Słownik polszczyzny XVI wieku

Korpus
- Teksty
- Zalążek korpusu

metryczka tekstuautor:   Marcin Białobrzeski
tytuł:   Katechizm
rok wydania:   1566

strona: kt

Katechizm

ALBO

Wizerunk práwćy Wiáry Chrześći-

áńſkiéy/ wedle Náuki Páná Iezuſá

Chryſtuſá/ Apoſtołów iego/ y Kośćio-

łá iego Swiętégo/ przećiwko wſzytkim

obłędliwośćiam tych czáſów/

bárzo pożyteczny.

Przez Iego Miłość Kśiędzá Marćiná Biáło-

10:

brzéſkiégo/ Biſkupá Láodyckiégo/ Sufrága-

11:

ná Krákowſkiégo/ y Oṕátá Mogilſkié-

12:

go. etcet. nápiſány.

13:

Roku

14:

M.D.LXVI.

strona: a2

Marćiná Biáłobrzé-

ſkiégo/ Biſkupá Láodyckiégo/ Su-

fráganá Krákowſkiégo/ y Opátá Mo-

gilſkiégo. etcet. Przemowá do praw-

dźiwégo chrześćiáńſkiégo człowieká/ o

pánu Bogu w Tróycy iedynym/ z pi-

ſmá świętégo y z Wiáry/ práwégo

Powſzechnégo Kośćiołá Chrze-

śćiáńſkiégo.

10:

ACz Król Iego Miłość náſz

11:

Miłośćiwy Pan/ którégo Pá-

12:

nie Boże mnóż ná wielé lat/ w

13:

dobrym zdrowiu y w forthun-

14:

nym pánowániu/ z Pádámi

15:

ſwymi Koronnymi/ Sektę Tri-

16:

deiſtów bezbóżnych z Króle-

17:

ſtwá ſwégo przez Dekrét zgłá-

18:

dźić á wywołáć raczył:

Ná Lubelſkim Seymie/ Anno Di 1566.

Ale iż

19:

śiłá tákich ieſth náſzéy bráćiéy

20:

Polaków/ którym ſye ći Trzeybożánie łágodnymi y krá-

21:

ſomownymi ſłowy w ſercá wkrádli/ y ſumnienié ich zá-

22:

wiedźióné vczynili/ widźiáłá mi ſye rzecz potrzebna/ dla

23:

poćiechy práwych Chrześćiáńſkich ludźi/

Przedmowy ſummá.

y ku náuce nie-

strona: a2v

Przemowá.

co o Pánu Bogu w Tróycy iedynym przytoczyć/ y o w-

zmiánkách álbo wſpominániu Bożym w piśmie świę-

tym przyzwoitym y częſtym: áby gdyby co tákowégo ko-

mu ſye tráfiło/ ſtrzédz ſye mógł niepráwégo wyrozumie-

nia/ á ſzczyréy y práwéy náuki w ſobie áby miał vmoc-

nienie.

strona: a3v

Nád to ieſzcze zwykło piſmo mówić o Bodze wzglę-

Relatiue.

strona: a4

Przemowá.

dom ku drugiemu: zowie Oycem Oycá/ względem Sy-

ná: á Syná względem Oycá: Duchá świętego od Oycá

y Syná pochodzącégo/ względem Oycá y Syná.

Bogá Oycem zowie piſmo: częśćią dla tego: iż ieſt początkiem álbo ſtworzyćielem wſyſtkiég ͦ/ y przeto go zowie Oycem świátłośći/ iáko by ſtworzyćielem świátłośći Nád tho/ iż nie ma w nienawiśći żadnéy rzeczy/ którą ſtworzył/ zowié go Oycem: iż Oycowſką miłośćią záchowywa wſzyſtko. A ktemu względem Syná iego iednorodzónego zowie go Oycem: iż rodźi Syná. O czym ſzérzéy w Wizerunku.

Któ-

ré táiemnice álbo ſpráwy Tróyce świętéy ieſli Augu-

ſtynowi wierzymy/ rzeczy to ſą nam niewymówióné/ y

ku wyrozumieniu trudné á nieznośné: doſyć ná thym

mamy/ co z piſmá wiemy: iż Oćiec do Syná mówi: Syn

ty ieſteś móy: iam ćię dźiś vrodźił: kthórégo rodzenia

ſpoſób iáko nam táiemny ieſt/ Prorok mówi: Rodzenié

10:

iego któż wymówić może? iákoby rzekł/ Zaden.

Iáko Syná Bożégo piſmo zowie y kthórymi imióny.

Wie-

11:

my iáſnie z piſmá o Synie Bożym/ kthórego tóż piſmo

12:

zowie Iehowá/ Iere: 23: zowie naśieniem niewieśćim/

13:

Gene: 3: naśieniem błogoſłáwiónym/ Gen: 22: Dla vrzę-

14:

du dobrégo poſelſtwá z ſtróny náſzéy/ zowie go Anyo-

15:

łem/ Gene. 48: Prze vrząd náuki zowie go Prorokiem/

16:

Deut. 18: Zowie go Adonái/ Pſal. 110/ Dáni. 9: Emánu-

17:

elém/ Ezá. 7/ Matth. 1. Synem Bożym/ Pſal. 2/ Dani. 3/

18:

Matth. 16: Iednorodzonym/ Ioan.1: Dźiéćiątkiem ná-

19:

rodzónym/ Synem dánym/ Ezá. 9: Synem człowieczym:

20:

Dani. 7/ Luc. 19/ Matth.25: Sługą Páńſkim/ y Rámie-

21:

niem Páńſkim/ Eza. 52/ et 53: Rózgą z pokolenia Ieſſe/

22:

Kwiatkiem z narodu iego/ y korzeniem Ieſſe/ Eza. 11:

23:

Narodem y Synem Dawidowym/ y narodem ſpráwie-

24:

dliwym/ Eza. 25/ Matt. 1/22/ Luc. 1. Owcą do zábićia/

25:

y Báránkiem do ofiáry/ Ezá. 16/53/ Ioan. 1: Bogiem/

26:

Ezá. 35/ Oſee 1: Mężem/ Ier. 31: Kámieniem vpádłym

27:

z góry/ y Górą wielką/ Kámieniem doświádczónym/

28:

drogim/ fundámentowym/ ſpoiáiącym dwie śćienie/ E-

29:

zá. 8/28/ Dan. 2: Zowie go Meſyaſzem/ Dan. 9/ Pſa. 2/10:

30:

Królem/ Záchá. 9: Spráwiedliwośćią náſzą/ Rom. 4/

31:

1. Cor. 1: Zbáwićielem/ Zách. 9/ Ezá. 45: Iezuſem/ Matth.

32:

1. Kápłanem/ Pſal. 110: Páſtyrzem/ Ioan. 10/ i. Petr. 2:

33:

Ná oſtátek zowie tegóż Syná Bogá Oycá/ Słowem/

34:

które ná początku było/ nie ſłowem mówiącym/ kthóre

strona: a4v

Przemowá.

z czáſem przychodźi y z czáſem odchodźi: ále ónym Sło-

wem/ które był Bóg/ to ieſt rodząca Perſoná/ Ioan. 1:

strona: b2v

Przemowá

Wyznánié świętégo Miláryuſzá.

Libro ij de Trinitate.

O iednośći Oycowſkiéy y Synowſkiéy ták vczy Mi-

láryuſz: Syn Boży Syn nieurodzónégo/ zupełny y do-

ſkonáły/ od zupełnégo y doſkonáłégo: bo wſzyſtek ieſt/ od

wſzyſtkiégo.

Confeſſya Doktorów Swiętych o Tróycy s. ktorych trudno Zofiſtámi zwáć Trydeiſte máią.

Nie ieſt miedzy nimi rozdźielenié/ áni ro-

ſtárgnienié. Abowiem ieden w drugim: y zupełność Bo-

ſtwá w Synie ieſt: nieogárnióny od nieogárniónégo: bo

ich żaden nie zna: iedno weſpółek/ niewidómy od niewi-

dómégo: bo ieſt niewidómégo Páná Bogá wyobráże-

10:

niem. A przeto kto widźi Syná/ ten widźi y Oycá: ieſt

11:

inſzy od inſzégo: bo Oćiec y Syn: ále nie ieſt ieden od

12:

drugiégo/ przyrodzeniem Boſtwá rózni.

In fine libro iiij.

Bo obá iedność

13:

ſą: Bóg/ od Bogá/ od iednégo nierodzónégo Bogá ied-

14:

norodzóny Bóg: nie dwá Bogowie/ ále ieden: ieden od

15:

drugiégo nic nierózny. Y ná drugim mieścu: Bóg O-

16:

ćiec/ y Bóg Syn/ iedno ſą/ nie z iednoczeniem Perſony/

17:

ále ziednoczeniem y złączeniem iſnośći. Bo Synowie

18:

Bożemu Prorok nie dopuſzcza drugim Bogiem być/ mó-

19:

wiąc: Bóg ieden ieſt: to ieſt/ iednę y nierozdźielną iſność

20:

w ſobie máiąc.

Syn Boży nie drugi Bóg od Oycá. Milarius libr. v de remiſſione Peccatoru.

Abowiem Bogu Oycu nic ſye nie vy-

21:

muie/ iżby nie był iednym Bogiem: gdyż też y Syn ied-

22:

nym Bogiem ieſt. Bo ieſt Bóg z Bogá/ieden z iedné-

23:

go. A przeto Bóg Oćiec y Syn/ Bóg ieden ieſt. Má-

24:

ią tedy chwálić ludźie Chrześćiáńſcy Bogá iednégo/ ále

25:

Bogá tego: który ieſt y Syn Boży.

26:

Wyznánié Swiętégo Bázylégo.

27:

Libro iiij de Trinitate contra Eunomiu.

28:

Których ſą iedny ſpráwy/ tych też iedná ieſt iſnośc:

29:

ále ſpráwá Bogá Oycá y Syná iedná ieſt. Gdy mówi

30:

piſmo/ Vczyńmy człowieká ná wyobráżenié y podobień-

31:

ſtwo náſzé.

Geneſis 1.

Y ná inſzym mieścu/ Cokolwiek Bóg Oćiec

32:

czyni/ tóż też y Syn tákże równie czyni: iedná tedy ieſt

strona: b3

do Chrześćiáńſkiégo Czytelniká.

iſność Bogá Oycá y Syná. Ieſli poznánié Bogá Oy-

cá y Syná ieſt nam żywot wieczny: tedy potrzebá/ áby

Bóg Oćiec y Syn byli iednéy iſnośći.

strona: b4v

Y ieden Duch S.

doſkonálé zupełny/ doſkonáły żywot/ żywiących/ świá-

strona: c

do Chrześćiáńſkiégo Czytelniká.

tłość/ początek świętobliwośći/ y ſprawcá ſtworzenia:

przez którégo pan Bóg we wſzyſtkich wierzących/ y ná-

dewſzyſtkimi/ y Syn/ który przez wſzyſtki (to ieſt TRI-

NITAS) Tróyca zupełna chwałá/ y króleſtwo wieczné/

nierozdźielné/ y nigdy nieoddaloné. Abowiem w Tróy-

cy świętéy nic nie ieſt ſtworzónégo. Nie ieſt ſługą/ áni

poddány: nie máſz coby z inąd przyſzło álbo przywiedźió-

né być miáło/ iákoby przed tym nie było. Nigdy nie-

vſtawa Syn Oycu/ á Duch święty Synowi/ ále nieod-

10:

mienna y nieodwrotna táż (TRINITAS) Tróyca zá-

11:

wżdy. Thym náukóm podobné y Tertulianá czytáć

12:

możeſz/ y v Chryzoſtómá: od których Doktorów náuki y

13:

wyznánia żaden z Chrześćiáńſkich ludźi nigdy ſye na-

14:

mniéy nie odkroczył.

Tertulianus aduerſus Praxeam et ad Martyres. Chriſpſtom9 Tomo 2, Hom. 77.

15:

Wyznánie Wiáry trzech ſet y ośmna-

16:

śćie Biſkupów ná Concilium Niceńſkim.

17:

Wierzymy w iednégo Bogá/ Oycá wſzechmogącé-

18:

go/ widómych y niewidómych rzeczy ſtworzyćielá:

Cokolwiek ogułem o Bodze mówimy/ o wſzyſtkich Perſonách rázem mówimy Auguſtin Libro v, de Trini. cap. 8.

y wie-

19:

dnégo Syná Bożégo Páná Iezu Chryſtá/ národzóné-

20:

go z Oycá/ Bóg z Bogá/ świátłość z świátłośći/ Bogá

21:

práwdźiwégo z Bogá prawdźiwégo/ národzónégo nie-

22:

vczynionégo/ áni ſtworzonégo/ iednéy iſności z Oycem:

23:

przez którego wſzyſtko ieſt ſpráwióno/ cokolwiek ieſt ná

24:

niebie y ná źiemi: który dla nas ludźi y dla náſzego zbá-

25:

wienia zſtąpił z niebów/ y wcielił ſye/ y sſtał ſye człowie-

26:

kiem/ vmęczóny vmárł/ y trzećiégͦ dniá zmartwychwſtał:

27:

Wſtąpił do niebów/ z támtąd ma przyść ſądźić żywych

28:

y martwych: Y w Duchá świętégo/ który od Oycá y od

29:

Syná pochodźi: kthórégo równie z Oycem y z Synem

30:

chwalemy/ y wielbiemy: który przez vſtá Prorockié mó-

31:

wił.

Duch s. pochodźi od Oycá y od Syná wedle náuki Coſtantinopolitáńſkiégͦ: Tolletáńſkiégo trzećiégͦ/ oſmégo y trzynaſtégͦ Conciliu: y według piątégͦ Synodu Coſtántinopolitáńſkiegͦ.

strona: c3

Spráwiedliwość y miłość w człowiecze

strona: c3v

Przedmowá

ſą z iſnośći Bożéy á práwie iſność BożaChryſtus thylo wedle Boſkiéy nátury v-ſpráwiedliwia.Logos nie znáczy v Ianá S. Perſony w- (BoſtwieDyabli będą zbáwieni.

OſianderPhilippusMelachtonDauid Io- (ris.

In Caput Ioannis 3.

Chryſtus zwódnik.Zmartwychwſtánia nie máſz y nie będźie.

Simon/ Seruet et Libertini.

Byli też w tym cechu Pepuzyani/ którzy z niewiaſt Kápłany czynili/ daiąc im w ſzáfunek Słowo Bożé/ y Sákrámentá.

Chryſtus przywłaſzczónym Synem Bożym ieſt.Syn Boży nie był záwżdy. etcet.

Bonoſiani.Samoſetani y Pauliani.

Chrześćiánin ták mówi o Duchu S.

Duch s. z Oyce y z Syne wedle iſnośći BoſtwáIeſt ieden Bóg.Pochodźi od Oycá y od Syná.Duch święty trzećia Perſóná w Tróycy.Duch święty ożywia.Mówił przez Proroki.Wſzyſtko záchowywa.W nim wſzyſtká doſkonáłość.

Chryſtuſów koſćiół thák wierzy

Duch święty ieſt Bóg.Nápełnia ſercá ludzkie.Oświéca/Zbawia/Do prawdy przywodźi.Wieczny bez początku/Y bez dokónánia.Z Oycem y Synem ſtworzyćiél.Wſzechmogący z iédnégo Boſtwá.Nie ſtworzóny/ áni vczynióny.Nie rodzący ſye/ ále pochodzący.Ieden y iedná iſtotna Perſóná.

strona: d2

Krótkié okazánié piſmá Stárégo za-

konu: któré ogułem o Bogu iedynym Iehowie

mówi/ á w Nowym ſye Zakonie o Pánu Chryſtuśie Sy-

nu iednorodzónym Bogá Oycá wykłáda: áby go ónym

iedynym Bogiem Iehową być wedle Boſtwá rozumiá-

no/ nam ku wierzeniu/ á ná háńbę tym: którzy ſámé-

go Oycá być tylo práwym Bogiem

᾽αυτόθεος zowią.

Ezáiaſz ták o tym Bogu mówi.

Eza. 45.

10:

Zywię ia/ mówi Iehowá Bóg/ mnie będźie koláno

11:

káżdé klękáło/ y káżdy ięzyk przyśięgał: Nie máſz Bogá

12:

okróm mnie/ Ia ſam Bóg Zbáwićiél. etcet.

Chryſtus tym Bogiem ieſt.

Páweł

13:

święty o Pánu Chryſtuśie tho wykłáda mówiąc:

Rom: 41.

Dla

14:

tego Chryſtus vmárł/ y zmartwychwſtał: áby był Pá-

15:

nem/ żywych y vmárłych: wſzyſcy ſtániemy przed Máye-

16:

ſtat Chryſtuſów.

Chryſtus Pan żywych y vmárłych.

Abowiem nápiſano ieſt: Zywę ia mó

17:

wi pan Bóg/ mnie będźie koláno káżde klękáło/ y káżdy

18:

ięzyk mnie wyznáwáć będźie. Káżdy ſam zá śię da licz-

19:

bę pánu Bogu: bo wſzyſcy ſtániemy przed Máyeſtatem

20:

Chryſtuſowym/ dawáiąc poczet ſpraw náſzych dobrych

21:

y złych. Y do Philipenſów tenże Páweł: W imię Pá-

22:

ná Iezuſá niechay káżdé koláno klęka/ niebieſkié/ źiem-

23:

ſkié/ y piekielné.

Phil. 2.

A baczyſz/ że Chryſtus ón Bóg: które-

24:

mu káżdé koláno klęká?

25:

Ia ſam Bóg.

26:

Mówi pan Bóg przez Izáiaſzá/ á Páweł S. tegóż

27:

Chryſtuſá Bogiem tymże zowie mówiąc:

Rom: 9.

Zydowſki na-

28:

ród z Oyców ónych/ z których Chryſtus/ wedle ćiáłá/ któ-

29:

ry ieſt nádewſzyſtko/ Bóg błogoſłáwióny ná wieki.

Humanitas.

30:

tymże ſye też Bogiem v Ianá wpiątym y w dźieśiątym

31:

ſam pan Chryſtus być opowiáda. etcet.

Diuinitas.

strona: d4v

Z Niemiecká mię Habdánkiem tu w Polſzce názwáli

Niemcy/ gdy zá Henryká Polſkę woiowáli.

Bo ten Ceſarz vporny chćiał niſzczyć Polaki/

Im poſtrách vkázuiąc ſwoié ſkárby wielkié.

Ná mié nágotowáné vkazał Skárbkowi/

Do śiebie poſłánemu od Królá Poſłowi.

-1:

On nic nieuſtráſzóny Piérśćień z pálcá ſwégo/

Ziąwſzy wrzućił do złotá ſkárbu Céſárſkiégo.

Mówiąc: Złoto do złotá idź/ gdy Miecz y Cnotá/

10:

Więtſza ieſt v Polaków niż tá ſkrzyniá złotá.

11:

A tym brónić Oyczyzny ſwéy będą chutliwie/

12:

Z Królem ſwym Boleſłáwem/ bróniąc ſye poczćiwie.

13:

Céſarz to oglądawſzy co Skárbek vczynił/

14:

Habdánk z ſwymi iął mówić/ dźięki iemu czynił.

15:

Z tąd mię Habdánkiem zową/ gdym w Polſzce godnośći/

16:

Z Cnót y z Rycérſwá doſtał/ Szlácheckiéy wolnośći.

17:

Któram podał Potómkóm/ áby záwżdy czuli/

18:

Ze Cnotá piękny vbiór/ á w niéy ſye kocháli.

19:

Wſzák Henryk Céſárz poznał/ Polſki Miecz y Stałość/

20:

Poráżón ná Pśim polu/ vznał ónę żáłość.

21:

O któréy mu móy Skárbek przed tym opowiedźiał/

22:

Ze mieczem Polſki brónią/ by od niego wiedźiał.

23:

Lepiéy było ze złotem/ w Niemcách roſkoſzowáć/

24:

A Polakóm dáć pokóy/ źiemie nie woiowáć.

strona: 1

KATECHIZM,

ALBO

Wizerunk práwéy Wiáry Chrześći-

áńſkiéy/ wedle Náuki Páná Iezuſá

Chryſtuſá/ Apoſtołów iego/ y Kośćió-

łá iego Swiętégo/ przećiwko wſzytkim

obłędliwośćiam tych czáſów/

bárzo pożyteczny.

Rozmówca/

10:

MISTRZ Z VCZNIEM.

11:

VCZEŃ. Miſtrzu/ co

12:

czyniąc Wieczny Zywot

13:

mogę otrzymáć?

14:

MISTRZ. Ieſli ch-

15:

ceſz do Wiecznégo Zywo-

16:

tá wnidź/ choway Przy-

17:

kazánié BOżé:

Matt. 19. Mar. 10. Lucę 18.

któré ták

18:

chowáć będźieſz: ieſliże do ónego naywyżſzégo

19:

y naywiętſzégo dwoygá vmyſł przykłóniwſzy/

20:

ſpráwę żywotá twégo ſtoſowáć będźieſz:

Matt. 22 Mar. 12. Lucę 10.

to ieſt/

21:

żebyś miłował Páná Bogá twégo/ ze wſyt-

strona: 1v

Opiſánié

kiégo ſercá twégo/ ze wſzytkiéy duſze/ y ze wſzyt-

kiégo vmyſłu tẃégo: á Bliźniégo twégo/ iáko

ſam śiebie.

strona: 3v

Ztąd tedy możeſz pobaczyć: że zá-

wżdy piſmo nieroźdźielnie mówi o Pánu Bo-

gu: bo nie dźieli go tám/ gdźie iednę Iſtotę iego

być vczy: y owſzem iáſnie powiáda/ być go ie-

dnym Bogiem. A za nie iáſnie Moyzeſz vczył

Zydów téy Wiáry/ gdy mówił:

Deut. 6.

Słuchay Izrá-

elu: Pan Bóg náſz/ Pan ieden ieſt: á oſobliwie

go názwał imieniem IEHOWA:

IEHOWA imię Bożé.

áby roze-

znánié vczynił tym imieniem między Bogiem

10:

prawdźiwym/ ónym Stworzyćielem y Pánem

11:

wſzytkiégo ſtworzenia/ od Bożków Pogáńſkich

12:

fáłſzywych: którzy nie ſtworzyli żadnéy rzeczy.

13:

Tákże maſz ná drugim mieścu Náukę Moyze-

14:

ſzá: który lud Boży nápómina tymi ſłowy:

Deut. 4.

Abyś

15:

wiedźiáł/ że Pan ieſt Bóg/ á nie ieſt inſzy Bóg

16:

nádeń: iákoby rzekł/ Bóg wam przez mię oznay-

17:

mióny/ ſam jeſt Bóg: towárzyſzá niema/ iáko

18:

śię ſam opowiáda przez Moyzeſzá: Pátrzćie/

19:

iżem ia ieſt ſam/ á niemáſz inſzégo Bogá nád

20:

mię:

Deut. 32.

ia zábijam/ ia ożywiam:

Tobię 13.

vderzę/ y vzdro-

21:

wię: á żaden z ręku moich nie wybáwi.

Sap. 16.

Tákże

22:

w wyznániu ſwoim Anná Mátká Sámuelo-

23:

wá mówiłá:

i Reg. 2.

Nie ieſt Swięty/ iedno Pan: y nie

24:

ieſt inſzy Bóg/ nád Páná: á nie ieſt ták mocny/

strona: 4

Iſtnośći Boſkiéy.

iáko ieſt Bóg náſz.

strona: 6

Tákié

wyrozumienié z náuki Chryſtuſá Páná Páweł

S. máiąc o Oycu y o Synie/ bacząc wedle Iſto-

ty Boſtwá być Oycá y Syná/ iednégo niero-

zerwánégo áni rozłączónégo Bogá/ wnet gdy

o Oycu y o Synie miał mówić/ ztąd począł:

Niemáſz żadnégo Bogá/ iedno ieden: á żeby o

Páwle S. rozumiał iednoſtáynie: iż iednégo

Bogá być práwégo záwżdy vczył/ którégo tu

10:

wedle Iſtoty Boſkiéy Oycem y Synem być wy-

11:

znawa: maſz z iego piſmá/ kędy zgołá kłádźię

12:

być iednégͦ Bogá. Ták piſze do Gálátów/ 3 cap.

13:

Bóg ieden ieſt. Tákże do Ephezów/ 4 cap. Ieden

14:

Bóg y Oćiec (to ieſt Stworzyćiél) wſzytkich:

15:

który ieſt nád wſzytkimi/ y we wſzytkich. Oycem

16:

tu zgołá ónego iednégo Bogá zowie/ porowna-

17:

wáiąc śię z piſmem/ y z náuką Moyzeſzową:

18:

który ták do Zydów mówi: Izaliſz Izráelu/ nie

19:

Oćiec ieſt twóy Bóg:

Deut. 32.

który ćiebie opánował y

20:

ſtworzył? Tákże y v Ezáiaſzá maſz:

Eſaię 63.

Ty Pánie

21:

ieſteś Oćiec náſz/ y Odkupićiél náſz. A v Iere-

22:

miaſzá ſam Pan Bog mówi: Sſtałem śię Izrá-

23:

elowi Oycem.

Iere. 31.

strona: 8

Abowiém cokolwiek ieſt Oćiec w Boſtwie/ że

Bóg ieſt/ że Iſtotá ieſt/ że wieczność ieſt:

Albinus, ſiue Alcuinus lib. i de Trinit.

to ieſt

strona: 8v

Opiſánié

Syn/ to Duch S. ieſt: tákże téż co ieſt Syn w

Boſtwie/ że Bóg ieſt.

P. Chryſtus SYN Boży práwy Bóg.

Eſaię 9, et 16: Pſ 49: Ier 33:

Bar. 3: Ezech 43: Matt. 1: Luc. 2: Ioan. 1,5,6,10, et 16:

y Thomaſz Apoſtół prawdźiwym Bogiem go

wyznał/

i Cor. 10.

y Pánem/ który (!) wiedźiał ſercá ludzkié/

Ioan. 20:

Pſal. 45. Pſal. 72.

Páweł S. Chryſtuſá Syná Bożégͦ Bo-

giem prawdźiwym wyznawa/ Rom 9: Philip. 2:

Tit 2, et 3:

Pſał. 110.

Ian także/ i Ioan. 3: y ná drugim mie-

ścu/ i Ioan. 5. Swiádectwá ty do tego śię ćią-

10:

gną: że Syn Boży ieſt prawdźiwy Bóg/ nam

11:

przez piſmo obiáſnióny. Otóż Syn Boży w

12:

Boſtwie práwym Bogiem będąc/ wieczną Iſto-

13:

tą/ co ieſt: tedy to ieſt Oćiec: toż y o Duchu S.

14:

wierzyć maſz: á iáko Bóg Oćiec Nieſtworzó-

15:

ny/ ták y Syn/ y Duch S. iáko Bóg Oćiec Nie-

16:

ogárnióny/ y wſzytkié rzeczy nápełnia/ Eſaię 66:

17:

Iere. 33:

Co ieſt Ociec/ to ieſt Syn y Duch Swięty.

ták Nieogárnióny Syn/ y wſzytkié rze-

18:

czy nápełniáiący: tákże y Duch S. Sapi. 8: Pſał.

19:

138: Pſ. 32: EPH. 4. Wieczny ieſt Bóg Oćiec/ wie-

20:

czny tąmże wiecznośćią Syn/ Pſał. 188: Bar. 31:

21:

Mich. 5: Prouerb 8: Ioan. 1, 8, et 17: Coll' 1: Hebr 1:

22:

Apoc. 1: Wieczny iedną wiecznośćią z Oycem y

23:

z Synem Duch S. Iob 26: Eſa 40. Bóg Oćiec

24:

Wſzechmogący/ tąmże wſzechmocnośćią Wſze-

25:

chmogący y Syn: bo Stworzyćiél: Bar. 3: Iſa 9:

26:

Sapi. 18: Ioan. 1, et 5: Coll 1: Hebr. 1 tákże y Duch

27:

S. nie rózną wſzechmocnośćią Wſzechmogący/

strona: 9

Iſtnośći Boſkiéy.

iedno tą/ którą Syn y Oćiec/ Sapien. 7: Eſa. 30:

Ioan. 5, et 16: Act. 2:

Oćiec/ Syn/ Duch S. ieden Bóg.

strona: 10v

A ponieważ iże powyſzéy ſzé-

rzéy/ y doſtátniéy w téy ſpráwie będę z tobą mó-

wił ná ſwych/ do téy Rozmowy potrzebnych/

mieścách: iuż ná tym ná ten czás przeſtań/ wie-

strona: 11

Iſtnośći Boſkiéy.

dząc/ tę náukę prawdźiwą Kośćiołá Bożégͦ być.

y wierząc/ że trzey ſą/ którzy świádectwo dáią

w niebie/ Oćiec/ Słowo/ y Duch S. á ći trzey

iedno ſą: to ieſt/ iednym Bogiem ſą nieroztár-

gniónym/ nierozłączónym/ niepoháńbiónym/ y

niezgmátwánym:

i Ioan. 5.

ále wedle Iſtot właſnych y

prawdźiwych trzey ſą/ w iednym nierozłączó-

nym/ nieroztárgniónym/ y niezmiéſzánym Bo-

ſtwie: á ći trzey ieden Bóg/ który ſtworzył nie-

10:

bo y źiemię/ rzeczy widómé y niewidómé z nicze-

11:

go: iáko mądry Pan dobrze á ochędożnie wſzyt-

12:

ko ſtworzył ták ná źiemi/ iáko ná niebie.

13:

VCZEN. Dźiwnéś mi rzeczy powiedźiał:

14:

muſzę śię temu dobrze przypátrzyć/ y przyſłucháć:

15:

ázabych mógł tych táiemnic Bożych co poznáć.

16:

Ale iuż o co inſzégo ćię pytam; Iáko ten świát

17:

y inſzé wſzytki rzeczy Pan Bóg raczył ſtworzyć?

18:

MISTRZ. A zaś nie czytał v Moyzeſzá/

19:

ták tám nápiſał: Rzekł: Bóg/ niechay będźie: á

20:

co roſkazał/ wnet śię sſtáło.

Swiát ſłowem iedny ſtworzón. Geneſ. 1.

Tákże y Dawid

21:

powiáda: On rzekł/ y sſtáły śię wſzytki rzeczy.

Pſał". 148.

22:

On roſkazał/ á zá roſkazánim iego wſzytki rze-

23:

czy ſtworzóné ſą. VCZEN. Cóż treffnu-

24:

ieſz: piérweieś dowodźił Páná Bogá w Iſtoćie

25:

ſwéy być duchem/ nie ćiáłem: á teraz mówiſz/

26:

żeby miał mówić Pan Bóg: iákóż Pan Bóg

27:

mówić mógł/ gdy ćiáłá y vſt niema?

strona: 13

MISTRZ. Nie wſzyſtcy: ábo-

wiém iedno tylko Naród Abráámów z Izááká

ſyná:

Komu opowiedźiány.

ći byli Zydowie: tym śię było zwierzóno

strona: 13v

O Starym

táiemnic Pánſkich: z tymi był Pan Bóg przy-

miérzé wźiął: przeto aby byli ludem iego/ chćiał

miéć piątno ná ciáłách ich/ to ieſt ćieleſné obrza-

zanié:

Obrzezánié.

iż który śię iuż nie obrzázował/ duſzá iego

zginąć muśiáłá z ludu Bożego. VCZEN.

A inſzy lud znałże Páná Bogá? MISTRZ.

Nie znał: dáleko było vznánié Bożé od Pogáń-

ſkiégo ludu:

Pogáńſki żywot.

przeto téż ſtrácili byli wſzytkę pocz-

ćiwośc żywotá/ vdawſzy śię w ćieleſnośći/ y w

10:

inſzé ſproſnośći takowé:

Epheſ. 8.

iż co od nich ſpráwo-

11:

wano było ná rzeczách potáiemnych/ ſrómotá

12:

ieſt y mówić: á vczćiwa Niewiáſtá nie będźie

13:

tego mówiłá przy Biéśiedźie/

Auguſt.

co óni czynili w

14:

Kośćieléch Bogóm ſwoim. Toć byli Pogánie:

15:

których Chám ſyn Noégo był oćiec:

Zkąd poſzli.

á przed po-

16:

topem Kaym/ co zábił Ablá brátá ſwégo. A nie-

17:

mnimay (choć było wielé złych ták przed poto-

18:

pem/ iáko y po potopie) áby Pan Bóg niemiáł

19:

oſobliwych záwżdy/ co chwalili Imię iego:

Bóg ma ſwé záwżdy/ y kośćiół ſwoy.

y v

20:

Pogánów tedy iednak miał ón lud ſwoy káżdé-

21:

go wieku. VCZEN. A któż więcéy miał/

22:

Szátan czy Pan Bóg? MISTRZ. Wię-

23:

céy záwżdy Szátan: ále choć Pan Bóg máło

24:

wybránych miał/ przedśię práwy Kośćiół iego

25:

w nich był

Geneſ. 4.

strona: 16

Zakónie.

MISTRZ.

AVGVST.

Maſz wiedźiéć/ iż według mocy

Boſtwá ſwégo/ wſzyſtko Bog miał: á nie był/

áni będźie/ ktoby z mocy iego był wyſwobodzón:

Bóg nad káżdy ma moc.

ále według właſnośći Wiáry/ nie wſzyſtkiégo

Pan Bóg miał: ták iáko y Szatan y ieſt Boży/

y nie ieſt: ieſt iáko ſtworzenié/ y iáko Aniół do-

bry z nátury:

Szátan y Boży y nie Boży.

ále iáko zły/ nie ieſt Boży: bo nie

Bóg go złym vczynił/ ále ón ſam śiebie. We-

dług tedy ſtworzenia/ Szátan Boży ieſt: ále we-

10:

dług ſwégo wyſtępku/ ſam ſwóy ieſt.

Tákiéż y ludźie.

Tákżeć y

11:

o ludźiach rozumiéy/ ilé gdyż ſą dobrzy/ á wierzą

12:

Pánu Bogu: Bóg y według mocy/ y według mi-

13:

łośći ieſt z nimi/ iáko Stworzyćiél y Oćiec: ale

14:

gdyż ſą źli/ choć Bóg Pánem ich/ y Stworzyćie-

15:

lem ieſt/ przedśię óni nie ſą iego: bo nie ſzczycą

16:

śię im: á ón ie téż iuż dáie w vmyſł wzgárdzó-

17:

ny/ áby czynili to/ co ná nie nie zależy. Przeto

18:

powiáda piſmo: Wié Pan Bóg/ którzy iego ſą.

Roman. 1.

19:

Ilé tedy według mocy wſzyſtko miał/ iáko Pan

20:

á Stworzyćiél: ále z ſtrony Wiáry/ nie miał: bo

21:

ták chćiał: áby zá okwitośćią złośći ludzkiéy/ o-

22:

kwitość łáſki iego ludźiem przyſzłá.

23:

VCZEN. Miły Miſtrzu/ powiédz mi: dźiś

24:

możeſz ták wielé Szátan czynić: á możeli téż ták

25:

ludźmi mąmić: á dopuſzczali Pan Bóg tego téż

26:

dźiś? MISTRZ. Szátan dźiś iuż vtráćił

27:

moc ſwą:

Szatańſka moc zepſowaná.

bo go Chryſtus Pan wygnał precz z

strona: 16v

O Stárym

tego świátá/ to ieſt z ſerc ludzkich:

strona: 18

Ten mnie Dóm zbudu-

ie: ia mu będę zá Oycá/ á ón mnie będźie zá ſy-

strona: 18v

O Stárym

ná: y miłośierdźia mégo nie oddalę od niego: iá-

kom oddalił od tego/ który przed tobą był: po-

ſtánowię go w Domie moim/ y w Króleſtwie

moim ná wieki: y Stolicá iego przez mię vmoc-

nióná będźie ná wieczné ćzáſy (!). To o żadnym

nie może śię rozumiéć/ iedno o Meſyaſzu: bo ie-

ſli ná Sálomoná to obróćić chceſz/ iáko Zydo-

wie mówią/ to nie może być: P. Bóg nie do kóń-

cá z Sálomonem był: bo ná ſtárość ſwą Sá-

10:

lomon/ przez Pogáńſkié Niewiáſty był zſzalóny:

Sálomoná Niewiáſty zwiodły.

11:

że ich Bogóm chwałę y bogomódlſtwo czynił.

12:

A przeto dla tych ſzkárádnych poſtępków iego/

13:

ták Pan był mu ſróg:

iij Reg. 1. Eccl'i 47.

że y ſámégo Sálomoná/

14:

y dóm iego wſzyćiek chćiał wtecz obróćić: áż w-

15:

ſpámiętał ná Dáwidá iuż vmárłégͦ/ y zmiłował

16:

śię nád nim/ mówiąc:

Pan Bóg y dla zmárłych ſwych wielé czyni.

Przeſtąpiłeś Przykazánié

17:

moie: roztárgnę zá to Króleſtwo twoie: á dam

18:

ié ſłudze twemu: á wſzákże zá czáſów dni two-

19:

ich nie vczynię tego nie dla ćiebie/ ále dla Oycá

20:

twégo Dawidá/ iuż zmárłégo: y ſynowi twemu

21:

zoſtáwię Miáſto Ieruzálem/ z iednym Naro-

22:

dem Zydowſkim. Téż dla Dawidá Oycá twé-

23:

go vczynię to: że wſzytkiégo Króleſtwá nie od-

24:

dalę od ſyná twoiégo. Co śię wnet sſtáło: bo

25:

iuż zá żywotá ſwégo Sálomon vznał ſpór pod-

26:

dánych przećiwko ſobie.

strona: 20v

Abowiém Zakón ćiéniem był rzeczy przyſzłych:

1. Obiáśnienié Prorockié.

á Ewángelia o Chryſtuśie nápiſána/ o iego cu-

dách o Národzeniu/ Męce/ Doſyćvczynieniu:

ij Cor. 1.

iáko trąbá/ ták w głos vkázuie Chryſtuſá ónego

strona: 21

Zakónie.

być:

ná którégo śię piſmo odwoływáło y Pro-

rocy: częśćią áby śię ocućił świát z nieumieięt-

nośći á z gnuſnośći/ w któréy był:

2. Aby ludźie ocknęli.

á pocieſzył śię

z tegͦ/ iż śię iuż sſtáło/ co śię sſtáć miáło: że Szá-

tan iuż miárę wſzytkiéy złośći ſwéy wypełniw-

ſzy/ iuż przeſtáć muśiał: gdyż mocnieyſzy ná deń

przyſzedſzy/ w którym ón nic ſwégo nie nálazł/

łupy iego pobrał:

Lucę 11.

to wźiął/ co miał: y w czym

pánował przez czás długi. A nád to by poznał/

10:

iż Bóg przez Syná ſwégo/ w święté towárzy-

11:

ſtwo z ſobą nas ziednoczył/ w dźiedźictwo nas

12:

ſwé wſzczépił:

Iżeſmy śię sſtáli vczeſnikámi nieba.

á sſtáliſmy śię ćiáło z ćiáłá/ y cz-

13:

łonki z członków iego/ od czáſu od Bogá zámie-

14:

rzónégo: który czás pewny/ Ewángelia opiſána

15:

powiáda: y náuki Apoſtolſkié świádczą: którégo

16:

czáſu Prorocy opiſáć nie mogli: ſkazáłá bowiém

17:

Ewángelia tego Báránká/ który grzéchy náſze

18:

ſwymi śinośćiámi/

Ioan. 2.

á ná oſtátek Krwią nadroż-

19:

ſzą ómył /v/kazáłá záśię/ iż nas ſyny gniewu bę-

20:

dącé/ ten ſam ziednał z Bogiem/ przez ſpráwy

21:

ſwé:

4. Okazánié łáſki Páná Chryſtowéy.

w których ón záwſze wielbił Bógá Oycá/

22:

który go poſłał/ czyniąc wolą iego we wſzytkim/

23:

przez znáki y cudá:

Iſaię 53. Epheſ. 2.

którymi śię ón Bogiem prá-

24:

wym z Oycém iednym okázował:

i Ioan. 5.

gdyż Oćiec w

25:

nim będąc/ czynił vczynki:

Ioan. 9. et 10.

przez modlitwy/ któré

26:

czynił zá námi/ czuiąc w nocy ná modlitwách/

27:

proſząc zá námi/ którzyſmy vwierzyli iému:

Ioan. 8. Lucę 6. Ioa. 17, et 18.

mo-

strona: 21v

Nowym

dląc śię w ogrodźie/ y ná krzyżu: áby káżdy/ kto-

ry vffa iemu/ żeby nie zginął/ ále miał wieczny

żywot.

Ioan. 3.

strona: 23v

Y Przeto

mówił Prorok:

Pſal'. 108.

Z Przykazánia twégo zrozumia-

łem: á dla tegom miał w nienawiści drogę złą.

A dla tegoć téż Pan Bóg roſkazał myślić y w

nocy y we dnie/ o Zakónie ſwym: áby vczćiwie

żył/ á ſam śiebie vznał: bo ták mówi:

Ioſuę 1.

Kiedy

będzieſz Przykazánié Bożé przed oczymá miał:

tedy będźieſz dobrze ſpráwował drógę twoię/ y

wyrozumiéſz ią: Otóż Zakón dan był/ áby

10:

grzéch vkázował: á vkazawſzy/ chuć czynił k te ͮ/

11:

który zań doſyć vczynić miał: to ieſt/ ku Chry-

12:

ſtuſowi Pánu náſzemu: druga/ áby złé karał/ á

13:

dobré w ſpráwiedliwośći záchowywał: trzećia/

14:

áby náuczył ludźie poczćiwie żyć. VCZEN.

15:

Tóś mi iuż powiedźiał o Zakónie Stárym/ y o

16:

pożytkách iego: powiédz mi/ vczyli téż tego/ ál-

17:

bo czynili téż to Zakón Nowy: Odkrywali grzé-

18:

chy/ ieſliże ié téż karze: vczyli człowieká poczći-

19:

wie żyć?

Zakón Nowy grzéchy vkázuie.

MISTRZ. Bárzo odkrywa: bo ich:

20:

nielubi/ każe zá nie żáłowáć: á głos Boży záw-

21:

żdy brzmi: Ieſliże nie będźiećie zá nie żáłowáć/

22:

á nie odwróćićie śię od nich/ wſzyſcy rázem po-

23:

giniećie. Zewſzytkimi śię wyſtępki náſzymi nie-

24:

chce Zakón Chryſtuſów zgádzáć:

strona: 25v

A ie-

strona: 26

Wyznánie

dnák nas wſzyſtkich pan Bóg mieć chćiał: abyſ-

my nie to iemu wierzyli/ co byſmy ſámi wyrozu-

mieć mogli: ále to/ coby było niepodobno rozumo-

wi náſze ͮ. Ták Noé niedowiádowałśię: ieſliżby

to podobna rzecz/ áby táki pótop miał być ná w-

ſzyſtek świát:

Wiárá Nóégo. Gen. 8.

ále wnet vwierzył mocy więtſzéy

Bożey/ który ták chćiał mieć.

Abrámowá. Gene. 15.

Ták Abram niepá-

trził ná kſztałt niewiernych douodów wrzeczach/

które mu p. Bóg obiecował: choć widźiał ie prze-

10:

ćiw náturze ſwéy: gdy mu obiecował ſyná/ niepá-

11:

trzył ná ſtárość ſwą/ y żony ſwéy Sary: choć o-

12:

boie iuż śię ná to niegͦdźiło. (!) A gdyż mu iuż dał ſy-

13:

ná Pan/ kazał mu go ofyárowáć: ieſzcze coś nie-

14:

podobnieyſzego vwierzył/ iáko Páweł S. piſze:

Heb. 11.

15:

wierzył iż go przedſię śćiętego y ſpalonego Bóg

16:

miał wſkrześić zmarthwy: á przedśię wnim ro-

17:

zmnożyć obietnicę ſwą. Tákżeć y inſze Páweł

18:

S. przywodźi: którzy wielkie rzeczy ná śię przyy-

19:

mowáli/ niczym iedno Wiárą dobrą temu doſyć

20:

czyniąc. A nawięcey w Nowym zakonie: którzy/

21:

powiáda/ przez Wiárę zwyćiężyli Króleſtwá:

Wiárá iáko mocna.

gá-

22:

śili ſobą nawáłność ogńiá: lwié páſzczęki zá-

23:

tykáli: niekthórzy rośćiągnieni przyymowáli

24:

odkupienia/ áby náleźli lepſze zmartwywſtánié: (!)

25:

drudzy naśmiewiſká/ bićia/ nád to więźienie y

26:

ćiemnice: kámienowáni ſą/ rozśiekáni/ mieczem

27:

pozábijáni: y wiele inſzych fráſunków/ które ćier-

strona: 26v

Wyznánié

pieli Swięći Apoſt: przywodźi/ y zámyka mo-

wiąc.

strona: 28v

Táka tedy

wiárá żywa ieſt/ która y choć dobrze czyni:

Wiárá żywa.

przed-

ſye niepolicza/ áby óny vczynki ták godné były:

żeby ie pan Bóg kiedy płáćić miał: ále iuż czy-

niąc według możnośći tho/ co nam zależy/ im

nie vffáiąc mówi:

Lu.17.

Pánie/ niegodnym ſługá: tho

com vczynić miał/ vczyniłem: y iáko ón który ácz

vwierzył/ mówił: Nie ieſtem godźień/ áby pod

dách domu mégo wſzedł.

Matth. 8.

Boć żywa wiárá wié:

10:

iż wſzeláki człowiek vſpráwiedliwión ieſt od pá-

11:

ná Bogá ſzczyrą łáſką iego/ á odkupieniém pá-

12:

ná náſzego Iezuſá Chryſtuſá:

Vſpráwiedliwienié człowiecże zſzczyréy łáſki Bożéy.

á to dáremnia/ bez

13:

żadnych zaſług náſzych: iedno iáko piſmo woła/

14:

Dáwno z łáſki Bożéy. Bo ieſliż iáka zapłátá

15:

ieſt vczynkóm náſzym/ Nie czyni thego Pan zá

16:

powinowáctwem vczynków/ iedno zá Obietni-

17:

cámi ſwémi:

Ephe. 2.

iż ié obiecał czyniącym płáćić/ y płá-

18:

ci to/ co sam dáie/ ſam płáći z łáſki ſwéy. Wie-

19:

le ktému ieſt dowodów spiſmá/ gdźie ſyę vkázu-

20:

ie ná oko: iż náſzá ciérpliwość wſzytkich rzeczy/

Roma. 8.

21:

którąkolwiek ćierpiem dla Páná/ niegodna ieſt/

22:

áby byłá przyrównána ku przyſzłéy chwale/ któ-

23:

ra śię okaże wnas/ á iż od niego wſzyſtko maſz/

24:

dobrá y złá (dobré dánym/ złé dopuſzczonym/ bo

25:

niekiedy Pan dopuſzcża zátwárdźiáłośći ſercá/

26:

iáko Wáráonie ieſt przykład) żywot/ y śmierć v-

27:

boſtwo y poczćiwy żywot/ od Bogá ſą.

strona: 31

O którym Pánie Izáijaſz tenże

mowił:

Eſa. 46.

Kogóż thedy podobnégo vczynićie Bo-

gu? álbo który mu Obraz położyćie/ vczynić mo-

żećie? Iákoby rzekł/ nie ieſt żaden iemu równy:

któryby go y wyrozumieć mogł/ y iemu podob-

ny być miał:

Eſai. 48.

bo ten chwały nikomu ſwéy dáć

niechce: kthóréy y Syn Boży Chryſtus według

człowieczeńſtwá ſobie przywłáſzczáć nie chćiał:

Ioan. 14.

ále ſye vniżał/ y Oycá więtſzym wyznawał. Za-

10:

dna też rzecz w rzeczách ćieleſnych nie ieſt podo-

11:

bna pánu Bogu. Stworzenié tedy bożé ták mi-

12:

ſterné á ochędożné przodkiem nas/ iáko y pogány

13:

ma przywodźić ku vznániu páná Bogá/ w tych

14:

rzeczách: któré ſye nam dáią vznáwáć wnim. Boć

15:

ieſt niéco nam w Bodze iáſnégo/ co możemy ro-

16:

zumieć: iáko ieſt nam Miłośćiwym/ łáſkáwym

17:

dobrodźieiem: iáko iż ieſt Spráwiedliwym/ W-

18:

ſzechmogącym/ y inſze rzeczy: iákom wyzſzéy ná

19:

przodku wypiſał.

Origenes.

Ieſt záſye/ czego wybáczyć y

20:

wyrozumieć niemożem: á to ieſt Iſnośći Bożéy/

21:

ſpraw dźiwnych iego: thu iuż wierzyć/ nierozu-

22:

mieć mamy. co iednák nam piſmo Swięte iá-

23:

ſnie wſzyſtki odkrywa/ nád wſzyſtki inſze rzeczy.

24:

VCZEN. Proſzę ćię/ vkáż mi powagę te-

25:

go piſmá świętego: y iáko óno nas vczy Bogá

26:

vznáć?

strona: 33v

Boć ten ma być

obyczáy piſmá: ábyſmy ſłucháiąc sniego woléy

Bożéy/ poddawáli ſye pod moc Bożą: y nádźie-

ię náſzę w nim pokłádali: iáko nas tego náuczá-

ią Kſyęgi piąte Moyzeſzowé w ty ſłowá:

Deute: 31.

Nápi-

ſał Zakón ten Moyz: y dał go kápłanóm z narodu

Lewi/ którzy nośili ſkrzynię przymiérza Páńſkié-

go: y wſzyſtkim ſtárcóm żydowſkim/ przykázuiąc

im: áby czytáli Kſyięgi przed wſzyſtkim Naro-

10:

dem zgromádzenia żydowſkiégͦ: przed Mężmi/

11:

niewiáſtámi/ młodymi/ y przychodniámi: áby

12:

wſzyſcy ſłucháiąc/ vczyli śię bać Páná Bogá

13:

ſwégo: áby też wypełniáli wſzyſtki Przykazánia

14:

Zakonu tego. A ná oſtátek áby okazał/ iż piſmo

15:

dla potomnych czáſów/ przez zrządzenié Bożé

16:

dáné ieſt/ ták mówi: Synowie też ich/ którzy nie-

17:

umieią ábo niewiedzą/ áby ſłucháli: á bali śię

18:

Páná Bogá ſwégo/ przez wſzyſtek czás żywo-

19:

tá ſwégo. Przeto y Dawid w Zółtarzu vczy: Ty

20:

rzeczy niech piſáne będą w inſzym narodźie:

Pſal: 101.

21:

lud potómny stego będźie páná Bogá chwalił.

22:

Każe Dawid przykłády Bozkich ſpraw opiſáć:

23:

áby potym Pothómſtwo znáło Páná Bogá/ y

24:

chwaliło imię iego.

strona: 35v

Thakżeć dobrzy/ vczeni/ y

Swięći Biſkupi/ Którzy byli po Apoſtolech ſko-

ro/ którzy ná oſtátek krwią ſwą pokrapiáli wiá-

rę Chryſtuſowę/ Apoſtołów náſláduiąc záwżdy

iáko y Apoſtołowie/ ná to wzgląd mieli: áby

strona: 36

y porządku iego

Páńſkie ſłowá y roſkazánie/ iáko napilniey w-

Kośćiele były wypełnioné: y przeto iuż tákie iuż

owákie/ ták zwierzchné iáko wnętrzné/ obrządki

poſtánawiáli:

Romano: 1. Zwierzchnié obrzędy.

zwierzchne/ áby widomymi rzeczá

mi ku onym niewidomym nas przywodźiły: gdyż

vkłon ćieleſny ieſt péwnym poſłem ſercá/ á oká-

zuie zwierzchność ſpraw/ co w ſercu ieſt: boć to

czyni y mówi człowiek/ co w ſercu ma. Wnętrzné

nápominaiąc/ iáko ſkruſzyć ſerce ma człowiek

10:

przed pánem Bogiem dla grzechów/ poddáwáć

11:

ćiáło pod Duch przez poſty/ modlitwy/ czuynoś

12:

ći.

Wnętrzné.

Tácyć Biſkupowie Swięći/ którzy ták budo-

13:

wáli Kośćiół/ roſſądzáli obłędliwośći od praw-

14:

dy: tłumili Kácérze: byli od wſzelákiey prózney

15:

chwały/ od zepſowánych vmyſłów/ od gniewu

16:

á zawiſnośći/ od wſzelákiey boiáźni ludzkiey pró-

17:

zni: nic przedśię niebráli/ iedno tylo páná Bogá:

18:

á to iákoby mogli niezgwałconą rzecz poſpolitą

19:

Chrześćiáńſką nam przez ręce podáć/ wyczyśći-

20:

wſzy ią od błędów/ iáko złoto od brudu. A to

21:

wiedz iż to tám poważnośćią czynili:

Biſkupi po Apoſtolech będąc ich mocą wſzyſtko czynili w kośćiele.

y tą mo-

22:

cą/ którą Apoſtołowie. Apoſtołowie odmieniáli

23:

niékiedy niéco w Kośćiele/ nie względem tym/ iż

24:

ludźie byli: ále tym/ że byli poſłowie y Biſkupi:

25:

które Chryſtus Pan ich położył/ áby budowáli

26:

Kośćiół iego: áby ſtrzegli y páśli owce iego/ nie

strona: 36v

^x ſwégo/ ále ich pożytku/ y zbáwienia ſzukáiąc.

^x O Kośćiele Bożym

strona: 38v

Co pytaſz o człónki zwiérzchnié w Ko-

śćiele/ powiemći nie ſam z śiebie/ ále s piſmá.

Człónki wyzſzé ćiáłá Chryſtuſowégo/ to ieſt Ko-

śćiołá iego/ ſą Biſkupi porządnie obráni:

Naprzednieyſzé członki kośćielné.

Kápła-

ni/ to ieſt ſłużebnicy ſłowá Bożégo. Abowiem

Biſkupſtwá y przełożeńſtwo Kośćielné Praca

ieſt/ nie Páńſtwo: iáko Origenes in Eſaiam Ho-

milia 7. piſze: Którégo ná Biſkupſtwo wzywá-

ią/ nie ná przełożeńſtwo go wzywáią.

Biſkup ſługá nie Pan.

ále ná

10:

poſłuſzeńſtwo wſzyſtkiégͦ Kośćiołá. Ieſliż chceſz

11:

wiedźiéć z piſmá/ y o tym wierzyć/ iż Biſkup ieſt

12:

ſługą wſzyſtkich w Kośćiele: ſłuchay Páná náſzé-

13:

go/ kthóry tákowy śię między vczniámi ſwémi

14:

zſtał: iż będąc Pánem ſłużył im/ y náuczał mó-

15:

wiąc:

Matt: 20. Mar: 18. Luc: 22.

Który ieſt więtſzym między wámi/ nie-

16:

chay będzie ſługą wáſzym. Otóż potrzé náślá-

17:

dowáć Páná y iego pokornéy náuki/ tákże pokor-

18:

nych ſpraw iáko náśládowáli Apoſtołowie. Pá-

19:

weł Swięty Biſkup y Apoſtół wielki/ zacny Do-

20:

któr/ który nad wſzyſtki inſze prácował doſyć:

Paweł ſługa nie Pan. i, Cor. 15. Collo. 1.

21:

by śię ſługą Kośćiołá Chryſtuſowégo okazał/ á

22:

nieták ſam śiebie: iáko y zá wſzyſtki Apoſtoły mó-

23:

wił:

i ad Thim. 4. ij Thio: 2. et 4

Stáliſmy śię máluczkimi w pośrodku was.

i ad Theſſ. 2.

strona: 40v

MISTRZ. Ták mniemam/ iż to ieſt iáko

potrzebne/ tak pożyteczne tobie wiedźiéć: ále iżeś

strona: 41

y porządku iégo

człowiekiem Chrześćiáńſkim zwolennikiem Chry-

ſtuſowym: coś wźiął z łáſki á z miłośierdźia Bo-

żégo/ maſz być péwien o Wiérze o téy/ którą trzy-

maſz: którą áczem ći wyżſzéy opiſał/ co á iáka ieſt/

ábo być ma/ tegoćiem nie dołożył: náuczyć ćię

chcę co ná tę wiárę przynależy: co wierzyć maſz: iá-

kim porządkiem maſz śię poznáć w Wierze Chry-

ſtuſowéy/ á w Kośćiéle Chrześćiáńſkim być: w-

którym od ſłońcá zachodu/ áż do ſłońcá wſchodu/

10:

ieſt wielebné imię páná Bogá: á ten Powſzechny

11:

zowiemy. VCZEN. Słyſzałem od ćiebie

12:

opiſánie Wiáry/ rozdźiał: y wyrozumiałem/ cze-

13:

go do niéy potrzebá: kiedy ieſt práwa/ á kiedy nié:

14:

iż to zſkutków poznáwáć mam: ieſliże by co wię-

15:

céy trzebá/ náucz. MISTRZ. Potrzébáć

16:

wierzyć wſzyſtko to/ co w piſmie Swiętym ieſt

17:

nápiſano przodkiem.

Co wierzyć trzeba.

á potym wſzyſtki rzeczy wie-

18:

rzyć maſz: które od Kośćiołá Swiętégo Chrze-

19:

śćiáńſkiégo/ od czáſów Apoſtolſkich przez ręce

20:

nam ſą podáné. Iż wierzyſz to wſzyſtko/ co piſ-

21:

mo swięte y nauká Kośćiołá ſtárożytnégo ćie-

22:

bie vczy ku wierzeniu. choć téż tego doſtátecznie

23:

nie rozumieſz: przedśię wſzyſtki ty rzeczy/ któréć

24:

piſmo podáło y Kośćiół/ prawdźiwé/ pewné/ y

25:

Boſkie wierzyſz á wyznawaſz. r cet.

26:

VCZEN. Pytam że ia ćiebie/ cóż to piſmo/

strona: 41v

O Kośćiele Bożym

tudźiéż też y Száfarz piſmá tego Kośćiół Bo-

ży/ nam podáie ku wierzeniu?

strona: 43v

MISTRZ. Gdyż wieſz

liczbę/ w ſpomni po wyżſzéy com ći powiádał/ czego nas vczą:

Przykazánie Boże drogá ku zbáwieniu Matt: 19.

wiedz też o tym/ iż ći ſą regułą

ku zbáwieniu/ á pewna/ y nie omylną drógá/ y ś-

wiątośćią náſzą: á chcemyli zbáwieni być/ Chry-

ſtus ſam ie nam roſkazał pełnić iákoś iuż ſłyſał.

VCZEN. Powiádayże ie tédy/ proſzę cię.

MISTRZ. Ty dźiéśięć ſłów Pan mówił/

y ná piſmie dał ná górze Synái: w których za-

10:

kón ſpráwiedliwośći/ á zakónu przyrodzonego

11:

práwy ſkutek okazał śię: iżeby y ſkryte/ y iáwné

12:

złośći y ſwowolnośći człowiecze potłumił: á ná

13:

nie/ iáko nie ná okroczoną beſtyą/ iárzmo włożył:

14:

które pod tym roźdźiałem ſtárożytnie w Kośćié-

15:

le powſzechnym ſą.

16:

Piérwſzé przykazánie

17:

Ia ieſt pan Bóg twóy/ którym ćie wy-

18:

wiódł z Egiptu/ z domu niewolſtwá:

19:

Nie będźieſz miał bogów inſzych

20:

przedemną.

strona: 45v

Kośćiół tedy nieczyni prze-

ćiw temu przykazániu/ ſwémi obrázy: gdy ich nie-

strona: 46

Wykład piérwſzego przykazánia

chówa/ iáko Bogów/ (iáko chowáli Philiſtyno-

wie Dágoná) iedno ie ma ku nápominániu/ y ku

okazániu dobrodźieyſtw/ naukę przez nié dawá-

iąc widomą wſzyſtkich ſpraw Bożych dla nas v-

czynionych. á vchoway pánie Boże tákich mieć:

które by odwodzáć od chwały Bogá żyweg ͦ/ miá-

łyby ludźi do śiebie niéiáko ſkłániáć: áby w ká-

mieniu/ álbo w drewnie/ miał kto nieco Bos-

twá/ álbo mocy Bożéy rozumieć á wierzyć: á ták

10:

w ſercu to vtworzywſzy/ zwiérzchnią y wnętrz-

11:

ną chwałę im czynić. Ták pogáni czynili: iż gdy

12:

przed báłwánki ſwémi modły y chwały czynili:

13:

(ácz to/ ná co pátrzyli kamień álbo drzewo wi-

14:

dźieli być) ále wtym co widźieli/ potáiemnie tám

15:

ápráwie w báłwániéch ſkryćie moc á iſność Bo-

16:

żą być rozumieli: á dla tego ſzkárádźie Báłwo-

17:

chwalili. Obáczyć to możeſz w ćielcu żydowſkim

18:

ná puſzczy vlánym. Cielcá vlanego widźieli: oko-

19:

ło niego ſkakáli: á Boſtwo iákieś ſkryćie w nim

20:

rozumieli/ gdy mówili: Ci ſą Bogowie twoi/ co

21:

ćię z Egiptu wybáwili. Od tákich nas ſrogo

22:

Pan odwodźi ná wielu mieyśc: iáko czytáć mo-

23:

żeſz Deutero: 4: Iſái: 40/41/45/46: Báruch 6:

24:

Pſálmo 113. y Páweł S. Actor: 17/ mówił A-

25:

tenienſóm: Naród gdy Boży ieſteſmy/ nie mnié-

26:

maymy złotem/ śrébrem/ kámieniém drogim/ rze-

strona: 46v

Wykład piérwſzego przykazánia

zániém/ y wynáláſkiem ludzkim niéiáko wypodo-

bnić páná Bogá.

strona: 48v

Wykład wtórego przykazánia.

MISTRZ. Którzy vżywáią nauk Szá-

tańſkich/ czárów/ wieżdżb/ czárnokśięſtwá/ pracę

Aſtrologiéy/ którzy ćiáło y duſzę ſwoię/ iákoby

páná Bogá kuſząc vdáwáią w niebieśpieczeńs-

two/ y w vpadek iáki ſzkárádny. Owo wſzyſcy/

którzy źle vfáią pánu Bogu/ y czáſu ſweg ͦ nieſzczę-

śćia v inſzych Bogów/ którym vfáią/ wſpomo-

żenia ſzukáią.

Przeſtępce Przykazánia piérwſzégo.

Wtóré Przykazánié.

10:

Nie będźieſz brał Imięnia Páná Bo-

11:

gá twego nádáremność.

Czego zábrania.

12:

Tym przykazániém Pan vſtá á ięzyk náſz króći/

13:

á iárzmo ſwé ná nié kłádźie: áby człowiek nie ty-

14:

lo ſercem ále y vſty páná wyznawał/ gdyż we-

15:

dług nauky pogáńſkiég ͦ Doktorá ſerce vſpráwied-

16:

liwienie/ á vſtá zbáwienie przed páne odnoſzą.

Ad Roma. 10

17:

iż vſtá pewnym poſłem káżdego ſą/ (gdyż z okfi-

18:

tośći ſercá vſtá mówią: á ſkarb w ſercu zácho-

19:

wány/ vſtá ná iáſno odnoſzą.)

Mat: 12. Lu: 6.

pan piérwſzym

20:

przykazániém ſercá náſze k ſobie przywodząc/ W

21:

wtórym wnet wędzidłá vſtóm włóżył: áby to ię-

22:

zyk odnośił/ co w ſercu ma: á ſercá ſwego pew-

23:

nym vrzędownikiem był/ á poſłem nie omylnym.

strona: 51

ten wſpák idźie do ónégo

przeklęctwá: którym Pan zágroźił báłwochwal-

cóm/ obiecuiąc Pomſtę nád nimi záchowáć y

ſrogié karánié/ do trzećiégo y czwartégo poko-

lenia.

Exodi 20.

Aby záśię Imię iego w niwczym nie by-

ło v nas: żeby wzgárdá iemu nie roſłá między

námi rozumnym iego ſtworzenim: ábyſmy przez

tho duſze náſzéy nie zábijáli. gdyż błuźniérſtwo

Pan záwſze káráć ſrodze raczył/ któré przeciw

10:

Imięniu Bożému było: y ták mówi w zakónie:

Prouer: 6.

11:

Który będźię (!) bluźnił Imię Bożé/ niech vmrze.

Leuit: 24.

12:

Przeto nas Doktor pogáńſki S: Páweł przeſtrzé-

13:

ga mówiąc/ Nie záſmucayćie Duchá Bożégo: w

14:

którym wſzyſcy znáczni ieſteśćie/ áż do dniá od-

15:

kupienia:

Epheſ. 4.

wſzeláką gorzkość/ gniew/ zápálczy-

16:

wość/ wołánie/ bluźnienie/ niech precz będźie od

17:

was: gdyż tego Pan po tobie raczy. Oſtátecznie

18:

Pan zwiérzchnié obyczáie chce ſobie miéć: áby s-

19:

myſły/ któré od młodości ſkłonne ſą ku złośći/ Pá-

20:

ná Bogá wyznáwáli: á wtym onę ſummę zako-

21:

nu o miłośći Bożéy/ áby człowiek wypełnił:

Gne. 8.

Mi-

22:

łuy páná Bogá twego ze wſzyſtkiégo ſercá twe-

23:

go/ z duſze twéy/ ze wſzyſtkiégo vmyſłu twego/

24:

y ze wſzyſtkich śił twoich. Ktemuć wiodą to tro-

25:

ie przykazánié: któré człowiekowi Páná Bogá

26:

przed oczy kłádą.

strona: 53v

Niebyłoć potrzebá ſynóm/ y dźiatkóm/

roſkazowáć czynić to/ co z przyrodzenia powinni:

(bo iáko o wychowániu dźiatek rodźice przykazá-

nia niemáią/ á wżdy powinowáctwá ſwé przy-

rodzoné przećiwko nim czynią:

Czemu tho Przykazánié dáné.

tákći by y dźiatki

miáły śię rodźicóm záchowáć ále że Náturę ze-

pſowáną pan w dźiećiach przećiw rodźicóm wie-

dźieć raczył: przeto tym przykazániém przykróćić

ią chćiał: áby gdy rośćie śiłá/ y moc w ſynach y

10:

w dźiatkách/ oſłábiáłym rodźicóm ſwym w téy

11:

śile/ co piérwey mieli/ podpomożenié dawáli/ y

12:

vczćiwość czynili powinną.

Thimot. 1.

Spráwiedliwemu

13:

ábowiém zakón nie ieſt położon. By náturá ná-

14:

ſzá w téy mierze byłá ſpráwiedliwa/ iáko ieſt po-

15:

winna/ przebaczył by był Pan tego przykazánia:

16:

w którym y vczćiwość/ y w zeſzćiu dóbr ſzczę-

17:

śliwych/ y przyrodzonych/ rodzicóm kazał podpo-

18:

mágáć. A iżby to dźiatki rodźicóm z chući czyni-

19:

li/ przydał pan zapłátę/ mówiąc: Czyń to áby dłu-

20:

go żył ná świećié.

Eccleſ. 3.

Piſmo wykłáda/ który w vcz-

21:

ćiwośći Oycá y Mátkę ma/ będźié żył dług ͦ: rozu-

22:

miéyże ták wtym żywoćie cześnym/ iáko y wiecz-

23:

nym potym. Ma abowiém to przykazánié/ któré

24:

lutość á pobożność w ſobie zámyka/ obietnice y

25:

tutecznégo y wieczénégo żywotá.

i Timo. 4.

Záśię ma od pá-

26:

ná Bogá przeklęctwo cześné/ káżdy/ który będźié

strona: 54

Trzećiégo przykazánia.

złorzeczył mátce y oycu/ niech będźie zábit: iáko

ſam Pán roſkázáć raczył.

strona: 55v

Iáko gniéw

wedle Dawidá Proroká/ może być bez grzechu/

strona: 56

Piątego przykazánia.

(gdy złośćióm ludzkim śię gniewamy/ względem

krzywdy Bożey ták o Pánie Chryſtuśie czyta-

my/ że dla zátwárdzenia ſerc licemierniczych gnie-

wał śię pátrząc na nie będąc w Bóżnicy ich.

Mar. 3.

Ták

że y Páweł ś. do Koryntów/ obiecował śię w gro-

źie przyiácháć do nich/ dla wyſtępów ich.

i Cor. 4.

Nád to

Gálláty ſzalonémi názwał: ze odſtąpili Ewán-

yeliéy páná Chryſtuſowéy. Tu obácz gniéw bez

grzéchu/ gdy śię kto o krzywdę Bożą gniewa.

Gniéw bez grzéchu y mężobóyſtwo.

10:

Tákże y o mężobóyſtwié rozumiéy: Złe mężobóy-

11:

ſtwo/ któré pochodźi od ludźi/ ná ſpráwiedliwość

12:

niewyſádzonych: któré zowiémy Láćinſkim ięzy-

13:

kiem Priuátos homines: którzy z zuchwálſtwá á

14:

pijańſtwá z vporu/ zábijáyą/ dla ſwéy iákiéy krzy-

15:

wdy/ któréy práwem dóydź mogli: álbo ia Pánu

16:

Bogu poruczyć ku pomſzczeniu. Ale vrząd/ który

17:

ieſt ſługá ſpráwiedliwośći/ ten gdy dla wyſtępu

18:

karze y zábija/ niegrzeſzy: bo Bożym ſługą ieſt/ ná

19:

pomſtę złych wyſádzony/ którému to ſrogo ros-

20:

kazano/ áby złych nieżywił ná świećie/ áby nie-

21:

dármo mieczá nośił.

Rom. 13.

Ták Moyżeſz iż był vrzęd-

22:

nikiem Bożym/ mśćił śię nád żydy krzywdy bo-

23:

żéy/ zábijáiąc wſzyſtki báłwochwalce/ od màłego

24:

do wielkiego:

Exodi 32. Exodi 22.

Ták iż iednego dniá ſynowie Lé-

25:

wi/ ná Moyzeſzowé roſkazánié zábili trzydźie-

26:

śći y trzy tyśiące ludu.

strona: 58v

Wierzym że ón nas niedopuśći w pokuſy

nieznośne: y wtym vpaść nam nieda/ zá łáſká-

wą pomocą ſwą: przez którą łáſkę ieſteſmy wſzy-

ſcy zbáwieni?

Ephe: 2.

MISTRZ. Szóſte wlicz-

bie/ á ná wtórey tablicy trzećie/ ták śię ma.

Szóſte Przykazánié.

Nie będźieſz cudzołożył

A nátychmiaſt potym Pan ćieleſną pomſtę ná

Cudzołożniki położył: gdy roſkazał (maſz Leuit:

10:

20) który by człowiek z cudzołożył z żoną bliźnie-

11:

go ſwego/ á vczynkiem to popełnił niechay oboie

12:

będą zábitych/ y cudzołożnik y cudzołóżnicá.

Kaźń zá cudzołoſtwo.

A iż

13:

by inákſzéy pomſty Bożey/ okróm téy ćieleſney/

14:

niemiáło być tákiém ludźióm/ łacwie obáczyſz:

15:

Przeklęty (powiáda Moyzeſz) który będźie ſpał z-

16:

małżonką bliźniégo ſwego: które przeklęctwo nie

17:

tylo ná ćiáło/ ále y ná duſzę byc rozumiéy. Tu te

18:

dy Pan podćiwośći nas vczy:

Deute. 27.

zébyſmy bez zmá-

19:

zy przed Pánem byli/ á bliźniego wniczym nie

20:

obrażáli: Zoná ábowiém káżdego mężá/ ták mu

21:

złączona ieſt ſłowem/ á práwem Bożym:

Zoná z Mężem iedno.

że nie

22:

roźdźielny żywot ieſt y ma być między nimi zá-

strona: 59

Szóſtego przykazánia.

chowány:

strona: 61

Wſzyſtkim

to czyniącym cześć ieſt w ieźierze śiárkowégo o-

gniá pałáiącégo: co ich ieſt śmierć wtóra.

Apoca. 2. 9. et 20.

Otóż

iuż rozumiéy ná co Páweł tho mówił/ á kthóré

wyſtępy ćieleſnośćią názywał. bo iż Pan Bóg

w nas czyſtość/ y ochędożność duſzną y ćieleſną

miłuie: w żadnym plugáſtwie káżdégo grzéchu

niechćiał by nas miéć. Otym Małżeńſtwie wię-

céy vſłyſzyſz: gdy będźiem o świątośćiách kośćiel-

10:

nych mówić. VCZEN. Iużem wyrozu-

11:

miał wykład teg ͦ przykazánia: o dálſzé pytam.

12:

MISTRZ. śiódmé przykazánié w liczbie/

13:

á ná wtóréy tablicy/ która obrząd opiſuie ku bli-

14:

źniemu/ czwarté tákié ieſt.

15:

Nie krádni.

Siódmé przykázánie co chce mieć.

16:

Tu Pan bliźniég ͦ w rzeczach y w máiętnośći ie-

17:

go nie każe ſzkodźić: y w owſzem dał był ten obrzą-

18:

dek/ á iáko by Státut/ ſtárym: Ieſlić złodźiéy v-

19:

krádnie wołu/ á zábije go/ tákże y owce zábije/ ál-

20:

bo przeda:

Exo: 22.

pięć wołów zá iednego/ á cztéry owce

21:

zá iednę zábitą wróći. Ieſli niebędźie miał czym

22:

zápłáćić/ záprzeday go: ieſli żywo v niego záſtá-

23:

nieſz/ coć vkradł/ dwoiákoć niech odda: á ieſli go

24:

w nocy zábijeſz w ten czás/ kiedyć śię kopa pod

25:

twóy dóm/ woleneś: ieſli po ſłońcu wſchodu to v-

26:

czyniſz/ mężobóycáś ieſt pánu Bogu/

strona: 63v

Słuſznie pan Bóg

to vczynić raczył: áby zá pracą ſwą co zá póćie

chę mieli: iż dobrowolnie niedawáli zapłáty im/

pod pożyczánych rzeczy brániém ták zapłátę vz-

náli: y tym pan Bóg nágrodźić raczył pracą ży-

dóm/ któréy óni dobrowolnie nágrádzáć niechćie-

li. Pan to vczynił/ áby śię zgodźił z roſkazániém

ſwym: Nie zátrzymaway płacéy robotnikowi

twemu do zaránia:

Leuit. 19.

Zydowie záśię tym nie wy-

10:

ſtąpili: choć teg ͦ vmyſłu niemieli/ áby zapłátę brá-

11:

li zá pracą ſwą. Bo iż bráli nád okrutniki ſwemi

12:

zwyćięſtwo/ ſłuſzna rzecz/ áby ie byli złupili iuż

13:

nie iáko Pány/ ále iáko ołdowniki á niewolniki

14:

ſwé. Zwalczył tedy Pan zá nimi Egypt/ bárzo

15:

ſrogo przez Moyzeſzá plagámi ſrogimi: óni zá-

16:

śię iáko zwyćiężce/ ćieſzyli śię z łupy Egyptſkimi:

17:

przyſzło do tego páńſkié przykazánié/ zákazánié

18:

niebyło: á przeto niec w tym nie wyſtąpili: Otóż o-

19:

bácz/ że pan przećiwko ſwému roſkazániu nic nie

20:

vczynił przećiwnégo: á ſpráwiedliwie czynił/ co-

21:

kolwiek czynił. VCZEN. A óſmé przy-

22:

kazánié iákie ieſt/ proſzę ćię? MISTRZ.

23:

Oſmé Przykazánié.

strona: 64

óſmego przykazánia.

Nie móẃ przećiwko bliźniému twemu

świádectwá fałſzywégo.

strona: 65v

Wtym pocz-

ćie Abram ieſt/ iż głód go do tego przypędźił:

Gene: 20.

á-

strona: 66

óſmego przykazánia

by do cudzéy źiemie ſzedł: żonę głádką máiąc/ bał

śię by go dla niéy nie zábito: á ták chcąc zácho-

wáć żywot ſwóy: śioſtrą ią ſobie názywał. Po-

trzebá tedy wymawiáłá ie od grzéchu: bo nie v-

myſłem złym/ áby ſzkodźić kogo mieli to czynili:

ále żeby ſwóy żywot záchowáli y bliżniég ͦ. Trze-

ćié zową krotochwilné: któré wten czás grzéchu

niema/ kiedy bez ſzkody bliźniégo/ á ku vweſele-

niu bywa powiádáné:

Kłamſtwo krotochéwilne

iáko czytamy o Ioátánié.

Iudicum. 9.

10:

Gdy byli żydowié wybráli/ zá królá Abimelecha

11:

Syná Ierobóálowégo opuśćiwſzy y wybiwſzy

12:

naród Gedeonów/ dla wyſtępu iego pan Bóg

13:

to ná naród iego był dopuśćił: Syn Gedeonów

14:

Ioátán vkázował przez śmieſzné/ ácz fáłſzywe

15:

podobieńſtwo: że źle vczynili żydowie/ że opuśći-

16:

li dóm Gedeonów/ iż zábili śiedmdźieśiąt Sy-

17:

nów iego. Podobieńſtwo było: że drwá/ chćiáły

18:

ſobie królá wybráć/ y mówiły do Oliwy: áby nád

19:

nimi królowáłá: niechćiáłá: ſzli do figi/ chćiáły ią

20:

królem mieć: niechćiáłá. tákże niegrzeſzył tym Io-

21:

átán/ ácz nie grzeczy mówił: bo nikomu tym ſzko-

22:

dźić nie chćiał: y owſzem/ ku dobréy rzeczy ie ná-

23:

wodźił: złéy áby żáłowáli/ vpominał: Rozumiéy

24:

że iuż iáko o Abrámie maſz trzymáć. VCZEN

25:

Widzę że potrzebá go wymawia z grzéchu: iuż

26:

dokonay wykłádu oſtátká przykazánia.

strona: 68

MISTRZ. Gdyż mię ták vśilnie vży-

strona: 68v

O Kredźie

waſz w to: z proſtoty ſwéy będę to czynił: iáko

bych co nabliżéy mogł przyſtąpić do náuki Apo-

ſtolſkiéy/ y wykłádu iey: ieſliże by co niedołożóno

było/ w wykłádźie w moim: będźieſz śię v vczeń-

ſzych bádał. VCZEN. Bez ſzyrokich za-

mów pytam ćiebie: Przécz Kredo ſkłádem álbo

vkazániém włáſnym Apoſtolſkim zową: gdyż go

w piſmie iáſnie wyráżonégo niemamy: á wedle

rozdźiałów nam poddánych/ tego ich wyznánia

10:

wſzyſtkich Apoſtołów imioná/ wtym ſkłádźie z

11:

oſobná widźimy: gdyż wſzyſtkich Apoſtołów pi-

12:

ſmá nie mamy. Skądże to tedy ieſt/ iż káżdégo z

13:

oſobná imię do káżdégo członku przypiſáné ieſt?

14:

MISTRZ. Acz to dobrze wiem: że pi-

15:

ſmá Apoſtołów niektórych nie mamy/ któré do

16:

tych członków/ o których zmiánkę maſz/ przykłá-

17:

damy: ále żebyś wtym wątpić miał/ áby ináczéy

18:

miáło być/ nie rádzęć. Bo wſzyſcy ſtárożytnie

19:

ták trzymáli/ y nam trzymáć to podáli: że to-by-

20:

ło Háſło wſzyſtkich Apoſtołów Chryſtuſowych

21:

którym śię ſzczyćili od pogánów/ y fáłſzywych

22:

proroków: tákże od ordy złych á kłamliwych Apo-

23:

ſtołów. A żeby temu wyrozumiał lepiéy/ wyło-

24:

żęć to krótko.

strona: 71

Spráwy Bożé od nas iáko dále-

kie/ ták y ſkryte ſą: nierozumu náſzeg ͦ ále wedle po-

wieśći páná Chryſtuſowéy obiáwienia Bożego

potrzebuią.

Mat: 11.

Wiárá tedy náſzá nieſádźi śię ná téy proſtéy (?)

powieśći ták bárzo/ ácz iéy potrzebuie:

Wiárá ná czym śiedźi y w czym rózna od Hiſtoryéy.

ále ná wielkich táiemnicach/ ktorá tá powieść w

ſobie záwięzuie. Bo nie doſyć ná tym wierzyć po-

wieśći pewnéy piſánéy/ iż tak ieſt álbo było: (co

śię w niéy zámyka) ále znać iáko ieſt/ y iáko by-

10:

ło/ a iáko to być mogło/ y podźiś być może: co

11:

hiſtoria powiáda/ tu rozum ſzwánkuie: Wiáry

12:

potrzebá. Nievznánie tedy hiſtoryéy (któréy śię

13:

y Czárći boią) ále vfánié y prawdźiwa Wiárá

14:

táiemnych hiſtoryéy téy/ tá nam ieſt potrzebna.

Iaco: 2.

15:

Tym człowiek wierny żyć ma: tym táiemnicóm

16:

wierząc ſzańcuiemy śię do páná Bogá:

Aba: 2.

á to zá-

17:

tym záléceniém:

Ephe: 4.

iż iáko ich dálece nie rozumiémy/

18:

ták im pewniéy á mocniéy wierzymy/ nie z dowo-

19:

du którégo: iedno z óbiáwienia ſłowá Bożégo/

20:

którému mocnie vfamy. A przeto tedy w téy hi-

21:

ſtoryéy dwoiáki obrządek wierzenia ieſt opiſány:

Dwoiáki ſpoſób wierzenia.

22:

Wierzyć iż Bóg ieſt Oćiec/ Syn/ y Duch świę-

23:

ty/ y co o nich powiáda piſmo iáwnie rzeczy być

24:

prawdźiwé: iáko gdy by mi powiádano o Kró-

25:

lu/ ſzátánie/ piekle/ y o inſzych rzeczach mnie wiá-

26:

domych.

strona: 73v

Pátrz co Dawid na wielu mieśc

mówi: Wielmożny ieſt pan: Názbyt chwálebny:

Pſa: 144. 149. et 46.

Mądrośći iego końcá niémáſz: liczby niemáſz: bez

końcá miłośierdźie iego/ od narodu do narodu.

Słuchay záśię/ co do Iobá mówi Zofár Náámili-

tes:

Iob: 11.

Czy ty maſz wſzechmogąceg ͦ náleść? wyżſzyć

ieſt/ á niż niebo: cóż będźieſz czynił/ ná źiemi go ſzu-

káć będźieſz? dłużſzy ieſt/ á niż źiemiá: iákóż go wy-

rozumiéſz? głębſzy ieſt/ niż piekło: ſzyrſzy/ niż mo-

10:

rze. Otóż ieſt pan Bóg wielki/ zwyćiężaiąc wſzy-

11:

ſtkę vmieiętność náſzę. Iużżé tedy rozumiéy: iáko

12:

w tego páná wierzyć maſz/ y to ſłowo rozumieć/

Iob: 36.

13:

Wierzę w Bogá.

Suá piérwſzego artikułu.

14:

Wykłádu tá ſummá ieſt. Wierzę być iednego

15:

Bogá ẃſzechmogącego: który mnie/ y wſzyſtko

16:

ſtworzenie z niſzczego ſtworzył ſłowem ſwym:

17:

który wſzyſtko rządźi y chowa: w ſámym vfánie

18:

y nádźieiá moiá: ón/ co ráczy/ wſzyſtko czyni ſe-

19:

mną: z ſwéy obietnice oycowſkiéy wyſłuchawa

20:

prośby moie/ y pożywienie dáie: y dla Syná ſwé-

21:

go żywot wieczny obiecuie. S tą Wiárą odpą-

22:

dzam od śiebie ſzátáná/ báłwochwálſtwo/ náu-

23:

ki czárnokśięſkie/ niedowiárſtwo: gdyż wierzę ie-

24:

go Oycem moim wſzechmogącym. Zátym/ w

25:

żadnym człowieku vfánia niepokłádam:

strona: 75v

żadna rzecz niedy od wiádómośći y oblicznośći

strona: 76

Wiáry Chrześćiáńſkiéy.

iego ſkryta niebyłá (gdyż wſzyſtki rzeczy niniey-

ſzé ſą záwżdy przed oblicznością ieg ͦ) żadna rzecz

okróm wiadomośći/ mocy iego nieſtáłá śię/ áni

być może.

V Bogá wſzytkié rzeczy iáko ninieyſzé

ten tedy z niſzczego okróm pracéy/ y o-

króm trudnośći/ ſámym chceniém wſzyſtko ſtwo-

rzył: gdyż przez tego mógł być: ponieważ żadnego

wſpomożenia niepotrzebuie. Abowiém áni An-

yół/ áni człowiek/ áni niebo y źiemiá/ y wſzyſtko

ſtworzenie nic zá to niemogą przydáć pánu Bo-

10:

gu: którym ón ſam vżycza tego wſzyſtkiego: czym

11:

ſam/ á z dobroći iego wſzyſtko żywie/ y ieſt. To

12:

wſzyćko przez ſłowo ſwé/ to ieſt Syná ſwego/ ra-

13:

czył vczynić y ſtworzyć: iáko piſmo opowiáda:

14:

Słowom Bożym niebá vmocnioné ſą: wſzyſtki

15:

rzeczy przezeń śię ſtáły: okróm niego nic śię nie

16:

ſtáło:

Pſal: 23.

w którym wſzytkie rzeczy żywą/ ruſzáią śię

17:

y ſam/ rządząc wſzyſtko ſłowem mocy ſwoiéy:

18:

przez śię wſzytko zátrzymawáiąc/ broniąc/ y pra-

19:

cą o wſzyſtkim ſtworzeniu máiąc:

Acto: 17. Hobrac: 1. Collo: 1.

grzechy á zło-

20:

ścią śię hydząc/ wedle piſmá: Abowiém ty pánie

21:

Boże ieſteś/ który śię hydźiſz złośćią: y maſz w

22:

nienawiśći grzéch y grzéſznégo. Cześć y chwałá

23:

tedy pánu Bogu ma być od nas ná wieki:

Pſal: 5.

który

24:

to nam ókazał/ co dla nas vczynić raczył: á z błę-

25:

dów nas wyrwawſzy/ dał tę znáiómosć: żeſmy

26:

vználi iego wielomożność/ moc/ y dobroć/ mą-

strona: 76v

Piérwſzy członek

drość/ y opátrzność we wſzyſtkich rzeczach od

śiebie ſtworzonych:

strona: 78v

Stróżem y wódzem był

Anyół Boży Ludowi Izráelſkiemu. Czáſu káźni

Bożéy w Egipćie: áby żadna przykra rzecz ich nie

dolégáłá/ iáſnie broniąc ich od Pháráoná y od

zaſtępów iego:

Exo: 14.

tákże maſz w kśięgách Geneſis:

gdy Iákub błogoſłáwił Synom Iozephowym/

Ephráionowi y Mánáſeſſowi/ iáſnie wyznáł

przed pánem Bogiem: że Anyół Boży wyrywał

iego ze wſzyſtkich rzeczy złych:

Gene: 48.Dan: 3.

tákże v Dánielá

10:

Proroká maſz: gdźie Anyół Boży w piecu ogni-

11:

ſtym był ſtróżem trzech żydowinów: któré tám

12:

było wrzucono dla tego: że báłwaná Nabucho-

13:

donozoroweg ͦ niechćieli chwálić/ y przed nim pá-

14:

dáć. Anyół Boży hámował Báláámá od złorze-

15:

czenia ludu Izráelſkiemu: tákże Agár hámo-

16:

wał:

Gene: 16.

áby byłá poſłuſzna pániéy ſwéy. To znáć

17:

dáło piſmo: iż y od złych rzeczy hámuią Anyoło-

18:

wie: tákże y Tobiaſzá od pożárćia rybiego obro-

19:

nił: Piotrá ápoſtołá z ćiemnice Herodowéy wy-

20:

báwił.

Tob: 8. et 12 Acto: 12.

A krótko śię z tego wypráwiáiąc/ piſmá

21:

wiele do tego nie przywodząc/ z ſámeg ͦ páná Ch-

22:

ryſtuſá ſłów to obáczyć możemy:

Mat: 18.

strona: 81

Wiáry Chrześćiáńſkiéy.

Wtóry członek Wiáry

Chrześćiáńſkiéy.

VCZEN.

Iużem tę piérwſzą część Kredá wyrozumiał:

wtórą o Synie Bożym iuż czás począć: pytam

ćię/ iáko to mam rozumieć?

Wierzę w Iézu Chryſtá Syná iego

iedynego/ Páná náſzego.

MISTRZ.

10:

Iákom ćię náprzodku vczył/ ták y teraz powta-

11:

rzam: że Pan Chryſtus właſny cél ieſt Wiáry

12:

náſzéy: kto około niego ſzwánkuie/ ná wſzyſtkim

13:

zbáwieniu ſzwánkuie:

P. Chryſtus cél wiáry.

bo kto niezna Syná/ oy

14:

cá niezna do którég ͦ Oyca niemoże żaden przydź/

15:

iedno przez Syná.

Ioan: 14.

Przeto Prorok mówi: Wyſze-

16:

dłeś/ miły Pánie/ ná zbáwienié ludu twego/ ná

17:

zbáwienie z Meſyaſzem twoim.

Abacuc 1.

A to w ten czás

18:

vczynił: kiedy przez ręce Syná ſwego wykonał

19:

zbáwienie ludzkie. Y dla tego Iezus ieſt mu imię

20:

dáno: któré wykłáda śię zbáwićiel/ z boſkiego wy-

21:

roku: przyczyná: ábyſmy wſzyſtko vfánie o zbá-

22:

wieniu w nim pokłádáli.

Iezus iáko śię wykłáda. Matt: 1.

strona: 83v

O trzecim członku

Trzeći członek

Wiáry Chrześćiáńſkiéy.

VCZEN.

Wybaczyłem ſtátecznie początek tego wtórégo

rozdźiału Kredá: proſzę ćię/ áby káżdy członek z-

oſobná zá nauką twoią mogł bych wyrozumieć.

Iákóż tedy wykład odnoſzą ty ſłowá?

który śię począł/ Albo/ Który poczęty

ieſt z Duchá świętégo/ Národźił śię z

10:

Máryéy dźiewice.

11:

MISTRZ.

12:

Ponieważ żeſmy grunt záłożyłi (!) práwéy ná-

13:

ſzéy Wiáry powſzechnéy Chrześćiáńſkiéy: który

14:

był/ że wierzymy w Iezu Chryſtá ſyná Bożego:

Grunt Wiáry Chrześćiáńſkiéy.

15:

godźi śię nam wiedźieć/ iákim ſpoſobem przyſzły

16:

te áż do wiádomośći náſzéy ták nieogarnioné y

17:

niewymówioné/ tudźież y ſkryte páńſkie táiemni-

18:

ce: co Pan Bóg z łáſki ſwéy zá cudá raczył nam

19:

okázáć/ złość naſzę tłumiąc á głádząc.

Táiemnic Bożych przez Duchá Bożégo żaden nie wie.

strona: 86

Z Oycem iedno ieſtem: We mnie O-

ćiec/ á ia w nim: tu iáko Bóg mówi z ſtrony Bo-

ſkiéy nátury: który iednéy iſtoty y nátury z oycem

będąc/ od niego nieroźdźielnym/ ále znim wie-

cznym á iedynym Bogiem ieſt. Záśię ku człowie-

czéy náturze ty ſpráwy zależą/ y rozmowy: Gdy

śię mnieyſzym czyni/ niż Oćiec: Iż chwały ſwo-

iéy nieſzukał/ ále ią ná Oycá odwoływał:

Ioan: 14. Ioan: 8.

który

śię iéy mśćić miał. Téż gdy powiedźiał/ Ze o dniu

10:

ſądnym nie wiedźiał: Woléy ſwéy nieczynił: Sa

11:

od śiebie niemówił:

Mat: 13: Ioan. 8.

Iż go widźiano y dotykano

12:

śię ćiáłá iego: Gdy płákał/ pośćił/ prágnął/ łák-

13:

nął/ poćił śię:

Lucę: 19.

Gdy śię modlił krwáwym potem/

14:

był pogębkowan:

Lucę: 4.

gdy náuczał/ gdy vkrzyżowan

15:

był: y wſzyſtki inſze vniżoné ſpráwy iego/ te ná

16:

ſámé człowieczeńſtwo przynależą.

Lucę. 22.

Wtéy klubie

17:

rozumiéy być ty ſłowá iego y ſpráwy. Tákże ro-

18:

zumiéy ono/ co v S. Páwła maſz: co onim/ y ie-

19:

go króleſtwie piſano:

i Corin: 15.

Iż po dniu ſądnym wſzy-

20:

ſtko to króleſtwo y we wſzyſtkim moc/ którą O-

21:

ćiec mu poddał/ będźie poddáné záśię w moc Oy-

22:

cowſką/ y ſam Syn będźie onemu poſłuſzny: kto-

23:

ry mu wſzyſtki rzeczy w moc dał: áby pan Bóg

24:

był wſzyſtko we wſzyſtkim. Tu nie o któleſtwié

25:

Syná Bożégo mówi/ iáko Bogá (Abowiém iá-

26:

ko Bóg/ ieſt iednéy iſtnośći z Oycem/ w mocy

strona: 86v

O trzećim członku

równy/ w niwczym niemoże być od Oycá v-

mnieyſzony/ áni rozdźielony.

strona: 86v

O czwartym członku

Czwarty członek wiá-

ry Chrześćiáńſkey.

VCZEN.

A to dla czego wyznawam?

Vmęczon pod Pońſkim Piłatem/ v-

krzyżowan/ vmárł/ y pogrze-

bion.

MISTRZ.

Wyznáwaſz to dla pożytków/ któré ſtąd mieć

10:

możeſz: któré w piſmie maſz v Páwłá S. Vmárł/

11:

powiáda Páweł/ dla grzéchów náſzych: śinoś-

12:

ćiámi ieg ͦ vzdrowieni ieſteſmy

Roman: 4. Eſai: 51. Roma: 8.

A ná oſtátek máſz

13:

tu obáczyć/ czego S. Paweł dokłáda: Właſnemu

14:

Synowi ſwemu nie przepuśćił: ále go zá nas

15:

wydał: á ſtym wſzyſtko nam dał. Któż będźie

16:

przećiwnikiem wybránym Bożym? pan Bóg v-

17:

ſpráwiedliwia: któż potępić może? Chryſtus Ie-

18:

zus ieſt: który vmárł/ y tenże wſtał od vmárłych/

19:

ieſt ná práwicy Bożéy: y ten przyczynia śię zá ná-

20:

mi. Gdy tedy wierzyſz vmárłego/ przećiwiaſz śie

21:

błędu Tureckiemu á náuce Máchometowéy:

strona: 90v

Przez ćirpliwość ſpieſzmy śie/ do bo-

iu nam náznáczonégo/ pilnie pátrząc ná doſko-

strona: 91

Wiáry chrześćiáńſkiéy.

náłégo ſprawcę Wiáry náſzéy Iezuſá: który w-

żiąwſzy przedśię ono weſele/ ćierpliwie krzyż od-

nośił: y wſzyſtko poháńbienié ſwé lekce ſobie wa-

żył.

Romano: 15.

Y ná drugim mieścu: Przez ćirpliwość y po-

ćiechę piſmá miéymy dobrą nádźieię.

Páná Chryſtá poſłuſzeńſtwo.

Naydźieſz

ieſzcze v Páná ná krzyżu wielkie poſłuſzeńſtwo:

dla którégo poſłuſzeńſtwá/ iáko Páweł ś. nas v-

czy/ wielé śię ſtało ſpráwiedliwych ludźi. Gdy te-

dy nám ękę (!) tego Páná pátrzyć będźieſz/ wſzyſtki

10:

cnoty w niéy náydźieſz: wſzyſtki cnotliwé przy-

11:

kłády. tylo śię o to ſtáray: áby to w ſobie vczuł/

12:

do czego Pan tobie drogę podaie: tedy ćię nie zá-

13:

wiédźie pokuſá/ nie vwiedźie świát/ nie zwyćię-

14:

ży ćiało. VCZEN. Iákóż mam rozu-

15:

miéć/ gdy mówię: Cirpiał pod Pońtſkim Piła-

16:

tem:

Cirpienie paná Chryſta co

tyléż onę ćirpliwość krzyżową rozumiéć

17:

mam: czy wſzyſtki dolegliwośći/ któré ćirpiał ná

18:

świećie? MISTRZ. Rozumieiąć tu nie-

19:

którzy wſzyſtki dolegliwośći Chryſtuſowé: któré

20:

nietylo ná ćiele/ ále y ná duſzy ćirpiał/ o których

21:

ſam powiádał:

Mat 26.

Duſzá moiá ſmutna ieſt.

Lucę: 22.

dla któ-

22:

régo ſmutku Ewanyeliſtá Lukaſz powiáda: Iż

23:

nań fráſunek śmiertelny przyſzedł/ y poćił śię kr-

24:

wáwym potem/ ták bárzo: iż krople potu iego

25:

pádáły ná źiemię. Aleć to wolno rozumiéc/ iáko

26:

chceſz: możeſz rozumiéć y o męce ćieleſnéy: którą

strona: 91v

O czwartym członku

ná wſzyſtkim ćiele ćirpiáł: y o fráſunkach á dole-

gliwośćiach duſznych iego: od których ón prózen

niebył.

strona: 93

Nieſtąpił tedy tám/ kędy byli Káim/ Pháráo/

Iudaſz/ Heród/ y inſzy zátráceni: ále tám/ gdźie

byli Adam/ Noe/ Abram/ Izáák/ Iakób/ Dawid/

Do którégo Piekłá Pan Chryſtus ſtąpił.

strona: 93v

O piątym członku

y inſzy ná drodze zbáwiennéy: którzy práwą Wiá-

rę y Nadźieię pokłádáli w nim ſámym: iż miał ie

tam wprowadźić mocą y zaſługámi á doſyć vczy-

nienim ſwoim: do czeg ͦ óni świętobliwośćią ſwą

przyść niemogli/ to ieſt/ do króleſtwá niebieſkieg ͦ.

ácz tám byli: gdźie śię im dobrze dźiało ná mieścu

odpoczynienia ſobie zgotowáneg ͦ. Rozumiem ći/

żeć dźiśieyſzych czáſów wiele ich ieſt: którzy temu

wiáry nie dáią:

Błąd nowych Ewányelików o tȳ Artykule.

áby Chryſtus miał ſtąpić do pie-

10:

kłów: áby téż y Oycowie święći mieli być w piekielnym zátrzymániu:

11:

??? y wolą opáczyć wykład

12:

członku tego/ álbo go y odſtąpić: á niż ná táki wy-

13:

kład zezwolić. Wykłádáią drudzy miáſto tego

14:

textu ſtąpił do piekłów: włoćón do grobu/ grob

15:

miáſto piekłá rozumieiąc: ále ia nic nie pátrząc

16:

ná nowé głowy y rozumy/ táki wykład opowiá-

17:

dam: o iákim wiedźieli ſtárzy á święći ludźie: któ-

18:

rzy to mocnie twierdźili/ y gruntownie wierzyli:

19:

że Chryſtus ſtąpił do piekłów: áby ony wybáwił:

20:

którzy nie dla wyſtępów tyle/ ále dla powino-

21:

wáctwá śmierći y grzéchu tám być muśieli: Ták

22:

vczy Origenes Rom: cap: 5: et contra Euſebium lib:

23:

2. Auguſtinus ad Dardanum epi: 57: Ambroſius de

24:

Fide lib: 3. cap: 3: Irenaaus aduerſus Haereſes Va-

25:

lentini lib: 5 in fine: Baſilius in Pſal: 48. y potych in-

26:

ſzych wiele: któréby tu długo wſpomináć.

strona: 96

Abo-

wiém y ći ſámi/ którzy inácéy wykładáią/ ták z ná-

mi pirwéy wierzyli: a odſzczepiwſzy śię od nas

nowy wykład z mozgu ſwego naleźli: o którym

ſtárzy Doktorowie nieſłyſzeli/ áni o nim wiedźie-

li. A przeto vgruntowawſzy ná tym Wiárę ſwo-

ię pytam: á to iáko rozumiéć mam.

Trzećiégo dniá powſtał od

vmárłych.

10:

MISTRZ.

11:

Páweł ś. nadobnie to wykłada y krótko/ ták mó/

12:

wiąc: Chryſtus ćiérpiáł ieſt dla grzéchów/ dla ná-

13:

ſzych: á zmartwywſtał dla vſpráwiedliwienia

14:

náſzego:

Roma: 6.

abyſmy byli vſpráwiedliwieni w Wie-

15:

rze/ y pokóy ku pánu Bogu mieli: to ieſt ábyſmy

16:

vmárli grzéchu/ á żyli pánu Bogu. ſtał śię Pan

17:

Chryſtus zmartwywſtániem ſwym/ naſzą po-

18:

ćiechą: iż to śmiertelné ćiáło náſzé z prochu y z źie-

19:

me (!) ma być w zbudzoné. Abowiem ieſli Chryſtus

20:

z martwy wſtał/ y my powſtániemy:

i Cori: 19.

á iż Chry-

21:

ſtus zmartwy wſtał/ iáſna rzecz ieſt ze wſzyſtkié-

22:

go piſmá ták ſtárego/ iáko y nowégo zakónu.

23:

Ale rzeczy iáſnych dowodźić zpiſmá nic inſzeg ͦ nie

24:

ieſt/ iedno czás prózno trawić.

strona: 98

Abowiem wſtąpiwſzy

Pan ná wyſokość niebieſką/

Pożytki w Niebo wſtąpienia Páná Chryſtuſá.

nam Duchá S. po-

strona: 98v

O ſzóſtym członku

ſłał: który ſercá náſzé oświéćił: y dla tego do zwo-

lenników ſwoich mówić raczył: Ieſliż ia niepóy-

dę/ Duch poćieſzyćiél nieprzyydźie do was: ále ie-

ſli póydę/ ześle g ͦ wam.

Ioan: 16.

A gdy przydźie/ ten będźie

karał świát z grzéchu/ z ſpráwiedliwośći/ y z ſą-

du: ten was náuczy wſzyſtkiey prawdy: y przyſzłé

rzeczy będźie wam opowiádał. Drugi pożytek

wſtąpienia iego nam vczyniony ieſt ten:

Wtóry pożytek.

áby nam

mieśce zgotował: byſmy wſyſey wierni ieg ͦ tám

10:

byli/ gdźie ón ieſt: ták abowiém mówił do zwole

11:

ników/ á w oſobie zwolenników do nas wſzyſt-

12:

kich:

Ioan: 14.

Idę gotowáć wam mieścá: á ieſliż poydę y

13:

zgotuię wam mieśce; drugi raz przyydę/ y wezmę

14:

was do śiebie: abyśćie y wy tám byli/ gdźiem ia

15:

ieſt. Trzeći pożytek: abyſmy poćiechę mieli: że

16:

ón przez ſwe wniebowſtąpienie/ przodkiem Oy-

17:

cá ſwego iáſnie nam oznaymił:

Trzeći pożytek.

także y ſam śiebie

18:

vwielbił/ y iáſnym vczynił przed wſzyſtkim świá-

19:

tem:

Ioan: 17.

dał nam znác/ co była zá chwała Oycá iego/

20:

y onego ſámego co zá dobrodźieyſtwo iego prze-

21:

ćiwko nam: iż tháiemnice Oycowſkie oznaymił

22:

nam/ y ſam śię vwielbił w nas. Ták ſam o tym

23:

mówi: Teraz do ćiebie idę/ y to mówię ná świe-

24:

ćie: áby mieli weſele moie wypełnioné w nichże

25:

ſámych.

Ioan: 17.

strona: 101

Bo widzę/ że prawdźiwą w ſobie zámyka

náukę około wſzechmocnośći Paná Chryſtuſo-

wéy: widzę/ że w tym członku nietrzebá Philozo-

fiéy ſłucháć/ iedno ſłowá Bożégo. Miáłem ia tę

Wiąrę piérwéy: iż rázem y w niebie/ y ná świe-

ćie bytnośćią ćiáła ſwég ͦ niemógł być: ále widzę/

iż inácéy piſmo vczy: iáſnie widzę/ być ieg ͦ wſzech-

mogącym: iż kędy chce/ tám ieſt: y iáko chce/ ták w

ſzyſtko ſpráwuie. Bo ieſt Bóg y człowiek wſzyſt-

10:

ko nápełniáiąc: iákom śię z Páwłá świętégo teg ͦ

11:

náuczył.

12:

Siódmy członek Wiá-

13:

ry chrześćiáńſkiéy.

14:

Pytam ćię tedy dáléy: iáko to rozumieć mam/

15:

Stámtąd przyydźie ſądźić żywych/

16:

y martwych:

17:

MISTRZ.

18:

Ná vrząd królewſki należy ſąd: iaſna o tym rzecz

19:

z piſmá: Król/ który śiedźi ná ſądźie/ á czyni ſprá-

20:

wiedliwość/ roſpraſza wſzyſtko złé/ iednym wzro-

21:

kiem ſwoim

Prouer: 20.

strona: 103v

á ćiáło ich czeka w źiemi ſwégo w-

zbudzenia: y przeto niemáią ieſzcze doſkonáłégo

Błogoſłáwieńſtwá. ácz ich to nic nieobraża: bo-

śię ćieſzą przyſzłą nádźieią: iż máią gruntownie

wſpół y z ćiáły ſwémi vżywáć onéy chwały wie-

kuiſtéy. Pragną tedy záwżdy onégo poſpolitégo

ſądu: który zowiemy Vniuerſale iudicium:

Sąd poſpolity.

á to dla

doſkonáłégo Błogoſłáwieńſtwá ſwégo: áby ćiá-

łá ich w prochu będące/ tym rychléy do wiecznég ͦ

10:

błogoſłáwieńſtwá przyſzły. VCZEN.

11:

A ieſtże o tym piſmo: áby duſzá ſkoro po wyſzćiu

12:

z ćiáłá miáłá do Króleſtwá Bożégo iść?

13:

MISTRZ. A za niewieſz/ co Páweł

14:

S. vczy: ták powiáda: Zyſk to móy vmrzeć. Abo-

15:

wiém ieſli żyć w ćiele ten ieſt poźytek pracéy mo-

16:

iéy/ niewiem co ſobie obráć mam:

Phili: 1.

śćiśnionem ieſt

17:

ze dwu ſtrón: mam żądzą tę/ y chuć: abych był z

18:

ćiáłem rozwiązan/ y był z Pánem Chryſtuſem:

Po śmierći duſze do niebá idą.

19:

mi śię widźi/ rzecz bardzo lepſza: á trwáć w żywo-

20:

ćie ćieleſnym widzę/ iż téż potrzebna rzecz dla

21:

was. A widźiſz Páwłá: że wnet po rozwiązániu

22:

ćiáłá tego z duſzą/ bytność kłádźie z Chryſtuſem:

23:

á iż Chryſtus w niebieſkim Kroleſtwie ieſt: tedy

24:

nie indźiéy/ iedno tám z nim żyć prágnął Páweł.

25:

Także ná drugiém mieścu náucza do Koryntów:

26:

Póki ieſteſmy w ćiele/ pielgrzymuiemy od Páná.

ij Corin: 5.

strona: 106

Wiáry Chrześćiáńſkiéy.

Oſmy członek Wiáry

Chrześćiáńſkiey.

Powiédzże mi dáléy/ iáko to rozumieć mam/

Wierzę w Duchá świętégo?

To ieſt trzećia część Kredá.

MISTRZ.

Iuż wiéſz/ iż ſłowo Bożé ieſt Syn Boży: á

nieſłowo mówiące/ ále ſłowo rodzące: któré śię v-

ſtáwicznie rodźi w mądrośći Boſkiégo vmyſłu.

A przeto ták ieden mówi w wykłádźie teg ͦ człon-

10:

ku: (Verbum Dei eſt Filius Dei: ſicut verbum homi-

11:

nis eſt conceptio intellectus.

Thomas i copedio Theologię opuſculo ſexto i expoſitione Symboli.

Homo aut habet ver-

12:

bum mortuum aliquando: et hoc quando cogitat fa-

13:

cere aliquid, et voluntas illi faciedi no adeſt. quod in

14:

Deo non eſt: habet Deus ſecum voluntate, habet et a-

15:

morem. Sicut autem verbum Dei eſt Filius Dei: ita

16:

amor Dei eſt Spiritus Sanctus: et inde eſt quod tuc

17:

homo habet Spiritum Sanctum quando diligit De-

18:

um. Haec ille.) Maſz tedy wiedźieć/ iż żywé ieſt ſło-

19:

wo Boże: iáko Paweł S. vczy do żydów/ á ſkut-

20:

kiem wſzyſtko ſpráwuie. Wiédz też/ iż pan Bóg

21:

ſam śiebie miłuie: miłuie też y nas/ któré ſtworzył.

strona: 108v

W początku Bóg ſtworzył niebo y źiemię. gdy

Bogá ſłyſzyſz/ rozumiéy Bogá Oycá y Syná/ y

Duchá świętégo: á ten Bog o ſobie v Izáiaſzá

powiáda:

Gene: 1. Eſaię: 41

Ia ieſt piérwſzy/ ia ieſt oſtáteczny: prze-

demną Bóg niebył: po mnie bóg nie będźie. Co

áby śię iáſniéy okazáło/ w ſtworzeniu człowieká

obáczyć możeſz lepiéy. ták powiáda Moyzeſz/ iá-

ko Pan Bóg mówić raczył (iáko Pan mówi/ ieſt

tego wykład ná pocżątku kátechizmu.)

Gene: 1.

Vczyń-

10:

my człowieká ná podobieńſtwo náſzé: á to wi-

11:

dźiſz równą wſzyſtkich moc do ſtworzenia: nie

12:

mnieyſzy iede á drugi więtſzy: iedná to możność/

13:

iedná władza. A gdy iuż był ſtworzón człowiek/

14:

piſmo w ty ſłowá mówi: Stworzył pa Bóg czło-

15:

wieká z źiemie. A któryż to Pan Bóg z źiemie

16:

człowieká ſtworzył/ y dał iemu odedchnienié/ áby żył? nie inſzy/ iedno ón/ który mówił: Vczyńmy

17:

człowieká ná podobieńſtwo náſzé: nie inſzy/ ied-

18:

no ón/ który vgruntował źiemię: á ſpráwą mocy

19:

iego ieſt niebo: iáko Swięty Páweł vczy.

Hebrę: 1. Pſal: 44. Deute: 6.

20:

Chryſtus tedy Syn Bogá Oycá/ nie ieſt wtó-

21:

rym Bogiem po Oycu: áni Duch S. trzećim:

Hebrę: 4. Leuiti: 5.

22:

ále ſam iednym Bogiem y ónym iedynym z Oy-

23:

cem: iako piſmo powiáda.

Chryſtus nie ieſt drugim Bogiem/ áni Duch S. trzećim.

strona: 110v

Ták vczy Gribaldus trzech z o-

ſobná/ Oycá/ Syná/ y Duchá Swiętégo łącząc

nie inſzym ſpoſobem: iedno iáko troie ludźi od śie-

bie róznych: gdy káżdy z nich ma oſobną Iſność/

strona: 111

Wiáry chrześćiáńſkiéy.

álbo bytność ſwą: iáko byli/ Abráhám/ Izáák/ Ia-

kób: którzy/ ácz trzey rózni byli/ y bytnośćią/ y

káżdy ſwą oſobą: przedśię iednéy/ to ieſt/ człowie-

czey nátury byli: iednégo/ iż ták mam rzec czło-

wieczeńſtwá: vnum byli in natura humana. Tá-

kieć vnum między Oycem/ Synem/ y Duchem

świętym ten to wyżſzéy námienióny Kácérż po-

wiádał być/ kłádąc trzy Bogi/ iáko troie ludźi

od śiebié rózné/ y rozgrániczoné/ iednym Bos-

10:

twem tylo złączoné: iáko troie ludźi iedną nátu-

11:

rą człowieczą złączeni ſą/ lub od śiebie rózni.

12:

Nie mówił/ Iednym/ nierozdźielnym y rów-

13:

nym Boſtwem: iáko wſzyſtek Kośćiół Chrześći-

14:

áńſki prawdźiwy wſpuł z piſmém Swiętym v-

15:

czył/ y do tych czáſów vczy. Vczynił tedy ſobie

16:

trzech Bogów: gdy nábrawſzy Duchá onégo Ar-

17:

riuſzá/ Eunomiuſzá/ Eudoxiuſzá/ Pálládiuſzá/

18:

wołał/ y vczył: Trzey ſą/ trzey ſą/ nie ieden ieſt:

19:

trzech wyznawamy/ nie iednégo: y przeto rozgrá-

20:

niczamy ie/ y rozłączamy/ Cóż to ieſt inſzégo/

21:

iedno trzech Bogów czynić? bo ieſli tho iedyné

22:

Boſtwo Oycu tylo przypiſował: tedy niewiém/

23:

iák Syn y Duch święty Bogiem będźie mógł

24:

być: gdy tákim niemoże być/ iák Oćiec: á ieſliż

25:

oderwány ieſt Syn od Oycá/ á ieſt Bogiem choć

26:

iáko ón zeznawa/ Bogiem z Bogá: tedy muśi

strona: 111v

O óſmym członku

być wtórym Bogiém/ piérwſzym po onym iedy-

nym Bogu Oycu:

strona: 113v

A za niepámiętaſz ná óno pi-

ſmo/ któré Pan przywodźił nieraz żydóm nievpá-

miętáłym/ z Proroká Izáiaſzá: Zá śleṕ ſerce ludu

tego:

Iſaię 6.

vſzy ich vczyń obćiężliwé: oczy ich záwrzy/ á-

by niewidzieli oczymá ſwoimi/ vſzymá nieſłyſze-

li/ á ſercem nierozumieli. Ty ſłowá ná niewier-

ność żydowſką/ á ná niewdźięczność vczynió-

nych dobrodźieyſtw Páná Chryſtuſowych przy-

wodzą Ewányeliſtowie/ y Apoſtołowie/ Actor.

10:

22, et ad Roma: 11. Niedarmoć Prorocy ná nie-

11:

wdźięczność żydowſką ſkárżyli: iż páná zá dobro-

12:

dźieyſtwo iego nieználi: iż vznániém/ y Wiárą ie

13:

go pomiátáli.

Mach. 13. Mar. 4. Lu. 8, Ioan: 12.

Czytay v Izáiaſzá Kaput piér-

14:

wſzé: iáko nárzeka/ iż páná Bogá vznáć niechćie-

15:

li:

Iſaię 1.

prawdźiwie go vznawſzy/ od niego śię odwró-

16:

ćili: co zá zapłátę zá to mieli wźiąć/ náuczyſz śię

17:

tám. Czytayże v inſzych Proroków: wſzędźie pan

18:

niewdźięcznie przymuie óny: którzy óń/ y o ieg ͦ do-

19:

brodźieyſtwá niedbáią: zámiáta ie precz od śiebie/

20:

y niechce o nich nic wiedźieć:

Ezec: 16. et 20 Micheę 6. Ozeę 13.

y przeto w rózmái-

21:

té záślepienié vpádáią/ zá nieomylną ſpráwiedli-

22:

wośćią Bożą. A też wieſz z Páwłá świętég ͦ Pro-

23:

roctwá: iż tych oſtátnich czáſów miáło ich wiele

24:

odſtąpić od Wiáry/ á przyſtáć ku Duchóm obłę-

25:

dliwym y náukóm ſzátáńſkim/ do ónych:

i Thimo: 3.

którzy

strona: 114

Wiáry chrześćiáńſkiéy.

wpokrytośći kłamſtwo opowiádáć mieli: y prze-

to ty oſtáteczné czáſy bárzo niebezpieczné ſą.

strona: 115v

Ták Wiárá Chrześćiańſka vczy: którégo

strona: 116

Wiáry chrześćiáńſkiéy.

tu zeſłánie ná świát/ nie ieſt zmieścá ná mieśce

przenieśienie:

Zeſłánié Duchá świętég ͦco ieſt.

ále rzeczy onéy/ którą nápełnia/ zná-

czné/ álbo widomé nápełniénie: iż śię w niéy zná-

cznie okázuie łáſká y miłość Páná Bogá: iáko

śię to okazáło ná Apoſtoléch/ y ná inſzych wierzą-

cych. co w Dźieiach Apoſtolſkich okfićie maſz

napiſano. Niemiéyże mi zá złé: żemći wiele kroć

powtarzał w téy wtóréy częśći Kátechizmu/ o-

koło iedynégo Boſtwá y Bogá Oycá/ Syná/ y

10:

Duchá świętég ͦ: bo iáko ná częſtą niemoc potrze-

11:

bá częſtego lekárſtwá: tak też ná ty częſté nieſna-

12:

ſki około Wiáry/ potrzebá ty ſpráwy częſto przy-

13:

pomináć:

Przyczyny dla czego częſto przypomina iednégo Bogá.

ná których grunt Wiáry y zbáwienia

14:

zależy. VCZEN. Mam to zá wdźięk:

15:

bo mi też tego byłá pilna potrzebá: pámiętam ná

16:

óny ſłowá Páwłá Swiętég ͦ: iż Wiárá z ſłuchá-

17:

niá ſłowá Bożégo mnoży śię. Ale dokonaymy

18:

oſtátká tego ſkłádu świętégo Apoſtolſkiégo.

19:

Dźiewiąty członek

20:

Wiáry Chrześćiáńſkiéy.

21:

Pytam ćię tedy: iáko to rozumieć/

22:

Wierzę Kośćiół święty poſpolity

23:

albo powſzechny?

strona: 118v

Kędy tego zgodnégo/ y ſtárożytneg ͦ

wykłádu nie przymuią/ od niégo róznie wykłádá-

ią: tám Kośćiołá prawdźiwégo Bożégo niemáſz.

Lacwie śię dowiéſz/ gdźie tákie nieſnaſki w wy-

kłádźie piſmá ſą: przypátrz śię iáko wykłáda Lu-

ter z ſwoimi vczniámi: iáko Zwingliuſz z ſwoimi

Sákrámentarzmi:

Heretykowie dźiśieyſzy śiłá kroć náukę ſwą y trudnice odmieniáią.lib: de Mediatore, aedito Anno domini, 1561. contra IOannem CAluinum.

iáko Szwękfeldiuſz z ſwo-

imi którzy piſmá żadnég ͦ mieć niechcą: iáko No-

wokrzczeńcy z ſwym Rotmanem Miſtrzem/ iáko

10:

Mathias Flaccus Illyricus z ſwoimi ſurowemi Lu-

11:

terany. A v nas w Polſzce widźiſz/ iáko wykłá-

12:

da Grzegórz/ iáko Sztánkár/ iáko Sárnicki: kto-

13:

ry (ieſli prawdá/ co Sztánkár o nim piſze) śmié-

14:

to mówić: iż nie cáłym áni zupełnym Boſtwem

15:

Chryſtus z Martwy wſtał/ kędy go też tám po-

16:

wiedźiał być mnieyſzym od Oycá w Náturze Bo-

17:

ſkiéy/ z Sprzyczyny przyięćia ná śię vrzędu po-

18:

śrzedniczégo: choć wié/ iż Kośćiół Boży wyzna-

19:

wa go być iednym Bogiem z Oycem równym/

20:

wedle Boſtwá. A widźiſz rózny wykład v tych

21:

wſzyſtkich: á też ći wſzyſcy ieden v drugiégo He-

22:

retycy ſą/ przeto rozmáićie ná śię piſzą/ ſzaloné-

23:

mi śię zową/ złośliwemi ſługámi/ kłamcámi:

Kácérze ná ſyę piſzą.

strona: 120v

24:

Co śię ták po polſku wykłáda:

strona: 121

Wiáry chrześćiáńſkiéy.

Szwermerowie ći ſpokoynégo ſumnienia miec

niemogą: bo śię im y tám y ſám częſto tuła.

Schwermerus tu zowie Sákrámentarze/ wſzyſtki.

wiem zá pewné: iż ći wſzyſcy Proroczkowie niedo-

ſzli/ nigdy nie ſą pewnégo áni bezpiecznégo ſum-

nienia: przeto/ iż ſą záślepieni/ y duchownégo roz-

ſądku nie máią: który ſwoię náukę zmyśláć vmie-

ią/ ále iéy dowieść piſmem nie mogą. Przeto to

mówię: bom y ſam mieſzkał miedzy nimi/ y te-

gom pewnie świádóm. A widźiſz ty Apoſto-

10:

ły: iáko ſámi o ſobie mówią/ y piſzą? á baczyſz/ iá-

11:

kiéy tám ſą v nich wagi Swiątośći páńſkié/ ro-

12:

zumiéſz też/ iáko ie podkaſáli. Z których ich ſpráw y

13:

piſmá poznáć możeſz: iákie tám vżywánie tych

14:

nadrożſzych dárów páná Chryſtuſowych/ tych ś.

15:

Sákrámentów. Nieták onych Kośćiół Boży z

16:

początku vczył: nie ták y ten Kościół prawdźi-

17:

wy który zupełnie ie v śiebie ma/ y poważnie i-

18:

mi ſzáfuie:

Hiero: ad Rufinum lib: iij. ſcito Romanāfidem Apoſtolica voce laudatam. Hereticorum praeſtigia snō recipien.

ták iáko od Apoſtołów/ y Apoſtolſkich

19:

mężów/ ták z piſmá Swiętégo/ iáko z prawdźi-

20:

wych wykłádáczów iego ich fáſunek wźiął: á w-

21:

źiąwſzy zgodnie y prawdźiwie imi ſzáfuie: który

22:

nie od łotrá (Lutrám chćiał rzec) áni od Zwingli-

23:

uſzá początek ma: ále od Chryſtuſá/ przez Piótrá

24:

y Páwłá w Rzymie wſzczepióny/ y ták vmoc-

25:

nióny: iż z tego ták był poćieſzony Páweł: że hoy-

26:

nie páná Bogá chwalił zá to:

Roma: 1.

strona: 123

Tenże Auguſtyn S. prze-

ćiwko Donatowi Heretykowi ták mówi. Liczćie

strona: 123v

O dźiewiątym członku.

powiáda kápłany wáſzé od káted: Piotrowéy: á w

porządku ónym ónych ś. Biſkupów/ który pod któ-

rym wſtępował ná vrząd/ obáczćie: oglądayćie

iż thám ieſt opoká óná: kthóréy nigdy nie mogły

hárdé bramy piekielné zwoiowáć. A co piſze/ pot-

wierdza tego ná wielu inſzych mieścach:

Aug. ſukceſſyą biſkupów wylicza od ſ. Piotrá áż do ſwégo czáſu.

czytay

liſt iego ſetny ſześćdźieśiątny piąty/ iáko wylicza

Rzymſkié Biſkupy: którzy ieden po drugim ſobie ſuccedowáli:

á wylicza ie począwſzy od Piotrá

10:

Swiętég ͦ/ áż do Anáſtáżeg ͦ: y zámyka temi ſłowy

11:

wyliczywſzy ty S. biſkupy. Wtéy porządnéy ſuk-

12:

ceſſyéy możeſz obáczyć: iż żaden Donatów zwolen-

13:

nik nie był.

Optatus.

Tákże y ón Doktor Optatus iednę

14:

Kátedrę opowiádáiąc być piérwſzą/ ná któréy

15:

śiedźiał Piotr Apoſtół/ wnet wylicza ſucceſſyą/

16:

áż do papieżá Sericiuſa y zámyka: Odſzczépieniec

17:

ieſt od wiáry Chryſtuſowéy: który przećiwko tey

18:

kátedrze inſzą buduie. Przed tymi dobrze czynił to

19:

Irenęus lib: iij cap: 3. Otóſz baczyſz/ kędy maſz ſzu-

20:

káć Kośćiołá prawdźiwégo kędyć o nim powiá-

21:

dáią ći święći ludźie: á nie tylo ći/ ále y inſzych

22:

wielé: któré by tu długo wyliczáć: tákże y Con-

23:

cilia/ to ieſt Seymy chrześćiáńſkié zgrómádzóné

24:

ze wſzyſtkiégo świátá: którzy tę powagę tey S.

25:

ſucceſſyey zoſtáwili: ták iż też y Heretykowie do-

26:

téy Cáthedry niékiedy áppellowáli

Kácérze ápellowáli do ſucceſſyéy Apoſtolſkiéy.

ná rozſądek

strona: 124

Wiáry chrześćiáńſkiéy.

Wiáry ſwoiéy.

strona: 125v

w którym Kápłánſtwie ón ſam piérw-

ſzą moc máiąc/ ónym téy mocy vżyczáć á vdźiéláć

strona: 126

Wiáry Chrześćiáńſkiéy.

raczy: przez któré doſkónále wypełnia vrząd óné-

go o ſobie prorokowánégo Kápłáńſtwá: áby to

ſkutkiem á iſtotą czynili y pełnili/ á ná oſtátek

y ofyárowáli: co przez figurę Melchiſedech Ká-

płan y Król w Salom dawno przed tym był prze-

znáczył: okáżęć to wſzyſtko ná oko poniżéy: gdy

do wykłádu Swiątośći páńſkich przydźiemy/ á

o Kápłáńſtwie mówić będźiemy.

Oſtátni znák Kośćiołá práwégo Bożégo vká-

10:

zuie Kredo ſámo/ gdy mówi:

Oſtátni znák Kośćiołá.

Wierzę Swięty

11:

Kośćiół Poſpolity. A Miceńſki ſkład ták vczy: iż

12:

tám ieſt prawdźiwy Kośćiół: gdźie ieſt ieden/ S.

13:

á Powſzechny y Apoſtolſki Kośćiół. Kiedy mó-

14:

wi/ ieden/ niezgodny z niego wyrzuca: ták w ná-

15:

uce ſłowá Bożégo/ iáko w wykłádźie piſmá S.

Ieden kośćiół co wſobie ma.

16:

Ieden vczy być kośćiół ſpokoyny/ w iednéy Wie-

17:

rze/ w iednym krzćie/ w iednákim wyznawániu

18:

P. Bogá/ w iednákich obrządkách nabożeńſtwá:

19:

áby było ſerce iedno y vmyſł ieden. Woyná kácér-

20:

ſka z fáłſzywéy náuki pochodząca iedność tę pſu-

21:

ie: á wſzákże wedle náuki Swiętego Hilárégo/

22:

Niezgodá y walká Heretyków/ pokóy czyni Ko-

23:

śćiołowi Bożemu:

lib: vij de trinitate.

á wten czás nawięcéy Wiá-

24:

rę náſze potwirdzáią: gdy śię ſámi z ſobą gryzą.

de praeſcript: aduerſus Haereticos. Eſa: 19.

25:

A muśi to między nimi być záwżdy: bo iáko piſze

26:

Tertulian/ Hereſis nie vrodźiła śię nigdy ſáma

27:

álbo iedná.

strona: 128v

Ono gdy Máchometh ná wſchód ſłóńcá ludźie

pobłaźnił baykámi ſwemi/ ná zachód ſłóńcá P.

Bog weyrzéć raczył: á ónym ludźióm dał znáió-

mość ſwoię: którzy iáko Beſtyé/ bez Bogá y vcz-

ćiwégo żywotá żyli.

Grékóm dla odſczepieńſtwá co ſye ſtáło.

Odſtąpili przez Kácérſtwá

Grékowie: którzy kácérzów álbo Heretyków ſłu-

cháiąc/ nie tylo Chryſtuſá ſtráćili/ á miáſto nie-

go Máchometá nábyli: ále ſtráćili y króleſtwá

ſwé/ Céſárſtwo dwoi/ Kśięſtw y pańſtw bárzo

10:

wielé:

Imperialia regna quattuor Prouīcias 20. Ciuitates 200

á óni/ którzy inſzé wſzyſtki narody mądro-

11:

śći vczyli/ dla Heretyków ſwych/ których ſłuchali/

12:

zgłupieli: którzy w woynách ſwych nie przezwy-

13:

ćieżęni będąc/ inſze narody walczyć vczyli: teraz

14:

w niewoli bedący nie tylo wálki/ ále mieczá nie-

15:

znáią: á którzy pánowáli ná świećie: ſromotnie

16:

dźiś ſłużą iáko niewolnicy. O Grecya/ gdźie twoy

17:

zacny naród śię podźiał? ſpuſtoſzáłaś niebogo:

18:

ſynowie twoi przed oblicznośćią twoią w nie-

19:

woli ćięſzkiéy ſą: gdźie twoiá mádrość? gdźie twé

20:

miáſtá? gdźie twoié bogáctwo? gdźie wolność?

21:

gdźie Pánowánié? kędy roſkázowánié wſzyſtkié-

22:

go świátá? vtráćiłáś to niebogo: y zginełáś z

23:

żalem náſzym.

strona: 130v

Możemy to poznáć z proroków: któ-

strona: 131

Wiáry chrześćiáńſkiéy.

rzy przed niewolą żydy nápomináli ku vpámię-

tániu: iáko Ezáiaſz/ Ozeaſz/ y Iohel. Ci ábowiem

przed ięntſtwem Bábylońſkim żydom proroko-

wáli: byli drudzy którzy práwie przed ſámą nie-

wolą tudźiéſz prorokowáli:

Prorocy którzy prorokowáli/ przed niewolą Bábylońſką.

y ná żydy wołáli o

zbytnośći y Báłwochwálſtwá ich: iáko Ieremi-

aſz/ y Ezechiel. Ieremiaſz w żydoſtwie nápomi-

nał Iozyaſzá ſyná Amonowég ͦ króla Iudſkiégo/

dźiewiętnaśćie lath wołał ná złośći żydowſkié;

10:

zá Ioáchymá Królá ſyná Iozyaſzowégo ieden-

11:

naśćie lat: zá Sedechiaſzá oſtátnego Królá ży-

12:

dowſkiégo tákże iedennaśćie láth: á gdyż niech-

13:

ćieli poprzeſtáć fáłſzywych Proroków/ Báłwo-

14:

chwálſtwá: niechćieli Páńſkiégo roſkazánia peł-

15:

nić: dręczyli/ bili. Sadzáli Ieremiaſzá o praw-

16:

dę. iáko y inſzym prorokóm czynili: poginęli/ po-

17:

bráni do Bábyloniéy y z Ieremiaſzem. Acz Ie-

18:

remiaſz y tám będąc z Ezechielem lud ón do v-

19:

pámiętánia/ do Bogá prawdźiwego vznánia

20:

nápomináli/ chcąc ku zbáwieniu przywiéść vpá-

21:

dłé. Báczyć możeſz/ że im pan Bóg długo ćiérpiéć

22:

raczył: á rázem wſzyſtkich krzywd ſwych nád ni-

23:

mi powetował: gdy iedny do Eyptu (iáko Ioá-

24:

cháſá Królá Ierozolimſkiégo) drugié do Bábylo-

25:

niey (iáko Ioáchymá z Sedechiaſzem Króle Iud-

26:

ſkié álbo Ierozolimſkié) roſpróſzył:

ij, Regum 23. et ij Para: 37. Vpadek Królów żydowſkich.

kędy Sedechia-

strona: 131v

O dźiewiątym członku.

ſowi królowi oczy wyięto/ ſyny pobito:

strona: 133

Aby wſzyſcy wiérni iego ied-

no byli: iáko ón ſam z Oycem ſwoim iedno ieſt:

y przeto/ áby tę iedność záchował w ſwoich/ w-

ſtępując w niebo/

Páſtérz kośćiołowi dány.

á obliczność ćiáłá od nas od-

strona: 133v

o dźiewiątym członku

noſząc/ nie chćiał nas bes Páſtérzá widomégo

zoſtáwić: y widomemu kościołowi ſwemu wi-

domégo páſtérzá dał: áby opatrzał owce iego:

áby ié páſł w téy náuce y wierze: która nigdy w

nim zgáſnąć nie mogłá/ zá ſámégo Páná proś-

bą: którą do Oycá zá nim czynił w ón czás: gdy

ſzátan domagał ſye: áby Apoſtoły podśiał/ iáko

pſzenicę.

Lu: 22.

Chryſtus pan zá páſtérzá/ któremu zlé-

ćić owce miał/ prośił: áby nie vſtáłá Wiárá ie-

10:

go/ dla potwierdzenia inſzych bráćiey iego. Te-

11:

mu tedy Chryſtus zléćił ówce ſwé: áby rozwię-

12:

zował y záwięzował ludzkie ſumnienia: áby ka-

13:

rał/ y porządek czynił miedzy owcámi Chryſtu-

14:

ſowymi. Vczynić to raczył w ón czás:

Klucze króleſtwá Bożégo

gdy mu

15:

po trzy kroć roſkazał ówce ſwé páść po ſwym z

16:

martwychwſtániu/ mówiąc do niego v morzá

17:

Tyberyádys po ónym obiedźie: Szymonie Pio-

18:

trów/ miłuieſz ty mnie/ więcéy niż ći inſzy? (á

19:

byli tám Thomaſz Dydymus/ Náthánáel/ ſyno-

20:

wie Zebedeuſzowi/ y dwá inſzy zwolennicy ie-

21:

go) odpowiedźiał Piotr: Ták ieſth/ Pánie: thy

22:

wieſz/ iż ćię miłuię. Rzekł mu Pan: Páś báran-

23:

ki moie. Y drugi y trzeći raz Pan pytáiąc/ ieſli-

24:

że go miłował/ poruczył mu owce mowiąc: O-

25:

pátruy owce moie.

Piotr namiáſtek páná Kryſtuſow.

Thego tedy Piotrá na-

26:

mieſtnikiem ſwym zoſtáwił tu Pan náſz:

strona: 136

Wiáry chrześćiáńſkiéy.

Dwie rzeczy vczynili ná ónym Seymie ſwoim

Apoſtołowie: przodkiem/ błąd obrzázánia z wier-

nych z nieśli:

Dwie rzeczy poſtánowióné ná Concylium Apoſtolſkim.

nád to/ potrzebné ónych czáſów o-

brzędy chowáć poſtánowili: y Regułę żyćia zá-

mierzyli inſzym/ dawáiąc znáć: czegoſye wyſtrze-

gáć mieli/ y czego náſládowáć. Tákże y Con-

cylia inſzé wſzyſtki máią czynić: błędy znośić z

chrześćiańſtwá procz? y wedle czáſu obrzędy po-

bożné poſtánáwiáć: y czego máią wierni náſlá-

10:

dowáć/ máią okázowáć.

CONCILIA non cōtraria ſtatuerunt, ſed diuerſa: prout tꝑia neceſsitas poſtulabat.

A gdyż óni ku czći y

11:

ku chwale Páńſkiey/ przeſtrzegáiąc iednośći ch-

12:

rześćiáńſkiey wedle ſłowá páńſkiego/ y potrze-

13:

by czáſu obrządki pobożné poſtánáwiáć będą/

14:

ſłucháć ich mamy: iáko ſámégo páná Chryſtuſá.

15:

który moc ſwoię ná nié wkłádáiąc mówi: Kto

16:

was ſłucha/ mnie ſłucha: á kthóry was wzgar-

17:

dza: mnie wzgardza.

Math: 10.

Ale iżebyś wiedźiał/ iż nie

18:

ná żadné inſzé ludźie około wątpliwośći iákiey

19:

w chrześćiańſtwie rozſądek ma przychodźić/ ie-

20:

dno ná ty: którzy ſłowem bożym ſzáffuią porzą-

21:

dnie: stegóż Apoſtolſkiégo Concylium obáczyć

22:

y náuczyć ſye możeſz. Bo gdy niekthórzy z żydo-

23:

wſtwá przyſzedſzy do Antyochiey vczyli inſzé:

24:

iż zbáwieni być niemogli: áżby wedle Zakónu o-

25:

brzázáni byli.

strona: 138v

Dla iednego kápłaná złego/ poka-

rał pan Bóg wſzyſtki: y ſkrzyni ſwoiey/ kędy o-

ſobliwie bythnośćią ſwą opowiádał ſye być ży-

dóm záwżdy/ niéprzepuśćił: ále dał ią w ręce po-

gánom.

ij Regum 7.

A iż świętobliwſze mieśce byłá Arká

óná nád inſzé/ maſz iáſnie w piſmie S. iż kiedy

chćiał Król Dawid kośćiół pánu Bogu budo-

wáć/ mówił do Natháná Proroká chcącego ko-

śćiół zbudowáć pánu Bogu.

Swiętobliwſze mieśce ieſt Kośćiół i Paralip: 17,

Ia mieſzkam w dó-

10:

mu Cedrowym: á Arká boża pod ſkórámi przy-

11:

kryta ieſt. Powiedźiał potym pan Bóg Dawi-

12:

dowi: Nie będźieſz mi dómu budował ku mieſz-

13:

kániu/ bom w dómu niemieſzkał (nie mówi tu

14:

Pan ſkrzyniá álbo Arká moiá niemieſzkáłá:

Ná iednym mieścu więcéy przebywáć raczy/ niż ná drugim. ij Regum 7.

ále

15:

propter ſuam illi loco máiorem proeſentiam: vbi

16:

magis propitius erat mortilibus/ r citius illos

17:

exaudiebat/ ſicut in ſacratiori loco. mówi nie

18:

mieſzkałem ia w dómu) álem chodźił w przyby-

19:

tku álbo w namiećie/ przez wſzyſtki mieścá: któ-

20:

rem przeſzedł z żydy idąc z Egyptu/ y w dómum

21:

niemieſzkał od ónych czáſów: iákom ię wywiodł

22:

z Egyptu/ áż do dźiśieyſzego dniá: álem odmie-

23:

niał mieścá w namiéćiéch mieſzkáiąc ze wſzyſt-

strona: 139

Wiáry Chrześćiáńſkiey

kim Izráelem.

strona: 140v

A przetho Dawid miał w vczćiwośći Saulá

królá:

i Regum 24.

y máiąc nád nim moc/ iż go zábić mógł/

strona: 141

Wiáry Chrześćiáńſkiey.

(gdy Saul zdrowia iego ſzukał: aby mu ie w-

źiął) Dawid máiąc go w ręku y zdrowié iego/

niechćiał ręki ſwey podniéść nań/ Mówiąc do

ſług/ kthórzy go do thego wiedli: áby był zábił

Saulá: Nieday teg ͦ pánie Boże: ábych rękę ſwą

śćiągnąć ná pomazáńcá Bożégo miał. Zywie

pan Bóg: iż ieſli ſam go káráć nie będźie/ álbo

ſam nie vmrze/ gdy czás iego przyydźie/ álbo ná

woynie niezginie/ vchowa mię thego pan Bóg:

10:

ábych rękę ſwą ściągnąć miał ná pomázáńcá

11:

Bożego. Także y Chryſtus pan y Zbáwićiél

12:

náſz Piłatowi mówić raczył: Nie miałby mócy

13:

nádemną być nie byłá daná z wiérzchu.

14:

Páweł święty Anániaſzowi Biſkupowi żydo-

15:

wſkiemu zá pogębkowánié niezłorzeczył/ pámię-

16:

táiąc ná óno piſmo:

Actorum 23.

kędy pan Bóg roſkázáć ſro-

17:

go raczył tymi ſłowy: Bogóm nie vwłaczay: á

18:

przełożónému ludu mego nie złorzecz: dźieśięći-

19:

ny daway etcet.

Exo. 22. Przez bogi/ wybráné Bożé święté rozumiey/ którzy w obcowánie Bożé weſzli/ á ſą z nim nie roźdźielnymi: iuxta illud, ꝗ adhaeret deo, vnus ſpiritus officit cū eo, et iterū vt ꝭiant vnū ſicut et nos vnum ſumus.

Chocby tedy źli byli przełożeni:

20:

choć pan Bóg dla nich karze poddáné: máią być

21:

w vczćiwośći miani: máią być w dobréy náuce

22:

ſłucháni: gdyż ieſt mándath Chryſtuſów ſrogi:

23:

Cokolwiek wam mówić będą czyńćie y choway-

24:

ćie: ále wedle vczynków ich nieczyńćie.

strona: 143v

A przetho áby ſye tho ná oko okazáło/ ſam pan

Chryſtus to Powſzechné obcowánie miedzy ná-

mi záléćił: gdy roſkázuiąc nam ábyſmy ſyę mo-

dlili/ kazał káżdemu modlić ſye powſzechnie zá

wſzyſtki/ ták roſkázuiące:

Matth: 6.

Oycze náſz/ nie mówiſz

oycze móy: Day nam/ nie mówiſz day mnie: Od-

puśćiſz nam/ wybaẃ nas: zá wſzyſtki prośiſz: á-

byś y thy wſzyſtkich modlitw był vcześnikiem:

Gal: 6.

Abyś zá inſze proſząc/ ich brzemioná ná ſobie od-

10:

nośił. Toć Chrześćiáńſkie obcowánie ſpółe-

11:

czné zámknął pan Chryſtus w ónych ſłowiéch/

12:

gdy mówił: Który przyymuie Proroká/ w imię

13:

proroká/ zapłátę proroká weźmie:

Mat: 10.

A który przyy-

14:

muie ſpráwiedliwégo/ zapłátę ſpráwiedliwégo

15:

otrzyma: Aby okazał: iż ſpółeczność vczynków

16:

cnotliwych/ ieſt nam pożyteczna: A ſpráwiedli-

17:

wych y od páná Bogá wybránych ludźi cnotli-

18:

wé vczynki/ wſzyſtki podpomagáią: y wſzyſt-

19:

kim wiernym ſą ku pożytku.

Gene: 8.

A za niewiéſz/ iż by

20:

było dźieśięć ſpráwiedliwych w Sodomie/ żeby

21:

byłá Sodomá niezginęłá? á zaż niewiéſz/ iż dla

22:

Iozeffá wybránego ſwégo pan Bóg Putyfárá

23:

Egyptczyká błogoſłáwił? co rozumieć możeſz:

24:

iż cnothliwé ſpráwy/ ludźi ſpráwiedliwych á od

25:

páná Bogá wybránych/

Gene: 39.

nie thylo im ſámym ſą

Wiáry Chrześćiáńſkiey.

26:

pożyteczné/ ále też y inſzym:

strona: 146

Trudno

ich wyſłucháć Pan niema/ gdy w nich miéſzká-

nié ma: á iáko ſam pan Chryſtus o nich świád-

czy:

Eze: 22.

iż ſam Bóg oćiec ma ie w vczćiwośći wiel-

kiéy: w vczćiwośći ié ma Oćiec/ á wyſłucháć ich

nie ma proſzących? A przetho pan Bóg mówi

v Ezechielá proroká/ o żydach: Szukałem mie-

dzy nimi mężá/ kthóryby płothem był/ á ſtánął

przećiwko mnie/ dla źiemie ábych iey nie roſpra-

10:

ſzał: á nie nálazłem go: y przeto gniéw móy wy-

11:

lałem ná nię: y w ogniu gniewu moiego ſtrawi-

12:

łem ié/ mówi pan Bóg. Słuſznie tedy y pra-

13:

wdźiwie Chryzoſtóm mówi: Gdy nie náyduie

14:

ſye ſpráwiedliwy ná źiemi/ Ma luthość nád ży-

15:

wymi Pan dla vmárłych. Ono maſz iáſné ſło-

16:

wá Chryſtá páná do żydów/ o Moizeſzu vmár-

17:

łym: Mniemaćie bych ia oſkarżał was do Oycá:

18:

ieſt Moizeſz/ w kthórym wy vffaćie: ten was o-

19:

ſkarża/ Moizeſz vmárły oſkarża złé: Cóż będźie

20:

czynił zá dobrymi? ieſlić ma moc tę złé oſkárżáć:

21:

thedyć ma tho w mocy/ áby dobré zálécał: y zá

22:

nimi prośił. Przetho y Orygenes ón zacny

23:

Doktor ták mówi w lámenćie ſwoim:

In lamēto ſtatim ab initio

strona: 148

A nie tylo to o Chry-

zoſtomie rozumiéy: vczyli ták inſzy ták zacni iá-

strona: 148v

o Dźieśiątym członku

ko Chryzoſtóm/ iáko Auguſtyn: vczył ták Augu-

ſtyn/ Ieronim/ Bázylius/ Hiláryus: á żeby tho

prawdá byłá okażę to. Pátrz co świę-

ty Auguſtyn mówi:

in Eccle: dogma: cap: 73.

Cyáłá ludźi świętych/ á o-

ſobliwie męczenników reliquię/ ták máią być w

vczćiwośći miáné/ iáko członki Chryſtuſowé: A

kośćioły ich imióny okrzczoné/ iáko mieścá ś-

więté ku czći y chwale pánu Bogu zbudowáné

pobożnym vmyſłem máią być náwiédzáné/ s

10:

práwym y wiernym nabożeńſtwem. Ták my

11:

Chrześćiánie wierzymy: A który ták niewierzy/

12:

nie Chrześćiánin ieſt: ále Eunomianów y Vi-

13:

giláncyanów vczeńi. A ieſli chcemy obco-

14:

wánié z męczenniki y z kápłany Bożymi mieć/

15:

náſláduymy ich cnot. Muſząc piérwéy w nas

16:

co poznáć ſwego: ieſli chcemy/ áby ſye zá námi

17:

przyczyniáli do páná Bogá ich y náſzégo.

Aug: de marti: com: 2 et 3.

18:

przeto ich národzenia z trzéźwośćią obchodźćie/

19:

álbo święććie: dla tego/ ábyſmy tych náſládowá-

20:

li:

in Pſal: 88.

którzy przed námi przeſzli: A óni z nas rádu-

21:

iący ſye/ przyczyniáli ſye zá námi: áby błogoſłá-

22:

wieńſtwo Páńſkié nád námi trwáło ná wieki.

23:

Bo nie my zá pomárłé swiádki Bożé ſye przy-

24:

czyniamy: ále óni ſye zá námi przyczyniáią.

strona: 150v

Niewiem

strona: 151

Wiáry Chrześćiáńſkiey

tedy dla czego Swiętych o tho prośić mam:

Pytánié/ Ieſli to rzecz przyſthoyna/ modlić ſye świętym vmárłym.

mnie y vprośić/ y ná oſtáthek dáć Pan wſzyſt-

kich ónych/ przez którego ſye świętymi ſtáli/ mo-

że: ón ſye ſam o to każe próśić: wiemy z ſłów ie-

go: Tego w piſmie nieſłycham: ábych ſye świę-

tym módlić miał: á ták proſzę ćie/ okáż mi to: á-

bych to rozumiał/ y wiedźiał: ieſli to nie ieſt prze-

ćiwko zbáwieniu moiemu. MISTRZ

Maſz wiedźiéć iż pan Bóg wſzechmogący thák

10:

ſwięthé á wybráné ſwoie vmárłé vczćił: iż chce

11:

tego po nas żywych/ przodkiem ná de wſzyſtko:

12:

ábyſmy ich niezápomináli: ále zeby pámiątká ich

13:

záwżdy przed námi iáſna byłá: Przeto y w ſtá-

14:

rym zákonie w vbiorze kápłáńſkim ná Humera-

15:

le roſkazał Moizeſzowi: áby ná dwunaśćie dro-

16:

gich kámiéniach wypiſał dwánaśćie Pátryár-

17:

chów imióná/ wedle narodów żydowſkich:

Exo: 28. et 49.

18:

dla tego Pan był vczynić roſkazał: áby żydowie

19:

ná przodki ſwé pámiętháli. á zwłaſzczá w then

20:

czás: gdy modlitwy były ku pánu Bogu: ná któ-

21:

re pámiętáiąc ich cnot áby náſládowáli: Do te-

22:

go w nowym zakonie Páweł S. nas przywo-

23:

dźi/ gdy mówi: Pámiętayćie ná óny/ którzy ży-

24:

li przed wámi: którzy przez świádectwo wiáry

25:

rozmaićie doświadczeni ſą: przez rozliczné mę-

26:

ki/ któré ćierpieli/ ná których obcowánié pátrząc

strona: 151v

O dźiewiątym człónku.

Wiáry ich náſladuyćie.

strona: 153

A ieſli wſzyſtki rzeczy czynić

strona: 153v

o Dźieśiątym członku

będźiemy/ które mamy roſkázáné: y máiętnośći/

zdrowia/ fortun/ przyiaćiół lithowáć nie będźie-

my dla Páná: iáko ci czynili/ których iáśnieie pá-

miątká v nas nam ná przykład zoſtáwiona.

VCZEN. Doſyćieśmi záléćił święte: y

inácéy ia nierozumiem/ iedno thák: iż máią być

w vczćiwośći miani/ od wiernych páná Chry-

ſtuſowych: iáko żywé kośćioły duchá świętego:

gdyż y v páná Bogá w wadze ſą. Dáni ſą nam

10:

ná przykład/ ábyſmy żywy przykład mieli snich/

11:

przyſzłego wiecznégo żywotá/ náſzéy nieśmier-

12:

telnośći/ thu ná świećie dobréy wiáry/ y cnotli-

13:

wych ſpraw/ bogoboynego zywotá/ y wſzelákiey

14:

pobożnośći: czego wſzyſtkiego Pan obce po nas:

15:

y ty ſpráwy oddáwáć żywotem wiecznym obie-

16:

cał/ co iuż w tych wypełnił: kthóré nam ná przy-

17:

kład dał. Widźimy tedy w tych/ którzy w błogo-

18:

ſłáwionéy pámięći v nas ſą: iż prawdźiwe obie-

19:

tnice ſą Páńſkie/ y nieodmienné: widzę theż/ iż

20:

wielé pożytecznych rzeczy vczę ſye s tego wſpo-

21:

minánia świętych páńſkich/ stego świátá zeſz-

22:

łych: ále y to ták rozumiem: iż pan Bóg dla nich/

23:

iż ie vmiłował/ ſkłonnieyſzy ieſt nam: tylo tho

24:

bych rad wiedźiał: mamyli ich prośić o przyczy-

25:

nę: gdyż/ iákomći wyzſzéy powiedźiał/ Chryſtus

26:

Pan náſz ieſt doſtátecznym przyczyńcą zá nas:

strona: 155v

MISTRZ. O tákich vmárłych/ iáko bo-

gacz ieſt vmárł/ mogę tho wierzyć: iż nic nie

wiedzą:

Którzy vmárli wiedzą álbo niewied (!) o rzeczach náſzych.

Bo ná potępieniu będąc wiecznym/ żal/

strona: 156

Wiáry Chrześćiáńſkiey

ſmutek/ y boleść ie vſtáwicznie trapi/ roſkoſzy

żadnéy niemáiąc: ále o vmárłych ónych/ kthórzy

króluią s pánem Bogiem w okwitéy roſkoſzy/

o tych thák niewierzą: gdyż wedle náuki thegóż

S. Auguſtyná/ duſze vmárłych ludźi rzeczy thy

wiedźieć mogą: kthóre im ſą potrzebné wiedźieć

nietylo ninieyſzé/ ále y przeſzłá/ y przyſzłá:

lib: de cura? mort: cap: 15.

á to zá

obiáwienim duchá Bożego: á przeto (iáko tenże

Auguſtyn S. powiáda) Prorok Sámuel iuż v-

10:

márły/ á potym przez Pithoniſzę wſkrzeſzony/

11:

Saulowi królowi żydowſkiemu przyſzłé rzeczy

12:

powiádał:

i Regum 18.

iáko o nim piſmo świádczy/ wyſła-

13:

wiáiąc chwałę iego:

Eccleſi: 46.

Vmárłé ćiáło iego proro-

14:

kowáło ryeczy przyſzłé. (!) Y dáléy tenże Augu-

15:

ſtyn vczy ták: Przez moc Bożą męczennicy páń-

16:

ſcy/ przy ſpráwách ludźi żywych bywáią: co ſye

17:

to znácznie okázuie.

Vmárli przy żywych bywáią.

Abowiem pan Bóg wſze-

18:

chmogący/ kthóry wſzędy ieſt/ wyſłuchawáiąc

19:

męczenników ſwych prośby/ dawa zá ich proś-

20:

bámi żywym poćieſzenia: y záſługi tychże świę-

21:

tych ſwoich kędy chce/ iáko chce/ kiedy chce/ dźi-

22:

wną y niewymowną mocą y dobroćią nam zá-

23:

léca. Wiedźieć raczy/ iż tego nam ieſt potrzebá/

24:

dla vćwiérdzenia Wiary páná Chryſtuſowéy:

25:

dla kthóréy óni zdrowie ſwoie dáli.

de cura pro mort- cap: 16.

strona: 158

Wiedźielić święći Bo-

ży ieſzcze tu ná świećie

Swięći ná tym świećie wiedźieli ſercá ludzkié.

żywiąc ſkryte myſli ſerc

strona: 158v

O dźieśiątym człónku.

ludzkich/ y ſkryté ſpráwy ich. iáko możeſz czytáć

o Dánielu: kthóry ácz Bogiem nie był/ wiedźiał

co myſlił Nabuchodonozor król:

Dan: 2.

Wiedźiał y

Helizeuſz/ co ſkryćie rádźił krol Syryyſki: y w-

ſzyſtki ſłowá opowiádał królowi ſwemu Izrá-

elſkiemu. Tákże śiedząc w domu ſwoim/ był

bythnośćią ſwą:

iiij Regum 5.

gdy?iezy ſługá iego záſtąpił

trędowátemu Naamanowi/ y brał dáry od nie-

go/ imieniem pána ſwego Helizeuſzá. Wiedźieli

10:

Prorocy przyſzłé rzeczy/ y opowiádáli ie/ y pozna-

11:

wáli też ſkryte rzeczy y táiemne: iáko możeſz czy-

12:

táć.

iij Regum 14

iáko Azyás nieznáiómą żonę Iereboámo-

13:

wę/ poznał:

Actorum 21.

Agábuus Páwłá w Ieruzálem w tro-

14:

kach y w więźieniu być przepowiádał. A ie-

15:

ſliż tu ná świećie będący z łáſki y z dáru Bożé-

16:

go mogli wiedźiéć ſerc ludzkich myſli y táiem-

17:

nice: iákóż więcéy niemáią wiedźiéć/ gdy wyzwo-

18:

leni z niewoléy grzéchu y ćiáłá/ w ónym króle-

19:

ſtwie odpoczywáią: gdźie doſkonáłé błogoſłá-

20:

wieńſtwo máią: gdźie iáſnie ónego widzą/ w

21:

którym wſzyſtki rzeczy zámknióné ſą. Gdyż Bo-

22:

gá wſzechmocnego widzenié ieſt wſzyſtkich rze-

23:

czy obiáwienie: iákoś z náuki Dokthorów świę-

24:

tych ſłyſzał. A zaż niewiéſz: iż bogacz wie-

25:

dźiał o piąći bráćiéy ſwéy thu ná świećie/ y ſtá-

26:

rał ſye o nié v Abráhámá:

Lu: 16.

strona: 161

Matth: 18.

Komu rozwiążećie grzéchy ná źiemi/ bę-

dą rozwiązáné y w niebie: á komu záwiążećie/

záwiązáné będą w niebie.

Kto ma moc grzéchy odpuſzczáć.

Słudzy tedy kośćio-

łá Chryſtuſowégo ná to porządnie powołáni/ y

przez Biſkupy iáko ſtárſze kośćiołá páńſkiego

wyſádzeni/ á ludowi poſpolitemu przez ich bło-

goſłáwieńſtwo podány/ máią moc tę: którą na-

wyzſzy Biſkup pan Chryſtus Apoſtołóm ſwym

raczył dáć/ to ieſt záwięzowánia y rozwięzowá-

10:

nia grzéchów. Abowiem tá byłá wola páná ná-

11:

ſzégo: żeby kośćiół wierny iego żył bez zmázy

12:

wſzelákiey thu ná świećie: y przetho rozmáićie

13:

grzéchy z wiernych ſwoich zgłádzáć obiecał.

Którymi ſpoſoby grzéchy bywáią głádzoné.

Na-

14:

przód mocą doſyć vczynienia zá wierné ſwé:

15:

kthóre vczynił zaſługámi y ſrogą męką ſwą zá

16:

óny/ którzy iemu vffáią. Vczyniwſzy tedy doſyć

17:

zá nas y zá grzéchy náſze tu ná świećie: iż s przy-

18:

rodzenia náſzego vſtáwicznie w grzéchu ieſteſ-

19:

my/ grzeſząc y obraźáiąc Máieſtat Boży bez prze-

20:

ſtánia: Pan tę łáſkę vczynił: iż y dźiś przed Má-

21:

ieſtatem Bogá Oycá przyczynia ſye wedle czło-

22:

wieczeńſtwá zá námi: y ieſt mocnym poſrzedni-

23:

kiem náſzym. iáko przez Páwłá y Ianá święte-

24:

go nam to oznaymić raczył/ y tudźieſz ſam przez ſye: gdy mówił: Idę gothowáć wam mieścá:

i Tim: 2. i Ioan: 2. Ioan: 14.

strona: 163v

Thákże gdy wi-

chrował rzecz poſpolitą w Niemcéch/ y przećiw

Ceſárzowi Kśiążętá waśnił: á to gdy widźiał/

iż Ceſarz y Kśiążętá niekthóre/ przećiw iego w-

ſzetecznéy náuce byli: y tám iego vſkárżánie wy-

piſuiąc/ Prorokiem go być opowiáda. á tho gdy

Turki nád Chrześćiány przekłádał y lepſzymi

czynił. Thákże gdy ſzkárádé á ſmrodliwé málo-

wánie był wydał/ háńbiąc vrząd Papieſki y Ce-

10:

ſárſki/ rzecz ſproſna á ná cnotliwego człowieká

11:

niezależąca: thám gdy niemógł iego płochnośći

12:

ochylić y oſłodźić ludźiom. wneth go prorokiem

13:

vczynił:

lib: 16.

iż tho czynił duchem prorockim nápeł-

14:

nióny: áby thym kłamſtwem ſrómotną ſpráwę

15:

y vczynek iego záſłonił.

Luter iákim był prorokie v Sleydaná.

Inſzych rzeczy niewſpó-

16:

minam: gdyż ná tych możeſz poznáć: iż tho ieſt

17:

rzecz prawdźiwa/ comći wyzſzey powiedźiał: iż

18:

miał do śiebie ty wády: iż rad ſwą ſtronę zdo-

19:

bił/ á ſwych ſektarzów złé rzeczy y poſtępki rad

20:

ſłodźił: w náuce/ w porządnym piſániu Hiſto-

21:

ryey/ to ieſt/ rzeczy/ które ſye dźiáły/ ieſli prawdę

22:

piſáł/ przygány niemáſz. Co też o odpuśćiech

23:

piſze:

lib: i.

żeby stąd przyczyná poſzłá roſtérku y wz-

24:

ruſzenia wiáry/ thák ieſt: iż od tego czáſu záſtá-

25:

rzáła waśń y nienawiść/ kthórą wſzyścy iák-

26:

miarz mieli przeciw duchowieńſtwu/ odkryłá

strona: 164

Wiáry Chrześćiáńſkiey.

ſye práwie ná iáſność.

strona: 165v

w thym wſzyſtek ſkutek ich ieſt: Et quodcum

strona: 166

Wiáry Chrześćiáńſkiey.

ſolueris (Petro dixit Dominus) ſuper terram:

Mat 15.

erit ſolutum in coelis. iákoby rzekł: które kolwiek

Piotrze ſumnienie rozwiążeſz ná źiemi/ w niebie-

śiéch będźie rozwiązane. A tho rozwiązánié od

grzéchów iáko ieſt w kośćiele chrześćiáńſ. (!) potrze-

bné/ y co ná nim należy/ Chryſtus ſam ſłowem

ſwym iáſnie okázuie: gdyż władza tego rozwią-

zánia nie tylo ná źiemi/ ale y w niebie być moc-

nie/ á nieomylnie opowiáda. Y iuż że thedy dla

10:

wzgorſzenia złych tá władza kośćielna/ ten Pio-

11:

trów y inſzych Apoſtołów zoſtáwiony od Chry-

12:

ſtuſá przywiley/ ma zginąć? Chryſtus każe Pio-

13:

trowi rozwięzowáć/ y záwięzowáć: á Piotr

14:

ma ſye stą władzą/ dla złych ludźi kryć? ma tho

15:

porzućić/ czego s śiebie okrom duſznego ſwego

16:

zátrácenia złożyć niemoże? Záprawdę ilé kroć

17:

będźie powiádaná Ewányelia/ muśi to zoſtáć

18:

przy niey: co wola páńſka ieſt: áby wſzyſcy ſká-

19:

źić ſye mieli do kóńcá/ thego zmázáć mie mogą/

20:

áni zopáczyć: co ieſt wola Chryſtuſá páná: á po-

21:

rządek ten odpuſzczenia grzéchów wola Chry-

22:

ſtuſowa ieſt: który to wiecznie w kośćiele mieć

23:

chce/ raz tym to zléćiwſzy/ któré ná to wyſádźił:

24:

áby co czynili ſámi/ tákże y potómkowie ich/ áż

25:

do ſkóńczenia świátá.

strona: 168v

Z oycá náſzégo piérwſzégͦ Iádámá/ któregͦ

pracą/ bolećśćią (!)/ ſprochniáłoſćią śmierć ná oſtá-

tek cześną j wieczną ſkáráć był raczył zá grzéch:

choć iednák vznał ſye s niego. Drugi przy-

kład możeſz obáczyć z Fáráoná ónego: któremu

imię było Bochoris: y ten doſyć vdręczenia z lu-

dem ſwym miał/ zá grzéch niepoſłuſzeńſtwá: iż

y thu plagi nieſłycháné/ na oſtatek gárdło dáć

muśiał: gdy vtonął ná morzu y z ludem.

Acz Fáráo y Saul grzéch ſwóy wyználi/ y vniżáli ſye pánu Bogu zań káżdy z oſobná.

10:

Saul thákże Król żydówſki dla niepoſłuſzeń-

11:

ſtwá z narodem ſwym zginął/ y s królewſkiego

12:

ſtanu zgłádzon/ zábit/ y z ſyny: Iudaſz y thu ſye

13:

obieśił/ roſpukł ſye: y duſzę ſzátánowi dał. Zná-

14:

czna theż rzecz ieſth z żydów: którzy zá roźlanie

15:

krwie proroków/ Chryſtuſá páná/ y iego Apo-

16:

ſtołów/ ſą tu tułáczmi y bezeczći ná świećie: y

17:

duſze ſwé ſzátánowi zá obiátę dáią/ w błędźiéch

18:

rozlicznych mieſzkáiąc: y obłędliwiey vmiérá-

19:

iąc ná zátrácenié. Othóż baczyſz/ iż zá grzéch ś-

20:

miertelny ieſt y docześna y wieczna kaźń od pá-

21:

ná Bogá. Nie ſkóńczona á nieogárniona ieſth

22:

wielmożność Boża/ y godność Máieſtatu ie-

23:

go: á przetho y krzywdá y obráżenie Máieſtatu

24:

iego nieogárnióney obráżliwośći ieſt/ y nieſkóń-

25:

czonéy: y przetóż też męká nieſkóńczona ieſt tym

26:

zgotowána którzy go obráżaią:

strona: 171

Piérwſzé

tedy maſz lékárſtwo przećiw záſłużonemu kará-

niu zá grzéch/ Srogość żywotá pokutuiącego:

Lékárſtwá ná grzéch. Piérwſzé.

ták ábowiem vczy Ian: Króleſtwo Bożé przy-

bliżyło ſye wam: wierzćie Ewányeliey/ á poku-

tuyćie.

Mar. 1. i Corin. 11.

Páweł też ták nas vczy: Ieſliż ſámi

grzéchy ſwe poſądzáć w ſobie będźiemy: tho

ieſt/ ieſli ſye dobrowolnie ćieleſnym vdręczenim

mśćić grzéchów nád ſobą będźiemy. Y dokłáda

10:

Páweł S: nie ták ſrodze s nich od páná Bogá

11:

będźiem ſądzeni. Ták Dawid prośił grzéchów

12:

odpuſzczenia:

Pſal. 24.

Ogląday miły Pánie/ vniżenie

13:

moie/ y trudzenie ćiáłá mego: á odpuść grzéchy

14:

moie. Drugie lékárſtwo/ áby pan Bóg od-

15:

puśćił záſłużoną pomſtę zá grzéchy/ Dawánie

16:

iáłmużny niedoſtátnim. gdyż ták ſam pan Chry-

17:

ſtus mówić raczy:

Drugie.

Dawayćie iáłmużnę: á wſzy-

18:

ſtki rzeczy będą wam czyſté:

Lu. 11.

iáłmużná táka mó-

19:

wię: która z miłośći Chrześćiáńſkiey zależy: iá-

20:

ko Páweł ś. vczy do Koryntu/ j. Corin. Iʒ. Pew-

21:

na tedy rzecz ieſt/ iż iałmużná oſtátki grzéchów

22:

zgładza: gdy zmiłośći Chrześćiáńſkiey pochodźi:

23:

á nie idźie z łupów ludźi vbogich/ poddánych/

24:

wdów/ śierot: ále z ſpráwiedliwegͦ á pobożnégo

25:

dochodu/ álbo pracey.

Rapinam nolo in holocauſtum. P. Bóg mówi. Trzećie.

Trzećie lékárſtwo: gdy

26:

człowiek krzywdy ſwe odpuſzcza ónym/ kthórzy

strona: 171v

o Dźieśiątym członku

przećiwko niemu przewinili.

Lu. 6. Mat. 6.

strona: 173v

A gdy to óni czynią/ zámilcza-

wa p. bóg y odpuſzcza/ káżdegͦ grzéchu godnegͦ ka-

ránia/ dla miłych zaſług Chryſtuſá: dla nas y z

ſtrony ćiáłá ſwego niewinnie vmordowánego

człowieká: który áczkolwiek zá nas winné ćier-

piał/ zaſługi niewinnośći ſwey y doſyćvczynie-

nia niewinnego ćiáłá ſwego nieſtráćił: thym

obyćzáiem (!) gdy męką grzéchy náſzé zgłádźił/ á za

ſługą niewinnośći ſwey vſtáwicznie w kośćie-

10:

le wiernym ſwym/ przez ſługi ſwe/ pomſtę zá-

11:

ſłużoną zá grzéchy precz oddala: y karánie thák

12:

ná ónym/ iáko ná tym świećie záſłużoné odpu-

13:

ſzcza: á tho gdy grzéchów ſwoich ſpráwiwſzy ſye

14:

pánu Bogu/ zá nié pokutuią. Tákim ábowiem/

15:

a nie inákſzym ty indulgencyę ſłużą: y thá ſzczo-

16:

dra zaſługá páná Chryſtuſowey niewinnośći.

17:

Tymi też indulgencyámi ten porządnie ſzáfo-

18:

wáć/ y zaſługi páná Chryſtuſowé ku poſpolite-

19:

mu pożytku kośćiółá Bożego obrácáć ma: któ-

20:

ry widomym y zwierzchnim páſtérzem w ko-

21:

śćiele będąc/ oſobliwé poruczeńſtwo od páná

22:

Chryſtuſá ma: áby opátrował owce iego. A iżeś

23:

pytał: iżby wiedźiał/ nowali to rzecz ieſt w koś-

24:

ćiele Chrześćiáńſkim: Tedyć powiádam/ iż przed

25:

Dźiewiąćią ſet lat/ Grzegórz święty Papiéż rze-

26:

czóny wielki/ od wielkiey náuki y święthobli-

strona: 174

Wiáry Chrześćiáńſkiey.

wośći/ ten w Rzymie odpuſty w kośćieléch ro-

zdawał:

strona: 175v

Vczy nas Wiárá

náſzá Chrześćiáńſka: iz áczkolwiek podobną ś-

strona: 176

Wiáry Chrześćiáńſkiey.

mierć ćierpimy z inſzym ſtworzenim/ y ácz z ćiá-

łem duſzá ſye rozłącza: tedy przyydźie ten czás/

kiedy záſye z ćiáłem ſye złączy: gdy óno ćiało/

kthóre źiemiá ku chowániu nie ku ſtráceniu á

wiecznemu zágubieniu byłá przyięłá/ thóż źie-

miá przepolerowáné ku nie ſpróchniáłośći y nie-

śmiertelnośći záſye wróći: gdy ónego wola bę-

dźie/ który ié ſtworzył. A iáko okróm żadney pra-

cey ſtworzył ié: tákże też bes pracey wzbudźi/ to/

10:

co ſtworzył. To ieſt wiárá náſzá: która nie z

11:

rozumem ludzkim/ áni z Filozophią świátá te-

12:

go/ áni z ſzátánem y vczniámi iego/ ále z wolą

13:

Bożą ſye zgadza: iáko wſzyſtko wobec piſmo ś.

14:

nas vczy: iż nie ieſt pan Bóg vmárłych/ iedno

15:

żywych. Tę wiárę miał Oćiec náſz Abráhám:

16:

ácz o tym piſmá niemiał. Gdy mu kazano ſyná

17:

ofyárować ónego (w którym byłá wſzyſtká ná-

18:

dźieiá obietnic Bożych) imieniem Izááká/ ták o

19:

p. bogu rozumiał/ y mocnie to wierzył: iż mocen

20:

go był od vmárłych wſkrzéśić: á obietnice ſwé

21:

w nimże záſye wypełnić.

Heb. 11.

O záprawdę raczył

22:

nam pan Chryſtus onę śmierć przez piérwſzé-

23:

go Iádámá ná nas wnieśioną ocukrowáć: á

24:

byſmy ſye iey nieſtráchali: gdyż ón nápiérwey

25:

krágane nam vczyniwſzy/ wſzedł z ćiáłem ná-

26:

ſzym ná mieśce óne/ przez ćiáło náſzé ſtráconé:

strona: 178v

o iedennaſtym członku

A gdyż wieſz z Ewányeliey/ rzecz iáſną: iż Chry-

ſtus ſądźić będźie:

Pan Chryſtus ſądźić nas będźie.

iáko y tu wyznawaſz w Kre-

dźie/ y nápiſane maſz v Mátheuſzá Capit: 24.

v Ianá w piątym capit: v Páwłá do Coryntów

w wtórym liśćie w piątym capitulum: thákże

do Teſſálenicenſów w czwarthey Capitule: w

Dźieióch Apoſtolſkich w dźieśiątym capitulu.

Poznawayże s piſmá świętego porównania: iż

ieſli Chryſtus będźie ſądźił (iákóż będźie bez w-

10:

ſzelákiey wątpliwośći. iáko piſmo vczy) Bo-

11:

giem Chryſtus ieſt: á Bogiem tym: o którym pro-

12:

rocy powiádáli:

O tym czytay Auguſtyná ſ. lib: 20 de ciuitate dei, capite 30.

który ma ſądźić wſzytek świát.

13:

Abowiem thák téy prawdy możemy dowieść.

14:

Prorocy powiádáią/ że Bóg będźie ſądźił wſzy-

15:

ſtek okrąg świáthá: á gdyż Chryſtus tym ſędźią

16:

będźie (iáko Ewányelia/ Páweł/ y inſze piſmá

17:

świádczą/ czemu wierzyć mamy) Tedy Chry-

18:

ſtus Bóg prawdźiwy ieſt. Nie może ſye to iná-

19:

czey okázáć/ iedno s tego dowodu: że Chryſtus

20:

ieſt práwy Bóg: gdy práwy ſędźią świátá ieſt.

Grzegorzów błąd s thąd może być poznan iáśnie.

21:

By ſye themu Grzegórz Pomrożánin przypá-

22:

trzył/ á piſmo święthé rozumiał: wſtydźiłby ſye

23:

tego/ czego fáłſzywie vczy: iż Chryſtuſá Bogiem

24:

wierzyć y zwáć nie każe/ iedno tylo Oycá ſámé-

25:

go. gdyż Prorocy tegͦ/ który ſądźić ma świát/ Bo-

26:

giem zwáli: y inſzym wierzyć thák zoſtáwili.

strona: 180v

A tym maſz w

wierze około zmartwywſtánia dźiélnicę/ z Má-

chometany/ z żydy/ y z Grzegoryanki/ y z inſzymi

niewierniki: którzy Chryſtuſá zá Bogá práwé-

go wyznáwáć niechcą:

Grzegórz z żydy y z máchomethany Chryſtuſá zá práwego Bogá wyznáwáć niechce: bo CHryſtus bes przyſády práwy Bóg ieſt.

ále zá proroká thylo iego

máią/ iáko Máchometani: álbo go z iednośći

strona: 181

Wiáry Chrześćiáńſkiey

iſtnośći nierozdźielnéy boſtwá/ którą ón z Oy-

cem záwżdy ma iż s nim iednym iſtotnym nie-

rozłączonym Bogiem ieſt/ ácz drugą/ práwą/ i-

ſtotną/ perſoną/ obłędliwie rozłączáią/ y prá-

wego Bogá/ którego Oycá tylo zową/ Chryſtu-

ſá drugim Bogiem máiąc: á ći ſą od Grzegorzá

ten błąd máiąc: kthóre Grzegoryanki wobec zo-

wę. Day im pánie Boże vpámiętánie: áby tego

wtórego po Máchomećie Antykryſtá porzući-

10:

li:

Grzegórz Antykryſt wtóry Máchomet.

á obaczyli/ iż iáko ón piérwſzy Máchomet w-

11:

ſzytkę chwałę Máieſtath/ zwyćięſtwo ſzátáná/

12:

y z grzéchu/ oyczyznę przywroconą onę wiecz-

13:

ną/ wſzyſtki dobrodźieyſtwá nam przez Chryſtá

14:

páná vczynioné precz z wiádómośći ludzkiey

15:

wynioſł/ y wſzyſtek Máieſtat chwały Chryſtu-

16:

ſá páná podeptał/ náukę ſkáźił/ y wſzyſtkę cześć

17:

iego wniwecz obróćił: á nád tego iuż żaden An-

18:

tykryſtem inſzym/ y więthſzym/ możnieyſzym/

19:

wedle świátá/ hárdſzym przećiwko pánu Chry-

20:

ſtuſowi/ y chwale Máieſtatu iego/ Hárdſzym

21:

przećiwko Máieſtatowi Bogá/ w Tróycy ie-

22:

dynego żaden być niemoże:

Máchometh Antykryſt nádeń inſzego niebędźiemożnieyſzego.

ták then Grzegórz

23:

vczeń ónego práwégo Antykryſtá/ tenże Máie-

24:

ſtat páná náſzego Iezuſá Chryſtuſá wywraca/

25:

wiſzuie/ oſtrzy nań ięzyk ſwóy iáko wąż/

Grzegórz vczeń práwy machometów.

strona: 183v

Ro-

zumiéyże iuż iedno być króleſtwo/ ieden Máie-

ſtat/ Oycá y Syná nierozdźielny/ iáko y boſtwo

ich ieſt nierozdźielné iſtothą/ perſonámi tylo ro-

zdźieleni: to ieſt/ iż ón Oćiec/ á ón Syn/ y káżda

perſoná z oſobná práwy Bóg: y obie wſpół złą-

czoné ieden nierozdźielny Bóg. A ón Bóg/ któ-

ry mówi:

Exo. 20.

Iam ieſt Bóg twóy: kthórym ćie wy-

wiodł z Egyptu. Y ná drugim mieścu: Ieden

10:

ieſt Bóg:

Mala. 2.

kthóry nas ſtworzył. Y v drugiego

11:

Proroká: Nie ieſt żaden inſzy Bóg nád mię.

Pſa. 44. 45.

12:

Tákże v Moizeſzá: Pan Bóg twóy/ Bóg ieden

13:

ieſt:

Deut. 4. et 32.

który mówił do Abráhámá: Ia Bóg wſze-

14:

chmogący: do Moizeſzá:

Gene. 17. Exo. 3.

Ia ieſt Bóg Oycá twé-

15:

go/ Bóg Abráhámów/ Izááków/ y Iakobów.

16:

O którym y w Nowym zakonie maſz: Páná Bo-

17:

gá będźieſz chwalił: iemu ſámemu ſłużył.

Mat. 4.

Ná

18:

drugim mieścu: Nie ieſt Bóg vmárłych/ iedno

19:

żywych.

Mat. 22

A v Márká świętego: Kogo Bóg

20:

złączy/ niech człowiek nierozłącza.

Mar. 12.

V Luka-

21:

ſzá: Mocny Bóg s kámienia wzbudźić ſyny Iz-

22:

ráelſkie. Nie ieſt żaden dobry/ iedno Bóg.

Lu. 2.

V te-

23:

go tedy Bogá iednégo w króleſtwie iáśniéć bę-

24:

dą vczeni przepowiádácze ſłowá Bożego/ y lu-

25:

dźie ſpráwiedliwi: kędy żadnego fráſunku miéć

strona: 184

Wiáry Chrześćiáńſkiey

nie będą Apoc: 21.

strona: 186

O dźiathkach nie krzczonych zmarłych zrozumienie.

O dźiatkach máłych bez krztu schodzących ták

iedni rozumieią: iż ácz ſye nie krzczą/ nic im tho

nie wádźi ku zbáwieniu. Abowiem vmiéráią w

Obietnicy błogoſłáwieńſtwá Bożego: ktora ſye

sſtáłá Abráhámowi/ z narodem ze wſzyſtkim

iego. A prawdźiwy naród Abráhámów my ie-

ſteſmy/ ácz nie z ćiáłá ćieleſny: ále z obiethnice

duchowny. A ponieważ że ſye ná wſzyſtki sćią-

ga obietnicá Páńſka/ ſyny duchowné Abráhá-

10:

mowé:

Galat. 3.

tedyć ſye sćiąga y ná máłé dźiatki: które

11:

ſye też z Chrześćiáńſkich wiernych rodźiców ro-

12:

dzą/ z wiernych ſynów Abráhámowych.

Gene. 12.

Nád

13:

to/ gdyż dźiatki nie w ſwey wierze/ wćiéláią ſye

14:

do wiernych kośćiołá:

Dźiatki wiáry niemáią.

bo iey miéć nie mogą/

15:

gdy rozumu nie máią: bo Wiárá sſłuchánia ſło-

16:

wá Bożego ieſt: ále w wierze powſzechnégo Ch-

17:

rześćiáńſkiego/ kośćiołá/ w wierze duchownych

18:

(to ieſt kmotrów) y ćieleſnych rodźiców ſwych/

19:

którzy zá nié przyrzékáią/ y wiárę poſlubuią: tey

20:

wiáry nie ſwey ták mocnie vżywáią: iż okrzczo-

21:

né w cudzey wierze/ bywáią zbáwioné: iáko bes

22:

wątpienia wierzymy.

strona: 190v

Abowiem któ-

rzy w Pánie Chryſtuſye okrzczeni ieſteśćie/ Ch-

ryſtuſáśćie przyoblekli: nie máſz żydá/ áni Gré-

czyná:?Gal 3/ 27-28? niémáſz ſługi/ áni wolnégo: niémáſz mę-

żá/ áni niewiáſty: wſzyſcy ábowiem iedno ieſte-

śćie w Chryſtuſye Iezuſye. A ieſliście Chryſtu-

ſowi/ naród Abráhámów ieſteśćie: y wedle O-

bietnice dźiedźicmi. Otóż maſz: iż wſzyſcy/ któ-

rzy okrzczeni ſą/ Chryſtuſá przyoblekli: niewiá-

10:

ſty okrzczoné ſą/ Chryſtuſá máią: córkámi Chry-

11:

ſtuſowymi ſą/ y wedle Obietnice dźiedźiczące.

12:

Trudno tedy brákowáć ktho ma oſobámi: gdy

13:

ſam pan Bóg imi niebrákuie/ gdyż mąż niewier-

14:

ny przez niewiáſtę wierną otrzymywa błogo-

15:

ſłáwieńſtwo Bożé.

Przećiwko chćiwośći po zmartwy wſtániu.

A co o członki przyrodzo-

16:

né mówili/ miéli to wiedźiéć: iż zá grzéchem ćie-

17:

leſna chćiwość przyſzłá/ ábowiem poki byli nie

18:

zgrzeſzyli rodźice náſzy/ nádzyć byli/ á wżdy ſye

19:

nie wſtydźili: áni żądzey przećiwney woley Bo-

20:

żey ku ſobie mieli: wnet ſkoro zgrzeſzyli/ nágość

21:

ſwą/ y ſromotę ſwoię vználi. Tákżeć będźie y

22:

czáſu zmartwywſtánia: ácz náturá káżdey płći

23:

będźie záchowaná: gdy grzéch będźie wygłá-

24:

dzon/ zginie chćiwość/ y nierządna miłość zá-

25:

rázem z grzéchem: iuż ráyſka niewinność wróći

26:

ſye ná zad: gdy márność grzéchu vpádnie.

strona: 193v

o Modlitwie

Trzećia Część Káte-

chizmu/

O Modlitwie Páńſkiey.

VCZEN. Nie omiéſzkałem do ćiebie

przyść/ móy miły proeceptorze: ábyś mi wyłożył

Modlitwę Páńſką/ ták iákoś mi to dniá wczo-

ráyſzego pilnie obiecał. MISTRZ.

Niż do wykłádu thák potrzebnéy rzeczy przyy-

dźiemy: potrzebá nam o tym mówić/ co ieſt Mo-

10:

dlitwá: á iáka ma być: ieſli chcemy/ áby ią Pan

11:

Bóg wyſłuchał. By w nas óno piſmo Effektu

12:

nie wźięło: które Iákub święty zoſtáwił: Pro-

13:

śićie/ á nie bierzećie: że źle prośićie: dla tego wy-

14:

ſłucháni nie bywaćie.

Ioan. 4.

Ná to potrzebá pomnieć:

15:

ábyſmy prozno nie wzywáli Páná.

Modlitwá co.

Wiedzże

16:

thedy/ iż Modlitwá nic inſzego nie ieſt: iedno

17:

podnieśienie vmyſłu ku pánu Bogu/ o práwą

18:

wiárą/ y z vniżonym ſumnienim/ z gothowym

19:

vffánim/ z gotową nádźieią: w ónym Pánie/ do

20:

kthórego ſye modliſz: y kthórego ſobie ná pómoc

21:

wzywaſz:

strona: 196

Ták świę-

ty Páweł vczył Teſſálonicenſóm mówiąc: Mó-

dlćie ſye vſtáwicznie.

i Teſſa. 5. Col. 4.

Thákże Colloſenſóm mó-

wił: Bądźćie vſtáwiczni w modlitwie: czuyćie

wniey/ dźięki czyniąc pánu Bogu. Módlćie ſye

y zá nas: áby pan Bóg otworzył vſtá náſze/ opo-

wiádáć táiemńice páná Chryſtuſowé: dla któ-

rych ieſtem w więzieniu.

Pátrz/ co tenże Páweł do Tymotheuſzá spilno-

10:

śćią piſze: Nápominam zprośbą:

i Thim. 2.

áby nádewſzy-

11:

ſtko piérwéy/ dźiáły ſye miedzy wámi/ Prośby/

12:

Modlitwy/ przyczyny/ dźięki/ zá wſzyſtki ludźie/

13:

zá Króle/ y zá wſzyſtki przełożoné: żebyſmy ſpo-

14:

koyni y ćichy żywoth wiedli/ we wſzelákiey po-

15:

bożnośći/ w czyſtośći.

Kthóra rzecz ieſt wdźięczna v Páná Boga.

Bóg ieden zbáwićiél/ á Chryſtus zbáwićiél/ Tedy CHRIſtus Bóg ón iede.

Boć to dobra rzecz ieſt/ y

16:

przed Bogiem zbáwićielem náſzym przyiemna

17:

y wdźięczna.

Modlitwá co vpraſza.

Iuż mniemam/ żeś obaczył: iá-

18:

ko potrzebna y pożytheczna Modlitwá ieſt: dla

19:

którey pan Bóg grzéchy zgładza: głód y mór od-

20:

dala: nieprzyaćielá ćieleſnégͦ odpądza.

21:

iij Regū 8. iiij Re. 18. et 19. zdrowia przedłuża.

22:

ij Para: 32. Izáię 38. Z niewoley wybawia. Iu-

23:

dyth 8. 9. 10. Nieprzyiaćielá zábija Iudith 11.

24:

grzéch w káźń náznáczona páńſka/ y práwie oſą-

25:

dzoną precz oddala:

strona: 198v

Chryzoſtóm. Pátrz pilno/ iáko duſzę ſłucháią-

cego y modlącego pośila: któremu wnet ná po

cząthku wſzyſtki dobrodźieyſtwá okázuie. Gdy

go ábowiem wyznawamy Oycem/ y odpuſcze-

nié grzéchów/ y zágubienié okruthnych mąk/ v-

ſpráwiedliwienié y łáſkáwé poświęcenié/ wy-

báwienie wieczné/ y przywłaſzczenié w dźiedźi-

ctwo króleſtwá Bożego:

Co tho ieſt wyznáuáć p. Bógá oycem

á nie tylo przywłaſz-

czoné ſynowſtwo wyznawamy: ále bráterſtwo

10:

z iednorodzónym Synem Bożym złączóné/ y o-

11:

kwite dáry duchá świętego iednym tym wyro-

12:

kiem oſławiamy/ y w nich ſye pośilamy. Bo nie

13:

podobna rzecz/ ábyſmy mogli páná Bogá oycem

14:

zwáć: gdibyſmy przez łáſkę iegͦ tegͦ niemieli/ co ná

15:

ſyny należy.

Otóż dwoiákim dobrodźieyſtwem

16:

nas ku ſobie Pan przywodźić raczy: iż nam Bo-

17:

gá nawyzſzego Oycem być vkázuie. drugim/ iż

18:

dobrodźieyſtwá/ kthórych wielkośći wymówić

19:

niemożem/ y ón pan Bóg iáko oćiec/ nam ſynóm

20:

ſwym łáſkáwie rozdawa/ y łáſkáwie ich vżycza.

21:

Pátrz záſye/ iáko z wielu przyczyn ieſt Oy-

22:

cem náſzym: ieſt oycem iż naś (!) ſtworzył/ Gene. 2.

Gene. 2, Deut. 32.

strona: 201

Ten kędy raczy/ tám

nádchnie/ Ioan: 3. ten táiemnice mówi/ y wſzy-

ſtko wié: czytay o tym j Corin: 2. et 14. Ten oży-

wia nas/ y my dla niego bywamy ożywieni.

Dowód práwégo boſtwá duchá świętego.

Czytay o tym do Rzymiánów w óſméy Kápi-

tule: y do Koryntów wtórym liśćie wtórey Ká-

pitule. Ieſt duch porády/ mocy/ vmieiętnośći/ po-

bożnośći/ mądrośći/ y wyrozumienia/ Eza: 11.

Przez tego duchá ieſt y bywa daná mądra mó-

10:

wá/ y vmieięthna: drugiemu czynienie cud: dru-

11:

giemu łáſká vzdrowienia/ proroctwo/ rozezna-

12:

wánie duchów/ rozmáithość ięzyków/ wiárá/

13:

wykłádánié mów: á té wſzyſtki rzeczy ſpráwu-

14:

ie ieden/ y tenże duch/ oddźieláiąc káżdemu iáko

15:

chce:

i Corin. 14.

gdyż ón ſprawuie wſzyſtko we wſzyſtkich.

16:

Ten duch przed królami y ſędźiámi bez rozmyſłu

17:

dáie mówić: á tho przeto tá wſzechmocność ieſt

18:

w nim/ że ieſt Bogiem práwym Ioan: 4. Vká-

19:

zuięć tédy s piſmá S. iednego nierozdźiélnégo

20:

Bogá wedle iſtnośći ſwey/ który ſtworzył nie-

21:

bo y źiemię: á thego być nie ſámégo Oycá/ ále y

22:

Syná/ y Duchá świętego: kthóre wſzyſtki roz-

23:

dźielné trzy perſony prawdźiwé/ żywé/ y iſtotné/

24:

ſą ónym iednym Bogiem práwym/ y nieroz-

25:

dźielnym:

strona: 203v

o Modlitwie

Do którego w Tróycy iedynego/ iáko do ſtwo-

rzyćielá iedynégo wſzyſtkiego ſtworzenia y ćie-

bié ſámégo mówić możeſz ty ſłowá w páńſkiey

modlitwie/ Oycze náſz/ stego iżeś nas ſtwo-

rzył ná wyobráżenie ſwé/ Boże w Tróycy ie-

dyny: któremuſmy powinni to wyznánié. Bo

nas ſtworzywſzy/ chowaſz/ żywiſz/ y opátruieſz.

zá co tobie powinniſmy/ Boże náſz/ chwałę/ ſer-

cem y vſty/ Iſaię. 29. j Corintie: 6. Powinniſmy

10:

poczćiwość/ którey po nas chceſz Málách: 1. Po-

11:

winniſmy tobie miłość ze wſzyſthkiego ſercá y

12:

duſze. Powinniſmy poſłuſzeńſtwo/ Hebre: 11.

13:

Boś ty ieſt Pan Exo: 24. Oſtatecznie powin-

14:

niſmy ćierpliwość w przećiwnych rzeczach gdy

15:

ié ná nas dopuſzczaſz/ Prouerb: 3. Iob 1. 2. 3.

16:

Náſześ thy Oćiec/ Boże ſtworzyćielu: boś nas

17:

przywłaſzczył ſobie zá ſyny/ Romano: 8. dałeś

18:

nam dźiedźictwo ſtrácóné króleſtwá niebieſkie-

19:

go: dałeś nam ſwobodę/ z nie woléy wyrwaw-

20:

ſzy nieprzyiaćielá náſzégo.

21:

Który ieſteś w Niebieśiéch.

22:

Chryzoſtóm święty: nie przetho vczy y vkázuie

23:

go być wniebieśiéch/ áby go tám zámknąć miał:

Chriſo: Ho. 20 de oratiōe dominica ex capit. 6. Matth.

ále chce tego po ónym/ kthóry ſye modli:

strona: 206

Obácz też/ iáko ćie Pan ná-

pomina pamiętáć ná óno przykazánié/ Imienia

Bożego niebráć ná dárémność.

Porownawa ty ſłowá a przykazánim Páńſkim.

Gdy ábowiem

prośiſz/ áby było poświęcóne w tobie imię Bo-

żé: ſtrzeż że ſye thego/ áby go nie pomázał krzy-

woprzyſyęſtwem/ ſproſną mówą/ mátactwem/

y wielomówſtwem proznym/ á niepożitecznym.

To imię ieſt wſzechmocné Exo: 15: Ma być w

poczćiwośći miáné/ Exo: 20: Leui: 19: tho imię

10:

ieſt niewymówióné/ Exo: 3/ tho imię ſtráſzliwé

11:

y święté Pſal: 110:

Imię Boże iákié ieſt.

to imię dźiwné/ Pſal: 8: to i-

12:

mię ieſt chwálebné y ſtráſzliwé: którégo ſye wſzy-

13:

ſcy boią y przed nim drżą. ij Regum 36.

14:

Wtóra Prośbá.

15:

Przydź Króleſtwo twoié.

16:

IEronym święty: Aby Száthan ná świećie

17:

przeſtał królowáć/ prośimy: á pan Bóg wwierze

18:

w cnotach króleſtwo ſwé rozmnáżáć áby ra-

19:

czył: á w káżdym z oſobná królował/ grzéch y

20:

ſzátáná wygnawſzy.

strona: 208v

o Modlitwie

Przeto bądź záwżdy ſtały thák w przećiwnych/

iáko y w fortunnych rzeczach: boć tho ieſt wola

boża: áby pod tą klobą fortuny t? żywiąc/ przez

ty przypadki docześné byłeś polerowan. Móẃ

záwżdy s Páwłem świętym: Pánie/ co chceſz á-

bych czynił: tákże y z Dawidem:

Acto. 9.

Do ćiebiem ſye

vćiekł/ Pánie: náucz mię czynić wolą thwoię.

Pſal. 142.

Abowiem rádá Páńſka/ ſtać wiecznie będźie: y

wola iego we wſzyſtkim wypełnióna będźie.

Iſaię 46.

10:

Czytay v Dawidá/ tám ćie znácznie náucza: iż

11:

rządźi wedle woléy ſwéy pan Bóg mocy niebie-

12:

ſkie/ y źiemſkie:

Dani. 4.

żaden nie odmieni woléy iego: á-

13:

ni ſye iéy ſprzećiwić może/ y rzec: Dla czegoś ták

14:

vczynił? Móẃże thedy s Chryſtuſem człowie-

15:

kiem do páná bogá: Nie ták iáko ia chcę/ ále iá-

16:

ko ty: Niechay thwoiá Pánie/ á nie moiá wola

17:

będźie.

Mar. 19. Lu. 22.

18:

Czwarta Prośbá.

19:

Chlebá náſzégo powſzedniego day

20:

nam dziśia.

strona: 211

Piąta Prośbá.

Odpuśćiſz nam náſzé winy: iáko y my

odpuſzczamy náſzym winowáycóm.

Cbryzoſtóm (!) święty ták wykłáda. Iż vſtáwicz-

nymi wyſtępy grzeſzymy przećiwko pánu Bo-

gu: roſkazał Chryſtus miłośiernego Bogá o od-

puſzczenié grzéchów prośić: á ón grzéſznym z-

wykł grzéchy odpuſzczáć z ſzczodrobliwéy y z nie-

wymownéy łáſki ſwoiey: iedno go o to wiernie

10:

prośić potrzebá. Abowiem wiernym thylo thá

11:

modlitwá przynależy: czego nas może náuczyć

12:

porządek kośćiołá Bożego/ y ſpráwá modlitwy

13:

tey. Lecz który ſye kolwiek nie okrzći/ á tą świą-

14:

tośćią ómyty nie będźie: nie może Bogá oycá

15:

wzywáć/ bo iego wiádómośći niema:

Którym thá Modlithwá ſłuży.

wiernym

16:

tedy przyſłuſza ta modlitwá: którzy ónego zná-

17:

ią: y iemu vffáią: do którego ſye vćiekáią: y iego

18:

o odpuſzczenie grzéchów proſzą.

strona: 213v

Kthórego kolwiek człowiek

Chrześćiáńſki obráźił bliźniego ſwego/ ma od

niego ſzukáć pokoiu.

Chryſtus o Ołtarzu mówi do ſwych. Mat. 5.

Thák Chryſtus pan vczy/

gdy każe y ofyáry przy Ołtarzu odbieżéć/ á iść

do brátá obráżonégo/ y ziednáć ſye snim. záſye

ón obráżóny ma mu odpuśćić: gdyż tho powi-

nien. Abowiem błogoſłáwiéni miłośierni: óni

miłośierdźie otrzymáią: á ſąd ónym będźie bes

miłośierdźia: kthórzy nie czynią miłośierdźia

10:

nád bliźnimi ſwymi. Więcey pan potrzebuie od

11:

nas miłośierdźia/ niż ofyáry/ Prorok powiáda:

Iaco. 4.

12:

y Chryſtus pan nas vczy/ iżebyſmy byli miło

13:

śiernymi: iáko oćiec náſz niebieſki miłośierny

14:

ieſt. Mamy s páná Chryſtá przykład: który

15:

iuż ná krzyżu záwieſzony/ prośił zá ſwé krzyżo-

16:

wniki: tákże Szczepan święty piérwſzy po W-

17:

niebowſtąpieniu Páńſkim męczennik/ prośił zá

18:

óny/ kthórzy fo kámionowáli. o thym czytay w

19:

Dźieióch Apoſtolſkich Ca. 7. y v Lukaſzá ca. 23

20:

Szoſta Prośbá.

21:

Nie wodźiſz nas/ ná pokuſzenié.

22:

Chryzoſtóm Swięty/ ták wykłáda.

strona: 215v

Wiárę bogu poſlubioną popſowáli: á

strona: 216

Páńſkiey.

ná oſtátek Sákrámentá álbo zwiérzchnié znáki

łáſki niewidóméy Duchá S: wygłádźili/ chwa-

łę wſzyſtkę ſámégo w Tróycy iedynego Bogá z

ſerc ludzkich/ ze wſzyſtką pobożnośćią/ vſtáwi-

cznie wymiátáiąc: á ſnadź iuż wyrzućili/ niczym

inſzym więcey/ iedno tym: naprzód chełpą pokry-

tą ſłowá bożégo: á potym/ iż vczynili páná Bo-

ga tákim: iákoby ón cnotliwymi vczynkámi lu-

dzkimi brzydząc ſye/ ták do złégͦ iáko do dobrégo

10:

ſam przyczyńcą był: á ón y złé y dobré w nas

11:

ſpráwował: á práwie nas do tego przymuſzał.

12:

gdyż tho o pánu Bogu mówić hániebny błąd y

13:

bluźnierſtwo ieſt. Z nas ieſt/ powiáda Prorok/

14:

zátrácenié: á s páná Bogá wſpómożenié:

Oſeę. 13.

Pan

15:

Bóg śmierći nie vczynił/ á śmierć przyſzłá zá

16:

grzéchem Páweł święty vczy/ iż Pan Bóg ma

17:

w nienawiśći grzéch/ y ónego co ij czyni:

Sapien. 1.

dla któ-

18:

rego ná wſzyſtki nas śmierć roźláłá ſye:

Roma. 1.

iáſna

19:

Hiſtorya Gen: 3. którego grzéch zwyćięży/ ſługá

20:

grzéchu ieſt: którego grzéchu owoc inſzy nie ieſt/

21:

iedno wſtyd/ poháńbienié/ á ſkóńczenié iego/ gdy

22:

do ſkutku przyydźie/ śmierć:

i Cor. 15. Gene. 3. Ioan. 8. ij Para: 2.

á káżdy winę y po-

23:

mſtę grzéchu ſwego nośić będźie.

Roma: 6. Iaco: 1.

Ty grzéchy

24:

dźielnicę snámi y spánem Bogiem czynią/ E-

25:

ſaię 50: á przeto ié pan káráć raczył/ we wſzyſt-

26:

kim narodźie ludzkim.

Iere. 2 Eze. 18. Deut: 24.

strona: 218v

Luter wſzy-

ſtkiéy wſzetecznośći vczył: tedyć przećiwko wo-

ley bożéy vcząc/ nic inſzego nie mówił iedno to:

Non eſt deus: to ieſt/ niemáſz Bogá: álbo nō eſt

illi cura de nobis. Faciamus igitur omnia/ ꝗuę

nobis placent. Bo co czynimy/ źleli dobrzeli/ bóg

nas do tego przymuſza. s niego y złé/ y dobré: w

równey klóbie v niego/ to ieſt/ źle czynić y dobrze:

bo nalepſzy vczynek śmiertelny grzéch ieſt przed

10:

Bogiem. To maſz ónego wieprzá Sáxońſkie-

11:

go/ páſſobrzuchá ónych ludźi: którym ſwa wola

12:

milſza byłá/ niż poczćiwy żywot Chrześćiáńſki:

13:

náukę pobudzáiącą ku wſzelkiey wſzetecznośći/

14:

ku niepobożny á zuchwáłey wierze/ ku wzgár-

15:

dzeniu przełożeńſtwá wſzelákiego/ ku zábacze-

16:

niu Bogá: kthóry ſye brzydźi káżdą rzeczą złą:

Bóg brzydźi ſye złą rzeczą.

17:

iż ſye brzydźi/ dáleko od wſzelákiey złośći pobu-

18:

dzenia ieſt. Bo sniego tho nie ieſt/ czym ſye brzy-

19:

dźi: grzéchem ſye brzydźi: thedyć grzéch nie ieſt s

20:

niego: y do niego nas pobudzáć/ dáleko mniey

21:

przymuſzáć nie chce: który nam dał z náuki ſtáré-

22:

go y nowégo zakonu/ iáko ſye go wiárowáć zá

23:

iego wſpómożenim/ mamy: dał lekárſtwá/ áby

24:

w nas ran ſobie brzydliwych nie widźiał.

strona: 220v

Otóż maſz/ Vczniu miły/ krótki wykład pa-

ćierzá/ iáko po ſtáremu mówią: to ieſt prawdźi-

wéy modlitwy Páńſkiey: a kthórey możeſz obá-

strona: 221

Pańſkiey.

czyć: żeć w niey ieſt wſzyſtkich rzeczy nam po-

trzebnych/ thák o tym żywoćie/ iáko o przyſzłym

krotka á pożytheczna náuká/ y nieomylna proś-

bá: którey ći ſummy álbo ſkutku inſzego do tego

żywotá cześnégo náſzégo vkázáć niemogę: tho

ieſt/ nic inſzégo tá modlitwá Páńſka nas tu ná

świećie nie vczy/ iedno ónéy náuki: którey Pan

raczył vczyć mowiąc:

Math. 6.

Piérwéy ſzukayćie króle-

ſtwá Bożego/ y ſpráwiedliwośći iego: á wſzyſt-

10:

ko zá tym będźie wam pod moc dano. Tego

11:

króleſtwá ſzukamy modlitwámi: bo modlitwá

12:

pokorna niebo przebija: á okróm pożytku nie w-

13:

róći ſye od páná Bogá do ónego: kthóry ſye mo-

14:

dli.

Eccle: 35. Lu: 11.

Przetho ſam pan Chryſtus roſkázuie: Proś-

15:

ćie/ á będźie wam dano: ſzukayćie/ á naydźiećie:

16:

kołácćie/ otworzą wam. Abowiem káżdy/ który

17:

prośi/ bierze: który ſzuka/ naydźie: á kołácącemu

18:

będźie otworzono. Przeto święći ludźie vſtá-

19:

wicznie w modlitwach páná Bogá chwalili: y

20:

vcznióm tę náukę ſwym zoſtáwili/ áby ták czy-

21:

nili. Mógłći bych tu wſpómnieć Modlitwy

22:

Pátryárchów świętych/ iáko wielé mogły v pá-

23:

ná Bogá/ y iáko złym ludźiem pomagáły. Abo-

24:

wiem by ſye był Abram nie modlił zá Abymele-

25:

chá królá w Gierarym:

Gene. 20.

strona: 223v

o Modlitwie

Wykład ná Archan-

yelſkié Pozdrowienie.

VCZEN. Dźiękuięć bárzo/ zá wykład

modlitwy Páńſkiey: wątpliwośći żadnéy nie-

mam/ o kthórąbych miał stobą mówić: ále ćię

proſzę/ niż tey ſpráwy zemną dokónaſz/ powiédz

mi: dla czegͦ nas vczóno przy páćierzu zárázem

ARchányelſkiego pozdrowienia? Cóż? ábo iáka

modlitwá ieſt. czy do modlitwy Páńſkiey przy-

10:

należy? Názywał to oćiec móy/ á widzę iż wedle

11:

piſmá Pozdrowienie pánny Máryey: o tym ćie

12:

pytam: naprzód/ dla czego to pozdrowienie mó-

13:

wić vczóno: nád to/ ieſli ieſt modlitwá álbo nié.

14:

MISTRZ. Stárożytnie vczóno te-

15:

go pozdrowienia: kthórym Archányół Gábryel

16:

pánnę bożą rodźićiélkę pozdrawiał. Przodkiem

17:

dla tego to czynióno: áby nas vczono rozmyſláć

18:

wielkié óno dobrodźieyſtwo bożé/ które nam o-

19:

kazał: gdy Syná ſwego dla nas do pánny w ży-

20:

wot poſłał.

Przyczyny dla czego ma być Archányelſkie pozdrowienié mówiono.

Gdyż tho ieſt nam od páná Bogá

21:

nawyſzſze dobrodźieyſtwo dáne. A przeto vſtá-

22:

wicznie ma być y wſpómináné y rozmyſláné

23:

od nas: którzyſmy thego dobrodźieyſtwá z łáſki

strona: 224

Páńſkiey.

bożey ſtáli ſye vczeſtniki.

strona: 225v

Ták

strona: 226

Páńſkiey.

ſtátecznéy miłośći przećiwko iey był: kthórą v-

miéráiąc ták zápieczętował.

Nieuczćiwość pánny Máryey/ Chryſtuſá Páná nieuczćiwość ieſt.

Y máiąſz mu być

w lubośći óni: którzy ták miłoſną mátkę iego ná

poczćiwośći ſzárpáią? z inſzymi ludźmi rowná-

ią? ták iż to od máło bácznych ludźi oboiey płći

vſłyſzyſz: Cóż byłá Márya: ták człowiek/ iáko y

ia. Zeznawam/ że człowiekiem byłá/ iáko káżdy

z nas: y Chryſtus pan thákże práwym człowie-

kiem był: ále tego nie pozwalam: áby tákim czło-

10:

wiekiem byłá/ iáko ty: to ieſt/ ták grzéſznym: ták

11:

w gniewie bożym ſye rodzącym: ták ſługą świá-

12:

tá/ ſzátáná/ y ćiáłá/ iáko thy ieſteś: thák kłamli-

13:

wym y nieuſtáwicznym przed Bogiem.

Pánná Márya człowiekiem iáko y kto/ ále iáko.

Wyz-

14:

nawam ią być człowiekiem práwym/ przez grzé-

15:

chu vrodzónym: od grzéchu ná świećie próznym:

16:

w Bożey okwitéy łáſce żywiącym vſtáwicznie:

17:

od páná Bogá vczćionym: s którego Bóg y cz-

18:

łowiek ſye nam národźił: któremu Bóg ták zie-

19:

dnoczóny był: iż zá iedno snim był/ przez ſobie

20:

vlubioné miéſzkánié. Otóż trudno z równáć

21:

maſz ſam sśiebie hárdy człowiecze/ stą pánną:

22:

którą ták ſobie lekce ważyſz. A coć tu powiá-

23:

dam/ temu możeſz wierzyć: że nie rad thego ſzá-

24:

tan widźi/ y ſtára ſye o to: áby z vmieiétnośći/ y

25:

z wiádómośći ludzkiey tho wykorzenił/ co mu

26:

ſzkodźi.

Szátáná boli cześć pánny Maryey.

strona: 228v

Bo ią iáſność wieczna ſobie

obráłá naczyſtſzą: bo ćiáło okróm zmázy ćiele-

ſnéy vrodźiłá. Auguſtyn. O święta Má-

rya podpómoz nędzné/ wſpómoż ludźie ſłábégo

vmyſłu/ ochłódz płáczącé.

In ſermōe de Aſſumptione virginis.

Pytaſz/ iáko tho ma

vczynić? mówi Auguſtyn święty: modląc ſye zá

ludem: przyczyniáiąc ſye zá duchowieńſtwem:

proſząc zá nabożną płeć niewieśćią: aby wſzyſt-

cy vználi twoié podpómożenié: kthórzy wſpomi-

10:

náią twoie imię.

Márya iáko ieſt pánią/ Auguſtyn vczy.

Nie maſz w czym wątpić: któ-

11:

ra porodźiłá zapłátę/ zá ty które Syn iey wybá-

12:

wił: może wſzyſtkim wybáwiónym ziednáć hoy-

13:

né podpómożenié. Hoec Auguſtinus.

14:

Ale do Archányelſkich ſłów ſye wrócę.

15:

Láſki pełná Rozumiey Łáſki bożéy pełná.

16:

Ieronim ś. ták ná ty ſłowá mówi: Tákim vpo-

17:

minkiem godna rzecz áby byłá pánną od páná

18:

Bogá obdárowaná: áby łáſki iego byłá pełná.

De aſſumptione virginis.

19:

Abowiem óná zwróćiła práwą chwałę niebioſ-

20:

ſóm: vrodźiłá Bogá źiemi: zá kthórym pokóy od

21:

ſzátáná ludźiem przyſzedł: przyſzłá wiárá y zná-

22:

iómość Bogá: przyſzedł złośći ludzkich ſtátecz-

23:

ny ſzácunek y vznánie: przyſzedł poczćiwy ży-

24:

wotá człowieczego porządek: obyczáie odmien-

strona: 229

Páńſkiey.

né/ y powśćiągliwość przyſtoyna od rzeczy nie-

przyſtoynych.

strona: 230v

Pámiętay też ná to/ gdy mówić to po-

strona: 231

Páńſkiey.

zdrowienie będźieſz: áby páná Bogá prośił pil-

nie y nabożnie: do czego ćiebie to pozdrowienie

nápomina.

Co pámiętáć ma człowiek mowiąc Archanyelſkie pozdrowienie.

A tho zſtrony twoiey: gdy mówiſz

y wyznawaſz Pánnę być łáſki bożey pełną/ proś

páná: ábyś mógł vczeſtnikiem łáſki pańſkiey być:

á gdy wyznawaſz/ iż pan Bóg znią był/ żąday

nabożnie Páná: áby stobą przez duchá ſwégo ś-

więtego przebywáć raczył: á iáko óná błogoſłá-

wioná byłá miedzy niewiáſtámi/ ták wzdychay

10:

proſząc Páná: áby ſwym błogoſláwieńſtwem

11:

wiecznym raczył thobie błogoſłáwić/ y wiecz-

12:

nym żywotem zá tym błogoſłáwieńſtwem ob-

13:

dárowáć: á tho przez zaſługę y mękę błogoſłá-

14:

wionégo owocu Pánny naczyſtſzey Máryey

15:

Páná náſzego Iezuſá Chryſtuſá/ Bogá y czło-

16:

wieká prawdźiwegͦ: który z Oycem y z Duchem

17:

świętym ieſt iednym nie rozdźielnym Bogiem

18:

y zbawićielem náſzym. Rozumieyże/ iáko też

19:

maſz thego pozdrowienia vżywáć: iáko ie mó-

20:

wić: iákié pożytki s niego możeſz mieć: iáką ná-

21:

ukę/ iákié wiáry potwierdzenie/ y vmocnienié: á

22:

od chwálebnego obyczáiu nie odſtępuy: áby ćie

23:

kto miał ná to náwieść: iżebyś miał ná to po-

24:

zdrowienie niewſpómináć/ iego nie rozmyſláć

25:

częſto/ nabożnie nie mówić z wiárą stáką: iáka

26:

do niego przynależy. Wiedz o tym żeć tá náu-

27:

ká/ która ták pożyteczné ſpráwy Bożé s kośćio-

strona: 231v

o Modlitwie

łá wyrzuca/ od ónych poſzłá:

strona: 233

Y ćiebie

strona: 233v

o Swiątoſćiách

miłe dźiećię/ ták vczę: áby powſtawſzy ze ſnu twe-

go/ do thego páná vſtá y ſerce ſwé podnośił/ á

Pánu dźiękował: że obraz śmierći od ćiebie od-

daliwſzy/ fizerunk przyſzłégo zmartwywſtánia

w tobie okazał: wzbudźił ćie:

mó-??? wiąc: Dóm móy. dóm Modlitwy ieſt.

cżyłeś iuż ná poły

będąc vmárły: nie wiedząc thego ieſliś wſtáć

miał/ powſtałeś. Thoć ieſt/ miłe dźiéćię/ właſny

fizerunk śmierći y zmartwywſtánia náſzego: że/

gdy ſpimy/ nieináczey ſye snámi dźieie: iedno iá-

10:

kobyſmy vmárłego człowieká ná ſye kſtałt przy-

11:

ięli. Wzbudza nas Pan y ożywia ná poły vmár-

12:

łe dla thego/ ábyſmy baczyli moc iego: iż gdy ón

13:

chce/ mocen ieſt nas y vmorzyć y ożywić: mo-

14:

cen vſpić/ y obudźić. Y przetho w piſmie świę-

15:

tym náſzá śmierć ſpániu ieſt porowuána (!)/ y do

16:

ſnu ieſt przypowiedźianá: y przeto LAzárzá v-

17:

márłegͦ Chryſtus vſnionym zowie/ iákoby rzekł.

Ioan. 11.

18:

y my przez ſpánie náſzé/ fizerunk śmierći odno-

19:

śim ná ſobie: á gdy powſtawamy ode ſnu/ w-

20:

ſpámiętaymy ná to: iż ten/ który ode ſnu wzbu-

21:

dźił/ y od ónego ſnu dálſzego/ którego ten ſen po-

22:

wſzechny fizerunk odnośi/ nas wſkrześi.

Ráno wſtawſzy co czynić.

Słuſz-

23:

nie tedy moc Páńſką wyznawáiąc/ y dźiękowáć

24:

iemu mamy/ przodkiem zá tho: że nas záchował

25:

w ſpániu od rozmáitych przygód: od których cz-

26:

łowiek ſam ſyebie vſtrzédz ná tes (!) czás niemoże:

strona: 234

zakónu nowego

iedno ſam Bóg iegͦ ſtrzeże:

strona: 236

Abo-

wiem nie godna rzecz ieſt tákimi rzeczámi ſzá-

ffowáć/ iedno poſłáńcóm tákim: którym tego z-

wierzono: áby záſye pan Bóg nie nárzékał ná

nié/ iáko ná óny nárzékał w ſtárym zakonie:

Iere. 23.

Nie

ſłałem proroków/ á óni ſzli: nie mówiłem do

nich/ á óni prorokowáli. Zle ſye doſtáło/ możeſz

czytáć w Dźieioch Apoſtolſkich/ ónym żydóm:

Acto. 19.

którzy ſye kuśili wzywáć imienia páná Chryſtu-

10:

ſowego ná óny/ kthórzy byli opętháni od ſzátá-

11:

nów.

Zle ſye wdáwać w vrząd ſzáffunku świątośći Páńſkich ónemu: który nie ieſt ná to porządnie wezwány.

Byli żydá iednego śiedm ſynów: którzy to

12:

czynili/ niepowołáni do tego: przeto dwu snich

13:

ſzátan zły podrápał y poránił/ ták iż nágͦvćiekli (!) z

14:

dómu ónego: gdźie chćieli ie wygnáć przez imię

15:

páná Chryſtuſowe: którego Páweł święty prze-

16:

powiádał iáſnie ludźiem. DAy Boże/ áby to

17:

pan Bóg okázáć raczył y dźiś nád tymi: kthórzy

18:

właſną ſwą wolą bez powſzechnégo y ſtárożyt-

19:

nie podánégo od Apoſtołów wezwánia/ wda-

20:

wáią ſye wvrzędy ſzáfunku ſłowá y Sákráme-

21:

tów Páńſkich. Ale o thym ná ſwym mieścu bę-

22:

dźie: thu to okázuię/ iż do ſzáffunku świątośći y

23:

ſłowá bożego potrzebá ſługi ná tho porządnie

24:

wezwánego.

strona: 238v

A ieſt zwan omyćie wody/ dla

zwierzchniégo omywánia wodą: Odrodzonym

go theż zowie piſmo: iż duſznym obyczáiem pan

Bóg nas z grzéchu odradza/ oczyśćia/ y poświę-

ca:

Corin. 6.

iuż co wodá znáczy/ powyzſzey powiedźia-

łem. Ale żebyś y lepiey temu rozumiał y wie-

rzył/ przypátrz ſye ſłowóm Auguſtyná święte-

go:

Lib. de Cataliſmo cap. 3.

Wodá oná nie tylo brud s ćiáłá zmywa: á-

le y duſzę od grzéchów oczyśćia. Maćie też wie-

10:

dźieć/ dla czego moc óney wody pożyteczna ieſt

11:

y duſzy y ćiáłu:

Wódá chrztu cżemu pożyteczna.

gdyż nie káżda wodá tey mocy

12:

ma: dla tego wiedzćie/ iż thá ſłowem bożym ieſt

13:

poświęcóná. Odnieś precz ſłowo/ cóż wodá/

14:

iedno wodá? przyſtępuie ſłowo bożé do żywio-

15:

łu/ y bywa świątość. Moc ſłowá przez wodę o-

16:

czyśćiłá nas/ á to iż ma moc nád wodą. Otóż

17:

rozumiey/ iáka wodá ieſt ná chrzćie/ y co ią po-

18:

ważną czyni. A iż wody potrzebá do tegóż chrz-

19:

tu/ thenże Auguſtyn mówi: Nieużyway wody/

20:

nie będźie chrzeſt: nieużyway ſłowá/ tákże chrz-

21:

tu nie będźie:

Augu: tracta: 15. ſuper Ioannem.

boć ták Pan mówi: Z wody y z du-

22:

chá kto ſye nie odrodźi/ zbáwión nie będźie.

strona: 241

Thák piſze y Ambroży święty w kśię-

gách o Duchu świętym piſząc: Iż przez prośby/

które nád wodą gdy ią błogoſłáwim czynimy/

Duch święthy zſtępuie: y dawa poświęcenie o-

néy wodźie:

Libr. i. cap. 7.

w którey grzéchy omywamy: á wo-

dá to ma nie ſámá zśiebie: ále z właſnéy bytno-

śći Duchá świętégo.

Baſilius de ſpiritu ſancto lib. XV.

Ná drugim mieścu Am-

broży święty thák náucza/ iáki ma być chrzeſt:

Mon. 3. 7. 1.

kſztałt/ y ſpoſob chrztu/ y vżywánié iego thákié

10:

być ma.

ſpoſób chrztu

Napiérwéy wodę poświęćić: á po tym

11:

niech ſye chrzći ten/ który ſye chrzćić ma: niechay

12:

będźie nád wódą błogoſłáwienſtwo/ wzywá-

13:

nié Bogá/ prośby y módlitwy: áby przy niéy by-

14:

łá Iſtność Tróycé świętéy. Amb: lib: j. de ſa-

15:

cra: capit. 5. Możeſz tedy báczyć tych świę-

16:

tych á zacnych ludźi náukę: dla czego wodą świę-

17:

coną ſye chrzćić mamy:

Vmęczón Cipryan święthy od národzenia Bogá Chryſtuſá látá 249.

to ieſt/ dla tego: ábyſmy

18:

rozumieli/ że z nátury ſwéy wodá tego miéć nie

19:

możé/ co ná chrzćie czyni: ále mocą Bożą y duchá S. ſpráwą: który ná prośby y modlitwy náſzé/

20:

przy błogoſłáwiónéy álbo poświęconéy wodźie

21:

ieſt bytnośćią ſwoią/ przez modlitwy w kośćie-

22:

le do tego powołány: á iáko s. Ambroży vczy/

Swięty Ambroży po Pánie Chryſtuśie żył lathá 380.

23:

że bytność ieſth álbo iſtność Bogá w Tróycy

24:

iedynégo przy tey błogoſłáwiónéy przez ſłowo

25:

Bożé y modlitwę w wodźie/

strona: 243v

Czytayże záſye v S. Cypryaná mę-

czenniká:

Cyprianus Epis: lib: i. Epi: 12 et ſermone de baptiſmo pagina 430.

iáko zá iego czáſów chrzczono: który ſye

chrzći/ mówi Cypryan S. potrzebá áby go krzy-

żmem álbo oleiem pomázano: áby wźiąwſzy ná

ſye pomázánie: był pomázáńcem Bożym/ y łáſkę

Chryſtuſá Páná ótrzymał. Abowiem oléy/ któ-

rym ochrzczeni ludźie ſą y bywáią pomázáni/ ná

ołtarzu bywa poświęcony. Przypátrzże ſye in-

ſzym/ iáko Auguſtynowi S. ten ná wielu mieś-

10:

cách iáśnie tego vczy/ w ty ſłowá:

A widźiſz że ołtarze w kośćiele dawno/ á thy ié wymiátaſz Awenyeliku.

Nápiſanó ieſt

11:

w Dźieiách Apoſtolſkich o Pánie Chryſtuśie:

12:

Pomázał ćię Pan Bóg/ nie pomázałći go oleie

13:

widómym/ ále dárém łáſki/ co ſye to w kośćiele

14:

widómym pomázánym znáczy: gdy ochrzczoné

15:

kośćiół pomázuie oleie. rc.

lib: 15. de Trini: capi. 26.

Ná drugim mieścu

16:

Chryſtuſowé imię od pomázánia rzeczoné ieſt:

17:

bo Chryſtus przetłumacza ſye ná náſz ięzyk po-

18:

mázániec/ a chriſma pomázánié/ otóż nas dla te-

19:

go pomázuią oleiem: iż p: Bóg ná walkę y bóy v-

20:

ſtáwiczny z ſzátánem nas wyſádźił:

Dla czego ludźi pomázuią na chrzćie Theophilact9 thyſz ſłowá mówi/ in Lucę caput. 10.

á my pámię-

21:

táiąc/ iżeſmy pomázáni ná króleſtwo Chryſtuſo-

22:

wé/ bądźmy zwyćiężcámi na przećiwko przeći-

23:

wnikóm náſzym: ſzáthánowi/ áni grzéchu nie-

24:

wolnicy nie bądźmy/ gdyżechmy ſye ſtali Boży-

strona: 244

zakónu nowego

mi pomázáńcy.

strona: 246

Nam chrześćiánom w tym krzyżu po-

ćiechá y chełpá ma być záwżdy: tym herbem ál-

bo piątnem pieczętować ſye mamy/ y tégo pią-

tná ſye nie wſtydźić:

Galla: 6.

gdyż nie bezprzyczyny (!) znák

ſwóy Chryſtus ná czeléch náſzych zoſtháwić ra-

czył:

Auguſtin: in Pſal: 30.

ábyſmy ſye ná tym mieścu im pieczętowá-

li ná czele/ gdźie wſtyd mieśce ma:

Pożytek znáku krzyżá S.

á to áby po-

śmiewiſká Chryſtuſówégo chrześćiánin ſye nie

wſtydźił.

10:

Byłáli Ceremonia w ſtárym kośćie-

11:

le pomázować błótem/ mowiąc:

12:

Effeta, quod eſt adapaperire.

13:

Toć krótkiem obyczáiem opowiem: gdyż to iá-

14:

ſnie być opowieda Ambroży S. náuczáiąc dla

15:

czego to czynią w kośćieła Bóżym.

Ambroſi: de his qui iniciāt miſteriis capite 1. et 7.

iego ſłowá

16:

ſą: Otwórzćie vſzy ſwoié: á wonią dobrą przy dá-

17:

niu wam ſacramentów Páńſkich poczuyćie. Dá-

18:

liſmy to wam znáć w ón czás: gdyſmy wam mó-

19:

wili/ Effeta/ to ieſt/ otwórz ſye. Gdy tedy przy-

20:

chodźiſz do łáſki/ o co ćię pytano/ poznáć maſz:

21:

y coś odpowiedźiał/ pámięthay.

strona: 248v

Náśialić y inſzych błędów do

tegóż Sákrámentu: á wżdy ié zá prawdźiwé

proroki máią/ iedno tym: że od ſtárégo kośćiołá

náuki náuczáią/ ſtáráiący ſye o tho: áby ſye w

niwczym z nim nie porownáli: kthóré ć krótko

wyłożę. Luter wieprz Niemiecki wytuczóny

we wſzytkę ſwą wolą w Sáxoniey/ wichrówcá

wſzytkiego świátá/ á cnoty y wſtydu ludzkiego

ſtárádawnégͦ wygubcá/ ten ták vczył o chrzćie/

10:

y o inſzych świątośćiách przećiwko náuce Chry-

11:

ſtuſá Páná y iego kośćiołá.

Luter iáki był.

12:

Luter o chrzćie ták vczył.

Luter 9 in Asſenti: Arti. i.

13:

Chrzeſt nie zbáwia/ iedno wiárá chrzthu: ábo-

14:

wiem w świątośćiách przyymowániu potrze-

15:

bna ieſt wiárá ónego/ który świątość przyymu-

16:

ie: áby vwierzył obietnicóm/ kthóre przynależą

17:

do świątośći:

Nie zgodźi ſye Kośćiół Boży nigdy z Lutrem w náuce chrztu.

á iż chrzeſt w téy obietnicy zale-

18:

ży/ który vwierzy á ochrzći ſye zbawión będźie:

19:

tedyć potrzebá/ áby ten/ który ſye chrzći/ wierzył:

20:

iż będźie zbáwión/ gdy ſye ochrzći. Gdy to czy-

21:

tháli v Lutera Nowochrzczeńcy/ iż potrzebá

22:

piérwéy wierzyć niż ſye chrzćić:

Nowochrzczeńcy wzbudźili błąd z Luterowégo piſmá y nauki.

wnet vchwyći-

23:

li thę náukę/ y nie chrzczą máłych dźiatek: gdyż

24:

wiáry miéć nie mogą ſwéy właſnéy: gdyż we-

strona: 249

zakonu Nowégo.

dle náuki Luterowéy/ niepożyteczna ieſt świą-

tość przez właſnéy ónego wiáry/ który ią prziy-

muie.

strona: 250v

Y Márcyon/ ieśliś

ták chrzćił/ W imię Oycá y Syná y Duchá S.

zupełną świątość dawał: choć theż y wiáry do

strona: 251

Nowégo zakonu.

tego zupełnéy nie miał/ y z nią ſye nie zgadzał:

ále iáko y chrzeſt/ máło ważny ieſt ónemu/ który

świátu ſłowy á nie vczynkiem ſye zárzeka tákći

y ónemu/ który w kácérſtwie álbo w odſzczépień-

ſtwie ſye chrzći: Obiemá tákim/ gdy polepſza ży-

wotá/ ku pożytku ieſt/ chrzeſt:

Contra eoſdem libr: iiij. capite 4.

który przed thym/

máło pożyteczny był/ choć prawdźiwy był. A

iákoś ſye raz vrodźiwſzy z Iádámá/ drugi raz

rodźić ſye nie będźieſz:

Augus: tract: 11. in Euangelium Ioan:

thákże vrodźiwſzy ſye z

10:

Chryſtuſá/ odrodźić ſye nie możeſz: bo iáko żywot

11:

ná zad wróćić ſye nie może nikomu: ták y chrzeſt:

12:

chybáby od poganiná niechrzczonégo/ áni Bogu

13:

wiernégo y Pánu Chryſtuſówi był chrzeſt dá-

14:

ny: ten nie ważny ieſt. VCZEN.

Augu: contra Epis: Parmeni libro ij. capite 13.

Y to

15:

rad wiem/ bo mi tego potrzebá wiedźiéć: ále ćie

16:

ieſzcze pytam: Powinnaſz ieſt rzecz máłé niemó-

17:

wiątká chrzćić dźiateczki/ kthóre ieſzcze nie mó-

18:

wią?

Dźieći dobra rzecz chrzćić.

MISTRZ. Powinna/ bo zła rzecz

19:

ieſt dźiećięćiu chrześćiáńſkiemu hámowáć ch-

20:

rzeſt/ iáko też y vroſłému á ochrzczonému pow-

21:

tárzáć go/ rzecz ieſt nie dobra. VCZEN.

22:

Ták Syniſtrowie Awenyeliey Nowochrzczeń-

23:

ſkiéy vczą/ iż niepożytheczny ieſt chrzeſt máłych

24:

dźiatek: y ieſliże go prziymuią/ ma być powtó-

25:

rzony. MISTRZ. A czymże tego do-

26:

wodzą? VCZEN. Słowem Bogá

strona: 251v

o Swiątoſćiách

Chryſtuſá.

strona: 253v

Ci thedy A-

wenyelikowie nie chcąc grzéchu rozumieć iná-

czéy z oycem ſwoim Pelágiuſem/ iedno káżdégo

zoſobná ſpráwę/ álbo vczynek/ woléy Bożéy ſye

ſprzeciwiáiący/ nie chcą baczyć ná ón powſzech-

ny grzéch: który od iednégo á pierwſzégo rodźi-

cá ná wſzyſtki roſpłodzóny ieſt/ roźlany y z przy-

rodzenia wſzczépiony/ ze wſzyſtkimi vłomnoś-

ćiámi y niedoſtátki: które dla niego roſpłodzóné

10:

potomſtwo ónego rodźicá ćierpi/ y ćierpieć mu-

11:

śi. A gdyż powiádáią że w piérworodnéy ſprá-

12:

wiedliwośći dźiatki ſye rodzą/ niewinné od grzé-

13:

chu: tedy dowodzą iż im chrztu nie potrzebá: bo

14:

w nich nie ma co léczyć: ále gdy przez przedłuże-

15:

nié czáſu przez ſwé grzéchy óno dźiećię ſprzećiwi

16:

ſye woléy Bożéy: tedy w ten czás ma do chrztu

17:

dopiro przychodźić: á dla ſwych właſnych grzé-

18:

chów chrzeſt przyiąć ku ich odpuſzczeniu/ zaraz

19:

z wiárą y z wyznánim ſwoim. Toć ich piérw-

20:

ſzy vmyſł dla czego dźiatek chrzćić nie chcą: to

21:

ieſt/ áby piérworodny grzéch zgłádźili iákoś ſły-

22:

ſzał iuż. A ponieważ że iuż wiéſz z piſmá że ſye

23:

my ſyny gniewu rodźimy: poznayże fáłſz tych/

24:

którzy przećiwko piſmu mówią: ábyſmy ſye ro-

25:

dźić ſyny łáſki Bożéy mieli.

strona: 256

Na które też przynależy obietnicá zbáwienia y

łáſki Bożéy: na thy y pewny znák téy obietnice

przynależy.

Trzeći dowód.

(Abowiem znák dla potwiérdzenia

obietnice dan ieſt) ále ná dźiatki máłé przyna-

leży obietnicá zbáwienia y łáſki Bożéy: thedy

potrzebá ieſt/ áby y znák théy obietnice ná nich

był. Iż ná dźiatki máłé przynależy obietnicá/

czytay Matt: 18. 19. Mar: 9. 10. Luc: 17. tedy

przynależy y znák. Ioan: 3: bo ten znák dla o-

10:

bietnice potwiédzenia (!) dan ieſt. Znák ten chrzeſt

11:

ieſt: przy którym ieſt wzywánie imieniá Bożé-

12:

go Oycá/ Syná/ y Duchá S. Bogá w Tróy-

13:

cy iedynégo: iákoś iuż ſłyſzał powyzſzéy.

Czwarty dowód.

Roſka-

14:

zánie o chrzćie ieſt powſzechné/ ná wſzythek Ko-

15:

śćiół wobec przynależące/ á iż mam rzec wſzyſt-

16:

kim ludźiom przykazáné: máłe dźiatki ludźie ſą:

17:

tedy y ná nié śćiąga ſye to roſkazánié. A iż w-

18:

ſzyſtkim to roſkazano/ maſz v Mátheuſzá 28.

19:

Chryſtuſá do Apoſtołów ty ſłowá: Idąc po w-

20:

ſzytkim świećie/ náuczayćie/ y chrzćićie wſzyſtek

21:

naród ludzki: v Ianá S. w trzećim: Ieśli ſye

22:

kto nie ochrzći/ zbáwión nie będźie. Otóż bá-

23:

czyć możeſz powſzechné roſkazánié káżdemu/ kto

24:

chce być zbáwión.

strona: 258

Wiédz też

strona: 258v

o Swiątoſćiách

tedy pewny vmyſł/ roſkazánia páná Chryſtuſá:

który wſzytki w obec chrzćić kazał: żeć gdy thy

ſłowá námienióné Ewányeliéy mówił/ dźiatek

máłych ode chrztu nie oddalał: któremu byłá w-

dźięczna wiárá/ nie tylo ónych/ kthórzy właſną

wiárą weń wierzyli: ále y ónych którzy zá dru-

gié wierzyli: á w wierze ſwéy Pánu ié ofiáro-

wáli.

Matt: 4.

Maſz przykłády w dźiéwce Chánáney-

ſkiéy: kthóréy mátczyná wiárá pomocna byłá: y

10:

ónego páráliżem záráżonégo:

Matt: 19.

którego po dáchu

11:

ſpuſzczóno: ónych/ którzy go nośili/ wiárá choré-

12:

mu byłá pożyteczna. etcoet. A gdyż tedy dźia-

13:

teczki wierzą przez ty którzy zá nié ślubią wiá-

14:

rę: á óni ié wiárą ſwą pánu Chryſtuſowi ofiá-

15:

ruią: przyymuie ié pan Chryſtus w łáſkę ſwą/

16:

w zbór kośćiołá ſwégo. Dan im bywa ſkoro po

17:

chrzćie Duch s. od Páná Chryſtuſá: y ſtawáią

18:

ſye świętych ludźi obcownikámi/ y vczeſtniká-

19:

mi cnotliwych vczynków/ y wiáry ich: iáko dźie-

20:

dźicowie króleſtwá y wiáry páná Iezuſá Chry-

21:

ſtuſá:

Wykład ſłów Chryſtuſowych o chrzćie.

wyłóżmyż tedy ſłowá páná Chryſtuſowe.

22:

Gdy Pan mówi: Idźćie po wſzyſthkim świe-

23:

ćie przepowiedáiąc Ewányelią: kthóry vwie-

24:

rzy/ á ochrzći ſye/ zbáwión będźie.

strona: 261

Wſzyſcy kthórzy

chrzeſt przyymuią Chryſtuſá obłóczą: oni z má-

łych dźiathek/ iż ich do chrztu nie dopuſzczáią/

Chryſtuſá zwłóczą. Wſzyſtek ſtháry człowiek

vmiéra ná chrzćie/ thák iż káżdy ochrzczóny no-

wym ſye człowiekiem ſtawa/ á to vmieráiąc z

Chryſtuſem świátu á żywiąc Pánu Bogu: óni

ná dźiatkách máłych zakał wſzyſtek ſthárégo

człowieká zoſtáwuią: áni ich z świátem chcą ro-

10:

złączyć/ á z Chryſtuſem ziednoczyć: Chryſtus ro-

11:

ſkázuie chrzćić wſzyſtek naród ludzki: á óni od te-

12:

go narodu dźiatki odłączáią: Páweł wſzyſthki

13:

co ich było w domu chrzći ſam: w którym Chry-

14:

ſtus ſam czynił wſzyſtki zbáwienné á nam po-

15:

żytheczne ſpráwy: á óni nie wſzyſtkich w domu

16:

vczą chrzćić/ gdy zákázuią dźiećinnégo chrzthu:

17:

Apoſtołowie y ich vczniówie/ y wſzyſthek zbór

18:

Kośćiołá páná Chryſtuſowégo/ thák wierzyli

19:

czynili y vczyli: óni opáczną náukę od wſzyſt-

20:

kich vcząc. Chełpią ſye tym: że Apoſtolſką ná-

21:

ukę vczą: Ale iuż pátrz ná ty proroki Heliaſze/ A-

22:

wenyeliki: gánią chrzeſt máłych dźiatek/ powiá-

23:

dáiąc iż nie ieſt wedle myſli y roſkazánia páná

24:

Chryſtuſowégo: czemu ich to nie ruſzy w ſádno:

25:

iż ieſli nie wedle woléy Chryſtá Páná ieſt ch-

26:

rzeſt máłych:

strona: 263v

A dla tego świątośćią ieſt/

iże ma znák zwiérzchni: przez kthóry człowiek

prziymuie pożytek duſzny/ niewidoméy łáſki Bo-

żéy:

Pożytki théy świąthośći wylicza.

iż która ná chrzćie daná/ ku oczyśćieniu y od-

nowieniu człowiekowi: ná pothwierdzeniu ieſt

daná ku rozmnożeniu mocnéy wiáry y wſzyſt-

kiéy chrześćiáńſkiéy cnoty. Ná chrzćieś my ſye

odrodźili do żywotá wiecznégo: w potwierdze-

niu/ ieſteſmy vmocnieni/ ná nieprzyiaćiele y nie-

10:

beſpiecznoſći náſzé:

Melchiades ad Hiſpaniae Episcopos.

chrzeſt nas omył/ potwierdzé-

11:

nie omyte od grzéchu vmacnia/ y potwirdza w

12:

téy wierze: że nam odrodzónym/ pewnym ſtro-

13:

żém/ opiekunem/ y poćieſzyćielém/ Duch S. ieſt.

14:

A iżemći powiedźiał/ że thá świątość záwżdy

15:

przy kośćiele byłá: pokażęć to naprzód z Apoſto-

16:

łów/ a po tym z ich vczniów. O Apoſtoléch

17:

czythay:

Act: 8.

iż gdy ſye dowiedźieli Sámáryą przy-

18:

iąć ſłowo Boże/ poſłáli do nich Piotrá y Ia-

19:

ná: którzy gdy przyſzli: prośili zá nimi: áby Du-

20:

chá s. wźięli? ábowiem żadén go nie miał/ tylo

21:

byli pochrzczéni w imię páná Iezuſá: á w then

22:

czás kłádli ná nié ręce ſwé: y był im dány Duch

23:

S. Tákże y ná drugim mieyſcu maſz nápiſano:

Acto: 19.

24:

gdy Páweł s. przyſzedł do Ephezu/ nálazł tám

strona: 264

Nowégo zakonu.

niktóre zwolenniki: którzy Ianá S. chrztem o-

chrzczeni byli: Duchá s. nie mieli/ áni o nim ſły-

cháli: przeto powtóre ochrzczeni ſą imieniem pá-

ná Iezuſá.

strona: 265v

A ponieważ że máłymi

dźiatkámi ſámi chrześćiánie chrzeſt prziymuią/

strona: 266

zakonu Nowégo.

nie mogąc czaſu chrzthu wiáry chrześćiáńſkiéy

wyznáć:

Dla czego ieſt potrzebné potwierdzenie.

izaliſz to nie ieſt rzecz ſłuſzna: áby w do-

brych lećiéch y baczeniu vználi náukę wiáry

ſwoiéy: á przychodząc do świątośći potwierdze-

nia/ wiárę páná Chryſtuſowę/ tho ieſt/ z wyzná-

nia Bogá Oycá/ Syná/ y Duchá S. Bogá w

Tróycy iedynégo/ ſwobodnie wyználi? á w

którégo ſye imię chrzćili: áby go ſtátecznie ná po-

twierdzeniu/ być ſwym Bogiem Pánem y zbá-

10:

wićielem prawdźiwym opowiádáli/ poſłuſzéń-

11:

ſtwo temu Pánu: kthórego imieniem/ y mocą/

12:

omyći ſą od grzéchu/ thakże y Kośćiołowi ie-

13:

go vſtmie (!) wyznáwáiąc/ Ceremonię ćię tego do-

14:

ſtátecznie náuczą: które przy téy świątośći ſprá-

15:

wuią.

Ceremonia ná powierdzenia.

Naprzód znákiem krzyżá s. czoło twoie

16:

znáczą: które ieſt wſtydu wſzyſtkiégo mieśce/ to

17:

dla tego bywa: áby káżdy zoſobná był nápomi-

18:

nan/ Páná náſzégo Iezuſá Chryſtuſá vkrzyżo-

19:

wánégo/ kthóremuśmy imię ná chrzćie dáli/ bez

20:

wſzelákiégo wſtydu/ y boiáźni/ iáwnie y ná ká-

21:

żdym mieścu wyznáwáć/ y s Páwłem s. vſtá-

22:

wicznie mówić:

i. Corin: 2.

Nic inſzégo nie wiem/ iedno

23:

Iezuſá/ y tego vkrzyżowánégo: w niwczym in-

24:

ſzym chełpy y chwały nie pokłádam/ iedno w

25:

krzyżu Páná náſzégͦ Iezuſá Chryſtuſá:

Galla: 6.

przez któ-

26:

régo mnie świát vkrzyżowan ieſt á ia świátu.

strona: 268v

A zaż to nie iáſna rzecz y ſpráwá

Páńſka: á zaż nie iáſné ſłowá/ Bierzćie/ iédzćie/

to ieſt ćiáło moie: które zá was wydáné będźie?

Muśiſz tho zeznáć káżdy/ żeć ćiáłá ónego ku ie-

dzéniu nie dawał: w kthórym śiedźiał/ w któ-

rym mówił/ którym łamał chléb/ wźiąwſzy/ mó-

wię ćieleſnie/ grubie/ w mięśie. A ponieważ iż

go w mięśie nie dawał ónego/ w kthórym śie-

dźiał: tedyć gdy chléb dawał/ á mówił: To ieſt

10:

ćiáło moie kthóre zá was będźie wydáné: rzecz

11:

pewna muśi być/ że w chlebie obyczáiem od ná-

12:

ſzégo rozumu táiemnym/ właſną bytność y i-

13:

ſtotę właſną: ćiáłá ſwego/ ónego: które mówiło/

14:

łamáło chléb/ dźięki czyniło/ Apoſtołóm dawał.

15:

Boby ináczéy był czynił/ niż mówił: pewna

16:

rzecz ieſt/ żeby był w ónych liczbie/ o których Da-

17:

wid nápiſał: Káżdy człowiek kłamcá/ co Pánu

18:

Chryſtuſowi przypiſowáć y w liczbę go thych

19:

pokłádáć/ rzecz bezbożna y niechrześćiáńſka ieſt.

Pſal: 115.

20:

A zaż nie wiéſz/ że Pan Chryſtus właſné ćiało

21:

ſwé ná krzyż dał: y właſną kreẃ ná krzyżu prze-

22:

lał? Przypátrzże ſye ſłowóm Páńſkim/ iż to ćiá-

23:

ło dawał: które zá nie miáło być wydáné: dawał

strona: 269

Ciáłá y Krwie Páń:

y tę kreẃ Apoſtołóm/ kthóra zá nié miáłá być

przelaná:

strona: 270v

A niech doświad-

strona: 271

Ciáłá y Krwie Páń:

cza człowiek ſámego śiebie/ á ták z chlebá óne-

go niechay ijé/ y kielichá vżywa: który ábowiem

niedoſthoynie ijé/ y piie: ſąd ſobie ijé y piie/ nie

rozſądzáiąc w ſobie ćiáłá Páńſkiego. A ku kóń-

cu mówi: Bo gdybyſmy ſye ſami rozſądzáli/

tedyćby nas nie ſądzóno. Obáczyć thu káżdy

wierny może/ z Páwłá s. ſłów: że nic nie odkró-

czył od Ewányeliſtów/ ále we wſzyſtkim ſye z

nimi zgadzáiąc/ opowiáda/ że tę od Páná náu-

10:

kę wźiął: áby iéy opák żaden nád Páwłá nie ro-

11:

zumiał ſam śiebie wyłożył: gdy zowąc chlebem

12:

y winem/ ty iáſné żywioły/ których pożywamy/

13:

roſkázuie śiebie káżdemu doświádczáć: á to dla

14:

tego: że nie chlebu winien będźie áni winu/ gdy

15:

niedoſtoynie pożywáć będźie:

Dla czego roſkázuie Páweł s. káżdemu śiebie doświádczáć.

ále przećiw ćiáłu

16:

właſnemu Páńſkiemu zgrzeſzy/ ón który niedo-

17:

ſtoynie prziymuie: gdy thego nie rozſądza w ó-

18:

nym prziymowániu/ y nie vważa v śiebie co

19:

prziymuie/ przeto ſąd wieczny przyymuie.

20:

O gdyćby proſty chléb thám prziymowano/ y

21:

tákże proſté wino pito/ cóżby pothym rozważá-

22:

niu/ y rozſądzániu człowiekowi ſamégo śiebie:

23:

gdyby tám proſty chleb był: á dla czegożbyſmy

24:

obrażáli przyymuiąc to/ ćiáło Páńſkie/ y thákże

25:

prziymuiąc w winie/ kreẃ Páńſką.

strona: 273v

Nie odſtrzelił ſye nie od Dyonizyuſzá:

á iáko iednégo wieku z nim żył/ thák iednákimi

vſty z nim ſzczyréy prawdy vczył: kthorą káżdy

z nich/ żywotem ſwym zápieczęthował. Aleć y

inſzy od nich ſye nic nie odkróczyli:

Secunda Apologia ad Antoniū pium gentilem imperatorem Iuſtinus.

óno Iuſty-

nus męczennik/ który Ianá s. Ewányeliſty wie-

ku żył/ opiſuiąc vczćiwość przyymowánia świą-

thośći ćiáłá Páńſkiégo/ y odpiſuiąc pogánóm/

którzy o chrześćiánách ták rozumieli: áby ćiáłá

10:

máłych dźiatek/ w ſwoich zgromádzeniách ieść

11:

mieli/ á to im z tąd roſło mniemánie/ iż ſłyſzeli

12:

chrześćiáni/ prawdźiwégo ćiáłá Chryſtuſowégo

13:

pożywáć: ten odpiſuiąc im ták mówi: Gdyż od

14:

przełożónégo náſzégo bywáią dźięki pánu Bo-

15:

gu/ á lud wſzyſtek czyni chwałę temuż Pánu: te-

16:

dy ći/ które Dyakony zowiemy/ dáią káżdemu z

17:

ónych/ którzy ſą/ ku vżywániu/ chleb/ wino/ y wo-

18:

dę/ z czynieniem dźięk pánu Bogu poświęcóné:

19:

á ten pokarm v nas zową Euchariſtia: którego

20:

pokármu żadnému ſye pożywáć nie godźi/ iedno

21:

ónemu: kthóry prawdźiwie wierzy to/ czego v-

22:

czymy/ y ieſt omyty do żywotá wiecznégo przez

23:

omyćie Chrztu: który ieſt dla odpuſzczenia grzé-

24:

chów: y ták pobóżnie żywie/ iáko pan Chryſtus

25:

roſkazał.

strona: 276

A będąc théy

Chryſtus poſtáći człowieczéy wźiął chléb/ y wy-

znał być tenże chléb Ciáłem ſwym/ y wino w kie-

lichu potwiérdźił być Krwią ſwoią: iákóż te-

dy mówić ſye nie wſtydzą óni/ którzy powiádá-

ią: iż ćiáłá náſzé wiecznie w ſpróchniáłośći le-

żéć będą? á nigdy do żywotá wiecznégo nie oży-

wą? któré ćiáłá prawdźiwégͦ páńſkiegͦ y krwie v-

żywáią? tákowégͦ ćiáłá y krwie: które ieſt z diſpo-

10:

ſiciey człowieczéy/ wedle człowieká/ to ieſt/ zmié-

11:

ſza/ z żył/ y z kośći: kthóre ſye w nas rozmnaża z

12:

chlebá/ który ieſt ćiáło iego: á w nas ſye chowa

13:

z kielichá który ieſt kreẃ iego. Tuć nie rozu-

14:

miał Irenęus inſzégo ćiáłá/ iedno właſné Chry-

15:

ſtuſowo: nie duchowné/ które kośći áni ćiáłá nie

16:

ma/ ále ćieleſné: w którym tu ón obcował/ ćier-

17:

piał/ y zmartwychwſtał: á thákie być nam ku

18:

przyymowániu opowiádał/ w chlebie/ y praw-

19:

dźiwą kreẃ ku pićiu/ w kielichu álbo w winie.

20:

Przypátrzże ſye/ iákieyći thu wiáry potrzebá: iż

21:

gdy chlebá pożywaſz/ thák wierzyć maſz:

Co maſz wierzyć/ gdy przyymuieſz.

że pod

22:

przykryćim chlebá ónego/ który widźiſz/ niewi-

23:

domie/ ſzczyrą wiárą á nie wątpliwą maſz wie-

strona: 276v

o Swiątośći

rzyć:

strona: 278v

To czyńćie ná pámiątkę moię: w ónéy ſpráwie

naydźieſz/ iż tá ieſt pámięć ſámá: która páná Bo-

gá czyni miłośiernégo ludźióm. Othóż ieſli

pilnie w ty táiemnice Kośćiołá Chryſtuſowé-

go pátrzaſz/ y ná nié pámiętaſz: tedy ſye z piſmá

zakonu ſtárégo náuczyſz: iż tho co zakón miał/

nic inſzégo nie miał: iedno przyſzłéy prawdy w-

łaſny obraz/ y właſną figurę. Ták záśię ná dru-

gim mieyſcu vczy: kiedy święty pokarm y niepo-

10:

mázány ieść będźieſz/ kiedy chléb y napóy żywo-

11:

tá wiecznégo ieść y pić będźieſz: pámiętay że po-

12:

żywaſz Ciáłá y Krwie Páná twoiégo: á w ten

13:

czás Pan pod przykryćie ſercá twégo wchodźi.

14:

Możeſz też czytáć v tegóż Origeneſá Homilia

15:

13. in Exodū: iáko od początku chrześćiáńſtwá

16:

ludźie chrześćiáńſcy z wielką vczćiwośćią do

17:

ółtarzá przyſtępowáli: Ciáłá Páńſkiégo przyy-

18:

mowáć ſtrzegąc tego: iákoby namnieyſza odro-

19:

biná w przyymowániu nie vpádłá:

Ludźie chrześćiáńſcy ſtárożytni/ czego ſye ſtrzegli gdy ćiáło páńſkie przyymowáli.

co ieſliby ſye

20:

kiedy z przygody było tráfiło/ godnym karániem

21:

táki wyſtęp karano. Opuſzczam inſzé rzeczy

22:

y piſmá z Origeneſá dla przedłużenia: gdyż ći tu

23:

nic inſzégo z tych Doktorów nie vkázuię iedno

24:

to: iáko ieden po drugim żywiąc począwſzy od

25:

Apoſtołów vczyli: iż nie ináczéy/ iedno iáko y

strona: 279

Ciáłá y Krwie Páń:

my w kośćiele powſzechnym/ kthóry Papieſkim

Herętykowie zową/ teraz trzymamy/ o praw-

dźiwégo Ciáłá páná Chryſtuſowégo w Sákrá-

menćie bytnośći.

strona: 281

Roſpámiętay/ iákoś ieſt fráſowli-

wy y gniewliwy/ przećiw ónemu: kthóry wydał

Chryſtuſá Páná/ który go vkrzyżował: á pilnie

ſye ſtrzeż/ áby y ty ćiáłá y krwie iego winien nie

był. Oni okrutnie vmęczyli Chryſtuſá/ ty nie-

godnie przyymuiąc/ po ták wielkich iego dobro-

dźieyſtwách/ ſmrodliwie wſzyſtko przećiwko ie-

mu czyniſz. Niech to tobie przyydźie ná vmyſł

twóy/ iáką poczćiwośćią vczćił ćiebie pan Chry-

10:

ſtus/ iákiégo ſtołu pożywaſz/ ábowiem tego my

11:

vżywamy. Co Anyeli widząc drżą/ á bez boiá-

12:

źni y vczćiwośći ná to nie pátrzą: Y któryż pá-

13:

ſtérz owcóm ſwoim człónki ſwé dawał ku po-

14:

kármu? á my iednéy iſtoty z nim/ to ieſt/ z Chry-

15:

ſtuſem páſtérzem náſzym ſtawamy ſye/ przez ie-

16:

dno ćiáło iego. Wiele máthek po porodzéniu

17:

dźiatki ſwé dawáią mámkóm ku chowániu: cze-

18:

go nam pan Chryſtus nie vczynił/ ále właſnym

19:

ćiáłem nas karmi: tymże nas ſobie złącza/ tym

20:

nas ſobie iednoczy. Otóż wiédzćie zá pewné/

21:

żeć ty ſpráwy nie ſą mocy ludzkiéy: kthóre ſye ná

22:

wieczerzy Pańſkiéy dźiały/ y które Chryſtus ná

23:

ónéy wieczerzy vczynił. Abowiem tóż y theraz

24:

ſpráwuie/ ón doſkonále czyni/ my: ná porządek

25:

ſzáfárzów y ſług: ſpraw iego pátrzamy:

strona: 283

Ono zá Helizeuſzá pro-

roká gdy był ieden z ſynów prorockich śiekiérę

strona: 283v

o Swiątośći

vtopił: ná prośbę Proroká Helizeuſzá gdy dre-

wno wrzućił w wodę/ pływáło żelázo:

iiij, Regum 6.

y toć nád

przyrodzenié ieſt/ áby żelázo z głębokośći wypły

nęło. Możem tedy pobaczyć/ iż więtſzą moc ma

ſłowo y łáſká Boża/ á niż przyrodzenié: a nád to

że błogoſłáwieńſtwem Prorockim ty ſye rzeczy

dźiały. A ieſliż ták w wielkiéy wadze było błogo-

ſłáwieńſtwo Prorockie/ áby przyrodzenié odmie-

niáło: coż rzeczymy o ſámym poświęceniu Bo-

10:

żym: gdźie ſłowá Páná á zbáwićielá náſzégo Ie-

11:

zuſá Chryſtuſá właſnie ſpráwuią? Abowiem

12:

świątość tę/ kthórą bierzeſz/ mową ſwą Chry-

13:

ſtus ſpráwuie. A ieſliż ták mocna byłá mowá

14:

Heliaſzá Proroká/ iż ógień z niebá ſpadał/ á tra-

15:

wił ludźie:

iiij, Regum 1.

Chryſtuſá Páná ſłowá nie będąſz

16:

thák mocné/ y ważné: áby widomych znáków

17:

tych żywiołów/ kthóre widźimy/ odmienić nie

18:

miáły? O wſzyſtkiégo świátá ſtworzeniu czy-

19:

taſz: On rzekł/ á ſtáło ſye: ón roſkazał/ á ſtwo-

20:

rzóno ieſt.

Pſalmo 148.

Mowá tedy páná Chryſtuſowá/

21:

która z niczego wſzyſtko ſtworzyłá/ iákóż z tego/

22:

co ieſt/ czego inſzégo odmienić nie ma? Ale ná-

23:

ſzym przykłádóm ſye przypátrzmy/ á téy táiem-

24:

néy prawdy náuczymy ſye z przykłádu wćielenia

25:

páná Chryſtuſowégo.

strona: 286

A przetho

przyſtępuymy do niego ábyſmy byli obiáśnieni:

In verſu, accedite ad eū et illuminamini

nie ták/ iáko Zydowie: kthórzy záćmieni byli/

ábowiem óni przyſzli do niego/ áby go vkrzyżo-

wáli: my przyſtępuymy/ ábyſmy ćiáło y kreẃ ie-

go bráli: óni ſye z vkrzyżowánégo záćmili/ my

iedząc y piiąc kreẃ iego/ bywamy oświéceni.

W ty ſłowá vczy libro ij. capite 55: contra lite-

ras Petiliani: et in ſermone ad infantes ad al-

10:

tare: nec non ſermone 46: de verbis Domini:

11:

gdźie miedzy inſzymi rzeczámi mówi: Iż świą-

12:

thość: ćiałá Páńſkiégo prawdźiwégo niewier-

13:

nym ieſt zákryta/ á wiernym ieſt odkryta: bo ó-

14:

ni ſłyſząc oknęli/ iż nie rozumieią: wierni to/ co

15:

ſłyſzą/ wierzą y rozumieią. A przeto wy/ któ-

16:

rzy małżónki maćie/ iżebyśćie ná ſąd tákich gód

17:

Chryſtuſá Páná nie vżywáli/ ſtáthecznie ſye w

18:

małżeńſtwie záchowywayćie/ y wiárę ſtátecz-

19:

ną małżónkam wáſzym chowayćie:

Náuká iáko máią przyſtępowáć do ćiáłá y krwie Páńſkiéy/ godnie małżónkowie y bezżéńcy.

á wy którzy

20:

ieſzcze małżónek nie maćie/ á do Páńſkiégo ſto-

21:

łu przyſtępuiećie/ Ciáła Páná Chryſtuſowégo

22:

pożywaćie/ y kreẃ iego piiećie/ ieſliż maćie wo-

23:

lą w małżeńſtwo wſtąpić: chowayćież ſye ſtáte-

24:

cznie małżónkóm przyſzłym wáſzym:

strona: 288

Możeſz théż czy-

táć kazánie iego o wieczerzy Páńſkiéy/ do Pio-

tra kápłaná/ który ſye ták poczyna: Panē Ange-

lorū māducauit homo: to ieſt/ chléb Anielſki iadł

strona: 288v

o Swiątośći

człowiek: thám ſye náuczyſz prawdźiwéy náuki

około/ właſnéy bytnośći ćiáłá Páńſkiégͦ/ w Sá-

krámenćie/ o vczćiwym przyymowániu thegóż

ćiáłá Páńſkiégo/ y iákiéy doſtoynośći ſą ći: któ-

rzy tym ſzáfuią: iáko máią być rozumieni y mia-

ni od wſzyſtkich ludźi. Mogę do tego przydáć

náukę/ powſzechnych Seymów chrześćiáńſkich/

y ludźi s. którzy ná nich mieścá záśiadáli: thych

wyroki/ y decreti/ mogą ćię vmocnić w dobréy y

10:

w ſtałéy wierze w tym artikule/ o prawdźiwéy

11:

bytnośći Ciáłá Páńſkiégo pod oſobą chlebá/ y

12:

krwie pod oſobą winá.

13:

O thym náuká trzech ſet y ośmnaśćie

14:

Biſkupów/ ná Cociliu Niceńſkim.

15:

Ták ći święći ludźie ná ónym zacnym Seymie/

16:

przećiwko náuce Aryuſzowéy zgromádzeni: nas

17:

vczyli.

Canon then z Gréckiégo ięzyká ná Láćińſki przenieśión przez Ianá Groperá: który z inſzymi ſtárymi Doktormi świádczy 70 być poſtánowienia álbo canonów conciliu Niceńſkiégo.

Powtóre vczymy (o Chrzćie ábowiem

18:

piérwéy vczyli) tu w Bożym ſtole/ ábyſmy ták

19:

niſko ná położóny nam chléb nie pátrzáli/ tákże

20:

y ná napóy/ kthóry widźimy: ále mamy wiárę y

21:

vmyſł náſz podnośić/ pewnie wierząc: iż ná ó-

22:

nym święthym ſtole/ Báránká ónego Bożégo/

23:

który zgładza grzéchy ludzkie/ kthóry nie krwá-

24:

wym obyczáiem od kápłanów ieſt ofiárowan.

strona: 291

A iż ieſt y ma być inákſzé przyymowánie Páná

Chryſtuſá/ y właſnéy bytnośći Ciáłá iego thu

nam zoſtáwióné dla rozmáitych pożytków/ v-

kázuie tho Pan Chryſtus ſpráwą y ſłowem: iá-

komći tho powyżſzéy vkazał.

Przyymowánié Ciáłá páná Chryſtuſowégo wtorym obyczáiem.

Bo rozumiéſz/ iż

maſz chlebá od Chryſtuſá tákże y winá podániá:

á z podániem ſłowá vkázuiącé/ co był ón chléb

którego vżywáli: y wino/ które pili. Nie dár-

moć rzekł: Bierzćie/ iédzćie/ to ieſt Ciáło moié:

10:

Piyćie wſzyſcy/ to ieſt Kreẃ moiá. Trudno tu

11:

odmieniáć: gdyż Auguſtyn S. ták vczy. Przy-

12:

iął Chryſtus z źiemie źiemię: ábowiem ćiáło z źie-

13:

mie ieſt/ y z ćiáłá Máryéy ćiáło wźiął: á w tym

14:

tu ćiele z námi przebywał y chodźił: y tóż ćiáło/

15:

nam ku iedzeniu álbo vżywániu ku zbáwieniu

16:

náſzému dał. A widźiſz/ że to ſproſné ſzpróchy

17:

ónych/ kthórzy mówią/ y wykłádáią óny ſłowá:

18:

Bierzćie/ iédzćie/ w táki wykład: Słuchayćie ty-

19:

lo/ rozmyſlayćie/ wiérzćie/ proſty chléb iedząc pá-

20:

miętayćie ná ćiáło/ y ná kreẃ. Abowiem gdy-

21:

byſmy ták/ Bierzćie y iedzćie/ ná rozmyſlánie ro-

22:

zumieli/ ná pámiętánie/ ná ſłuchánie/ y ná wie-

23:

rzenié: gdźiéż ſye óno podźieie/ co Páweł mówi:

24:

Który niegodnie vżywa/ ná ſąd ſobie pożywa?

strona: 293v

Abowiem obácz/

nie máſzći w niczym ták ſurowych rozumów/ ie-

dno ná tym haku wieczerzéy Páńſkiéy: áby ſzá-

tan záćmił przez chytré głowy á wichrowáté lu-

dźiem wolą/ Chryſtá Páná: gdyż im podał piér-

wéy tę náukę/ że około théy ſpráwy może káżdy/

iáko chćiéć rozumiéć/ záchowawſzy wiárę w in-

ſzych Artykuléch wiáry chrześćiáńſkiéy: które Ar-

tykuły ſą potrzebne ku zbáwienu.

Chytrość ſzátháńſka iáka ieſt.

Ten nie ieſt

10:

z liczby ónych: tedy y ſzwánkowáć w nim/ y wy-

11:

kłádáć go iáko ktho chce/ wedle myſli ſwéy/ nie

12:

ieſt wyſtęp ku potępieniu. Tak pan ſzátan ten

13:

gośćiniec klepał: y nápráwiwſzy go w ſercách

14:

ludzkich/ przeſtrono iuż bez wſzelákiey boiáźni

15:

Bożéy począł tym ſzérmowáć/ y ſławić to v ó-

16:

nych wſzech ludźi: którym to podał/ że wolno o

17:

téy ſpráwie rozumiéć káżdemu/ iáko ktho chce:

18:

gdyż nie wádźi to nikomu ku iego zbáwieniu.

19:

A tymći to vroſło/ iż pomiéſzano wſzyſtko/ z o-

20:

páczóno wſzytko w tey ſpráwie nád wolą Chry-

strona: 294

Ciáłá y Krwie Páń:

ſtuſá Páná z iſtotnych rzeczy/ które Pan zoſtá-

wił/ figury podźiáłano.

strona: 296

Ták tho S. Biernat wykłáda: Gdy

mówi Jan S. Báránek zábit ieſt od początku

świátá/ nie rozumiéy tego/ áby ſye to iſtotą ſtá-

ło:

Bernardusſermone (!) de corpore Chriſti.

ále dla tego ták mówi Ian S. iż od począt-

ku świátá obiecána y przeznáczóna byłá śmierć

iego. Abowiem dla zbáwienia świáthá Chry-

ſtus raz ſtał ſye zbáwienną ofiárą/ y káżdégo

winnégo iednaczem powſzechnym: wſzyſtkim

Sákrámentóm ták przeſzłym iáko y ninieyſzym

10:

dał ſkutek y moc tę/ którą miáły/ y máią: á to á-

11:

by ták zacną y thák wielką ofiárą wſzyſcy byli

12:

poświęceni. Gdy thedy czytaſz/ od początku

13:

świátá zábitégo Chryſtuſá/ nie rozumiéy czáſu

14:

zábićia: ále rozumiéy czás zbáwienia. Boć piér-

15:

wéy śmierć iego pożytheczna byłá/ niż przyſzłá:

16:

piérwéy byłá obietnicá/ á pothym wypełnienié.

17:

Wiédzże tedy/ żeć właſnie Chryſtuſá figurował

18:

báránek wielkonocny/ iáko możeſz czytáć w o-

19:

biáwieniu Ianá S. ná wielu mieścách: á wżdy

20:

Pan tego to báránká/ nie thylo áby dla figury

21:

zoſtáwić miał/ ále zgłádźił té figurę przed tym

22:

ieſzcze/ niż począł ſpráwę rozdawánia nowéy

23:

wieczerzéy ſwoiéy.

Apoca. 5, 6, 7, 14, 15, 17, 21, Capite.

A iż óna nowa wieczerza

24:

miáłá być w prawdźie nie w figurze:

Nowa y ſtára wieczerza rózna v Páná Chryſtuſá byłá.

tedy figu-

25:

rę zgładzáiąc/ á iſtotę y prawdę poſtánawiáiąc

strona: 296v

o Swiątośći

mówił Pan: Z chućiąm prágnął pożywáć z wá-

mi tego báránká przed thym/ niżbym ćierpiał.

strona: 298

A nie potrzebá ſtárych wieków w-

ſpomináć/ zá náſzych czáſów/ był tháki Dawid

Iorys: który ſam śiebie Synem Bożył czynił/

o Chryſtuśie nic nie dźierżał: rodem then był z

Niderlánthu/ miał náſládówc (!) przez dwádźie-

strona: 298v

o Swiątośći

śćiá tyśięcy: mieſzkał po thym w Bázyliéy w

mieśćie/ y tám máiętność miał nie máłą/ tám-

że vmárł: pochowan od ſwych náſládówc:

Czytay Hiſtoryą Senatu Bázyléńſkiégͦ o żywoćie nápiſáną. y o ſkarániu po śmierći iego ćiáłá.

trzy láthá błąd ſye odkrył po iego śmierći/ wy-

ięt pothym z grobu z roſkazánia pánów Bázy-

leyſkich oſądzón przez Senat/ ſpalón y z kśięgá-

mi/ z náſládówcy: kłopotu było doſyć: iedny od-

wrócono záśię/ á drudzy zoſtáli w tym błędźie:

y ſą tu iuż w Polſzcze iego vczniowie: kthórzy o

10:

Chryſtuśie trzymáią ták/ iáko o Máchoméćie/

11:

tákże y o Moiżeſzu/ powiádáiąc Chryſtus chrze-

12:

śćiány/ Máchometh Turki/ á Moiżeſz Zydy z-

13:

wiedli zá ſobą/ y zá náuką ſwą: gdyż po śmierći

14:

nie máſz nic.

Hániebné á ſrogié bluźniérſtwo w Polſzcze/ którem ia w Krákowie ſłyſzał w vſzy ſwoié od iednégo mieſzczániná

Iam to ſłyſzał od iednégo. Prze-

15:

ćiwko tákim tedy/ o których Iózephus/ y Euſe-

16:

bius/ Dźieie Apoſtolſkié/ y náſzé czáſy świádczą.

17:

Ty ſłowá Ewányeliéy ſą rzeczóné: áby iego ná-

18:

ſládówcy nie dáli ſye mąmić. Ták ſam Pan

19:

wykłáda ſye/ gdy mówi: Będźie wielé proroków

20:

fáłſzywych/ tákże fáłſzywych Chryſtuſów: otóż

21:

gdy ié wam będą pokázowáć/ y o nich powiá-

22:

dáć nie wiérzćie im. Zle tedy á fáłſzywie obrá-

23:

cáią thy ſłowá do Sákrámentu/ y owſzem w

24:

Sákrámenćiéch/ iáko w widómym ſłowie ſwo-

25:

im Chryſtus ieſt/ ieſt we chrzćie/ bo grzéchy w

26:

nim zgładza:

strona: 300v

A po-

strona: 301

Ciáłá y Krwie Páń:

nieważ iż ták ieſt/ co ſámi wyznáć muśimy: tedy

iuż potrzebá dáć mieyſce ónemu ſłowu Chryſtu-

ſowemu/ które mówi: To ieſt Ciáło moié: które

złączoné ieſt Boſtwu/ obyczáiem nierozdźiel-

nym: które opánowáło moc Máyeſtatu Bożé-

go: które imię ma nád wſzytko imię ná świećie:

które drzwiámi zámkniónymi wchodźi: które po

wodźie chodźi: wiatróm pokóy/ y vmárłym po-

wſtánié roſkázuie: cudá dźiáła/ y ſzáthány wy-

10:

pądza: świát zbawia/ y grzéchy iego zgładza:

11:

gniéw zgładza/ y niebo otwarza.

Lucae 22. Ioannis 20.

To ieſt Ciá-

12:

ło moié: kthóre rázem w niebie było/ y ná źiemi

13:

Páwłowi ſye vkazáło. Acto: 9, 22, et j. Corin:

14:

15. To ieſt Ciáło moié/ khtóre rázem pielgrzy-

15:

mem zwolennikóm idącym do Emaus: á Má-

16:

ryéy Mágdálenie ogrodnikiem ſye vkazáło/ y

17:

ták ſye przemieniáło w poſtáći rózné/ zwolenni-

18:

kóm záſyę w właſnośći oſoby ſwéy. To ieſt ćiá-

19:

ło moié/ o którym ia wam iáſnie powiádam: á-

20:

byśćie ié pod oſobą chlebá bráli/ y vżywáli.

21:

Otózći to ſzaleńſtwo/ abyś ty z ſwoim ćiáłem

22:

Chryſtuſowé ćiáło pomiárkowáć miał: ábyś ó-

23:

no ćiáło Przybytek Boży do ſwégo porównáć

24:

miał/ y przeto ſłowu Chryſtuſowému nie wie-

25:

rzyć: iż to v ćiebie nie może być podobno.

strona: 303v

Ale áby obaczył/ iż y ty ſłowá nie ſą prze-

ćiwko poſtánowieniu wieczerzéy Páńſkiéy/ y

bytnośći w niéy ćiáłá Páńſkiégo/ tedy ták tho

rozumiéć maſz: Wyſzćié páná Chryſtuſowé od

Oycá ieſt ſkryté vniżenié Páńſkié w ćiele: iż nie

gwałtem porównawał ſye z Bogiem Oycem/

ále ſam śiebie vniżał kſztałt ſłużebniczy ná ſye

przyiąwſzy. To tedy vniżenié ſwoié Chryſtus

wyſzćié od Oycá zowie: gdyż wedle Boſtwá z

10:

Oycem záwżdy był nierozdźielnym: iáko ón

11:

ſam mówić raczył: Oćiec we mnie/ á ia w Oy-

12:

cu: kthóry mnie widźi/ widźi Oycá. Ná drugim

13:

mieyſcu: Nie opuśćił mię ſámégo ále zemną ieſt:

14:

Y ia y Oćiec iedno ieſteſmy. Nád to nie mógł

15:

ón od Oycá wynidź/ kthóry w niebie był: Chry-

16:

ſtus będąc ná świećie w niebie był/ iáko ſam o

17:

ſobie mówił v Ianá S.

Ioannis 3.

Zaden do niebá nie

18:

wſtąpi/ iedno ten/ kthóry z niebá zſtąpił/ Syn

19:

człowieczy który ieſt w niebie. A baczyſz/ iż y tu

20:

ná świećie był/ y w niebie/ bo mówi/ kthóry ieſt

21:

w niebie. Otóż Pan Chryſtus byćiem ná świe-

22:

ćie/ nie opuśćił Oycá/ áni ſye z nim rozłączył:

23:

bo wedle Boſtwá ieden z nim był/ y w niebie-

24:

śiéch był/ tu będąc.

strona: 306

O téy byt-

nośći thák mówi: Daná mi ieſt moc ná źiemi/

ná niebie. Ieſtem z wámi do ſkóńczenia świá-

tá. etcoet. Rozumiéyże tedy iuż ſłowá Páńſkié:

iż nie záwżdy Chryſtuſá mamy widomégͦ/ śmier

telnégo/ ćiérpliwégo/ pokornégo: którym obyczá-

iem ón ſam opowiádał/ iż nie miał być ná świe-

ćie długo. Thedy iuż Chryſtuſá Páná inſzym

obyczáiem nie możemy mieć? á za na świećie

10:

nie był: kiedy mówił? Ty ſą ſłowá/ którem z wá-

11:

mi mówił/ gdym z wámi był? áza w ten czás z

12:

nimi nie był? Ináczéy thedy był z nimi przed z-

13:

martwychwſtániém/ á ináczéy po zmartwych-

14:

wſtániu. Iużże tedy Chryſtus Pan wedle ſło-

15:

wá ſwégo nie będźie w Sákrámenćie/ gdy go

16:

tu z námi nie máſz thákiégo: iáko ná świećie z

17:

námi żył? to ieſt śmiertelnégo/ niedoſtáteczné-

18:

go/ ćiérpliwégo/ krzywdy odnoſzącego? iáki był

19:

w ten czás/ kiedy mówił: Mnie nie záwżdy tá-

20:

kiégo mieć będźiećie? A za to rzecz táiemna: iż v-

21:

wielbienie Chryſtuſowé/ w káżdéy rzeczy wiáry

22:

náſzéy ieſt vmocnienié/ y potwierdzenié? A ie-

23:

ſliż Pan Chryſtus we mdłym ćiele chćiał/ y v-

24:

czynił/ y mógł to vczynić: że ćiáło ſwé rozdawał

25:

ná wieczerzy óno/ które po zmartwychwſtániu

strona: 306v

o Swiątośći

nigdy vmrzéć nie miáło.

strona: 308v

Táką tedy by-

tnośćią my máiąc Chryſtuſá v śiebie/ iáką byt-

nośćią był v Apoſtołów po zmartwychwſtá-

niu ſwym/ á tháką wſzyſtko nápełnia/ nic nie

wątpmy: że ten/ który wſzyſtko/ co chce może/ nie

zmienił nam Dekrétu ſwégo: gdyż to chce miéć/

áby go thám wierzóno: gdźie ſye być opowie-

dźiał. á w Sákrámenćie bytnośćią ſwą opo-

wiedźiał ſye być: tedy ón rzekł/ Iuż wiérz/ dáley

10:

od niego náuki nie ſzukay. Bo iáko od ſłów ie-

11:

go odſtąpiſz/ vpádnieſz/ y prawdy w thobie nie

12:

będźie. VCZEN. A óny ſłowá iáko

13:

mam rozumiéć: kiedy zwolennicy ſłyſząc ſłowá

14:

Páná Chryſtuſowé o vżywániu/ álbo iedzeniu

15:

ćiáłá iego mówili: Trudna to ieſt mowá: kthóż

16:

iéy może ſłucháć.

Ioannis 6.

Iákoby rzekli: Słucháć brzyt-

17:

ko: á czynić ieſt rzecz niepodobna. Wnet Pan

18:

gdy vyrzał/ iż wielé ich precz poſzło zgorſzywſzy

19:

ſye z ſłów z thych od niego/ y więcéy nie chćieli

20:

z nim być: gdy nád to obaczył/ że zwolennicy ći/

21:

kthórzy byli zoſtáli/ ſzemráli około tychże ſłów/

22:

iął do nich mówić: To was wzgorſzyło: cóż ie-

23:

ſlibyśćie vyzreli (!) Syná człowieczégo/ á ón wſtę-

24:

puie tám gdźie był piérwéy?

strona: 311

Otóż możeſz póznáć: żeć Chryſtus

Pan nie o ćiele ſwym to mówił: w którym żaden

ſkutek powieśći téy nie może ſye pokázáć. Nád

to/ by też ktho ná vpór chćiał o ćiele Chryſtuſá

Páná ty ſłowá rozumiéć: tedy tymi ſłowy byt-

nośći Páńſkiéy/ którą ſye być obiecał w chlebie/

nie może wygłádźić. (chleb tu zowę: co widźi-

my oczymá) Bo naſadź ſye ná to/ y dowodź tak:

Ciáło nie ieſt pożyteczné: tedy go nie máſz. Błá-

10:

hyć to y bezrozumny będźie dowód: obácz ied-

11:

no. Możéſz to kiedy być/ gdy kto nie ieſt pożyte-

12:

czny: áby tym bytność ſwą ſtráćił: iż ſye naydźie

13:

niepożytheczny człowiek/ y iuż człowiekiem nie

14:

będźie? Bywa doſyć ludźi niepożytecznych/ przed

15:

śię iednák ſam: ich niepożytek ſtráćić ich bytno-

16:

śći nie może. Ieſli ná iedną rzecz ſą nie poyżte-

17:

czni (!): przedśię do drugiéy ſye przygodzą: ſą przed-

18:

śię ná świećie/ choć niekiedy nie ſą pożytheczni.

19:

Tákżeć y ćiáło Páná Chryſtuſowo ieſliżby po-

20:

żytheczné nie było/ (czego mówić nie możeſz)

21:

nam zoſtáwioné ku vżywániu: przedśię bytno-

22:

śći iego oddálić z támtąd thym niepożytkiem/

23:

który v śiebie rozumiéſz/ nie możeſz/ bo niepoży-

24:

tek iſtoty nie oddala od ónéy rzeczy/ kthóra nie-

strona: 311v

o Swiąthoſći

pożyteczna ieſt:

strona: 313

Dźiwnéć to ſłowá mo-

ié teraz v was ſą: máło im wierzyćie/ z nich po-

strona: 313v

o Swiątośći

gorſzenié bierzećie: Cóż ieſlibyśćie vyrzeli Sy-

ná człowieczégo/ á ón wſtępuie/ gdźie był piér-

wéy:

Matth. 28. Mar. 16. Acto. 1.

gdy mię vyrzyćie w wſzechmocnośći Bo-

ſtwá mégo biorąc moc rzeczy wſzyſtkich ſtwo-

rzónych w tym mdłym ćiele moim/ z którego ſye

gorſzyćie: á to w ten czás/ kiedy wſtępowáć bę-

dę mdłym ćiáłem ſwoim/ w zupełną władzą y

moc Boſtwá moiégo:

Collos. 1.

gdy będę nápełniał wſzy-

ſtko śiedząc/ wſtąpiwſzy ná práwicę mocy Bo-

10:

ſkiéy/ żywiąc w mocy Boſkiéy: y ćiáłá mégo/ któ-

11:

rym ſye teraz gorſzyćie/ tego mdłégo oczymá ćie-

12:

leſnymi widźiéć nie będźiećie.

Ephes. 4. Lucae 22. ij. Corin. 13.

A w ón czas wąt-

13:

pićże będźiećie: ábych ia miał zopáczyć obietni-

14:

ce ſwoie? zaz w then czás wſzechmogącym bę-

15:

dąc/ nie będę mógł wypełnić obietnice ſwoiéy?

16:

iákoby rzekł: Wypełnię obietnicę ſwoię ná then

17:

czás kiedy wſtąpię do wſzechmocnośći ſwéy Bo-

18:

ſkiéy: dam wam pod oſobą chlebá nieśmiertel-

19:

né/ nierozdźielné/ duchowné/ y żadnéy dolegliwo-

20:

śći niepoddáné prawdźiwé ćiáło moié: á wy v-

21:

wierzyćie temu/ y o thym doſtáteczné świádec-

22:

two dáwáć będźiećie: ták wierzyć/ inſzych vczyć

23:

piſmem y ſłowem wſtydźić ſye nie będźiećie: y

24:

ácz nie to mięſem ćiało moié/ które widźićie/ ieść

25:

będźiećie/ áni tę kreẃ/ którą Zydowie przelali ćie-

26:

leſną pić będźiećie:

Augu: in Pſal. 98.

strona: 315v

Ná

Chrzćie elemeta álbo żywioły zá ſłowy nie prze-

mieniáią ſye/ iedno w téyże klóbie/ ſpráwie/ y mo-

cy zoſtawáią/ á bez odmiennośći ſwéy/ zá wiá-

rą przyymuiącégo wielkie pożytki czynią. thákże

też o tym Sakrámenćie chcą rozumiéć: żéby óny

elemeta álbo żywioły bez przemienienia ſwégͦ/

Chryſtuſá ónymi źiemſkiemi elementi nic nieo-

bowięzuiąc/ thylo zgołá chlebá y winá vżywá-

strona: 316

Ciáłá y Krwie Páń:

iąc/ á ſpráwę ćiáłá wydánia ná śmierć/ y krwie

roźlania Páná Chryſtuſá roſpámiętywáiąc: te-

dy tákié vżywánie ónego chlebá y winá powiá-

dáią/ że pożytki czynią bárzo wielkié człowieko-

wi ták wierzącému: bo ná Chrzćie ácz ſye żaden

element nieodmienia/ bywamy omywáni z gnie-

wu Bożégo: á ná Wieczerzy bywamy karmieni

pokármem do żywotá wiecznégo. Gdyż tedy

równé pożytki máią/ pewna rzecz: że ſobie rów-

10:

né ſą: bo równé pożytki przynoſzą: a przeto iedná-

11:

ko o nich rozumiéć náuczáią.

12:

MISTRZ. Chrzeſt y świąthość Ciáłá

13:

Pánſkiégo w niektórych rzeczách/ ſą ſobie podo-

14:

bné w niekthórych dáleko rózné:

Rózność chrztu od Eucháryſtyéy.

czyni Chrzeſt

15:

przemienność potáiemną w ludźiéch: bo ié odra-

16:

dza przez ſłowo Bożé/ y przyięćie poſłuſzeńſtwá

17:

roſkazánégo od Páná Chryſtuſá: iáko możeſz w

18:

Dźieiách Apoſtolſkich czytáć: iż nie tylo wnętrz-

19:

nie/ ále y zwiérzchnie okazáły ſye dáry Bożé nád

20:

wierzącymi: którzy Chrzeſt przyymowáli.

Acto. 2.

Ele-

21:

mentá ná chrzćie nie przemieniaią ſye ſámy/ ied-

23:

no ták po ſtáremu zoſtawáią: thylo ſpráwá ó-

24:

nych element/ ſłowem Bożym ſpráwowána po-

25:

maga ónemu: który z wiárą ią przyymuié: ále w

26:

ſpráwie Sákrámentu ćiáłá y krwie Páná ná-

27:

ſzégo dáleko rózna ſpráwá ieſt/ wedle náuki ſło-

strona: 316v

o Swiątośći

wá páńſkiégo.

strona: 318v

Ty dowody poło-

żym zá grunt wſzyſtkiégo vkazánia náſzéy wiá-

ry w téy tho ſpráwie. Zupełnie wyznawamy/ y

wierzymy ſtárożythnie ze wſzyſtkim Zborem

chrześćiáńſkim náuce Páná Chryſtuſowéy:

Conciliū Tridētinū 3 Sesſione.

że

Sákráment Ciáłá Páńſkiégo piérwéy ſye ſta-

wa/ niż w vżywánié elementa przyydą. Tę ná-

ukę mamy od ſamégo Páná Chryſtuſá: bo nie w

then czás mówił Chryſtus Pan/ áby iego ćiáło

10:

było:

Lucae 22. Mar. 14

kiedy chleb w vſtá włożyli Apoſtołowie/

11:

álbo kiedy chléb iedli: ále przed vżywániem/ y

12:

przed tym niż Apoſtołowie bráli: ón chléb Chry-

13:

ſtus Pan wźiął/ y im bráć śiedzącym kazał mó-

14:

wiąc: To ieſt Ciáło moie: Po tych ſłowách A-

15:

poſtołowie bráli/ y vżywáli: tákże y o winie ro-

16:

zumiéy. Piérwey thedy zá Páńſkimi ſło-

17:

wy ſtáło ſye/ co ſye miáło z woléy Chryſtuſá Pá-

18:

ná ſtáć: tóż ku przyymowániu álbo iedzeniu przy-

19:

ſzło: piérwéy było okazano ćiało przez vſtá Pá-

20:

ná Chryſtuſá/ á niż ié brano/ y iedźióno. Obacz

21:

że ſye z Luterſkiégo cechu/ który powiádaſz: iż w

22:

vżywániu tylo ćiáło Chryſtuſá páná ieſt/ okróm

23:

vżywánia nic nie ieſt: á to zá ſłowem Chryſtu-

24:

ſá Páná piérwéy było ćiáło/ niż do vżywánia

strona: 319

Ciáłá y Krwie Páń:

przyſzło. Przed vżywánim ieſzcze rzeczóno: To

ieſt Ciáło moié: tákże y o krwi: To ieſt kreẃ mo-

iá.

strona: 320v

Y theraz ieſt iſtotnie

z námi Chryſtus/ kthóry ón ſtół náſz nam ochę-

dożył piérwéy który ná ten czás z námi będąc/

strona: 321

Ciáłá y Krwie Páń:

tęż ſpráwę poświąca/ ábowiem nie człowiek czy-

ni Ciáłá Páńſkiégo y Krwie/ ále ón ſam/ który

ćiérpiał dla nas/ Chryſtus: á to gdy vſty Kápłáń-

ſkimi bywáią óny ſłowá mówióné/ To ieſt Ciá-

ło moié: wnet Boſką mocą y łáſką óny żywioły

bywáią poświęconé. Ambroży S. śiłę mo-

gło ludzkié błogoſłáwienſtwo/ tho ieſt/ Moiżé-

ſzowo y inſzych:

De his qui iniciantur Miſterijs. Vixit 380 anno.

iż też ſwym błogoſłáwieńſtwem

y náturę odmieniáli ludźie święći: Cóż rzeczemy

10:

o poświęceniu (w ónéy ſpráwie Ciáłá Páńſkié-

11:

go) Boſkim: gdźie ſámy ſłowá Páná Chryſtu-

12:

ſá tę táiemnicę ſpráwuią? Znaſz to/ że nád przy-

13:

rodzenie Pánná poczęłá: y to/ co my kápłani ſło-

14:

wem Bożym poświącamy: ćiáło ieſt z Pánny

15:

wźięté: y iuż tu maſz ſzukáć ſpráwy przyrodzo-

16:

néy? Nie ſwoią mową czyni to kápłan/ ále mo-

17:

wą Chryſtuſową: y mową Chryſtuſową then

18:

Sákrámet ſpráwuie: przed poświęceniém chléb

19:

proſty ieſt: ále gdy ſłowá Chryſtuſowé przyda/

20:

z chlebá ćiáło ieſt Chryſtuſowé.

De Sacramentis lib: iiij. Capite 4.

Tákże y o wi-

21:

nie rozumiéy: kthóre zá ſłowem Chryſtuſowym

22:

ſtawa ſye prawdźiwą iego krwią. Ieſli ná

23:

tych máło maſz którychemći tu ſłowá przywóidł (!)

24:

iáſnie: thedy czytay tóż v inſzych ná tych miey-

25:

ſcách/ któreć tu znáczę:

strona: 323v

Iż thedy

wierzymy/ że ſłowo Bogá Chryſtuſá odmiá-

ny nigdy nie miáło w káżdéy ſpráwie iego: tákże

wierzymy y wyznawamy: iż y tu w téy ſpráwie

trwa ſtale/ áni wiátrem od téy ſpráwy wylećiéć

może: tedy z Luterem y iego cechem nie buduie-

my przećiwnéy wieże woléy Chryſtuſá Páná: ie-

dno ná iego vbudowánym grunćie trwamy: nie

chcemy być ták śmieli: abyſmy to ſobie przywła-

10:

ſzczáć mieli: żeby zá wolą náſzą Sákrámentá

11:

poſtępowáć miáły/ á zá chcenim náſzym mogły

12:

moc miéć álbo nie miéć: gdyż wiemy/ że pan Bóg

13:

ſam w Sákrámenćiéch ſprawcą ieſt/ y ſłowu

14:

ſwoiému w moc ſye podał. Luter znáć/ że o ſo-

15:

bie nád ludźie coś rozumiał: przeto mu ſye zdá-

16:

ło/ że mógł niebem/ piekłem/ (á tym nawięcéy)

17:

świátem/ źiemią/ á ná oſtátek y Sákrámentá-

18:

mi wedle ſwéy myſli/ rządźić/ ſzáfowáć: przetho

19:

kiedy mu ſye zábáżyło nicował wſzyſtko/ iako

20:

chćiał.

Luter rozumiał ſye być nád ludźi.

Nie wierzym Luterowi/ áby w iednym

21:

widomym elemenćie miáło być rázem ćiáło Bo-

22:

żé/ y nie być: być w then czás/ kiedy elementá ije-

23:

my: nie być w tychże elementách/ gdy ich nie v-

24:

żywamy.

strona: 326

Piérwéy tedy niż przyſzło dźiećię

do domu/ ſtárzec Serápión iął pátrzyć: á vyrza-

wſzy go iął mówić/ wróćiłeś ſye ſynu? ácz ká-

płaná nie máſz/ bo przyydź tu nie mógł: ále thy

wypełni/ coć roſkazał: ábych iuż odſzedł/ z thego

świátá/ Wnet gdy przyiął ćiáło Páńſkié/ iáko-

by rozwiązány z łáńcuchów/ weſele vmárł.

Czytayże cztérnaſty y trzynaſty Kanón Nicéń-

ſkiégo Seymu/ ónego ták zacnégo: któremu iáko

10:

Ewányeliéy maſz wierzyć: tám iáſny Kanón: á-

11:

by Biſkupi pilność około ſchodzących z thego

12:

świátá mieli: iż óni/ którzy ná wielką drógę idą/

13:

ná ón świát/ iżby ćiáłem prawdźiwym Chryſtu-

14:

ſowym pośilenie ná drógę bráli. Naydźieſz też

15:

tám porządek: iákim przyymowáć ćiáło Páńſkie

16:

w kośćiele ſłudzy kośćielni mieli: ktho ié rozdá-

17:

wáć ma: y iáki w tym porządek záchował ſye w

18:

ſtárym kośćiele. Nárzékał Optatus Afer Bi-

19:

ſkup w Milewitanie ná Donátyſty łotry oto:

Contra Parmenianum libro vi.

20:

że połamáli byli kielichy: w których kreẃ Páná

21:

Chryſtuſowá rozdawaná y noſzóná byłá: á po-

22:

łamawſzy przedawáli: zowie ié świętokradźcá-

23:

mi/ złodźieymi: ón Biſkup S. kthóry żył látá od

24:

národzenia Páńſkiégo/ we trzy ſtá w ośmdźie-

25:

śiąt lat.

strona: 328

Pátrzáć ná to máią: że ćiáło Chryſtu-

ſowé rózné od ćiáłá náſzégo (ácz ieſt prawdźi-

wé) daleko ieſt: bo ćiáło ożywiáiącé/ odkupuią-

cé/ z grzéchów omywáiącé/ ſpróchniáłośći ná ſo-

strona: 328v

o Swiątośći

bie nieodnoſzącé/ grzéchu nie máiąc y zmázy ża-

dnéy: kthóre z grubégo wnet vwielbiónym było

ná górze Thabor/ przećiwko przyrodzeniu:

Matthęi 18.

y za-

ſyę do ſtanu ſwégo piérwſzégo przyſzło: po wo-

dźie chodźiło: niewidomé dwá kroć od Zydów

było: wiátróm y morzu/ ſzáthánóm/ vmárłym/

ſlepym/ głuchym/ Paráliżem záráżónym roſká-

zowáło/ czemu? bo Boſtwo zſobą nierozłączóné

miáło: ták iż ón Chryſtus wćiele ſwym był niero-

10:

zdźielny Bóg/ y człowiek: y ćiáło iego ćiáło Bo-

11:

że było. A ponieważ iż ták ieſt: tedy łátwie mo-

12:

żeſz z tąd poznáć/ wedle wiáry twey: że to rzecz

13:

ieſt można ćiáłu Chryſtuſowému nápełniáć iſto-

14:

tą wſzyſtko, Phili. 1. Chryſtuſowé człowieczeń-

15:

ſtwo nigdy nie ieſt przez Bóſtwá:

Piérwſzy dowód.

áni naydźieſz

16:

kiedy człowiecza náturá od Boſkiéy odłączóná:

17:

tákże áni Boſkiéy nátury odłączónéy naydźieſz

18:

od człowieczéy: á ieſliż nátura Boſka Chryſtu-

19:

ſá Páná ieſt w Kośćiele chrześćiáńſkim bytno-

20:

śćią ſwoią/ tákoż ieſt, Mátth: 28: tedyć y czło-

21:

wieczeńſka náturá być muśi. bo gdyby tho nie

22:

było/ rozdźielóny wnetby muśiał być Chryſtus.

23:

Bo ieſli kędy ieſt Bogie bez człowieká/ álbo czło-

24:

wiekiem bez Bogá: tedyć nie ieſt Chryſtus czło-

25:

wiek y Bóg ieden ále rozdwoióny ieſt:

strona: 330v

Cypryan

S: dla tego niewidomym obyczáiem ieſt Boſka

iſtność w Sákrámenćie:

Cipri. Sermone de Coena Domini.

áby poczćiwość y na-

bożeńſtwo przy ónym Sákrámenćie byłá: przy

strona: 331

Ciáłá y Krwie Páń:

oblicznośći thego Sákrámentu/ nie dáremnie

żebrzą źli grzéchóm odpuſzczenia: bo ſkruſzone ſer-

ce od ónéy ofiáry dármo odpędzoné nie będźie.

etcoet: thákże vczy ad Quirinum libro iij. capite

84. Euſebius Emiſenus po Cypryanie S.

ták vczy:

Euſebius ſermone de corpore et ſanguine Domini quae eſt, Homili. 5, de Paſch.

Gdy do vczćiwégo ółtarzá przyſtępu-

ieſz/ ábyś pożywał zbáwiennégo pokármu y na-

poiu: święté ćiáło Bogá twégͦ wiárą ogląday/

vmyſłem dośięgay/ ſercem przyymuy/ dźiwuy

10:

ſye/ w wielkiéy vczćiwośći miéy. W thy ſłowá

11:

czytay Báſilégo s. libro ij. de baptiſmate/ quoe-

12:

ſtione 2, et 3: Grzegorzá Názyánzemá in Epi-

13:

taphio Gorgonice ſororis ſuoe. Ono Chryzo-

14:

ſtóm S. thák nas vczy: Tego my vżywamy/

15:

ná co Anyołowie pátrząc drżą/ y przez boiáźni

16:

ná to nie pátrzą: gdy ćiáło Páńſkié w Sákrá-

17:

menćie vyrzyſz móẃ:

In Matthęum Homi. 83, et in Caput 10, ad Corithios primae.

Iam proch/ iam źiemiá/

18:

iużem wolny: bo tho ćiáło było zá mię vkrzyżo-

19:

wáné/ y vbiczowáné: á śmierćią nie ieſt zwycię-

20:

żoné. Przetho to ćiáło ludźie Pogáńſcy Królo-

21:

wie chwalili z dáleká przyiechawſzy z boiáźnią:

Matthęi 2.

22:

my ich tákże náſłáduymy: óni go widźieli w iá-

23:

ſlách/ ty ná ółtarzu/ nie ná rękách niewieśćich/

24:

ále w rękách kápłáńſkich: nie ná proſté ćiáło pá-

25:

trzyſz/ ále y ná moc iego: y wſzyſtkę ſpráwę iego

26:

vznawaſz. etcoet.

Niewiáſtę wedle płći rozumiéy nie wedle wyſtępku z dźiewictwá.

strona: 333

A widźiſz/ że wſzyſtek świát

chrześćiánów práwych/ począwſzy od Apoſto-

łów Chryſtá Páná/ áż do náſzégo wieku/ które-

strona: 333v

o Swiąthoſći

go Eráſmus żył/ chwalił w Sákrámenćie Chry-

ſtá Páná: co świádectwá tych świętych ludźi

mogą ćię tego náuczyć.

Teſtis Groperus Arti. 2, de pręſenti: Chriſti in Sacra. Articu. 16, Et Cochleus in actis et ſcriptis Lutheri. anni 1536.

Y Luter iuż też od ko-

śćiołá chrześćiáńſkiégo powſzechnégo odſtąpi-

wſzy/ był téy wiáry: że Páná Chryſtuſá/ którego

ćiało właſné wyznawał być w chlebie/ thámże

iego chwalił/ y iegͦ ćiáłu cześć wyrządzał: przeto

piſząc przećiwko Lowáńſkim Doktoróm/ chrzći

y wyznawa Sákráment świątośćią chwały y

10:

czći godną. Odmienił po tym poczćiwość/ wiá-

11:

rę/ y náukę przećiwko temuſz Sákrámentowi/

12:

gwoli Sákrámentarzóm: á to gdy ſye z nimi ied

13:

nał w domu ſwoim w Wintembergu/ láthá

14:

Páńſkiégo 1536: to vczynił/ ná przekorę Ko-

15:

śćiołá chrześćiáńſkiégo Luter: iż odmienił wiá-

16:

rę y chwałę Pánu w Sákrámenćie: kthórą był

17:

zwykł przed tym czynić.

18:

VCZEN. Dźiwną ſpráwę około téy by-

19:

tnośći ćiáłá Chryſtuſowégo pod Sákrámen-

20:

tem powiádałeś mi: y proſzę okaż mi to ieſzcze:

21:

ónóż to ćiáło Páná Chryſtuſowé/ które wſtąpi-

22:

ło do niebá/ iáko piſmo święté y wiárá chrześći-

23:

áńſka vczy/ nápełnia wſzyſtko?

24:

MISTRZ. Nie inſzé/ iedno óno.

25:

VCZEN. Więc pewnégo mieścá nie

26:

ma/ kędy ieſt? MISTRZ. Dla czego?

strona: 335v

Nie równo Chryſtus

Pan ćiáłem ſwym wſzyſtkich poćiéſza/ choć ćiá-

strona: 336

Ciáłá y Krwie Páń

ło ożywiáiącé ma/ y tu będąc ná świećie miał:

dla niedowiárſtwá niegdźie cud czynić nie ch-

ćiał: zá wiárą dobrą wiernych moc wychodźiłá

z niego/ iedno przez ſzáty iego dotknienié:

Mar 6. Matth. 13. Mar. 5.

á nie-

wierni y ćiáłá ſye dotykáli/ á wżdy im tho nic

nie pomogło.

Lucae 8.

Otóż nie ćiáło Chryſtuſowo/ któ-

re żywot ieſt káżdégo/ przyczyną ieſt iż nie oży-

wia/ ále złych ludźi złé ſpráwy do śiebie w poży-

ték dobrégo ćiáłá Páná Chryſtuſowégo obróćić

10:

nie mogą: á Chryſtus którego ieſt ſąd wzgárdę

11:

ćiáłá ſwégo ſądźić będźie. Przeto Páweł S.

12:

każe ſye doświádczáć/ ſumnienie oczyśćiwſzy/ á

13:

ták dopiéro pożywáć ćiáłá Páńſkiégo: potrzebá

14:

lékárzá chorému: tákże grzéſznemu lékárſtwá po-

15:

trzebá ónych/ którym polécón ieſt klucz rozwią-

16:

zánia y záwiązánia: áby tu rozwiązány/ y w nie-

17:

bie był rozwiązány. Bo ták P. Chryſtus raczył

18:

powiedźiéć: Kthórym odpuśćićie grzéchy/ ſą im

19:

odpuſzczóny: kthórym zátrzymaćie/ zátrzymáné

20:

będą. Otóż maſz pewné lékárſtwo twoich grzé-

21:

chów oddalenia: y zgłádzenia. Tám tedy potrze-

22:

bá rády ſzukáć/ gdźie roſkazano: tám rozwiązá-

23:

nia z grzéchów/ gdźie ié vkazano: tám lékárſtwá/

24:

gdźie o nim powiedźiano: gdyż żadna rzecz Páń-

25:

ſkiégo ćiáłá nie obráźi iedno uierozwiązáné (!) ſu-

26:

mnienie/ y nieuléczoné.

strona: 338

Ono Cypryan S.

męczęnnik vkázuie znáczné przykłády:

Sermone de Lapſis.

kędy Pan

bytność iſtotną ćiáłá ſwoiégo od znáków wido-

strona: 338v

o Swiątośći

mych oddálał/ ludźiem báłwochwálcóm/ zá ie-

go czáſów: y ták powiáda: Okazałem to przykłá-

dem: iż Pan odſtępuie/ y oddala ſye precz od ó-

nych: którzy ſye go przą. etcoet. A trudno tego

Pánu zábrónić maſz: zá ſłowem iego przećiwko

náthurze ſtawa ſye z chlebá ćiáło/ á kiedy óná

ſpráwá nád ſłowo y wolą iego/ do inſzégo ſkut-

ku ſye obráca: pewnie thámże wolą ſwoią y ſło-

wem ſwym odmienić to może: którym poſtáno-

10:

wił/ gdy ſye poſtánowienié óno w ſwéy klóbie

11:

nie záchówywa. Otóż za tymi przyczynámi ża-

12:

dna wzgárdá y ſromotá ćiáłu Páńſkiému być

13:

nie może: choć téż y zwiérzchnie znáki niewido-

14:

mégo ćiáłá páńſkiégo w iáką nieuczćiwość przy-

15:

chodzą. VCZEN. Iuż tho wiedźiéć

16:

będę: co inſzégo pocznimy. MISTRZ.

17:

Pocznimy o Mſzy. VCZEN. Dobrze/

18:

rad ſłucháć będę. MISTRZ. W imię

19:

Bożé: ia tylé/ ilé ze mnie będźie mogło być/ poka-

20:

żęć: że Mſza ieſt potrzebna w kośćiele. Marćin

21:

Luter mnich bez Bogá y ſumnienia/ który zgo-

22:

łá wſzyſtek porządek z Kośćiołá Bożégo wyrzu-

23:

ćić chćiał/ naprzód ná wſzyſtek ſtan duchowny/

24:

Biſkupy/ kápłany/ obróćił przeſtróny ięzyk ſwóy:

Luterowá ſpráwá.

25:

potym ná Kollegia vczónych ludźi: ná klaſztory/

26:

ná wſzyſtkę pobożność/ wiodąc do zwad/ nie-

strona: 339

Ciáłá y Krwie Páń:

zgód krwie roźlania/ prágnąc Chrześćiáńſkiéy

krwie/ nie Pogáńſkiéy roźlania/ nápomináiąc

chłopy proſté/ potym przełożóne/ Kśiążęthá/ pá-

ny/ vrzędy miaſt/ opowiádáiąc ſwé odpuſty zá

zapłáthę:

strona: 341

Czynią

thę pámiątkę/ okázuią tę ofiárę przed ozorniki

Chryſtá P. y iego wiáry: ſam Luter ná perſwá-

zyą dyabłá złégͦ ludźiem ſwéy Bábiloniéy tę ofiá-

rę zhydźił/ sſpáczył/ czyniąc miſtrzá ſwégͦ dyabłá

woléy doſyć: z którym częſté obcowánié miał:

Miſtrz Lutrów.

któ-

ry przezeń záwołał gdy czytano Ewányelią w

kośćiele/ o głuchym y niemym dyabelſtwie/ Lu-

ter padł/ y zawołał po dwá kroć: nie ieſtem nie-

10:

my/ nie ieſtem. On ſam o ſobie powiáda: iż znał

11:

dobrze dyabłá/ y dyabeł z nim dobrą znáiómość

12:

miał:

In ſermōe ad populum.

y z ſobą dobrą ſztukę ſoli ſtrawili/ tho po-

13:

wiádał ná kazániu do ludu każąc. Nie dźiw

14:

tedy/ że go vſłuchał: gdy go przećiwko Mſzéy v-

15:

czył: á vſłuchawſzy wolą iego/ ták wypełnił w-

16:

łaſnie/ iáko ſye ſzátánowi podobáło. My ſzátá-

17:

ná nie ſłucháiąc/ áni dowodów iego z Lutrem/

18:

okażemy:

Ty rzeczy ſye pokażą.

iż Mſza y przez piſmo święté ieſt nam

19:

podaná/ y záwżdy w Kośćiele chrześćiáńſkim

20:

byłá. VCZEN. Chcę to ſłyſzéć

21:

MISTRZ. Mſza iż przez piſmo nam ieſt

22:

podaná/ iáſné to rzeczy ſą.

Mſza z pismá podaná.

Czytay Páwłá s. liſt

23:

do Zydów:

strona: 343v

Zá przenieśięniem ábo-

wiem kápłáńſtwá y zakón przenieśión: przenióſł

oboie/ iáko Páweł S. vczy: y ſtał ſye lepſzégo

Teſtámentu Pośrzednikiem.

Hebrae. 7.

Odmienił y prze-

nióſł ofiárę/ wedle kápłáńſtwá ſobie właſnégo:

á ten Kápłan wielki Hebrę: 10: óno piérwſzé ká-

płáńſtwo odnióſł/ áby wtóre poſtánowił: á po-

ſtánowił ie przez ofiárę raz vczynióną ćiáłá ſwé-

go/ kthórey ofiáry vczynienié wieczné chćiał

10:

miéć w Kośćiele: gdy roſkazał mówiąc: To czyń-

11:

ćie: to ieſt: tę ſpráwę tákim porządkiem ſpráwuy-

12:

ćie/ iáko ia: kazałem wam piérwéy/ ábyśćie bráli

13:

y iedli: cośćie vczynili: bośćie bráli/ miedzy ſye

14:

dźielili/ y pożywáli. Othóż wam ieſzcze opo-

15:

wiádam. y roſkázuię: tę ſpráwę tákim obyczáiem

16:

czyńćie/ iáko ia. Ofiáruię ia tu pod zwiérzchni-

17:

mi żywioły Bogu Oycu ſwemu/ obyczáiem nie

18:

widomym/ y nie krwáwym/ ćiáło moié y kreẃ:

19:

tóż wy też czyńćie. Tum być począł ónym Ká-

20:

płanem: iáko o mnie prorokowano wedle porzą-

21:

dku Melchiſedechá Kápłaná: thoż wy kápłáń-

22:

ſtwo konayćie: záchowayćie tóż kápłáńſtwo mo-

23:

ié pod tym porządkiem ná wieki: áby ſye to peł-

24:

niło/ co o mnie ieſt powiedźiano.

strona: 345v

Miáłá tedy náſtąpić in-

ſza ofiárá/ po wygłádzónéy ónéy ſtáréy/ iáko in-

strona: 346

O Mſzy.

ſzy Teſtáment náſtąpił/ po ónym ſtárym: y ná-

ſtąpiłá táka/ o kthóréy piſmo ná inſzych wielu

mieśc dáie świádectwo/ á nawięcéy Dawid s.

Prorok:

Pſalmo 71.

Male cātatur verſus: Erit firmamentum, nam debet eſſe, Erit frumētum, eodem Iero. Lira. et Iudęi Rabiniteſtes.

ten w żółtarzu ſwym o Meſyaſzu mó-

wiąc/ y iego ofiárę opiſuiąc mówi: Będźie ſłot-

kim pokármem pſzenicznym: ná źiemi/ y ná wy-

ſokich górách: Meſyaſz/ á imię iego będźie wyż-

ſzé/ niż Liban: którego imię przed ſłóńcem y mie-

śiącem trwa. Co ſámi Doktorowie Zydowſcy

10:

wykłádáiąc vczą/ iż oſtáteczny odkupićiél miał

11:

być ſłodkim pokármem pſzenicznym ná źiemi: iá-

12:

ko piérwſzy dał ſłodką mánnę ludowi ſwemu.

13:

Ták wyłożył Rabi Berachias in nomine Rabi

14:

Izáák: ták Rabi Ionáthás ſyn Vźielów: który

15:

też ofiárę chlebá piſze być ná źiemi wſzędy wo-

16:

bec w przyſzćiu Meſyaſzowym: ták y Rabi Mo-

17:

iſe Hadarſam wykłáda/ y inſzych wielé: Otóż

18:

maſz báránká twégo Meſyaſzá/ áby báráná z-

19:

głádźił: którego piérwéy ofiárowano/ á pothym

20:

iedźióno/ ná ónéy oſtáthniéy y pierwſzéy ofierze

21:

ſtáréy.

Exodi 10.

Stał ſye ſam ſłodkim pokármem pſze-

22:

nicznym/ y ofiárą piérwſzą Nowégo ſwégo Te

23:

ſtámentu: y to ćiáło dawał ná Wieczerzy: które

24:

iuż ofiárował piérwéy/ bo mówił: To ieſt ćiáło

25:

moié/ które zá was teraz ieſt dáné. etcoet.

strona: 348v

Trzy rzeczy kłádźie/ ofiárę/ poſt

y modlitwę: otóż ty nie możeſz bez krzywdy pi-

ſmá święthego ze trzech rzeczy dwu vczynić: ále

káżdą zoſobná rozumiéć przynależy. Ofiárá

tedy ich inſza nie była/ iedno tá/ kthórą im Pan

Chryſtus vſtáwił/ y zoſtáwił ná Wieczerzy o-

ſtatecznéy/ o kthóreiemći iuż kilká kroć opowiá-

dał: y którą potym z oſobná czynili: y ofiárowá-

li. A tá ofiárá ieſt niekrwáwé ofiárowánié Bo-

10:

gu Oycu ćiáłá y krwie Páná náſzégo Iezuſá

11:

Chryſtuſá pod oſobą chlebá y winá/ właſné oká-

12:

zowánié y fizerunk práwie iſtotny/ w ſobie od-

13:

noſząc ónéy krwáwéy ofiáry ná krzyżu przez Pá-

14:

ná Chryſtuſá vczyniónéy/ iż ón/ który raz ofiáro-

15:

wan był zá okup wſzyſtkiégo świátá ná krzyżu:

16:

ten od wiernych ſwych przez vſtáwiczné ónéy o-

17:

fiáry okázowánie chwałę y dźiękowánié/ ma od-

18:

nośić záwżdy: áby w nich była wieczna pámięć

19:

ich odkupienia/ raz ná krzyżu przez Páná vczy-

20:

niónégo. Toć my Mſzą zowiemy: to ieſt ofiá-

21:

rą dobrowolną, którą Mſzą/ iákomći iuż powie-

22:

dźiał po Chryſtuśie Apoſtołowie czynili.

Mſza ieſt ſłowo wźięté z Zydowſkiégͦ ięzyká/ bo Zydowie ofiáry dobrowolné zwáli Miſách/ maſz świádecthwo w piśmie/ Deute. 16.

Piotr

23:

Apoſtół Mſzą táką mial napiérwéy w Antyo-

24:

chiéy: świádczy o tym Iſidorus libro de Officijs

25:

capite 15: Hugo: libro ij de Sacramentis, Poly-

26:

dorus Vergilius libro v. capite 10 de Inuento-

strona: 349

O Mſzy

ribus rerum.

strona: 350v

Abo-

strona: 351

O Mſzy.

wiem Pan Chryſtus dał tę rádę zwolennikóm

ſwoim/ ofiárowáć pierwaſtki (!) pánu Bogu/ z iegͦ

ſtworzenia: nie przeto/ áby pan Bóg był tego po-

trzebuiący: ále żeby óni: niepożytecznymi á nie-

wdźięcznymi nie byli. Othóż ón chléb wźiął y

dźięki czyniąc mówił: Tho ieſt ćiało moié: y kie-

lich tymże obyczáiem/ wźiąwſzy wedle baczenia

náſzégo ſtworzenié/ kthóre ón ſwoią krwią być

wyznał/ nową ofiárę Nowégo Teſtámentu po-

10:

ſtánowił: którą Kośćiół od Apoſtołów przyią-

11:

wſzy/ po wſzyſtkim świećie ofiaruie Pánu Bo-

12:

gu/ tháką ofiárę: o któréy Máláchiaſz ieden ze

13:

dwunaśćie Proroków/ dawno przepowiedźiał:

14:

Ze po wſzyſtkim świećie y na káżdym mieścu

15:

miáłá być ofiárowána tá ofiárá: to gdy ofiáry

16:

Zydowſkiégo ludu vſtáć miáły. Cóż mógł zná-

17:

cznieyſzégo o Mſzy Irenęus Męczennik mó-

18:

wić? kthóra Mſza ieſt niekrwáwa ofiárá ónéy

19:

krwáwéy Chryſtá Páná ná krzyżu kſztałt ná ſo-

20:

bio (!) odnoſząc. Widźiſz tedy z chlébá y z winá

21:

ofiárę w Kośćiele chrześćiáńſkim/ od Apoſto-

22:

łów podáną/ po wſzyſtkim świećie będącą/ od

23:

Proroká opowiedźiáną dawno/ od wſzyſtkich

24:

wybránych Bożych wźiętá:

Gdy to ſłowo Mſza vſłyſzyſz/ ná śmiérć Páńſką y ofiárę iego krzyżową wſpomniéć ieſteś powinien: bo ten fizerunk odnośi w ſobie.

o kthóréy Cypryan

25:

Męczennik ták mówił/ y vczył: Iezus Chryſtus

26:

Pan y Bóg náſz ón ieſt nawyżſzym Kápłanem

Cipria. libro ij, Epiſtolá 3.

strona: 351v

O Mſzy.

Bogá Oycá:

strona: 353v

Práwégͦ ćiáła Páńſkiégͦ roſpámiętánié.

Tham w

ónych ofiárách co nam miano dáć/ okázowáło

ſye: teraż w téy náſzéy ofierze iuż ſye okázuie/ co

dano. W ónych ofiárách zábićie Syná Bożégo

przyſzłé/ opowiádano: teraz w téy ſye vkázuie/ iż

dla grzéſznych zábit ieſt. Zá nie chrzczóné nie-

ofiáruiemy théy ofiáry ćiáłá y krwie Páná ná-

ſzégo Iezu Chryſtá: áby zá tą ofiárą y prośbą ná-

ſzą mieli króleſtwá Bożégo być vczeſtnikámi.

10:

bo niewierni.

Augu. de anima et eius origine ad Renatum libr. i, capite 11. Auguſtin⁹ in Pſal. 33.

Byłyć ofiáry v ſtárych wedle po-

11:

rządku Aaróna/ bito bydło/ dla tháiemnic przy-

12:

ſzłych: nie byłá ofiárá ćiáłá y krwie Páná náſzé-

13:

go Iezuſa Chryſtuſá: którą my iuż mamy.

De gratia Noui Teſtamenti capite 19.

14:

A przeto dźiękuymy pánu Bogu náſzému/ iż ón

15:

ieſt wielką świątośćią w ofierze Nowégo Te-

16:

ſtámentu: który/ iáko/ kiedy/ y którym obyczáiem

17:

ieſt w Kośćiele ofiárowány: ochrzći ſye/ tedy to

18:

vyrzyſz.

Ad Bonifa. de bapti: Epiſto. 23.

Bo Chryſtus wedle porządku Melchi-

19:

ſédechá Kápłaná/ z ćiáłá y krwie ſwoiéy poſtá-

20:

nowił ofiárę Nowégo Teſtámentu: która ofiá-

21:

rá nie może świętobliwie y porządnie być ofiá-

22:

rowána/ iedno przez Kápłaná ſpráwiedliwégo

23:

y świętégo/ á iż też y óni tę ofiárę przyymuią dla

24:

których ieſt ofiárowána.

In Pſal. 33. et conciōe 2: in Pſal. 32: in Pſal. 106, et 110. De Trinita. libro iiij, capite 14.

Choć y w tym wyſtę-

25:

pu nie máſz: kiedy zá grzéſzné á nieupámiętháłé

strona: 354

O Mſzy.

ofiáruiemy.

strona: 356

O tym ták S. Chryzoſtóm vczy: Nie

dármo od Apoſtołów to ieſt poſtánowiono/ iż

w ónych táiemnicách ſtráſzliwych (tho ieſt we

mſzy) mamy ná vmárłé pámiątkę modląc ſye

wiemy/ iż z thąd wielki pożytek máią/ y wielki

zyſk.

Homilia 69 adantioche um, et in caput i Epiſtoad Philipen.

Gdy ábowiem wſzyſtek lud wyćiągnąw-

ſzy ręce ſwé ſtoi/ gdy ſtráſzliwa ofiárá Pánu by

wa ofiárowaná od Kápłaná: iáko v páná Bo-

gá nie ma być wyſłuchan/ gdy zá vmárłé prośi?

10:

etcoet. Czemuſz ty po śmierći przyiaćiół two-

11:

ich vbogich wzywaſz?

Chryſoſto. in Matth: caput 9. Homili. 32.

czemu prośiſz kápłanów/

12:

áby zá nié páná Bogá prośili? wiem że ták odpo-

13:

wiéſz: áby vmárły wieczné odpoczywánié w-

14:

źiął: á Sędźiégo milośćiwégo nád ſobą miał.

15:

Cóż po thych zápalónych świécách maſz/ czáſu

16:

obchodu/ powiédz mi? Cóż po śpiewániu żółta-

17:

rzá/ y pieśni?

Chryſoſto. in caput Hebrae. 2, Homilia 4.

czemu Káplani śpiéwáią? dla tegͦ:

18:

ábyś Bogá chwalił/ iż iuż z pracéy wybáwił: y

19:

vkoronował ónego/ który vmárł: y ty z tego po-

20:

ćieſzenie bierzeſz/ y ónemu cześć czyniſz/ który v-

21:

márł. Płáczmy tedy bráćiéy náſzéy vmárłéy

22:

wſpomagaymy ié wedle możnośći náſzéy/ iáko

23:

możemy:

In caput 1 ad Philipen. Homilia 3.

gothuymy im podpomożenié/ modlący

24:

ſye zá nié/ y inſzych proſząc: áby ſye modlili/ da-

25:

wáiąc iáłmużny/ pámiąthkę ich czyniąc.

strona: 358v

O tym czytay y v Orygeneſá/ in Iere-

miam Homilia 12: in Iob libro 3, pagina 500:

et in Pſal. 38.

Pro Cetęruia Laurencio et Ignacio.

Cypryan święty powiáda/ że

ná káżdy czás/ gdy Męczenników/ zwyćięſtwá

y rocznią pámiątkę czynili/ ofiáry ofiárowáli zá

vmárłé/ libro iiij, Epiſto: 5: powiádał/ iż nie zá

wſzyſtki vmárłé ofiárowáli/ y modlitw czynili:

nie czynili zá Wiktorá/ kthóry śmiał przećiwko

Concilium być/ ſpór przez Geminiuſá Fauſtyná

10:

czyniąc. Niechay dźień śmierći iego przy ofierze

11:

áni modlitwách naſzych nie będźie wſpominan

12:

w Kośćiele. etcoet. Epiſtolarum libro j. Epi-

13:

ſto: 9. czytay Ieronymá S. in Epitaphio Pa-

14:

uloe: Przypátrzże ſye y Ceremonióm/ y modli-

15:

twóm ſtárégo Kośćiołá: które czynióno przy v-

16:

márłych. Zá Ambrożego S. czáſu ludźie chrze-

17:

śćiáńſcy/ dźień trzeći/ śiódmy/ trzydźieſty y cztér-

18:

dźieſty/ vmárłych przyiaćiół ſwych obchodźili:

Który żył/ anno Domini 380.

19:

których modlitwy y inſzé pobożné ſpráwy/ zá ich

20:

duſze czynili: zálécá Ambroży S. ty ſpráwy ich/

21:

że to dobrze czynili: czytáć mozeſz in oratiōe ſu-

22:

per obitu Theodoſii Imperatoris: zá kthórégo

23:

Theodyzyuſá ſam ták Páná prośi:

strona: 360v

Otóż my inſzych ofiar nie czy-

nimy: ále ónę trwáiącą ofiárę krzyżową ná pá-

miątkę wieczną właſnym fizerunkiem okázuie-

my/ wedle porządku podánégo od Páná Chry-

strona: 361

O Mſzy.

ſtuſá/ pod oſobámi chlebá y winá: ták iż Kápłan

wſzyſtkim okázuie w ſpráwie ónéy/ kthóra ſprá-

wuie/ Syná Bożégo ná krzyżu vmęczóno/ być

iedną á prawdźiwą ofiárą/ Bogu Oycu dla nas

vczynioną: którą ón obyczáiem táiemnym przed

wſzyſtkimi ſpráwuie/ prawdźiwie/ iſtothną pá-

miątkę czyniąc piérwſzégo ofiárowánia.

Iedná tedy ofiárá w Kośćiele chrześćiáńſkim/

nie máſz ich wiele: iáko potwarcy náſzy powiá-

10:

dáią. Gdyż ták Chryzoſtóm święty mówi: Se-

11:

mel oblata eſt illa hoſtia, oblata eſt in ſancta

12:

ſanctorum: hoc autem ſacrificium exemplar eſt

13:

illius: idipſum ſemper offerimus, iákomći po-

14:

wyżſzéy to wyłożył.

In Caput 10 Hebrae: Homilia 17.

15:

Cudné kśiążki o Mſzy y iéy Cerymoniách/

16:

tákże o wykłádźie Mſzéy nápiſáne ſą tych czá-

17:

ſów/ przez vczćiwégo y cnotliwégo młódzieńcá

18:

w náukách wyzwolónych Bákáłarzá dobrze v-

19:

czónégo/ y chrześćiániná dobrégo Ianá Herbe-

20:

ſtá z Nowégo miáſtá Ruſkiégo/ po Polſku:

Zálécenie Ianá Herbeſtá: z Nowégo miáſtá Ruſkiégo/ rodaká.

prze-

21:

czythay ié/ nie będźieć tego żal: możeſz ſye z nich

22:

wiele náuczyć. VCZEN. Rad ćię w

23:

tym vſłucham. Ale iżeſmy o Mſzéy/ y o ćiele páń-

24:

ſkim gadáli/ mówmy teraz o Kápłáńſtwie ieſli

25:

obrządek wezwánia ná kápłáńſtwo/ ieſt świą-

26:

tość álbo nié.

strona: 363v

O Kápłáńſtwie.

Otóż naſz ſkutek prawdźiwy: dla którégo chćiał

Pan Chryſtus mieć w Kośćiele porządek ſług

ſwoich:

Dla czego Kápłáń?two w Kośćiele.

to ieſt/ áby przez ich poſłuſzeńſtwo zná-

liſmy prawdę/ od błędów y grzéchów odwrácá-

li ſye: wſzczépieni byli w Kośćiół/ który ieſt ćiá-

ło Chryſtuſá Páná: w wierze á w miłośći kwi-

tnęli: błędy kácérſkié/ y odſzczépiéńſkié z nich zná-

li: á od nich ſye odwrácáli/ ieſli chcemy być zbá-

wieni.

Sługi kośćielne we czći być máią.

Thákie ſługi każe Pan w vczćiwośći

10:

miéć żywność im dawać/ y ſłucháć ich/ iáko ie-

11:

go ſámégo/ gdy mówi: Ktho was ſłucha/ mnie

12:

ſłucha: á kto was wzgárdza/ mnie wzgardza: á

13:

którzy dobrze vrząd ſwóy wypełniáią/ dwoiáką

14:

czćią máią być od was czćieni:

Mathęi 10. Lucae 10.

godni dwoiákiéy

15:

ſą od was czći/ nawięcéy óni: którzy prácuią ſło-

16:

wem/ y náuką.

i. Thimo. 5.

A iżby wiedźiał/ kthórą to czćią

17:

máią być czćieni/ Páweł święthy náucza. Na-

18:

przód/ ábyſmy ich náuki dobréy byli poſłuſzni/

19:

Hebroe. 13:

W czym ich cześć.

záchowaymy ié w miłośći á w po-

20:

koiu/ j Theſsa: 5. żywność ćieleſną/ potrzeby ży-

21:

wota cześnégo im dawaymy/ j Corin: 9, ad Gal-

22:

la: 6, j Thimo: 5. Otóż maſz Páwłá S. náukę.

23:

A iżby wiedźiał/ którzy to ſą prawdźiwie powo-

24:

łáni ná to poſłuſzeńſtwo: krótkoć powiem/ iáko

25:

ié maſz poznáć.

Którzy ſą ná to powołáni.

strona: 366

Ma tego tedy to po-

mázánie nápomináć/ iż wnętrznym pomázá-

niem ieſt od Duchá święthégo pomázan ná v-

rząd wielkich táiemnic Bożych: á ón Duch Bo-

ży ty táiemnice w ónych ſzczépić będźie: którym

ón vdźiéláć z vrzędu ſwégo táiemnic Bożych bę-

dźie. To ná krótce odemnie zá wdźięczné przyy-

mi/ wiedząc pewnie: że kápłanów tákich potrze-

bá: którzyby zwiérzchnie vrzędy ná ſobie odno-

10:

śili rozdawánia Sákrámentów y ſłowá Bo-

11:

żégo przepowiádánia: y którzyby trwáłość ónéy

12:

ofiáry raz ná krzyżu vczynionéy/ nam w poſłu-

13:

ſzeńſtwie ſwym okázowáli/ ofiárę ofiáruiąc ó-

14:

nę: w kthóreyby záchowáli wieczné kápłáńſtwo

15:

Chryſtuſá Páná/ wedle porządku Melchiſéde-

16:

chowégo. Bo ácz ieſt iedyny Kápłan Chryſtus

17:

ná náſzym ółtarzu/ y iedyną ofiárą: chce/ áby by-

18:

li ſłudzy:

Auguſti. libr. de Ciuitate Dei x, cap: 20.

którzyby w perſonie iego/ mocą iego/ y

19:

ſłowem iego/ ty vrzędy/ y tę iedyną ofiárę ſprá-

20:

wowáli: á iáko w Stárym zakonie rozliczné o-

21:

fiáry y rózné záchowywáli potómſtwo kápłáń-

22:

ſtwá: ták w Nowym zakonie óná trwáiąca o-

23:

fiárá krzyżowa potrzebuie potómſtwá ſług:

Rózność Kápłáńſtwá ſtárégo y Nowégo zakonu.

któ-

24:

rzyby iéy trwáłość prawdźiwie okázowáli: áby

25:

záwżdy v ludźi w pámięći tho przez nié było/ co

26:

ſye raz ná krzyżu ſtáło:

strona: 368v

Tłumi chćiwośći y niepo-

rządnośći: vśmiérza plugáwé myſli: y żądzóm

złym krygi wźdźiéwa: fornikácyéy piekło záwié-

ra: ſzátánowi mocy vmnieyſza: przykazánié Bo-

że pełni: pothómſtwo pobożné y poczćiwé wedle

woléy Bożéy wypładza: náthurę człowieczą w

cále záchowywa/ ſkrómni/ y hámuie.

Małżeńſtwo zacna świątość ieſt: bo odno-

śi w ſobie złączenié známienité Chryſtuſá Pá-

10:

ná/ z iego miłym Kośćiołem:

Małżeńſtwo co znáczy.

téy rzeczy świętéy

11:

znákiem nieomylnym ieſt: przeto nie ma zmázy:

12:

áni mákuły. Czego Páweł święthy dowodząc

13:

mówi:

Ephes. 5.

Máłżónki niechay mężóm ſwym poddá-

14:

né będą nie ináczéy/ iedno iáko pánu Bogu. A-

15:

bowiem mąż głową ieſt małżónki ſwéy/ iáko

16:

Chryſtus ieſt głową Kośćiołá ſwégo.

17:

Małżeńſtwo świątość wielka ieſt/ ia po-

18:

wiádam/ w Chryſtuśie y w iego Kośćiele. Nie-

19:

wierna w wierze Chryſtá Páná żóná gdy chce

20:

z wiernym mieſzkáć/ każe Páweł święty nieopu-

21:

ſzczáć iéy:

i. Corin: 7.

tákże wiernéy żenie niedowiárká mę-

22:

żá. Bo mąż niedowiárek przez żonę wierną/ y

23:

żóná przez wiáry Chryſtuſowéy/ przez mężá wier-

24:

négo poświęceni bywáią: wiárá iednégo dru-

25:

giégo błogoſłáwi.

strona: 371

Tákowam ia rádę w ten czás da-

wał/ gdym ieſzcze nie ták był śmiáły: wſzákóż te-

raz w téy mierze wolniéybych rádźił:

Otóż maſz Ewányeliéy nowéy małżeńſtwo.

y tákowé-

go mężá/ któryby z niewiáſty ſwéy ták ſzydźił/ ſu-

rowie karał: thákżebych y niewieśćie czynił/ ácz

ſye tho rzedzéy v niewiaſt niż v mężów tráfia.

Nie máłać to rzecz ieſt: bliźnégo ſwégo w thák

wielkich y ták ćięſzkich rzeczách/ które ćiáło/ má-

iętnośći/ poczćiwość/ y zbáwienie obrażáią/ y ná

10:

ruſzáią/ thák ládá iáko zdrádliwie omyláć: ma?

11:

być od mężá w zaiemna tego nagrodá: tho ieſt/

12:

niewiáſtá ták zdrádliwie od mężá omylóná/ be-

13:

ſpiecznie wſzeteczną nierządnicą może być/ álbo

14:

cudzołożnicą.

Wey. Proroká/ coć vczy.

Tákze ná drugim mieścu piſze

15:

Luter:

Tomo 6, folio 177.

Może być ták vporna/ y ták krnąbrna nie-

16:

wiáſtá: iż mężowi ſwoiemu/ by ſnadź y dźieśięć

17:

kroć/ miłośćią ku niéy wzruſzonému powolna y

18:

poſłuſzna iemu kwoli czyniąc być nie chce:

Znáć że Luter miał nie powolną żonę/ muśiáłá go nie ſłucháć.

tu iuż

19:

mąż ma czás po temu/ áby tymi do niéy mówił

20:

ſłowy: Gdyż ty nie chceſz być mnie kwoli/ ieſtći

21:

ná to mieśce inſza/ która mi powolna będźie: ie-

22:

ſli żoná nie chce/ niechay kuchárká przyydźie: á

23:

w tym mąż żonę ſwą dwá álbo trzy kroć ma v-

24:

pomiónąć y inſzym ludźiem ma obiáśnić żeninę

25:

tę krnąbrność y ten iéy vpór przećiw ſobie:

strona: 373

Záchowá-

łá czyſtość ſtáteczną Iudyth/ zamknąwſzy ſye

Iudith 8.

strona: 373v

O Małżeńſtwie.

w domu/ włośienice máiąc ná ćiele/ y poſty drę-

cząc ćiáło ſwé: y potym ſtáłá ſye zbáwicielką lu-

du ſwégo. Márya Pánná wielki przykład dźie-

wictwá y czyſtośći/ Chryſtus Pan práwy zbá-

wićiél/ y then dźiewicą z dźiewice národzóny:

Ian Chrzćićiél/ Ian Ewányeliſtá/ z tych zac-

ność dźiewictwá ieſt wſzem záléconá/ y ma być.

Kto ten dar Boży miéć może/ dobrze ieſt: kto nie

ma/ niech świátem nie mąmi: á páná Bogá nie

10:

zdradza/ y ſam śiebie: gdyż nie wſzyſcy być mogą

11:

pod tym zacnym kleynotem/ áż óni: którym to od

12:

páná Bogá dano ieſt.

Sapien. 8. Matthęi 19.

O małżeńſtwie y dźie-

13:

wictwie czytay Páwłá święthégo, j. Corint: 7:

14:

thám ſye náuczyſz y rozdźiału y zacnośći obu-

15:

dwu ſtanów/ práwie przez wſzyſtko kápitulum.

16:

Nie chcę też tu błożyć ónym: którzy pánu Bo-

17:

gu czyſtość ſlubuiąc/ potym żenią ſye/ y drudzy

18:

nierządy czynią:

Slubu nie gwałćić.

y owſzem mówię/ iż potrzebá

19:

P. Bogu wiárę chowáć ſtátecznie: iáko piſmo

20:

vczy Leuiti: 27: Numeri 6, et 15, 18, 21, et 23:

21:

ij Para: 15, et 31: Pſal: 21, 60, 65, 75, 115: Na-

22:

um 1: Malachię 1: Eccle: 5. Ezáię 19. Ná tych

23:

y ná wielu inſzych mieścách piſmo roſkázuie pá-

24:

nu Bogu ſluby y wótá oddáwáć/ wypełniáć: co

25:

kto ſlubuie Pánu/ á niewypełni: bierze imię páń-

26:

ſkié nádáremność/ y grzeſzy przećiwko wtóremu

strona: 374

O Máłżeńſtwie.

przykazániu:

strona: 375v

A iż theż v ſtárych przodków ná-

ſzych kłádźienié rąk było vpominkiem y znákiem

przymiérza álbo iednánia: przetóż też gdy przy-

rozgrzéſzeniu ná człowieká pokuthuiącégo ręká

strona: 376

Pokuty S.

bywa włożóná/ znák pewny ieſt: iż grzéſzny po-

kutuiący człowiek/ iuż ſye z pánem Bogiem y z

Kośćiołem święthym poiednał y porównał: iż

przez wiárę y przez zaſługę Páná Chryſtuſá bę-

dą iemu odpuſzczóné złośći iego.

Gdy wiárę wſpominam iż przez nię pan Bóg odpuſzcza grzéchy/ vczynków nie oddalam od tego: bo cnotliwé vczynki potwiérdzáią wiárę/ y do práwéy pokuty człowieká chrześćiáńſkiégͦ przynależą.

Powiemći też y tho/ czego w nas potrzebá

ku pożytecznemu á prawdźiwemu otrzymániu

świątośći rozgrzéſzenia: do czego nic nawięcéy

nie ieſt potrzebá/ iedno Pokuty święthéy: y dla

10:

tegómći rozgrzéſzenie wyżſzéy świątośćią Po-

11:

kuty názwał: przeto iż rozgrzéſzenié nikomu nie

12:

należy/ iedno pokutuiącemu człowiekowi. Ieſt

13:

tedy Pokutá prawdźiwé á vprzeymé náwróce-

14:

nie grzéſznégo człowieká ku pánu Bogu/ y wiel-

15:

kié dręczenie y żal/ zá grzéchy popełnióné/ á obrzy-

16:

dzenie y omiérżenie złośći ſwoich/ z pewnym v-

17:

myſłem popráwienia y polepſzenia żywotá ſwo-

18:

iégo. Acz ſą ći/ którzy dwie częśći Pokuty świę-

19:

téy kłádą/ to ieſt/ Skruchę y Wiárę: wſzákóż nie

20:

wiem/ ieſli właſnie Wiárę częśćią Pokuty być

21:

kłádą:

Wiárá ieſli część Pokuty.

gdyż óná wſzyſtkiéy Pokuty iáko y wſzy-

22:

ſtkich poczćiwych y pobożnych ſpraw/ które czy-

23:

nimy/ gruntem y początkiem w nas ieſt. Wſzá-

24:

kóż z Dokthormi S. trzymáiąc trzy być częśći

25:

Pokuty świętéy powiem: iáko tho nam iáwnie

26:

Dokthorowie święći pokazáli/ Skruchę/ Spo-

strona: 376v

O świątośći

wiédź/ y doſyć vczynienie:

strona: 378

Iż to ieſt nie máły pożytek Spowie-

dźi: iż óná hámuie w nas beſpieczność: byſmy ſo-

strona: 378v

O świątośći

bie grzéchów nie lekce ważyli/ y náder ſye ná do-

broć Boſką nieubeśpiéczáli: hámuie theż w nas

chełpienié álbo chłubę z grzéchów: byſmy ſye z zło-

śći náſzych/ iákoby z iákich poczćiwych vczyn-

ków nie chełpili ſámi ſobie ſye tym chcąc podo-

báć. Hámuie też w nas roſpácz y deſperácyą: by

ſmy ſnadź vznawſzy ćięſzkość grzéchów náſzych

nie wątpili w miłośierdźiu Bożym/ y o ich od-

puſzczeniu nie roſpaczáli. Ná oſtátek ten poży-

10:

tek przynośi nam Spowiédź: iż gdy ſye Kápła-

11:

nowi ſpowiádamy/ nie tylko tám porádę iego y

12:

pobożnym nápominániem bywamy rátowáni:

13:

ále też z rozgrzéſzenia/ które ná ten czás otrzyma-

14:

wamy pewné/ iego prośbą y modlitwą v Páná

15:

Bogá bywamy przyiemni y záléceni. A ty to po-

16:

żytki/ któremći z ſpowiedźi pewné wyliczył/ mo-

17:

gą ćię wzruſzyć/ ku częſtemu á pilnemu ſpowiá-

18:

dániu: choćiażby theż o niéy piſmá żadnégo nie

19:

miał. Oſtátnieć wyłożę trzećią część Poku-

20:

ty/ Doſyć vczynięnie:

O Doſyć vczynieniu.

ále iż to ſłowo dźiś v lu-

21:

dźi ieſt bárzo brzydliwé y wzgárdzoné/ maſz wie-

22:

dźiéć/ iż ieſt dwoiákié Doſyć vczynięnie: iedno

23:

ieſt/ którym nam karánié zá grzéchy náſzé bywa

24:

odpuſzczóno/ y kaźń wiecznégo pothępienia by-

25:

wa zgłádzoná: kthóra bywa tylko przez zaſługę

26:

ſáméy śmierći páná Chryſtuſowéy:

strona: 381v

Tu iáſnie ſłyſzyſz/ iż świąthość pomázowá-

nia Oleiem świętym Apoſtołowie niemocnym

rozdawáli: co czynili z roſkazánia Páná Chry-

ſtuſowégo/ boby ſye tego ſámi zśiebie domyſláć

nie ważyli. Iáko tedy Apoſtołowie napiérwéy

tę świątość rozdawáli: ták też ſam Pan Chry-

ſtus przednieyſzym był iéy wynáleźićielem. Nie

mamy náſzym wymſłem (!) ludzkim: gárdźić thą

Swiątośćią Oleiu świętégo/ áni ſye iéy mamy

10:

wſtydźić: chybábyſmy (czego Boże nie day) zel-

11:

żyli powagę Apoſtołów świętych. Ale dźiś i-

12:

náczéy mówią ći nowi Awenyelicy/ á chcąc wy-

13:

głádźić tę świątość powiádáią: iżby niemocné

14:

Apoſtołowie oleiem lékárſkim ábo bárwiérſkim

15:

mázáli: nád co nie ſłychałem nigdy kłąmſtwá

16:

hániebnieyſzégo. Izaż Chryſtus z Apoſtołów

17:

bárwiérze poczynił? záprawdę nié: ále owſzem

18:

Apoſtoły lékárzmi duſz náſzych poczynił ié.

19:

Nie lékárſkim tedy oleiem/ ále duchownym

20:

mázáli:

Mar. 6.

Bo ilékolwiek ich było pomázano/ wſzy-

21:

ſcy bywáli zdrowi/ świádczy Márek święthy:

22:

tákże y Iákub święty w liśćie ſwym mówi:

Iaco. 5 capite.

Ie-

23:

ſli kto ieſt miedzy wámi chory/ niech przywiedźie

24:

Kápłanów kośćielnych: á niech ſye nád nim mo-

25:

dlą/ pomázuiąc go Oleiem w imię Páńſkié: á

strona: 382

Oleiem S.

modlithwá z wiáry zbáwi niemocnégo: á Pan

vzdrowi go: y ieſliby w grzéchách był/ będą iemu

odpuſzczóné.

strona: 383v

Czemuż tedy czáſów dźiśieyſzych má-

ło ludźi tego Sákráméntu moc otrzymawáią?

nie winien w tym nic Sákráment/ ále nieprá-

wość wiáry: któréy tu iáko y w inſzych świąto-

śćiách ieſt napotrzebniéy. Abowiem nie ſámo

przez ſye zwiérzchné mázánie oleiu/ ále wiárá w

modlithwę y w oléy ſye śćiągáiąca łáſkę Bożą

dáie y vpraſza: iáko Ieronym święty piſze: Gdy

máżą oleiem niemocné/ w mdłośći ćiáłá wiárą

10:

mocną pośiláią duſzę:

Super Mareū.

to czynią z złączóną mo-

11:

dlitwą: którą pan Bóg záwżdy wyſłuchawa: a

12:

téy wiáry Sákrámentem y znákiem zwiérzch-

13:

nim ieſt Oléy poświęcóny. Kto tedy wierzy

14:

y nádźieię pokłáda w miłośierdźiu Páńſkim/ y

15:

w łáſce Duchá świętégo/ kthóra ſye w Oleiu

16:

świętym znáczy/ y kto wierzy iż przez modlitwę

17:

kośćielną/ która przy ſzáfowániu téy świątośći

18:

bywa/ od Páná Bogá wſpomożón będźie: zápe-

19:

wné go Pan Bóg wnet wſpomoże y obietnice

20:

ſwoie wiernie da: álbo przywróći chorégo ku piér-

21:

wſzemu zdrowiu: álbo zeſzćie z tego świátá da

22:

lżeyſzé/ y dobréy nádźieie pełné: iż y grzéchy y iemu

23:

odpuśći/ y przećiw náiázdóm dyabelſkim/ y prze-

24:

ćiw ſtráchowi śmierći mocą ſwoią Boſką go

25:

vmocni. Obáczże iákié ſą pożytki prawdźiwégo

26:

vzywánia Oleiu świętégo.

strona: 386

Co ieſli z pilnośćią czy-

nić y chowáć będźieſz/ ty pożytki z łáſki Bożéy z

tąd odnieśieſz: przodkiem ćwiczenié dobréy y ſtá-

tecznéy wiáry/ pokory świętéy/ y poſłuſzeńſtwá

chrześćiáńſkiego: á w tym wyćwiczóny/ możeſz

ſye pánu Bogu podobáć: poczćiwy żywot: y przy-

kłádny miedzy ludźmi w tobie mnożyć/ y nabo-

żeńſtwo chrześćiáńſkie vmocniáć będą: którym

nabożeńſtwem/ z dobrymi możeſz/ iáśniéć przed

10:

pánem Bogiem/ á złé w pobożnych vczynkách/

11:

przewyżſzáć będźieſz. Iáko Páweł święty mó-

12:

wi: Pilnie przeſtrzegayćie/ áby wſzyſtko miedzy

13:

wámi poczćiwie y porządnie ſzło/ y w ſwéy kló-

14:

bie ſtáło.

i. Corin: 14.

Thoć ieſt/ miły Synu/ Wiárá Ko-

15:

śćiołá chrześćiáńſkiégo powſzechnégo: któramći

16:

tu dla ćwiczenia twego/ tylé/ ilem mógł/ opowie-

17:

dźiał: tákam od przodków ſwoich wźiął/ y w tá-

18:

kiéy ćię prágnę żyć: Ieſlibych czego nie dołożył/

19:

álbo od ſtárożytnośći wiáry odkróczył. (w czym

20:

ſye nie czuię) Przodkiem Kośćiołowi Bożemu

21:

pod náukę ſye poddáię/ y pod rozſądek: kthórégo

22:

mátką ſwą wyznawam być/ y iego ſłucháć chcę.

23:

A czegoby tu tobie nie doſtawáło/ z Doktorów

24:

chrześćiáńſkich ſtárożytnych ſye vcz.

25:

VCZEN. Dźiękuięć zá pracą/ kthórąś

strona: 386v

O pomázániu Oleiem S.

około mnie podiął/ ſtáráć ſye o thym będę/ iáko

twą náukę/ y roſkazánié chowáć będę: iákobych

theż nie wykróczył z powſzechnégo Kośćiołá

chrześćiáńſkiégo/ pilnie ſye będę ſtrzégł.

MISTRZ. Iuż ćię Pánu Bogu polé-

cam: Pánie Boże w Tróycy iedyny ćię błogo-

ſłaẃ. VCZEN. Amen/ Amen. Y ty

bądź od Páná Bogá długo zdrów/ w iego

świętym błogoſłáwieńſtwie.

10:

Dokóńczenié.