[zaloguj się]
metryczka tekstuautor:   Erazm Gliczner
tytuł:   Książki o wychowaniu dzieci
rok wydania:   1558


strona: kt

1:
Kſyąſzki o wy-
2:
chowányu dzyeći bárzo dobre/
3:
pożytecżne/ y potrzebne/ s kto-
4:
rych rodźiey ku wychowánym dzyeći ſwych/ náukę do-
5:
łożną wycżerpnąć
6:
mogą.
7:
Teraz nowo vcżynione/ y s pil-
8:
noſcią wyrobione.
9:
W Krákowie/
10:
drukowano przez Mattheuſzá Sye-
11:
beneicherá. Roku Pańſkiego.
12:
M.D.L.VIII.

strona: ktv

1:
Wierſze ná Herb Kſiążąt Słuckich.
2:
Tego to Herbu Kſiążętá/
3:
Dzierżą ſie Słuckie Paniętá
4:
Ktory Herb Pogonią zową/
5:
Od pogoni ktorą łowią.
6:
Rycerſkim więc boiem ſmiele/
7:
Złe głowne nieprziyaciele.
8:
A táć poſtáć Herbu thego/
9:
Ieſt Bucephalá onego.
10:
Koniá Alexándrowego/
11:
Sercá bárzo rycerſkiego.
12:
Mąż ná koniu zbroyny ſiedzi/
13:
Máiąc tarcżą mocno pędzi.
14:
Herkuleſá w ſercu máiąc/
15:
Mężnie ſobie pocżynáiąc.
16:
Wielka iſcie Herbu tego/
17:
Zacność ma ſie v káżdego.
18:
S cżego Bogu chwałá będzie/
19:
Y Kſiążętom pámięć wſzędzie.

strona: A2

1:
Iasnie oſwye-
2:
conym/ á Wielmożnym Pánom á Pá-
3:
nom/ Iurgiewicom/ Wielmożnemu
4:
Pánu Ierzemu/ á Wielmożnemu Pá
5:
nu Symonowi/ Z łáſki Bożey Kſią-
6:
żętom Słuckim Erázmus Glicner
7:
wſzego dobrego od Pána Bogá/ y
8:
ſzcżęſliwgo pánowánia/ z v-
9:
myſlu á życżliwie ſprza y
10:
wincżuie.
11:
MIedzy inſzym vććiwym á po-
12:
trzebnym pracy á ſpráwy iá-
13:
kiey zábáwieniem/ ktorym po
14:
ſpolicie ludzie dobrzy zwykli z rozumu
15:
ſwego á z náuki ſwey pilny ná pożytek
16:
rzecży poſpolitey robić/ y ſámi ſiebie
17:
wtym vżytecżnemi á potrzebnemi po-
18:
kłádáć y okázowáć: niemáſz záiſte po
19:
trzeb - nieyſzego á dołożnieyſzego zábá-
20:
wienia ná to wſzytko Iásnie Oſwie-
21:
cone á Miłosćiwe Kſiążętá/ Pano-
22:
wie moi Miłosćiwi/ iáko bácżne/ vży-
23:
thecżne/ á dołożne piſánia o rzecżach
24:
tych zwłaſzcżá/ ktore vprzeymie á oſo-

strona: A2v

1:
bliwie ſámemu cżłowiekowi/ iákoby
2:
ſie przećiw drugiemu ſwemu rowniev
3:
záchowáć y ſnim ſie obchodzić miał/
4:
drogę ſcielą á okázuią. Co wſzytko nie
5:
bez przycżyny ták ſie ma. Abowim gdy
6:
obacżem á ſobie w rozum wezmyem
7:
ſpráwę y poſtánowienie cżłowiecże ná
8:
ſwiecie tym/ okaże ſie to łatwe wſzyt-
9:
ko/ że śiłá ieden cżłowiek drugiemu tá
10:
kież cżłowiekowi ieſt powinien: s cże-
11:
go áni ſie wypłáćić może/ áni też ſluſza
12:
ieſt áby ſie około thego wymawiał ie-
13:
mu. Pan á ſtworzyciel náſz chce tho
14:
mieć ſam po rodzáiu ludzkim/ áby ie-
15:
den drugiego ná dobre zápomagał/
16:
prace nie litował/ pilnosći á chući aby
17:
nie zbraniał/ áni bronił: dla cżego też
18:
nie iednego thylko cżłowieká ná ſwiát
19:
wydał/ ále obacżywſzy to/ że iednemu
20:
ſámev ná ſwiecie niepożytekby był wiel
21:
ki mięſzkáć y trwáć/ przidał drugiego/
22:
áby ći będąc w thowárzyſtwie s ſobą
23:
mieli porozumienia około ſwego poſtá
24:
nowienia y mięſzkániá ná ſwiecie.
Gene. capite 2.
A
25:
ieſzcże nieco ktemu nie doſić máiąc áni
26:
przeſtawáiąc na tym dwoygu/ vcżynił
27:
to/ że płod miał ſie wſzcżąć/ á ludzie

strona: A3

1:
mieli ná ſwiát wywodzić potomſtwo/
2:
ktoreby chwałę Bożą/ cżesć/ y ſławę
3:
wynosiło/ ozdobiło/ á znáło.
Gene. capite 1.
Kthory
4:
płod żeby to wſzytko wſobie miáł/ y ná
5:
to ſie s polnoſcią vdawał/ ludziom tym
6:
ktorzyby ſie do płodu przyznawáli ſprá
7:
wił rozum dla pomocy y ćwicżenia. Y
8:
chce to mieć pan Bog záwſze/ áby ro-
9:
dzicy thą pomocą y ćwicżeniem płodu
10:
ſwego nie zámięſzkawáli/ ále owſzem ile
11:
by nawiętſza potrzebá okázowáłá/ że-
12:
by opatrzáli y doglądáli/ mowyąc
13:
przez Apoſtołá ſwego: Oycowie nie
14:
przywodzcie ku gniewowi dzieći ſwych
15:
ále ony wychowaycie w ćwicżeniu y w
16:
náuce páńſkiey. Táć pomoc y ćwicże-
17:
nie ieſt bárzo potrzebne/ ták że potrze-
18:
bnieyſze być niemoże/ iáko powiedział
19:
o tym bárzo dobrze ieden vcżony/ kto-
20:
rego gdy pytano coby napotrzebniey
21:
powinni cżynić rodzicy płodu ſwema/
22:
odpowiedział/ tho co ieſt napewniey-
23:
ſzego ku dobremu życiu/ iáko wychowá
24:
nie ſluſzne. Y v nas miedzy ludzmi ieſt
25:
na tę rzecż cżyſta powiesć/ gdi wſpomi
26:
náią wychowánie dobre mowiąc: nic
27:
więcey nie powinienby ociec dzieciam

strona: A3v

1:
ſwym po ſmierći oſtáwić (ieſliby z nas
2:
cżego drugiego przy tym niemiał) ie-
3:
dno tylko ćwicżenie á wychowánie do-
4:
bre/ y zowią to drudzy ſkarb oycżyzny/
5:
iákoby iż lepſzy być niemoże. A bowim
6:
śiłá ná tym záprawdę należy/ kiedy kto
7:
dobrem wychowániem á ćwicżeniem
8:
ieſt vſpoſobion/ zwłáſzcżá wtym żywo
9:
cie záwiſłem/ gdzie niemáło rátunku y
10:
wſpomożenia potrzebá káżdemu. Co
11:
Ligurgus ſwą iedną ſpráwą cżyſcie
12:
nam thego wſzytkiego popráwia y po-
13:
ſwiadcża. Ten iednego cżáſu chcąc Lá
14:
cedemońcykom o dobrim wychowániu
15:
ſpráwę dáć zupełną/ przywiodł przed
16:
nie dwu pieſkow rozno wychowánych/
17:
s kthorych iednego ná łow á ſledzenie
18:
zwierzá/ á drugiego ná wyiadánie á
19:
wymykánie z garcá był náucżył/ y iął
20:
ták do nich rzecż cżynić: Ku nábyciu
21:
práwey cnoty mężowie Lácedemońſcy
22:
wielki ieſt przyſtęp y pomoc niemáła
23:
ćwicżenie á wychowánie/ co wy náty-
24:
chmiaſt obacżycie/ y poſtáwiwſzy ná ie
25:
dnym mieyſcu gárniec á ná drugim zá
26:
iącá/ wypusćił one pieſki/ kthorzy w-
27:
net według wychowánia rzućili ſie do

strona: A4

1:
tego co kthoremu ſmákowáło á miło
2:
było. Ten przykład Iásnie oſwiecone
3:
á Miłosćiwe Kſiążętá vpewnia nas
4:
wtym/ iż wiele ćwicżenie pomaga/ y
5:
ták iáko ſie kto z młodu cżego nałoży/
6:
taż ná tym niemáło należy. Gdyż tedy
7:
iam to ſobie rozważał pilnie/ ácż mia-
8:
łem to zá pewne/ że ludzie doſić wycho-
9:
wánia dobrego znáią/ przedſię iż nie-
10:
wádzi podcżás/ iáko mowią poſpoli-
11:
cie/ koniá rącego zábosć/ máiąc cżás
12:
do thego ſluſzny á dobry/ wdałem ſie
13:
wto/ żem o tym ćwicżeniu á wychowá-
14:
niu nieco według dáru Bożego piſał.
15:
Co iż rzecż dobrą á pożytecżną z inſzych
16:
ludzi wyrozumiałem być/ vmyſliłem
17:
to W.K. Miłoſciam moim Miło-
18:
sćiwym Pánem á dobrodzieiom oſo-
19:
bliwym przypiſáć á ofiárowáć. Iákoż
20:
iednák y potrzebá tego y godzi ſie prá-
21:
wie/ nie tylko przeto że łáſká W. K.
22:
M. wielce mi pomága/ ále też iż W.
23:
K. M. racżycie być známienitego á tá
24:
kowego wychowánia/ kthore káżdym
25:
wielkim á záwołánym Kſiążętom przi
26:
należy. To wychowánie á ćwicżenie iż
27:
znácżne á ſláchetne ieſt/ ći kyorziby mie

strona: A4v

1:
li chowáć dzieći ſwe/ ſluſznie mogą ono
2:
ſobie ná kſtałt á przykład bráć á obrá
3:
cáć. Co iżby vcżynił káżdy/ pilnie á bá-
4:
cżnie tego naſzego piſania niechayby v-
5:
żywał/ ktorym my prawdziwie práco-
6:
wáliſmy ſie pożytek vcżynić/ á to ięzy-
7:
kiem Polſkim/ gdy Láćińſkim o thym
8:
niemáło piſano ieſt. W cżym ſie iednák
9:
nie omylę zá wdzięcżnoſcią á zá do-
10:
brem prziyęciem tych/ ktorzyby thego
11:
náſzego piſánia potrzebnie vżywáli.
12:
Tę tedy pracą moię á chuć ktorą W.
13:
K. Miłoſciam/ Miłosćiwe Kſiążętá
14:
przywłaſzcżam/ rácżcie zá wdzięcżne
15:
ná ten cżás prziyąć. Potym zá łáſką
16:
Páná á ſtworzycielá mego/ gdy obacżę
17:
ze wdzięcżnosci W. K. M. cżás drugi dobry/ poſlug ſwych
18:
nie zámięſzkam przypi-
19:
lowáć ták iáko bę-
20:
dzie pan Bog
21:
racżył.

strona: B

1:
Yáko ſzkodliwa rzecż yeſt Oy-
2:
cowi z nieforemną/ á podey-
3:
rzáną byałą głową myeć
4:
dzyeći.
5:
POnyewaſz iżeſmy to zá łáſką
6:
Páná á ſtworzycyelá náſſego/
7:
przed ſyę wzyęli/ y nam to w-
8:
rzecży vrosć ma/ ábyſmy piſá-
9:
li y okazáli/ yáko rodzicy wobec ſtanu
10:
poſpolitego z dziećmi ſwemi obchodzić
11:
ſye máyą/ co zá wychowánye im dáć/
12:
á yákyemby ćwicżenyem ony opátrzyć/
13:
álbo ná coby ye wyesć zá ich młodych á
14:
nyeurzáłych lat myeli: nyechcem te-
15:
go zanyecháć/ ábyſmy wprzod nie opo-
16:
wyedzyeli/ yáko wyele ná tym/ y nye-
17:
máła thego potrzebá yeſt/ żeby ocyec
18:
chcąc myeć dzyeći ſtátecżne/ y v ludzi
19:
dobrze záwołáne/ nyepomáłu o to ſye
20:
ſtárał: áby z byałą głową/ cnotliwą/
21:
ſtátecżną/ nye ſwowolną/ ále poććiwą
22:
małżeńſtwo zwyodł/ á wedle nyego
23:
ſnyą z rządu á ſtátecżnosći płod wy-
24:
wyodł/ nye ták iż yeſt cżłowyekyem/
25:
yáko ku cżći/ y ku chwale Pánu á ſtwo

strona: Bv

1:
rzycyelowi ſwemu. Przeto tedy ocyec
2:
káżdy máyąc wolą á prágnąc tego/ á-
3:
by po ſobye potomſtwo ſwyęte á cżyſte
4:
zoſtáwił/ ſyny yákye poććiwe/ ſlawne/
5:
na ſwyát wydał/ ma thego zobudwu
6:
ſtron przyſtrzegáć/ á to vſtáwicżnye ná
7:
vmyſle myeć/ aby ſye nye ku ledá yá-
8:
kyey byałey głowye wdawał/ á nye s
9:
káżdą co nyewyáſtá yeſt/ towárzyſtwá
10:
á ſkłádu myał. Małżeńſtwá też yedno
11:
s cnotliwą/ y z dobrego domu/ y o kto
12:
reyby żadnych rymow nyetworzono/
13:
zácżynánya nye opyewano/ albo klatek
14:
nye plecyono/ áby nieſtacżał. Abowim
15:
ći ſnadz yeſli inácżey obchodzić ſye bę-
16:
dzye/ á ledá nyewyáſtą ſye opęta/ w-
17:
poyęcyu też małżonki inſſych ludzi o-
18:
cży dokłádáć ſye nye będzye/ tylko ſwo-
19:
ye máyąc/ zoſſalony á vmotány iedwa-
20:
bnym Wenuſem/ ledá yáką porwie: ſy-
21:
nom á dzyecyom ſwoim yeſli ye the
22:
ſnadź będzye myał/ takye pyątno przy-
23:
pali/ ktorego nigdy/ by theż ſam był
24:
choć naſláwnyeyſſym oycem/ dzyeći też
25:
potem wnyewyedzyeć yako wzáwołány
26:
ſtan przyſzły/ przedſyę onego wytrzeć

strona: B2

1:
áni wygłádzić nye będzye mogł. Yáko
2:
bękárt á z nyedobrey matki ſyn/ wye-
3:
my tho ſámi y ná oko doſyć/ dobrze wi-
4:
dziemy/ iż ták ſpryſkowáni ſą yáko wá-
5:
łáſſe nozdrzá/ y ták znácżni ſą yáko w
6:
żołthych cżapkách żydowye. Choć im
7:
Státutá nyepráwye bárwy czynyą/ ná
8:
turá ye ſámá práwye ſnyą ná ſwyát
9:
wypuſſcża/ wcżem oni ták ſye máyą yá
10:
ko groch przy drodze/ káżdy ich vrwáć
11:
y vſſcżypnąć chce. Bárwę s kthorą ſye
12:
vrodzili áż ſámá ſmyerć rozedrze/ y to
13:
yáko rog przypalony/ przedſyę y po ſá-
14:
mey ſmyerći ſmyerdzyeć y cuchnąć bę-
15:
dzye. Ná ſwyát tháki káżdy gdy wy-
16:
chodzi/ rodzi ſye by wſwoim gniaździe/
17:
wnet yáko ſkoro onego inſſy oni á do-
18:
brzy záwyetrzą/ yákoby ná ſowę wro-
19:
ny wroble/ ták oni nań kracżą/ ſkwier-
20:
cżą: Ku cżemu y to wſſcżęło ſye/ A w-
21:
żdys thy nyegodzyen myedzy dobrymi
22:
być/ wżdim ya lepſſy niżli ty/ znáią oy-
23:
cá mego/ ty bys ſwego nye nálazł/ bys
24:
go s ſwiecką ſwyećił/ podobno muſyá-
25:
ło być Ecclypſis álbo záćmyenye/ gdy
26:
cyę ocyec ná ſwyát wyſádził/ iż nye mo

strona: B2v

1:
głes widzyeć/ co zac á kthoryby był.
Diog. Laert. Libr. 6. in uita Dio. cinici

2:
Yákoby Diogenes cżłowyek yeden v-
3:
cżony/ z nyeucżćiwego łożá ſynowi gdy
4:
ćiſkáyąc kámyeńmi ludzyom ſye przy-
5:
krzył/ rzekł: Wyáruy ſye ábys w oycá
6:
ktorego nye tráfił/ znácżąc tho iż nye-
7:
wyedzyeć było/ kto mu był práwym/
8:
pewnym/ y iſnym oycem.
Geneſ. 8.
Sárá też oná
9:
żydowká Abrámowá żoná/ Izmáelá
10:
kthorego Abráhám z dzyewką ſwą ſlu-
11:
żebną Hágár myał/ bárzo nierádá wi-
12:
dzyáłá/ dla cżego Hágár máthká I-
13:
zmáelowá weſpołek z Izmáelem/ dla
14:
wyelkich á przykrych nayázdow y cyę-
15:
ſzkosći muſiáłá nyebogá precż vſtąpić
16:
nic nyemáyąc/ áni wyedząc kędyby ſye
17:
ſkłonić myáłá. Yeſt o thym w piſmye
18:
ſwętym yáwna powyesć/ iż gdy Sará
19:
wątpiłá ſobye o potomku/ ktorego iey
20:
Bog był choć ſtárey á w lecyech pode-
21:
ſzłey obyecał/ ocżekawáyąc tego/ bár
22:
zo przez nyemáły cżás gdy yuż práwye
23:
o tym ſobye wątpiłá/ dozwoliłá byłá
24:
rzecż myeć Abrámowi z dzyewką rzę-
25:
dną Hagár/ dla thego aby ſnyey mogł
26:
był wżdam potomká doſtáć/ gdy go ſá

strona: B3

1:
má nyemogłá myeć. Wcżem Abráám
2:
myawſſy rzecż z dzyewką rzędną/ do-
3:
ſtał ſyná Izmáelá/ kthorego potym z
4:
namowy żony ſwey właſney Sary we-
5:
ſpołek y z máthką precż wyſlał/ á od
6:
dzyedzictwá oddalił/ ták yáko też ſam
7:
pan Bog thego potwyerdzić y pocye-
8:
ſſać ſlowy ſwemi racżył/ wten cżás gdi
9:
Sará potym myawſſy ſyná Izááká rá
10:
dziłá y námawyáłá Abráámá/ áby I-
11:
zmáelá wypędził prze poprzecżne zá-
12:
chowánye/ ktore okázowáłá mátká ye-
13:
go przećiwko oney ſámey/ tudzyeſz też
14:
iż Izmáel ſam wyele złosći wyrządzał
15:
Izáákowi. Co wyęc gdy ſye obawyał
16:
Abram/ ſam pan Bog rzekł ku nye-
17:
mu: Nye obawyay ſye Abráámie tego
18:
vcżynić/ ále wtem wſſytkim bądź po-
19:
wolny żenye twey. Abowim nie Izmá-
20:
el/ ále Izáák właſny ſyn będzye vcże-
21:
ſnikyem obyetnice/ kthoram ya o ro-
22:
zmnożeniu narodu tobie wydał. Z kto-
23:
rych ſlow może to każdy viąć/ iż nye tel
24:
ko thu ná tym ſwyecye nyepráwi ſyno-
25:
wye w zgárdzye/ á w podłem popiſye
26:
ſą. Ale theż y Bog ſam nyeradby áby

strona: B3v

1:
ſye rodzili/ cżego dokłádáyą ty ſłowá
2:
gdy mowi: Nye żáłuy áni Izmáelá á-
3:
ni mátki yego/ y owſſem cżyń to co ieſt
4:
wola właſney żony twey. Abowyemći
5:
Izáák á nye Izmáel będzye dzyedzi-
6:
cżył/ y od nyego ſye pocżnye rozmnoże-
7:
nye potomſtwá á narodu twego/ iako-
8:
by rzekł nyepewnać to áby kyedy Bę-
9:
kártowye myeli dzyedzicżyć/ nye zwo-
10:
ley ſye moyey pocżął Izmáel/ ále s cye-
11:
bye ſámego/ żes mi nye vffał ábymći
12:
nyemyal potomká dáć/ thák yákomći
13:
był przyobyecał. Iż thedy nye po mey
14:
woli ſye to ſtáło/ żes ty vżywał dzyew-
15:
ki rzędney dla płodu/ ten też płod nye
16:
będzye miał nic z obietnicą moią/ kto-
17:
ramći dał o rozmnożeniu narodu twe-
18:
go/ ſames ſobye krzyw choć go żáłu-
19:
yeſz/ cżyń przedſyę cokolwyek yedno
20:
chce Sará właſna żoná thwoyá/ wy-
21:
rzuć go y z mátką yego weſpołek. Kto-
22:
remi ſlowy okazał to po ſobye pan bog
23:
że nyechce tego áby ſye kyedy ludzye o-
24:
krom małżeńſtwá rodzili. Ná oko thu
25:
widzimy że dzyeli y wyłącża płod nye-
26:
właſney żony Hágár/ od płodu właſney

strona: B4

1:
żony. Yáko cżynią páſtuchowye w obo-
2:
rze około ſkotu y bydłá/ dobre á zdro-
3:
we owce od párſſywych á záráźliwych
4:
przeſadzáyą/ aby ſye nye myęſſáły/ y ſá-
5:
my od ſyebye nye káźiły. Y práwye pan
6:
nyechce áby z nyeucżćiwosći yákyey
7:
myał lud ná ſwyát wychodzić/ co theż
8:
pokazał y dał po ſobye znáć/ gdy one-
9:
go ſyná Dawidowego/ ktorego był Da
10:
wid doſtał z żoną Vryaſſową/ wthen
11:
cżás gdy yą był wzyął/
Reg. Lib. 2. cap. 12.
y rzecż popeł-
12:
nił/ vmyſlnye s ſwyátá wzyął. Oznáy-
13:
muyąc to Dawidowi przez Proroká/
14:
iż to dzyecyę ktorego doſtánye żona V-
15:
ryaſſowá/ nye będzie żywo/ ále koniecż-
16:
nie vmrze. Co nye dla cżego inſſego/ ye-
17:
dno iż pan Bog nyechce ſſcżęsćić pło-
18:
du tákowego/ ktory ſye s pſoty á z nye-
19:
rządnosći pocżyna/ iáko ſye ten ſyn był
20:
Dawidow pocżął z Betſaby żony Vri-
21:
aſſowey/ kthorą był Dawid że mu ſye
22:
byłá ſpodobáłá wzyął/ á ſobye dzyer-
23:
żał. Dał thę nam náukę y przykład w-
24:
tem/ że ći wſſytcy ludzye/ kthorzy ſye z
25:
nyeucżćiwego łoná rodzą/ nyemáyą
26:
być wtákim celu/ ábo wtákiey wadze/
w yákiey


strona: B4v

1:
w yákyey te potrzebá być/ ktorzy we-
2:
dług práwego á vcżćiwego małżeń-
3:
ſtwá rodzą ſye.
Reg..lib. 2. ca. 12.
Co też y s tego poznáć
4:
możem/ gdy s teyże tho Betſaby żony
5:
Vryaſſowey Sálomon ſye vrodził/ iż
6:
był płodem przed pánem Bogyem w-
7:
zyętym/ y przyyętym/ yáko piſmo ſwiá-
8:
dſſy zakonu ſtárego. Ale nye telko the
9:
przykłády zá naſſą rzecżą ſtoyą/ ktorą
10:
powyadamy/ że płod nyepráwy nye tel-
11:
ko v ludzi/ ále theż y v Bogá máło co
12:
myeyſcá ma. Możem też y inſſymi te-
13:
go dołożyć/ zwłaſſcżá kthore ſye v in-
14:
ſſych ludzi przed tem dzyały/ y v nas ſá
15:
mych yeſſcże to w obycżayu trwa/ á ni-
16:
gdy nye zgáſnye áni ſye odmyeni. Przy
17:
dworze tedy zwykły też chłopyętá lu-
18:
dzye nyepewnego oycá kretą pyątno-
19:
wáć á kreſić/ wyrządzáiąc im to/ iż o-
20:
ni máyą zawſſe ten Herb a ſobą noſić/
21:
dla nyepewnego á nyepoććiwego łoná/
22:
áby ſye wżdam ſnim nye chronili/ á nye
23:
vchodzili. W miáſtách też obycżay ten
24:
vrodził ſye/ iż Bękártowye rzemyęſlá
25:
nye mogą robić/ y myedzy pány zduná-
26:
mi albo Gárncżarzmi/ Tkacżámi/ y

strona: B5

1:
inſſemi wyelkye o tho porywki y po-
2:
ſwarki powſtawáyą. Myedzy ducho-
3:
wne nye nápądź tákyego/ áż by ſye w
4:
Rzymye odrodził/ ábowiem yeſliby go
5:
tám nye przecżynyono/ chlebaby ducho
6:
wnego doſtáć/ niemogł/ áliż ſye odrodzi
7:
toż go doydzye gdzye przedſyę nie zetrze
8:
ſweo ále. A záiſte ná tem mizernym/ á
9:
pochylnym ſwyecye doſić bárzo potra-
10:
fi oycow nyepewnych/ ſynow bez oycá.
11:
Y záwadza ſye to nye telko myedzy pá-
12:
ny á ludźmi ſwyeckyemi/ ále y kſyęża/
13:
iż iáko oni mzyk gráią s ſwemi bebiſyá-
14:
mi/ tákći iż mam thák rzeć/ s ſwoyemi
15:
báſtertámi/ y nyechcą ſye ſnimi wyr-
16:
wáć/ wyſtąpić/ áni cżuć/ bierzą poſpo-
17:
licye á przywłaſſcżáyą tákowe ſobye zá
18:
ſynowce y ſyeſtrzanki/ iż gdy ich kto zo-
19:
pyta cżyieby to były dzyeći/ wnet prząc
20:
ſye ich ſkłádáyą ná pryyiacyoły y ſyo-
21:
ſtry/ mowyąc/ ná opyekem to wzyął á
22:
pracę ſwoyę/ chcąc ſye ſyeſtrze álbo
23:
wuyowi záchowáć. Yákoby też y wpo-
24:
gáńſtwye ten obycżay był/ Bękárt gdy
25:
by yákim był cżyſtym cżłowyekyem/ á
26:
vroſl godnym/ ku rzecży iákyey poſpo-

strona: B5v

1:
litey/ yáko woyenney/ álbo ku vrzędu
2:
yákiemu/ dla nieyákyey ſromoty á zel-
3:
żenya/ zácyerano rodzice one nyepewne
4:
á nyeſluſſne/ á ná Bogi ſkłádano.
5:
Co
6:
był vcżynił Pitheus/ pusćił tę był ſla-
7:
wę miedzy ludzie o Thezeuſye bękárcie
8:
żeby myał być ſynem Neptunuſowym
9:
Boga yáko Poethowye ſobye bayą
10:
Morſkyego/ á to nye dla cżego yedno
11:
aby nye był w podeyrzányu rod yego/
12:
á o nim ná wſſytkim dobrze trzymano.
Plutar. in uita Theſei.

13:
Rzymyánye też chcąc ſye Grekom ob-
14:
mowić s przodká ſwego Romuluſá
15:
ktorego oni myeli zá bękártá/ ćwyer-
16:
dzili to mocnye/ żeby myał był mieć oy-
17:
cá Marſá.
Iuſtinus Lib. 2.

18:
Amázones ony niewiáſti wa
19:
lecżne/ kthore ſobye przypaláły pyersi
20:
dla łuku cyągnyenya/ pusćiły też były
21:
y o ſobye tę wyesć/ iż ich przodek myał
22:
być Mars/ s kthorego ſye ony myáły
23:
vrodzić/ á to dla thego áby poſtronne
24:
nácyie nye rozumiáły ye być bękártká-
25:
mi. Bo tho cżuły gdy yáko cżytamy s
26:
ſąſyady/ á z obcemi ludźmi w płodzye
27:
nákłádáły/ áby ſnadź rod ich nie ſcżedł
28:
przeto wyznawáły to poſpolicye chcąc

strona: B6

1:
rod zálećić/ że z Bogá Marſá poſzły.
2:
Co ktemu yeſſcże Alexánder ktory był
3:
záwołánia rycerſkiego/ myedzy ludźmi
4:
wſſedo narodu bárzo wdzyęcżnego á
5:
wzyętego/ też wtem ſtopnyu tkwyał.
6:
Wyele ich o thym trzymało że nyepe-
7:
wny ſyn był Filipow/ y owſſem ſam o-
8:
cyec Filip przed ſmyercyą máło co/ z-
9:
wykł był yawnye powyádáć/ że Ale-
10:
xánder nye ſnyego ſye pocżął: dla cżego
11:
też z żoną ſwą Olimpią rozwyodł ſye
12:
był/
Iuſtin. Libro 11.
iż ią myał s tego podeyrzaną/ że
13:
mu powyedzyałá iż nye s nyego/ ále z
14:
wężá wyelkyego Alexándrá myáłá.
15:
Cżemu Alexánder chcąc zabyeżeć áby
16:
o złą ſławę nye przyſſedł/ á mátkę też
17:
s podeyrzenya wypráwił/ zmyſlił ſo-
18:
bye żeby myał być ſynem Iowiſſá Há-
19:
moniuſſá/ około cżego áby wſſytkyem
20:
yawno było/ poſlał naprzod do koſcyo-
21:
łá Hámonowego áby námawyano ká-
22:
płany/ ktorzyby Alexándrá przywitáli
23:
ſynem Iowiſſowem/ co gdy ſye ſtáło/
24:
Alexánder záwżdy ſye roſkázował ſy-
25:
nem Iowiſſowem zwáć á myánowáć/
26:
co też ni przecż inego/ yedno dla złego

strona: B6v

1:
mnimánya á podeyrzenya. Bo gdy był
2:
ták cżyſtem á záwołánym Rycerzem/
3:
bárzo by to było nyextałtownye/ áby
4:
go bękártem myano przezywáć/ ponie-
5:
waſz iż niepoſpolitym cżłowiekyem zá-
6:
wżdy ſye pokazował. Tákći też y dzis
7:
nálaſl by tákich páſmo nyemáłe. Vro-
8:
dzi ſye drugi omáomye/ y o oycu nye
9:
wzwye/ á gdy mu przyprą/ w nyebye
10:
go będzye chcyał mácać. Należy tedy
11:
ná tym bárzo/ áby oycowye prágnąc
12:
dzyathek/ w małżeńſtwo ſluſſne á po-
13:
chwálne wſtępowáli/ dawáyąc wtem
14:
myeyſce woley Bożey/ według ktorey
15:
małżeńſtwá ſye pocżęły/ pocżąwſſy od
16:
cżáſu pirwſſego/ gdy Adámá pan bog
17:
z Ewą w ſtadło małżeńſkye wpráwił
18:
y roſkazał/ áby płod wywyodzili á
19:
ſwyát rozmnożyli. Z ktorego obycżáyu
Geneſ. 2.

20:
á roſkazánya Bożego poſzły práwá y
21:
ſtátutá o poymowányu żon właſnych.
22:
Ktore práwá zábyegáyą temu y máyą
23:
to wſobye/ áby ten cżłowiek/ ktory pło
24:
du prágnye/ miał ſwoyę właſną oddá-
25:
ną małżonkę/ á miłoſnic ſobye nye-
26:
wyaſt yákich nyerządnych nye chował.

strona: B7

1:
Yáko temi cżáſy thákowych przećiw-
2:
nych Káimcánow dosić bárzo ſye ná-
3:
mnożyło/ kthorym miło yeſt miłoſnice
4:
myeć/ á s nimi w ſwey woli y w pſocye
5:
myęſzkáć/ niżeli ſwą wlaſną oddáną z
6:
Bogá á ludzi dzyerżeć. O cżem nye po-
7:
trzebá dawnych przykłádow ſyęgáć/
8:
gdy teráznyeyſſych bárzo wyele ná ocży
9:
mi przychodzi/ ktorych przykłádow ácż
10:
bych chcyał poruſſyć/ ná tem myeyſcu
11:
zányecháć muſſę/ bo ná inſſym mam
12:
wolą/ gdy o małżeńſtwye piſáć będę/
13:
gdzye tego wſſytkyego dołożę. Yedno
14:
to teraz/ gdićby to rzecż byłá pochwal
15:
na miłoſnice chowáć/ á s nimi dla
16:
płodu obcowáć/ thedyćby był nigdy
17:
pan Bog cżłowyeká Adámá z Yewą
18:
małżeńſtwem nye zwyązał. To vcżynił
19:
dáyąc nam náukę/ ábyſmy temże ſpo-
20:
ſobem byałych głow ſobye nábywali.
21:
Pyerweć pan Bog Ewę do Adámá
22:
przyprowadził y zwyązał/ á pothem
23:
rzekł: Rosćcye á mnożcye ſye/ dodawá
24:
yąc nam tem drogi/ ábyſmy właſną żo
25:
nę myeli/ ſluſſnie/ pochwalnie ſye ſnyą
26:
oddáli/ á o płod ſye ſtáráli. A iżby káż-

strona: B7v

1:
dy wyedzyał yáko pan Bog ná thy łá-
2:
ſkaw/ ktorzy z nyeoddánemi myęſzká-
3:
yą/ nyechay cżyta piſmo/ ktore mowi:
4:
Gámraći/ Fryierze/ nye vyrzą krole-
5:
ſtwá nyebieſkyego/ y owſſem mowi ták
6:
w dzyeſięcyorgu ſwym przykazányu:
7:
Nye cżyń grzechu niecżyſtego. Coż tedi
8:
chowáć ſobye miłoſnicę/ a s nyą by z-
9:
właſną okrom wſſelákyego wſtydu
10:
mięſkáć: izali to nie ieſt niecżiſti grzech?
11:
Záprawdę ſzkárády/ kthory żadnemu
12:
wyernemu krzesćiyaninowi nye przy-
13:
należy/ Abowim on ſye iuż ras ocżysćił
14:
y omył s plugáwosći przirodzoney/ ták
15:
iżby wyęcey nyemyał ſye yą ſzpáćić y
16:
mazáć. Rozumyeć tedy tho mamy/ iż
17:
takowe dzyeći/ ktore ſie vrodzą z nye-
18:
rządnego á ſwowolnego towárzyſtwá
19:
męſſcżyzny z byałą głową/ ſą przed pa-
20:
nem Bogyem yáko błoto á wſſeláka
21:
nyecżyſtosć. Bo co ſie z dobrego pocż-
22:
nye/ dobrem ſie ſtánye: á co ze złego/
23:
złem będzie. Coż tedy bękárt gdy z nie-
24:
uććiwego łoná ſie pocżnye/ izaſz ma
25:
być cżłowyekyem swyetnem/ każdy to
26:
wye/ iż yáko ſkoro ſie vrodzi/ s chory-

strona: B8

1:
mi ſie ocżymá ná swyát vkaże/ thák iż
2:
od drugich dobrych bláſk mu będzye
3:
w ocży/ smyele ná nye pátrzyć nye bę-
4:
dzye mogł/ ále záwſſe ponuro á po-
5:
chmurno/ by wyęc nye cżłowyekyem
6:
kył. Otoż thedy cżłowyek káżdy gdy
7:
ma wolą zoſtáć oycem/ nyech ſie nye
8:
kwápi ná byáłą głowę/ ktoraby płćią
9:
álbo brwyámi dobrze ſtáłá/ ale coby
10:
byłá cnotliwa/ ſtátecżna/ á v ludzi w
11:
dobrem mnimányu. Abowyemći zá-
12:
wżdy płod z mátki ſie ſtawa dobrem
13:
álbo złem.
Lib. 9. Etymologiarum 32.
Yáko mowi Izydorus/ ye-
14:
ſliby práwi yákye dzyeći były nye we-
15:
dług práwego á ſluſſnego małżeńſtwá/
16:
tedyć máthki rádſſey náſláduyą a nye
17:
oycá/ y owſſem yákom pirwey powye-
18:
dzyał: Gdyby kto myał dzyeći z nyeuć-
19:
ćiwą byałą głową/ choćby też ſam był
20:
nyewyedzyeć yáko cżyſtem cżłowye-
21:
kyem/ przedſię dzyecyom záwżdy ſſny-
22:
pká wnos od drugich będzye pogoto-
23:
wyu. Cicero gdy go Metellus pytał
24:
coby miał zá oycá/ Odpowyedział mu:
25:
Záiſte tę odpowzedź mátká twoyá bár-
26:
zo trudną vcżyniłá. A to dla tego mo-

strona: B8v

1:
wił mu to Cicero/ iż mátka Metellu-
2:
ſowá byłá wſſetecżna á nierządna nie-
3:
wyáſtá/ á ták trudno mu ſie było ſprze
4:
ćiwić á wylicżyć Metelluſowi/ gdy
5:
mátkę myał podeyrzáną.
Plutar. in uita Alexādri Magni.
Wſpomnyę
6:
też tu yednę lichotę a lekkosć Alexán-
7:
drá wyelkyego/ kthorą był popadł ná
8:
weſelu/ gdy Filip ocyec yego poymo-
9:
wał Kleopatrę ſieſtrzankę Attáluſo-
10:
wę. Ten Attálus wuy Kleopatri vpi-
11:
wſſy ſie yął wincowáć Mácedonom/
12:
á vpomináć ich/ áby Bogow wthym
13:
prosbámi ſwemi vżywali/ żeby ſluſſny
14:
á práwy s Filipá á s Kleopatry mogł
15:
vrosć dzyedzic. Ktoremi ſlowy zátrzą
16:
ſnął/ żeby Alexánder nyeſluſſny áni
17:
práwy dzyedzic myał być/ bo yákom
18:
pirwey położył/ siłá ich ná they rzecży
19:
było/ ktorzy dzyerżeli o tem/ áby Ale-
20:
xánder myał być bękártem. Te ſlowá
21:
Attáluſowe gdy Alexánder obaczył y
22:
poyął/ wnet rzekł yemu: O nyeſláchet-
23:
ny cżłowyecże wyęc ty nas bękártámi
24:
chceſz myeć/ álbo my thobye zdamy ſie
25:
być bękartámi/ zá cżem porwał kuffel
26:
y onym vderzył nań. Co Filip obacży-

strona: C

1:
wſſy tárgnął ſie ná Alexándrá go-
2:
łem myecżem/ ktoremu też Alexánder
3:
choć ſyn yego chcyał ſie bronić/ ale w-
4:
żdam wnet tę popiwną byeſiádę mye-
5:
dzy nimi vyęto. Otoż yákyey tu zelży-
6:
wosći doſtał Alexánder/ może tho ká-
7:
żdi obácżyć/ iż mu fiſzkę też iednę wnos
8:
zadano/ yáko komu podleyſſemu/ o co
9:
máło ſie nye poſiekli. A przeto rodzi-
10:
cy dla dobrego záwołánya dzyatek/
11:
ktoreby myeć chcyeli/ nyechay nye z le-
12:
dá byałą głową myęſzkáyą/ y owſſem
13:
z żadną inſſą/ iedno z właſną oddaną/
14:
áby potym gdyby ſynowye byli á vroſli
15:
mowić możono/ dobrego oycá y má-
16:
tki dzyecyę/ iſcye dobrych ludzi zácho-
17:
wáłych á cnotliwych/ Boże pomnoż
18:
ye ná ſwyecye/ á day im łáſkę a fortu-
19:
nę we wſſytkich rzecżách.
20:
Yáko błogoſłáwyone tho yeſt
21:
Małżeńſtwo/ kthore pan Bog
22:
płodem opátrzy/ á co máią cży-
23:
nić rodzicy/ yáko ſkoro im pan
24:
Bog ſyná ná ſwyát da.
Yáko


strona: Cv

1:
YAko wyelki á známyęnity dar
2:
á ſkarb rodzicy w ſtadle mał-
3:
żeńſkim od paná bogá á ſtwo-
4:
rzycielá ſwego poſiadáyą/ gdy
5:
ye pan Bog z łáſki a względu ſwego
6:
płodem opátrzy/ okázuie to druga ſtro
7:
ná nyepłodnych á ſuchych rodzicow/
8:
kthorem pan Bog błogoſláwyeńſtwá
9:
prze nyeyáki wyſtępek ich/ á złe prze-
10:
ćiw ſobye záchowánye/ nye okázuye á
11:
zadzyerżawa płod/ áby ná ſwyát wy-
12:
wodzili potomſtwo s kosći á s cyáłá
13:
ſwego myeli. Abowim oni nye inácżey
14:
yákoby oracże látu á yędrnemu ſlońcu
15:
mayąc dzyatki/ yákoby zboże á láto-
16:
roſlki z małżeńſtwa ſwego/ bárzo ſie
17:
ſami myedzy ſobą roſkoſſuyą y s thego
18:
wyelicżą/ rozumyeyąc to iż pan Bog
19:
ná nye racży łáſkaw być/ według ſlow
20:
Duchá S: Płod dobrych Pan Bog
21:
ſſcżęsćić będzye/ álbo będzye zbáwyo-
22:
ná mátká przez płod ſwoy.
1. Corint. Cap. 2.
Tákći nye-
23:
mayąc nic/ yákoby w yáką nyepogodę
24:
ſámi ſobye myerzną/ fráſuyą ſie/ y ro-
25:
ſtą myedzy nimi roſterki á nyeſnaſki ná
26:
káżdy cżás y godzinę/ dla cżego y dru-
27:
gim ná ſwiecie bárzo nyemiło yeſt mię-

strona: C2

1:
ſzkać y nyechce ſie práwye. Yako Sa-
2:
rá Ráguelowá corka/ ktorą był To-
3:
biaſz poiął/ y od ktorey Diabeł niemá-
4:
ło mężow pogłádził/ dobrze ſie byłá
5:
nye przepádła cżáſu yednego/ od kło-
6:
potu á fráſunku/ gdy yey dzyewká ná
7:
ocży wyrzucáłá nyeſſcżęſcye/ ktore od
8:
mężow myáłá/ á iż po nyey rodzicy ża-
9:
dnego ſie płodu nye ſpodzyewáli.
Tobiæ 3.
W-
10:
cżym oná Bogá o tho prosiłá/ áby yą
11:
był álbo s ſwyátá zyął/ álbo małżon-
12:
ká tákiego wżdam zrządził/ s ktorembi
13:
płod myeć mogłá.
Aul. Gell. Libro 4. cap. 3.
Rzymyánin yeden
14:
ná imyę Kárbilius małżonkę ſwoyę
15:
dla tego był opusćił/ y o to ſie ſnyą ro
16:
zwiodł/ iż nyemogł myeć ſnyą żadnych
17:
dzyeći/ powyádáyąc to iż nye dla cżego
18:
inego yam żonę poyął/ yedno dla dzya-
19:
tek. Cżym pokazał cżłowyek ten/ że to
20:
yeſt rzecż ſwyętą á ſſcżeſliwa/ gdy ro-
21:
dzicy wywodzą na ſwyát potomſtwo
22:
ſobye miłe a podobne.
Geneſ. 4.
Rodzicy náſſy
23:
pyerwſſy Adam y Ewá yáko im ſkoro
24:
pan Bog płod dał wyelce ſie rádowá-
25:
li mowyąc/ dał nam pan Bog. Yako-
26:
bowe żony Lia á Rachel zá wyelki to
27:
ſobye myáły ſkarb/ á vpominek gdy im

strona: C2v

1:
pan Bog dał co młodego/ powyádá-
2:
yąc/ yuż pewnye wyemy iż pan Bog ná
3:
nas łáſkaw/ gdy nas tym nye przeba-
4:
cża. Sará Abrámowa żoná iż żadne-
5:
go płodu nyemyáła/ záwſſe złey á nye-
6:
weſołey myſli byłá/
Gene. 16.
y dla tego áby w-
7:
żdam Abram mąż yey mogł myeć po-
8:
tomſtwo/ dozwoliłá mu ſamáſz z dzye-
9:
wką rzędną Hágár małżeńſtwo mieć.
10:
Ale to weſele ábo klopot ni ſſcżego in-
11:
ſſego lepyey nye możemy obacżyć/ yáko
12:
s przykłádu o Annye Elkanowey że-
13:
nye/ o ktorey w Biblij thák napiſano
14:
yeſt/
Reg. Lib. 1. cap. 1.
iż dla nyepłodu/ kthorym yą był
15:
pan Bog náwyedził/ żadney godzinki
16:
dobrey nyemyáłá/ fráſuyąc ſie o płod/
17:
cżęſto przeſuſſáłá y przepaſſcżáłá/ ża-
18:
den yey dzyeń nye z ſſedł thák ſſcżęſli-
19:
wie/ áby byłá niemiáłá płácżem á łzá-
20:
mi licá ſwego polać/ cżas ſwoy záwſſe
21:
opłákawáłá. Co wyęcey odffukánia
22:
drugyey żony Elkanowey przeto iż nye
23:
płodna byłá krzywd á przeſládowánia
24:
doſić vćirpyáłá/ owa mizerną á nędz-
25:
ną nyewyáſtą záwſſe byłá/ bo nyemiá-
26:
łá ſie cżym cycſſyć/ tudzyeſz znáyąc ſie
27:
przeto być wzgárdzoną/ á iákobi przed

strona: C3

1:
ludźmi myerzyoną/ á przed Bogyem
2:
nyemiłą. Gdy yáko o thym piſmo yeſt
3:
w ſtárym zakonye nyepłodnosć byłá
4:
wyelka háńba y ſromotá y tá nyewyá-
5:
ſtá/ ktora dzyatek nye rodziłá/ yákoby
6:
przeklęta byłá. Co cżuyąc Anná ſmęt-
7:
nye záwſſe a lámentliwye żyłá/ ále w-
8:
żdam nye roſpacżáłá/ thák yáko wye-
9:
dzyáłá/ iż Pan Bog wſſechmogący
10:
miał ią pocyeſſyć. Modlitwámi ſwemi
11:
cżęſtemi á pilnemi prosiłá przedſię o
12:
płod/ y tak w ſwey modlitwye z Bo-
13:
gyem rzecż myáłá/ iż gdyby yey yedno
14:
pan Bog ſyná dał/ myáłá go obroćić
15:
ná ſlużbę Bożą do koscyołá Syluntu
16:
kędy był kápłan Elis/ co wypełniłá
17:
gdy yą pan Bog z miłoſyerdzya á łáſki
18:
ſwey wyſlucháć racżył/ á ſyná yey Sá
19:
muelá dał. Gdyż tedy tho otrzymáłá/
20:
coby zá radosć/ co zá weſele myáłá/ o-
21:
kázuye tho modlitwá a dzyękowánye/
22:
ktore myáłá do Bogá yuż doſtwaſſy
23:
płodu/ w ktorey modlitwye a dzyęko-
24:
wanyu/ práwye ſie cżyni być błogoſlá-
25:
wyoną/ práwye dopyero ſſcżęſliwą á
26:
dobrą/ nie inácżey by iey pan Bog dał
27:
kroleſtwo nyebyeſkye. Gdzye też przy-

strona: C3v

1:
piſuye pánu Bogu tę cżesć y wyelmo-
2:
żnosć/ że on Pan nad pány/ Krol nad
3:
krolmi mocny á wyelki/ iż inſſych bo-
4:
gow nyemáſz yedno ten yeden/ ktory yą
5:
wyſluchał y onę płodem zápomogł/
6:
ktory cżłowyeká zaſmuca y zás pocye-
7:
ſſa w chorobye/ w przygodzye/ y zás v-
8:
zdrawya/ niſſcży y zás pánoſſy/ zábiya
9:
y zás wſkrzeſſa/ y wyele inſſych rzecży/
10:
ktorebych piſał/ bych nyechcyał rzecży
11:
ſámey folgowáć/ chcąc yą krotko wy-
12:
práwić. W náſſey też hiſtoryi o doſtá-
13:
nyu żywotá wyecżnego była też Elżbie
14:
tá nyeyáka żona Záchátyaſſowá/ ta też
15:
nyemáło lekkosći á ſromu vżyłá/ gdy
16:
yą pan bog był náwiedził nyepłodem/
Iuce. 1.

17:
ále potym yáko yą pan Bog ſynem o-
18:
pátrzył/ nyemogłá być weſelſſa/ wyel-
19:
byąc s tego páná á ſtworzycyela ſwe-
20:
go/ á dzyękuyąc mu zá to iż yą tem ob-
21:
dárzyć racżył. Ale co ſięgamy o thym
22:
przykłádow dawnych á nyebliſkich/
23:
immy ſie też bliſzſſych á teráznieyſſych/
24:
bo toż y dzis záwadza ſię myedzy krze-
25:
sćiyány/ poſpolitać to yuż yeſt/ że nye
26:
káżde małżeńſtwo zna tego vżytku ſwe
27:
go/ áby myało myeć płod. Tráfia ſie to

strona: C4

1:
że nyepłodne nyewyáſty/ áby yedno
2:
płod myáły/ nyewyedzyeć coby ná to
3:
wyłożyły/ ku cżemu ważą ſie płodu do
4:
ſtáwáć przez przypráwy/ á ná konyec
5:
przez cżáry.
Plutarchus in uita Theſei.
Yákoby oná Medeá ktora
6:
byłá cżáry á lekárſtwy chcyáłá Egeu-
7:
ſowi ná płod pomoc/ dla cżego do nie-
8:
go do Athen s Koryntu byłá prziye-
9:
cháła. Tym obycżáyem y dzis cżynyą
10:
to nyektorzy małżonkowye álbo mał-
11:
żonki iż płodu nyemogą myeć/ vżywá-
12:
yą wtym drugich nyewyaſt/ zwłaſſcżá
13:
bab ktore ſie ná tho ſadzą/ á przedſię
14:
nic nye pomogą yedno ludźmi ſſalą.
15:
Wcżym tákowi małżonkowye myeliby
16:
ſie obácżyć/ boć płodu nye żaden cżło
17:
wyek/ áni żadna babá może dáć/ ále
18:
ſam pan Bog/ ktory yeſt nye ſtworze-
19:
nim yako bábá ieſt/ ále ſtworzycielem/
20:
tenći płod dáye/ ten cżłowyeká tworzy
21:
y ná ſwyát wypuſſcża. Adam gdy ſie
22:
pocżął/ nye ſpráwił go Anyoł żadnym
23:
lekárſtwem albo cżárnokſięſtwem/ ale
24:
Bog ręką á mocą ſwą/ ktorą mocą y
25:
po dzis dzyeń tworzy/ y poki ſwyát po-
26:
ſtoi nye przeſtánye tego tworzyć/ gdy
27:
yedno on ſam tho może/ á nikt inſſy.

strona: C4v

1:
Yeſliſz thedy małżonkowye ci ktorzy
2:
nyepłodem od Bogá ſkaráni ſą/ chcą
3:
płod myeć/ nyechay go od Bogá ſſuká
4:
yą/ á nye od bab/ ludzi Bogu wthey
5:
myerze przećiwnych. Spomnyeć mayą
6:
na inſſe małżeńſtwá/ yako Abráámá
7:
s Sarą/ Elkaná z Anną/ Elzbyęthę z
8:
Zácháriaſſem/ y inſſych ktorzi nye cżár
9:
nokſięſtwem ſtáráli ſie o płod/ ale mo
10:
dlithwámi pilnemi do páná Bogá/ y
11:
myeli to záwżdy gdy w pánye á ſtwo-
12:
rzycyelu ſwym myſl á nadzyeyę ſwą po
13:
kłádáli/ choć ſie wyelce fráſowáli á
14:
ſmućili/ przedſię zas gdy ye pan Bog
15:
pocyeſſył/ myeli weſela á radosći nye-
16:
máło. Ale coſmy trochę z rzecży vſtą-
17:
pili/ wroćmy ſie záſię ná drogę do niey.
18:
Wyemy tedy nye tylko s piſmá ſwyęte-
19:
go/ że ſie wyelce ſſcżęsći tym ludzyom/
20:
ktorym pan Bog płod da/ á ty kthore
21:
nyepłodem náwyedza iż ná nędznym á
22:
yákoby pokalánym ſtopnyu ſą: ale y
23:
z inſſych hiſtoryy docżeſnych kſiąg też
24:
to obacżywamy/ gdzye nie potrzebá ich
25:
yeſt wyele przytácżáć/ ponyewaſz iż ſá-
26:
mi okyem ſwym á doznániem cżęſto á
27:
gęſtho doſwyadſſamy y obacżamy

strona: C5

1:
ſkwyerk a gomon myedzy temi/ ktorzy
2:
płodu nyemogą doſtáć/ dla cżego y w-
3:
pogáńſtwye byałe głowy ktore s przy-
4:
rodzenya ná płod zápuſſcżáły/ były w
5:
zgárdzenyu y nye práwye im myeyſcá
6:
dawano myedzy inſſemi. Dzyelono ye
7:
od inſſych płodnych/ nye inácżey yáko
8:
cżynyą myedzy bydłem w oborze/ ku
9:
cżemu y Ligurgus on wyelki á záwo-
10:
łány wydawcá praw Lácedemońſkich
11:
vſtáwił był dwoyę bácżnosć ná byałe
12:
głowy/ s ktorych te kthore ſie godziły
13:
ku małżeńſtwu á rodzenyu dzyatek o-
14:
ſobliwemi doſtoynoſcyámi á myeyſcem
15:
s práwá y vſtáwy ſwey opátrzył: ále
16:
ktore małżeńſtwá zbraniáły/ y ná płod
17:
ſie myeć niechcyáły/ vſtáwił był iż przy
18:
żadnych Igrách/ Komediách być ſie
19:
im nye godziło. Nád to źimye muſyá-
20:
ły nágo około rynku chodzić ſámy ná
21:
ſię yednę pioſnkę ſpiewáyac/ ktora by-
22:
łá o nyepoſluſſeńſtwye praw Ligur-
23:
guſowych w poyęcyu mężá á w ſtárá-
24:
nyu płodu. A przetho nye bárzo ſie o
25:
tym báwyąc muſim wyznáć/ y kożdy
26:
kthemu przyſtánye yáko rozumyem/ iż
27:
wyelka yeſt rzecż potomſtwo myeć/

strona: C5v

1:
á nim ſie grodzić/ bo nye tylko iż nyeco/
2:
w małżeńſtwye vććiwym vymuye á v-
3:
ſmyerza fráſunkow y háłáſow/ ále y
4:
nyemáłą pomoc á podporę záwſſe ro-
5:
dzicy máyą z dzyatek.
Pſal. 126.
O cżym Duch s.
6:
mowi ták do nas przez Proroka: Dzia-
7:
tek oſyadłosć od Bogá yeſt/ á płod ży-
8:
wotá/ miáſto zapłáty dawa pan Bog.
9:
Yákye ſą ſtrzały w rękach dużego cżło
10:
wyeká/ tákye ſą dzyatki/ ſſcżęſliwi tho
11:
rodzicy/ ktorzy tákowych ſtrzał máyą
12:
doſić w ſáydaku/ ábowyem oni nye o-
13:
mylą ſie áni vſtáną/ gdy będą myeć po
14:
trzebę z nyeprziyacyoły ſwemi.
Gen. 34.
Thoć
15:
był Yakob vznał gdy mu lekkosć wy-
16:
rządził Sychemus ſyn Hemorow/ kto-
17:
ry corkę Dynę gwałtem był wzyął/ y
18:
ſyną złosć popełnił/ kthorą lekkosć
19:
przed ſyny ſwemi gdy przełożył/ ſyno-
20:
wye yego Symeoná Lewi y inſſy wſtą
21:
piwſſy wto/ pomsćili ſie ſromoty á zel-
22:
żywosći/ y ſioſtry ſwey/ y domu ſwego/
23:
obá wzyąwſſy myecże runęli ſie ná Sy
24:
chemuſá y oycá yego/ ktore wtym zábi
25:
li
Gen. 42.
Tenże też Yakob ſyná ſwego Ioze-
26:
ffá myał won głod á vćiſk ktory był po
27:
wſſytkim Egipcye/ wielką pomoc/ A-

strona: C6

1:
bowyem Iozeff będąc ſpráwcá wſſyt-
2:
kyego páńſtwá Egipſkyego/ y yákoby
3:
myernikyem á ſzáffárzem nád zbożem y
4:
gumny v krolá Fáráoná/ żywił Yako-
5:
bá weſpołek z inſſemi ſyny á bráty ſwe
6:
mi/ y doſtarcżał wſſytkiem żywnosći
7:
przez wſſytek cżás. Yeſt tedy thá oſiá-
8:
dłosć á máyętnosć dzyatek bárzo vćći-
9:
wa á ſtárożytna/ yáko Duch S. zowye/
10:
ktorą oſiadłosć pan Bog z rámyenyá
11:
ſwego dáye/ y rodzicom yą tworzy/ yá-
12:
ko y pirwey cżłowieká ſtworzył. Y kto-
13:
ra oſiádłosć wſſytkye inſſe dobrá á o-
14:
chędożeńſtwá dáleko przechodzi y prze-
15:
naſſa/ co cżłowyek może záras bez w-
16:
ſſego á wyelkyego myſlenya rozumieć/
17:
gdy obacży y wſpomni przodká ſwego
18:
Adámá/ kthorego był Pan á ſtworzy-
19:
cyel náſz ná wyobráżenye ſwoye vcży-
20:
nił/
Geneſis 1.
tudzyeſz ná nawyſzſſym myeyſcu
21:
myedzy wſſem inſſem ſtworzeniem po-
22:
ſadził/ y zwirzchnosć iemu poddał/ zle-
23:
cuyąc yemu moc á pánowánye nád ź-
24:
wyerzęty/ ptaki/ rybámi/ y inſſemi be
25:
ſtyámi. Dokłáda też tego yedney vćći-
26:
wey bywałey głowy ná imyę Korneliey
27:
wyznánye/ ktora zá wyelkye to ſobye o-

strona: C6v

1:
chędożeńſtwo myáłá dzyathki. Abo-
2:
wim gdy cżáſu yednego nieyáka Kám-
3:
paná v nyey ſtałá goſpodą/ ták yáko to
4:
wyęc poſpolicye chełpyą ſie byałe gło-
5:
wy s ſwych gratow/ ſſat/ y chuſt bya-
6:
łych/ yęłá y wykłádáć y okázowáć ſwo-
7:
ye też ochędożeńſtwá/ ſſáty/ y inſſe v-
8:
byory.
Val. Maxim. Lib. 4. de pauperta.
Kornelia chcąc ſie też ſwym o-
9:
chędożeńſthwem przed nyą popiſáć/
10:
przyzwawſſy dzyatek ſwych/ wſtáwi-
11:
łá ye przed nyę/ y themi ſlowy rzekłá/
12:
toć też yeſt moye ochędożeńſtwo á przy
13:
byory. Doſić záprawdę dobrze ſie po-
14:
kazáłá myenyąc dzyeći ſwe ſwym ochę-
15:
dożeńſtwem być/ á nye letniki/ nye pá-
16:
ſy/ nye perłowe tkanki/ áni inſſe dro
17:
gye rzecży/ ktoremi ſie dzis poſpolicye
18:
oſadzáyą/ á ná nye ſie funduyą/ thák iż
19:
ktoby nyemyał letnikow/ páſow ſrze-
20:
brnych/ ſſubek/ wyſſywanych albo há-
21:
wtowánych koſſulek/ zá nicby nye ſtał.
Gellius Libro 3. Capite 15.

22:
Wſpámyętałbych też tu yednego Diá-
23:
goreſá z Rotidu/ ktory myał trzech ſy-
24:
now/ iednego ſſermierzá/ drugiego za
25:
pásniká/ trzecyego ktory y ná zawod y
26:
ná ſkok/ y ná myotánye kámyeńmi álbo
27:
cżym inſſym cyęſzkim godnym był. Ci

strona: C7

1:
gdy ná Olimpij wſſytcy plác á przodek
2:
wygráli/ koronę y inſſe zwycyęſtwo o-
3:
trzymáli/ Oycá ſwego tegoż Diágore-
4:
ſá/ ktory ná tho patrzał oną koroną
5:
przybyeráli. Ktory oycec od oney rado
6:
sći y pocyechy ktorą wzyął z dzyeći ſwo
7:
ich/ v nichże w ręku zmárł. Gdyż tedy
8:
wyelká á oſobliwa to yeſt łáſká od mi-
9:
łego Bogá á ſtworzycyelá náſſego/
10:
gdy małżonkowye w ſtadle á w przy-
11:
worze małżeńſtwá ſwego dzyatki má-
12:
yą myeć: przeto wten cżás gdy im tho
13:
pan Bog racży zyednać/ mayą v ſiebye
14:
naprzod vważyć ważnosć łáſki á miło-
15:
sći Páńſkyey/ pothym wnet myſlić o
16:
tym/ coby ſie myáło dzyać z onym dzye-
17:
cyątkyem. Abowyem nyechay nye ro-
18:
zumye ocyec z mátką áby mu ſie woł
19:
álbo źrzebyę yákye w oborze vrodziło.
20:
Ma wſpámyętáć iż cżłowyeká mu pan
21:
Bog dał/ podobnego w rozumye/ yáko
22:
pyerwſſego Adáma był ſtworzył tákye
23:
go w formye y poſtáći/ yákyey on był/
24:
ktorą formą a figurą ma nád inſſe ź-
25:
wyerzętá. Yáko thedy máyą ſie wtym
26:
ſpráwowáć/ bárzo łácno náucża y pi-
27:
ſmo y rozum ſam. Weźmimy wzor á

strona: C7v

1:
formę od pogánow/ ktorzy nye znáyąc
2:
prawdziwego Bogá/ záwſſe zá dzyatki
3:
nowonárodzone nyeco ofiárowáli bo-
4:
gom ſwym/ yáko tho było v Rzymyá-
5:
now że mátki Kármentáli bogini cży-
6:
niły oſſyáry zá dziatki ktore ſie im ſko-
7:
ro rodziły.
Carmētalia Plut. in uita Romuli.
W Atenach theż ten oby-
8:
cżay był iż z dzyathkámi yezdzono do
9:
Delphu koscyołá Apolinowego/
Plutarch. in Theſeo.
gdzie
10:
ſtrzyżono włoſy dziatkom/ y ony offyá-
11:
rowano bogu Apolinowi. Co theż pi-
12:
ſſą o Thezeuſye/ iż to był vcżynił/ ye-
13:
chał do tego koscyołá/ y oberznąwſſy
14:
ſobye przednye włoſy/ oſſyárował ony.
15:
Ten wzor ktory mamy álbo máyą ro-
16:
dzicy wybyeráć z obycżayu pogáńſkye-
17:
go/ ma záprawdę pochop y pobuthkę
18:
cżynić oycowi káżdemu z mátką/ aby
19:
pánu Bogu/ yáko temu/ ktory tą oſiá-
20:
dłoſcyą dzyecyęcyem obdárzył/pilnye
21:
á z vmyſlu dzyękował/ iż mu racżył
22:
płod dáć tákowy/ przez ktory on y bło-
23:
goſláwyon może być/ y ſam pan á ſtwo
24:
rzycyel chwalon/ poznan/ á vćcyon. A-
25:
bowyem cżłowyek gdy ſie rodzi/ rodzi
26:
ſie w thákim ſtanye/ że pan Bog prze
27:
zeń poznan być chce/ żaden też inſſy rod

strona: C8

1:
myedzy rzecżámi ſtworzonymi/ nye ro-
2:
dzi ſie áby myał być godzyen ku pozna-
3:
nyu Bożemu/ yedno ſam cżłowyek/
4:
ktory y rozum ma/ y ná tho wyſadzon
5:
yeſt.
Cicero de Legibus.
Odpráwiwſſy te modły á te dzyę-
6:
ki/ máyą rodzicy chyćić ſie dzyecyęcyá
7:
yáko cyáłá á krwye ſwey/ á myeć tho v
8:
ſiebye áby ſie im podobáło/ dla tego á-
9:
by było w zdrowyu záchowáne y w do-
10:
brym ſſeżęſciu/ to ieſt/ aby żywo bylo/
11:
á ná żadnym mu cżłonku nie ſchodziło.
12:
Nye ták yáko cżynyą nyektorzy zápá-
13:
myętáli á okrutni rodzicowye/ kthorzy
14:
nye boyą ſie płodu zágubić á zátraćić/
15:
náſláduyąc wtym Saturnuſá onego/
16:
ktory yáko Poetowye powyádáyą/ z-
17:
wykł był dzyeći ſwe yesć y gubić. Dla
18:
cżego żoná yego Rheá bronyąc mu
19:
wyęcdy áby ich nye yadł/ cżáſu yednego
20:
gdy pocżuł iż myáłá dzyecyę/ kazał yey
21:
ye dáć áby ono zyadł/ oná miáſto dzye-
22:
cyęcyá dáłá mu kámyeń obwinąwſſy
23:
go w ſukno/ mowyąc/ thomći myáłá.
24:
Tákći też cżynyą y inſſy po dzis dzyeń/
25:
gdy ſie cżego nyeforemnego dopuſſcżą/
26:
myawſſy ye/ álbo topią álbo vdławią/
27:
co yeſt rzecż doſwyadſſona y inácżey ſie

strona: C8v

1:
nye naydzye. Ale yáko nye żal tey mátce
2:
ſwego płodu/ ktory Bog dał/ zábić?
3:
yáko nye żal obrázić? Ludzye ná thym
4:
docżeſnym ſwyecye/ ſtáráyąc ſie o zbo-
5:
że/ prácuyą/ orzą/ áż zbożá doſtáną/ y
6:
to tego doſtawſſy/ z wyelką pilnoſcyą
7:
ſtrzegą a bronyą. Záiſte wyęcey ſie má
8:
yą ſtáráć y pyecżołowáć rodzicy o tho
9:
zboże ktore ſnich vroſcye/ kthorym nye
10:
ſamy ſiebye kármić będą/ ále Pan á
11:
ſtworzycyel ma być wyelbyon. Obacż-
12:
my źwyerzętá co cżynyą zá ſwym plo-
13:
dem/ by też nyewyedzyeć yáko przećiw
14:
drugiem ſzturmowano y ná gardło im
15:
ſtano/ przedſię płodu nye opuſſcżą/ ná
16:
oſtátek wolą plod wybáwić á ſami w-
17:
pásć/ á yákoby ná myęsne yátki ſie wy
18:
dáć. Cżego ſie doſić doſwyadſſono/ y
19:
poznáć łatwye z owce/ źwyerżęcya al
20:
bo bydlęcyá bárzo pokornego/ ćiche
21:
go á boyáźliwego. To bydlę pokątnye
22:
ma żadnego yágnyęcyá/ ſnadź y cyenyá
23:
ſie ſwego boi/ ledá cżym tedy ye zápę-
24:
dzi y zaſtráſſy/ ále zás gdy ſie okoci á
25:
yágnyę będzye myáłá/ zá tym yágnyę-
26:
cyem ſmyáłosć táką weźmye/ iż niko-
27:
mu vſtąpić nyechce/ ná pſá/ y ná inſſe

strona: D

1:
drugye beſtiye nogámi by cżym twár-
2:
dem będzye tąpáyąc biłá/ cżynyąc tho
3:
iż yáko ono mowyą/ kożdemu ſwego
4:
żal. Nyechayże tedy nye okturnyeyą ro
5:
dzicy nád płodem ſwoim/ nátury niech
6:
ſlucháyą/ ktora thego chce áby kożdy
7:
ſwe miłował/ tey ſlucháyąc nye zbłą
8:
dzą:
Cicero 1. Officior.
Tu wyedzyeć máyą rodzicy iż mi-
9:
łosć płodu ſwego nye tylko ná tym yeſt
10:
áby dzyecyę przy zdrowyu było zácho-
11:
wáne/ według tego áby żywo zoſtáło á
12:
nye vmárło: ále yeſſcże y cos inſſego
13:
ſnadź potrzebá rodzicom około dzye-
14:
cyęcyá opátrzyć wyętſſego. Bo zdro-
15:
wye ná tym ſwyecye według Sálomo-
16:
ná proznosć yeſt/ á nye może być ſku-
17:
tecżne/ żywot wyecżny záſię ma wſobie
18:
zupełnosć. Yáko tedy zdrowye záſadza
19:
myn á dwu rzecżách/ to yeſt/ y ná duſſy
20:
y ná cyele/ wyętſſa praca á ſtháránye
21:
ma być o duſſy niż o cyele/ á ſnadź we-
22:
dług ſlowa páńſkyego pyerwey mamy
23:
ſſukáć kroleſtwá nyebyeſkyego á ſprá-
24:
wyedliwosći Bożey/ á potym drugich
25:
rzecży.
Matth. 6.

26:
Wyedząc thedy rodzicowye iż
27:
przynależy kroleſtwo nyebyeſkye nye-
28:
mowyątkom/ wto ſie wdáwáć będą/

strona: Dv

1:
áby też przez cech á znak tego/ to yeſt/
2:
przez krzeſt były wyedzyone ná to zdro-
3:
wye duſſne. Bo krzeſt yeſt ſákráment
4:
táki/ ktory cżyni nyemowyątká od w-
5:
ſſelkyey zmázy á przymyothy grzechu
6:
pierworodnego/ zdrowe/ o cżym dzyer-
7:
ży wſſytek koscyoł krzesćiyáńſki. Ku
8:
themu zdrowyu máyą rodzicy nyemo-
9:
wyątkom pomágáć/ á wtym ich nye zá
10:
myęſzkáwać/ ále według vſtáwy Páń-
11:
ſkyey obycżáyu koscyołá krzesćiyáń-
12:
ſkyego/ y ſpoſobu wyernych á práwych
13:
krzesćiyáninow máyą pilni być. Nye
14:
dbáyąć nic ná błazeńſtwá Nowo-
15:
krzeńcow/ ktorzy tego zdrowya bronią
16:
miłem dzyathkom/ yákoby nyewyer-
17:
nym: ácż wiemy to że máyą wiárę/ kt o-
18:
rą wnich ſpráwuye Duch S. y one ſa-
19:
me páſuye ná myeyſce tho/ gdzye ſyny
20:
Bożemi ſtáć ſie mogą/ ale yákoby tho
21:
było nye náſſa rzecż/ o thym wyele ſie
22:
mácáć. Gdy tedy te wſſytki rzecży o-
23:
cyec z mátką/ yákoby ſie godziło opá-
24:
trzy/ też rozmyſláć ma/ á ſobye rozbye-
25:
ráć co będzye myał cżynić/ albo co bę-
26:
dzye chcyał myeć z dzyecyątkyem ſwo-
27:
im. O tem wſſythkyem my ile nas zá

strona: D2

1:
łáſką Páná á ſtworzycyelá doſtánye/
2:
będzyem piſáć/ teraz przy they rzecży
3:
nyechay będzye doſić.
4:
Co lepyey yeſt/ yeſli máthká
5:
ſwemi właſnemi pyerſyámi
6:
dzyecyę kármić ma/ cżyli ye-
7:
mu chowáć mámkę.
8:
YVż then zwycżay v rodzicow
9:
bárzo ſie ſpoſpolitował/ y ko-
10:
żdy ſie go ſnadź dzyerży/ że też
11:
ácżby tego żadna nyewola nye
12:
byłá/ potrzebá nie przinagláłá/ przed-
13:
ſię mamká do dzyecyęcyá musi być/ do
14:
ktorey rodzicowye ſyny ſwe odſádzáyą
15:
ſámi ye odrzucáyąc/ yákoby nye ſwe/
16:
ále cudze: wcżem yáko wyele błądzą á
17:
ſzkody ſobye nabywáyą/ kożdy dobre-
18:
go rozumu s prętká to rozeznáć może.
19:
Abowyem nye dla thego tylko iż pan
20:
Bog ſámym rodzicom płod rządzi/ á
21:
nye inſſym/ rozumyem temu iż też te-
22:
go potrzebuye/ y po tych tho rodzicach
23:
chce myeć/ áby ten płod ſwemi pyer-
24:
ſiami/ á karmyą ſwą przyrodzoną ży-

strona: D2v

1:
wili á wychowáli. Dla cżego mátce
2:
kożdey przydał pyersi/ y záraz poká-
3:
mem opatrzył/ áby płod nye dokłádá-
4:
yąc ſie cudzych á ſąſieckich nyewyaſt
5:
myał yáko z właſnego á ſwego żyw-
6:
nosć y wychowánye. Y ktemu yeſſcże
7:
nye yedne piersi dał/ ále yákoby nieyá-
8:
kye ſtudnice á źrzodłá rozſadził/
Plutarchus de educatione puerorū
aby
9:
ſnadź yeſliby bliźnyętá były/ kożde z o-
10:
ſobná ſwe myáło s cżegoby piło y ſie-
11:
bye żywiło. Mądrze tedy Pan á ſtwo-
12:
rzycyel náſz opátrznoſcyą to przeyrzał
13:
yeſſcże gdy dwoye ludzi ſtworzył y ná
14:
ſwyát wydał/ ktore w zgodzye á miło-
15:
sći thák ſworował/ áby znáć było/ iż
16:
gdyby ſie co ſnich vrodzić myáło/ nic
17:
ſie nye odradzáło/ áni odſtrzeláło/ áni
18:
też odpadáło. Y vcżynił to nye tylko
19:
około cżłowyeká/ ále y źwyerząt/ że
20:
źwyerzę záwſſe ſobye podobne rodzi:
21:
Wilk wilká/ Nyedźwyedź nyedź-
22:
wiedzyá/ Orzeł orłá/ á nigdy wilk nie-
23:
dźwyedzyá/ áni nyedźwyedź wilká/ áni
24:
też orzeł Sokołá myeć y vrodzić nye
25:
może. Wcżym yeſſcże pan Bog chuć á
26:
ſerce nieyákye rodzicom przećiw płodu
27:
ſwemu wlał á przydał/ áby ták ono mi

strona: D3

1:
łowáli y ſſánowáli yáko kyedy ſámi
2:
ſiebye. Co gdyby mátká ſobye rozwa-
3:
żyłá/ nye ſkłádáłáby nigdy z ręku dzye-
4:
cyęcyá ſwego/ ániby do mámek przy-
5:
ſadzáłá/ gdy ná tym siłá ſtráćić może.
6:
Naprzod iż oná ſpuſciwſſy ſie ná mám
7:
kę przebácżáć dzyecyęcyá będzye/ á
8:
mámka yáko nye o ſwem/ tudzyeſz bę-
9:
dąc nayemnicką nye przypiluye áni ſie
10:
ſtáráć będzye/ áby ſie dzyecyę dobrze
11:
myáło: yáko tho wyęc bywa nye tylko
12:
wtym/ ále y w inſſych rzecżách. Ku cże
13:
mu możem przytknąć onę rzecż kthorą
14:
cżynił pan Kriſtus o prawdziwym pá-
15:
ſterzu á náyemniku/ gdzye dokłáda te-
16:
go/ iż nayemnik yáko z naymu/ á iż o-
17:
koło cudzego pracą myeć ma/ nye mo-
18:
że ták być wyerny á życżliwy bydłu yá-
19:
ko ſam właſny/ kthorego bydło yeſt/
20:
mowyąc: Yam yeſtbprawdziwy pá-
21:
ſterz/ gárdłá ſwego nye żáłuyę przy o-
22:
wcach moich: ále nayemnik á vrządzo-
23:
ny páſtuchá gdyby wilk werawł ſie w
24:
trzodę myedzy owce vcyeka/ nic ſie zá-
25:
ſtáwić nyechce. Te ſlowá ácż nye bár-
26:
zo należą náſſey rzecży/ przedſię ſlu-
27:
ſſnye ſie ye nam przyſtoſowáć godzi.
Ioan. 10.


strona: D3v

1:
Bowyem miłosć tá/ kthorą pan Bog
2:
wlał w rodzice ku płodu ſwemu/ yeſt
3:
yákoby ſwyádectwo á kſtałt łáſki y mi
4:
łosći Boſkyey przećiw koscyołowi ſwe
5:
mu. A yako rodzicy s przyrodzenya
6:
przychylni ſą dzyatkam ſwym/ ták pan
7:
bog ma ſie ku koscyołowi ſwemu. Dla
8:
cżego y my ludzye nye obawyamy ſie
9:
zwáć Bogá oycem. Y pan Kryſtus
10:
ſam dozwala nam tego/ ábyſmy ſie ſy-
11:
ny Bożemi licżyli á bráty yego/ gdy go
12:
ſlucháć á yemu powolni będzyem. Yá-
13:
ko tedy pan Kriſtus ſlugi ſwe ſam o-
14:
patrza/ y ſwem ye cyáłem á karmyą ży
15:
wi/ dla thego áby yemu podobni byli:
16:
ták mátká powinowáta ieſt płod ſwoy
17:
á dzyecyę ſwoye właſnymi pyersyámi
18:
chowáć/ á inſſey nayemney máthce nye
19:
zlecáć/ ktora wtym nye ták ſie pilną á
20:
życżliwą okaże/ iáko kiedy właſna Py-
21:
tałby kto/ co ſie dzyeye á co yeſt wtym
22:
iż cżęſto ſie ſynowye od rodzicow w ży-
23:
wocye á w obycżáyách odradzáyą? mo
24:
im zdániem może tá przycżyná być: Iż
25:
dzyecyę gdy s cudzego/ á nye mátki w-
26:
łaſney pokármu vżywa/ ſpolem theż
27:
byerze wſię zwycżay żywotá á obycżá-
Ták


strona: D4

1:
yow. Thák yáko mámká nyerządnego
2:
przyrodzenia yeſt/ dziecyę gdy yey pier-
3:
si vżywa/ według nátury iey zepſowá-
4:
ney ſpołem y z mlekyem nápiya ſie zá-
5:
raz y złosći. Abowim iáko Doktorowie
6:
piſſą/ mleko ma wſobye dobre y złe po
7:
łożenya nátury/ á zá nyem ſie náturá
8:
poſtánowia y vſtawa. Co rzecż yeſt do-
9:
ſwyádſſoná nye tylko z ludzi ále z by-
10:
dłá/ gdzye gdy yágnyę do kozy przypu-
11:
ſſcżą/ álbo ono koźim mlekyem odcho-
12:
wywa/ wełná na yágnyęcyu ſkoźleye
13:
álbo cuchnąć á twárdzyeć będzye.
Aulus Gellius Libr. 12. cap. 1
Zás
14:
gdy koźlę do owce przyſadzą/ vroſcye
15:
ná nyem myękka wełná álbo ſierchl.
16:
Ták też było y onym ludziom ktore ál-
17:
bo wilcy álbo ſuki karmiły y żywiły.
18:
Yáko Cyrus ktorego Suká żywiłá nye
19:
práwym cżłowiekyem dawał ſie znáć/
Iuſtinus 1. Libro 1.

20:
bo ſie mu wſſytko yedno chcyáło wal-
21:
cżyć/ á myedzy ludźmi krwye ludzkyey
22:
prágnąc wárkáć/ co mu y przy ſámey
23:
ſmyerći Tomiris tátárka poimawſſy
24:
go wymawyáłá/ gdy głowę yego w kło
25:
dzye nápełniwſſy pełno krwyą cżłowie
26:
cżą/ pogrężáć roſkázowáła. Romulus
27:
á Remus kthore wilcycá chowáłá/ też

strona: D4v

1:
yedno po polach á woynach/ yákoby
2:
wilcy po łupiech. Ale chcemyli dobrą
3:
radę o tem myeć/ yáko lepyey/ yeſliby
4:
mátká ſwemi właſnemi piersyámi kar
5:
mić myáłá płod ſwoy. Słuchaymy Fá
6:
worynuſá yednego vcżonego cżłowye-
7:
ká:
Aulus Gellius Libr. 12. cap. 1.
Ten gdy ſie dowyedzyał że yedne-
8:
go prziyacyelá/ ktori go też w náukách
9:
rad vżywał/ żoná byłá sległá/ ſſedł
10:
wnet do nyego náwyedzáć á wincowáć
11:
ſſesćinyedzyołce/ s tego co yey pan bog
12:
dał. Tám gdy przyſſedł/ yął rzecż cży-
13:
nić á námawyáć żonę yego/ áby ſámá
14:
żywiłá to dzyecyę/ á mámce nye dawá-
15:
łá/ dokłádáyąc yey tego wyele rzecżá-
16:
mi/ myedzy ktoremi wſpominał to/ á-
17:
by byłá zupełną mátką dzyecyęcyá ſwe-
18:
go/ onego myawſſy á doſtawſſy ná rę-
19:
kach żywiłá/ ponyewaſz iż yeſſcże nye-
20:
widząc go w żywocie karmiey iemu nie
21:
zbranyáłá. Przywodząc yey też ſwyá-
22:
dectwá doſić dobre/ że nye będzye mo-
23:
głá ták miłowáć/ áni też ono dzyecyę
24:
o nyę zrozſſy nye będzye mogło bárzo
25:
ták dbáć/ gdy onego ſwymi pyersyámi
26:
kármić nye będzye/ bo s them pokár-
27:
mem y áffekty y przychylnosći mnożą

strona: D5

1:
ſie/ á siły byerzą. Auguſtyn S. kłádzie
2:
tę przycżynę dla cżego nyektore mátki
3:
ſámy nyechcą ſwemi pyersyámi kar-
4:
mić dzyeći ſwych/ iż práwi nyechcą ſie
5:
wſtrzymáwáć áby nyemyáły z mężmi
6:
ſwemi obcowáć.
Auguſtinus diſtin. 5. nuptiarum.
Abowyem on ták ty-
7:
mi ſlowy o thym mowi: Mąż do żony
8:
ſwey nyema dotąd wnidz/ áż tho co by
9:
myáłá odkarmi. Ale zły ſpoſob w oby-
10:
cżáie małżonkow wſſedł/ iż ſynow kto-
11:
re myeli/ mátki kármić nyechcą ále o-
12:
ne ku chowányu inſſem nyewyáſtam
13:
złecáyą co ſnadź ſámego cyáłá nyew-
14:
ſtrzymánya tho wynáleźli/ że iż ſie nye
15:
mogą wſtrzymáć/ nyechcą tych kár-
16:
mić ktore vzodziły. Záprawdę ácż ſą
17:
inſſe przycżyny/ ktoremi ſie poſpolicye
18:
wypyeráyą mátki s tego żeby nye rády
19:
karmily dzyeći ſwych/ thá też przedſię
20:
yeſt pewna/ ktorą Auguſtyn S. przy-
21:
dáye: yáko niewſtrzymánya żon od mał
22:
żonkow/ dla ktorych ácż nye wſſytkye/
23:
ále wżdam nyektore kármić zámyęſzka
24:
wáyą dzyatek ſwych. Ale coby wthym
25:
było/ moyá rzecż milcżeć/ to yedno ye-
26:
ſli może być á wydzyerży to mátká/ nye
27:
chay chowa właſnemi pyerſiámi dzye-

strona: D5v

1:
cyę ſwe/ wyyąwſſy yeſliby nye mogłá/ á
2:
potrzebá tego vkázowáłá/ áby chowá-
3:
łá mámkę/ álbo dla yákyey nyemocy/
4:
álbo też dla cżego inſſego/ cżymby yą
5:
pan Bog náwyedzić racżył/ tedy nye-
6:
chayże ſobye dobrze rozważy/ áby táką
7:
yednáłá coby y żywotá byłá dobrego/
8:
y rozum nyepodłego. A bowyem yáko
9:
zárázem należy áby dzyecyą dobrze po-
10:
wiyano/ dla położenia cyáłá wſſytkie-
11:
go/ rąk/ y nog/ ták theż mámká ſtáráć
12:
ſie będzye/ áby yákim złym obycżáyem
13:
á przymyotem dzyecyęcyá nye zepſowá-
14:
łá/ co ſie ſnadz rychło tho dzyecyęcyá
15:
prziymye á chyći/ gdy yeſſcże młodzyu-
16:
chne á myękuchne yeſt/ yákoby woſk ná
17:
ktorym łatwye ledá figurę wyćiſnye y
18:
wytłocży. Oſtrożni tedy nyechay będą
19:
wtym rodzicowye/ nyechay álbo ſámi
20:
dzyeći żywyą/ álbo im mámki rządne/
21:
ſtátecżne/ nye opiłe/ á nye głupye cho-
22:
wáyą. Siłá yeſt tákich mámek/ ktore
23:
ſą y nyerządne y opiłe/ kthorych trzebá
24:
ſie ſtrzedz áby ich rodzicy w karmyenye
25:
nye prziymowáli. Potrzebá yeſt yeſliſz
26:
chceſz mámkę dzyecyęcyu chowáć/ cho-
27:
wayże ſtátecżną á trzeźwyą. Bo yákoż

strona: D6

1:
dzyecyę miáłoby być zdrowe od tey kar
2:
myey/ ktora ſie ſtáłá z máteryey zbyt-
3:
nyey á myęſſáney. Poſpolicye y my ſá-
4:
mi yuż vrozſſy mamy to v ſiebye/ iż ch-
5:
cemyli zdrowemi być/ niemamy nic nie
6:
zdrowego vżywáć. Yákoż dzyecyęcyu
7:
zaż ma być on pokarm zdrowy/ kthory
8:
zmyeſſa z obfitą á zbythnią máteryą.
9:
Náturá álbo wnętrze v mámki gdi ſie
10:
opiye/ cuchnąć będzye/ y gárnyec álbo
11:
nacżynye yáką plesnyą álbo ſmrodem
12:
zákáżone. Yeſſcze nad to trzebá rozu-
13:
mney á obycżáyney mámki: bo Chry-
14:
zyppus y Qwintiliánus tego chcę/ gdi
15:
dozwaláyą mámki chowáć/ áby tá w-
16:
żdam byłá mądra/ dla tego áby theż
17:
mądrze á w obycżáyách dobrych dzye
18:
cyę chowáłá. Te rzecży ma pámyętáć
19:
rodzic kożdy gdy chce mámkę do dzye-
20:
cyęcyá ſwego chowáć.
21:
Yáko ſye rodzicy máyą ſtrzedz
22:
áby przed dzyecyęcyem gdyby
23:
nyeyáko y mowiło y rozum
24:
bráło/ álbo chodziło/ nic nye-

strona: D6v

1:
cudnego mowili/ álbo theż
2:
nye cżynili.
3:
NYemáło naydzie tákich rodzi-
4:
cow/ kthorzy dzyecyom ſwym
5:
yáko młodzyuchnym yeſſcże/ á
6:
o rzecżách nyewyádomym/ wie
7:
le názbyt popuſſcżáyą/ á ſwey woley
8:
dozwaláyą/ iż co yedno ſie lubi/ á o-
9:
nym ſie vpodobáć może/ to chwalą á
10:
ná ſtronę opuſſcżáyą: ſámiſz przed ni
11:
mi cżynyąc co ſie im yedno podoba á
12:
może być/ nic ſie ſtrzedz á wyárowáć
13:
nyechcą. Ku cżemu y tá przypowyesć
14:
poſpolita weſzłá w obycżay rodzicom/
15:
że gdy kto ich wſſetecżnosć á nyeopá-
16:
trznosć/ s ktorą ſie dawáyą przed dzieć
17:
mi ſwemi znáć/ ták w nyewyparzánych
18:
ſlowách/ yáko w niewycżoſánych vcżyn
19:
kach/ ſſácuye y hámuye/ mowyą poſpo
20:
licye/ á coż to yeſſcże/ dzyecyęć to/ nye
21:
rozumyeć ono co to yeſt. Ale ten oby-
22:
cżay nyepoććiwy á gányebny ſpoſob wy
23:
chowánya nic nyema myeyſca/ nye tyl-
24:
ko v ſamego páná á ſtworzycyelá ná-
25:
ſſego/ ále też y v dobrych ludzi/ tych z-
26:
właſſcżá ktorzy dzyatki ſwe w dobrey

strona: D7

1:
ſpráwye żywotá offyárowáć Bogu
2:
ku poſludze myſlą/ á ku rzecży poſpoli-
3:
tey y ſámi ſobye ku pożytkowi/ pocye-
4:
ſſe/ álbo dochodu yákyemu/ obroćić
5:
wolą máyą. Wezmimy to w rozum/ á
6:
obácżmy yáki yeſt ſtan dzyecyęcy/ á co
7:
zá perſoná yeſt dzyecyę przed pánem
8:
Bogyem. Pan Kriſtus powyedzyeć
9:
racżył iż bárzo kroleſtwo niebyeſkye na
10:
leży dzyecyom:
Matth. 13
wcżym przeſtrzegał á-
11:
poſtoły nyektore temi ſłowy: Zápraw-
12:
dę álbo pod przyſięgą/ yeſli ſie nye po-
13:
ſtáracye/ ábyſcye byli tákyego żywotá
14:
yákyego ſą dzyeći/ nye oſięgnyecye ży-
15:
wotá wyecżnego. Gdyż tedy ták wiel-
16:
ce roſkoſuye ſie w dzyathkách/ y bárzo
17:
mu miłe ſą/ rodzicy máią ſie ſtáráć/ á-
18:
by dzyeći złą ſwą ſpráwą/ á przykłády
19:
nyewymytemi do Bogá o nyełáſkę nie
20:
przypráwyáli. Bo dzyecyę ácż ſámo
21:
dla nyedoſzłego rozumu yeſſcże ná błę-
22:
dzye á nyecnocye ſie nye zna/ przedſię ła
23:
twye ſie z oycá y z mátki przez zły ſpo-
24:
ſob záráźi/ y ták Bogá obrázáć będzye
25:
á przywodzić ku gnyewoei. Dla cżego
26:
pan Bog náruſſywſſy ſie/ dzyecyę ro-
27:
zmáitemi ták nyemocámi/ yáko y nye-

strona: D7v

1:
beſpyecżnoſcyámi náwyedzáć będzye.
2:
Cżego winni będą ſámiſz rodzicy/ s kto
3:
rych ſie dzyecyę pſuye/ y nye vydą theż
4:
karánya od páná Bogá/ yáko ſam ob-
5:
wyesćić to racżył temi ſlowy:
Luce 7.
Ktory-
6:
by práwi yednego s thych maluckich
7:
dzyatek zgorſſył/ potrzebá áby mu ká-
8:
myeń młyńſki ná ſſyyę záwyeſſono/ á
9:
ſnim vtopyono. Ktore ſlowá vcżą nas
10:
tego/ ábyſmy ſie z dzyatkámi poććiwye
11:
obchodzili/ ſlowy nyepocżeſnemi/ álbo
12:
vcżynki ſproſnemi przed nimi ábyſmy
13:
nye wylatáli. Bo coż inſſego yeſt dzye-
14:
cyę zgorſſyć/ yedno mu s ſiebye zły przy
15:
kłád á pochob dać/ áby też tego náſlá-
16:
dowáło/ coby v nas álbo vſlyſſáło/ ál-
17:
bo vyrzáło. Yákoż tego grzechu wſſę-
18:
dzye pełno by nádknął myedzy ludź-
19:
mi/ ktory wżdam grzech możem ſtąd
20:
poznáć/ że yeſt wyelki á ſzkárády/ gdy
21:
pan Bog ty/ ktorzy tákowy grzech pło
22:
dzą/ á onego ſie dopuſſcżáyą każe wo-
23:
dą á vthopyenyem káráć. A mowi nye
24:
proſto wrzućić á vtopić/ ále aby ſnadź
25:
nye wypłynął z wody/ á zás ná ſwyát
26:
nye wſſedł/ vwyeſić y przywięzáć młyń
27:
ſki kámyeń v ſſyye roſkázuye/ ták prá-

strona: D8

1:
wye/ áby tákowy grzeſſnik w wodzie ná
2:
dno był pogrążon/ y wſſytkyego ſwyá-
3:
tá zbáwyon. Y mowi thák pan Kry-
4:
ſtus/ potrzebá áby mu kámyeń młyń-
5:
ſki v ſſyye vwyeſſono á ſnim vtopiono/
6:
ktore ſlowá ma kożdy dobrze ſobye ro-
7:
zebráć. Mowi tu pan Kriſtus: Potrze
8:
bá/ ktorym ſlowem znácży to/ że krze-
9:
sćiyáni máyą to práwo myeć/ á onego
10:
yáko y inſſych praw od Kriſtá páná
11:
vſtáwyonych przeſtrzegáć á doględáć.
12:
Ale o tym práwye nic nye ſlycháć/ nic
13:
o ten ſtátut á mándat Kriſtuſow nie-
14:
chcą dbáć/ ſnadź pogáńſtwo ácż żad-
15:
ney znáyomosći s Kriſtuſem nye myá-
16:
ło/ lepyey tego przyglądáło.
Plutarchus de antiquis inſtitutis Laconicis.
Lákono-
17:
wye chcąc dzyatki ſwoye od piyańſtwá
18:
odſtraſſyć/ á ono im omyerzyęnić/ ſlu-
19:
gi á nyewolniki vpiłe y vłokáne zwykli
20:
byli im przywodzić przed ocży/ dla te-
21:
go áby onych ſpráwę á poſtáwę obacżá
22:
ły/ á ſtego piyańſtwá ſie wyárowáły.
23:
Dzis zás nye ták/ yeſſcże dzyecyę w ko-
24:
łebce leżeć będzye/ ocyec gdi mu ſie go-
25:
ſcye tráfią/ onego ná picye zápráwi/ bo
26:
mu pomágáć muſi. A gdi uż we trzech
27:
lecyech będzye/ weźmye go ſobye zá to-

strona: D8v

1:
wárzyſſá thák iż musi ſnim yáko yeden
2:
vroſly chłop pić. Podźmy do onych
3:
ſtárych á dawnych mężow bożych/ yá-
4:
ko Abráámá ten yáko ſyná ſwego I-
5:
zááká z młodosći chował/ wyemy tho
6:
dobrze/ o cżym nye potrzebá wyele rze-
7:
cży ſſerzyć/ bo káżdemu yáwno yeſt.
Tobia 5.

8:
Tobiaſz yáko cżytamy w Biblij gdy ſie
9:
pánu Bogu modlił/ przywodził to w-
10:
ten cżás ná pámięć yako dobrze ſie ſprá
11:
wował ná ſwyecye/ yak gdy poyął żo-
12:
nę/ doſtał ſnyą ſyná Tobiaſſá/ ktorego
13:
yáko ſam mowi prawye z dzyećińſtwá
14:
nabożeńſtwá vcżył/ y od wſſelákyego
15:
grzechu ſtrzed ſie y wyárowá onego
16:
ćwicżył. Nye ták yáko to dzis/ ledwo
17:
ná ſwyáth ſyn wynidzye/ á yuż wnim
18:
grzechu wſſelákiego będzye pełno: oćiec
19:
nye powſcyągnye áni przygroźi/ ále ye-
20:
ſſcże ná to zápráwi/ s cżego prziydzye
21:
złosć álbo pſotá dzyecyęca/ yákoby
22:
ſnadź s przyrodzenya yákiego. Bo zwy-
23:
cżay drugye przyrodzenie. Potrzebá te
24:
dy wyelka yeſt áby dzyecyom zwycżay
25:
dobry z młodu rodzicy nákłádáli. Bo
26:
toć ſie ſtawa bez pochyby/ wcżym ſie
27:
náłoży dziecię z młodu/ wtym zátwar-

strona: E

1:
dnyeie záwżdy/ ták że go trudno będzie
2:
w wyętſſych lecyech yego nápráwić/ á
3:
yákoby z lonosći tey/ to yeſt zwycżáyu
4:
złego wymocżyć. Może to káżdy wye-
5:
dzyeć/ że thego nye tylko w krzesćiyáń-
6:
ſtwye/ ále y w pogáńſtwye wyelce prze
7:
ſtrzegano/ áby ſie dzyecyę yákim złym
8:
przymyothem nye pſowáło. Ono yáko
9:
cżytamy Kato Rzymyánin złáyał á
10:
sfukał był yednego zacnego myeſſcżá-
11:
niná ná imyę Mányliuſá/ dla thego iż
12:
przed corką żonę obłápyał. Sam theż
13:
bárzo ſie wyárował/ áby przed ſwym
14:
ſynem cżego ſproſnego á grubego nye
15:
przerzekł. Y owſſem gdy co myał mo-
16:
wić/ ták tho myał ná bacżenyu yákoby
17:
przed ſámym bogyem Iowiſſem álbo
18:
Weſtą/ ktora byłá zá boginyą v mni-
19:
ſſek w Rzymye. Bacżąc tho iż wyelka
20:
poććiwosć y wſtyd w mowye przed
21:
dziećmi ma być záchowan. Yeſſcże nád
22:
to tenże Kato nigdy do łáźnye s ſynem
23:
nye chodził/ áni ſie ſnim myiał/ dla te-
24:
go áby ſwoyą nágoſcyą onego nye pſo-
25:
wał álbo nye zgorſſył.
Plutarchusin Catone.
A zaiſte nyemá-
26:
ła thego potrzebá yeſt/ áby dzyatki z
27:
młodosći pokąd ſie dádzą náwiesć ro-

strona: Ev

1:
dzicy wypráwyáli/ á polerowáli boyá-
2:
źnyą Bożą/ á ſpráwą ſtátecżną/ we-
3:
dług nyenáruſſonego życya/ ku cżemu
4:
áby myáły pochop/ rodzicy nyemáyą
5:
ſie przed nimi żadnym nyerządnym/ á-
6:
ni żadnym nyeuććiwym ſlowem okázo
7:
wáć. Bo dzyecyę gdy práwye z oycá á
8:
z mátki wisi/ to co ná oycu y ná mátce
9:
vyrzy/ tego ſie też będzye nápyeráło y
10:
wtym ſpoſobiło. Yáko poſpolicye mo-
11:
wyą/ yáki pan táki kram/ yáki ocyec tá
12:
ki ſyn/ nie dáleko záwſſe od yábłoni pá
13:
dnie yábłko. Owa dziecię yeſt by mał-
14:
pá/ to co vyrzy to też vcżynić chce. Trze
15:
bá ſie tedy rodzicom chronić áby przed
16:
dzyecyęcyem nic ták nyeforemnego nye
17:
pocżynáli/ bo yákoćby dzyecyę tego záy
18:
rzáło/ wtoż ſie też wdáłoby. Cżytamy
19:
o onym dwoim ſtanie pirwſſych ludzi/
20:
yáko Setowym á Kaimowym/ iż we-
21:
dług tego że miedzy ſobą byli rozni/ ro-
22:
zne też potomſtwo myeli. Seth yáko
23:
cżłowiek dobry á ſlugá Boży/ miał też
24:
potomſtwo ſobye podobne/ kthoremu
25:
záwſſe ſam ſie w dobrych przykłádach
26:
vkázował/ y ono ná dobre náucżał.
27:
Kaim záſię iż łotrem wyelkim á nye-

strona: E2

1:
rządnym cżłowyekyem był/ s cnoty ſie
2:
zbeſtwiwſſy nic mu dobrego z ocżu nye
3:
pátrzáło. Yego dzyeći bacżąc ſpráwę
4:
yego á żywot/ że nyepocżeſnye á ſpro-
5:
ſnye żył/ wtym go nic nye wydawáły.
6:
Piſſą ták że był obycżáyow bárzo nye
7:
wycoſánych á plugáwych/ dzyeći á po-
8:
thomſtwo ſwoye wyodł ná wſſeláką
9:
złosć á nierządnosć/ że żyły nye inácżey
10:
by yákie beſtiye. Gdy go z roty dobrich
11:
á bogoboynych dla yego łotroſtwá á
12:
nyeſtátecżnosći/ tudzieſz mężoboyſtwá
13:
że brátá Ablá s ſwyátá był zgłádził/
14:
wyrugowano/ vdał ſie ná wſchod ſloń
15:
cá do gory yedney ná imyę Libanu/
16:
gdzye zbudował wyelkye myáſto Enos
17:
w ktorym ſie zámnożyli obrzymowye lu
18:
dzye wielcy á wyſocy/ by yákie ſochy.
Beroſus Libr. 1. de tēpore ante diluuiū
Ci
19:
o Bogá nic nyedbáyąc/ ludzyom wyel-
20:
kye przyſkorki á myerzyącki y krzywdy
21:
cżynili/ á zwłaſſcżá tym ktorzy byli od
22:
Adámá/ álbo ſyná yego Sethá. Nye-
23:
rządnosć/ nyecżyſtosć/ zuchfálſtwo/ to
24:
były ich wſſythkye byty. Ná ſwyecye
25:
nye rozumyeli nic lepſſego/ yedno złosć
26:
á nyeſtátek. Obcowáli nye tylko z má-
27:
tkámi/ y s ſioſtrámi/ ále y z źwyerzęty/

strona: E2v

1:
co wſſythko z oycá á s przodká ſwego
2:
Kaimá wybyeráli yáko z yednego wzo
3:
ru. Bo yáko on cżynił/ thák go też oni
4:
yáko iednym ſládem náſládowáli/ kto-
5:
re wſſytki náſládowánia złosći/ trwá-
6:
ły áż do potopu/ ktorym pan Bog zá-
7:
lał á zátopił rodzay ludzki. Trzebá ſie
8:
tedy myeć ná pyecży/ y owſſem pilno-
9:
wáć/ áby rodzicy dobrem powodem
10:
ſtawáli ſie dzyecyom ſwym. Nye ſpu-
11:
ſſcżáli ſie ná to iż yeſſcże ſą młode á yá
12:
koby nye obácżne. Pewnać rzecż yeſt/
13:
że yeſli ſie im co nyeforemnego z oycá
14:
potráfi/ ták ſie tego chycą yáko yeden
15:
nabácżnieyſſy/ y owſſem ſnadź richley/
16:
bo yáko do woſku rychley przylepi ſie
17:
kártá niż do cżego inſſego/ thák też y
18:
dzyatki/ ktore myękkye ſą yáko woſk/
19:
rychło á záraz práwye rzecżam ſie przy
20:
łożyć mogą/ y owſſem we złych przed-
21:
ſię niż w dobrych/ gdy náturá dzyecyę-
22:
ca ma wſobye cos przyrodzonego/ ku
23:
zuchwálſtwu á nyeſtátkowi/ dla tego
24:
iż ſie we złym á nye wdobrim pocżyna/
25:
to yeſt w grzechu. Zábyegáć tedy będą
26:
rodzicowie temu áby dziecyę ſie zá mło
27:
du nye pſowáło/ máyą ono przykłády

strona: E3

1:
ſwemi dobremi/ żywotem rządnem/
2:
mową vććiwą ná cnotę wſſeláką zá-
3:
pomágáć/ przed nimi ſie ſtrzedz áby
4:
cżego nyeforemnego nye mowili/ ná
5:
złosć onym drogi nye ſkazowáli/ ileby
6:
mogło nawyęcey być/ áby záwſſe w na
7:
bożeńſtwye ony myeli/ bogá y zbáwye-
8:
nye wſpomináli/ á rzecży ſie złych á nie
9:
vććiwych przed nimi chronili y vcho-
10:
dzili. Nye ták yáko nyektore mátki ſy-
11:
ny ſwe z młodu záraz ná nyecnotę wyo-
12:
dą y otuchę im dáyą/ thák o Wenuſie
13:
yáko y o inſſych nyezbednych rzecżach
14:
myſlić á ſtáráć ſie. Y co wyęcey/ ſámi
15:
im nye wſtydáyą ſie zwodzić álbo bya-
16:
łych głow nábywáć y yednáć/ co yeſth
17:
rzecż doſwyádſſona/ y naydzye tho ye-
18:
ſſcże po dyis dzień. Wcżym cżego ſie do
19:
puſſcżáyą/ ledá rozumu cżłowyek ſká-
20:
záć może/ bo tą ſpráwą nic ſie nye dzie-
21:
lą od ſámych beſtiy/ ktore yedno s pożą-
22:
dliwosći żywyą/ á miedzy ſobą ſchadz-
23:
ki máyą. Tákowe mátki rowne ſą oney
24:
Semirámidzye żenye Ninuſowey kro-
25:
lá Aſyriyſkyego/
Iustin. libro 1.
kthora zmłodu ſyná
26:
ſwego Ninuſá dáłá byłá do Fraucy-
27:
meru/ á nád to ſámá go też myáłá byłá

strona: E3v

1:
wolą miłowáć/ ále yą Bog ſkarał/ bo
2:
yą tenże właſny ſyn Ninus zábił. Nye
3:
chcę wyele o thym piſáć áni przy-
4:
kłádow przytácżáć/ kożdy kto ſie cżuye
5:
nyechay ſiebye ſámego wtym przykłá-
6:
dem ſie położy. To nyechay wye iż dla
7:
thego cżłowyek tym yeſt názwan/ áby
8:
wyedzyał y po ſobye to pokázował/ że
9:
rzecż yeſt ſtanu poććiwego á ſláchetne
10:
go myedzy inſſym ſtworzenim/ ná co
11:
cżłowiek yeden drugiego miałby wiesć/
12:
á yemu yákoby pálcem ſkázowáć. Coż
13:
rodzicy płod ſwoy zaby myeli tráćić á
14:
ſzpáćić ſwą yáką złą ſpráwą/ nye go-
15:
dzić ſie áni przyſtoi żadnemu. Ale dzis
16:
wſſytko opák/ nye tylko żeby im oni te-
17:
go zábranyáli/ ále yeſſcże im dozwalá-
18:
yą/ y o to ſie im ſtáráyą yákoby ony zá-
19:
práwuyąc. Wcżym będzye ye pan bog
20:
ſádził/ á nye odpusći im tego/ bo
21:
cżynya ná miłoſierdzie ye-
22:
go yáko ná karb.
23:
Nic inſſego wyęcey dzyecyę-
24:
cyá nye pſuye/ yáko wyelkye
25:
kochánye á pyeſſcżenye.
Myedzy


strona: E4

1:
MYedzy inſſym złym wychowá-
2:
nim s ktorym ſie rodzicowye/
3:
około dzyecyęcyá obchodząc
4:
dáyą znáć/ nyepodleyſſa ieſt za
5:
rázá á ſkázá/ yáko wyelkye kochánye á
6:
pyeſſcżenye: gdy według oney przypo-
7:
wyesći/ dziećię ma ſie v oycá by pącżek
8:
w máſle/ nic nye vćirpi/ nic nye vzna/
9:
yedn záwſſe by w vwinyenyu á w ſu-
10:
ptelnym yákim vłożenyu leży. Gdzye
11:
nye dopuſſcżą mu nic pocżąć/ nicżego
12:
ſie tknąć áni do żadney rzecży rzućić/
13:
yedno w roſkoſſy/ w delicyyách/ w dłu-
14:
gim doſypányu/ nye ſpyſſcżáyąc z rąk/
15:
áni z łoná ſkłádáyąc onego v ſiebye má
16:
yą. Wten cżás żadnego proſzká nań v-
17:
pásć nie rádziby. Co wyęcey gdyby kto
18:
one z ropuſty á zuchwálſtwá yákyego
19:
karał/ wnet gnyewáyą ſie/ dmą ſie/ á
20:
záperzywſſy ſie mowyą: yeſſcżemći ya
21:
żyw dziecyęcyu memu/ wiemći ya y trá
22:
fię wtho dobrze yáko ye mam chowáć
23:
yednegosći mam/ cżemuż go nye mam
24:
miłowáć á ták myeć. Prawdá gdy ye-
25:
dnego/ tym tedy więcey maſz ſie poſtá-
26:
ráć/ á pogłobić yemu o dobre wycho-
27:
wánye/ yákoby pothym godzyen páuu

strona: E4v

1:
Bogu naprzod/ rzecży poſpolitey krze
2:
sćiáńſkyey/ tudzyeſz y dobrym ludziom
3:
mogł być Abowyem yeſli go w roſko-
4:
ſſy á w myękkim/ á pyeſſcżącem chowá
5:
nyu będzyeſz myeć/ yádwabnikyem go
6:
potym á nicżemnym cżłowyekyem do-
7:
ſtányeſz y otrzymaſz.
Plautus.
Bo roſkoſz iż yeſt
8:
pokármem złych rzecży/ dzyecyę roſko-
9:
ſſy płużąc ná złosć yáko na potráwy
10:
ſmacne wáżyć będzye: co mu nigdy do-
11:
brey ſpráwy nye przynyeſie/ áni końcá
12:
pochwálnego. Cżego wyęcey przeglę-
13:
dáć máyą rodzicowye w wychowányu
14:
dzyatek ſwych/ yedno áby ich nye w de-
15:
licyyách áni w bezmiernym pyeſſcżeniu
16:
nye chowáli. Abowyem yáko kyedy kto
17:
máteryą yáką długo mocży/ wnet ſie
18:
nákáźić á nápſowáć musi: ták dzyecyę
19:
ze zbytnyego pyeſſcżenya w ſwą ſie wo
20:
lą vda/ y będzye brał ná nye yáko kye-
21:
dy koń kły/ gdy mu ſie ná nye vzdá
22:
álbo wędzidło záwádzi. Gdzye yáko
23:
koń byegyem ſwym pędzi/ y według po
24:
pęgliwosći ſwey á rozbyeżenya y w o-
25:
gyeń ſna nye boi ſie wſkocżyć. Tym ſpo-
26:
ſobem y dzecyę nápiwſſy ſie zmłodu
27:
ſwey woley y roſkoſſy/ we wſſythko ſie

strona: E5

1:
złe vdáwać będzye/ á wtym nye łatwie
2:
ſie hámowáćda. Nye bez przycżyny te-
3:
dy ten porządek v Lácedemonow w wy
4:
chowánya dzyatek był/
Iuſtin. Libro 3.
iż dzyecyom po
5:
vlicach á rynku nye godziło ſie przebye
6:
gáć/ ále wodzono ye ná rolą/ áby pir-
7:
wſſych lat nye trawili w proznowányu
8:
a w yákyey roſkoſſy/ ále záraz w prace
9:
ſie wpráwuyąc/ áby ſie vcżyły tego co-
10:
by myáły na potym k látom przyſſedſſy
11:
cżynić. Rozumyeli to doſtátecżnye/ iż
12:
zmłodu ſie tarnek oſtrzy á myękkye y
13:
roſkoſſne wychowánye sił żadnych nye
14:
tylko w mocy ku cżłonkam/ ále też y ku
15:
rozumowi przydáwáć nye może. Dla
16:
cżego y ten obycżay był/ że dzieći nye w
17:
domach/ ále po polach myedzy zyelſki
18:
ſypyáły/ nic w głowy ny kłádąc/ áby
19:
ták wemdlonych á wdopiro roſlych le-
20:
cyech/ ku pracy robocye yákiey/ y ſku-
21:
tecżnemu á pewnemu ſpoſobowi przy-
22:
zwycżayáć ſie mogli. Nie ták yáko dzis
23:
cżynyą/ záwżdy ocyec mátká ſynacżko-
24:
wi o kilká poduſk puchowych musi ſie
25:
ſtáráć/ nie dopusći mu ná gołey łáwie
26:
álbo źyemi leżeć. Wtym obacżywſſy
27:
gdyby ſie ſnadź nye obácżnye á nye w-
poscyeli


strona: E5v

1:
poscieli vkładł/ każe podłożyć co mięk
2:
kyego yemu wgłowy/ álbo onego pod-
3:
nyesć/ y to s pilnoſcyą á opátrzno/ że
4:
by go ſnadź nie obudzono. Wiem o tym
5:
dobrze doſić/ y káżdy ſie tego nyemáło
6:
doznał/ że ſynowye kthorzy zmłodu w-
7:
roſkoſſnym wychowányu byli/ vrozſſy
8:
wyele ſie złego domyſláli/ gdy ye ná ro-
9:
ſkoſz/ w kthorey ſie zá dzyećińſthwá
10:
náłożyli/ nye doſtawáło. Y yeſt to y po
11:
dzis dzyeń nye tylko v źyemyáńſtwá/ á-
12:
le y w mieſcyech. Gdzye w wielkyey ro-
13:
ſkoſſy á pyeſſcżocye myeſſcżánye chowá
14:
yą ſyny ſwe/ s ktorych zás wyelkich lek-
15:
kosći yſromoty doſtawáyą. Yeden ſyn
16:
w myeſcye yednym/ kthorego mnye nye
17:
potrzebá wſpomináć/ w wielkim á ro-
18:
ſkoſſnym kochányu był v rodzicow ſwo
19:
ich z dzyećińſtwá ſwego.
Hiſtorya o ſynye kochánym
Ten gdy vroſl
20:
nic nye cżynił yedno yáko go było wy-
21:
chowano/ záwſſe gornye roſkoſſy pá-
22:
trzał. Potym yáko mu nye doſtawáło
23:
ná roſkoſſne życye/ rodzicy mu theż nye
24:
dodawáli/ yął ſie złego towárzyſtwá y
25:
kradzyeży/ ná cżym gdy go vłápyono/
26:
ſkazano go ná smyerć ná cmyntarz
27:
przed myáſto żywo ná máry włożyw-

strona: E5v

1:
ſſy. Ten będąc yuż ná plácu záwołał
2:
mátki ſwey rzekąc/ mamći yeſſcże páni
3:
mátko nyeco poſſeptáć. Mátká przy-
4:
ſtąpiwſſy náłożyłá vchá/ á on yey vcho
5:
vkąsił y rzekł/ bys ty mnie byłá dobrze
6:
chowáłá w pracy yákyey á kárnosći/ á
7:
nye w roſkoſſy/ nigdibych ya był ktemu
8:
nye przyſſedł. Y wyele inſſych hiſtoriy
9:
mogłby cżłowyek przywyesć/ yáko ſy-
10:
nowye vpadſſy/ ná rodzice ſwe nárzeká
11:
yą/ przeto iż one w wychowányu prze-
12:
bacżáli/ y ſwey woley im pokąd yeſſcże
13:
młodzyą byli/ dopuſſcżáli/ y wiele mo-
14:
wyę mogłbych przyłożyć/ bych ſnadź
15:
nyemiał ſie zá to/ że káżdemu tá rzecż
16:
yáſna yeſt/ ták iż nye potrzebá wyele o
17:
thym piſać á dokłádáć. Przeto ro-
18:
dzicy według dobrego wychowánya á
19:
ćwicżenya/ nyechay cżuyą wtym/ áby
20:
dzyeći ſwych zmłodosći nie roſpuſſcżá-
21:
li/ ich áby nye bárzo w roſkoſſy y w pye
22:
ſſcżocye myeli. Pámyętáć ná to máyą
23:
iż nye ná roſkoſz pan Bog cżłowyeká
24:
chcyał mieć/ ále ná cnotę/ ku poznániu
25:
boſtwá ſwego/ áby cżłowyek dobry ży-
26:
wot wyodł/ á yego znał y miłował.
27:
Ná co ſie ſnadź myeć nye będzye/ yeſli

strona: E6v

1:
zá noworoſlych lat fundámentu yákie-
2:
go ku temu ſobye nye zámyerzy á nye zá
Tobiae Capite 1.

3:
łoży. Wtym kożdy ocyec myałby bráć
4:
przykład z onego Tobiaſſá/ ktory yáko
5:
to o ſobye dał znáć doſtawſſy ſyná/ o-
6:
nego z dzyećińſtwá práwye y nabożeń-
7:
ſtwá vcżył/ y ſtrzedz ſie grzechow wſſe-
8:
lákich przeſtrzegał. Ekklezyaſtikus ál-
9:
bo Sálomon barzo cżyſcye náucża y ná
10:
pomina rodzice/ áby dzyecyom ſwym zá
11:
dzyećińſtwá ſwey woley nie dopuſſcżá-
12:
li/ áby karáli pokąd yeſſcże młodymi
13:
ſą/ áby ſnadź potym yáko nie karáni nie
14:
ſprzećiwyáli ſie/ á ſporni nye byli/ á ro-
15:
dzicom yákyego żalu á fráſunku nye ná
16:
warzyli. Ty ſlowá zna bog roſſcżytáć
17:
by myeli rodzicy/ á myeć ſie ktemu áby
18:
nyedbáli nye byli/ około dobrego á ſtá-
19:
thecżnego wychowánya dzyeći ſwych/
20:
ták yáko mowi Sálomon: Karz ſwego
21:
ſyná/ ábys s nyego o lekkosć nye przy-
22:
ſſedł.
Eccleſiasticus Capite 30.
Nyechayby nye obawyáli ſie rąk
23:
ſwoich ná nye zámyerzáć/ á one kará-
24:
nyem myernym od wyſtępkow á złych
25:
obycżáyow powſcyęgáć.
Plutarch. de antiqs inſtitutis Laconicis
Náſláduyąc
26:
wtym Lákonow/ v kthorych nye tylko
27:
właſni oycowye karáli ſyny ſwe/ ále też

strona: E6v-E7

1:
y ſąſiedzi/ y owſſem ktoryby zányechał
2:
yákyego dzyecyęcyá zuchwáłego choć
3:
też y nye ſwego powſcyęgáć y doglądáć/
4:
ták go karano ſámego yáko onego wy-
5:
ſtępnego. Tákić był cżyſty obycżay/ iż
6:
gdy dzyecyę przyſzło do oycá ſkárżyć ná
7:
onego/ ktory go dla wyſtępku yákyego
8:
ſkarał/ zás mu yeſſcże ocyec przydał y
9:
popráwił. Ták bárzo cżysći wtym byli
10:
Lákonowye álbo Spártánowye/ że nie
11:
tylko ſwe dzyecyę chcyeli dobremi być
12:
ludźmi/ ále y ſąſieckye/ gdy wſſytkim
13:
w ſąſiectwye wobec oycżyzná była ye-
14:
dná á ſpolna. Yáko tedy złe wychowá-
15:
nye nyepożythkow wyele wſobye ma/
16:
ták zás dobre/ wyele dobrego przyno-
17:
si. Zmłodu tedy ma ſie káżdy ná tho
18:
myeć/ wcżym ſie k látom przyſſedſſy o-
19:
kázáć na/ ku cżemu rodzicowie poſtá-
20:
ráć ſie máyą/ áby ſynowye ich nyepo-
21:
ſlednyeyſſy byli.
22:
Yáko máyą rodzicy ſyny ſwe
23:
zá młodu nosić.
24:
GDyż tho przednyeyſſe ſtáránye w
25:
wychowányu dzyatek rodzicowie

strona: E7v

1:
przed ſię bráć máyą/ áby dzieći ſwe ſu-
2:
knyą á odzyenim tákim/ kthoreby im y
3:
do Bogá pomogło/ y ku cnocye drogę
4:
okazáło/ opatrzáli: nye przyſtoi zápra-
5:
wdę onym ſie wthákye bárwy drogye
6:
wdáwáć/ álbo odzyenya tákyego yed-
7:
wabnego nábywáć/ w ktorymby ſyny
8:
ſwe nasili/ á koſztownye ony przybye-
9:
rali.
Pſalm. 8.
Bo yeſli pan Bog powyedzyał
10:
z vſt noworoſlych dzytek że ſie chwa-
11:
łá Boſka wypełnya y mnoży/ vbyory á
12:
yádwabne odzyenya/ ktore bárzo pſu-
13:
yą y otuchę ná złe cżynią/ wyelce temu
14:
záſtąpić á záſkocżyć mogą. Co káżdy do
15:
brego rozumu cżłowyek wnet to oba-
16:
cży/ gdy cnotę ktora przy chwale Bo-
17:
żey ſtoi v ſiebye vważy. Tá iż nyedba o
18:
vbyory á bryże żadne/ chce też myeć tá
19:
kyego káżdego/ kthory yey ſlużyć á do
20:
niey przyſtáć wolą ma/ áby w ſprzych á
21:
w ſworowánych odzyenyach ſobye nye
22:
roſkoſſował. Według páná tedy ſáme-
23:
do ſlugá ma ſie okázáć á popiſáć. Co iż
24:
cnotá ná vbyory á yedwabne bárwy ni
25:
gdy nye prziymuye/ ſlugá rękę ma dáć
26:
áby w ſtátecżnosći/ miernosći/ w poć-
27:
ćiwosći ſie chował. Ocyec tedy káżdy

strona: E8

1:
yáko powinyey yeſt ſyná ſwego do cno-
2:
ty záraz yáko ſkoro ná ſwyát wynidzye
3:
przykázáć: ma go ták wypráwić á ná-
4:
gotowáć/ yákoby dobrze przyyęty był/
5:
á tho nye żadnym vbyorem/ nye odzye-
6:
nim koſztownym/ ále dobrym á bogo-
7:
boynym wychowányem á ćwicżenyem/
8:
w rzecżách tych zwłaſſcżá potrzebnych
9:
ná ktoreby y Bog rad pátrzał/ y ſam
10:
ſnich myedzy ludzmi ocżu ſwych ſobye
11:
nye zátykał. Wſſytek thedy ſpoſob o-
12:
dzyenya/ á chowánya dzyátek wzyąć/ á
13:
ku ſwemu pożytkowi obroćić możem
14:
od páná á ſtworzycyelá náſſego/
Geneſ. 3.
ktory
15:
dzyecyom ſwym Adámowi y Ewye wy
16:
práwuyąc ye tu do nas ná źyemyę thę/
17:
ná ktorey potrzebá robić y ſpołem prá
18:
cowáć/ nye ſpráwił bárwy żadney ko-
19:
ſztowney álbo odzyenya drogyego/ ále
20:
yedno nágosć ich przykrył á odzyał
21:
ſkorkámi. Cżym dał znáć wſſytkim/ iż
22:
cżłowyek myęſzkáyąc ná ſwyecye á ſto
23:
yąc to w goſpodzye/ á nye wła-
24:
ſnym domye/ nye báwić ſie ma ni oko-
25:
ło cżego inſſego/ áni w nicżem inſſym
26:
kocháć/ yedno w chwale Bożey.
Cato Maior.
Yáko
27:
mowyą poſpolicye/ Bogu tylko ſlużyć

strona: E8v

1:
inſſym nye płużyć. Bo yeſliby im był yá
2:
kową inſſą koſztowną bárwę ſpráwił
3:
złotogłowową álbo ſzárłatową/ po-
4:
dałby im był wyęcey ſnadź drogi ná ro
5:
ſkoſz/ niż ná nabożeńſtwo á cnotliwe ży
6:
cye. Co ſie okázuye z onych cżáſow da-
7:
wnych zá ludzi tych/ ktore náturá zá-
8:
raz s ſpráwyedliwoſcyą á z dobrocyą/
9:
nye z żadną pychą á łákomſtwem ná
10:
ſwyát wydawáłá/ iż pokąd złotá á dro
11:
gich ſſat nye znano/ ták yeſſcże walki á
12:
nyeprziyáźni y roſkoſſy nye przyſzły by-
13:
ły myedzy ludzye w obycżay/ áni ich
14:
cżuć było. Záraz tedy z vbyory á pożą-
15:
dliwoſcyą wſſytko ſie złe wſſcżęło/ co
16:
wſſytko ći myedzy ludzye wnyeſli/ kto-
17:
rzy ná roſkoſz á wyſokie wzyęcya ápetyt
18:
myeli/ żeby im doſtawáło tego/ cżym
19:
ſie roſkoſz bárzo/ rádá grodzi. A przeto
20:
ludzye s poſpolitego obycżáyá tych cżá-
21:
ſow/ ni nacż wyęcey ſie nye ſadzą/ ye-
22:
dno ná wyele koſztownych á drogoce-
23:
nyonych ſſat: poſtáwyáyąc ſie wtym
24:
iż nye ku cnocye ſie chcą myeć/ ále ku
25:
roſkoſſy/ ktorey ſie chcą podobáć. Ná
26:
co y ſyny ſwe dawáyąc im też vbyory á
27:
yádwabne odzyenya zá młodych lat/ á

strona: F

1:
lekkich práwie zápráwuyą/ nye bacżąc
2:
nic iż to prozna chwałá/ y nye potrze-
3:
bne y owſſem ſzkodliwe rzecży. Pan á
4:
ſtworzyciel náſz gdy wſſytkye rzecży ná
5:
ſwiecye mocą á względem ſwym poſprá
6:
wyał záraz y odzyenim yednym obdá-
7:
rzył. Co widzimy zrozmáitych á zrozlicż
8:
nych źyoł y kwyatkow/ ktorych ſſáty y
9:
bárwy dáleko cudnieyſſe y ozdobnieyſſe
10:
ſą/ niż kyedy Sálomonow rozum/ o
11:
cżym Pan á Kryſtus náſz ſwyádcży
12:
ſam.
Lucae 12.
Przecż że thedy rodzicowye nye
13:
myeliby wtym zá pánem á ſtworzycye-
14:
lem ſwym isć/ á yego náſládowáć/ żeby
15:
dzyeći ſwe ták nosili/ byorąc przykład
16:
á wzor z inſſych rzecży ſtworzonych/
17:
ktore doſić máyą y przeſtawáią ná ye-
18:
dnym odzyenyu y vbyerze. Ale yako w
19:
inſſych rzecżách cżłowyek głupoſcyą á
20:
z nyeobacżenyá podknął ſie/ ták theż y
21:
wtym ſzwánkuyąc obácżyć ſie/ á ku ſo-
22:
bye przysć nyechce. Woli to myeć y te-
23:
go nábywáć cżegoby mile á roſkoſſnye
24:
vżył/ niżeli cżegoby s poććiwoſcyą á
25:
w myerze vżył. Zás nie przyſtoyny yeſt/
26:
áby dzyecyę nye znáyąc roſkoſſy/ áni też
27:
tych przypraw y przeyſmákow/ ktore ku

strona: Fv

1:
roſkoſſy wabyą y łudzą/ przyſzło ku do
2:
brey łáſce Bożey/ á záwołányu yákye-
3:
mu myedzy ludźmi. Co iſcye opuſſcżáć
4:
á od ſiebye oddáláć/ y yákoby odpy-
5:
cháć będzye/ widząc á cżuyąc ná ſobye
6:
złoto/ perły/ pyersćyonki/ y inſſe przy-
7:
byory álbo ſwyethne odzyenya. Yáko
8:
Krezus máyąc wſſego doſić/ pocżą-
9:
wſſy od złotá/ ſrebra/ pereł/ kamyeni
10:
drogich/ áż do inſſych ſkárbow/ pye-
11:
nyędzy/ á známyenitych ſſat á vbyorow
12:
nyechcyał nic wyęcey dbáć/ yedno o te
13:
obfite bogáctwa/ w ktorych ſie kochał
14:
á wnich ſie podnosił/ nic nie rozumiał
15:
być lepſſego/ áni ſſcżęſliwſſego nad ony.
Plutarchus in uita Solon.

16:
Z cżego gdi v niego Solō był wielce ſie
17:
wielicył á kokoſſył/ pytáyąc go ieſliby
18:
kto nádeń ſſcęſliwſſym był/ wcżim So
19:
lon yáko prawdziwy cżłowyek nic mu
20:
wtym nye przypochlebuyąc ſmyele po-
21:
wyedzyał/ iż nad cyę ácżes thák yeſt v-
22:
brány á w złotych ſſácyech ozdobny/
23:
yeſt yeden z Aten Tellus/ ktory będąc
24:
mężem dobrym/ ſyny myał bárzo cżyſte
25:
á cnotliwe. Gdzye Solon pokazał to/
26:
yako vbyory á ſſáty nic nye pomagáyą
27:
ku dobremu/ gdy złożył Telluſa cżło-

strona: F2

1:
wyeká vbogyego/ ku Krezuſowi pánu
2:
á krolowi máyętnemu. Ktory Tellus
3:
yáko to rozumyeć możem/ thych dzyeći
4:
ſwych/ ktore Solon też w rzecż ſwoyę
5:
wtrąćił/ nye nosił w drogim á koſzto-
6:
wnym odzyenyu/ ále w pracy á w ćwi-
7:
cżenyu/ żeby co ſnich dobrego vrosć
8:
mogło/ á iżby przyſzli ku dobremu koń
9:
cowi. Cżego Krezus nigdy nye myał s
10:
ſwych ſſat á vbyorow. Bo ná oſtáthek
11:
gdi Cyrus walcżąc ſnim/ onego był po
12:
imał/ y záraz proſto ſpálić go roſkazał/
13:
gdzye on będąc ná plácu v onego o-
14:
gnyá/ żáłoſnie á rzewliwye ſobye ſlowá
15:
Solonowe ná pámieć przywodził/ yá-
16:
ko nicżemne ſą ſkárby/ yáko ſtych ſſat
17:
á vbyorow żadne ſſcżęſcye dobrego koń-
18:
cá nye byerze/ wołał po trzy kroć: O
19:
Solon Solon Solon. Z cżego doznáć
20:
kożdy może z vbyorow á zbytnich ſſat
21:
koſztownie ſpráwyonych że nic nye przy
22:
chodzi pożytku/ áni w docżesnych rze-
23:
czách/ áni w inſſych żadnych. Przeto te
24:
dy rodzicy wzyąwſſy ſobie w rozum w-
25:
tey rzecży nyechay mądrze obchodzą ſie
26:
z dzyećmi ſwemi. Nye dobrzeć tho y o-
27:
wſſem wyele złych obycżáyow wthym

strona: F2v

1:
ſie zámyka gdy dzyecyę wyele á názbyt
2:
odzyenya ma/ doſić ći yeſt ná nye myeć
3:
yednę ſuknię ſſárą álbo więc dwye/ ye-
4:
ſliby oycá wtym sſtáć mogło. Poznáć
5:
to ma kożdy ocyec/ áby ſyn nye zárázem
6:
w ſſácyech gmerał á brákował/ ále á-
7:
by ſie tego zá nye vyrzáłych lat vcżył/
8:
yákoby myał cżáſu ſwego doſzłego brá
9:
kowáć/ á nye tylko w ſſácyech/ ale y w
10:
inſſych rzecżách ktoremibi mogł żywot
11:
ſwoy v ozdobić á oſláchćić potym/ gdy
12:
by ku cżemu przyſſedł á wezwánye y
13:
ſtan ſwoy miałby poſthánowić. Ale
14:
dzis nye ták noſſą/ nye ták trzymáyą/
15:
nye tylko iż ſámi rodzicowye by páno-
16:
wye ſie ſſerzą/ ále też y timiſz piorkámi
17:
ſyny ſwe obtykáyą/ práwye pokąd im
18:
mlecż yeſſcże ná gębye/ záprawuyąc ye
19:
wtym zmłodu/ wcżymby ſie k láthom
20:
przyſſedſſy chodzić á roſkoſſowáć mye-
21:
li. Co też iſcye nikogo s tákich nye mi-
22:
nye. Yáki zmłodu tháki w vroſlych le-
23:
cyech vkázáć á popiſáć ſie musi. Ye-
24:
dno wżdam nye zá rowno/ według te-
25:
go yáko komu máſz álbo nyemáſz/ thák
26:
to ſie przydawa. Dla cżego ći rodzicy/
27:
ktorzy znáyąc nędzę do ſiebye/ y około

strona: F3

1:
ktorych yáko mowyą wielki defekt/ ál-
2:
bo fárá chudnieye/ ſyny ſwoye zápoży-
3:
cżáyąc ſie bryżuyą vbyeráyą wielce/
4:
á ſromotliwye błądzą. Co bywa w mie
5:
ſcyech poſpolicie/ bá y v źiemyáńſtwá
6:
też. Iż yáko ſkoro dziecyę ná ſwyát wy-
7:
nidzye/ wnet mu krzyżyki/ wnet złothe
8:
ná ſſyyę/ wnet ſſubecki ádámáſzkowe y
9:
koſſulki yákoby yákiemu yezuſkowi pi-
10:
ſáne á zepſtrzone. Vcżynyą go zmłodu
11:
dzięcyołem/ á potym álbo wronye/ ál-
12:
bo krukowi będzye ſmácżny/ gdy kruk
13:
yáko nyektorzy ptáſſnicy powiádáyą/
14:
bárzo ná dzięcyoły waży. Ták ći rodzi-
15:
cowye ſtym ſwym obycżáyem nie zdá-
16:
dzą ſie być ludźmi rozumnemi á opá-
17:
trznemi/ gdy wychowánie dobre wſo-
18:
bie tłumią á opákuyą. Zwierzęthá nye
19:
cżuyąc nic zmyſlu á rozumu do ſiebye/
20:
dzieći ſwe zábawiáyą nye około ſkubá-
21:
nya ſierchli/ álbo pyerza/ ále ćwicżą ye
22:
álbo ná byeg/ álbo ná latánie/ álbo ſka
23:
kánye/ o cżym álbo oſocżnicy/ myſliw
24:
cy y ptáſſnicy dobrze powyedzieć mo-
25:
gą. Ludzye záſię drudzy záraz yáką
26:
dzyecyę ſſátkę ma myeć/ yáko ich wyele
27:
ma być/ á nye yáko ſie ma cżego dobre-

strona: F3v

1:
go yąć y vcżyć. Ten zwycżay wżdam v
2:
dobrego źyemiáńſtwá nye práwye mie
3:
ſcá ma/ bo thám poſpolicye ſynowye v
4:
oycow ſwych ani doſypyáyą/ áni theż
5:
názbyt ſobye roſkoſſuyą. Ocyec nye rad
6:
ſie wyda ſynowi ná vbyory/ áni ſie theż
7:
ſyn ná bryże przeſádzáć chce/ ſpráwi-
8:
wſſy mu Sárá wáry á kárwatkę/ odzye
9:
nye y lecye y zimye nie práwye cyęſzkie/
10:
poſle go do ludzi y będzye ſlużył/ pod
11:
cżás ná piec/ pod cżás ná ſtáynią/ gdzie
12:
roſkázowáć á ochmiſtrzowáć mu zlecą
13:
Z ktorego przedſię vroſcye cżłowyek/ y
14:
byegły y ćwicżony. Ktory obycżay zá-
15:
prawdę godzyen pochwalenya/ y godzi
16:
ſie aby gi záwſſe pánowie ſláchtá mye-
17:
li/ vſtępuyąc á vchodząc wtym inſſym
18:
ludzyom/ kthorzy z wyſokyego cżołá/
19:
gornye dzyeći ſwoye przyodzyewáyą/
20:
przeſadzáyąc ſie nád inſſe/ á chcąc ſie
21:
ták rownemi pokázáć/ yáko ktho inſſy
22:
yeſt. Co dzis tego ſie wſſytkyigo chyco-
23:
no/ że nye poznáć co krol/ co kſiążę/ co
24:
pan/ co poddány/ co biſkup/ co káno-
25:
nik/ co pleban/ co wikáryy/ co doktor/
26:
co ſtudent/ wſſytko krolowye/ kſiążę-
27:
tá/ pánowye/ bikupowye/ kánonicy/

strona: F4

1:
práłaći/ dworzánye/ wſſytko Krezu-
2:
ſowye. Yákoby ono przydáło ſie było
3:
Solonowi/ iż gdy yechał do Krezuſa/
4:
kogokolwyek ſpodkał á vyrzał/ tey był
5:
nadzyeye żeby káżdy myał być Krezu-
6:
ſem.
Plutarchus in uita Solonis
Bo Krezus chcąc ſie przed Solo-
7:
nem popiſać/ á bogáctwá ſwoye mu po
8:
kázáć/ wſſytkim kazał ſie we złocye no
9:
sić/ kożdemu thák yáko ſam był goto-
10:
wáć ſie y przybieráć roſkazał/ áby So-
11:
lon obacżył iż Krezus pan yeſt w ſkár-
12:
by y w złoto/ ále iż mam prawdę znáć
13:
nye w rozum. Ták też y dzis v nas nye
14:
znáć co Włoch/ co Nyemyec/ co Tu-
15:
rek/ Tátárzyn/ Węgrzyn/ á co Polak/
16:
v Krolá ſą dworzánye/ w myeſcyech
17:
theż dwor y dwornye/ yáka bárwá v
18:
dworu/ táka też w myeſcyech. Ták te-
19:
dy yáko to yeſt wyelki ſmyech á błąd y
20:
ſſyderſtwo z nas/ nyechay ſie dádzą ro-
21:
dzicowye opátrzyć tą ſpráwą/ żeby wię
22:
cey ſie ſtárali ſynom ſwym o rozum/ á
23:
wyęcey ich ſmyſly náukámi przyodzye-
24:
wali niż cyáłá. Dobrzeć Páweł S. po-
25:
wyedzyał máyąc yednę ſukyenkę/ á co
26:
by yadł przeſtaway ná tym.
1. Corint. Cap. 6.
Ty ſuknye
27:
ktoremi opatrzaſz ſyná ſwego/ od mo-

strona: F4v

1:
low pobucżnyeyą y zedrzeć ſie mogą/ á
2:
rozum álbo ćwicżenye dobre kthoreby
3:
dáł domá ſynowi ſwemu trwáć pokąd
4:
ludzi ſtáwáć będzye. Náſladowáćby
5:
wtym trzebá Lákonow ktorzy yednęſz
6:
ſuknyę myeli/ w kthorey przez rok cho-
7:
dzili/ á wyęcey nic. To kyedyby było/
8:
inſſy myeliby też przykład s ſiebie oko-
9:
ło tego podáć.
Plutarchus in Apophteg. Laconicis
Yáko cżynił v tychże Lá
10:
konow krol Agezylaus/ że záwſſe ye-
11:
dno w yedney ſukni chodził/ s cżego gdi
12:
był w Egipcye/ ácż go nye bárzo wa-
13:
żono/ przedſię on ſwego dokazał. Zwal
14:
cżywſſy nyeprziyacyele cżynił rzecż do
15:
Egipcyákow/ iż zacnosć/ moc rycer-
16:
ſka nye w ſukni áni w ſſácye myęſzka/
17:
ále doſtawáyą yey z rozumu á z mądro
18:
sći. Tákże też przyſtáłoby áby rodzicy
19:
dzyeći ſwe zá młodu rozumu á mądro-
20:
sći vcżyli/ á nie wynyoſlego á wyſokye-
21:
go chodzenya. Bo yákoć ſie dzyecyę zá
22:
młodu pyſſno á ſſárłatno náucży cho-
23:
dzić/ potym thák ſie będzye odymáło y
24:
perzyło/ żeć y ludzi nye będzye chcyáło
25:
znáć/ ſlowá inſſego yedno moy łaſkáwy
26:
á miłosćiwy nye da ſobye mowić/ cże-
27:
go doſić teraz v nas. Ale yáko tho ſro-

strona: F5

1:
motá y nye należy ná cżłowyeká/ ták by
2:
tego lepiey przeſtáć. Kożdi obacżywſſy
3:
ſie być cżłowyekyem nyemyałby they
4:
powagi vżywáć/ áni tego ſobye przypi-
5:
ſowáć y przywłaſſcżáć/ co należy ſáme-
6:
mu Bogu/ kthory miłosćiwy yeſt nad
7:
ſtworzenim ſwym.
Plutarchus in uita Alexādri Mag.
Yáko Alexander
8:
gdy z nyeyákyego hárdego á wynyoſle-
9:
go przedſięwzyęcya roſkazał ſie był Io
10:
wiſowym zwáć ſynem/ tudzyeſz áby zá
11:
boga go chwalono tego mocnie chciał.
12:
Dla cżego záwſſe ſie hárdzye á wyſoce
13:
ſtáwyał Bárbárom. Ale pothym gdy
14:
ſtrzałą zrányony mglał á truchlał/ v-
15:
pámyętawſſy ſie z oney pychy yął mo-
16:
wić/ tá kreẃ záiſte nye okázuye thego/
17:
ábych ya był bogyem/ álbo ſynem Io-
18:
wiſſowym. Ták też y dzis mogliby lu-
19:
dzye w ſię weyrzeć/ á vznawſſy tho że
20:
ſą ludźmi álbo cżłowyekámi/ nie mye-
21:
liby thák hárdzye á poſtáwnye ná ſwą
22:
ludzkosć kázáć Yáko Symonides Poe
23:
tá yeden chędogo był náucżył Pauzá-
24:
niuſá Lácedemońſkiego krolá/ ktori gdi
25:
ſie nyeyáko s ſwego rycerſtwá á zac-
26:
nych vcżynkow chlubił/ y tegoż Symo-
27:
nideſá ſſydząc yakoby prosił áby mu

strona: F5v

1:
co mądrego powyedzyał. Symonides
2:
obacżawayąc yego hárdosć á wyelkye
3:
o ſobye trzymánye/ rzekł: Strzeſz ſie á-
4:
bys nye zápámyętał żes cżłowyekyem
5:
yeſt. Ták y dzis potrzebáby tákich Sy-
6:
monideſow/ kthorzyby ſie nye ſromáli
7:
prawdy mowić ludzyom tym/ kthorzy
8:
ná vbogye nye rádzi pátrzą/ y ktorych
9:
dla wyelkich rewerenciy ledwo doſtą-
10:
pić może. Ale iż tákich máło/ bo máło
11:
ich co by prawdę mowili. Przeto oyco-
12:
wye nyech ná ich mieyſcu będą/ á dzye-
13:
ći ſwych zá młodu nyech ludzkosći v-
14:
cżą/ áby ſie pothym vmyáły ku kożde-
15:
mu ſkłányáć/ z káżdym ſie nadobnye á
16:
vkłádnye rozmowić. Otoż około tego
17:
wſſytkyego rodzicy niechayby pilni by-
18:
li/ zá młodu dzyeći ſwych dobrego ná-
19:
ucżáli/ á prziſmákow tákich aby im nie
20:
ſtroili/ s ktorychby ſmák bráły ná wy-
21:
ſokosć á pychę. Nyechayby ſie dzyecyę
22:
pokąd dzyecyęcyem yeſt/ ku myernosći
23:
á ſtátecżnosći y ſſcżyrosći przykładá-
24:
ło/ á wtych rzecżách kthore ku ſwyátu
25:
ſą áby ich nye zápráwyáli. Nyemáſz
26:
tedy gorſſey zapráwy yáko buyne odzie
27:
nya/ ktorych áby im nye dodawáli bár-
28:
zo ná tym wyele yeſt.

strona: F6

1:
Yáko tego potrzebá áby rodzicy
2:
ſyny ſwe karáli/ ále z bacżenim
3:
á nye z wyelkim gnyewem.
4:
DAwna y ſthára przypowyesć
5:
myedzy ludźmi o karányu á
6:
powſcyągányu dzyatek thá v-
7:
roſlá/ że nigdy dobrego nye bi-
8:
yą áni go trzebá bić: s ktorey przypo-
9:
wiesći káżdy to zá pewne v ſiebye miał
10:
żeby też rodzicom nye godziło ſie dzya-
11:
tek ſwych káráć/ álbo roſſcżką wzbye-
12:
ráć/ gdyby dzyatki ſáme dobre były/ s
13:
przyrodzenya dobroć á ſtátecżnosć mi
14:
łowáły. Ale iż dzyeći yáko to ná nye mo
15:
wyą ſą chłopyątká lotrowye s pocżą-
16:
tká/ nigdy też vrosć nye mogą/ to yeſt/
17:
s przyrodzenya złoſcyą/ zuchwálſtwem
18:
y roſpuſtą/ nye inacżey by rdzą yáką
19:
zápſowáne y zákáżone ſą: potrzebá te-
20:
go vkázuye/ áby rodzicy zmłodu one ka
21:
ráli/ od tey rdze/ to yeſt złosći/ puſtoro
22:
ſli wycyeráli á wypráwyáli. Yáko tedy
23:
gdi źrzebcá dopiro onego wzyąwſſy s pá
24:
ſtwiſká/ dobrzy goſpodarze oſiadáyąc/
25:
kloc yemu włocżyć przypráwuyą/ aby

strona: F6v

1:
ſie cyągnąć y ná ſobye ludzi noſić przy-
2:
łożył y náucżył. Tak też rodzicy s ſwy
3:
mi dzyećmi obchodzić ſie máyą/ żeby
4:
dobremi były/ ſtátecżnemi/ á nye bár-
5:
zo wyerzgáły/ álbo nye myotáły/ máyą
6:
ich podcżás wzbyeráć rozgą álbo prę-
7:
them yákim inſſym. Bo yáko koń gdy
8:
nań vzdy nye włożą/ cżym go też nye zá
9:
tną/ álbo trochę oſtrogą nye zábodą
10:
beſtwyeye y myota ſie/ thák dzyeći gdy
11:
ich ocyec álbo mátká nye powſcyąga/
12:
á chłoſtą yáką nye hámuye/ dobrze ná
13:
głowye nye yezdzą/ y owſſem rogi ná
14:
nich roſtą. A przeto ocyec chcely s ſy-
15:
ná ſwego co dobrego myeć/ zmłodu nie
16:
chay ſie około nyego záwiya/ ſwey wo-
17:
ley nyechay mu nye dopuſſcża/ yáko mo
18:
że nabárźyey nyechay go powſcyąga/ á
19:
rogow nyechay vcyera áby nye wzra-
20:
ſtáły.
Libr. Regum 1. capite 2.
Cżytamy w Biblij o Sámuelu
21:
ſyne Elkanowym/ yáko gdy go byłá
22:
dáłá mátká ná ſlużbę koſcyelną do ká-
23:
płaná yednego Eliſá ktory myęſzkał w
24:
koſcyele Sylmucye/ iż dzyecyę było bár
25:
zo dobre/ ſtátecżne/ y ſpokoyne/ ták że
26:
go nye potrzebá było nigdy bić/ áni ſie
27:
ſnim káráć/ dla cżego go káżdy miło-

strona: F7

1:
wał/ y ſam pan Bog nań dobrego ba-
2:
cżenya był. Zás ſynowye tego kápłaná
3:
yeden Hophnius á drugi Finees gdy by
4:
li bárzo zuchwáli y roſputni/ kożdy im
5:
łáyał/ złorzecżył/ y przeklinał/ kthorą
6:
złosć ich a zuchwálſtwo ſam Bog oba
7:
cżywſſy/ gnyewał ſie wyelce/ około cże
8:
go z oycem ſamem Eliſem przez Proro
9:
ká nyeyákyego mowił karząc go ſtego/
10:
że on ſynow ſwych nye karał/ nye po-
11:
wſcyągał/ á wthym wyęcey ye ſobye
12:
ſnadź ważył/ niż ſámego Bogá. Y cży-
13:
tamy daley/ yáko pan bog rozgnyewá-
14:
ny dla onych zuchwáłych dzyeći/ ktho-
15:
rych ocyec Elis nye karał/ vcżynił tho
16:
że w rodzye Eliſowym żaden ſie nye do
17:
ſtárzał/ ále práwye nye doſſedſſy lat
18:
ſwych/ káżdy zmyerał. Co theż záraz v-
19:
cżynił onym dzyecyom/ zyął ye w nye-
20:
uyrzáłych lecyech s ſwyátá. Ten przy-
21:
kład náucżyć może rodzice/ yáko wyele
22:
ná tym/ y tego nyemáła potrzebá yeſt/
23:
áby dzyeći ſwe karáli/ wodzow im nye
24:
bárzo popuſſcżáli/ á cżynili to według
25:
roſkazánya Boſkyego/ kthory chce áby
26:
roſpuſty nye było. Ták yáko on karze
27:
rodzay ludzki by ocyec ſyny/ ták rodzi-

strona: F7v

1:
cy wtym nyemáyą też bogá nye wydá-
2:
wáć/ ſyny ſwe ku chwale Bożey á cno-
3:
cye máyą podcżás przymuſſáć wzbye-
4:
ránim nyeyákim/ yáko też koniá ku bye
5:
gowi zábodániem przypądzáyą. Acż-
6:
kolwyekći piſmo ſwyadſſy że nye może
7:
żaden zá drugyego ćirpyeć/ á cudzego
8:
brzemyenyá nosić/ ále kożdy podług ży
9:
wotá ſwego ſwoyę właſną ſzkodę po-
10:
deymować musi/ przedſię cżęſtokroć
11:
ſie to tráfia/ że Pan karze yedny zá dru
12:
gye/ nyewinne zá winne. Co vcżynił
13:
był temu kápłanowi Eliſowi/ ktorego
14:
dla ſynow yego roſpuſtnych ſkarał/ iż
15:
áni z yego rodu wyęcey kápłan pow-
16:
ſtawał/ áni ſie żaden ſwych lat dorosć
17:
mogł. Co y dzis widzim to ſámi ná o-
18:
ko/ y doznawamy ſie też tego/ że rodzi-
19:
cy prze zuchwálſtwo dzyeći ſwych/ przy
20:
chodzą ku wyelkim ſzkodam/ fráſun-
21:
kam y zámutkam/ ták iż drugi ſyn od
22:
oycá to vſlyſſy/ boday ſie był nigdy nie
23:
vrodził/ niżelim ya kyedy cyebye ták v-
24:
znał.
Regum libro 2. Capite 15.
Dawid iż ſyná ſwego Abſoloná
25:
zmłodu nye przyglądał/ myał też ſnim
26:
wyele turleyą. Abſolon máyąc ſwą
27:
wolą/ á vrozſſy wnyey/ wyele złego/

strona: F8

1:
ſzkod/ y kłopotu oycu Dawidowi po-
2:
cżynił. Ná oſtátek rozyadſſy ſie onego
3:
s kroleſtwá wygnał. Ktory theż przy-
4:
kład náucżyć może oycá káżdego/ aby
5:
vmyał ſie rządzić s ſynem ſwym. Yáko
6:
thedy Sálomon nápomina y powyáda
7:
tymi ſlowy: ktory oycec nye biye rozgą
8:
ſyná ſwego/ nye łáſkaw yeſt nań/ á kto-
9:
ry miłuye onego/ ſtára ſie o to aby był
10:
karánim wyćwicżon y dobrym ſie ſtał.
11:
Oycowye wyedzyeć máyą iż potrzebá
12:
áby ták miłowáli ſwe ſyny á dzyeći/ yá
13:
ko by im y ſwey woley nye dopuſſcżáli/
14:
myedzy łáſkę też myęſſali nyeco kárno-
15:
sći/ thák yáko zwykli cżynić kuchárze/
16:
ktorzy podcżás potráwy ſlodkye zále-
17:
wáyą y zápráwyáyą octem/ wcżem ich
18:
rodzicy miłuyąc dzieći ſwe náſládowáć
19:
máyą podcżás theż ku miłosći yákoby
20:
ſlodkyey rzecży/ wzbyeránya nyeyákye
21:
myáſto octhu nyechayby przydawáli.
22:
Co był zwykł cżynić yeden cżłowyek
23:
ná imyę Ammonius náucżycyel Plu-
24:
tárchuſá Hiſtoriká zácnego. Ten Am-
25:
monius yednego cżáſu gdy ſie dowye-
26:
dzyał/ że nyektorzy yego diſcypułowye
27:
ná obyedzye yedno potráwy ſlodkye ye-

strona: F8v

1:
dli/ ſyná ſwego kazał náłożyć y yemu
2:
chłoſtę dáć/ mowyąc mu/ że nigdy o-
3:
byad dobry być nie może bez octu/ przy
4:
dayąc mu tho/ iż ku ſlodkosći trzebá
5:
nyekyedy kwásnego. Według tego te-
6:
dy ſpráwowáć ſie máyą rodzicowye/
7:
nyechayby myęſſáli podcżás karánie yá
8:
kye yákoby kwasne do miłosći/ kthora
9:
yeſt rzecż ſlodka. Iż tedy wye to káżdy
10:
doſtátecżnye że thego nyemáła potrze-
11:
bá yeſt/ áby rodzicy dzyeći á ſyny ſwe
12:
ná wodzy mieli/ ony od zbytkow yákich
13:
nyefrymusnych/ kará nim á łayánim
14:
hámowáli/ potrzebá nyemáła tego o-
15:
kázuye ábyſmy theż wtym niec poſtá-
16:
nowili/ á rodzice przeſtrzegli/ yakoby
17:
myeli wthym ſie záchowáć/ w karányu
18:
obycżay á porządek yákiby myeli myeć
19:
á trzymáć. Ten tedy obycżay á poſtę-
20:
pek ná tym wſſytkim zaſadzon yeſt/ á-
21:
by rodzicy nye zápalonem gnyewem/
22:
áni s popędliwą furią/ álbo też z yákim
23:
okruthnym á bárzo ſrogim karánim/ á
24:
wzbyeránim dzyeći ſwych doglądáli.
25:
Ale áby y bácżnye y nye bez przycżyny
26:
máiąc wtim nieiaką diſkrecyią cobi by
27:
ło tak wcżás ábo wmyárę á práwye po

strona: G

1:
przęckę/ á nye názbyt/ áni bárzo záſę-
2:
pliwye. Gdy cżęſtokroć ſie to przyda-
3:
wa/ że bezmyerne á zápámyętliwe ka-
4:
ránye wyęcey gorſſy y káźi niż pomaga.
5:
Co ſtego łatwye poyąć możem/ bárzo
6:
cżego krzywego gdy kto s prętká/ á yá-
7:
koby sćináyąc zęby/ á nye z lekká ná-
8:
praſſcża/ rychley ſnadź złomi niż nápro
9:
sći. Thák rodzicom yeſli ſie im yáko v
10:
ſwych dzyatek obycżáye wypráſſcżáć á
11:
wypráwowáć przyda/ nyechay bácż-
12:
nye/ zlekká/ á nye okrutnye/ áni zápá-
13:
myętliwie to cżynyą.
Epheſ. 6. Coloſz. 3.
Páweł S. kázno-
14:
dzieyá á páſterz pogánow piſſąc do E-
15:
phezow á Koloſow nyekthore potrze-
16:
bne rzecży ku zbudowányu w wyerze á
17:
w obycżáyách/ yákoby ſie myeli ku pá-
18:
nu Bogu myeć/ ná ſwyecye záchowáć/
19:
przypomina też to oycom á rodzicom
20:
wobec káżdego záwołanya/ áby dzyeći
21:
á ſynow ku gnyewowi nye przywodzi-
22:
li/ mowyąc temi ſlowy: Oycowye nye
23:
przywodźcye ku gnyewowi ſynow wá-
24:
ſſych/ áby ſnadź ſobye nye roſpacżáli.
25:
Kthoremi ſlowy Páweł S. rodzicom
26:
náukę dawa/ co zá obycżay w doglądá
27:
niu á vkarániu dzieći ſwych trzymáćby

strona: Gv

1:
myeli. Ktore ſlowá wżdam yeſliby kto
2:
ták bráć á rozumieć chcyał/ áby nie ká
3:
ráć dzieći/ áni ich powſcyęgáć/ yedno
4:
ſwey woley á roſpuſti im dczwáláć/ iá-
5:
ko nyektorzy rodzicy s kochánkámi ſwe
6:
mi ták ſie obchodzą/ że ná nie nye telko
7:
rozgi podnyesć/ ále y pálcá zákrzywić
8:
nigdiby nye rádzi/ ná tem bárzo omy-
9:
lić ſie może. Bo Páweł S. nye zákázu-
10:
ye tu káráć á hámowáć dzieći/ ále prze
11:
ſtrzega y napomina/ áby rodzicy do-
12:
glądáyąc y káráć onych nie názbyt w-
13:
tym ſrożeli/ gdi tho zá tym isć może/ że
14:
ſynowie widząc okruthnosć á ſrogosć
15:
przećiw ſobye oycowſką/ mogą ſie prze
16:
ćiw yemu poruſſyć/ á złey woley albo
17:
vmyſlu być.
Ioſephus antiquitatum Iudaicarū. Lib. 16. Capite 6. 7. 11.
Co w onych pirwſſego kro
18:
la Zydowſkiego Herodá Ariſtobuliu-
19:
ſie y Alexándrze było/ iż gdi okruthną
20:
niemiłosć á nyełáſkę przećiw ſobye oy-
21:
cá ſwego Herodá obacżyli/ iż im nie tel
22:
ko inſſe lekkosći wyrządzał/ ále yeſſcże
23:
ná gárdło im ſtał/ myſlili mu też źle/ á
24:
dobrey woley nań nie mogli być/ prze-
25:
náydowáli y nápráwiáli aby go zábito
26:
álbo go cżym s ſwiáthá zgłádzono. Co
27:
ſie wynarzáło y przychodziło wſſytko

strona: G2

1:
do vſſu Herodowych/ gdi dwá dwo-
2:
rzánye Iukundus y Tiránnus wyználi
3:
ſie przed Herodem/ że Alexánder ná-
4:
mawyał áby Herodá w łowyech zábili
5:
á potym zmowili/ żeby myał ſam ſiebie
6:
ſwą ſtrzáłą zábić.
Cap. 11.
Okazáło ſie też tho
7:
było s Triphoná bárwierzá Herodo-
8:
wego/ kthory przyſſedſſy do krolá wy-
9:
wołał ná yednego ſlużebnego Tironá/
10:
ktory ſtoyąc zá ſyny Herodowemi/
Cap. 17.
Żeby
11:
on myał cżęſto námáwiać/ áby ſtrzyżąc
12:
á goląc krolá brzytwą/ onego zárzezał.
13:
Ten przykład okázuie tho/ że nigdi nye
14:
należy oycowi nád ſyny á dziećmi ſwe-
15:
mi okrutnem á ſrogiem być/ yáko nád
16:
inſſemi obcemi ludźmi/ ná ktore ſie ál-
17:
bo gnyewamy/ álbo one powſcyęgáć á
18:
káráć chcemy.
1. Officiorum.
Y owſſem yeſli yáko Ci-
19:
cero powiadá/ nye należy bárzo ná nie-
20:
prziyacyoły ſie gnyewáć/ dáleko wyę-
21:
cey to ma być/ áby rodzicy myernie ſie
22:
gnyewáli ná dzieći ſwe. Rozumye tho
23:
Cicero/ iż nyemáſz nic lepſſego nád łá-
24:
ſkáwego á vbłágánego cżłowieká/ co
25:
wſſytko wyęcey być ma w kożdym oy-
26:
cu/ áby wyedzyał tho że okrucyeńſtwá
27:
nie potrzebá okázowáć przećiw ſynom.

strona: G2v

1:
Ceſarz Auguſtus gdi ſie dowyedzyał o
2:
tákyey okrutnosći Herodowey przećiw
3:
ſynom ſwym że ye chciał pomordowáć/
4:
powiedzyał/ żebym wolał Herodową
5:
swinyą być niż ſynem. Bo Zydowye iż
6:
swinye nie yedzą/ Herod rychleyby ſie
7:
był od mierźyoney swinie mogł wſtrzy
8:
mać/ niżeli od właſnych ſynow/ kthore
9:
pobiwſſy yakoby poiadł. Tákże theż y
10:
dzis naydzie wyele tákich rodzicow ſro
11:
gich/ okrutnych/ y dziwnych/ ktorzy le-
12:
dá o co z wielką á záſępyoną furią by
13:
więc chcieli scyąć á zárázem zyesć/ dzie
14:
cyom á ſynom ſwym łáyą/ háńbyą/ ſro
15:
mocą/ á one okrutnie karzą/ albo iż ták
16:
mam rzec kátuyą. Co záiſte yeſt y prze-
17:
ćiw pánu bogu y práwu poſpolitemu/
18:
ktore thego chce áby zwierzchnosć ro-
19:
dzicow nád ſwemi dziećmi pokázowá-
20:
łá ſie nye z okrucyeńſtwá/ ale z bogo-
21:
boyney miłosći. Pan á ſtworzyciel náſz
22:
yeſliſz przykazał y vſtáwił tho myedzy
23:
towárzyſtwem rodzáyu ludzkiego/ áby
24:
yeden drugiego miłował yákoby ſáme-
25:
go ſiebye/ dáleko wyęcey rodzicy prze-
26:
ćiw płodu ſwemu lepiey ſie záchowáć
27:
máyą/ ktorim bliſzſſy płod yeſt niż bli-

strona: G3

1:
źni w dálekim rodzye á ſtopnyu. Tá mi
2:
łosć tedy nye z okrucyeńſtwá/ nie z ża-
3:
dney furiey/ nye z háńbyenya wyráſtáć
4:
ma/ ále s tákyego vmyſlu/ ktoryby po-
5:
magał oboiey ſtronye y oycowi y ſyno-
6:
wi. Thák yáko ocyec gdiby karał pole-
7:
pſſenye dziecyęcyá áby ſie okázowáło/
8:
wtym tedy karányu/ yeſli też ocyec bę-
9:
dzie bárzo wywierał á wylewał/ nye
10:
może być áby ſie ſyn y popráwił y po-
11:
wſcyągnął/ yedno to prziydzie kthemu
12:
że ſyn y ſobie teſknić będzye ná vmyſle/
13:
y oycowi ſie s poſluſſeńſtwá wyłámo-
14:
wáć á wybiyáć będzie/ s ktorim potym
15:
ocyec w nyemáłą pracę á myſlenye zay-
16:
dzye. A przetho rodzicy gdiby ſie im
17:
przydáło nyeyáko káráć ſyná/ niechay
18:
áni z gnyewu/ áni s furiey yákyey tego
19:
nye cżynyą. Bo gniew iż yeſth yáko o-
20:
gyeń rozżarzyſty/ w ktory gdi co wrzu-
21:
cą/ wnet ſie ſpali á ſpłonyeye/ thák on
22:
nye może nigdi áni popuſſcżáć áni po-
23:
folgowáć. Dla cżego ten cżłowiek kto-
24:
ry gniewu ſwą wolą dáye/ á onego zá-
25:
raz rozwerze/ wtych rzecżách kthoreby
26:
ná then cżás cżynił bárzo ſobye ſzko-
27:
dzyen bywa. Cicero gdy vcży karánya/
Officior. 1.


strona: G3v

1:
przeſtrzega wtem káżdego/ áby wthen
2:
cżas wyárował ſie gniewu/ dáyąc te-
3:
go przycżynę/ iż práwi rozgniewány
4:
gdi káráć będzye/ nigdy tey myernosći
5:
nye záchowa ktora yeſt myedzy trochą
6:
á máłem. Po themuż był on Plato/
7:
ktory gdi dla wyſtępku/ ktory mu był
8:
záwinił ſlugá/ myał go był kárać/
9:
rzekł mu/ bychći ſie nye rozgniewał/
10:
wyerz mi żebychći dał dobrze ták żeby
11:
pámyętał. Mogł bych thu dziſieyſſe
12:
przykłády/ yákoby ná ſſnurek zebráć o
13:
tych á tákowych oycach dziwnych á po
14:
pędliwych/ kthorzy nic práwye dzie-
15:
cyam ſwym przeyrzeć á przepusćić nie-
16:
chcą/ yedno ileby ná nye weyrzeli/ tyle
17:
chłoſt onym y łáźien zádáią y palą. Dru
18:
dzy záſię ſą ták okrutni/ iż gdi co ſyn zá
19:
wini co iednobi mieli wręku bądźmiecż
20:
bądź kiyec/ bądź bułáwę/ tedi tym zá-
21:
pámyętawſſy ſie karzą/ ták iż drugi ſy
22:
ná zábiye/ drugi ráni/ álbo ſtłucże. O-
23:
koło cżego káżdy to obácżyć może/ ye-
24:
ſli tákyego oycá ſyn miłowáć ma/ ktori
25:
mu wyęcey nyepziyacyelem yeſt/ á niż
26:
oycem. Zás ſą drudzy tákowi/ kthorzy
27:
nye bacżą nic ná żadną rzecż/ áni ná

strona: G4

1:
nye względu máyąc/ ledá gdzie ſie trá-
2:
fi bądź ná rynku/ bądź w koscyele/
3:
bądź ná weſelach á vcżtach/ przed w-
4:
ſſytkimi podcżás ludźmi/ ſyny ſwe ka-
5:
rzą/ łáyą/ ſromocą/ co yeſt y ſſpátnie y
6:
nye należy ná mądrego oycá. Dobrzeć
7:
był Plato powyedział Sokráteſowi/
8:
ktory gdi przed ludźmi łáyał yednemu
9:
cżłowyekowi/ rzekł mu/ ná oſobliwym
10:
mieyſcu miałes mu tho mowić.
Officiorum.
Nye-
11:
chayby rodzicy ſlucháli Ciceroná yáko
12:
by on też trzymał o tym. Mowi thák/
13:
wſſelkye karánye y bicye ma być bez
14:
hańbyenya y ſromocenya. Co nye bez
15:
przycżyny/ ábowim ná ſpráwiedliwosć
16:
to należy/ ábyſmy karáya rownáli z-
17:
wyſtępki. Yeſliſz ten wyſtępek yeſt/ áby
18:
ocyec ſyná karał bićim/ nyechby go nye
19:
háńbił áni ſromoćił. Bo dwoyeć to by
20:
wa karánie/ y bić y łáyáć/ á ſnadź cyęſz-
21:
ſſe łáyánye kyedy ze ſromotą á háńbą
22:
bywa. Właſne karánye oycowi/ bićim
23:
lekkiem á myernem hámowáć ſyná/ á
24:
z háńbyeniem nań ſie nye popędzáć.
25:
Boć háńbyenye oſtátnye karánye/ kye-
26:
dy ktho yuż yáko mowyą wyęcey cżego
27:
złego nye będzye cżynił. Ocyec álbo

strona: G4v

1:
mátká nyechay vććiwye karze/ álbo bi-
2:
ćiem álbo ſlowy w domu ſwym/ á zás
3:
kto inſſy yeſliby to nieſſcżęſcye przynio
4:
ſlo/ myedzy ludźmi. Doſićći yeſt żeć cu-
5:
dzy z háńbi y obmowi/ ále ocyec albo
6:
mátká zákrywáć ma. Nyechay ſie cżu-
7:
yą być rodzicámi/ á nye cudzemi ludź-
8:
mi. Ták tedy yáko tho y ſromotá y nye
9:
przyſtoi káráć wſſędy dzieći ſwe/ nye-
10:
chayby ſie od tego rodzicowie powſcyą
11:
gáli/ náſláduyąc obycżayá tego. Yáko
12:
wrzody/ á nyemocy/ choroby/ ktore ſą
13:
brzydliwe á myerźyone przyſtoi y nale-
14:
ży zákrywáć/ á onych nye powyádáć/ y
15:
owſſem then ktoryby tákye ćirpyáł w
16:
zámknyenyu á mieyſcu oſobliwem le-
17:
żeć á chowáć ſie ma/ tym ſpoſobem też
18:
s káránim á z bićiem rodzicy nye máyą
19:
ná kożdym mieyſcu wylátáć/ ále domá
20:
oſobliwye/ gdzyeby nikt áni widzyeć á-
21:
ni ſlyſſeć mogł. Boć to bywa że ſyn w-
22:
roſpácż nyeyáką/ o cżym y Páweł S.
23:
dzyerży/ gdy go ocyec przed ludźmi ka-
24:
rze/ wpada/ zwłaſſcżá gdy yeſt tákyey
25:
nátury iż łathwye ſie záwſtydzić á zá-
26:
ſromać może. Ono Pitágorás gdy ták
27:
yednego przed ludźmi karał/ przyſſedł

strona: G5

1:
był ktemu/ iż zácżerwyenyawſſy ſie od
2:
wyelkyego wſtydu ſſedł y obyesił ſie.
3:
Dla cżego Pitágorás nyemáło trudno
4:
sći myał y prace/ s cżego odrzekł ſie po
5:
tym nigdy gdiby ktho ſlyſſał álbo wi-
6:
dzyał/ nye káráć. Te rzecży tedy rodzi-
7:
cy obacżywſſy nyech pámyętháyą yáko
8:
máyą dzyatki ſwe káráć/ ony od zbyt-
9:
kow powſcyęgáć/ podcżás ſlowy/ pod-
10:
cżás wzbyerányem myernem/ á okru-
11:
cyeńſtwá nigdy wtym nye okázowáć.
12:
Znáć to máyą/ iż pan Bog gdy karze/
13:
cżyni tho wyęcey z miłosći á łáſki/ nye
14:
iżby zátráćił/ ále áby náwroćił/ ták też
15:
y rodzicy ſpráwowáć ſie máyą/ nyech
16:
dzyeći karzą nye iżeby ye zabili/ álbo ye
17:
dli/ ále áby ſnich co dobrego mogło v-
18:
rosć/ coby było ku czći/ y ku chwale pá
19:
nu Bogu/ thák rzecży poſpolitey krze-
20:
sćiańſkyey tudzyeſz prziyacyelom
21:
ku pocyeſſe.
22:
Co lepyey rodzicom yeſt/ ye-
23:
ſli gdyby ſyná ná náuki do
24:
ſzkoły dáli/ cżyli gdyby
25:
w rzemyęſło.
Myedzy


strona: G5v

1:
MYedzy nyeukámi á ludźmi pro
2:
ſtemi/ y temi ktorzy trochę li-
3:
tery zákusili/ á przed tym ni-
4:
żeli do ſwego poſthánowyenya
5:
żywotá przyſzli/ ſzkołowáli/ powſtawá
6:
yą wyęc o tem gadánya y nyeyákye po
7:
ſwarki/ w ktorych ſie wſpyeráyąc wy-
8:
wiaduyą/ coby lepſſego było/ yeſli gdiby
9:
ſyná ocyec do ſzkoły vcżyć dał/ cżyli gdi
10:
by do rzemyęsniká w rzemyęſlo przyka-
11:
zał. Około ktorey queſtiey á pytánya/
12:
ták s ſobą chodzą/ że kożdy ſwą powiá-
13:
da/ według oney przyipowyesći/ ix cum
14:
vocali/ káżda liſzká ſwoy ogon chwali/
15:
cżynyąc to yáko ſtroná. Nyeukowye á
16:
rzemyęsnicy chwaląc á wyelbyąc ſwe
17:
rzemyęſlá/ przywodzą ſwe nacżynya á
18:
prace/ bez ktorych ſie żaden cżłowyek
19:
obysć nie może. Abowim iż według ich
20:
phántáziy/ á ná vmyſle rymowánya
21:
yakoby ſwyát ſtáć myał? yákoby ludzye
22:
żywi byli przez rzemyęsnikow? Ceſarz/
23:
Krol/ Kſiążę/ yákoby máyeſtat ſwoy
24:
okázáć y wyſtáwić mogł/ dwor ſwoy/
25:
ktoremby ſpoſobem ozdobił á wywyſz-
26:
ſſył/ yeſliby nye myał w imyenyu rze-
27:
myęsnikow/ ktorzy do tego wſſytkyego

strona: G6

1:
potrzebni ſą. Inſſy ludzye okrom rze-
2:
myęsnikow ſámych/ bądź kſięża álbo
3:
dokthorowye coby pocżęli gdyby rze-
4:
myęsnikow nye było/ ſnadź żadnegoby
5:
lekcyia nye przyodzyáłá/ ſwym wiáty-
6:
kyem kſiądz álbo mſſzłem gdzyeby
7:
myęſzkał/ álbo wcżymby chodził/ yeſli-
8:
by cyeſlow do domu zbudowánya/ ſlo-
9:
ſárzow do zawyas/ kráwcow do ſſycya
10:
ſſath/ ſſewcow do botow á trzewikow
11:
nye było. Co wyęcey kroleſtwá/ páń-
12:
ſtwá/ myáſtá/ wsi/ yákoby zácżynáć y
13:
ſtáwić/ oſádzáć myano/ nye dokłádá-
14:
yąc ſie rzemyęsnikow. Vcżeni ludzye
15:
coby pocżęli bez rzemyęsnikow/ by też
16:
był nyewyedzieć yákim Filozoffem/ á
17:
nyewiedzyeć yáko rozumem kręćić á wy
18:
wrácáć vmyał/ przedſię nigdy ſie nye
19:
odrzecże pożycżáć á vżywáć prace rze-
20:
rzemyęsnicey. Y owſſem ſam pan Kri
21:
ſtus będąc bogyem nye mogł ſie obydź
22:
bez rzemyęsnikow/ myał też ſuknią tka
23:
ną/ o ktorą przy smyerći lotrowye loſy
24:
á koſtki gráli.
Matth. capite 27.
Myał też boty v ktorich
25:
obawiał ſie Ian krzćicyel rzemycżkow
26:
rozwyęzáć. Prorocy/ ápoſtołowye/ zaſz
27:
rzemięsnikow będąc ná ſwiecye nye v-

strona: G6v

1:
żywáli. Y owſſem nye tylko Prorocy/
2:
ále y ſlużbá Boża w koscyelę nic nye
3:
pocżnye bez tego nacżynia/ ktore cżynią
4:
á gotuyą rzemyęsnicy. Mſſáby nye by-
5:
łá/ áni ſie yey godzi myeć bez thych rze-
6:
myęsnikow. Kłádą też zás inſſe przy-
7:
cżyny ſwey właſney głowy ná ty ktorzy
8:
w ſzkołach álbo w kolegiach myęſzká-
9:
yą/ żeby ſie nicżego dobrego nye vcży-
10:
li/ yedno proznowánya/ zuchwálſtwá/
11:
lotroſtwá/ friyerſtwá/ á roſpuſty/ yá-
12:
koby náuk ſwych nye byli pilni/ yedno
13:
po kárcżmach dom od domu ſſukáiąc/
14:
gdzyeby lepſſe piwo álbo wino/ álbo
15:
głádki fraucymer/ pánná/ páni/ dzye-
16:
wká byłá. Powyádáyąc tho o ſobye że
17:
my te dzyeći ktore mamy w rzemyęsle/
18:
nye wiedzyem ich ktemu/ áby myáły ſie
19:
cżego nyeforemnego vcżyć/ nye dopu-
20:
ſſcżamy im práwi żadney godzinki pro
21:
znowáć/ każem záwſſe robić/ á ſwego
22:
vrzędu pátrzáć/ yeſliby ſnadź chcieli co
23:
wykrácżáć/ karzem/ á ſwey woley niedo
24:
puſſcżamy/ Co yeſt wyęthſſego gdy ſie
25:
wyucży rzemięſlá/ wſſędzye mieyſce bę-
26:
dzye myał/ nic mu nye zginye gdy rze-
27:
myęſlo w ręku ma/ kędyby ſie kolwyek

strona: G7

1:
obroćił myáſto zapáſu yákyego rzemyę
2:
ſlo mu będzye. Przy cżym kotuyą á ná-
3:
ſmyewáyą ſie z literakow thych zwła-
4:
ſſcżá ktorzy ſie álbo żenyą/ albo w yaki
5:
ſtan goſpodárny vdádzą/ zowiąc ye nę-
6:
dznikámi á nikcżemnemi/ że ſie nye ná-
7:
łożyli robić y chlebá nábywáć/ nye v-
8:
myeyą zábyegáć y ſiebye zápomoc nye
9:
tráfią. Ná oſtátek them chcą plac o-
10:
dzyerżeć á ſwoye ná wirzchu myeć/ yá-
11:
koby oni myeli ták ná krole/ pány/ kſię
12:
żą robić/ gdi ni od kogo inſſego nye wy
13:
byeráyą/ áni wycyągáyą podathkow/
14:
czynſow yedno od tych pánow rzemyę-
15:
snikow/ mowyąc thák: Skądby bráli
16:
panowye pyenyądze? ſkądby im ich do-
17:
ſtawáło? kyedyby nye było rzemyęsni-
18:
kow/ ktorzyby dodawáli/ yákoż to cży-
19:
nyą. Y wyele inſſych ſmyeſnych y ſwoy-
20:
ſkich dowodow/ ták wyęc podcżás gdy
21:
ſobye ſiedząc około kuphlá podleyą/
22:
przywodzą/ s ktorych drudzy rozumie-
23:
yąc to yuż być rzecż pewną/ byerzą to
24:
przed ſię á nye obawyáyą ſie tego theż
25:
ćwyerdzić/ żeby lepyey było ná rzemyę-
26:
ſlo dáć ſyná/ niż ná náuki. Około cże-
27:
go mogliby ſie wżdam nye fráſowáć/

strona: G7v

1:
gdy ſie wtym potykáyą/ y nye pomáłu
2:
mylą. Bo to nye ták yeſt yáko oni ſobie
3:
ráchuyą/ áby ſtych przycżyn á dowo-
4:
dow proſtych myáło to thák być. Le-
5:
pyey żeby ocyec dał rácżey ná rzemyęſlo
6:
ſyná niż ná náuki. Cżego wſſythkiego
7:
ſluſſnye/ prawdziwie/ ták yákoſmy w-
8:
inſſych rzecżách zwykli cżynić/ dołożem
9:
y dopráwyem. Naprzod nyechay tho
10:
káżdy weźmye przed ſię/ á v ſiebye pil-
11:
nye vpyáſtuye/ yáko wyele pożythecż-
12:
nych przychodnych/ tudzyeſz znácżnye
13:
záwołánych pożytkow ma wſobye náu
14:
ká. Tá iż yuż ſie wrzecż wdam/ domie-
15:
ſſcża mas tego nie tylko ábyſmy ſie tu ná
16:
ſwyecye dobrze myeli/ wychowánye do
17:
cżeſnego żywotá ſluſſne ználi. Yáko chleb
18:
powſſedni y inſſe cyeleſne podpory/
19:
ktoremi záchowywamy żywot náſz/ dla
20:
tego áby zdrow był/ á myał ſie dobrze.
Roznosć náuki á rzemiesłá

21:
Ale też dopomaga nam/ ábyſmy v pá-
22:
ná Bogá dobrze ſtáli/ onego łáſkáwe-
23:
go ſobye myeli/ dla doſtánya żywothá
24:
wyecżnego. Cżego rzemyęſlo wſobye ni
25:
gdy nyema/ gdy ſie tylko oko pożywye-
26:
nya báwi/ áby cżłowyek ten ktory rze-
27:
myęſlá pátrzy/ myał co yesć y pić/ á

strona: G8

1:
głodu nyemárł ná ſwyecye/ áby nágo
2:
nye chodził/ á źimná álbo yákyego nye-
3:
wcżáſu nye ćirpyał. Yáko thedy żywot
4:
wyecżny á żywot docżesny myedzy ſobą
5:
rozni ſą. Ták náuká ábo náucżony cżło
6:
wyek od rzemyęsniká álbo od rzemyę-
7:
ſlá. Z cżego możem rozeznáć co lepyey-
8:
by było/ yeſli ná náuki ſyná dáć/ áby
9:
ná żywoth wyecżny ſie myał/ yeſli ná
10:
rzemyęſlo/ áby wychowánya tylko ſo-
11:
bye zbierał. Weźmimy to ſtąd/ ni prze
12:
co inſſego żaden cżłowyek nye domowi
13:
ſie áni doſtąpi żywotá wyecżnego/ ye-
14:
dno przez piſmo á náuki. Dla cżego
15:
pan á ſtworzycyel náſz/ chcąc cżłowye-
16:
ká do ſiebye przycyągnąć á ſobye one-
17:
go pozyſkáć/ zrządził mu piſmo/ náuki/
18:
w kthorych on ſam ſiebye y wolą ſwą/
19:
tudzyeſz zbáwyenye ſamego cżłowyeká
20:
zátworzyć á obwiesćić racżył. Nád to
21:
yeſſcże y ludzye tákowe wzbudził/ kto-
22:
rzyby wtych náukách obyeráyąc ſie/ in
23:
ſſym bogá zálecáli/ zbáwyenye y żywot
24:
wyecżny oznaymáli. Thácyć byli oni
25:
Pátriárchowye/ Prorocy/ Oycowye/
26:
y ſámi Apoſtołowie/ pocżąwſſy od A-
27:
dámá áż do Noego/ od Noego áż do

strona: G8v

1:
Abrámá/ od Abrámá do Moiżeſſá/ od
2:
Moiżeſſá do Dawidá/ áż do ſámego
3:
Kriſta páná á ſtworzycyelá naſſego.
4:
Kthory pocżąwſſy od dwunaſcye lat
5:
cżáſu ſwego nye ſtrawił ná żadnym
6:
rzemyęsle/ żeby myał álbo kráwcem
7:
być álbo cyeslą/ ále známyenithem á
8:
zbáwyennem Doktorem.
Ioann. 5.
Then pan á
9:
zbáwicyel náſz vſtnye racżył to nam w
10:
piſmye ſwym powiedzyeć y roſkázáć/ á-
11:
byſmy ſie vcżyli piſmá/ gdy wnim yáko
12:
mnimamy żywot wyecżny należy. Y o-
13:
wſſem onego bogacżá w Ewányeliey
14:
Abrám gdy s pyekłá záyrzawſſy pro-
15:
sił/ áby poſlał kogo z vmárłych do brá
16:
tow á do prziyacyoł ſwych/ ktorymby
17:
rozwyodł/ áby ſie w ſwyecye nye kochá
18:
li/ dobrze áby lepyey Bogu ſlużyli/ ták
19:
odpráwił/ mowyąc mu: Máyąć Moi-
20:
żeſſa y Proroki/ tych nyechay ſluchá-
21:
yą. Gdzye nye odſyła tu do rzemyęsni-
22:
kow/ dla proſtosći á nikcżemnosći ich/
23:
ále do tych ktorzy náuki wſobye máyą/
24:
á oną ſſaffuyą/ y inſſe Bogá poznáć/
25:
cżcić/ wyelbić/ náucżáyą. Krothko
26:
rzecż odpráwuyąc/ náuká ſámá yeſt tá
27:
kowe dobro/ ktore ſam Bog wynálaſl/

strona: H

1:
y ktora nas naprzod Bożey chwały/
2:
myernosći/ á zacnosći vmyſlu náucży-
3:
łá/ ſámá theż z vmyſlu yákoby z ocżu
4:
cyemnosć/ przecyera/ ábyſmy rzecży y
5:
kthore ſą ná nyebye/ y na źyemi/ pyer-
6:
wſſe/ ſrzednye/ oſtátnye ználi á wiedzye
7:
li.
Cicero 1. Tuſcula.
Tegoć dobrá nigdy rzemyęsnicy/ á-
8:
ni znáyą áni mogą myeć/ gdy nye gło-
9:
wą/ ále rękámi á nogámi robyą. Dla
10:
tego tedy nigdy ſámi przez ſię nye mo-
11:
gą przysć ku poznániu bożemu/ okrom
12:
tego/ yeſliby ſie vcżonych ludzi wthym
13:
dokłádáć chcyeli. Co wyęcey żeby te ro
14:
zmáite á ſmácżne iż ták rzekę rzemięſlá
15:
myáły ſie z woley bożey pocżąć/ nye mo
16:
gę tego rozumyeć/ y owſſem dla thego
17:
że ſą otuchą ku roſkoſſy/ pewnyeyſſa
18:
yeſt że ludzye ye roſkoſſni wynáleźli/ á
19:
nye bog ktory wrze ná roſkoſz/ ony wy-
20:
dał. A ácżkolwyek cżytamy w kſięgách
21:
pyerwſſych Moiżeſſowych o rzecżách
22:
tych kthore ſie wſſcżęły ná ſwyecye/ że
23:
pan Bog ſam vſty ſwemi Adámowi ro
24:
ſkazał/ áby robotą właſną/ yákoby rze-
25:
myęſlem yákim chlebá y pożywyenya
26:
nábywał/ mowyąc mu:
Geneſ. 3.
W pocie cżołá
27:
twego będzyeſz żyw. Z kthorych ſlow

strona: Hv

1:
mogłby kto mnimáć/ áby thám wten
2:
cżás rzemyęſlá ſie wſſelákye pocżęły/
3:
yáko kráwyectwá/ kowálſtwá/ złotni-
4:
ctwá/ háwtárſtwá/ y inſſe ná cżym ſie
5:
omyli káżdy coby tak rozumyeć chcyał
6:
nyepomálu. Bo pan Bog tám nye ro-
7:
zumye tych rzemyoſl yedwabnych á ſub
8:
telnych/ ktore ſie zá roſkoſſą wzyęli. A-
9:
le rozumye oráctwo/ że Adam myał o-
10:
ráć rolą á zyemyę/ y ſam ſiebye y dzyeći
11:
ſwe zápomágáć/ cżego y tym możem do
12:
łożyć/ że też dáley mowi/ iżes yadł ten
13:
owoc/ ktoregomći był zákazał/ będzieſz
14:
myał źyemyę nyepłodną/ s kthorey ſie
15:
pokąd będzyeſz żyw maſz żywić/ gdy o-
16:
ná tobye wżdam wten cżás będzye ro-
17:
dziłá oſet y ćirnye. Nye yeſt tedy rze-
18:
myęſlo tákowe dobro/ kthoreby pan
19:
Bog myał ſam s ſwey woley wydáć
20:
cżłowyekowi/ ále ſam cżłowyek gdy ſie
21:
imowáć roſkoſſy pocżął/ tych rzemyęſl
22:
ſobye przycżynił ku pirwſſemu rzemię-
23:
ſlu orányu/ áby myał máterye tákowe
24:
y nacżynya ná roſkoſz. Bo gdyćby rze-
25:
myoſl tych nye było/ roſkoſz niemyáłáby
26:
ſie też wcżym ſſerzyć/ áni ſam cżłowyek
27:
nye wyedzałby yákoby delicyie ſobye

strona: H2

1:
ſtroić myał. Tho wſſytko rozumyeć
2:
y poznáć możem nye tylko s pirwſſych
3:
naſſych rodzicow v kthorych tych rze-
4:
myoſl nye było/ ále też z nyektorych lu-
5:
dzi mężow Bożych/ yáko z Eliaſſá/ á
6:
Yaná krzćicyelá/ że ći náſladuyąc pir-
7:
wſſego á ſtárożytnego życya/ nyedbáli
8:
nic o rzemyęſlá te/ w kthorych ſie dzis
9:
nyewymownye kochamy.
Regū lib. 4. ca. 1. Marci capite 1.
Cżytamy iż
10:
Eliaſz w żadney zupełney ſukni nie cho
11:
dził. Yan theż krzćicyel żadney bárwy
12:
nye myał/ nie ſtáráli ſie też o budowá-
13:
nya w kthorychby przemyęſzkawáli.
14:
Szewcow też nye potrzebowáli dla bo
15:
tow. Stoi ták w piſmye/ że gdy ſie yął
16:
ſwyát pſowáć/ á ludzie ſie yęli ná nim
17:
káźić/ wten cżás dopiro ſie rozmáite
18:
rzecży według poſtępku ſwyátá ſáme-
19:
go wynarzáły.
Geneſis capite 4.
Ták walki y bronye ku
20:
walce/ yáko y inſſe rzemięſlá dla roſko-
21:
ſſnego życya. A tho wten cżás gdy ſie
22:
Láel/ Tubál/ y Tubálkaim na ſwyát
23:
národzili/ s ktorych Láel wynálaſł mię
24:
ſzkánya/ namyoty/ domy/ y inſſe roſko-
25:
ſſy. Tubál záſię piſkánya/ ná lutnyách
26:
y gęſlách gránya/ á Tubálkaim wſſyt-
27:
kie rzecży ku walce/ y inſſe nacżynya/

strona: H2v

1:
ktore z żelázá robyą. Po tych im dáley
2:
tym bárźiey ſwyát ſie w roſkoſz/ y wte
3:
máterie/ ktore ku roſkoſſy drogę ſcyelą
4:
zámnażał/ rzemyęſlá ſie pilnye á miſter
5:
nye we wſſelákich rzecżách ludzye wy-
6:
náydowáli/ s kthorych rzemyoſl w ro-
7:
ſkoſz ſie wdawáli/ á z roſkoſſy we złosć.
Geneſ. capite 6.

8:
Dla ktorey złosći Pan ktory ná roſkoſz
9:
yedzye/ y złosći nye rad widzi/ ony lu-
10:
dzye w rzemyęſlach ſubtelne/ powodzią
11:
zálał y záthopił. Po potopye záſię gdy
12:
nyeco ludzi było/ złoty wyek był bárzo
13:
cżyſty/ gdy ludzye byli ſpráwyedliwi y
14:
dobrzy.
Fabius pictor de aureo ſecule.
Pánowye zwirzchni dla ſwey
15:
dobroći á cnoty byli by bogowie/ ći nie
16:
żadnemi práwy álbo ſtátuty opiſáne-
17:
mi ſpráwowáli lud ſwoy/ ále rozumem
18:
á zdániem przyrodzonem/ gdy ich tho
19:
zdánye nic s ſpráwyedliwosći nye wy-
20:
kracżáło/ áni z rzecży ſpráwyedliwych
21:
nye wyelwáło. Co teraz walki wſſędzie
22:
wráyą/ wten cżás nye tylko żeby o nich
23:
było ſlycháć/ ále áni o nich niemyſlono
24:
káżdy myał ná ſwym doſić. Myęſzká-
25:
nya ludzyom nye tákie páłace álbo ká-
26:
myenice yákie/ yáko teraz Włoſſy álbo
27:
náſſy cyesle buduyą/ ále budki vple-

strona: H3

1:
cyone z roſk. Owa krotko mowyąc nye
2:
było tákich rzemyoſl/ yákich ſie dzis ná
3:
mnożyło/ nye było kráwcow/ háffta-
4:
rzow/ tkacżow/ złothnikow/ puſzka-
5:
rzow/ cżapnikow/ ſwacżek/ y inſſych
6:
s kąd pánowye rzemięsnicy ſwą fántá-
7:
zyą ná zádzye mogą oſtać/ á ſwym mni
8:
mánim nye wylatáć áni wyprzedzać/
9:
gdy ich rzemyęſlá ácż ſą teraz ná thym
10:
roſkoſſnym á lubyeżnym ſwyecye/ rze-
11:
cży potrzebne pánom roſkoſſnym á lu-
12:
dzyom rzetelnym/ nie ſą przedſię wtey
13:
myerze/ w yákyey położone ſą náuki/
14:
ktore pan bog ſam z dobrą wolą y chu
15:
cyą myedzy ludzye wydał/ y vcżyć ſie
16:
ich káżdemu cżłowyekowi roſkazał/ yá
17:
ko tego rzemyęſlá s kthorego ſie káżdy
18:
ná łáſkę Bożą łátwye zápomoc może.
19:
Wcżym rodzicy myeliby ſie obácżyć/ á
20:
to ſobye rozwáżyć/ iże potrzebá/ áby y
21:
ſyny ſwe ku temu y tákyemu rzemyęſlu
22:
wyedli. Ony do ſzkoł dowodzili/ áby
23:
tám chwały Bożey/ ſpráwyedliwosći/
24:
mądrosći zá młodu ſie vcżyli/ yáko ka
25:
że pan Kriſtus mowyąc:
Marci capite 10.
Nye broń-
26:
cye dzyatkom do mnye chodzić/ co nic
27:
inſſego nye yeſt/ yedno áby dzyatki ćwi

strona: H3v

1:
cżono w nabożnosći/ w piſmye/ s cże-
2:
go łatwye ku pánu Kriſtuſowi przy-
3:
ſtąpićby mogli. Wyele yeſt przykłá-
4:
dow s ktorychby kożdy obácżyć mogł/
5:
iż náuká wyele cżłowyekowi dopoma-
6:
ga. Rzemyęſlá te ręcżne nigdy długo
7:
trwáć á ſnámi myęſzkáć nye mogą. Zá-
8:
raz yáko cżłowyek vmrze/ w zápámyę-
9:
tánye prziydzye/ á po ſmyerći zoſtáć nie
10:
może po żadnym cżłowyeku. Náuká
11:
záſię y po ſámey ſmyerći trwa/ y thego
12:
cżłowyeká kthoryby ſie nyą ogrodził
13:
nye dopuſſcża yákoby vmyeráć. Oko-
14:
ło cżego cżyſcye yeden powyedzyał/ że
15:
cżłowyek przez náuki ſmyerć yeſt/ á ży-
16:
wot yego yákoby grob yáki. Cżym dał
17:
znáć/ że cżłowyek proſty á nyeuk/ yá-
18:
koby nye był cżłowyekyem/ áni żył ná
19:
ſwyecye/ kthorego ſpráwy weſpołek
20:
ſnim ſámym ſmyerć y grob końcżą. Yá
21:
ko też te rzemyęſlá nyebeſpyecżne ſą/
22:
ſámá rzecż ſwyádſſy. Rzemyęsnik ták
23:
prętko z rzemyęſlá ſie może zubożyć yá
24:
ko y zápomoc. Ná przykład/ gdy pan
25:
bog dopusći ogień/ álbo ſzkody/ á kle-
26:
ſki yákye/ że wſſytkie nacżynya wthen
27:
cżás potráćić może/ przy tem też álbo

strona: H4

1:
ręki ſtrada álbo nogi/ rozumiem temu
2:
nye będzye mu wolno robić/ thák yáko
3:
vcżonemu. Vcżony chocyaby też y wtę
4:
ſzkodę wpadł/ imyenya álbo zdrowya
5:
gdi on nye rękomá álbo nogomá robi
6:
ále głową/ nye ſtráći. Yákoby yeden
7:
Biás Filozoph/ gdy oycżyzne nyeprzy-
8:
yacyele yego byli oblegli/ choć inſſy
9:
przed nyeprziyacyelmi vcyekáyąc má-
10:
yetnosći wynosili/ on przed ſię nic nye
11:
ruſſał áni wynosił/ y mowił thák tym
12:
ktorzy go byli vpomináli ku temu/ áby
13:
też był wynosił/ iż ya práwi wſſythko
14:
s ſobą noſſę. Rozumyał zacny cżłowiek
15:
náukę/ kthora ſie nicżego nye boi/ áni
16:
żadnego zgubić może/ według rády o-
17:
nego Plátoná/ ktory gdy go pytano co
18:
by zá máyętnosć oycowye ſynom ſwym
19:
myeli gotowáć á nábywáć/ odpowye
20:
dzyał/ táką ktora by áni żadnego grá-
21:
du/ áni żadnego gwałtu/ áni ſámego
22:
Iowiſſá bałá ſie. Ale co wyele o thym
23:
piſáć/ od proſtego przykłádu to możem
24:
wzyąć y ſobye rozwáżyć. Pytałby ktho
25:
co lepyey yeſt/ proſtym być/ cżyli cży
26:
ſtem á vcżonem cżłowyekyem/ káżdy
27:
dobrego rozumu cżłowyek to rozezna/

strona: H4v

1:
iż lepyey co vmyeć niż nic/ lepyey być
2:
cżłowyekyem niż wołem álbo cyelę-
3:
cyem yákim. Widzimy to ná oko yáko
4:
rzemięsnicy ći ktorzy nic w náuce nye
5:
zákusili/ ſą ludzye ſproſni/ nyeobycżáy-
6:
ni: ták proſto yeſt ich cżłowyecżeńſtwo
7:
by nyewypolerowáne zwiercyádło/ cże
8:
go wſſytkyego nye potrzbá mnye thu
9:
przypominać/ drugim to mędrſſym zo
10:
ſtáwuyę/ nyechay ſie them opyekuyą/
11:
doſić yeſt mnye okázáć/ coby było lep-
12:
ſſego wpołożonym pytániu. A przeto o-
13:
cyec káżdy nyechay ſie ſtára zá młodu/
14:
áby ſyn yego do vcżonych ludzi był przy
15:
kazan/ á nye do rzemyęsnikow/ gdy le-
16:
piey żeby go cżłowyeká doſtał ludzyom
17:
do wſſytkyego cyáłá godnego/ á nye tyl
18:
ko do ſámych nog yáko ſſewcy/ kthorzy
19:
yedno ná nogi robyą. Wyęceyći mu
20:
prziydzye pożytku z náuk niż z rzemyę-
21:
ſlá/ co my wtey przyſzłey queſty-
22:
ey okażem.
23:
Yáko źle cżynyą rodzicy gdy
24:
nye máyąc ſyná pyerwey ná
25:
náuce/ onego ſlużyć do dwo-

strona: H5

1:
ru/ álbo yákyemu pánu zá
2:
chłopcá przykázuyą.
3:
NYe inácżey ſie wthym rodzi-
4:
com przytráfia záraz ſkoro bez
5:
náuki yákyeſzkolwyek/ álbo
6:
cżytánya/ álbo piſánya/ gdy
7:
ſyny ſwe ná ſlużbę w chłopyętá dáyą/
8:
yákoby też onym ktorzy bez przewoźni-
9:
ká y wyoſlá cżłon ná wodzye do yákye-
10:
go pewnego myeſcá zápycháyą. Abo-
11:
wim yáko ten cżłon iż drewno yeſt tá-
12:
kye/ ktore do ſiebye tey mocy nye cżu-
13:
ye/ żeby ſobye rádę mogło dáć/ á ná to
14:
myeſce ná ktoreby potrzebá było przy-
15:
płynąć: ále álbo ſie záwádzi/ álbo mye
16:
dzy źyelſká błotne wtrąći ſie/ gdzye ſie
17:
omáże álbo też wodą ſie záleye y zágrą
18:
ży. Tákim ſpoſobem też oni dzyeći/ we
19:
dług thego iż młode ſą/ á rozumu bę-
20:
dąc nyeuſtáłego/ y co gorzey bárzo zu-
21:
chwáłego/ gdy ye rodzicy do dworu zá
22:
pánem miecż dádzą nosić/ y około wy-
23:
cyeránya trzewikow/ álbo cżego inſſe-
24:
go w ſlużbye zábawyáyą/ ku dobremu
25:
á ſtátecżnemu yákoby wedle Bogá y
26:
dobroći przyſtáło poſtánowyenyu nye

strona: H5v

1:
mogą przysć áni przyſtąpić/ co wſſyt-
2:
ko ſtawa ſie nye bez przycżyny/ ále dla
3:
tego że wthem omylili ye ſámiſz rodzi-
4:
cy/ cżym ye pirwey opátrzyć byli po-
5:
winni. To yeſt nye obacżyli ſie/ áby ye
6:
pirwey byli dáli do ſzkoły vcżyć/ niż do
7:
dworu gdzye nyemáſz żadney náuki/
8:
yedno zuchwálna beſpyecżnosć/ pręt-
9:
kye zepſowánie żywotá. Weźmimy ten
10:
przed ſię podobny przykład.
Diſciplina Pytagorae
Był ye-
11:
den zacny á vcżony Filozow ná imyę
12:
Pitágorás. ten táką pracą y obycżay
13:
około vcżnyow á żakow ſwych cżynił/
14:
że żadnemu nye dopusćił/ áni mowić/
15:
áni ſie o cżym chociaby też ſnadź nye v-
16:
myał pytáć/ yedno milcżeć á ſlucháć
17:
gotowego/ áż wyſzło dwye álbo pyęć
18:
lat/ á tho dla tego/ áby milcżąc przy-
19:
kłádáły ſie/ yákoby theż potym myeli
20:
mowić. Tem ſpoſobem theż rodzicy
21:
s ſynmi ſwemi obchodzićby ſie myeli/
22:
nye záras one ná ſlużbę wypycháć/ ále
23:
pirwey yákoby ſlużyć/ á pánu godnemi
24:
ſie ſtáć myeli/ náuką oną obłożyć má-
25:
yą. Abowim yáko on kthory záraz nye
26:
náucżywſſy ſie milcżeć/ rzecży prowá-
27:
dzić nye będzye vmyał/ á będzyeli mo-

strona: H6

1:
wił cżęſto á gęſto/ przykrem á ſwyego-
2:
tliwem ſtawa ſie/ y owſſem co á yáko-
3:
by myał mowić nye tráfi/ gdy ktho ſie
4:
nye przyucżył milcżeć/ nie zdoła też po
5:
rządnye wymáwyać. Ták ten iż nyema
6:
cżymby żywothá ſwego proſtego pod-
7:
párł/ rad y nye rad musi ſie ſkáźić/ dla
8:
cżego ná ſlużbye ſzkárádzye vtráći y
9:
weźmye złe odkazánye á odpráwę.
10:
Náuki tedy iż to yeſt dobra á trwáła
11:
podporá/ ma ſie káżdy cżłowyek pir-
12:
wey niżby co pocżynał chyćić/ y ná onę
13:
ſie zápomoc/ oną ſie pirwey obłcżyć.
14:
Co gdy obacżą rodzicy/ nyechay ſynow
15:
ſwych nye pyerwey do dworu/ ále do
16:
ſzkoł ná náuki odſyłáyą/ áby ſie thám
17:
ſpráwili y náucżyli/ yákoby ſlużyć mye
18:
li wyernye á cnotliwye/ pánu ſwemu
19:
w poſlugách ſie záchowáć y popiſáć. A
20:
ácżkolwyek wyem y mam to v ſiebye/
21:
że rodzicy do dworu ſyny ſwe ná ćwi-
22:
cżenye oddawáyą/ áby tám byegłosći
23:
yákich á obycżáyow nábywáli/ y ku
24:
nyem ſie ſpoſabyáli/ gdy domá chowá-
25:
nyec ni ku cżemu yedno álbo do ſkotá
26:
álbo do koźice/ inſſemu ſie nye godzi.
27:
Przedſię nye zda ſie thá przycżyná być

strona: H6v

1:
dołożna/ ktoraby wypráwić y wymo-
2:
wić mogłá te/ kthorzyby proſte dzyeći
3:
ſwe tám do tego dworu ná poſlugi od
4:
práwuyą/ á pirwey onych ná náuce
5:
myeć nyechcą. Nye ſprzećiwyam ſie że
6:
przy dworze ſą ćwicżenya. Ale chło-
7:
pyętá co zá chwałę á ſlawę dobrą od-
8:
noſſą od ludzi s tego ſwego dworác-
9:
kyego ſzkołowánya/ ty boże wyedz. Ro
10:
wna ſie tá chwałá onemu/ ktorego ná
11:
trzech drzewyen węzeł páſuyą. Dla ich
12:
záchowánya tytułuyą ye tem przezwi-
13:
ſkyem/ chłopyątká złodzyeye s pocżą-
14:
tká/ wyęc dla dobroći/ cnotkámi one
15:
przezywáyą/ yákoby rzekł nyecnotká/
16:
rozumyeyąc to po nich że ſie ná cnotę
17:
bárzo przeſadzáyą/ y máyą yey ták wie
18:
le yáko ná wroblowey goleni myęſá
19:
Kthore ſnadź przezwiſká/ właſnye im
20:
ye przycżytáyą/ bo wtákye dzis podey-
21:
rzenya chłopyętá przyſzły/ że zá ledwe
22:
im kto dobre ſlowo rzecże. Przy dwo-
23:
rze chłopyec then yeſt nacżyſtſſy y na-
24:
wybornyeyſſy/ kthoremu trzy ſwyáty
25:
złosć wyrządzić/ zuchwálnye kogo z-
26:
háńbić/ wſſetecżnye ſie s kogo náſmiáć
27:
y cżynyą to nye tylko ludziom ſtanu ni-

strona: H7

1:
ſkyego/ ále y ſámym pánom zacnye zá-
2:
wołánem. Wyęc myedzy nye nye ná-
3:
pądź ćichego/ dobrego/ ſpokoynego.
4:
Ták yáko morze nic złego wſobye nye
5:
ſcyerpi/ tym obycżáyem też oni myedzy
6:
ſobą nyechcą myeć dobrych. Yákoby
7:
oni Sybárite kthorzy będąc wſſytcy
8:
wobec złemi/ roſpuſtnemi/ á wybor-
9:
nemi lotrámi/ żadnego dobrego á cno
10:
tliwego nyechcyeli myedzy ſobą ćir-
11:
pyeć/ mowyąc: myedzy nami nyechay
12:
nye będzye żaden dobry á cnotliwy.
Geneſ. capite 19.
Co
13:
też y Sodomcżykowye oni cżynili/ do-
14:
brych/ ſtátecżnych/ cnotliwych/ ſpokoy
15:
nych/ nye ćirpyeli wſſythcy lotrowye
16:
wyelcy/ nyecnotowye známyenići. W-
17:
cżym ſie okazáli wten cżás gdy do Lo-
18:
tá oni dwá Anyołowye przyſli/ o kto-
19:
rych gdy ſie dowyedzyeli/ co ich kol-
20:
wyek w myeſcye było/ zebrawſſy ſie by
21:
ná gwałt álbo ná ogyeń/ runęli ſie ná
22:
nye vmyſlem tym/ áby ye byli pobili.
23:
Wtąſz też chłopyętá záwſſe idą á ſwoy
24:
rey wyodą/ myedzy nimi nyemáſz żad-
25:
nego ktoryby miłowáć myał dobroć/
26:
ſtatek/ á pokoy/ káżdy ná woynę woła
27:
choć wići nye będzye/ káżdy rozbada

strona: H7v

1:
choć bez oſtrog/ nyemáſz tákyego kto-
2:
ryby nye wołał náſz nye náſz/ á yeſliby
3:
ſie ſnadź wynorzył/ thák yáko záyąc
4:
przed chárty ogoná/ ták on przed nimi
5:
mydłá muſiałby vmykáć. Ale o thym
6:
ich zuchwálſtwye á lotroſtwye nikt nie
7:
vmye lepyey powyedzyeć/ yáko yeden
8:
Rurał poproſty/ ktori yáko mowyą w
9:
ogroycu máło co przebywał. Ten ye-
10:
dnego cżáſu wthen cżás gdy w Piotr-
11:
kowye Syiem był/ przyſſedł do dwo-
12:
ru krolewſkyego/ y ſtanął myedzy chło
13:
pyęty. Chłopyętá gdy go obacżyły/ ták
14:
yáko zwykły/ gdy ſie im kto nye zdárzy
15:
áni vpodoba/ yęły mu ſie przypátro-
16:
wáć/ á yákoby wroble około ſowy/
17:
dziw dziw dziw dziwowáć. Yeden/ dru
18:
gi/ trzeći przyleći/ wita go/ witay brá-
19:
cye Ruráłá/ dawnoſwá ſie widzyáłá.
20:
Drugi/ o Mácyeyu yákoż ſie maſz/ da-
21:
wnożes tu. Trzeći z ręką idzye á witá-
22:
yąc go nogę wtyka. Rurał ſie nye oba-
23:
cży/ mnima by go s práwey chući wi-
24:
tano á pokłony cżynyono/ rad bárzo y
25:
wdawa ſie też ſnimi w rzecż/ tak dłu-
26:
go áż mu do gęby imą ſzturmowáć/
27:
s nyego ſſydzić/ onemu ná gębye gráć/

strona: H8

1:
á dáley áż ſie yeden s tyłu pod niem v-
2:
kłádzye/ á drugi záſkocżywſſy onego
3:
pchnye/ áż wznák przepadł.
Hiſtorya smyeſſna o ſpráwie chłopyęcey.
Rurał do
4:
piro gdy przecyąg zmyerzył/ obacżył
5:
że błąd/ yął ſie coffáyąc na zad/ koko-
6:
ſſyć y nádymáć/ á chłopyętá obacży-
7:
wſſy że ſie yeſſcże gnyewa/ á cżty y wi-
8:
thanya nye zá wdzyęcżne prziymuye/
9:
przydali mu wyęcey: wſſytcy ná oſtá-
10:
tek záwoławſſy náſz nye náſz/ zbyegli
11:
ſie by ná gwałt/ y onego ſtłukſſy zdwo-
12:
ru by z myáſta opałkámi ále nye bárzo
13:
yáſnemi wyſwyećili. Ták Rurał nye-
14:
borak z onego witánya rozſſedł ſie s
15:
chłopyęthy yáko z dobremi ludźmi á
16:
prziyacyoły/ y żáłował że ſie kyedy
17:
ſniemi withał/ á rękę im dawał/ mo-
18:
wyąc/ lepyey ich było nye znáć/ bo wi-
19:
tánye yáko táko/ ále żegnánye po dya-
20:
ble przyſzło. Zádropawſſy ſie we wło-
21:
ſy ſſedł ſobye przed Arcybiſkupi dwor
22:
y podle wrot ſtánał/ chcąc podobno
23:
yeſſcże ſkiem znáyomosć wzyąć. Wten
24:
cżás po máłey chwili dwoye chłopyąt
25:
ná imyę Obies y Gáłąs gdi myſlili yá-
26:
koby mogli ktorego groſſá nábyć/ álbo
27:
ná kim wymędrowáć/ zmowili ſie s ſo-

strona: H8v

1:
bą. Obyes vcżyniwſſy dwá liſtki w kto
2:
re włożył po ſſelągu/ zátknął ye zá o-
3:
krągłą cżapkę/ yoden wżdam tám prá
4:
wye ſkrył/ á drugi włożył/ thák że gi
5:
mogł łatwye wymknąć. Y vyrzawſſy
6:
Rurałá przyſſedł przedeń/ tám yął ſie
7:
przebyegáć y przechodzić/ álbo ſobye
8:
buyáć. Gáłąs zás po máluchney ch-
9:
wiłce yákoby nic nye bacżąc kiwáyąc
10:
ná/ Rurałá áby nye powyádał/ wthen
11:
cżás gdy ſie przechodził Obyes chył-
12:
kyem przyſkocżywſſy/ wymknął mu s
13:
cżapki liſtek/ yákoby ſnadź nie obacżył
14:
y potym ſtánąwſſy podle Rurałá yął
15:
Obyeſiá pytáć/ coby myał zá cżapką.
16:
On nye záraz powyedzyał/ ále pirwey
17:
hárdzye/ coż to bye/ cożći do mey cżap-
18:
ki/ cożći ná tem iż ſie pytaſz/ á on przed
19:
ſię/ ále wżdam co nosiſz. Rzekł mu O-
20:
byes/ liſtek/ á w liſtku co rzekł Gáłąs
21:
odpowiedzyał Obyes/ mam ſſeląg/ w-
22:
tem Gáłąs wyerzawſſy ná Ruráłá y
23:
roſmyawſſy ſie ſnim zámilcżał. Potym
24:
pochwilce rzekł/ płáći ty nyemaſz nic/
25:
Obyes rzekł/ mam/ á gdzieſz bym myał
26:
podzyeć/ ocż namá iż nyemaſz/ Obyes
27:
dobrze/ á o co chceſz/ o dwá groſſá rzekł

strona: I

1:
Gáłąs/ odpowyedzyał Obyes/ nye-
2:
chcę o ták máło/ o złoty/ dobrze Gá-
3:
łąs rzekł/ yednoć nyewyem yeſli thák
4:
wiele mam ſpátrzę/ á gdy nye nálaſł
5:
yedno kilká groſſy/ rzekł po ćichu Ru-
6:
rałowi/ miły brácye thys dobry cżło-
7:
wyek yákis/ dzyerzſz ſemną/ zyſſcżem tu
8:
wnet. Rurał iż mu yuż było wárch ná
9:
chłopyętá dał ſie námowić bárzo prę-
10:
tko/ chcąc ſie onego witánya y żegná-
11:
nya pomsćić/ prziyął ſkład/ łożył po-
12:
dno groſſy dwádzieſcyá y cżterzy/ tyle
13:
ile myał. Obyes gdi yuż ſtał ſie zakład
14:
wnet dobył inſſego liſtká/ y ſniego wy-
15:
yął ſſeląg. Rurał ſie zumyał nye wye-
16:
dzyał co rzec/ yáko zmyty z oney kupi
17:
poſſedł precż/ y s chłopyęthy ſkłádu
18:
wyęcey áni witánya do ſmyerći ſie od-
19:
rzekł myeć. Przyſſedſſy do goſpody zá-
20:
przągł koniá w woz y yechał do domu.
21:
A iż nyemáło był ſtráćił/ pomyſlił zás
22:
yákoby ſie myał wetowáć oney ſtráty/
23:
nákupił yábłek woz y yechał do myá-
24:
ſtá Pyotrkowá záſię áby yábłká roz-
25:
przedał/ á ná nich co zyſkał. A iż rozu-
26:
myał że chłopyętá bárzo ná owoce yá-
27:
ko ná łákoći ważą/ ſtánął ná dworze

strona: Iv

1:
przed dworem Krolewſkim. Chłopyę-
2:
ta gdy go obacżyły/ wnet ſie zbyeżáły
3:
do niego/ yákoby yabłká kupowáć/ ye-
4:
den álbo dwá ſpytáyą wiele ich zá pye-
5:
nyądz álbo zá ſſeląg/ trzeći zá nim ſto-
6:
yąc porwye ich garsć. Rurał zás vto-
7:
ny/ zerwye ſie za nim z wozá/ y chce go
8:
gonić/ á drugi zás drugą garsć poła-
9:
pi. Rurał wroći ſie zátym/ zá drugim
10:
pobyeży: á wten cżás trzeći nábrawſſy
11:
ich w cżapkę zgolemo od wozá vmyka/
12:
Rurał zas obacżywſſy że ich wiele ná-
13:
brał/ zá nim práwye z bicżem pędził/ á
14:
tem rázem kilká ich przybyeżawſſy prá
15:
wie ręce wnich pogrążywſſy/ onych ná
16:
korzec y więcey nábrali. On opusćiwſſy
17:
onego iż nye mogł vgonić przybye-
18:
żał ſkokyem y połápiwſſy bicż yął bić
19:
od wozá/ y tráfiło ſie że zácyął koni/
20:
ktore wzyąwſſy ſie yęły z wozem vcye-
21:
káć po vlicy myedzy dwory y thám y
22:
ſam/ ták iż nye tylko ſie yábłká roſuły
23:
ále y woz ſie roſkołátał. Gdzye Rurał
24:
ácż yábłká widzyał po drodze przed-
25:
ſię wolał zá końmi byeżeć ſkokyem by
26:
ich theż ſnadź nye połápyono. A chło-
27:
pyętá yáko ich wyelka zgráyá wone

strona: I2

1:
yábłká kto pirwſſy ten lepſſy/ zbieráły
2:
yuż wolno/ bo Rurałá nye było. Thák
3:
Rurał nyeborak we złą godzinę był
4:
prziyechał ná Syiem. Záchcyało mu
5:
ſie było Krolá widzyeć/ áno lepiey by-
6:
ło domá zá pyecem ſiedzyeć. Tom ch-
7:
cyał tu przywiesć/ áby rodzicy obacży-
8:
li yáki yeſt obycżay/ á co zá ćwicżenye
9:
chłopyąt przy dworze/ iż nyemáſz ye-
10:
dno roſpuſthá/ zuchwálſtwo/ lotro-
11:
ſtwo/ co nyechayby ſobye rozważyli/ ći
12:
ktorzy chcą ſyny ſwe młode do dworu
13:
odſyłáć/ yáko ieſt bárzo ſzkodliwa rzecż
14:
y nyeprzyſtoyna bez náuki yákyey/ kto-
15:
rąby ſyn nye był wypolerowan to cży-
16:
nić. A nye tylko tá przycżyná kthoram
17:
położył yeſt wtem/ ále y tá nawyęcey:
18:
Otho dziſieyſſych cżáſow/ według po-
19:
ſtępkow ſwyátá ſámego/ ácż ſámi pá-
20:
nowye znáyą/ co yeſt źle/ á co dobrze
21:
przedſię tego niechcą bácżyć/ y owſſem
22:
wyęcey ich ná złe niż ná dobre. Ci pá-
23:
nowye (ále wżdam nye wſſytcy bo nay
24:
dzye ich wyele dobrych myedzy nyerzą-
25:
dnemi) poſpolicye chłopce chowáyą
26:
od miſternego á ſmyſlnego zwodzenya
27:
byałych głow/ kthorzy gdy przemyſlne

strona: I2v

1:
zwodzą/ łáſki doſić v pánow ſwych mo
2:
gą myeć/ y owſſem rychley táki ſie do-
3:
ſluży co dobrze zwodzi/ á byałe głowy
4:
yákoby źwyerz ſoczy á łowi/ niż then
5:
ktoryby ſamego páná od wyſtępkow á
6:
błędow yákich zwiesć chcyáł/ á ná cno
7:
tę y żywot yáki dobry námowić práco-
8:
wał. To ćwicżenie żebych ſſerzey mogł
9:
rozwyesć/ wten cżás miyam/ y około
10:
nyego zábáwyáć ſie nyechcę/ bo to ká-
11:
żdy wye iż thák yeſt/ yáko piſſę. Yedno
12:
to ktemu/ że vcżony ſlugá ktory z náu-
13:
ki docżyta ſie/ co yeſt przyſtoynego/ á
14:
co nye yeſt/ nye podeymowałby ſie ni-
15:
gdy they ſzkárádey poſlugi/ áby páná
16:
ſlucháć w rzecżách nyepoććiwych/ nye-
17:
ſluſſnych/ nyezależáyących/ myał/ y o-
18:
wſſem ſam go yeſſcże nápomni y prze-
19:
ſtrzeże/ áby ſie wtháką nyepoććiwosć
20:
nye wdawał. Cżego nigdy nye vcżyni
21:
ten/ ktory ſobye rozumu ſwego proſte-
22:
go/ náuką yáką poććiwą nye wyprá-
23:
wił. Yáko tedi pożytecżno ma być chło-
24:
pcá do dworu ná poſlugi dáć/ gdi prá
25:
wye zá dzyećińſtwá/ nyecnoty/ nyeſtá-
26:
tecżnosći/ nyecżyſtosći ſie náucży/ á te-
27:
go wſię nábyerze. Mowi thák Pan

strona: I3

1:
Kriſtus: Błogoſláwyeni ſą ći kthorzy
2:
miłuyą cżyſtosć/ ále podno tákiego ża-
3:
dnego przy dworze nye naydzye/
Mátth. 5.
by go
4:
też y ze pſy ſledzić myał/ dla cżego bło
5:
goſláwyony tám też żaden być nye mo
6:
że. Ku cżemu Páweł S. powiedzyał to
7:
nam y w ſwem piſmye zoſtáwił: Ze fri-
8:
yerze/ gámraty/ y inſſe nyerządne pan
9:
Bog káráć będzye. Gdyż thedy przy
10:
dworze nye tylko w ſámych pányech to
11:
yeſt/ ále y w chłopyętách/ rzecż yeſt nye
12:
pochybna że nigdy oblicża Bożego nye
13:
vyrzą/ áni do kroleſtwá Bożego ſie do
14:
ſtáć mogą. A przeto rodzicy niechayby
15:
ſie nie kwápili z dzyećmi ſwemi do dwo-
16:
ru boć nyemáſz po co/ yeſlićby go do-
17:
má myał roſpuſtnego/ weźmyeć go ye-
18:
ſſcże gorſſego y zuchwálſſego z dworu.
19:
Pytałby kto cżemu ſie teraz národziło
20:
ludzi ſproſnych/ złych/ á zuchwáłych
21:
zábiyakow/ odpowyedzyeć to zápraw-
22:
dę musim/ że też proſtosći y głupſtwá
23:
nyemáło/ y owſſem doſić nároſlo. Te-
24:
raz temi cżáſy ſwyát ſie záchwyał/ y lu
25:
dzye o náuki ktore ludzki żywot prá-
26:
wye ná nogi ſtáwyáyą/ dbác nyechcą/
27:
y owſſem gárdzą/ zá máło ich ſobye

strona: I3v

1:
ważą/ nye rozumyeyąc tego áni wye-
2:
dząc że náuká ná dobre rádzi/ á od złe-
3:
go odwodzi/ ktoreby gdiby kto nyemyał
4:
ná ſwyecye/ ſſwánkowáć/ y bárzo wyel
5:
kim lotrem ſie ſtáć musi. Ku themuć
6:
Cicero dobrze powyedzyał/
5. Tuſcul.
że náuká
7:
to yeſt/ yáko Láćinnicy zową philozo-
8:
fia yeſt lekárſtwo vmyſlu/ y kazał á-
9:
byſmy wſſytkich náſſych wyſtępkow/
10:
grzechow/ od nyey lekárſthwá bráli.
5. Tuſcu.

11:
Gdy oná yeſt yákoby mátká dobrzecży
12:
nyenya y mowyenya. Otoż ſtąd możem
13:
obácżyć/ yáko wyele ná tem/ áby ktho
14:
zmłodu náuk ſie vcżył/ bo yeſliby thák
15:
vroſl/ żeby nic nye vmyał/ zá ledwe al-
16:
bo nye łatwye dobrem będzye/ yáko on
17:
powyedzyał Terencius/ nád cżłowye-
18:
ká nyeumyeyętnego nic nyemáſz nye-
19:
ſprawyedliwſſego/ gdi to co ſam bacży
20:
tylko chce áby było dobrze. Ná oſtá-
21:
tek y tá przycżyná yeſt ku temu nyepo-
22:
dleyſſa/ ſámo zámyęſzkánye ku godno-
23:
sći/ dla ktorego zámyęſzkánia nyemáło
24:
tákich znaydzye/ ktorzy ná ſwe rodzice
25:
nárzekáyą/ że ich theż kyedy vcżyć nye
26:
dali/ że ſwoye látá ná dworze proſto s
27:
chłopyąt yeſſcże zeſzli á ſtrawili. Yáko

strona: I4

1:
ći ktorzy ſie domá w máyętnosći kur-
2:
cżą/ á v ludzi fortuny nábyć chuć á wo
3:
lą máyą. Cżego gdi nye mogą z dobrem
4:
powodzeniem doſtáć/ ſámi ná ſwe oy-
5:
ce ſkłádáyą/ gdi widzą ſobye rowne w
6:
lepſſem ſſcżęſcyu być położone/ mo-
7:
wyąc: Niktći mi wtem nye krzyw ye-
8:
dno ocyec/ że myę też ná náuki był nye
9:
dał/ mogł ći bych ya też był głodu nye
10:
ćirpyeć/ mogł ći bych też był łáſkę páń
11:
ſką myeć/ á nye záwżdy álbo nye do
12:
ſmyerći przed nim ſtać/ y owſſém tho
13:
myeć co inſſy máyą. Drudzy záſię gdy
14:
nyeyáką s przyroszenya godnosć má-
15:
yą/ kthorą pan obacżywſſy obráca ná
16:
vrząd álbo ſpráwę yáką/ wyęc ſie wier
17:
cą/ wyęc ſie ſkubyą około licżby/ oko-
18:
ło regiſtrow/ nye wyedząc yáko máyą
19:
co cżynić/ cżęſto mylą/ dla tego iż w-
20:
ſſytkyego w pámięć włożyć nye mogą/
21:
s cżego byádáyą y lámentuyą/ że ſie
22:
kyedy nye vcżyli/ cżego wżdam wthen
23:
cżás rádziby nábyli/ ále yuż pozno y
24:
prozno. Przeto tedi iż nye bárzo ſie w-
25:
tem rozwodzę/ nyechay pámyętáyą ro-
26:
dzicy/ áby ſyny ſwe młode do ſzkoł zá-
27:
raz/ á nye do dworu dawáli. Pirwey

strona: I4v

1:
nyechay one cżego dádzą dobrego w-
2:
náuce vcżyć niżeliby myáły ſlużyć.
3:
Niechby wtem náſládowáli oracżow/
4:
ktorzy náſiawſſy zboża/ nye záraz gdy
5:
wznidzye onego żną álbo ſieką/ ále gdi
6:
ſie yuż będzye godziło. Ták też oni nie-
7:
chay nye záraz młodego ſyná dáyą w-
8:
ſlużbę/ áliżby ſie godził y vſtał. Bo yá
9:
ko zboże kthore ráno pożnye nye bywa
10:
dobre/ y owſſem ſkáźi ſie/ thák ten ſyn
11:
ktory nye poſtánowiwſſy ſie będzye ſlu
12:
żył/ nye doydzye cżemby myał być/ nye
13:
cżłowiekiem ſie ſtánye/ ále cos ná cżło
14:
wyeká ſie tráfi y poydzye.
15:
O ktorym cżáſye rodzicy ſy-
16:
ná do ſzkoły ná náuki má-
17:
yą dáwáć.
18:
YAko rychło y w kthorych le-
19:
ćiech ſyná ſwego rodzicy mye-
20:
liby náucżycyelowi yákyemu
21:
ná vcżenye á ćwicżenye w náu
22:
kách dobrych przykázáć y polećić/
23:
myedzy vcżonemi ludźmi/ nye dopiro
24:
ále dawno ſporká o tym nyemáła by-
25:
łá. Abowim ácż wſſytcy że náuká dzie

strona: I5

1:
cyom potrzebna yeſt/ rozumyeli/ iż też
2:
one zá młodych á noworoſlych lat v-
3:
cżyć potrzebá/ wyedzyeli/ przedſię kto-
4:
regoby to cżáſu kto pocżąć myał/ á o-
5:
koło ktorych lat/ yeſliże we cżterzy/ ál-
6:
bo w pyęć/ álbo w ſiedm/ ná to ſpołek
7:
zgodzić á zyednocżyć ſie nye mogli. Thá
8:
myedzy nimi byłá nyezgodá. Yedni to
9:
twyerdzili/ żeby ſie nye godziło dzye-
10:
cyęcyá vcżyć zá bárzo młodych lat/ yá-
11:
ko cżynyą ći/ ktorzy záraz ſkoro dzyecyę
12:
odſádzą/ ále yedno w ſiodmem lecye/
13:
przywodząc thego dowod/ tym ſpoſo-
14:
bem. Náuká w ktorey ſie kto obyeráć
15:
chce/ potrzebuye dobrego wyrozumie-
16:
nya y vmyſlu á chući/ aby ten ktoryby
17:
ſie chcyał nyą páráć/ rozumyał cżego
18:
á yákoby ſie vcżył/ żeby pothym nic ná
19:
tem nye tráćił/ ále s tego nyeyáki poży-
20:
tek á poſtępek odzyerżał/ co wſſythko
21:
nye bez przycżyny. Abowim yeſliby wy
22:
rozumyenya nye było/ wtoby vpadł/ że
23:
to coby poznáć myał/ nigdyby nye po-
24:
znał/ y thego cżegoby ſie mu potrzebá
25:
było vcżyć/ nigdiby ſie nye náucżył. Co
26:
by wſſytko nye wrym poſzło/ ániby do-
27:
brze było/ bo kto ſie chce cżego vcżyć/

strona: I5v

1:
ma to v ſiebye myeć y tego pilnye przy-
2:
ſtrzegáć/ áby rzecży nyepoznánych nye
3:
myał zá poznáne/ to yeſt/ áby ſie doſtá
4:
tecżnye tego náucżył/ y zupełnya tho
5:
wyrozumyał coby chcyał rozumyeć.
Cicero 1. officiorū.

6:
Iż tedi dzyecyę we dwu álbo we trzech
7:
we cżterzech/ w pyąći lecyech/ nye mo-
8:
że nic rozumyeć/ áni tego poyąć/ cże-
9:
goby ono kto vcżył/ dla lat młodych/
10:
wedle ktorych też rozum máyą nyedo-
11:
ſzły/ nyema też wten cżás nic ápetytu/
12:
áni vmyſlu ná náukę/ yedno ná igry yá
13:
kye. Wyęcey mu myſl o koniku/ ná kto
14:
remby vcżyniwſſy go ſobye z laſki/ ob-
15:
yezdzał á tocżył/ niż kyedy o łáćinye ál-
16:
bo lekcyi/ żeby ſie yą páráć y oney ſie
17:
vcżyć myał. Przecż że tedy gdi tego v-
18:
myſlu w dzyecyach młodych nyemaſz/
19:
myałby ktho one prozno vcżyć/ zwła-
20:
ſſcżá yeſſcże wtych młodych lecyech w
21:
ktorych nyemáſz żadney bácżnosći/ ża-
22:
dnego dobrego rozumu/ y żadnego po-
23:
ſtánowyenya. Iſcyećby tho nye zrozu-
24:
mem káżdy cżynił/ bo dzyecyę vcżyć/
25:
yeſt yákoby zápiłego cżłowyeká gdy
26:
go piwo álbo wino rozeydzye á rozmá-
27:
rzy/ trzeźwić. A záiſte dzyecyę nye iná-

strona: I6

1:
cżey by cżłowyek piyány/ w ktorim ták
2:
ſie rozum myęſſa/ yákoby w cżłowye-
3:
cże zápitym. Ku cżemu y oná przypo-
4:
wiesć nye bez przycżyny ſtáłá ſie: Dzye-
5:
cyę á piyány rádzi prawdę powyedzą.
In topicis

6:
Y Cicero ſam dzyećińſtwo/ ſen/ nyemą
7:
drosć/opilſtwo/ á głuposć/ w yedney
8:
myerze kłádzye/ gdy rozumye że ſtych
9:
wſſytkich narychley prawdę vſlyſſeć
10:
może. Z cżego zámykáyą tho ſwe mo-
11:
tum/ iż yedno w ſiedmi lecyech rodzicy
12:
máyą dzyeći ſwe do ſzkoł ná náuki do-
13:
wodzić: Drudzy záſię zá tymiſz ſtoyąc
14:
ſtą ſie przycżyną wyrywáyą/ iż práwi
15:
nye tylko to yeſt nyepożytek/ w pyąći/
16:
w ſſesći/ w ſiedmi/ w osmi álbo w dzie
17:
wyąći lat ná náuki dáwáć/ ále y wyel-
18:
ka vtrátá/ thák temu ktory nákłáda/
19:
yáko y temu dzyecyęcyu ktore ſie vcży.
20:
Naprzod ſzkoduye ten ktory nákłáda
21:
tem ſpoſobem: Dzyecyę iż młode yeſt y
22:
bełchliwe/ porządnye á ſtátecżnye ſie
23:
vcżyć nye może/ áni też żadnego pożyt-
24:
ku cżynić oycowi nye będzye. Ocyec iż
25:
mu dármo nikt podobno nye będzye v-
26:
cżył ſyná/ wydawáyąc precya musi ná
27:
tem ſzkodowáć. Bo ſyn według tego iż

strona: I6v

1:
młody yeſt á ku náuce nyechćiwy/ w-
2:
tych lecyech nie będzye myał godnosci.
3:
Iż tedy wyelkye to yeſt ſſaleńſtwo po
4:
proznicy wydáwáć wten cżás pyenyą-
5:
dze nye mogąc przy tem cżego zyſkáć/
6:
nye zda ſie rzecż być rozumna przed
7:
dwánaſcye lat dzyeći polecáć komu v-
8:
cżyć/ ále práwye wſámę dwánaſcye lat
9:
gdy yuż y dzyecyę chłopcem będzye/ y
10:
rozum nyeyáko vſtáły/ vmyſl też bácż-
11:
nieyſſy. Druga przycżyná táka ich yeſt.
12:
Nye zdobrem práwi zdrowiemby tho
13:
było káżdego dzyecyęcyá/ ábowim gdy
14:
do náuki potrzebá wyelkyey prace y
15:
pilnosći/ y owſſem nyemáłego cżáſu.
1. Officiorum Cireronis.

16:
Według onego/ ku poznányu rzecży
17:
potrzebá yeſt cżáſu y pilnosći. Dzyecyę
18:
we młdych lecyech ſwych/ będąc náturi
19:
mdłey wątłey/ nyetrwáłey/ nye bę-
20:
dzye mogło vcżąc ſie wytrwáć/ áni do
21:
brego zdrowya myeć. Bo náucżycyel
22:
áby ſie dzyecyę vcżyło/ chocyaby ono
23:
nye rádo/ on przedſię będzye przymu-
24:
ſſał/ wzbyerał/ á przypądzał do vcże-
25:
nya/ s cżego dzyecyę yáko nyetrwáłe/ y
26:
z boyáźni y z wątłego przyrodzenya/ tu
27:
dzyeſz iż też nic s chući nyema/ będzye

strona: I7

1:
blednyáło/ wpádnye podcżás w choro
2:
bę/ w febrę/ álbo w yáką inſſą nyemoc
3:
á ná oſtátek s tego álbo dla tego bę-
4:
dzye ſmyerć myáło. Otoż wybyęráyąc
5:
co lepſego/ yeſliże ſyná myeć żywego/
6:
zdrowego/ nye dáyąc go we młodych
7:
lecyech áżby we dwunaſcye lat vcżyć/
8:
yeſliże też zá ſiedmi álbo osmi ná nau-
9:
ki/ yákoby ná yáką ſmyerć/ álbo ná ká-
10:
towánya pusćić/ cżegoby ſnadź żáło-
11:
wał. Y wyele inſſych przycżyn zátem
12:
ſwem wotowániem máyą/ ktoremiby
13:
chcyeli dowyesć y inſſe ſtego nyerozu-
14:
myeyącego wten błąd wyesć/ żeby by-
15:
ło to lepiey/ áż we dwánaſcye lat dzye-
16:
ći dáć vcżyć. Ktore przycżyny yáko ſą
17:
nyedobre y owſſem nicżemne á fáłſſy-
18:
we/ my według thego co będzyem zá
19:
łáſką Bożą mogli/ okażem. Ale y po
20:
dzis dzyeń yeſt też to myedzy ludźmi y
21:
záwadzáyą ſie tákowi/ ktorzy też nye-
22:
rozumyeyą rzecż być dobrą/ we cżte-
23:
rzech lecyech ſyny ſwe zdáwáć vcżyć. A
24:
zwłaſſcżá ći ktorzy álbo nakłádow żá-
25:
łuyą/ álbo w ſynyech ſwych wyelce ſie
26:
roſkoſſuyą/ ktore áby podcżás náucży-
27:
cyele karáłi/ thego żadną myárą nye-

strona: I7v

1:
chcą áni dopuſſcżą/ y owſſem háłáſy
2:
ſnimi wyelkye ſtroyą/ á o to weſpo-
3:
łek gnyewáyą. Ci y inſſy ktorzy ná tey
4:
ſentencyi ſą/ nigdy moim zdániem nye
5:
wyedzą co po cżym chodzi/ áni rozu-
6:
myeyą coby było pożythecżno ſynom
7:
ſwym/ wolą podobno ony w proznosći
8:
á w roſpuſcye myeć/ á niż cżego inſſe-
9:
go dobrego vcżyć. Acż ći go ty nye daſz
10:
do ſzkoły ná náuki dobre/ przedſię go
11:
domá od złosći nye vſtrzeżeſz/ myáſto
12:
piſánya/ cżytánya/ coby ſie w ſzkole ná-
13:
ucżył/ domá z ſlużebniki/ s párobki/
14:
kart/ koſtek/ gráć ſie przyłoży/ chocya-
15:
by ich też ſnadź wręku nyemyał/ yedno
16:
by ſie tem tylko ktorzyby gráli przypá-
17:
trzał. Nye yeſt tedi tá ſluſſna przycży-
18:
ná áby dla noworoſlych lat á nyeuſtá-
19:
łego rozumu dzyeći nye myáły być v-
20:
cżone/ gdy náuká naprzod potrzebuye
21:
pámyęći/ áby to cżegoby ſie kto vcżył
22:
pilnye/ w pámyęć włożył. A iż dzyatki
23:
młode/ bárzo cżyſtey ſą pámyęći/ zá-
24:
práwdę dobra yeſt rzecż zá młodu one
25:
do ſzkoły dáć/ álbo yákyemu náucżycye
26:
lowi polecáć. Ták cżego ſie ono zá no-
27:
woroſlych lat náucży/ długo ono pá-

strona: I8

1:
myętáć będzye. A theżći nye potrzebá
2:
dzyatek młodych záraz rozumyeć náuk
3:
vcżyć ále tylko ná tho ony wyesć/ áby
4:
pirwey cżytać y piſáć przez ſię ſámy mo
5:
gły. Yáko nye záraz Rzymu zbudowa-
6:
no/ thák też nye wſſytkyego rázem po-
7:
trzebá dzyecyęcyá vcżyć/ pirwey obye-
8:
cádłá abcde etc. potem ſylábizowáć
9:
albo liter ſkłádáć ab ac ad etc. á ná o-
10:
ſtáthek cżytáć zupełną ſentencyą álbo
11:
ſlowá/ co wſſytko trzyma ſie wyrozu-
12:
mienya/ ále pámięći potrzebá/ áby dzie
13:
cyę tego cżytánia náucżyło ſie nie zwy-
14:
rozymienya ále s pámyęći. Głupyaby
15:
tedy tá rzecż byłá áby wten cżás myeli
16:
rodzicy ſyny ſwe dáć cżytáć vcżyć/ kie-
17:
dyby ſie yuż cżego godziło rozumieć/
18:
álbo o ktorey nauce wiedzyeć. Iż dzie-
19:
cyę młode kto da do ſzkoły/ nye záwá-
20:
dzi żadna rzecż áni vmyſl/ żeby ſie
21:
ſnadź dziecyę nyechcyáło vcżyć/ áni
22:
mdłosć żeby też ſnadź z náuki myáło w
23:
yáką nyemoc wpasć/ y inſſe rzecży nic
24:
też wtem záſtąpić áni záſzkodzić mogą.
25:
Nye wádzić też podcżás dziecyęciá we
26:
zbráć/ á do náuki álbo łáćiny onego
27:
przygnáć. Dobrzeć cżynyą oni goſpo-

strona: I8v

1:
darze/ ktorzy podcżás we dwu lat/ pod
2:
cżás we trzech oſiadáyą y obyezdzáyą
3:
źrzebce/ ktore gdyby ſie też ſwowolnye
4:
chcyáły myotáć/ álbo ták yákoby pan
5:
chcyał wzbrányáły cżynić/ podcżás o-
6:
ny zábadáyą y záćináyą. Tem ſpoſo-
7:
bem też nic wtem náucżycyel nie wykro
8:
cży/ gdi ſwowolnego dziecyęcyá áby ſie
9:
vcżyło wzbyerze/ cżym mu wolą ſprá-
10:
wi y ſpoſoby/ że ſie potem rádo będzye
11:
myáło ku náuce. Zás od łáćiny nigdi
12:
też nye omdleye/ boć w ſzkole nye vcżą
13:
rąbáć drew/ álbo karcżow kopáć/ nye
14:
wyelkich też áni trudnych názbyt łáćin
15:
piſſą. Poſpolicye Bakalarzowye dzie-
16:
cyom piſſą wokábuły dwye ſlowye po
17:
łáćinie/ á dwie po polſku/ ſanctus ſwię
18:
ty/ maledictus przeklęty. Kthory ſpo-
19:
ſob vcżenya noworoſlych dzyatek nye
20:
bárzo zły yeſt/ ábowim ták dziecyę wy
21:
kłádáć y rozumyeć ſie ſlow náuczy/ nie
22:
yáko też rzecży łáćińſkyey ſobye nábę-
23:
dzye/ náłoży/ y yákoby náſpiżuye. Po-
24:
tem zás wyerſſyki im cáłe dáyą/ Ama
25:
deum ſuper omnia/ Homo ſine literis
26:
ſpeculum impolitum. Te wierſſyki ex-
27:
ponuyą im ná polſkye. Ná oſtátek gdy

strona: K

1:
ſie náucżą dobrze cżytáć/ dobrą á zu-
2:
pełną łáćinę w kthorey będzye wyerſz
3:
dwánaſcye dwádzyeſcyá piſſą/ á ták áż
4:
dzyecyę ſamo s tych máłych rzecży we-
5:
zmye rozum/ y będzye przez ſię wyedziá
6:
ło cżegoby ſie vcżyć myáło. Ta náuká
7:
máłych dzyatek nye yeſtći cyęſzka yáko
8:
by kto ſobye rozumyeć myał/ y owſſem
9:
bárzo lekka/ mała/ á chędoga/ á co
10:
wyęcey porządna. Przeto tedi iż zábá-
11:
wyáć ſie wyele nye yeſt rzecż przyſtoy-
12:
na. Nyechay to ſobye wezmą rodzicy/
13:
áby ſie nye obawyáli zá młodu dzyatek
14:
ſwych zlecáć yákim dobrem ludzyom
15:
vcżyć. Pámyętáć ná to máyą/ iż yáko
16:
dzyecyę záraz powiyáyą/ áby krzywo/
17:
álbo poprzecżno nye roſlo/ ták też ono
18:
práwye/ gdy yeſſcże będzye w pyelu-
19:
chách/ vcżyć máyą/ tego co by należáło
20:
ku náuce/ nye tego coby ku roſkoſſam
21:
á ſwyátu/ co wyęc zwykli cżynić poſpo
22:
licye oycowye/ ktorzy máluckye dzyat-
23:
ki ſwe ćwicżą ná tanyec/ y ſpoſobyą ye
24:
kłányáć ſie/ ſpyewáć/ y vcżą ſlow nye
25:
bárzo przyſtoynych mowić/ á coby le-
26:
pſſego było wtem oni zámyęſzkawáyą/
27:
wcżem záiſte nye pomáłu błądzą/ gdy

strona: Kv

1:
nyeſluſſnye wtem poſtępuyą. Tegoby
2:
myeli rodzicy dzieći ſwych zá młodu v-
3:
cżyć/ wcżembi ſie dorozſſy ſwych lat v-
4:
myeli ſtátecżnye/ á pochwálnye okázáć
5:
y popiſáć.
Plutarchus in apophteg. Laconicis
Náſláduyąc onego Agezy-
6:
lauſá/ ktory gdy go yeden pytał/ cżego
7:
by ſie potrzebá dzyecyom vcżyć/ odpo-
8:
wyedzyał/ tego wcżemby ſie dorozſſy o-
9:
kázáć myeli. Albo yáko też on Lotichi
10:
dás odpowyedzyał gdy go o temże zo-
11:
pytano/ tego práwi vcżyć ſie máyą/ co
12:
by ye gdi yuż mężámi będą wſpomo-
13:
gło. O toż iż náuki ſą potrzebne ku tey
14:
rzecży/ rodzicy nye ſkokow/ á vkłonow
15:
zbytnich/ nye ſpyewánya dworſkyego
16:
máyą vcżyć ſynow ſwych/ ále náuki/
17:
gdy tá vroſlego wyelce myedzy ludźmi
18:
ſláchći á záleca/ tudzyeſz też wyelką po
19:
moc/ podporę/ ná ſwyecye przez wſſy-
20:
tek cżás żywotá doſtárcża. Quintili-
21:
anus orator yeden zacny ktorego y po
22:
dzis dzyeń kſięgi w wielkyey wadze ſą/
23:
tym ſpoſobem o tem rozumyał yako też
24:
y my. Iż práwye zá młodzyuchnych
25:
lat potrzebá áby rodzicy zlecáli ſyny
26:
ſwe vcżyć.
Lib. 1. Inſtitut. Orator.
O cżem temi ſlowy ták nápi
27:
ſał/ Parentes qui liberos ſuos ſpei fu-

strona: K2

1:
turi oratoris deſtinare volunt/ acrem
2:
quam maxime curam adhibeant/ vt a
3:
cunis ipſis et a lacte initium ducant.
4:
To yeſt/ rodzicy ktorzy ſie chcą docże-
5:
káć po ſynye ſwym áby dobrem orato-
6:
rem álbo rzecżnikyem oſtał/ nyechay
7:
pilnye o tho ſie poſtáráyą áby wthem
8:
práwye yeſſcże w pyeluchách będąc y
9:
pyersi mátcżyne ſsąc vcżyć ſie pocżął.
De educatione puerorum.

10:
Ku cżemu Plutárchus Filozow y Hi-
11:
ſtorik łácno przyſtawa ſſerzey dokłádá
12:
yąc tego cżemuby tho ták káżdy ocyec
13:
cżynić myał. Abowim iż práwi yáko
14:
ſkoro ſie dzyecyę vrodzi/ onego cżłonki
15:
máyą powiyáć áby proſto á nye krzywo
16:
roſly. Ták theż młodych dzyatek oby-
17:
cżáye záraz ſkłádnye á ſluſſnye máyą
18:
być wypráwione. Abowim one młode
19:
látá ku tworzenyu łácne á myękkye
20:
ſą/ łatwye też vmyſly ich dla myękko-
21:
sći mogą być náuką yáką/ álbo ćwi-
22:
cżeniem wypolerowáne. Może káżdy
23:
to rozumieć wſſytko s tego przykłádu.
24:
Gdy liſty pyecżętuyą ná myękkim wo-
25:
ſku/ iż rychley wytłocży ſigillum álbo
26:
pyecżęć/ álbo też herb. Ták też gdi cżło
27:
wyeká kto chce nyektorey rzecży vcżyć/

strona: K2v

1:
rychley młodego náucży kthory yeſt by
2:
woſk myękuchny niż yuż letnego. Oto
3:
tu obácżyć máyą rodzicy yáko ći vcżą
4:
ludzye zacni/ iż chcą tego áby rodzicy
5:
ſyny ſwe práwye yeſſcże w pyeluchách
6:
y przy cycku ony cżego dobrego vcżyli.
7:
Y owſſem Quintilianus thak mowi/
8:
ktory ocyec ſyná ſwego chcyałby myeć
9:
oratorá/ niechayby go ná to wyodł ye-
10:
ſſcże wten cżás/ gdyby w kolebce leżał
11:
á onego powiyano/ y pokądby go od
12:
cycká nye odſádzono. Dawayąc temu
13:
przycżynę temi ſlowy: Cum natura te-
14:
naciſsimi ſumus eorum quae rudibus
15:
annis percepimus. To yeſt/ bo gdy ſie
16:
cżego zá dzyećińſtwá náucży/ dobrze á
17:
długo ono ſobye w pámyęć wpoi. Nye
18:
chayże thedy rodzicy nye wdawáyą ſie
19:
wtho mnimánye/ áby nye było dobrze
20:
wten cżás dzyatki ſwe dáć ná náukę
21:
gdy yedno ſkoro pocżną mowić. Iſcye
22:
yáko Focylides powyáda/ dobra tho
23:
rzecż yeſt zá młodu ſyná ſláchethnych
24:
obycżáyow vcżyć/ iſcyeć theż lepyey niż
25:
co inſſego. Lepyeyći go dáć do ſzkoły
26:
niżeliby myał po polach/ vlicach/ bąki
27:
ſtrzelać/ álbo około inſſych rzecży nye-

strona: K3

1:
potrzebnych ſiebye zábáwyáć. Thákći
2:
wyęc poſpolicye powyádáyą/ że ſie zá
3:
młodu tarnek oſtrzy. Ale tę ſprawę o
4:
tey queſtiey ábyſmy zámknęli/ przyłożę
5:
yeſſcże o tem ſentencią Quintilianuſá
6:
oratorá wyęcey dołożną/ ktora yęzy-
7:
kyem polſkim ták ſie ma. Nyekthorzy
8:
to mnimáli żeby dzyeći kthoreby nye
9:
myáły ſiedm lat/ nye godziło ſie ich v-
10:
cżyć dla tego/ iż w onych lecyech dzye-
11:
cyę/ áni vcżenya wyrozumyeć może/ á-
12:
ni też prace sćirpyeć. Ale lepyey o tem
13:
rozumyeli/ kthorzy żadnego cżáſu pro-
14:
zno nyechcą znidź. Ná cżym był Chri-
15:
zyppus/ ábowim then ácżkolwyek trzy
16:
látá odłożył ná mámki/ wſſákże tego
17:
chce áby też wten cżás one nyemowyą-
18:
tká mámki dobrych obycżáyow vcżyły.
19:
A przetho cżemuſzby nyemyał należeć
20:
cżas do náuk/ ktory do obycżáyow na-
21:
leży. Nye traćmyſz thedy cżáſu/ áby
22:
ſnadź tego cżegoby ſie komu potrzebá
23:
było vcżyć/ pozno á nye rychło ſie tego
24:
vcżył. Te ſlowá ſą tákye ktore zá náſſą
25:
ſentencią ſtoyą/ ktorich ſie rodzicy trzy
26:
máć máyą/ áby wedle nyey cżás vcże-
27:
nya dzyatki ſwe/ ſtánowili/ máyą nye-

strona: K3v

1:
brákowáć áni láty/ áni ſámem cżáſem/
2:
yedno kyedy wola yeſt/ á Duchá S.
3:
nádchnyenye. Thák yáko wyęc zwykli
4:
robotnicy/ gdy co około roboty zácży-
5:
náyą/ mowyą yedno/ w imyę Boże.
6:
Co yeſt lepyey yeſli dzyecyę
7:
do ſzkoły dáć/ cżyli yemu cho-
8:
wáć domá Pedágogá ál-
9:
bo Bákálarzá.
10:
V Ziemiańſtwá ieſt ten obicżaj
11:
dzyecyom rządzić á chowáć
12:
bákálarzá/ ktori domá pokąt
13:
nem obycżáiem ćwicży á vcży
14:
dzyatki/ co yuż ſie wſſcżęło nye tylko v
15:
sláchty/ ktorzy ſnadź dla tego iż dále-
16:
ko od myáſtá myęſzkáyą/ gdzye ſzkoły
17:
ſą záłożone/ muſſą to myeć y cżynić/ á-
18:
le też y wſámych myeſcyech ſámiſz mye
19:
ſſcżánye nád zwycżáy á porządek w v-
20:
cżenyu dzyatek/ ſſukáyą ſobye inſſych
21:
ſzkoł á burs ná vcżenye ſwych dzyatek.
22:
Tem nábywáyą Bakálarzow/ ktorzy
23:
áby myedzy ſámemi thylko ſcyánámi
24:
dzyeći vcżyli/ ony chowáyą.
25:
Ale then

strona: K4

1:
zwycżay nye obácżna á yákoby głupya
2:
ſwawola nyema nic myeſcá wtem áby
3:
kto myał gi chwálić/ y owſſem głupie/
4:
nyeobácżnye/ nye dobrze ſie ná tho ro-
5:
zmyſliwſſy tho cżyni káżdy ocyec. Da-
6:
wne á iſcye dobre yeſt ná tę rzecż podo
7:
byeńſtwo/ Yáko then ktory ná dworze
8:
będąc od gorącosći ſlonecżney rychley
9:
ogora/ niż domá od gorącosći płomye
10:
nyá domowego álbo ſwoyſkyego/ thák
11:
ten ktory w ſzkole myedzy zgromádze-
12:
nyem yákyem żakow/ ſtudentow/ vcży
13:
ſie/ rychley będzye co vmyał/ niż then
14:
kthory doma tylko ſam/ álbo myedzy
15:
dwyemá od Bákalarzá cżego ſlucha.
16:
Abowyem yáko ogyeń domowy tylko
17:
záradza/ á nye práwey cżerwonosći á-
18:
ni też vſtáwicżney á trwáłey fárby ná
19:
lice kłádzye. Zás gorącosć ſlonecżna
20:
práwye ſmálcuye/ ták iż thego żadną
21:
miárą/ áni wodá áni wiárt/ áni żadna
22:
inſſa rzecż zmyć álbo oddálić y zgubić
23:
nye może. Tem ſpoſobem ſie też máyą
24:
ći myedzy ſobą/ ktorzy myedzy gromá-
25:
dą yáką ſtudentow ſtuduyą/ od thych
26:
ktorzy domá tylko ſámi/ yákoby yácy
27:
puſtelnicy ábo mniſſy w klaſtorze ſzko-

strona: K4v

1:
łuyą. Ten ſkład á przyſtoſowánya wy-
2:
rozumyenye/ s thych ſlow rozumyeć á
3:
poyąć káżdy może/ gdy yedno ye ſobye
4:
rozbyeráć á roſtrząſáć będzye. Quin-
5:
tilianus orator ktoregoſmy nye dawno
6:
wſpomináli o tem tak piſſe:
Lib. 3. Inſtitut. Orator.
Myedzy
7:
ktoremi rzecżámi ten ktory ma ſie ſtáć
8:
orátorem dobrem/ y kthorego będzye
9:
potrzebá myedzy ludźmi obcowáć/ á
10:
około rzecży poſpolitey ſie obyeráć/
11:
nyechayby ſie przyłożył zá dzyećińſtwá
12:
áby ſie nye chronił ludzi/ áni theż oſo-
13:
bliwego á yákoby cyennego żywotá
14:
wyodł. Kthoremi ſlowy ten cżłowyek
15:
wydawa ſwoyę ſentencią y rozumye to
16:
iż dáleko lepyey yeſt y pożytecżnyey/
17:
gdy dzyecyę ſie myedzy nyeyákyem zgro
18:
mádzenyem drugich poććiwych dzya-
19:
tek preceptorá dzyerży/ á od nyego rze
20:
cży przyſtoynych y potrzebnych náby-
21:
wa. Przetho mowi/ then kthory ma
22:
ſtáć oratorem y ktorego potrzebá bę
23:
dzye myedzy ludźmi przebywáć. Yáko-
24:
by rzekł/ cżłowyek ktory ku temu ſta-
25:
nowi á ſtopniowi ma wolą przysć/ O-
26:
ratorem áby dobrem był widzyan/ ma
27:
ſie wten cżás y ku temu przykłádáć yá-

strona: K5

1:
koby ſie myedzy ludźmi przecyerał/ y
2:
owſſem Orator dla tego rzecży cżynić
3:
ma ſie vcżyć/ áby myedzy ludźmi wtem
4:
ſie pokazał. A krotko mowyąc/ Ora-
5:
tor nye ſam dla ſiebye ma ſie orátori-
6:
ey vcżyć/ ále dla inſſych ludzi/ prziya-
7:
cyoł/ y ſámey wobec oycżyzny/ gdy yá-
8:
ko rybá rybą żywá/ ták cżłowyek cżło-
9:
wyekyem ma ſie wſpyeráć. To yeſt yá-
10:
ko Plato rozumyał/ iż nye thylko ſámi
11:
dla ſiebye vrodziliſmy ſie/ ále też y oy-
12:
cżyzná/ cżęſcyą prziyacyele nas potrze-
13:
buyą/ y yáko Stoicy chcą rzecży/ kto-
14:
re ná źyemi roſtą ku pożytkowi ludz-
15:
kyemu ſthoworzone bywáyą.
In epiſtola ad ArchitāTarentinū.
Ale ſam
16:
cżłowyek dla drugich ludzi ná ſwyát
17:
yeſt ſpráwyon/ áby ludzye ſami myedzy
18:
ſobą byli ſobye pożytecżni á powolni.
19:
Yákoż tedy ten może być pożytecżny lu
20:
dzyom/ á ktorem ſpoſobem może co ko-
21:
mu dobrego vcżynić/ álbo wcżem po-
22:
wolnosć y potrzebę ſwą ofiárowáć á
23:
wyrządzić/ kthory w kącye domu oycá
24:
ſwego około ſámego ſſcżygulnego pre-
25:
ceptorá ſie báwi álbo para. Zaprawdę
26:
kożdy cżłowyek yeſli chuć thę ma álbo
27:
vmyſl/ áby godnem cżłowyekyem mye-

strona: K5v

1:
dzy inſſemi ſie popiſał/ zá młodu ku te-
2:
mu zwycżáić ſie ma/ áby ludzi ſie nye
3:
chronił/ áni od nich yáko koń boyáźli
4:
wy nye vchodził. Dla cżego przyłożył
5:
to Quintilianus áby ten ktori ſie bye-
6:
rze ná to żeby dobrem oratorem zo-
7:
ſtał/ ludzi ſie nye chronił/ wyedząc tho
8:
że temu ktorego będzye potrzebá mye-
9:
dzy ludźmi myęſzkáć/ potrzebá yeſt á-
10:
by ſie zá dzyećińſtwá yeſſcże náłożył
11:
myedzy nimi przebywáć. Weźmimy to
12:
przed ſię/ Rzymyánye záwſſe gdy yáką
13:
ſpráwę myeli myeć ná Ratuſſu/ zwy-
14:
kli byli záraz ſyny ſwe s ſobą bráć á
15:
poymowáć/ á to nye dla cżego inſſego/
16:
yedno áby zá młodu mogli obacżawáć
17:
ſpráwy/ á rády/ y wotowánia ſtárſſych
18:
rádzyec oycow ſwych/ ku tákyemu theż
19:
rozumowi á godnosći ſiebye ćwicżyć y
20:
przykłádáć/ ktory zwycżay bárzo po-
21:
magał ćwicżenyu máłych dzyatek/ bo
22:
gdy thám widzyał wſſytko rządnye/
23:
ſpráwnye/ prawdziwye/ ſtátecżnye/
24:
nye mogło to być áby też dzyecyę myeć
25:
ſie ku temu z yákiem kolwyek vmyſlem
26:
chćiwem álbo s chucyą nye myáło.
27:
Tem ſpoſobem też/ gdy dzyecyę w ſzko-

strona: K6

1:
le álbo w kolegium yákyem v precepto
2:
rá dobrego vcżyć ſie będzye/ nye yeſt
3:
rzecż nyepodobna áby y byegleyſſem y
4:
przeſpyecżnyeyſſem sſtáć ſie nye myá-
5:
ło. Vyrzy tám nyemáło inſſych/ ktorzy
6:
ſie vcżą dobrze/ ſam yeſliby náuk zá-
7:
myęſzkawał/ yeſliby ſnadź zayrzał iż go
8:
inſſy przechodzą/ weżmye s tego otu-
9:
chę y pobudkę że ſie też w náuki wda/
10:
y onych pilen będzye. Ale zás gdy do-
11:
má z yednym ſie preceptoręm w izde-
12:
pce álbo w yákim gmáſzku záwárſſy v-
13:
cżyć będzye/ nyewyem by ſie tám ſtąd
14:
ku cżemu dobremu godzić mogł. A to
15:
dla tego iż ktory w kącye ſam tylko o-
16:
koło yednego preceptorá ſie záwiya.
17:
Naprzod nye może myeć żadney be-
18:
ſpyecżnosći/ ktorą záwſſe ludzye v lu-
19:
dzi ſtoyą/ y nyemáły pożytek á rey mye-
20:
dzy inſſemi dzyerżą. Ták yáko ſie náu-
21:
cżył domá w kącye przelegáć/ záwżdy
22:
ſie chronić ludzi cżyſtych á vććiwych
23:
będzye/ wyęcey ſie oględáć będzye ná
24:
pyec niż ná ludzye. Owa táki kożdy kto
25:
ry ſie domá s ſwym Pedágogyem ſcho-
26:
wa/ á w yákyey Akádemiey kędy cżyśći
27:
á zacni ludzye y ſtudenći myęſzkáyą nie

strona: K6v

1:
przebędzye. Podobyen yeſt Zołfiowi
2:
błotney yedney beſtyi/ ktora ledwe kye
3:
dy ná ſlońce wychodzi/ yedno wſſytko
4:
w ſkorupie ſie ſwey chowa/ á wynidzieli
5:
tedy ſtrzaſkyem gdy kogo zocży do ſko-
6:
rupy ſie wmyka. Them obycżayem á
7:
ſtrychem też ten młodzyenyec/ kthory
8:
tylko domá z yednym ſie Pedágogyem
9:
ſchował/ zá cyęſzkoſcyą ſie do ludzi v-
10:
da/ á yeſliby myedzy nimi był/ tedy zá-
11:
wſſe wola á mile domá/ v dworu dwor
12:
nye á domá wybornye/ ku domowi mu
13:
myſl przychodzi by Zołfiowi ku ſkoru-
14:
pye. Náucżywſſy ſie domá myęſzkáć
15:
vchodzi ludzi/ choć dobrego poććiwe-
16:
go domu/ przed ſię mu do ludzi bláſk/
17:
by chłop yáki á ſyn ogrodnicży ſroma
18:
ſie/ dobre ludzi/ prziyacyoły/ á ſąſiády
19:
miyą/ á rzekąli mu co/ odpowye żem
20:
ſie nye náucżył/ nye mogęć yedno do-
21:
má/ domá wſſytko domá. Wyęc yeſli
22:
ſie mu tráfi myedzy poććiwemi ludźmi
23:
być nye máyąc wſobye żadney beſpye-
24:
cżnosći/ będzie ſiedzyał by ná ſſydlech/
25:
á yeſli go záſiędą kręćić á wyercyeć ſie
26:
będzye/ radby co narychley vſſedł/ dla
27:
cżego názową do domálegáyem/ álbo
błáznem


strona: K7

1:
błaznem yákiem nikcżemnem. Co wyę
2:
cey/ mowić nye będzye vmyał/ ták mu
3:
yęzyk ſchorzeye/ by chore ocży ná ſloń-
4:
cu. Yáko Quintilianus powyedzyał/
5:
Gdy będzye myał ſwe náuki álbo ro-
6:
zum okázáć/ nie inácżey by ocży ná ſloń
7:
cu/ thák on wnich bedzye przepátrzał.
8:
Acż s przyrodzenya miałby wymowę/
9:
przedſię iż ſie oney myedzy ludźmi nye
10:
przyłożył vżywáć/ nye raz potknye ſie/
11:
vſtánye/ zmyli/ ſplecye/ thák iż gdy co
12:
będzye mowił/ yákoby trzy po trzy bá-
13:
yał. Iż tedy wyele należy ná tem/ gdy
14:
kto beſpyecżny yeſt w mowye nye bez
15:
przycżyny/ dla tego zwykli preceptoro-
16:
wye w Akádemiách w ſzkołách záwo-
17:
łánych/ álbo też w koſcyołách diſcipu-
18:
ły ſwe vcżyć deklámowáć. To yeſt/ one
19:
ná rzecż cżynyenye ſpoſobić/ cżego nie
20:
domá zá piecem/ álbo w kącye zá łáwą
21:
ſpráwuyą/ ále myedzy ludźmi gdzye
22:
ich nye máła rzecż będzye/ áby ten ſpo
23:
ſobem bráli ſmyáłosć á beſpyecżnosć
24:
mowyenya/ żeby potem gdyby ſie trá-
25:
fiło álbo do Krolá/ álbo do yákyego
26:
Kſiążęcyá/ Woyewody/ Stároſty/ pá
27:
ná/ o cokolwyek rzecż myeć/ ſmyele y

strona: K7v

1:
beſpyecżnye ſobye pocżynáć mogli/ áby
2:
im nie pikáło/ yáko mowyą poſpolicye
3:
pod kolány/ álbo rozum nie nucżył/ yę-
4:
zyk theż nye vchodził. Szkoły nye dla
5:
cżego inſſego pobudowano v ludzi á
6:
pánow krzesćiyáńſkich/ yedno dla dzia
7:
tek młodych/ áby thám nye inácżey by
8:
ná yákiem żołnyerſtwye álbo podolu
9:
pirwſſych ćwicżenia nábywáły/ grzech
10:
á błąd by nyeprziyacyoły głowne ná-
11:
yezdzáć/ á dobroći y prawdy bronić á-
12:
by vmyeli.
Szkoły podobne podolu.
Wcżem káżdy rozumyeć
13:
ma/ iż ſzkoły álbo kolegia wyelce ſą po
14:
dobne żołnyerſtwu/ álbo kozáctwu o-
15:
koło ktorego ſie ná podolu álbo ná v-
16:
kráinye paráyą vććiwi á záwołáni lu-
17:
dzye. Gdzye yáko we dnye y wnocy z
18:
wyelką pilnoſcyą dla dobrá rzecży po-
19:
ſpolitey krzesćiyáńſkyey záſtháwiáyąc
20:
ſie zá kreẃ krzesćiyáńſką gárdłuyą/ nie
21:
prziyacyele Tátáry grube Bárbáry/
22:
y inſſe tłumyą á vpądzáyą/ yáko to by
23:
ło dawno y po dzis dzyeń yeſt zá Pre-
24:
twicá/ Kſiążęcyá Wiſnowyeckyego/
25:
Prokopá/ y inſſych doſić záprawdę cży
26:
ſtych á známyenitych Herkuleſow/ v
27:
ktorych tákye ſzkoły ſą kozáctwá yáko

strona: K8

1:
v nas Polakow/ álbo Włochow/ álbo
2:
Nyemcow/ náuk/ á yáko w ſzkołách
3:
náuk rzecży prawdziwych vcżą/ thák
4:
tám obrony przećiw nyeprziyacyelowi.
5:
A iſcye yáko ſzkoł ná náuki potrzebá/
6:
ták kozáctwá ná obronę. Dobrzeć Pla
7:
to powyedzyał/ iż wten cżás ſwyát mo
8:
że dobrze ſtać/ kyedyby gi mądrzy lu-
9:
dzye ſpráwowáli. Ale theż moim zdá-
10:
niem wten cżás álbo dotąd Polſká bę
11:
dzye kwitnęłá/ kyedy wſobye myeć mo
12:
że dobre kozaki/ ktorzyby ſie záſtáwyá-
13:
li zá inſſych dobrá y wolnosći/ tudzyeſz
14:
żywot/ y nyeprziyacyoł w źyemyę cyą-
15:
gnąć nye dopuſſcżáli. Co theraz doſić
16:
dobrze ći co żywyą cżynyą/ y ſnadź wyę
17:
cey cżynić będą/ wcżem pánye Boże
18:
im pomoſz. Ale s cżegoſmy trochę od-
19:
ſtąpili/ wroćmy ſie zás. Yáko tedy ná
20:
podolu/ álbo Kſiążę Wiſnyowieckye/
21:
álbo Pretwic/ álbo Prokop/ álbo kto
22:
inſſy dobry rycerz/ dla rzecży poſpoli-
23:
tey gárdłuye/ nye doſypyáyąc/ áni do-
24:
legáyąc/ áni też doyadáyąc álbo dopi-
25:
yayąc/ od nyeprziyacyoł okrutnych bro
26:
ni. Ták w ſzkołách dzyeći vcżą ſie tego
27:
áby vmyáły z nyeprziyacyoły rodzáyu

strona: K8v

1:
ludzkyego woyowáć/ tłumić/ á odgá-
2:
nyáć.
Studia, militia quaedam.
To yeſt/ vcżą ſie przy bogu ſtać/
3:
y koſcyele yego záwołanym/ kthorego
4:
máyą ſſcżyćić á bronić od nyeprziya-
5:
cyoł. Naprzod od Diabłá/ ktory kſię-
6:
ſtwo nyeyákye trzyma ná tem ſwyecye
7:
y Bogu ſie przećiwi wyelce/ o koſcyoł
8:
ſie też ſtára/ áby w yáką ſzkodę á vtrá-
9:
tę duſſną przyſſedł. Tem ſpoſobem też
10:
od Heretykow nyeprziyacyoł nyepo-
11:
dleyſſych koſcyołá krzesćiyáńſkyego/ ći
12:
áby ſie w koſcyoł nie wrywáli á nań nie
13:
náyezdzáli/ dzyatki tego w ſzkołách ſie
14:
vcżą/ áby one y tákowe tłumiły/ vga-
15:
nyáły/ á wyáry prawdziwey/ ktora od
16:
páná Kriſtuſá y Apoſtołow/ inſſych
17:
też Doktorow Apoſtolſkich/ namieſni-
18:
kow poſzłá/ áby obroniły/ y ſwą ná
19:
wirzchu otrzymáły. Ktore rycerſtwo
20:
że yeſt záwſſe dobre á známyenite dzye-
21:
cyę w kąpyeli yeſſcże powyedzyeć mo-
22:
że. Co wyęcey/ ſzkoły y kolegia ſą táko-
23:
we myeſcá ná mądrosć á ſpráwyedli-
24:
wosć/ yáko koſcyoł ná kazanya y mo-
25:
dlitwy. Y yáko pan Kriſtus racżył ná-
26:
zwáć koſcyoł domem modlitwy/ thák
27:
káżdą ſzkołę álbo kolegium ſluſſnye
Yáko kosćioł dom modlitwy


strona: L

ták ſzkołá dom mądrosći y ſpráwyedliwosći yest.
1:
może przezwáć domem mądrosći y ſprá
2:
wyedliwosći. Yáko tedy nye godzi ſie/
3:
áni przyſtoi w domách kázáć ſlowá bo
4:
żego zgromádzenyu yákyemu/ yeſliby
5:
ſnadź thego potrzebá nye okázowáłá.
6:
Ták záprawdę nyemáſz co chwálić gdi
7:
ocyec doma chowa náucżycyelá ſyno-
8:
wi/ álbo dzyecyom. Bo yáko koſcyoły
9:
od tego ſą/ áby wnich kazano/ ſlowo
10:
Boże brzmyáło/ ſákrámentá ſpráwo-
11:
wano zgromádzenyu yákyemu ludzi.
12:
Ták ſzkoły te/ domy rozumu/ dla tego
13:
buduyą álbo nádawáyą/ áby tám by-
14:
ło myeſce vcżenya y ćwicżenya w rze-
15:
cżách ku roſtropnosći. Wyelkać yeſt
16:
roznosć myedzy ſzkołą/ á myedzy do-
17:
mem/ ſzkołá od mądrosći/ á dom od
18:
goſpodárſtwá y cżeládzi álbo ſprzętu
19:
domowego záchowánya. Nyechayżeby
20:
dom był od goſpodárſtwá/ á ſzkołá od
21:
rozumu á mądrosći. Ocyec yeſli prá-
22:
gnye áby ſyná myał vcżonego á godne-
23:
go/ nyechay go z domu foruye ná to do
24:
ſzkoły gdzye thego vcżą/ y tákowi kto-
25:
rzy tego vcżą thám myęſzkáyą. A yeſli
26:
go chce myeć goſpodarzem á ſynem cże
27:
ládnym/ domá przy ſobye nyechay go

strona: Lv

1:
trzymá á báwi/ á do ſzkoły nyechay nie
2:
dawa/ boć w ſzkole nye vcżą tego/ cże-
3:
go domá/ inſſe domá á inſſe w ſzkole/
4:
tho co domá tego w ſzkole nye yadayą.
5:
Szkoły te kthore nye tylko w Polſſce
6:
ále y w inſſych żyemyách záłożone ſą/
7:
by to było lepyey w domach właſnych
8:
oycom dla nauki chowáć młodzyeńcá
9:
yákyego/ nigdyby ich było nye zákłada
10:
no.
Krákowskye Kolegium Iágyelo zbudował.
Dla cżego y Krol Iágyelo Polſki/
11:
widząc rzecż być potrzebną aby ſzkoły
12:
były/ vcżył to z łáſki ſwey á dobrego
13:
bacżenya/ że też Kolegium Krákow-
14:
ſkye doſić zacne y známyenite záłożył/
15:
ktore potem s Doktorow y Miſtrzow
16:
ludzi vcżonych myedzy inſſemi narody
17:
záwołánye dobre otrzymáło/ y po dzis
18:
dzyeń ná tem mu nic nye zeſzło/ á ſnadź
19:
im dáley tem ſie wyęcey podnosi/ nic
20:
nye potrzebuyąc yedno áby yego K.
21:
M. ono przy tych práwyech dochod-
22:
nych racżył záchowáć/ ktorych zá przo
23:
dkow I. K. M. doſtáło/ áby theż le-
24:
pſſe bacżenya á opátrzenya ná miſtrze
25:
á Doktory były. Bo Doktorowi y mi-
26:
ſtrzowi/ áni ſie godzi/ áni potrzebá yeſt
27:
piſkáyąc wgarsć chytáć. Lepyeyći the

strona: L2

1:
opátrzyć dla záchowánya rzecży poſpo
2:
litey/ niż inſſe dla káżenya á roſproſſe-
3:
nya/ gdy yáko oni mogą mądrze ná w-
4:
ſſytko radzić/ ták ći nyebácżnye pro ſe
5:
áby yedno myeli: kto ſie cżuye nyechay
6:
przepusći/ á rozmyſli to ſobye/ áby ſzko
7:
ły yáko vbogye fáry wſpomagał/ y o-
8:
wſſem wſpomogł á nye káźił/ boć ſro-
9:
motá y grzech káźić/ lepyeyći zbudo-
10:
wáć/ á poſtánowyone w ſwym ſtanye
11:
záchowáć/ s cżegoby dobre ſlowo otrzy
12:
máć mogł. Potrzebáć tego záprawdę
13:
áby Kolegia były/ do ktorychby rodzi
14:
cy ſyny ſwe ná náuki dawáli/ á onych
15:
domá przy yednym młodzieńcu nye cho
16:
wáli/ gdi ſie nic práwye domá náucżyć
17:
nye może/ á dla cżegoby to było/ ácże-
18:
ſmy powyedzyeli/ przedſię yeſſcże nye-
19:
ktore przycżyny przyłożem. Domá gdy
20:
by ſie przy yednem Pedágogu báwił/
21:
mowić po łáćinye náucżyć ſie nye mo-
22:
że/ bo trudno gdy ich yedno dwá. Po-
23:
ſpolicye ktho chce áby po Nyemyecku
24:
vmyał/ do Nyemyec potrzebá áby dro
25:
gę przed ſię wzyáł. Thák kto chce do-
26:
brem łáćinnikyem oſtáć/ do Kolegi-
27:
um álbo do ſzkoły ma ſie wezbráć. A

strona: L2v

1:
iżby dobrze mowił/ á w yęzyku łáćiń-
2:
ſkim byegłym był/ kilko lat áby thám
3:
zetrwał potrzebá tego. Nye ták yáko
4:
dzis cżynyą/ źle doſić dzyeń álbo ty-
5:
dzyeń przy náucżycyelu potrwa/ zás do
6:
inſſego ſie pokwápi. Nye wyedzą po-
7:
dobno że ten kámyeń kthorego cżęſto z
8:
myeſcá poruſſa/ nye rad mchem obra-
9:
ſta rychło. Yáko tedy temu to kamye-
10:
nyu przygadza ſie/ ták też tem nye vſta
11:
wicżnem diſcipułom musi tho być/ iż
12:
gdy ſie cżęſto z náucżycyelámi frymár-
13:
cżą/ nic poyąć áni ſie náucżyć nye mo-
14:
gą. Obácżyć tedy ma tho ocyec á ſyná
15:
przy yednym náucżycyelu pomyęſzkać
16:
nyechay dopusći á roſkaże. Ale tho też
17:
przy tem áby y myedzy tákowemi kto-
18:
rymby miło było cżęſto á dobrze mo-
19:
wić po łáćinye. Tá rzecż yáko potrze-
20:
bna yeſt/ ták też ocyec ſyná tám ma zá-
21:
dáć á domá go nie dzyerżeć. Coż yeſſcże
22:
domowa náuká nic nye ſpráwi/ áby
23:
dzyecyę theż mogło nyeyáko o nyekto-
24:
rich rzecżách rozſądek dáć. Yako Quin
25:
tilianus mowi: Senſum ipſum qui cō-
26:
munis dicitur/ vbi diſcet cum ſe a cō-
27:
greſſu qui non hominibus ſolum ſed

strona: L3

1:
mutis quoque animalibus naturalis
2:
est ſegregarit. Tho yeſt/ wyádomosći
3:
poſpolitych rzecży kędy ſie ten może ná
4:
ucżyć/ ktory ſie od towárzyſtwá ludzi/
5:
ktore nye tylko ludzyam ále też y nye-
6:
mem źwyerzętam właſne yeſt/ oddali y
7:
odłącży. Yakoby rzekł/ żadney wiádo-
8:
mosći o rzecżách ten cżłowyek nye mo-
9:
że ſobye nábyć álbo náſpiżowáć/ ktory
10:
ſam tylko w kącye myęſzka/ nye máyąc
11:
żadnych ſchacek álbo towárzyſtwá z lu
12:
dźmi. Nic też nye może myeć rozſądku
13:
bo rozſądek z wyádomosći vraſta/ á
14:
wyádomosć s poſpolitowánya myedzy
15:
ludzi siły byerze/ gdy ſie ktho myedzy
16:
ludźmi ſchowa/ s kthorych rzecży ba-
17:
cżąc wſſytko ſobye zgromadza á w pá-
18:
myęć chowa/ wcżem potem mądrem
19:
ſie sſtáć musi.
Cicero 1. Officiorū.
Przeto tedy iż mądrosć
20:
zacne dobro yeſt dla tey cnoty/ kthora
21:
vcży wywyádowáć ſie rzecży prawdzi-
22:
wey/ to yeſt mądrosći. Potrzebá áby
23:
yeſliby kto wolą myał ná onę ſie zápo-
24:
moc/ chował ſie myedzy ludźmi. Co
25:
gdy obacży ocyec kożdy przypiluye w-
26:
tem/ áby ſyná zá młodu ná tho tám
27:
myeſce gdzye ich nyemáło ná thę rzecż

strona: L3v

1:
bywa zádał/ to yeſt/ do ſzkoły álbo ko-
2:
legium/ á iżeby go domá nye dawał v-
3:
cżyć/ nyechay ſie nye błaźni/ boć ża-
4:
dnego s tego pożytku/ áni on ſam
5:
áni ſyn nye poznáyą.
6:
Co zá náucżycyelowi rodzicy
7:
ſyná ſwego máyą w vcże-
8:
nye porucżyć.
9:
GDy ſyná ſwego yákyemu náucży-
10:
cyelowi rodzicy ná náukę wolą
11:
máyą dáć á zlećić/ nyechay rozu-
12:
myeyą/ iż rzecż dziwną á trudną ſobye
13:
zácżną. Abowim gdy go do ſzkoły przy
14:
wyodą/ nye inácżey by go znowu myeli
15:
krzćić/ á ná wſſelákye cnotliwe życye
16:
páſowáć/ álbo ſwyęćić chcieli. Ták yá-
17:
ko ná krzcye pirwſſym według ſlow ká
18:
płaná y inſſych kmotrow/ obyecał ſie
19:
wyárować pokus złych/ á odſtąpić zło
20:
sći/ grzechow/ y nierządu. Ták zás gdi
21:
wprog ſzkolny wſtępuye/ myſlić o tem
22:
ma wſſytkim iákoby to wypełnić mogł
23:
Dla cżego nábyć chce thákyey náuki/
24:
ktorąby wypráwił vmyſl ſwoy nye v-
25:
myeyętny/ á wſpomogł ſie ná wſſytko

strona: L4

1:
ná co ſie był krzcąc obowyązał. Prze-
2:
to tedy iż to yeſt nyemáła rzecż Bogu
3:
co obyecáć/ á to myeć álbo tego nábyć
4:
cżemby ſiebye podpárwſſy mogł wy-
5:
pełnić/ rodzicy nyechayby wyedzyeli iż
6:
nye ledá yákyemu náucżycyelowi ſyná
7:
ſwego/ thám do tey ſzkoły ná nábycye
8:
naczynya tego/ to yeſt náuki/ máyą od
9:
ſyłáć. Bo iż tego potrzebá áby kożdy to
10:
wypełnił/ co raz pánu bogu ſlubił. Po
11:
temu theż ma być náucżycyel/ ktoryby
12:
ná tho wſſytko drogę przeſlał á poka-
13:
zał/ áby to dzyecyę ktoreby wtem náu-
14:
ki náucżycyelá ſwego vżywáło/ doſzło
15:
tego łatwye ná co ſie yemu wręce pod-
16:
dáło. A iż to yeſt rzecż pewna że w ſzko
17:
le tego ſie dzyecyę ma náucżyć co po-
18:
winno będzye s ſiebye według wezwá-
19:
nya ſwego krzesćiyáńſkyego wydáć á
20:
pokázáć/ á domá gdzye tego nic nye ſly
21:
cháć ná to ſie nye zápomoże/ á ſnadź ſie
22:
zá ledwe pacyerzá náucży/ do tákyego
23:
náucżycyelá w náukę/ w pracą/ álbo
24:
w porucżenye ma ſie poddáć/ s ktore-
25:
go by wſſytko to/ zá máłą trudnoſcyą
26:
oſięgnąć y wycżerpnąć mogł. Co áby
27:
tho ſyn káżdego oycá odzyerżał/ ocyec

strona: L4v

1:
ſam s ſiebye ma wyedzyeć/ yákyegoby
2:
náucżycyelá ſynowi ſwemu zrządzić
3:
myał/ około cżego áby vmiał poſtępo-
4:
wáć/ náuki tákyey nyechay ſie náucży.
5:
W káżdem náucżycyelu the rzecży ma
6:
kożdy ocyec bácżyć niż ſyná ſwego do
7:
nyego przykaże. Naprzod áby náucży-
8:
cyel był dobrem á práwem kryesćiyá-
9:
ninem/ to yeſt/ obácżyć tho ma ocyec/
10:
yeſli ten preceptor ktoremu chce zlećić
11:
ſyná/ práwey wyáry yeſt/ á yeſli dobrze
12:
trzyma o wſſytkich ártikulech wyáry
13:
ſwyętey krzesćiyáńſkyey/ áby ſnadź yá-
14:
ko nye błądził/ á w wyerze ſie nye poty
15:
kał. Co yeſliby wſobye myał żeby ná
16:
wyárę chramał/ wyeleby wthem złego
17:
diſcipułowi náwárzył y ſzkody nábro-
18:
ił. Bo gdyby onego ſámego diſcipuł
19:
prace vżywał/ nye mogłby to być/ á-
20:
by ſie nyemyał/ nákázić/ á tákiem theż
21:
obłędliwem oſtáć yákiem yeſt ſam ná-
22:
ucżycyel. Co ſie przydawáło zá onych
23:
Heretikow/ Ariuſá/ Sámoſátenuſá/
24:
Mánicheuſá/ Serwetuſá/ Pelágiuſá/
25:
Celeſtinuſá/ y inſſych/ od ktorych iż o-
26:
błędliwemi ſámi byli/ diſcipułowye
27:
ſie pſowáli. Co nye bez przycżyny/ bo

strona: L5

1:
to zá tem idzye. Preceptor káżdy to co
2:
vmye y trzyma/ tegoż vcży żakow á v-
3:
cżnyow ſwych. Przeto thegoż nábywa
4:
diſcipuł/ co wyznawa náucżycyel/ yeſli
5:
preceptor yáko w náuce á w wierze my
6:
li y chramye/ po temuſz też y vcżeń o-
7:
błedliwem ſie sſtáć/ á ná wyárę vpá-
8:
dáć musi. Co iżby ſie to nigdy nye sſta
9:
wáło/ á obłędliwych ſie ludzi nye mno
10:
żyło káżdy ocyec zábyeży temu/ áby ſy-
11:
ná ſwego tákowemu cżłowyekowi nye
12:
zlecał. Wywyedzyeć ſie ma dobrze/ ye-
13:
ſliby ſie náucżycyel zgadzał s koſcyo-
14:
łem/ á cżego inák nye dzyerżał cżgo ko
15:
ſcyoł nyechce. Ku tey wſſytkyey rzecży
16:
ſlowá one Páná Kriſtuſowe mamy
17:
przywyesć á ſobye ye dobrze ná vmyſle
18:
rozlicżyć.
Mátth. 7.
Ktore ſą/ iż pan Kriſtus ná-
19:
pomináć racżył y przeſtrzegáć/ ábyſmy
20:
ſie chronili fałeſſnych á ſporſnych ná-
21:
ucżycyelow/ y owſſem kthorzy y duſſę y
22:
cyáło zágubić y zátráćić mogą. Zápra-
23:
wdę preceptor káżdy álbo náucżycyel/
24:
ktory wywyera w wyerze/ wtho może
25:
wprowádzić kożdego ſwego vcżnyá.
26:
Przywyedzye go ſwą náſſcżepyoną ná-
27:
uką nye tylko o ſzkodę cyáłá yego/ ále y

strona: L5v

1:
duſſe ſámey/ thák yáko ſam do pyekłá
2:
ſie doſtánye/ tą drogą theż diſcipułá
3:
ſwego záwabi. Otoż wtem ocyec kożdy
4:
ma myeć pilne ocży áby tákyemu w rę
5:
ce nye dawał náucżycyelowi ſyná ſwe-
6:
go/ ma wyedzyeć iż o zdrowye ták cye-
7:
leſne yáko y duſſne ſtárać ſie ma yemu.
8:
Lepyey iż ſie doſtánye z dobrego náu-
9:
cżycyelá do żywotá wiecżnego/ niżeliby
10:
tu ná tem ſwyecye nápiwſſy ſie odſſcże
11:
pyeńſtwá álbo błędu zá inſſemi Here-
12:
tykámi isć myał/ to yeſt/ ná to myeſce
13:
kędy żal á gryźyenye ſumnyenya pokąt
14:
cżaſu ſtáwáć będzye. Druga nye ledá
15:
żakowi álbo rybałtowi ſyná ſwego po
16:
lećić ma. W rzemyęsle poſpolicye gdy
17:
ná rzemyęſlo ktho dáye ſyná/ poleca go
18:
dobremu á byegłemu rzemyęsnikowi.
19:
Tem ſpoſobem też trzebá áby pátrzał
20:
ocyec żeby byegłemu á vcżonemu cżło-
21:
wyekowi dał wręce ſyná ſwego. Chceli
22:
áby ſie ſyn cżego náucżył/ náucżone-
23:
mu ma go oddáć/ głupić nic nye náu-
24:
cży/ gdy ſam nic vmyeć nye może/ yáko
25:
ono mowyą/ swinyá swinye náucżyć
26:
nye może. Filip Mácedońſki Krol gdi
27:
ſyná ſwego Alexándrá ná náuki myał

strona: L6

1:
wolą dáć/ żadnemu inſſemu Doktoro-
2:
wi onego nye polećił yedno Ariſtotele-
3:
ſowi/ cżłowyekowi bárzo vcżonemu/
4:
máyąc to ná bacżenyu/ iż trzebá vcżo-
5:
nego ná to/ áby mogł cżego náucżyć/ á
6:
on coby ſie vcżył náucżyć ſie cżego
7:
mogł. Ku cżemu nye bez przycżyny
8:
Quintilianus ná náucżycyele woła:
Lib. 2. Inſtitut. Orator.

9:
Pedágogowye ktorym zlecą yákye dzye-
10:
cyę ná wyucżenye tego nyechay napir-
11:
wey pilnuyą/ áby álbo náucżonemi by-
12:
li/ ábo żadney náuki o ſobye nye dzyer-
13:
żeli. Abowimći nic nyemáſz gorſſego
14:
nád te/ ktorzy gdy ledwo obyecádłá zá
15:
kusili/ fáłſſywe o ſobye mnimánie w v-
16:
myenyu wzyęli. Naydzye tákowych do
17:
ſić/ ktorzy nic nye vmyawſſy/ ſadzą ſie
18:
ná wyelkye rzecży/ będąc proſtemi ża-
19:
kámi kokoſſą ſie by kokoſz ſámá nád
20:
ſwemi yáycy/ s kthorych ſie tylko kur-
21:
cżętá á nye orłowye wylągáyą. Nic
22:
nye vmyeyą á wżdy chcą áby o nich co
23:
trzymano żeby myeli vmyeć. Ale ocyec
24:
káżdy pilowáć tego ma/ áby tákiem ſy-
25:
ná ſwego nye polecał/ nye záraz onego
26:
oddáć/ ále pirwey ſie wywyedzyeć ma
27:
komuby go oddáć myał. Tákći vcżynił

strona: L6v

1:
był Piteus ktory Thezeuſowi Konni-
2:
deſa preceptorá ku náuce był zyednał.
3:
Ták też Piteus Achileſowi Fenicen/ y
4:
ſámey pámyęći dziſieyſſey Oswyecony
5:
á práwy Krol Węgyerſki tem obycżá-
6:
yem nábył ſobye preceptorá Nouikám
7:
pianuſá cżłowyeká vcżonego. Wyel-
8:
możny pan Lukaſz z Gorki ſlawney pá
9:
myęći pan Poznáńſki ſynom ſwym/ ye-
10:
go Miłosći pánu Lukaſſowi/ y An-
11:
drzeyowi/ y pánu Stániſlawowi nye
12:
podleyſſego náucżycyelá też był doſtał
13:
Euſtáchiuſá Trepkę/ kthory yáko Fe-
14:
nix Achileſowi nye tylko w mowye/ w
15:
náuce/ ále też y w ſpráwách/ w obycżá
16:
yách wodzem był. Ták też ten vććiwy
17:
á vcżony cżłowyek Trepká ná to wſſy-
18:
tko wyodł ſyny Páná Poznáńſkyego
19:
nyeboſſcżyká/ cżłowyeká myedzy naro-
20:
dy záwołánego. Zá co zna Bog po-
21:
winnosć yemu dobrodzyeyſtw á oddá-
22:
nya myáłaby zacna vrosć/ ták yáko też
23:
inſſy zwykli byli cżynić náucżycyelom
24:
ſwym/ s ktorych náukę á wychowánya
25:
dobre á poważne odzyerżawáli. Wſpo
26:
mnyę też tu Nádárzyckiego precepto-
27:
rá yego Miłosći páná Iároſá z Bru-

strona: L7

1:
dzowá Woyewodzicá Lęcżyckyego/
2:
ktorego nyeboſſcżyk ſlawney pámyęći
3:
pan Mikołay Iárund Woiewodá Lę
4:
cżycki ocyec dziſieyſſego páná Iároſá
5:
z Budzowá Woyewodzicá Lęcżyckie
6:
go/ dla oſobliwego yego ćwicżenya á
7:
náuki nád inſſe wybrał. Ten y inſſy kto
8:
rem tu wymyenił/ iż byli godni thego
9:
vrzędu vcżyć ták wyelkye/ zacne/ á zá-
10:
wołáne panyętá/ ſluſſnye theż było ná
11:
to ich wezwano. Cżegoby też inſſy ná-
12:
ſládowáć myeli/ á wyedzyeć iż nye ledá
13:
żakowi trzebá oddáwáć ſyná. Tráfia
14:
ſie tákich náucżycyelow doſić/ ktorych
15:
ſie nyeſtátek á nyerząd wſſytek trzyma
16:
ktorych trzebá ſie ſtrzedz nyepomáłu.
17:
Bo gdyby do nyego dał ſwe dzyecyę/
18:
tákich ſie też obycżáyow od nyego ná-
19:
piye. Yáko ono mowyą/ ſkim nyerząd
20:
nym gdyby kto myęſzkał/ ſtáć ſie theż
21:
ſam musi nyerządnem. Według oney
22:
dawney przypowyesći: Yeſli będzyeſz
23:
myęſzkał s chromym/ ſam ſie nye náu-
24:
cżyſz chodzić. Coż yeſli ocyec da ſyná do
25:
náucżycyelá nyeuká ábo proſtego żaká
26:
á pipi/ yáki będzye náucżycyel táki di-
27:
ſcipuł. Náucżony náucżycyel vcżone

strona: L7v

1:
vcżnye pocżyni/ á proſty proſte. Nye-
2:
chayże tedy ocyec minye nyeuká/ á ſyná
3:
ſwego odda vcżonemu yákyemu/ iżeby
4:
ſie to ſtáło/ á możno też rzec o ſynye/
5:
nye prozno ſie vcżył/ áni w náuce wy-
6:
dał preceptorá ſwego. Trzecya bácżyć
7:
też to ma ocyec/ áby tákyemu náucży-
8:
cyelowi nye zdawał dzyecyęcyá ſwego/
9:
kthoryby był złych á grubych obycżá-
10:
yow/ możeć to być/ iżći náucżycyel bę-
11:
dzye myał co w głowye/ ále yeſliby oby
12:
cżáynem nye był nye ſtałoby to zá tho.
13:
Gdy nye tylko náuką náucżycyel diſci-
14:
puły ſwe opátrowáć ma/ ále theż na-
15:
wyęcey obycżáymi dobremi. Náukáć
16:
bowim bez obycżáyow yeſt yákoby noż
17:
bez okłádzin/ ktory yednem ſlowem zo-
18:
wą brzeſſcżot/ á przetho yáko do nożá
19:
trzebá okłádzin/ ták do náuki obycżá-
20:
yow/ y wthen cżás diſcipuł pozna że
21:
nyeco poſtępkow vcżynił w nauce/ gdy
22:
cżyſcye obycżáynem będzie/ á yeſliby o-
23:
bycżáyow nyemyał/ álbo onych myeć
24:
nye będzye/ wyęcey zbędzye niż nábę-
25:
dzye/ álbo wyęcey zgłupyeye niżby ro-
26:
zumu nábył. Według onych ſlow łá-
27:
ćińſkich: Qui proficit in literis et de-

strona: L8

1:
ficit in moribus/ plus deficit quam
2:
proficit. A ſnadź pirwey obycżáyow
3:
niżli kyedy náuk máyą ſie dzyeći vcżyć/
4:
według ſlow Seneki/ ktory ták powiá
5:
da:
Epiſt. 77
Pirwey ſie vcż obecżáyow potem
6:
mądrosći/ kthory bez obycżáyow/ do-
7:
brze żaden ſie vcżyć nye może. Toć też
8:
Quintilianus chcyał myeć po náucży-
9:
cyelách/ aby byli dobrze obycżáynemi/
10:
żeby ich nyeforemne obycżáye nye ſzko-
11:
dziły diſcipułom.
Quintilianus Inſtitut. Orator. lib. 1.
Yáko był Leonides
12:
preceptor Alexándrá theż ſkáźił/ że y
13:
wten cżás gdy Alexánder był vroſłym
14:
cżłowyekyem/ nye mogł ſie obácżyć áni
15:
odyąć onem wyſtępkom á nyeobycżá-
16:
yom/ ktorych ſie był zá młodu Leo-
17:
nideſá nápił y náucżył. Dzis tedy iż o-
18:
bycżáye inſſe náſtáły/ według thego/ iż
19:
co dáley thym rzetelny á ſubtelny/ po-
20:
trzebá tákyego náucżycyelá/ kthoryby
21:
ſie vmyał przyſtoſowáć/ á diſcipułá
22:
ſwego ku temu wyesć yáko dzis noſſą/
23:
tho yeſt/ poććiwych obycżáyow á terá-
24:
znyeyſſych ma mu dodáwáć/ vcżyć go
25:
yákoby ſie myał z oſobná ku káżdemu
26:
myeć/ thák ſlowy yáko cżapką á vkło-
27:
nem. Co wyęcey iż nyeobycżáynosć zá-

strona: L8v

1:
myka wſobye inſſe wyſtępki á ſproſno-
2:
sći/ yáko piyańſtwá/ zuchwálſtwá/ ko
3:
ſterſtwá/ friyerſtwá/ wyárowáć ſie ma
4:
ocyec káżdy áby yákyemu leyowi álbo
5:
tákyemu ktoryby dobrze gráć álbo w
6:
yedennaſcye ſiedm myotáć vmyał/ ál-
7:
bo ktoremuby też podwiká pachnęłá/
8:
ktoryby też rad ſie wádził á ná gus go
9:
nił/ áby tákyemu nye zlecał ſyná. Bo
10:
yákoć ſyn będzye myał tákyego náucży-
11:
cyelá/ kthory będzye rad ná kuffel pá-
12:
trzał/ diſcipuł też nie wyda wtem pre-
13:
ceptorá/ będzye theż dobrze ſpełnyał.
14:
Nye zuchwálcowi też yákyemu áni ko
15:
ſternikowi/ ále ſtátecżnemu cżłowye-
16:
kowi á pilnemu potrzebá áby wręce
17:
dał. Ná oſtátek ma też to obácżyć w
18:
náucżycyelu/ áby nye tákiemu ſyná ſwe
19:
go porucżał/ kthoryby yedno zapłátę
20:
chcyał myeć/ á thego diſcipułowi nye
21:
ſprziyał żeby s ſiebye náucżonem ſie
22:
sſtáć mogł. Naydzyeć tákich ná ſwye-
23:
cye nyemáłe páſmo/ ktorzy nye życżą te
24:
go vcżnyom ſwym/ áby ſie cżego dobre
25:
go náucżyli/ yedno żeby od nich kwár-
26:
tały dobre á ſpełne bráli. Cżytáć bę-
27:
dzye nyechcący/ ále yedno áby odbył á

strona: M

1:
przedſię ſwe págá denári myał. Wyęc
2:
y wtem theż ocyec káżdy oſtrożnosć á
3:
opátrznosć ſwą okázáć ma. Tu nyeco
4:
potrzebá ktemu przypomyonąć iſcye
5:
pożytecżnego á potrzebnego. Odpo-
6:
wyedzyałby kto/ á gdzyeſz bych ya po-
7:
tráfić myał á nálesć thákyego náucży-
8:
cyelá/ ktoryby to wſſytko wſobye myał
9:
co tu námyenyaſz. Latwye ktemu od-
10:
powyedź ſtánye ſie. Szukáć go á do-
11:
wyedzyeć ſie o nim gdzyeby był y myę-
12:
ſzkał. Dzis yeſt tá nyeopátrznosć mye-
13:
dzy ludzmi/ dla nakłádu ledá gdzye dá
14:
yą dzyeći do ſzkoły áby yedno nye wye-
15:
le nákłádáć. Pożytecżnyeyſſać yeſt dáć
16:
ná wyelkye myeſce ſyná ná náuki/ niż
17:
go w myáſtecżku przy Bákalarzu bá-
18:
wić/ kędy ſie yedno ná rybáldią álbo ſe
19:
kundánią ſadzi/ á o náuki nyedba.
Studia mercatura quaedā et negociatio.
Ro
20:
wnye náuki ſą yákoby kupyectwá. Ku
21:
pyec gdy po kupyą yezdzi/ ná dobre
22:
myeſce choć dáleko przewoźi ſie. Nye
23:
żáłuye prace áni dálekyey drogi/ by
24:
tylko kupyą dobrą á pożytecżną odzier-
25:
żał. Tem ſpoſobemby theż myáło być
26:
myedzy ſyny kthorzyby ſie chcyeli cżego
27:
dobrego vcżyć. Złeć tárgi bywáyą ná

strona: Mv

1:
to w myáſtecżkách/ lepſſe gdzye indzye
2:
kędy dobrzy krámárze/ od ktorych ku-
3:
pyey dobrey/ to yeſt/ náuki ſobye może
4:
káżdy vtárgowáć á doſtáć. Thoć było
5:
przed tym v inſſych ludzi/ żeć ſláli ſyny
6:
ſwe do dobrych ſzkoł. Yáko Rzymyá-
7:
nye zwykli byli do Aten ſláć ſyny ſwe.
8:
Dzis też do Krákowá/ álbo do Włoch
9:
álbo do Nyemyec. Prawdáć yeſt iżći y
10:
w Polſſce okrom Krákowſkyey Aká-
11:
demiey ſzkoły ſą/ ále o toć idzye kędyby
12:
był dobry preceptor. Szukáć go tedy
13:
będzye ocyec káżdy/ ktoremuby ſyná po
14:
lećił vcżyć. Te rzecży ocyec káżdy yeſli-
15:
by pámiętał/ doſtánie ſyná vcżonego.
16:
Yáko wyele rodzicy máyą ſy-
17:
nowi ná náukę nákłádáć.
18:
IZ dziſieyſſych cżáſow ludzie w-
19:
dáli ſie ná bárzo zbytnye á v-
20:
bezmyerne zbyeránye á náby-
21:
cye pyenyędzy/ bogactw/ thu-
22:
dzyeſz máyętnosći/ dla cżego ſnadź nye
23:
tylko ſámi o ſobye własną pracą/ ále
24:
theż y o ſwych dzyatkách ſtáránye ná
25:
ſtronę odepchnęli/ zda ſie rzecż być po-

strona: M2

1:
trzebna á pożytecżna náuką nyeyáką y
2:
piſánim/ żeby to mogło ſie im zgánić/
3:
vyąć/ á yákoby cżem myerźyonem oſy-
4:
páć. Krates yeden cżłowiek zwykł był
5:
ná nyekthore ludzi wołáć:
Plutarchus de educatione puerorū.
Co cżynicye
6:
ludzye ktorzyſcye ſie około nábycya tyl
7:
ko pienyędzy zábáwili/ á około wáſſych
8:
ſynow ktorym pyenyądze zbyeracye ża-
9:
dney práwye pilnosći nye cżynicye. Te
10:
ſlowá kthore Krates won cżás w v-
11:
ſtách myewał/ iſcye dzis może tho nye-
12:
ktorym ná ocży wyrzucáć. Ktorzy wo-
13:
lą pyenyądzmy myęſzkow doſypowáć/
14:
álbo ſkárbow dokłádáć/ niż dzyatkam
15:
ſwym o rozum náuką ſie poſtháráć.
16:
Wyęcey ſobye dziſia drugi ná tym ła-
17:
mánym ſwyecye waży gromády pyenyę
18:
dzy/ gdyby ich kupámi nálicżył/ niżeli
19:
rozum ſyná ſwego kthoremu mogłby
20:
go doſtáć/ kiedyby trochę pyenyędzy v-
21:
ſypał/ á ná náuki yemu náłożył. Mye-
22:
dzy poſtronnymi ludźmi zwycżay then
23:
yáko ſi ſtárádawná wſſcżął/ thák ſie
24:
yeſſcże ſtárzeye y trwa że oycowie kto-
25:
rzy po ſynyech ſwych nyeyákyey poćye-
26:
chy docżekáć wolą máyą ábo prágną/
27:
ná náuki im nakłádu nye żáłuyą żeby

strona: M2v

1:
yedno náuki yákyey doſtąpili nye cyężą
2:
ſobye onym doſypowáć. Tenći zwycżay
3:
yeſt v Włochow/ Fráncuzow/ á ſnadź
4:
nawyęcey v Nyemcow/ bo ći prawye
5:
zápaláyą ſie ná náuki vććiwe y rzemie-
6:
nyá nye żáłuyą thám oycowye ſynom
7:
ſwym pocyęgáć. Nye thák yáko v nas
8:
Polakow płácżypyenyądzow bárzo do
9:
ſić/ ſnadź drugi woli ſie zá ſſeląg álbo
10:
zá groſz dáć vkrzyżowáć/ á niżeliby go
11:
myał vdzielić ná náuki ſynowi ſwemu.
12:
A coż yeſſcże o złothy yeden álbo kilká
13:
dzyeſiąt/ zápámyętałby ſie podobno y
14:
wpádłby w roſpácz/ dumáyąc ták tho
15:
ná ſwym vmyſle/ á cożby to zá nakład
16:
myał być siłáćby to/ długomći ya ná
17:
tho robił. Wcżem podobni ſą onym/
18:
kthorzy ácż potrzebá im yeſt wydáć/
19:
przedſię iż im żal/ nye smyeyą: y kyedy
20:
yuż dáć álbo doſiądz/ tedy pocżąwſſy
21:
bráć żás położą/ cżyniąc to ná rázow
22:
kilká/ dla cżego y potrzebę ſwą wolą
23:
opusćić/ á pyenyędzy nye ruſſáć álbo
24:
nye vymowáć. Thák też ſkąpi rodzicy
25:
wolą ná co inſſego dobyć z myęſzká ná
26:
piwo álbo ná co inſſego co ſwyátu ſlu-
27:
ży/ niżby myeli ſynowi dobrze vcżynić/

strona: M3

1:
onego ná náuki s kilká dzieſiąt złotych
2:
wypráwić/ álbo s tylem ileby potrze-
3:
bá było. Wſpomyonę tu dziſieyſſy ſpo-
4:
ſob nakłádu tego/ ktory cżynyą rodzi-
5:
cy ná ſyny ſwe gdy ye do ſzkoły dáyą.
6:
Przez wſſytek kwártał ocyec nyechce
7:
ſie wyęcey wydáć/ yedno dwyemá gro-
8:
ſſmi álbo trzemá chce odbyć/ dzyerżąc
9:
ſie zwycżáyu yákoby poſpolitego/ intro
10:
itales dwá pyenyądzá/ kretales pye-
11:
nyądz/ remiſsionales ſſeląg/ á precium
12:
kwártálne dwá groſſá. Nád ten zwy-
13:
cżay yeſliby ktori náucżycyel chcyał go
14:
wycyęgáć/ będzye ſie oglądał ná pier-
15:
wſſy/ by ná yáką vſtáwę á práwo/ mo
16:
wyąc: á ták dawno yeſt dwá groſſá ná
17:
kwártał. Nowaby to byłá ták wyele
18:
dáć/ nye dam wyęcey/ yedno yáko yeſt
19:
obycżay/ y będzye ſie o to tárgował by
20:
o konyá álbo rzecż yáką inſſą. Wſpomi
21:
náć też tu przy tem będzye/ bych myał
22:
dáć tálar álbo złoty/ wolę zań co ku-
23:
pić/ álbo wyęc párobká álbo ſlużebni-
24:
ká chowáć/ ktoremu bych złoty ná ſu-
25:
che dni płáćił. Yákoby yeden cżłowyek
26:
gdy do Ariſtipuſá ſyná ſwego ná vcże-
27:
nye przywyodł/ ſpytał go coby chcyał

strona: M3v

1:
myeć zá zapłátę od náuki. Ariſtipus
2:
powyedzyał tyſiąc groſſy. On cżłowiek
3:
zádziwił ſie y rzekł: O wyele to/ á ku-
4:
piłbych ſnadź ſlugę nyewolniká yákie-
5:
go zá to. Ariſtipus záſię/ wyęc będzyeſz
6:
myał dwu nyewolniku/ y thego ſyná zá
7:
ktorego mi zápłáćiſz y drugiego ktore-
8:
go kupiſz. Ktoremi ſlowy vſſcżknął tu
9:
Ariſtipus onego cżłowyeká ktory ták
10:
ſobye ważył ſyná náucżonego yáko nie-
11:
wolniká chłopá/ gdi powiedzyał/ zá to
12:
bych nábył ſlugi niewolnego. Nye wie
13:
dzyał then cżłowyek iż náuki nye może
14:
kupić żadnemi pyenyądzmi/ yedno w-
15:
żdam potrzebá áby themu co vcży ſlu-
16:
ſſna zapłátá byłá. Wcżem nyegodna
17:
rzecż yeſt áby kto tę zapłátę ktorą cży-
18:
ni náucżycielowi zá ſyná/ myał rownáć
19:
á ſkłádáć z zapłátą ſtą kthorą wydáye
20:
grábárzowi álbo chłopu yákiemu nye-
21:
wolnemu. Nye dobrzeć powyedzyał
22:
on cżłowyek/ iż zá to práwi nábył bym
23:
nyewolniká. Ná co mu też odpowye-
24:
dzyał Filozow/ dwu tedi będzyeſz miał
25:
nyewolnikow y ſyná y tego ktorego ku
26:
piſz/ około cżego wżdam ták rozumyał
27:
Ariſtipus iżći ſie żaden z náuk nye ſta-

strona: M4

1:
wa nyewolnikiem/ bo yáko náuki wol-
2:
ne ſą á vććiwe/ ták też tego ktory ſie w
3:
nich obiera/ wolnego á vććiwego ſprá-
4:
wuye. Ale iż on cżłowiek yáko proſtak
5:
ták rozumyał/ poſtąpił mu tego y rzekł:
6:
Wyęc dwu będzyeſz myał nyewolni-
7:
kow y ſyná y tego ktorego kupiſz. Yáko
8:
by rzekł/ iż ták rozumieſz że zá tho mo-
9:
żeſz kupić nyewolniká/ wyęc dwu nye-
10:
wolnikow doſtányeſz y ſyná od ktorego
11:
mi zápłáćiſz gdy go będę vcżył y dru-
12:
gyego ktorego ſam zá tákye pyenyądze
13:
nábędzyeſz. Ktorych wżdam ſlow ye-
14:
ſſcże dobrze wyrozumyenye poyąć ma-
15:
my. Rzekłby kto gdy Ariſtipus powiá
16:
da/ że dwu nyewolnikow doſtányeſz y
17:
thego odemnye yáko ſyná y drugyego
18:
ktorego kupiſz/ á wyęc tu Ariſtipus tá
19:
kiem był że ſwą náuką myał cżiye ſyny
20:
nyewolnikámy cżynić/ ábo ony nye wol
21:
ną/ ále nyewolną náuką zápráwyáć.
22:
Odpowyedz tego káżdy dáć może/ iż yá
23:
kom pirwey położył/ Ariſtipus rzecż
24:
ſwą s powyesći onego oycá ſtoſuye/ y
25:
wedle nyego onę cżyni/ á nye według
26:
ſwego mnimánya ábo rozumu. Boć on
27:
yáko Filozow wyedzyał iż ćwicżenya

strona: M4v

1:
w náukách wyzwolonych nyepoſpolite
2:
ſą/ á iſcye ſámo błogoſláwyeńſthwo
3:
ſnich ſie wyſadza. Dla cżego też przed
4:
tem nyewolnikom ſie nye godziło/ áni
5:
wolno było vcżyć thákich náuk yedno
6:
wolnym á ſláchetnym/ od cżego y dzis
7:
náuki máyą to v łáćinnikow doſtoyeń-
8:
ſtwo że ye zową Artes liberales/
Artes liberales.
tho
9:
yeſt/ wolne ſlácheckie/ że nie nyewolni-
10:
kom ále wolnym ludzyom wyelce przy-
11:
należą y przyſtoyą. Wyęc Ariſtipus iż
12:
to ták yeſt nye był tákiem áby on ſwą
13:
náuką myał záráżáć yákiem nyewol-
14:
ſtwem/ y owſſem tákiem był/ że náuką
15:
z nyewolniká mogł vcżynić wolnego/
16:
gdy ſie to ták sſtáć może/ á nye z wol-
17:
nego nyewolniká/ bo náuká po themu
18:
nye yeſt. Yáko tedi náuká káżdego wol-
19:
nym vcżyni/ ták ten ktori náuki pátrzy/
20:
y inſſych oney vcży yáko był Ariſtipus
21:
Filozow. Ale iż ocyec ktory ſie o náu-
22:
kę z Ariſtipuſem tárgował tákiem był
23:
proſtakyem á nyeukiem/ że thego roze-
24:
znáć áni roſtrzygnąć nye vmyał co yeſt
25:
nauká/ á yákye też ma być nágrodzenie
26:
temu kthory náuki vcży á oną inſſe zá-
27:
práwya. Ariſtipus vſlyſſawſſy woło-

strona: M5

1:
wy głos s cżłowiecżych vſt/ kupił bych
2:
práwi nyewolniká zá tho cobych tobye
3:
zá náukę od ſyná dáć myał. Rzekł dwu
4:
tedy nyewolnikow doſtányeſz. On cżło-
5:
wyek ſamći ſobye lekce ważył náuki/ iż
6:
podobno nigdy s krewnych ſwych mu-
7:
ſiał nye myeć żadnego cżłowyeká vcżo-
8:
nego á godnego/ ſam też podobno do-
9:
má ſie w barłogu myedzy swinyámi
10:
chował. A iż thego nye rozumyał co
11:
náuká yeſt/ nye wyedzyał też coby myá
12:
łá być zá náukę odpłátá/ y owſſem nye
13:
wyedzyał co á yáko myał przerzec gdy
14:
mu Ariſtip powyedzyał. Bo by ſnadź
15:
był wyedzyał/ ták głupye á nicżemnye
16:
nye przerzekłby był. Toć też yeſt v nas
17:
Polakow nie tylko v trochę zámożnych
18:
ludzi/ ále y práwye v pánow ſámych/
19:
yáko sláchty/ gdzye nye tylko pyenyą-
20:
dze ſą/ ále też y gumná nápráwyone y
21:
náſádzone brogámi ſtoyą. Yákoż tedy
22:
w vmyſlech ludzi tych tá żądza zárodzi
23:
łá ſie/ że nic wyęcey nye roſkoſſuye/ nic
24:
bárzyey nye chłodzi/ yedno pyenyądze
25:
myeć/ ſkárby gromádzić/ imyoná kupo
26:
wáć/ goſpodárſtwá nábywáć. Ták tá
27:
rzecż z źyębnęłá y zwątláłá/ á práwye

strona: M5v

1:
wywyetrzáłá ſynom áby do rozumu po
2:
mogli/ ony ná náuki nakłádem ſluſſnē
3:
kthoremby ſie yedno wychowáć mogli
4:
náłożyli. Wyelkie wzgárdzenye y podłe
5:
ważenie náuk zyęło dzis vmyſly ludzkie
6:
Siłá tákich znaydzye/ ktorzi wolą ſwiá
7:
tá zbythecżnego pátrzáć niż náuk/ dla
8:
cżego cyęſzko też im bywa ná ſyny áby
9:
ſie náuk vcżyli náłożyć. Nye rozumye-
10:
yą podobno że náuká droga rzecż yeſt/
11:
y táka do ktorey potrzebá nyemáło mo
12:
nety/ nyemáło groſſy á złotych. Obá-
13:
cżyć to máyą rodzicy iż zá tanyą kupią
14:
máłe też pyenyądze idą. Ale náuká nie
15:
yeſt tákowa kupya áby nye byłá godná
16:
wyelkich pyenyędzy. Przecż że tedy nye
17:
yeſt ten náucżycyel godzyen dobrych ſu
18:
chedni/ gdy dobrą kupyą ma. A ſnadź
19:
káżdy ocyec kthory ſyná ſwego zá dzye-
20:
ćińſtwá yeſſcże nye zápomoże tem yár-
21:
márkyem/ radby yey pothym zapłáćił
22:
by wyedzyał yáko nadrożey yedno yuż
23:
będzie pozno. Przeto niechay wten cżás
24:
pokąt ſyn może náuki nábyć kożdy o-
25:
cyec cżyni/ áby ſynowi náłożył/ tyle ile
26:
by potrzebá było. Nyechay nye żałuye
27:
wyſypáć/ potem gdy też ſyn cżego ſie do

strona: M6

1:
brego náucży/ zás dołoży á doſypie. A-
2:
le łatwyeć pyenyędzy doſtáć/ á ſnadź
3:
ledá ná cżym tedy ſie pyenyądz zerwye/
4:
zás náuki nábyć álbo naucżonym ſie
5:
sſtáć bárzo trudno bywa.
Náuká by hándel.
Prawdáć
6:
yeſt iżći náuká yeſt by yáki hándel á ku
7:
pyectwo/ á yáko kupcy práwi po kupią
8:
y zá morze záyeżdzáyą/ ták ći ktorzy ch-
9:
cą co vmyeć/ álbo do Włoch/ álbo do
10:
Fráncyi/ álbo do Nyemyec/ álbo wyęc
11:
s Polſki do Krákowá ná náuki ſie bye
12:
rzą. Yedno wżdam roznosć wtem yeſt
13:
nyemáła/ kupi łatwye nábędzie nye tyl
14:
ko zá pyenyądze/ ále też y zá wymyánę
15:
yáko żyto/ len/ y inſſe rzecży. Náuki
16:
zás yedno z łáſki Bożey/ á pilnosći te-
17:
go ktory ſie vcży/ gdzie wżdam potrze-
18:
bá nakłádu nyemáłego/ áby tám gdzye
19:
by myęſzkał vcżąc ſie pomyęſzkáć mogł
20:
A com położył iż náuki z łáſki Bożey á
21:
pilnosći ludzkyey może nábyć/ dla te-
22:
go ták to rozumyem/ iż ſą tácy náucży-
23:
cyele/ ktorzy wyedząc náukę rzecż być
24:
poććiwą/ áby yey ſnadź tárgyem yá-
25:
kiem rzemyęsnicżem nye ſſpáćili/ prze-
26:
to dármo yey vcżnyom ſwym vdzieláyą
27:
cżego nye vcżyni żaden kupyec/ bo kupi

strona: M6v

1:
nye da dármo/ yedno zá pyenyądze/
2:
według onego rymowánya/
3:
Chceſz krámárzem oſtáć/
4:
Maſz kupcowi nádkáć.
5:
Prze Bog nic nye weźmyeſz/
6:
Aż niądzę mieć będzieſz.
7:
Inák záſię záchowa ſie w nyektorych
8:
náucżycyelách/ yeſliby prosił dla páná
9:
Bogá áby ſie v nyego vcżył/ myeć tho
10:
kożdy bez wątpyenya będzye. Cżego w-
11:
żdam doględáć trzebá/ áby y bogátych
12:
oycow dzyatki w imię Páńſkye/ to yeſt
13:
dármo nye nápyeráły ſie vcżyć. Thych
14:
ſnadź nyema żaden náucżycyel prziy-
15:
mowáć/ bo yego ocyec iż ma ná co in-
16:
ſſego/ á to ná piwo/ ábo vbyory/ przecż
17:
by theż nyemyał myeć naucżycyelowi/
18:
gdy ſtego żywye y ſtego ſobye kſięgi/ o-
19:
dzyenia ſpráwuye/ dla ktorego wycho-
20:
wanya yego/ nye ma mu żadeu żáło-
21:
wáć/ co yego yeſt. Yeſliże thedy ocyec
22:
káżdy ſſcżodrobliwy yeſt/ á łáſkę ſwą
23:
okázuye przećiw inſſem. Záprawdę nie
24:
ma też zápámyętáć náucżycyelá thego
25:
ktory mu ſyná vcży rzecży tych s ktho-
26:
rych ocyec ſam może potym powſtáć/ á
27:
záwołánye dobre myeć/ pocyechy zná-

strona: M7

1:
cżney docżekáć. Mowi ták piſmo: Di-
2:
gnus eſt mercenarius mercede/ to yeſt
3:
godzyenći yeſt kożdy zapłáty/ iſcye ná-
4:
ucżycyel iż o rozum diſcipułom ſie ſwo
5:
im ſtára/ ma myeć od káżdego dobre
6:
nágrodzenye. Sokrátes thák powye-
7:
dzyał: Potrzebá áby náucżycyele do-
8:
bre zapłáty bráli od vcżnyow ſwych á
9:
od ſmyſlnych wżdam/ iż wyele ſie á bár
10:
zo vcżą dobrze/ od twárdych záſię iż o-
11:
koło nich wyelkye ſtáránie á prace wy-
12:
rządzáyą. Yáko thedy dobrze gdy pan
13:
łáſkaw ná ſlużebniki ſwe y one cżęſto
14:
opatrza/ ták też godzi ſie áby ná thego
15:
cżłowyeká ktory mu ſyná álbo prziya-
16:
cyelá vcży/ myał bácżnosć. Iż tedy tę
17:
rzecż ktorąſmy teraz wtem położenyu
18:
przed ſię wzyęli/ zámknyemy krotko/
19:
vcżynyem doſić themu o co rzecż idzye.
20:
To yeſt rodzicy gdi ſyná ſwego ná náu-
21:
ki chcą dáć/ nyechay ſobye rozważą iż
22:
potrzebá będzye áby ye dobrym nakłá-
23:
dem opátrzyli/ nye dwyemá groſſmi ál
24:
bo cżterzemá/ ále ileby ſie godziło/ á
25:
wſtyd wocży nye wpadał. To yeſt/ ye-
26:
ſli ſyná dobrze wypráwiſz/ ſyn ſie bę-
27:
dzye dobrze vcżył. A záprawdę siłá

strona: M7v

1:
ználaſlby tákowych dzyeći y młodzyeń-
2:
cow ktorzyby ſie rádzi vcżyli/ á nye mo
3:
gą myeć o cżym. Haud facile emergūt:
4:
quorum virtutibus res anguſta ob-
5:
ſtat domi/
Paupertas muſas macerat.
to yeſt/ trudno ſie ten mło-
6:
dzenyec ma sſtáć cżym godnym álbo v-
7:
cżonym kthoremu domá nyedoſtátek
8:
wyelki záſtąpił ábo zá ſſyyę biye. O yá-
9:
koż to ſwyát łamány y nyeobácżny. Pá
10:
nowye kthorzy máyą ſie dobrze/ máyą
11:
też s cżego doſiądz/ wolą komu inſſe-
12:
mu s ktorego ſie nic nye záwyąże/ dáć/
13:
dárowáć/ náłożyć/ niż kthorego mło-
14:
dzyeńcá ná náuki wychowániem yá-
15:
kiem opátrzyć. Ocyec opusći/ bliźni o-
16:
pusći/ ſkądże ma wzyąć/ s cżegoż ma te
17:
go sláchetnego dáru á dobrá wyelkye-
18:
go náuki doydż á doſtąpić. A wſſák ná
19:
tem ſwiecye náturá ſpráwiłá zobopol-
20:
ne dobrá á máyętnosći s cżego ten kto-
21:
ry ma niemáyącemu vdzielić á vżycżyć
22:
myałby y yeſt powinyen. Ale dzis by
23:
krwią płákał/ żaden dármo nic/ á dali
24:
co to yuż chce áby mu zá to poddánym
25:
ſie sſtał/ á ná wyeki wyekom vſlugo-
26:
wał. Przeto tedy yáko máło ſſcżodro-
27:
bliwych á łáſkáwych ludzi/ ták też má-

strona: M8

1:
ło vcżonych. Woli ſobye drugi ſthan
2:
ſwoy á záwołánye huyámi á wykrzyká-
3:
mi by zábiyakámi grodzić/ niż ludźmi
4:
godnemi á porządnemi/ s ktorychby ſie
5:
y pożytek y zacnosć nyeyáka sſtáć mo-
6:
głá. Ale puſſcżam tho ná ten cżás.O-
7:
cyec záſię yeſli náucżycyelowi dobrze
8:
opłáći/ náucżycyel ſie pilnyeyſſym ſtá-
9:
nye. Pátrzże tedy ábys płáćił według
10:
tego coby ſie godziło/ áby ſyn od náu-
11:
cżycyelá y náucżyć y sſtáć ſie náucżo-
12:
nym mogł/ boć tho zá tem/ iż mam
13:
prawdę rzec/ idzye.
14:
Yáko długo ma ocyec dzyer-
15:
żeć ſyná ná náukách.
16:
CYcero w ſięgách yednych kthore
17:
po łáćinye zowyą Officia (to yeſt
18:
o ſpráwach/ wedle kthorychby ſie
19:
káżdy cżłowyek ná ſwyecye rządzić
20:
myał) piſſąc do ſyná ſwego Márkuſá
21:
ktory w Atenách ſtudował/ nápomi-
22:
na go temi ſlowy áby Filozofiey ſie od
23:
Krátipuſá vcżył/ mowyąc:
1. Officiorū in praefatione.
będzyeſz ſie
24:
vcżył od tego naprzednyeyſſego Dokto
25:
rá Krátipuſá pokąt będzyeſz chcyał/

strona: M8v

1:
ále ták długo będzieſz myał chcieć po-
2:
kąt nye poznaſz żes nyeyáko w náuce
3:
poſtąpił. Z ktorych ſlow náuká tháka
4:
nam vraſta/ że dotąd vcżyć ſie potrze-
5:
bá áż będzye znáć wkiem náukę/ co ſie
6:
okázáć ma z godnosći yákyey gdi kto co
7:
będzye vmyał/ á ſthego ludzyom god-
8:
nem ſie ſtánye á okaże. Co iżby rodzicy
9:
lepyey poyęli/ nádkniem tu rzecż tę po-
10:
dobyeńſtwem yednym. Káżdy tho do
11:
brze ſam v ſiebye vznáć może/ iż kto ſie
12:
chce ná co zdobyć/ ma theż zmyęſzkáć y
13:
potrwáć/ aby ſnadź tego/ o coby ſie ſtá
14:
rał doſtał. Yáko cżłowyek goſpodar-
15:
ny gdy ſie ma wolą w dobro zápomoc/
16:
długo pilnuye/ cżęſto nye doſypya/ v-
17:
ſtáwicżnye rok od roku prácuye/ á ni-
18:
gdy nye przeſtawa/ áni ſwyęći/ chceli
19:
áby co myał musi cżás niemáły ná tem
20:
ſtráwić/ nye rok nye dwá nye trzy/ ále
21:
pokąt ſna żyw będzye/ ná tho wſſytko
22:
cżás wſſytek náłożyć musi. A to zbye-
23:
ráyąc máło do wyelkyego/ trochę do
24:
wyetſſego/ áż zbyerze y zápomoże ſie w
25:
kupie á wprzęt yáki dobri/ ták że będzie
26:
myał w domu ſwoim wſſego doſić/ y
27:
dom yego yáko ſad lecye rozmáithemi

strona: N

1:
kwyatkámi/ drzewy/ trawą/ y źyelem
2:
rozlicżnem nápłodzony okaże ſie/ y nye
3:
inácżey by z onego rogu kozy Amáltij
4:
ktora Iowiſſá karmiłá/ wolno á łác-
5:
no będzye doſiąc cżegoby chcyał á zá-
6:
myſlił yedno.
Cornu copie.
Temże theż obycżáyem á
7:
yákoby sládem potrzebá isć około ná-
8:
uk rodzicom gdi ſyná ſwego wręce vć-
9:
ćiwemu á vcżonemu náucżycielowi po
10:
dádzą. Máyą to wyedzyeć iż nyemáły
11:
cżás potrzebá áby ſyná przy náucżycie-
12:
lu zádzyerżeli/ nye rok nye dwá/ ále
13:
cżás yáki álbo wyek nyemáły/ dla tego
14:
áby mogł w náuce byegłem oſtáć. Bo
15:
ſnadź gdyby go cżęſto od náuki odry-
16:
wał/ przeſzkodziłby mu wtem nyepo-
17:
máłu. Yáko ſie to nye raz przygadza.
18:
Oycowye gdy ſynom ſwoim rok álbo
19:
dwá dopuſſcżą ſie vcżyć zás ye do do-
20:
mu wezmą/ s cżego w nyeumyeyętnosć
21:
wpádną że co ſie byli nyecżego náucży-
22:
li/ tego domá zá bąkámi chodząc zápá
23:
myętáyą. Iſcye wyele ná tem yeſt áby
24:
dotąd dzyecyę ſie przy náucżycyelu bá-
25:
wiło/ pokąt wſobye może myeć god-
26:
nosć/ bo ſzkárádáćby tho byłá rzecż/
27:
gdyby ſic kto wdał w náuki á ſnich yá-

strona: Nv

1:
kyey godnosći nye odnyoſl. Yáko ono
2:
mowyą: Cyelęciem wyiechawſſy á wo-
3:
łem zás do domu ſie wroćić. Przed
4:
tem był then obycżay/ że ſie w ſzkołách
5:
młodzyeńcy długo bárzo vcżyli/ rozu-
6:
myeyąc być rzecż potrzebną/ áby kto-
7:
by wtem coby było y potrzebnego y po
8:
żythecżnego chcyał godnosći nábyć/
9:
przyłożył nyemáło cżáſu/ gdi cżás wſſy
10:
tkyego przyſparza y przybáwya/ yedno
11:
wżdam ku nyemu trzebá ſtałosći á
12:
przetrwánya. Bo ácżby cżás náłożył
13:
yákiſz kolwyek/ á wnim ſie nye pilnye
14:
vcżył/ áni theż wtem coby przed ſię w-
15:
zyął przetrwał/ cżás on nye vżytecżny
16:
ále márny á poprczny będzye.
Officiorū Libro. 1.
Przetho
17:
dobrze Cicero powyedzyał: Ktoby ch-
18:
cyał co vmyeć/ nyech przyda y cżáſu y
19:
pilnosći. Rozumyał to cżłowyek do-
20:
bry y mądry/ iż nye tylko ſie trzeba dłu
21:
go vcżyć/ ále też y pilno/ y owſſem wyę
22:
cey ſnadź pilnosći trzebá niż barzo zby-
23:
tniego cżáſu. Drugi zá rok gdy dobre-
24:
go náucżycyelá popilnuye/ wyęcey po-
25:
chyćić może niż drugi ktoryby ſwyęćił
26:
á proznował zá kilká lat. Ale wżdam
27:
nye trzebá tego łącżyć/ záwſſe pirwey

strona: N2

1:
cżás ma być położon/ pothym zá nim
2:
isć pilnosć. Nye wyele ſie thedy około
3:
tego obawiáyąc ći ktorzi ſie vcżą nyech
4:
poſlucháyą Seneki/ ktory ták rozumie
5:
o tey queſtyi/ yákoby ſie kto długo v-
6:
cżyć myał iż ták mowi:
Epiſt. 77
Ták długo po-
7:
trzebá ſie vcżyć/ pokątby ſie nye náu-
8:
cżył/ á yeſli przypowyesći chcemy wyá
9:
rę dáć/ mamy ſie vcżyć dotąd pokątby
10:
kto ná ſwyecye żyw był. O toż nyech te
11:
ſlowá ſobye rodzicy wezmą w głowę y
12:
w rozum/ że tu mowi ták długo trzebá
13:
ſie vcżyć pokątby ſie nye náucżył. Ale
14:
yákoſzby to było/ wſſák żaden nye mo-
15:
że ſie náuki wyucżyć/ á wyęc práwie do
16:
smyerći w ſzkole ma przemyęſzkáwáć?
17:
wyęc w Burſach látá ſwe ſtráwić? á
18:
do ludzi też nye wynisć gdzyeby poſpo-
19:
litey rzecży ná pomocy być mogł. Má-
20:
yą the ſlowá wmyárę być rozumyáne.
21:
To yeſt/ káżdy kthoryby yedno chcyał
22:
co vmyeć/ ma náuki nigdy z myſli ſwey
23:
nye ſpuſſcżáć/ ále wniey ſie áż do ſmier
24:
ći obyerać/ z oną ſie nye rozſtáwáć/ áż
25:
przy ſámym ſkonányu á grobye gdi yuż
26:
duſſá s cyáłá wylecyeć ma. Nye chceć
27:
tego temi ſlowy rozumyeć Seneká á-

strona: N2v

1:
byſmy wſtytko w ſzkołách álbo w Bur
2:
ſach myeli przelegáć/ thák żebyſmy ſie
3:
do ludzi ná poſlugę yáką vććiwą nye
4:
myeli wezbráć/ nye toć rozumie. Ale to
5:
ábyſmy záwſſe o náukách ſobye myſli-
6:
li/ cżytáli/ á piſáli/ ále wżdam tego też
7:
tem zányecháć nyechce/ s ſzkoł abyſmy
8:
dotąd nye wyſtawáli/ áni wyſtępowá-
9:
li/ áżbyſmy myeli yáką wyádomosć
10:
náuki y rzecży tych s ktorychbyſmy mo-
11:
gli ſámi ſiebye dobrze á porządnye po-
12:
ſtánowić/ a popiſáć przed ludźmi temi
13:
zwłaſſcżá v ktorych bylibyſmy ná vrzę-
14:
dzye álbo ná poſludze yákyey. Przetho
15:
mowi thák długo trzebá ſie vcżyć/ po-
16:
kątby cżego nye vmyał/ Bo też żádnye
17:
y nieprzyſtoynieby to było wyſtáć s ſzko
18:
ły nic ſie nye náucżywſſy/ á wynidz nye
19:
vmyawſſy/ yedno pyenyądze á nakłády
20:
y cżás ſtrawiwſſy. Yáko tho wyęc cży-
21:
nyą oni ktorzy ſobye ná rzemyęsle te-
22:
ſknyą/ s ktorego gdy wyſtáną/ dla te-
23:
go iż go trochę byli zákusili będą theż
24:
partolić/ od cżego zowyemy ye tym ſlo
25:
wem Pártácżámi.
Pártácz.
Ták też ten kthory
26:
ſie w ſzkole nye douczy thego cżegoby
27:
myał vrozſſy vżywáć/ nye thák yákoby

strona: N3

1:
myáło być/ á potrzebáby było/ ále yá-
2:
ko pártácż poſpolicye zwykł/ wtem ſie
3:
wyſtáwi. Ktorego pártáctwá áby ſie
4:
każdy vchronił/ nyechay w náukách
5:
cżás dobry vcżyni przy yednym prece-
6:
ptorze nyech zmyęſzka áż pocżuye y po
7:
zna wſobye wyádomosć náuki/ boć iż
8:
to przytocżę/ Iáko kámyeń gdy go cżę
9:
ſto á gęſto z myeſcá przenaſſa/ nye ła-
10:
twie obraſta áni/ mchem obchodzi. Ták
11:
ten młodzyenyec ktory ſie cżęſto z náu-
12:
cżycielámi przechodzi á frymárcży/ tru
13:
dno áby ſie ná náukę dobrze zápomoc
14:
mogł/ iſcye ſie yey nie obye áni oną ná-
15:
ſycon być może. A przeto rodzicy wtem
16:
opátrzni niech będą. Cżás nyemáły ná
17:
náuki ſynom ſwym/ áby náznácżyli te
18:
go potrzebá/ chcąli ſnadź ſnich ludzi
19:
doſtáć/ á nye podludkow.
20:
Yáko rodzicy máyą ſie zácho-
21:
wáć przećiwko tym náucży-
22:
cyelom/ ktorym ſyny ſwe
23:
polecáyą vcżyć.
24:
WYele yeſt hiſtoriy á przykłádow
25:
ku they rzecży yákoby ſie myeli

strona: N3v

1:
rodzicy záchowáć przećiwko Dokto-
2:
rom á náucżycyelom ſwych ſynow/ s
3:
ktorych mogłby kożdy doznáć y ſam ſie
4:
bye vpewnić/ że nye inácżey przećiwko
5:
nim máyą ſie myeć/ yedno yáko then
6:
ktory gdyby yákyemu zacnemu/ poćći-
7:
wemu/ byegłemu/ y dobrego záwołá-
8:
nya cżłowyekowi co ták koſztownego/
9:
potrzebnego/ y pożytecżnego zlećił á
10:
wręce poddał. Co wſſytko y lepyey po
11:
yąć y v ſiebye vwáżyć możem s thego
12:
przykłádu ktory ku tey náuce przyd-
13:
knyem á przyłożem. Dzis álbo y przed
14:
tem záwżdy gdy ſie kto práwowáć ma
15:
á cżęſto o mayętnosć álbo o co inſſego
16:
s ſwym winowáycą/ álbo też y z dłu-
17:
żnikyem do ſądow pocyęgáć ſie musi/
18:
yáko ſie wtem prácuye/ yáko wyele pye
19:
cżołuye/ myſli/ nye doſypya/ byega/ ye-
20:
ździ/ kożdy to nye tylko máły/ wyelki/
21:
vmye powyedzyeć/ ále y báby przed ko-
22:
scyołem theż o tem dobrze wyedzą.
23:
Więc áby yedno yego Akcia byłá ná
24:
rowni álbo ná wirzchu/ wybyera ſobye
25:
rzecżniki á Prokuratori/ kthorem onę
26:
ſwą rzecż mocno wręce dáye/ ktorą á-
27:
by wygráli nie żáłuye im dolicżyć y do-

strona: N4

1:
ſypáć/ ſam ſie o nye nye tylko pyenyądz
2:
mi/ ále cżapką/ wſtániem/ cżcyeniem/
3:
y tudzyeſz rozmáitemi podárkámi á po
4:
kłonámi ſtára. Yeſſcże nád tho páno-
5:
wye ſámi áby ich ſpraw pilni byli/ rzą-
6:
dzą ye ſobye yákoby ná wyecżnosć/ áby
7:
v páná yákyego ſlużył dobry yáki mow
8:
cá á Prokurator/ ktoryby od rády pá-
9:
nu był/ tudzyeſz od ſpraw wſſelákich/
10:
opátrzy go wychowániem dobrym/ yá-
11:
ko ſtároſtwem/ imyeniem/ wsyą/ myá
12:
ſtecżkiem/ á yeſli tedy Iurgyeltem poć
13:
ćiwem/ nád to w wyelkiey ye poććiwo-
14:
sći máyą/ cżcyą/ ważą/ racżą/ by więc
15:
pány Káſtelany. Co wyęcey pan ba-
16:
cżąc Prokuratorá godnego/ z łáſki mu
17:
vdzyeli ſſátę/ konyá/ y co inſſego/ kto-
18:
rego dobrá á poważnego vdzyelánya
19:
dobrodzyeyſtw doſtawa thego káżdy
20:
rzecżnik á Prokurator prze ſwą god-
21:
nosć/ á ſtego iż yeſt pánu ſwemu po-
22:
trzebny y pożytecżny. Ale gdybyſmy
23:
chcyeli bácżyć/ á rzecżniká s doktorem
24:
álbo náucżycyelem złożyć á zrownáć/
25:
naydzyem to iż dáleko wyęcey myałby
26:
ſie kożdy ocyec záchowáć náucżycyelo-
27:
wi niż ktoremu mowcy. A ácżkolwyek

strona: N4v

1:
wyem y to tu wyznawam że Prokura-
2:
torowie ludzie ſą poććiwi á potrzebni/
3:
gdi ſámi ſpráwyedliwosći przyglądá-
4:
yą/ kthorzy Exekutorowye álbo tuto-
5:
rowye yáko ye po náſſemu opyekuná-
6:
mi zową/ ſą/ dla cżego wyelka to rzecż
7:
yeſt Prokuratorem álbo rzecżnikyem
8:
być. Słowo to Prokurator ábo rzecż-
9:
nik yeſt známyenite á wyelkye.
Plutarchus in Cicerone.
Cicero
10:
ktori ſwą prokurácią mogł wyęcey niż
11:
Kátuluſowye/ Kátonowie/ Skauru-
12:
ſowye okazał tho że wyelka rzecż yeſt
13:
rzecżnikyem álbo prokuratorem być.
14:
Ale wżdam cos wyętſſego yeſſcże iż
15:
mam prawdę znáć doktor á náucży-
16:
ciel.
Roznosć myedzy prokurathorem á człowyekyem vczonym.
Tá może być myedzy doktorem á
17:
prokuratorem roznosć/ iż prokura-
18:
tor nic wſobye tákowego nyema cżym
19:
by mogł drugyego cżłowyeká w ſmy-
20:
ſlech á w náuce zápomoc cudzego ro-
21:
zumu polerowáć á záoſtrzyć nye może.
22:
Ale tylko do thego yeſt pożytecżny/ że
23:
dobrze rzecż około ſądu ſpráwić/ wy-
24:
gráć ákcią/ álbo też vpusćić tráfi. Yá-
25:
ko gdyby mu kto polećił rzecż cżynić o
26:
imyenye łeżące albo rucháyące/ ál-
27:
bo też o krzywdę yáką/ wtem według

strona: N5

1:
wezwánya ſwego okaże ſie ſwą náuką/
2:
ktorą wywodzić musi nye tho coby ku
3:
zbáwyenyu duſſnemu było/ ále tylko
4:
ku ſwyátu/ tho yeſt/ áby imyenya ſwe-
5:
mu princypałowi doſtáć mogł/ álbo
6:
krzywdy y doległosći dowyesć á pozy-
7:
ſkáć gdiby o nyę cżynił. Doktor záſię
8:
tákowa perſoná yeſt/ iż nye tylko tego
9:
vcży co ná tem ſwyecye potrzebno á po
10:
żytecżnoby było/ ále coby też y ku du-
11:
ſſnemu zbáwyenyu pomogło. A przeto
12:
gdi cżyiego ſyná vcży dwoy mu pożytek
13:
cżyni. Pirwſſy vcży go áby ná tem ſwie
14:
cye vmyał ſie rządzić/ ſpráwowáć/ y
15:
ſwego pożytku pátrzáć/ dodawa mu
16:
tákyey rády kthorą mu wpámyęć kłá-
17:
dzie/ áby cnotę miłował/ bogá ſie bał/
18:
á káżdemu thák rodzicom y prziya-
19:
cyelom yáko inſſem bliznem dobrze ſie
20:
záchował/ złosći y grzechow żeby ſie
21:
chronił y wyſtrzegał. Pokázuye mu też
22:
co by myał ná ſwyecye cżynić/ yáko á
23:
ktorym ſpoſobem chlebá/ pożywyenya/
24:
á wychowánya myałby ſſukáć á ſobye
25:
gotowáć. Coby ſie też tycżáło zácho-
26:
wánya/ kthorymby obycżáyem á ſtry-
27:
chem myałby ſie myeć przećiwko lu-

strona: N5v

1:
dzyom y ſnimi ſie obchodzić/ kthore zá
2:
prziyacyoły á towárzyſſe pány myałby
3:
ſobye wybyeráć/ dáye mu wtem wſſyt
4:
kę ſpráwę y náukę. Ná koniec nyemáſz
5:
tákyey rzecży ktoreyby nyemyał náucży-
6:
cyel diſcipułá ſwego ſluſſnye vcżyć/ w-
7:
cżem mu yeſt bárzo pozytecżny. Dru-
8:
gi pożytek zacnyeyſſy yeſt/ że mu dro
9:
gę ku zbáwyenyu nauką ſwą ſcyele y
10:
przepráwya/ vcży go yákoby myał zá-
11:
chowáć ſie Bogu/ kthorem ſpoſobem
12:
myałby o żywot wyecżny ſie poſtáráć/
13:
ktorem obycżáyem á yáką ſpráwą y po
14:
rádą myałby doſtáć y doſtąpić onego/
15:
vmyſl yego tedy mu opatrza/ chędoży/
16:
przybyera. Ták yáko ocyec właſny cży-
17:
ni około cyáłá o kthore ſie ſtára y pye-
18:
cżołuye. Cżego nigdy prokurator vcży
19:
nić nye może ániby theż wto tráfił. A
20:
ácżkolwyek może vmyeć to żeby też ná-
21:
ucżył yákoby ktho myał ſie ná ſwyecye
22:
rządzić/ Bogá yákoby kto myał chwá-
23:
lić/ á máyętnosći y imienya nábywáć/
24:
cnotę miłowáć/ złoſcyą gárdzić y oną
25:
ſie brzydzić. Przedſię iż nye yeſt to ye-
26:
go wezwánye áni przed tem ná tho ſie
27:
nye ſadził żeby wtem vrzędu ſwego pá

strona: N6

1:
trzáć á vżywáć myał kogo żeby o tych
2:
rzecżách vcżył/ dla thego tedy nic nye
3:
yeſt wtem áni może ſie o to kusić. Ná-
4:
zwan yeſt prokurator/ do prokurácyey
5:
ſie tedy tylko godzi/ á nye do náuki ál-
6:
bo piſmá. Thá roznosć wyelka myedzy
7:
rzecżnikyem á doktorem ábo náucżycie
8:
lem/ wtem nas vpewnya ábyſmy wye-
9:
dzyeli/ że doktor álbo vcżony cżłowyek
10:
yeſt perſoná wyelka á znácżna/ przeći-
11:
wko ktorem myeliby ſie rodzicy zácho-
12:
wáć bárzo dobrze. Bo yeſli kyedy ná
13:
prokuratorá kthory ſie około docże-
14:
ſnych ſpraw báwi/ á ná rozum nic nye
15:
pomaga/ o duſſnym też zbáwyenyu nic
16:
nye vcży/ nań łáſkaw yeſt/ onemu ſie
17:
znácżnye záchowuye/ ma też to v ſiebye
18:
vwáżyć/ iż vcżony cżłowyek náucżycyel
19:
yáki godzyen tez yeſt tákyey ábo yeſſcże
20:
wyętſſey łáſki y bácżnosći. Gdy yego
21:
vrząd á náuka známyenita y pożytecż-
22:
na yeſt. Wyele przykłádow thu mogę
23:
przytocżyć yáko záwſſe vcżeni ludzye w
24:
wyelkyey wadze byli/ myeſcá przednyey
25:
ſſe/ łáſkę/ miłosć/ y záchowánye v ludzi
26:
dzyerżeli/ nye ták yáko dzis v nyektho-
27:
rych tányeyą á zá fiſzkę ye ſobye ważą

strona: N6v

1:
Rownye dzis naydzye tákowe kthorzy
2:
wolą ſie około byałych głow báwić/ ál
3:
bo około pſow y koni páráć/ niż vcżo-
4:
nych ludzi nábywáć/ á ſnimi myęſzkáć
5:
y trwáć. Przyſzli yuż dzis vcżeni w tá-
6:
ką wzgárdę y w lekkye ważenye/ á nye
7:
tylko ći ále y ſludzy poććiwi y godni do
8:
ſámych pánow/ że wolą pſy ná łow cho
9:
wáć/ niż ony/ mowyąc/ trudnyey mi o
10:
pſá niż o ſlugę. Yákoby też yeden ktory
11:
ſie vcżonemi bárzo brzydził gdy podo-
12:
dno przed niem ſiadáli/ rzekł tho raz/
13:
wolę być z byałemi głowámi niż s Filo
14:
zoffámi/ á to Pitágorás yáko ſkoro v-
15:
ſlyſſał odpowyedzyal mu/ też swinye
16:
wolą wbłoćye ſie przecyeráć niż w
17:
cżyſtey wodzye.
Diogenes Laertius.
Mądry tedy pan álbo
18:
wobec káżdy cżłowyek w ſludze god-
19:
nem á w vcżonem cżłowyeku woli ſie
20:
kocháć niżeli pſow głáſkáć/ muſkáć/ á
21:
koni tucżyć. Pyes ći pſem záwżdy yeſt/
22:
ále cżłowyek cżłowyekyem/ ktorego ná
23:
podobyeńſtwo ſwe pan á ſtworzycyel
24:
naſz wyobráźił. Miły Boże co to yuż
25:
náſtáło nowego że pánowye wolą ſie o
26:
pſy ſtáráć niż o ſlugi dobre/ záprawdę
27:
przyſtoynyey to yeſt áby cżłowyek koż-

strona: N7

1:
dy ſtárał ſie o ſobye rownego/ nyechay
2:
pyes pſá chowa á cżłowiek cżłowieká/
3:
ále coſmy zácżęli thego doſpyewaymy.
4:
Iż tedy náucżyciel káżdy yeſt oycem v-
5:
myſlu á rozumu.
Náuczycyel drugi ocyec.
Abowim ácż ocyec
6:
gdy ſyná będzye myał/ cyáło mu tylko
7:
da/ vmyſlu y rozumu dáć mu nye może.
8:
Przeto ſſuká mu drugyego oycá/ kto-
9:
ryby mu then vmyſl á rozum ſpráwić
10:
mogł. Tenći ocyec yeſt náucżycyel koż-
11:
dy/ ktory znowu cżłowyeká rodzi/ gdy
12:
go w mądrosć á w ſpráwy ſmyſlne w-
13:
práwuye. Ktore oyce náucżycyele mye
14:
liby ſobye wyelce wáżyć/ á nyepoſpoli
15:
cye ſie przećiw im záchowáć/ boć tho
16:
niemáła rzecż ieſt komu rozum á vmyſl
17:
tworzyć/ yáko cżyni ten náucżycyel gdi
18:
ſyná komu vcży. Tákći cżynili oni da-
19:
wni ludzye pánowye/ yáko w Atenách
20:
Konnideſowi naucżycyelowi Thezeu-
21:
ſowemu/ ná kożdy rok dla yego wyecż-
22:
ney pámyątki obycżay był że mu ofiá-
23:
rowano báráná/ a to prze yego dobro-
24:
dzyeyſtwo że był naucżycyelem Theze-
25:
uſowym.
Plutarchus in uita Theſei.
Plutarchus in uita Alex.
Alexánder theż naucżycyelá
26:
ſwego Ariſtoteleſa ták bárzo ważył yá
27:
ko właſnego oycá/ że to wyedzyał wy-

strona: N7v

1:
znawáyąc iż od oycá pocżątek życia w-
2:
zyął/ á od Ariſtoteleſá yáko od náucży
3:
cyelá nye proſtego ále dobrego życya
4:
doſtąpił á doſtał. Temu Ariſtoteleſo-
5:
wi gdy Filip ocyec Alexándrow ktore-
6:
mu go był zyednał á nábył/ myał á v-
7:
myſlił dáć yurgyelt zá pracę á tę pil-
8:
nosć że Alexándrá vcżyć myał/ myáſto
9:
pyenyężney zapłáty ná ten cżás myáſto
10:
ktore był przed tem Filip Ariſtoteleſo-
11:
wi ſkáźił/ ono zás záłożył/ pobudował
12:
y poſtáwił/ ktore myáſto Stá-
13:
girá/ ktore y myeſſcżány oſadził/ dru-
14:
ga y the ktore był w nyewolą pobrał
15:
przywroćił. Co wſſytko zá tem ſzło/ że
16:
ſie godzi y potrzebá tego/ áby náucży-
17:
cyelom á ludzyom vcżonym ſluſſna á
18:
powinowáta cżesć byłá wyrządzoná
19:
od káżdego oycá/ kthoryby ſnadź ſyná
20:
ſwego v nyego ná ćwicżenyu á náuce
21:
myał. Nye thák yáko dzis noſſą álbo
22:
zwykli poſpolicye v nas cżynic/ wyele
23:
yeſt tákowych oycow/ ktorzy nic nie wy
24:
rozumyawſſy co tho yeſt náucżycyel ná
25:
thákowe ſie tárgayą/ onym grożą mo-
26:
wyąc/ nye bárzo mi ſyná biy bo mi te-
27:
go gárdłem przypłáćiſz. Nye inácżey

strona: N8

1:
ſie ſnimi obchodzą/ yedno by z yákyemi
2:
nyewolnikámi álbo proſtemi chłopy á
3:
gburámi. W wyęthſſey ſnadź wadze
4:
yeſt v nich pálácż álbo ſtroſz/ niż kyedy
5:
cżłowyek vcżony/ ten zwłaſſcżá ktory
6:
ſyná ná dobre życye vcży.
Plutar. in Theſeo.
Iſcye Theze-
7:
us nye thylko zá żywotá Konnideſowi
8:
cżynił dobrze/ onego cżćił/ ważył/ zá-
9:
pomagał/ ále y po ſámey ſmyerći to po
10:
ſobye oſtáwił że mu ná kożdy rok bá-
11:
ráná ofiárowáno. A wyęcey ważył te-
12:
go ſobye niż inſſe yáko Sylánioná y
13:
Parrázyuſá/ kthorzy komplexią álbo
14:
twarz álbo też ſámego Thezeuſá málo
15:
wáli. Dzis w lekkyey wadze á tárgu
16:
ſą náucżycyele/ zá dobrodzyeyſtwá ich
17:
coby im myano dobrym oddáć/ tho ze
18:
złym ná nye wyiezdzáyą.
Ethic. 9.
Ariſtoteles
19:
powyáda iż náucżycyelom/ bogom/ y
20:
rodzicom nigdy nye może im nikt od-
21:
dáć/ áni ſie im od nikogo doſić ſtáć mo
22:
że. Rozumyeyąc tho iż od tych wyele
23:
dobr nyepoſpolitych á wyelkich vra-
24:
ſta y ludzyom przychodzi. Bog przemy
25:
ſli y ſtworzy cżłowyeká/ ocyec go bę-
26:
dzye myał/ á náucżycyel da mu rozum
27:
y ćwicżenye cżłowiecżeńſtwu przywoi-

strona: N8v

1:
te/ ktore wſſytkye rzecży wyelkye á nye
2:
poſpolite ſą/ s ktorych żaden cżłowyek
3:
nigdy vcżynić doſić nye może/ áni Bo-
4:
gu/ áni rodzicom/ áni náucżycyelowi/
5:
záwſſe wtem winyen zoſtawa/ áni ſie
6:
żadną myárą wypłáćić może. Ná co
7:
przedſię máło co álbo nic bacżą we-
8:
dług ſwego zuchwálſtwá/ s ktorym ſie
9:
przećiw inſſem niemiłem ſwem burzą/
10:
nye mogą ſie też hámowáć áni zadzyer
11:
żeć od náucżycyelow/ thák żeby im po-
12:
koy dobry dáli/ á według ich nyewin-
13:
nosći ná nye ſie nye tárgáli. Táki koż-
14:
dy ktory ſie ná náucżycyelá myece/ nye
15:
vydzye od Bogá ſrogyego karánya á
16:
cżyſtey zapłáty.
Quintilianus Lib. 2 capite 2. et 10.
Chce pan Bog áby di-
17:
ſcipułowye nye inácżey yáko ſame náu-
18:
ki/ preceptori ſwe miłowáli/ onych ſſá-
19:
nowali/ y im wſſego dobrego życżyli/ á
20:
ná koniec cżáſu potrzeby yáko tá wpra
21:
wdzye po ludzyách chodzi á nye po drze
22:
wyech/ przy nich áby ſtali. A to dla te-
23:
go/ że náucżycyele ſą by oycowye wła-
24:
ſni/ á to nye cyał ále rozumu. Gdyż te-
25:
dy wtedy myerze á celu náucżycyele ſą/
26:
rodzicy nyech wyedzą że potrzebá áby
27:
ſie knim chutliwye myeli/ onym ſie do-

strona: O

1:
brze záchowáli/ ná nye łáſkáwi byli/
2:
dzyatki ſwe ktemu wyedli/ áby też w-
3:
tąż poſzły. Náucżycyelom ſwym thák
4:
yáko ſámi cżynyą/ tem obycżáyem theż
5:
ony náſládowáć máyą. Co gdy ſie ſtá-
6:
nye/ káżdemu ſie tho podobáć musi y
7:
Bogu prziyemno/ y ludzyom dobrze
8:
ſie widzyeć będzye.
9:
Co máyą cżynić rodzicy/ gdy
10:
po ſynie pobacżą że yuż nyeyá-
11:
ko w náuce poſtąpił.
12:
IZ pan Bog z łáſki á woley ſwey
13:
ſwyętey chce tho myeć po nas
14:
káżdym cżłowyecże/ ábyſmy co
15:
cżynili wprace yákye/ vrzędy/
16:
á ſpráwy ſie vdawáli: ocyec káżdy wie
17:
dząc to że ſyná ſwego poſtánowić yeſt
18:
powinyen/ gdy yuż po nim pobacży nye
19:
co náuki á godnosći/ vcżynić to ma á-
20:
by go ku cżemu przywyodł/ ſtan yáki á
21:
wezwánye onemu zámyerzył á záłożył.
22:
Abowimći wyelka tego potrzebá yeſt/
23:
bo nye do ſámey ſmyerći ma ſtudowáć
24:
álbo burſowáć/ iż ſie dla thego vcżył/
25:
áby ſwą nauką pożytecżnem ſie sſtał

strona: Ov

1:
niż wten cżás gdy ná to ſie wſpomoże
2:
á záłoży/ to po ſobye okázáć ma/ wtem
3:
ocyec nye ma go zátrzymáwáć áni mu
4:
thego zbrányáć/ boć wſſelka rzecż ku
5:
ſwemu końcowi pewnemu cyągnye y
6:
ma ſie. My żeſmy ſie vcżyli/ á cżás ná
7:
náukách nyemáły/ náłożyli y ſtrawili/
8:
nye dla cżego inſſego tho wnas było/
9:
yedno ábyſmy wżdam ku yákiemu kre-
10:
ſowi przybyeżeli/ z náuką ſie naſſą mye
11:
dzy inſſemi popiſáli/ cżyniąc to dla po-
12:
ſpolnego pożytku. Naprzod aby pan
13:
Bog był w rodzáyu ludzkim poznan/
14:
cżcyon/ ważon/ y chwalon. Rzecż po-
15:
ſpolita krzesćiyáńſka przez nas była zá
16:
pomożoná y podpyeraná. Ná oſtátek
17:
oycżyznye/ rodzicom/ prziyacyelom/ kre
18:
wnym/ powinowátym/ y inſſym lu-
19:
dzyom/ wſpołek/ żebyſmy ſie dobrze/ po
20:
cżeſnye poſtáwili/ z nas áby im ſlowo
21:
dobre y pocyechá dobra vroſla. Prze-
22:
to tedy iż ten yeſt cel/ do kthorego ſie
23:
kożdy cżłowyek kwápić á ſpyeſſyć ma/
24:
nyechay bacży ocyec że ſyn yego ku the-
25:
mu theż ma ſie wyburdáć á wybráć.
26:
To yeſt/ gdy nyeco náuki záżdźmye/ á
27:
ſtego godnem ſie sſtánye/ obroćić ſie

strona: O2

1:
ma ná yákye poſtánowyenye/ yákoby y
2:
Bogu pożytecżnem był y koscyołowi
3:
yego/ thudzyeſz rodzicom ſwoim. O
4:
tem wſſytkyem thák trzymáć mamy.
5:
Yáko gdy ſie kto vcży pływáć cżyni
6:
tho przy pęcherzu álbo płáwye/ áby
7:
ſnadź nye vtonął/ á dotąd przy pę-
8:
cherzu álbo ná płáwye/ áż ſie też ſam
9:
bez żadney pomocy imye pływáć. Tem
10:
że też ſpoſobem á ſtrychem ſyn then
11:
ktorego ocyec ná náukách myał/ po-
12:
ſtánowić ſie ma bez pęcherzá álbo ſko-
13:
ry/ yáko Poetá yeden mowi/ ma ſie
14:
theż yąć pływáć/ yáko inſſy cżynili.
15:
Cicero dotąd ſie vcżył á przy náucży-
16:
cyelu ſwym trwał/ áż ſie theż obroćił
17:
do rzecży poſpolitey/ y bez żadney po-
18:
mocy rzecż mawyał/ co pyerwey yá-
19:
ko przy pęcherzu á płáwye cżynił. Ale
20:
y w inſſych záwołányach á ćwicże-
21:
nyach thoż naydzye. Szermyerz do-
22:
tąd vcżnyá ſwego vcży ſſermowáć/
23:
ſztuki cżynić/ páraty wypráwyáć/ áż
24:
go miſtrzem oſtáwi y ſam przez ſię
25:
będzye ſzkoły myewał. Tem sládem
26:
y dzis ludzye idą/ dotąd ſie vcżą y
27:
ćwicżą/ áż godnemi ſie sſtáną. Then

strona: O2v

1:
ktory chuć ma do rzecży poſpolitey/
2:
do nyey ſie cżáſu ſwego gdy yuż ſie
3:
będzye godziło poſpyeſſy. Około kto-
4:
rey ſie zábáwi á páráć vmysli ſobye.
5:
Co pyerwey około ſiebye yednego tyl-
6:
ko ſámego obyerał ſie/ tho wten cżás
7:
wſſytkę pracą ſwą/ wſſytko ſtáránye
8:
y pilnosć wykłáda y cżyni ná rzecż
9:
poſpolitą. Krotko o tem piſſąc we-
10:
źmymy ten przykład podobny. Cżło-
11:
wyek ſam dothąd roſcye áż vroſcye y
12:
wyęcey yuż rosć nye będzye/ inſſe ro-
13:
dzáye theż wteyże myerze ſą gdy kwi-
14:
tną álbo źrzenyeyą/ dotąd kwitnyeyą
15:
álbo źrzemyeyą/ áż ſie vſtawáyą. A
16:
práwye káżda rzecż do ſwego zámye-
17:
rzonego cżáſu á kreſu byerze ſie. Z cże-
18:
go theż ocyec káżdy wzor wybyeráć
19:
ma á s ſynem ſie też ſwoim obchodzić.
20:
Nyechay mu nye dopuſſcża wſſyth-
21:
ko ſtudowáć gdy nyeco poſtępku w-
22:
náuce vcżyni/ ku ſpráwye yákyey á
23:
vrzędu ma go przywyesć/ áby był
24:
wżdam pożytecżnym/ á nye nicżem-
25:
nym brzemyenyem źyemye cżłowye-
26:
kyem.
Wſzythko do czáſu.
Wyedzyeć to ma że káżda rzecż
27:
do cżáſu idzye/ á ſwego ſie końcá do-

strona: O3

1:
pyera/ że ſyn ſie yego vcżył nye prze
2:
co inſſego/ yedno áby z náuką ſwą
3:
Bogu á ludzyom kwoli był. Przeto
4:
nye dobrze cżynyą oni rodzicy ktho-
5:
rzy ſyny ſwe ſámopás puſſcżáyą/ one
6:
ná poſtánowyenye yákye nye wſpoma-
7:
gáyą/ yedno myawſſy ye y do ſzkoły
8:
dawſſy y ku temu náłożywſſy by z yá-
9:
kyego záwárcya precz wypuſſcżą/ nye
10:
chcąc o nich nic wyedzyeć yákoby ich
11:
oycámi nye byli/ á one áż do ſámego
12:
ſkonánya á pogrzebyenya/ chowáć/
13:
opátrzáć nye byli powinni. Naydzye
14:
tákich wyele kthorzy poſpolicye mo-
15:
wyą/ o ſynacżku yużći doſić o them/
16:
radź też o ſobye/ wyęceyći o thobye
17:
wyedzyeć nyechcę/ wychowałem cyę/
18:
náłożyłemći/ myeyże też ná tem do-
19:
ſić. Nyema tho záprawdę być/ gdy
20:
ocyec ma myeć pracą o ſynye/ áż do
21:
ſmyerći ſámey pokąt on żyw będzye.
22:
Abowyemći ták Bog chce myeć/ áby
23:
káżdy ocyec yáko vrodził ták też ma
24:
y pogrzesć. A záprawdę siłá s thego
25:
złego vraſta. Ocyec gdy ſyná ſwego
26:
nye poſtánowi/ á o nim nyechce pra-
27:
ce myeć/ ſyn nye máyąc poſtánowye

strona: O3v

1:
nya á wodzá yákyego/ vda ſie ná már-
2:
ne rzecży. Bywa to w źyemyáńſtwye
3:
y ſamem thego doznał/ że tákowi ſy-
4:
nowye máyąc tákyego oycá/ cżęſto im
5:
kriyomko konye s ſtáyen wywodzą/
6:
gdy inſſe z márnosći poutracáyą/ co
7:
wſſytko zá tem pochodzi iż ſie dobrze
8:
á ſtáthecżnye nye poſtánowili/ cżego
9:
im zábranyáli ſámiſz rodzicy. Yáko
10:
tedy poſtánowyenye yeſt rzecż káżde-
11:
mu bárzo dobra/ potrzebna/ y poży-
12:
tecżna/ nyechay ocyec káżdy ſynowi
13:
ſwoyemu ſtára ſie o nye. Przytocżę
14:
tu then przykład yeſſcże/ yáko źle gdy
15:
ocyec ſyná poſthánowić nyechce gdy
16:
ſyn prziydzye klátom/ á żąda od oycá
17:
poſtánowyenya yákyego/ cżyni ſnim
18:
o to/ áby mu cżęsć imyenya ſpusćił.
19:
Ocyec yeſli tákowy yeſt á ná ſyná nye
20:
łáſkaw/ zbroni thego. Gdzye ſyn yuż
21:
będąc doroſlym á ku poſtánowyenyu
22:
godnym weźmye wasń ná oycá y zábi-
23:
yáyą ſie o tho ſámiſz myedzy ſobą/ yá-
24:
kom ya o tem ſlyſſał/ iż ſie tho v nas
25:
nye dawno sſtáło Polakow. A prze-
26:
to zábyegáyąc temu ma ſie káżdy po-
27:
ſtánowić/ á ſtan ſobie ſluſſny wybráć/
kthory


strona: O4

1:
ktory mu ma ocyec káżdy nálesć we-
2:
dług ſpoſobu á práwá ſwoyego/ ále
3:
yuż o tem teraz doſić.
4:
Co lepyey yeſli gdyby ocyec
5:
ſyná ná kápłáńſtwo wyodł/
6:
cżyli gdyby go ożenił.
7:
WYelka á trudna o tey rzecży
8:
yeſt tá queſtia/ ná ktorą od-
9:
powyedź áby ſie sſtáłá/ nye
10:
rozumyem s kąd bych yą zá-
11:
cżąć myał. Abowyem gdy obacżem
12:
zo budwu ſtron co ſie záchowywa á
13:
zámyka/ naydzyem tho zárázem iż y
14:
kápłáńſtwo y małżeńſtwo ſą ſthany
15:
wyelkye/ zacne/ á bárzo dobre. Z cże-
16:
go ſnadź thrudno odpowyedź yáką
17:
wynálesć á wycżerpnąć/ thák żeby
18:
álbo lepyey było kápłanem oſtáć/ ál-
19:
bo zgániwſſy then ſtan ná ożenyenye
20:
ſie myeć y w ono wſtąpić. Co ſnadź
21:
gdybyſmy vcżynili/ dałby nam kożdy
22:
winę/ bo kápłáńſtwo gánić/ káżdy
23:
to wye iż nye ná mądrego przyſtoi.
24:
Zás też o małżeńſtwye źle dzyerżeć/

strona: O4v

1:
żaden thego nye vmye yedno ten kto-
2:
remuby ſie głowá záwracáłá/ á prá-
3:
wye ſſálał zmozgu. Wyęc co á yáko-
4:
by wthem cżynić nye práwye rozu-
5:
myem. Ale wżdam iż o yednę cżęsć
6:
pytánya idzye/ musim tho vcżynić iż
7:
álbo temi cżáſy lepyey ſie ná kápłáń-
8:
ſtwo nye ſwyęćić/ á żonę poyąć/ álbo
9:
małżeńſtwá nye znáć á kápłanem o-
10:
ſtáć/ około cżego to mnimánye poſtá-
11:
nowyem/ że nyemal lepyey ſie drugye-
12:
mu ożenić/ niż ſie ná kápłáńſthwo
13:
ſwyęćić. Cżego ábyſmy ſluſſnye do-
14:
wyedli á dołożyli/ them ſtrychem w-
15:
tem ták ſobye pocżnyem. Naprzod tu
16:
nyeco o kápłáńſthwye wſpomnyem/
17:
á to vcżyniwſſy dotknyem theż mał-
18:
żeńſtwá. Wyemy tho doſić doſtátecż-
19:
nye y dołożnye/ iż kápłáńſtwo yeſt tá-
20:
kowy ſtan poććiwy/ boſki/ á wyelki/
Stan kápłáński iáko zacny.
ná
21:
ktory ſnadź wſſelki cżłowyek z oſobli-
22:
wey chući á vmyſlu właſnego myałby
23:
ſie kwápić/ á ku nyemu ſie wſſelką pil-
24:
noſcyą á pracą myeć/ ták yáko ku tá-
25:
kyemu ſtanu/ ktory właſnye káżdemu
26:
cżłowyekowi przyſtoi y przynależy/
27:
gdy zwłaſſcżá práwye ſie ku Bogu

strona: O5

1:
ſchyla y ku nyemu ſie obráca/ áby
2:
cżłowyek ten będąc wnim á vżywá-
3:
yąc onego/ wyernye Bogu ſlużył/ yego
4:
páńſtwem á imyenyem rządził y ſſá-
5:
ffował. Ale dzis ácż tákowych ludzi/
6:
tho yeſt/ kápłanow bárzo żyzno/ nye
7:
wyele wżdam myedzy nimi znaydzye
8:
tákowych/ kthorzyby ſie chutliwye o-
9:
byeráli około ſlużby Bożey. Iż ſie o-
10:
ſwyęći á ná kápłáńſtwo páſowáć bę-
11:
dzye/ nye ták dla tego áby yuż oſobli-
12:
wye á práwye kwoli Bogu był/ yego
13:
ſpraw á roſkazánya pátrzał/ ále ſnadź
14:
wyęcey áby z duchowyeńſtwá żywno-
15:
sći á wychowánya ſobye zdobył. Dla
16:
cżego theż drudzy kilká lat pánom ſie
17:
tym wyſluguyą/ ktorzy duchownego
18:
chlebá podawányem władáyą y ſſá-
19:
ffuyą. Nye wyedzą podobno tego/ że
20:
kápłáńſtwo yeſt tákowy ſtan y tákye
21:
wezwánye/ ná kthorym potrzebá nye
22:
proznowáć.
Sacerdotium miniſteriū operationis.
Yeſliſz ſie tedy kto vda w
23:
kápłáńſtwo/ yuż vrzędu ſwego ma
24:
przyględáć/ to co opiſano yeſt/ áby ká-
25:
płan kożdy cżynił. Gdy go ná to w wo
26:
dzą á páſuyą ma tego przeſtrzegáć/ á
27:
nigdy nye omyęſzkáwáć/ boć by to by-

strona: O5v

1:
ło z yego wyelką ſzkodą á vtrátą. Yá-
2:
ko theż ten ſlugá przełożony od páná
3:
ſwego ná yákyem vrzędzye/ yeſli go nye
4:
przypiluye/ poſpolicye od páná z nye-
5:
dobrym á z wyelką nyełáſką bywa od-
6:
kazan y odpráwyon. Tem obycżáyem
7:
też y ći kthorzy będąc kápłanmi/ ká-
8:
płáńſtwá ſwego nye przyſtrzegáyą/
9:
zá nyedbáłoſcyą á proznowányem ſwo
10:
im vtrácą práwá á dobrá kápłáńſtwá
11:
ſwego. Bo Bog nye rozumyem áby im
12:
zá thákową ſpráwą ich myał myeć zá
13:
dobre/ á onych nye káráć. Vchodząc
14:
tedy tego ocyec ktory ſyná ma/ nyechay
15:
ſie obacży yeſli go w kápłáńſtwye po-
16:
ſtánowić ma. Nye mowyę áby go nye
17:
dawał y nye dopuſſcżáł ná kápłáń-
18:
ſtwo/ ále przeſtrzegam áby pyerwey o-
19:
bácżył yeſliby ná kápłáńſtwo był go-
20:
dnym ſyn yego. Abowyemći godnosć
21:
ná wſſytko nas przywodzi. Tu trzebá
22:
przytocżyć tę godnosć ná kthorey ſie
23:
kápłáńſtwo záſadza. Kthorą ieſliby
24:
ſyn wſobye myał/ w imyę boże ocyec
25:
káżdy ma go ná nye przywyesć y ná-
26:
mowić.
Capite 3.
Tá tedy godnosć yeſt tháko-
27:
wa/ ktorą ma S. Páweł w liſcye pir-

strona: O6

1:
wſſym ktory piſał do Thymoteuſá v-
2:
cżnyá ſwego: Rzecżći pewna yeſt yeſli
3:
kto chce być kápłanem/ dobregoć ſie
4:
dopyera. Aleć kápłan ma być tákowy
5:
kthoryby żadney do ſiebye winy nye
6:
cżuł/ y ktoryby był małżonkyem yed-
7:
ney żony/ trzeźwi/ dobry/ myerny/ ludz
8:
ki/ á thákowy áby vmyał náucżyć/ nye
9:
opiły/ nye zwaycá/ nye plugáwy/ ále
10:
ſtátecżny álbo yednoſtáyny/ kthoryby
11:
ſie w ſwarzech y w łákomſtwye nye ko-
12:
chał. Z tych ſlow S. Páwła wychodzi
13:
nam tákowa godnosć/ ktorą potrzebá
14:
myeć káżdemu temu ktory ná kápłáń-
15:
ſtwo páſowáć ma ſie dáć wolą. Kto-
16:
rey yeſliby nye myał/ nyechay go nye
17:
tylko nye prziymuye/ ále áni onym nye-
18:
chayby nye zbyelił. Rácżey nyechay
19:
weźmye rádło y koźicę/ á ożeniwſſy ſie
20:
domá nyech zá woły poganyáyąc tre-
21:
luye. Przetoć y Páweł S. temi ſlowy
22:
nas przeſtrzega/ gdy mowi: Yeſli prá-
23:
wi kto chce być Biſkupem álbo kápła-
24:
nem/ dobregoć ſie dopyera. Aleć po-
25:
trzebá áby kápłan żadney winy do ſie-
26:
bye nye znał. Yákoby rzekł: Lepyeyći
27:
być dobrem chłopem niżeli złem/ yáko

strona: O6v

1:
Polacy mowyą/ popem. Naydzye tá-
2:
kowych dzis kápłanow doſić/ s ktho-
3:
rych ſie lud poſpolity gorſſy/ dla cże-
4:
go też w podeyrzenye przyſzli/ y o nich
5:
źle dzyerżą/ ony wzgardzáyą/ y zá má-
6:
ło ſobye ważą. Co przed tem dla imye
7:
nyá Kriſtuſowego kápłani wyelkie zá-
8:
wołánya á myeſcá v káżdego myeli/
9:
dzis zá zgorſſeniem ſwyátá zá nic nye
10:
ſtoyą. Swyát zuchwálał/ y lud prze-
11:
ćiw ſlugam Bożym powſthał. A ná
12:
cożby ocyec ſyná oſwyęćić myałby ſie
13:
ſtáráć/ yákoby ná wzgárdzenye ludz-
14:
kye/ y owſſem áby go od grzechow od-
15:
yął nyechay go nye dopusći ſwyęćić.
16:
Ponyeważ tedy iż tákowe złe yeſt po-
17:
ſtánowyenye ſwyátá cżáſu dziſieyſſego
18:
moyá rádá yeſt iż nye trzebá ſie dziſia
19:
ná kápłáńſtwá kwápić/ yeſli ku temv go
20:
dnosći nie ma ſyn. Ociec niechay go z żo
21:
ną zwyąże á kápłáńſtwem nye zába-
22:
wya. Yać nye gányę kápłáńſtwá/ ále
23:
pátrząc co cżynyą dzis vbogim kápła-
24:
nom/ rádzę mem zdányem. Przywo-
25:
dząc tho że ná kápłáńſtwo trzebá go-
26:
dnego/ á coby to zá godnosć byłá/ o-
27:
kazałem s ſlow Páwłá S. Otoż tedy

strona: O7

1:
iż prziydzyem do tego cżegoſmy chcyeli/
2:
Yako ſtan kapłáńſki yeſt dzis wyelki
3:
nyepokoy. Ocyec ſyná ſwego nyechby
4:
ná małżeńſtwo námawyał/ á onemu
5:
małżonkę zrządził/ vchodząc nyepoko-
6:
yu. A yeſliby ſnadź tho rozumyał żeby
7:
ſlug Bogu potrzebá było/ może ſie o
8:
tho nyegłobić áni ſtáráć/ boć ich yeſt
9:
bárzo żyzno/ kyedy ći pomrą/ wthen
10:
cżás dopyero nyechby ſie poſpyeſſył.
11:
Prawdać yeſt iżći kápłanow trzebá
12:
yáko ſlug bożych/ ále mamy proſić pá-
13:
ná á ſtworzycyelá náſſego/ aby do źni-
14:
wá ſwego ſpusćił nam godne robotni-
15:
ki á żeńce. Rozumyeć ma też to ocyec
16:
iżći y w małżeńſtwye pánu Bogu ſlu-
17:
żą/ boć małżeńſtwo yeſt rzecż wzyęta
18:
v páná Bogá/ w ktorym ſie y Proro-
19:
cy y kápłani zakonu ſtárego kocháli.
20:
Ale ábykáżdy rozumyał tę náſſę rzecż/
21:
yeſſcże nyeco przyłożem. Powyedzya-
22:
łem iż nye gányę nigdy kapłáńſtwá/
23:
ále pátrząc co cżynyą dzis vbogyem
24:
kápłanom rádzę mem zdányem. Rzekł
25:
by ktho/ á wyęcby yuż dla nyebeſpye-
26:
cżeńſtwá á przykrosći yákich żaden nye
27:
myał ſmyeć ná kápłáńſtwo. Gdy ſámi

strona: O7v

1:
Apoſtołowye wielkye przenáſládowá-
2:
nye cyerpyeli. Yeſſcże nád to kożdy ká-
3:
płan Kriſtuſow ná tem yeſt áby cyer-
4:
pyał/ coż? wyęcby to záſzkodzić y zá
5:
ſtąpić myáło. Ná to krotka á łatwya
6:
odpowyedz może być. Acżem ya nye
7:
tylko tę yednę przycżynę położył/ cże-
8:
mu á dla cżego themi cżáſy/ lepyey
9:
ſnadź ożenić ſie niż kápłanem oſtáć.
10:
Przedſię żadney nye powtorzę áni wy-
11:
práwowáć będę yedno tę/ gdy mowyę
12:
Pátrząc co cżynyą dzis vbogim kápła
13:
nom. Nye rozumyem tu przenáſládo-
14:
wánya á vćiſkow/ ktore popadáyą v-
15:
bodzy kápłani dla imyenyá páná á zbá
16:
wicyelá náſſego. Ale the przykrosći á
17:
ſzkody ktore im cżynyą ći ktorzy ná nye
18:
nye rádzi pátrzą dla grzechow złosći/
19:
á złych ſprochow ſwyátá tego/ wedle
20:
ktorych ſie ludzye poruſſyli á przećiw
21:
ſlugam Bożym powſtáli/ ták yáko też
22:
cżynili żydowye gdy inſſe wyſthępne
23:
przenáſládowáli. Bych chcyał wyli-
24:
cżáć nyewcżáſy kápłanow dziſieyſſych/
25:
dnyáby mi nye sſtáło. Wyedzyeć tho
26:
wżdam mamy pewnye iż ocyec nye-
27:
myałby ſie temi nyewcżáſy ſtráſſyć/

strona: O8

1:
żeby ſyná ſwego ná kápłáńſthwo nye
2:
myał dáć. Boć y ſam pan Kriſtus ni-
3:
gdy ſie krzyżá nye lękał áni bał. Obá-
4:
cżyć tho ma wtem yeſli ſyn przyzwoli
5:
ná te nyewcżáſy. Cżego yeſliby zbra-
6:
nyał zádzyerżeć go ma. Abowimći le-
7:
pyey yeſt áby z żoną ná woynę wołał
8:
niż kyedy w ſwem kápłáńſtwye wyba-
9:
dał. A przetho ocyec ſyná ſwego nye-
10:
chayby ná małżeńſtwo námawyał/ á
11:
onemu małżonkę zrządził/ vchodząc
12:
myepokoyu. Tem queſtią krotko wy-
13:
práwił/ rozumyem iż nye potrzebá wyę
14:
cey/ á iżby yą kożdy zrozumyał/ nyech
15:
onę pilnye przecżyta.
16:
Yáko rychło ocyec ſyná ſwe-
17:
go ożenić ma.
Diogenes Laer. lib. 1. in uita Tal. Mil.

18:
TAles Milezyus gdy go mátká
19:
námawyáłá iżeby ſie ożenił/
20:
zwykł był mátki them zbywáć
21:
żeby yeſſcże był cżáſu godnego
22:
nye myał ku ożenyenyu/ á gdy yuż do-
23:
ſtárzał ſie á nyemal zgrzybyáłem ſie
24:
sſtał/ ná oſtatek tem mátkę odpráwił
25:
iż yuż poźdzye y nye rychło ſie ożenić

strona: O8v

1:
mu było. Ten Tales rozumyem temu
2:
że dla tego cżáſu godnego á ſluſſnego
3:
pátrzał ſobye ku ożenyenyu áby ſie ye-
4:
dno był nye ożenił. Y nye dla cżego in-
5:
ſſego thák długo odwłocżył yedno iż
6:
nyechcyał á namowy mátcżyney áby
7:
wżdam mogł zbyć gdy mu wtem do-
8:
kucżáłá y dopyeráłá. Inſſey przycży-
9:
ny nye mogę dáć/ bo oney nyewyem á-
10:
nim też nic ták w żywocye yego nyefo-
11:
remnego nye cżytał/ cobych przywyesć
12:
ku temu mogł ſmyele/ yáko żeby ſnadz
13:
myał ſie miłoſnicámi páráć/ ktore miá
14:
łyby mu do thego ożenyenya záſtępo-
15:
wáć. Ale co ten Tales tylko dla ſwego
16:
vmyſlu á nyechući zbranyał małżeń-
17:
ſtwá dothąd áż wſtáre látá wpadł/
18:
naydzye dzis zás thákowe/ ktorzy dla
19:
ſwey woley gdy ſie miłoſnicámi opę-
20:
táyą/ żenić ſie nyechcą. Przeto gdyby
21:
mu kto co raił/ wymawyáć ſie nyego-
22:
dnoſcyą będzye/ láty/ y cżem inſſym co-
23:
by go vćiſkáło. Wyęc cżemyſz to ták?
24:
do żony nyema godnosći áni lat á do
25:
miłoſnice wſſytkyego mu yeſt doſtá-
26:
tek/ thám ma godnosć y látá. Tákich
27:
yeſt bárzo wyele/ y wſſędy ſie ich pá-

strona: P

1:
ſmy nápłodziło. Stárzeye ſie drugi
2:
przez żony właſney/ á przedſię miło-
3:
ſnicę będzye myał. Vmrzeli mu thá/
4:
drugą ſobye námowi/ á pyenyądzmi y
5:
obyetnicámi okupi. Cżynyą to dzis bez
6:
wſſelákyego wſtydu/ żony nye poymye
7:
wylicżáyąc ſwe nyedoſtátki/ á miło-
8:
ſnice będzye myał z doſtátkyem/ they
9:
będzye dodawał/ nákłádał/ kupował
10:
y ſpráwował. Ná oſtátek ſmyerć yey
11:
opłácże/ grob yey ſpráwi/ pogrzeb ko-
12:
ſztowny wypráwi y wyrządzi. Obacży
13:
tho ocyec káżdy á ſyná ſwego nyechby
14:
dáleko od thego odwodził. Dobrzeć
15:
Kato mowi y rádzi/ áby ſie kożdy cżło
16:
wyek chronił y ſtrzegł nyerządnych
17:
byałych głow.
De educatione puerorum.
Ale Plutárchus ye-
18:
ſſcże lepyey themi ſlowy: Poſtáráć ſie
19:
ma pilno ocyec káżdy/ áby tego ſyná
20:
ktoryby ſie żądząm miłoſnym podda-
21:
wał álbo miłoſnice nyerządney pá-
22:
trzał/ á łáyányam ſie ſprzećiwyał/ o-
23:
żenił. Abowyemći nye może być be-
24:
ſpyecżnyeyſſa vcyecżká á zwyąſká ká-
25:
żdemu młodzyeńcowi ku przeſtányu
26:
grzeſſyć/ yáko yeſt małżeńſtwo. Do-
27:
brzeć thedy powyedzyał Menánder.

strona: Pv

1:
Poetá yeden Grecki: Kthory práwi
2:
chce poyąć żonę ten ná pokutę idzye.
Zonę poyąć pokutę czynić.

3:
Co wſſytko obacży ocyec ſpilnoſcyą á
4:
tego ſie dzyerżeć vmyſli ſobye. Ták yá-
5:
ko Plutárchus nápomina: Syná yeſli-
6:
by tákowego myał/ ktoryby bárzo wye
7:
trzył płeć nyewieſcyą/ álbo około bya-
8:
łych głow zuchwálnye záyeżdzał/ żeby
9:
go w ſthadło małżeńſkye wpráwił/
10:
cżem pomoże yemu ná żywot dobry y
11:
ſtátecżny/ thák że wyęcey grzeſſyć nye
12:
będzye według tego Menándrá Poe-
13:
ty/ ktory ták rozumye/ że ten ktory żo-
14:
nę poymuye pokutowáć myſli. Ktore
15:
ſlowá záprawdę pewne ſą/ y dobrze
16:
then rozumyał cżłowyek. A bowyem
17:
małżeńſtwo wſſelákyego grzeſſenya
18:
á zwłaſſcżá nyerządney miłosći y żą-
19:
dzey/ yeſt napewnyeyſſy port á przy-
20:
ſtęp/ do ktorego ſie káżdy táki gárnie/
21:
kthory Bogu dobrze ſlużyć chce. Pá-
22:
weł ſwyęty ácżkolwyek powyáda pir-
23:
wey żeby było cos dobrego gdybyſmy
24:
ſie byałey głowy nye dotykáli.
Ad Corin. 1. cap. 7.
Ale zás
25:
też rádzi y roſkázuye/ áby dla friyer-
26:
ſtwá y nyerządnosći káżdy ſwą wła-
27:
ſną żonę myał. Wcżem pokázuye tho/

strona: P2

1:
iż kożdy cżłowyek vchodząc nawáł-
2:
nych grzechow/ żądzey/ á miłosći We
3:
nuſowey/ kwápić ſie ma do małżeń-
4:
ſtwá/ yáko do pewnego portu. Nye-
5:
chce tego Páweł ſwyęty abyſmy myeli
6:
żyć według beſtiy/ ktore małżeńſtwá/
7:
to yeſt/ złącżenya ſluſſnego nye znáyą/
8:
yáko żywą ći ktorzy miłoſnice máyą/
9:
ſnimi ſie bez złącżenya ſluſſnego wtey
10:
myerze yáko beſtiye cżynyą/ ſchodzą.
11:
Mowi ták/ dla kureſtwá álbo friyer-
12:
ſtwá nyechayby káżdy ſwą myał. Slá-
13:
chetneć yeſt záwżdy małżeńſtwo/ ále
14:
friyerze/ gámraty/ y cudzołożniki zá-
15:
wżdy pan Bog karze/ y nyechce nigdy
16:
cyerpyeć tey złosći w rodzáyu ludz-
17:
kyem/ yáko też tho ſam gnyewányem
18:
ſwem nye raz okazał/ gdy te ludzye/ kto
19:
rzy ſie kocháli wtem záwſſe ſrogo ka-
20:
rał.
Hebreor. Cap. 13.
Nyechayżeby thedy nye życżył o-
21:
cyec ſynowi ſwemu gnyewu Bożego/
22:
áni karánia yego ſrogyego. Yeſli ſnadź
23:
bárzo Wenuſá przygląda/ od nyego
24:
nyechay go oderwye/ á żonę mu nyech
25:
zrái. Nyechay wye iżći tho yeſt wyelki
26:
błąd á złosć zá byałemi głowámi bie-
27:
gáć/ onym w miłosći ſlużyć/ yáko dzis

strona: P2v

1:
poſpolicye cżynyą pánicy/ kthorzy w-
2:
miłosći ſzkárádey pałáyą. Ale o kto-
3:
rymby to cżáſie vcżynić myał ocyec ſy-
4:
nowi yeſſcżeſmy nic thego nye ruſſyli.
Libro 7. Politicor.

5:
Ariſtoteles Filozow myedzy inſſemi
6:
naprzednyeyſſy/ thák o tem mnimánye
7:
ſwe nam oſtáwił. Byałe głowy godzi
8:
ſie dáć zá mąż w osmnaſcye lat/ á mę-
9:
ſſcżyznę ożenić około trzydzyesći y ſſe-
10:
sći lat ſluſſa yeſt.
Czás ozenyenya.
To yego mnimánye
11:
ma myeſce myedzy inſſemi/ ktore theż
12:
y my prziymuyem/ yáko zás ſámiſz ro-
13:
zumyemy być rzecż ſzkodliwą rychło á
14:
młodo ſie ożenić. Abowyem iż mał-
15:
żeńſtwo yeſt wielki á trudny ſtan/ kto-
16:
ry záwſſe nyeprziyacyel duſſny náigra-
17:
wa á nádchodzi ſwemi zdrádliwemi
18:
ſprochy. Potrzebá yeſt wtem thákich
19:
małżonkow ktorzyby ſie onego nye bá-
20:
li/ yego wſſytkye ſtoſy á rázy wydzyer-
21:
żeli. Yeſſcże nád to ten ktoryby ſie o-
22:
żenił/ wyelkye á pilne goſpodárſtwo
23:
ma wyesć/ potrzeba áby nye doſpał/
24:
nye doleżał/ ále przypilował/ ták żeby
25:
zebrał á ſiebye zápomogł. Zás też ye-
26:
ſſcże bácżnego potrzebá y wyrozumyá-
27:
łego/ áby z żoną obchodzić ſie vmyał/

strona: P3

1:
boć y z żoną vmyeć potrzebá yáko theż
2:
s cżem inſſem. Aby theż fráſunkom y
3:
háłaſom domowym vchodził/ gdyby
4:
ſie co tráfiło yáko wyęc bywa żeby
5:
tráfił vgásić/ vſmyerzyć/ á nye żarzyć.
6:
Owa do żony bárzo mądrego potrze-
7:
bá. Leć mądrosć z láty przychodzi/
8:
dla cżego nye młodo ſie ożenić potrze-
9:
bá by było/ iáko wżdam dzis młodo ſie
10:
żenyą. Co wżdam moim zdányem nye
11:
práwye źle yeſliſz to ći co wtem ſą dla
12:
vwyárowánya grzechow cżynyą. Abo-
13:
wyem lepyeć ſie ożenić/ niż yáko Pá-
14:
weł ſwyęty mowi/ nyerządnoſcyą pa-
15:
łáć.
1. Corint. capite. 7.
Cżego wſobye doſić máyą mło-
16:
dzyeńcy/ ktorzy pod Wenuſem ſie ro-
17:
dzą/ á ktorym ná byałe głowy żaden
18:
bláſk nye yeſt/ y owſſem we młodych
19:
Wenus barzo wra. Yáko tedy chwa-
20:
lem Ariſtoteleſowe mnimánye o oże-
21:
nyenyu/ że we trzydzyesći y w ſſesći
22:
lath męſſcżyzná ożenić ſie ma/ yeſli
23:
ſnadź może ſie obyć bez żony/ á miło-
24:
wáć inſſych nye będzye mu wola/ thák
25:
też tego nye gányem w osmnaſcye/ we
26:
dwádzyeſcyá dla vwyárowánya grze
27:
chu nyerządnego/ gdyby ſnadź mło-

strona: P3v

1:
dzyenyec ku byałem głowám ſie myał/
2:
á onych pilował pałáyąc miłoſcyą.
3:
Iſcye tego nigdy nye może nikt gánić/
4:
abowyemći lepyey duſſy folgowáć/
5:
ktorąbys nyerządem zátráćił niż cyá-
6:
łu/ ktoremuby vcżynił wcżás gdyby
7:
około trzydzyesći lat ná kobyerzec w-
8:
ſtąpił. Wyęceyći waży duſſá niż cyá-
9:
ło/ yeſli ſtráćiſz cyáło/ duſſá zoſtanye
10:
przedſię wcále/ ále gdy duſſę by vpu-
11:
sćił záraz y cyało y duſſá vpádną.
12:
Wyęc lepyey duſſę myeć á cyáło ſtrá-
13:
ćić/ bo go zás pozyſkáć możeſz gdy duſſę
14:
zdrową myeć będzyeſz. A przetho Pá-
15:
weł S. ná to mowi/ yeſli ſie nye będą
16:
moc wſtrzimáć nyechay ſie żenyą/ co
17:
bárzo cżyſcye możem o káżdem them
18:
rzec młodzyeńce/ ktory ſie młodo żeni.
19:
Yeſliby nye mogł bez żony wytrwáć/ á
20:
tego mu pan Bog nye dał/ dobrze v-
21:
cżynił że ſie ożenił/ lepyeyći niżeliby
22:
myał cudzych pátrzáć. Nyechayże te-
23:
dy to ſobye rozbyerze ocyec káżdy/ na-
24:
przod iż ſyná poſtánowić ma/ á żadneć
25:
poſtánowienye beſpyecżnieyſſe nye yeſt
26:
yedno małżeńſtwo. Yeſliſz tedy zá bya
27:
łemi głowámi ſyn yego chcyałby ſie

strona: P4

1:
nyerządnye myeć/ nyechay go záhámu-
2:
ye karániem yákiem á nápominániem/
3:
á zás yeſliby ná to dbáć nyechcyał/ ták
4:
yáko każe Plutárchus/ nyechay go o-
5:
żeni. Toć ożenyenye będzye mu pokutą
6:
że nyerządu nye będzye pátrzał/ ále ye-
7:
dney właſney s ktorą ſie odda. Możeć
8:
ſie tu nyebać yeſliby ſnadź chcyał áby
9:
ſyn yego cżem godnem oſtał/ ták z żoną
10:
może oſtáć yáko y przez żony/ y owſſem
11:
rychley/ bo Bog da mu przedſię łáſkę
12:
ſwą gdy rządnem ſie sſtánye/ á w mi-
13:
łosći Boyey myęſzkáć z żoną będzye/ y
14:
yáko mowi piſmo: Tem ktorzy ſie Bo-
15:
gá boyą wſſytkyego doſtánye. Ma też
16:
tho wtem wyedzyeć/ iż grzeſſyć bárzo
17:
yeſt wyelka ſzkodá y nyepożytek/ ma te
18:
dy ocyec ſynowi ſwemu dopomágáć/
19:
áby yemu przycżynę yákąſzkolwyek ye-
20:
dnał żeby ſie grzeſſenya wyárował. A-
21:
leć żadna inſſa okkázia nye yeſt pew-
22:
nyeyſſa nád małżeńſtwo. Lepyey tedy
23:
by to było gdyby go młodo ożenił/ ni-
24:
żeliby mu byegáć zá byałemi głowámi
25:
dopusćił/ s kthorychby ſie káźił y ná
26:
gnyew Boży robił. Látáć nye cżynyą
27:
nigdy cżłowyeká godnego ná małżeń-

strona: P4v

1:
ſtwo/ á zwłaſſcżá gdy yuż młodzienyec
2:
będzye w osminaſcye ábo we dwádzye-
3:
ſcyá lat á trzydzyesći mu nye będzye/
4:
ále cżás/ potrzebá/ y ſluſſnosć. Yużći
5:
dzis nye tylko kury mądre/ ále też y ſá-
6:
me yáycá/ młodzi dzis ludzye bárzo
7:
zwydrzeli y rozumu onym ná złe doſtá-
8:
ye. Cżemyſzby też nyemyał myeć zá w-
9:
zywányem Bogá ná dobre yáko y ma
10:
ná złe? y owſſem wyęcey dziſia naydzye
11:
v młodego rozumu iż ták rzekę/ w pyę
12:
cye niż v drugyego ſtárego w mozgu.
13:
Nyewolać wſſytkiego (yáko náſſy po-
14:
ſpolicye mowyą) náucży. A przetho
15:
yeſliby żadnem goſpodarzem nye był/
16:
náucżyć go żoná y nyewola gdy mu
17:
przyprze/ á swyercże zá pyecem zá-
18:
ſkwyercżą.
19:
Co zá żonę á yáką ocyec ſy-
20:
nowi ſwemu ma zráić.
21:
DAwna y ſtára przypowyesć w-
22:
tey myerze yeſt tákyemu káżde-
23:
mu/ kthory ſie yedno chce oże-
24:
nić/ áby ſobye rowną poyął/ á nyerowney áby nigdy żony nye náby-

strona: P5

1:
wał. Bo ſnadź yeſliby wyętſſey á mo-
2:
żnyeyſſey ſobye nabył/ nye thák żonyby
3:
doſtał yáko do nyeyby ſie wnyewolni-
4:
ká obroćił. A przeto Plutárchus gdy
5:
o tym piſſe rádzi ták/ áby kożdy ſobye
6:
rowną poymował/ gdzye mowi:
De educatiōe puerorum.
Tá-
7:
kyey tedy ſynom potrzebá áby rodzicy
8:
żony nábywáli/ ktoreby áni zacnyeyſſe
9:
nye były/ áni theż wyęcey bogáctwy
10:
przechadzáły. Nye bez przycżyny tedy
11:
też to vroſlo myedzy wdową á tym kto
12:
ry wdowy chce/ że mu to wnet wyrzu-
13:
cáyą/ v wdowy chleb gotowy/ ále wy-
14:
mowny. Dla tego tedy przyſtoi to oy-
15:
cowi/ áby gdyby ſyná z żoną oddáć ch-
16:
cyał/ rowney onemu ſſukał. Yedno
17:
ktoraby rowna byłá/ álbo yákąby one-
18:
mu ználesć myał/ tu pokázáć mamy.
19:
Poſpolicye myedzy ludźmi o tym thák
20:
gdy kto pyta odpowiedáyą: Gdyby po
21:
yął cnotliwą/ głádką/ á bogátą/ mogł
22:
by ná tem przeſtáć/ á inſſey ſobye nye
23:
ſſukáć.
Zoná godna.
Ku cżemu y ya ſam przyſta-
24:
wam/ ábowyem kthora te trzy rzecży
25:
ma/ rozumyem temu iż Bog ná nyę o-
26:
ſobliwye łáſkaw yeſt/ ten też cżłowyek
27:
ktoremu ſie tákowa przyda á przypá-

strona: P5v

1:
dnye/ bárzo wyelkyem fortunatem yeſt
2:
y może to o ſobye powyedzyeć że ſie do
3:
brze ożenił. Yeſliby tedy potráfił ocyec
4:
tákową/ nyechby ſie yął zá nyę á onę ſy
5:
nowi ſwemu zráił. Ale yeſliby też táka
6:
dobra byłá á thákowey myałby ocyec
7:
ſynowi doſtáć/ potrzebá ábyſmy tro-
8:
chę wywyedzyeli ſie á wthem pokazáli
9:
inſſem. Naprzod coby ſie tycżáło pir-
10:
wſſey cnoty/ że dobra á cnotliwa ma
11:
być/ kożdy to choćby ſlepem był wyznáć
12:
musi/ bo po złey y po łotryniey nic/ yá-
13:
ko też y po złem konyu á wyelkyem psye
14:
żadnego ſie pożytku nye záwyąże. Mo-
15:
żem tho wſſytko ſtąd obácżyć/ iż yáko
16:
zła żoná wyele złego nábroi záwſſe/
17:
ták dobra tyle troye może przyſporzyć/
18:
y owſſem dobra á cnotliwa żoná wyel-
19:
kye yeſt ochędożeńſtwo małżonká ká-
20:
żdego.
Eccleſiaſtici 26.
Sálomon ták mowi: Zoná do-
21:
bra ſpádek dobry yeſt/ ktori tem przy-
22:
chodzi od Bogá kthorzy ſie yego boyą.
23:
Y wtemże rozdzyelenyu ma/ że mąż do
24:
brey żony błogoſláwyony yeſt/ y yáko-
25:
by dwoy żywot żywye. Káżdáć żoná
26:
cnotliwa/ yeſtći źwyercyádło mężá ſwe
27:
go/ w kthorym ſie ſſcżęſcye yego prze-

strona: P6

1:
gląda. Stoi thák w Biblij:
Eccleſiaſtici 25.
Nyechay
2:
będzye nyewyedzyeć yáka złosć albo
3:
nyecnotá/ by thylko nye byłá złosć á
4:
nyecnotá żony. Wſpomina tho Sálo-
5:
mon gdy mowi: Ze lwem á s ſmo-
6:
kyem wolałbym myęſzkáć niż ze złą żo-
7:
ną. Cnotliwa tedy żoná yeſt tá kthora
8:
miłuye naprzod pána Bogá/ yáko mo-
9:
wi Ekklezyáſtikus.
Eccleſ. capite 26.
Nyewſtydliwa żo
10:
ná pſu rowna yeſt/ ále wſtydliwa pá-
11:
ná Bogá ſie boi.
Eccleſ. capite 1.
Táć yeſt pirwſſa mą-
12:
drosć páná bogá ſie bać/ y dobrze ſo-
13:
bye pocżyna tá małżonká/ ktora záw-
14:
ſſe Páná Bogá przed ocżymá ma.
15:
Strzedz ſie ma oſtrożnye ocyec/ áby ná
16:
byałą głową ktoraby w nabożeńſtwye
17:
ſie nye kocháłá/ nye wpadł. Abowyem
18:
gdyby yą ſyn odzyerzał yeſliby ſam był
19:
nabożnem/ z żonąby ſie zgodzić nye-
20:
mogł. Onegoby chwałá boża roſkoſſo-
21:
wáłá/ á onę ſwyát s ſwemi przyſmáki/
22:
wcżemby nyeprziyacyel duſſny myał
23:
wyelką okkázyą małżeńſtwo wasnić/
24:
kazić/ á burzyć/ yákoż to wyęc ná then
25:
cżás narychley pocżyna/ gdy obacży że
26:
ktory małżonek vchodzi á z rowni y ye-
27:
dnosći wykracża. Záprawdę nyemáſz

strona: P6v

1:
nic lepſſego małżonkowi po żenie ſwey
2:
poznáwáć yedno ſámo nabożeńſtwo/
3:
kyedy oná o bogá będzye dbáłá/ w ſlo-
4:
wye ſie bożym kocháłá/ cżęſto ſie bo-
5:
gu modliłá/ á yemu ſámemu ſlużyłá.
6:
Tey cnoty kthora yeſt myedzy inſſemi
7:
cnotámi nawyętſſa y napotrzebnyey-
8:
ſſa/ naprzod pátrzáć ná byałey głowie
9:
tey ktoreyby ocyec chcyał ſynowi ſwe-
10:
mu w małżeńſtwo nábyć/ yeſt powi-
11:
nyen. Rozumyeć ma káżdy iż małżeń-
12:
ſtwá nye dla cżego inſſego sſtawáyą
13:
ſie/ yedno dla chwały Bożey/ áby ći
14:
małżonkowye ktorzyby byli tem mał-
15:
żeńſtwem zátworzoni/ yednoſtáynye y
16:
pilnye bogá chwalili/ á yemu powolni
17:
byli. Przeto áby tho było w káżdem
18:
małżeńſtwye/ małżonkowye też nabo-
19:
żni máyą być. Wthora cnota yeſtći
20:
wſtyd á cżyſtosć/ dla cżego áby nye rzą
21:
dną nye byłá/ miłowáć tho káżda ma.
22:
Wſſeláką thedy cnotę ſwą noſſą żony
23:
wtey myerze/ kyedy záchowáyą ſie w-
24:
cżyſtosći. Ale ocyec kożdy gdy ſynowi
25:
ráić ma żonę/ obácżyć ma aby tá bya-
26:
ła głowá ktorąby ſynowi ráił/ łotry-
27:
nyą nye byłá. Nábędzyeli mu dobrey

strona: P7

1:
á cnotliwey żony/ dobrá mu doſtánye/
2:
á yeſli złey/ w vtrátę go przywyedzye.
3:
Siłá yeſt tákich ludzi/ ktorzy miłuyąc
4:
cżesć á ſlawę/ cnotliwe á vbogye ſo-
5:
bye poymuyą.
Sławá dobra oyczyzná wtora.
Abowyem ći miłuyą
6:
ſláwę ktora yeſt oycżyzná wtora. Zaſz
7:
nyemáło yeſt tákich/ kthorzy nyedbá-
8:
yąc ná ſláwę/ łotrynyámi ſie ſpętáyą/
9:
y one ſobye zá żony byerzą. Iſcye tho
10:
yeſt dar boży wielki s cnotliwą ſie oże-
11:
nić/ s cnoty małżeonkę ſobye poyąć. A-
12:
le dzis nye inácżey cżynyą yedno yáko
13:
przed them zá Kaimá cżynili oni lu-
14:
dzye s pokolenya Adámowego álbo
15:
Setowego/ ktorzy obacżywſſy w naro
16:
dzye Kaimowym głádkye y bogáthe
17:
pánny/ one kthore yedno ſámi chcyeli
18:
poymowáli/ ták dzis máło co dbáyą
19:
álbo pátrzą ná dobroć á cnotę.
Geneſ. capite 6.
Iż yą
20:
poymye/ nye ták dla cnoty ktoraby w
21:
nyey byłá/ yáko dla kraſy iż głádka
22:
yeſt. Błąd ſie wyelki yął ludzi/ iż tho
23:
wybyeráyą ná cżem wyelce ſzkodni być
24:
mogą.
Diog. Laertius lib. 6. in Antiſthene Athenie.
Dobrzeć on Filozow rádził ye-
25:
dnemu/ ktory gdy go pytał/ yeſliby ſie
26:
myał ożenić álbo bez żony myęſzkáć/
27:
odpowyedzyał mu: Yeſli cudną poy-

strona: P7v

1:
myeſz doſtányeſz ſpolney/ á yeſli żádną
2:
wyelkyey męki. Coż tem chcyał then
3:
cżłowyek? To rozumyem/ gdy rzekł ye-
4:
ſli głádką poymyeſz/ doſtányeſz ſpolney
5:
to yeſt/ nye tylko ſobye/ ále y inſſem/ ro
6:
zumyeyąc to/ że głádkosć s cnotą w ye
7:
dnem gmáchu zgodzić ſie nye mogą
8:
záwſſe/ vſtháwicżnye ſie myedzy ſobą
9:
kąſáyą. A zás gdy mowi/ yeſli żádną
10:
by poyął/ doſtányeſz męki/ to yeſt/ nye
11:
podobáłáćby ſie/ á przethoby ſnyą źle
12:
myęſzkał/ yákoż tho y dzis yeſt/ że ſie y
13:
dla tego rozwodzą/ á z małżeńſtwá łą-
14:
cżą. To wſſytko mowyę ktemu/ że koż-
15:
dy żonę poyąć ma nye zgłádkosći ále
16:
z dobroći/ á z rządu yey ſtátecżnego.
17:
Dobrzeć ſnadź głádką poyąć/ ále kto-
18:
raby y cnotę myáłá.
Sup pſalmum 30.
Swyęty Kryzo-
19:
ſtom ták o głádkyey mowi: Co práwi
20:
yeſt gładká żoná yeſt grob pobyelony/
21:
yeſli práwi nye byłáby trzeźwya/ cży-
22:
ſta/ á wſtydliwa. Abowyemći głád-
23:
kosć bez tych cnot yeſt przepásć źyewá
24:
yąca/ trućizná pałáyącem gothowa.
25:
Nye bez przycżyny tedy Sálomon ka-
26:
że ſie wyarowáć głádkyey byałey gło-
27:
wy/ gdy mowi:
Eccleſiaſtici 9.
Odwroć lice twoye od

strona: P8

1:
vbráney álbo chędogyey byałey gło-
2:
wy. Y w przypowyeſcyách theż temi
3:
ſlowy: Nicżemnać yeſt głádkosć/ ále
4:
tá nyewyáſtá ktora ſie bogá boi godná
5:
yeſt chwały. Okazáłá to oná myeſcká
6:
Rzymſka Lukrecya/ ktora będąc pyę
7:
kną á głádką żoną/ przeſtrzegáłá też
8:
cnoty ſwey/ dla ktorey nye obawyáłá
9:
ſobye ſmyerć zádáć gdy yą ſobye zelżo-
10:
ną być vznáłá.
Lukrecyey cnotá.
Tá yáko hiſtoria yeſt o
11:
tem/ gdy yą był ſyn Krolá Rzymſkye-
12:
go Tárquinius ſuperbus zgwałćił/
13:
wzyąwſſy Puginał zábiłá ſie ſámá mo
14:
wyąc/ nyechcę wyęcey żyć ná ſwyecye/
15:
gdy mi cnotę moyę wyrwano. Cżem
16:
pokazáłá to/ że wyęcey waży cnotá niż
17:
kyedy głádnosć. Może to y tem po-
18:
dobyeńſtwem okrasić/ yáko figurá ál-
19:
bo obraz yáki rzezány/ wten cżás pro-
20:
ſte drzewo yeſt kyedy onego żadnemi á
21:
rozmáitemi fárbámi nye pomáluye á
22:
nye przypráwi. Ták thá byała głowá
23:
ktora będąc głádką yeſli cnoty nyema
24:
rzecż yeſt martwa á proſta. Rozu-
25:
myem themu iż cudnosć nye ná farbye
26:
należy/ ále ná porządnem málowániu/
27:
yeſliſz tedy málarz co ma dobre fárby

strona: P8v

1:
ná málowányu chramye/ á obrázow
2:
nye dobrze ſtáwya/ imyę ſwe tráći y v-
3:
puſſcża. Tem wyęcey tá byała głowá/
4:
ktora będąc kraſną yeſli ſie nye dobrze
5:
rządzi/ ſwą głádkoſcyą ſie dobrze po-
6:
piſáć nye może/ oná głádkosć á ſlicż-
7:
nosć zá nic yey nye ſtoi. Nyema ſie te-
8:
dy żaden cżłowyek ná co kwápić/ ye-
9:
ſliby głádką á nyerządną żonę chcyał
10:
poyąć/ około cżego ocyec káżdy nye-
11:
dbałem nyema być/ zwłaſſcżá gdy ſy-
12:
nowi ſwemu będzye chcyał theż ye-
13:
dnáć małżonkę.
Diogenes Laert. in uita Socratis.
Nyechay tho wye-
14:
dzyał: iż yáko Sokrátes mowił: Bya-
15:
ła głowá głádka y cudna yeſt koſcyoł
16:
nád wychodem zbudowány. Iż głá-
17:
dkosć s cnotą ſie rzadko ſchodzi/ zá-
18:
wſſe nyepokoy á woyná. Ocyec yeſli
19:
życży ſynowi pokoyu á wcżáſu/ lepyey
20:
nyechay mu po proſtey formy żonę ye-
21:
dna/ niż kyedy bárzo głádkyey. Aleć
22:
y głádka dobra kyedy cnotę ma/ bo
23:
co głádkyego tho głádkyego/ á co żá-
24:
dnego to żádnego. Mowyą też wyęc
25:
ták/ co ſſpetnego to y złego/ á co cu-
26:
dnego tho też dobrego. Według oney
27:
przypowiesći/ im gorſſe kołá tym bár-

strona: Q

1:
źyey ſkrzypyą. Dobrzeć to ten powye-
2:
dzyał/ cnotliwą á głádką. Trzecya
3:
cnotá yeſt bogáctwo/ yeſliby práwi y
4:
bogátą. Moim zdánim do małżeń-
5:
ſtwá gdyby kto vmyſlił wnye wſtąpić/
6:
wyelkyego á zbytnyego bogáctwá nye
7:
trzebá/ ták żeby myał z wyelkim bo-
8:
gáctwem y pyenyądzmi żonę poyąć.
9:
Siłá yuż dzis naydzye tákowych ro-
10:
dzicow/ ktorzy corki ſwe krom poſágu
11:
wydáyą/ yedenże poſag dáyąc/ yáko
12:
cnotę á wychowánye dobre/ co yeſt
13:
wyelka rzecż á poſag nyemáły małżon-
14:
kowi káżdemu. A ſnadź lepyeyći żonę
15:
bez poſágu poyąć yáko był Ligurgus
16:
v Lácedemonow vſtáwił/ kthory bez
17:
poſágu roſkázował poymowáć żony/
18:
dla tego áby żony nye dla pyenyędzy
19:
były obyerane/ co yeſt rzecż prawdzi-
20:
wa/ bo ktho dla pyenyędzy żonę poy-
21:
muye/ poymuyeć pyenyądze á nye żo-
22:
nę.
Plutarchus in Ligurgo.
Zonyć by ſnadź był nye poyął bybyłá nye myáłá pyenyędzy. Yákoż te-
23:
dy to małżeńſtwo ma być dobre/ gdy
24:
tám małżonek wyęcey ná pyenyądze
25:
pyecżą ma niż ná żonę. Prawdáć yeſt
26:
iż gdyby bogátą poyął ſtegoby poży-

strona: Qv

1:
tek myał/ ále nye tylko ku małżeńſtwu
2:
trzebá pożytku/ musi też być pocżći-
3:
wosć/ boć pożytek bez pocżćiwosći/
4:
nye yeſt pożytek.
Cicero 3. Officiorū.
Dwyeć rzecży ſą/ we-
5:
dle ktorych małżeńſtwo káżde dobrze
6:
ſtoi/ pocżćiwosć á pożytek/ To yeſt/
7:
gdy małżonkowye ſie ſami myedzy ſo-
8:
bą dobrze rządzą/ poććiwye ſie ob-
9:
chodzą/ á w boyáźni bożey myęſzkáyą/
10:
a wtem gdy ſie dobrze máyą/ ná nye-
11:
doſtátek nye ſkárżą. Ten doſtátek ye-
12:
ſli pyerwſſey rzecży nye ma/ wyęcey
13:
yeſt nyedoſtátek niż doſtátek. A prze-
14:
to lepyeyći ſnadź vbogą myeć/ s ktho-
15:
rąby w ſtátecżnosći myeſzkał/ niż bo-
16:
gátą ktoraćby głowę gryzłá. Yero-
17:
nim ſwyęty mowi/ iż bogátą żonę cho-
18:
wáć yeſt wyelki fráſunek á łamánye
19:
głowy/ y bywa to zaprawdę/ że wyęc
20:
ſobye wymawyáyą á wyrzucáyą.
Contra Iouinianū..
Po-
21:
yąłes myę s pyenyądzmi wyelkyemi/
22:
nye godzyenes myę był/ danoć po mnie
23:
doſić/ wzyąłes cżegos nye myał/ s cże-
24:
go záwſſe turleye á háłáſy wyelkye/ że
25:
drugi małżonek gdy yáko ná złą kte-
26:
mu tráfi/ musi z domu vmykáć. Yá-
27:
koſmy tedy wtem náſſe mnyemánye o-

strona: Q2

1:
kazáli/ iż rowną káżdy ſobye poyąć
2:
ma/ rádzi też tho yeden ſkłádacż ná
3:
imyę Quidius/ ktory powyáda: Yáko
4:
nye dobrze bywa gdy nyerowne woły
5:
wkłádáyą wpług/ ták nye dobrze ſo-
6:
bye pocżyna ten/ ktory nyerowną poy-
7:
mye. Y dáley zás ták rádzi: Yeſli ſie
8:
chceſz ożenić ſobye ſie rowną ożeń.
Libro Economicorum.
O-
9:
toż yáko Ariſtoteles mowi/ potrzebá
10:
áby męſſcżyzná dzyewecżkę poyął/ aby
11:
onę naucżył dobrych obycżáyow/ o-
12:
cyec nyechby wtąſz ſzedł choćby nye
13:
s pyenyądzmi. Abowyem dzyewká cu-
14:
dna choć vboga wſſákże ma nyemáło
15:
poſágu gdy cnotę ma. Zámykáyąc te-
16:
dy tę rzecż to zoſtáwuyem napewniey/
17:
iż ſobye rowną káżdy poyąć ma/ y o-
18:
cyec ſynowi ſwemu o táką ſie ma po-
19:
ſtáráć. Abowyemći nic nyemáſz lepſſe-
20:
go yedno kyedy dwoye yednákich á ſo-
21:
bye rownych/ gdy w rowni wſſythko
22:
dobre przebywa/ á w nyerowni nye-
23:
zgodá.
24:
Co wyęcey ocyec powinyen
25:
ſynowi ſwemu vcżynić dobre-
26:
go potym gdy go yuż ożeni.
Ze


strona: Q2v

1:
ZE wſſythkich inſſych dobro-
2:
dzyeſtw ktoreby ſynowi ocyec
3:
wyrządzał właſnye áż do lat
4:
práwych/ y ſamego yego po-
5:
ſtánowyenya/ to oſtátnye á konyecż-
6:
ne dobro ma mu s ſiebye okázáć y ſnim
7:
ſie przed nim popiſać ſtátecżnye á ſta-
8:
le/ iż go nyema opusćić áni od ſiebye
9:
y łáſki ſwey oddálić. Abowyemći nye
10:
doſić ná tym yeſt iżby go wychował/
11:
á ku pewnemu yuż ſtanowi prziwyodł/
12:
á potym opusćił/ ták żeby wyęcey o
13:
nim áni wyedzyeć áni prace myeć nye
14:
chcyał. Yákoby cyeslá okręt ábo ſzku-
15:
tę yáką vrobiwſſy y vbudowawſſy/
16:
dotąd yey ſtrzeże á o oney pyecżą á ſtá-
17:
ránye ma/ pokąd yey ná brzeg mor-
18:
ſki nye przyprowádzi. Co vcżyniwſſy
19:
nyechce o nyey nic wyedzyeć áni ſie ſtá-
20:
ráć. Ocyec nye ma być po themu/ ále
21:
powinyen yeſt dotąd ſtáráć ſie o ſyná
22:
ſwego/ pokądby ſie s ſwyátem nye po-
23:
żegnał á nye rosſtał. Ma wyedzyeć iż
24:
yáko przy porodzenyu oycem był/ ták
25:
wtem ma trwáć áż do ſmyerći. Záwſſe
26:
ma to ná pámyęći myeć iż ſynowi ſwe-
27:
mu yeſt oycem/ wcżem nye ma mu te-

strona: Q3

1:
go dobrodzyeyſtwá zbrányáć ktore oy-
2:
cowi należy vcżynić ſynowi. Wyedzieć
3:
tho ma iż yáko pan Bog przy ſwoich
4:
wyernych áż do oſtáthecżnego dnyá y
5:
cżáſu trwa y trwáć będzye/ ták theż
6:
ocyec przy ſynye ma záwſſe s pracą á
7:
pyecżołowányem być. A przeto gdyż
8:
nic milſſego cżłowyekowi náturá nye
9:
dáłá yáko kożdemu ſwe dzyatki.
Cice. poſt reditū ad Quirites.
Ocyec
10:
káżdy myawſſy one ácżby iuż ſnadź ná
11:
pewny ſtan yáki wydał/ przedſię ſwey
12:
pilnosći o nich nye ma ſkłádáć. Do-
13:
brzeć tho yeſt powyedzyano/ że káżde-
14:
mu ſtworzenyu s przyrodzenya pilnosć
15:
á praca o ſwem płodzye wroſlá/ s cże-
16:
go y tho ktemu yeſſcże wyęcey przyro-
17:
dzenye rządzi/ áby then ktoryby płod
18:
myał/ záwſſe á práwye áż do ſmyerći
19:
oń ſie ſtárał. Nye dobrze tedy cżynyą
20:
nyektorzy rodzicy/ ktorzy ſynowi ſwe-
21:
mu poſtánowyonemu pilnosći á pra-
22:
ce ſwey nye chcą okázáć. Snadź wtem
23:
náſláduyą ptáſtwá/ v ktorego tho ſie
24:
záchowa/ iż płod gdyby ſie odchował
25:
tedy potym leći gdzyeby chcyał/ o co
26:
nic ſámyec álbo ſámicá dbáć nye bę-
27:
dą. Inák záſię v ludzi ſtworzenya ro-

strona: Q3v

1:
zumnego. Przykazał pan Bog miło-
2:
wáć płod ſowy/ á miłosć nye tylko ná
3:
cżás ále záwſſe áż do końcá ma ſie o-
4:
kázowáć. Coby tedy to zá praca y pye-
5:
cżołowánye myáło być/ potrzebá wten
6:
cżas gdyby ſyn yey prágnął/ vkaże.
7:
Teraz o tym wychowányu dzyatek
8:
doſic/ nyechayby káżdy zá wdzyęcżne
9:
prziyął/ to com piſał/ vcżyniłem tho
10:
dla pożytku rodzicow áby wyedzyeli
11:
yákoby ſie myeli z dzyećmi ſwemi ob-
12:
chodzić. Inſſym zoſtáwuię ſſerzey o tim
13:
piſáć/ doſić mnie ieſt ná tem/ iżem dro
14:
gę do tego pokazał. Boże day tho áby
15:
ſie drudzy poruſſyli/ á co dobrego
16:
myedzy ludzi puſſcżáli. Yam to przeto
17:
piſał gdym wyedzyał że then pożytek
18:
mogłby ſie wyelki vcżynić/ thym
19:
zwłaſſcżá ktorzyby yedno te-
20:
go ſie dzyerżeć chcyeli/
21:
co iżby to było/ pá-
22:
ná Bogá o to
23:
proſſę.
24:
Dokońcżenye.

strona: Q4

1:
Drukowano
2:
W Krákowye v Máttheuſzá
3:
Syebeneicherá: Roku od w-
4:
cyelenya Syná Bożego:
5:
1558.