Neutro pede satis utilis, Nie może ſie áni ná tę áni ná owę nogę przigodźić/ álbo ná obie nodze pies/ to yeſt nie może ſobie nie pomoć. Mącz 511a.

Ręká vmywa rękę/ nogá nogi Wſpiera: przyiaćiel port przyiaćielowi. KochOdpr A4.

Oſyeł kędy ſyth może być/ támo ná to myeſcye ma idź. Gdźye mu iedná nogá tyie/ támo drugą wźyemyę biye. March¹ A3v.

Bo kiedy nogá chroma/ tám trudno vciekáć RejZwierz 38,

Valet cursu, Nie wrzód mu w nogi/ może dobrze biegáć. Mącz 473d.

A trzebá tám pilnie vpátrowáć gdzie ſtępić/ iáko po grudzie boſemi nogámi RejZwierc 25.

y iáko o nich rádzić/ á nie tylko ſobie ná nogi iáko paw pátrzyć RejZwierc 41.

nogi mu chodzą po kolędzie RejZwierc 61.

A lepiey záwżdy nogę wywinąć niżli złámáć. RejZwierc 73.

Bá cżáſem y ná piaſku poſliznie ſie nogá. RejZwierc [272].

Trudno to káżdy ma przewieść ná ſobie/ Zeby miał ſkákáć gdy iuż nogá w grobie WisznTr 24.

Czáſem téż [kot] y z dáchu ſpádnie/ A przedśię ná nogi pádnie KochSob 59.

A gdźie przeſkocżyć niemogę/ Tám podłáźić vcżę nogę. RybGęśli B2v.

»noga cierpnie« (1): gdy nietylko ſye nogá kurczy/ ále ćiérpnie Oczko 33.

»samy nogi drgają, skaczą« [szyk zmienny] (1:1): Bo w roſkoſzy á w ſzcżęſciu/ ſámy ſkacżą nogi RejZwierz 40; Kiedy w bęben przybijáią/ Sámy nogi práwie drgáią. KochSob 57.

»nogi drżą, noga się trzęsie; drżenie nog« [szyk zmienny] (2:1;1): FalZioł V 44v; Ale mi iakos drzą nogy Wloſzy wſtaly iako rogy. Prawie mi ſię Lęklo ſercze RejKup e5; BielKron 258; RejZwierc 73v.

»co jest (a. działo się) przed nogami« [w tym: czyimi (1)] (2): BielŻyw 4; Bo ſye ná zad oglądał: ná to/ co ſye dźiáło Przed nogámi/ nie patrząc/ álbo dbáiąc máło. KochProp 9.

»noga na nodze leży« (1): Phalanx, Woysko drabskie/ oſḿ tiśięcy pieſzich w ſobie máyące ku bitwie vſzykowáne/ gdy tarczá ná ná [!] tarczy/ nogá ná nodze leży. Mącz 296d.

»nogi mdleją« (2): BielKron 108v; Wielki Pan/ co od głodu nie mdleią mu nogi. PudłFr 59.

»plątają się, zataczają się nogi [komu]« [szyk zmienny] (1:1): Ano mu ręce gędą/ zápłynęły ocży/ Nogi ſie zátacżáią/ nie dáleko ſkocży. RejWiz 93; Wáruy chybić nádoł drogi/ Ieſlić ſie plątáią nogi. RejZwierc 237.

bibl. [Eccli 6/36] »progi (a. stopnie) drzwi [czyich] pociera noga [czyja]« (2): Gdy vyrzyſz mądrego/ wſtaway ráno do niego/ á progi drzwi iego niech poćiera nogá twoiá [gradus ostiorum illius exterat pes tuus]. SkarKaz 42b, 580a.

»nie masz gdzie postawić i nogi« = nie mieć ziemi, majątku (1): Choćia domá niemáſz gdźie poſtáwić y nogi. KlonWor 56.

»gdzie [kogo] nogi i wiatry powiodą« (1): Idź gdźie ćię nogi/ y wiátry powiodą KochPieś 50.

»nogi puchną (a. (o-, za)puchną); puchnienie (a. puchlina) nog; nogi opuchłe (a. spuchłe), puchnące« [szyk zmienny] (9;3;3:1): RejWiz 15, 30v, 66v; RejZwierz 122v; onąż poléwką ćiepło omyway opuchłe nogi koniowi SienLek 175v, 88, 120 [3 r.], 175 [3 r.], Aaaav; RejZwierc 59v, 194; Vmárł potym Irzyk 1471. z puchliny nog StryjKron 627.

»nogi służą [komu]« [szyk zmienny] (2): Deserunt hunc pedes, Nie chcą mu nogi więcey służyć. Mącz 387d; KochFr 22.

»nogi się nie spracują; niespracowana noga« = pes recens Mącz (1;1): Mącz 348b; Ten co dáleko w drogę idźie [...] ma przy ſobie mieć/ żyły z nog y z ſkrzydeł żoráwich/ tedy ſye mu áni tułow áni nogi nieſprácuią. SienLek 158v.

»poki na nogach stoję (a. może stać, a. będzie stał« [szyk zmienny] (3): Dum anima spirabo mea, Poki duſzá w ćiele/ poki ziewam/ ná nogách ſtoyę. Mącz 408c; BielSpr 45; Odpowiedział záthym Brutus: Záprawdę Collátine poki ia ná nogach ſtać będę/ nie będzieſz mogł zdraycow Oycżyzny karániu odiąć Phil E2.

»nogi ustały« (1): Zyły mi wſzytky zmartwiały Recze y nogy vſtaly. RejKup e5v.

»noga się zapali; nogi zapalenie« (1;1): Też gdy ſie komu noga zapali z ſiniałą cżyrwonoſcią/ thedy tym kwaſem okładay/ vznaſz pomocz niemałą. FalZioł III 42d; nóg/ dłóni/ twarzy/ zápalenié Oczko [40].

»nogi, w nogę całować (a. pocałować); (po)całowanie nog« [w tym: czyje (33), komu (11), kogo (1)] = osculari pedes Vulg, PolAnt (46:3;5): OpecŻyw 91, 91v, 92v, 156v, 166, 173v; Iezu ktorys Magdaleny od poczałowania nog twogich nie odpędził. TarDuch B4v; Prze Bog proſzę day nam ale poczałować nogę Bochmy tobie nigdy w ocży ſnadz nie godni poyrzeć RejJóz O8; KromRozm II h3v; Iżaſz Piotr ſwięty kazał kiedy przed ſobą pádáć/ y nogi ſobie Krolom/ Pánom/ y Ceſárzom cáłowáć? KrowObr 25v, 34, 234; Leop Luc 7/38, 45; RejFig Aa2 [2 r.]; [Dyjoklecyjanus cesarz] był hárdy/ fortunny/ okrutny ná krześćiány/ kazał ſobie nogi cáłowáć vbrawſzy ſie w boty złote s perłámi. BielKron 154; Ná tym zieździe w Nycee Krol Fráncuſki Papieżá cáłował w práwą nogę BielKron 216v, 167v [2 r.], 242v, 459, Kkkk3; RejAp 114v, 144v; RejPos 307v, [308]; KuczbKat 420; BudNT Luc 7/38; Wſzákże my Etyopiánie w tákiey wadze mamy ſtolicę Rzymſką: iſz tych nogi cáłuiem/ ktorzy z Rzymu do nas przychodzą SkarJedn 310, 195, d8; Kazánia y piſmá świętego zwielką chućią ſłucháłá y pámiętáć chćiáłá: á po kazániu chćiáłá nogi cáłowáć káznodzieiom: cżego gdy iey bronili/ cżyniłá wielkie nárzekánie y płákánie SkarŻyw 581, 28, 171, 293, 429, 511, 581; [Papież] łágodnie dárámi ſwoimi/ y vpominkámi zwyćięża/ tych ktorzy przed nim vpadáią/ nogi iego ſmrodliwe/ choćiaż perfumowáne/ y klenotámi obłożone/ cáłuią CzechEp ) 350, 90, 400; NiemObr 41, 64, 161; WujNT Luc 7/38, 45, s. 412 [3 r.], Xxxxx3v [2 r.]; SkarKaz 159a, 672a.

»na nogach chodzić, pość, chodzący; nogami iść (a. pość), stąpający; nie postąpić nogą« [szyk zmienny] (4:1:1;2: 1;1): FalZioł IV 32a; GlabGad D4v; RejPs 169v; Sonipes, Koń/ hinſzt bárzo brzmiący/ bárzo gdy nogámi idzie. Mącz 402b; Sequere propere me ad macellum strenue, Pódź zá mną prętko ochotnie ná nogách do yátek. Mącz 420c; LeovPrzep H4v; Y Poſzedł Iáákob nogámi ſwemi [Et levavit Iahacob pedes suos] BudBib Gen 29/1; KochPs 174; SkarŻyw 472; MWilkHist E4v.

»na cudzych nogach chodzić« (1): PRzeto nie rad do ćiebie ná biéśiádę godzę/ Bo téż nie rad ná cudzych nogách do dom chodzę. PudłFr 35.

»na czter(z)ech nogach, na dwu nogu (a. nogach) chodzić (a. chodzący)« = quadrupedare Mącz, Calep; ambulare super quattuor pedes PolAnt (5:2): Tymżeć ſie też oſli ſzkodzą/ Ktorzy ná dwu nogu chodzą BierEz Q3; Natura tak opartzyła [!] gdiż niewiaſta chodzi na dwu nogach przeto [cice] na pierſiach poſadzone, aby niżej będąc chodzeniu nie zawadzały GlabGad D6; Mącz 335c [2 r.]; BudBib Lev 11/20, 21; Calep 883a.

»poślednimi [= tylnymi] nogami chodzić« (1): Ktory koń iáko krowá álbo iáko ſárná poślednimi nogámi chodźi/ then rad dobrze ſkacze/ y rychło biega. SienLek 187.

»za nogi chwytać (a. pochwycić, a. uchwycić), jąć, popaść« [w tym: kogo (4)] [szyk zmienny] (3:1:1): Także on [lis] za nogi [ptaki] chwyta y pożyra. FalZioł IV14a; BielKron 92, 448; Skłádźmy ſie práwi kołem/ iżby ieden drugiego głową dotykał/ á ták ieſliby ktorego z nas Wilk zá nogę popadł/ vcżuie podle niego drugi GórnDworz P5; HistRzym 103v.

»nie czuć nog« (1): Vrám Gázdá/ Rátá przebog Iużći lecę/ niecżuię nog. MWilkHist C4v.

»czynić ochotne nogi« (1): Ty oſtátnim rátunkiem: gdy rzecży nie ſłużą/ Cżyniſz ochotne nogi y puſzcżaſz ná dłużą: Przypáſuieſz do koſtek podwiąſki ſkrzydláte KlonWor 1.

»da(wa)ć chwałę przed nogami [czyimi]« (2): Oto przypędzę ie kthemu iż przydą á będą chwałę dáwáć przed nogámi twemi [et adorent ante pedes tuos Vulg Apoc 3/9]. RejAp 38, 190.

»nogami deptać (a, po-, roz-, w)deptać, a. podeptawać), (ze)trzeć (a. ścierać), potłaczać, rozszłapać, starty, wdeptany, podeptanie; w nogach podeptać« [w tym: co (17)] = niszczyć; pedibus conculcare HistAl, Vulg; conculcare Vulg, Calep; pessundare Mącz, Calep; (con)terere pedibus HistAl; conculcare in pedibus PolAnt; pessum premere, pedibus proterere Mącz; interculcare, proterere; protritus; conculcatio Calep (18:3:1:1:1:1:1;1): [lew] Rozgniewał ſie ná żábę vbogą/ Rozdeptał ią ſwoią nogą. BierEz K3v; HistAl B8v [2 r.], K4v; MurzNT Matth 7/6; KrowObr 102; Leop Matth 5/13; BibRadz Dan 7/7, 19; BielKron 429v; Pessundo, Roſproſzyć/ Nogámi podeptáć/ W niwecz obróćyć. Mącz 92a, 294d [2 r.], 451b; BudBib Dan 7/7, 19; BudNT Matth 7/6, B3 marg; Swiątnicá twoiá gore/ namiot roztargány Leży w prochu ſzkárádźie nogámi wdeptány. KochPs 110; KochFr 105; Calep 234b [2 r.], 550a, 795a, [866]a [2 r.]; WujNT Matth 7/6.

»deptać, wycierać nogami« [w tym: kogo (6), po czym (1)] = okazywać nad kim swą władzę, wzgardę; apolactizare Calep [szyk zmienny] (8:1): Drudzy lepak iey milégo ſyna nogami deptali OpecŻyw 137, 115v; Thakże Alexánder trzeći/ izali Ceſárzá Fryderyká Bárbaroſsę wezwánego nie záklął/ á potym go nogámi deptał KrowObr 39; BielKron 183; RejAp 114; NiemObr 64, 167 [2 r.]; Calep 81b.

»nogami deptać, ziemię kopać« = być niespokojnym, niecierpliwym [szyk zmienny] (2:1): ázaż może ſpokoiem poſtać? iedno ſie wierći/ kręći/ nogámi depce RejZwierc 75v; [koń] Wdźięcznym głoſem poryza/ wędźidłá ſmákuie/ Nogámi źiemię kopa/ páná vpátruie. KochEpit A2v; KlonWor 76.

»ziemię deptać nogami; nogi [czyje] depcą po ziemi (a. błoto)« = chodzić po ziemi (1:2): SkarJedn 254; A tu póki iéy [panny] nogi depcą ſproſné błoto/ Przed którémi nieſtoi nizacz ſczéré złoto: Niechay záwżdy ſwé ſpráwy odpráwia ſczęśliwie PudłFr 67; Sżcżęśliwi ſą: Neptuná wioſłámi nie porzą/ Ziemię depcą nogámi/ á wołmi ią orzą. KlonFlis B2.

»drgnąć nogą« = umrzeć (1): A tak iuż ſtani na ſąd boży A każ vkladaċ na woży. Strzelby/ prochy/ kule/ drzewa Boċ iuż tego tam nietrzeba Bo tam ſturmi niepomogą Iuż tu natichmiaſt drgnies nogą. RejKup C.

»w nogi dufać, w nogach nadzieję położyć« [szyk zmienny] (2:1): BierEz L3v; Nátychmiaſt márnie zginął [zajączek] źwierzątko vbogie/ Ktore nie ma obrony/ iedno duffa w nogi. RejWiz 126; KochJez B2v.

»w nogę dunąć« = uciec (1): Chłop mu dał dzieſięć groſzy/ á ten w nogę dunął. RejFig Cc7.

»dźwigać spieszno nogi« (1): kſiądz we Włoſzech widząc/ kiedy zbrodniá kát wyſwiecáiącz z miáſtá/ okrutnie ſiekł miotłámi/ [...] rzekł k niemu. Niebożę ſtradny/ dzwigay ſpieſzno te nogi/ á co naprędzej zbądź tey boleśći/ y ſromoty. GórnDworz P2.

»na wędrowkę nogi gotować; ku bieganiu zgotowane nogi« (1;1): LubPs aa; Skoro ich teſkność vymie: ná wędrowkę nogi Gotuią KlonWor 51.

»iść, (przy)leźć, łazić na ręku i (a, na) nogach« = ire manibus et pedibus HistAl [szyk zmienny] (2:2:1): HistAl Nv; Y leźli przez onę ſkáłę ná ręku y ná nogách áż ná drugą ſtronę przeleźli BielKron 64v, 147; RejAp 114, 144v.

»u nog klęczeć (a. (po)klęknąć), do nog przyklękać« [w tym: czyich (2), komu (1)] [szyk zmienny] (3:1): SkarŻyw 134; MWilkHist H4; klęknąwſzy v nóg oycowſkich/ prośiłá KochWz 142, 142.

bibl. »kopać doły pod nogami [czyimi]« (1): A ieſli przypádną ná ćię złe rzecży/ naydzieſz go [nieprzyjaciela] tám pierwſzego/ y iákoby pomagáiący będzie kopał doły pod nogámi twemi [suffodiet planias tuas]. Leop Eccle 12/18.

»pod nogi lecieć« (1): Pod nogi lecą/ twych kośćiołow hoyne Ozdoby: w ſproſne poſzło vżywánie/ To/ co ku twey cżći/ poświęcono Pánie GrabowSet V.

»u nog [czyich] leżeć« (1): V nóg twych leży/ Priámá nie mnieyſzy/ Iáko zábity głowy nie podnośi/ Króleſtwá niechce/ o żywot ćie prośi. GórnTroas 50.

»łuskać [= chrzęścić] nogami; łuska w nogach« = cruribus crepare Mącz (1:1): Szkodá ćię miedzy kozámi/ Smierdząc łuſkáią nogámi BierEz N2; Mącz 68a.

»macać, macanie nogą« = titubare; murcati gressus, titubatio Mącz (2:2): Murcati gressus, Boyáźliwy chód/ Mácánie nogámi áby gdzie nie tráfił ná tákie żelázo. Mącz 238a, 456c [2 r.]; Pedetentim ‒ Lehko, noga maczaiącz. Calep [768]b.

»nogi maczać« (1): Skoro Lewitowie nogi mácżać pocżęli/ wnet wrzece wodá płynąca wzgorę wſtępowáć iáko wielka gorá/ ktorą było zdálekich miaſt widáć/ pocżęłá: a tá co byłá ná dole/ zbiegłá. y vkazáłá ſię goła/ ſucha/ ziemiá. SkarŻyw 501.

»mazać (a. namazać, a. pomaz(ow)ać) nogi« [w tym: czyje (12), komu (1)] = ungere pedes PolAnt, Vulg (15): OpecŻyw 70, 156v [2 r.]; MurzNT Ioann 12/3; A w Máryey Mágdálenye ſam pan pochwalił iż mu nogi drogą máſcyą námázáłá/ á włoſámi vćiráłá KromRozm II h3v; Leop Luc 7/38, 46; RejPos 307v, [308], [308]v, 352v; BudNT Luc 7/38; WujNT Luc 7/38, 46, Ioann 12/3.

»mieć nogi pogotowiu« (2): Wiele pożytkow miewa kto rad trzeźwi bywa/ Ma nogi pogotowiu złego rázu zbywa. BielSat C [idem] BielRozm 16.

»na nogach ołow mieć« (1): VCiekałem przez ſen w nocy/ Máiąc ſkrzydłá ku pomocy: Lecz mię miłość poimáłá/ Choć ná nogách ołów miáłá. KochFr 9.

»nogi mordować« (1): a do nieba drogę Puść mimo się, a nie chciej nog swych tam mordować KochMon 33.

»nogi myć (a. o(b)my(wa)ć, a. umy(wa)ć, a. wymywać); nog umywanie (a. umycie); nogi umyte« [w tym: komu (56), czyje (42)] = znak pokory, uszanowania, gościnności; lavare pedes PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (122; 13; 1): Ten dobry Pan by mię vcżćił: Chcąc więtſzą łáſke vcżynić/ Dał mi pániey nogi vmyć. BierEz D2v, B4v, D2 [3 r.]; Iá ktory^m ſwé milé zwoleniki tak wielmi vmilowál/ iżem im nogi vmywál/ dzis od nich będę opuſſcżon OpecŻyw 102, 46 [3 r.], 91 [2 r.], 91v [6 r.], 92 [5 r.], 92v [4 r.] (27); OpecŻywSandR nlb 3v; PatKaz III 136; HistJóz B4, D; TarDuch B8v; MurzNT Ioann 13/10, 12, 14 [2 r.]; KromRozm II h3v; Mifibozeth też ſyn Saulow/ wyſedł w drogę przećiwko krolowi nieumywſzy nog: áni oſtrzigſſy brody: y chuſt ſwoich nieprawſſy od onego dniá w kthory był Krol wyſzedł/ aż do dniá kthorego ſie záś wroćił w pokoiu. Leop 2.Reg 19/24, Ex 30/19, 2.Reg 11/8, Ioann 13/6, 8, 10 (9); Poſpolite było w onych kráinách vmywánie nog/ ták dla omyćia plugáſtwá iáko też ku vlżeniu ſtrudzenia/ á dla ochłodzenia w gorącośći. BibRadz I 9c marg, Gen 18 arg, 4, 19/2, 24/32, 1.Reg 25/41; Ceſarz Kárzeł będąc w Rzymie ná wielki cżwartek/ ſpráwował wielką wiecżerzą Páńſką/ ná ktorey XII vbogim ſam nogi vmywał BielKron 191, 13, 33v, 35v, 97v, 260; SarnUzn F6v; RejPos 13v, 307, [308]v; WujJud 169, 204 marg, Mm7; WujJudConf 204; BudBib Gen 18/4, Iudic 19/21, I 144c marg; CzechRozm 34v, 42v; SkarŻyw 62, 285; CzechEp 18, 51 [2 r.], 185, 195, 261 [2 r.]; ReszHoz 120, 126, 127; ReszList 163, 168 [2 r.], 172 [2 r.]; Gdy przyſzedł nogi myć Piotrowi/ tám ſię zniżył z ſwey pokory/ Piotr mu nog ſwych vmyć zbraniał ArtKanc E7v, E7, E7v [2 r.], E8; Iuż niewolnicze iárzmo włóż ná tę cną ſzyię/ A ia w téyże niewoli/ niech twé nogi myię. GórnTroas 51, 48; LatHar 189, 213, 245, 289, 337 (9); To nog vmywánie vczynił Pan nie tylko ná przykład pokory/ ále y ná pokazánie iáko wielkiey czyſtośći potrzebá temu/ ktory ma godnie przyiąć naświętſzy Sákráment Ciáłá y krwie iego. WujNT 361, przedm 39, s. 218, 358, Ioann 13/5, 6 (21); Byli święći krolowie co vmywáli nogi vbogim/ y ſłużyli ſzkárádym chorym y trędowátym. SkarKaz 515b, 159a, 515b; SkarKazSej 672a; KlonWor 28 [2 r.].

»przez nogę nachylić, przewiniony« = oszukać kogo, być oszukanym (1:1): OrzRozm T4v; Ná koniec do tey rády ſie przychylił/ Aby go był gdzye przez nogę náchylił. [...] Rzecże mu Borzuy/ tym mię nie oſzukaſz KochSz B2.

»[co] nogą namacać« (1): Potym wygę pod ſobą nogą námácał pan. RejFig Cc4.

»do nog [czyich] nieść (a. przynosić); przed nogi [czyje] ponieść« [szyk zmienny] (2:1): Diar 76; przedawáli imioná wſzytkie/ á pieniądze nieśli do nog Apoſtolſkich SkarŻyw 535, 55.

»obłapi(a)ć nogi [czyje], uchwycić się nog [czyich]« = tenere pedes Vulg [szyk zmienny] (5:1): Magdaléna nogi oblapiła/ a iako zwykła z dáwna ſlzami ié vmywala/ v ktorych grzéchow ſwych odpuſſcżenijé wzilęa [!]. OpecŻyw 156; Oto Iezus záſzedł im drogę/ mowiąc/ Bądźćie pozdrowione/ A ony przyſthąpiwſzy vchwyćiły ſię nog iego [prehenderunt eius pedes]/ y chwałę mu dáły. BibRadz Matth 28/9; SkarŻyw 133; GórnTroas 49; WujNT Matth 28/9, s. 412.

»obłapi(a)ć, łapać, chwytać, trzymać, ująć za nogi [kogo]« [szyk zmienny] (3:2:1:1:1): Iudas z bracią padli łapaiącz za nogi Iozepha RejJóz O8; RejPos [108]v, 109; HistLan D2v; Zá nogi śioſtry chwytaymy A ná koláná klekaymy. Wyrządzáiąc mu cżeść chwałę MWilkHist I, I, I2v; Accido, Przipadąm, Obłapiąm zanogij vpadan vnog. Calep 13a.

»nogą (ode)pchnąć (a. popychać), uderzyć, (z)bić, tłuc, kopać« [szyk zmienny] (9:5:3:2:1): BierEz M4; OpecŻyw 114v, 122v; Gdy ſie kto chwieie, rękoma gmerze, nogami kopa bez potrzeby, znamię ieſt nie bacżnoſci/ nieſtatku, plugawoſci, y niewiari GlabGad P7v; A gdi lyezal nazyemy then tho komyenga, Vbogi vderzil go Nogą po trzi krocz wglową LibMal 1552/168; GliczKsiąż D; Ktorą [nadętą piłę] oni ſzaleńcy co ią więc igráią/ Nogámi y rękámi bijąc popycháią. RejWiz 12v; RejFig Dd2; A gdy przypádłá [księżna przemyska] ku nogam iego [Kolomanna]/ odepchnął ią nogą BielKron 301v, 10v, 350; HistRzym [89]; RejZwierc 175 [2 r.]; młodzieniec ieden/ kazánim iego ſkruſzony ſpowiedał ſię przed nim y wyznał grzech ſwoy: iſz mátkę ſwoię nogą vderzył. SkarŻyw 373, 58, 75, 455; StryjKron 120; ále też bez oyczyzny y kroleſtwá ſwego/ wygnáńcy wſzędźie nędzni/ wzgárdzeni/ vbodzy/ włoczęgowie/ ktore popycháć nogámi tám gdźie was pierwey ważono/ będą. SkarKazSej 674a.

»na nogach się odzierżeć (a. otrzymawać)« [szyk zmienny] (3): AEgre pedibus ingredi, Záledwe iść. Niemoc ſie ná nogách odzierżeć/ álbo ná nogách ſtać. Mącz 4a; Ad pedes desilire, Ná nogi skoczyć/ To yeſt odźierżeć ſie ná nogách. Mącz 365b; StryjKron 309.

peryfr. bibl. »w domu się ostać nie moc na nogach swoich« = być niespokojnym (1): Alić oto zábieżáłá mu niewiáſthá/ w vbierze ſwowolney niewiáſty/ gothowá ná zwodzenie duſz/ ſwiegotliwa y błędna/ nie ſpokoyna/ y tá kthora ſie w domu ſwym oſtać nie może ná nogách ſwoich [quietis impatiens nec valens in domo consistere pedibus suis] Leop Prov 7/11.

bibl. »ostrzegać (a. ostrzec) nogi« = zważać na swoje kroki (2): Oſtrzegay nogi [custodi pedem] twoiey gdy wchodziż do domu Bożego/ á przybliż, ſie ábyś słyſſał. Leop Eccle 4/17 [przekład tego samego tekstu] BielKron 80.

»otrząsnąć (a. otrząść, a. otrząsać), wybijać proch z nog; otrząśnienie prochu z nog; wybić proch nog« = excutere pulverem pedum (a. de pedibus) PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (7:2;1;2): MurzNT Matth 10/14; BibRadz Matth 10/14; Pan Kryſtus kápłanom proch z nóg ſwych wybijáć roſkazał OrzQuin G2, G2 marg; Nie mſzcżąc ſię wzgárdy ſwey [...] oprocż oświádcżániem ſię przećiwko nim przez otrząśnienie prochu z nog ſwoich CzechEp 21; NiemObr 14; y wyrzućili ie z gránic ſwych. A oni otrząſnąwſzy proch z nog ſwoich ná nie/ przyſzli do Ikoniey. WujNT Act 13/51, Matth 10 arg, s. 43, Matth 10/14, Mar 6/11, Luc 9/5.

»paść (a. padać, a. upaść, a. przypaść), położyć się itp. do nog, u nog, przed nogami, przed nogi, k(u) nogom, pod nogi; upadanie (a. upadnienie) u nog« [w tym: czyich (122), komu (18)] = cadere ad (a. ante) pedes, procidere ad pedes Vulg, PolAnt; se prosternere a. provolvere pedibus HistAl, ad pedes se abiicere a. procumbere Mącz; venire supplicem Calag; accidere Calep; procumbere Vulg [szyk zmienny] (60:39:28:19:4:2;2): BierEz A2v, Q3v; Tam polozyla ſie przed nogami iego ſwiętymi/ z wielką ſromiezliwoſcią/ ij bolenijm grzechow ſwych/ ij dufaiątz w laſce iego OpecŻyw 45v, 55, 67v [2 r.], 109v, 173v; [A]no się ich [panów] mnodzy boją. Kłaniając sie, zdaleka stoją. D[ru]dzy, prosząc swego pana. Klękają na swe kolana. Chwalą je, jakoby bogi I padają przed ich nogi. BierRozm 17; RejJóz P3, P3v; RejKup z2v, ee2v [2 r.]; HistAl D3v, D8; Leop 1.Reg 25/24, Mar 5/22, Apoc 22/8; RejZwierz 5v, 19, 19v [2 r.], 40; BibRadz Mar 7/25, Luc 8/28, Apoc 22/8; Heſter pádłá do nog iego dzyękuiąc mu zá to miłoſierdzye á ſpráwiedliwość. BielKron 115v; Gdy cżart Kryſtuſowi obiecował ſkarby ſwiátá wſzytkiego/ iedno áby padł przed nogámi iego/ á dał mu chwałę BielKron 217; Moizeſz vpátrzywſzy ſwoy cżás iechał do Epiru/ nápráwił niektore o przycżynę do Skánderbegá/ przed ktorego nogámi padł włożywſzy ſobie pás ná ſzyię proſił o łáſkę BielKron 252; cżemuſz zuchwáłych á złych nie karzeſz? á pokornym (ktorzyć do nog pádaią/ tobie ſwe ſtátki y gárdłá w moc dáią) cżemu nie odpuſzcżaſz? BielKron 298, 17v, 58, 110 [2 r.], 124v, 144v (15); Mącz 70b, 293d; RejAp 80, 112v, 113, 114, 144v (9); Słyſząc to on puſtelnik padł przed nogámi Aniołowymi wyznawáiąc grzechy ſwe. HistRzym 30, 20v, 21, [39], 131v; RejPos 13v [2 r.], 177, 212v, 243v, [254] (24); RejZwierc 81v, 145; BudNT Matth 18/29, Apoc 19/10; SkarJedn 195; Zu fuſſe fallen. V nog vpáś [!]. Dáć śię w pokorę. Venire supplicem. Calag 590a; tá pánienká przypádnie mi do nog proſząc/ ábych ią wziął/ chcąc być Chrześćiánką: bo byłá żydowká. SkarŻyw 99; Tedy ſię oná porzući v nog iego mowiąc: Błogoſław mi Oycże/ a ia wſzytko vcżynię/ co każeſz. SkarŻyw 183; Y tám máiąc doſkonáłych cnot miſtrzá Niluſa/ Grecżyná/ do iego nog vpadł: podáiąc ſię w poſłuſzeńſtwo ie^go. SkarŻyw 353; Widząc ten cud Piotr [...] vpadł do nog Iezuſowi z przeſtráchu y zdumienia/ znáiąc go iuſz zá wielkie^go Proroká y P. ſwego SkarŻyw 596, 21 [2 r.], 101, 113, 147, 161, 165 (39); MWilkHist G2v, H4, I, L3; CzechEp 222, 373; Calep 13a; Phil E2; GórnTroas 48; IAk dobra cżorá/ kiedy w oycu znáki Gniewu k ſobie náyduie/ Prze wyſtępek ſwoy iáki; Twarz wſtydem záfárbuie/ Pokornym ſercem/ głoſem pełnym trwogi/ O łáſkę proſząc/ vpada przed nogi. GrabowSet Nv; LatHar 218; Tu widziſz/ że pokłon y vpadánie v nog/ może być czynione nie tylko Pánu Bogu/ ále y ániołom/ y ludziom świętym WujNT 848, 75 marg, Mar 1/7, 5/22, 7/25, Luc 8/41 (13); WysKaz 22; SkarKaz 160b, 207b.

»paść na swe nogi« (1): Ale gdy [hardy] vzna twoie święte drogi/ Wnet záś z łáſkiey twoiey pádnie ná ſwe nogi CzahTr B2.

»płakać u nog [czyich]« (2): [Magdalena] ták długo płákáłá v nog Páná ſwego/ áż záſie znowu było zápalone á oświecone ſerce iey z łáſki á z dobrodzyeyſtwá Páná ſwego. RejPos 339; SkarŻyw 188.

»nogami pochwacić; w nogi pochwycić, uchwycony« (o ptakach drapieżnych) (1;1:1): BierEz H3; Záſzumiáło coś wzgorę/ álić Iáſtrząb z drzewá/ Pochwyćił wnet Báżántá w nogi iáko trzebá. RejWiz 65v; KmitaSpit A2.

»podnogi (się) podawać (a. poddać)« [w tym: komu (1), czyje (1)] [szyk zmienny] (2): iż ći krolowie bráli y dziś biorą iednoſtáyną rádę/ iednoſtáyną myſl s tą beſtią/ á podáwáią pod nogi iey krolowánie y zwirzchnośći ſwoie RejAp 145; SkarJedn 310.

»nogę podkładać, podmiatać, podstawiać, zawadzać« = supplantare Mącz, Calep [szyk zmienny] (1:1:1:1): OrzRozm K4; Supplanto, Podkłádam nogę pod co álbo záwádzam komu nogę áby padł. Et Metap. Zdrádzam/ Podchodzę kogo w czym. Mącz 302d; Calep 1034b.

»podnieść (a. podnosić) nogi (a. nogę)« (3): BudBib I 16a marg; Muſzęć tedy od nich vciec/ Szkodá żem tu podniozł nogę/ Poydę záſię do ſwych w drogę. BielKom F4; Eo crevit ut iam magnitudine laboraret sua, Tak ſie rozrosł/ yż ledwy nogi podnośić może Mącz 104b.

»pokłonić się przed nogami, ukłonić się u nog« = adorare ante pedes PolAnt, Vulg (4:1): y vkłoniwſzy ſie niziucżko v nog iego [krola]/ prośiłá go áby iey tę poććiwość vcżynił/ áby był w domu iey v niey ná bieſiedzye. RejZwierc 154v; BudNT Apoc 3/9; WujNT Apoc 3/9, s. 848, Apoc 22/8.

»położyć, kłaść itp. przed nogi, u nog, pod nogi« [w tym: czyje (12)] = ponere ad a. ante pedes PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (12:4:2): RejKup dd2; KromRozm III G7v; BibRadz Act 5/2; áby żadny w tym zborze nic właſnego nie miał/ ále co przed ich nogi kłádzyono nád żywność/ vbogim rozdawáli. BielKron 139v; WujJud 144; RejPosWstaw [143⁴]; BudNT Act 4/35, 5[4]/1[36], 5/2; nie tylko ſobie káżąc ſtrzemioná y koniá trzymáć/ nogi ſwe cáłowáć/ ále ſię też moſtem pod ſwe nogi położyć CzechEp 400; PudłFr 60; themuſz Krolowi Woloſki Hoſpodar chorągiew podnogi kladl/ Hold dawał y ſluzel na kazde rozkazanie PaprUp C2v; WujNT Act 4 arg, 35, 37, 5/2, s. 412, Xxxxx2.

»nogami po ziemi pomknąć, trzeć, wozić się, pomknienie« = displodere, strepitare, supplodere terram pedibus; supplosio Mącz [szyk zmienny] (1:1:1:1): Supplodere terram pedibus, Nogámi po ziemi pomknąć/ Zákołátáć ná kogo. Mącz 303c, 303c, 306a, 420c.

»do nog się poniżyć, k nogam się skłaniać« [szyk zmienny] (2:1): SkarŻyw 63; Pánie tyś ſię k nogam ſkłaniał/ ktoryś z Oycem rowną cżeść miał/ nie tylkoś to wodą cżynił/ áleś nas y krwią ſwą omył. ArtKanc E7v; Ták gdy wyſoki krol y pan do nog ſię vbogich y wzgárdzonych poniży: wdźięczny bárzo y káżdego vweſeláiący widok czyni. SkarKaz 515b.

»(po)rzucić (a. (po)rzucać, a. (po)miotać) przed nogi, do nog, pod nogi, u nog« [w tym: czyich (11), komu (1)] = proicere ad pedes PolAnt, Vulg; proicere ante pedes Calag [szyk zmienny] (7:3:2:1): RejPos 2v [3 r.], 86v; RejZwierc 156v; BudNT Matth 15/30; Calag 548a; SkarŻyw 535 [2 r.]; Tám Stephan Woiewodá trzymáiąc w ręku Chorągieẃ z Herbem Wołoſkim/ y vczyniwſzy z vkłonnością potćiwość Krolowi ná koláná vpadł/ y Chorągieẃ przed nogi iego porzućił StryjKron 662; KochWz 136; WujNT Matth 15/30; dopiero Bogacże rzucáli przed nogi Ceſárzowi ſwemu wielkie doſtátki/ tákże y białegłowy kleynoty ſwoie do obrony. Ale iż iuż było niewcżás/ wſzyſcj y znimi w niewoli poginęli. PowodPr 84.

»do nog [czyich] posłać« (1): Naiáſnieyſzy Miłośćiwy Królu/ do nóg Máieſtatu Wáſzéy Kró: M. [Turcyki Stan. Orzechowskiego] poſyłam OrzJan 3.

»posta(no)wić (a. stawiać) na nogach, na nogi« = statuere supra a. super pedes Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (3:2): á poſtánowił mię ná pewnem mieſcu ná nogách/ moich vkazawſly mi drogę ktorą bych mogł chodzić bez wſſey obrázy. RejPs 60v; RejJóz G4; Leop Ez 2/2; BudBib Ez 3/24; Ty/ pánie/ vpádłégo ná nogách záś ſtáwiaſz Y opłákáné zdrowié czérſtwośći nábáwiaſz. KochPs 210.

»[gdzie] postawić nogę« (1): Dał mi prędkość/ że z ieleniém porownáć mogę/ A ná ſkále naiwyżſzéy poſtáwię nogę. KochPs 25.

»pracować na końskich nogach« = ciężko (1): Prácuy ná końſkieh nogach chroń ſie prożnowánia BielKom C6v.

»przejść, chodzić itp. suchymi nogami, suchą nogą; sucho nogami przechadzać« = pertransire pede Vulg [szyk zmienny] (10:5;1): OpecŻyw 54; OpecŻywList Cv; Iezu ienżes wody morzkie ſuchemi nogami przechodził. TarDuch B3v; WróbŻołt aa5v; á gdzie były głębokie ieziorá/ tám dziś roſkoſſuiąc ſuchemi nogámi chodzimy. RejPs 95; Rzeki y ich zakręty ták yáko chceſz wzruſſyſz/ Ták iż ſucho nogámi przez nye przechadzáyą LubPs P3v, gg2v [2 r.]; Leop Ps 65/6; BielKron 42, 266v; RejZwierc 204; SkarŻyw 501, 552, 597; NIeubłagána Wiſło/ próżno wſtrząſaſz rogi/ [...] Bo krom wioſeł/ krom prumów iuż dźiś ſuchą nogą Twóy grzbiet nievieżdżony wſzyſcy deptáć mogą. KochFr 88.

»przełożyć przez prog nogi« (1): Bo kiedym chćiał przełożyć przez twóy próg ſwé nogi/ Ali mi ie pácholcy twoi przenaſzáią PudłFr 17.

»[co] swą nogą przemierzyć« (1): ktorym wielekroć cżytał y ſlyſzał powiadáiąc o tych mieyſcach ktorem wątpliwie w ſwey myſli záchował v ſiebie/ áżem ie ſwą nogą przemierzył/ zwłaſzcża ná wſchod ſłońcá kráiny BielKron 455v.

»przez nogę [kogo] przerzucić (a. przerzucać), przekinąć; być przerzucon przez nogę« = accipere a. ferre repulsam, invertere aliquem re aliqua Mącz [szyk zmienny] (4:2;1): RejWiz 26v; Dicimus invertere aliquem, et invertere aliquem re aliqua, et invertere rem aliquam, Przerzućić kogo przes nogę/ w przypowieśći mówiemy/ to yeſt zwieść podeyść/ schitrzic kogo. Mącz 488b, 182b, 287c; GórnDworz Mv; ále przez nogę káżdego przerzucić/ oſzukáć/ y zdrádźić ná kupi/ y zdrowiu ReszPrz 72; Wnet go ów wykrętniczek przekinie przez nogę GosłCast 71.

»przewracać się u nog, walać się przed nogami« = volvi ante pedes Vulg (1:1): Przewrácał ſie v nog iey ſrodze zámordowány/ On złoſnik ktory trapił naród Páńſki wybrány. LubPs hhv; Leop Iudic 5/27.

»wzgorę nogami przewrocić się« (1): to wzgorę nogámi/ Przewróci ſie Záiącżek RejZwierz 77.

»do nog [czyich] przyść, udać się, przyleźć pod nogi [czyje], przed nogi [komu] przystępić« = ad pedes accedere Mącz (1:1:1:1): Mącz 43c; RejAp 114; RejPos [310]; niedługo do świętęgo [!] pokornie iáko Mágdálená do nog iego przyſzłá proſząc SkarŻyw 118.

»przynieść głowę swoję pod nogi [czyje]« (1): ya yako slvga przyachalem do ye^go Czes. m. y przinioſlem głowę ſwoye pod nogy yego. LibLeg 10/62.

»przypuścić [kogo] do nog swych« (1): z miłoſierdźia ſwego/ A przypuść mię do nog ſwych ſługę naymnieyſzego. CzahTr F4v.

»[komu] nogę przystępować« (1): [Panna V. do Szymka] Zemną ſobie rzecz náyduieſz/ Drugiéy nogę przyſtępuieſz: Odpuść mi śilnyś przechirá/ A ia z tákim nie mam mirá. KochSob 62.

»często ruchać nogą« (1): Nie chcę cie mieć miedzy żaki/ Ani też miedzy doktory/ Podź z widłámi do obory/ Boć lepak kſięgi popalę/ Swoie imienie oddalę/ Muśiſz cżęſto rucháć nogą/ Boś mię wzyął w kucżę vbogą BielKom A2v.

»rzucić [co komu] pod nogi« (1): pácholę co zá niem kord nośiło/ rżućiło mu go pod nogi mowiąc: Iużeś niegodźien/ żebych był ſługą twoim. GórnRozm L2.

»nogi schodzić« (1): Bym prágnienie vſmierzył/y też ſie ochłodził/ Bom od ſłońcá vtrapion/ á nogi też ſchodził. HistHel B2.

»nogami siec« = uciekać (1): A wielki to rozum vćiec Gdzie nie rowno nogámi ſiec RejRozpr F3v.

»sieść (a. siedzieć) u nog, przed nogi, pod nogami; siedzący u nog, przy nogach [czyich]« = sedere ante a. secus pedus Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (10:1:1;1:1): Elzbieta poſadzila Marią na mieſtzu wyſſem/ ale pokorná panna ſiadla v nog elzbiety OpecŻyw 11v, 60 [2 r.]; PatKaz III 151; Leop Luc 10/39; BibRadz Luc 10/39; RejPos 184v, 243v; BudNT Luc 8/35; SkarŻyw 371; GrabowSet Sv; WujNT Luc 8/35, 10 arg, 39.

»na jednej nodze skakać« (1): drugi ſie o máſzt vderzył ze krwáwym łbem chodzi/ drugi ná iedney nodze ſkacże. RejZwierc 103v.

»skłonić nogę (a. nogi)« = pedes complicare HistAl (2): HistAl B; lecz ia/ idąc w drogę Obiecáną/ przyſtoynie ſkłónię piérwéy nogę KochFrag 42.

»na nogi skoczyć« (1): Ad pedes desilire, Ná nogi skoczyć/ To yeſt odźierżeć ſie ná nogách. Mącz 365b.

»pod nogi [czyje] słać« [szyk zmienny] (2): BielKron 86; namilſzemu Synowi twemu/ odkupićielowi narodu ludzkiego/ záſzli ná drogę/ y rozgi pálmowe/ tákże też y oliwne/ pod nogi iego ſłáli/ y w rękách ie z weſelem nośili LatHar 354.

»stać (a. stanąć, a. stojać, a. (po)(w)stać) na nogach, na nogi« [w tym: swoje (15)] = stare super a. supra pedes Vulg, PolAnt; sur(ri)gere super pedes PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (12:8): Ośieł go w zęby vderzył/ Aż wilk omdlał ledwie ożył. Potym gdy máło otrzeźwiał/ Ledwie ná przednie nogi wſtał BierEz L2v; Leop Ez 2/1, 37/10; BibRadz 1.Par 28/2, 2.Par 3/13, Dan 7/4, Zach 14/12; przywiedli mu kuláwego cżłowieká/ ktory nigdy ná nogach nie poſtał BielKron 464, 87, 96; RejAp 94; RejPos 282; BudBib 4.Esdr 14/2; BudNT Act 26/16; KochOdpr C2v; SkarŻyw 600; po pułczwártá dniá/ duch żywotá od Bogá wſzedł w nie. Y ſtánęli ná nogách ſwoich WujNT Apoc 11/11, Act 14/9, 26/16; SkarKazSej 664a.

»nie moc, ledwie (a. ledwa) stać na nogach« = vix astare Mącz [szyk zmienny] (7:6): przeto ſmiluycie ſie nad nijm/ botz cięſſko iuż zmizerowán ij znędzon/ oglądáycie ototz drży/ ij ledwy na nogach ſtoij. OpecŻyw 131, 109v, 115, [127], 129; Ledwaċ na ſwych nogach ſtoye Tak ſię twey ſrogoſczi boye RejKup z3v; RejWiz 166v; AEgre pedibus ingredi, Záledwe iść. Niemoc ſie ná nogách odzierżeć/ álbo ná nogách ſtać. Mącz 4a, 417d; GórnDworz S6v; RejPos 101; ále koni naprzod biegánim mordowáli/ áż ná nogach ſtać niemogły StryjKron 156; WerGośc 247.

»stawi(a)ć (a. ustawować) nogę (a. nogi)« [w tym: jak (8), jaką (1)] [szyk zmienny] (9): GLupyać to ſzkápá byłá/ ále wey oſtrogi/ Dodáły mu buynośći/ iákoć ſtáwia nogi. RejZwierz 129; Praemere vestigia leviter, Po lekku nogę ſtáwiáć. Mącz 490a, 294a; RejPos 306; BielSat C4; RejZwierc [207]; Iáko kto miedzy ſzydły y oſtrymi gozdzmi gołą nogą ſtąpa/ bezpiecżności niemáiąc/ oſtrożnie y zboiáznią nogę ſtáwi: ták wſzytki ſpráwy náſze być przed Bogiem máią. SkarŻyw 114; BielRozm 21; Alić z twarzą weſołą ſtánął mąż przedemną/ W rękách lutnię trzymáiąc/ ſtrách ſię wſzcżął nádemną. Potym on przy mym boku ſtáwił ćichą nogę/ A ſłowy łágodnymi z ſercá ſpędźił trwogę. SapEpit A2.

»strzec słowa swego obiema nogami a jednym sercem« (1): ſtrzegąc ſłowá ſwego obiemá nogámi á iednym ſercem/ nie ták iáko Krol Alexánder z brátem ſwoim/ ktorzy ſwoy ślub y przyſięgę złamáli BielKron 402.

»targać nogą« = chromać, kuleć (1): Ale przed ſie ſtą vłogą Vydzie choćia tárga nogą RejRozpr D2v.

»nogami (a. nogą) tępać« [szyk zmienny] (3): [owca] ná pſá/ y ná inſſe drugye beſtiye nogámi by cżym twárdem będzye tąpáyąc biłá GliczKsiąż D; Mącz 68a; ponieważ klęſzcżeſz ręką/ á (marg) wł: rozpośćieraſz álbo rozćiągaſz. (–) tępaſz nogą [dilatare te (marg) percussisti (‒) in pede]/ y ráduieſz ſię BudBib Ez 25/6.

»nogami trzpiatać« (1): Ktorey [śmierci] áni żadny krol áni żadne kſiążę/ Iuż ſie wydrzeć nie może/ wizytki márnie wiąże. By ſie w ſkáłę zákopał/ by pod niebem latał/ Pewnie przed nią nogámi padſzy będzye trzpiatał. RejWiz 86v.

»trzymać (a. dzierżeć) w nodze, pod nogą« (o ptaku) (2:1): FalZioł IV 17c, 25b; [żoraw] kiedy ſpi/ dzyerży w nodze kámień/ Aby gdy mu vpádnie/ obudził ſie zá nim. RejZwierz 125v.

»pod stołem nogami się tykać« (1): Skubie iáko kto może/ pátrzay káżdy ſwego. Bo iedni drapią vſzy ná ſię poglądáiąc/ A drudzy ſie pod ſtołem nogámi tykáiąc. RejWiz 31v.

»uciekać nogami swymi« (1): ſkocżył Syſerá z wozá y vćiekał piechotą (marg) Wł: nogami ſwymi. (‒) [et fugit in pedibus suis]. BudBib Iudic 4/15.

»uderzyć, uderzający, porwać się w nogi (a. nogę)« = conicere a. conferre se in pedes, cursum corripere, proripere se in pedes Mącz [szyk zmienny] (6:1:1): Ego me continuo proripio in pedes, A yam ſie wnet porwał w nogi/ vderzyłem w nogi/ vciekłem. Mącz 346d, 122d, 167a, 346b, d, [388]d, 476b; Drugie ich woyſko mnieyſze/ słyſząc huk z tey trwogi/ Ná inſze mieyſce z koſzá vderzyli w nogi. StryjKron 632.

»nogi umykać (a. umknąć)« [szyk zmienny] (2): Wierzę Iowiſz dla tego wzyął go [Bolesława Krzywoustego] miedzy bogi/ By dáley przed obrzymy nie vmykał nogi. PaprPan Dd4v; StryjKron 340.

bibl. »umywać nogi masłem, omaczać w oliwie nogę« = lavare pedes butyro Vulg (1:1): Leop Iob 29/6; Błogosłáwion prze ſyny Aſzer/ będzie przyiemny bráćiey ſwey/ á omacżáć będzie w oliwie nogę ſwoię [tingens in oleo pedem suum]. BudBib Deut 33/24.

»za nogi wisieć (a. (po-, za)wiesić), obieszon(y)« = pendere per pedes Mącz; capite deorsum, catomo vel catomio et catomis suspendere Cn [szyk zmienny] (4:2): BielKron 382; Mącz 288a; Skępcá márnego pyęknie podle drogi/ Mogłby záwieśić cżáſem y zá nogi. RejZwierc 217, 166v [2 r.]; vyrzał rozmaite á nieznośne męki wyznawcow Chryſtuſowych. Ieden wiśiał zá nogi/ á podeſpod ogień nániecony ćierpiał SkarŻyw 440.

»za sobą nogę wlec« (1): niżli ow co ná vpſthrzonym koniku po polu biega/ á pochwili zá ſobą nogę wlecże RejZwierc 144v.

»za nogi wlec (a. przywlec, a. wywlec)« [szyk zmienny] (4): A gdy [szkapa] z głodu zemdleie/ wzawod ią vcieką/ A po chwili y zá płot zá nogi wywleką. RejWiz 191, 104; GórnTroas 17; GosłCast 66.

»i ręką i nogą władać nie moc« (2): obacżył [Skotnicki] Pukárzewſkiego podpiłego/ y vprośił go do ſwey goſpody/ á tám dognawſzy go do vpáśći/ iż y ręką/ y nogą władáć niemogł GórnDworz S8 [idem] WerGośc 250.

»ledwe nogi włoczyć« (1): Od głodu ledwé nogi włóczę KochPs 169.

»[gdzie] nogę włożyć« (1): Rzekł brudny/ wierz mi byś ty też tám nogę włożył/ Podobnobyś ſie więcey ſnadź niżli ia ſtrwożył. RejWiz 159.

»włożyć, kłaść, wziąć pęta na nogi; dać pętka na nogi; nogi okowane w pęta« [szyk zmienny] (2:1:1;1;1): Ręce twoie nie byłyć związáne/ áni nogi twe okowáne w pętá [et pedes tui non compedibus admoti erant] BibRadz 2.Reg 3/34; Compedes alicui impingere, Pęto włożić ná nogi. Mącz 275d; RejZwierc 248; KochPs 216; GórnTroas 65; Bych był Ieremiaſzem/ wźiąłbych pętá ná nogi/ y okowy/ y łáncuch ná ſzyię/ y wołałbych ná was grzeſzne iáko on wołał SkarKazSej 705b.

»na nogi się wspiąć (a. wspinać); na nogi, na nogach się podnieść« [szyk zmienny] (4;1:1): BierEz H3v, N4; gdy go [bobra] łowiecz goni/ thedy ſtroie ſobie vrywa á łowczowi miecze/ potym gdy go drugi łowiecz napadnie, tedi ſie na zadnie nogi naprzeciwko iemu podnoſi vkazuiąc iż ſtroiow nie ma dla ktorych go nawięczey łowią FalZioł IV 7d, IV 13c; a waz bill thak wyelky yſz gdi ſzye na Nogach podnyoſl theda głowa nyeba ſzyegall. LibMal 1554/191; BielKron 363v.

»nogami się [na kogo] wspinać« (1): Ośieł niegdy ná pſá pátrzył/ Iż śię cżęſto z pánem pieśćił: Y nogámi się nań wſpinał/ Pan mu wſzytko zá dobro miał. BierEz M4v.

»wstać od [czyich] nog« (1): Iuz wam wſzytko odpuſzczam z Bogiem ſie iednaycie A iuż wſtańcie od mych nog a przed nim padaycie Bowiemeſcie ſnadz iemu więczey przewinili RejJóz P6.

bibl. »być wychowan(y) n nog [czyich]« = nutrius secus pedes Vulg, PolAnt (3): Ia ieſtem mąż żydowin/ rodziłem ſie w Thárſie Cyliciyſkim/ á wychowanem thu w tym mieśćie/ v nog Gámálielowych/ wyucżony podług prawdy oycowſkiego zakonu Leop Act 22/3; BudNT Act 22/3; WujNT Act 22/3.

»nogę wywinąć, wytknąć; wywinienie, wytknienie nogi; noga wywiniona« [w tym: wytknąć albo wywinąć (1), wytknienie albo wywinienie (1)] (5:1;2:1;1): FalZioł IV 4a; Na wiwynyenye Nogy Thak człowieczy yako y Bydlyączey LibMal 1549/148v; RejWiz 42; Gdy koń nogę wytknie álbo wywinie SienLek 174, 170, 174, Aaaa2; RejZwierc 73.

»ledwe wznosić nogę, niewysoko wznosić nogi« (2:1): Drobniey ſtępáć kuczmę ſkrzywić Nie wyſoko wznoſić nogi RejRozpr I2; Ny plaċ/ ny lzy/ ny ſtękanie Niedba ſroga ſmierċ niċ nanie. Przebog dzieczi rychley kxiedza Gdis iuż przypadła ta nedza. Gdys ſobie pomoc niemogę Bo ſnac ledwe wznoſzą nogę. RejKup g2v, h6v.

»nogami (a. nogą) zaci(e)rać (a. wycierać), pląsać, kołatać, kołatanie; zacieranie nog; trzask od nog« = supplodere Mącz, Calep; terere pede Vulg; strepitus Mącz; complodere, explodere, plodere; supplosio Calep [szyk zmienny] (4:1:1:1;1:1): Cżłowiek Apoſtothá (ábo zbiegliec)/ mąż nieuzytecżny/ ydzie vſtámi przewrotnymi/ pomruga ocżymá/ záćira nogą/ pálcem mowi/ złym ſercem myſli złe/ á ná káżdy cżás niezgody ſieie Leop Prov 6/13; Odio et strepitu Senatus, Zá nielubośćią y zácierániem nóg pánów rádnych. Mącz 420c, 303c, 420c; Complodo – Pląſzę nogami, albo rękami klaskąm. Calep 228a, 394b, 814a, [1035]a [2 r.].

»zapleść (a. zaplatać) nogi, nogę za nogę« = impedire Calep (2:1): Smierćz chtzątz odſtępić/ zaplotwſzy ſobie nogę za nogę/ obalił ſie na łoże. ForCnR E2; Pocżnieli też [Niemiec] vciekáć vgonić go ſnádnie/ Záplotſzy w ploderhuzy nogi y ſam pádnie. RejZwierc 241v; Calep 510a.

»zdechnąć przed nogami [czyimi]« (1): Theż inż był y Anániaſz zdechł nagle y z żoną ſwoią przed nogámi Apoſtolſkiemi/ iż ſie fałſzywie chciał obchodzić z nimi. RejPos 282.

»zepsieć na nogi« = zejść na psy (1): Wielkieć zbytki wſſędy naydzie Ktore dziś ſtroią bogacze Bo tłuſty iáko chce ſkacze Owym to więc chudym wádzi Y z ſkápieią z tego rádzi A iſćie rzadki ſtey drogi Aby nie zepſiał ná nogi Bo ſie tráfi táka wytecz Iż ſie więc obroći wniwecz RejRozpr I.

»złamać (a. złomić, a. (po)łamać) nogę (a. nogi); noga złamana (a. połamana); nogi się połamały; bodaj mu wrzod złamał nogi« [szyk zmienny] (26;2;1;1): ZapWar [1503–1505] nr 2023; Ián też ij Magdalena/ ij ony tzné panié/ placżątz proſili/ aby nog Iezuſowi nielámali. OpecŻyw 152v, 152; FalZioł V 106v; Boday mu wrzod złamał nogy RejKup i5; Albo przy grániu piły/ gdy by ieden drugiego gonił/ á w vćiekániu nogę złamał y vmárł. GroicPorz mmv; Idzye ieden ſpiewáiąc cegłá z gory ſpádnie/ Albo gdzye w doł vpadſzy złomi nogę ſnádnie. RejWiz 136, 42; RejFig Cc3v [3 r.]; BielKron 223v, 303v, 464v; SienLek 174; LeovPrzep A3; GórnDworz P5v; HistRzym 92v; RejZwierc 20v, 28, 73, 132v, 151v; BudBib Lev 21/19; SkarŻyw 572, 573, 601; MWilkHist Gv; GórnRozm F2 [2 r.].

»nogi nie zmoczyć (a. zmaczać)« [szyk zmienny] (2): RejPs 155v; Ktore [cuda] w zyemi Egipſkyey oycom ich ſpráwował/ [...] Rozdzyelił morze ták iż nogi nye zmocżyli/ Po ſuſy [!] przez pośrzodek wſſyſcy przechodzili. LubPs R6.

»związać (a. przywiązać, a. uwiązać) [kogo], przykować się, związany (a. powiązany, a. uwiązany) za nogi (a. za nogę)« = ligare pedes a. pedibus Vulg [szyk zmienny] (8:1:3): (marg) Zárłok/ Krol opilſtwá (‒) ſiedzi z rozwálonym brzuchem/ Zá nogę vwiązány do ſtołká łáńcuchem. RejWiz 167, 103v; Leop Iudith 6/9, Matth 22/13; BielKron 125v; iż związawſzy tákiego zá ręce y zá nogi/ kazano go wrzucić do wiecżnych ciemnic RejPos 248, 238, 241, [249]; SkarŻyw 29, 338, 368.

»związ(ow)ać (a. (u)wiązać) nogi; związane nogi« [w tym: czyje (5), komu (5)] = ligare pedes Vulg, PolAnt; compedire Mącz; alligare pedes Vulg [szyk zmienny] (12:3): OpecŻyw 68; TarDuch B7; FalZioł V 28; SeklKat T; A co mocnieyſſym mężom z woyſká ſwego roſkazał/ áby związawſſy nogi Sidráchowi/ Miſáchowi/ Abdenagowi/ wrzućili ie w piec ogniá goráiącego. Leop Dan 3/20; RejFig Aa5; BibRadz Matth 22/13; BielKron 153v; Mącz 294b; W tákowey przygodźie/ máią iey nogi zwięzáć ręcznikiem nád kolány tęgo SienLek 115v, 182v; RejPos Ooov; WujNT Matth 22/13, Ioann 11/44, Act 21/11.

»bliskie nogi« (1): Ták ſye vmykam/ ták ſye kriję po świećie/ Iáko konik/ czuiąc chrzęſt bliſkich nóg lećie. KochPs 169.

»bosa, goła noga« [w tym: bosymi nogami (11), bosą a. gołą nogą (3)] = nudus pes Vulg (14:2): FalZioł IV 58d; NIektorzy mienią iże żydowie máią przyſyęgę czynić ná kſyęgach Moyzeſzowych/ przed ich Bożnicą/ ſtoiąc boſymi nogami GroicPorz h3, aav; Leop 2.Reg 15/30; Ceſarz zá pokutę trzy dni boſymi nogámi ſtał ná ledzye BielKron 177, 164v; RejAp 114, 144v; á pożegnawſzy ſie z mátką ſzedł boſymi nogámi do innego kroleſtwá. HistRzym 37v; RejZwierc 25; SkarŻyw 114, 546, 573, 575; DObry Pan iákiś iádąc ſobie w drogę/ Vyźrzał v dźiewki w polu boſſą nogę. Niechodź (powiáda) bez bótów/ ma rádá KochFr 15; KlonFlis C3.

»nogi chore; chor, niemocny (a. niemocen) na nogi; zachorzeć, rozniemoc się na nogi (a. nogę)« = aegrotare (in) pedibus PolAnt; infirmus pedibus Vulg [szyk zmienny] (1;2:2;1:1): Diar 78; BibRadz 3.Reg 15/23; O leczeniu Nog chorych SienLek 120; iż był niemocen bárzo ná nogi ſwoie. RejPos 257; BudBib 2.Par 16/12; SkarŻyw 202; WujNT Act 14/7.

»chroma noga, chrom(y), ułomny na nogi, chromota na nodze, ochromion na nogę; nachramować na nogę« = claudicare pedibus, percussus pedibus PolAnt [szyk zmienny] (5:8:1:1:1;1): RejZwierz 5; BibRadz 2.Reg 4/4, 9/3; Y przywiedzyon ieſt Misboſet ſyn iego chromy ná nogi BielKron 70v; ieſlić [koń] nogę chromą ćięſzko przenośi/ znák ieſt wyplecenia SienLek 170, 170; RejZwierc 72v; BudBib 2.Reg 4/4, 9/3, 13; PaprPan Aav; SkarŻyw 461, 472; BierRozm 18; SarnStat 622; KlonWor ded **3v, 54.

»chyże nogi« (1): Iednoć ſámá w tey izbie muśi więc táńcowáć/ Z tákim długim ogonem trudno poſkákowáć Ná ſwoich hyżych nogách náſz drużbá będźie miał/ Wierę obroćić kſztałtnie nie będźie iey vmiał. ZbylPrzyg A4v.

»nogi ciekawe [= niespokojne]« (1): Gdy krew w tákiey przygodźie od ſtráchu ſię zśiáda. Powieśći niezgodliwe/ ſłowá záiąkáwe: Ręce drżą iák Ośicá/ y nogi ćiekáwe KlonWor 3.

»ciekące (a. ociekłe) nogi, nog cieczenie (a. nacieka); nogi cieką« [szyk 6:1] (3:3;1): Ná ćiekącé nogi. Ieſli Koń młody á nogi mu ćieką/ mieſzay białki iáiowé z oleiem mákowym SienLek 175v, 175, S[ss]3v [2 r.], Aaaa, Aaaav.

»nogi cienkie (a. cienczejsze), suche« [szyk 7:3] (8:2): to widamy miedźi zwierzęti ktore im ciencżeyſze nogi maią tim prędſze ſą, iako ieſt ſarna, zaiąc. chart. etc. GlabGad F3v, O8v, P7 [2 r.]; RejZwierz 119; Włádziſłáwá wielkiego Láſkonogá rzecżonego od ćienkich nog/ [...] á Ottoná młodſzego [zostawił po sobie Miecsław]. BielKron 357v, 264; Mącz 302d; Szyie miąſzſzey/ w pierśiách tłuſtego. Suchych nóg/ poſládku ſzerokiego/ A ten maſz znák koniá dobrego. SienLek 187v, 186.

»czerwone nogi« (2): (nagł) Dzyewká co cżerwone nogi miáłá. (‒) DZiewká práłá ná lodu/ więc cżerwone nogi/ Vźrzał ieden RejFig Aa4v.

»członki u nog« (4): Theż bolenie cżłonkow v nog y v rąk Cżarna Halena z ſokiem łopianowym zmieſzana: vſmierza gdy tym ciepło namażeſz. FalZioł III 2d, III 12b, V 75 [2 r.].

»długie nogi« [szyk 4:2] (6): Nogi cienkie á krotkie v białych głow zna. cięſzkie porodzenie/ ale ktore długie nogi maią godnieyſze ſą ku rodzeniu, dla przeſtworu takowego nacżynia ktorego miarę połowicza ſtopy vkazuie. GlabGad P7, O8v, P7; Procerus, Wyſoki/ długowięzy/ Ná długich nogách. Mącz 324a, 28a, 62b.

»noga gnijąca, nog gnicie; noga się zagnije« [szyk 4:2] (2:3;1): warz tho wſzythko/ á w to rękę albo nogę gniiączą ciepło w ſtaw przez dwie godzinie FalZioł V 101v, V 101v, SienLek 175v [2 r.], Aaaa, Aaaav.

»nogi grube« (1): [lelek] Ma nos iako krogulecz/ ocży żołte iako ſowa nogi grube ma á ſam cżarny iako kruk. FalZioł IV 25d.

»nogi kosmate« [szyk 1:1] (2): Takież y nogi ieſtli na wierzchu koſmate będą vkazuią pſotę y chciwoſć niewſtrzymawania GlabGad P7; KochSat A2.

»nogi krostawe« (1): á tym namazuy nogi kroſtawe FalZioł V 116.

»nogi krotkie (a. przykrotsze)« [szyk 1:1] (2): GlabGad P7; Piękną twarz/ y wdzięcżność/ mnie ſie widzi/ że ma pan Koſtká/ kthemu kſtałtowne doſyć cżłonki/ iedno mi ſie troſzkę przykrothſzym nogi zdádzą GórnDworz D8v.

»krzepka noga, krzepki na nogach, moc w nogach« = firmitas pedis, vigor in pedibus HistAl; celeripes, pes recens, valet pedibus Mącz (1:2:2): Rzekł mu Alexander Filipie ktorys Grecią otrzymał/ dla cżego nie maſz mocy w nogach ſwych HistAl B3, D8; Pes recens. Swieża krzepka, nieſprácowána nogá. Mącz 348b, 46a, 473d.

»krzywá noga (a. nogi), skrzywione (a. wykrzywione), we wnątrz nogi obrocone; aby krzywo nogi nie rosły« = obtorta (introrsum) crura Murm, BartBydg, Calep; in exteriorem partem crura deflectuntur Murm; varia BartBydg [szyk 10:2] (6:4:1;1): Varus cui obtorta introrsum crura sunt, Eyner dem dye beyn hinwerts krumpt ſeynt. Skrzywyone nogy Murm 62, 62 [2 r.]; BartBydg 165b [2 r.]; RejWiz 128; DRabi kiedy ná woynę/ idą/ poſkákuią/ A gdy lázą do domu/ rádzi náchrámuią. Więc ieden s ſlepem okiem/ drugi s krzywą nogą/ A káżdy ná kaletę/ nárzeka vbogą. RejZwierz 103, 52b; Serperastum, Nieyákie naczinie które dziecióm poki yeſzcze w powiyániu leżą do nożek prziwięzuyą áby yim krziwo nogi nie rosły. Mącz [388]c; KochPieś 21; Calep 280b, 1102a.

»kurcz w nogach« (1): ktho ma kurcż wnogach: natrzeć natim mieſtczu. FalZioł IV 36c.

»noga lewa« = pes sinister Miech, Vulg [szyk 8:8] (16): ZapWar 1505 nr 2003, 1511 nr 2089, 1512 nr 1902, 1527 nr 2378, 1531 nr 2434 (8); Y też w boleniu krżiżow/ y też w denney boleſci: ktora w lewą nogę od ſleziony wſtępuie/ ieſt ſiłney pomoczy otworzona lewa płuczna żyła FalZioł V 59, IV 17b; MiechGlab 13; Henryká niemożono poznáć bo mu vćięli Thátarowie ſzyię y noſili ná drzewcu/ ále małżonká iego poznáłá go po ſzoſtym palcu v lewey nogi BielKron 361, 465; Niektorzy twierdzą/ iż kopyto ſkráyne od lewey przedniey nogi łośiey/ gdy bywa vrznione w ten czás gdy łoś kona w zábićiu: ieſt wielką obroną tych co ij przy ſobie noſzą SienLek 60; RejAp 83v; WujNT Apoc 10/2.

»łupiące się nogi« (1): ieſt też lekarzſtwo na łupiącze ſie nogi albo vdi FalZioł IV 12d.

»mała noga« (1): ſzewcá nigdy nie chwalę gdy ná máłą nogę wielki trzewik vdzyáła. BielKron 68v.

»noga miąższa« (2): Nogi miąſſze á długie (mowię w ſtopie) znamionuią cżłowieka mocznego/ grubey karmiey y rozumu, proſtaka y też próżne^go. GlabGad P7; Oczko 12.

»nieforemność nog« (1): Iáko ieden z náſzych [...] rad bárzo po Vſárſku/ á długo chodzi: á to dla tego áby pokrył nieforemność nieiáką nog ſwoich GórnDworz N5v.

»nogi nierowne« (1): SEwerus Ceſarz Rzymſki miał nogi nierowne PaprPan E4.

»nieścignione nogi« (1): GDźie teraz ono iábłko/ y on klinot drogi? Który mógł záhámowáć niesćignioné nogi Piérzchliwéy Atálánti KochFr 96.

»obie, dwie, obiedwie nodze (a. nogi)« = duo pedes PolAnt, Vulg, Modrz [szyk 21:3] (14:8:2): Też żyła v wielkie^go palcza v obu nog zacięta/ pomaga naprzeciwko podogrze boleſciam biodr, łyſtow FalZioł V 59, V 17c, 27; GlabGad D6; dwie ręcze y dwie nodze ku roboćie. KłosAlg A3v; RejKup Ddv; ZapWar 1550 nr 2613; MurzNT Matth 18/8, Mar 9/44; Leop Matth 18/8, Mar 9/44; BibRadz Matth 18/8; BielKron 402; Toto corpore atque omnibus ungulis, ut dicitur, Obiemá rękoma y nogomá/ to yeſt/ wielmi pilnie. Mącz 503c; SienLek 168v; RejPos 329; á był chrom ná obie nodze. BudBib 2.Reg 9/13; ModrzBaz 24v; SkarŻywBog 357; NiemObr 47; ReszPrz 70; ArtKanc F14v; WujNT Matth 18/8, Mar 9/44.

peryfr. »obleczony w dębinę za ręce zá nogi« = uwięziony w dybach (1): Oblecżony w dębinę zá ręce zá nogi/ Cżeka ſrogiey ſpowiedźi nieborak vbogi. KlonWor 38.

»odmrożenie, odziębnienie nog« = pernio Mącz, Calep (1:1): Pernio, Bolenie nóg gdy zwłaſzczá nogi odziębną/ odmrożenie nóg. Mącz 292b; Calep 786b.

»nogi okrągłe« (2): [Marchołt miał] nogi okrągłe/ nos miąſſy á gárbáty March¹ A2 [idem] March³ T7.

»(wielki, mały) palec u nogi, nogi« = digitus pedis Murm, Miech; pollex pedis Vulg, PolAnt; pedica BartBydg (17:3): Murm 63; BartBydg 110; FalZioł V 13v, 59, 67v; MiechGlab 13; potym wielkie pálce v nog bywáią związáne/ á powroz od nich około ośi v kołá kręcą/ áby ták obrácánim kołá ćiáło złoczyńce ku wypowiedźieniu prawdy było ćiągniono. GroicPorz iiv; Leop Lev 8/23; BielKron 37 [2 r.], 37v, 361; SienLek 22v, 36 [2 r.], 59, 110v; y włoży [...] ofiárownik [krew] ná miękkość vchá práwego/ onego ocżyśćiáiącego ſię/ y ná wielki pálec ręki jego práwey/ y na wielki pálec nogi iego práwey. BudBib Lev 14/14, Lev 14/17, Iudic 1/7.

»pieszymi nogami« (3): Y inne [miejsca] wſzytki z gorącym ſercem y z dzięką/ zá wſzytki ſpráwy Páná náſzego obchodziłá/ pieſzemi nogámi więcey niſzli iázdą. SkarŻyw 140; ślubował Bogu náwiedzić grob męcżenniká S. y śiedm mil iść pieſzymi nogámi do niego. SkarŻyw 357, 291.

»noga piękna, udatna« [szyk 1:1] (1:1): ſczęśliwa to drogá/ Po któréy chodźić będźie ták vdátna nogá KochPieś 9; A ieſli mé niſkié progi Będą godné twoiéy nogi: Nogi pięknéy KochPieś 34.

»pięta u nogi, nogi« = calcaneus a. calcaneum Mącz (2:1): Pięty też v nog małe á ſuche, boiaznego á mgłe^go cżłowieka znamionuią GlabGad P7; BielKron 93v; Mącz 31a.

»płaskie nogi« (1): Plancus, Szeroko álbo Płáskonogi który zwłaſzczá cienkie á płáskie nogi ma Mącz 302d.

»podeszwa u nog, nog« = solum Mącz (1:1): Mącz 400b; O Pánie IEzu Chryſte/ [...] wſpomni ná niezlicżone rány twoie/ ktoremiś od wierzchu głowy/ y ćiemieniá twe^go/ áż do naniżſzey cżęśći y podeſzwy nog twoich był zrániony/ y od bezbożnych Żydow ſkátowány LatHar 298.

»podnożek nog« (2): Lecż oná pochwyćiwſzy podnożek nog ſwych/ ćiſnęłá nań/ roſkázuiąc áby przez ciáło Oycá iey koniecżnie iechał Phil O4; Ty ſtoy tám: ábo śiedź pod podnożkiem nog [sub scabello pedum] moich WujNT Iac 2/3.

»pracowite nogi« (1): Ieſt [bol] niepodleyſzy ieśli nie ták ſrogi/ Ktorym morduie prácowite nogi/ Wrzaſkliwa trapiąc Podágrá tak ſkáżą/ Ze lotne piorko zda ſie być vrázą. RybGęśli D.

»noga prawa« = pes dexter Vulg, PolAnt [szyk 12:9] (21): anym iemv zadał Rany kruavey nanodze pravey ZapWar 1503 nr 1939, 1505 nr 2003, b.r. nr 2114, 1528 nr 2463, 1529 nr 2367; FalZioł IV 17b; Leop Lev 8/24, 14/14, 17, 25, 28; BielKron 216v; puśćić kreẃ z żyły pod koſtką v práwey nogi SienLek 117; RejAp 83v; HistRzym 70v, [89] [2 r.]; BudBib Lev 14/14, 17; KołakSzczęśl Av; WujNT Apoc 10/2.

»prędkie, rącze nogi; chybkość nog; prędki na nogach« [szyk 4:1] (2:1;1;1): FalZioł IV 9b; A ſpráwił me nogi prędkye práwye yák yelenye LubPs Ev; Celeripes, Prętki á krzepki ná nogách. Mącz 46a; Ty ſtrzeż ſwoiéy powagi/ niebaẃ ſię fráſzkámi/ Ale mi ie odeśli prędkimi nogámi. KochFr 111; GosłCast 65.

»nogi proste« (2): Leop *B4v; [Ezechijel widział czworo źwirząt] á o cżterzech ſkrzydłach káżde/ y o cżterzech rękoch/ iedny ná zad drugie ná przod/ nogi proſte/ pięty iáko v Cielcá mieli BielKron 95v.

»nogi przednie« = pedes PolAnt [szyk 8:3] (11): BierEz L2v; FalZioł IV 7d, 11d, 30d; GlabGad D3; BielKron 8; Gdyćſye koniowi kopytá zſycháią/ vczyń mu dół przedeżłobem/ nogam przednim/ boć ſye tho zádnim/ bárzo rzadko álbo nigdy nieprzydáie SienLek 176, 60, 187, 188; BudBib Lev 11/21.

»pulsy u nog« (7): gdy namażeſz ſkronie y pulſi vrąk y vnog tą maſcią, vcżini ſpanie tim ktorzi ſpaćniemogą FalZioł I 104c, I 2c, 24b, 26b, 80d, 128a, V 41.

»rogate, rogowe nogi« (1:1): Mącz 294c; Cornipes, Animal corneos habens calceos, sicut equus et capra et huiusmodi unguium aut pedum animalia. Z rogatimy nogamy albo botamy. Calep 261b.

»rozsiadanie, zsiadanie, kwiekanie się [= pękanie] nog; rozsiadałe nogi« (1:1:1; 1): Roſpadłe rany na wargach y na twarzy goij. Thakież y z ſiadanie nog albo twarzy od zimna. FalZioł IV 18c; Miod warzony/ na rozſiadanie nog, albo ſkori: barzo pomaga. FalZioł IV 28a; SienLek 175; Rhagades – Kwiekanię ſie w zatku, albo nog. Calep 922b.

»nogi skrzydlane, z skrzydłami« (1:1): Goleni ich [istot, ktore widział Ezechijel] [...] proſte/ á nogi ſkrzydláne Leop *2v; RejZwierz 114v.

»stopa nogi, u nogi, w nodze« = vestigium pedis Vulg, PolAnt; vola pedis PolAnt; passus pedis Vulg (7:2:1): GlabGad F3v; Iſciebych rad cáłował y ſtopy nog iego LubPs hh4v; Leop Deut 2/5; WyprKr 20v; BibRadz Gen 8/9; iż ſą dźicy á leśni mężowie/ domow żadnych nie máiąc/ iáko źwierzętá mieſzkáiąc/ tylko po sláku poználi ſtopy wielkie mieć v nog. BielKron 444; BudBib 4.Esdr 7/8; CzechRozm 132; WujNT Act 7/5; SkarKazSej 689a.

»suchemi nogami (a. suchą nogą)« [szyk 17:1] (18): lud ſwoy z mocy okrutnego Fáráoná wywieść racżył ſuchemi/ nogámi przez morze cżyrwone. LubPs P3; BielKron 96; KochPs 199. Cf »przejść suchymi nogami«.

»szłapanie nog« (1): A (ták) gdy vsłyſzał Achyiahu ſzlápánie nog iey [vocem (marg) sonitum (–) pedum eius] wchodzącey we drzwi BudBib 3.Reg 14/6.

»ślad, trop nog« [szyk 2:1] (2:1): HistHel C2v; ludzie nabożne y zákonne ták ráda z młodu wydziáłá/ iſz gdzie ſzli zákonnicy Ciſtercyeńſcy/ tám nie mogąc ich cżćić inácżey/ śliád nog ich ieſzcże málucżką cáłowáłá. SkarŻyw 580, 301.

»świeża noga« = pes recens Mącz (1): Mącz 348b cf »krzepka noga«.

»tętnanie nog« (1): boć ſłyſzę tętnánie nog [vox (marg) sonitus (–) pedum] páná iego tuż ieſt zá nim. BibRadz 4.Reg 6/32.

»nog upadanie« (1): cżłonkow niedużnoſc y nieſnadnoſc khu ruſzaniu/ Szije cięſzkie obraczanie/ nog cżęſtho vpadanie, kurcżenie FalZioł II 9d.

»wielka noga« (4): [Ezop] Szeroki niſkiego wzroſtu/ Wielkich nog miążſzego łyſtu: Z tyłu nie miernie gárbáty BierEz A2; Pedo, eyner der groß fuß hat. Który wyełkye nogy ma. Murm 63; BielKron 8v, 462v.

»noga wieprzowa, świnia« [szyk 5:1] (5:1): Idź kup cżtery nogi wieprzowe BierEz C2; Iedz s chrzanem nogy wieprzowe Myczie częſte nie ieſt zdrowe. Goski A16 [idem SienLek 43v]; SienLek 43v, 94, 141; A ieſli v Chironá cni bohátirowie Prziymowáli zá wdźięczné wieczerzą vbogą: Bo tám wſzytká czesć byłá mléko z świnią nogą. KochFr 99.

»włochata noga« (2): Dasypus, Latine lepus, Záyąc/ álbo królik/ też to co ma włocháte nogi. Mącz 78a, 183a.

»noga wołowa« (1): ten ktori taką niemocz ma a cierpi, Ma ſie chronić [..:] flakow/ nog wołowych/ ſocżewicze/ iagieł FalZioł V 94v.

»wszy(s)tka, cała noga« = pes Murm, Mymer¹ [szyk 7:1] (6:2): Pes totum dicitur quod est a femore ad calcem, Der gantze ſchenekel Cáła nogá Murm 62; Mymer¹ 23; FalZioł V 59, 60v [2 r.]; SienLek 178v; Tám zábrania botow y trzewikow/ ktore wſzytkę nogę zákrywáią WujNT 148; Bo kiedy ſię náchyli wſzytkie nogi widáć/ Czemu ták niewſtydliwa/ muſzę iey wnet ſpytáć. ZbylPrzyg A2v.

»nogami wzgorę, ku górze, na gorę« [szyk 5:1] (3:2:1): pani rodzącza na grzbiet/ tho ieſth wznak ſie nakłonić/ iżeby głową była ku ziemi á nogami ku gorze FalZioł V 21c, V 22b, 23d; RejFig Dd3v; BielKron 261v; Sublimem medium arriperem et capite primum in terram statuerem, Pochwyćiłbych cie w pás á wyniosłbych cie ná górę/ nogámi bych cie wzgórę poſtáwił. Mącz 412c.

»zadn(i)a, poślednia noga« [szyk 9:8] (11:6): BierEz L2v; ZapWar 1529 nr 2367; FalZioł IV 7d [2 r.], 11c, 13c; Hippopodes/ nád morzem Tátárſkim Oceanem/ ći máią głowy cżłowiecże/ á nogi zádnie y przednie końſkie. BielKron 8, 363v; suffraginosus equus, Niepewny kóń ná poślednich nogách/ máyący yáki niedoſtátek w piętách. Mącz 427d, 439a; SienLek 72v, 176, 188; BielSpr 47; Suffrago ‒ Przeguba u nog zadnich u koni albotez u zwierząt inſzich. Calep 1026b, 1027a. Cf »poślednimi nogami chodzić«.

»zdrowa noga« (3): SienLek 170; Abo żebyś ſobie kazał vpiłować zdrową nogę dla chromey: pewniebyś ćiáło ſwe właſne oſzpećił/ zepſował y okálicżył/ y wiecżniebyś zoſtał niedołężnym. KlonWor ded **3v, 51.

»zeszłość nog« (1): Abowiemći onych ſtháruſſkow ſſedźiwych/ y od wielkiey ſtárośći zgárbionych/ wiedziono bárzo wiele/ ktorzy/ gdy ſnimi ći co ie wiedli thym prędcey biegli/ nádążyć prze zeſzłość nog [tarditate pedum] niemogli Leop 3.Mach 4/5.

»nogi i (ine) członki, członki to jest nogi« (2:1): ZapWar [1503–1505] nr 2023; FalZioł IV 13b; w krotkim cżáſu pocżęły nogi mdleć y ine cżłonki od głodu BielKron 108v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»dymiona i nogi« (1): á cżęſto przez cżwierć godziny/ na dymiona y na nogi/ tho ieſt na vdy/ na biodra/ y na mieſtcze taiemne przykładać FalZioł V 19c.

»(nie tylko) głowa, (i, ale i, albo) nogi« [szyk 7:4] (11): FalZioł V 44; Bo wżdy inſzym źwirzętom kopytá y rogi/ Dał Bog/ iż záſádziły y głowę y nogi. RejWiz 119v; BielKron 192, 363v; iż v człowieká głowá y nogi/ nietákie iáko v świnie SienLek 95v, 47v, 152v; RejZwierc 57v, 165; StryjKron 345; KochEr 22. [Ponadto w połączeniach szeregowych 20 r.; w przeciwstawieniach 14 r.]

»od głowy (aż) do nog, od wierzchu głowy aż do stopy nog, od nog aż do (wierzchu) głowy, od pięty (a. stopy) nogi aż do wierzchu (głowy)« (5:1:2:2): Przeto godzi ſie od cżłowieka pocżąć naſze powiadanie y onim gadek zadawanie/ cżemu by on tak był ſtworzon á nie inacey pocżąwſzy od głowy aż do nog. GlabGad A5; BielKron 93v; SienLek 164v, Aaaa2v; HistRzym 110v; Oczko 12v; Konſtáncya będąc ieſzcże pogánką/ ćięſzką á nie zlecżoną chorobę miáłá/ wrzody ſzkárádnemi oſypána będąc/ od nog aſz do głowy. SkarŻyw 70; ArtKanc E9; LatHar 297; á ſmutne ſerce/ iáko mowi Izáiaſz/ y głowá chora/ ćiáło wſzytko oſłábia: iż od ſtopy nogi áż do wierzchu nic w nim potężnego nie będzie. SkarKazSej 689a.

»goleni i nogi« (1): goleni y nogi [jednorożca] ćienkie iákoby Ielenie. BielKron 264. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»i kolana i nogi« (1): [Bractwa] ćiáło ſwe źieláznymi łáncuſzkámi álbo powroſkámi węzłowátymi ták bicżuiąc że ſię krwią ich właſną/ nie tylko one oſtre wory/ ále y koláná/ y nogi ich áż ku źiemi oblewáły ReszHoz 127. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»nogi i lędźwie« [szyk 1:1] (2): OpecŻyw 152; A gdy go [konia] iuż maſz do kreſu wieść/ day mu śiáná pokropiwſzy winem/ á nogi mu y lędźwié gorzałką omyy SienLek 189v.

»łeb i nogi« (1): [pleban] Bedzie nad thobą wymyſlal Po lbie y po ponogach [!] kryſlal. RejKup h4.

»peda albo noga« (1): Cursum corripere W pedę álbo w nogę vderzić. Mącz 346b.

»od pępka aż do nog« (1): niektora niewiáſtá porodziłá ſyná bárzo dziwnego/ ktori od głowy áż do pępká był ſpoſobu ludzkiego/ ále záſię od pępká áż do nog [ab umbilico usque ad pedes] miał podobieńſtwo rozmáitych beſtyi HistAl M8.

»nogi albo pochod« (1): iż nogi álbo pochod iego iáko moſiądz. RejAp 29.

»noga, (abo, i) ramię« [szyk 2:1] (3): ZapWar 1550 nr 2613; [złodziej] wpadł oknem do domu/ y vcżynił wielki dźwięk y złamał ſobie nogę y rámię HistRzym 92v, 103v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»(nie, tak) ręce (a. rączki), (i, a(l)bo, ani, a, i też, takież i, jako i) nogi« = manus et (ac, aut, vel) pedes PolAnt, Vulg; manus pedesque Mącz, Modrz [szyk 119:39] (158): Iezuſa milégo rąk ij nog na krzyżu boleſné rozciągnienijé/ ij ku krzyżu gwozdzmi tępymi przybijanijé. OpecŻyw 139, 68, 143v [2 r.], 149v, 169v [2 r.]; OpecŻywSandR nlb 5; HistJóz B3; TarDuch A3, B7, C5v; Ieſtli niemoczny nad zwycżay na wznak leży á nogi y ręczę zciągnie. FalZioł V 13v; TRafia ſie niemocz na dzieci kurcżowa/ albo rozciągaiącza Tak iż ſie dziecię ciągnie nogami y rącżkami. FalZioł V 38v, I 2c, 19a, 24b, 26b, 42b (25); KłosAlg A3v; RejPs 32; SeklKat T; RejKup c2, e5v, m6; HistAl Nv; Czemu ręki álbo nogi ſobye nye vtnyeſz/ álbo oká nye wyłupiſz/ kyedy ćię pogarſſa? KromRozm I M2; MurzNT Matth 18/8 [2 r.]; GliczKsiąż H, H4 [2 r.]; LubPs F, F2; KrowObr 49v; RejWiz 12v; Mowił też krol Egyptſki do Iozephá: Iá ieſthem Pháráo: krom roſkazánia twego nie ruſzy żaden ręki álbo nogi we wſzyſtkiey ziemi Egyptſkiey Leop Gen 41/44, Ex 30/19, Lev 8/23, 24, 14/14, 17 (13); RejFig Dd6v; BibRadz 2.Reg 3/34, Matth 18/8 [2 r.], 22/13, Lue 24/39, 40; Ktory gdy od Krolá mowić powſtánie/ naprzod iáko wryty pień ná źiemię pátrzy/ potym oczy podnieśie/ nieruſzáiąc ſobą áni ná práwo/ áni ná lewo/ ręką áni nogą nie gra/ áni brody poćiąga OrzRozm Q4; BielKron 19, 26v, 33v, 35v, 37 (14); Mącz 32a, 306a, 503c; OrzQuin N2; SienLek 22v [3 r.], 40; RejAp 114, 168v; GórnDworz S8; HistRzym 92v; RejPos 66v, [105] [2 r.], [105]v, 114 [2 r.], 118 (16); Sam Bog wie iák [kmiecie] wſwym ſtanie ták długo trwáć mogą/ Nigdy nie odpocżynąć ręką áni nogą. BielSat D4v; Azaſz nie widamy gdy owi ſrodzy bárwirze iáko kátowie s ſzpatlámi/ s ſzpilkámi/ y z rozmáitemi przypráwámi około poććiwych ciał hárczuią? Iednym kośći piłuią/ drugim ręce nogi vcieráią/ drugim po koſciach pod ſkorą żelázmi dłubią. RejZwierc 151v, 132v, 151v; BudBib Lev 21/19, Iudie 1/7, 2.Reg 4/12; Ale te rzecży ták wielce á znácżnie ſą ſproſne/ że śię ich rękomá y nogámi domácáć może ModrzBaz 6v, 24v; Zeglarzom twarzy bládną: ſerce z iął ſtrách ſrogi: Odiął ręce/ odiął y nogi. KochPs 165, 31; SkarŻyw 188, 368, 441, 532 [2 r.], 601; NiemObr 11; WerGośc 250; BielRozm 31; Ná nogách iego łáńcuchy nie śiędą/ Ni ſznurem ręce wſpák wiązáné będą GórnTroas 15; Sámo przyrodzenié iáko z niewdźięcznych ſynów/ winy bierze: tego ná ręku/ tego ná nogách karze KochPij C2; LatHar 245, 275, 309, 319; WujNT Matth 18/8 [2 r.], 22/13, Luc 24/39, 40, Ioann 11/44, Act 21/11; SarnStat 622, 1170; SiebRozmyśl D3v, E2, H4; SkarKazSej 682a; Iedni żebrzą nieſłuſznie/ [...] Zákrywa ſię niecnotá młody w ſtárych łátách. Obwiia ręce/ nogi/ choćia go nie bolą: Mogąc rzemięſło robić/ mogąc oráć rolą. KlonWor 50, 38. [Ponadto w połączeniach szeregowych 61 r.; w przeciwstawieniach 5 r.]

»skrzydła, nogi« (1): A oni [ptacy] powiązáni zá ſkrzydłá zá nogi RejWiz 103v.

»nogi i stawy« [szyk 1:1] (2): FalZioł I 119d; Nóg y ſtáwow ich léczenié SienLek S[ss]3v. [Ponadto w połąszeregowym 1 r.].

»nogi albo udy« (1): FalZioł IV 12d cf »łupiące się nogi«. [Ponadto w połączeniu szeregowym 2 r.]

»przez nogę« = podstępnie (5): RejRozpr Dv; Niewadzicz teſz i przeſz nogę Kiedi wręcz ſproſtacz niemogę RejRozm 399; Bo wierz mi że tám trzebá cżáſem y przez nogę/ Gdyby náſze ſzło gorą/ bá iáko cie mogę. RejWiz 75; RejZwierz 83v; Iż ieſliże ia zle co mowię/ day o thym/ nie gwałtowne/ nie przez nogę/ ále prawdziwe á nieomylne ſwiádectwo ſwoie RejPos 336.

»w nogę (a. nogi)« = rzucić się do ucieczki (8): RejWiz 131v; RejZwierz 120v; Gdy groził [!] nieprzyiaćiel/ nie czekałem trwogi/ Zágony poprzedawſzy/ to ia záráz w nogi. Prot A3v; RejZwierc 175; Ty chceſz w nogę/ á ćiebie do więzow porwáli BielSpr c2; KochFr 7; Bacżąc pśi nieprzelewki nu bez ſpráwę w nogę CzahTr Ev, D3v.