[zaloguj się]
[pdf]

DZIWNY (2652) ai

comp i sup (55 + 16) -dziwniejszy; -ejszy (5), -éjszy (1); -ejszy OpecŻyw, ZawJeft, SarnStat (2), -ejszy : -éjszy Oczko (1 : 1), -(e)jszy (65). sup nå- (9), nåj- (7); nå- RejZwierz, HistRzym, RejZwierc, SkarŻyw (2), ArtKanc, GórnRozm, KochPij; nåj- RejWiz, GórnDworz, PowodPr; nå-: nåj- PatKaz II (1 : 4); nå(j)- (11), n(a)- (1), n(a)j- (4).

Fleksja
sg
mNdziwny, dziwniejszy, nådziwniejszy fNdziwnå, dziwniejszå, nadziwniejszå nNdziwné, dziwniejszé
Gdziwnégo Gdziwnéj, dziwniejszéj, dziwné Gdziwnégo, dziwnieszégo, nådziwniejszégo
Ddziwn(e)mu, -ęmu Ddziwnéj, -éj, -(e)j Ddziwnému, nåjdziwniejszému
Adziwny, nådziwniejszy, dziwn(e)go Adziwną, dziwniejszą Adziwné, dziwnégo
Idziwnym, dziwniejszym, dziwn(e)m Idziwną Idziwnym, dziwnem
Ldziwnym Ldziwn(e)j, dziwniejsz(e)j Ldziwnym, dziwniejszym
Vdziwny Vdziwnå Vdziwn(e), nåjdziwniejsz(e)
pl
N m pers dziwni, dziwniejszy
subst dziwné, dziwniejszé
G dziwnych, dziwniejszych
D dziwnym, dziwn(e)m
A m pers dziwn(e)
m an dziwn(e)
subst dziwné, dziwniejszé
I m dziwnémi, dziwniejszémi, dziwnymi, dziwniejszymi
f dziwnémi, dziwnymi
n dziwn(e)mi, dziwnymi
L dziwnych, dziwniejszych
V subst dziwné

sg m N dziwny, dziwniejszy, nådziwniejszy (126). ◊ G dziwnégo (19); -égo (4), -(e)go (15). ◊ D dziwn(e)mu (8), -ęmu (1) MurzHist. ◊ A dziwny, nådziwniejszy (40), dziwn(e)go (10). ◊ I dziwnym, dziwniejszym (77) [w tym: -im (2) LubPs bb6v marg, RejPos 86v marg], dziwn(e)m (8); -(e)m RejPs (6); -ym : -(e)m FalZioł (1 : 1), BibRadz (1 : 1). ◊ L dziwnym (11). ◊ V dziwny (5). ◊ f N dziwnå, dziwniejszå, nadziwniejszå (294); -å (264) [w tym 4 r. błędne znakowanie] -(a) (30). ◊ G dziwnéj, dziwniejszéj (82), dziwné (1) OpecŻyw 9v; ~ -éj (4), -ej (1), -(e)j (77); -éj KochPieś, OstrEpit; -éj : -ej KochPs (2 : 1). ◊ D dziwnéj (41); -éj (2), -(e)j (39). ◊ A dziwną, dziwniejszą (152). ◊ I dziwną (81). ◊ L dziwn(e)j, dziwniejsz(e)j (45). ◊ V dziwnå (16); -å (14), -a (1), -(a) (1); -å: -a SkarŻyw (5 : 1). ◊ n N dziwné, dziwniejszé, (98) [możę też dziwno w funkcji orzecznika (79) cf DZIWNIE s. 492]. ◊ G dziwnégo, dziwnieszégo, nådziwniejszégo (118); -égo (1) ZawJeft, -ego (1) OpecŻyw, -(e)go (116). ◊ D dziwnému, nåjdziwniejszému (20); -ému (1), -(e)mu (19). ◊ A dziwné (65), dziwnégo (2); -é (2), -(e) (63). ◊ I dziwnym (16), dziwnem (5); -ym RejPos (3), KuczbKat, RejZwierc (2), KochPs, SkarŻyw (2), StryjKron, LatHar, WujNT, PowodPr, SkarKaz; -em OpecŻyw, RejPs, MurzHist; -ym : -em PatKaz II (1 : 1), LubPs (1 : 1); ~ -em (2), -(e)m (3). ◊ L dziwnym, dziwniejszym (29). ◊ V dziwn(e), nåjdziwniejsz(e) (4). ◊ pl N m pers dziwni, dziwniejszy (12). subst dziwné, dziwniejszé (228); -é (12), -(e) (216). ◊ G dziwnych, dziwniejszych (222). ◊ D dziwnym (83), dziwn(e)m (3) RejPs (2), RejJóz. ◊ A m pers dziwn(e) (12). m an dziwn(e) (4). subst dziwné, dziwniejszé (465); -ó (21), -e (2), -(e) (442); -é: -e Oczko (2 : 2). ◊ I m dziwnémi, dziwniejszémi (75), dziwnymi, dziwniejszymi (14); -ymi KromRozm III, GroicPorz, BibRadz, Strum, CzechRozm (2), CzechEp (3), NiemObr, KlonWor (2), ZbylPrzyg; -émi: -ęmi GrabowSet (1 : 1); ~ -émi (5), -ęmi (1), -(e)mi (69). f dziwnémi (87), dziwnymi (11); -ymi CzechEp (4), CzechEpPOrz, ReszPrz, KlonFlis; -émi : -ymi RejPs (2 : 1), RejAp (16 : 1), SkarŻyw (1 : 2); ~ -émi (1), -(e)mi (86). n dziwn(e)mi (14) RejPs, RejJóz, RejWiz, RejAp, RejPos (4), RejZwierc (5), WujJudConf, dziwnymi (5) KromRozm I, SkarŻyw, CzechEp (2), BielSenJoach. ◊ L dziwnych, dziwniejszych (42) [w -ich (2) LubPs aa5v, PaprUp I4]. ◊ V subst dziwné (3); -é (1), -(e) (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Niezwykły, osobliwy, szczególny, niecodzienny; mirabilis Mącz, Vulg, PolAnt, Cn; mirificus, mirus Mącz, Vulg, Cn, mirandus, peimirus Cn (1442): Rzekłá liſzká dziwny wzor maſz/ Kto ćię chwali nań ſie gniewaſz BierEz S, A2, F2v, Q2v; Apoſtolow ſwiętych ze wſſytkiégo ſwiata dziwné zebranijé OpecŻyw 178, 4, 5, 6v, 9v, 17 (14); OpecŻywList C2, C2v; OpecŻywPrzedm C4; OpecŻywSandR nlb 6; PatKaz III 92, 105v, 112v, 115v [2 r.], 122v (10); TarDuch B2v; FalZioł I 17a, 80b, II 12a, III 21b, 36d (8); BielŻyw nlb 4; GlabGad D8v, O5; MiechGlab *7 [2 r.]; BierRozm 8 [2 r.]; WróbŻołt iiv, nn8 [2 r.], 118/129; Głęboſći morſkie wołáią ná ſie dziwnemi głoſy RejPs 63v, 121v, 152, 162, 166, 176v (14); RejRozpr D4v, G4v; Dziwni to iaczys goſcie RejJóz O3, A6, A7, C4v, K3, K5v (10); RejKup Bv, c3, d8, f7v, q4v (14); HistAl L7, M5; KromRozm I A3v; MurzHist T; Diar 71; BielKom C7, E3; Będę w gorzkośći duſze ſwey tu dziwné báśni ſtroił LubPs hh6v, A4, A4v, C3, E2, E3 (25); GroicPorz cc4, cc4v, ddv, mmv; GroicPorzRej C3v; Albo y Wergiliuſz gdy wiedzye s przełáie/ Ony dziwne fábuły co ie bábá báie. RejWiz 6v; Ptaſzkowie rozmáići z dziwnemi fárbámi/ Krzycżą po onych drzewkach/ by gędźcy z lutniámi. RejWiz 179v, A4, 2 [2 r.], 2v, 10, 15 (84); Leop Ex 8/22, Iob 38/37, Ps 130/1; KochZuz A3; RejFig Aa2 [2 r.]; ANáxágorás Mędrzec dziwnemi wywody/ Wywodził/ iáko zyemię rozdzyeliły wody. RejZwierz 6, A4, 12, 21, 37v, 55 (11); BibRadz 4.Reg 4 arg, I 273v, Ps 118/129, Sap 10/17, II 143d marg; OrzRozm E2, I2v, Q4; Arnolff dziwną niemocą vmarł BielKron 322v, 8 [2 r.], 25v, 268v, 271, 290 (14); GrzegRóżn E2; KochSat B3v, B4v; Mirabiles imagines obrepunt in animos dormientium, Dźiwne fántáſiye na oczy lázą ſpiącym przes ſen Mącz 352c, 77a, 181a, 203c, 208c, 223d [2 r.] (13); OrzQuin N2v; Prot Bv; SarnUzn H6; Lato oſme ośḿdźieśiąte/ Będźie káżdemu bárzo dźiwne LeovPrzep Fv, A2, A2v, C3v, H3v; RejAp 2v [2 r.], 3v [3 r.], 7v, 16v marg, 47 (59); GórnDworz F2v, F7, H2, P4, P7v (11); á komu ſie nalepſzy y nadziwnieyſzy ſen będzie dział/ ten wſzytek chleb ziedz. HistRzym 96v, 25, 27, 30, 36v, 44 (9); Więc ieſzcże ktemu iákieś dziwne ziołá ná thy wymyſlone ſwiętá ſwięćili RejPos 304v, 3v, 5 [2 r.], 5v, 8v, 9 (147); BiałKat 206, 313; BielSat C4, D2v; HistLan D4v [2 r.]; KuczbKat 115, 155; Fortuná páni tho ieſt bárzo dziwna/ Swey woley pilna á cnocie ſprzećiwna. RejZwierc 229v; Texty dziwne á wirſze rozmáite ták nic ſie nie rozmyſláiąc cżynił. RejZwierc 274v, 3, 4v, 8v, 9, 9v (100); RejZwiercPodw 183v; WujJud A4, A8v, 129v, 146, 221v; WujJudConf 242v; RejPosRozpr b3; RejPosWstaw [1433]v; BudBib Zach 3/8; MycPrz I [A3], [C]2v; BudNT przedm a3; StryjWjaz C3v; CzechRozm A3v, 48, 61v, 137, 162v (9); PaprPan D4v; KarnNap F3v; Dźiwne bowiem ſą náſzego narodu dowćipy [mira enim sunt nostrae gentis ingenia] ModrzBaz 121, 6v; SkarJedn 143, 147, 148, 241, 244 (8); wylicżáią wód dźiwnych bárzo wielé Oczko 4, 2, 3v, 5, 9, 9v (10); KochPs 91, 114 [3 r.], 125, 184, 209; To było w nim nadziwnieyſzego/ iſz będąc ná puſzczy wychowány/ bárzo ſię luckim/ rozmownym/ y łágodnym wſzytkim gośćiom ſtáwił SkarŻyw 58, 13, 14, 21, 36, 47 (58); MWilkHist K4; StryjKron 61 [2 r.], 160, 225 marg; Naprzod tedy krotko mowiąc/ dźiwna mi ſię zda tá logiká X. K. CzechEp 327, 23, 69, 86, 107, 126 (25); CzechEpPOrz **2v; NiemObr 88, 103, 116, 136, 140, 161; KochFr 107, 111; KlonŻal B2v, C4v; KochWz 135; KochMRot B3; WerGośc 262; WisznTr 32; BielSenJoach 2; KochPam 87; KochPieś 7; PudłFr 34, 44, 79; To náde wſzyſtkie/ dźiwy, nadźiwnieyſze było/ że Syná przed Oycem męcżono ArtKanc E10, A4, A10v, H4v, I3, M17; BielRozm 10, 22, 27; Dźiwnych ſztuk ludźie vżywáią ku wyściu ze zbrodni. GórnRozm F2 marg, Fv, F2, F4, K3, K3v, Mv; GórnTroas 23; KochWr 21; ZawJeft 35; ActReg 56, 100; Calep 272b; GrochKal 12; GrabowSet C3, F3v [3 r.], K, M2v, S2v; LatHar 53, 263, 269, 354, 425 (8); WujNT 39, 72, 293, 345, 365, 430; WysKaz 7, 34; JanNKar B2, C3; SarnStat 862; Krolowi bárzo świetne namioty rozbito/ Ktore Indiyſką dźiwną páięcżyną ſzyto. KmitaSpit A4v; PowodPr 17 [2 r.], 24; SkarKaz 117a, 122b [2 r.], 204a [2 r.], 275a, 518a [2 r.], 576a, 577b; CiekPotr 71; CzahTr E3 [3 r.]; GosłCast 52, 57; PaxLiz Cv; KlonFlis A4, C2v, E3v [2 r.], H2, H2v; KlonWor **2, 2 [2 r.], 71, 75.

dziwny w czym (2): RejPs 161v; Duch Boży ogárnął Dawidá/ iż był dziwny we wſzytkich ſpráwach twoich. RejPos 150v.

W połączeniach szeregowych (3): Iemu iáko cżłowiekowi krewkiemu zdáłá ſie tá rzecż trudna/ dziwna/ y niepodobna RejPos 207v; CzechRozm 205; y powiáda rzeczy dźiwne/ nowe/ nieſłycháne/ trudne/ y rozumieniu ludzkiemu niepoięte SkarKaz 417a.

W charakterystycznych połączeniach: dziwny (-a, -e) alegoryja, anjoł, artykuł, aspekt, baszta, baśń (2), bestyja, bieg, (2), bostwo (26), chrobactwo, ciało, cud(o) (22), czaczko, czarowanie, czary, czas (3), człowieczeństwo, człowiek (4), dekret (2), deżdż, dom, droga (14), drzewo, duch, duma (3), dwor (2), dym, dziecię, dzieło, dzień, dziw, dźwięk, fabuła (2), fantazyja, farba (5), fatum, figiel (3), figura, filozofija (4), fortel (10), gad, gadka (3), głos (5), głow(k)a (4), gmach, gody (2), gość, granie, grom, gusła (2), imię (10), istność (11), jad, jagodka, jaskinia, jedzenie, jezioro (3), kościoł (2), krew, krolestwo (2), krotochwila (4), kształt (21), kwiatek (2), labirynt (4), lekarstwo (4), logika (2), lud, ludzie (6), mąż (6), mni(e)manie (3), modły (6), mowa (5), muzyka (2), myśl (12), nabożeństwo (3), naczynie, narod (5), natura, nauka (11), niewiasta (2), nowina (2), obietnica (15), oblicze, obłok, obyczaj (6), oczy (2), ogień, (o)krasa (2), opinia, owoc, ozdoba, pałac (2), pieśń, pismo, poselstwo (4), poseł, postawa (7), postępek (7), potomek (2), powietrze, praktyka (6), prawo (4), proroctwo, prze(j)źrzenie (6), przepowiedaanie (2), przezwisko (6), przyczyna, przygoda (12), przykład, przymiot, przypadek (13), (przy)powieść (6), przyprawa (11), przyrodzenie (6), ptak (2), rada (7), rodzaj (2), rodzenie (2), rozmowa (8), rozmysł (3), rozprawa (2), ryba (2), rząd (2), rzeka, rzemięsło (4), sąd (pański) (41), sen (11), skutek (3), słowo (18), sposob (6), stan (8), stworzenie (6), stworzenie [= zwierzę] (2), Dawidow (2),sztuka (5), ścieżka, śmierć (6), świadectwo (3), świat (2), święto (3), tajemnica (37), tajemność, tekst, termin, trank (4), trojakość, twarz, uczynek (7), umysł (2), ustawa (3) węzeł, widzenie (4), wiek (2), wieść (3), wieża, woda, wykręt (3), wymysł (35), wymyślacz (4), wynalzek (6), wyobrażenie, wyrok, wywod (4), wyzna(wa)nie (4), wzor (3), zabobon (2), ziele (2), znak (9), znamię (5), zofistyja, zrządzenie (4), zwyczaj, źwi(e)rz(ę) (5), żywność (2), żywot (12); dziwny barzo (15), wielmi.

Przysłowia: á vważył ſobie odmienność fortuny iáko ſie oná dziwnym kołem toczy RejZwierc 66.

Bo dzywne ma miłoſcz ocży RejJóz D5, D5 marg.

Fraza: »dziwna (jest, zda się) rzecz« = mirum (est) Mącz; mirabile est Vulg; mirandum, (per)mirum (est) Modrz [szyk zmienny] (82): Dziwná to rzecż ieſt/ ijże wy mowicie/ niewiémy ſkąd ieſt/ a on otworzyl moię ocży OpecŻyw 64, [34]v, 149v, 175v; PatKaz II 49; FalZioł IV 3c; BielŻyw 151; RejPs 115, 119, 123v; A iſcie to dżywna rzecż na czo to wynidzie RejJóz L5; RejKup v6; HistAl C4, N3; Bo to v mnye dźiwna rzecz/ á przećiw ſlowu Bożemu KromRozm II b4; DiarDop 99, 100; LubPs aa3v; RejWiz 111 marg, 112, 147, 148v, 152, 171, 180, Dd2; Leop Ioann 9/30; OrzList b3; ALexánder ſwych wiekow/ dziwna to rzecż byłá/ Ze iego moc y ſławá y w obłoki biłá. RejZwierz 41v, 103v; BibRadz I *4v; BielKron 265v; Mirum est quod non dudum istuc sensisti, Dźiwna rzecz yeſt żes tego dawno nie wyrozumiał. Mącz 382c, 86b, 343b; SarnUzn H4; LeovPrzep Av; GórnDworz H5, P7v, R [2 r.], Cc7v; RejPos 16 marg, 270v, 295; Dźiwná rzecż iż Mężowie tego dopuſzcżáią. BielSat Dv [idem BielRozm 24]; RejZwierc 228 [2 r.], [238]; WujJud 32, 95v, 226; WujJudConf 253; HistHel B3; WierKróc A2v; Bo y miodu/ y bydłá/ y źwierzu/ y wſzelákiego zboża/ dźiwna rzecż/ iáko w támtych źiemiách wielką obfitośc [mirandum in modum terrae illae abundant]. ModrzBaz 103v, 28, 35v, 85, 120v, 140v, 142; Dziwna rzecż ſię zda/ iſz Pan Bog y ták wpodłych rzecżách/ wyſłuchawa modlitwy tobie vfáiących. SkarŻyw 496, 92, 253, 487, 546, 597; KochFr 43; PudłFr 75; BielRozm 24; GórnRozm B4, D3, E3v, G4; ActReg 128; Phil M; WujNT 434; PowodPr 31; GosłCast 4, 27; SzarzRyt D2.
Zwrot: »być dziwny przed oczyma, w oczach« = esse mirabile in oculis nostris Vulg (1 : 1): MurzNT Matth 21/42; O iáko dziwna ieſteś w ocżách náſzych SkarŻyw 112.
Wyrażenia: »co, coś, coż dziwnego« (19 : 13 : 1): BielŻyw 121; Koſmus v kazuie Pawłowi czoſs dzjwnego wyſlo s Kupcza RejKup R; LubPs cc4; RejWiz 111, 150v, 153, 166; OrzRozm A2, Q3; Mącz 202d, 223d; LeovPrzep C3v, Dv; RejAp 47v; Niewiem áby czo dziwnieyſzego ná ſwiecie być mogło. GórnDworz P4, T4v; Ale mądrość ieſt coś dziwnego/ coś poważnego/ á proſto ieſt z niebá dar Boży RejZwierc 146, 42v, 131, 142, 249v; RejZwiercPodw 183v; BudNT 1.Petr 4/12; SkarJedn 326; SkarŻyw 143, 178; StryjKron 275; CzechEp 144 marg; żeby nas to nie potrzebne pijańſtwo do cżego dźiwnego nie domieśćiło WerGośc 261; ZawJeft 8; VotSzl B3v, Fv; PaxLiz D2.

»dziwnym fortelem« (2): OrzQuin C4v; Okręty im y Galeri dźiwnym fortelem popaliłi StryjKron 100.

»dziwnym kształtem« [szyk 28 : 1] (29): A ty będzieſz pan náchwalebnieyſſy/ ktory dziwnem kſtałtem okázuieſz ſwem miłoſierdzie twoie RejPs 45v, 152, 153v, 160, 203v, 212, 214v; RejWiz 34, 45, 46v; RejAp 178v, 184v, AA2v, AA4v; RejPos 75v, 86v marg, 87, 135, 259, 303v, 325v; RejZwierc 2v, 156, 201v, 204; WujJudConf 65; MycPrz II B2v; WierKróc A2v; Lowic ón [szatan] nas kſztałtem dźiwnym/ krążąc iáko Lew ſrogi/ Ale my ſtárániem pilnym/ nie daymy ſię zwieść z drogi ArtKanc L19v.

»dziwną miarą« (2): wilkoſći ty dźiwną miárą wnim był rozgodźił/ iż ſye ieden żywioł drugim nieprzećiwiał SienLek lv, 28v.

»dziwną mocą« (3): Iakos ie wywiodł z Egiptu dziwną moczą WróbŻołt O5; RejKup k2v; RejPos 56.

»nic dziwnego« (7): Od wieku do wieku przepátruie/ y nie máſz nic dziwnego przed oblicżnośćią iego [et nihil est mirabile in conspectu eius]. BibRadz Eccli 39/24 [25] [przekład tego samego tekstu BudBib]; OrzRozm Q3 marg; Non mirum fecit uxor mea, si hoc aegre tulit, Nie ſie dźiwnego nie dopuściłá iż tego zá dobre nie przimowáłá. Mącz 223c; RejPos 270v [2 r.]; BudBib Eccli 39/24 [25]; SkarŻyw 456.

»dziwnym obyczajem« = miris modis Mącz [szyk 24 : 2] (26): Bo ten plaſtr dziwnem obycżaiem goij koſci złamane. FalZioł V I16v, I 119d; WróbŻołt B6v, I6v, X2; RejPs 113; HistAl Lv; [czart] gdźye może dźiwnymi obyczáymi ludźye zwodźi. KromRozm III A6v; BibRadz Ps 17 arg, Act 9 arg; BielKron 112, 120v, 367, 452; Mącz 459c; OrzQuin Yv; KuczbKat 180, 275, 390; WujJud 70, 71v; Nád to/ dźiwnym obycżáiem bywamy ſpoieni RejPosRozpr c; RejPosWstaw [413]; KochPs 162; SkarŻyw 108; SkarKaz 205b.

»dziwną (jest) rzecz« = mirum, mira a. miranda res, miraculum, mirandae res Mącz; spectaculum magnum, res magna, digna admiratione BartBydg [szyk 74 : 35] (109): BierEz Cv; OpecŻyw 54, 151; ij przyſſedl ku dziwnému zrożumieniu rzecży dziwnych OpecŻywPrzedm C4; PatKaz II 72v; BartBydg 147b; FalZioł IV 18a, d, 23d, 56b; GlabGad D8v; BierRozm 15; WróbŻołt 130/1, rrv; RejPs 71v; RejKup m7v; MurzHist Tv; DiarDop 99 [2 r.]; GDy ſyná ſwego yákyemu náucżycyelowi rodzicy na náukę wolą máyą dáć á zlećić/ nyechay rozumyeyą/ iż rzecż dziwną á trudną ſobye zácżną. GliczKsiąż L3v; LubPs D3, H4, I3, I3v, P6, Q4v, Z2; RejWiz A7, 85, 114v, 127v, 144 [2 r.] (9); A vczynil Pan dziwną rzecz [et faciet Dominus mirabile] miedzy máiętnośćią Iſráelſką/ y máiętnośćią Egyptſką Leop Ex 9/4, Iob 9/10, ZZ3v; BibRadz 1.Reg 6/6, 4.Esdr 3/8; Dźiwne tu rzeczy od ćiebie ſłyſzę OrzRozm D4v, O2; BielKron 46v, 105v, 116v, 139, 322v, 442, 455v, 466v; KwiatKsiąż D4v; Mącz 55a, 151a, 223c [2 r.], d, 250d, 458b; RejAp 191, Cc4v; GórnDworz P4, Dd4; HistRzym 44, 55; RejPos 12v, 16, 35v [3 r.], 38v [2 r.], 73 (17); BiałKat 11; GrzegŚm 17; HistLan C3; RejPosRozpr b4v; CzechRozm 205; Oczko 4v, 5v, 9 [2 r.]; Rozgłośi ſię rzecż oná dziwna po mieśćie. SkarŻyw 341, 15, 113, 179, 207, 251, 277, 583; CzechEp 336; WerGośc 228; Calep 753b; OrzJan 20; LatHar 263; SkarKaz 417a [2 r.], 580a; KlonFlis Hv; Vacuna nići przędłá baykámi ſię báwiąc, Dziwne rzeczy, y pewne y niepewne práwiąc. KlonWor **v.

»dziwnym sposobem« [szyk 14 : 1] (15): MurzHist C4v; Vczynił też y dwie mákowki á kápitelle [...] a ná kxtałth y podobieńſtwo śieći yłáńcuſſkow ſpołem między ſobą dźiwnym ſpoſobem poplećione [miro opere contextarum]. Leop 3.Reg 7/17; BielKron 285v; GórnDworz Ff5v; Strum G3; CzechRozm [157], 163v; SkarŻyw 574; CzechEp 177; GórnRozm E2, I4; GrabowSet Y2; Ale y źiemiá nie ieſt bez ſwoiéy ozdoby/ Bo y tę Bóg oſzláchćił dźiwnémi ſpoſoby KochFragJan 22; SkarKaz 576b; GosłCast 32.

»dziwną sprawa« = mirabilia opera Vulg, PolAnt [szyk 157 : 19] (176): OpecŻyw 9v; MiechGlab *6; Wtem pſálmie lud wierny wyznawa dziwne ſpráwy boſkie RejPs 172v, 99v, 104, 114, 131v, 137v (23); RejJóz C2, C3v, K6, L8, M8v, N4, O5v, P6v; RejRozm 392; RejKup b4v, C, 13v, o4, x4v; MurzNT 103v; BielKom G; LubPs E3, Lv, R5, Y marg, aa3v, aa5, aa 5v; Przybiegłá druga páni z dziwnemi ſpráwámi/ S pięknemi á nie z náſzey zyemie poſtáwámi. RejWiz 32v, A9, 1v, 2v, 3, 19v (28); RejZwierz A6v, 1, 50, 70; BibRadz Ps 134 arg, 144/5; BielKron 133v, 282v; Prot C2v; RejAp kt, 3 [2 r.], 51 v [3 r.], 52v, 55 (24); Przypátruyże ſie tu ſpráwie dziwney thego Páná ſwoiego RejPos 259v, 32v, 34v, 66v, 114v, 115v (32); BiałKat 333v; GrzegŚm 41; RejZwierc 2v, 3, 3v, 12, 14v (16); KochMon 23; BudNT Apoc 15/3; CzechRozm 52, 178v, 210v [2 r.]; KochPs 69, 140; SkarŻyw 15, 527; BielSen 19; ArtKanc F6v; WujNT Apoc 15/3; GosłCast 26, 69; Maſz wagę/ trety/ łáwy/ dźiwne ſpráwy/ Rozne zábáwy. KlonFlis H2; SzarzRyt Av.

»dziwną sprawą [= umiejętnością, uczynkiem ]« [w tym: za dziwnymi sprawami (1)] (15): ábowiem to ſnadz powinni y nieme zwierzętá y ptacy zá dziwnemi ſpráwámi iego RejPs 217, 125v, 152v; Rozmaicies wſzytki ſtany/ dzywną ſprawą rozdzielił RejJóz C3v; HistAl G3; KromRozm I F4; RejWiz 29, 144v; Blizu miáſtá Kortyny ieſt on zacny Lábirint ktory vdziáłáł Dedalus w kámienney gorze dziwną ſpráwą. BielKron 273v; RejAp B2, AA8v; RejPos 158, 159, 240v, 280.

Szeregi: »dziwny a prawie boski (a. mało nie boski)« (2): Y opowiedác nam racży dziwne á práwie Boſkie miłoſierdzye ſwoie. RejPos 246; KuczbKat 100.

»dziwny, (a, i) chytry (a. pokryty)« [szyk 6 : 1] (7): Mącz 202d; RejAp 82, 112v, 115; áby ſie ná potym w cżym nie obłądzili/ a iżby ſie zá tym márnym ſwiátem y zá chytremi á dziwnemi wymyſły á wynalaſki iego/ nie vnieſli dáleko od niego. RejPos 187, 116; CzechRozm A3.

»dziwny a dziwny« (4): RejPos 306; A ták dziwnych á dziwnych przypadkow/ niżli ſie dobrze przypátrzyſz figlom dworſkim/ będzie około ciebie. RejZwierc 25v, 50v, 111v.

»dziwny a inakszy« (1): á ſámi ſobie wymyſláli á wynáydowáli dziwne á inákſze y modły/ y poſtháwy/ y poſty/ y vbiory/ y ine dziwne rzecży. RejPos 200v.

»dziwny, (a, i) (żadnym rozumem) nieogarniony (a. niewyrozumiany, a. nierozumny, a. nad rozum ludzki)« [szyk 15 : 2] (17): Dźijs też ieſt ſwięto ducha ſwiętego/ dlá dziwné a nierozumné ſprawy ciala ſyna bożego OpecŻyw 9v; Ktory cżyni wielkie rzecży/ y nie ogárnione/ y dziwne [qui facit magna et incomprehensibilia et mirabilia]/ ktorym niemáſz licżbj. Leop Iob 9/10; RejAp 47v, 51v, 129v [2 r.], 161v marg, 197, Dd4v; RejPos 160v, 252v, 271v, 304v; Iedni kámienie kuią/ drudzy rozlicżne drzewá cieſzą/ wymyſláiąc dziwne á nád rozum ludzki budowánia. RejZwierc 70v, 8v, 11v; WujJud 71v.

»(nie) dziwny a (ani, i) niepodobny« (6): Tákże ini duchowie co thám przy nim trwáią/ Dziwne á niepodobne przyrodzenie máią. RejWiz 119; RejPos 270v [2 r.], 271v, 273; SkarKaz 419b.

»dziwny, (a, i) niesłychany« [szyk 8 : 2] (10): MurzHist Tv; DiarDop 99 [2 r.]; LeovPrzep D; CzechRozm 58v; KochPs 69; Oglądáły ty ocży moię rzecży dziwne/ nigdy nieſłychane/ áni ták dálece ſpodziewáne. SkarŻyw 113, 245; CzechEp 302; Paradoxa - Dziwne a niesłichane rzeczi. Calep 753b.

»dziwny a (i) niewymowny« (2): Dźiwnym á niewymownym kſtałtem/ nie dźieie ſie nie ná świećie mimo wolą Bożą WujJudConf 65; SkarŻyw 583.

»dziwny a niewymyślony (a. nie łudzkiego wymysłu)« (2): RejAp 20; Tám był on koſcioł iego od Sálomoná dźiwnym á nie ludzkiego wymyſłu koſztem zbudowány y ochędożony RejPos 195v.

»dziwny a niewysłowiony« (1): O ſpráwy dźiwné/ á niewyſłowioné/ O myśli w twárdéy nocy zámknioné. KochPs 140.

»niezwyczajny i dziwny« (1): tego dniá ktorego kánonizowan w Liſybonie gdzie ſię rodził ludzie wſzyſcy niezwycżáyne y dziwne weſele zięło SkarŻyw 546.

»dziwny a (i) osobliwy (a. osobny)« [szyk 2 : 2] (4): á ktore [anjoły] też potym ozdobił y oſláchćił/ oſobliwym á dźiwnym mocy y łáſki twoiey dárem. KuczbKat 20; WujJud 263; SkarJedn 258; Obyczay przyzwánia tych Krolow bárzo ieſt oſobny y dźiwny. SkarKaz 517b.

»dziwny a skryty (a. zakryty)« (2): Otoż tu maſz iuż to pewne piſmo zoſtháwione od Ianá ſwiętego thych dziwnych á zákrytych táiemnic Páńſkich RejAp 2v, 54.

»dziwny, (a, i) subtylny« [szyk 2 : 1] (3): Ale ieſliże ieſt duch dziwny á ſubtylny/ Chce też áby y ſługá był z nim nieomylny. RejWiz 115, 147v; LeovPrzep D.

»dziwny, (a, i) tajemny« [szyk 5 : 1] (6): Okrom tego wſzitkiego ieſt iey natura barzo dziwna y taiemna GlabGad I7v; LubPs aa5; LeovPrzep F3; RejAp AA2v; RejPos 303v; RejZwierc 197.

»wielki [= niezmierzony], (a, i) dziwny« = magnus et mirabilis Vulg, PolAnt [szyk 12 : 1] (13): Iezu kthorys vcżynił wielkhie dziwne ziemie [lege: drżenie albo drżenie ziemie] kiedys z martwy wſtał. TarDuch C7; MurzHist I4; BielKron 139; RejAp 127v; BudNT Apoc 15/1, 3; CzechRozm 178v; SkarŻyw 251; KołakSzczęśl Cv; WujNT Apoc 15/1, 3; Lecz ieſt inny wieczny z Oycá rodzay Páná náſzego wielki y dźiwny SkarKaz 484a, 484a marg.

»dziwny a zawikłany« (1): A ták dziwny ſwiát a záwikłány záwżdy ſzumi á hucży około łbow ludzkich RejZwierc 100v.

a. N sg f w funkcji rzeczownikowej: »dziwna« = dziwna rzecz, coś dziwnego; mirum Modrz (37): MurzNT 126; LibMal 1554/188v; A to ieſt naydziwnieyſza/ iż by nawięcey miał/ Ieſzcże nie znam żadnego/ áby ná tym przeſtał. RejWiz 184v, 110v, 118v, 145v, 165; RejFig Aa2; Prot D; SarnUzn E8v [2 r.]; V mnie to bárzo dziwna pánie Wapowſki/ coś W. M. o gniewie w miłośći powiedział GórnDworz C5, N7v; RejZwierc 158v; BudNT przedm b6; CzechRozm 31v, 64, 203, 255; ModrzBaz 78; ModrzBazBud ¶5; Oczko 23v; SkarŻyw 1391; CzechEp 59, 86, 138, 159, 191, 192; NiemObr 130; KochPij C2v; Bo/ zaż nie dźiwna/ iák tá wiárá w ſercu wſtawa/ Gdy ſłyſzym/ że ſię dźiśia/ Bog cżłowiekiem sſtawa GrabowSet K; PowodPr 64; dźiwna będźie ieſli Nie ieſt to ſukniozdźiercá nocny, álbo iáki Subtylny rzeżymiéſzek CiekPotr 67, 16, 38.
Wyrażenie: »dziwną w oczach« (1): Zbrákowáli kámieniem budownicy/ ktory sſtał ſię ná głowę węglową: od Iehowyć ſię tá ſtáłá/ á dźiwna to w ocżách náſzych [est mirabile in oculis nostris PolAnt Ps 117/22] CzechEp 285.
2. Nadprzyrodzony, cudowny; prodigiosus Mącz, Cn; permirus Calep, Cn: mirabilis Vulg; inter monstra numerandus, monstri similis, monstrifer, monstrificabilis, monstrosus, portentosus, prodigialis Cn (257): O dziwnéż to bylo narodzenijé OpecŻyw 16, 14, 24v [2 r.], 172v; OpecŻywSandR nlb 5v; PatKaz I 12v; O tocz począczye bylo nachwalebnyeyſze y nadzywnyeyſze PatKaz II 73, 20v [2 r.], 32 [2 r.], 34v, 43v, 49, 49v, 72; PatKaz III 104, 114; TarDuch D5; MiechGlab 71; y będę wſpominał na dziwne vcżynki twoie [mirabilium tuorum] miły panie ktores od pocżątku cżynił. WróbŻołt 76/12; RejPs 216v; Leop Ps 39/6; BibRadz I 31 [2 r.]; Mącz 324d; RejAp 400; HistRzym 134v; IVżeś tu ſłyſzał y dziwne zwiáſtowánie y dziwne národzenie tego cżłowieká ſwiętego RejPos 296v, 15, I6v [2 r.], 28v, 29, 87 (18); GrzegŚm 48, 62; CzechRozm 164; SkarJedn 326; Dźywné ſą czyny/ dźiwné ſpráwy Twoie: to prózno: tyś bóg práwy. KochPs 129, 203; O náwroceniu dziwnym wielkiego Apoſtołá Páwłá S. kazánie krotkie. SkarŻyw 79, 79, 107, 243 [2 r.], 397, 453 marg (11); ArtKanc B2; Calep 785a; LatHar 493, 586; Tę gorę Piotr ś. zowie gorą świętą/ dla tego dziwnego ná niey przemienienia. WujNT 71, przedm 32, Act 9 arg, s. 440.

W charakterystycznych połączeniach: dziwny (-e) chleb, czyn (2), drzewo, narodzenie (13), nawiedzenie (2), nawrocenie (5), objawienie, poczęcie (18), porodzenie, postępek (4), przemienienie, przyście (4), skutek, uczynek, widzenie (3), (w niebo)wstąpienie (4), wybawienie (2), wyjęcie, wyście (2), wyzwolenie, zaczęcie, zjawienie (2), z martwych wstanie, zrządzenie (boże) (4), zwiastowanie; dziwne barzo (3).

Wyrażenia: »coś, co dziwnego« (3 : 2): BierEz Nv; obacżyli iż ſie coś nowego á bárzo dziwnego národzić muſiáło/ ſzli zá oną gwiazdą áż do żydoſtwá RejPos 35, 19v, 35v, 204v.

»dziwna rzecz« = ostentum, prodigium Mącz; mirabilium Vulg [szyk 8 : 4] (12): Spiewayćie panu bogu pioſnkę nową/ boć dziwne rzecżi ſprawił [quia mirabilia fecit]. WróbŻołt 97/1; Leop Ps 144/5; BibRadz Is 25/1; Mącz 324c, 445c; RejPos 150; Bernat ś. náucża/ iſz nigdy [Józef] oniey złego mniemánia nie miał: ále dla wielkiey vcżćiwośći/ iſz ſię onych rzecży dziwnych przelękł/ vćiekáć od niey chćiał SkarŻyw 243, 527, 528 [2 r.]; GrabowSet K; LatHar 627.

»dziwna sprawa (pańska a. boska, a. boża)« = mirabilia Vulg [szyk 149 : 5] (154): Iſz dziwne ſą ſprawy boze a kazdemu przyſluſſe onich rozumiec. RejPs 159 marg, 114 [2 r.], 137, 137v, 166 marg; RejJóz B6v [2 r.], O7, O7v, O8 [2 r.]; Onić ták dziwne ſpráwy Páńſkye thám widáli/ A w onych głębokoſcyách cudá yego ználi. LubPs Y5, Cv marg, E2v, M3v, P2, R2, R5; RejWiz 87v, 107, 132v, 143v; Leop Iob 38 arg, Ps 74/2, 106/15, 21, 31, Eccli 42/17; Potym towárzyſz moy dźiwował ſie themu żem nigdy nie iadał/ y wſzytkim opowiádał dźiwną ſpráwę Boſką we mnie. BielKron 459v, 2; RejAp 3 [2 r.], 129v, 188; Iáko y tu Ewányeliſtá piſze/ iż zbiegáli ſie do niego/ widząc ony dziwne ſpráwy iego/ á ony dziwy ktore cżynił nád niemocnymi onymi. RejPos 81; Słuchay co Zuzánná [czyniła] będąc wyzwolona przez dziwną ſpráwę s ſądu okrutnego. RejPos 306v, 5 [2 r.], 9 [2 r.], 10, 10v, 16v [4 r.] (98); BiałKat 31; KuczbKat 10; RejZwierc 1, 1v, 9, 125v, 126 (11); CzechRozm 144v, 155; KochPs 12, 36, 129, 132; wiele ſię ziácháło ludzi pogáńſkich do Hieruzálem/ ſłyſząc o dziwnych ſpráwach Páná Iezuſowych/ y wſkrzeſzeniu Lázárzá SkarŻyw 384; GrabowSet H3.

»dziwną sprawą« [w tym: za dziwną sprawą (2)] (12): A dziwną ſpráwą wyzwoliłeś miły pánie lud twoy potomki przełożonych twoich RejPs 113; RejWiz 113v; Dawid będąc ieſzcże niedoroſłkiem/ zá dziwną ſpráwą Páńſką/ zábił Goliaſzá onego RejPos 18v, 34, 56, 132, 140, 305; Iáko ie pothym dziwną ſpráwą przywiodł do obiecáney zięmie. RejZwierc 204, [203]v, 204. SkarJedn A6.

Szeregi: »dziwny i cudowny« (1): WSzechmogący y wiecżny Boże/ ktory ſam dźiwnych y cudownych rzeży dokázuiefz/ rácż opátrzyć ſługi twoie LatHar 627.

»dziwny a nieczłowieczeński« (1): A tám w tey kráinie ieſzcże byli pogáni/ iedno iż wżdy iuż ſłycháli że ſie coś nowego á bárzo dziwnego w żydoſtwie zyáwiło/ á z dziwnemi a z niecżłowiecżeńſkiemi ſpráwámi. RejPos 204v.

»dziwny a niebieski (a. nieziemski)« (2): RejPos 19v; Tám vmieráiąc práwie/ miał dziwne á niebieſkie náwiedzenie. SkarŻyw 167.

»dziwny a niewymowiony« (1): á iż ieſt od wiekow dziwne á nie wymowione wyście iego RejPos 346.

3. Godny podziwu, widzenia, uznania, czcigodny; admirabilis Calep, Vulg, JanPrzyw, Cn; mirandus Mącz, Cn; mirabilis Vulg, PolAnt, Cn; admirandus Calep, Cn; dignus spectatu, visendus Cn (84): Zdrów bądz [Jezu] też wielmi dziwny/ wſſechmotzny ij ſlicżny/ piękny ij miloſny a wſſytek lubiezny. OpecŻyw 18, 33; RejPs 71, 193v; KrowObr 171v; On [Bóg] pocżątku ni końcá nigdy mieć nie będzye/ Iego dziwny Máieſtat iáko ſławny wſzędzye. RejWiz 52v, 36, 36v, 131, 152v marg, 154v (8); DZiwny to był Infułat/ on ſławny Tomicki/ Práwie ſtany duchowne/ ozdobił był wſzytki. RejZwierz 55v, 3v, 25v, 43v, 49v, 50, 59; BielKron 284v, 295v; Mirandus, Dźiwny/ godny podźiwienia. Mącz 223c; RejAp 2v, 46v, 48v [2 r.], 94v, 128 (8); Dziwnyś thy miły Pánie/ á dziwne wſzytki ſpráwy twoie. RejPos 149, 16, 16v [2 r.], 33, 36v (13); RejZwierc 10, 13v, 172, [203]; Aby ták otworzyli vſtá pogánom/ ku wysławiániu mocy fałeſznych báłwánow/ chcąc vcżynić na wieki dziwnym Krolá iákiego śmiertelnego [et magnificaretur rex carnalis in sempiternum]. BudBib Esth 14/9 [7], Ps 67/35 [36]; CzechRozm 175v; SkarJedn 400; KochPs 94; nocy iedney/ vyrzą iáwnie wielki pocżet pánienek vbránych wdziwne piękne ſzáty SkarŻyw 70, 2, 15, 180, 242, 243, 491; Calep 25a, b; Gdyż rzeczom czáſy ſtárość przynoſzą/ któré zá wielkośćią lat dźiwnieyſzé y świętſzé bywaią miáné [quae numero annorum admirabiliores et sanctiores habentur JanPrzyw 41] SarnStat 941; Bo mi ſię dźiwnieyſzy zda w tych iáſłeczkách/ á niżli w chwale niebieſkiey. SkarKaz 489b, 577a, 609b; SkarKazSej 657b, 669a.

dziwny w kim (7), w czym (1): Dziwny ieſt pan bog w ſwiętych twoich [Mirabilis deus in sanctis suis] WróbŻołt 67/36 [przekład tego samego tekstu RejPs 131v, SkarŻyw 321, 393, ArtKanc A 13v]; RejPs 131v; BudNT 2.Thess 1/10; SkarŻyw 321, 393; ArtKanc A13v, F19; WujNT 2.Thess 1/10.

W połączeniach szeregowych (6): y názwano będzie imię iego/ Dziwny [admirabilis] Rádny/ Bog/ Mocny/ Oćiec przyfflego wieku/ Kxiążę pokoiu. Leop Is 9/6 [przekład tego samego tekstu] RejPos 15, 33v, 142, 179; LatHar 553.

W charakterystycznych połączeniach: dziwny (-a, -e) Bog (10), brat, hetman, krol (2), krolowa, książę, majestat (13), Mesyjasz, Pan, (13), panienka, panna, patryjarcha, prorok (2), serce, sługa, sprawca (3), syn (boży) (2), szaty, ubior, wymowca, zakonnica; dziwny wielmi.

Szeregi: »dziwny a niewyrozumiany« (1): iáką vſtáwicżnie cźeść á chwałę dawáią onemu dziwnemu á niewyrozumiánemu Máyeſtathowi Páńſkiemu RejAp 101v.

»dziwny i spaniły« (1): Pan Chriſtus dáleko dźiwnieyſzą y ſpánilſzą ofiárę vſtáwił: odmieniwſzy ofiáry/ á miáſto zábiiánia bydląt/ ſam śiebie ofiárowáć roſkazał. WujJud 149.

4. Wyszukany, przesadny, wymyślny (75): Zaż dziś nie dziwne potráwy A z wielkim koſztem przypráwy Aſz czáſem owi co ſiedzą Nie záwżdy wiedzą co iedzą RejRozpr G2v; LudWieś A4; Bos ty o Zakon by troſſky Niedzbał [!]/ ſtrojącz dziwne ffoſſky RejKup dd3v, m3; W onych dziwnych pſtroćinach/ á w onych vbiorzech/ Cżego ſie tám nápátrzy/ kto bywa przy dworzech. RejWiz 153, 4, 15, 25 [2 r.], 26v, 27 (15); RejAp 170v (2 r.), BB4v; Phryne białagłowá piękna/ położyłá ſie podle niego/ vżywáiąc dziwnych przyſmákow/ [...] áby ſie mógł ku miłośći zápalić GórnDworz Aav, P4; RejPos 56, 70v, 133v, 200v, 280, 298v; Nuż záſię czo owych náſtáło dziwnych pontalikow/ feretow/ ſmálcowánych łáńcuſzkow/ pſtrych bieretkow z rozlicżnemi czętkámi. RejZwierc 57v, B4, 17, 50v, 53, 57 (35); WujJud A8v; A wſzakći mię do śiebie prośił na weſele Sąśiad/ á ia dźiwny ſtroy widzę w tym tu kole Niewieśćiey płći/ á żadney Polki tu nie baczę ZbylPrzyg A2, A4, B3v.

W charakterystycznych połączeniach: dziwny (-a, -e) bałwochwalstwo, barwa, biesiada, cecha. chobot (2), czuha, delija, falsrucha, foszki, hanszlak, jedlo, kolet, kroj, kroki, kształt, malowanie, muchry, obercuch, obżarstwo, picie, płaszcz, pojazd, połmisek, pontaliki, postawka, potrawa (4), przezwisko (5), przyprawa, przysma(cze)k (14), pstrociny (3), rzecz (2), sajan, skoki, smak (2), stroj (3), strzępki, szata (4), sznur, sztuka, tkanica, ubior (10), warstat, występek, wzor(ki) (2), złotohław.

Szereg: »dziwny a wymyślny« (6): A tu ſie dokońcżyły ſławne kroleſtwá potomkow Dawidowych/ [...] dla ich dziwnych á wymyſlnych báłwochwalſtw/ też y dla łákomſtw/ cudzołoſtwá BielKron 91v; RejPos 319; A iákoż tu poććiwym żywotem zwáć moy miły brácie thákie dziwne á wymyſlne obżárſtwá? RejZwierc 61 v, 70, 70v, 260v.
5. Dziwaczny, wynaturzony, nienaturalny; monstrosus Mącz, Calep, Cn; monstrifer, portentosus Mącz, Cn; distortus, monstrificus Mącz; inter monstra numerandus, monstri similis, monstrificabilis, prodigialis, prodigiosus Cn (46):
a. O cechach fizycznych (32): GlabGad L5v; w Iuchrze niemaſz żadnych ludzi dziwnych ze pſimi głowami, albo o iednym oku albo o dwu głowach. MiechGlab 63, *7v; LudWieś A4; HistAl M2, M8; RejWiz 86v; á niewiáſthy niemocne przyrodną niemocą będą rodzić dziwne pothwory [parient monstra] Leop 4.Esdr 5/8; GrzegRóżn F4v; Monstrosus, Dźiwny/ dźiwnego xtałtu/ ſzpátny/ ſzkárády. Mącz 231c, 231c [3 r.], 445d, 459c; RejAp BB2v; WierKróc A4; SkarŻyw 355; Coż ieſt przebog/ duch/ cży márá? Dźiwnać iákaś Boża ſtworá. MWilkHist K4, K4; StryjKron 345 marg; ReszPrz 8; PaprUp I4v; Calep 673a; Choćem dźiwnéy poſtáwy/ choć wſzytek koſmáty/ Vmiém ſie téż záléćić/ choćiażem rogáty. OstrEpit A3; KmitaSpit B2; CzahTr L3v; GosłCast 25; Ale kto zmyślił przećiwne dubáſy/ Szkutę y do niey ták dźiwne kulaſy KlonFlis C4.

W charakterystycznych połączeniach: dziwny(-a, -e, -i) bestyja, ciało, cielec, gadzina, głowa, kulasy, ludzie (3), martauz, maszkara, pokraka, postawa, potwora (stwora) (6), rzecz (2), syn, szarancza.

Wyrażenie: »co, coż dziwnego« (1 : 1): Mącz 231c; Przebog bráćia/ coż dźiwnego? Przyſzło do nas tákowego. Przezedrzwi pozamykáne Nágie/ á zwierzchu cżerwone. MWilkHist K4.
Szereg: »dziwny a potworny« (1): Ale dźiwne á potworne to ćyáło będźye o dwu głowách. KromRozm III Mv.
b. O cechach charakteru: szalony, okrutny, dziki, popędliwy, niepowściągliwy; ferus Calag (14): Tu ſą dziwni w tey piwnicy/ Szalonych łbow rzemięſnicy. RejZwierc [238]; A między inſzymi opiſuiąc Antyochá warchołá dźiwnego y tyránná okrutnego CzechEp 366; Calag 571a.

W połączeniach szeregowych (3): GliczKsiąż G2v; Także gdy wilki/ owce/ lwy/ lámpárty/ y ćielętá miánuie/ nie rozumie też tego/ o źwięrzętách y beſtyiách: ále o ludziách rozmáitych/ y ſrogich y ćichych/ y okrutnych y podłych [...] dziwnych y nie okroconych. CzechRozm 114; áby pod iedynem Páſterzem/ [...] zgodnie y ſpokoynie żyć mogli: obycżáiow ſwych dziwnych/ grubych/ ſproſnych/ bydlęcych/ beſtyálnych/ poprzeſtawſzy. CzechRozm 114.

W charakterystycznych połączeniach: dziwny (4) ludzie, ociec, rodzice, rozbojnik, rzemięśnik, tyran, warchoł (2).

Szeregi: »dziwny a popędliwy« (1): Mógł bych thu dziſieyſſe przykłády/ yákoby ná ſſnurek zebráć o tych á tákowych oycach dziwnych á popędliwych GliczKsiąż G3v.

»dziwny a (i) srogi« [szyk 1 : 1] (2): widziſz iáko ieſth ná nim [na morzu] wiele dziwnych á ſrogich rozboynikow RejZwierc [121]v; CzechEp 366.

α. W funkcji rzeczownikowej: dziwak, człowiek zgryźliwy, niemiły, niezadowolony, mrukliwy; morosus Mącz, Calag; dyscolus, homo intractabilis Mącz (5): ta gwyazda ma mocz kſobye przyczyągacz zelazo y dyamant tak marya kſobye przyuodzy dzywne grzeſzne albo ſobye roſpaczayącze abo ſobye wgrzechach teſknącze PatKaz III 126v; Morosus, Dźiwny/ dźiwak/ fantaſtik/ ſwey głowy/ któremu nikt vgodźić nie może/ nic mu ſie niepodoba. Mącz 233c, 98b, 461a; Calag 577a.
6. Zdziwiony (1): Wezwawſzy mnię ná ſtronę/ zárázem pocżęłá Mowić: iák do Małżeńſtwá/ rzecż by ſie ſtocżyłá. Wcżym bárzo dźiwny będąc/ przećiech nie odmawiał/ Y do wſzelkiey poſługi/ gotowym ſie ſpráwiał. PaxLiz D4v.
7. W funkcji wzmacniającej: bardzo duży, większy niż oczekiwano (738): OpecŻyw 160v, 165v; PatKaz II 49; PatKaz III l06v, 117v, 121v, 122, 143v; SWiecżkowa Wodka ieſt dziwney moczy w naprawieniu ſkażonego wzroku FalZioł II 12a, I 29a, 43b, 78a, 97c, II 4b (14); BielŻyw 54; WróbŻołt 16/7, 118/18; LibLeg 10/92v; ktoryś ty krol ieſt dziwną iákąś ſwiętobliwoſćią okraſzony. RejPs 98v; GDyſz wſſytki piſma wyſlawiaią dziwne dobrotliwoſci twoie naſz miły panie RejPs 151, 45, 70, 87v, 94v,112 (37); RejRozpr G4; RejJóz A5v, B2, C3, E2, G3v (15); RejKup b5 [2 r.], b8v, c8v, D, f7v (16); H6v; MurzHist Kv, T2v; MurzNT 21; KromRozm III Av; Diar 70; DiarDop 100; BielKom D5v; A ſerce me we mnye ćirpi ná wſſem dziwne trwogi LubPs Zv, A4, A5v, C, Cv, D4 (66); RejWiz 10, 12, 19, 21v, 32v (70); Leop Esth 8/17; RejZwierz 25v, 47v, 73, 80, 125v (10); Potym też widźiał mężá śiwego/ y wielce poważnego/ nieiáką dźiwną [mirabilem] a zacną wielmożnością ná wſzem ozdobionego. BibRadz 2.Mach 15/13, I 4a marg, Ps 16/7, Sap 17 arg; BielKron 25v, 90v, 239v, 276v; KwiatKsiąż B2, G4; Coruptissimos mores secum invexit in patriam, Dźiwną roſpuſtność á nierząd s ſobą wniosł do oyczizny. Mącz 477c; tym ſokiem lice pomázuy/ dźiwney mu głádkośći przydaſz. SienLek 80v; LeovPrzep A2v; Náſłuchálichmy ſie o dziwnym przeſládowániu wiernych od niewiernych RejAp 96, 19, 35v, 55v, 61v, 74 (71); GórnDworz B7v, C2v, H6, X, Ee2v (10); RejPos 5, 5v, 6, 7, 20v (141); GrzegŚm 48; KuczbKat 115, 120, 165, 411; A Ták s tych dziwnych wymyſłow á s tych dziwnych roznośći tych przyſmákow rozlicżnych/ á co ſie ma inſzego vmnożyc? RejZwierc 59v; Pan [...] ſiedząc ná wyſokoſciach niebieſkich [...] oſtąpiony dziwnemi tłumy rozlicżnych á mocnych á poważnych/ nie ziemſkich ále niebieſkich ſług ſwoich RejZwierc 69, 60v, 83, 93, 131, 194 (66); BielSpr c2, 35v; WujJud 234, 249v; WujJudConf 248v; RejPosRozpr b3; RejPosWstaw [1103]v; HistHel D2v; MycPrz II Bv; BiałKaz 13v [2 r.]; BudNT przedm a6, przedm b2v; CzechRozm Av, A2v, 58v, 111, 166v, 250; PaprPan Dd3, Eev, Ee2; KarnNap B; ModrzBaz 23, 133; SkarJedn 64, 326; Oczko A3, 25v; KochPs 33, 65, 93, 114, 116 (8); O Dziwna y mężna ku Synom tey Mátki miłość. SkarŻyw 63, 3, 14, 16, 47, 74 (34); StryjKron 757, 772; CzechEp 52, 157, 160, 162, 183 (11); BielSen 14; Oczy dźiwnéy pięknośći/ W ktorych ſye wſzytki nayduią wdzięcznośći. KochPieś 53; PudłFr 21; ArtKanc A15, B10, C16v, F9v, F13v, S20v; GórnRozm D3; A obiedwie ſtronie/ Stráchem dźiwnym przeráził/ Pan wielki ZawJeft 14; ActReg 14 [2 r.], 71; GrabowSet O3; LatHar 64, 150, 250, 293, 422 (9); WujNT 154, 211, 212, 372, 419 (13); WysKaz 11; KlonKr B; PowodPr 2, 50; SkarKaz 81a [3 r.], 117a, 203a, 274b, 277b (11); GosłCast 68 [2 r.]; PaxLiz A2v, Cv; KlonFlis Ev; Ty rządźiſz krzywomyślny dowćip/ y ty zbroiſz Ięzyk w dźiwne chytrośći: ty poſtáwę ſtroiſz. KlonWor 1.

W charakterystycznych połączeniach: dziwne(-y, -a) błogosławieństwo (11), bogactwo (5), chciwość (4), chytrość, cierpliwość (4), ciężkość, cudność, dar (8), dobroć (3), dobrodziejstwo (17), dobrotliwość (6), doskonałość, dostojność, frasunek (4), gladkość, głębokość (4), hojność, krewkość, krzywda, łaska (17), łaskawość (2), męstwo (2), miłosierdzie (18), miłość (11), moc (69), mocarz (5), mocność (2), możność (42), niebezpieczeństwo (9), nienawiść (2), niesprawiedliwość (3), nieszczęście, niezgoda (3), obfitość (4), obrona (6), odmiana (5), odmienność (5), omylność (9), opatrzność (26), opieka (8), piękność (4), pilność (2), pocieciecha (11), poczciwość (3), pokora (2), pokusa (3), pomoc (7), pomsta (9), poruszenie (2), porządek (3), posłuszeństwo, praca, prędkość (2), prześladowanie (4), przewrotność (4), pycha, radość (13), ratunk, robota, rozkosz (43), rozmnożenie (2), rozpacz (2), rozpusta, rozpustność (3), rozum (5), siła (2), słodkość (2), sprawiedliwość (5), sprosność, srogość (7), stałość (3), strach (7), subtylność (2), szczęście (3), szczodrobliwość, szemranie, szkoda, śmiałość, śpiewanie, światłość (10), świątość (2), trudność (10), trwoga (7), uciecha, udręczenie, umiejętność, umiłowanie, wdzięczność (3), wesele (3), wiara (5), wielkość (3), wielmożność (24), wlosność (6), wysokość (3), zacność, zbrodnia, zbytek, zdrada (3), zgoda (3), złość (6).

Zwrot: »(być) dziwny [w czym]« = posiadać jakąś cechę w wysokim stopniu (6): proch [...] Wroblego proſa ieſth dziwny wpobudzaniu vryny FalZioł I 51a; Abowiem ſwięty ieſt koſcioł twoy/ á dziwny w ſprawiedliwoſci [mirabile in aequitate]. WróbŻołt 64/6, T8v; Leop Ps 64/6; ArtKanc A11, J2v.
Szeregi: »dziwny, cudowny« (1): tedy dawał Pan Bog słábym Pánienkom/ wielki dowćip/ y dziwną cudowną pomoc/ ná obronę pánieńſtwá. SkarŻyw 445.

»dziwny a dziwny« (3): żaden rozum ſié tákiey ſprawie iego widziwowáć nie może/ widząc dziwne a dziwne piękności á roſkoſzy iego. RejPos 341, 222; Y dla tego iednaćie ſię poſpolicie o dźiwne/ á dźiwne zbrodnie GórnRozm Kv.

»dziwny i niedościgniony« (1): tedyby nie byłá wielką miłość iego przećiw nam/ dziwna y nie dośćigniona CzechRozm 58v.

»dziwny a nieprzypatrzony« (1): dodawa im [Pan] Duchá ſwego ſwiętego/ iż ſie wżdy ácż s ſtráchem pokuſzáią mowić álbo piſáć o tey dziwney a nieprzypátrzoney wielmożnośći iego, RejAp AA3v.

»dziwny a niepospolity« (2): Też ziarnka Piwonijey piętnaſcie: ſtarte na proch á zwinem pite po ranu/ maią dziwną á nie poſpolitą włoſnoſć naprzeciw s. Walentego niemoczy. FalZioł V 76, V 89v.

»dziwny a (i) niesłychany« (4): Abowiem [magnes] ma dziwną j nieſlychaną mocz: żelazo k ſobie ciągnąć. FalZioł IV 55c; RejPos 248; GórnRozm H3v; PaprUp 14.

»dziwny a (i) niewymow(io)ny« (6): Też takieſz drijakiew/ y takieſz Metridatum: ſą dziwney á niewymowney pomoczy naprzeciw morowemu powietrzu FalZioł V 73v; RejAp 189; RejPos 278; BiałKat 156; GrzegŚm 54; WujNT 102.

»wielki a (i) dziwny« [szyk 10: 3] (13): OpecŻyw 11v; LubPs T4v; BibRadz II 59c marg; iáwnie wiedzą iáko ſą powinni miłowáć Páná Bogá ſwego/ zá ty hoyne á rozlicżne dobrodzieyſtwá iego/ ktore vſtáwicżnie biorą z oney wielkiey á dziwney dobrotliwośći iego. RejPos 209v, 177v, 325; Gánimy iáwny on błąd wielki á dziwny/ ktory Mniſzy wymyślili WujJudConf 221v; Owſzem woleli wielkie y dźiwne trudnośći y niebeſpiecżeńſtwo zdrowia podiąc CzechRozm 252; SkarJedn 313; O wielga á dziwná powolnośći/ y ſlepe poſłuſzeńſtwo/ iakoś ty ieſt pierwſzym kámieniem budowánia Chryftuſowego SkarŻyw 26, 238, 557; GórnRozm D4v.

*** Bez wystarczającego kontekstu (9): Mirus, Dźiwny Mącz 223c; Portentosns, Dźiwny [...] Pełny dźiwów. Mącz 445d, 223c; Calag 576b; Mirificus ‒ Dziwni. Calep 664b, 664b [3 r.], 824a.

Synonimy: 1. cudowny, inakszy, niedościgniony, nieogarniony, niepodobny, niepospolity, niesłychany, niewymowny, niewymyślony, niewyrozumiany, niewysłowiony, niezwyczajny, odmienny, osobliwy, osobny, rozmaity, rzadki, skryty, subtylny, tajemny, zakryty, zawikłany; 2. cudowny, niebieski, nieczłowieczeński, niewymowiony, nieziemski, przeciwprzyrodzony, rzadki; 3. nieprzypatrzony, niewyrozumiany, spaniły, wielki; 4. wymyślny; 5. a. niewidany, potworny, szkarady, szpatny; b. nieokrocony, okrutny, podły, popędliwy, srogi, szalony; α. dziwak, fantastyk, posępny, szkodliwy, zły.

Cf DZIWNOSTRASZNY, NIEDZIWNY, PRZEDZIWNY

SB