![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
strona: kt
1:
Xiążecżki roſkoſz=
2:
ne á wielmi vżytecżne o poććiwym
3:
wychowaniuy y w rozmáitych
4:
wyzwolonjch naukach cżwicżeniu
5:
Krolewskich/ Xiążęcych/ ſlacheczkich/ y
6:
inſzich ſtanow dziatek/ do Vbertina ná
7:
ten cżás Xiążećia Padewskiego Laczin=
8:
skim iężykiem napiſane.
A teras z wielką
9:
pilnośćią á pracą z Laćińskiego na Pol=
10:
ſki/ przes MARCINA QWIAT=
11:
KOWSKIEGO Z ROZYCZ.
12:
ná ten cżás X. I. M. Pruſkie=
13:
go/ etc. etć. Iorgieltnika prze=
14:
łożone/ y nakłádem vbo=
15:
gim wydrukowáne.
16:
Roku Pańskiego,
17:
156.4.
strona: ktv
1:
grafika
strona: A
| O Wychowániu známienitych dziatek. |
1:
F
RAncziſzek Stárſzy
2:
twoy dźiadt/ ktorego yáko ieſt
3:
wiele zacnych przes niego
4:
ſpráwowánych rzecży/ także
5:
też okwitość wſzędy mą=
6:
drze od niego wypoczytánych mow
7:
álbo przypowieśći bywa przypomina=
8:
no/ Zwykł był tak (yákoſmy wyro=
9:
zumieli) miły Vbertinie mawiacz.
Trzi
10:
rzecży ſą/ w ktorych yáko łatwie á do=
11:
brze rodźyce dziatkom ſwoym rádźić
12:
mogą/ tákże też podług práwá y śłuſz=
13:
nośći powinni to czynić ſą.
14:
Napierwey iżeby ye pocżćiwymi
15:
imiony názwáli/ ábowiem yáko w
16:
rzecży máłey wagi/ niemáła ſzkodá yeſt/
17:
gdy niepocżćiwego ymienia álbo prze=
18:
zwiſká doſtánie.
W ktorey mierze czę=
19:
ſtokroć niektorzi zwykli błędźić/ gdy lek=
20:
kośćią nieiáką zwiedźieni/ álbo ſámi no=
21:
wych imion wynáleśczámi chcą być wi=
22:
dziáni/ álbo yeſliże niektorych od ſtár=
23:
ſzych ſwych doſtáli/
tedy ye yákoby narodu
| A | dziedzicżne |
strona: Av
| Známienitych dziatek |
1:
dziedżicżne ná potomki pewną wiárą prze
2:
naſzáyą.
3:
Wtora/ iżeby ye w wybornych á zacz=
4:
nych miáſtách poſtánowiáli/
ábowiem
5:
możność ∴ y zacna sławá oycżyzny wiele ∴Amplitu
do, f. t. Vt
Cicero L.
wentione
ſcribit. Eſt
potentiæ
aut maieſta
tis, aut ali=
quarum co
piarum ma
gna abun=
dantia.
do, f. t. Vt
Cicero L.
wentione
ſcribit. Eſt
potentiæ
aut maieſta
tis, aut ali=
quarum co
piarum ma
gna abun=
dantia.
6:
pomaga/ tak ku bogáctwā yáko ku dobrey
7:
sławie/ tudzieſz teſz ku temu co ná trzećim
8:
mieiſcu poſtanowiono było od twego
9:
dziada/ a my iuż otym powiemy.
Acż=
10:
kolwiek ſię wtey mierze częſtokroć przi=
11:
gadza/ iako Themiſtocles poniewaſz
12:
był rodem z zacnego miaſta Athen. Se=
13:
riphiowi niyakiemu w ſporze odpowie=
14:
dział/
gdyż Seriphio wſpierał ſie yż The=
15:
miſtocles nie dla właśćiwey cnoty ale
16:
dla zacnośći oycżyzny chwalebnym a
17:
ſławnym ſię ſtał.
Tak mowiac. Anibyś
18:
ty choćbyś też Atheńcżykiem był zacney
19:
sławy doſtąpił. Ani bych ia choćbych
20:
Seriphiuſzem był teyże nieſtradał.
21:
Trzećia tedy rzecż byłá yżeby w dobrych
22:
náukach dziatki wyćwicżali. Wybornie
23:
wſzyſtko wypoczytał yako ten ktory we | wſzyſtkim |
strona: A2
| O Wychowániu |
1:
wſzyſtkim rodzayu rozmaitych rzecży
2:
ſwego cżaſu za narozumnieyſzego był
3:
miąn/ y był.
A tę trzećią rzecż miedzy
4:
inſzemi wybornie a pożytećnie wyprawił.
5:
Abowiem ani bogactw żadnych możniey=
6:
ſzych/ ani pewnieyſzych potporow ku ży=
7:
ćiu/ rodzice ſynom ſwoym zgotować mo=
8:
gą/
iedno yeſliże ye rozumnie przyłączą
9:
podćiwym naukam/ y czwiczeniom wy=
10:
zwolonym/
Ktorymi gdy będą przychę=
11:
dożeni/ tedy y zaniechałe á nikcżemne ſwe=
12:
go narodu imiona y przezwiſka/ tudzieſz
13:
i vbogie oycżyzny ſwoye wynośić y sła=
14:
wnemi czynić zwykli.
Bo przemienić ſo=
15:
bie imię albo przezwiſko/ gdy by to ye=
16:
dno krom zdrady wſzelakiey było/ każde=
17:
mu według praw wolno ieſt. I przenie=
18:
śięnie/ kędy by ſię vpodobało domoſtwa
19:
żadnemu niebywa wzbraniano.
A w nau
20:
kach dobrych yeſliżeby kto z młodośći nie
21:
był wyćwiczon/ albo yesliżeby ſię w teyże
22:
złośliwymi a przewrotnymi napuſzył te=
23:
dy ſię niechay nieſpodziewa/
yżeby w za=
| A 2 | ſtarzał |
strona: A2v
| O Wychowániu |
1:
ſtarzalſzich lećiech albo wieku łatwie mogł
2:
albo ty odrzućić/ albo ony natychmiaſt ſo
3:
bie wſpoſobić.
Ma być tedy fundament do
4:
breo żyćia wtych lećiech wpoion/ y ma być
5:
vmysł ku cnoćie formowan/ gdy ieſzcze
6:
miękki ieſt/ y łatwie przećiwne yemu wſze=
7:
lakie ćwicżenia znaſza/
Ktore lata albo
8:
wiek iakowy na ten cżas będzie/ takowyż
9:
y w potomnym żywoćie bedzie zachowan.
10:
Awſzakoſz gdiż to wſzyſtkim ludziom przi
11:
ſtoj
(a
wzłaſzcza rodzicom napierwey)
12:
aby byli takowymi/ ktorziby ſwoye dziat
13:
ki wybornie wyćwicżyć vśiłowali/
y po=
14:
tym tákowym ſynaczkom álbo dziat=
15:
kom należy iżeby widziáni byli/ iż oni go=
16:
dni ſą rodzicow dobrych á zwłaſzczá tym
17:
ktorzi zacznieyſzego ſtanu ſą:
Ktorych ża=
18:
dna mowá ani ſpráwá niemoże być
19:
táina godzy ſię/ y że by ták naprzedniey=
20:
ſzemi náukámi wyćwiczeni y przyślách=
21:
ćioni byli/ iżeby y ſzczęśćia/ y ſtopniá go=
22:
dnośći/ ktorą máią godni byli miani.
23:
Abowiem ſłuſzna tho ieſt rzecż/ iſz ći kto= | rzi |
strona: A3
| Známięnitych dziatek |
1:
rzi chcą iżeby im wſzyſtki naywyſzſze á
2:
naiwſpaniálſze rzeczy deferowáne albo
3:
pryczytáne bywáły.
Tedy oni też tákowe
4:
nazacnieyſze á naznámienitſze wſzyſtki
5:
poſtępki s ſiebie pokázowáć máią.
Ani
6:
może być żadna pewnieyſza/ y ſtalſza Kro=
7:
lowánia drogá/ yedno/ ieſliże ći ktorzi
8:
kroleſtwa trzymáią/ od wſzyſtkich ludzi
9:
nád inſze wſzyſtki godnymi być Kroleſt=
10:
wá oſądzeni bywáią.
A przeto miły V=
11:
bertynie gdyżeſz nápierwey imienia do=
12:
ſtał/ Ktore w wáſzym narodzie długo
13:
zacne á sławne było/ y od onego niedaw
14:
no było známienićie obiáſniono/ ktory
15:
pred tobą z rodzáiu wáſzego ſzoſty Xię=
16:
ſtwo Padewſkie trzimał.
Ktemu w=
17:
tymże ſtárożytnim práwie krolewſkim
18:
mieśćie/ ktore rozmáithych wybornych
19:
nauk czwicżenim kwitnieie/ y wſzyſtkich
20:
rzecży okwitośćią ktore służą ku pożyt=
21:
kowi ludzkiemu opływa/
s Xiążęcego
22:
rodu y s ſámego oicá Kxiążęćiaś ſię ná=
23:
rodził. Pod ktorego włádowániem | A 3 | albo |
strona: A3v
| O Wychowániu |
1:
álbo rządzeniem ſzczęsliwa ſpráwá y rząd
2:
mieiſcki tudzieſz wáſzey familiiey zacne
3:
imię ná każdy dźień ſię rozmnaża/
wielce
4:
ſię tedy záiſte zniewolony twoym y
5:
przodkow twoich dobrowoleńſtwem
6:
weſelę/ poniewaſz ćię widzę ták przes
7:
oycowſką pilność/ yako y przes twoy
8:
właśćiwy roſſądek ku dobrym náukam
9:
y zacnym ćwicżeniom zewſzyſtkiey chuci
10:
ſkłonnego być.
Aczkolwiek ony trzi rze=
11:
cży o ktorycheśmy máło co wyſzſzey po=
12:
wiedzieli/ nawięcey od rodzicow máią
13:
być pożądáne/ w ktorey záprawdę káżdey
14:
z oſobná (nieieſtem wzbraniáiący) yż oni
15:
wiele mogą.
A wſzakoż nawięcey rodzi=
16:
ce dáyą imioná dziećiom ſwym. S przi
17:
padku zaś álbo ſcześćia á niekiedy z wy=
18:
bránia ná ludzie oyczyzná á máiętnośći
19:
przypadáyą.
A dobre náuki/ álbo ſámę
20:
cnotę/ ſam ſobie káżdy z oſobná przes
21:
właśćiwą pracą przygotowywa. Ktora
22:
záprawdę nád wſzyſtkie inſze rzecży/
23:
ktore mogą być od ludzi vsiłowá= | nim |
strona: A4
| Známięnitych dziatek |
1:
nim wynáleźione/ ma być ſchućią po=
2:
żądana.
Abowiem bogactwa/ chwała/
3:
piękność/ vroda/ przyaćiele/ roſkoſzy/
4:
odmienne a zachwiałe rzecży ſą/ ale ha=
5:
bit/ to yeſt/ wſpoſobienie a owoc cnot/ ſtoi
6:
zawżdy cały/ y wiekuiśćie trwa.
Oto
7:
tedy acżbych ćię napomniał iżebyś z pil=
8:
nośćią czynił/ acżkolwiek to napomina=
9:
nie ſam ſ ſiebie rad czynię/ a wſzakoſz wi=
10:
dzę niebyć rzecz potrzebną.
I o coż bych
11:
ćię tedy inſzego miał napominać yżebyś
12:
czynił/ yedno o to co ty s chućią zawżdy
13:
rad cżyniſz? Albo kogo bych ci inſzego dla
14:
przykłádu cnoty zálećić miał/ yako ćiebie
15:
ſameo?
Gdyż tak s ſamego przyrodzenia
16:
y vmysłu/ y ćieleſnych darow widziſz mi
17:
ſie być poſtanowiony/ yż ſię też wſzyſtkich
18:
rzecży wielkich o tobie ſpodziewać godźi
19:
a wſzakoż ty ſąm ſ ſiebie tym więcey ſię oko
20:
ło znamięnitych rzecży obieray/ iżebyś nie=
21:
tylko nadzieyę ale też y wnſzowania w=
22:
ſzyſtkich ludzi nad pomysł przewyſzſzyć
23:
mogł:
I coż tedy napominanim czy=
| imkolwiek |
strona: A4v
| O wychowániu |
1:
imkolwiek mocniey możeſz być w zacnych
2:
náukách á cnotách powyſzſzon álbo inſzych
3:
náſládowánim więcey zápalon?
Twoi=
4:
mem tedy imienim ty máluczkie kxiążecżki
5:
przed ſię wziął/ y o wyzwolonich młodoſći
6:
naukách tudzież obyczayach/ to yeſt/
w kto
7:
rych rzecżách yżeby byli czwicżeni wolni á
8:
ſláchetni młodzieniaſzkowie/ y ktorych by
9:
ſię im wyſtrzegáć przynależáło/ począłem
10:
do ćiebie piſáć:
á nieprzeto záiſte yżebich ćie
11:
bie/ ále yżebych przes ćię tychże lat inſze
12:
vpominał: á gdy inſzym co mayą cżynić
13:
opiſuyę/ tedy ty co ſam przes ſię rad czyniż
14:
w ſobie rozeznaway.
Abowiem gdyſz
15:
cżłowiek z duſze y s ćiáła poſtanowion
16:
yeſt/ tedy mi ſię ći zdádzą iż s przyrodze=
17:
nia nieco wielkiego doſtąpili/ ktorym yeſt
18:
dąno iż y cieleſnymi śilami/ y vmyślny=
19:
mi ſą możni.
Ponieważ ich wiele widzie=
20:
my/ Ktorym krom ich wyſtępu przyga=
21:
dza ſię rodzączym/ iże y dowćipu bywayą
22:
gnuśnego/ y ćiała mgłego:
yakowe te=
23:
dy dzięki godzi ſię przyrodzeniu czynić/ | yeſliże |
strona: B
| Známienitych dziatek. |
1:
yeſliże według tych obudwu wyſzſzey na=
2:
mienionych rzecży/ y cali y mocni ieſteſmy?
3:
A tak tedy będzie przyrodzeniu godna
4:
wdzięczność oddana/ yeſliże nieomieſka=
5:
my yego darow/ ale ye dobrymi czwiczeń=
6:
mi y wyzwolonymi naukami wypolero=
7:
wać vśiłować będziemy.
8:
Napierwey tedy każdy z oſobna ma ſię
9:
ſwemu vmysłowi pilno przypátrować:
10:
albo yeſliże tego dla młodośći obaczać
11:
niebędą moc/ tedy rodzice albo ynſzy
12:
w cżyiey piecży będziemy/ vbácżáć máią
13:
Y ku ktorym byśmy rzecżom ſprzyrodze=
14:
nia ſkłonni á ſtoſowni álbo godni byli/ ku
15:
tym nawięcey chuć á vśiłowánia náſze
16:
przykłonione máyą być/ y w tych ſię vſtá=
17:
wicżnie obieráć bedzie przyſtało.
A na
18:
więcey ći ktorzy wolnego á ſwobodne=
19:
go vmyſłu z przyrodzenia doſtąpili/
20:
niemáyą być dopuſzcżeni iżeby mieli w
21:
ſproſtnym proznowániu gnuśnieć/ álbo
22:
ſię w przećiwne wyzwolonym náukam
23:
ſprawy wdáwáć. | B | Ktorym |
strona: Bv
| O wycháowániu |
1:
Ktorym ſpoſobem
2:
wdziećiách dowćip bywa poznan/
3:
y ktorym obyczáyem ma
4:
być ſprawowan.
5:
Z
áiſte wolneo vmyſłu pierwſzy
6:
dowod á znák ieſt/
gdy kto dla chwa
7:
ły bywa pobudzon/ y miłoſćią wyborney
8:
ćći bywa zápalon. Skąd słáchetna nieiá=
9:
ka zawiść y krom nienawiśći o ſlawe y
10:
dobroć wſpor wſzcżyna ſię.
11:
Wtory argument/ to ieſt/ dowod/ gdy
12:
kto dobrowolnie posłuſzny bywa ſtar=
13:
ſzym/ ani tym kto go dobrze napomina w=
14:
zgardza.
Abowiem yako konie lepſzy ku
15:
ſtoczeni bitwy bywayą miani/ ktorzy ſię
16:
łatwie wodzami dadzą rządzić/ i na głos
17:
trąb podniowſzy vſzy weſoło ſkacżą.
18:
Także też młodziencżyki ktorzi dobrze na=
19:
pominayących słuchayą/ y chwalebnie ku | dobremu |
strona: B2
| Známienitych dziatek |
1:
dobremu bywayą pobudzeni/ nadzieia
2:
okwitego pożytku miſternie naſladuye.
3:
Abowiem gdyż ſamego dobra cnoty/ y
4:
oblicża pocżćiwośći/ niebiegli w rzecżach
5:
rozumem ſwym poiąć ani ogarnąć nie=
6:
mogą/
ktore gdy by mogło być ocżyma
7:
widziane/ dziwną by ku mądrośći (ya=
8:
ko Plato powiáda/ toż Cicero wſpomina)
9:
ku ſobie miłość pobudzało. Pierwſzy yeſt
10:
potym ſtopniu poſtepek yżeby ćći y chwa=
11:
ły chęćią o nalepſzych ſię rzeczach ſtarali.
12:
Też ktorzy ſą w ſprawach gotowi/ wy=
13:
ſtrzegayący ſię wſzelakiego proznowania
14:
y to ich yeſt oſobliwe kochanie/ iżeby
15:
zawżdy nieco dobrego czynili/ takowi s
16:
przirodzenia dobrze vſzykowani bywa=
17:
yą.
A nieodſtrzelayącz ſię namniey od
18:
tegoſz rodzayu podobienſtw/ ten przi=
19:
kład maluchny ku ſnadneyſzemu wyro=
20:
zumieniu przytacżamy/
yż yako zawo=
21:
dnici lepſzy bywáyą miani/ ktorzi po
22:
wydaniu znaku chnet ſię pochopiaią/ ani
23:
namniey pozoſtawayą choć też ni oſtrogi | B 2 | ani |
strona: B2v
| O wychowániu |
1:
ani bićia bywayą im przydane:
także też
2:
młodziencżykowie ktorzi dla słuſznych
3:
pricżyn albo kroćiuchnego ochłodzenia
4:
malucżko opuśćiwſzy nauk wyzwolo=
5:
nych ćwicżenia/ zaśſię poſtanowionych
6:
godzin ku zwykłym naukom z ochotnym
7:
weſelim (bes napominania) zwracayą:
8:
mayą być miani iż ſą wybornie ku ſpra=
9:
wom cnoty poſtanowieni. Teſz gdy
10:
ſię groźb y bicia boyą anawięcey ſzkara=
11:
dośći y niepoććiwośći/ ſkąd ſię wſzcżyna
12:
wſtyd. Ktory wtych lećiech yeſt znak wy=
13:
borny.
Dobrze ſię tedy z nimi dzieie/
14:
yeſliże złaiani ſromayą ſię/ albo ſkarani
15:
ſtawayą ſię lepſzymi/ y ſwoye preceptory
16:
albo przykażyciele miluyą/
bowiem ſtąd
17:
pokazanie nieiakie ieſt iż oni ćwićzenia
18:
niewzgardzayą. Ani też mnieyſza ku
19:
wſzelkiey dobroći o tych ma być nadzieya
20:
miana/ ktorzi ſą s przyrodzenia łago=
21:
dni y łatwi ku vbłaganiu.
Poniewaſz
22:
vmysł s ſwym ćiałem mayą nieco s ſobą
23:
podobnego. Bowiem yako w tych lu= | dziach |
strona: B3
| Známięnitych dziatek |
1:
dziach znak yeſt dobrego przyrodzenia/
2:
gdy ſię ich żołądek żadnym pokarmem
3:
niebrżidźi/
ale yakikolwiek k niemu przy=
4:
pada łatwie w ſię puſzcza/ y tymiſz po=
5:
karmy cżłonki wſzyſtki ożywia y pośila:
6:
także też znak wielki yeſt/
iż vmysł tych
7:
wybornie od ſamego przyrodzenia poſta=
8:
nowiony a vſzykowany yeſt/ ktorzi ża=
9:
dnego człowieka w nienawiśći niemayą
10:
ani go wzgardzayą/ ale cokolwiek bywa
11:
mowiono albo ſię ſtawa/ to wſzyſtko
12:
nalepſzą ſtronę wykładayą.
I wiele zaiſte
13:
na ten xſtałt dowodow z obyczaiow ſtár
14:
ſzych náſzych może być wźięto. A co ſie ćie=
15:
leſnego położenia dotycże/ tedy tak Ari=
16:
ſtoteles napiſał: Iż ludzie ktorzi ſą ćiała
17:
ſuptelnego ſpoſobni w dobrym zmyśle ſą.
18:
A o ynſzych darach albo też niedoſtatkach
19:
ćieleſnego przyrodzenia mamy ſię tych ra=
20:
dzić/ Ktorzi iawnie wyznawayą yż oni
21:
każdego dowćip y wrodzone obyczaye
Phyſiogno
mia [wyraz grecki]
[wyraz grecki]
Dicitur ars
qua natura
hominum
ex corpore
uultu co=
gnoſcitur.
To ieſt
nauka
przes
ktoram
przyro=
dzenie lu
ckie ſſćiá
łá y obli
cża po
znáne by
wa
mia [wyraz grecki]
[wyraz grecki]
Dicitur ars
qua natura
hominum
ex corpore
uultu co=
gnoſcitur.
To ieſt
nauka
przes
ktoram
przyro=
dzenie lu
ckie ſſćiá
łá y obli
cża po
znáne by
wa
22:
przes Phyſiognomią poznać mogą/
ktori
23:
my tu ten wſzyſtek poſtępek opuſzczamy/ | B 3 | ani |
strona: B3v
| O Wychowániu |
1:
ani ſie im na ten cżas bawić chćemy.
Ale
2:
yakoſmy mało co wyſzſzey powiedzieli/ tak
3:
y teras powtarzamy yż częſtokroć z zna=
4:
kow pryſzłey dobroći/ gdyżmy yeſzcze
5:
młodzinczykami/ yakowi przyſli mężo=
6:
wie mamy być/ może być poznano.
7:
Abowiem zaprawdę z młodośći w ni=
8:
ktorych przyrodzenie znaki przyſzłey do=
9:
broći/ yakoby yakie kwiateczki pokazuye.
10:
Aprzeto dobrego dowćipu młodzienia=
11:
ſzki być mowiemy/ ktorzy ſamym wyo=
12:
brażenim vſt/ poſtawam/ y ynſzymi
13:
ſpráwami/ nadzieyę wyborną o ſobie
14:
cżynią.
Ktorym yakoby to ſzkaradna
15:
rzecż była/ nadzieye a oczekiwania ludcz=
16:
kie omylić: tak też tym za wielką chwałę
17:
bywa poczytano/ ktorzy krom żadnego
18:
takiego yakoſmy maluczko co wyſzſzey
19:
powiedzieli znaku/ dobrymi ſię przetſię
20:
ſtali/
naśladuiąć w tey mierze nie=
21:
ktorego rodzayu yabłek/ ktore pod ſzka=
22:
radną a grubą łuſzcżyną roſkoſzny ſmak
23:
zachowywayą.
A przeto dobrze Socra=
| tes |
strona: B4
| Známięnitych dziatek |
1:
tes przikazował/ iżeby młodziencży=
2:
kowye wyobrażenie ſwoye w wierćiedle
3:
czeſto oglądali/ a to przeto/
aby ći kto=
4:
rzyby oſoby godnośc mieli/ wyſtępka=
5:
mi a ſzkaradośćiami iey nieoſzpacżali:
6:
a ktorziby ſię zaiś nietak piekney oſoby
7:
być widzieli/ ći vśiłować mayą iżeby=
8:
ſię pieknemi ze cnot vcżynili.
Anawię=
9:
cey ſnać doſtąpić tego będą moc/ yeſli=
10:
że nietak na ſwą oſobę/ yako na ynſze
11:
doświatczonego człowieka obyczaye ia=
12:
ko w żywe wierćiadło patrzać będą.
13:
Abowiem yeſliże Publius Scipio/ y Q.
14:
Fabius oni znamienići a wielmożni Rzy=
15:
mianie (co ſię iakmiarz wſzyſtkim wſpa=
16:
niałim a vrodzonym vmysłom z zwy=
17:
czayu przygadza) o ſobie to powiedali
18:
yż s przypatrowania wyobrażeń żacnych
19:
a oświęconych mężow/ wielce ku wſze=
20:
lakim cnotam pobudzani bywali: Kto=
21:
ra rzecz Iuliuſa też Ceſarza/ z widzenia
22:
wyobrażenia Alexandrowego/ ku Za=
23:
cnym a nawiętſzym rzeczam zapaliła/ | B 4 | I coſz |
strona: B4v
| O Wychowániu |
1:
I coſz ſię tedy może przidáć słuſzniey=
2:
ſzego/ yedno gdy ſámemu żywemu wy=
3:
obráżeniu/ y yeſzcże świeżemu przykła=
4:
dowi przypátrowáć ſię możemy?
Acz=
5:
kolwiek ſnać wyobráżenia náſzych ſtár=
6:
ſzych/ więcey ku náſládowániu z zay=
7:
źrzenim ych chwały vmysły naſze pobu=
8:
dzáyą/ przeto iż człowieká zacnieyſzego
9:
obecność/ cżęſtokroć zwykłą chwałę y
10:
godność podleyſzych vmnieyſzáć/
dla
11:
tego zwykłá żywe známienite ludzie nie=
12:
nawiść naſládowáć. Ku przykłado=
13:
wi tedy cnoty y obycżáyow y ku w=
14:
ſzelákiey nauce/ yáko żywy głos/ także
15:
też żywego człowieká obycżaie więcey
16:
pomagayą.
Ma tedy vczącyſię mło=
17:
dzieńczyk/ ktorego cnoty y prawdziwey
18:
chwały chuć pobudzá/ yednego iakiego
19:
álbo choć więcey doświátcżonych mę=
20:
żow obráć/
ktorychby ſię on z cnoty
21:
bał/ y ktorych by żyćia y obyczáyow/
22:
ileby podług lat znośić mogł náſládo=
23:
wał.
A ſtarſzy záſz máyą mieć ná każdy
| cżás |
strona: C
| Známięnitych dziatek. |
1:
czás na powagę/ y ná pokorę wzgląd/ kto
2:
ra zwłaſzcża ma być przet młodſzymi
3:
záwżdy záchowywana.
Abowiem mło=
4:
dzienſkie láta ſkłonne a rychłe ſą ku grze=
5:
ſzeniu: á gdy by oni ſtarſzych przykłady
6:
y powodem ſtátecżney powagi niebyli
7:
zátrzymawani/ łatwie by ſię w gorſze
8:
rzecży záwżdy wdawali.
A poniewaſz
9:
według lat bywayą wnich właśćiwe
10:
obycżáye/ co ſię też to y w ynſzych lá=
11:
tách przygadza/ tedy ći ktorzy dobrych
12:
obycżáiow ſą/ zwycżáyem y też náuką
13:
máyą być potpieráni y vmoćniáni/
á
14:
ktorzy by złe y wzgardzone zámykali w
15:
ſobie ći mayą być powćiągáni y kara=
16:
ni/ s ktorey młodzi ci poſlednieyſzy
17:
przyrodzenia tylko naſláduyą/ á nie=
18:
ktorzy ſtychże niedoſtatku doświátćżenia
19:
á drudzy obudwu tych rzecży.
Abo=
20:
wiem ſą naipierwey s przyrodzenia ſczo=
21:
drzy y hoini/ przeto iż oni niedoſtatku
22:
á vboſtwa nigdy niedoświátczyli/ ani
23:
bogactw ſwą właſną pracą doſtali. | C | Abowiem |
strona: Cv
| O wychowániu |
1:
Abowiem ſię to nieprzygadza/ iżeby
2:
márnie dobra ſwe ten roſpraſzał/ ktory
3:
ich s pracą nazgromadzał.
Ktemu iż w
4:
młodych ludziech ciepło y krew okwi=
5:
tuye/ nietylko ku pośileniu ćiáła/ ále
6:
też y ku rozmnożániu/ ktora rzecż yeſt
7:
przećiwna w ſtarych ludziech/ zá ſpra=
8:
wą przećiwney prziczyny.
Cżegoſz
9:
ſię tedy o przyſzłym ſtárcu ſpodziewáć
10:
mamy/ ktory iuſz yeſt wſzwey młodo=
11:
śći ſkąpy y łakomy?
á nieprzeto to przi=
12:
tacżamy/ yżeby im miała być ſzcżodro=
13:
bliwość dopuſzcżana/ ktorey oni zba=
14:
cżnośćią darow/ oſob y zasług vży=
15:
wać nieumieyą/
á wſzakoſz ſkąpość y ła
16:
komość w młodośći znak yeſt zepſowa=
17:
nego przirodzenia/ ynieſwobodnego vmy
18:
słu. Takowi ku kunſztam pożytek cżynią
19:
cym przysłuchayą/
yako do rzemiosła/
20:
kupiectwa/ a nawięcey do goſpodar=
21:
ſtwa/ y acżby niekiedy zacżnieyſzych á
22:
ſláchetnieyſzych nauk takowi doſtąpili/
23:
oni ye przetſię zawżdy yako inſze ku szka | radnemu |
strona: C2
| Známienitych dziatek |
1:
radnemu a niesławnemu pożytkowi o=
2:
bracayą:
ktora tá to rzecż od wolnych
3:
vmysłow yakmiarz ieſt obca. Też ſą
4:
dobrey nadzieie/ y o wielu rzecżach wiel=
5:
kich ſnadnie o ſobie otuchę dayą/ a na=
6:
dewſzyſtko o długim wieku/
w ktorych
7:
okwituye przyrodzone ciepło/ yákoby ku
8:
wſzyſtkim ſprawom/ y ná káżdy cżás
9:
doſtatecżni byli. A przeto bywayą wiel=
10:
kiego vmysłu tákowi ludzie/ y wyſokie=
11:
go ſerca/
ábowiem ta ieſt właſna moc
12:
ćiepłośći/ áby wzgorę wznośiłá: á prze=
13:
to bywa/ yż takowi ludzie wiele o ſobie
14:
trzimayą/ á podług mniemania Flác=
15:
cuſa/ bywayą na przećiw ſwym napo=
16:
minawcąm oſtrzi/ y wzgardzáyący in=
17:
ſze/ a ſámi ſię wynaſzáyą:
abowiem vśi=
18:
łuyą iákoby inſze przewyſzáli/ á przeto
19:
gdy chcą być widziáni yákoby około wie=
20:
lu rzecży świádomość mieli/ tedy ła=
21:
twi ſą ku otworzeniu ſkrytych rzecży/
á
22:
przes ich chłubienie cżeſtokroć łgarzmi
23:
bywáyą vznani. Ktemu iż też niebiegli | C 2 | w rze= |
strona: C2v
| Owychowániu |
1:
w rzecżach ſą/ á tak mniemayąc iżeby pra=
2:
wdziwego co mowili/ w wielu ſię rze=
3:
cżach omyláyą.
A tak od tey lekkośći á
4:
nikcżemnośći łgarſtwa máyą być ſrogo
5:
tákowi odſtraſzani. Abowiem gdy ſię
6:
w młodośći zwycżáyą łgáć/ tedy ten
7:
zwycżay będąc mężmi záchowayą/
to ieſt/
8:
niemogą ſię go vſtrzecz/ nád ktorą rzecż
9:
niemaſz nic ſkaradnieyſzego: Natto iż ża=
10:
dna rzecż więcey ſtárſzych naſzych nieo=
11:
braża iáko młodzienćżykow łgarſtwa/
12:
ktorzy ledwo wywaliwſzy ſię na ten
13:
świat/ vśiłuyą ſwoimi zdradami/ á
14:
chytrosćiami ſtarcze oſzukać. A będzie ku
15:
takowych żkaradnośći vwiarowaniu
16:
rzecż pożytecżna/
yże by im mało mowić
17:
przykazowąno/ y iżby rzatko mowili/ á
18:
wſzakoſz áż z roſkazania. Abowiem w
19:
wielomowieniu zawzdy ſię nieco obłe=
20:
dliwego nayduye.
Aieſliżeby kto niepo=
21:
trzebne milcżenie iako potrzebne niemo=
22:
więnie za wyſtęp a nieprzyſtoyność po=
23:
cżytáł/ tedy wzdam daleko prziſtoiniey= | ſza rzecż |
strona: C3
| Známienitych dziatek. |
1:
ſza rzecż yeſt/ milcżeć niżeli mowić.
A=
2:
bowiem kto niewedług czaſu milcżi/ tedy
3:
w tey yedney rzeczy tylko grzeſzy iż mil=
4:
ćży. A w mowieniu śiła ſię przygadza
5:
błedzić.
Ma tęż być niemały ná to wz=
6:
gląd mian/ aby ſię młodzieniáżkowie plu=
7:
gawym/ á niepoććiwym mowąm nie=
8:
przyzwycżayáli. Bowiem ieſt od Grec=
9:
kiego Poety powiedziano/
y toż od S.
10:
Pawła powtorzono. Iż pſuyą dobre o=
Ad Coriu
thios Epi=
ſtola. 1 Ca
pite. 15.
thios Epi=
ſtola. 1 Ca
pite. 15.
11:
bycżáie złe rozmowy. Podług zwierſz=
12:
chney tedy rzecży/ poniewaſz chcą byc
13:
nad inſze widziani/ ſą teſz wſtydliwi:
á=
14:
bowięm ſię wzgardzenia y nieuczczenia
15:
boyą/ pámiętayąc ná karánia świeże
16:
miſtrzowe/ y rodzicow: ktemu iż nieſą
17:
biegli á doświatcżeni w rzecźach/ tedy
18:
tak oſobie mniemayą iż łatwie mogą być
19:
odparći.
Ktemu ſą wielcy dowiarko=
20:
wie/ ábowiem z niedoſtatku doświátcze=
21:
nia w rzecżach/ wſzyſtko cokolwiek sły=
22:
ſzą wierzą być rzecż prawdzywą/ też ła=
23:
twie ſwoye mniemania odmieniayą/ | C 3 | ábowiem |
strona: C3v
| O wychowániu |
1:
ábowiem ich wilgotnośći bywayą poru=
2:
ſzáne dlá mnożenia álbo rośćienia ćiała:
3:
y okwituie wnich ćiepło/ ktore wielką po=
4:
ruſzywánia przyczyną ieſt.
A tákowych lu
5:
dźi duſza complexiey/ to ieſt poſtępku ćiáłá
6:
náſladuye/ á przeto tákowi iáko rzecży kto
7:
rey niemayą wielce pożądayą/ także żáś
8:
gdy iey doſtaną wnet ſię iey náſycą.
A
9:
vmysłowych poruſzeń barzo naſladuyą/
10:
y każdą rzećż zápalczywie czynią: ábo=
11:
wiem pożądliwośći oſtre mayą/ ktore
12:
ćiępło pobudza:
á takowi ani dowćipu
13:
ani rozumu ſubtełnego niemayą/ ktory=
14:
by ty to poruſzenia miarkować mogł. A
15:
ia podług Terenciuſzowego Sofij/ nie=
16:
krom przycżyny to rozumiem być w tym
17:
żywoćie bárzo poſtępek pożytecżny.
Ize
18:
by podług ćżaſu á przywoitośći wſzy=
19:
ſtkie rzecży ſprawowáne bywały/ aize=
20:
by żadna śnich kreſu ſwego nieprzeſtę=
21:
powała.
Są też takowi mizernego/ á w
22:
ſzakoſz nie złego zwycżáiu/ ábowiem od
23:
porodzenia naypierwſzy ſą/ dobrotliwą
24:
krew mayącj w ſobie/ y o drugich s ſami s | ſiebie |
strona: C4
| Známięnitych dziatek |
1:
ſiebie mniemayą iżeby ſię máło przewinili:
2:
a przeto o nich wierzą iakoby oni nieſpra=
3:
wiedliwie ćierpieli. A barzo ſię z weſelem
4:
takowi w przyaćielſtwach kocháyą y to=
5:
warzyſtwo miełuyą/ ktore cżęſtokroć yed
6:
negoż dnia ſtanawiayą y zaś roſtargiwa
7:
yą.
Według tych tedy pobacżen ma być
8:
obſtalowana nauka/ przes ktorą dobre o
9:
byczaie mayą być nabywane/ á złe mayą
10:
być albo vkrocáne álbo yakmiarz wykor
11:
zeniane.
Agdyż o ſtaraniu młodzi wiele
12:
ćwicżeniu domoweu pozwalayą/ a wſza=
13:
koſz niektore rzecży o tem bywayą opiſane
14:
vſtawami: a miałybj jeſli prawdziwie mā
15:
rzec wſzyſtki rzeczj w tej mierze podług v=
16:
ſtaw być opiſane.
Abowiē to Rzeczypoſp.
17:
należy/ iżebj młodziencj w mieſćiech byli o=
18:
bycżaini/ á ieśliżeby byli młodźeińcżykowie
19:
rozumnie wjćwicżeni/ y madrze wjchowá
20:
ni
tedy będzie
miaſtō y im ſamym zaiſte po
21:
żytecżno. A wielce (iżebych oſobliwiey rze
22:
kł) od tych grzechow powćiągani mayą
23:
być/ wkore ye łatwie s przyrodzenia láta | przi= |
strona: C4v
| O Wychowániu |
1:
przywodzą/
abowiem każdy wiek álbo
2:
láta máią ſwoye nieyákie właſćiwe wy=
3:
ſtępki. Młodź mrze ná nierzadne żą=
4:
dze. Srednie láta pożądliwość wiel=
5:
kich rżeczy zámikayą w ſobie.
Stárość
6:
żądzą á lákomſtwem bywa ſtrawioná:
7:
nie iżeby tak o wſzyſtkich trzymać miáno/
8:
ále iż wżdam w ty wyſtepki podług lat
9:
ſkłonnieyſzy bywáią ludźie.
Ma być tedy
10:
niemáła piecza mianá/ iżebi młodźieńćiczi
11:
iáko nadłużey w cáłośći/ to ieſt/ w czy=
12:
ſtośći záchowiwáni byli.
Abowiem ra=
13:
na Venus y vmysłowe y cieleſne śiły
14:
wyniſzcża/ czemu będzie mogło być zá=
15:
bieżano/
yeſliże od táńcow y inſzych ym
16:
podobnych gier á weſel/ tudzieſz od w=
17:
ſzelakiego poſpolitowánia/ niewieściego
18:
będą powciągáni: álbo gdy namniey o
19:
tákowych rzeczach nie będą áni máwiác
20:
áni słycháć.
Abowiem gdiſz oni lat zá=
21:
palczywośćią ſámi s ſiebie miłoſćią w=
22:
zgięći bywáią/ tedy żadney onich niebę=
23:
dzie nádzieye dobrey ieſliżeby ktemu zło= | ſliwy |
strona: D
| Známienitych dziátek. |
1:
ſliwy towarziſz ku temu z służąca radą
2:
prziſtąpił.
A zwłaſzcza od tego mogą być
3:
wtrzimawani/ ieſliże nigdy prożnować
4:
niebędą/ ale yżeby zawżdy w yakiey poć=
5:
ćiwey członkow y vmysłowey pracy za=
6:
trzimawani byli.
Abowiem prożnowanie
7:
czyni ye ſkłonne ku nierządnym polubno=
8:
śćiam/ y ku wſzelkim niemiernościam. A
9:
przeto przeſpiecznego zdrowia młodźień
10:
cżicy/ potrzeb yeſt iżeby przes vſtawiczną
11:
pracą vſmierzani bywali.
A nietylko proż
12:
nowanie/ ale też puſte mieſzkania ſą im
13:
wielkim nieprzyacielē/ ktore mgły vmisł
14:
vſtawicznym o takowich rzecżach myśle
15:
nī zmiękcżaią/ anigo na inſzą ſtronę obro
16:
ćić dopuſzczayą.
Abowiem yako ći ktorzi
17:
roſpaczayą niemaią być puſtym mieiſcom
18:
zwierzani: także też y ći ktorich nierządny=
19:
mi roſkoſzami vmysł zwyciężon yeſt.
A
20:
przeto y od wſzelakiey plugawośći/ y od
21:
przeklętey ſzkaradnośći/ maią być pow=
22:
ćiągani y barzo ſtrzeżeni. Ani żadnym
23:
ynſzym maią być poruczani á zwierzani/ | D | yedno |
strona: Dv
| O Wychowániu |
1:
yedno tym ktorych obyczaye y żywot w=
2:
ſzyſtek doſkonały ieſt/ ktorych by yuż przy
3:
kładem niegrzeſzyli/ ale ſię ich powagą a
4:
zacznośćią od nich wſtrachiwałi.
Abo=
5:
wiem yako młodżiuchnym ſzczepeczkom
6:
tycze bywayą prziwiązowane/ aby álbo
7:
dla ſwey właſney słabośći/ albo nieya=
8:
kim gwałtem wietrznym/ ku krziwośći a
9:
garbatośći ſie nieſkłaniali/ także też y
10:
młodźieńczykom mąyą być takowi to=
11:
warziſze przidani/
na ktorych by ſię napo
12:
minania vczyli/ ich ſumnieniem dobrym
13:
od grzechow ſię wſpaczali/ y ich naſlado=
14:
waniem zacznymi ſie w znamienitych
15:
ćwiczeniach ſtawały.
Mayą też być
16:
powćiągani iżeby w inſzich rzeczach na=
17:
leżączych ktemu żywotowi przeſmiernimi
18:
niebywali.
Abowiem zbytny pokarm
19:
y picie/ y ſpania okwitſze/ z wyczayu a
20:
znałogu więcey pochodzą (nie iżebim ſię
21:
wſpierać miał/ yakobi rozmaycie a roznie
22:
niemiało być ciało dla tjch rzeczi wźgięto)
23:
abowiem we wſzyſtkich ludźiach prziro= | dzenie |
strona: D2
| O Wychowániu |
1:
dzenie na maluczkich potporach prze=
2:
ſtaye ieſliże na potrzebę tylko wzgląd
3:
mámi á ieſliże na roſkoſz/ tedi mu ſię nigdi
4:
ſtać doſić niemoże.
A od wina w tych le=
5:
ciech wielce maią być powciągani: ktore=
6:
go przesmierne picie/ y zdrowiu do=
7:
bremu nieprziyacielem ieſt/ y zwiczáy=
8:
ny poſtępek wybornego rozumu barzo
9:
zamieſzywá.
W ktorey rzeczy zadną
10:
miárą poſtępek Lacedemonow niema
11:
być gánion/ Ktorzi piyáne sługi ná ich
12:
kołaciye prziwodzić kaziwali.
A nieprze=
13:
to iżeby ſię oni zgych opacliwych mow/
14:
albo s plugawych ſpraw roskoſzywać
15:
mieli/ (poniewaſz to nieludzka roskoſz
16:
ieſt/ zludzkiey ſzkody albo wyſtępu mieć
17:
roskoſzowanie) ale przeto iżeby mło=
18:
dzienczykom przykładem pokazali/
yako
19:
ſzkaradna rzecż ieſt na piianego cżłowie=
20:
ka patrzić. Młodych tedy lat tak mayą
21:
być ku piciu dziatki prżyzwyćżayani/ i=
22:
żeby im nieſzalone wino/ ale z wietſzą
23:
połowicą wody zmieſzane było dawano: | D 2 | á to til= |
strona: D2v
| O Wychowániu |
1:
a to tylko ku trzeźwośći a rzadko/ iżeby
2:
to picie więcey dla ſtrawienia pokarmu
3:
niżliże dla vgaſzenia pragnienia bylo wi=
4:
dźiane dane.
Ani ſię też godźi/ co nietil=
5:
ko naprzećiw cnocie/ ale też naprzećiw
6:
dobremu zdrowiu yeſt/ iżeby kto brzu=
7:
chem pokarm/ y pićie mierzić miał/
albo
8:
iżeby z źimowymi nocami ſpania ſwoye
9:
rownać miał/ albo roſkoſzą cel naſyce=
10:
nia zámierzał/ ale podług rozumu maią
11:
być wſzyſtki rzeczy miarkowane/ y tak
12:
ſię maią źwyczaić/ iżeby młodoſći popę=
13:
dliwość łatwie powćiągnąć mogli.
I
14:
tak mayą mniemać/ iż nie wſzyſtki rze=
15:
czy godzą ſie czynić/ ktorebyſmy łatwie
16:
przes możność albo prziſtęp mogli wy=
17:
konać.
A nad wſzyſtkie inſze rzeczy go=
18:
dźi ſię dobrze poſtanowionemu mło=
19:
dźieńczykowi/ iżeby piecżey y bacznośći o
20:
rzeczach Boſkich nieomięſzkiwał/ y iżeby
21:
to mniemanie o rzeczach B. miał z na=
22:
młodſzych lat ſwoich.
Abowiem coż
23:
temu między ludźmi będźie ſwiętego/ | ktory |
strona: D3
| Známięnitych dziatek. |
1:
ktory boſtwo wzgardza?
Ani ſię im też
2:
w tey mierze godzi aż do Babinſkich
3:
plotek a zbytkow wſpinać/ ktora rzecz
4:
w tych leciech częſtokroć bywa ganio=
5:
na/ y yeſt ku błazeńſkiemu naſmiewi=
6:
ſku: ale wſzyſtki rzeczy ku pewnemu ce=
7:
lowi maią być ſtoſowane.
Aczkolwiek
8:
iakowy cel albo miára w tey rzeczy po=
9:
ſtanowiona być może/ w ktorey wſzyſtki
10:
rzeczy ktore poiąć mamy przeſmierne ſą?
11:
a gdyż w każdych leciech yeſt to rzecz nie=
12:
wiedzieco woley B. brzidliwa/ mayą tedi
13:
być napominani iżeby ſię B. rzeczami nie=
14:
brzydzili/ iżebyſię też z jmion ſwiętych ludzi
15:
nienaśmiewali/ tudzieſz iżeby niełatwie do
16:
browolnie prziſięgali.
Abowiem ktorzi na
17:
daremno krnąbrnie prziſięgayą/ takowi
18:
częſtokroć zwyczayą ſię krzywo w rze= 19:
chach ważnych przyſięgać.
A potym mło=
20:
dźieńczykom nalezy/ iżeby ſtarym ludziam
21:
y inſzym wſziſtkim ſtarſzym niż oni wielką
22:
potćiwość wyrządzali/ y iżeby ye iak=
23:
miarz miaſto rodźicow trzimali.
W kto=
| D 3 | rey |
strona: D3v
| O Wychowániu |
1:
rey mierze młoć Rzymſka podług ſtare=
2:
go zwycżayu wybornie była poſtano=
3:
wiona/ ktora Senat álbo Rayce ktore
4:
oni oycami zwali tego dnia gdy mieli ſę=
5:
dzić w ſenaćie/ do Ratuſza doprowa=
6:
dzała/
tamże vſtawicżnie przededrzwia=
7:
mi ocżekiwali/ á wychodzące s ſenatu o=
8:
kwićie odprowadzali/ ktore to byłi po=
9:
cżątki ſtałośći y ćięrpliwośći przyſzłey.
10:
Ktorzy tedy młodzieńcy radzi ſię około
11:
ſtarych poććiwych obierayą/ ani radzi
12:
od tych odſtępuyą od ktorych by ſie polep=
13:
ſzyć albo cżego naucżyć mogli.
O tych zá=
14:
prawdę nadzieiá ieſt/ iż oni lata ſwe cno=
15:
tą chcą vprżedzać. Mayą też być ćwi=
16:
cżeni ktorym obyczaiem mayą ku ſobie
17:
przypuſzcżać przychodzące/ y ktorym od=
18:
chodzące odpuſzcżać:
iako (wedłuk potrze=
19:
by) ſromiezliwie ſtarſze y zacżnieyſze poz
20:
drawiać/ yako młodſze vkładnie przywa
21:
biać/ y iako mayą lagodnie do pzyiaćioł
22:
y do tych) co im dobrze chcą przyſtępować
23:
I iżeby ze wſzyſtkimi przyſtoinie zaſia= | dali |
strona: D4
| Známienitych dziátek. |
1:
dali/ á nawięcey w Xiażętach y ich dzia=
2:
tkach ſliczne to ſą rzecży/
na ktore wſzy=
3:
śći ludzie wielki wzgląd mayą/ w kto=
4:
rych obycżáiach y wewſzyſtkim żywoćie/
5:
łatwość á ſkłonność bywa miłowa=
6:
na/ á powagá chwalona.
A wſzakoſz z
7:
obudwu ſię ſtron trzeba obawiać/ iżeby
8:
poważność w ſproſtną ſrogość/ á ſkłon=
9:
ność w błazeńską lekkość nieprzemię=
10:
niáłá ſię.
A tego vwiarowania tak bę=
11:
dą moc doſtąpić/ ieſliże ſię łatwie każdy
12:
ſnich karać y napominać da/ ktora rzecż
13:
w kazdych lećiech/ ſprawach/ y vrzędach
14:
zdrowa y pożytecżna ieſt.
Abowiem iako
15:
patrząc w wierćiadło naſzey twarzy płu=
16:
gawośći/ álbo niedoſtatki wſzelakie vz=
17:
nawąmy/ także też gdy nas prziyaćiele ka=
18:
rzą/ błędy vmysłowe vbaczamy/
Kto=
19:
ry kxtalt albo droga ieſt najbliſzſza ku po=
20:
prawieniu. A ći záś łatwie bywayą z=
21:
wiedzieni/ ktorzy żadney rżeczy zaſmucá=
22:
iącey niemogą słuchać.
23:
Abowiem to ieſt prżyrodzenie mgłego | żołątká |
strona: D4v
| O Wychowániu |
1:
żołątka/ yſz niemoże nic tilko roſkoſzne rze=
2:
cży znaſzać.
Godźi ſię tedy yżebiſmy y nam
3:
słuſznie złorzecące ſćierpiáli/ y łaiących
4:
słuchali. Abowiem kto obecnego kara=
5:
nia nieſczierpiwa/ ten niełatwie w iego
6:
niebytnośći bywa wymawian.
Ale tym
7:
nawięczey ktorzi ſą zacznieyſzego ſcżę=
8:
śćia/ y wkorych ręku miaſt y ludzi prawo
9:
ieſt/ godzi ſię nietylko łatwie/ ale tez zrado
10:
ścią dobrze napominaiących słuchać/
po=
11:
niewaſz oni dla wielkiey ſwobody ſklon=
12:
nieyſzy ku grzeſzeniu ſą/ a ich grzechy
13:
zwykły wielom ludzi zaſzkadzać.
A tym
14:
wieczey o tym ma być ſtaranie yſz ich
15:
mało ieſt/ ktorziby im czo ieſt prawdzi=
16:
wego/ a słuſznego powiedzieli: á daleko
17:
ich mniey ktorziby takowych rzeczy
18:
chćieli słuchać.
Abowiem kto by iedno
19:
chćiał prawdy słuchać/ łatwie naidzie
20:
od kogo by iey słuchał. A przeto dziw=
21:
na to rzecż bywa miana/
yeſli że kto w
22:
wielmożnym ſtanie/ á w wielkim ſcżeśćiu
23:
nąrodzony/ bywa dobrym albo mą= | drym |
strona: E
| Známienitych dziatek. |
1:
drym/ ktoryby przećiwney przigody
2:
náſie nigdy niemiał:
á ieſlizeby ktory ta=
3:
kowy był/ tego mamy iákoby za iakiego
4:
źiemſkiego Boga miłowáć/ y wielce wa=
5:
żyć. A zwłaſzcża gdyſz miedzy okwyto=
6:
śćią rzecży ku wſzelakim roſkoſzą służą=
7:
cym/
y miedzy możnośćią doſtania cżego
8:
iedno oni chczą/ y miedzy niewymowną
9:
wielkośćią pochlebczow/ ktorzi zwykli
10:
z glupich ſzalone cżynić/ zaledwie rozu=
11:
mowi y prawdziwemu roſſatkowi miei=
12:
ſcze bywa kędy dano.
O tym pięknie Plato
13:
rozumiał/ y ſkutecznie to krotkimi sło=
14:
wy opiſał/ ktoreſmi my tu mieyſce z Gor=
15:
giey od słowa do słowa wtoczyli. Tak
16:
mowiąc.
Zaprawdę w wielkiei ſwobo=
17:
dzie grzeſzenia/ trudno ieſt (ktora by rzecż
18:
bárzo chwalebna była) ſprawiedliwie
19:
żyć.
Też zbytnie pieſzczenie rodzicow/ zwy
20:
kło znikczemniwać młodzieniaſzki: czo
21:
wtych cżęſtokroć iawna rzecż bywa/ kto=
22:
rzy od wdow mátek w roſkoſzach by=
23:
wayą wychowáni.
Podoba ſię tedy nam
| E | niktorych |
strona: Ev
| Owychowániu |
1:
niektorych ludźi ten zwycżay/ yżeby dziąt
2:
ki ſwoie álbo na przedmieśćiach/ álbo
3:
kędykolwiek indźie v przirodzonych/ ál=
4:
bo dobrych prziyaćioł wychowywali:
5:
ktore aczkolwiek cżęſtokroć puſtuiące á
6:
proznuiące nadchadzáią/ á wſzakoſz to
7:
yſz ſie oni baczą być w czudzym domu/
8:
nádert roſpuſtney á proznuiącey ſwo=
9:
body w nich powścziąga/
y ie ku lepſzym
10:
naukam/ ktore wyzwolonymi zowiemy
11:
pilnieyſzymi czyni/ o ktorych nau=
12:
kach yżebyſmy nieco powie=
13:
dzieli mamy iuż cżas. | Ktore |
strona: E2
1:
Ktore to ſą wyz=
2:
wolone náuki albo ćżwicżenia/ w
3:
ktorich młodziencżykowie
4:
máią być ćżwiczeni.
5:
Z
Owiemy tedy wyzwolone álbo
6:
wolne nauki/ ktore ſą wolnego czło
7:
wieka godne: to yeſt te/
ktorymi
8:
cznota y rozum albo wyćwiczan álbo
9:
wypolorowan bywa/ y przeſz ktore cia=
10:
lo tudzieſz vmyſł/ ku wſzelakim wybor=
11:
nym rzecżam bywa ſpoſobny:
ſkąd cżeść
12:
y chwała ludziom pochodzi/ ktora mą=
13:
dremu człowiekowi po cznoćie ieſt napi=
14:
rwſzą zapłátą. Abowiem iáko niewol=
15:
nych á grubych dowćipow/ w wyzwolo
16:
nych naukach koniec ten ieſt/ zyſk á ro=
17:
ſkoſz:
także też ſwobodnych cznota á
18:
chwała konczem ieſt. Potrzeba tedy ieſt
19:
ábyſmy ſie chnet od niemowlęſtwá na to
20:
vdali/ y o rozum yżebyſmy ſie wſzelakim
21:
vśiłowanim ſtarali. | E 2 | Abowiem |
strona: E2v
| O wychowániu |
1:
Abowiem gdyż żadna nauka nieieſt w=
2:
nas/ choć też y ta ktora w ſobie mało ſub
3:
telnośći zamyka doſkonała/ ażbyſmy ſię
4:
około niey pilno z młodoſći obierali.
Coſz
5:
tedy o mądrośći za roſſądek dąmy/ kto=
6:
ra ſtak okwitych á wielkich rzecży pow=
7:
ſtáie/ w ktorey/ náuki wſziſtkiego żywo=
8:
ta/ przykazania/ y racyie zámikáią ſię?
9:
Niebędziemy záiſte tedy (ponieważ mą=
10:
drymi nietylko widziani ale też chczemy
11:
być miany) wſtárośći żadnym obyczá=
12:
yem y owſzem niebędziem rozumnymi/ ie=
13:
ſliże z młodośći niepoczniemi w dobrey
14:
roſtropnośći rość.
Ani otym żadnym o=
15:
byczaiem mamy rozumieć/ co iakmiarz
16:
wſzyſtko poſpolſtwo przed ſię wzieło/ ia=
17:
kobyſmy tak mniemać otych mieli/ kto=
18:
rzy lata młode ſwe rozumem przewyſzſza=
19:
ią/
yzeby niekiedy gdy przydą ku ſtalſzym
20:
latom nierozumnymi á głupimi ſię ſtać
21:
mieli. Acżkolwiek y tego niktorzy podług
22:
poſtępku Phiſyki/ to ieſt przyrodzenia nie
Phiſica.
[w.grecki], ipſa
naturalis
philoſophie
ſiue opus re
rum natu=
ram pertra=
ctans.
Nauká
albo mą
drośc/
przes
ktorą ſię
wywiá=
duiemy
o przyro
dzeniu/ y
o cnoćie
wſzelá=
kiey rze=
cży.
[w.grecki], ipſa
naturalis
philoſophie
ſiue opus re
rum natu=
ram pertra=
ctans.
Nauká
albo mą
drośc/
przes
ktorą ſię
wywiá=
duiemy
o przyro
dzeniu/ y
o cnoćie
wſzelá=
kiey rze=
cży.
23:
wzbraniaią.
Iz w ktorych z młodośći
| dowćip |
strona: E3
| Znamienitych dziatek. |
1:
dowćip á zmysł barzo oſtry ieſt/ tedy
2:
w ſtarośći wielkiey poſpolićie tępieie.
3:
W ktorey tedy to mierze wybornie był
4:
ſtarzec niektory od młodzieniaſzka zbo=
5:
dzion/ acżkolwiek żadnego ſnich nie ieſt
6:
imię wypiſano.
Gdy tedy ten
młodzie= 7:
niaſęk lata ſwe dobroćią y mądrośćią
8:
przewyſzſzał/ tedy go za dziw nieiaki te=
9:
mu to ſtarcowi pokazali.
A tak ſtarzec
10:
głoſem wielkim yżby młodzieniec sły=
11:
żał powiedział.
Bedzie tedy naſtarość
12:
ſproſtnym á głupim/ ktory bywa w
13:
młodośći tak mądrym. Młodzienćżyk
14:
tedy/ przyrodzoney oſtrośći namniey
15:
niezapomniawſzy/ ktemu ſię za razem tak
16:
mowiąc obroćił.
Moy mieły ſtarce tyś
17:
był w młodośći twoyey bardzo rozum=
18:
nym cżłowiekiem/ á tak go iegoś wła=
19:
śćiwą bronią (iako w przypowieśći ieſt)
20:
ſkłoł.
Aieſt zaiſte ſprzyrodzenia w wielu
21:
młodziencżykach takowa dowćipu ku
22:
wyrozumieniu á poięćiu wſzyſtkich rze=
23:
cży chutkość/
y ku wybadaniu ſkritych
| E 3 | rzecży |
strona: E3v
| O wychowániu |
1:
rzecży takowa oſtrość/ yſz też y krom
2:
wielkiey nauki/ o wielkich rzeczach ro=
3:
ſtropnie mowić mogą/ y wyroki mogą
4:
ćżinić znamienite a powazne:
ktorych
5:
wrodzona wtey mierze moc/ ieſlizeby
6:
ćżwicżenim potmocniona była/ y nau=
7:
ką potparta/ tedy ſię ſtąd wielkimi á po=
8:
dziwnymi mężami ſtawaią.
Iako te=
9:
dy o takowych pilna piecża ma być mia=
10:
na: także też niemaią być zamieſzkawa=
11:
ni ći/ ktorzy ſrzedni dowćip maią/ y
12:
owſzem tem więcey ma być im dopoma=
13:
gano/ gdyż ieſt w nich moc przyrodzę=
14:
nia nietak iako w onych doſtatecżna.
A
15:
wſzakoż wſziſtcy ździećińſtwa w nauki
16:
y w prace maią być podani: poki ſą
17:
łatwie vmysły młodzieńcżykow/ poki
18:
miękuchne lata/ iako otym ieſt Vergi=
19:
liuſza Marona wierſz.
20:
A nawięcey ſie wtęn cżas o ich ćżwi=
21:
cżeniu mamy vſtawicżnie ſtarać/ kiedy
22:
oni lata ku czwicżeniu nad inſze godnieiſze
23:
ſą.
Acżkolwiek ſię zawzdy tak w młodych
| iako |
strona: E4
| Známienitych dziatek |
1:
iako y wſtarych lećiech mamy vcżyć:
2:
wyiawſzy by to kto ſobie rozumieć
3:
mial/ yſz ieſt ſzkaradnieyſza rzecż vcżyć
4:
ſię/ niz nic nieumieć.
Oczym przeciw=
5:
ny roſſądek on Cato narodu Porcie na=
6:
przednieyſzy dawał. Ktory Laćinſkie=
7:
go ięzyka w podſtarzałości/ á Greckie=
8:
go zaprawdę iuz w ſtarośći naucżył ſię/
9:
áni temu wierził/ yzeby ſię ſtarczowy te=
10:
go vczyć ſromotna rzecż była/ coby
11:
było pieknego a potrzebnego cżłowieko=
12:
wi ku wiedzeniu.
13:
Socrates też tak znamienity mę=
14:
drzec/ iuż wpotachłych leciech na arfie
15:
ſię vcżył/ y palce ſwoie miſtrzowi w
16:
moc poddał.
17:
Gdiż młodziencżykowie naſzy Bo=
18:
że zachoway/ dla wielkiey roſkoſzy
19:
lenią ſię vcżyć/ y ieſzcze záledwie od=
20:
czyczkowáni/ ſromáią ſie miſtrzow
21:
ſwoich posłuſzni być:
ktorzi przedſie
22:
ich właſney dumie niemáią być żá= | dną |
strona: E4v
| O Wychowániu |
1:
dną miarą zwierzáni/ áłe rozmaitemi
2:
kunſtami ku dobrym y pocżćżywym nau=
3:
kam máią być prziwodzeni.
Abowiem
4:
niektorzi chwałam y poczcżiwośćiam/ á
5:
drudzy dáreczkámi y łagodnośćiami
6:
máią być prziwabiáni: á drudzy groź=
7:
bami y bićim máią być przimuſzáni. A
8:
ten wſzyſtek poſtępek ták prziſtoinie má
9:
być vważan/
y podług rozumu miar=
10:
kowan/ yżeby go przi tymże ich dow=
11:
czipie ná przemiáne podług potrzeby
12:
tych nauk wymienionych naucżyćielowie
13:
vżywali/ y według ſie iego dowcipom ich
14:
przyſtoſywáli:
y máią ſie tego bárzo
15:
ſtrzedź/ iżeby im nienázbyt łátwimi/ áni
16:
też naźbyt ſrogimi bywáli. Abowiem iá=
17:
ko wielka roſpuſtność dobry dowćip
18:
roſſadza/
także cięſzkie á vſtáwiczne ká=
19:
ránie vmysłową moc znikczemniwa/ y
20:
przirodzenia dobrego ſkierki w dziątkach
21:
zagáſzywa:
ktore gdy ſie każdey rzeczy
22:
boią/ tedy nic nieśmieią czynić: á ták
23:
ſtąd pochodzi iſz iákmiarz vſtawicznie | błądzą/ |
strona: F
| Známięnitych dziatek |
1:
błądzą/
gdyż w każdey rzeczy boią ſię iżeby
2:
nie zbłądzili. A zwłaſzcza ći w ktorych
3:
oquituie cżarna cholera/ ſwobodniey má
4:
ią być zátrzimawáni/
y mamy im czę=
5:
ſtokroć dopuſzczać y żeby podług ſwe=
6:
go mnimania ſię trzimali/ tudzieſz nie=
7:
mamy im wzbrániáć/ gdy ſię pod czás
8:
ſwobodnymi będąc/ poczćiwemi kroto=
9:
chwilámi czieſzą.
W ktorym rodzáiu
10:
complexiey/ niewſzyſcy (iáko ſie Ariſto= 11:
leſowi vpodobało) á wſzákoſz wiele ich
12:
záiſte ktorzi dowczipnieyſzy nád inſze ſą.
13:
Ale ſię to vſtawicznie przigadza/ yz wie=
14:
le ich ktorzi ſą známienitym zmysłem
15:
oſlachcioni/ ale gdy wybornych nauk
16:
nalepiey vśiłuią náſládowáć/
tedy al=
17:
bo gwaltem bywáią od nich odtargnie=
18:
ni/ álbo dla przeſzkodzenia nieiákich od=
19:
por w ſámym pilnym śćiu pozoſtáć mu=
20:
ſzą/ álbo ku czemu inſzemu bywáią od=
21:
wroczeni.
Abowiem wielom niedoſtątek
22:
ná przeſzkodzie był/ ktory wolny vmyſl
23:
(ku lepſzym á zacznieyſzym rzeczom vro= | F | dzony) |
strona: Fv
| O wychowániu |
1:
dzony) pożytkom przimuśił służić.
Acż=
2:
kolwiek przeſz wielkie trudnośći zácznie
3:
vrodzone przirodzenie/ w zgorę ſię zwy
4:
kło wzbijáć: y więczey nieporządna w=
5:
ſzelakich rzeczy oquitość/ niżeli naiwiet
6:
ſze vboſtwo/ dobrym dowćipom zwy=
7:
kła záſzkadzać/
o ktorych rzeczach okrom
8:
zalu niemoże być powiedziano. O iákoby
9:
to zaczny mąſz był, gdy by ſie był w
10:
mnieyſzym ſcżęſciu narodził.
Niektorym
11:
rodzicow Páńſtwa/ y od niemowlęſtwa
12:
w roſkoſzach obczowánie zaſzkodziło.
13:
Abowiem czemu ſie będąc młodymi zwy
14:
cżáiemy/ tegoſmy będąc ſtárſzymi zwy=
15:
kli náſladować:
á dźiatki rádźi rodźi=
16:
czow drogámi chodzą/ ktorym nietylko
17:
przirodzone/ ále y wnich wychowáne
18:
ſą. I tego też czo ieſt w mieśćiech gdzie=
19:
ſmy ſię rodźily zwycżáiu nawięcey ná=
20:
ſladuiemy:
iáko by to była nalepſza rzecż
21:
ku czinieniu/ ktorą inſzy chwalią y cżynią.
22:
A przeto nad wſzyſtki inſze/ trudne to ieſt
23:
rozeznánie/
ábowiem wolne nie ieſt/ y
| kniemu |
strona: F2
| Známięnitych dziatek |
1:
kniemu tylko fałſzywemi mniemańmi ná
2:
puſzeni/ z złego zwyczáiu y przewrot=
3:
ney ludzkiey mowy przichodziemy.
A
4:
wſząkoſz niektorym z oſobliwego dáru
5:
Bożego dáno ieſt/ iż oni ſámi s ſiebie
6:
drogę dobrą krom wſzelakiego wodzá
7:
naiduią/ y iey ſie trzimaią:
á to ſię tilko
8:
tym przidáie/ ktore ſprawiedliwy Iupi=
9:
ter (iako Poeta mowi) vmiłował/ ál=
10:
bo ie iáko baiki (yżebyſmy im też nie=
11:
co pozwolili) brzmią wſpłodźił.
Ia=
12:
kowegoſmy byc napierwey Herculeſa
13:
wyrozumieli/ oczym Grecy/ y Laćinni=
14:
cy potym piſzą Abowiem ten gdy dwie
15:
vbaczył drodze/ iednę cnoty á drugą ro=
16:
ſkoſzy/
á zwłaſzcza tych lat będác/ gdy
17:
mamy czynić o wſzyſtkim żywocie roſſą=
18:
dek/ álbo ſie onim rozmyſlać/ tedy ſie vdąl
19:
na puſzcżą/
tamże długo y wiele s ſobą roz
20:
myſlaiąć (a zwłaſzcza gdyż ty láta mgłe=
21:
go rozumu y roſſądku biwáią) na oſta=
22:
tek odrzućiwſzy roskoſzy drogę/ cznoty
23:
ſię rozmiłował.
Skąd ſobie przez
| F 2 | wiele |
strona: F2v
| O wychowániu |
1:
wiele á trudnych prac/ podług mnie=
2:
mania ludzkiego drogę do niebá przygo=
3:
tował/ tać powieść o tym.
4:
Ale ſnami wybornie ſię dzieie/ gdy
5:
naukámi y rękoma ktemu bywamy przi
6:
wiedzieni/ yżebyſmy ſię dobrymi ſtawa=
7:
li: albo teſz podcżas nieiakam m oczamy
8:
potrzebą/ to ieſt niedoſtatkiem ktemu
9:
przymuſzani bywamy.
Abowiem to yeſt
10:
ſzcżęſliwy niedoſtatek/ ktory nas ku do=
11:
bremu przymuſza. Co iż ſię też to tobie
12:
moy namieleyſzy Vbertinie cześcćą przi=
13:
dawało dobrze vbacżam.
Abowiem
14:
gdyż scżwicżeń y z nauk ludzkich/ dwie na
15:
zacznieyſze ſą/ ktore ſą barzo należące ku
16:
wyprawieniu cnoty/ y nabyćiu wiekui=
17:
ſtey sławy/
to ieſt/ Rycerſka/ y Wyzwo=
18:
lonego ćżwicżenia nauka: á mogł byś
19:
był tilko ſie wſamey Rycerſkiey/ czoby
20:
było niebyło naprzećiw Oycu obierać/
21:
ktora prawie oſobliwie zawżdy w naro=
22:
dzie waſzym kwitnęła: á wſzakożeś ty o=
23:
biedwie z vſádzenia y vśiłowania vſta= | wicżnego |
strona: F3
| Známienitych dziatek |
1:
wicżnego tak poiął/
yſz twoie rowne da=
2:
leko na ſtronę odłożywſzy/ możeſz ſię teſz s
3:
ſtarſzymi w obudwu rodzaiu tych nauk
4:
sławnie wſpieráć.
Wybornie tedy na=
5:
mileyſzy Vbertinie cżyniſz/ yz ani Rycer=
6:
ſkiego cżwicżenia/ w ktorym twoi
7:
przotkowie zawżdy sławni byli/ nieo=
8:
mieſzkiwaſz:
y ku tey ſtarożytney domu
9:
waſzego chwałe/ nową chwałe wyzwo=
10:
lonych nauk kuśiłeś ſię przydáć/ czoś y
11:
wykonał. Doſtatecżnie tedy ich we
12:
wſzyſtkim vśiłuieſz náſladowac.
13:
A tymi cżaſy ieſt takowych tłuſzcża nie=
14:
mała. ktorzi mniemanim o wyzwolo=
15:
nych naukach/ iakoby iaką niepoczeſną
16:
rzeczą brzidzą ſię:
Albo Liciniuſowę
17:
ktory był cżáſu ſwego Rzymskim Cze=
18:
ſarzem ſententią pochwaláyą/ ktory wy=
19:
zwolone náuki iádem á zárazą poſpolitą
20:
názywał.
Ale dáleko więcey onę mo=
21:
wę mamy chwalić onego zacznego cżło=
22:
wieká/ ktorey ten głos ieſt.
Błogosławio
23:
ne będą Rzecżypoſpolite/ ieſliże ie miłoſni=| F 3 | kowie |
strona: F3v
| O Wychowániu |
1:
kowie mądrośći rządzic będą/ albo
2:
gdy by ich rzańcze rozmiłowali ſię
3:
mądrości.
4:
A mamyli prawde rzec/ piſm
5:
ćwicżenia/ áni głupſtwá/ ani zło=
6:
sći w ludziech zaſlepionich odeymuią/
7:
ale owſzem nawięcey tym ktorzy ſię
8:
ku cnocie y mądrośći narodzili wielce
9:
ku pomocy ſą:
á tak cżeſtokroć wzáka=
10:
niałych ludziach/ ſą albo znakami wynu=
11:
rzenia á odkryćiá głupośći/ albo na=
12:
cżyńmi ſzkodliwſzey krzywdy.
Abo=
13:
wiemeſmy z Hiſtoryi/ yż Claudius
14:
(nieotſtępuiąc teras od Rzymſkich
15:
Xiążat) zaiſte vcżonym był wyrozu=
16:
mieli:
I Nero iego paſierzp ktory po
17:
nim panował/ yż dobrze w wyzwolo=
18:
nych naukách wyćwicżony był/ ſą tego
19:
niemałe znaki/
ſktorych przet ſię pirwſzy
20:
iáko Claudius barzo głupim a ſzalonym
21:
był á drugi wielkimi okrućienſtwy y wſze
22:
lakimi niećzyſtośćiami/ tudzieſz złośćia=
23:
mi był oſzkarádzon. | Ktory |
strona: F4
| Znamienitych dziatek. |
1:
Ktory cżyniąc głupſtwu ſwemu do=
2:
ſyć/ niekiedy mawiał/ żądam tego y=
3:
żebym był nigdy piſma/ to ieſt nauk
4:
wyzwolonych nieumiał:
ktorey rzecży
5:
zaprawdę by miał był żędáć/ gdy by
6:
żadna inſza przycżyna iego ſzalenſtwa
7:
niebyła/ tylko nauk wyzwolonych á za=
8:
ćznych nieumieiętność.
9:
Ale mniemam onim/ yż gdyby mu
10:
śie tez y nauki ty ktore w nim zły przy=
11:
bytek miały/ od ſiebie z gruntu oddalić
12:
godzyło: tedy by to tak chutko á rad był
13:
vcżynił/
iako to ſwoie zmyſlone głup=
14:
ſtwo á ſzalenſtwo na cżas był zataieł/
15:
yzeby iuż więcey zadna cnota y żadná
16:
wyzwolona nauka mieyſca vniego nie=
17:
miała.
18:
Ale zás naprzećiw temu Iacub z Ca=
19:
rariey pradziad twoy mądry mąż/ y
20:
wſpaniałego vmysłu Xiążę/ aczkolwiek
21:
ſam niebarzo vcżony był/ a wſzakoſz nad
22:
zwycżay vczone ludzie vażył y miłował: | tę iednę |
strona: F4v
| O wychowániu |
1:
tę iednę rzecz náprzećiwko ſczęſciu iego
2:
być ſądżył/ iż niebył (ile ſkromnemu czło=
3:
wiekowi godźi ſię pożądáć) w naukach
4:
wyzwolonych biegłym.
Y aczkolwiek
5:
wſtárośći możemi náuk o ktorych tu mo=
6:
wimy pożędáć/ ále ich doſtępić bárzo
7:
ieſt trudno/ wyiąwſzy byſmy zmłodośći
8:
vſtáwicznym vśiłowánim y praczą nam
9:
ie przigotowywali.
Máią tedy być w
10:
młodośći tákowe poczieſzenia przigoto=
11:
wáne/ ktoreby poczcziwą ſtárość mogły
12:
vweſeláć.
13:
Abowiem ktore ſą młodym ludziom
14:
ſpracą nábyte ćżwicżenia álbo náuki/ ty bę
15:
dą w ſtárośći miłe w pokoiu.
A ſą w
16:
tey ſtárośći záiſte ku wielkiey pomocy/
17:
choćia náprzećiw słábey gnuſnośći pod=
18:
pory á lekárſtwá ſzukamy/ álbo piecżoło=
19:
wliwym pracam ochłody á weſela.
20:
Abowiem gdyż tylko ſą dwá rodzáie na=
21:
ſzego żywotá. Ieden ſwobodny/ ktory
22:
wſzyſtek ná pokoiu á na ſpeculacyach/ to
23:
ieſt roſtropnych myſleniach zawieſzon | ieſt. |
strona: G
| Známięnitych dziatek. |
1:
ieſt.
A drugi ná cżinieniu á ſprawach
2:
należy: w pierwſzym tedy iako ieſt po=
3:
trzebna biegłość a zwyczay piſm/ każdy
4:
o tem doſtatecznie wie. A w wtorym
5:
iako ieſt pożyteczna łatwie może być
6:
ſtąd vznano:
Abowiem ktorzi ku ſpra=
7:
wom wielkim vmysł ſwoy vdayą/ tedy
8:
to opuſzczam/ iako naukami onych czo
9:
hiſtorie o zacznych rzeczach piſali/ y przi
10:
kładami tych o ktorych bywa piſano/
11:
zawżdy ſie medrſzymi mogą ſtać:
ale
12:
też choć Rzecżpoſpolitą rządzą/ choć
13:
też woiuią/ albo ſie w domu około tak
14:
ſwych yako przyiaczielſkich ſpraw obie=
15:
raią/ tedy zmordowani/ niemaią w kto=
16:
reyby rzeczy roſkoſzniey iako około piſ=
17:
ma odpocżywać mogli.
18:
Poniewaſz też cżaſy y godziny by=
19:
waią ktorych od takowich ſpraw być
20:
wolnymi potrzeba ieſt. Abowiem czę=
21:
ſtokroć choć byſmy też ſnać niechcieli/
22:
muśiemy Rzecżypoſpolitey radzenia po=
23:
niechać/
a też niezawżdy walcżemy/ tedy
| G | wżdą |
strona: Gv
| O wychowániu |
1:
wżdą w każdy dźień y każdą źimową
2:
noc/ tak wiele czażu zbywa/ w ktory w
3:
domu zoſtáć/ y nieco na oſobliwym
4:
mieyſcu ſprawować każdemu cnotliwe=
5:
mu cżłowiekowi potrzeb ieſt.
Przes ten
6:
tedy cżas (gdy ſię namniey około poſpoli=
7:
tich rzecży nieobieramy) czitania/ y Xięgi
8:
pożytecżne/ máią być pilno przeglądane:
9:
wyiąwſzybyſmy zgruntu ſpánia naſla=
10:
dować/ albo w gnuśnym proznowa=
11:
niu gnić chćieli: albo wyiawſzybyſmy
12:
zwyczaiu Domicianoo iednego Xiążećiá
13:
naſladować vśiłowali/
ktory każdego
14:
dnia pewnych godźin drotem żelaznym
Veſpaſianus
fuit Romano=
rum impera=
tor. De quo
vide Suetoni=
um Tranquil=
ium. Hic Ieru
ſalem cum
hoc filto Tito
uaſtauit, ac un
decies centena
milla teſte Io=
ſepho eodem
tempore inter
emit.
fuit Romano=
rum impera=
tor. De quo
vide Suetoni=
um Tranquil=
ium. Hic Ieru
ſalem cum
hoc filto Tito
uaſtauit, ac un
decies centena
milla teſte Io=
ſepho eodem
tempore inter
emit.
15:
kończaſtym/ muchy zwykł był goniąc
16:
łowić.
17:
Y acżkolwiek ten to Domicianus
18:
był ſynem Veſpaſianuſowym / á Titu=
19:
ſow młodſzy brat: á wſzakoſz od obu=
20:
dwu daleko był rozny/
y owſzem tak
21:
był nadewſyſtki złym/ nikcżemnym/ o=
22:
krutnym/ á brzidliwym/ iako Titus
23:
nachwalebnieyſzym między wſzyſtkim | tym |
strona: G2
| Známięnitych dziatek |
1:
tym narodem był mian:
ktorego hiſto=
2:
rie/ roſkoſzą narodu ludzkiego zo=
3:
wią.
4:
A przeto też o nim pamięć tak sła=
5:
wna ieſt/ iako Domicianowa brzidliwa.
6:
Abowiem wolny roſſądek y świadecz=
7:
two o rzeczach y o żywocie ludzkim po=
8:
tomny lud dáie/ ktory ſie namniey
9:
złych ludźi gánić nie w ſtracha áni boy/
10:
áni też zaiźrżi prziwoitey sławy y chwa=
11:
ły dobrze zásłużonym.
12:
W ktorey teyto rzeczy wiele nad
13:
inſze ludzie álbo sławy/ álbo niesławy
14:
(iako doznawami) Krolowie Xiążętá/
15:
y inſze wielkie ſtany miewaią/
y owſzem
16:
(ieſlize mam iáſnie wyrzecz) potrzeba
17:
ich niemała ktemu przyciąga/ iżeby wſzy=
18:
ſtki rzeczy zá pomoczą Bozą wybornie
19:
á chwalebnie ſprawowalj/
ieſliże na roſ
20:
ſądek ludzki y na wiekuiſtość dobrey ſła=
21:
wy v potomnych wſzyſtkich ludzi w=
22:
zgląd maią/ ktory zaprawdę zaprawdę
23:
przyſtoi im przed oczyma zawzdy mieć | G 2 | Abo= |
strona: G2v
| O wychowániu |
1:
Abowiem inſzy podlieyſzy ludzie/ ieſliże
2:
ſię vſiłuyą z dobrą sławą ná ſwiatło wy=
3:
nurzyć/ tedy im wielkich śił y cnoty
4:
potrzeba ieſt/ yżeby znacżni byli:
á zaś
5:
ich wyſtępki/ gdyż niewielkiego zawoła=
6:
nia ſą łatwie mogą być zakrite. Ale
7:
w Krolach/ Xiążętach/ y inſzych im
8:
podobnych wielkich męzach/ dobrotli=
9:
wość/
albo ſnadz dla tego yż rzatko
10:
przemieſzkiwa z wielkim ſzcżeśćiem/ za
11:
wielki podziw bywa/ albo tez ſnadz dla
12:
tego/ yż dla glánczu ſzczeſcia wiecey świe=
13:
tnieye:
á tak ta dobroć wnich choć nie=
14:
wielka bywa a wſzakoſz ſię iaſną y zna=
15:
mienitą ſtawa. A złoczynſtwa zaś
16:
choćby też naſkritſze zataić ſię w nich
17:
niemogą/ á wybadane/ niedługo mo=
18:
gą być zamilcżane.
19:
Abowiem oni ſami ktorzy albo ſą
20:
sługami ich rozkoſzy/ albo towarzyſzmi
21:
we złośćiach/ y vczeſnikami takowych
22:
ſpraw/ ty rzecży odkriwaią/ y onyſz na=
23:
pierwey ganią.
Wktorym rodzaiu ta=
| kowych |
strona: G3
| Známienitych dziatek. |
1:
kowych niesłuſnych poſtępkow/ niektory
2:
Domicianow właſny potkomorzy/ iego
3:
nikcżemność a głupſtwo obyczainym
4:
pośmiewiſkiem opiſal.
Abowiem gdy
5:
był niekiedy pytan/ ieſliżeby kto z Do=
6:
micianem ná pokoiu był/ odpowie=
7:
dział.
8:
Ni żadney muſzki niemaſz:
iakoby Do=
9:
mician ſwoią nikcżemną pracą á vśiło=
10:
wanim wſzyſtki wygładzić miał. Acż=
11:
kolwiek to iego niepocżczywe zabawia=
12:
nie mogło by być ſnadz przeyrzane/
gdy=
13:
byſmy iedno wiedzieli czo wżdy przeſz
14:
wſzyſtkę źimę/ gdy był ſam zwykł cżynić/
15:
albo ieſlizeby nie zwiętſzą drugich zło=
16:
cżynſtw nięnawiśćią/ nizliże ſtego śi=
17:
dlenia iego ſzkaradnego niedoſzłego
18:
ptaſtwa/ pośmiewan słuſznie niebył.
19:
Abowiem iako był Scipio zwykł ma=
20:
wiać/ yż nigdy więcey ſię około zacnych
21:
nauk nieobierał/ iedno kiedy ſam á pro=
22:
żnim od poſpolitych ſpraw bywał/
23:
ácżkolwiek ſię to nie każdemu moze | G 3 | przytra= |
strona: G3v
| O Wychowániu |
1:
przytrafić/ tilko ſamym wielkim vmy=
2:
słom/ ytylko tym ktorzi ſą zaczną czno=
3:
tą oſlachcieni.
4:
Acżkołwiek ſię też mnie niezda po=
5:
dleyſzym ten być/ ktory miedzy wielką
6:
tłuſzcżą ludzi/ puſtinią/ y pokoy wſprá=
7:
wach ſwoich záchować może/
to ieſt yż
8:
mu żadna okwitość ludzi á ich giełk/ iego
9:
tak cżytaniu iáko piſaniu/ y ſprawom ro=
10:
zmaitim nie ieſt naprzeſzkodzie:
Kto=
11:
ra rzecż ieſt zaiſte o Catonie napiſaná/
12:
ktory wten cżas gdy Senat Rzymſki w
13:
radzie ſiedział/ cżęſtokroć zwykł był
14:
Xiąſzki ná ratuſzu czytać:
S ktorych
15:
zaprawdę ná wſzelki cżás służące zdro=
16:
we á pożytecżne Oicżyznie porady prze=
17:
powiadał. A choć by też ſnadz żaden
18:
inſzy z ćwicżenia wpiśmie pozytek nie=
19:
był/
ktorych zaiſte wiele ich ieſt/ y wiel=
20:
kich/ á wſzakoſz wielkiey by to po=
21:
ważnośći á zacznośći rzećż byla/
22:
yż w ten cżas gdy pilno czytamy/
23:
od wielu złych rzecży bywamy odwo= | dzeni |
strona: G4
| Známienitych dziatek |
1:
dwodżeni/
oktorych okrom ſzkará=
2:
dnośći á plugawośći/ żadną miarą
3:
myſlić/ albo nanię wſpámiętać bez
4:
wielkiego żalu a fraſunku niemożemy.
5:
Abowiem ieſliżeby co było albo wnas
6:
ſámych álbo wnaſzym ſzcżeśćiu/ co
7:
by nas obrażało/ albo czym byſmy
8:
ſię brzydzieli/ tedy tym ſpoſobem
9:
cżytania łatwie temu wſzyſtkiemu zaść
10:
możemy.
11:
Nadto yż dziwne roskoſzy na vmy=
12:
ſlech ludzkich obierania około nauk
13:
mnożą/ y okwite cżaſu ſwego pożytki
14:
przinoſzą/
gdy by iedno ná vmysł
15:
dobry y ku tey rzecży ſpoſobny vpa=
16:
dły. A przeto gdy ieſteſmy ſami/ y od
17:
wſzyſtkich prac a piecżołowania pro=
18:
zni/
coż wten cżas nailepſzego mamy cży=
19:
nić/ iedno ſię do Xiąk vciec/ wktorych ſą
20:
wſzyſtki rzecży albo roſkoſzne ku wiedze=
21:
niu albo ku dobremu á świętobliwemu
22:
życiu skutecżne?
I acżkolwiek
23:
ku inſzym wielom rzecży ſą barzo | vżytecżne |
strona: G4v
| O wychowániu |
1:
vżyteczne/ a wſzakoſz też ku zachowaniu
2:
ſtaroświeckiey pámięći Xięgi piſm ſą
3:
barzo potrzebne/
w ktorych ſię rzecży
4:
ludzkie przeſzłe/ ſzcżeśćia przygody na=
5:
głe/ przirodzeniu niezwykłe vcżynki/ y
6:
nad to wſzyſtko/ położenia wſziſtkich cza=
7:
ſow zamykaią.
8:
Abowiem pamięć ludzka/ yż bywa
9:
przes ręce popuſzczana/ pomaluczku
10:
przechodzi/ y zaledwie ią iednego czło=
11:
wieka wiek zatrzimywa.
A co w Xię=
12:
gach dobrze opiſano ieſt/ to wiecznie
13:
trwa: wyiąwſzy by ſie piſmu niejakie
14:
malowanie/ albo wyrycie na marmo=
15:
rze/ albo vlania nieiakie z rozmaitych
16:
kruſzczow rownać nieco chćiało.
A wſza=
17:
koż ty to wypocżytane rzeczy/ ani zna=
18:
czą cżaſow/ ani łatwie mogą odmien=
19:
nośći poruſzeń okazać/ iedno tylko
20:
zwierzchni habit/ to yeſt/ forme oznai=
21:
muią/ a łatwie ſie popſować mogą. Ale
22:
co ſię wpiśmie zamyka/ tedy nietylko ty
23:
rżeczy ktore przed tym powiedziane by | ły |
strona: H
| Známienitych dziatek. |
1:
ły wyſtatcża/ ale też y mowy znacży/ y
2:
myſlenia ludzkie wypocżytywa/
y ieſliże
3:
co przez wiele Xiąg na światło wy=
4:
dano yeſt/ tedy to niełatwie zaginać
5:
może/ ieſliże tylko zaczność a godność
6:
prziſtępuie ku mowie.
Abowiem co bywa
7:
okrom godnosći/ to yeſt/ na przećiw go=
8:
dnośći piſano/ to piſmo nie doſtępuie
9:
wyary/ ani też długo może trwać.
10:
Ktoryż tedy żywot może być/ albo
11:
roſkoſznieyſzy albo pożytecznieyſzy/ iedno
12:
vſtawicżnie cżytać/ álbo piſać/ yżebyſ=
13:
my s cżytania przesłych ſie rzecży wy=
14:
wiadowali/
a przes piſanie ninieyſze
15:
rzeczy potomnym ludziom zoſtawowa=
16:
li/ a tak y przeſzły y prziſzły cżas/ ſo=
17:
bie wſpoſobiemy/ y wnich biegli będzie=
18:
my:
O wyborna á znamienita okwitość
19:
Xiąk/ iako ie my zowiemy. A Cicero
20:
porządnie ie nazywa miłą a roſkoſzną
21:
cżeladką/ ktora ieſt nietylko vżytecżna/
22:
ale ſie też dobrze zachowywaiąca.
Abo=
23:
wiem niemrucżą/ nie ziaraią/ nie ſą dra | H | pieżne/ |
strona: Hv
| O Wychowániu |
1:
pieżne/ nieobżarliwe/ nikogo nie w=
2:
zgardzáiące/ kiedy chcemy álbo każemy
3:
tedy mowią/
á záś gdy chcemy milczą/
4:
ktore żawżdy na kazde roſkazánie po go
5:
towiu ſą/ od ktorych nic nigdy iedno co
6:
chces y ile chceſz nie vſlyſzyſz.
Ty tedy (po
7:
niewaſz naſzá pamięć niemoże wſzyſtkich
8:
rzecży poiąć/ á máło ich ktore może za=
9:
trzimáć/ y zaledwie ku tey káżdey zoſo=
10:
bná doſtatecżna ieſt) miáſto wtorey pa=
11:
mięćy iżeby były miany y dobrze zacho=
12:
wany każdemu rádzę.
13:
Abowiem zaprawdę piſmo á Xięgi
14:
ſą pewną rozmaitych rzecży pamięcią
15:
y wſzyſtkich wiadomych rzecży poſpo=
16:
litą ápteką/ albo ſpiżarnią. A o tym
17:
ſię nawięcey ſtarać mamy/
iżebyſmy ty
18:
ktorycheſmy od przodkow naſzych do=
19:
ſtali/ ieſlibiſmy ſami ſnadź ich prziſpo=
20:
rzić a rozmnozyć niemogli/ potom=
21:
nym ludziom całe á nienaruſzone zo=
22:
ſtawiali:
á tak tym poſtępkiem/ y tym
| ktorzi |
strona: H2
| Známienitych dziatek |
1:
ktorzi po nas naſtaną pożytecżnie vcży=
2:
niemy:
á tym ktorzi przeſli tą yedną
3:
zapłatą pracę ich nagrodziemi. W kto=
4:
rey mierze ſnadź słuſznie niektory wiek/
5:
y przed nami przebiegłe lata możem o=
6:
ſkarzać.
7:
Acżkolwiek ſie o to żałośćią a gnie=
8:
wem możem poruſzywać/ á wſzákoſz
9:
ktemu namniey nie ieſt pożyteczno/ yż
10:
oni tak wiele znamienitych Kxiąk
11:
zacznych autorow dopuśćili pogi=
12:
nąć.
13:
A tylko niektorych ſame imiona
14:
gołe/ wielką chwałą oſlachćione/ a dru=
15:
gich tylko nie ktore ſztuki Xiąk do nas
16:
przyſzły.
Skąd pochodzi/ yż z zaczno=
17:
śći chwał y imion/ Xiąk ſamych nie
18:
pomału poządamy/ a iż drugie cżęśći
19:
prac ich wiernich poginęli bárzo żaluiemi
20:
poruſzeni tych rzeczy ktore ieſzcze zoſtały | H 2 | zaczno= |
strona: H2v
| O wychowániu |
1:
zacznośćią y godnośćią:
aczkolwieke=
2:
ſmy y tych nawielu mieyſczach wyſtę=
3:
pnie popſowanych/ y iakmiarz kęſych
4:
doſtali/ a ſnadz by było lepiey/ yżeby
5:
było ſtych rzecży do nas nic nieprzysło.
6:
Ale wtakowym vpadku á ſzkodzie
7:
ktora ieſt wielka/ nie ieſt ona mnieyſza/
8:
yż my wiele rzecży naſzych y w Włoſkiey
9:
ziemi ſpraw/ ktore były ku wiedzeniu
10:
godne/ z więtſzey ſtrony ſtradamy/
kto=
11:
rych wiadomość z Xięgami weſpołek/
12:
y ich pamiątką zgynęła. A tak my
13:
ktorzy inſzych ſproſtnych ludzi hiſtorie
14:
wiemy/ wiele rzecży naſzych dla vpat=
15:
ku xiąk niewiemy.
I tak daleko kte=
16:
mu prżyſzło yż też Laczynſkie hiſtorie
17:
wiarą y znaiomośćią od Greczkich au=
18:
thorow bywaią potpierane/ to ieſt/ yż
19:
Laćinnicy od Grekow hiſtoryi ſwych
20:
pewnosć biorą.
21:
Abowiem wiele v nas takowych
22:
rzeczy ieſt/ ktore w naſzych Xiegach al=
23:
bo kroćiuchno opiſane ſą/ albo zgruntu | zaniecha= |
strona: H3
| Znamienitych dziatek. |
1:
zaniechane/ ktore v Grekow ſzyrokie roſ=
2:
chody maią:
acżkolwiek też ona Grec=
3:
ka oratia/ ktora naſzym ſtarſzym nie=
4:
kiedy domową a poſpolitą bywała/ v=
5:
nichże ſkoro zgyneła:
á vnas iakmiarz
6:
zagasła/ wyiąwſzyby niektorzy/ kto=
Hiſtoria
7:
rzy iey na ten cżas vżywali/ zgrobu ią
8:
zaś na swiatło wſkrzeſzić mieli.
9:
Ale ſie wracam ku Hiſtoryey/ kto=
10:
rey ták ieſt wielki vpadek a ſzkoda: iako
11:
tey rzecży zginioney znaiomość poży=
12:
tecżna y miła była.
Abowiem wol=
13:
nym vmysłom/ y tym ktorzy ſię około
14:
wielkich rzecży y około poſpolitego ludu
15:
obierać mayą/ przywoitſza ieſt Hiſto=
16:
ryey znaiomość/ y ćwicżenie W mądrych
Moralis
Philoſophia
Artes libe=
rales.
Philoſophia
Artes libe=
rales.
17:
obycżaiach.
A drugie nauki dla te=
18:
go Wyzwolone bywayą zwani/ yſz
19:
przysłuchayą wolnym ludziom. á Phi=
Philoſophia
20:
loſophia (to ieſt miłość mądrośći) dla
21:
tego ieſt wolna/ yſz iey nauka wolne lu=
22:
dzie cyni.
A tak wonych naukach należa=
23:
cych wolnemu cżłowiekowi drogę á przi= | H 3 | kaza= |
strona: H3v
| O Wychowániu |
1:
kazania cżego mamy naſladowac albo
2:
cżego ſię mamy wiárować/ á w Philoſo=
3:
phiey przykłady naiduiemy.
Abowiē w o
4:
nych wſzyſtki zawołánia ludzkie znaiduie=
5:
my/ y iako ſię wnich każdemu godzi za=
6:
chować: á w Hiſtoriach vbacżamy czo
7:
ſię przed tym działo/
albo czo było ták
8:
od rozumnych iáko od ſproſtnych ludzi
9:
mowiono/ ſktorych tych to zoſobna rze=
10:
czy każdą/ iey własćiwemu cżaſowi
11:
mamy przyſtoſować.
Ku tym (ieſli ſię
12:
niemyle) trzećią cżęść przydaiem/ to ieſt
13:
Wymowę/ albo kraſzomowſtwo/ Ktore
Eloquentia.
Ciuilis ſa=
entia. Eſt
quæ uerſa=
tur circa ea
quæ ad ad=
miniſtran=
dam Rem=
pub: perti=
nent.
Náuká
álbo bie=
głość w
mieyſcz=
kich rze=
czách.*
Ciuilis ſa=
entia. Eſt
quæ uerſa=
tur circa ea
quæ ad ad=
miniſtran=
dam Rem=
pub: perti=
nent.
Náuká
álbo bie=
głość w
mieyſcz=
kich rze=
czách.*
14:
ieſt ciuilis ſcientiæ nieiaka cżęść.
Gdyż
15:
przes philoſophią możemy dobrze poro=
16:
zumieć/ czo ieſt wkażdey rzecży naipier=
17:
wſzego: á przez wymowę poważnie y o=
18:
chedożnie możemy mowić.
Ktorą tą
19:
to ſamą iedną rzecżą vmysły ludzkie ku
20:
ſobie ſkłaniamy. A przez hiſtorie tak w
21:
philoſophiey iako w wymowie bywamy
22:
podpierani. | Abowiem |
strona: H4
| Známienitych dziatek. |
1:
Abowiem ieſliże ſtare ludzie dla tego
2:
mędrſzymi ſądziemy być/ y ich przeto ra=
3:
dźi słuchamy/ iż przez długie żyćie y na=
4:
ſobie wiele rzeczy doświatcżeli/ y od in
5:
ſzych wiele widzieli y słyſzeli.
Czoſz te=
6:
dy o tych mamy trzymać ktorzi wielu
7:
wiekow rzeczy godne ku wiedzeniu na pa
8:
mięć vmieyą/ y ná przećiw każdey przygo=
9:
dzie znamienity iaki przykład przywieść
10:
nátychmiaſt mogą?
ſktorych rzecży to
11:
pochodzi/ co ieſt zacznemu męzowi/ y
12:
znamięnitemu dowćipowi przywoito/
13:
iże kto wybornie mowić może/ tenże be=
14:
dzie vśiłował y dobrze czynić.
15:
A v Grekow. Czterżi rzeczy by=
Cræcorū
puerorum
diſciplinæ
quatuor Li
teræ, Lucta
tiua, Muſi=
ca, & Deſi
guatiua.
puerorum
diſciplinæ
quatuor Li
teræ, Lucta
tiua, Muſi=
ca, & Deſi
guatiua.
16:
ły ktozych oni ſwoich dzieći zwykli
17:
byli vcżyć. Pierwſza/ Piſmo. W=
18:
tora/ Biedzienie.
Trzećia/ Spie=
19:
wanie/ Czwarta/ Deſignatiua / ktorą
20:
niektorzy protractiuam zowią/ to ieſt/
21:
nauká ktorą przes znaki a poćiąga=
22:
nie nieco pokazowali.
O dwu cżeśćiu
| yako |
strona: H4v
| O Wychowániu |
1:
iáko o Biedzeniu y Muczyce powiemy
2:
potym.
3:
A ta náuka Deſignatiua podług
4:
zwyczáiu ninieyſzego nie bywa zá wol=
5:
ną álbo wyzwoloną pocżytaná/
wyią=
6:
wſzy co by ſie dotykáło piſánia (abo=
7:
wiem piſáć y to też ieſt pociągánie/ y przes
8:
znaki rzeczy okázowanie) á inſze rzeczy
9:
tey nauki vmalárzow ſię zoſtáły.
Abo=
10:
wiem takowa ſpráwá v Grekow nie=
11:
tylko pożyteczna/ ále też pocżcziwa na
12:
ten cżas iáko Ariſtoteles powiada by=
13:
ła.
14:
Abowiem ći ktorzi ſię tą nauką pa=
15:
ráli/ na rynek albo plać gdzie kupowano
16:
faſki/ tablice/ y słupiki w ktorych ſię/ rze=
17:
czach Grekowie bárzo roſkoſzowali przi
18:
chadzali/ iżeby kupuiący niebyli oſzu=
19:
kani.
I wybornie mogli poznać przez
20:
tę naukę wſzelakich rzeczy piekność y
21:
ſliczność/ ktora była przirodzona
22:
á ktora prziprawna/
o ktorych rzeczách
23:
należy ná wielkie á zaczne męże rozmo= | wę |
strona: I
| O wychowániu |
1:
wę miedzy ſobą czynić/ y onich roſſą=
2:
dek dawać.
A piſma wielki ieſt zaw=
3:
żdy pożytek y ku wſzyſtkiemu żywotowi/
4:
y ku kazdemu rodzaiowi ludzkiemu:
5:
á zwłaſzcza tym ktorzi ſię ich vcżą ſą po=
6:
żyteczne/
iáko ku poięćiu rozmaitych na=
7:
uk/ tákże też y ku potwierdżeniu ich po=
8:
łożenia/ y ku wſpamiętaniu zapiamieta=
9:
łych rzecży.
10:
Nádewſziſtko tedy ięſliże nieiáki poſtę=
11:
pek chcemy w naukach mieć/ ma być
12:
wielki wżglat mian na Właſność mo=
13:
wy/
y mamy ſie oto pilno ſtarać/ yże=
14:
byſmy ſie ſzkáradnie w mnieyſzych rze=
15:
cżach niepotknęli/ gdy ſię wſpinamy
16:
do więtſzych.
Grammati
ca to ieſt
Kuńſt
ſłow w=
łaśnie
wyma=
wiania.
Dialectica
Potym ſię w gadaniu
ca to ieſt
Kuńſt
ſłow w=
łaśnie
wyma=
wiania.
Dialectica
17:
zobopolnym mamy ćwicżyć/ przez kto=
18:
re co w ktoreykolwiek rzecży prawdzi=
19:
wego albo fałſzywego ieſt/ łatwie ar=
20:
gumentuiąć y rokuiąc wynaiduiemy.
21:
Ta tedy gdyż ieſt vcżenia vmieiętność
22:
y vmięnia ćwiczenie albo nauká/ tedy
23:
nam ku każdemu rodźaiowi nauk dro= | I | ge łatwie |
strona: Iv
| O Wychowániu |
1:
gę łatwie otwiera.
A Retorika tedy
Retorica.
2:
trzecia ieſt miedzy roſtropnymi á ro=
3:
zumnymi naukami/ przez ktorą ſzuka=
4:
my kunſtowney á ſubtelney wymowy/
5:
ktorąmeſmy też trzećią położyli miedzy
6:
napierwſzymi Ciuilitatis cżęſćiami.
Aw=
7:
ſzakoſz ta gdyż czaſu ſwego v ſláchetnych
8:
á zacnych zwykła ludzi źnamięnićie kwi=
9:
tnąć/ teras iakmiarz prawie zaniecha=
10:
na ieſt.
Abowiem od ſądow prąwie
11:
odrzuczona ieſt/ kiedy nieuſtawiczną
12:
oracią ale Dialectiki/ to ieſt węzłowa=
13:
tym obycżaiem weſpołek przywiodſzy
14:
vſtawy ku ſprawie wſpor bywa:
Wkto=
15:
rym rodzaiu ſzyrokiey wymowy/ wie=
16:
le ich z Rzymskich młodziencżykow by=
17:
ło/ ktorzy wielkiey chwały doſtąpili/
18:
albo oſkárzywaiąc winne/ albo bro=
19:
niąc niewinne.
20:
A in genere Deliberatiuo/ to ieſt w=
Quatuor
ſunt genera
cauſarum,
Dactrina=
le, Demon
ſtratiuum,
Deliberati
uum & Ia=
diciale.
ſunt genera
cauſarum,
Dactrina=
le, Demon
ſtratiuum,
Deliberati
uum & Ia=
diciale.
21:
tym rodzáiu rozmyſlania około ſpraw/
22:
iuż ta ſzyroka wymowa v Xiążąt y wiel=
23:
kich panow żadnego mieyśca niema: | ábowiem |
strona: I2
| Známienitych dziatek. |
1:
abowiem oni chcą yżeby każdy ſenten=
2:
tią ſwą/ to ieſt/ rzecż álbo ſprawę krot=
3:
kimi słowy wypowiedział/ y yżeby go=
4:
łę racyie/ álbo ſwey rzecży dowody
5:
prziwodzili:
á miedzy poſpolſtwem
6:
ktorzi choć okrom nauki á rozumu mo=
7:
gą wiele mowić/ ći bywáią zá wielkie
8:
ludzie miáni.
9:
Demonſtratiuum genus, to ieſt/
Demon=
ſtratiuum
genus.
ſtratiuum
genus.
10:
ten rodzay okazowánia wſprawach/
11:
iáko nigdy z zwycżáiu niewyſzedł/ tak=
12:
że też zaledwie kędy rozumem bywa po=
13:
ięty.
Abowiem w cżynieniu oracyey
14:
iákmiarz wſzyſcy tych nauk vżywáią/
15:
ktore ná przećiw nauce dobrze mowie=
16:
nia ſą.
17:
Ktore rzeczy gdyż tákowe ſą tedy
18:
ſię przedśię prácować mamy/ ieſliże
19:
chczemy yżeby kto w tey mierze dobrze
20:
poſtánowion był/ iżeby w każdym rodzaiu | I 2 | ſpraw |
strona: I2v
| O Wychowániu |
1:
ſpraw mogł z nauki pięknie ochedożnie
2:
y okwićie mowić.
3:
Po tey poeſim/ to ieſt/ naukę ſkłada=
Poeſis
4:
nia wierſzow poczytamy/ około ktorey
5:
ſię obieranie/ aczkolwiek niemały ku
6:
żyćiu/ y ſkładaniu oracyey pożytek cży=
7:
ni/ awſzakoſz mnie ſię zda yż więcey ku
8:
roſkoſzowaniu służy.
9:
A nauka ſpiewania (poniewaſz ona
Muſica
10:
śłuchaiącego cieſzy) w wielkiey niekie=
11:
dy zacnośći á ćci v Grekow była:
ani
12:
żaden v nich za wolnie wycwiconego
13:
albo w naukach biegłego był pocżytan/
14:
ażby według nauki ſpiewać/ y na arfie
15:
albo na lutniey grać dobrze vmiał.
16:
A przeto iako ſię Sokrates będąc
17:
ſtarym grać nauczył/ takze też przyro=
18:
dzoney cnoty młodzieniaſki kazał w=
19:
nim cwiczyc:
á to ma byc vmiane nie
20:
dla ſzalenſtwa a złey woley pobudzania/
21:
ale yżeby ſprawa naſzey duſze y vmysłu/
22:
iakoby iakimi vſtawami a rozumem
23:
miarkowana y ſprawowana byłá.
A=
| bowiem |
strona: I3
| Známięnitych dziatek. |
1:
bowiem iako niekaſzdy głos/ ale tylko
2:
ten ktory dobrze brzmi/ dobrą melodią
3:
cżyni:
takze teſz poruſzywania albo
4:
ſprawy duſze/ niewſzyſtki jedno ty kto=
5:
re ſię z rozumem zgadzaią/ ku praw=
6:
dziwey harmoniey/ to ieſt zgodnośći
7:
żyćia nalezą.
A gdyż ku ochłodzeniu
8:
zmordowanego vmyſłu/ y ku vśmie=
9:
rzeniu wſzelakich doległośći melodia
10:
niepomału służy/ tedy iey vmieiętność
11:
zacnego á wolnego człowieka godna
12:
ieſt/
przes ktorą vmieiętnośc rozmaitym
13:
przyrodzeniam y mocąm dźwiekow
14:
przypatruiemy ſię/ skąd dobram melo=
15:
dią głoſow albo zádzierania tychze
16:
możem łatwie poznać.
17:
Tenże teſz ſpoſob około licżby/ kto=
18:
ry Arithmetiką ieſt nazwan: y owiel=
19:
kosciach ktory Geometrią bywa mia=
20:
nowąn/
Arithmeti=
ca
Geometria
Nauka
około ro
zmierza=
nia zie=
mie.
wktoym ſpoſobie albo poſtę=
ca
Geometria
Nauka
około ro
zmierza=
nia zie=
mie.
21:
pku/ podług rozmaitych przyſtoſzy=
22:
wan/ licha ałbo czetna/ tez liniey/
23:
zwierzchności/ albo ciał/ to ieſt ia= | I 3 | kich mate= |
strona: I3v
| O wychowániu |
1:
kich materyi/ rozmaite położenia/ licżb
2:
y wielkośći poſtánowione bywáią/
y
3:
wiele właśćiwich prziwoitośći tych
4:
miánowánych rzecży bywa okazano: o
5:
ktorych tych rzeczy znáiomość roskoſz=
6:
na ieſt/ y iſtotną pęwność zámyka w
7:
ſobie.
8:
Ale y ona nauka piekna ieſt ktora
Aſtronomi
a.
a.
9:
ſię około oquitośći gwiazd poruſzen/
10:
wielkośćiach/ y roznośćiach obiera.
11:
Abowiem nas od tych ciemnośći y od
12:
grubego powietrza odwodzi/ y ku wy=
13:
ſokiemu onemu naiaſnieyſzemu domowi/
14:
ktory w ſobie wiele światłośći zámyka/
15:
oczy náſze y vmysł przywodzi.
Na kto=
16:
ry pátrząc miła ieſt rzecz y wpoionych
17:
gwiazd wyobrażenia rożeznawać/ y o=
18:
błędliwych á napſowanych ich właſne
19:
mieyſcá okazuiąc/ ie prziwoitymi imion=
20:
mi nazywać/
y ich złączenia y też słon=
21:
cżá y mieſiącá niedoſtátki/ to ieſt zać=
22:
mienia/ zdaleká álbo przed czáſem oba= | cżywac |
strona: I4
| Známienitych dziatek. |
1:
cżywać/ y opowiadać roskoſzna á vży=
2:
tecżna ieſt rzecż.
3:
A zwłaſzcza świadomość o
Naturalis
ſcientia.
ſcientia.
4:
przirodzeniu rozumowi ludzkiemu
5:
zgodliwa y prziſtoina ieſt: przes ktorą
6:
przirodzonych rzeczy/
ták żywych iáko
7:
nieżywych początki y doległośći/ y przes
8:
ktorą ony rzecży ktore ná niebie y ná ziemi
9:
ſą/ tak też poruſzeń y przemiennośći przi=
10:
cżyny y ſkońcżenia poznawamy:
y wielu
11:
zaiſte trudnych rzecży prziczyny przes nie
12:
możemy powiedziec/ co zá wielki po=
13:
dziw miedzy poſpolſtwem bywa.
Ktore
14:
ty to wſzyſtki rzeczy iako ieſt miła rzecż
15:
rozumieć: także też ieſzcże milſza rzecż ieſt
16:
gdy ſie kto obiera około tych/ ktore ná
Perſpecti=
ua. Náu=
ka przez
ktorą ſu
btelnie
káżdą
rzecz przepa=
trywą=
my.
ua. Náu=
ka przez
ktorą ſu
btelnie
káżdą
rzecz przepa=
trywą=
my.
17:
powietrzu y na ziemi nawałnośći by=
18:
wáią.
19:
Rownie tęż y ktore ſtymi ſą ſpię=
20:
te znaiomośći piękne wybádánia á prze
21:
biegi w ſobie zámykáią/ iako ieſt Perſpe= 22:
ctiua, y náuka wydana o ważeniu.
A
| gdyżem |
strona: I4v
| O Wychowániu |
1:
gdyżem ſię tak daleko zmową moią
2:
zaniosł/ tedy też o drugich naukach zmin
3:
kę vcżynię.
4:
Medicina, to ieſt/ kunſt lecżenia/ ieſt
Medicina.
5:
zaprawdę ku wiedzieniu piękny/ y ku
6:
zdrowiu ćiał pożytecżny: á wſzákoſz
7:
czwicżenie około niey nie prawie ná wol=
8:
nego cżłowieka należące zámyka w=
9:
ſobie.
10:
Biegłość w práwiech ták przed oqui=
Legum pe=
ritia, ſiue
Iurispruden
tia
ritia, ſiue
Iurispruden
tia
11:
tośćią ludzi/ iáko y w oſobnośći poży=
12:
tecżna ieſt/ y w wielkiey czći wſzędzie by=
13:
wa miana/
á tá zaiſte
à morali philoſo= 14:
phia, to ieſt/ od mądrośći obyczáiow w
15:
cżyna ſię: iáko od przirodzoney Philoſo= 16:
phiey kunſt lecżenia.
Y iako pocżcziwa
17:
rzecz ieſt słucháiącym prawo wykłádáć.
18:
álbo práwuiącym ſie według prawa
19:
ſwoy wyrok otworzić:
także wſtydliwa á
20:
niepocżcziwá ſpráwa ieſt/ to ieſt/ ſwoię
21:
pracę w tey mierze podług vgody á zá
22:
pieniądze przedawać.
Theolo=
gia. to ieſt
mowa
álbo na=
uka o
Bodze.
gia. to ieſt
mowa
álbo na=
uka o
Bodze.
23:
A dośwatcżenie álbo nauka o Bo= | ſkich |
strona: K
| Znamienitych dziatek |
1:
ſkich poſtępkach zawiera w ſobie ſprawy
2:
barzo wyſokie/ y rzeczy ktore nie wpa=
3:
daią pod naſze zmyſly/ ktorych wyrozu=
4:
mienim tylko doſiegamy.
Iużeſmy iák=
5:
miarz o wſzyſtkich nazacznieyſzych náu=
6:
kach przipomnieli/ y o nicheſmy malucz=
7:
ką zminkę vczynili/ nie przeto áby każdy
8:
wſzyſtki pierwey miał vmieć/ yżeby po=
9:
tym był mian y trziman zá vcżonego:
10:
poniewaſz káżda ſnich záledwe by na
11:
wſzyſtkim żywocie cżłowiecżym doſyć
12:
miáłá/ to ieſt/ poki żyw niemogł by ſie
13:
iey doſtátecżnie wyuczyć/
á obiedwie ty
14:
cżęśći ſą nacżynim cznoty/ gdy kto ták ná
15:
miernych bogacztwach/ iáko na ſrzedniey
16:
nauce przeſtaie:
ále ku ktorey kto ſtych
17:
wypocżytánych nauk godny á ſkłonny bę
18:
dzie/ tey niechay miedzy inſzymi obrawſzy
19:
náſladuie.
Aczkolwiek ták ſą ty wſzyſtki
20:
nauki złącżone/ iż żadna ktorakolwiek
21:
ſnich niemoże być dobrże poięta ani wy=
22:
rozumiana/ gdy w inſzych żadney świa=
23:
domiśći mieć niebedziem.
Ale vmy=
| K | słow |
strona: Kv
| O Wychowániu |
1:
słow rozne ſą rodzaie/ abowiem niktore
2:
łatwie w każdey rzecży argument y ſrzo
3:
dek mogą naleść przes ktory ſwoie prze=
4:
dſię wzięćie prowadzić mogą:
á niek=
5:
tore ſą nierychłe w nalezieniu/ á wſzá=
6:
koſz skutecżne w roſſątku. Atak oni
7:
pierwſzy/ ktorzy tak chutki dowcip ma=
8:
ią/ ku zadawaniu godnieyſzy ſą: á ci
9:
poſledniyſzy/ ku odpowiádaniu.
10:
Tęſz oni do składania wierſzow/ y
11:
rozumnym wmieiętnośćiąm/ a ci ad 12:
reales / to ieſt rzecżnym godzą ſię.
13:
Są teſz y drudzy acż dowćipu prę=
Realia acti
o dicitur
quæ in bo=
na tantum
extenditur
Táki ieſt
Ioach=
im Camerari
us moy
præceptor
w lipsku
o dicitur
quæ in bo=
na tantum
extenditur
Táki ieſt
Ioach=
im Camerari
us moy
præceptor
w lipsku
14:
tkiego/ awſzakoſz ięzyka y wymowy
15:
nierychłego/ á takowi ſię ku składaney
16:
mowie/ y ku oracyam pochodzącym
17:
według náuki Retoryki zdamiſię godzą.
18:
A ktorzi ani w mowie ani wskłáda=
19:
niu nieſą richli/ ći wybornie ku gada=
20:
niam według Dialectiki przysłuchaią.
21:
A ktorzy mowę prętſzą niż dowcip
22:
maią/ to ieſt/ ktorzi ſą gotowi w mo= | wie |
strona: K2
| Znamienitych dziatek |
1:
wie/ á dowćipu nierychłego: tako=
2:
wi ſię ku obudwom rodzaiom oracyiey
3:
niegodzą.
4:
Też w niktorych wielka okwitość pa=
5:
mieći iedrnieie/ á takowi ſię ku wy=
6:
wiadowániu hiſtoryey y ku zatrzyma
7:
niu wpamięći wiele Xiąk prawnych bar=
8:
zo godzą.
9:
Wktorey mierze potrzeba ięſt yżeby=
10:
ſmy wiedźieli/ yż pamięć okrom dowći=
11:
pu niewiele ſię godzi/ á dowcip bez pa=
12:
mięći iakmiarz nic ile ſię vcżenia dotycze:
13:
ále wſprawach zaś inaczey/ dla te=
14:
go yż w Xiegi/ miaſto pamięći mozem
15:
rzecży wykonane y ktore ieſzcże maią być
16:
ſprawowane wpiſać.
17:
A w naukach inaczey ſię rzecż ma/ á=
18:
bowiem niemożemy powiedzieć yżeby=
19:
ſmy to vmieli czego wpamięći nie=
20:
mamy/ álbo ocżym niełatwie wſpo=
21:
mnieć możemy.
Nad to ſą też lu=
22:
dzie ktorych możność duſze/ od tych | K 2 | materyi |
strona: K2v
| O wychowániu |
1:
máteryi ktore zmysłem mogą być po=
2:
ięte ieſt odſadzona/ á w poięćiu odłącż=
3:
nych y okwicie zgromadzonych rzeczy ❦
Matemati=
ca dicitur
ſcientia
quæ circa
Geometri=
am, Muſi
cam, Arith=
meticam,
Aſtrologi=
am uerſa
tur. nam
hæ proprie
Mathema=
ticæ ſcien=
tiæ, uel diſci
plinæ dicū
tur, eo
quod plane
diſcantur
& per de=
monſtratio
nem aliquā
percipiātur
Po pol=
sku. Ná
uká kto=
ra ſię o=
koło wy=
mierza=
nia/ al=
bo roz=
mierzániá zie=
mie/ oko
ło/ Spie
wania/
Racho=
wania/
y Bie=
gow nie=
bieskich
obiera.
Matemati=
ca dicitur
ſcientia
quæ circa
Geometri=
am, Muſi
cam, Arith=
meticam,
Aſtrologi=
am uerſa
tur. nam
hæ proprie
Mathema=
ticæ ſcien=
tiæ, uel diſci
plinæ dicū
tur, eo
quod plane
diſcantur
& per de=
monſtratio
nem aliquā
percipiātur
Po pol=
sku. Ná
uká kto=
ra ſię o=
koło wy=
mierza=
nia/ al=
bo roz=
mierzániá zie=
mie/ oko
ło/ Spie
wania/
Racho=
wania/
y Bie=
gow nie=
bieskich
obiera.
4:
ieſt doſtatecnieyſza.
5:
A drudzy ſię zaś około cżeści tylko
6:
niezmirnych rzecży zwykli obierać: á
7:
ći zaiſte ku mądrosći/ y ku wywiado=
8:
waniu o przyrodzeniu:
á oni ku ❦ Ma=
9:
tematice/ y ku Boskiey Metaphiſice
10:
ſkłonnieyſzy y ſpoſobnieyſzy ſą. Nad
11:
to gdyż ieſt dwoiakie wyrozumienie á
12:
dowćip/ ieden w myſzleniu á drugi w=
13:
ſprawowániu/
tedy ku ktoremu ſpo=
14:
ſobnieyſzy będzie/ iemu przyſłucháiá=
15:
cych cżwiczeń ma naſladować.
16:
Są też niktore dowćipy/ iakoby
17:
ogranicżone/
a iako wprawiech mowią
18:
podobne klawtowi albo ſkibie źiemie/
19:
ktore gdyż w inſzych rzecżach mgłe ſą/ á
20:
wſzakoſz w iedney albo w drugiey rze=
21:
cży doſtatecżne bywaią.
Wtych tedy na=
22:
ukąch maią ſie obierać/ w ktorych ſamychstrona: K3
| Známienitych dziatek. |
1:
wielce mogą. A wſzakoſz Ariſtoteles
2:
chce tego po nas yżebyſmy ſie nie naz=
3:
byt około wyzwolonych nauk obierali/
4:
y iemi ſię bawili/ maiąc na doſkonałość
5:
Ciuilem (to ieſt ktora ſię około poćći=
6:
wych mieiſczkich ſpraw obiera) wz=
7:
gląd/ y nauſtawicznie pracowity ży=
8:
wot ludzki.
Abowiem kto ſię wſzy=
9:
ſtek myſleniom y wyżwolonych nauk v=
10:
wabieniom poddał/ ten zaiſte tilko ſam
11:
ſobie mieły ieſt/ Ktory zaprawdę nie=
12:
wiele miaſtu pożytecżny ieſt/ choćby
13:
też był Xiążęćiem albo oſobliwą per=
14:
ſoną.
15:
Atakeſmy podług zdania zacnych lu=
16:
dzi ten krotki o naukach/ y o dowći=
17:
pach y tych obudwu rodzaiach opis
18:
vcżynili:
Metaphiſi=
ca, compre
hendit in ſe
res ſuperna
turales.
To ieſt
Xięgi A=
riſtotele
ſowe w=
ktorych
opiſuie
rzeczy
nad przi
rodzenie
áwſzákoſz wtey mierze to
ca, compre
hendit in ſe
res ſuperna
turales.
To ieſt
Xięgi A=
riſtotele
ſowe w=
ktorych
opiſuie
rzeczy
nad przi
rodzenie
19:
ma być nad inſze rzecży nąm náwiel=
20:
kiey pieczy miano/ yżebyſmy ſię nie=
21:
tylko tych więtſzych a zacznięyſych nauk/ | K 3 | ktorych |
strona: K3v
| O Wychowániu |
1:
ktorych ſię ſtarſzy vczą/ ále też y naipie=
2:
rwſzych żywiołow/ albo początkow nauk
3:
od wybornych á doświatcżonych nau=
4:
cżycięlow vczyli/
y nieleda około iakich
5:
ále około nawybornieyſzych/ znamieni=
6:
tych á mądrych ludzi Xiąk mamy ſię ba=
7:
wić.
8:
Ktorym xtaltem poſtępuiąc Philip
9:
Krol Macedońſki/ Alexandra ſyna ſwe
10:
go Ariſtoteleſowi w pierwſzą naukę dał
11:
A ſtarzi Rzimianie dziatki ſwoie do
12:
ſzkoły oddawáiąć/ obſtáłowali iżeby
13:
napierwey w Wergiliuſzu czwicżeni by=
14:
wali/ á tak Krol iáko Rzimiane wy=
15:
bornie w tey mierze poſtępowali.
Abo=
16:
wiem czo ſię w młody vmysł wpoi/ te=
17:
dy to głębokie korzenie cżyni/ áni to łat=
18:
wie potem żadną mocą może być odda=
19:
lono.
20:
A przeto ieſliże ſie dobrym rzecżam
21:
á wybornieyſzym náukam za pocżątku
22:
przizwycżáią/ tedy ty między inſzemi bę=
23:
dą mieć nápierwſze/ y iákoby wodzá | ich |
strona: K4
| Známięnitych dziatek |
1:
ich zawzdy náſladować będą.
A ieſliże
2:
ſie iakowych błędow nápiją/ tedy tako=
3:
wym potrzeba będzie dwoiakiego cżaſu/
4:
naipierwey yżeby w yeden ſnich blędy
5:
były wybite/ á potym yżeby ſie w dru=
6:
gi prawdziwich nauk vcżyli.
7:
A przeto Timotheus Muzyk ſwe=
8:
go cżaſu zaczny (ktory dla rozmnoże=
9:
nia á przidania na Arfie ſtron/ y dla wy
10:
nalezienia nowych obycżaiow na niey/
11:
z miaſta Spartańſkiego był wygnan)
12:
od vcżniow ktorzi ſię ieſzcże v żadnego
13:
nievcżyli pewną á słuſzną zapłatę brał/
14:
á od tych ktorzi ſie od inſzych nieco nau=
15:
cżyli/ dwoiakiey żądał.
16:
A w vcżeniu bywa to wielom ná
17:
przeſzkodzie/ coby ku wielkiey pomocy
18:
miało być/ wielka chćiwość vcżenia/
19:
przes ktorą ſię to dzieie/ iż gdy wſzyſtki
20:
rzecży zaras vmieć chcemy/ tedy nam=
21:
niey zatrzimać niemożemy. | Abowiem |
strona: K4v
| O Wychowániu |
1:
Abowiem iako zbytnia iedza niepo=
2:
śila/ ale tylko żołądek brzidliwoſcią zey=
3:
muie/ á inſze częſci ciałá obciążywa y
4:
zniemoczniwa:
tákże też wielka okwi=
5:
tość rzecży weſpołek wpámięć wpoio=
6:
na/ y łatwię natychmiaſt wypada/ y ná
7:
potym mgleiſzą możność pamięci cżyni.
8:
Zawżdy tedy niechay wiele vcżniowie
9:
nauk cżytaią/ ale mało niechay ná kożdy
10:
dzień obieraią/ czoby mogłá ich pámięć
11:
ſtrawić:
á tak trzi/ cżterzi albo więcey
12:
ſententyi/ podług możnośći pamięći y
13:
cżaſu/ zá oſobliwy pożitek każdego dnia ná
14:
ſtronę niechay odłożą.
A inſzych cżytáiąc
15:
doſtąpią/ á tych rzeczy ktorych ſię iuż
16:
naucżyli máią ie rozmyſlánim záchować/
17:
á ktorych ieſzcze/ tedy przeż vſtáwiczne á
18:
pilne cżytánie máią ſobie wſpoſobiać.
A
19:
tey wielkiey chući álbo żądzey wiedze=
20:
nia y vcżenia zwykło ſie prziłacżacz nie=
21:
iákie nieporządne piecżołowánie wyba=
22:
dywánia.
Abowiern gdy wiele s każdey
23:
nauki doſtąpić chcą/ tedy ſię w ieden czas | rozmaitego |
strona: L
| Známienitych dziátek. |
1:
rozmaitego vcżenia vcżam/ tedy ſię
2:
ras ſam drugieras tám wciepiaią:
ras
3:
około iednego ze wſzyſtkiey ſię chu=
4:
ći ſprzotku obieraią: á mało poczy=
5:
tawſzy ie odrzuczaią y to y owo záś po=
6:
chopiaią. Ktora rzecż nietylko yż ieſt
7:
zgruntu niepożytećzna/ ale też barzo
8:
ſzkodliwa.
Abowiem iako otym ſa=
9:
ma rzecż pokazuie/ y przes przipowie=
10:
śći to powtarzaią. Iże wina gdy ie
11:
cżęſto ſkłody w kłodę przetaczaią kwaś=
12:
nieią.
13:
A tak ſię godzi iżebyſmy długo około ie=
14:
dney rzecży trwali/ y yżebyſmy iey wſzyſt
15:
kim vśiłowanim naśladowali/ a ná=
16:
uki tym porzątkiem mąmy ſię kuśić poy=
17:
mować/ ktorym od ich autorow ſą
18:
wydane.
Abowiem ktorzi kxięgi nie=
19:
porządnie cżytaią/ teras od konca czy=
20:
nią poćżątek/ zaś pośrzodek czytaią/
21:
á co miało być pierwſzego to oni oſtat=
22:
kiem cżynią/
ći a słuſznie żadnego inſze=
23:
go pożytku ſtego takowego cżytania ich | L | niemáią |
strona: Lv
| O Wychowániu |
1:
niemaią iedno yżeby byli widziani yż oni
2:
wſzyſtkich zacnych rzecży zamieſzkiwaią.
3:
A w xięgách ktore ſą takowey nau=
4:
ki/ tak ſię około wielu obierać mamy/
5:
yzebyſmy záwżdy nalepſze zá napierw=
6:
ſze mieli.
7:
I nierowno ſię około wſzyſtkich ma=
8:
my pracować/ tilko podług miary y
9:
położenia dowćipu naſzego. Abo=
10:
wiem (yz tak mam mowić) w niktorich
11:
ludziach dowćipu oſtrość ieſt ołowna/
12:
á wniktorych żelazna.
13:
W ktorych tedy ołowna á tępa ieſt
14:
mało ſię ku vczeniom godzi: á ktorych
15:
dowćipow acż oſtrość ieſt zaoſtrzona/
16:
áwſzakoſz miękka ieſt/ ktora łatwie
17:
może być ſtępiona/ takowi gdy ſię v=
18:
cżą cżęſtych ochlodzeń potrzebuią:
kto=
19:
rzy ieſliże za pierwſzym razem wyrozu=
20:
mieć a poiąć tego cżego chcą niemogą/
21:
tedy potym im ſię więcey nato náſa=
22:
dzaią tym więcey tępieią.
23:
A ći ktorzy dowćipu żeláznego do= | ſtąpili |
strona: L2
| Známienitych dziatek. |
1:
ſtąpili/ poniewaſz y oſtrego takowym nic
2:
zdrożnego ani trudnego nieieſt/
wyiawſzy
3:
by ſię tam przełamać chcieli/ kedyby
4:
pierwey wſzyſtko połamać potrzebá/ to
5:
ieſt/ wyiawſzyby ſię nierownych rzeczy
6:
kuſili.
7:
Aći acż maią dowcip tępy/ awſza=
8:
koſz vſtawicżnym vśiłowanim á pra=
9:
cą trudnośći wſzyſtki przewycięzaią.
10:
A tak ieſliżeby cżego wyrozumieć
11:
niemogli/ tedy tego niechay natych=
12:
miaſt nieporzuczaią (co na harde lu=
13:
dzie przysłucha:
albo ſię malucżkim á
14:
ſcżurym dowćipom przigadźa) ani
15:
wtym roſpacżaią/ ale tym więcey w=
16:
tym przedſięwźięćiu niechay trwaią.
17:
Ale teſz y ona rzecz częſtokroć praw=
18:
dziwa ieſt/ yż ci ktorzi ſą oſtrego do=
19:
wćipu/ nieſą doſtateczney pamieći: á tak
20:
co chutko poimuią niedługo zatrzima=
21:
waią.
Ku podparciu y poſtanowieniu
22:
tedy pamięći/ wielce bliſka á vżytecżna ieſt
23:
ona Catonowa ſprawa/ ktorej on vżywał | L 2 | Iſz |
strona: L2v
| O Wychowániu |
1:
Iſz cokolwiek on wednie cżynił/
2:
widział albo piſał to wſzyſtko wiecżor
3:
wſpominał/ iakoby od ſiebie dnio=
4:
wych ſpzaw licżby pożądał/
ktory nie=
5:
tylko ſpraw/ ále też y proznowania/
6:
wypoczytania od ſiebie chciał. A tak
7:
y my wſzyſtki rzeczy ieſliże będziem moc
8:
mamy z vśiłowanim pamiętać:
á ieſli=
9:
byſmy wſzyſtkich pamietać niemogli/
10:
tedy ty wzdą ktoreſmy zanalepſze ſobie
11:
obrali doſtatecżniey mamy wpamięći
12:
zachować.
Będzie też rzecż pomocna
13:
kiedy o naſzych poſpolitych naukach á
14:
cżwiczeniach ſtowarziſzmi będziem ro=
15:
zmawiać/ abowiem oſtrzi rozum ga=
16:
danie/ iezyk wycżwicżywa/ y pamięć
17:
potwierdza:
y nietylko ſię wiele dyſputu=
18:
yąc/ to ieſt/ gadaiąc vczemy/ ale y
19:
cżego ſie tak naucżywamy/ to lepiey v=
20:
miemy/ ſkładniey wymawiąmy/ y mo=
21:
cżniey a doſtatecżniey pamiętamy.
Też
22:
gdy drugich tego cżegoſmy ſię ſami na=
23:
ucżyli vcżemy/ tedy ſami wtymże do= | ſkonalſzy |
strona: L3
| Známienitych dziatek |
1:
skonalſzy bywamy.
Abowiem to w
2:
kazdey rzeczy doskonałośći wyborny
3:
rodzay ieſt/ yżebyſmy drugie vcżyli cże=
4:
goſmy ſię ſami iuſz pierwey nauczyli.
5:
Ale ſię to iakmiarz wſzyſtkim vcżą=
6:
cym przydaie/ yż ieſliże ſprzodku nieiá=
7:
kie dobre pocżatki maią/ tedy natich=
8:
miaſt o ſobie mnięmaią iakoby wnau=
9:
kach barzo bieglymi á doſtatecżnymi bili/
y
10:
iuż iakoby vcżeni ludzie dyſputuią y ſwych
11:
ſentencyi á mniemań nadert bronić chcą:
12:
ktory poſtępek im bárzo záskadza.
13:
Abowiem napierwſzy ku naukam á
14:
vcżeniu to ſtopień ieſt/ gdy kto wątpi:
15:
ábowiem żadna rzecz vcżącym ſię nie
16:
ieſt nieprzyaznieyſza/
iedno gdy wiele
17:
o ſwym właſnym wyćwicżeniu á bie=
18:
głośći wnaukach trzymaią/ albo ſwe=
19:
mu rozumowi wiele dufaią:
śktorych
20:
rzecży pierwſza/ pilność vcżenia odeymu=
21:
ie/ a druga vmnieyſza: á tak ſami ſię
22:
zdradzaią/ wktorey mierze namniey ta= | L 3 | kowych |
strona: L3v
| O wychowániu |
1:
kowych rzecżi niepotrzeba ieſt.
A żadne=
2:
go niemożem tak łatwie zdradzić ia=
3:
ko ſámi ſiebie/ áni żadnemu więtſzey ſzko
4:
dy vcżynić. A to bywa dla tego/ yż
5:
ieſzcże niedoświádcżeni nie obacżyli/ áni
6:
vważyli/ przebywań/ przebiegow/ y ſkry
7:
tośći/ ktore w naukach potaiemnie tkwią
8:
Skąd ſię im przigadza/ yż albo w Xię=
9:
gach wiele rzecży zle poprawuią/ ktorych
10:
przes ſię dobrze wyrozumieć niemogą:
11:
álbo nievmieiętność y niedbałość au=
12:
torow łáiąc/
wiele rzecży
niewyroz= 13:
miałych od nych dobrowolnie opuſz=
14:
cżaią/ ále takowe mniemania/ a trud=
15:
nośći vśiłowanie a vſtawicżność prze
16:
lomi.
17:
A będą wſzyſtki rzecży pozytecżnie
18:
ſprawowany/ ieſliże porządnie czaſy
19:
rosſzafuiemy/ y ieſliże każdego dnia ob=
20:
ſtalowane godziny ku piſmam przida=
21:
my/
od ktorych żadnymi ſpráwami nie
22:
mamy być odrywáni/ yżebyſmy wżdą
23:
nieco każdego dnia cżytali. | Abowiem |
strona: L4
| Známienitych dziatek. |
1:
Abowiem ieſliże Alexander Wielki/
2:
Krol Macedońſki wiele w namieciech
3:
zwykł był cżytać. Ieſliże Iulius Cæſar,
4:
Czeſarz Rzimſki ieżdżąć z wielkiem woi=
5:
ſkiem xięgi piſywał/
y Auguſtus Ce=
6:
ſarz Mutineńſką woyną zacżąwſzy rzecż
7:
takową/ á wſzakoſz zawżdy w namie=
8:
ciech cżytiwał y piſywał/ y na każdy
9:
dzien zwykł był Deklamacye cżynić/
10:
czoſz tedy mieyſczkiemu proznowaniu
11:
na przeſzkodzie może być/ czo by nas
12:
iákmiarz długo od czwicżenia w nau=
13:
kach odwodzić miało?
á pożytecżna to
14:
ieſt rzecż/ iżebyſmy każdego namnieyſze=
15:
go cżaſu zámieſzkanie za wielką ſzkodę
16:
poczytali/ iżebyſmy tak na namnieyſzy
17:
cżas/ iako na żywot y na zdrowie bacz=
18:
ność mieli/
iżeby nam nic niepożytecznie
19:
nieginęło: á zwłaſzcza gdy grube go=
20:
dziny/ y ktore v inſzych proznuiące ſą al=
21:
bo na naukach podleyſzych/ y na cży=
22:
taniu roſkoſznych rzeczy ſtrawiemy. | Abowiem |
strona: L4v
| O wychowániu |
1:
Abowiem to prżysłucha ná dobry
2:
rozum/ ony też dobrá zbierać/ ktorych
3:
drudzy zaniechiwaią: to ieſt ieſlizeby kto
4:
przy wieczerzey czytał
y zaśnienia mie=
5:
dzy Xiegami oczekiwał/ albo ſię go przez
6:
czytanie wzbraniał/ acżkolwiek Phiſy=
7:
cy ſię wſpieraią/ iſz ty rżeczy wzrokowi
8:
y ledzwią zaskadzaią:
co zaiſte praw=
9:
da ieſt/ ieſliże to cżytanie nad miarę by=
10:
wa/ albo z wielkiego vſádzenia/ albo
11:
gdy ſie barzo naſyciemy á obiemy.
Też
12:
y to pomoze nieco ieſliże wtych gma=
13:
chach gdzie Xiegi mamy y tam ſię vcze=
14:
my/ przed oczyma naſzymi takowe na=
15:
cżynia poſtanowiemy/
ktorymi godzi=
16:
ny y czaſy rozmierzaią/ yże iakobyſmy
17:
przes to cżas przepływaiący y przecho=
18:
dzący widzieli.
Acżkolwiek tych naſzych
19:
komorek ku żadney inſzey rzecży iedno
20:
dla cżego poſtanowione ſą niebedźiem
21:
vżywać/ żadnego tam zabawienia/ al=
22:
bo myſlenia zwierzchniego nie przypu=
23:
ſzcżaiąć. | A tych |
strona: M
| Známięnitych dziatek. |
1:
A tych rzecży o ktorycheſmy iuż po=
2:
wiedzieli/ niechay ći zwiętſzą piłnośćią
3:
á pracą naſláduią/ ktorzi godnieyſzy dow
4:
cip ku naukam máią niż ciáło ku woynie/
5:
á ktorzi záś y iędrny dowćip maią/ y
6:
ciáło moczne/ ći niechay tak o naukach
7:
iáko woiowániu piecżą maią/ y vmysł
8:
ſwoy niechay ták miarkuią/
iżeby praw=
9:
dziwie wſzyſtki rzeczy poſtanowiáć y
10:
onych im przisłucháiący roſſądek dać mo
11:
gli/ iżeby według rozumu roskázo=
12:
wali.
13:
A ciáło yżeby mocznie znaſzali/ iże=
14:
by też łatwie wsłuſznych rzeczach po=
15:
słuſzne było: y naoſtatek ták nas ku
16:
wſzyſtkiemu przigotowywać mamy/
y=
17:
żebyſmy zawżdy po gotowiu byli/ nie
18:
dla cżynienia iákiey krziwdy/ ale dla
19:
powciągania y od ſiebie oddalánia teyże:
20:
álbo gdy też nam dopuſzczą mocy ná=
21:
ſzey vżywać/ nie dla łupieſtwá/ álbo
22:
iákich dobr poządliwośći/ ále o Ce=
23:
ſarſtwo y o chwałę mamy ſię z nieprzia=| M | cielem |
strona: Mv
| O wychowániu |
1:
cielem ſtacżać.
A náwięcey to Kro=
2:
lom á Xiążętom przysłucha yżeby w=
3:
rycerſtwie nietilko wyćwiczeni á biegli/
4:
ále też zawzdy pogotowiu byli:
abo=
5:
wiem tego zaprawdę potrżeba nawię=
6:
tſza ieſt/ yżeby w nich tak pokoiu iako
7:
woiny nauki okwitowaly/ yżeby mogli
8:
y vmieli woiſka wieść y ie ſprawować/
9:
tudzieſz iżeby teſz ſámi ciałem ſwy m/
10:
gdzieby tego potrzeba była/ zaſtawiać
11:
á bitwę ſtaczać po gotowiu byli.
12:
Czo yż tak w Krolach á Xią=
13:
żetach ma być/ y iż im to nawięcey przi=
14:
słucha.
Alexander ktory był dla ie=
15:
go zacnych ſpraw nazwan Wielkim/
16:
tego tak mową czeſto iako vcżynkami
17:
cżęśćiey dokazował.
18:
Abowiem ile kroć o Homerowych
19:
wierſzach ktorego on wielce ważył mię=
20:
dzy prziaciołmi (iako ſię to cżęſto przi=
21:
gadza) w ſporka ſię wſzcżeła/
ktoryby
22:
był ze wſzyſtkich naozdobnieyſzy/ tedy | on |
strona: M2
| Známienitych dziatek |
1:
on ieden nad wſzſtki zawżdy słuſznie
2:
prżekładal/
ktory ieſt o Agamemnonie
3:
nápiſány/ ktorego właśnie to ieſt piſmo
4:
[tekst grecki]
5:
To ieſt/ iż też to przysłucha ktory ieſt do=
6:
brym Krolem/ yżeby też był mocnym
7:
rycerzem.
8:
Ma być tedy od ſámego niemow=
9:
leſtwa ciało ku rycerſtwu ćzwicżono:
10:
y vmysł ku ćierpliwośći przizwyczaia=
11:
ny:
yakoby konie/ za rękę maią być do=
12:
wiedzioni do zawodu/ yżeby prżez v=
13:
kurzenie piaskiem/ y przez támecżny pot/
14:
łatwie ſię śłonca y pracy przyzwycza=
15:
iáli znaſzac.
16:
Abowiem co na oko widzimy y v=
17:
ſtawicżnie tego doświatczamy/ iáko
18:
ná drzewach ćienuchne zaiſte gáłąski
19:
ſnich wynikáiączą wielką okwitość iá=
20:
błek/
od poczatku aſz do słuſzney a
21:
ſtałey ich wielkośći znaſzaią/ á
22:
tym ćzięzarem acż ſię niepomału | M 2 | nagi= |
strona: M2v
| O Wychowániu |
1:
naginaią/ awſzakoż ſię żadną miarą nie
2:
lamią:
ktory cziężar gdy by ſię z nie=
3:
nagła niemnożył/ tedy by go mięſzſze á
4:
mocnieyſze gałęźi znośić niemogły/ y
5:
nietylko by ty gałęźie odcżoſnał/ ale y
6:
podruzgał:
także też y ludzie ieſliżeby
7:
ſię napierwey zdziecżinſtwa/ a potym
8:
przez wſzyſtki lata/ ku ćierpliwośći/ y
9:
pracam tak vmysłem iako y ćiałem nie=
10:
przyzwycżaili/
tedy ieſliżeby potym nie=
11:
iaka trudność wrzecżách znagłá przi
12:
padła/ tedy natychmiaſt bywaią prze=
13:
łomięni/ abowiem zadnego przećiwne=
14:
go gwałtu nieumieią áni mogą znośić
15:
O cżym nas wielczy wynaleścze praw/
16:
oktorych ſtárzi a zaćni ludzie wiele
17:
trzimaią/ iáko Minois y Licurgus bar=
18:
zo vpominaią.
A Cretenſczy y La=
19:
cedemonſcy Legislatores/ to ieſt praw
20:
álbo vſtaw wynaleſcze młodź ſwoię
21:
nietylko wćierpliwości czieleſney czwi=
22:
czyli/ ale izeby też vmysłu powciągli=
23:
wego a wtrzimawáłego byli:
ktorą
| młodź |
strona: M3
| Známięnitych dziatek |
1:
młodź roſkazowali izeby nie w domu/
2:
ale v obcych wychowywana bywała/
3:
chćieli też poniey yżeby ſię około łowow
4:
cźwicżeła/ a tam vſtawićznie biegali/
5:
ſkakali/ głodowi/ pragnieniu/ zimno=
6:
wi/ y gorącośći słonecżney przyzwy=
7:
cżaiąć ſie/ yże by ich iuſz wtych rzeczach
8:
wycżwicżonych y przyzwycżaionych ła=
9:
twie ku woynie vżywać mogli.
10:
Abowiem roſkoſzy zaprawdę vmy=
11:
sły ludzkie/ y ćiała zemglewaią y zni=
12:
chcżemniwaią/ á vſtawicżna praca/
13:
potwierdza y zmoczniwa.
14:
Aprzeto wyiąwſzyby zmocznieni byli
15:
pracami/ wpraczach niemogą wy=
16:
trwać: ktorzi ſie tedy tak wpracach przi=
17:
zwycżaią/
ći vmysłu y ciała łatwie bę=
18:
dą moc vżywać/ gdy potrzeba będzie
19:
gdy by na nie nieprześpiecznośći y w=
20:
ſzyſtki trudnosći przypaść miały.
W=
21:
ktorey mierze áni z ſtarożytnych áni z te=
22:
raźnięyſzych żadnego znamienitſzego przi=
23:
kładu przywieść ći przed ocży nie mogę= | M 3 | iako |
strona: M3v
| O wychowániu |
1:
iako rodzicow a przodkow twoich.
Abo=
2:
wiemci ia tobie rad a vmyſlnie/ iako ſam
3:
widziſz/ ſtarſzych twoich wyobrażenia
4:
a ſprawy przekładam/ y ty yżebychci czę=
5:
ſtokroć na pamięc prziwodził/ niepo=
6:
mału vsiłuię:
abowiem ſię w nich ta=
7:
kowe rzecży zamykaią/ ktorych chwa=
8:
lebnie naſladować możeſz/ á też domo=
9:
wymi przikłady więcey ludzie ku czno=
10:
cie bywaią pobudzani.
11:
Abowiem iako to chwalebna rzecz
12:
ieſt/ gdy ſwoie przodki dobrze cżyniąc
13:
przewyciężyć możemy/ także też ſzka=
14:
radny otym roſſądek dawaią/ iż gdy ſię
15:
od tych obycżaiow odrodzamy/ kro= 16:
rych ſię cnotami chlubiemy.
17:
Ale do Oicza twego prziſtępuię/
18:
ktoremu byſmy mogli niezlicżonych
19:
chwał słuſznie przidać awſzakoſz ſie
20:
on o żadney rzecży więczey iako o czier=
21:
pliwośći wpraczach nie wychwala.
22:
Abowiem on ieſt (czoſmy ſamy | widzieli) |
strona: M4
| Známięnitych dziatek. |
1:
widzieli) ták w praczach gotowy/ y
2:
w nieprzeſpiecżnośćiach śmiáły/ yż
3:
cięſzkość ciała ſwego iakmiarz mało
4:
cżuie/ áni nato żadnego wzgłędu yż
5:
ieſt ſmiertelny ma.
6:
Abowiem z wzgardy praćz/ też w=
7:
zgardzenie ſmierći pochodzi/ á ſmiałość
8:
ſię mnoży: ktorą on krom żadney bo=
9:
iazni ku wſzelakim trudnośćiam tak
10:
przipada/ yż łatwie onim wierzyć ma=
11:
my/ iże ſię on nicżego nieboi/
krom
12:
tey ſnać iedney rzeczy/ yż by mu ſię z=
13:
zgrzibiałośći vmrzeć nieprzidało/ o=
14:
czym yż on dobrze trzima zda ſię nam
15:
Abowiem zawzdy ma być wzgląd
16:
na cnotę/ y ku zacnym ſprawom ma
17:
być napięty vmysł/ á o zywot niewie=
18:
le ſię mamy ſtarać.
19:
Bo ktobykolwiek świeczkie rze=
20:
cży mniemanim przyſtoinym vwazał/
21:
tedy łatwie vzna yze y pozytki | długiego |
strona: M4v
| O wychowániu |
1:
długiego żyćia mnieyſze ſą/ niżeli dłu=
2:
giego żywota wielkie pożądanie: y przi=
3:
gody wietſze ſą niż krotkie żyćię/ to ieſt/
4:
kto długo żywie więcey niepozytkow á
5:
fraſunkow pożywie/
á kto krotko/ te=
6:
dy iuż tak wiele przygod á doległośći
7:
ná ſię miał/ yż mu ſie ten cżas niekrotki ale
8:
barzo długi zdał.
9:
Godzi ſię tedy poććiwie w pokoiu
10:
żyć/ a na woynie mocznym á ochotnym
11:
wſprawach/
á inſze rżecży skromnie ma=
12:
my znaſzać: á śmierć kiedykolwiek przi=
13:
dzie łagodnie ią mamy przypuśćić/ á
14:
częſtokroć gdyż przyſtęp/ y potrzeba
15:
po nas pożąda/ mamy ią vprzedzać/ to
16:
ieſt/ mamy zawzdy pogotowiu być/
á
17:
iey ſprawą myſlą mamy ocżekiwać. A
18:
niemamy ſie namniey tego bać/ yżeſmy
19:
ſnadz krotko żyli: ale ſię tego mamy bar=
20:
zo bać yżeby ten cżas naſzego życia/ kro=
21:
tki ſię inſzym niezdał.
22:
Poniewaſz wkażdy wiek y cżas mo=
23:
żemy co znamienitego a wiecznego v= | cżynić |
strona: N
| Znamienitych dziatek. |
1:
cżynić. Scipio ktory potym Africa=
2:
nus był nazwan/
zaledwie około pie=
3:
czinaśćie lat będąc/ pod Oyczem za Oy=
4:
czyznę naprzećiw Pænom walcżąc/ gdy
5:
Annibal Rzymiany przi rzecze Ticinum
6:
poraźił: tedy on Oyca ſwego bedącze=
7:
go na ten czas Bormiſtrzem/ y naiwyſz=
8:
ſzym hetmanem/
ktory był barzo ranion/
9:
y od nieprziaćioł obſkocżon/ z nieprze=
10:
ſpiecżenſtwa wyrwał/ y iego obronił:
11:
A tak s ktorey bitwy ſtarożytni a bie=
12:
gli ryczerze za ledwie mogli vćiec.
13:
A Scipio będąc wtych lećiech/ Bor=
14:
miſtrza/ naiwyſzſzego hetmana Rzym=
15:
ſkiego/ mieſzczanina/ ktemu Oica/ nie=
16:
mniey bogomyſlnie iako y mocznie zá=
17:
ſadźiwſzy ſię zachował/ y wielką tak po=
18:
ſpolitą iako v oſobliwych ludzi chwałę
19:
otrzimał.
20:
Też Aemilius Lepidus gdy będąc pa=
21:
cholęćiem był przywiedzion ku bitwie/
22:
pierwſzym potkanim á ſtarćim nieprzija=
23:
ćiela zabił.
Naktorego pamiątkę
| N | zdozwolenia |
strona: Nv
| O Wychowániu |
1:
zdozwolenia Senatu Rzymſkiego/ słup
2:
na ktorym wyrycie tey bitwy było na
3:
ratuſzu poſtawion był/
yżeby y dru=
4:
dzy takowym przykładem/ ku zacnym
5:
ſprawam pobudzani bywali/ y tego
6:
Lepiduſa zacnemu vczynkowi wtych
7:
leciech yżeby prziſtoina cześć wyrządza=
8:
na była.
9:
Ale y ty też námielieyſzy Vbertinie/
10:
choćieś ieſzcże młodſzym był niſz ktory
11:
ſtych dwu mało co wyſzſzey namienio=
12:
nych/ á wzdy gdyś niedawno v Bri=
13:
xyey w Niemieczkim woiſku był
(wy=
14:
iąwſzy byſmy zámilcżenim twoich chwał
15:
zairzeli) ſmiałeś zbroiny na nieprziiá=
16:
ciele wypasć/ wcżym ſię żaden ſtám=
17:
tegoſz ryćzerſtwa nieważył okazać.
18:
Przez ktory vcżynek niewiem ko=
19:
muś więczey był/ ieſliże nieprzyiacie=
20:
lom ku podziwowi/ albo prziaćielom
21:
ku wſtydliwey/ to ieſt/ ſkromnie vży=
22:
waiącey pocieſze.
23:
Tak tedy z pierwſzych lat maią | być |
strona: N2
| Znamienitych dziatek. |
1:
być poſtanowione dziatki/ yżeby ſię y
2:
o wielkie rzecży kuśić śmiáły/ y tru=
3:
dne rzecży znoſzywać mogły.
4:
Abowiem ku czemuſz ſię inſzemu
5:
śćiągało ono wychowywánie oktoryme
6:
ſmy iuſz powiedzieli/ dziatek Lacedemoń=
7:
skich? ktorych pieczołowanie o wy=
8:
chowaniu ich/ wielcze bywa vſtarych
9:
á znamiemienitych ludzi zaleczano.
10:
Y iákoweſz vmysły on zwyczay
11:
miał w nich czynić? ktorzi ſie w ſpo=
12:
ſobili byli/ yż w biedzeniu a wſtarciu
13:
zrownymi takową cierpliwość mie=
14:
wali/
yże chociay też mocą byli o zię=
15:
mię vderzeni/ albo z przigody w bie=
16:
dzeniu vpadli/ tedyby woleli być zábitemi
17:
y krom duſze/ niżby zwyćięſtwa pozwolić
18:
mieli.
Ale co ſię tym wtey mierze ma=
19:
my dżywować? Abowiem gdy y do ołta
20:
rza przyſtępowali ták gwoli Bogom
21:
ſwim czołem bili/ yże im cżeſtokroć s ćia=
22:
ła ich okwita krew płyneła/
y cżeſtokroć
23:
od wielkiego vderzenia/ tamze oſtydali: | N 2 | á wſzakoſz |
strona: N2v
| O Wychowániu |
1:
á wſzakoſz tak cierpliwi byli yż żaden
2:
ſnich nigdy niezawołał/ áni żadnego bo=
3:
leśći á doległośći tak ćięſkiey znaku po= 4:
pokazał.
5:
Atak doma przyprawiona młodź/
6:
takowymi Xtałty gdy było potrzeba
7:
na woynę poſtępowali/ iakowych w
8:
Hiſtoriach ſtarych á znamienitych lu=
9:
dzi ieſt wielka okwitość.
10:
Abowiem cżegoſz więcey od Woie=
11:
wody/ to ieſt/ nawyſzſzego woyska
12:
ſprawce/ albo Senatow ktore oni Oy=
13:
czami zwali słuchać mieli?
gdyż gotu=
14:
iąć ſię naprzećiw nieprzyiaćielom przez
15:
pobłaganie od matek napominani byli/
16:
yżeby albo żywi zbroino zaś ſię wro=
17:
ćili/ albo ieſli inacżey niemoże być/ w
18:
zbroi byli pomarći prziwiezieni?
abo=
19:
wiem bronie nieprzyiaćielowi oddać/ al=
20:
bo ie vciekaiąc porzucać/ ſądzili być gor=
21:
ſzą á hániebnieyſzą rzecz nizeli śmierć.
22:
A przeto oni zbroie iako cżlonki ſwe
23:
właśćiwe opatrowali y bronili iey. | Aniedziw= |
strona: N3
| Známienitych dziatek. |
1:
A niedziwnie to cżynili/ abowiem
2:
gdyż ſie cżęſto będąc żywymi wzbroi o=
3:
kazowali/ tedy też to zacżeść ſobie nie=
4:
małą pocżytali/ gdy wniey wgrob w=
5:
łożeni bywali.
6:
A godzi ſię yżeby ſię tak zbroiąm
7:
przyzwycżaiali/ yzeby im tak ſpoſobne
8:
á lekkie były/ iakoby ich właſne członki
9:
albo ſzaty/ albo yżeby ich nieinacżey iako
10:
cżłonkow/ albo powſzednich ſzat cżaſu
11:
potrzeby vżywali/
iżeby prze niezwycżay
12:
ćiału zaden czieżar nie widzian był przi=
13:
dany.
14:
Abowiem gdyby tak Rzymskie wiel=
15:
kie woiska vſtawicżnym cżwicżenim
16:
niebyły poſtanowione
(abowiem od
17:
cżwicżenia cwycżenie albo zgromadze=
18:
nie woyská naźwano ieſt) iakoby oni
19:
w woisku pieſzo chodzić mieli/ y cżęſto=
20:
kroć gdy by była potrzeba iakoby napier=
21:
wey zbroię y rozmaitą potrzebną broń
22:
na ſobie:
potym pale albo piaſek ną ſzań=
23:
cze albo wały/ na oſtatek niktore rzecży | N 3 | ku pow= |
strona: N3v
| O Wychowániu |
1:
ku powſzednim potrzebam znaſzali/ y
2:
nad to iakoby weſpołek z ſobą częſto=
3:
kroć ná piętnaśćie albo więcey dni po=
4:
karm y picie obcięzliwſzy ſnądź ciężar/
5:
nizeli iakiego bydlięcia naſzáli:
ktore te=
6:
dy dziatki ná ćwicżenie woienne/ albo
7:
około piſmá maią być dane (poniewaſz
8:
ty miedzy wſzyſtkimi náukámi naſwo=
9:
bodnieyſze ſą/ y naypierwſze/ á przeto
10:
też napierwſzym ludziam/ to ieſt/ Kro=
11:
lom/ Xiążętam godzą ſię)
tedy weſpo=
12:
łek iáko rychło władzą ſwoich cżłon=
13:
kow będą mieć/ maią ſie też kn broniam
14:
przizwycżaiać. A na pierwſzą naukę piſm
15:
w ten cżas maią być dani/ gdy napier=
16:
wey pocżną dobrze mowić.
17:
A wnet od tego cżaſu w onych rze=
18:
cżach y naukach iako ſię maią w tym
19:
żywocie/ to ieſt/ poki żywi ſprawować
20:
maią być znienagła pocżwicżani/ y w
21:
takowych początkach maią ſię obierać.
22:
Ale tych obudwu rzecży weſpołek
23:
łatwie ſobie wſpoſobić y ich doſtąpić | mogą |
strona: N4
| Známienitych dziatek |
1:
mogą/ ieſliże pewne godziny ku ćwi=
2:
cżeniu cieleſnemu/ y ku wyzwolonym
3:
naukam poſtanowią.
A nie tylko dzie=
4:
ciom ále y iuż ſtáłym mężom godzi ſię
5:
tak poſtępować. Iako o Theodoſiuſie
6:
Xiążeciu Rzimskim/ yż tak był zwykł
7:
cżynić piſma powiadaią/
iż on wednie
8:
albo ſię cżwyczył około rycerskich rzecży/
9:
albo ſprawy poddanych ſwych podług
10:
prawa roſtrzigał á skońcżał.
A w nocy
11:
nad Xięgami przi ſwiecy záſiadał. A o
12:
wyzwolonych nauk czwicżeniach gdy=
13:
żeſmy iuż mało co wyſzſzey doſyć ile ſię
14:
nam zdało powiedzieli: tedy iuż oſtatká
15:
dokoncżemy.
16:
Około tatowych tedy ſię cżwicżeń o=
17:
bierać mamy/ ktore dobre zdrowie za=
18:
chowywaią/ y mocznieyſze cżłonki
19:
cżynią: w ktorey mierze każdy ma przi=
20:
rodzoney diſpoſycyey/ to ieſt polozenia
21:
pilno patrzáć.
22:
Abowiē ktorzi ſą według
23:
położenia cieleſnego miękczy á mokrzi/ | tedy |
strona: N4v
| O Wychowániu |
1:
tedy mocżnieyſzym czwicżenim maią być
2:
oſuſzani y twardymi cżynieni/ a z in=
3:
ſzymi ſkromniey:
á ktorzi maią krew ła=
4:
twią ku zapaleniu/ tym gdy słonce pa=
5:
li w pokoiu być przynależy.
6:
Ale też y na lata mamy mieć wzgląd/
7:
yzeby az do piętnasćie lat w mnieyſze
8:
prace dziatki były wdawany/ yżeby
9:
ſnadz młodych lat śiły porwane albo y
10:
na przeſzkodzie rośćieniu ciała niebyły.
11:
A po piąćinaśćie lat ćięſzſzymi robota=
12:
mi maią być vśmierzani: ácżkolwiek
13:
przed piętnaśćie lat ku rozumowi wię=
14:
czey maią być ćwicżeni/ á po pięcznasćie
15:
lat ku obyczaiom maią byc mocno trzi=
16:
mani.
17:
eż ony ku ćwicżeniu á naukam ma=
18:
my tzimać: á ty więcey ku mocy y do=
19:
bremu zdrowiu ćiała. Y iako to ieſt
20:
rzecż wazna cżwicżenie młodzienczy=
21:
kow/
y iakowa praca ma być przyda=
22:
wana/ przikładem nam niechay będzie
23:
Marius ktory (iako otem Plutarchus | piſze) |
strona: O
| Známięnitych dziatek |
1:
piſzę) choć był ſtáry/ y wielką wielkośćią
2:
ciałá obciężały/
y mężem bárzo chwáłeb=
3:
nym w woiennych rzecżach: á wſzakoſz
4:
wpokoiu yżeby ſyna ſwego wryczer=
5:
skich rzecżach y poſtępkach wićżwi=
6:
cżył/ ná káżdy dzień z młodzieńczyki
7:
wpole wyieżdżał/
y ſnimi ſię weſpołek
8:
cżwicżył.
9:
Abowiem przes ty zmyſláne bitwy/
10:
ku właściwym potkaniom śmielſzy y
11:
biegleyſzy bywáią.
Abowiem ieſliżeby
12:
tych bitw á ſzyrmowań domowych
13:
czwicżenie niepożytecżne było/ ktorego
14:
wpokoiu nábywamy/ tedyby prożno á
15:
krnąbrnie Publius Rutilius Bormiſtrz
16:
Rzimski żołnierzom czwicżenie około
17:
broń wynálazł/
ktory miſtrze ſzyrmier=
18:
ſtwa do Rzimu wezwawſzy/ nauki tey
19:
vwiárowánia y zádawánia ran/ ál=
20:
bo ſztychow/ w namiećiech kazał
21:
naucżáć:
iżeby rycerz nietylko wśiłach
22:
y w śmiałośći tym ſię tylko pierwey | O | podpie= |
strona: Ov
| O Wychowániu |
1:
podpierał/ ale iżeby też w nauce/ y
2:
w dowćipie rycerskim/ biegłym á mo=
3:
cznym był.
4:
Maią tedy być naucżani młodzień
5:
cżykowie/ ktore rzecży ku temu zwycżaio=
6:
wi należą/ yżeby mogli nieprziaćiela kor=
7:
dem prawą ręką ćiąć/
á lewą ſię bech=
8:
terzem albo puchlerzem zakrywac y záſtá
9:
wiać/ y yżeby też vmieli miecż/ kyi/ ſzpis/ y
10:
oſzcżep rękomá vchwyćić y ſnim ſię mi=
11:
ſternie obchodzić/
y yźeby też vmieli ras
12:
ſię gdy potrzeba wyſadzic/ y zaś ſie pod
13:
tarcżą zakryć/ albo ſię ią zaſadzić/ tu=
14:
dzieſz yzeby też vmieli nieprziaciela krom
15:
wſzelakiey praczey kłoć y ſiec.
16:
Potrżeba ich teſz czwicżyć w bie=
17:
ganiu/ ſkakaniu/ biedzeniu/ y wſzyr=
18:
mowaniu/ też yżeby vmieli kamieniem
19:
iáko nadáley cziſkać/ miernie ſtrzelać/
20:
kiie łamać/ kamienie obracać/
21:
konie vśmierzać/ y ie ras ku zawo= | dowi |
strona: O2
| Známienitych dziatek. |
1:
dowi y ſkokowi pobudziwſzy w ſpierać
2:
oſtrogami/ á zaſię wſpacżywſzy wo=
3:
dze wpuł biegu ie obracac/
á tak yże=
4:
by ſię ku obudwam rzecżam przigoto=
5:
wywali/ yżeby y nakoniu y pieſzo ła=
6:
twie ſię kazdy ſnich potykać á bić mogł.
7:
Też to przigotowanie á cwicżenie/
8:
wpotkaniu skonnymi gdy ſię obrazliwy=
9:
mi drzewy śćieraią y ſmielſze ryczerze
10:
cżyni/ y ku obronie y bićiu biegleyſze/
11:
gdy ſzpiſem albo drzewem ſwoim kędy
12:
chcą nauczyli ſię trafiáć/ y naprzećiw=
13:
ko ſobie nagłey oſtrośći naucżyli
14:
ſie znaſzáć.
15:
Acżkolwiek broń rodzay/ iako y
16:
ſzat zawzdy zwyczay odmienia.
17:
Awſzakoſz tey przemiennośći tak
18:
mamy naſladowáć/ yżebyſmy ſię każ=
19:
dey broni doświatcżyli/ á nalepſzych ſię
20:
zawzdy trżimali.
21:
Tymze też obycżaiem y zwycżaie bi=
22:
ćia odmieniaią ſie. | O 2 | Abowiem |
strona: O2v
| O wychowániu |
1:
Abowiem pierwey za czaſow ſtá=
2:
rych Xiążąt/ ná Woźiech Xiążęta álbo
3:
ſprawce woisk zwykli byli walcżać.
A
4:
potym á zwłaſzcza v Rzimian/ máło
5:
bywało konnych/ á wſzákoſz śiła á
6:
moc woiská iákmiarz wſzyſtka ná pie=
7:
ſzym Ryczerſtwie należáła.
Teraz ża=
8:
den ná woziech á práwie wſzyſcy ná ko=
9:
niech walcżą.
10:
Czo tedy w zwycżaiu ieſt/ ieſliże tyl
11:
ko nam pożyteczno ieſt/ możemy otrzi=
12:
máć.
A przes polne cżwiczenia vſtá=
13:
wicznie to ſobie vwáżać mamy/ ktemu
14:
ku wſzelakim rodzáiom bitw chcemyli
15:
przez ſmiechu prziść/ abyſmy pierwey
16:
wnych wycżwicżeni dobrze byli.
17:
Abowiem inacżey ſię w nagłey á
18:
nieſporządney bitwie mamy ſpráwo=
19:
wać/ inacżey gdy ſię nawalne cżoła
20:
ſchodzą/ inacżey gdy ſię vfami mamy
21:
potykać/ inacżey gdy ſię tylko dwa śćie=
22:
rać maią. | Abowiem |
strona: O3
| Známienitych dziatek |
1:
Abowiem wiele ich było ktorzi w=
2:
potkaniu nawalnych cżoł/ mężnie á mo=
3:
cnie ſię bili/ a záś gdy byli ná rękę wy=
4:
zywani/ tedy na vmyſle y ná śiłach
5:
mgleli y truchleli.
Acżkolwiek ten rodzay
6:
czwicżenia około ryczerſtwa albo nau=
7:
ki/ ktorey wpokoiu nabywamy daleko
8:
rozny ieſt od onego/
ktorego ſię w na=
9:
głych bitwach/ w niedoſtatku wſzyſt=
10:
kich rzecży/ y wprawdziwich ſtrachach
11:
vcżemy.
12:
A przeto tak nas Horatius Flaccus
13:
napomina.
Moczne dziecię oſtrą woi=
14:
ną niechay ſie naucży ſcisłego vboſtwa
15:
ſkromnie ſcierpiać/ y będąc ryczerzem
16:
konnym ſtraſzliwym/ niechay drzewem
17:
ſrogie Parthańczyki przenagrawa/
y
18:
żywot ſwoy wpolu tak źimie iako y
19:
lećie ſtraſliwym rzecżąm niechay przi
20:
zwycżáia.
21:
Abowiem tym ſpoſobem ku onym za
22:
cznieyſzim á więtſzym ryczerſkim rzeczam
23:
będziem mogli prziść/
ktorych prziſzłym
| O 3 | Xiążętom |
strona: O3v
| O wychowániu |
1:
Xiążętom woiſk/ y zwycżaiem y rozu=
2:
mem potrzeba ieſt doſtąpić y ie wybor=
3:
nie vmieć/ to ieſt ktorymi kuńſtami ma
4:
być prowadzone woiſko/
ná ktorych
5:
mieyſcách maią być namioty y obozy
6:
poſtanowione/ ktorym porządkiem ma=
7:
ią być roſſadzone vfy/ ktorym oby=
8:
czaiem moglibyſmy rady nieprziacioł
9:
vprzedzáć/
y na xtałt ſtocżenia bitwy
10:
yżebyſmy ie na hak á ná śidła na nie przi
11:
gotowane prziwiedli/ y yżebyſmy ſię na
12:
nas zaſadzonych y obſtalowanych śideł
13:
vwiarować mogli/
ktorym
poſtępkiē by
14:
nieprziaćielſkiego woiska rycerſtwo mo
15:
gło być rozegnano/ a naſze yżebyſmy ſro=
16:
goſcią á dobrowolenſtwem zatrzimywa
17:
li/
y tego ma zaczny y w tych rzeczach bie
18:
gły ſprawca woſkią pilno przeſtrzegać/
19:
yżeby iego ryczęrſtwo nigdy od woien=
20:
nich cżwicżeń nie odſtępowało/
y ow=
21:
ſzem yżeby ſię vſtawicznie wnich po=
22:
prawowali/ á wedlug hetmańskiego
23:
przikazania ſię ſprawowali. | Abowiem |
strona: O4
| Známienitych dziatek. |
1:
Abowiem iáko cznota á zaczna
2:
ſława ryczerſtwa/ ſwoim ſprawcam
3:
wielką chwałę zwykła czynić/ także
4:
też y tegoż rycerſtwa wyſtepkj á zła ſpra
5:
wa/ cżęſtokroć hetmanom bywa przypi=
6:
ſana.
A nierowna zapłata bywa/ abo=
7:
wiem z dobrych ſpraw chwała/ á z wy=
8:
ſtępkow ſromota pochodzi.
9:
Sam tedy hetman wſzyſtki rzeczy
10:
rozmyſliwſzy ſię gdy cżas ieſt wypra=
11:
wować á ie opatrywać ma:
á niema
12:
ſię w nowey albo w nagłey rzeczy ſkwa
13:
piać. Abowiem żadną miarą niemogą
14:
być ryczerſtwa vmyſly ſtałe/ gdy v
15:
hetmana żadney dobrey nauki á pora=
16:
dy niemaſz.
17:
A ryczerze albo boiownicy potrzeba
18:
yżeby przyrodzęnia mocznego byli/ yżeby
19:
byli w naukach woiennych biegli: yżeby
20:
wielki vmyſł mieli/ á broń co potrzeba/
21:
á żywiołow tylko podług potrzeby.
22:
Czo tedy za vrząd ieſt Hetmana/ | co rycerża |
strona: O4v
| O Wychowániu |
1:
co ryczerza tak konnego iako pieſzego
2:
zwyczay y doſwiatcżenie ćię miły Vberti
3:
nie naucży/ ktore ſprawy z ſamych rze=
4:
cży daleko lepiey mogą być poznane/ ni=
5:
zeli by mogły być zmowy wyrozumiane/
6:
albo iakimi Xiegami mogły być opiſane/
7:
ácżkolwiek ieſt o rzecżach rycerſkich od
8:
zacznych ludzy Xiąg wydanych niema=
9:
ło/ ktorych zaiſte niemaſz omieſzkiwać.
10:
Też ieſt hetmanowi albo Xiążećiu po=
11:
trzeba yżeby dział możnosć y ich poży=
12:
tek vmiał znać: wktorey rzecży Oyca
13:
twego barzo dowćipnego widziſz/
o
14:
ktorych niewiem ieſliżeby ſię kto więt=
15:
ſzym vſzyłowanim wywiadował/ al=
16:
bo ſię o ich okwitość lania ſtarał.
17:
Naoſtatek gdyſz też ten kunſzt pły=
18:
wania ku rycerſkim czwicżeniam przi=
19:
słucha: tedy też maią być biegli w pły=
20:
waniu młodzieńcżykowie/
w ktorym
21:
pływaniu Auguſtus Ceſarz wnuki ſwo=
22:
ie (abowiem on żadnych ſynoch niemiał)
23:
ták wycwićżyć vśiłował/ yże ich też ſám | cżęſto= |
strona: P
| Známienitych dziatek. |
1:
ćżeſtokroc naucżáł.
Abowiem od
2:
wielkich nieprześpiećżnośći ludzie wy=
3:
bawia/ y ku okrętnym bitwam/ tudźieſz
4:
żeglowaniom śmielſze ludzie cżyni.
5:
A wtym wſzyſtkim rodzaiu rzecży/
6:
ktore ku rycerſkim czwicżeniom należą/
7:
maſz twoie właściwe ſtarſze/ ktorych
8:
maſz słuſznie/ iako y cżyniſz naſladować/
9:
iako Franciſzka/ y Iacuba/ znamieni=
10:
tych vmysłow Xiążąt/ ktorzi w rze=
11:
cżach rycerſkich daleko sławnymi/ y
12:
wewſzelakiey mądrośći y vmiarkowa=
13:
niu znamienitemi byli:
ktore ſię tobie go=
14:
dzi/ iako y ćzyniſz ze wſzelaką wiarą y
15:
bogoboinośćią wielce ważyć/ y tak ich
16:
wybornie naſladować/ y żebyś młod=
17:
ſzym y przykładem rozmaytich cznot/ y
18:
obrońcąm wewſzelakich przigodach
19:
był.
20:
Abowiem wyborne to ieſt ludzkiego
21:
narodu towarziſtwo/ y wybornie bę=
22:
dzie trwało/ ieſliże ſwięte prawa ſą kre=
23:
wności/ y ieſliżebyſmy ſtarſzym poćći= | P | wość |
strona: Pv
| O wychowániu |
1:
wnosć wyrządzali/
młodſzym ludzkość
2:
okazowali/ y gdy znáſzymi rownymi
3:
we wſzyſtkich rzeczach miernie y łágo=
4:
dnie ſię obchodziemy.
5:
A gdyſz ſię niezawżdy około ſpraw
6:
możemy obierać/ ale też potrzeba pod=
7:
czas ochłodę nieiakąm mieć/ tedy oko=
8:
ło tego teraz poſtępek y obycżay ozna=
9:
ymiemy.
10:
Napierſza tedy nauka ieſt/ a ta na=
11:
wybornieyſza/ yżebyſmy ſię żadną ſzka=
12:
radną á ſzkodliwą grą niebawili/ ie=
13:
dno tylko tymi ktoreby oſtrzeły dow=
14:
ćip/ albo śiły cieleſne potwierdzáły.
15:
Abowiem yż Scipio y Lelius y
16:
podcżas Augur Sceuoła/ ktory był
17:
Leliuſow źięć/ zwykli byli gdy vmysł
18:
ochłodzić chćieli/ na brzegach morſkich
19:
álbo w rowiech ſtarych rzek/ kámyki y
20:
żołwiki zbierać/
á to bywało na
21:
ten cżás v nich za nieiaką potrebą: | tędy |
strona: P2
| Známięnitych dziatek. |
1:
tedy tego niecżynili iedno powielkich pra=
2:
cach/ albo gdy ſię iuſz ſtarziwali.
3:
Ale ſnadz chwalebnieyſzy wtym ro=
4:
dzaiu gier álbo ochłodzenia/ tenże Sce=
5:
uola był/ ktory piłą wybornie vmiał
6:
gráć/
ten Rzecżypoſpolitey ſprawami/
7:
y pracą w wykładaniu mieſczkiego pra=
8:
wa ſpraczowany/ ku tey nawięczey
9:
grze dla pośilenia sił/ y vmocznienia
10:
bokow przychadzał.
11:
Tegoż też ieſt rodzaiu/ paranie ſię
12:
około łowow/ ptakow śidlenia/ y
13:
ryb łowienia/ ktore rzeczy y wielką roſko=
14:
ſzą wzdeymuią vmysł/ y mocz człon=
15:
kow przez takowe prácowánie potwier=
16:
dzona bywa.
Abowiem ty rzeczy gdyby
17:
wſobie takowey roskoſzy niezamykały/
18:
y ktożby był ktoby ſię takowey pracey
19:
dobrowolnie podiąć chćiał/ albo ią iáką
20:
mocą znośić mogł?
Aczkolwiek
21:
też ty rzecży iako polowanie/ pta=
22:
kow/ y ryb łowienie w uſtawach
23:
Licurguſowych/ nie zá proznowanie | P 2 | ále |
strona: P2v
| O wychowániu |
1:
ále za nauki młodziencżykow były po=
2:
cżytane.
Albo ieſliże by ſię im ty
3:
takowe roskoſzy trudnieyſze zdały kto=
4:
reby ſnądz náuką vpracowanych och=
5:
ładzać niemogli/
tedy ſie im bedzie ná
6:
czas godziło albo iakmiarz odpocżywać/
7:
albo ſię polekku przeieżdzać/ albo ſię ro=
8:
skoſznie przechadzać:
pozwaląmy im
9:
też ſpolnych śmiechow miernych á vćći=
10:
wych/ iakowy był Lacedemońcżykow
11:
w proznowaniu zwyćżay.
12:
A co za pożytek ty takowe rzecży przi=
13:
noſą/ wżywoćie Licurguſowym opi=
14:
ſano ieſt.
15:
Tez niebedzie rzecż niepoććiwa ſpie=
16:
wanim y arfam/ organami/ albo lu=
17:
tnią ochładzać vmysł: o ktorey rzecży
18:
iużeſmy teſz wyſzſzey zminkę vczynili.
19:
Abowiem Pitagoreum ten obyczay
20:
był/ y niekiedy był v ſtarych znamieni=
21:
tych Xiążąt w zacnośći. Iáko Home= 22:
rus Achileſa opiſuie gdy ſię zbitew naw=
23:
racał yż wtey rzeczy odpocżywał/
nie yże=
| by gam= |
strona: P3
| Známienitych dziatek. |
1:
by gámraczkich pieśni vżywać albo ie
2:
ſpiewać miał/ ale chwały zacnych á
3:
możnych mężow ſpiewanim na pamięć
4:
ſobie przywodził.
5:
Atak tedy wprożnowaniu możemy
6:
albo ſámi cżynić/ albo cżyniącym dopu=
7:
ſzcżać/ y tych poſtępkow możemy ſię ch=
8:
wyćić/ ktore przyſtoinieyſze nam y cża=
9:
ſom będą.
Abowiem Siculow za=
10:
iſte wtey mierze poſtępki/ więcey cżynią
11:
ku roſpuſtnośći vmysłu/ y pokoiowi.
12:
Francuskie zaś przećiwne ktore pożą=
13:
daią po nas vſtawicżnego cżwicżenia/ y
14:
władania ćiałem.
A włoſzy miedzy ty=
15:
mi ſrzodek trzymaią.
16:
Też melodya na bębniech y rozmai=
17:
tych inſtrumentach poććiwſza ieſt: á
18:
vſtna mniey zacnym ludziom prziſtoi.
19:
Ale gdy graią skakać y poniewieścz=
20:
ku tańczować/ niegodne ani prziſtoy=
21:
ne to ſą roskoſzy męſzcżyznie. Acżkol=
22:
wiek też wtych rzecżach ieſt niiaki poży=
23:
tek/
abowiem przez to tańćowanie y cia=
| P 3 | ło ćżwi= |
strona: P3v
| O Wychowániu |
1:
ło cżwicżą/ y wielką członkom ocho=
2:
tność a chypkość przidaią/ gdyby tyl=
3:
ko młodzieńczykow ku nierządnym zá=
4:
paleniom niepobudzali/ y yzeby ich do=
5:
brych obycżaiow zbytnia tá lekkość nie=
6:
pſowała.
7:
A nie tak warcabow albo ſzachow
8:
granie/ abowiem zamyka wſobie iako=
9:
by iaką bitwe/ y nieprziaćielſkie śćiera=
10:
nie á potykanie/
ktorą grę Palamedes
11:
na Troiańſkiey woynie/ iako ſtarzi
12:
hiſtorykowie piſzą wynalazł/ yzby zoł=
13:
nierze tą grą żabawione zatrzimać
14:
mogł/ y yzeby woyſko proznuiące od
15:
nieznaſzek á zwad tym ſpoſobem od=
16:
wracał.
17:
Koſtek granie/ albo chćiwość ma wſo
18:
bie nazbyt popedliwą/ albo nieprzi=
19:
ſtoyną męſzcżyznie miękkość.
20:
Abowiem ktorzi dla zyſku koſtki gra=
21:
ią/
tedyby mogli dla więtſzego pozyt=
22:
ku/ ſprawy ſłuſznieyſze ſprawować: á
23:
ktorzi ſtamtąd roſkoſz nieiaką łowią/ | takowi |
strona: P4
| Známienitych dziatek. |
1:
takowi nierychli á gnuśnego dowćipu
2:
ſą/ yż nic inſzego niemogą wynaleść/
3:
wczem by ſię poććiwiey roſkoſzować
4:
mogli.
5:
Wtakowych tedy grach godzi ſię ro=
6:
ſkoſzować/ które kunſtu nieco/ albo za=
7:
iſte wiele/ á przigod namniey nieza=
8:
mykaią wſobie:
wyiąwſzyby ſnadz kto
9:
tak rozumiał yż ty rzeczy zadnąm mia=
10:
rą niemogą być krom iakiego oſobli=
11:
wego kunſztu/ ktorych ieſt nauka w pi=
12:
śmie żamkniona:
albo powodem au=
13:
tora poruſzeni/ niebędzie mniemał yzby
14:
tym niepoćciwość cżynic miał/ ocżym
15:
on autor piſáć rozumiał ſobie za poć=
16:
ćżiwą rzecż być.
17:
Abowiem Claudius Ceſarz o graniu
18:
koſtek xięgi wydał: w ktorym takim vśi=
19:
łowaniu á ćwicżeniu ćżi ſię roſkoſzować
20:
zwykli/ ktorzi wtey iedney rzecży pilni ſą/
21:
yżeby wſzyſtkich dobr ſwych poſtradali/ | albo |
strona: P4v
| O wychowániu |
1:
albo zaprawdę yżeby tylko wſzyſtek ich
2:
żywota czas/ marnie nie vtracili.
3:
A tym ktorzi ſię wcżytaniu rozmai=
4:
tych autorow roskoſzuią/ rozmáitość
5:
lekcyi poćieche a ochłodę im przinieśie/
6:
abowiem nowa lekczya vprzikrzenie ſta=
7:
rey oddali.
Też podcżas iakmiarz potrze=
8:
ba ieſt yżebyſmy nic niecżynili/ y yżebyſ=
9:
my od wſzelakiey ſprawy wolni byli/ a=
10:
byſmy potym doſtateczni ku ſprawam y
11:
pracam mogli być.
12:
Abowiem ktora żyła zawżdy ieſt
13:
napieta/ a nigdy niema popuſzczenia ta
14:
ſie poſpolicie rwie: Acżkolwiek mą=
15:
dremu cżłowiekowi żadnego inſzego cża=
16:
ſu niemas mu pracowitſzego/
iedno w=
17:
ten cżas gdy nic niecżyni/ ieſliże iedno
18:
mądry człowiek niemoże nić cżynić.
19:
Niektoreſmy też wyrozumieli ktorzi tym
20:
obycżaiem zwykli byli cżas dnia y nocy
21:
dzielić/
yżebyſmy od cżterzech y dwu=
22:
dzieſtu godzin trzećią cżęść/ to ieſt/ ośm
23:
godzin ſpaniu pozwolili. Drugą iżeby ná | pośileniach |
strona: Q
| Známienitych dziatek. |
1:
pośileniach y na proznowaniu albo w=
2:
trzimawaniu od nauk ſtrawili.
Oſtate=
3:
cżną na wyzwolone nauki maią zacho=
4:
wać/ y ią około nich bawiąc ſię ſtra=
5:
wić: ktorych ia tego poſtępku áni doſta=
6:
tecznie śmiem ganić/ ani też z gruntu mo=
7:
gę chwálić.
8:
Ale to twierdzić mogę y śmiem/ yż
9:
tym mniey nam przechodzą lata/ albo
10:
nam tym mniey na leciech ſchodzi/ y przez
11:
to dłużey zywiemy/ im więcey czaſu wy=
12:
bornym naukam pozwolamy.
13:
A teras to na oſtatku o ſzatach y
14:
vbiorach ciała krotko przipomniemy/ iże=
15:
by był pocżcżiwy/ yżeby niebył nazbyt
16:
przeſadzony/ ani też iakmiarz zániecha=
17:
ny/
ale iakowy będzie rzecży/ mieyſcu/ cża
18:
ſowi/ a zwłaſzcża nawiętſzey perſonie
19:
przisłuchał.
20:
Abowiem to nieprziſtoi ani przisłu
21:
cha yżeby miſtrz w żakowskiey ſzkolie | Q | miał |
strona: Qv
| O wychowániu |
1:
miał w koronie/ albo wpodbitey ſobola=
2:
mi ſzácie ſiedzieć/
też to nieprzysłucha yże=
3:
by ſzyrmierz ku potkaniu ná ſzkole albo
4:
gdzie indzie/ wdługiey doctorowskiey
5:
z ſzerokimi rękawami ſzaćie miał przyść.
6:
Ani ſię też to Xiążecemu ſynowi go
7:
dzi/ yżeby tákowich ſproſtnych a ſmrodli
8:
wych ſzat/ iakoby iaki chłopſki ſyn v=
9:
zywać miał/ albo yżeby w wytartey
10:
a iuż ſchodzoney ſzaćie mial ſię dać wi
11:
dzieć.
12:
A żbytnie vbiory y ochędoſtwa/
13:
niewieśći vmysł w męſzcżyznach zna=
14:
czą/ y znakami ſą/ yż kakowi ſą bar=
15:
zo lekcy a nieuſtąwiczni ludzie.
16:
Awſzakoż mamy młodzienczykom
17:
niktore rzecży prżegliedac/ ani wſzyſtki
18:
ich wiſtepki maią być ſrogim naſadzenim
19:
karane.
20:
Awſzakoſz ieſliżeby w młodośći ſwey/
21:
rzecży kniey nalezączych nieiako niewy=
22:
ſtatczeli/ tedy tychże lat wyſtepki ku ſta=
23:
rośći zachowaią. | Tym |
strona: Q2
| Známięnitych dziatek |
1:
Tym ia rzeczy do ćiebie miły
2:
Vbertinie piſał/ iákomći był na pocżą=
3:
tku obieczał/ nietak wiele przeto yże=
4:
bym cię vpominać miał/ co by tobie
5:
cżynić y iako ſię rządzić potrzeba/
ale
6:
wieczey dla tego yżebym ciebie ſámego
7:
tobie pokazał: który gdy wodza przi=
8:
rodzenia twego náſladowáć będzieſz/
9:
tedyć zadnego napominania ku ośię=
10:
gnieniu nawiętſzych cznot niepotrzeba
11:
będzie.
12:
Abowiem ieſliże ſię ſam od ſie=
13:
bie nie odſtrzeliſz/ wyborną o wſzyſtkich
14:
dobrych rzecżach twoie ninieyſze poſtę=
15:
pki nadzieię cżynią.
16:
A ieſliżemci nieiakie chwały przy=
17:
cżytał/ tedy ie tak odemnie wyrożumie=
18:
way/ yżeby ie więczey za oſtrogi ku do
19:
brym ſprawom/ niż za twoich dobrych
20:
ſpraw zapłatę poczytał.
21:
Maż tedy zewſzyſtkich sił o to ſię
22:
ſtarać/ yżebyś ſię takowym mężem ſtał | Q2 | ktoryby |
strona: Q2v
| O Wychowániu |
1:
ktoryby tym tak znamienitym mło=
2:
dośći twey pocżątkom godnie odpo=
3:
wiedzieć mogł/
yzebyś albo ty ſam
4:
darow przyrodzenia zle vżywać niebył
5:
widzian/ albo yzeby niebyły vbacżony/
6:
yż ony wyborne o twey przisłey znamię=
7:
nitośći znaki ſkłamały.
8:
Yzebym ia też (ieſliżebych ſie wczym
9:
naprzeciw wysławianiu moim vpſnał)
10:
dla ciebie albo fałſzywym wieſzcżkiem/
11:
albo proznym a nikcżemnym powiada=
12:
ćzem niebył nazwań.
13:
Ieſliże ſię tedy dobrze ſprawować bę
14:
dzieſz/ iuż będzieſz v wſzyſtkich miał tę
15:
teraźnieyſzą odemnie vcżynioną chwałę.
16:
Y ia też ieſzcże ciebie/ ieſliże tylko po=
17:
tęmu czaſz bedziem mieć piſmem moim
18:
potomnym ludziom zalećzę.
19:
A ieſliżebyś zle czego Boże vchoway
20:
poſtępował/ tedy ia miedzy inſzymi pier= | wſzy bę= |
strona: Q3
| Známienitych dziatek. |
1:
wſzy będę ktory będę śmiał iawnie mo=
2:
wić/ yż ći żadney inſzey rzecży niedo=
3:
ſtawało/ tylko tego yżeś ſąm
4:
ſiebie niemogł widzieć/ ani
5:
ſię vbaczyć.
6:
AMEN.
7:
grafika
strona: Q3v
1:
Do Bogomyslnego
2:
cżytelnika.
3:
Moy namileyſzy w panie Chriſtuśie
4:
braćie ieſlizebyś iakie obłądzenie w
5:
ortografiey obacżył/ tedy na lepſzą ia=
6:
koś zwykł ſtronę wykładay.
Bo yż
7:
nietylko w ſkładaniu liter może ſię chut=
8:
ko omylić: Alem ſię ia też/ dla niekto=
9:
rych ſpraw I. X. M. ſtym dru=
10:
kiem poſpieſzał. Sługa waſz
11:
powolny
12:
Idem qui ſupra.
strona: Q4
1:
Matth. X.
2:
Eſtole prudentes ſicut Serpentes, &3:
ſimplices ſicut Columbæ.
4:
grafika
5:
Drukowano W
6:
Krolewcu Pruskim przes
7:
Iana Daubmanna.