końca« (1): Abowiem ktorzi kxięgi nieporządnie cżytaią/ teras od konca czynią poćżątek/ zaś pośrzodek czytaią KwiatKsiąż L.

»z końca« (1): Altius ordiri et memoriam repetere, Z kóńcá począć powiedáć. Mącz [267]d.

»ku końcowi« (9): Też ſie w tym Pſalmie ku końcowi zámyka proźbá [...]/ áby záś Pan Bog racżył go [wiernego] przywieść ku znáiomośći pirwey LubPs E2v, aa3, dd2; Chcąc też ieſzcże na oſtátek być tym więczſzą ku pilnośći pobudką Krześćiańſkiemu cżytelnikowi/ ſprawilichmy ku końcowi Reieſtr/ ku prędſzemu mieyſc potrzebnych znaleźieniu BibRadz *6, Ps 89 arg; RejAp 187v; BiałKat 271; BudNT przedm b6v; GórnRozm E4v.

»na koniec« = do części końcowej (4): LatHar 682; Bo rzeczy té/ któré były nie ták potrzebnie w Státut námiéſzáné vprzątnąłem/ y do Metriki ná koniec kśiąg znióſłem SarnStat *4; PowodPr 54.

~ Wyrażenia:»na koniec zachowanie« (1): Hyperbaton [...], Przeſtąpienie/ álbo słowá ná koniec ſentenciey záchowánie/ które rzecz ſpełná czini. Mącz 160d. ~

»na koniec« = w części końcowej (19): FalZioł V 85v; RejPs 219v; GroicPorz hhv; Utar ea clausula qua soleo, Ná koniec to rzekę á ták rzecz zámknę yákom zwykł. Mącz 56b; RejAp 167, 188v; RejPos 130v, 294v; RejZwierc 5v; SkarJedn 186, 189, 291; SkarŻyw A4v, 583; Stára to bayká mnichowſka/ ktorą nákoniec drukuią przy xięgách ſwych rozmáitych/ y náſzych Polſkich ktore żywotem Iezuſowym zowią CzechEp 187; WujNT przedm 11, s. 838; SkarKazSej 704b.

~ Szereg: »naprzod i na koniec« (1): KTórégo Bohátérá/ będźie wola twoiá/ Albo królá/ dźiś wſpomniéć/ złota lutni moiá? Bogu cześć ma bydź/ naprzód y nákoniec/ dáná KochFrag 41. ~

»na końcu« = in calce Mącz; in fine JanStat (131): bo ſtraſſliwé znamiona (iako na kontzu wypowiémy) będą. OpecŻyw 190v; Iakoſz tho Florian na kończu ninieyſzych kxiąg przeſtrono rozważa FalZioł +2v, ‡7f, + + 6e,V 71; KromRozm II d2; KromRozm III P2v; Diar 31, 33; LubPs kt, Dv, E3v, F3v, I4 (13); KrowObr 63v, 110v, 124; Leop Gen 22 arg; OrzList b4; BibRadz I 546b; Exodium, [...] pieśń á ſpiewánie nieyákie/ które ná końcu gier zwykli v ſtárych ſpiewáć. Mącz 111b, 32c, 270a; SienLek 75v, 78v, Sv, T2, X3v; iáko to iáſnie poznáć możeż s tablice lat od ſtworzenia świátá ná końcu nápiſáney LeovPrzep H2v; RejAp 53v, 150v, 190v [2 r.]; GórnDworz O5, S2; RejPos 248; GrzegŚm 14 [2 r.]; WujJud 60; BudBib c4 [2 r.], I 1 marg, 8d marg, 84d marg, 231c marg, 445b marg; BudNT kt, przedm c, c4v, k. A marg [2 r.], Ff6; CzechRozm 253 marg; SkarJedn 182; SkarŻyw 393; CzechEp 140, 197, 298, 408; ReszPrz 26; Tákże też y Hymn Te Deum laudamus, ná końcu rozdźiału oſmego położony. LatHar 370, +9, 8, 137, 184 marg, 331 (9); WujNT kt, przedm 23, 26, s. 298, 509, 557; WysKaz 3; Co ſie tycze litery ypſylon, ná końcu mieć będźiemy. JanNKar F, D4v; JanNKarKoch Ev, F4v; SarnStat *5, *5v, *6 [3 r.], *6v, (34); KmitaSpit Bv.

~ W przeciwstawieniu: »na (a. z) przodku ... na końcu« (2): Weźmi thákże s they ſentenciey też dwie ſłowie/ s przodku tres á ná końcu vnum. SarnUzn B3v; WujNT przedm 13.

W charakterystycznych połączeniach: na końcu Biblijej (4), gier, kapitulum (kapituły) (4), ksiąg (książek) (12), lista, metryki, obiecadła, praw, przywileju (2), rozdziału (rozdzielenia) (5), rzeczy, statutu (2), ukazacza, uniwersału, wykładu; na końcu czytać (5), dokładać (kłaść) (4), mowić (3), (na)pisać (napisany, wypisan) (8), napominać (upominać) (2), (o)powiedać (powiedzieć) (4), położyć (położony, złożyć) (7), postanowiony, przyda(wa)ć (przydany) (13), przypominać (przypomnieć) (2), przystawić, stać, szukać (2), (w)spominać (2), wyliczać, zamykać, zawięzać (2), (z)naleźć (najdować się) (17).

Wyrażenie: »na samym końcu« (1): A ia ſkoro otworzę Biblią/ áli ná pocżątku/ w pośrzodku/ y ná ſámym końcu iey świádectwá doſyć iáſne o tym bacżę CzechEp 210.

Szeregi: »(bądź) na początku (a. początek), ((w) (po)śrzodku) i (bądź, jako i na) końcu« [szyk 4 : 1] (5): Ze tego dowieść chce: iż Boſtwo Páná Chriſtuſowe/ ná początku/ śrzodku y końcu Bibliey ieſt wyráżone CzechEp 179, 158, 210; Wyznánie wiáry y Kredo przyłącżamy do tego Zołtarzá/ bądź ná końcu/ bądź ná pocżątku LatHar 508; WujNT 193.

»tak na przodku jako we śrzodku i na końcu« (1): Gdyż káżdéy Iuriſdiciiéy/ których ieſt dwánaśćie práwo ieſt oſobno á oſobno kuńſztownie iáko w ſzkátułách ſwych záwárte: ponieważ od śiebie reali et notabili differentia rozdźielone ták ná przodku/ iáko we śrzodku/ y ná końcu także. SarnStat *4. ~

»przy końcu« (4): PRzy kóńcu tych tu Kśiążek/ mam ćię vpomiónąć Czytelniku miły/ iż Figury nie wſzędźie ták iákoby miáły być/ ſą vczynióné GrzepGeom Q4; NiemObr 76, 143; WujNT 299.

α. Ostatnia litera, końcowa sylaba, wygłos, końcówka gramatyczna [w tym: czego (7)] (11):

W przeciwstawieniu: »koniec ... przodek« (1): A co w dźióráwych ſkáłách Echo żyie/ Oddáiąc końcé ſłów/ á przodki kryie: Tu niechay láment oddáie zupełny GórnTroas 13.

W charakterystycznym połączeniu: koniec słowa (6).

Zwrot: »na końcu schylać; końca nachylać« = deklinować (1; 1): wſzytkie á wſzytkie [hebrajskie imiona własne] ták iáko náſze Polſkie ná końcu ſchylam/ to ieſt / iáko Grámmátykowie mowią deklinuię ie BudBib c, cv.

Wyrażenia przyimkowe: »od końca« (1): Apocope, Odyęcie/ álbo odrzucenie yedney litery od końcá słowá. Mącz 12c.

»z końca« (1):

~ W przeciwstawieniu: »z przodku... z końca« (1): Weźmi s przodku tę ſyllábę trzey/ á s końcá drugą ſyllábę iednego/ złoż to/ áli znaydzieſz to ſłowo Trinitas. SarnUzn B3v. ~

»na końcu« (4): Takié [w] gdy śię trafi na końcu ſłowa/ iako f wymáwiąmy MurzOrt B3, B3; JanNKarKoch G2. Cf Zwrot.

»przy końcu« (3): ^-’ Rożenek záſię znáczy/ że te ſłowá ktore zá nim idą w texćie aż do pułkołká ná wierzchu przy końcu ſłowá położonego/ nie náyduią ſię w tych kśięgách WujNT przedm 29, przedm 28, 29.

β. Końcowa część wiersza (kadencja lub rym) (4):

koniec u czego (1): Iam ſię też tu práwie werwał z motyką ná ſłońce/ Tylko rymem záwięzuiąć v wierſzykow końce KlonŻal D4.

Wyrażenie przyimkowe: »na końcu« (3): Choliambus, Versus claudicans, Nie zupełny wierſz/ yákoby chramiący ná końcu. Mącz 52a, 355c.

~ W przeciwstawieniu: »na końcu ... na przodku« (1): Epanalepsis, Repetitio, vel Resumptio, Powtarzánie yednego słowá ná końcu wierſzá/ które ná przodku wierſzá yeſt położono. Mącz 106a. ~

γ. Konkluzja, wniosek (5): RejPos 267v; Końcá tedy wſzyſcy ſpołem ſłuchaymy: Boy ſię Páná Bogá/ á przykázánie iego záchoway [Eccle 12/13] WysKaz 48.

koniec czego (1): RejPos 338 cf Szereg.

Zwrot: »k [jakiemu] końcu przyść« (1): ale gdy iuż wten cel vgodzili/ á ktemu końcu przyſzli/ iż Kriſtuſá vkazáli być ołtarz y w ſpomożenie y zdrowie náſze [...]/ teraz tá náuka iáſna obudzona ieſt w vmyſlech ludzkich BielKron 200v.

Szereg: »koniec a summa« (1): A to ieſt koniec á ſummá wſzytkiego: Iż kto tey ták iáſney á iáwney ſwiátłośći odſtąpi [...]/ iuż muśi chodzić w ciemnośći RejPos 338.

Wyrażenie przyimkowe: »do końca« = wyciągając konieczny wniosek (1): przydáią też ktemu/ Bog Ociec/ Bog Syn/ Bog Duch s. Bog/ Bog Bog/ ktemu mowią tres ſunt numero, drudzy mowią tres spiritus. [...] co im ieſt ná przekázie/ pytamy ich/ że iuż nie domowią do końcá/ álbo nieſmieią rzec/ trzech Bogow mamy? SarnUzn H.

4. Cel, zamiar, zamysł; sens istnienia; finis, scopus Mącz; consilium, intentio, mens, propositum Cn (198): GliczKsiąż O2v; OrzQuin C; GórnDworz I6, Ee2 [2 r.], Hh2; CzechRozm 261 v; WItalis [...]/ wziął to przed ſię/ áby ofiárę Pánu Bogu znáwrocenia grzeſznych cżynił: á ſam śiebie v ludzi dla tego końcá zelżył. SkarŻyw 106, 16; WerKaz 285 [2 r.]; GórnRozm D2v; ZawJeft 33; TEnże to koniec/ coś przeń wiek moy ſpráwił GrabowSet T2v; LatHar 619; KołakSzczęśl A3v; WysKaz 11; vpominałem áby obie mátce ſwoie kośćioł Boży y oyczyznę/ w iednym końcu złączone/ wiernie y vprzeymie miłowáli SkarKaz )(2v, 637a.

koniec czego [w tym: z orzecznikiem w formie sb N (14), inf (5), zdania zaczętego od „aby” (7)] (51): yſch bog na umyſl patrzy uyączey nyſch nauczynky bo umyſl konyecz nczynku uſtauya PatKaz III 145v; BielŻywGlab nlb 10; Táć łáſká ſpráwuye w nas miłoſć ku bogu y ku bliźnyemu/ ktora yeſt/ konyec przykazánya KromRozm II n2; RejWiz 20v, 49v, 53, 165; Leop 1.Tim 1/5; BibRadz I 303d marg, 353v, 1.Tim 1/5; OrzRozm M [2 r.]; Mącz 375c; OrzQuin C, N2v; RejAp 120v marg, 121, Ee; GórnDworz Kk3v, Mm6v; Iż tho ieſt koniec wſzytkiego żywothá wiecżnego/ ábyſcie poználi Bogá ſwego żywego RejPos 326, 143; RejZwierc 148; WujJud 110v; WujJudConf 102v; RejPosRozpr c [2 r.]; RejPosWstaw [21³]v, [143²]; BudNT 1.Tim 1/5; SkarJedn 298; SkarŻyw 92, 153; CzechEp 5, 134; GórnRozm D2, Ev marg; LatHar 158 marg; WujNT 1.Tim 1/5, s. 722; Koniec małżeńſtwá ſą dźiateczki SkarKaz 421a, 421a [2 r.], 455b, 634b; SkarKazSej 684a, 698b, 701b [2 r.]; SzarzRyt B4v.

koniec czemu [w tym: z orzeczmkiem w formie zdania zaczętego od „aby” (1)] (4): Bo by mowy nie było á rąk ieſzcże ktemu/ Iużby końcá nie było źwirzęciu tákiemu RejWiz 52v; RejAp 177v; Cżym rozny rzezány obraz od malowánego/ niewiem: iáko tu drewno/ ták tám farbá. A obiemá koniec ieſt/ áby znácżeły żywe oſoby. SkarJedn 237; GostGospSieb +3.

koniec w czym [= czego, uczestnicząc w czym] [w tym: z orzeczmkiem w formie sb N (2)] (3): Thoć ſobie poſpolicie ludzie zá koniec w miłośći kłádą. GórnDworz Bb5. Cf koniec czyj w czym.

koniec w czym [=w postaci czego] (1): gdyż y miedzy rodzicy máło ſie ich náyduye/ ktorzyby ſtátecżnie w wychowániu dzyatek práwy cel á koniec v ſiebie vważáli RejPosWstaw [41²].

koniec czyj w czym [= gdy ktoś uezestniczy w czymś] (2) : Abowiem iáko niewolnych a grubych dowćipow/ w wyzwolonych naukach koniec ten ieſt/ zyſk á roſkoſz: także też ſwobodnych cznota á chwała konczem ieſt. KwiatKsiąż E2.

W połączeniu szeregowym (1): gdzie the ſłowá nicz inego nie znácżą/ iedno on vrząd/ on cel/ on oſthátni kres/ á koniec ktorego dworzánin doiść ma. GórnDworz Kk5.

W charakterystycznych połączeniach: dobry koniec, jeden(że) (2), naznaczony (2), pewny, rożny, sam, swoj (2), wypisan, zły; koniec budowania, cnot, dobrego, Ewanjelijej (3), małżeństwa (3), (nie)sprawiedliwości (2), ofiary (2), opisania, poddanych, praw, przykazania (5), psalmow, rozkazania (2), rzeczy (rzeczam) (4), skarbow, spraw, skupienia się, starania, uczynku, urzędu (3), usługowania (2), walki, wszy(s)tkiego (3), wychowania, zakonu (2), zborow, zwierzchności, zwirzęciu, żywota; końca dopierać się; koniec brać, ukaz(ow)ać (2), ustawiać, włożyć; kłaść na koniec.

Zwroty: »koniec (przed sobą), za koniec mieć« [szyk zmienny] (5 : 1): Swawola ieſt/ rozkiełznána/ á bez rozumna wola/ máiąc zá koniec ſwoy/ roſkoſz/ y do tey wſzyſtkie ſwe kieruiąc ſprawy. GórnRozm B3; iż w tym Páńſtwie/ w ktorem ieſt ieden/ bądź Xiążę/ bądź Krol prżełożonem/ nie tęn koniec prżed ſobą on ma/ ktory poddáni máią/ lecz práwie poddánych końcowi prżećiwny GórnRozm D2, Ev, Gv [2 r.]; OrzJan 97.

»obrać koniec« (1): áby cżłowiek ſobie obrał pewny koniec/ ku ktoremu prowádzić myſli ſwe/ y ſpráwy ma GórnDworz Ee3v.

»przyść (a. przychodzić) ku końcowi, do końca; dojść końca« (3 : 1; 1): druga rzecż ieſt/ vmieć náleść thákie drogi/ iákiemi byś mógł łatwie przyść/ ku temu náznácżonemu końcu GórnDworz Ee3v, Ee8, Hh3v, Ii2; SkarJedn 54.

Szeregi: »koniec, (a, i) cel« [szyk 7 : 2] (9): RejWiz 49v; BibRadz *5v, I 353v; Scopus Metaphorice, Koniec á cél ku któremu ſie kto bierze y skłánia/ przedſiewzięcie vmysłu. Mącz 373d, 375c; GórnDworz Ee2v; RejPosWstaw [41²], [143²]; CzechRozm 98v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r., przy innym szeregu 1 r.].

»koniec i (albo) intencyja« [szyk 1 : 1] (2): Może wianek tymże końcem y intencyą mowić/ ktorym y Zołtarz. LatHar 509, +10v.

»kres, koniec« (1): Otoż gdy Dworzánin vżywáć w ten ſpoſob będzie thych rzecży lubych [...]/ doidzie onego kreſu/ onego kończá/ ku ktoremu był myſl ſwą obroćił GórnDworz Ee8. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»ostatni punkt a koniec« (1): thák y ten Dworzánin/ kthory przy tákim pánie mieſzkáć będzie/ ktory ieſt wſzech cnot pełen / (á to ieſt wſzytkiego ſtáránia Dworzáninowego oſtátni punkt/ á koniec/ iáko ieſth czel lekárzow wſzytkich/ zdrowie ludzkie) doſyć vcżyni vrzędowi ſwemu GórnDworz Kk3v.

»(nie) początek i (ani) koniec« (3): GórnDworz Mm6v; KuczbKat 5; Co náſze ſmyſły zácżną/ końcż Oycże łáſkáwy/ Niech pocżątek y koniec/ z ćiebie biorą/ ſpráwy GrabowSet E2.

bibl. »początek i koniec« = symbol transcendencji Boga względnie Chrystusa jako początku i celu wszechrzeczy (tu też o Matce Boskiej); principium et finis Vulg, PolAni [szyk 15 : 2] (17): KrowObr 173, 217v; RejWiz 165; Ia ieſtem Alfá y Omegá: pierwſſy y oſtátecżny: pocżątek y koniec. Leop Apoc 22/13; BibRadz Apoc 22/13; RejAp 7v, 177v [2 r.], 193, 193v, 197v; CzechEp 230; WujNT Apoc 1/8, 21/6, 22/13, Xxxxx3, Xxxxx4.

»koniec abo przedsięwzięcie« (1): ktorego [Pisma św.] ten ieſt koniec/ ábo przedśięwźięćie/ áby nie opuſzcżáiąc nie potrzebnego [...] prawdy nas vcżyło. CzechEp 134. [Ponadto przy innym szeregu 1 r.].

»przodek i koniec« (1): że then ieſt Krolewſkiego vrzędu przodek y koniec/ áby Krol w Kroleſthwie ſwym Kośćioł Swięthy Krześćijáńſki/ Mieczem ſwym Krolewſkim/ w mierze á w pokoiu záchował. OrzRozm F2v.

»przyczyna i koniec« (1): y tá ieſt przyczyná Niemieckiéy woyny y ten koniéc/ do którégo [Turczyn] mierzył/ y co ieno cżynił/ nie áby do Niemiec puśćić ſie miał/ ále áby Niemce z Węgier wyſádźił OrzJan 83.

»koniec i wypełnienie« (1): Koniec y wypełnienie Zakonu ieſt Miłośc WujJud 110v.

Wyrażenia przyimkowe: »do końca« [w tym: ze zdaniem zaczętym od „aby” (2)] (7): Do iednegoſmy końcá z Anyoły ſtworzeni SkarKaz 634a.

~ Zwroty: »do [jakiego] końca ciągnąć« (2): WysKaz 11; Przeto żeby ludźie [...] nie turbowáli ziednocżenia ludzkiego y ciáłá Rzecżypoſpolitey dla zyſku y korzyśći ſwoiey: do tego końcá ćiągnie to źwierćiádło fortelow ludzkich y ten worek Iudaſzow. KlonWor ded **3v.

»do [jakiego] końca prowadzić, wiodący« (1 : 1): gdy [...] ieden drugiego nie gániąc/ ſwe prowádzi/ ktoremu ſię lepſzym być zda [...]: nieieſt żadna niezgodá/ ále piękna rozlicżnośc/ y rozmáitość drogi/ do iednegoſz końcá wiodącey. SkarŻyw 538; KlonWor ded **2.

»przyść do końca« cf s. 555.

»do [jakiego] końca zmierzać« (1): bo do tego końcá cżárt zmierza/ y dla tego ſzkody cżyni/ áby mu ſię ludzie pokłonili SkarŻyw 36.

Wyrażenie: »do końca ostatecznego« (1): Pan Bog wſzechmogący ieſt tym miáſtem/ do ktorego iáko do końcá oſtátecżnego/ nędzny cżłowiek ciągnie WysKaz 11. ~

»ku końcowi« [w tym: ku temu końcowi = w tym celu (27); ze zdaniem zaczętym od „aby, żeby, jakoby” (28)] = (quem) ad finem Modrz (66): KromRozm III A8v; GroicPorz gg4; ábowiem oney prawdy [Antykryst] niemowi/ iedno tylko ku vpaśći/ y ku temu końcowi/ áby zwiodł/ zábił y zátráćił. KrowObr 52v, C3v, 81v, 239; RejWiz 20v; BibRadz I 1c marg; GórnDworz X6, Ee8, Gg7v, Hh7v, Ii8; RejPosRozpr c [2 r.]; Pirwſzy tedy on Koſcioł trwał w ſpráwowániu Wiecżerzey Páńſkiey/ obchodząc ią thym kſtałtem y ku temu końcowi/ ku ktoremu ią Pan poſtánowić racżył. RejPosWstaw [143⁴], [143³]v; BiałKaz K2; CzechRozm A3v, 37v, 220, 233, 244 (10); ModrzBaz 59, 86v, 99v; CzechEp *3v, 9, 21, 30 [3 r.], 77 (11); CzechEpPOrz **4; WerKaz 280, 285; iżby to co ſię cżyni ku dobremu końcowi/ ku złemu obrácáne bydź nie mogło. GórnRozm Ev.

~ W charakterystycznych połączeniach: ku dobremu końcowi (7), jednemu (4), sławnemu (2), swemu, wyższemu; ku końcu (końcowi) mowić (5), pisać, postanowić (postanowiony) (4), przygodzić się, sprawiony (2), sprawować, toczyć się, (u)czynić (4), ustawiony (5), uży(wa)ć (2), wymyślony, zgotowany.

Zwroty: »ku [jakiemu] końcowi biec (a. zbiegać się)« (2): Abowiem wſzytki ſpráwy Boże kthore dla nas vcżynil/ ku tym dwiema końcam [stworzeniu i naprawieniu] ſię zbiegáią GrzegRóżn C; GórnDworz I5.

»ku [jakiemu] końcowi obracać« (1): á nie możeſz rozeznáć vmyſłu ſercá cudzego/ co on cżyni/ ábo ku ktoremu końcowi obráca myſli ſwoie. RejPos 172v.

»ku [jakiemu] końcowi prowadzić, przywodzić (a. wieść)« [szyk zmienny] (2 : 2): A Ariſtoteles mimo to/ że Alexándrá wiodł ku ták ſławnemu kończu/ to ieſt/ iżby ſwiát wſzytek był iáko iedná Pátria/ [...] ieſzcże ktemu/ ták go dobrze w przyrodzonych náukach [...] wyćwicżył GórnDworz Kk5v, Ee3v, Kk6v; RejZwierc A3v.

»przyść ku końcowi« cf s. 555.

»ku [jakiemu] końcowi (się) ściągać« [szyk zmienny] (5): KromRozm III F8v; RejPos 84, 323; muſzą Plebani wykłádáć/ że właſność iego [małżenstwa] dáleko ieſt zacnieyſza/ y ściąga śie ku wyżſzemu końcowi. KuczbKat 255, 5.

»zacho(wy)wać ku końcowi« = (con)servare in finem Vulg (2): Tenći ieſt tego wykłád iż to ći ſą kthore záchował Nawyżſzy ku końcowi ſwemu BibRadz 4.Esdr 12/30, 4.Esdr 12/32.

Szeregi: »nacz a ku [jakiemu] końcowi« (2): á vważ ſobie záwżdy pirwey káżdą rádę y káżdą prośbę v ſiebie/ nacż á ku iákiemu ſie końcowi ſciąga RejPos 323, 84.

»[jakim] umysłem i ku [jakiemu] końcowi« [szyk 2 : 1] (3): iuż onego chlebá y winá nie bierzemy tym vmyſłem y ku temu końcowi/ áby ſie głod y prágnienie od żołądká zágnáło CzechRozm 261 v; CzechEp 27, 55. ~

a. Sens, rozumienie, zasada, główna myśl (14):

koniec czego (1): Pocżątkiem tedy każdą naukę obacżić mamy á koniec iey poznać. BielŻywGlab nlb 11.

koniec czemu (1): IVż ſie doſyc mowiło/ o gadkách Zydowſkich/ ktorym oni ſámi w Tálmudzie ſwym/ y w rozmowách końcá niewiedzą CzechRozm 176.

Zwroty: »ku [jakiemu] końcowi obrocić« (1): ſwárzą ſie o wiárę/ á niewiedzą ſkąd ią pocżąć/ ku ktoremu ią końcowi máią obroćić. SarnUzn F5v.

»ku [jakiemu] końcowi prowadzić« (1): pátrzayże ná pocżątek kápituły tey wſzytkiey y ná przedſięwźięćie/ to ieſt/ ſkąd rzecż ſwą zácżyna/ cżym ią y ku ktoremu końcowi prowádzi CzechRozm 36v.

»ku końcu przywodzić [jakiemu]« (1): Lecż przedſię krol Iozáphát/ nie dowierzał temu/ Ale wſzytko ku końcu/ przywodził pewnemu. HistHel D2.

»ku [jakiemu] końcowi się ściągać, ściągający się« (1 : 1): CzechEp 30; Lecż do ſpráwienia tey rzecży/ niemoże być żadna ſnádnieyſza drogá/ iedno/ ieſli práwá ku temu końcowi ſię będą śćiągáły [quam si αd regulam illam ... erunt directae]/ ktory roſkázuie to drugim cżynić/ cobyſmy rádźi widźieli áby nam cżyniono ModrzBaz 71.

Wyrażenie: »mający dwa końca« = dwuznaczny (1): Perplexum responsum, Odpowiedź máyąca dwá końcá/ niewiedźieć yáko yą rozumiec. Mącz 304b.

Szereg: »ani początku ani końca« = bez sensu, chaotycznie; nec caput nec pes Mącz, Modrz; sine principio et fine, praeter praefationem et coronidem Mącz (3): Mącz 37c, 66b; Y bywa to/ iż gdy chcą áby się zdáli być mędrſzymi/ okázuią się być głupſzymi/ á iych rzecż áni pocżątku áni końcá niema: ſam co mowi/ máło tego rozumie/ á owi co słucháią/ dáleko mniey. ModrzBaz 28v.

Wyrażenie przyimkowe: »ku [jakiemu] końcowi« (8): Nie iżby żołnierz nie mogł być wykładan ku inſzemu wyrozumieniu/ iako też j prorocztwa inſze mogą być ku rozlicżnemu kończu wykładane WróbŻołtGlab A3v; CzechRozm 144; CzechEp 243. Cf Zwroty.

5. Wyrażenia przyimkowe w funkcji przysłowka, partykuły lub wskaźnika nawiązania (1310):

»do końca« (284):

a. Całkiem, zupełnie (250):

α. W zakresie ilości (lub części jakiejś całości): tak, aby nic nie zostało, wszystko, bez reszty, w całości (47):

Z czasownikiem i imiesłowem (46): Wezmi prochu tego korzenia s kielko łyżek á warz trochę w winie iſz by niedokończa wywrzało FalZioł I 54b; Ieſtliby tego vcżynić á k temu ſnadnie przydz nie mogła/ tedy iuż tak niechay gidzie [dziecko przy porodzie] noſzkami/ rącżki przychylaiącz do vdzikow/ ieſtliby też nie mogła rącżek nachylić/ tedi iuż thak związawſzy noſzki rowno chuſtecżką miękką: pomagać leguchno wyciągaiącz z żywota aże do kończa. FalZioł V 21b, V 16c; KromRozm II h2, v3, v4v; Idz do wſzyſthkich ſtudnic/ y do wſſyſthkich padołow/ áwobyſmy wżdy mogli kędy náleść tráwę/ á záchowáć konie y muły/ áby tak iuż do końcá [penitus] dobytek nie záginął. Leop 3.Reg 18/5; Z winnice twey nie do końcá będźieſz obrzynał gron/ áni zbierał iágod twych/ ále ich zoſtháwiſz nieco dla vbogich BibRadz Lev 19/10, Lev 19/9, 23/22, 2.Esdr 9/31; BielKron 69, 234v, 336v; co nie było dano onym pierwſzym rycerzom/ áby do końcá ocżyśćili Kośćioł od Antykryſtyáńſkich/ y Sofiſtyckich zgniłych wynalaſkow GrzegRóżn F4v; Mącz 59d, 377c [2 r.]; RejPos 102; BielSat G2, Hv; RejZwierc 88; WujJud 66 [2 r.], 156v; BudBib 2.Esdr 9/31, 1.Mach 3/22; CzechRozm 118, 169; SkarJedn 383; KochPs 125; Bo iáko nie zárázem Antychryſt vroſł/ y gory wźiął/ ták też znienacká niſzcżec ma/ y áż w przyśćie páńſkie do końcá zniſzcżony/ y zgłádzony być muśi NiemObr 165, 152, 162, 166, 171; A kiedy z Oceaná wychodźi Lew ſrogi/ To co był Rák ná morze wegnał wielonogi: Wſzytko znika do kóńcá KochPhaen 21; BielSen 6, 15; GórnRozm N2v; WujNT 103; Bo iáko zegárek gdy go przewroćiſz/ ćiecże bez przeſtánku/ áż do końcá wyćiecże. WysKaz 45; PowodPr 13, 27; SarnStat 1185; SkarKazSej 688a.

W charakterystycznych połączeniach: do końca obrzynać (oberżnąć, dorzynać, wyrzynać, rozrzezować) (5), oczyścić (wyczyścić) (2), odbić, odrzucać, podać, podawić, pokazić, popłokać, porazić, posiąść, rozgraniczony, rozpruć, rozsiekować, skażony (2), splundrować, spustoszyć, starty, stłumić, wyciągać, wyciec, wygładzić (wygładzon, z(a)gładzić) (7), wykorzenić, wylać, wyniszczyć (zniszczyć) (2), wyniść, wyprawić, wysączać, wytracić (4), wywrzeć, (z(a))ginąć (4), znikać, zniszczony.

Z rzeczownikiem (1): á Plato do Syciliey przyiechawſzy/ nálazł tego/ iáko fáłſzywie piſáną kſięgę/ kthora/ bárziey do końcá pomázánia/ niż popráwy potrzebowáłá GórnDworz Kk6.

β. W zakresie stopnia: zupełnie, bardzo, do reszty, do granic możliwości, w pożądanym i zaplanowanym stopniu; prorsus Calep (203): Prorsus ‒ Prawie az do koncza, do ſzczędu. Calep 863a.

Z czasownikiem (146): FalZioł V 39v, 109; RejPs 26, 87, 99, 101, 116 (8); A też ſie tráfi drugiemu Miáſto lekárſtwá chromemu Przetręćić do kończá nogę RejRozpr E2; LudWieś A4v; RejJóz D3; Abi S Seymye yego Kro. mczi Pan Woyewoda Walaſky biwacz myal. nyedokonycza ſzye tho ſgadza ſthem czoſzi na przodkv ymyenyem pana Voyewodzynem powyedzyal. LibLeg 11/170v; MurzHist L2v; KromRozm III A7v, B4, I8v, L7; BielKom D5v; LubPs A5v, B3, C2, D, N4v (14); Leop 4.Esdr 12/6, Ps 37/7, 51/7, 76/9, Sap 19/1, 2.Mach 8/29; BibRadz *2v, *4, Gen 15/16, Num 4/15, 4.Esdr 12/6, II 59d marg; Pátrzay że W. M. iákich nam Krolow Philozophow ieſt teraz potrzebá/ ktorzy by żywot náſz z gruntu vpádły/ dźwignęli/ á nas do końcá pſowáć tym nie dopuſzczáli OrzRozm A2v, E4v; Ieſli Pan Bog ieſt prawdziwy Izráelſki/ cżemuſz go nie náſláduiecie? A ieſli też Báálim/ cżemu go iuż rádniey nie prziymiecie do końcá iáko ini pogáni? BielKron 84v, 30v, 49, 57v, 70, 125 (15); KochZg A 2v; Mącz 376b; RejAp CCv, 35v, 44v, 69v, 106v, 136v; GórnDworz E3, G6v, Ff7 [2 r.], Ff7v; RejPos 112, 160, 191v, 197v, 223v (8); BiałKat 166; GrzegŚm 52, 57; RejZwierc 127v, 192, [193]; WujJud 2, 95, 251; WujJudConf 251; Bo iáwno mowi/ iż to tedy miáło być/ gdy iuż do końcá moc ludu Izráelſkiego miáłá vpáść. BudBib I 445a marg, Num 14/24, Iob 14/20; HistHel B2; MycPrz I A2; BiałKaz K2, L2; tedy ſie mnie tá poprawká choć dobrym vmyſłem y od ludzi bogobynych vcżynioná niedokońcá podoba CzechRozm 138, 184, 255v; PaprPan Ee2; Cżego iż w was nie dokońcá widziemy (bráćia mila) żáłoſć ſerce náſze przenika. KarnNap A2v; KochPs 102, 206; SkarŻyw 108, 136, [237], 363, 385, 461, 576; CzechEp 293; NiemObr 180; KlonŻal C; KochPhaen 13; BielSen 12; BielSjem 4, 8; PudłFr 15; ArtKanc I3v, K3v; GórnRozm C2v; powiédzże mi/ iużli mamy do kóńcá o ſobie zwątpić/ czy ieſt ieſcze iáka nádźieiá? KochWr 40, 26; LatHar +7v, 162; WujNT 237, 555, 2.Cor 1/13, l.Thess 2/16; WysKaz 47; JanNKarGórn G4v; SarnStat 1276; SkarKaz 458b; lecz ieſzcze nięmogę obaczyć, Y ieſzczem ſię do końcá nie námyślił, cobym Z tych dwu rzeczy miał rádniey obráć ſobie CiekPotr 16, 17; CzahTr H3; KlonWor 26, 29, 62, 69 [2 r.].

W charakterystycznych połączeniach: do końca ciemiężyć, czynić, dognać (2), dojrzeć, dołomić, doślepić (zaślepić) (5), ganić, gubić, iść (odejść, podejść, przyść) (4), mieć rozumu, namyślić się (2), obalać, obracać (obrocić się) wniwecz (2), (ob)umrzeć (obumierać, pomrzeć) (6), odciąć miłosierdzie, odłożyć na stronę, odmietować, odprawić się, odrzucić, okazać, oszaleć, oszukać, oszwabić, otworzyć wargi, pobić (zbić) (2), pochylić się, podobać się (2), pogrązić, pojednać się, pomagać, pomierzyć się, pomścić się, poprawić, porazić (dorażać) (3), posilić, potonąć (zatonąć) (2), pozbawić świebody, poznać, przekąsać (pokąsać) (2), przemoc (2), przestrzegać, przetręcić, przyjąć, przyochędożyć, przypaść, przywalić, psować (2), rozpłoszyć, rozproszyć, rozrzucić, o ziemię rzucić, (s)kazić (się) (4), służyć, spalić, spełnić się, sprawić zbawienie, stać się, stłumić, trapić, ukoić, umocnić, umorzyć (2), upaść (4), uprzeć się, ustać (2), wdawać się, widzieć, wiedzieć, wierzyć (dawać wiarę) (4), wygładzić (z(a)gładzić) (4), wykorzenić, wykroczyć, wymazać, wymotać się, (wy)nis(z)czyć (zniszczeć) (4), wypełnić, wysperować, wyważyć, wyzwolić (2), zabaczyć, zabi(ja)ć (2), zachować, zaćmić, zagasić, z(a)gasnąć (4), zamarznąć, zaniechać się, zapomnieć (2), zetrzeć, zgadzać się (zgodzić się) (2), zgarbić się, zginąć (4), zmiłować się, zwojować, zwyciężyć się (zwycięstwo otrzymać) (2).

Z przymiotnikiem, imiesłowem i przysłówkiem (54): A przetoſz wielu ludziem lepiey ieſt do tego powietrza/ ktore acżkolwiek było zarażone: ale gdy iuż zaſię do kończa dobrze vcżyſcione: idz/ bo to pewnieyſza rzecż ieſt/ iż to powietrze ktore pierwej było zakażone: nie leda ſie iako po wtore ſkazi. FalZioł V 73v, I 109c; RejPs 186; Gdźye zá to proſſę/ áby ſye żaden tym nye obrażał/ [...] yeſli ſye komu będźye widźyáło iżeby ſye gdźye nye dokońcá vtćiwą mową álbo też dotknyenim yákim vſſczypliwym nyeco wykroczyło KromRozm I A2, B; MurzHist O4; KromRozm III B3, C4, D2, D4, D4v, Q3v; LubPs bb6 marg, ee5 marg; BibRadz Ps 6/9, Eccli 2/3; BielKron 30v; SarnUzn E4; RejAp 69v, 83; RejPos 198v, 294v, 345; KuczbKat 225, 375; Y tu nie do końcá właſnie Cyprianowe ſłowá przywodźićie WujJud 153v, 64v, 202, L18v; BiałKaz C4; BudNT przedm b; CzechRozm 96v, 127v, 260; PaprPan Eev; ModrzBaz 44; Oczko 8v; SkarŻyw A4, 80; CzechEp 407; NiemObr 25; ArtKanc D16v; GórnRozm Nv; PaprUp H; Calep 1081a; Ale y wiele przyiaćiół ſobie iednáć/ nie ieſt do końcá dobrze KochCn B4; LatHar +5v, 216; WujNT 716; SkarKaz 3a; VotSzl B2; KlonFlis Bv; KlonWor 13, 71.

W charakterystycznych połączeniach: do końca chętny, chwalebny, czyst, dobry (dobrze) (4), doskonały, dostateczny (dostatecznie) (2), doślepiony (zaślepiony) (4), jaśnie, martwy (2), mądry (2), niesłuszny, otworzony, pewny (2), pilnie, prawdziwy, prożny (2), przystojnie, rozmnożon, rozny, skażon, smaczny, spokojny, szczerze, uczciwy (utciwy) (3); uczyściony, uniesiony, wierny, właśnie (2), wybawion, zagładzony, zagubiony, zanorzon, zatłoczony, zawarty, zganiony, zginęły, zły (2), zmorzon, znaczny, zniszczony, życzliwy.

Z rzeczownikiem (2): POſpolicie Więc głupki zową Bydłowſkiemi/ Lecż náſz ſtáry Bydłowſki nie zgodzi ſie z nimi/ Bo nie do końcá proſtak/ lecż ſynowcy iego/ Ledwie że ſie nie zeydą do tytułu tego PaprPan L2v; WerKaz 288.

b. Dobrze, należycie (29):

Z czasownikiem (19): WIelką dobrotliwoſcią raczyſz ſie obchodzić z ſlugami ſwemi náſz miły pánie/ á ták proſſę áby y mnie do końcá náuczył poſluſſeńſtwá ſwego RejPs 180, 183; RejKup aa2v; KromRozm II o2; BielKron 445v; GórnDworz X2v [2 r.]; KuczbKat 360 marg; RejZwierc 106v; Tegoć do końcá nie pámiętam cżym tego dowodzili/ iż to Ezáiaſz mowił o żenie Acháſowey CzechRozm 135v, A2v, 12v, 83; CzechEp 7, 9, 357; Calep 776a, 777a; WujNT 354.

W charakterystycznych połączeniach: do końca nauczyć (wyuczać) (3), (o)baczyć (2), odpowiedać, pamiętać, poznawać, rozumieć (4), sprostać, umieć (2), widzieć, (wy)wiedzieć (się) (2), znać.

Z przymiotnikiem i imiesłowem (10): Bo ácż ſámi nie do końcá w ięzyk Polſki byli wprawnemi/ wſzákże ſię im na tym doſyć zdáło/ iż ſłow á mow zwycżáynych Zydowſkich/ Greckich/ y Laćińſkich/ mocy y właſnoſći tym podawáli/ kthorzy w ięzyku ſwym przyrodzonym pierwſze mieyſce miedzy nimi trzymali BibRadz *5, *5; BielKron 336v, 436; GórnDworz N4; WujJud A7v [2 r.]; A ták/ ábych ábo ſam/ nie będąc ieſzcże doſtátecżnie wyucżony/ iáko niedoſzły lekarz/ drugiego błędem iákim ſzkodliwym/ [...] nie záráźił: ábo ſłucháiąc też ſam ládá kogo/ ieſzcże też iáko y ia nie do końcá vgruntowánego/ tákże záráżony nie był: [...] ćiebie teraz pilno proſzę ábyś prace ſwey y cżáſu nie żáłował/ odpowiedáć mnie ná moie pytánie. CzechRozm 1v, 223; CzechEp 163.

W charakterystycznych połączeniach: do końca biegły, ćwiczony, (nie)świadom(y) (3), uczony, ugruntowany (3), wprawny.

c. Nadal, w dalszym ciągu; znowu [z czasownikiem] (5): BibRadz Gen 18/21; Co też piſzeſz ábych ſtobą potwierdził przymierze/ to nie z práwego cżyniż ſercá/ iedno aby mię vłowił chytrośćiámi w ſiećiách ſwoich/ z ktorych ia zá twego oycá y ćiebie nieraz iuż wychodził zá Bożą pomocą/ y vydę do końcá BielKron 254v, 417; BudNT przedm a6v; zeby były do konca nasze consilia miały mieysce, nigdy nostrae genti dotey zelzywosci nieprzyszło by było, ktora widzę ze ich barzo grizie. ActReg 183.

»na koniec« (1020):

a. W funkcji wskaźnika nawiązania lub wzmacmającej wskaźnik nawiązania; wprowadza fragment wypowiedzi zawierający nowy element treściowy pewnej całości tematycznej (zwykle ostatni w kolejności): poza tym, ponadto, też; demum, denique (ad finem) Mącz, Calep; ad extremum, ad postremum, deinceps, extremo, in summa, postremo, quod superest, tandem, ultimum Mącz; finite Calep (1014): Nakoniecz taka vrina mlecżna zburzona/ albo zagąſzcżona. Znamionuie bolenie w tyle głowy vciążliwe FalZioł V 4, V 4v, 6, 26v, 80; LibLeg 10/153v, 11/[32³]v, 159; KromRozm I [H3]v; KromRozm II e2v, e4; KromRozm III D, E6v, G2; GliczKsiąż N5v; KrowObr 63; RejWiz 3v; Ná koniec ſą ták odmienni/ iż y w nowinách ſwoich/ dźiś inną/ á iutro inną mowią/ vczą/ y dźierżą. OrzList d4v, e3; OrzRozm D4v, F2, G2v, L2v, M4v (8); GrzegRóżn Dv; KochSat A3v, B3; Ná kóniec/ Poſpolitarzecz niema obrony/ Ták wielé Nieprzyiaćiół máiąc z káżdéy ſtrony. KochZg B; Mącz 3b, 80d, 81c, d, 112c [2 r.] (15); OrzQuin G3, K, L3v, N3v, O3 (8); RejAp 136v; GórnDworz Hv, H3, Lv, M2v, O5v (17); RejPos 35v, 64, 160, 240; Ná koniec/ ieſliżeby thák nie było/ thedy Páweł ſwięty [...] grzeſzył przećiwko Bogu RejPosWiecz³ 96; HistLan A4v; KuczbKat 50; RejZwierc 129; CzechRozm 234; ModrzBaz 22, 105, 144v; Ná koniec ono bárzo iáſne piſmo o zleceniu owiec Chryſtuſowych Piotrowi/ ktore ich nabárziey bodzie/ chćieliby ſwym martwym wykłádem zágłuſzyć SkarJedn 77, 149, 216, 308, 340, 367; SkarŻyw 121, 141, 153, 178, [236], 271; KochTr 24; NiemObr 178; KochFr 75, 102; KochSz A3v, C3; ReszPrz 90; PaprUp H; Calep 305a, b, 420b; Nákoniec/ widźiſz/ żeć/ iáko ono poſpolićie mowią/ ná ſchyłku teraz wſzytko LatHar +6, +11, 4, 6, 30, 77 (27); WujNT przedm 4, 26, 31, s. 16, 115 (19); SarnStat *4, 189, 205, 1042; Nákoniec o zmartwychwſtániu iáko plotą/ dotknąłem wyżſzey. PowodPr 35, 20; SkarKaz 82b, 241b, 387a, 485b, 517b, 519a; VotSzl B3v, Ev; SkarKazSej 662a, 670b, 675b, 687b, 690b.

Połączenia: »a na koniec« (67): bowiem drżeń thego ziela ieſth zagrzewaiączy w cżwartym ſlopniu á tak ieſt moci przenikaiączey/ zarumieniaiączey Yteż bębele cżiniączey á na koniec ieſt rzecż iadowita FalZioł I 111c; RejPs 218; KromRozm II h2v, m4; GroicPorz hh4v; KrowObr 1v, 19, 59v, 60, 124v (9); RejAp 120v; GórnDworz Z3v; A ták iákośći iuż o nim [o Betlejem] bárzo ſłycháć. A ná koniec y ći pogáni/ ktorzy tu przyſzli/ bárzo o nim powiedáią RejPos 36, A6, 2, 14, 130v, 150v (22); RejZwierc 5, 37, 53v, 111, 128v (8); CzechRozm 69v, 142v, 161v, 166v, 234v; KochWr 19, 30; LatHar 40, 158, 507, 665; WujNT 1.Cor 16 arg, s. 802 marg; PowodPr 26, 39, 74; SkarKaz 40b, 116b, 157a, 383a, 455a.

»a(l)bo na koniec« (7): GrzegRóżn C2v; CzechRozm 131; Niechby był ieden ktory z ſąśiad vcżćiwych wyſtáwiony/ ktoryby to ſpráwiedliwie rzec mogł/ [...] żeſmy zdrádźili y vkrzywdźili? ábo żeſmy nákoniec tákich między ſobą ćierpieli/ ktorzyby nieſpokoynymi byli CzechEp 12, 177; LatHar +2v, 131, 577.

»ale na koniec« (3): Ale nakoniecz o zwoleńſtwie tego miaſta/ wiédz iżći ieſt wſzytkim przeſtrono ForCnR A4; CzechRozm 222v, 252v.

»ani na koniec« (2): że nic tey rzecży [słowa Izajaszowe] [...] nie ſłużą: áni ſię ná koniec do Meſyaſzá Iezuſá ſyná Bożego śćiągáią CzechEp 341, 164.

»na koniec i, i na koniec« = et Vulg (20 : 2): wſſyſcy maćie dáwáć wielką chwałę iemu ná koniec y gory y wſſytki drzewá ták niſkie iáko wyſokie nánich ſtoiące/ vinny wam tego pomágáć. RejPs 218; DiarDop 99; KrowObr 193; Leop 1.Mach 8/10; KochSat C3; GórnDworz S2v, Ce4v; RejPos 81, 218v, 262v, 338; Strum K2v; CzechRozm 127v; SkarJedn A3; Y ná koniec áby ſię pohámowáli od pijańſtwá/ tedy Duch święty przez tegoż Páwłá świętego/ ná pijánice táki dekret wydał WerGośc 268; LatHar 14, 75, 277, 394, 576; WujNT 11, 579.

»naprzod ... na koniec« (2): Bo naprzod viśćiłeś ſie w wierze ſwemv Krolowi [...]: Dałeś znáć káżdemu dobremu á vcżonemu/ iákoś potężny w rozumie/ náuce/ y w wymowie. Ná koniec/ popiſałeá ſie przed naywyżſzym Sędźią ModrzBazBud ¶6; LatHar 257.

»naprzod ... (a) ktemu ... (a) na koniec« (3): Naprzod/ áby ich ſpołecżność namniey wierze y nabozeńſtwu náſzemu nieſzkodziłá. [...] Ktemu áby ſię z dobrego náſzego záchowánia budowáli/ y do wiáry Kotholickiey [!] wſtęp mieli. [...] Ná koniec ábyſmy gwoli przyiázni ich żadney rzecży nabożeńſtwu y wierze służącey nie cżynili. SkarŻyw 59; WujNT 872; SkarKaz 116b.

»naprzod ... potym ... na koniec« (1): TRzy rzecży o nich krotko ſię tu przypomnią. Naprzod iż śiedm ich poſpolićie licżą: [...] Potym iż nieumieiętnie cżłowiek poſpolity śmiertelnymi ie názywa. [...] Nákoniec iż te wſzytkie grzechy mogą ſię ſnádnie do dźieśięćiorgá przykazánia śćiągáć LatHar 130.

»oto na koniec« (1): Oto nákoniec S. Anyołowie/ weſelą ſię z pokuty grzeſzniká pokutuiącego. LatHar 326.

»teraz ... zasię ... na koniec« (1): Gdy tedy teraz w krześciáńſtwá wielkiey cżęści/ á tym więcey w Polſzce/ náyduie ſie nowych ſekt wielka rozlicżność [...]: Gdy záśię drudzy/ poſłáńce Boże kápłany kátolickie prześláduią/ vćiſkáią/ wyganiáią/ y niekiedy morduią: Gdy nákoniec przeklęta ſektá Nowokrzecżeńſkich Aryanow/ ná ſámego ſyná Bożego dźiedźictwo y Máieſtat ſie tárgnęłá: iákoż P. Bog tey pożycżáney (iáko Páweł ś. przeſtrzega) látorośli wykorzenić nie ma PowodPr 30.

»też na koniec« (2): Ma też nákoniec y mieśce Kálwáryiſkie/ gdźie ludźi ſtráconych głowy y inſze kośći ſię waláły/ lekkość y hánbę ſwoię. LatHar 319, 328.

Wprowadza człon zdania pojedynczego (67): KromRozm II e2; o kthorą krzywdę mam ia z Biſkupem práwo/ mam Arcybiſkupá/ mam Papieżá/ mam też Concilium/ ná koniec mam KRolá Páná ſwego zwierzchnego/ náprzeciwko gwałtu y nieſpráwiedliwoſći Biſkupiey OrzList f3; OrzRozm Fv; OrzQuin B3, M3, M4v, Ov, R3v, Y3; RejPos 35v; CzechRozm 241 v; Rozdźiał pirwſzy. [...] 3. O przycżynách vrzędow/ á ktore rzecży wſobie mieć powinni. 4. Ná koniec/ o powinnośći ſędźiow. ModrzBaz 137v, 110v; ModrzBazBud ¶6; SkarJedn 154; LatHar 34, 69, 208, 258, 324, 667; WujNT 576, 661.

Połączenia: »a na koniec« (19): KromRozm I K2v; Ale woliſz ſlucháć o Fránćiſku/ Dominiku/ Benedyktu Mniſſkach/ Stániſláwie/ á nákoniec/ o Dijable/ Swiećie/ y roſkoſzach iego. KrowObr 66v, 16v, 159; RejPos 163, 219; RejZwierc 147v; WujJudConf 215; CzechRozm 238; Choroby náſze ſą grzechy náſze/ pokuſy náſze/ á nákoniec ſráſunki náſze. LatHar 201, +12v, +++2, 324, 378, 428, 476, 477; PowodPr 63; SkarKazSej 698b.

»a(l)bo na koniec« (6): KromRozm I Lv; KromRozm III Q3v; Gdyż tám ćierpliwe/ ćiche [...] záleca: á nie ty coby wnet/ wet zá wet oddawáli: coby nie vćierpieć niechćieli: ále by ſie iáko nieme mrowki/ dotknieni będąc/ od kogo ſámi ſie záraz vkąſzenim kordowym/ ábo ná koniec ſłowkámi zemścili. CzechRozm 234v; KochFrag 28; LatHar 514, 649.

»ale też na koniec« (1): tedy nam y to ieſzcże trzebá tu będźie ludźiom przed ocży wyſtáwić/ nie z ſámego tylko ſłowá Bożego ktore ſię w tym/ áni myli áni mieni/ ále też nákoniec y z niektorych ſtárſzych/ pobożnieyſzych y bácżnieyſzych Rzymſkiey Kátoliki filarow CzechEp 27.

»na koniec ani« (1): y żadna go rzecz niezátrzyma/ nie przymiérze/ nie wiárá/ nie nabożeńſtwo/ nie práwo/ nakoniec áni obyczáie narodów inſzych OrzJan 89.

»i na koniec, na koniec i« (8 : 7):RejPs 218; KromRozm III M5; Grzeſzył teſz y Kryſtus y nákoniec wſzyſcy Apoſtołowie iego/ ktorzy ná fáłſzywe Proroki ſrodze/ y vſtáwitznie wołáli? KrowObr 70, 19; OrzList c; OrzRozm N2v; Omnia aut scripta esse a tuis arbitror, aut etiam munciis aut rumore perlata, Mam zá to żeś wſziſtko częścią z liſtów prziyaciół twoych/ częścią z posłów y ná koniec z poſpolitey sławy wyrozumiał. Mącz 123d; OrzQuin O2v, T; GórnDworz Q5v; RejPos 195v; CzechEp 270; KochWr 21; ActReg 136, 147.

»naprzod ... więc ... na koniec« (1): Pożytku tego Sákrámentu troiákiego dotknął tenże Apoſtoł. Naprzod zdrowia vżycżenia álbo przywrocenia [...]. Więc vlżenia tych oſobliwie trzech rzecży [...]: ſłábości duſzney/ ſmutku y ſtruchláłości [...]. Nákoniec odpuſzcżenia grzechow LatHar 649.

»potym ... na koniec« (1): A iż też ciáłem y krwią páná Kryſtuſową názwaná bywa/ potym teſtámentem/ ná koniec ſpołecżnym złącżeniem ciáłá y krwie Páńſkiej / toć ſie przyrodzonym obycżáiem nie dzyeie RejPosWiecz³ 96v.

α. Z odcieniem oceniającym dany fakt jako nie oczekiwany, nietypowy; często w ostatnim członie stopniowania: a co więcej, a nawet, a przynajmniej; deinde Modrz (358): Kto go słucha ſam ſie záwodzi/ Nákoniec ku ſtráćie przychodzi BierEz Lv; LudWieś B5v; Tu na Swjecżie niemały ċzas Wiele cżierpiał dlá grżeſnychnas A chcząċz nąm więczey prżiſpoṙżiċz Dał ſię na koniecz vmorżiċz RejKup ſ4v; KromRozm I M4v, O4; KromRozm III B; KrowObr 40v, 74, 79, 83v, 95v, 166v, 218v; RejWiz 50; Mſzą tę ktorey vżywa wſzythko Krzeſćiáńſtwo/ báłwochwálſtwem mieni być. Ná koniec/ Ciáło Páńſkie chlebem proſtym zowie OrzList d4, d2v, h4v; OrzRozm Cv, Gv, I3, Kv; GrzegRóżn E3, K2v; OrzQuin Cv, C2v, P4v, Q4v, Z3; Ale iesli ſię wam zda płoche ich ćwiczenie/ Ná koniec mowić będźie to nieme kámienie. Prot A2; SarnUzn G8, H3v, H5; RejAp 16v, 166, 198v; y pocżnie łáiáć/ pocżnie oicá y mátkę przeklináć/ ná koniec ſwiętym/ y pánnie Máriey nie przepuśćił. GórnDworz T2, M5v, N4v, Aa4v, Aa5v; RejPos 76, 102, 139, 173v, 195v (9); SkarJedn 253; SkarŻyw 63, 259, 349, 355, 357 (9); CzechEp 35; NiemObr 4; KochFr 40, 115; KochPam 86; BYś ty mnie ſnać ná koniec pożyczył ſwéy głowy/ Tedy ia nie zrozumiém pewnie twoiéy mowy. PudłFr 26, 72; ArtKanc E13v; LatHar 237, 242, 254, 490, 645; WujNT 68; SarnStat 1051; SkarKaz 204b; CiekPotr 15; CzahTr Bv.

Połączenia: »a na koniec« (70): BierEz F3; RejPs 160, 214v; niechczial ly Krol yego M panem yakim ſwim albo dworzanynem ſwim thedi choczia yego. C. M. bibil myesczanyna albo chlopa yakiego prziſlal do mnie a nakoniecz bi y na chartha lyſth wviazal a prziſlal nawiedzayacz mie LibLeg 10/152, 11/160; KromRozm I D3v; KromRozm II y2; KromRozm III Bv, M4; GliczKsiąż N8v; KrowObr 43v, 53v, 64, 79v, 193, 199v, 216v; Leop Ps 145 arg; RejAp 77v, 114, 146v, 189v; GórnDworz G4, S3, Hh8v; Iákim záſię zozumem [!]/ iáką ſpráwą Pan go ozdobić racżył/ á dopuśćił tym wſzytkim ſzáfowáć iemu/ vżywáć thego wedle myſli ſwoiey. A ná koniec/ dawſzy mn záſnąć na cżás iáko iákim ſmácżnym ſnem/ ſam ſzedł gothowáć dziwnych á dziwnych roſkoſzy znowu iemu RejPos 222, 30, 103, 120v, 175v, 179 (18); GrzegŚm 24, 57; RejZwierc 60, 80, 130v [2 r.], 166, 192 (9); CzechRozm 6v, 52v, 96, 135, 172v (8); SkarJedn 100; LatHar 254, 331, 420, 581, 675; SkarKaz 123a; CiekPotr 18.

»a(l)bo na koniec« (2): RejAp 16; Bo y dlatego ſámego we Włoſzech y w Hiſzpániey ſpalą/ gdyby kto biblią cżytał/ nie máiąc od Papieżá pozwolenia/ ábo nákoniec y modlitwy iákie z ſłowá Bożego ſwym ięzykiem cżytał. CzechEp 235.

»ale, aliż na koniec« (5 : 1): OrzRozm D2; RejPos 187, 319; SkarŻyw 477; Gdyż też potym porządkiem ſwym ieſzcże dáley [...]/ gdźie iedno o tym ieſt zmiánká weyźrzymy/ tedy też nie tylko to wſzytko vyźrzymy/ ále ſię y ná koniec tegoż wſzytkiego rękomá práwie domácamy. CzechEp 311; ReszPrz 45.

»na koniec ani, ani na koniec« (3 : 3): OrzQuin B2v; przeto tákiey ſubtylney filozofiey vżywáć muſzą (iákiey nigdy przed tym Papieſcy Skotyſtowie nie vżywáli/ á nákoniec áni o niey pomyſláli CzechRozm 52v, 125, 172v, 187; CzechEp 51.

»na koniec i, i na koniec« (44 : 16): KromRozm III B; KrowObr C2v, 18, 64; Leop *A3v; OrzQuin B4; Ktho chce niechay ſobie cżcie żywothy thych oycow ſwiętych/ iáko ſie dawili/ iáko ſie truli/ iáko ſie topili/ iáko nákoniec y niewiáſty ná tych ſtolcoch bywáły RejAp 165v, 16, 55v; Lecż gdzieby dziſieyſzego ſłowá nie było ná tę rzecż kthorąby dworzánin opiſáć chciał/ nie telko mie/ nie obráźi ſthárożytne ſłowo/ ále ie wolę niż cudzoziemſkie: nákoniec/ j Pruſkiem Káſzubſkiem ſłowem/ s ktorych ſie więc ſmieiemy chczę/ áby ſie Dworzánin nie hydził GórnDworz F5v, X, X7, Y; RejPos 30, 81, 123v, 171, 222v (13); GrzegŚm 24; RejZwierc 60, 156, 156v, 257v; CzechRozm 6v, 96, 135, 142v, 212, 215; SkarJedn 3, 149; SkarŻyw 58, 202; CzechEp *3v, 56, 61, 235, 311, 329; KochFr 107; ReszPrz 45; ReszHoz 135; PudłFr 6, 26, 43, 51; LatHar 57, 254, 381; SiebRozmyśl A2v; CiekPotr 18, 42.

»też na koniec, na koniec też« (4 : 1): Bych ſie też ná koniec chćiał przed tobą ſkryć w natáiemnieyſſe ćiemnoſći ſnádnie bych obaczył iż to moie prozne ſtáránie RejPs 206v; GrzegRóżn E3v; CzechRozm 6v, 182; CzechEp 88.

Wprowadza człon zdania pojedynczego (155): Sylam tu powiedal przikroſczy Doſyc thés nieczirplywoſczy Swárú ſlow nákoniec ſmrodu Naczyrpialem ſyę y glodu RejKup n5v; aby to IchM przedsięwzięcie mimo wszytkie prawa, nakoniec mimo rozum najprostszego człowieka nie przywiodło ku ostatecznemu upadkowi Korony tej sławnej za panowania WKM. Diar 46; RejWiz 50; OrzQuin D4v, Sv, Zv; SarnUzn Hv; GórnDworz Bb4v; RejZwierc 156v; CzechRozm 103v, 105v; Abráhám/ Moiżeſz/ Ezáiaſz/ Piotr/ Ian/ lákub/ Páweł/ one obráne nacżynie/ ná koniec Syn Boży vmárł/ á my ſię gniewamy gdy kto z ćiáłá wychodzi? SkarŻyw 196; KochFr 73; KochTarn 79; PudłFr 18, 72; PaprUp L; y proſzą/ ábyśćie tym przymiérzem tureckim y przyiáźnią iego krześćiánſtwo wſzyſtko/ śiebie nákoniec ſámych/ do mizernéy y nieſczęſnéy niewoli nie wdawáli.OrzJan 65; LatHar 351; SiebRozmyśl E3; PowodPr 25; CiekPotr 54.

Połączenia: »a na koniec« (74): A przetoby też y ſam Páweł álbo Pyotr S. á ná konyec Anyoł z nyebá [...]/ powyedał nam co mimo to/v coſmy w tym álbo od tego koſcyołá przyyęli/ nyechay będźye ánáthemá KromRozm II t2, c3, q; KromRozm III H6, L7v; Diar 48; GliczKsiąż C4; KrowObr B3v, B4, 34v, 49v, 55 (15); BibRadz II 120d marg; SienLek 1v; RejAp 14v, 17, 57, 61, 149v; Też dla tego Pan roſkazał im był iść do onych ſthanow duchownych [...]/ áby ſie przypátrowáli ſwiętey możnośći iego/ gdyż on niechce zginienia żadnego/ á ná koniec y ſprzećiwnego ſobie. RejPos 214v, 13, 123v, 157, 173v, 175v (15); RejZwierc 8v, 50v, 87v,143, 163v, 258v, 261v; Zakon zá grzeſznego pocżytał/ ktoby ſie vmárłego/ trędowátego/ niecżyſtego/ ábo cżegokolwiek/ y kogokolwiek ſplugáwionego á nákoniec ſzáty iego dotknął CzechRozm 96, 65v, 74, 114, 226, 227, 229; ModrzBaz 51v; NiemObr 150; ActReg 161; LatHar 253, 287, 290, 396, 476 [2 r.] (10); WujNT 392, 520; PowodPr 60.

»abo na koniec, na koniec abo« (6 : 1): á ſnadźby iuż zárázem máło nie lepiey w iáką kápicę álbo w Kárthuzy wleść/ á nákoniec ábo ſie obieśić á rázem odćirpieć/ niżli ták nędznego á zákwáśniáłego żywotá długo vżywáć. RejZwierc 87v; CzechRozm 183v, 212, 236v, 252; SkarŻyw 558; LatHar 214.

»ale na koniec« (1): YVżeś tu ſłyſzał dziwną ſpráwę tego ták możnego Páná/ iż on chcząc okázáć dziwną możnośc Boſtwá ſwego po przyſciu ſwoim/ nie tylkko [!] ná ziemi ná morzu álbo ná powietrzu/ ále iuż ná koniec ná onym krolu á ná onym kſiążęciu ſwiátá tego/ [...] iż go ten Pan vmiał ſkáráć RejPos 77v.

»ani na koniec, na koniec ani« (8 : 3): DiarDop 104 [2 r.]; Prozno teſz Doktorem Lutrem maſz dowodzić iedney oſoby/ ábowiem my nie Doktorá Lutrá/ áni żadnego ná ſwiećie tzłowieká/ áni na koniec żadnego Aniołá ſluchamy KrowObr 207; OrzQuin T4v [2 r.]; RejPos 123v; RejZwierc 143; CzechRozm 194v, 214; CzechEp 206, 273.

»na koniec i, i na koniec« (45 : 20): RejPs 129; KromRozm III H6, L7v; prze to zbytki wielkie urosły miedzy stanem tym nam ku złemu przykładu i na koniec ku wielkiemu upadowi dusznemu i cielesnemu. DiarDop 107, 113; KrowObr 49, 55; O iákoſz thedy tho żywothne a prawdziwe piſmo ſwięthe ieſt/ kthore nam thák z ſobą wiele dobrego/ ná koniec y żywot wiecżny przynośi? Leop *A3v; OrzRozm B3v, B4, C2, N3, O3v; GrzegRóżn C4v; OrzQuin B4v, Z; RejAp 17, 61; GórnDworz Q3v, Gg6, Kk7v; RejPos 13, 77v, 157, 187v, 214v (8); BielSat D4v; RejZwierc 50v, 86v, 143v, 261v; CzechRozm 25, 64v, 114, 183v, 226 (10); SkarŻyw 81, 98, 111, 301, 487, 546; CzechEp 11, 53, 104, 137, 174, 226, 334; BielRozm 31; ActReg 161; Phil P; LatHar 30, 253, 287; WujNT 392; PowodPr 59.

»naprzod ... potym ... a na koniec« (1): A ták w tym nabożeńſtwie záraz wyráziſz y odpráwiſz duchownie/ troiákie one Zydowſkie ofiáry: to ieſt naprzod zá grzechy oddáne/ potym ſpokoyne/ álbo zá ſzcżęśliwe rzecży potocżnych powody vcżynione/ á nákoniec zupełnie y cáło ná cżeść y chwałę Bogá wſzechmogącego/ palone. LatHar 507.

»pirwej ... potym ... aż na koniec« (1): pirwey vrąganijm/ potym łaianim/ aż na konietz śiłą a gwałtem powſtáł przećiw P. Przigodźie ForCnR E.

»też na koniec, na koniec też« (2 : 2): tedy sjemy bywać muszą, bo bez sejmu nie się sprawować starego ani nie stanowić nowego nie może, bo od wszytkich sądow koronnych, na koniec też i od samej osoby KJM w niektorych causach jest na sjem apelacyja. DiarDop 113; CzechRozm 25, 252; LatHar 214.

β. Z odcieniem czasowym; novissime Vugl (269):

αα. Dotyczy zwykłego następstwa w czasie: następnie, potem (67): Iedno ty przed ſię niekriy przedemną ſwiętego oblicza twego/ á ſnadz by też nieprzyſtało bywſſy mi wielekroć nápomocy abyś mię miał nákoniec opuſćić RejPs 39v; LibMal 1554/188, 190v; GroicPorz Cv; Leop Gen 42 arg, 2.Mach 5 arg, Ioann 1/22; OrzRozm I4, R3v; KochSat Bv; OrzQuin A3; GórnDworz S7v, Ii3; Dwoie ná dźień ludziom kazánie cżynił [...]. Po kazániu prośby káżdego ſłuchał/ á co mógł pomagał. Ná koniec ſwary y niezgody/ y práwne nieſnaſki ſpráwiedliwymi wynalaſki końcżył. SkarŻyw 31, 167, 187, 200 [2 r.], 259, 385; KochMuza 27; KochWr 34; LatHar 80, 283, 320; WujNT 300.

Połączenia: »a na koniec« (9): FalZioł V 39; KrowObr 28v, 101; Krol Moábſki Bálák/ po dwá kroć Báláámá przyzywa/ áby złorżecżył ludu Iſráelſkiemu/ ále mu tego Pan Bog bronił/ á ná koniec Angioł go zgromił Oſlicá przemowiłá. Leop Num 22 arg; KochZuz A3v; GórnDworz S5; CzechRozm 235v; KochProp 12; WujNT 615.

»ale na koniec« (2): Nie słuchay nigdy pochlebce: Acż ći cudnie rzecż prowádzi/ Ale ćię nákoniec zdrádzi. BierEz K3; Leop Eccli 27/26.

»na koniec ani« (1): Ci tedi iednego cżáſu w Wilnie/ gdi był owies nie pomáłu drogi/ á nákoniec áni go doſtáć możono: vbráli dwu páchołkow/ nieznáiomych/ y wyucżywſzy ich wſzytkiego: poſyłáli imieniem I.M. páná Wierſzyłá Káſzthellaná Wileńſkiego/ od iednego do drugiego dworzániná GórnDworz S5.

»i na koniec, na koniec i« (1 : 1):ktory ácz był łákomym/ y złodźyeyem y ná konyec ſtał ſye zdraycą Páná y miſtrzá ſwego/ yednák przedſye był ápoſtołem KromRozm III D3v; Leop Gen 1 arg.

»naprzod ... nazajutrz ... potym na koniec« (1): A wſzakoſz niżli ſie czo pocżnie/ thedy naprzod ma być purgacija wzięta/ tym obycżaiem. Wezmi dijaffiniconis poł vncijey [...]. Nazaiutrz wziąć kołacżkow Dijarodon abbatis, za poł groſza razem po ranu we dwie godzinie przed obiadem. Potym maſz na koniecz wyſſzey napiſanych lekarzſtw pożywać. FalZioł V 83v.

»naprzod ... potym ... (więc ...) a na koniec« (4): Naprzod takowemu dziecięciu ley ciepłą wodę z wyſoka na głowę z poł podziny [!]/ potym omocżywſzi palecz w przeſnym miedzie/ omaży ięzyk dziecięczy, á nakoniecz lekko palcem poruſz ięzyka FalZioł V 39; GórnDworz Ii4; KochProp 12; WujNT 615.

»(potym ... a) potym ... na koniec« (3): Wezmi Babki liſcia/ vtłucż ią w możdżerzu/ potym włoż do garncza polewanego/ y wley wody nie wiele á potym przywarzyc na ogniu/ na koniecz wyciſni mocznie on ſok z tey to Babki/ á daway cżłowiekowi opuchłemu po ranu trzy łyżki ciepło pić FalZioł V 84, V 81v; KochPam 83.

»wprzod ... potym ... a na koniec« (1): ále wprzod gáłęźi okrzeſze/ potym ſkorę obije/ á nákoniec pod ſznur ſztáchuie/ y ćieſze: á ocioſawſzy heblem oſtátek głádźi. CzechRozm 235v.

Wprowadza składnik zdania pojedynczego (23): Niechay ſye Wiar róznych ludźie kłániáią/ y zálécáią/ y miłośćiwáią ſobie iáko chcą/ przedśię tám ieſli nie iáwnie/ tedy táiemnie/ Káym Abla/ Chám Noégo/ Iſmáel Izááká/ Ezau Iákobá/ Abſolón Dawidá/ ná kóniec/ Iudaſz prześláduie Kryſtuſá OrzQuin K4v; Strum L2v; CzechEp 190.

Połączenia: »a na koniec« (7): FalZioł V 79; OrzQuin V4; OrzRozm 235v; Iż ſámemu przyrodzeniu cżłowiecżemu niepodobna po ták długim y wielkim przez vbicżowánie krwie wylaniu/ krzyżá dźwigáć [...] á nákoniec po wſzytkich onych mękách ná krzyżu głoſem wielkim wołáć CzechEp 184; LatHar 317; SarnStat 1167; SkarKaz 39a.

»naprzod ... (więc...) potym ... (po trzecie ... po czwarte ... więc ...po nim ... zasię ... tuż ... a) na koniec« (7): OrzQuin A2, H3, T, V4; CzechRozm 235v; dźiewięćioráka lekkość y boleść Páná potkáłá. Naprzod wſzytkiey roty/ ná więtſze naśmiewiſko [...]. Potym ſromotne wtore Páńſkie obnażenie. Potrzećie w páwłokę z nátrząſániem [...] oblecżenie. Pocżwarte bezmiernie boleſne y okrutne ćierniowey korony [...] wciśnienie [...]. Więc trzćiny w rękę podánie/ pośmiewiſká pełne. Po nim zdrádliwe y z wzgárdą złącżone klękánie. Záſię policżkowánie iuż w licżbie trzećie. Tuż dopiero wtore ná twarz Páńſką plwánie. Nákoniec trzćiną głowy świętey iego/ y ſromotne/ y boleſne bićie. LatHar 318, 316.

»na przodku ... potym ... potym ... potym ... na koniec« (1): Ná przodku ſześć tylo łokiet wyſoki był [słup]/ potym dwánaśćie/ potym dwádzieśćiá/ potym trzydzieśći ſześć/ ná koniec cżterdzieśći. SkarŻyw 30.

»pi(e)rwej ... potym ... (a) na koniec« (5): Swyęty Máthuſz [...] napirwey nápiſał żydom ich yęzykyęm Ewányelią ktorą im zá vpominek zoſtáwił. Ponim S. Márek w Rzymye krotko zebrał to co od S. Pyotrá weſpołek z inemi ſłyſſał. Potym S. Lukaſz wedle podánya/ nye ſámego páná Kryſtuſá/ ále vcznyow yego/ yáko ſam ſwyádſſy. Ná konyec Yan S. przynamnyey we czterdźyeſci/ álbo według drugich/ wſſeſcidźyeſyąt lećyech po Bożym wſtąpyenyu KromRozm II c2; OrzRozm Fv, L2; OrzQuin B2; SkarKaz 39a.

»(a) potym ... (a) na koniec (potym)« (3): Tedy ma niewiaſtę onę wznak głową nadoł á nogami ku gorze z ſtołka nawrociwſzy: położić A potym wetkawſzi w żywoth dziecię/ ma ruſzać niewiaſtą [...]. Na koniecz potym kazać oney Paniey na ſtolczu ſiedzieć á z nowotku fortuny w rodzeniu pokuſić. FalZioł V 22c, V 79; SkarŻyw 76.

»przodkiem ... na koniec« (1): Cieſząc potym duſzę cżłowiecżą nędznicę/ cżęſto tę powtarzał wdźięcżną obietnicę/ przez Proroki święte przodkiem Abrámowi/ nákoniec y ſłużce ſwemu Dawidowi. ArtKanc B19v.

ββ. Dotyczy faktu, który nastąpił po dłuższym okresie poprzedzającym, zwykle traktowanego jako ostateczny, zamykający dany ciąg sytuacyjny lub rozpoczynający nowy; wreszcie, ostatecznie, w końcu; porro, tandem Mącz (202): GlabGad M3; y wi przyacziel nas o thakowe krziwdi wasche kyelka ras prziſſilaly poſli wasche, abi bily poddany czy waschi [...] wolnie wi pvſczeny A tak nam czo sye moglo stacz y ktorich naliezyono thich wipvſczono, y rzecz tha na koniecz ſprawiona yeſt LibLeg 10/92, 11/21, 108; RejPs 141; ComCrac 16; RejRozpr Ev, E2v; RejKup b3v; MurzHist T2v; Przeſtań zwodzic bárzo proſzę/ Widziſz co ią na cię noſzę/ Twoy kárákter przed tym chramie/ Nákoniec ſie o cię złamie BielKom D3; KrowObr 37v, 38; Leop *B2; BibRadz Iob 20/7; OrzRozm C2v, C3, G, K4; BielKron 231 v; GrzegRóżn E2, Fv; Cum saepius replicasset tandem persuasit, [...] Gdy częſtokroć odmowę czinił/ Ná koniec przewiódł. Mącz 305c, 439c; Prot C2v; SarnUzn H6v; RejAp AA3; y owſzem niewiem zá iákim nieſzcżęſciem poſpolicie ſie trefia/ że dwá/ żywąc bárzo długi cżás w ſerdecżney/ á wnierozdzielney miłośći s ſobą/ nákoniecz ieden drugiego zá ledá przycżyn ą przez nogę przerzući. GórnDworz Mv, D6v, D7, I7v, K, N6v (23); HistRzym 84; RejPos 73v, 135, 196v, 279v; RejZwierc 125; HistHel B; CzechRozm 169; ETeoklus Policinus chociaż brácia byli / Nigdy dobrey przyiáźni s ſobą nie vżyli. Nákoniec áż drugiego ieden gárdłá zbáwił PaprPan Y3, Gg4 [2 r.], Hh5v; SkarJedn 155, 169, 209, 229, 243 (9); KochPs 4, 55, 73, 83, 143, 159, 190; SkarŻyw 47, 68, 165, 180, 188 (28); CzechEp 168; KochFr 68, 75; KochSz A2v, B2, C3v; WerGośc 249; KochPam 86; KochTarn 78; GórnRozm N2v; KochFrag 14, 16; OrzJan 103; LatHar 276, 650, 695; A by też dobrze komu obiáwiono było/ że ieſt z liczby wybránych/ á iż nákoniec ma vmrzeć w łáſce Bożey y ma być zbáwiony: iednákby on był powinien/ iáko Piotr S. vczy/ przez dobre vczynki czynić pewne wezwánie WujNT 505, 184, 393 marg, 512, 514, 560; SarnStat 1019; PowodPr 52; Niebieſkim ſię [kościół] zowie/ iż w niebie ma więtſzą część y lepſzą mieſzczan ſwoich/ y więcey rynkow/ vlic y obywátelow ſwoich. iż ſtámtąd ma práwá/ náuki/ żywność/ y doſtátki ſwoie. á iż tám ſię nákoniec wſzyſcy ſkupić/ y wiecznego mieſzkánia ſpolnie záżyć máią. SkarKaz 634a, 520a.

Połączenia: »a na koniec« (21): MiechGlab 45; RejPs 160v; Leop *B2; GrzegRóżn H2v; SarnUzn C2v; RejAp 77, 189, 195; To co tám z nimi zá roſpráwę miał/ ſzyroko o tym tenże Máttheuſz s. Ewányeliſtá nápiſał. A nákoniec po inych roſpráwach tedy ich pytał RejPos 250v, 5, 200, 297v, 349; RejZwierc 125, 155v; SkarŻyw 273, 373; WujNT Matth 26/60, Ioann 20 arg; SkarKaz 242a, 348b.

»albo na koniec« (1): Iać álbo zdrowia w tym fráſunku zbędę/ Albo ná koniec twoią żoną będę. KochFrag 25.

»ale na koniec« (4): GórnDworz Ff4; Ale nákoniec iuż po wſzytkich dziwiech ſwoich á po wſzytkich ſrogich plagách onych/ ktoremi narod on Egipſki káráć racżył/ [...] opowiedzieć racżył onemu ludowi ſwemu RejPos 158; KochPs 161; LatHar 644.

»aż na koniec« (11): Ták iáko y Páweł o tym do nas piſze/ Iż rozlicżnie á rozlicżnemi kſtałty racżył z námi mowić Pan / áż iuż nákoniec oſtátecżnieyſze poſelſtwo racżył do nas poſłáć przez cżłowiecżeńſtwo Syná ſwego miłego. RejAp 4, 113; GórnDworz S7v, Z4v, Ff; SkarJedn 141; SkarŻyw 184, 455, 527, 558; WerGośc 250.

»i na koniec, na koniec i« (11 : 5): LibLeg 10/91; Wkrotcze ſię tak potem ſtalo Iż było ſwarow niemało. Bo pylnie ſtrzegla ſwich rzeczy Iam też ſwe miala na pieczy. Inakoniecz nato przyſło [...] Do graly ſię ſſobą grzechu RejKup d6; OrzQuin L3v; GórnDworz F2; RejPos 81; SkarJedn 220; SkarŻyw 147, 414, 429, 444; ReszHoz 127; Lecz ia niewiém przécz ná tę ſmierc ták nárzékamy/ Gdyż iednák nic ná źiemi wiecznégo nie znamy: Bo ná kóniec y Pánſtwá ſzérokié vſtaią KochTarn 77, 74; LatHar 644; WujNT 864; CiekPotr 2.

»owa na koniec« (2): Owa nákoniec pan Kriſki powiedział. GórnDworz L18, O7v.

»też na koniec« (1): A przeto co zá wielka rzecż ieſt/ iż białagłowá [...] widzącz niepomierną miłość onę/ że też nákoniec ſercze ſwe kniemu przychyli? GórnDworz Bb5v.

Szereg: »na koniec albo koniecznie« (1): Misit porro orare ut venirem serio, Dáłá mie ná koniec prośić álbo koniecznie ábych przyſzedł. Mącz 386c.

Wprowadza składnik zdania pojedynczego (14): bo pomázuiąc Papież Krolá Oleiem Swięthym/ Koronę ná iego głowę kłádąc/ Miecz/ y Sceptrum iemu dáiąc/ ná koniec/ ná Stolec Krolewſki onego ſádowiąc/ niemowił mu ták OrzRozm F3v; GórnDworz H6v; SkarJedn 277, 324; SkarŻyw 14, 56, 462; CzechEp 6; LatHar 680.

Połączenia: »aż na koniec« (1): Zádziwuie ſię rzecży oney Zoilus/ y długo ſię z tego wymawiał: aſz ná koniec gdy go Pan długo tym tresktał/ przyzwoliwſzy: iáchał z Pánem ſwym do Hieruzálem SkarŻyw 98.

»i na koniec, na koniec i« (2 : 2): To zebránie álbo ten koſcioł Smirneńſki był wielekroc od nieprzyacioł ſrogich ná koniec y od Rzymian złupion/ znędzon y vdręcżon RejAp 21 v; SkarJedn 359; CzechEp 142; KochFr 68.

[Granica między tym znaczeniem a znacz. αα. bardzo płynna.]

γ. Z odcieniem czasowo-rezultatywnym (36): Też mleko ciepłe cżęſto pite, vſmierza każdemu cżłowiekowi ſzcżkawkę. A temu ſie nie przeciw iżby zwrociło dziecię, tedi zaſię richło po zrzuczeniu daway pić cżęſto/ zadzierży na koniecz. FalZioł V 42v; LudWieś B3; KromRozm III N4v; KrowObr 28; RejWiz 80; OrzList c3; ku czemu wy też nas/ Ewángelią ſye chełpiąc/ wiedźiećie: ábyſmy z Ewángelią poſpołu Kroleſtwo vtráćili/ y byli ná koniec w Polſzce bez Krolá/ ták roſproſzeni iáko owce bez páſterzá. OrzRozm B, C3, E3v, Hv, I3v, N3; BielKron 148v; GrzegRóżn B2v, L2v; SarnUzn H5v; SkarJedn 264; SkarŻyw 570; Owa ták długo ſpiéwał muzyk ón vbogi/ Ze muśiał miéć ná kóniec po ſwéy myśli bogi KochTarn 76; KochWr 28.

Połączenia: »a na koniec« (6): To mowi áby ſię cżuli/ á nákoniec ſwoię prożną chwałę odrzućili gdy to ſobie przycżyta w cżym oni winni byli. BibRadz II 93b marg; GrzegRóżn H3v; SarnUzn F5v; GórnDworz M5; SarnStat 975; PowodPr 69.

»aż na koniec« (3): RejPos 342v; Tedy Symon długo chodząc około trupá/ nic vcżynic nie mogł/ aſz nákoniec vćiec chćiał. SkarŻyw 436; KochFrag 28.

»na koniec i, i na koniec« (4 : 1): LibLeg 11/42; y trzebá ſye tego bać/ ábyſmy nie bácznie Exekwuiąc/ wſzytkiey Exekucyey nie ſkáźili/ á poſpołu z Exekucyą y Polſki ná koniec nie ſtráćili OrzRozm A3v, Lv; KochSat B4; KochFr 66.

»naprzod ... a na koniec« (1): któryby Komornik był w tym náleźion/ ten ſzkodę naprzód dwoiáką nágrodźić/ á ktemu dwie Niedźieli w więźieniu śiedźieć ma. A ná koniec ná táką poſługę poſyłan bydź nie ma/ álbo będźie z reieſtru Komorniczégo wymázan. SarnStat 975.

»też na koniec« (2): O iákoſz was ten Antykryſt Rzymſki ſkiełznął y zmamił/ iż theſz nákoniec Swinię ſmrodliwą tzynićie/ y vtzyćie/ być lekárſthwem zbáwiennym rodzáiu ludzkiego? KrowObr 98v, 115.

b. W funkcji partykuły wyrażającej zniecierpliwienie (6): Ktore [świece] zowiećie poſtáwnicámi/ kiownicámi Roratnicámi/ bráckimi/ Apoſtolſkimi/ Grobownicámi/ Wiliownicámi/ Ołtarzownicámi/ Groſzownicámi/ Pułgroſzownicámi/ Szelągownicámi/ Kwartnicámi/ pieniężnicámi.A kto ie może ná koniec wſzyſthki wylitzyc y wypiſáć. KrowObr 90; W czemże wżdy ná konyec tá yednoſć koſcyołá zależy? KromRozm III F6v; RejWiz 119; OrzRozm T4v; GórnDworz Cc3v; CiekPotr 46.

»nie z końcem« = w zakresie stopnia: niezupełnie, nie całkiem [z przysłówkiem] (1): Ale ieſzcże nie właſnie á nie s końcem práwie/ Vmiał mi wypowiedzyeć o tey dziwney ſpráwie. RejWiz 109v.

»na końcu« = w funkcji wskaźnika naiwiązania wprowadza fragment wypowiedzi zawierający nowy element pewnej całości tematycznej (5):

α. Z odcieniem oceniającym dany fakt jako nie oczekiwany: a co więcej, a nawet (1): On ci ieſt ktory ſwym cżarnokſięſtwem/ przywiodl oyttza twégo ku gniewu/ ij zabil twych dwu bratu/ na końtzu to vcżynil iże ij twégo oyttza vmorzyl. OpecŻyw 121 v.

β. Z odcieniem czasowym: po tym wszystkim (4):

Połączenie: »a na końcu« (4): A nas więc przed ſię karzećie Choć ſámi báráná drzećie Powiedáiąc iż imienie Przekaża duſſne zbáwienie/ [...] A nákońcu záwołáią Dáwaycie wſſák wam też dáią RejRozpr B4v; RejZwierc 28v; SkarŻyw 305; A potym był widźian od Iákubá/ potym od wſzytkich Apoſtołow. A ná końcu [novissime] po wſzytkich był widzian y ode mnie WujNT 1.Cor 15/8.

*** Bez wystarczającego kontekstu (25): Finis. Endt. Koniec. Mymer¹ 3; Effectus, Dokonánie/ Spełnienie/ Koniec/ Moc/ álbo Przemożność. Mącz 115b, 56c, 127d, 419b, 442c, 450b, 495b; Calag 157a; Calep 205a, 233b, 420a, 1051a.

koniec czego (2): Meta, Kres koniec wſzelákich rzeczy. Mącz 219a. Cf »koniec świata«.

W przeciwstawieniu: »koniec ... przodek« (1): Posterius priori non convenit. Nie zgadza ſie koniec s przodkiem. Mącz 481d.

Wyrażenia: »końca nie mający« (1) : Infinibilis – Konca niemaiaci. Calep 533b.

»koniec świata« (1): Ende der Welt. Koniec świátá. Finis mundi, terrarum. Calag 157b.

Szereg: »od początku aż do końca« = a capite ad calcem, a carceribus (usque ad) metam Mącz (3): A capite ad calcem. Od głowy do pięty/ to yeſt od początku áż do końcá. Mącz 32c, 38a, 219b.

Wyrażenia przyimkowe: »(aż) do końca« (6): Decursum est ad calcem, Aż do końcá ſie zbieżáło. Mącz 74b, 96c; Calep 777b. Cf Szereg.

»krom końca« (1): Nullo fine, Króm kóńcá. Mącz 253a.

»od końca« (1):

~ Szereg: »od początku albo od końca« (1): Alte et a capite repetere, Odpocątku álbo od końcá począć. Mącz 296a. ~

Synonimy: 1.A.b.α. stark, szpica; β. członek, korzeń, łono, przyrodzenie; B.a. rog; b. bok, borta, brzeg, dzielenie, granica, kraj, krawędź, linija; 2. kres, ostatek; a.α. czas; β. śmierć, zeście; δ. postanowienie, wyrok; ε. skutek, wypełnienie; αα. pełność; 3.b.γ. konkluzyja; 4. cel, intencyja, kres, przedsięwzięcie, umysł, zamiar, zamysł.

Cf KOŃCZYNA