[zaloguj się]
[pdf]

MARNIE (556) av

marnie (553), marno (2), marnie a. marno (1); marno BielRozm; marnie : marno RejWiz (100 : 1). [Za postać wątpliwą uznano comp z tekstu, w którym nie ma zaświadczonej postaci stopnia równego].

Wszystkie samogłoski jasne (w tym w a 2 r. błędne znakowanie).

comp marni(e)j (3).

Składnia comp: marniej jako co (1), marniej niż gdyby (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Na darmo, na próżno; niepotrzebnie, bez pożytku, bez korzyści; bez sensu, głupio, nierozważnie, bez powodu, z błahej przyczyny; bez śladu, bezpowrotnie (o sytuacjach, działaniach bezcelowych, bezskutecznych, niepotrzebnych lub też prowadzących do zniszczenia); inepte Cn (225): RejPs 104; ⟨Wszystk⟩o ſie więc to márnie rozchodzi ⟨Iedn⟩o cnotá tá wdział nieprzychodzi RejRozpr K3v; RejJóz F5v; Ani ony więc radoſcy Czo wniebieſkey oſyadloſſczy. Czo ie marnie opuſczamy Gdy ſię oczeſne ſtaramy. RejKup f3v, c6v, e5v, g2v, dd5v, ee4v; A choć napną ſtrzały ſwe ále w nich wnet ſſkodá/ Bo ſie márnye połamyą práwye áż do ſſcżątká LubPs O3v; Abowiem wſzytki dni náſze w gniewie twoim zwątláły/ Iáko lekka páięcżyná ták ſie márnie rozchwiały. LubPs T6v, F2, I2v, Qv, S, X3v, Zv, ee3v; KrowObr Av; Gdyż ná ſwiecie nie máſz nic nigdy ták trwáłego/ Coby márnie nie zeſzło w omylnoſciach iego. RejWiz 64v; A iż im [krolom i książętom] nie pomogą ni mocy ni zamki/ Wſzyſcy ſie márnie tłuką iáko nędzne śklanki. RejWiz 86; O nieſzcżęſny kąkolu/ o żałoſne zyárno/ To ſie w niwecż obroćić iuż tám muśiſz márno. RejWiz 157; O mizerne pieniądze/ o nieſzcżęſne złoto/ Co po śmierći zoſtánieſz káżdemu zá błoto. A wżdy zá tobą márnie ták wſzyſcy biegamy/ Ze y duſzę y ciáło nędznie przedawamy. RejWiz 162, A8, 28v, 62v, 72v, 87 [2 r.] (25); tyſz toć ſzkodá/ gdzye ták helmy ſtoią/ A márnie zárdzewiawſzy/ pcżoły ſie w nie roią. RejZwierz 117, A5; áby ſie tych złą przygodą á bárzo głupią drudzy karáli á ſtrzegli ſie pijánych zwad/ á żywothow ſwych márnie przed cżáſem nie vtracáli. BielKron 334v; RejAp AA6v, 5v, 35v, 199, 199v; áby thego [rzeczy potrzebnej zbawieniu] nędzny cżłowiek prze nieobacżenie cżłowiecżey krewkośći márnie nie ſtráćił RejPos 129v, 23, [136], 157, 187v, 210 (11); żebyś thák nie leżał márnie iáko ſłoń podpárſzy ſie drzewá RejZwierc 160, 40, 41, 65v, 75v, 154v (9); MycPrz I [C]2; Temu cnemu cżłowieku rowien w káżdey ſpráwie/ Bo iák on nigdy márnie nie dobył ſwey broni/ Ták też ten niepotrzebnie nikogo nie gromi. PaprPan Z2, Ff4; StryjKron 395, 657; KochFr 45; WisznTr 32; BielSjem 12; GórnRozm A2; OrzJan 86; Zginąłeś márnie o cny Włádyſłáwie: Nie márnie. Zyieſz zá to w wieczney ſławie. KlonKr E4; KlonWor 82.

W charakterystycznych połączeniach: marnie biegać [za czym], bujać, dobyć broni, drapać, kupić się, kwapić się, leżeć, myśleć, narzekać, obrocić się, obumrzeć, opuszczać, osychać, oszukać się, pleść myśli, (s)płoszyć (2), pobić, pobłaźnić (2), pokruszyć, połamać, przeklinać, rozchodzić się, rozchwiać (się) (3), rozlać, rozproszyć (rozproszon) (2), roztargnion, schodzić, spadać, sprochnieć, spustoszyć (2), (o)stradać (5), szarpać, szukać, tłuc się (2), tonąć, (s)tracić (utracić, utracać) (17), trudzić, tyrać się, uciekać, upaść (2), ważyć, wspinać się, wstydzić się, wymamiony, wyniszczon (zniszczon) (2), wziąć, zabijać się, zapalać się, zardzewieć, zasmucić się, zbłądzić (3), zejść, zgładzić, zgubić, zostawić.

Zwroty: »marnie ginąć (a. z(a)ginąć, a. poginąć)« [szyk zmienny] (15): RejKup g6v, 12v; LubPs K4v marg, bb5v; RejWiz 13v, 32, 125v; RejPos 67, 72v marg, 83, 138v, 218v marg, 319; Z cnoty wieczna ſławá ſłynie/ A bogáctwo márnie ginie KochMRot A2; zábiegáiąc temu/ áby czás v ſądu márnie nie ginął [...] poſtánawiamy/ áby [...] SarnStat 808.

»marnie (z)ginąć« [o śmierci przypadkowej, niewinnej, niezasłużonej] [szyk zmienny] (14): RejJóz I7, K8, Q4; RejWiz 104, 106v marg, 126, 129v; RejAp 66; RejPos 7; RejZwierc 37v, 47, 93; Y inych s tobą wiele zacnych pogotowie/ Márnie zginąć muſieli dla wáſzey złey rády PaprPan Ff3; KlonFlis C2v.

»marnie (z)ginąć« = obumrzeć, zginąć bezpotomnie [szyk zmienny] (3): SZkodá że nam to gniazdo iuż ták márnie ginie/ [...] Ale to ſtąd rozumiem iże iuż nam ſchodzą/ Bo ſie ſłyſzę przez iáiec by Głazowie rodzą. PaprPan Z2v; GórnTroas 38; PaxLiz B2.

Szeregi: »marnie a bezpotrzebnie« (1): Cżemużeś chciał ták márnie á bezpotrzebnie zginąć? RejZwierc 93.

»marnie a nikczemnie« (1): iáko rády ich [nieprzyjaciół Boga] y wſzytki ſpráwy ich były márnie á nikcżemnie roſtárgniony RejZwierc 265.

»marnie, bez przyczyny« (2): SVlpicius w Egipcie miał dwá właſne ſyny/ Ktore mu tám pobito/ márnie bez przycżyny. RejZwierz 27v; SarnStat 1315.

»marnie a bez rozmysłu« (1): A nie bacżymy thego iż ná nędzney zagrodzie ſiedzimy/ á kiedy każą tedi záwżdy wnet z niey prowádzić ſie muśimy/ y wſzytko márnie á bez rozmyſłu [...] tu zoſtáwić muśimy. RejZwierc 137v.

a. O lekkomyślnym trwonieniu, rozpraszaniu bogactw (nie tylko materialnych), o marnotrawnym sposobie życia; vane Vulg; turpiter Mącz; inaniter Modrz; inutiliter JanStat (105): A ſnadz o tym prozno mowić cżas ſie marnie kroći RejJóz O6v, G3; RejKup f2, g3, 17; młodſzy ſyn zebráwſzy wſzyſtko/ wezbráł się do dalekiei krajny i tamże roſproſzył maiętność ſwoię żyiąc marnie [vivens profuse] MurzNT Luc 15/13; á co zle nábyte/ Roſchwytáią tho márnie ręce poſpolite. RejWiz 105v; Vźrzyſz ieſlić pomogą portugały ony/ Coż ie márnie ſzáfował ná rozlicżne ſtrony. RejWiz 122v, 48, 58v, 99, 99v; RejZwierz 116v; Abowiem ſię to nieprzygadza/ iżeby márnie dobra ſwe ten roſpraſzał/ ktory ich s pracą nazgromadzał. KwiatKsiąż Cv; RejAp 146v, Cc8v; RejPos 191, 192v, 194, 206, [219]v, 345; Bo Pobory káżdy rok/ márnie obracáli. BielSat L3; cżęść go [żywota] też záſpi álbo záprożnuie márnie. RejZwierc 136v; A to ma w zyſku/ iż mu ony wdzięcżne cżáſy márnie vpłynęły/ [...] ktore mu ták márnie zbiegły iáko ná wioſnę wodá RejZwierc 161, [282], 102v, 109, 143v, 157 (13); BielSjem 25; GrabowSet Tv; Lepieyći miła Páni/ kiedy co názbieraſz/ Ze to mężowi oddaſz/ márnie nie roſteraſz ZbylPrzyg B4v.

W połączeniu szeregowym (1): iż oſkárżon on nędzny włodárz do Páná onego [...]/ iż márnie á ſwowolnie á bez rozmyſłu ſzáfował/ á roſpraſzał ony zwierzone ſkárby RejPos 192.

W charakterystyeznych połączeniach: marnie gubić, (roz)lecieć (się) (5), obracać (obrocić) (5), rozchwytać, rozgarnąć się, roznieść, rozpraszać (rozproszyć się) (5), sprawować, (roz)szafować (3), (roz)tyrać (3), używać, zadłużać, zaprożnować (prożnujący) (3), zatrząsać; czas(y) marnie bieży (2), kroci się, upływa (upłynęły) (2), wychodziły, zbiegły; marnie godzinki schodzą, lata.

Zwroty: »marnie ginąć (a. zginąć)« (3): W opilſtwie cżás márnie ginie poććiwemu. RejZwierc A6v [idem] 62v; WerGośc 270.

»marnie tracić (a. utracić, a. utracać, a. stracić, a. potracić), stracony, utratny; [co] się marnie traci« [w tym: czas (16)] [szyk zmienny] (44:2:1;1): RejPs 179v; RejJóz F4; RejKup t8v; RejWiz 2, 17v, 29, 65, 144v (10); UstPraw B3; RejZwierz 141v; BielKron 334, 393; KwiatKsiąż P4v; Per luxuriam effundere atque consumere omnia bona, Márnie/ ropuſtnie [!] vtráćić wſziſtki dobrá. Mącz 432d, 65a, 193c; Prot D3v; RejAp Cc8; RejPos 185v, 337, Ooo2v; BielSat Hv; przedſię on [poćciwy umysł] pomierney máiętnośći fwey záwżdj z weſelſzą myſlą vżyć może niżli bogacż/ álbo łákomiec/ álbo fráſowny/ ábo też márnie vtrátny. RejZwierc 143v, 15, 18v, 23v, 62, 62v (12); BielSpr b3v; záiſteć ći/ ktorzi márnie vtrácáią máiętność [decoctores]/ godni ſą karánie od Dozorcow ábo Przełożonych zá to odnośić. ModrzBaz 32, 36; SkarŻyw 83, 134; BielSen 19; Kto fwoy cżás márno tráći/ iák mu ſie opłaca. BielRozm 8; PaprUp Fv; PudłDydo A3v.

»marnie trawić (a. strawić); [co] się marnie (s)trawi« [w tym: czas (4)] = turpiter transigere Mącz; degulare Calep; inutiliter consumere JanStat [szyk zmienny] (9; 2): RejKup F; BielKom A, D5v; Leop Is 49/4; Mącz 258d; ArtKanc L8; Calep 298a; GrabowSet Tv; [synowie] ták wźięté dźiedźictwo zwykli márnie trawić/ wydawáć y rozpraſzáć SarnStat 588 [idem] [630]; Sámego mi cżáſu żał/ co ſie márnie ſtrawi PaxLiz D3. Cf MARNOTRAWIĆ.

Szeregi: »darmo, (a) marnie« [szyk 5:1] (6): RejWiz 17v, 29, 144v, 191; ſtárayże ſie pilno/ iákoby ty twe cżáſy tobye dármo á márnie nie wychodziły RejZwierc 136v, 253.

»marnie a nierozmyślnie« (1): z iákim ći wſtydem tego ná ſtárość vżywáią/ ktorzy młodość ſwą márnie á nierozmyſlnie vtrácáią. RejZwierc 18v.

»bez przyczyny a marnie« (1): Poprożnicym prácował/ bes przycżyny/ á márniem [sine causa et vane] możność ſwoię ſtráwił Leop Is 49/4.

»marnie a sprosnie« [szyk 1:1] (2): Máiętnośći ſwe y cżáſy ony wdzięcżne żywotá poććiwego thák márnie á ſproſnie iáko ine nieme bydło trácą RejZwierc 62, 159.

2. W sposób hañbiący, poniżający, przynoszący ujmę, wstyd; w pohańbieniu, w upokorzeniu, w niesławie (ocena społecznej percepcji faktu; zwykle określa rodzaj kary, też kary losu lub kary bożej); turpiter Mącz; odiose, putide Calep (211): OpecŻyw 48, 158; [Sokrates] wiele kroć marnie poſmiewan, to wſzitko dobrowolnie ſcirpiał BielŻyw 46; RejŁas w. 54; lecz ták zeydziećie márnie z ſwiátá/ iáko ná ſproſnieyſſy ludzie RejPs 123, 50, 51, 97, 148v; RejJóz F7, H2v, N8v; RejRozm 396; Bo to pokornem ſprawiono Pyſnego marnie ſrzuczono RejKup o8, g2v, n7v, Z; MurzHist M3v; Bowyem ſam Bog [...] poháńbił ye márnye zá ich wſſetecżnośći LubPs N5v; Nyech márnye vſtáną á w háńbye zoſtáyą/ Co duſſy mey ná wſſem tu cżći vwłacżáyą LubPs Q3; á źli y niewierni ſprzećiwnicy iego y kościołá ſwiętego/ márnie zeſromoceni á w niwecż obroceni będą LubPs Z3v; W imyę Páńſkye przedemną márnye tył podáli LubPs aa3v, C2, G2v, G3v [2 r.], H3, M2 [2 r.] (24); Ten ná dole coś widzyał/ to ieſt Lucyper on/ Co dla pychy ná gorze był márnie pogromion. RejWiz 169; Iż nie z miárą vżywał oney doſtoynośći/ Strąćił go zá to márnie Pan z gory w niſkośći. RejWiz 188v, 19, 85, 86, 131, 135 (11); KochZuz A3v; RejZwierz 23v, 29v, 42, 45, 104; iuż ich możemy nie zwáć gwiazdámi niebieſkiemi/ ále gwazdámi [!] márnie vpádłemi ná ziemię RejAp 76v, 2v, 31, 36, 122v, 133v (11); z roſkazánia Páńſkiego á z zezwolenia onego woyſká wſzytkiego/ był márnie ſtrácon á vkámionowan on nędzny łákomiec RejPos 218; Iż oto ten tho Iudaſz w roſpácży ſwey márnie ſie obieśił RejPos [290]; A wſzetecżne iáko záſię bywáły záwżdy márnie zelżone v niego/ y thu ná ſwiecie y potym odeſłáne ná wiecżną pomſtę ſwą. RejPos 322, A5, Bv, 6 [2 r.], 16v, 20 (30); RejPosWiecz2 95v; też był [Nabuchodonozor] powſtał ná pychę że ſie kazał zá bogá chwalić/ thák iż go Pan ták márnie ſkarał/ że odſthąpiwfzy od rozumu vciekł do láſá RejZwierc 48; Kto w ſrogośći ludzi łupi/ Bárzo tráći ná tey kupi/ Bo y ſławę márnie tráći/ Y Bog ſowito zápłáći. RejZwierc 231; Coż wżdy cżyniſz żołtobrzuchu? Márnie ożárły páduchu RejZwierc 231v; Bo kto ſobie przypomni pirwſzy wſzcżętek iego/ Tedy ſie márnie zácżął z narodu chłopſkiego. RejZwierc 241v, 43, 45, 47, 50, 179 (14); WujJud 38v; PaprPan Qv, Ee4v, Ff3v, Hh3v; KochMRot B4; ArtKanc P20v; przyſpórz wymowy/ Abych twą ſławną bitwę mógł opiſáć ſłowy/ [...] Gdźie twé przednié zwyćięztwá legły ztobą márnie. KochFrag 41.

W charakterystycznych połączeniach: marnie cienia się lękać, dognan, gardło dać (4), (s)karać (skaran) (3), lec, obiesić się, obumierać, odpaść (spaść, wypaść z miłosierdzia) (3), odrzucon, ożarły, płacić, pobit, podan, pogromion (rozgromion) (2), pohańbić, położon, pomieszan, pomordować (pomordowan) (2), poranić, porazić (porażon(y), zrażon) (12), porzucić (zrzucić) (3), pośmiewan, potłoczon, (po)psować (2), rozbieżeć się, rozproszyć (rozproszon) (2), stracić (utracać, utracić, (za)tracić, stradać, stracon, zatracon, wytracon) (13), strącić (strącon) (15), szwanku doznać, tył podać, uciekać, umorzyć, upaść (upadać, upadły) (11), usta(ną)ć (2), uwinić, wstecz się obrocić, wygnać (wyganiać, wygnan) (3), wylana krew, wyniszczyć, wywiedzion, wywrocon, zabit (3), zacząć się, z(a)gubić (3), zamilknąć, zatonąć, zawstydzić (zawstydać) się (2), zborzyć (zborzon) (2), zbrukan, zdychać (2), zejść (schodzić) (5), zelżon (3), zasromocon, złowić się, złożon z krolestwa, zniszczeć, zniżon (poniżon) (2), zsadzić się.

Zwrot: »marnie ginąć (a. z(a)ginąć, a. poginąć)« [szyk zmienny] (81): OpecŻyw 48v; RejPs 73v, 163; RejJóz F7, F7v, G6; RejKup Dv, e3, Qv, ee8; LubPs Bv, C2, E4, G2, 12 marg (17); RejWiz 75v, 95v, 172v, 173, 182v [2 r.], 183; Bo zna pan drogę ſpráwiedliwych: á drogá złoſnikow márnie zginie [quoniam novit Dominus viam iustorum, et iter impiorum peribit]. Leop Ps 1/6; TEgo kiedy po bitwie ná plác ſciąć wiedziono/ Ten płákał co mu go wieść było porucżono. Záłuiąc y oſoby y mężá tákiego/ Iż ták miał márnie zginąć/ od krolá ſproſnego. RejZwierz 17, 34, 44v; BielKron 237; OrzQuin E; RejAp 78v, 95v; drudzy ſie ſámi pomordowáli/ drudzy márnie poginęli/ ták iż pśi właśni ich łeptáli kreẃ ich RejPos 264v, 27, 115v [2 r.], 138v [3 r.], 159v, 172 (18); RejZwierc 53v, 153v, 239, 251v; KochMon 30; RejPosWstaw [213]v; HistHel B, Dv; PaprPan Ff3v, Hh2v; KochPs 91; Ládisław wiárę Turkowi złamawſzy márnie zginął. CzechEp 13 marg, 13; ArtKanc P19, S7v; GrabowSet Q4; KołakSzczęśl C3; KlonKr E4; Bo kto kiedy w ręce twe [Wenus] wpadł, márniey ten zginął, Niſz gdyby ſzyię złąmał z fkáłą ſię vrwawſzy. CiekPotr 18; CzahTr C2v; GosłCast 26.
Szeregi: »marnie a haniebnie« (1): Tákież Fáráon/ tákież Saul/ ácż ná cżás vżyli możnośći ſwoich/ ále iákie było dokońcżenie ich/ ták iż márnie á hániebnie poginęli. RejPos 138v.

»marnie a (i) nikczemnie« (2): WerGośc 232; Obáczmyſz ſię kiedykolwiek dla Páná Bogá/ á wczás poki márnie á nikczemnie/ ſtrzeż Pánie Boże/ iákiego znácznego ſzwánku nie doznamy. VotSzl B3.

»marnie a sprosnie« (1): Nuż co ſie theż było sſtáło onemu Heli [...]/ iż y on ſam márnie á ſproſnie zginął y z onemi fyny ſwemi/ y wiele ludzi niewinnych prze to zámordowano RejPos 350v.

»marnie a sromotnie« (2): bezecne pijańſtwo/ do cżegożeś ty to mnie przywiodło/ iż oto márnie/ á ſromotnie gárło dáć muſzę. GórnDworz S7 [idem] WerGośc 248.

a. Obelżywie, traktując jako kogoś niskiego, podłego stanu (3): Też był poſla marnie ſfukal. RejKup b3v; Náſzy Polacy zową go Luźnym cżłowiekiem/ ábo ieſzcże márniey/ hultáiem. KlonFlis A4v.
Zwrot: »ważyć marnie« (1): A gdy ćię nieſláchetna w tym nędzá ogárnie/ W ktorey iáko cię ludźie będą ważyć márnie. W ten cżás dopiero poznaſz iák ma nędzá rogi CzahTr C.
3. Źle, podle, niecnie, niegodziwie, grzesznie, ze złymi skutkami (moralna ocena czynu, oddziaływania); efflictim Mącz (56): RejJóz B2, Iv, Q4; RejRozm 404; RejKup f5, p3v; Ná onych pagorkoch ſwych w gnyew go pobudzili [Żydzi]/ Gdzye rzezáne báłwány ták márnye chwalili LubPs Sv, P2, R2v, Y3; Ktory k ſobye wſzytko złe by kurcżątká gárnie/ A cnotę iáko Kániá pędzi od nich márnie. RejWiz 102; Też ieſzcże pewnie niewięſz coć zá dzyeći roſtą/ Ieſlibyś ich nie vżył potym z więtſzą chłoſtą. Gdyćby márnie ſłynęły zá żywotá twego RejWiz 105v; Y ty ſie márnie myſlić záwżdy przed nim wſtydzi. RejWiz 112v; Cżeka áby ſie vznáł á żáłował thego/ Iż ták márnie obráźił Páná ták dobrego. RejWiz 130v; Tákże ſie potym z nimi ludzye pobłaźnili/ Ze też od Páńſkiey woley márnie odſtąpili. RejWiz 181v, 65, 72v, 77v, 89v, 99 (20); RejZwierz 138v; Efflictim, Nędznie/ Miernie [lege: marnie]. Mącz 130c; Iuż też wiemy co ten nędzny cżłowiek vcżynił. Iáko ieſt márnie zwiedzion od cżártá chytrego/ y iáko przeſtąpił wolą roſkazánia Páńſkiego RejAp 1; á odſtąpiłeś od niego [Boga]/ á zdrádziłeś go márnie/ poſlubiwſzy mu mocną wiárę ſwoię. RejPos 167v, 31, 54v, 85v, 159v, 192v, 217v, 338v; O nieſláchetna ziemio/ o nędzne łákomſtwo/ Toż nas márnie ſzáfuieſz/ y náſze potomſtwo. RejZwierc 246v, Av, 184v, 217, 246v, 261v; GostGospSieb +2v; Modlitwá bárzo nabożna ś. Anzelmá/ tym ſłużąca/ ktorzy przez grzech/ niewinność márnie ſtráćili. LatHar 148, 741; GosłCast 34.

W funkcji dopełnienia: ‘marną, tj. złą, haniebną rzecz’ (1): IEſt też drugie złodźieyſtwo [...]: Gdy kto Rzecżpoſpolitą (iż ták mam rzec márnie) Lub iákiego Monárchy dochod k ſobie gárnie. KlonWor 16.

W połączeniu szeregowym (1): O wſzechmogący [...] Pánie toćby nas dzis wiele tą ſmierocią pomrzeć muſiáło/ ktorzy márnie á plugáwie á ſproſnie obchodzimy thy ſwięte dni twoie RejPos [226]v.

W przeciwstawieniu: »dobrze ... marnie« (1): Bárzo rad [los] k ſobye przygárnie/ Chocia dobrze álbo márnie BielKom F2v.

W charakterystycznych połączeniach: marnie błądzić, borzyć, chwalić bałwany, gładzić, (u)łowić (2), mienić się, myślić, nabyty, nazbierany, niszezyć, obchodzić święte dni, obrazić, odstąpić (2), pędzić, płynąć, podrębować, poglądać, potargować, przedawać, przymawiać, psować, rozkwilić, rozszyrzyć się, skażony, skrobać (2), słynąć, stracić (utracać) (3), szafować, upleść, użyć, wlepić się, wydziergnąć się, wzgardzić (wzgardzać) (2), zagłuszyć, zapomnieć, zatłumiać, zdradzić (2), zgromadzony, zgubić, zwodzić (odwodzić, zwiedzion) (3), żyć (2).

Szeregi: »marnie a niepobożnie« (1): A co ieſzcże gorſzego miedzy námi Krześćijány powſtáło/ [...] iż ſwoie Miecże ná ſię obracamy/ márnie á niepobożnie ludźi o Wiárę vtrácáiąc BielSpr 61.

»marnie a nieuczciwie« (1): A ták gdyż Kśięża [...] márnie á nieuczćiwie bes Małżeńſtwá w Polſzce żywią OrzRozm H3v.

4. W okrutny sposób; boleśnie; dotkliwie, ciężko; nieszczęśliwie (56): RejŁas w. 11, 30; NIeracz miły panie [...] nas marnie odmietowac od ſwiętego miłoſierdzia ſwoiego RejPs 88v, 170; O nie ſlachetne zwierzę/ cżożes to ſprawiło Zes mię miłego ſina/ tak marnie zbawiło RejJóz B5v, B6, H7v, L8, N5v, O5; RejKup e8, Fv, n7; Nie vżywieſz ná ſwiecie ták żadney roſkoſzy/ Potym ſmierć márnie s ciáłá duſzę precż wypłoſzy BielKom E5v; Y sſtałem ſye yáko cżłowyek márnye ogłuſſony/ Niemáiąc ſpráwy w vſciech ſwich práwie iák zmamiony LubPs K3v, ktv, D2, H2v, T3v; A toć ieſt tá przycżyná/ iż tą koſą márnie/ Tá ſproſna okrutnicá [ = śmierć] wſzytki ſtany gárnie. RejWiz 86v, 81v, 84, 86v, 96, 123 (9); RejZwierz 14; RejAp 74v, 132v; ktore [zasługi] tobie y wſzytkiemu ſwiátu/ ſpráwiło to ſwięte ciáło Páná twoiego/ ták márnie vmęcżone dla ciebie. RejPos 90; á teraz go widzi ták znędzonego/ [...] iż [...] więcey ku iákiemu źwirzęciu zábitemu á márnie ná drzewie záwieſzonemu ſciągáło ſie podobieńſtwo. RejPos [105]v, 87, [108]v, 166v, 198v, 200 (11); RejZwierc 198v, 199v; PaprPan T4; Ow/ co ſam biédny ledwé ſie przygárnie Do portu/ wźiąwſzy wielką ſzkodę márnie Ná morzu/ bogi y ſczęśćié winuie. GórnTroas 67.

W połączeniu z przymiotnikiem (1): mizerny naiemniku/ kthory widziſz tuż nie dáleko wilká przychodzącego/ [...] máło nie pod ocżymá thwemi drapieżącego ſtadko á owiecżki Páńſkie/ tobie zwierzone [...]/ á ty kryieſz łeb w zięmię/ á nieſmieſz podnieść noſá ſwego/ áby pocżuł co ieſt ſzkodliwego/ [...] ábyś tylko záwył iáko wilk ná drugie/ á vkazał drogę/ iákoby ſie mogł odegnáć then drugi wilk márnie drapieżny od ſthádá Páńſkiego. RejZwierc 186.

W charakterystycznych połączeniach: marnie cirpieć, garnąć, gnieść, kazić, machnąć kosą, obrazić się [o co], ochromiony, odarty, odmietować od miłosierdzia, odrzucony, ogłuszony, opuszczon, oślepiony, pomdleć, potopić (utopić) (2), pożyrać, siec, stracić (6), struchleć, ściśniony (uciśniony) (2), umęczony, utonąć, wiązać, wypłoszyć, wyrzucić, wziąć szkodę, zamordować, zanurzon, zarażony (2), zawieszony, zbawić, zdradzić, zdychać, zemrzeć, złomić, zranić (zraniony) (2), zostać [na czym].

Zwrot: »marnie (po)ginąć (a. zginąć)« (8): Dzywnie zawzdy na tym ſwiecie ſzcżęſcie go trapiło Na żonach też y na dzieciach czo marnie ginęli RejJóz M3v, M4 [2 r.], M4v, O6, O6v; LubPs R6; RejPos 75.
Szereg: »marnie a srodze« (1): odárſzy y obłupiwſzy ią ze wſzytkiego/ márnie á ſrodze zránili ią onemi ſproſnoſciámi á grzechy nieznośnemi ſwiátá tego RejPos 210.
5. Nieprzyjemnie dla oka lub ucha, brzydko, plugawie (7): Są też drudzy co pyęknie ná lutenkach gráią/ Drudzy też co pyoſnecżki pocżćiwe ſpyewáią. [...] A przedſię y weſelſzy bywáią nam goście/ Niżli tám w onym huku kiedy wrzeſzcżą wſzyſcy/ A drudzy márnie wyią iáko w leſie wilcy. RejWiz 67; Vźrzał [...] dziwnego cżłowieká. [...] Brudny/ cżarny by Murzyn/ ſzpetny/ okopciáły [...]. Rzekł młodzyeniec [...]/ Bo widzę iżeć ciáło márnie okopciáło RejWiz 159, 66, 171v.
W przen (3): Márnie to płodne zyele [tj, szaleństwo] á ledá gdzye roście/ A gęśći to po wſzytkim záwżdy ſwiecie goście. RejWiz 78; RejZwierc 185.

W przeciwstawieniu: »chędogo ... marnie« (1): Chociay zwirzchu chędogo ále we wnątrz márnie. RejWiz 28.

*** Dubium (prawdopodobnie błąd zamiast „mocniej” lub „barziej”) (1): Bo nie ſię do ſercá ludzkiego márniey nie wlepi [Nihil enim animis hominum magis adhaeret]/ iáko to/ do cżego kto z młodu przywyknie. ModrzBaz 9v.
[Różnice między znaczeniami są nieostre. We wszystkich znaczeniach częste są użycia pleonastyczne, Wyraz występuje w teksiach Reja 385 r. (69,5%)].

Synonimy: 1. daremnie, daremno, darmo, prożno; 2. haniebnie, nikczemnie, sromotnie; 3. plugawie, sprosnie.

Cf MARNOCHLUBNY, MARNOCHWALCA, [MARNOSTRAWCA],[MARNOSZALONY], MARNOTRACTWO, MARNOTRAT, [MARNOTRATA], MARNOTRATCA, MARNOTRATNIK, MARNOTRATNOŚĆ, MARNOTRATNY, MARNOTRAWCA, MARNOTRAWIĄCY, MARNOTRAWIĆ, MARNOTRAWIENIE, MARNOTRAWNIE, MARNOTRAWNOŚĆ, MARNOTRAWNY, MARNOTRAWSTWO

ZCh