[zaloguj się]
[pdf]

POMAZOWAĆ (283) vb impf

Oba o oraz oba a jasne (w tym w a oraz w o 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf pomazować
indicativus
praes
sg pl
1 pomazuję
2 pomazujesz
3 pomazuje pomazują
praet
sg pl
3 m pomazowåł m pers pomazowali
f pomazowała m an
fut
sg
2 m będziesz pomazowåł, będziesz pomazować
imperativus
sg
2 pomazuj
3 niechåj pomazuje
conditionalis
pl
3 m pers by pomazowali
impersonalis
praet pomazowåno
participia
part praes act pomazując

inf pomazować (28). ◊ praes 1 sg pomazuję (25). ◊ 2 sg pomazujesz (1). ◊ 3 sg pomazuje (19). ◊ 3 pl pomazują (18). ◊ praet 3 sg m pomazowåł (1). f pomazowała (4). ◊ 3 pl m pers pomazowali (4). ◊ fut 2 sg m będziesz pomazowåł (8), będziesz pomazować (1) FalZioł (8:1). ◊ imp 2 sg pomazuj (153). ◊ 3 sg niechåj pomazuje (1). ◊ con 3 pl m pers by pomazowali (1). ◊ impers praet pomazowåno (1). ◊ part praes act pomazując (18).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w. s.v. pomazać.

1. Pokrywać powierzchnię jakąś substancją, najczęściej mazistą lub płynną; ungere Vulg, PolAnt, Calep, Cn; perungere Mącz, Calep, Cn; exungere, linire, perlinere Mącz, Cn; delinire, illinere, inungere, superungere Calep, Cn; collinire, illinire, linere, lutare, perlinire, super illinere, superlinere Cn [w tym: kogo (22), co (żywotne) (1), co (143); czym (192)] (264): Też pczoły zachowawa w vloch iże nigdzie niepoleczą z onego vla/ kiedy ſamo ziele włoſki kopr ſtlucżeſz á onym zielem będzieſz pomażował vle. FalZioł I 52c, II 20a; iż rozkazał nádziáłáć kápálinow z ſkor drzewá młodego/ á pomázować żołcią potym ná koły wtykáć/ ku nieprzyiáćielom obroćić ná gorze w leſie aby ſie zdał lud zbroiſty gdy Słońce wſchodzić będzie BielKron 341, 451; Impico, Záſmalam/ ſmołą pomáżuyę. Mącz 166c; olearis cotes, Oſełki które oliwą pomázuyą. Mącz 261c, 194c [2 r.], 302a, 503b; Calep 301a, [505]a, 606a, 1033b, [1136]a.

pomazować czego (1): chceſzli być ſye ryby pręthko łowiły/ pomázuy mátniey oleiem cegłowym SienLek 192v.

pomazować komu [sobie] (1): Przed ktorey ocżymá pierwey ſyny potym mężá kiymi zbiwſzy: [...] grzebieńmi ſrogiemi ćiáło ich tárgáć [...] okrutnik rozkazał. A oná ich krwią ocży ſobie/ y cżłonki ſwe pomázowáłá. SkarŻyw 63.

pomazować gdzie (2): Na zmazy na ſzacie Axamitney. Wezmi wodki którą zową Aqua vite/ á pomazuy z they ſtrony gdzie nie koſmatho aż wodka przechodzi na drugą ſtronę: będzie zaſię czudna. FalZioł II 20a; Perungo, Wſzędzie pomázuyę. Mącz 503b.

a. Smarować, nacierać w celach leczniczych lub kosmetyczno-higienicznych [w tym: kogo (3), co (żywotne) (1), co (= miejsce na ciele) (127), co (= środek leczniczy) (2)] (217): gdy anyż vwarziſz z mąką pſzenicżną trochę miodu priłoziwſzi/ ktho ma trąd naliczu albo ſinoſć/ tedy tim pomazui zginie. FalZioł I 7b; ſok wyciſniony ſtego ziela z miodem zmieſzany/ mgliſthe ocży wyiaſnia gdy thym na nocz będzieſz pomażował ocży. FalZioł I 54c; Też gdi komu ielitho puchnie w ſtolczu/ pomazuy thym ſokiem ciepło vznaſz pomocz. FalZioł I 89a; Też korzeń z miodem á z ocztem zmieſzany/ znaſieniem pokrziwowym ſtłuczony/ tim piegowatą twarz y flakowatą pomazuy/ zginą ony niecżyſtoſci. FalZioł I 93a; Niewiaſty ktore chczą mieć cżarne brwi/ ſadłem ie pomazuią FalZioł IV 13d, I 3a, 27c, 61c, 93a, 95b (49); Salivo, Sliną pomázuyę/ Pienię/ lieczę. Mącz 365d; ieſli ie [włosy] bielić chceſz/ łáyná iáſkołcze zwołową żołćią zetrzy/ á pomázuy. SienLek 46v; Słodki ſtrup v dźieći tedy ták leczą. Páwie pierze z ſuknem ſzárłatnym zá rowno palą/ á z miodem zmieſzawſzy pomázuią. SienLek 49; Niektorzy gubią wſzy y gnidy ſzymowánym miodem pomázuiąc. Ale gdy wſzy ſkorne álbo też y ſzátne záplonią ſye w kim/ weźmiſz Ruty świeżey/ źiarn ſłonecznikowych zárowno/ á vwierćiawſzy to miáłko pomázuy tym wſzyſtko ćiáło/ pewnie ich pozbędźieſz/ gdźie ie kolwiek maſz SienLek 49v; Polney też ruty ſok z miodem zmieſzány bielmo ſpądza/ gdy nim pomázuią. SienLek 70; ná ogień włoż drewno láſkowe ſurowe/ á onę miazgę zbieray ktora z obu końcu poćiecze/ tymże dźiąſłá pomázuy gdźie zęby bolą. SienLek 78; Oleiem lniánym płeć pomázuy/ [...] obroniſz ſye piegam mnożyć/ y náſtáłe zginą. SienLek 79; tym ſokiem lice pomázuy/ dźiwney mu głádkości przydaſz. SienLek 80; GDy komu gárdło opuchnie/ krwią człowieczą niechay pomázuie/ od tego bes ſzkody ſklęśnie SienLek 80v; Dobrze téż puchlinę pomázowáć łáynem ćielęcym SienLek 132, 40 [2 r.], 46v [5 r.], 47 [4 r.], 47v [6 r.], 48 [3 r.] (116).

pomazować od czego [= przeciw czemu] (1): ten [przemiotowy korzeń] ochędożywſzy/ ſtłucz/ á s niego ſok wyćiśni tym oczy pomázuy od wſzelákiey zmázy. SienLek 68v.

pomazować komu, czemu (żywotne) (12): Kto ma tzieſzkoſc w pierſiach z obfitoſtzi flegmiſtey/ tedi [...] pierſi ſobie poniazuy [!] maiowent [!] maſlem albo dialteą FalZioł I 2a, IV 28a, V 41, 77v, 89; áby dźiećięćiu rychło zęby roiły/ rozmieſzay mozgu iágnięcego z mlekiem koźim á tym mu dźiąſłá pomázuy/ álbo ſámym pśim mlekiem. SienLek 75v; roſpuść woſku ze lniánym oleiem/ wſyṕ pothym on proch/ á vmiéſzay weſpoł/ pomázuyże ćiepło koniowi párchy. SienLek 180v, 55v, 148v, 169, 175, 175v.

pomazować na co [= na miejsce na ciele] (8), na co [= na materiał] (1): mieſzay wſzytko zmiathaiącz ſzymowiny/ ochłodz á ſchoway, Pothym pomazuiącz na chuſtę: przykładay na rany. FalZioł V 114v, I 25a, IV 16b, 17d, 26d, 29a, V 117v; Weźmi korzeń bykowy/ rozwarz go w ocćie ná kliy ten kliy z miodom zmieſzawſzy ná trąd y ná inne pomázuy. SienLek 79v, 70.

pomazować czym [= przy użyciu czego] (1): (nagł) Gdyby kto był z ruſznicze zaſtrzelon: iako ma być proch wygaſzon. (–) [...] zmieſzay wſzytko [wapno gaszone, śmietanę i miód] ſpołem/ á vcżyń cienką maſć/ á tym cżeſto pomazuy piorkiem. FalZioł V 117.

pomazować z czym (2): LOy Wołowy/ oliwą álbo lniánym oleiem zmiękczony/ przyſypawſzy trochę ſoli/ ſpárzelinę wyléczy gdy s nim pomázuie. SienLek 135, 65v.

pomazować gdzie (10): miey ná gotowiu ſok świniey weſzki/ wodą roſpuſzczony/ á thym pomázuy wſzędy/ gdźie złe włoſy były/ niebędąć tám więcey rość. SienLek 70v; Dobrze też vpłáwy ſtánowić wźiąwſzy koźlęce ſyrzyſko á ſtłucz ie z bielonowym náśieniem/ á pomázuy w łonie ku máćicy SienLek 111; onym tłuſtym pomázuy gdźie kurcz łamie. SienLek 143v, 46v, 47 [2 r.], 135v, 146, 159v, 170v.

W charakterystycznych połączeniach: pomazować dziecięciu (3), koniowi (5), sobie (3); pomazować (na) bielmo (6), bolączkę, brodawki (3), brwi (3), chorego, ciało (3), członki (2), czoło (2), dnę, dziąsła (5), france, (na) głowę (7), jęczmyk, język (3), krosty (krostkę) (8), lico (4), liszaje (3), łono (w łonie) (2), około łopatki, macicę, (na) mies(t)ce [jakie] (19), niemocne, nogi, nozdrze, (na) oczy (8), parchy (3), pęcherze (pęcherzyki) (2), piegi (5), piersi (2), płeć, pryszcze, puchlinę, puls, ran(k)ę (około rany) (7), rog, rozpadliny, sadno, sadzele, skroni(e) (4), sparzelinę, stawy, na śledzionę, świerzb (4), (na) trąd (5), twarz (2), usta, uszy, wągry, włosy (3), zaczerwienienie, zapalenie, zęby, (na) zmazę (2), żywot; pomazować na chustę, włosień [= sznurek]; pomazować dyjalteją, grynszpanem, krwią (4), łajnem, (z) łojem (2), masłem (3), miazgą, miod(ki)em (2), mozgiem, olej(ki)em (9), pianą (3), prochem, sadłem (3), śliną (2), sokiem (11), tłustym, wodką, żołcią (6); pomazować piorkiem; pomazować cieniuchno, ciepło (przed ciepłem, w cieple) (9), często, długo, dobrze, po omyciu; pomazować przez [ile] dni, [ile] kroć ([ile] razy) przez dzień (4), na noc (4), po ranu (w zarań) (2), w wieczor.

Zwroty: »pomazować lekarstwem« [szyk zmienny] (2): Też ieſt lekarſtwo na trąd y na liſzaie: y na inſze ſkaradoſtzi tziała/ gdy kilo krotz bedzie pomazano mieſcze tym przerzecżonym lekarſtwem. A potym możeſz pomazowatz tym lekarſtwem/ dla lepſzey pewnoſtzy: Wezmi [...] FalZioł I 4b, IV 26d.

»maścią pomazować« [szyk zmienny] (15): FalZioł I 18b, IV 27c, V 39v, 109v, 117v; A ieſliby było źápalenie [!]/ pomázowáć máśćią s Topoley/ z oleiem rożánym álbo fiołkowym. SienLek 117v; tąż máśćią koniowi ránę ná ięzyku pomázuy áż ſye zgoi SienLek 169, 47, 49, 75, 121v, 146 (10).

Szeregi: »pomazować a nacierać« (1): Gdy koń będźie wyplecony/ á choć mu iuż pocznie oćiekáć/ tedy mu ieſzcze ták pomożeſz: Weźmi śiemieniá lniánégo/ ſtárégo ſádłá y oleiu/ á vſmaż to poſpołu/ á pomázuy y náćiéray ćiepło/ około łopátki. SienLek 170v.

»pomazować albo przykładać (a. okładać, a. przyłożyć); pomazując przykładać« [szyk 3:3] (5;1): proch gorycżki zmieſzay s czebulnym ſokiem/ ieſt dobry na vkąſzenie ptakow iadowitych gdy tym mieſcze będzieſz pomazował albo przykładał nanie. FalZioł I 58d, I 25a, V 114v; s thymże ſtłucz korzenić lelijowé z miodem/ á tym okłáday/ álbo pomázuy. SienLek 123v, 143, 169.

b. Dokonywać namaszczenia wymaganego przez rytuał lub zwyczaj (28):
α. Przy wyświęcaniu kapłana, króla lub miejsca kultu (4): PatKaz III 131v; Támże im [Żydom, których Bóg wywiódł z Egiptu] też roſkazano przypráwowáć ony máśći woniące/ y ony oleie przypráwne/ cżym mieli pomázowáć nacżynia ony/ y ołtarze ony/ y káplice ony RejPos 348v.
Zwrot: »pomazować olejem świętym« [szyk zmienny] (2): bo pomázuiąc Papież Krolá Oleiem Swięthym/ Koronę ná iego głowę kłádąc/ Miecz/ y Sceptrum iemu dáiąc/ [...] niemowił mu ták: [...] OrzRozm F3v; Potym/ iego ręce świętym Oleiem pomázuie. KuczbKat 245.
β. Przy udzielaniu sakramentów (18): Byłáli Ceremonia [przy dawaniu sakramentów] w ſtárym kośćiele pomázowáć błótem/ mowiąc: [...] BiałKat 246, 243 marg; KuczbKat 230.

pomazowáć komu (2): Pothym záś/ nozdrze y vſzy pomázuią mu śliną/ y wnet poſyłáią go záraz do Wody Krztowey KuczbKat 145; KarnNap C.

Zwrot: »pomazować olejem (a. olejkiem) (świętym a. poświęconym), krzyżmem« [w tym: krzyżmem albo olejem (1)] = ungere oleo PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (13:2): Ieſt ktho niemocny miedzy wámi? niechay wzowie ſtárſzych koſćiołá/ á niech ſię zá nim modlą/ pomázuiąc go oleykiem w imię Páńſkie. BibRadz Iac 5/14 [przekład tego samego tekstu: BiałKat 381v, WujJud 161, WujNT Iac 5/14, s. 795]; BiałKat 243v [2 r.], 381v; KuczbKat 230; że ná Krzćie Krzyżmem álbo Oleiem poświęconym ludźie pomázowano/ o tym piſzą; Dionyſius Areopagita cap. 2. Eccl. [...] WujJud 169, 161 [2 r.]; KarnNap C; SkarŻyw 388; LatHar 648; Lecz Sákráment Ciáłá Páńſkiego y oley ktorym okrzczone pomázuią/ ná ołtarzu bywa poświącány. WujNT 429, Iac 5/14, s. 795.
γ. Na znak szacunku dla gościa (tu: Chrystusa) (5): Páná pomázuie [Cf przyſtąpiłá do niego [Jezusa] niewiáſtá máiąc ſłoiek álábáſtrowy oleyku bárzo orogiego [!]/ y wylałá gi na głowę iego]. Mátt: 26. 6. WujNT Aaaaaa.
Zwrot: »nogi [czyje] pomázowáć maścią« [szyk zmienny] (4): A oto niewiáſthá ktora byłá w mieśćie grzeſzną/ gdy ſie dowiedziáłá że Iezus ſiedział w domu Pháryzeuſzowym/ przynioſlá Alábáſtrowę báńkę máśći/ [...] y cáłowáłá nogi iego á máśćią pomázowáłá [pedes eius unguento ungebat]. Leop Luc 7/37; RejPos 307v, [308], [308]v.
δ. Nacierać balsamem zwłoki (1):
Zwrot: »maściami pomazować« (1): ktorzy [kupcy] przedáią y kupuią rzecży wonne/ iáko muſzkum/ prochy/ y inne przypráwy woniáiące/ iáko máśći kthoremi vmárłe pomázuią. BielKron 264.
2. W religii mojżeszowej i chrześcijańskiej: z woli bożej wyróżniać kogoś, powoływać do pełnienia wysokiej godności przez ceremonię namaszczenia [w tym: kogo (5)] (6): Bo náſzy oni ſtárzy oycowie/ Chriſtuſámi zwáli Kápłany/ y Krole/ kthore Pan Bog dla zacnośći ich vrzędow/ pomázowáć kazał. KuczbKat 25.

pomazować na co (3): (marg) [królowie:] Demetrius zábit Antigonus zábit Lizymách zabit. (–) Stráſzliwe przykłády zápráwdę z vpádku tych krolow/ ktore ſam Bog ná to mieyſce pomázuie BielKron 128. Cf Zwrot.

Zwrot: »na krolestwo, krole pomazować« [szyk zmienny] (2:1): BielKron 415v; CzechRozm 37; wſzędzie wpiśmie ſtárym kápłani Krole pomázowáli. SkarŻyw 91.
Przen: O darze łaski bycia chrześcijaninem (1): Lecż ktory zmacnia nas zwámi w Chriſtuſa/ y pomázuie nas/ Bog (ieſt.) Ktory też piecżętuie nas y dawa wzádátek duchá w ſercách náſzych. BudNT 2.Cor 1/21.
3. [Zamazywać, czynić nieczytelnym [co]:
Szereg: »przekryślać i pomazować«: ktory [Orygenes] ſtáremu wydániu/ Theodociuſowe przełożenie przymieſſał/ gwiazdecką ábo grotecżkiem wſſyſtkie kxięgi znácżąc: gdy ábo obiáſnia the rzecży ktore przed tym ták iáſne niebyły/ ábo to co żbywáło [!]/ przekryſla y pomázuie Leop *B5.]
4. Brudzić, plamić; conspurcare, maculare Mącz, Calep; coinquinare, lutare Mącz; delinere, inquinare Calep (7): Coinquino, Pomázuyę/ pokalam/ et Metapho. Sromocę/ Háńbie Mącz 171a, 172c, 411a; Delino – Pomazuię, ſzpecę. Calep 301b, 540b, 626b.
Zwrot: »błotem pomazować« (1): Luto, Błotem pomázuię/ kalę Mącz 200d.
5. Kalać, hańbić; scelerare Mącz, Calep; coinquinare Vulg; conscelerare, contemerare, impiare, profanare Calep (6): Mącz 371b; Profano – Zſwietego poſpolite czinię, pomazuię. Calep 854b, 251a, 533a.

[pomazować kogo: Leop Matth 15/11 cf Szereg.]

pomazować czym (2): Impio – Złosczią pomazuię. Calep 512a; Scelero – Pomazuię niecznotą. Calep 952a.

[Szereg: »pomazować a plugawić«: Nie toć co wchodźi do vſt plugáwi człowieká: ále to co wychodzi z vſt/ thoć pomázuie á plugáwi cżłowieká [coinquinat hominem]. Leop Matth 15/11 (Linde s.v. pomazać).]

Synonimy: 1. muskać, pomuskać, pomuskować; a. nacierać, pocierać, smarować; b. poświącać; 2. mianować, naznaczać, powoływać; 3. kryślać, przekryślać, zacierać, zakryszać; 4. kalać, obrudzać, pluskać, plugawić, pokalać, poplugawiać; 5. hańbić, oszpecać, plugawić, posromacać, sromocić, szkaradzić, zelżywać.

Formacje współrdzenne cf MAZAĆ.

Cf POMAZOWANIE, POMAZOWANY

ZCh, SBu