[zaloguj się]
[pdf]

KŁOPOT (536) sb m

Oba o jasne.

Fleksja
sg pl
N kłopot kłopoty
G kłopota, kłopotu kłopotów
D kłopotóm
A kłopot kłopoty
I kłopotem kłopoty
L kłopocie kłopociech, kłopotach
inne sg G a. L - kłopotu; pl N a. A - kłopoty

sg N kłopot (48). ◊ G kłopota (85) [w tym w rymie (82)], kłopotu (72) [w tyrn w rymie (8)]; -a BierEz, RejRozpr, LubPs (2), KochPs (5), KochPieś, KochTarn, ArtKanc, KochFrag (2), RybGęśli, GosłCast, SzarzRyt; -u ZapMaz, OpecŻyw, BielŻyw (2), GliczKsiąż (2), BibRadz, BielKron (3), Mącz, OrzQuin, Prot, RejPos (7), BiałKat, BielSpr, BudBib, BiałKaz, Oczko, CzechEp (3), NiemObr (2), BielSjem, ActReg, GórnTroas, LatHar, WujNT, SarnStat; -a : -u RejJóz (10 : 3), RejKup (17 : 1), BielKom (2 : 2), RejWiz (8 : 9), RejZwierz (6 : 2), HistLan (3 : 1), RejZwierc (11 : 6), PaprPan (3 : 4), KochMRot (1 : 1), PudłFr (3 : 1), KlonFlis (2 : 1), KlonFor (1 : 4), PudłDydo (1 : 1). ◊ A kłopot (39). ◊ I kłopotem (29); -em (5), -(e)m (24). ◊ L kłopocie (79). ◊ G a. L kłopotu (1). ◊ pl N kłopoty (53). ◊ G kłopotów (51); -ow (5), -(o)w (46). ◊ D kłopotóm (3); -óm (2) KochPieś, ZawJeft, -om (1) GosłCast. ◊ A kłopoty (53). ◊ N a. A kłopoty (1). ◊ I kłopoty (5). ◊ L kłopociech (11) OpecŻyw, OpecŻywPrzedm, LubPs, RejWiz (2), BibRadz, BielKron, BudBib, WisznTr, GrochKal, WysKaz, kłopotach (6) SkarŻyw, ArtKanc, OstrEpit, LatHar, SkarKaz (2); ~ -ech (2), -(e)ch (9); ~ -ach (5) SkarŻyw, OstrEpit, LatHar, SkarKaz (2), -åch (1) ArtKanc.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Zmartwienie, troska, smutek; nieszczęście; praca, trud, wysiłek; uciążliwość, trudność; trudne położenie; aestus, angor, anxietas perpetua, contractiuncula animi, cura, scrupulus, sollicitudo, tricae, cordi insidens Cn (490): BielŻyw 121, 136; RejRozpr E3; Ach nieſtotys ta mnie cznota Dowodzy tego kłopota RejJóz D3v; Kłopoth gdy miłoſc ż cnotą walcży RejJóz D4 marg, A3v, C4, Dv, D4, D8 (13); RejRozm 406; RejKup I, p5v; BielKom A4; LubPs Yv; RejWiz 13v, 41, 42v, 74, 86 (9); RejZwierz 38v, 132v; BibRadz II 29d marg; BielKron 97v; OrzQuin T; Prot A2; BiałKat 298v; RejZwierc 221v, 230, 245; BudBib Deut 4/30, 4.Esdr 14/14, 16/38, 40; PaprPan L4v; KochPs 37, 68, 112, 137, 182; SkarŻyw 224, 260; CzechEp 409; NiemObr 10; Tobie/ wiém/ iż téż zayźrzą: lecz Iákubie złoty/ Puſczay mimo ſye wſzytki tákowé kłopoty. PudłFr 42, [3], 4; ArtKanc Q9; ZawJeft 6, 41, 42, 43 [2 r.]; ActReg 15; A gdźiebyś mię chćiał náwiedźić kłopotem/ Mamli żáłoſne liſty cżytáć potem GrochKal 7; GórnTroas 33; Nápełni nas rádośćią/ ktoreś vfráſował/ A rożnymi kłopoty/ ich wieki ſpráwował, GrabowSet Ev, B2v, B4, C2, Dv, L2; LatHar 594; RybGęśli C4; WujNT Zzzzz3; SarnStat 1226 [2 r.]; SkarKaz 550b; GosłCast 37, 42, 72; KlonWor 12; SzarzRyt A4v, B.

kłopot czego (2): A wten cżás vmárło Kſiążę Lotárińſkie nie ták dla lat/ iáko dla kłopotu wnętrznych walek BielKron 222v; Kłopoty goſpodárſtwá y domow náſzych y dźiatek/ obracay nam Pánie ná náukę zbáwienną SkarKaz 423b.

kłopot od kogo (3): RejKup h5; RejZwierz A5; á iż będzie przedtym cżás ćiężſzego kłopotu ſpráwiedliwych od Antychristá CzechEp 409.

kłopot (o)koło kogo, (o)koło czego (8): RejKup 08v; RejWiz 60; Po Wándzie był záſię kłopoth w Polſce około wybieránia krolá BielKron 341; Strum Rv; SkarŻyw 262; Kłopoty około dziatek. SkarKaz 45a marg, 45a [2 r.].

kłopot o kogo, o co (5): RejJóz Gv; O Busk owdzie kłopotu sieła, Szlachta narzeka, ze im na sądowe Starostwo, dano nie osiadłego Starostę ActReg 131; Nie zákázuieć miernego ſtáránia y opátrznośći: ále fráſunkow y kłopotow o potrzeby cieleſne. WujNT 249; KlonWor 10, 67.

kłopot z kim (7): RejJóz P2v; Ale wierz mi że łácniey tám s tymi pogány/ Ieſzcże więcey kłopotu z wámi krześćiány. RejWiz 164v; RejZwierc 236v; PaprPan G4v, Aa; NiemObr 171; KochFrag 23.

kłopot o kim, o czym (2): Wierę ſnadź będzye kłopot ná ten rok o chlebie. RejWiz 12v; PaprPan Hh4.

kłopot przed czym (1): Ey miła ſioſtro thoż maſz kłopot przed thymi muchámi/ chczeſz że ie ia roſpędzę? Powiedziáłá liſzká: Niechay miła ſioſtro/ bo odpędziſz thy co ſie iuż nápiły/ przylecą záſię głodne/ tedy więtſzy kłopot będę miáłá. RejZwierc 39v.

kłopot w czym (2): Bo widziſz iż w tych zbytkoch iuż nic ſpokoynego/ Nie może być ná ſwiecie áni przyſtoynego. Bo iuż kłopot w nábyciu/ kłopot w ſzáfowániu RejWiz 18v.

kłopot czyj [w tym: pron poss (34), G sb, ai i pron (10), ai poss (3), nad + I pron (1)] (48): OpecŻyw 30v; RejPs 26; racż kiedy vſmierzycz wżdy moie kłopoty RejJóz C3, Lv, M8, N8, P8 [2 r.]; LubPs F3, Iv, K4v; RejWiz 147v; BibRadz II 98b marg, 1.Thess 2/9; Iákie kłopoty pyſznego. RejPos 316 marg, 139, 330v; RejZwierc 158v; im więcey świát przed ſthárośćią mdleć będzie/ tym więcey będzie kłopotow nád tymi ktdorzy [!] ná nim mieſzkáią. BudBib 4.Esdr 14/15, Ps 17/7, 4.Esdr 16/41; BiałKaz F3; BudNT 2.Cor 7/3[4]; PaprPan F, KochPs 50; SkarŻyw 348, 349 marg; KochTr 21; CzechEp 335, 409; Oná [żona] mężowym kłopotóm zábiéga KochPieś 42, 26; ArtKanc 118, Q6; ZawJeft 39, 45; GrochKal 12, 17; GrabowSet D2, M4; KochFrag 50; LatHar 302; SkarKaz 609a; CzahTr [D2], L3; GosłCast 34, 68, 74.

W połączeniach szeregowych (56): OpecŻyw 28, 32v, 43v; OpecŻywPrzedm C3v; BierRozm 21; GliczKsiąż F8; LubPs bb6; wżdyć przedſię Płánety moc máią/ Gdyż owi práktykarze cżáſy powiedáią. O niemocach/ o śmierciach/ o pewnych przygodach/ O kłopociech/ o walkach/ y o prętkich ſzkodach. RejWiz 137, 14v, 16, 53; BibRadz 2.Cor 11/27; BielKron 265v; OrzQuin B3v; GórnDworz L13; RejPos 6, 10v, 48v, 52v, 75v (13); RejZwierc 131v, 158v, 168v [2 r.], 172v; BudBib 4.Reg 19/3; SkarŻyw 238, 262, 263; KochMRot B3; W niebieſkiey mieſzkáiąc záwżdy ſzcżeſliwośći. Kłopotow nie mamy/ á prace nie znamy/ Srogiego nieſzcżęśćia iuż ſie nie lękamy. WisznTr 34; Y wſzeláki mu wcżás dźiáłá. W vćiſkách, y też w kłopotach/ y we wſzelkich doległośćiách ArtKanc V3, O17, R19v; ZawJeft 8, 40, 42 [2 r.]; LatHar 566, 598; [byłem] w pracy y w kłopoćie/ w niedoſypiániu wielkim WujNT 2.Cor 11/27, s. 27; WysKaz 9; VotSzl A4v; GosłCast 13; KlonWor 77; Co ná świećie chybá błąd? kłopoty? márnośći? Imię tylko Pokoiu ſnadź y Szczęśliwośći. SzarzRyt C3v, C4v.

W przeciwstawieniach: »kłopot... rozkosz (8), pociecha (5), radość (4), pokoj (2), szczęście (2), wesele (2), bezpieczeństwo, błogosławieństwo, pożytek, bez frasunku, bez zatroskania« (23): Abowiem w drugim żywoćie/ Nić niewiedzą o kłopoćie: Pożywáiąc dniá wiecżnego/ Bez zátroſkánia żadnego. BierEz O3v; Iż tam w niebie pokój a tu kłopot mamy RejŁas v. 69; RejRozpr F4; Vmieyże też vżywać wiernoſci a cznoty Snadnie ſzcżęſcie nagrodzi twe przeſzłe kłopoty RejJóz Lv; Nigdy po nim beż fraſunku a zawzdy w kłopocie RejJóz M4, A5v, F7, L3v; GliczKsiąż C2v; Iż bywáią rádośći po przeſzłym kłopocie. RejWiz 116, 12v; RejPos 48v, 82v, 139, 330v, 332; Ich pożytki nas záwżdy kłopoty nie miną. RejZwierc 252v, 164v, 172v; Zeby poćiechá twoiá/ y ono weſele Mogło porownáć z twóim dźiśieyſzym kłopotem? KochTr 21; KochFr 132; GrabowSet F3v; Bo ácż s przodku roſkoſzy nieco z nim záżyłá/ Ale w rychle kłopotem [!] tego nádſtáwiłá. PudłDydo A3.

W charakterystycznych połączeniach: kłopot(-y) ciężki (2), dawny, długi, dziesiejszy (2), dziwny (3), gotowy, lichy (2), ludzki, marny, mężowy, (nie)mały (3), niesłuszny (2), nieszczęśliwy, nieuchronny, nieuśmierzony, niezliczone, nowy, pewny, płony, prożny, przeminęły, przeszły (3), przyszly, silny (2), srogi (3), starcowy, straszliwy, teraźniejszy, troskliwy, ustawiczny, wiecżny, wielki (19); czas kłopotu (2), dom, dosyć (dość) (6), dzień (2), koniec, (nie)mało (2), pełen (2),pełno, przyczyna (2), si(e)ła (3), skonczenie, świadomy, uważenie, uwiarowanie, wiele (12); od kłopotow bezpieczny; porzucon w kłopot; z kłopota wyjęty; kłopot(-y) brać na się, dopuszczać (przepuszczać) (3), kupować, leczyć, mieć na pieczy, mnożyć, nagrodzić (2), naleźć, niszczyć, obaczyć, oddalić, odjąć (zjąć) (2), odprawować, opuścić, płoszyć, poczynić, podjąć, poruczyć, porzucić, przekładać, przyjmować, przynosić, przypominać, przywodzić (2), puszczać mimo się (precz) (2), rozsiewać, (u)ci(e)rpieć (2), uczuć na się, ukazować (2), uskromić, uspokoić (2), uśmierzyć, (u)znać (poznać) (6), widzieć, zetrzeć, zlecać; kłopotu bać się (3), bronić, dodawać, lękać się, skusić, strzec się (2), ukrocić, zakazować (2), zapomnieć, życzyć; przywieść do kłopota; przepaść od kłopota, spoczynąć, wyzwolić; dźwignąć z kłopota; kłopotom uderzyć czołem, zabiegać, zagrodzić drogę; w kłopot obrocić się, poddawać się, upaść (upadać) (2), wdać się; narzekać na kłopoty; kłopotem karmić się, nadstawić, nawiedzić, sprawować, umordowany; wiedzieć o kłopocie; bez kłopotu być (2), siedzieć, żyć (powieść żywot, zażyć wieku) (3); w kłopocie być (9), chodzić, mieszkać (3), nie ustawać, nosić, przyzywać, ratować (ratunek) (2), śmiać się, uciekać się, umrzeć, czasy utracić, chleba używać, zniszczeć, (z)ostać (2), żyć (żywot wieść) (5); kłopot dokucza, gryzie, mierzi, minie (mija) (6), nie ustaje, ociąża, omyli, przybija, przyjdzie (przychodzi, nadchodzi) (10), stoczy się, ściga, trapi, uroście, ustanie, wstaje, zjawia się, znajdzie; kłopotu przybywa.

Zwroty: »mie(wa)ć kłopot« [szyk zmienny] (17): RejŁas w. 69; RejJóz H2, M6, P8v; RejKup h5; RejWiz 39v, 132; RejZwierz 132v; RejZwierc 39v [3 r.]; PaprPan G4v, Aa, [Hh5]v; owa nędzny Iadam y Iáwá ták wiele kłopotow máiąc/ poználi co to raz Páná Bogá rozgniewáć. SkarŻyw 263; WisznTr 34; Mam z ſobą więcéy niż doſyć kłopotá KochFrag 23.

»kłopota nabawić (się)« [szyk zmienny] (2): KlonFlis H2; Iuż ſię oſzuſt nieborak kłopotu nábáwi. KlonWor 54.

»naby(wa)ć kłopotu« [szyk zmienny] (3): áno iuż iednego kłopotu zbył drugiego nábył/ bo zbył pracze/ biegánia/ á nábył fráſunku á myſlenia RejZwierc 160v; KlonWor 12, 67.

»w kłopot przyprawić (a. wprawić)« = in turbelis ponere PolAnt (2): A teraż ieſzcże wſzytkiego znowus poprawiła Zes mię beż mey wſzey winy w kłopot przyprawiła RejJóz H5; BibRadz Ios 6/18.

»szukać kłopotu« (2): Kto ſzuka pychy/ ſzuka kłopotu. RejPos 316v marg, 316v.

»z kłopota, w kłopotach (u)cieszyć (się); kłopoty ucieszyć« [szyk zmienny] (2: 1; 1): A chodzyż mię ale obłap Abych ſie wżdy v cieſzyła Z tych kłopotow czom w nich była RejJóz F5, Pv, P8; LatHar 187.

»uść kłopota« (1): Plotky miai/ pana ſluchay/ A tak vidzies kłopota. RejKup b2.

»kłopota uży(wa)ć« [szyk zmienny] (15): RejJóz N3, P2v; A ſnadź od ſwych nawięcey/ vżywam kłopotá. RejZwierz A5; RejPos 82v, 265v, 316, 319v; RejZwierc 131v, 164v, 168v, 224v, 230v, 236v; NiemObr 171; A Dawid iákich kłopotow około dźieći vżył/ trudno ná krotce powiedźieć. SkarKaz 45a.

»z kłopotu wybawi(a)ć« (2): zaſie wám ſie poſtawię/ gdy matkę moię ſmutną przod podeſſę/ ij apoſtoly s klopotu wybawię. OpecŻyw [162]v; LatHar 584.

»z kłopotu wyrwać« [szyk zmienny] (2): Wyrwi mię z tych kłopotów z żalów y z trudnośći ZawJeft 42, 8.

»z kłopotu wyswobodzić« (1): Dźiękuię tobie/ żeś mię z niezlicżonych śideł/ pokus/ fráſunkow/ kłopotow/ niebeſpiecżeńſtw do tego cżáſu wyſwobodźił LatHar 566.

»zachować z kłopotu; uchować kłopota« (1; 1): Drugą roskoſz pan Bog dał moiemu żywotu Iż mie racżył żachować z onego kłopotu RejJóz G4, O7v.

»zada(wa)ć (a. przydawać) kłopot, kłopota; kłopot zadający« = afflictor Calep [szyk zmienny] (2 : 2; 1): Nie życż przećiwnym żywotá/ Być nie zádáli kłopota. BierEz F4v; RejJóz F2v; CzechEp 69; Calep 40a; KlonFlis G2v.

»kłopotu zbyć« [szyk zmienny] (4): BielKom C7; Roſkoſznyć to ieſt żywot kiedyby ták żyli/ Iáko my tho Pomiernie/ kłopotowby zbyli. RejWiz 72v; RejZwierc 160v; PaprPan Hh4.

»żyć w kłopocie« (1): Kto ſię fráſuie/ á żywie w kłopoćie? Ieſli maſz vmrzeć/ á cóż ći po złoćie? KochFr 31.

Wyrażenia: »domowy kłopot« = tricae domesticae Cn [szyk 2 : 1] (3): BielSpr 36v; Kłopoty domowe Iakobá świętego. SkarŻyw 349 marg; BielRozm 10.

»kłopot prawny« [szyk 2 : 1] (3): Ty dni wſzytki wyſzſzey opiſáne/ od praw wolne/ dla tego ią vſtáwione/ áby ludźie od kłopotow práwnych ſobie ſpoczynęli GroicPorz o4, C2; KlonFlis E2.

Szeregi: »bol i kłopot; boleść z kłopotem« (1; 1): Lepiey było zácżętym nie być/ w twym żywoćie Mátko: ktoraś nośiłá w bolu y kłopoćie GrabowSet B; GosłCast 27. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»burda, kłopot« (1): Co ſproſnieyſzego nád ſwowolny żywot. Iuż záwżdy burdá we łbie záwżdy kłopot. RejZwierc [213]. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»bądź ciężkość, bądź kłopot« (1): A ktore [umurłe ciało] wiérnie wzywoċzie Bąċ w ċiezkoſciach/ baċ w kłopoċzie Stale prżiniem w wierze ſtało Przinim bedcie [!] Krolowało RejKup ſ5.

»frasun(e)k, (a, i) kłopot; kłopot z frasunkiem« [szyk 11 : 8] (17; 2): BielKom C7, F8; Yáko Sará [...] dobrze ſie byłá nye przepádła cżáſu yednego/ od kłopotu á fráſunku/ gdy yey dzyewká ná ocży wyrzucáłá nyeſſcżęſcye/ ktore od mężow myáłá GliczKsiąż C2; RejWiz 71v, 115; RejPos 139, 330v; HistLan E3v; RejZwierc 153v, 157v; CzechEp 69, 105; PudłFr 71; BielRozm 10; GrabowSet K3v; KołakCath C3v; WujNT 249; SkarKaz 45a; PudłDydo B4. [Ponadto w połączeniach szeregowych 15 r.].

»nędza a (i) kłopot« (4): RejPos 75v; bo coby po długim żywoćie/ Ieſliby go w nędzy wiésć przyſzło y w kłopoćie? KochEpit A4; KochMRot B3; LatHar 624. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.].

»niemoc i kłopot« (1): Przytym możeſs vznatz ijż mily bog niégdy widzi ſie ſpatz/ a niéiako o nás niedbatz/ to ieſt gdy dopuſſcżá niemocy/ ij ijnſſé kłopoty OpecŻyw 44. [Ponadto w połączeniach, szeregowych 5 r.].

»nieszczęście i kłopot« (1): Bodayże iáwnéy nie vſzli ſromoty/ Którym nieſzczęśćie/ y moie kłopoty Dobrą myśl czynią. KochPs 50.

»kłopot i płacz« (1): A iákoż chwilki iedney y momentu w bolu docżeśnym nie wytrwaſz/ ábyś wiecżnego vſzedł/ á tám gdźie kłopotow y płácżu nie máſz/ kiedykolwiek fortunnie przyſzedł? LatHar 578.

»kłopot i pot« (1): Bo gdyby ſię ich toraz więcey nákłádło: á X.K. przyſzłoby ná wſzytkie porządnie po proſtu ſzcżerze y porządnie odpowiedáć: [...] żalby mi I. M. było: bo by tego nie mogł bez wielkiego kłopotu y potu odpráwić. CzechEp 105.

»praca, (i) kłopot« = labor et fatigatio PolAnt (6): Przez twé prácé ij klopoty/ racż téż mily Iezu przyiątz moie roboty. OpecŻyw 30v; BibRadz 1.Thess 2/9; BielKron 96v; RejPos 319v; NiemObr 171; CiekPotr 83. [.Ponadto w Połączeniach szeregowych 7 r.].

»przeklęctwo i kłopot« (1): A wſzákoż ſie wy ſtrzeżćie rzeczy zápowiedźiánych/ [...] byſćie w przeklęctwo y w kłopoth [ne ... ponatis ... in anathema et turbetis] nie wpráwili woyſká Izráelſkiego. BibRadz Ios 6/18.

»przygoda, kłopot« (1): áli w krotkim cżáſie/ Przyſzłá znowu przygodá/ drugi kłopot záſię. HistHel B2v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»kłopot a roztyrk« [szyk 1 : 1] (2): Y dokońcá wyzwoliſz mię od roſtyrkow á kłopotow wſſech 1udzi RejPs 26; RejPos 76v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r]

»kłopot, (i, a) smutek« [szyk 2 : 2] (4): Bacż tu pilnie a rozważay iak mily bog przepuſſeżá na ſweé wybrané/ klopoty/ ſmutki/ tu rozmnożeniu odplaty. OpecŻyw 13v, 28; LubPs Iv; BielKron 466v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.].

»kłopot albo staranie« (1): Afflictor ‒ Kłopot albo ſtaranie zadaiacij, Moij kat, trapielća. Calep 40a.

»strach i kłopot« (1): Nędznyć śioſtro táki żywot/ Gdzie ieſt záwżdy ſtrách y kłopot. BierEz M4.

»kłopot i szkoda« (1): Látá twoié ſye nie bały Stráchu śmierći/ choć niemáły Przez czás obtaczał ćię młodą/ Z kłopotem náſzym y ſzkodą. ZawJeft 45.

»śmierć i kłopot« (1): Iákobyſmy tu od śmierći y kłopotow beśpieczni byli SkarKaz 245b.

»teskność i kłopot« (1): Witay ſpodziewány gośćiu: czekałem ćię w teſknośći żywotá tego y kłopotách iego. SkarKaz )(2.

»troska, (abo, i, a) kłopot« [szyk 6 : 4] (7): BielKom E6v; LubPs F2marg, ff3; WYnędzona duſzá ma/ w nieſzcżęſnym żywoćie/ Woła ku tobie Pánie/ w troſce y kłopoćie GrabowSet B; KochFrag 15; OstrEpit A2v; GosłCast 37. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.].

»kłopot, (i, a, ani) trudność« [szyk 2 : 2] (4): Maſz odemnie od oycá dobre wychowánie/ Bez kłopotu trudnośći dobrá znábywánie. BielKom C4; RejPos 7 1; RejZwierc [782]; CzechEp 335. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.].

»kłopot i trwoga; trwoga z kłopotem« (1; 1): W puſzcży/ gdźie trwogi mieſzkáią z kłopoty/ Krzycży/ lękliwa rzecżká GrabowSet T; LatHar 187. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»kłopot i ucisk« = afflictio et angustia PolAnt [szyk 1 : 1] (2): BudBib Ps 118/143; prożnoby tobie tuſzył żeby do żywotá wiecżnego wniść miał: gdyż do niego potrzebá wniść przez wiele kłopotow y vćiſkow CzechEp 23. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.].

»upadek i kłopot« (1): Teras ſynu moy rozmiłuy ſię bráćiey ſwey/ áni imi gardz wſercu twym/ [...] bo vpadek przychodzi zá pychę/ y wielkie kłopoty. BudBib Tob 4/13. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»kłopot, (i, a) żal« [szyk 2 : 2] (4): Z woyny ſye wróćił Iephthes człekiem ſławnym: W domu/ żal/ kłopot/ záſtał przyiechawſzy. ZawJeft 3, 42; GrabowSet D2, Ov. [Ponadto w połączeniu szeregowym 4 r.].

Wyrażenia przyimkowe: »bez, przez, okrom kłopota« = sine cura Mącz; sine sollicitudine Vulg (20 : 1 : 1): sine quavis molestia alias przeſzclopothu ZapMaz II Ł 7/82v; RejJóz C8; BielKom C4, D7v; RejWiz 44; RejZwierz 119, 12 1v, 134, 138v; Mącz 176a; RejZwierc 82v, 227, 246; niechay ſye [chory] vbierze/ á [...] to czego mu napilniéy/ bylo okrom kłopotu/ ſpráwuie. Oczko 28; Słuchay mię/ kto prágnie długiégo żywotá/ A chce wieku ſwégo záżyć bez kłopotá. KochPs 47; CzechEp 105; KochMRot B2 [2 r.]; KochPieś 78; PudłFr 22; WujNT 1.Cor 7/32; KlonFlis C4; PudłDydo B4.

»z kłopotem« (16): Cżáſem nań przydzye roſkoſz á cżáſem s kłopotem/ Obchodzi ſie z nim ten ſwiát iáko z dzikim kotem. RejWiz 12v, 131v; BielKron 96v, 162; Owa wſzędy á wſzędy s kłopotem vżywa nędzny woyt cżáſow ſwoich RejPos 316, 71, 325v; RejZwierc 225v, 237v; CzechEp 335; ZawJeft 45; GrabowSet G3v; WyprPl A3v; KmitaSpit B3v; VotSzl A4v; GosłCast 64.

»w kłopocie« = i aerumna PolAnt, Vulg; in tribulatione PolAnt; in malis Vulg (61) : Biedá mnie nędzney śieroćie/ Oſtawſzy w tákim kłopoćie. BierEz O2v; OpecŻyw 14; OpecŻywPrzedm C3v; GlabGad Gr8; RejRozpr F4; RejJóz B7v, G6v, L3v, M4, M6 (9); RejKup ſ5, dd6v; LubPs Iv; Ano kápye zá ſzyię/ woz ſtoi we błocie/ Azaſz więc nędzna głowá thám w iednym kłopocie. RejWiz 72, 32v, 86v, 104v, 142; RejZwierz 6v [2 r.]; BibRadz 2.Dor 11/27; BielKron 259v, 321; RejPos 332; BielSat [I4]v; RejZwierc B4v [2 r.], 160v, 227v; BudBib Ps 17/7, 4.Esdr 16/41; BudNT 2.Cor 7/3 [4]; Tám gdy pocżął w kłopocie lać ná wodę woſki/ Poznał iuż ſwoy vpadek/ y pokinął wroſzki. PaprPan [Gg]4v; KochPs 48; SkarŻyw 263; KochEpit A4; KochFr 31, 132; WisznTr 32; BielSjem 15; KochPieś 20; Bo ſtáráiąc ſye ták pilno o złoćie/ Chlebá ſwoiégo vżywaſz w kłopoćie. PudłFr 43; ArtKanc V3; ZawJeft 16, 39; GrochKal 22; GrabowSet B [2 r.], T2v; OstrEpit A2v; LatHar 187; WujNT 2.Cor 11/27; WysKaz 9; SkarKaz 550a; CzahTr [D2], L3; SzarzRyt A4v.

a. Życie doczesne, życie bez wyższych aspiracji (19): Kiedy iuż łáſki Páńſkiey náwſzem pewien będzyeſz/ Iuż tego y wiecżnego kłopotu zábędzyeſz. RejWiz 157v, 67v, 74, 124v, 184v; PAtrzayże tu moy brácie/ ieſliże to żywot/ Mogłby to właſniey názwáć/ dobrowolny kłopot. RejZwierz 140v; ArtKanc F17v; KlonKr Bv; Vderzył ſztychem w pierśi [...]/ Y z żywotem poſpołu dokońcżył kłopotá. KlonWor 43.

kłopot czyj (1): A po tym náſzym kłopoćie/ rácżże dáć w wiecżnym żywoćie/ mięſzkáć z tobą ArtKanc P5v.

W przeciwstawieniach: »kłopot ... wdzięczne gody, rozkosz, dobry a wdzięczny żywot« (3): A przecżże nam ma być żal s tey márney goſpody/ Gdyż s kłopotu idzyemy tám ná wdzyęcżne gody. RejWiz 105; RejZwierc 106v; Zywot przemienił w roſkoſz po kłopoćie. KlonKr B3.

W charakterystycznych połączeniach: dobrowolny kłopot, krotki, mamy, ustawiczny; opuścić kłopot, porzucić; kłopotu dokończyć, zabyć; wrocić się do kłopota.

Wyrażenia: »śmiertelny kłopot« (1): Nic tu nie ieſt wiecżnego w śmiertelnym kłopoćie. GosłCast 43.

»świecki kłopot« (2): Co ieſt zá krotochwilá w ſpokoynym żywocie/ A co záſię zá fráſunk w tym ſwieckim kłopocie. RejWiz 76, 75v.

Szeregi: »kłopot a frasunek« (1): A ták trudno to ieſzcże kto ma właſnie dobrym á wdzięcżnym żywotem názwáć/ iedno kłopotem á fráſunkiem. RejZwierc 106v.

»nędza i kłopot« (1): co ieſt rádość/ weſele/ y na wyżſze ſzcżęśćie/ gdy wierni będą wyięći ſtych nądz y kłopotow ſwych [...] á będą vżywáć dźiwnych ſpraw/ y roſkoſzy niebieſkich. GrzegŚm 41.

»praca a kłopot« (1): Pioſnká dzieſyąta [...]/ w ktorey vkázuie iż żywot ten ludzki nic inego nie ieſt/ iedno pracá á kłopot vſtáwicżny. LubPs hh6.

»kłopot a śmierć« (1): Then ná málucżki cżás vćirpiał krociuchny kłopoth á krociuchną ſmierć/ á ná wiecżne cżáſy ſobye roſkoſzuie RejPos 321.

b. Sąd boży, obawa przed nim, groźba potępienia wiecznego; śmierć (37): Ieſly ſobie nieugonyl. Panſkiey Laſky za zywota Niewizwonys go ſklopotá. RejKup 14, c3v, K, o3, o5v, r8v (15); LubPs Lv, L4, Q2; BibRadz Sap 10/9; Zły także y po ſmierći nie vydzie kłopotá. RejZwierc 270v, 220, 231, 238v, 244v, 272v; ArtKanc R18v; RybGęśli D3. [Cf a. RejWiz 157v].

W przeciwstawieniach: »kłopot ... bojaźń pańska, łaska« (2): Otoż duſzę niewinną z Máieſtatu ſwego/ Podawa iáko w ſequeſtr do ciáłá márnego. Aby iey thu probował iáko w ogniu złotá/ Ieſliże łáſki godná/ álbo theż kłopotá. RejWiz 117; Lepſzy ieſt kąſek z boiaźnią Páńſką/ niżli wielki ſkarb z kłopotem [et contritio est in eo]. BibRadz Prov 15/16.

W charakterystycznych połączeniach: piekielny kłopot, przyszły (3), srogi (2), stary, wiecZny (3); godny kłopota, wiele; kłopot mnożyć, precz pędzić; ujść (uchodzić) kłopota (12), zapomnieć, zbawić; prozen od kłopota; wybawić od kłopota; wywieść z kłopota, wyzwonić; słyszeć o kłopocie, wiedzieć (2); zostać w kłopocie; kłopot ściśnie, zmieni się.

Zwroty: »używać kłopotu« (1): Ktorzy s cżáſem záżyli ſwiátá pieſzcżonego/ Iuż tám muſzą vżywáć kłopotu wiecżnego RejZwierc 270v.

»kłopota zbyć« (2): A gdy tak rozumieċz będżieſs Wiele tú kłopota z będżieſs A to twe wſytko z bawienie RejKup ſ5v, i3.

Szereg: »kłopot i trwoga« (1): Iuż mię były piekielné kłopoty śćiſnęły/ Y trwógi práwie oſtátnié zięły. KochPs 175.
Wyrażenia przyimkowe:»z kłopotem« = contritio est PolAnt (2): BibRadz Prov 15/16; Nie toć ieſt ſzcżęſcie vſtrzępić ſie złotem/ Gdy duſzá ſiedzi w tym ſzcżęſciu s kłopotem. RejZwierc 229.

»w kłopocie« (3): Owa ſwieczy Patronowie Ziednaia mu ieſcze ſdrowie. Czo im tu ſluzyl wzywoczie Teras ich trzeba wklopoczie. RejKup c3v, f4, f8v.

c. Nędza (17): Ey głupieć ſie obchodzi ten z dziećmi ſwoiemi/ Ktory mogąc poki żyw nie vznáć kłopotá/ Rozda wſzytkę máiętność dzyeciom zá żywotá. HistLan D4v, B3v, D4v, E2.

W przeciwstawieniu: »kłopot ... złoto« (5): RejZwierz 37v; RejPos Ooo6; Lepſza ieſt cnotá w kłopocie/ Niżli niecnotá we złocie RejZwierc [233] [idem 239], 229, 239.

W charakterystycznych połączeniach: wielki kłopot; nosić kłopot, odjąć, uznać; kłopotu zbawić; w kłopot wprawić; polerować się przy kłopocie; być w kłopocie (2), mieszkać, zostawić.

Zwroty: »mieć kłopot« (1): Iák dzieciom pomagáć máią ku dobremu mieniu. Nie dáiąc nic w ich ſzáfunek zá ſwego żywotá/ Chcąli vżyć wcżáſu ſwego á nie mieć kłopotá. HistLan A2.

»kłopot zadać« (1): áni im Rzeźnicy/ Piekárze/ młynárze/ ćiężko niech nie czynią/ álbo kłopotu nie zadáią [et perturbent JanStat 218]/ chcąc od żaków y ſtudentów od iátek/ pożytków/ młynów/ więcéy niż od mieſczan [...] wyćiągáć. SarnStat 202.

»kłopotu zbyć« (1): A záwżdy gdzye wzyąć tu wzyąć áby kłopotu zbyć RejWiz 31v.

Szereg: »kłopot i ubostwo« (1): Podobáłá ſię łákomey Eudoxyey winnicá iedney wdowy Kállitropi názwáney/ y tym práwem koſztuiąc iágod zniey/ iſz byłá w ſąśieſtwie winnicom Ceſarſkim/ odięłá ią: y w wielki kłopot y w vboſtwo wdowę nędzną wpráwiłá. SkarŻyw 88.
Wyrażenia przyimkowe: »z kłopotem« (1): Pewnieby był pogrzebion gdzie w gnoiu pod płotem/ Náćirpiawſzy ſie wiecżney nędze ſwey s kłopotem. HistLan F.

»w kłopocie« (7): RejZwierz 37v; RejPos 358; Nie bądź nikomu winien/ nie będzieſz w kłopoćie. BielSat D2 [idem BielRozm ]; RejZwierc [233], 239; BielRozm 25; LatHar 650.

d. Niebezpieczeństwo (17): RejWiz 65v; RejZwierz 36v; POtkowá s krzyżem kto to ma ná piecży/ Nie złe ſą iſcie tho obiedwie rzecży/ Iedná z żelázá á druga ze złotá/ A obie przedſię bronią od kłopotá. RejZwierc 210v, 211.

W przeciwstawieniu: »kłopot ... dobry dzień« (1): RejPos 280 cf »kłopotu używać«.

W charakterystycznych połączeniach: pewny kłopot(-y) (2), rozmaite, straszny (2), wielki; (od) kłopota bronić (2), zapomnieć; w kłopocie bywać (2), chować; kłopot minie (2).

Zwroty: »kłopot mie(wa)ć« (2): Iákie niebeſpiecżeńſtwá á iákie kłopoty Miewa/ komu iuż we łbie grzebą więc ty koty. RejWiz 42, 109v.

»kłopotu używać« (1): s cżego y wielkich trudnośći/ y wielkich niewcżáſow/ y wielkiego kłopotu á niebeſpiecżeńſtwá vſtáwicżnie vżywáć muśi/ á nigdy dobrych dniow vżyć nie może zá żywotá ſwego. RejPos 280.

»zbyć kłopotu« (2): RejWiz 13; Wiárą Lot zbył w Sodomie/ ſtráſznego kłopotu. RejZwierz 132.

Szeregi: »kłopot, (i, a) (trudnośći i niewczasy i) niebezpieczństwo« [szyk 2 : 2] (4): RejWiz 42; RejPos 138v, 280; brzuch [...] co y ſtáránia wſzyſtki ták vłácnia/ iż niebeſpiecżeńſtw y kłopotow zápomniawſzy/ zá gory [...] ludźmi ná wcżás od Bogá co nawiętſzy vcżynionemi/ cżáſem więc y z vtrátą żywotá/ rzuca. GostGospSieb +2v.

»kłopot, przygoda« (1): Rozmáite kłopoty/ rozlicżne przygody RejWiz 90.

»kłopot a żałość« (1): Iáki kłopot á żáłość tám narod ludzki miał. Iáko ie okrutna śmierć koſą podćináłá RejWiz 109v.

Wyrażenia przyimkowe: »z kłopotem« (1): Argus napierwey k woli Iáſonowi Zbudował náwę AEſonowicowi/ W ktorey po złote runo iechał potem Z wielkim kłopotem. KlonFlis C4v.

»w kłopocie« (5): RejAp 84 marg, Dd2v; RejPos 138v; [polipus] Iáką chce/ táką ſobie poſtáwę vprzędzie. [...] Podle źiołká źielony: á cżarny przy błoćie: Biały przy białey źiemi/ gdy bywa w kłopoćie. KlonWor 2, 38.

e. Kara; zemsta (8): RejJóz F7v; RejKup r7v; Acżći ták właſnie ma być od Krolá prawego/ Aby záwſze złe karał miłował dobrego. Ale ten tho nie s práwá/ lecż cżynił z niecnoty/ Prękie [!] tám nádchodziły niewinne kłopoty. PaprPan Hh2.

kłopot od kogo (2): Y nábrał wiele ſkárbow ſrebrá tákże złotá/ Zá co potym nie vſzedł ſam od nich kłopotá. PaprPan Hh3, Gg3v.

kłopot o co (1): Ale im podług myſli nie ſzłá ich niecnotá/ Bo o táki vcżynek nie vſzli kłopotá. PaprPan Gg3.

W połączeniu szeregowym (1): Bo przeſládowánie nowego przymierza/ od iákichkolwiek nieprzyiaćioł: y inſze wſzytkie krzyże/ klopoty y vćiſki: nie ſą ták iáko były pod zakonem/ zá wyſtępki y złośći poſtánowione CzechEp 368.

W charakterystycznych połączeniach: prędki kłopot, wielki, wszeteczny; siła kłopota; ucirpieć kłopot; bać się kłopota, ujść (2); nadchodzi kłopot.

Zwrot: »mieć kłopot [z kim]« (1): Gdy go záſię za páná Medyolanowie/ Przyięli/ mieli kłopot z nim oni pánowie. PaprPan [Gg]4v.
2. Kłótnia, zwada, niezgoda; spór; walka, wojna (42): Bo gdy náſtáną kłopoty Snadz więc omierzną forboty Radbyś w ten czás ſmukierzá miał Coby żelázem háwtował RejRozpr I3v, Cv; RejWiz 34, 69v; Płátnerz cżeka kłopotow/ chłopek ná wśi żniwá/ Bárwierz zwad/ Grubarz moru/ á Młynárze mliwá. BielSat C3 [idem BielRozm ]; RejZwierc 23 6v; NiemObr 16; BielRozm 20; Iáko gdy Król z poddánym zaydźie w iáki kłopot, zwłaſczá in crimine laeſae Maieſtatis, pátrz Alexándrá Królá Przywileiu w Metryce, tám iáki poſtępek w tey mierze przyſtoi, znaydźieſz. SarnStat 152.

kłopot miedzy kim (4): GroicPorz gg2v; gdyż iáko wiemy/ iż to ieſt napilnieyſze ſtáránie iego á nawiętſze goſpodárſtwo iego w they oſiádłośći ſwoiey/ áby mnożył kłopothy/ roſterki/ á niezgody miedzy wſzytkimi ſtany ná zyemi RejPos 333v, 266; WerKaz 303.

kłopot z kim (4): RejKup g4 cf W porównaniu, »kłopot mieć«.

kłopot czyj [w tym: G pron (1), ai (1)] (2): thák iż wſzytki kłopoty Lithewſkie Polſká muſiáłá záſthępowáć od Prus BielKron 387, 195.

W połączeniach szeregowych (8): RejWiz 185; RejPos 222v, 333v; RejZwierc 70v, 96, 141, 172v; ſtąd roſtą miedzy Małżeńſtwem roſterki/ nienawiśći/ nieprzyiáźni/ cudzołoſtwá/ vſtáwicżne kłopoty/ rozwody/ trućizny/ zábijánia/ y inne nierozlicżne grzechy WerKaz 303.

W przeciwstawieniach: »kłopot ... pokoj (2), zgoda« (3) : Izaż nie lepſzy pokoy niżli kłopot? RejZwierc [782], 79v; BielSjem 31.

W porównaniu (1): Fortuniem barzo folgował Bom ſniey zawſdy pozytek mial. A ſtobą zawſdy klopoty By wiednim worze dwa koty. RejKup g4.

W charakterystycznych połączeniach: cudzy kłopot, niepotrzebny (2), pewny, rozmaity, silny, szpetny, ustawiczny, wielki; kłopotu dosyć, niemało; kłopot(-y) krocić, (u)mnożyć (2), zastanawiać, zastępować, zostawić; kłopotu czekać (2), odejść, strzec się, umniejszyć; odwieść od kłopotu, powściągać się; zajść w kłopot; przebić się przez kłopot; słychać o kłopocie; być bez kłopota; używać czasów swych z kłopotem; w kłopocie być; kłopot nastanie, opuści, roście (2), upadnie.

Zwroty: »[z kim] kłopot mieć« [w tym: o co (1), o czym (1)] [szyk zmienny] (3): Gdy Trybunaći [...] s Pátrycyuſy kłopot mieli o zwirzchnośći/ [...] á w ten cżás ieden mąż s Sábinow [...] bacżąc roſterk miedzy Rzymiány/ zebrał łotroſtwá niemáło BielKron 119, 239v, 430v.

»kłopot a uży(wa)ć« [szyk zmienny] (2): RejPos 222v; Warchoł co záwżdy vżywa kłopotá/ Rownie by ciągnął ná káżdy dźień kotá. RejZwierc 227v.

Wyrażenie: »domowy kłopot« (1): Domowego kłopotu káżda ſie z was ſtrzeży: Boć ná zgodzie Rycerzka ſpráwá wſzem należy. BielSjem 31.
Szeregi: »burda, (a) kłopot« (3): RejPos 342v; A nie roſkoſzże to brácie miły? być w pokoiu od burd/ od kłopotow ſwiátá tego/ być w pokoiu á w obronie Páná ſwego / od káżdego niewidomego nieprzyiacielá ſwego. RejZwierc 173v, 173v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»groźba, kłopot« (1): Poźrzy y wrząd domowy/ iáko idzie ſtronnie/ Wſzędzie groźby/ kłopoty/ iákoby á woynie. BielRozm 7.

»mord i kłopot« (1): Zgáſło to wſzytko: gdyś ták piękne cnoty, Ná mord obroćił, y ſzpetne kłopoty. KlonKr C3.

»roznica i kłopot« (1): s tey przycżyny w Węgrzech były roznice wielkie y kłopoty. BielKron 416.

»rozterk, (a) kłopot« (2): przyſtáli kniemu niektorzy/ ábowiem theż ſámi z ſobą mieli roſtherki a kłopoty BielKron 239v; RejPos 266. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.].

»swar i kłopot« (1): A to dla tego/ áby vporni ludźie powſćiągáli ſye od niepotrzebnych ſwarow y kłopotow GroicPorz dd2v.

»kłopot a zakrwawienie« (1): vmnieyſzyło by ſye kłopotow/ á wielkiego zákrwáwienia między przyiaćioły. GroicPorz gg2v.

»zbytek i kłopot« (1): zbytki y kłopoty cudze kroćił á záſtánawiał. BielKron 184.

»zwada, kłopot« (1): Nie ſłycháć tám o zwádzye/ o żadnym kłopocie RejZwierz 87. [Ponadto w połączeniu szeregowym ].

Wyrażenia przyimkowe: »bez kłopotu« (3): y wiele ich naydźie/ ktorzy bes tego brákowánia Gierady rowno ſye wſzythkim co kolwiek ieſt dźielą ćicho/ bes kłopotow GroicPorz gg3; RejPos 342v; RejZwierc 227v.

»z kłopotem« (1): Y radbych wiedział co ma warchoł po tym/ Iż ſwoich cżáſow vżywa s kłopotem. RejZwierc 227.

»w kłopocie« (1): będą myędzy imi długie walki/ á wtym ich kłopoćie Turcy poſiędą Węgierſką zyemię. BielKron 195.

W przen (1): To iuż duſzá z rozumem wnet o tym hárcuie/ A będzye śiłny [!] kłopot/ choć ciáło nie cżuie. (marg) Co yeſt ſen (–) RejWiz 120.
3. Drewniany zamek u drzwi (4): A gdzie wżdy zápárte wrotá Nie ták człek pewien kłopotá RejRozpr I4v; Mnimas być fam klopot maly Y zawiaſy ſię ſpadaly. RejKup e5; iż ſiodmego dniá Márcá thopią Márzánę [...] ſpiewáiąc: Śmierć ſie wije po płothu ſzukáięcy kłopotu etc. BielKron 344.
Przen: Zamknięcie spichrza lub stodoły (1): Kxiądz wſſytko chce mieć w kłopoćie Stoi by woyt przy roboćie RejRozpr B3v.

Synonimy : 1. boleść, brzemię, ciężkość, doległość, fasoł, frasunek, męka, nieszczęście, niewczas, piecza, przeciwność, przygoda, przykrość, roztyrk, smutek, staranie, teskność, trapienie, troska, troskanie, troskliwość, trudność, ucisk, udręczenie, utrapienie, zamutek, zasmęcenie, żal, żałość; c. ubostwo; d. niebezpieczeństwo; e. kara, karanie, kaźń, krzyż, wina; 2. burda, burzka, fasoł, gniew, hadrunek, niesnaska, niezgoda, poswarek, roznica, rozruch, roztyrk, spor, swar, walka, wark, waśń, wojna, wzburzenie, zajście, zamieszanie, zamieszka, zwada; 3. kłotka, skobel, zamek, zawora.

Cf KŁOPOTANIE

MM