[zaloguj się]
metryczka tekstuautor:   Mikołaj Rej
tytuł:   Zwierciadło
rok wydania:   1568


strona: kt

1:
Zwyerciádło
2:
álbo kſtałt w ktorym káżdy ſtan ſnádnie ſie mo=
3:
że ſwym ſpráwam iáko we źwierciedle przypátrzyć.
4:
☞Zá ſzcżęſnego pánowánia ſławnego krolá
5:
Zygmuntá Auguſtá krolá Polſkiego/ Ro=
6:
ku po národzeniu Páńſkim 1567.
7:
¶Omnia probate quod melius est tenete.
8:
To ieſt nawiętſzy rozum możeſz temu wierzyć/
9:
Kto ſie vmie w ſwych ſpráwach nadobnie rozmierzyć.
10:
Oſtátká ſie dohádyway.
11:
LECTORI BENIGNO
12:
Andreas Triceſius.
13:
V
T nil vtilius benigne LECTOR,
14:
Sic ob multiplices ſales, iocoſ,
15:
Nil feſtiuius his leges libellis.
16:
Quos REIVS pater elegantiarum,
17:
REIVS Sauromatum decus perenne,
18:
Diuini ingenij penu recludens
19:
Dextro numine dat ſuis Polónis.
20:
His lætus fruere, & beata REIO
21:
Vati tempora comprecare vitæ,
22:
Plures ille tibi vſui futuros
23:
Edat ingenij vt ſubinde fætus.
24:
Pánie młody/ Strzeż ſie ſzkody/
25:
Dla vrody/ Bo przygody/
26:
Cżynią wrzody/ Iáko wody/
27:
Gdzie złe brody/ Skąd więc ſmrody/
28:
Z złey goſpody/ Gdzie ſkubą brody/
29:
S piekłá zálátuią.
30:
Mijay.
31:
Cum Gratia & Priuilegio.

strona: ktv

1:
Ná Lodzią Herb ſtárádawny w Polſzcże.
2:
grafika
kolumna: a
1:
R
Ozlicżne ná ſwiecie ſzkody/
2:
Ale ſnadź nawiętſze z wody.
3:
Bo tá vſtáwicżnie płynie/
4:
A nie ieden ná niey zginie.
5:
Rozum ludzki potym ſpráwił/
6:
Iż Lodzią ná tho nápráwił/
7:
Iż co ná wodach pływáią/
8:
Beſpiecżni ná niey bywáią.
9:
W Polſzcże zacni ten Herb máią/
10:
Ktorzy beſpiecżnie pływáią/
11:
W cnotach/ w ſłáwach/ w poććiwośći/
12:
Nie boiąc ſie nawáłnośći.
13:
Ani żadney ſzpetney burze/
14:
Wznoſząc żagle ſwe ku gorze.
15:
Iż ſie żadny nie ochynie/
16:
Ták dawno tá Lodzia ſłynie.
17:
A káżdy ſtan zacny bywa/
18:
Ktory ná tey Lodzi pływa.
19:
Dziś zacni z Gorki pánowie/
20:
Są iey przednieyſzy wodzowie.
21:
A beſpiecżnie w niey pływáią/
22:
Co to w Polſzcże wſzyſcy znáią.
23:
Wiátr im ſzkodliwy nie ſzkodzi/
24:
Káżdy do portu vgodzi.
25:
A dopłynąć nie zámieſzká/
26:
Kędy ſławá s cnotą mieſzka.
kolumna: b
1:
Nuż wy też drudzy ſtanowie/
2:
Bierzcie to ná przykład ſobie.
3:
Wiátrom ſie nośić nie dáycie/
4:
A do portu ſie pytaycie.
5:
Gdzie ſławá s cnotą wyſiádłá/
6:
Náucżáć was obieciádłá/
7:
Ná káżdą poććiwą ſpráwę/
8:
Skąd macie mieć wiecżną ſławę.
9:
Boć o was y o nas idzie/
10:
A ſwiátu tey nędzney gnidzie/
11:
Nie dáycie ſie márnie zwodzić/
12:
Boć wam wierę będzie ſzkodzić.
13:
Bo to co ſie wam kęs błyſzcży/
14:
Pewnie was potym wyniſzcży.
15:
Iedno cnotá trwa ná wieki/
16:
Tey vżywaycie opieki.
17:
Bo ſwiát to morze burzliwe/
18:
Nie iednoć Lodziam ſzkodliwe.
19:
Wſzytkimbyć ſie nam ochynąć/
20:
Chcemyli brzegu dopłynąć.
21:
Bo ieſli portu chybicie/
22:
Coż dobrego vcżynicie/
23:
Sámi leda gdzie zginiecie/
24:
A ſławę s cnotą miniecie.
25:
Przewieś przewieś.

strona: A2

1:
Iáſnie wielmożnym pánom
2:
panom Hrábiom z Gorki/ pánu Lukaſzowi
3:
Woiewodzie Poznáńſkiemu y Stároſcie Buſkiemu/ pánu
4:
Andrzeiowi Stároſcie Gnieźnieńſkiemu y Wáleckiemu/ pá
5:
nu Stániſłáwowi Stároſcie Kolſkiemu/ Pilſkiemu/
6:
y Moſzyńſkiemu etc. pánom ſwym záwżdy
7:
miłośćiwym y láſkáwym.
8:
A
Cż nie táyna ieſt nie thylko w Pol=
9:
ſzcze ále y v inſzych poſtronnych narodow ſtá
10:
rożytna zacność domow y narodow W. W.
11:
Nie táyne też ſą v wſzech ludzi zacne/ ſławne/
12:
á poććiwe ſpráwy y obycżáie W. W. ktore ieſzcże od młodo
13:
śći W. W. nie tylko iż ſławnie obiáſnione były/ áleby ie by=
14:
li ſobie mogli bráć ná kſtałt á ná ćwicżenie nie thylko ludzye
15:
młodzi/ ále pewnie y dobrym bacżeniem ozdobieni. A thego
16:
mi zda mi ſie zá pochlebſtwo żaden ſłuſznie przycżyść nie bę=
17:
dzie mogł/ gdyż mię s tego dobrze wyſwiádſzyć mogą ći co
18:
ſie temu lepiey niżli ia przypátrzyli/ y głośno o tym mowią y
19:
powiádáią. Ale ácż oná ſławá przodkow W. W. y tákże y
20:
terázeyſza zacnych ſthanow W. W. ſławnie thrwa y długo
21:
trwáć muśi. Lecż iáko mądrzy powiádáią/ iż ſie cżáſy záw=
22:
żdy mienić muſzą/ á my też pewnie z nimi tákże ſie mienić mu
23:
śimy/ á czo nie bywa dla ludzkiey dłuſzſzey pámięći piſmem
24:
podpárto/ wſzytko z odmiennoſcią cżáſow ſnádnie s pámię
25:
ći ludzkiey może być odnieſiono. A iż ty kſiąſzki/ ktore wła
26:
ſnie może zwáć źwierciádłem cżłowieká poććiwego/ gdyż
27:
we źwierciedle gdzie brudno á gdzie krzywo może wſzytko
28:
vpátrzyć/ á vpátrzywſzy popráwić/ teraz nowo ſą ná ſwiát
29:
wydáne/ nie zdáło mi ſie áby miáły być ſłuſzniey komu przy=
30:
piſáne á przywłaſzcżone nád zacny ſtan W. W. Ktore Pan
31:
Bog y zacnoſcią/ y doſtoieńſtwy/ y poććiwemi ſpráwámi/
32:
y ſławnemi żywoty ozdobić racżył. Iż cżego kto ſobie nie do
33:
cżcie w kſiąſzkach/ niech ſie oſthátká dopáthrzy ná vććiwych
34:
ſpráwach á zwycżáioch W. W. A ktemu niech będzie długa
35:
pámięć poſpołu s kſiąſzkámi W. W. ná ſwiecie odmien=
36:
nym. Acż ták rozumiem iáko káżda rzecż ná ſwiecie tákże y ty
37:
kſiąſzki ſędziego y podſędká o ſobie mieć muſzą/ á nie káżde=
38:
mu ſie podobáć będą/ ále gdyż nie z żadnego vgonku/ ani po=
A ijżytku/ áni


strona: A2v

1:
żytku/ áni z żadney niepotrzebney ſławy ſą ná ſwiát wydáne
2:
tylko s ſzcżyrey życżliwośći bráciey ſwey á narodowi Pol=
3:
ſkiemu. Niechże wierę dobry brát rozumie á ſzácżuie iáko ra=
4:
cży/ boć też to záprawdę drudzy nie z żadney zazdrośći cży=
5:
nią/ iedno iżby to rad w ſobie vkazał iżby to lepiey vmiał kie
6:
dyby chciał. A wſzákoż ieſliby mu ſie co nie zdáło/ áwo ia po
7:
życżę piorká/ o pápir też ſnádnie/ niechże ſobie popráwi ábo
8:
z nowu nápiſze/ iáko mu ſie nalepiey będzie zdáło. A iákom
9:
widział ná iednym zacnym domie ty wirſzyki nápiſáne:
10:
Sobiem k woli budował ſzácuy iáko racżyſz/
11:
A ná ſwym więc popráwiſz co nie k myſli bacżyſz.
12:
Tákże ia też tego káżdemu ſnádnie dopuſzcżam. A też Pcżołá
13:
nie ták ſzkodliwie vkąśi iáko śirſzeń. Pcżołam tedy o tym ia
14:
bęcżeć dopuſzcżam. Bo pocżćiwy cżłowiek rownie iáko śir=
15:
ſzeń ná ſwem poććiwym przeſtawa/ á nie bierze nigdy mio=
16:
du s cudzego gniazdá/ y nie kąſa áż go rozdraźnią. Thylko
17:
proſzę moich miłośćiwych pánow áby tho odemnie W. W.
18:
iáko od życżliwego ſławy y długiey pámięći W. W. wdzię=
19:
cżnie przyięto było/ quia aurum & argentum non ſunt mihi, quod
20:
habeo hoc vobis do. A przy tym y ſam ſiebie ták iákom z daw=
21:
ná zwykł iáko on Eſchines/ kthory gdy Sokráteſowi diſci=
22:
pułowie vpominki dawáli powiedział: iż nie mamći co inſze
23:
go dáć/ áleć dawam ſam ſiebie. Iáko to Sokrates wdzięcż=
24:
nie od niego przyiął á práwie go ſobie iáko zá ſyná wziął to
25:
tám o tym hiſtoria ſwiadſzy. Przy tym day Pánie Boże W.
26:
W. długie á ſzcżęſliwe przy dobrym zdrowiu pánowánie.
27:
Datá z Koſowá dzień ſwiętego Ianá krzćicielá.
28:
Roku 1567.
29:
Życżliwy iſcie ná wſzem
30:
ſłużebnik W. W.

strona: A3

1:
Proemium/ to ieſt krotki wy=
2:
wod co ty kſięgi w ſobie zámykáiá.
3:
S
Tárzy oni Philozophowie zaczni
4:
pogáńſcy/ nie wiedząc nic áni o Bogu/ áni o
5:
woley Bożey/ áni o zakonie iego/ tylko ſie ták
6:
przyrodzonemi cnotámi ſpráwuiąc/ kto cży=
7:
tał ich ſpráwy może ſie iſcie podziwowáć/ po
8:
myſliwſzy ſobie co to byli zá ludzie/ á iáko cnotliwych/ pobo
9:
żnych á poććiwych obycżáiow y vżywáli y w nich ſie zácho=
10:
wywáli. Ale iż ſwiát iáko ieſt odmienny y z dziwnemi ſprá=
11:
wámi ſwemi/ to iuż iáwnie á práwie ná oko widzimy/ że zá
12:
odmiennoſcią cżáſow iego y dziwnieyſzy ludzie náſtawáią/
13:
y dziwnie ſie mieſzáią z obycżáymi ſwemi. A mali ſie praw=
14:
dá rzec/ zá łáſką Bożą/ ácż y práwá Páńſkie y práwá wedle
15:
biegu ſwiátá tego ſłuſznie poſtánowione á znácżnie obiáſnio
16:
ne mamy/ przedſię co dáley tho w gorſze á w záwikłáńſze ſie
17:
ſpráwy y vdawamy y beſpiecżnie ich vżywamy/ á trudno ſie
18:
iuż ty kołá ledá iáko záhámowáć máią. A to nam wſzytko ro
19:
zumki náſze nowo wymyſlne/ omylne poſtawki/ pychá á ſło
20:
wká przekęſowáne cżynią. Cżego nie thák przodkowie náſzy
21:
vżywáli/ co ſie y s ſtárego piſmá ich vkázuie iż po proſtu mo
22:
wili/ ále ſtátecżnie przy tym co ich poććiwemu ſtanowi na=
23:
leżáło y ſtali y mocno tego vżywáli. A iż wſzyſcy narodowie
24:
ięzyki ſwemi ſpráwy/ cnoty/ y poććiwe obycżáie dla pohá=
25:
mowánia ſwowolnego przyrodzenia ludzkiego y piſáli y ná
26:
piſmiech potomkom ſwym zoſtáwiáli/ iednochmy my Pola=
27:
cy w ſwym ięzyku práwie zádrzemáli/ á máło piſmá mamy
28:
ktoreby nas wżdy theż cżáſem pohámowáć mogło/ iákoby=
29:
chmy wżdy w roſtropney ſłuſznośći ſpraw/ zwycżáiow/ y po
30:
ſtępkow ſwych poććiwie vżywáć mogli. Bo iáko inſzy naro=
31:
dowie o nas o Polakoch piſzą/ iż trudno má być kthory na=
32:
rod ták s przyrodzenia do káżdego obacżenia ták przykłon=
33:
ny iáko ieſt narod náſz Polſki/ ná ktorąkolwiek ſtronę ſtárá
34:
nie á ćwicżenie ſwe będzie obroćić chciał. A gdyż o to nic nie
35:
dbáią ći ktore Pan Bog y náukámi ozdobić y vbłogoſłáwić
36:
racżył/ áby piſániem ſwym álbo rozważnym vpominániem
37:
ſwym ludzi przeſtrzegáli z ich powinnośći/ tedy wżdy niech
38:
kámienie woła. Tedy mi ſie s tey przycżyny zdáło/ ácż pro=
A iijſtakowi


strona: A3v

Proemium.
1:
ſtakowi á nieucżonemu/ przypátruiąc ſie ſpráwam á obycżá
2:
iom ludzkim/ náſłuchawáiąc ſie też cżęſthokroć czo poććiwi
3:
miedzy ſobą gánią á przy cżym też ſłuſznie przeſtawáią/ á co
4:
ſłuſznie pochwalono y pogániono być może/ áby ſie też wżdy
5:
co o tym nápiſáło/ iákoby też wżdy poććiwy Polak/ gdyż to
6:
káżdy ſłuſznie zeznáć muśi iż ieſth s przyrodzenia cnotliwy/
7:
ſwe ſpráwy á ſwe poććiwe poſtępki ſtánowić y ku iákiemu=
8:
by ie końcowi rozważeniem rozumu przywodzić miał/ y iá=
9:
ko ieſth powinien w nich ſie y záchowáć y ſthánowić/ áby v=
10:
miał. A ták to máłe nápiſánie ktore ſie zámyka w tych to kſię
11:
gach/ o poććiwym záchowániu/ o cnotliwym ſtánowieniu
12:
żywotá cżłowieká poććiwego podawamći przed ocży two=
13:
ie moy miły ſláchetny Polaku/ ácż proſtym ſzyrmem ále dali
14:
Bog życżliwym od proſtego nápiſáne. Ale gdyż cie Pan Bog
15:
obdárzyć racżył s przyrodzenia roſtropnym bacżeniem/ ták
16:
iáko to y ini narodowie zeznawáią/ ták rozumiem że ſobie o
17:
ſtátká s ſwego vważonego rozmyſłu dołożić będzieſz vmiał/
18:
y ſławę/ y myſl ſpokoyną/ y żywoth poććiwy/ y Pánu Bogu
19:
wdzięcżną ofiárę/ iákożeś ſie o to ſtáráć powinien/ okázáć y
20:
vcżynić będzieſz vmiał. Co inácżey być nie może/ iedno iż mu
21:
śiſz temu ſwowolnemu oſłowi á temu tępemu ciáłu ſwemu
22:
viąć obroku/ á dodáwáć mu oſtrog/ y przypátrowáć mu cżę
23:
ſto munſztuku/ áby ſwowolnie nie buiáło. A ták gdi będzieſz
24:
thy kſięgi cżedł/ thedy wiedz iż ſą ná trzy cżęśći rozdzielone.
25:
Pirwſza cżęść ieſt od vrodzenia cżłowieká iákie ſą przypad=
26:
ki iego/ y iákie ma być ćwicżenie y wychowánie iego áż do lat
27:
śrzednich iego. Druga cżęść ieſth od śrzednich lat iego iáka
28:
ma być ſpráwá około niego/ i iákie máią być poſtępki iego y
29:
ſtánowienie poćciwego żywotá iego. Trzecia cżęść ieſt gdy
30:
iuż przydzie do wieku oſtátecżnieyſzego á do poććiwych á ſze
31:
dziwych lat ſwoich/ iáko też thám iuż ma w rozmyſlnym ży=
32:
wocie ſwoim á w poććiwey powinnośći ſwoiey á w boiáź=
33:
ni Bożey ſtánowić ony wdzięcżne/ ſpokoyne/ á ſzedziwe cżá=
34:
ſy ſwoie/ á iáko ſie nie ma lękáć áni przypadkow żadnych te=
35:
go ſwiátá/ áni ſzedziwośći ſwey/ áni onego oſtátecżnieyſze=
36:
go ſtráchu/ ktory nas iuż ma w doprowádzić do inſzego krole=
37:
ſtwá á do inſzych roſkoſzy niżli ſą ſwiátá tego. Co ták rozu=
38:
miem iż cżtąc powoli lepiey to będzieſz vmiał rozważyć niżli
39:
iákoć tu ieſt krotko wywiedziono/ Vale.

strona: A4

1:
AD EFFIGIEM NOBILISSIMI VIRI D. NICOLAI REII POETARVM POLONICORVM PRINCIPIS, Andreæ Triceſii Epigramma.
5:
grafika
6:
Effigies tua talis erat diuine POETA
7:
REIE, ſenectutis venerandæ in limine primo,
8:
Luſtra tu egiſſes cûm fauſto ſydere vitæ
9:
Iam duodena, vigens animis, & corpore firmo.
10:
CHRISTE tuo Vati placidam largire ſenectam,
11:
Viuat vt ille diu Patriæ, ſero ſoluta
12:
Carne petat ſedes ſacra illius vmbra beatas.
13:
ANNVS NATALIS EIVSDEM
14:
numerorum literis comprehenſus.
15:
DICat Io Vates, VItaLes eXIt In a Vras
16:
DIVIno eXCellens ReIVs IngenIo.
A iiij


strona: A4v

1:
ELOGIVM EIVSDEM.
2:
Sydereus ſemper Reio nunc gloria cœlo
3:
Conſpicietur erit quæ ſua donec apex
4:
CANON.
5:
Conſtrue ſic alios quo det conſtructio verſus,
6:
Verborum ſenſus ſic tibi planus erit.
7:
SYMBOLUM EIUSDEM.
8:
DEVS.
9:
Adeſto adiutor ô
10:
R eſpice adiuto R pia vota noſte R
11:
E t tibi fiſum E xcipias benign E
12:
I n tua dextra eſt I nopis potent I
13:
Vita Sal VS.
14:
Do Zacnie Vrodzonego Sláchćicá Polſkiego
15:
Mikołáyá Reyá z Nagłowic.
16:
MI łoſierny wiecżny Pan dáćći wiele racżył/
17:
A práwie żadną rzecżą tu cie nie przebacżył.
18:
KO cháć ſie przodkiem możeſz w dziatecżkach vććiwych/
19:
Ktore noſzą twarz y ſtan przodkow twych poććiwych.
20:
LA ſká Boża obfita to ſpráwiłá tobie/
21:
Iż w nich teraz w ſwych leciech roſkoſzuieſz ſobie.
22:
Y dałći ktemu doſyć docżeſney możnośći/
23:
Ktorać ták przypadáłá dla twoiey godnośći.
24:
REy bowiem iáko mowią ty ſam w Polſzcże wodziſz/
25:
W náſzym Polſkim ięzyku ty ſam przodkiem chodziſz.
26:
ZNa ią cie wſzelkie ſtany/ y ná piecży máią/
27:
Ták wieldzy iáko máli w tobie ſie kocháią.
28:
Gło śna ieſt ſławá w Polſzcże rozumu twoiego/
29:
Wſzakoż to ieſt nawiętſza iż znaſz Páná ſwego.
30:
WI ele błędow dziſieyſzych imo ſię puſzcżáiąc/
31:
Prawdziwey wiecżney ſkáły mocno ſie trzymáiąc.
32:
CZ o Pan Bog niechay zdárzy żebyś ná tey ſkále/
33:
Dom ſwoy mocno zbudował á mieſzkał w nim trwále.

strona: A5

1:
Pokazánye krotkie czo kthore
2:
Kſięgi w ſobie zámykáią.
3:
☞ Pirwſzych Kſiąg Kápitulum pirwſze.
4:
Iáko y przecż Pan Bog ſtworzył ſwiát y cżłowieká.
5:
Iáko y przecż Pan ſtworzyć racżył cżłowieká.
6:
Przecż żonę ſtworzyć racżył Adámowi.
7:
Przecż cżárt zwiodł cżłowieká.
8:
Iáko y w iákiey roznośći narod ludzki rozmnażał ſie ná zie=
:
(mi.
9:
O roznośći ſtanow niebieſkich/ á ſtąd y ludzkich.
10:
Cżłowiek według biegow niebieſkich rodzić ſie muśi.
11:
Co ſpráwuie cżterzy wilgotnośći w cżłowieku.
12:
¶ Kápitulum Wtore.
13:
Iáko Pan Bog obacżywſzy rozność przyrodzenia ludzkie=
14:
go/ y rozumem y przykazániem ſwym ozdobić y prze=
15:
ſtrzegáć go racżył.
16:
Iáko Pan podpieráiącz rozumu dał ieſzcże ktemu przykázá=
:
(nie ſwoie.
17:
Bog nie chce áby kto złym był.
18:
¶ Kápitulum Trzecie.
19:
Iáko máią rodzicy ſtáráć ſie o wychowánie młodych dzia=
20:
tek ſwoich/ y iáko máią rozeznawáć przyrodzenie ich.
21:
Iedłá iákie máią być dzyeciom dawáne.
22:
Vbiory iákie máią być dziećinne.
23:
Iákiego preceptorá młodym dzyeciom ſzukáć.
24:
¶ Kápitulum Cżwarte.
25:
Iáko ſie ma dzieciątko vcżyć o Pánu Bogu/ y o boiáźni iego
26:
rozumieć/ co ſie y ſtárſzemu przygodzić może.
27:
Iáko prawdziwe piſmá rozeznawáć mamy.
28:
Iáko rozumieć o Iſtnośći Bożey.
29:
Iáko ſą trzey ſtanowie w iedney Iſtnośći Boſtwá.
30:
Iáko ieſt Bog złym ſrogi/ á dobrym miłoſierny.
31:
O co mamy prośić Oycá ſwego niebieſkiego.
32:
Co mowimy do Oicá to beſpiecżnie mowić możemy do Sy
33:
ná y do Duchá ſwiętego.
34:
¶ Kápitulum Piąte.
35:
Iáka ieſt rozność w przyrodzeniu ludzkim.
36:
Iákich náuk do wolnego żywotá potrzebá.
37:
Bez ſkutku ſłowká fárbowáne nic nie ſą.
38:
Iákiego ćwicżenia máią życżyć poććiwi rodzicy dziathkom
:
(ſwoim.
39:
Iáko rozmowy poććiwe młodemu bywáią pożytecżne.
40:
Iáko przy pámięći co ieſt potrzebnieyſzego záchowywáć
41:
mamy.
Kápitu=


strona: A5v

Pokazánie krotkie co w ſobie
1:
¶ Kápitulum Szoſte.
2:
Iáko młody cżłowiek ma ſie do cudzych kráiow przeieździć.
3:
Vważiwſzy mieyſce gdzie ſie obroćić iák ſie tám ſpráwowáć
4:
Iákich obycżáiow vżywáć miedzy poſtronnemi narodi.
5:
Co ieſt zá wádá młodośći ludzkiey.
6:
Iako s poſtáwy poznáć ſpráwy młodego cżłowieká.
7:
¶ Kápitulum Siodme.
8:
Kto wiele chce widzieć/ trzebá też o tym wiele rozumieć/ y iá
9:
ko ſie młody cżłowiek w poſtronnych kráioch záchowy=
:
(wáć ma.
10:
Iáka chorobá tákiego iey lekárzá potrzebá.
11:
Snádnie wſzytko w ſobie poſtánowi kogo rozum rządzi.
12:
¶ Kápitulum Oſme.
13:
Iáko cnotá z rozumem y fortuná roznemi gośćińcy chodzą.
14:
Cnotá wielka krolowa.
15:
Pan młody s cżym ma do domu przyiecháć.
16:
Do domu przyiechawſzy co pan młody cżynić ma.
17:
¶ Kápitulum Dziewiąte.
18:
O dworſkim y żołnierſkim ſtanie.
19:
Stan Rycerſki iáki ieſt.
20:
Zołnierze ná leży co cżynią.
21:
Przyiechawſzy z żołnierſtwá iáko ſie Rycerſki cżłowiek ma
:
(záchowáć.
22:
☞ Wtorych Kſiąg Kápitulum Pirwſze.
23:
O śrzednim wieku żywotá cżłowieká poććiwego/ zwłaſzcżá
24:
o pirwſzym poſtánowieniu iego.
25:
Iákim kſtałtem ma młody cżłek ſzukáć ożenienia ſwego.
26:
Rownemu z rownym ożenienie nalepſze.
27:
Iáko ieſt wdzyęcżne małżeńſtwo zgodne.
28:
W iákim ieſt omierżeniu żywot bezzakonny v Páná.
29:
Práwá pogáńſkie ná gwałtowniki małżeńſtwá.
30:
Zoná dobra dar Boży.
31:
¶ Kápitulum Wtore.
32:
Iáko ſie ma poććiwy w powinnośći ſwey záchowáć/ poſtá=
33:
nowiwſzy iáki táki ſtanicżek ſwoy.
34:
Godność ſwą iáko powinien poććiwy záchowáć. Támże o
35:
vrzędzie Poſelſkim/ y iáko wiele ná nim należy.
36:
Iákiby poſeł miał być wedle cnoty.
37:
Iáko ſtárzy ludzye cnoty ſtrzegli.
38:
W przypádłych vrzędziech iáko ſie poććiwy záchowáć ma.
39:
¶ Kápitulum Trzecie.
40:
Kogo Pan Bog pozowie do Rády á do ſpraw Koronnych
41:
ábo iákiego páńſtwá inego/ iáko ma ſwoy ſtan poććiwy
42:
w tym vrzędzie záchowáć.
Iáko


strona: A6

ktore Kſięgi zámykáią.
1:
Iáko ma wierna á poććiwa Rádá rádzić pánu ſwemu.
2:
Ieſli Rádá vććiwa obacży w pánu złą wiárę álbo máłe dbá
3:
nie o boiaźń Bożą/ co cżynić ma.
4:
Iáko poććiwa Rádá ma vpomináć páná s ſpráwiedliwo=
:
(śći.
5:
Pogáńſcy krolowie iáko ſtrzegli ſpráwiedliwośći.
6:
Iáko páná przeſtrzegáć z vporu/ álbo gdyby práwá gwałćił
7:
poddánym ſwoim.
8:
Iáko ieſt wielka rzecż miłość páńſka v poddánych.
9:
Pan káżdy ſłáby bez miłośći poddánych
10:
Mocne mury miłość poddánych.
11:
Iáko páná przeſtrzegáć s ſwowolnego żywotá.
12:
Pogáńſcy krolowie iáko ſie wſzetecżeńſtwá ſtrzegli.
13:
S pychy iáko Senator poććiwy páná przeſtrzegáć ma.
14:
Lákomſtwo iáko ſzkodliwe pánu káżdemu/ y iáko go s thego
15:
przeſtrzegáć.
16:
Ieſliby Senator widział pochlebſtwo około páná/ iáko go
:
(przeſtrzegáć ma.
17:
Naſzkodliwſze źwirzę pochlebcá.
18:
Rzemięſłá pochlebnikow.
19:
¶ Kápitulum Cżwarte.
20:
Iáko ſie ma poććiwy Sláchćic w ſwym ſláchectwie zácho=
21:
wáć/ y co ieſt práwe ſláchectwo.
22:
Práwe ſláchectwo iákie być ma.
23:
Pogáńſcy ludzie iáko cnotámi vmieli ſláchectwo pokriwáć.
24:
Szára pychá iáko ſzkodliwa.
25:
Pan ſie ná pychę naſrożey gniewa.
26:
Sláchćicowi poććiwemu nic ſkromna wſpaniłość nie wá=
:
(dzi.
27:
¶ Kápitulum Piąte.
28:
Iáko poććiwy cżłowiek wſzytki cnoty w ſobie zdobić powi=
29:
nien/ á napirwey ſpráwiedliwość.
30:
Iáko bárzo tym ſwiętym klenotem ſpráwiedliwoſcią nied=
31:
bále zátrząſamy.
32:
Spráwiedliwy nigdy ſie záfráſowáć nie może.
33:
Iáko poććiwy cżłowiek zazdrość w ſobie hámowáć ma.
34:
¶ Kápitulum Szoſte.
35:
Iáko łákomſtwo ieſt ſzkodliwy przypadek/ y iáko ſie go po=
36:
ććiwy przeſtrzegáć ma/ y s ktorych przycżyn nam przy=
37:
padáć muśi. A pirwſza przycżyna koſzt dziwnych vbio=
:
(row.
38:
Poiázdy koſztowne.
39:
Koſzt á rozlicżność potraw wymyſlnych iáko ieſt ſzkodliwy
40:
A to druga przycżyná łákomſtwá.
Mnieyſzych


strona: A6v

Pokazánie krotkie co w ſobie
1:
Mnieyſzych ſtanow w potráwach wymyſły.
2:
Rozność potraw tákże rozność ſzkod y wrzodow cżynić mu
:
(śi.
3:
Przyrodzenie náſze rozne á záwikłáne/ rozne też w ſobie ſprá
4:
wy mieć muśi.
5:
Trzecia á ſłuſzna przycżyná do łákomſtwá y do złego żywo
6:
tá/ niepomierne pijańſtwo.
7:
Iáko pijánice noc ze dniá ſobie cżynią.
8:
W opilſtwie cżás márnie ginie poććiwemu.
9:
¶ Kápitulum Siodme.
10:
Iáko iuż zá tymi/ iákochmy ſłyſzeli/ wſzetecżnemi przypadki/
11:
przypada on grzech ſzkodliwy łákomſtwo/ á zá nim py=
12:
chá/ á potym roſterk á zwádá.
13:
Lákomiec ſie trudno poććiwym może rozumieć.
14:
Pan łákomſtwo záwżdy ná wielkiey piecży miał/ y ſrodze zá
15:
nie karał.
16:
Nie máſz żadney trudnośći cżegobychmy ſie dla łákomſtwá
:
(nie ważyli.
17:
Kto pomni ná poććiwą ſławę/ ſnádnie łákomſtwo zwyciężj
18:
Cżłowieká zábáwionego niewolą ſwiátá tego dla łákom=
19:
ſtwá/ trudno go dobrym cżłowiekiem właſnie zwáć.
20:
Przeto nam łákomſtwo pánuie/ iż nie wierzymy áni cnocie/
21:
áni obietnicam Bożym.
22:
¶ Kápitulum Oſme.
23:
Iáko poććiwy cżłowiek pychę y ine wſzethecżeńſtwá z niey
24:
przypádłe ma w ſobie y ſkromić/ y iáko ſie iey przeſtrze=
:
(gáć.
25:
Przodkowie náſzy ſwięći iáko pychy vżywáli.
26:
Cżemu ſie nam pychy chce.
27:
Co ſie kolwiek ná ſwiecie dzieie/ ciáłu ſie kwoli dzieie.
28:
Zadna rzecż nie ieſt zła ktora bywa rozumem ſpráwowána.
29:
Iáko s pychy wzgárdzenie roſcie/ á z wzgárdzenia nieprzy=
30:
iaźń á zwádá/ á iáko ſie tego poććiwy przeſtrzegáć ma.
31:
Może być krotofilá bez ſzkodliwych żártow.
32:
Rozne poſtáwy gniewliwych.
33:
Cżłowiek nie może rázem wſzytkiego w ſobie vſkromić.
34:
Pirwſze przypadki przyrodzenia náſzego nie ſą w náſzey mo
:
(cy.
35:
To nalepſzy doktor co ſie ſam vlecży.
36:
¶ Kápitulum Dziewiąte.
37:
Tám iuż będzie iáko po tych wſzytkich przypadkoch poććiwy
38:
cżłowiek on ſzkodliwy przypadek gniew w ſobie y vkro=
39:
ćić/ y vmiárkowáć/ y iáko ſie w nim ma y obchodzić y
:
(ſpráwowáć.
40:
Iáko ſą ſzkodliwe przypadki z gniewu.
Gniew


strona: b

ktore Kſięgi zámykáią.
1:
Gniew á rozgniewánie ſą od ſiebie rozne.
2:
Kto chce ſnádnie rozumem káżda rzecż pohámowána może
:
(być.
3:
Y bácżny cżłowiek rozgniewáć ſie muśi/ ále z rozumem.
4:
Mądrego cżłowieká gniew ieſt potrzebny.
5:
Cżłowiek mądry złym s poććiwym karániem ieſt iáko Do=
6:
ktor chorym z łágodnym lekárſtwem.
7:
Wádá iż cżłowiek podobieńſtwu wiele wierzy.
8:
Wſzytki grzechy ſmiertelne gniew w ſobie zámyka.
9:
¶ Kápitulum Dzieſiąte.
10:
Gdy iuż wiemy iáko ſzkodliwy ieſt gniew/ tedy ſie trzebá ſtá
11:
ráć iáko á cżym gi w ſobie miárkowáć mamy.
12:
Pirwſze/ wtore/ trzecie/ cżwarte lekárſtwo ná gniew.
13:
¶ Kápitulum Iedennaſte.
14:
Tám iuż będzie iáko poććiwy cżłowiek vważywſzy wyſtępki
15:
y ich przeſtrogę/ iáko ſie záſię ma cnotámi ſpráwować/
16:
á napirwey ſwiętą prawdą.
17:
Co ieſt prawdá.
18:
Iáko prawdę od fáłſzu rozeznáć.
19:
Roſtropny ma pilno vpátrowáć co pod pokrywką wre.
20:
Iáko ſtałość s prawdą ſpołu s ſobą roſthą/ á iáko prawdá
21:
bez niey trudno ozdobna być ma.
22:
Fráſowny dwie ſobie ſzkodzie cżyni z iedney.
23:
Wſpaniła myſl co cżyni.
24:
Stałemu ſercu wſzytko rowno.
25:
Státecżna myſl záwżdy weſoła.
26:
¶ Kápitulum Dwunaſte.
27:
Iáko gdy iuż kto vchodzącz zbytkow wyſzſzey nápiſánych/ á
28:
imie ſie cnot/ to ieſt prawdy y ſtałośći y inych/ thedy mu
29:
iuż do tego y przyiacielá trzebá. A tám ieſt náuká/ y iáko
30:
go poznáć/ y iáko ſie przećiw niemu záchowáć.
31:
Rozlicżny kſtałt przyiacioł iáko rozeznáć/ á nápirwſzy po=
:
(chlebny.
32:
Drugi bywa przyiaciel zálecány.
33:
O práwym przyiacielu/ y iáko go poznáć/ y iáko go chowáć.
34:
Spráwym przyiacielem rozmowy ábo bieſiády iákie bywá
:
(ią.
35:
Dla rozważenia ſłow náturá nam vſzy y rozum dáłá.
36:
Rozny głos ieſt práwego á omylnego przyiacielá.
37:
Iáko ſtátecżnie miłość á przyiaźń ludzie pogáńſcy chowáli.
38:
¶ Kápitulum Trzynaſte.
39:
Poſthánowiwſzy iuż ſobie práwą przyiaźń cżłowiek poćći=
40:
wy iákiego też żywotá ma vżywáć/ y iáko ma wſzem do=
41:
bry być/ y iáko á gdzye ma roſthropnie dobrodzieyſtwy
42:
ſwemi ſzáfowáć.
bDobro


strona: bv

Pokazánie krotkie co w ſobie
1:
Dobrodzieyſthwá co nas nic nie koſztuią/ á przedſię ſie nam
:
(oddáią.
2:
Dobrodzieyſtwá ſpołecżne poććiwe y potrzebne.
3:
Sroga kaźń wſtyd ná złego.
4:
Dobrodzieyſtwo káżde z ochotą wdzięcżnieyſze.
5:
Co komu przyſtoi to mamy przeń cżynić.
6:
Są też dobrodzieyſtwá w nádzieię ſowitego zyſku.
7:
¶ Kápitulum Cżternaſte.
8:
O niewdzięcżnośći dobrodzieyſtwá/ y ſkąd to przychodzi.
9:
Przycżyny niedbáłośći dobrodzieyſtwá.
10:
Są też dobrodzieyſtwá co zá nie łáią y dziękuią.
11:
To nalepſze dobre co ſie wſzem przygodzi.
12:
¶ Kápitulum Piętnaſte.
13:
Gdy ſie kto ſtára áby ſie vkazał wſzem dobry/ iáko tego vży=
:
(wáć ma.
14:
Przy ſławie ma káżdy mocno ſtać.
15:
Cżłowiek poććiwy ma być iáko iáſna ſwiecá.
16:
Márnotratcá á Skępiec z iednego domu idą.
17:
¶ Kápitulum Szeſnaſte.
18:
Iáko pocżćiwy cżłowiek iuż w ſłuſznych ſpráwach poſtáno=
19:
wiony/ pomiernego á pobożnego goſpodárſtwá ſwego
20:
ma roſtropnie vżywáć.
21:
Rok ná cżterzy cżęśći rozdzyelon.
22:
Wioſnę kto niedbále opuśći/ śiłá ná tym należy.
23:
Pcżołi/ owce niemáły pożitek vcżynić mogą/ tákże ine rzecży.
24:
Láto gdy przydzye co z nim cżynić.
25:
Ieſienne roſkoſzy/ goſpodárſtwá y krotofile.
26:
Zimá co zá pożytki y co zá roſkoſzy w ſobie ma.
27:
Zywnośći dziwne vbogich ludzi.
28:
¶ Kápitulum Siedmnaſte.
29:
Iáko iuż poććiwy cżłowiek poſthánowiwſzy około ſiebie y
30:
goſpodárſtwo y ine ſpráwy ſwoie/ ma ſpokoynego ſta=
31:
niku ſwego vżywáć.
32:
Cżytáć poććiwemu kto vmie ieſt rzecż bárzo potrzebna.
33:
Koniá/ zbroie/ y inych rzecży poććiwemu ſprobowáć ieſt po
:
(trzebna rzecż.
34:
Co nas w niedbáłość przywodzi.
35:
Nic lepſzego w káżdym żywocie iedno rádość á pociechá.
36:
Chwałá prawdziwa á omylna.
37:
☞ Trzećich Kſiąg Kápitulum Pirwſze.
38:
O cżłowieku poććiwym ná co ſie iuż rozmyſláć ma/ przyſzed
39:
ſzy ku trzeciemu/ to ieſt/ ſtárſzemu wieku ſwoiemu.
40:
Rozboynicy cżłowieká poććiwego co fortunie przyſługuią.
41:
Obrońce cżłowieká poććiwego co cnocie przyſługuią.
Rozmyſł


strona: b2

ktore Kſięgi zámykáią.
1:
Rozmyſł ſłuſzny ſtátecżnego cżłowieká.
2:
Iákie Pan záwżdy bacżenie miał ná ſzedziwe látá.
3:
Iáko Pan ſtáre á ſzalone karał.
4:
Krześćijáńſki ſtárzec iáko ſie ſpráwowáć ma.
5:
Co ſobie ſtárzec do poććiwego żywotá ná pomoc bráć ma.
6:
Wiárá/ nádzieiá/ łáſká/ máią też ſwe pánny ſłużebne.
7:
¶ Kápitulum Wtore.
8:
Iáko w zawod wſzyſcy do kreſu bieżymy.
9:
Iáko nas piſmo niepotrzebnemi ſługámi zowie.
10:
Iáko nas cżás iáko złodziey okrada.
11:
Pokoy od ſwiátá rozny s pokoiem duſznym.
12:
¶ Kápitulum Trzecie.
13:
Iáko ſie tu rownych ſtráchow boimy/ o więtſze niedbamy.
14:
Stałemu ſercu nigdy nic nie ſtráſzno.
15:
Wiek cżłowiecży ieſt iáko rok bieżący.
16:
¶ Kápitulum Cżwarte.
17:
Iáko poććiwy cżłowiek przyſzedſzy klátom ſwoim ma ſtan
18:
ſwoy ſpráwowáć/ y iáko ſie ma ná przyſzłą drogę ſwo=
19:
ię rozmyſláć.
20:
Kto ieſt práwie błogoſłáwiony/ á práwą drogą chodzi.
21:
Káżde przyrodzenie muśi mieć przyſádę w ſobie.
22:
Zábáwiony ſwiátem máło ſie ná co przygodzić może.
23:
Poważny ſtan nicżym nie może być zátrwożon.
24:
¶ Kápitulum piąte.
25:
Iż mądrość á roſtropność rozne ſą ſobie w ſpráwach ſwych
26:
Przyſzedſzy ku látom co ma poććiwy mieć ná piecży.
27:
Cżłowiek poważny iáko ſie ma záchowáć.
28:
Bog z dáleká wſzytko vpátruie.
29:
Zbytnia dobroć ſzkodliwa.
30:
Wſpaniła myſl y vkłádność ma we wſzem być vważána.
31:
¶ Kápitulum Szoſte.
32:
Iż ſwiáth bez przygod być nie może/ y iáko ſie w nich cieſzyć
33:
y ſtátecżnie trwáć mamy.
34:
Szkodá ſie o to fráſowáć co ſie wroćić nie może.
35:
Przyrodzeniu gwałt rozumem cżynić mamy.
36:
Zadny cżás náſz od przygod nie ieſt beſpiecżny.
37:
Y niebo/ y ziemiá/ y ſwięći ſą przygodam poddáni.
38:
Gdy ſwięći á zacni ludzie bez przygod być nie mogą/ przecż=
39:
że ſie fráſowáć mamy.
40:
Przykłády ná fráſunk z ludzi pogáńſkich.
41:
Przykłády ná fráſunk z ludzi zacnych zakonu ſtárego.
b ijNá ſwie


strona: b2v

Pokazánie krotkie co w ſobie
1:
Ná ſwiecie nic nie máſz coby ſie odmienić nie miáło.
2:
Iáko mądry przygody ſobie rozważáć ma.
3:
¶ Kápitulum Siodme.
4:
Iż ſą niektorzy/ iż nie thylko ná przygody/ ále y ná krotkość
5:
żywotow ſwych ſie fráſuią/ będąc ſobie ſámi krzywi.
6:
Cżłowiek ſobie ſam krzyw w vkroceniu żywotá ſwego.
7:
Siedḿ ſmiertelnych grzechow iáko żywot pſuią.
8:
Przecż źwirzętá niektore dłużey żywą niż cżłowiek.
9:
Natrudnieyſze rzemięſło náucżyć ſie dobrze żyć.
10:
Są drudzy co ſie ráduią iż im cżás prętko zbiega.
11:
O przyſzłych rzecżach nikt nie myſli.
12:
Nieſzcżęſny to ieſt co w márnym prożnowániu cżás tráći.
13:
Poććiwy iáko ſobie ma pámięć á dobrą ſławę cżynić.
14:
Cżym ſie ma ſtáry lecżyć ná złe ſpráwy ſwoie.
15:
¶ Kápitulum Oſme.
16:
Przecż ſie przed ſtároſcią á przed ſmiercią trwożymy.
17:
Chytroſcią moc może zwyciężyć.
18:
Druga y trzecia przycżyná przecż ſie ſtárośći boimy.
19:
¶ Kápitulum Dziewiąte.
20:
Cżwarta przycżyná przecż ſie ludzie przed ſtároſcią wzdry=
21:
gáią. A tám będzie iáko ſie ſmierći nie lękáć.
22:
Cżemu ſie tego lękáć co powinnie być muśi.
23:
Poććiwemu przecż ma być ſmierć ſtráſzna.
24:
Y pogáni y cżárći ſmierći nie gánili.
25:
Cżárći zá ſkarb ludziom ſmierć dawáli.
26:
Nierozmyſlnym ſmierć ſtrách/ rozmyſlnym krotofilá.
27:
Mądry co ſobie o ſmierći rozważáć ma.
28:
¶ Kápitulum Dzieſiąte.
29:
Gdy iuż poććiwy cżłowiek rozważy powinność ſmierći/
30:
iáko iey ma cżekáć/ y iákiego żywothá do cżáſu ſwego
31:
przyſzłego vżywáć ma.
32:
Stárego rozlicżne pociechy.
33:
Cżytánie wielka roſkoſz.
34:
Stáry wiek w dziwney obronie Páńſkiey.
35:
Przypadki ſwiátá tego nic wiernemu nie ſtráſzne.
36:
Złym cżemu Pan dobrze cżyni.
37:
Nie dziwne ſpráwy Páńſkie kto ſie im przypátrzy.
38:
Są rzecży dobre co ſie złemi zdádzą.
39:
Stały nicżegoy ſie nie boi.
40:
☞ Zámknienia Kſiąg Kápitulum Pirwſze.
41:
Iáko ſądy Páńſkie ſą nieomylne.
Kto ſie


strona: b3

ktore Kſięgi zámykáią.
1:
Kto ſie chce ſądom Páńſkim przypátrzyć.
2:
Iáko ieſt zacne kroleſtwo Polſkie.
3:
¶ Kápitulum Wtore.
4:
Iżby ſie nálázły przycżyny dobrey ſpráwy/ by ludzie chcieli
5:
Skarb poſpolity iákoby ſie zámnożyć mogł.
6:
¶ Kápitulum Trzecie.
7:
Rycerſki ſtan iákoby ſie też ku rządowi przycżynić miał.
8:
Máło ich co ſie s chucią o Rzecżpoſpolitą ſtáráią.
9:
¶ Kápitulum Cżwarte.
10:
Iż gniew Páńſki nigdy bez przycżyny nie przypádnie.
11:
We wſzytkich ſtaniech máło ſpráwiedliwośći.
12:
¶ Kápitulum Piąte.
13:
Iákie chytre podſtępki miedzy ludźmi powſtáły.
14:
To dziś rozum podſtąpić kto kogo może.
15:
Wſzyſcy ſie nieſpráwiedliwoſcią vwikłáli.
16:
Włodárze Páńſcy duchowni iácy ſą.
17:
¶ Kápitulum Szoſte.
18:
O ſpráwach Koronnych y o powinnoſciach ich.
19:
Kogożby o nierząd winować.
20:
Iáko pobożni dárow Páńſkich vżywáią.
21:
Przecż od dawnych cżáſow nic ſie ſłuſznego v nas poſtáno=
22:
wić nie może.
23:
¶ Kápitulum Siodme.
24:
Co zá przycżyny ſą gniewu Páńſkiego nád námi.
25:
W piſmie ſwiętym máło mędrowáć potrzebá.
26:
Iáko gniew Páńſki vbłagáć.
27:
Swiątość ciáłá y krwie Páńſkiey iáko rozumieć.
28:
¶ Kápitulum oſme.
29:
Co cżynić w tych obłędnoſciach ſwiátá tego. APOPHTEGMATA.
kolumna: a
1:
O Cnocie/
2:
O Spráwiedliwośći/
3:
O Stałośći/
4:
O trzeźwośći á miernośći/
5:
O bácżney roſtropnośći/
6:
O wſzethecżnym beſpiecżeń=
7:
ſtwie/
8:
O ſkromnośći á o vporze/
9:
O prawdzie á nieprawdzie/
10:
Pochlebſtwo co ieſt/
11:
Márnotratnik á ſkępiec/
12:
Trzeźwy á pijánicá/
kolumna: b
1:
Pyſzny á pokorny/
2:
Iáko poććiwy ma w ſobie o=
3:
bacżáć iż ieſt cżłowiek/
4:
O práwym ſláchectwie/
5:
O wſzetecżnośći á niedbáło=
:
(śći
6:
O pracy á o prożnowániu.
7:
Lepiey być dobrym s cnoty
8:
niż s ſtráchu.
9:
Rzecżpoſpolita á práwá.
10:
Sumnienie á przyrodzenie.
11:
Zazdrość á życżliwość/
12:
O práwiech z wolnoſcią.
Bbb iij


strona: B3v

Pokazánie krotkie co w ſobie

kolumna: a
1:
O przełożonych z nizſzemi/
2:
O bogacżu z vbogiem/
3:
Warchoł á Spokoyny/
4:
Pokoy z Walką/
5:
O ſzcżęſciu z nieſzcżęſciem/
6:
Przypadek z Nadzieią/
7:
APOPHTEGMATA krotſze.
8:
Cnotá z Niecnotą/
9:
Prawdá z Nieprawdą/
10:
Spráwiedliwość z krzyw=
:
(dą
11:
Miłoſierdzie s ſrogoſcią/
12:
Trzeźwość z opilſtwem/
13:
Stałość z odmiennoſcią/
14:
Roſtropność z niedbáłoſćią
15:
Nádzieiá z wątpliwoſcią.
16:
Wiárá z niedowiárſtwem/
17:
Zycżliwość z nieżicżliwoſcią
18:
Hoyność z łákomſtwém/
19:
Pokorá z Gniewem/
20:
Mierność z obżárſtwem/
21:
Rącży z Leniwym/
22:
Wierność z zazdroſcią/
23:
Poććiwość z niecżyſtotą/
24:
Vkłádny s pyſznym/
25:
Swowolny s tym co w gro
:
(zie.
26:
Wſpaniły s ponurym/
27:
Zywot poććiwy s wſzetecż=
:
(nym
28:
Státecżny z wichrowátym.
29:
Prawdziwy s pochlebcą/
30:
Dobry á Zły/
31:
Vcżynny nieucżynnym/
32:
Oſtrożny á niedbáły/
33:
Niefortunny s fortunnym/
34:
Zycżliwy s pożądliwym/
35:
Oſtrożność z zwycżáiem/
36:
Cżás krotki á długi/ Wierny z niewiernym/
37:
Ieżdzáły z domowym/
38:
Sławny z nieſławnym/
39:
Chędogi z plugáwym/
40:
Trzeźwy z opiłym/
kolumna: b
1:
Myſliwy z niemyſliwym/
2:
Szcżebietliwy z milcżącym/
3:
Vbogi z Bogátym/
4:
APOPHTEGMATA poććiwe
5:
ná oſoby rozne.
6:
Krol s pánem Rádnym/
7:
Pan ſwiecki z Biſkupem/
8:
Sąſiad z Opátem/
9:
Ziemiánin z Dworzáninem/
10:
Domowy z Zołnierzem/
11:
Stároſtá s Poborcą/
12:
Podſkárbi s Mytnikiem/
13:
Ziemiánin s Stároſtą/
14:
Pan s Plebanem/
15:
Stároſtá z Burmiſtrzem/
16:
Woiewodá z Ráycámi/
17:
Ziemiánie s Poſły/
18:
Woyt s Pánem/
19:
Pan z Vrzędnikiem/
20:
Kráwiec s pánem/
21:
Páchołek s pánem/
22:
Podwoiewodzy s Kupcem/
23:
Gość z Goſpodarzem/
24:
Vrzędnik z Młynárzem/
25:
Zak z Mnichem/
26:
Kátolik s Trideitą/
27:
Biſkup s Kánoniki/
28:
Rotmiſtrz s towárzyſzmi/
29:
Prokurator s Sędzią/
30:
Spokoiny s Prokuratorem/
31:
Doktor s pánem/
32:
Krámárká z ziemiáninem/
33:
Szynkarz s pánem/
34:
Máſztálerz s pánem/
35:
Vrzędnik s Pánem/
36:
Páni s pánią ſtárą/
37:
Chłop s kácżmarką/
38:
Zwodnicá z Dworzáninem/
39:
Gretá z Netą/
40:
Goſpodarz z żydem/
41:
Goſpodarz z gracżmi.

strona: B4

ktore Kſięgi zámykáią.
1:
❡Apophtegmatá álbo wirſze ná rozmáite gmáchy/
2:
ná Ratuſze/ ná groby/ ná łyſzki.
3:
❡Przemowá krotka do poććiwego polaká z wypiſá=
4:
niem obycżáiow niektorych narodow.
5:
❡Zbroiá pewna káżdego Rycerzá Krześćijáńſkiego.
6:
❡Zegnánie s ſwiátem tegoż co ty kſięgi piſał.
7:
❡Náoſtátek żywot iego.
8:
❡Do tego kto ma wolą cżyść ty Kſięgi.
9:
P
Rzetoć dano ty Kſiąſzki ábyś ſie rozmyſlał/
10:
A co ieſt poććiwego ábyś pilno kryſlał.
11:
Pomniąc ná prętkość wieku iáko z wodą płynie/
12:
Iedno ſławá poććiwa tá nigdy nie ginie.
13:
Pomniąc też ná odmienność ſwiátá mizernego/
14:
A iáko ná nim nie máſz nigdy nic pewnego.
15:
Bo nie dufay fortunie choć cie kęs popieśći/
16:
Tá łáſká iey áni wzwieſz gdyć zginie bez wieśći.
17:
Ták rádzęć w káżdey ſpráwie rozumu ſie chwytay/
18:
A do cney poććiwośći á ſławy ſie pytay.
19:
Abowiem ſławá wiecżna ktora ieſt kwiát cnoty/
20:
Piękniey twoy ſtan ozdobi niż złote forboty.
21:
Nie folguy przyrodzeniu wſzák znaſz ſpráwy iego/
22:
To cie więcey do złego ciągnie niż dobrego.
23:
Nie wierz ſwieckim przypadkom/ nie dufay fortunie/
24:
Bo cie tá w lás záwiodſzy ni wzwieſz kiedyć dunie.
25:
Bo choćbyś ty nabárziey pieśćił przyrodzenie/
26:
Przedſię cie to pociągnie ná ſwoie ćwicżenie.
27:
Nie pomoże Wilkowi choć mu mięſá dádzą/
28:
Przedſię mu młode kozy przed ocżymá wádzą.
29:
A iáko go powoli wypuſzcżą s powrozá/
30:
Alić wnet kwiknie świniá álbo wrzaſnie kozá.
31:
Kijemże tego wilká co cie wiedzie k złemu/
32:
Niechći nic nie przekaża poććiwemu twemu.
33:
Vcżyń gwałt przyrodzeniu á niech cie nie rządzi.
34:
Bo ktoć mu da ſwą wolą wierz mi káżdy zbłądzi.
35:
Y fortunie omylney też nie záwżdy dufay/
36:
Rádſzey cnego rozumu s poććiwoſcią ſłuchay.
37:
Bo tá ſnádnie vwiedzie przyſmáki dziwnemi/
38:
A gdzie ſie ochyniemy áni ſámi wzwiemy.

strona: B4v

1:
Nie dáyże ſie vwodzić s ſwey poććiwey drogi/
2:
Widziſz żeć o cię idzie nieboże vbogi.
3:
Bo gdzie s cnoty poććiwey á z rozumu ſpádnieſz/
4:
Nie ledá iáko wierz mi co s tym cżynić zgádnieſz.
5:
Nie bądź Wirzbową witką ktora ták vroſcie/
6:
Gdzie ią z młodu náchylą/ á też miewa goſcie.
7:
Káżdy gáłęźi łamie wiedząc iż nie rodzą/
8:
Więc ią y kijem tłuką y kozy ią głodzą.
9:
Lecż bądź drzewem Cedrowym ktore ſwe wonnośći/
10:
Podawa z Libáńſkich gor ku ludzkiey wdzięcżnośći.
11:
Cień roſkoſzny ze wſzech ſtron roſpuſzcżáiąc s ſiebie/
12:
Tákże niech wonnośći cnot zálátuią s ciebie.
13:
A pod ſwym tákże cieniem zákriy kogo możeſz/
14:
Sobie w ſławie á iemu w potrzebie pomożeſz.
15:
❡Ku Kſiąſzkam krotka przemowá.
16:
Coż miłe Kſiąſzki zaſz ſie precż bierzecie/
17:
A ná wſze ſtrony ſnadź ſie roznieść chcecie/
18:
Nie wiecie iákie ſwiát ma rozboyniki/
19:
Zmylą wam ſzyki.
20:
Bo zazdrość márna ná gośćińcu ſtoi/
21:
Ktora cney cnocie wiele złego broi/
22:
A wiedząc pewnie iż od niey idziecie/
23:
Kijem weźmiecie.
24:
Swawola ſproſna co ludziom ſmákuie/
25:
Wierzcie mi iż tá też o ſobie cżuie/
26:
Wiedząc iż ludzi ciągniecie ku cnocie/
27:
Być wam w kłopocie.
28:
Bo ty dwie pánie ták ná ſię łáſkáwy/
29:
Ciągnąc kſwey myſli wſzytki ludzkie ſpráwy/
30:
Zacna fortuná iż im pochlebuie/
31:
Tá was popſuie.
32:
Ale wam rádzę obroćcie ſie tędy/
33:
Gdzieby ominąć ty rozlicżne błędy/
34:
Gdzie ná gośćińcu ſławá s poććiwoſcią/
35:
Idźcie s chćiwoſcią.
36:
Nie vſtráſzać was żadni rozboynicy/
37:
Gdy ći poććiwi będą ſpołu wſzyſcy/
38:
A ieſli wiernie pomogą cney cnocie/
39:
Być im w kłopocie.

strona: 1

Liſt 1.
1:
Kſięgi Pirwſze żiwotá cżło=
2:
wieká pocżćiwego/ iákie ma być ſtánowienie y
3:
záchowánie ſpraw y żywotá iego/ pocżąwſzy od vrodzenia
4:
iego áż do śrzednich lat iego.
5:
Kápitulum I.
6:
Iáko y przecż Pan Bog racżył ſwiát
7:
ſtworzyć y cżłowieká.
8:
grafika
9:
B
Og wſzechmogący/ kthorego
10:
ſpráwy/ ſądy/ á ná wſzem dziwne po=
Spráwie Páń
ſkiey nikth ſie
przipátrzyć nie
może.

11:
ſthępki ſą/ áni rozmierzone/ áni żad=
12:
nym rozumem ogárnione być mogą/
13:
gdy racżył ſwiát ſtworzyć/ to ieſt zie=
14:
mię/ niebo/ morzá/ y ine przypádłośći
15:
ná niebie y ná zyemi/ ktorey dziwney
16:
ſpráwie żadne ſie oko przypátrzyć/ áni
17:
żadny rozum przydziwowáć ſie nie może. A wſzytko to co=
18:
kolwiek ocżymá ſwemi widzyeć/ y rozumem rozeznáć może=
Amy/ to


strona: 1v

Kſięgi Pirwſze
1:
my/ to ſtworzyć racżył ku cżći á ku chwale ſwoiey. A przypá
2:
truiąc ſie tey dziwney ſpráwie/ co dáley to więcey ſie o tym
3:
zámyſláwáć muśimy. A iż ná niebie wielką á rozlicżną á dzi
4:
wną rozność duchow ſwiętych/ to ieſt Anyołow y Archán=
5:
yołow/ ku cżći á ku ſłużbie ſwey ſthworzyć racżył/ niechciał
6:
też tego zániecháć/ áby też y s tey márney zyemie/ thák iáko
7:
Bogu wſzechmogącemu/ powinna cżeść á chwałá záwżdy
8:
iść nie miáłá.
9:
❡Iáko á przecż Pan ſtworzyć ra=
10:
cżył cżłowieká.
11:
A
Ták też potym ſtworzyć racżył y cżłowieká/ á thák go
12:
ſtworzył y w niewinnośći/ y w doſtoieńſtwie/ y w ſwiąto=
13:
bliwośći/ y w nieſmiertelnośći/ máło nie iáko y Anyołá / ták
Pſal. viij.

14:
iáko y Dawid ſwięty tego nadobnie w piſániu ſwym doło=
15:
żył: iedno iż rozno/ thego w widomym ciele/ á Anyołá záſię
16:
w niewidomym duchu. Tho iáko tego nędznego cżłowieká
17:
był ná they zyemi poſtánowić racżył/ y iáko mu był poddał
18:
wſzytko pod moc y pod poſłuſzeńſtwo iego/ to iuż tám piſmá
19:
y hiſtorie/ kto cżytał/ ſzyroko o tym poſwiadcżáią y wyzna=
20:
wáią. Iáko też záſię/ chcąc áby wiedział on nędznik iż ieſt
Przecż Pan zá=
kazał Adámo=
wi drzewá.

21:
creáturá á iż ma páná nád ſobą/ wſzytko mu porucżywſzy á
22:
podrzućiwſzy pod poſłuſzeńſtwo iego/ w Ráyu go/ dziwne=
23:
mi roſkoſzámi ſpráwionym/ poſtánowić racżył/ áby iedno
24:
ták był ſobie nád nim roſkoſzował w oney niewinnośći iego
25:
tedy mu iednegoż drzewká zákazáć racżył áby go nie ruſzał/
26:
áni owocu iego/ ktore drzewko przezwał drzewem żywotá/
27:
powiedáiąc mu/ iż ſkoro go ſkoſztuieſz iż wnet będzieſz ſmier=
28:
telny/ á ſmiercią będzieſz vmorzon.
29:
❡Przecż żonę Pan ſtworzył Adámowi.
30:
A
Niechcąc go ták zániecháć iáko puſtelniká/ powiedzyeć
31:
racżył: Iż zle mu być ták ſámemu/ trzebá mu iákiego pod
32:
pomożenia. Y vſpiwſzy go twárdym ſnem/ wyiął kość z bo=
33:
ku iego/ á ſtworzył mu niewiáſtę też vrodą podobną k nie=
34:
mu. Ten gdy ſie obudził poznał ią wnet y powiedzyał: iż to
35:
ieſt iedná kość s kośći moich. A tu wnet obacżyć káżdy może
36:
iáko ieſth duſzá rozumna ſkoro będzie do ciáłá wpuſzcżona/
Duſzá ieſt zá=
wżdy rozu=
mna.

37:
tákże y w máłym dziecięciu/ iedno iż nie ma inſtrumenthow
ieſzcże


strona: A2

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 2.
1:
ieſzcże zroſłych/ przez ktoreby on rozum iey y oná nieſmier=
2:
telność okazáć ſie miáłá. Tákże mu potym onę niewiáſtę dał
3:
zá żonę/ áby ſie rozmnażał z nich on narod ludzki/ ku cżći á ku
4:
chwale iego.
5:
❡Przecż cżárt zwiodł cżłowieká.
6:
D
Iabeł potym on Anyoł ſproſny/ kthory dla pychy á dla
7:
niepoſłuſzeńſtwá był ſtrączon z niebá/ gdyż był pirwey
8:
Anyołem ſwiátłośći/ á w wielkiey łáſce v Páná tego/ gdyż
9:
ten Pan pychy á niepoſłuſzeńſtwá żadnemu ſtworzeniu prze
10:
puſzcżáć nie racży/ wiedzącz onego cżłowieká w oney łáſcze
11:
Páńſkiey/ y boiąc ſie áby mu w niebie nie poſiadł onego miey
Przecż cżárth
zwiodł cżło=
wieká.

12:
ſcá iego/ nádzyewáiąc ſie ieſzcże kiedy przysć ku łáſce Páń=
13:
ſkiey/ wnet oną ſrogą zazdroſcią wzruſzony ſtárał ſie pilnie
14:
o to/ áby był onego nędzniká mogł iáko zwieść z onego poſłu
15:
ſzeńſtwá iego/ á iżby go omierźił Pánu ſwemu. Widząc onę
16:
niewiáſtę iuż mdleyſzego przyrodzenia niżli onego cżłowie=
17:
ká/ wnet ſie o nię pokuśił/ y powiedział iey: Y wiecieſz wy cże
18:
mu wam Pan thego drzewá zákazał álbo owoczow iego?
19:
wiedzcie iż to drzewo ieſt tákiey mocy/ iż ſkorobyſcie go ſko=
20:
ſztowáli/ wnetbyſcie ſie sſtáli wieſzcżemi/ á wnetbyſcie wie=
21:
dzieli co ieſth złe á co dobre. Oney niebożąthku záchciáło ſie
22:
być práktykarką á wiedzyeć przyſzłe rzecży/ wneth vrwáłá
23:
iáblko y ſkoſztowáłá/ á námowiłá onego nędzniká iż go theż
24:
ſkoſztował/ ták iż potym dowiedział ſie co ieſt złe (ku kthore=
25:
mu przyſzedł) á co ieſt dobre/ ktore był vtráćił. Tákże wnet
26:
niebożątko poznał ſmiertelność ſwoię/ poznał wſtyd nágo=
27:
śći ſwoiey/ á iuż chodził iáko błędny w roſpácży ſwoiey. To
28:
iuż pothym iáko ſie nád nim zmiłowáć/ zgromiwſzy go Pan
29:
racżył/ á iáko mu záſię nálazł drogę do miłoſierdzya ſwego/
30:
y iáko onego ſproſnego zwodniká w oſobie wężowey prze=
31:
kląć racżył/ y iáko onemu nędznikowi dał otuchę o miłoſier=
32:
dzyu ſwoim/ y iáko miáło náſtáć potomſtwo z narodu iego/
33:
ktore ſie miáło pomśćić oney nieznośney krzywdy iego/ tho
34:
iuż tám o tym ſzyroko hiſtorie ſwiádcżą/ ták iáko ſą o tym ſá
35:
my w ſobie nápiſáne.
36:
❡Iáko y w iákiey roznośći narod ludz=
37:
ki rozmnażał ſie ná zyemi.
A ijA gdy iuż


strona: A2v

Kſięgi Pirwſze
1:
A
Gdy iuż then narod nędzny ludzki pocżął ſie rozmnażáć
2:
ná zyemi/ wedle woley á ſpráwy Páná tego/ pátrzay w iá=
3:
kiey roznośći potym y przyrodzenia y obycżáiow po ſwiecie
Iáko ſie rozno
ludzie rodzą.

4:
ſie dziwnemi kſtałty rozmnożył. Bo ſie ieden rodzi ſrogi dru
5:
gi dobrotliwy/ ieden pyſzny drugi pokorny/ ieden hoiny dru
6:
gi łákomy/ ieden opiły drugi trzeźwi/ ieden mądry á vważ=
7:
nie roſtropny drugi záſię głupi á tępy á s przyrodzenia ni ocż
8:
niedbáły. A ták áż do inſzych przypadkow przyrodzenia ro=
9:
znego/ ktorym ſie káżdy ktho iedno chce ſnádnie przypátrzyć
10:
y podziwowáć może: to wſzytko rázem tenże wſzechmogący
11:
Pan przy tymże ſtworzeniu niebá y zyemie ſpráwić y poſtá=
12:
nowić racżył. A zowiemy to łáćińſkim ięzykiem fatum, to ieſt
Co ieſt
fatum.

13:
wyrokiem á wiecżnym dekretem wielmożnośći iego.
14:
A iáko co raz rzekł/ y iáko czo kthoremu ſtworzeniu przy=
15:
właſzcżyć racżył/ tákże ſie iuż to koło wiecżnie á nieodmien=
16:
nie tocżyć muśi áż do ſwięthey woley iego/ á do ſkońcżenia
17:
ſwiátá wſzytkiego/ ták iáko ſam o tym iáſnie powiedzyeć ra
Matth. xxiiij.
Marc. xiij.
Luc. ij.

18:
cżył: iż niebo y zyemiá przeminąć może/ ále ſłowá á dekrethá
19:
iego nieomylne nigdy ſie zmienić áni przeminąć nie mogą.
20:
Pátrzayże iáko tu widzimy ná tey nędzney zyemi rozmá=
21:
ite roznośći w przyrodzeniu/ ták miedzy źwirzęty/ tákże mie
22:
dzy rozlicżnymi ptaki/ rybámi/ drzewy/ y miedzy ziołj rozmá
23:
gitemi/ thák iż káżde ſtworzenie wedle nátury ſwey á wedle
24:
onego raz vcżynionego twárdego dekrethu Páńſkiego muśi
25:
vżywáć obycżáiow y przyrodzenia ſwego/ á nigdy ſie iuż ża
26:
dne inácżey odmienić nie może iuż ták áż do ſkońcżenia ſwiá=
27:
tá wſzytkiego.
28:
❡O roznośći ſtanow niebieſkich/
29:
á ſtąd y ludzkich.
30:
A
Gdy ták mocne poſtánowienie widziſz w roznoſcyach
31:
ſtworzenia ſwiátá tego/ coż rozumieſz o onych mocach niebie
32:
ſkich/ w iákich ie dziwnych roznoſciach/ ſpráwach/ y możno
33:
ſciach ten Pan wedle woley ſwey ſwiętey poſthánowić ra=
34:
cżył. O cżym nam dziwno y myſlić y mowić/ bo thego rozum
35:
cżłowiecży żaden właſnie nigdy zrozumieć nie może. Acż te=
36:
go potym Pan z łáſki á z miłoſierdzya ſwego ludziom vcżo=
37:
nym á łáſką iego ozdobionym dopuśćił był pothroſze rozu=
38:
mem doſiądz y wyrozumieć. A iáko iuż wieſz y widziſz iż ro=
39:
zne ſą przyrodzenia w káżdym ſtworzeniu ná ziemi/ tákże też
Rozność bie=
gow niebie=
ſkich.
tám ſą


strona: A3

żywotá cżłowieká pocżćiwego.
1:
tám ſą wierz mi dziwnie roznieyſze/ y dziwnemi ſpráwámi
2:
y obdárzone y rozſádzone/ ták iż też iedny ſą płánety dobro=
3:
tliwe á drugie ſrożſze/ thákże áż do inſzych poſtępkow/ cżego
4:
ſie iuż wżdy ludzie pocżęśći z łáſki Páńſkiej y dopátrzyli y po
5:
troſze wyrozumieli.
6:
A iż poſpolicie pan ná gorze á podleyſzy ſtan nádole pozo=
7:
ſtáwáć muśi/ á przedſię oney gory zwirzchnoſcią rządzony
8:
ſpráwowan być muśi. Tákże theż y w thym porządku then
9:
wſzechmogący Pan ſpráwić y poſtánowić racżył/ iż ſpráwi
10:
wſzy thy dziwne biegi á ty rozne płánety niebieſkie/ ktore ſie
Płánety ziemię
rządzą.

11:
vſtáwicżnie s tym niebem tocżą/ ktorego tu pocżęśći kęs wi=
12:
dzimy około tey máłey á okrągłey zyemie/ ná ktorey ieſtech=
13:
my rozſiani wſzędy/ á gmerzemy około niey nie inácżey ied=
14:
no iáko mrowki rozſypáne około iákiey gory/ thedy z iákiem
15:
przyrodzeniem płánetá ná ktorą cżęść oney zyemie náſtąpi/
16:
tákież ſie też ſpráwy y wſzytki poſtępki wedle przyrodzenya
17:
oney płánety mieſzáć y broić muſzą.
18:
❡Cżłowiek wedle biegow niebieſkich
19:
rodzić ſie musi.
20:
A
Tákże y cżłowiek gdy ſie tám ná ten cżás vrodzić mu ſie
21:
przytrefi/ iuż wedle ſpraw y przyrodzenia oney płánety s tá
22:
kiemiż ſie obycżáymi y poſtępki vrodzić muśi. A to ieſt præde
23:
ſtinatio, co zowiemy przeyrzenie Páńſkie/ onym mocnym de
Prædeſtinatio co ieſt,

24:
krethem Páńſkiem raz vcżynione/ iż ſie cżłowiek nędzny z o=
25:
ney raz nádánej onym roznym płánetam mocy rodzi ábo zły
26:
ábo dobry/ ták iáko máło nie w káżdym rozne przyrodzenia
27:
widamy. Tákże to ſtąd przypádnie/ iż ſie sſtánie potym ábo
28:
godnym ábo niegodnym łáſki Páńſkiey/ ieſliże temu wcżás
29:
rozumem á boiáźnią Bożą zábyeżeć nie będzye vmiał/ oba=
30:
cżywſzy s przypadkow nie dobrze poſtánowione przyrodze
31:
nie ſwoie/ ták iáko o tym y niżey vſłyſzymy. Boćby to niepo=
32:
trzebna pracza byłá tego ták wielmożnego Boſtwá/ áby po
33:
piąći ábo po ſześći tyſięcy lat o namnieyſzym cżłowiecżku od
34:
pocżątku ſwiátá wiedzieć á poſtánowić miał/ iáko ſie kto v=
35:
rodzić miał/ y z iakiemi obycżáymi. Ale iáko raz rzekł á iáko
36:
raz poſtánowił y mocnym ſwym dekretem vtwirdził y zápie
37:
cżętował/ tákże ſie to iuż ták áż do ſkońcżenia ſwiátá záwżdy
38:
tocżyć y ſpráwowáć muśi.
A iijCo ſprá=


strona: A3v

Kſięgi Pirwſze
1:
❡Co ſpráwuie cżtery wilgotno=
2:
śći w cżłowieku.
3:
P
Atrzayże záſię iuż ku tey ſpráwie dziwney niebieſkiey co
4:
záſię z nowu do tákiego nędznego á zámieſzánego przyrodze
5:
nia náſzego przypada. Abowiem to ieſt rzecż nieomylna/ iż
6:
ciáło cżłowiecże s tych ſie cżterzech wilgotnośći rodzić mu=
7:
śi/ to ieſt/ ze krwie/ s kolery/ flegmy/ á z melánkoliey. Tho
Cżterzy wilgo=
tnośći w cżło=
wieku.

8:
iuż wiemy ſnádnie co ieſt kreẃ á co ieſt flegmá/ ále melánko
9:
lia ieſth iákaś lipkość á klijowáthość po ciele á po cżłonkoch
10:
cżłowiecżych rozlana/ ktora też ma niemáło mocy ſwoiey. A
11:
kolerá to ieſt z gołá żołć/ ktorą cżęſtokroć y w káżdem źwi=
12:
rzęciu widamy.
13:
A ty cżterzy wilgotnośći ſą ſobie bárzo rozne y ſprzećiw=
14:
ne. Bo kreẃ cżyni cżłowieká weſołego/ hoynego/ wſpaniłe=
15:
go. Kolerá pyſznego á zuchwáłego. Flegmá záſię leniwego/
16:
oſpáłego/ bládego. A Melánkolia fráſownego/ á rzadko we
17:
ſołego. Otoż kthoraby kolwiek tylko ſámá cżłowiecże ciáło
18:
opánowáłá/ pewnieby ie ſnádnie vmorzyłá álbo bárzo ze=
19:
pſowáłá. Ale to Pan nadobnie támże przy ſtworzeniu cżło=
20:
wieká poſtánowić racżył/ iż záwżdy iedna ku drugiey przy=
21:
mieſzána być muśi/ ták iż chłodna gorącą chłodzi/ á gorąca
22:
theż záſię chłodney zágrzewáć muśi/ thákże ſie wżdy iedná z
23:
drugiey ſnádnie w ſwym przyrodzeniu vmiárkowáć może/
24:
thák iż on cżłowiek y w ſpráwach ſwych/ y w przyrodzeniu
25:
ſwym/ y w zdrowiu ſwym/ ná czo go ony náthury ciągną/
26:
wżdj nieiáko vmiárkowáńſzy y pomiernieiſzy sſtáć ſie może.
27:
A ſnádnie to káżdy obacżyć może ktorego przyrodzenia w
28:
nim więcey zoſtawa/ y ná co go ciągnie/ y iákie ſie w nim o=
29:
bycżáie y przypadki według nátury onych wilgotnośći oká=
Iáko poznáć
náturę cżłowie
cżą.

30:
zowáć y ſtánowić będą/ á poſpolicie w pijánym narychley
31:
to poznáć bywa. Bo Koleryk wnet z myſlą ſwą wzgorę wy
32:
leći/ wnet chce być hetmánem/ á choć nic nie máſz, przedſię ſie
33:
ſobie pánem zda. Krewnik záſię weſoł/ ſkacże/ miłuie/ obłá=
34:
pia/ dałby bárzo rad káżdemu by iedno co miał. Melánkolik
35:
záſię lámentuie/ wſzytko mu niewcżás/ wſzytko ſie mu krzy=
36:
wdą widzi. A Flegmátik záſię chrapie/ ſápi/ ſpi/ á ná brzuch
37:
pluie/ á przedſię y omácmie koflá podle ſiebie máca.
Kápitu=


strona: 4

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 4.
1:
Kápitulum II.
2:
Iáko Pan Bog obacżywſzy rozność przyro=
3:
dzenia ludzkiego y rozumem y przykazániem
4:
ſwym ozdobić y przeſtrzegáć go racżył.
5:
grafika
6:
P
Rzypátruyże ſie pilno/ gdy iuż tę od
7:
mienność wſzechmogący Pan á to zámieſzá=
8:
nie w cżłowiecżym narodzie obacżyć racżył/
9:
niechciał ták tego nędznego cżłowieká zánie=
10:
cháć/ iáko inego błędnego źwirzęciá/ ktore tyl=
11:
ko ták żywie iáko go iego nieme przyrodzenie ciągnie/ ále mu
12:
dał duchá rozumnego/ ták iáko o onym Adámie cżytamy/ iż
j. Moizeſzow. ij.
Duſzá ieſt zá=
wżdy żywiąca.

13:
wpuśćił weń Pan duchá żywiącego/ to ieſt duchá rozumne=
14:
go á roſtropnego/ áby tu ſwe to źwirzęce ciáło ták onym ro=
15:
ſtropnym duchem rządził á ſpráwował/ áby áni tym biegom
16:
niebieſkiem/ áni themu záwikłánemu thák iákochmy ſłyſzeli
17:
przyrodzeniu ſwemu nie dał ſie rządzić á vnośić od pocżći=
A iiijwey po=


strona: A4v

Kſięgi pirwſze
1:
wey powinnośći ſwoiey/ ále iáko twárdym munſztukiem o=
2:
nym ſwiętym rozumem wſzytko w ſobie hámował y ſtáno=
3:
wił/ gdzyeby go álbo ony biegi niebieſkie/ álbo ono iego zá=
4:
wikłáne przyrodzenie do cżego ciągnęło nieſłuſznego álbo
5:
nieprzyſtoynego cżłowiecżeńſtwu iego.
6:
❡Iáko Pan podpieráiąc rozumu dał ie=
7:
ſzcże ktemu przykazánie ſwoie.
8:
V
Ważayże dáley co ten dobrotliwy Pan ieſzcże ktemu v=
9:
cżynić racżył/ nie dufáiąc y rozumowi y cnocie ták onemu zá
10:
wikłánemu przyrodzeniu cżłowieká nędznego/ iżby thákie
11:
przyrodzenie tylko cnotą á rozumem w ſobie pohámowáć á
12:
pomiárkowáć miał/ ále ktemu ieſzcże przydał ſrogie przyka
Przecż Pan dał
przykazánie.

13:
zánie ſwoie/ dał rozność dziwnych náuk/ kthore ſie rozſiały
14:
po wſzemu ſwiátu/ rozważnie przyſtrzegáiąc tego nędznego
15:
cżłowieká/ iáko miał gwałt cżynić tym twárdym przypad=
16:
kom przyrodzenia ſwego/ á iákoby ſie miał ſpráwowáć/ á=
17:
by wżdy y Pan miał chwałę y pocżćiwość z niego y s pocżći=
18:
wych á s pobożnych ſpraw y z obycżáiow iego. A on też nę=
19:
dznik áby y ſławę/ y wdzięcżność/ y zdrowie wżdy iáko tá=
20:
ko záchował ſpráwuiąc ſie rozumem á boiáźnią Bożą/ tákże
21:
ku cżći ſwoiey y ku dobremu mnimániu ſwemu.
22:
Coż ieſzcże dáley vcżynić racżył/ nie dufáiąc oney krewko
23:
śći á odmiennośći iego/ záłożył nań ſrogi zakład á ſthráſzny
Zakład ſrogi
ná przykazá=
nie.

24:
dekret/ ſzyroce mu tho ná piſmie podawſzy/ iż ieſli ſie nie bę=
25:
dzie záchowywał wedle przyſtoieńſtwá ſwego/ á wedle o=
26:
ney ſwiętey woley iego á mocnego poſthánowienia iego/ iż
27:
ſrogą ſmiercią vmrzeć muśi/ y docżeſną y wiecżną. Docże=
28:
ſną tu gdj ſie duſzá miła rozdzieli s tym ſmiertelnym ciáłem.
29:
Wiecżną záſię gdy powſtánie s tymże ciáłem á ſtánie ná ſą=
30:
dzie Páńſkim/ tám iuż ma być ná wiecżne męki y potępienie
31:
zdaná y ſkázaná poſpołu y s tym ciáłem ſwoim. A ieſliże ſie
32:
záchowa w thym żywocie wedle cnotliwego powinowác=
33:
twá ſwoiego/ á wedle woley á roſkazánia Páná ſwoyego/ á
34:
zgwałći w ſobie ono ſwowolne przyrodzenie ſwoie/ tedy ni
35:
gdy nie vmrze iedno ták przeſtąpi s tego żywotá omylnego
36:
á docżeſnego do żywotá onego wiecżnego/ iemu od wiekow
37:
z dziwnemi roſkoſzámi zgotowánego á pewnie obiecánego.
38:
A ácż thu do cżáſu to mizerne ciáło w ziemi zoſtánie/ á iáko
ſmácżnym


strona: 5

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 5.
1:
ſmácżnym ſnem vſpokoiono będzie/ ále duſzá oná wdźięcż=
2:
na iuż będzie w ręku Páńſkich/ ták iáko Sálomon o tym na=
Mądro. iij.

3:
dobnie nápiſał/ á iuż będzie w wielkiey rádośći á w opiecze
4:
Páńſkiey cżekáłá onego wdzięcżnego poſpołu y z onym ciá=
5:
łem ſwym ktore było do cżáſu w ziemi zoſtáło miłośćiwego
6:
záwołánia ſwego/ kthore iuż ma s pewnych obietnic Páń=
7:
ſkich iż będzye wiecżnie ſobie s Pánem ſwym krolowáłá á
8:
roſkoſzowáłá y z onym nędznym ciáłem ſwoim.
9:
❡Bog nie chce áby kto złym był.
10:
N
Iechayże tego thák nikt nie mowi/ Ey, by był Bog nye=
Bog nie prá=
gnie śmierći złe
go.

11:
chciał/ nie byłbych ia był nigdy złym ánibych był potę=
12:
pion. Pewnie iż tego Bog nie chce/ á owſzem ſie o to ſtára y
13:
vpomina/ áby był káżdy dobrym/ á iżby był zbáwion/ bo do
14:
ſiebie wſzytkich nie brákuiąc żadnym ſtanem iáwnie á iáſnie
15:
powoływa/ á chce áby byli wſzyſcy zbáwieni/ gdzie ono mo
16:
wi: Podźcie do mnie wſzyſcy ktorzyſcie ſie vprácowáli/ á ia
Matth. xj.

17:
miłośćiwie y ochłodzę was y pocieſzę was. Powieda głoś=
18:
no: Iż ia niechcę ſmierći áni potępienia grzeſznego/ tylko cże=
Ezech. xxxiij.
Zaha: j.

19:
kam by ſie náwroćił á żył żywotem wiecżnym. Woła: Ná=
20:
wroćcie ſie do mnie wſzyſcy/ náwrocę ſie ia też do was. Toć
21:
iuż tám do złych á do grzeſznych woła áby ſie vználi/ boć do=
22:
brym náwrocenia áni vznánia iuż nie potrzebá/ bo tego do=
23:
kłádáć racży: Iż ieſli ſie náwroćicie do mnie/ iuż onych prze=
24:
ſzłich złośći wáſzych nigdy pámiętáć nie będę. A co tákich mi
25:
łośćiwych obietnic iego mamy od Prorokow ná ſwiát wy=
26:
wołánych/ y vſty iego ſwiętemi poſwiádcżonych/ á ktoby ie
27:
wylicżyć mogł.
28:
A nákoniec on Moiżeſz nieomylny poſeł iego/ ktory iuż má
29:
ło nie głośne poſelſtwá ludowi onemu ktore wiodł z Egiptu
30:
przynośił od niego/ gdy im przynioſł ná kámiennych tabli=
31:
cach iáwną wolą á roſkazánie ſwięte iego/ tedy im tho thák
32:
mocnie zápiecżętował: Iż ieſli ſie ták záchowywáć będziecie
33:
wedle woley á náuki moiey kthorą do was poſyłam/ thedy
34:
wſzytki błogoſłáwieńſtwá ná was przipádną ná ziemi y ná
Błogoſłá=
wieńſtwo do=
brego á pom=
ſtázłego.
v. Moize. xxviij.

35:
niebie/ ktore im tám Moiżeſz ná ten cżás ſzyroko wylicżał/ y
36:
nam potomkom ich ſą iáſnie ná piſmie zoſtáwione. Dokłá=
37:
dáiąc też tego: Iż ieſliże tym wzgárdzicie/ á nie będziecie ſie
38:
chcieć záchowáć wedle woley á roſkazánia mego/ tedy też te
go pew=


strona: 5v

Kſięgi Pirwſze
1:
go pewnie bądźcie iśći/ iż ná was wſzytki przeklęctwá przy=
2:
pádną co ich iedno ieſt ná ziemi y ná niebie/ ktore im też tám
3:
wſzytki ſzyroko wylicżał y opowiedział. A ná koniec tym zá=
4:
wiązał: Iż otho wam kłádę przed ocży wáſze przeklęctwo y
v. Moize. xxx.

5:
błogoſłáwieńſtwo/ złe y dobre/ obieraycieſz ſobie co chcecie
6:
wedle woley ſwoiey.
7:
Niechże tu nie mowi złodziey/ oy by był Bog nie chciał te
8:
dybych ia był nie był złodzieiem/ ánibych był wiſiał. Niech
Zły niech ſie
nie ſkárży iż ták
Bog chciał.

9:
że tu nie mowi zábijak/ łákomiec/ wydzierácż/ pijániczá/ by
10:
był Bog nie chciał nie był bych ia był táki/ bo to nieprawdá/
11:
ktoby ták tę dobroć wiecżną Boſką potwarzáć chciał. Wi=
12:
dziſz iż iáwnie Bog niechce być przycżyńcą grzechu twoiego
13:
áni kátem nád tobą/ gdzie wſzędy á wſzędy łáſkáwie á miło
14:
śćiwie vpomináć káżdego racży/ ábyś ſie obacżył w grzechu
15:
ſwoim/ á odwroćił ſie od niego/ á on záwżdy chceć być miło
16:
śćiwym Bogiem y nie wſpomináćći żadnego przeſzłego wy
17:
ſtępku twoiego. A ktemu woła ná iednego nie kradń/ ná dru
18:
giego nie zábijay/ ná trzeciego cudzego nie pożąday/ áż thák
19:
y do inſzych. Ale ono złe przyrodzenie twoie w ktorymeś ſie
20:
vrodził/ y ony złe cżáſy twoie pod ktoremiś vrodził/ ták
21:
zgwałćiły y rozum y cnotę twoię/ żeś wzgárdził y to łáſká=
Złe przyrodze=
nie zgwałći ro
zum y cnothę.

22:
we nápominánie Páná ſwego/ y ſławę ſwoię/ y niebeſpie=
23:
cżeńſtwo żywotá ſwoiego/ á vdałeś ſie zá złym á ſwowol=
24:
nym rozmyſłem ſwym/ boć do złego wolno kiedy chceſz/ gdiż
25:
odſtąpiſz cnoty y vpominánia Páńſkiego/ bo iuż tákiego ná
26:
żadney piecży Pan nie ma kthory ſie vda zá ſwowolnym ro=
27:
zmyſłem ſwoim. Ale gdi od złego odwroćiſz nogę ſwoię/ ták
28:
iáko o tym piſmo powiáda/ o ſnádnie cie wnet duch Páńſki
29:
przywiedzie ná drogi ſłuſzne/ s ktorych iuż nigdy vpáść áni
30:
ſie obłądzić nie będzieſz mogł.
31:
Ano powiedáli o iednym kupieckim cżłowieku/ á to byłá
32:
iście rzecż prawdziwa/ iż gdy mu ſie ſyn vrodził/ iż zwiodł
33:
práktyki á ludzie vcżone/ áby mu rozſądek vcżynili o przypa
34:
dkoch przyſzłych á o przyrodzeniu ſyná onego. Tedy ſie ná
35:
iedno wſzyſcy zgodzili/ iż ma ták być ſrogie przyrodzenie ie=
36:
go/ iż nigdy náſycon krwie być nie będzie mogł/ á nielza ied=
37:
no muśi być álbo kátem álbo iákim ſrogim rozboynikiem.
38:
Ten ſobie nieborak ono lekce poważił á miał to ſobie zá plo=
39:
tki. Potym gdy iuż pocżął on chłopiec podraſtáć/ co potkał
40:
máłego/ álbo ſzcżenię/ álbo kozlę/ álbo kotkę/ tho wnet ſciął
álbo zábił.


strona: 6

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 6.
1:
álbo zábił. On ociec vbogi obacżywſzy ono złe przyrodze=
2:
nie iego/ poſłał wnet záſię po onyſz doktory co mu o onym ſy
3:
nu powiádáli/ y rádził ſie ich coby s tym cżynić miał/ powie
4:
dáiąc im iż iuż tego iáwnie doznał czo mu o onym ſynu iego
5:
práktykowáli y powiedáli/ proſząc ich áby mu rádę dáli iá=
6:
koby ono złe przyrodzenie ſyná onego wżdy mogło być cżim
7:
vmiárkowáne á vſkromione. Tám ſie ná tho thák zezwolili
8:
wſzyſcy/ áby go dał do rzeźniká gdzieby nawięcey bydłá bi=
9:
iano. On poſłuchawſzy vcżynił ták iáko mu rádzili. Ten po=
10:
tym z oną wielką rádoſcią rzezał/ bił/ tłukł ony kozy/ ony bá
11:
rány/ ony cielętá/ ták iż w ſobie vſkromił onę złą á iádowitą
12:
náturę ſwoię oną krwią bydlęcą/ iż z niego był potym y do=
13:
bry y bárzo bogáty cżłowiek/ z onego przedſięwziętego rze=
14:
mięſłá ſwego. A ták niech tego nikt nie powieda áby przyro
15:
dzenie mocy nie miáło/ ieſliże cnotą á rozumem nie będzie po
16:
wſciągniono á záhámowano.
17:
Kápitulum III.
18:
Iáko máią rodziczy ſtháráć ſie o wychowánie
19:
młodych dziatek ſwoich/ y iáko máią roze=
20:
znawáć przyrodzenie ich.
21:
grafika
A ták ro=


strona: 6v

Kſięgi Pirwſze
1:
A
Ták rodzicy pocżćiwi gdy ſie im ro=
2:
dzą dziatki/ máią pilnie obacżáć/ ieſli nie s płá
3:
net tedy wżdy s przyrodzenia ich/ ku cżemuby
4:
ſie ná potym ſpráwy ich y poſtępki ich pocią=
Iáko poznáć
przyrodzenie w
dzyecięciu.

5:
gáć miáły Bo ſnádnie Koleriká poznaſz y po
6:
ſierśći/ bo ſie vrodzi cżarno/ Melánkolik liſowáto/ Flegmá
7:
tyk bládo/ Krewnik z białá rumiáno. A tákże wnet y s przy=
8:
padkow y z młodych ieſzcże obycżáiow dziećinnych ſnádnie
9:
ſie obacżyć może ku cżemu ſie ktorego przyrodzenie ſciąga.
10:
Bo ſie będzye krewnik wnet wſzytko ſmiał á igrał/ flegmátik
11:
ſpał á drzemał/ kolerik ſie gniewał/ melánkolik ſie fráſował/
12:
á wſzytko mu ſie niewcżás będzie zdáło. A ieſli mu ktemu do
13:
daſz pokármu tákiegoż/ thedy iedno z drugim pomieſzawſzy
14:
ſie/ ieſzcże będzie więtſzą moc w onym przyrodzeniu miáło.
15:
A ták pánie mátki/ á zwłaſzcżá ktore ſą przyrodzenia dobre=
16:
go/ bárzoby dobrze áby ſámy dziatki ſwe y karmiły y wycho
17:
wywáły. A ieſliże by ták być nie mogło/ tedy iſcie pilnie trze=
18:
bá ſzukać mámki nie kordiácżney/ nie melánkolicżney/ nie frá
Mámká iáka
ma być.

19:
ſowney/ ále coby byłá przyrodzenia dobrego/ obycżáiow v=
20:
cżćiwych/ ktora áby wnet obacżáłá/ ku cżemuby ſie przyro=
21:
dzenie dzieciątká onego ſciągáło/ ieſli ku gniewu/ ieſli ku o=
22:
ſpálſtwu/ ieſli ku zbytniemu płácżowi álbo lámentowi/ te=
23:
dy go potroſze nie gniewem/ nie fukiem/ ále iákoby igrániem
24:
á nadobnym á łágodnym vpominániem pohámowáć/ á po
25:
troſze go od onego przyrodzenia iego odwodzić będzye po=
26:
trzebá/ áby ſie wżdy w nim potroſze ſkromiły ony przyrodzo
27:
ne przypadki iego. Bo widziſz y woſk poki miękki tedy w ſię
28:
rychley piecżęć prziymie niżli kiedy ſtwárdnieie.
29:
❡Iedłá iákie máią być dzieciom dawáne.
30:
T
Eż gdy ſie iuż imie dziecię ieść/ trzebá mu y pokármy ro
Pokármy dzye
ciom iákie.

31:
zeznawáć według przyrodzenia iego. Bo ieſli koleryk/
32:
nie dáyże mu pokármow gorących/ tákże y melánkolikowi/
33:
bobyś ieſzcże bárziey podpalił onego gorącego przirodzenia
34:
iego. Ieſliże też flegmátyk/ nie dáyże mu też rzecży s przyro=
35:
dzenia záziębłych/ bobyś tákże ieſzcże więcey popráwił tępo
36:
śći y gnuſnośći iego/ á nie pieść też názbyt przyrodzenia ie=
37:
go/ nie żufecżkámi/ nie thymi wymyſlonemi pieśćidłki/ nie
38:
winki też/ á ieſli tedy bárzo rzadko y máło/ bo y mdleyſze bę=
dzie/ y żo


strona: 7

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 7.
1:
dzie/ y żołądek cżemu z młodu przywyknie tego mu ſie záw=
2:
żdy będzie chciáło. A potym gdy przydzie ná grubſze potrá=
3:
wy tedy y s trudnoſcią ie będzie przechowywáć mogło/ y o=
4:
nemu żołądkowi roſpieſzcżonemu záwżdy káżda rzecż záſzko
5:
dzić więcey będzie mogłá/ niżli owemu ſękowátemu co przy
6:
wyknie z młodu y złemu y dobremu. A możemy ſie w thym y
7:
widomemi rzecżámi ſpráwić. Pátrz ná thy kráie gdzie cze=
8:
brem piwo piją/ á páni mátká y w ſześćiniedzielach donice z
9:
grzankámi cżáſem náchyli/ iácy ſie chłopi by Zubrowie ro=
10:
dzą/ bo ieſzcże w brzuchu vtyie iáko proſię/ vrodzi ſie iáko cie
11:
lę/ á vroſcie iáko Woł. Páthrzże záſię ná owy winarze iáko
12:
chodzą iáko kokoſzki z zádrobionemi twarzycżkámi/ á ledwe
13:
go połowicá ná ſwiecie/ á y miedzy chłopy iuż dziś vrodzi=
14:
wſzego naydzie niżli miedzy tą roſpieſzcżoną ſláchtą/ czo ſie
15:
winki á pápinki zádrobili.
16:
❡Vbiory iákie máią być dziećinne/ y
17:
ćwicżenie obycżáiow młodych.
18:
N
Ie więżyſz mu názbyt z młodu kneflicżkow/ bryżycżkow
19:
pſtrych ſukienek iáko proſięciu/ bo iáko ſie thego z młodu
20:
náucży/ ták mu ſie to w pámięć wbije/ y ták mu ſie tego ná po
21:
tym záwżdy będzie chciáło/ á ſtąd mu y ſwawola ná potym
22:
y wſzetecżeńſtwo ſnádnie rość będzie mogło/ á wſzák mu to
23:
y nápotym nie zginie gdy iuż ku lepſzemu obacżeniu przycho=
24:
dzić będzye. Potym gdy iuż będzie podraſtáć nie trzebá
Od cżego dzye=
cię przeſtrze=
gáć.

25:
go też názbyt w grozie chowáć/ bo oná młodość iego/ gdyż
26:
ieſzcże ſmyſły ſłábe we mdłym ciele być muſzą/ tedy zbytnią
27:
grozą á fráſunkiem ſnádnie może być zgwałcona/ iż pothym
28:
záwżdy ſtráſzliwa/ tępá á głupia być muśi. Ale bez zbytniey
29:
grozy á bez fráſunku nadobnym nápominániem przedſię mu
30:
potroſze trzebá vymowáć obrokow/ áby nie roſło iáko wirz
31:
bá/ ktorą iáko náchyli tákże też rość będzie. Tákże go też iuż
32:
będzie trzebá ſtrzedz od głupich á od plugáwych chłopiąth/
33:
od zbytniey cżeládzi/ bo co z młodu widzi/ ſłyſzy/ tho mu ſie
34:
ſnádnie wbije w onę młodą pámięć iego/ y thákże z nim bę=
35:
dzie roſło. Bo y od ſtárſzych to ſłychamy/ iż lepiey tho więc
36:
pámiętáią co ſie z młodu około nich działo/ niżli co przed má
37:
łym cżáſem cżynili. Boć może dzieciątko cżyſcie ſie igráiąc y
38:
paciorká y łáćińſkich ſłow wiele náucżyć/ y a b c d bárzo mu
Bſie to ſná=


strona: 7v

Kſięgi Pirwſze
1:
ſie to ſnádnie ygráiąc w pámięć wbić może. Nie dáyże mu
2:
też wiele ledá cżego ſzcżebiotáć/ iáko tho ini bárzo rádzi wi=
3:
dzą/ á zową to ſzpacżkiem/ bo iáko mu tho w obycżay wni=
4:
dzie/ tedy mu potym s tego wſzetecżeńſtwo vroſcie/ ktorego
Mátki dzye=
wki cżego má=
ią vcżyć.

5:
go potym trudno oducżyć będzie. Tákże theż y pánie mátki
6:
około dzyewecżek ſwych powinny tákież pilność mieć/ gdyż
7:
to ieſt narod mdły á ná wſzytko ſnádnie náłomny. Abowim
8:
wierz mi iż młode wychowánie roſtropne śiłá pothym oby=
9:
cżáiow dobrych ná ſtárość káżdemu vmnożyć może. A wida
10:
my to y miedzy rodzoną bráćią/ iż ieden domá zle á ſwowol
11:
nie wychowány iáki ieſt brzydki w obycżáioch ſwoich/ iáko
12:
ieſt niedbáły w ſpráwach ſwoich/ iż wſzytko ſnádniey y vtrá
13:
ćić y ſam ſie w niwecż obroćić może. A drugi ktory będzie do
14:
brego á pocżćiwego wychowánia wſzytko ono zá nim cho=
15:
dząc pozbiera. A przytym rozna wdzięcżność y rozne vwa=
16:
żenie obycżáiow v ludzi pocżćiwych będzie iednego niż dru=
17:
giego.
18:
❡Iákiego preceptorá młodym dzie=
19:
ciom ſzukáć.
20:
P
Otym gdy iuż dzieciątko podroſcie/ iż mu ſie iuż ſmyſły
21:
y przyrodzenie lepiey ſtánowić będzie/ ſthárayże mu ſie
22:
pilno o iákiego cnotliwego/ ſtátecżnego/ trzeźwego/ á po=
23:
miernego preceptorá/ áby náuki ſłuſzne y obycżáynie pocżći=
24:
we mogł z niego bráć y obacżáć. A nalepiey go domá do cżá=
25:
ſu pochowáć/ bo wżdy y rodziczow y precepthorá potroſze
26:
ſie przeſtrzegáć będzie/ y lepſzy wcżás w ſwym młodym wy
27:
chowániu mieć może/ y wżdy z onemi ſproſnemi chłopięthy
28:
ſzkolnemi poſpołu rość nie będzie/ y ich obycżáiow ſobye do
29:
młodey głowy nie nábije. Bo to być inácżey nie może/ iákie
30:
towárziſtwo tákie też y obycżáie poſpolicie bywáią/ á wſzák
Iákie towárzy
ſtwo tákie oby=
cżáie.

31:
to y miedzy ſtarſzymi widamy. Abowiem to ieſt rzecż pew=
32:
na/ w iákie obycżáie młodość dziećinna będzie podaná/ tákie
33:
długo y pámiętáć y vżywáć ich będzie. A możym bacżyć y po
34:
młodym drzewie/ ktore im nalepiey vſzcżepiono á opráwio=
35:
no będzie tym narychley y vroſcie y wdzięcżne owoce ſnád=
36:
niey może podáć s ſiebie. Thákże y po młodym koniu y po i=
37:
nych źwirzętach. Nie dáyże ſie z nim z młodu łámáć twárde
38:
mi á wichrowáthemi náukámi/ boć mu ſnádnie w młodey
głowie


strona: 8

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 8.
1:
głowie wſzytko pomieſzáią/ ále co napilniey vcżyć go cżyść
2:
á piſáć/ á potroſze ſłowá ná polſki ięzyk wykłádáć/ coby mu
3:
ku cnotham á ku pocżćiwym obycżáiom ono młode przyro=
4:
dzenie przywodziło. Boć wierę Grámmátiká z Logiką nie=
5:
wiem y ſtáremu by ſie cżáſem nie vprzykrzyłá.
6:
Kápitulum IIII.
7:
Iáko ſie ma dzieciątko vcżyć o Pánu Bogu y
8:
o boiáźni iego rozumieć/ co ſie y ſtár=
9:
ſzemu przygodzić może.
10:
grafika
A
To ieſt napilnieyſza/ áby dzieciątko
11:
kthore iuż ku lepſzemu rozumowi będzie przy=
12:
chodziło/ vcżyło ſie rozumieć co ieſt Bog/ á co
13:
ieſt wola iego. Gdiż iáko Sálomon piſze/ iż to
Przipo. j.

14:
ieſt nawiętſzy pocżątek káżdey mądrośći po=
15:
znáć Bogá á vcżyć ſie boiáźni iego. A iáko Dawid powiá=
Pſal. viij.

16:
da/ iż y od dziathek sſących iuż idzie chwałá Pánu Bogu ná
17:
wyſokośći. Ale iż w tych zámieſzánych cżáſiech ſwiá=
18:
tá dziſieyſzego iſcie nie káżdy ſie będzie vmiał ſnádnie s tego
19:
wypráwić co ieſt Bog/ y iáka ieſth iſtność iego y wielmoż=
Trudno ſie s
teo wypráwić
co ieſth Bog.

20:
ność iego/ y co ieſt wola ſwięta iego/ y iáko ią rozumieć/ y iá
B ijko iey


strona: 8v

Kſięgi Pirwſze
1:
ko iej wſzyſcy ſłuſznie powinni być mamy/ y trzebá ſie w tym
2:
káżdemu pilnie obacżáć/ á nie vnośić ſie zá piſmy y zá wymy
3:
ſły roznemi á dziwnie záwikłánemi/ iedno ſthrzedz moczno
4:
ſłow á dekretow Páńſkich/ kthore nieomylnie wyſzły przez
5:
Duchá ſwiętego z vſt Prorockich y Apoſtolſkich/ y z vſt wła
6:
ſnych tego dziwnego Boſtwá cżłowiecżeńſtwem zákritego/
7:
á pilnie ie rozeznawáć á vważáć ſobie.
8:
❡Iáko prawdziwe piſmá rozeznawáć mamy.
9:
B
O ácż ludzie rozni roznych piſm y roznych náuk ſwiáth
10:
pełen rozſypáli/ ále iż byli ludzie/ też ſie iáko ludzie vno=
11:
śić mogli. Ale iako nas Duch ſwięty nadobnie náucżył/ áby=
Co ieſth duch
prawdy.

12:
chmy káżdego duchá y káżdego piſmá ſłucháli/ ále iżbychmy
13:
to pilnie rozważáli ktory ieſt duch y ktora náuká s prawdy/
14:
powiedáiąc/ iż żaden duch nie ieſt s prawdy/ iedno ten ktori
j. Teſſ. w v.
j. Ian w iiij.
Galat. w j.

15:
powieda ſzcżyre ſłowá Páńſkie á nie żadnych inych wymy=
16:
ſłow ſwiátá tego. A inſzego czo/ by też y Anyoł z niebá sſtą=
17:
pił/ á powiedał nam/ niżli tho co ieſt przez Duchá ſwięthego
18:
ná ſwiát wywołano/ tedj temu nie mamy wierzić/ y owſzem
19:
przeklináć iáko rzecży nieprawdziwe á omylne od ſwiáthá
20:
wymyſlone.
21:
A ták iżby też y preceptor o tym wiedział/ y dziecię áby ſie
22:
tego od niego vcżyło/ iż wedle zgody piſma ſwiętego tu przez
23:
Duchá ſwiętego na ſwiát iáwnie á iáſnie wydánego/ iż Bog
Bog ieſth iſt=
ność.

24:
ieſt iſtność dziwna żadnym rozumem nie ogárniona/ wſzech
25:
mogąca/ nalepſza y namożnieyſza. Ktory wſzytko wie y wi=
26:
dzi ták ná ziemi iáko y ná niebie/ y wſzytko rządzi á ſprawu=
27:
ie wedle woley á zdánia ſwego/ kthorego żadne oko nie wi=
28:
dziáło áni żadny rozum ſłuſznie doſiądz nie mogł/ áni go ża=
29:
dne piſmo wyiáſnić áni wypiſáć mogło/ thylko iż ſie nam
30:
przez głos ſwoy/ y przez rozlicżne głoſy Prorockie/ przez Du
31:
chá ſwiętego nieomilnie ná ſwiát wydáne pocżęśći obiáwić
32:
racżył/ á nákoniec nawięcey przez onego iedynego ſyná ſwe
Syn z Oyczem
od wiekow.

33:
go/ ktory z nim od wiekow w iedynośći Boſtwá ſpołecżne=
34:
go záwżdy był/ y tu ſie ná ſwiát w cżłowiecżeńſthwie ſwym
35:
okazáć racżył/ ktorj był práwy obraz á wyobráżenie iego/ ták
36:
iáko Páweł ſwięty y ini Apoſtołowie ſzyroko o thym piſáli/
Koloſſ. w j.

37:
naiáſniey ſie nam obiáſnić y oznaymić racżył. Gdyż tho ſam
38:
ten ſwięty á iedyny Pan iáſnie powiedáć racżył: Iż kto mnie
widzi wi=


strona: 9

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 9.
1:
widzi widzi y oycá moiego. Abowiem ia y ociec thedy iedno
Ian xiiij.
Ian viij.

2:
ieſtechmy/ tho ieſt iedynego á ſpołecżnego Boſtwá záwżdy
3:
ſpołu vżywamy. A tuchmy ſie wżdy potroſze s tey trudnośći
4:
wywiedli/ iż wżdy chociay ták z dáleká o tey wielmożnośći y
5:
mowić y rozumieć możemy/ wiárą zupełną á nieomylną o=
6:
ſtátká dokłádáiąc.
7:
❡Iáko rozumieć o iſtnośći Bożey.
8:
N
Ie dáyże ſie vwodzić tym nowotnym á wymyſlnym ro
9:
zumkom/ ktorym podobno tego potrzebá/ áby imi ſzyr=
10:
mowáli/ áby ten Bog żadney iſtnośći nie miał/ bo powiedá
11:
ią iż iey w piſmie nie máſz. Ale iż wiemy pewnie iż Bog ieſt/
12:
tedyć wżdy czokolwiek ieſth/ wżdyć muśi mieć iſtność iáką/
13:
ácż powiedáią iż to ieſt philozophia/ ále tę philozophią ſam=
14:
że ten Pan potym iáſnie wyłożyć racżył. A iż Bog pewnie
15:
ieſt/ bychmy też o tym żadnego piſmá nie mieli/ tedy przypá=
16:
trzywſzy ſie dziwnym ſpráwam iego/ ktore on żadnym rozu
17:
mem nieogárnione ſpráwuie/ tuż iáwnie przed ocżymá náſze
18:
mi ná ziemi y ná niebie/ tedy temu beſpiecżnie możemy wie=
19:
rzyć iż ieſt/ y był/ y będzie ná wieki wiecżne.
20:
Y dobrze ſie tey możnośći iego przypátrzyli oni przodko=
21:
wie náſzy rozlicżnemi kſtałty/ ále nawięcey v gory Synái/
Przodkowie ná
ſzy iáko ſie Bo=
gu przypátrzy=
li.

22:
gdy mowili Moiżeſzowi/ iż nam tylko iedno o tym Bogu po
23:
wiedaſz iż ieſt/ á my ánichmy go nigdy widzieli/ ánichmy ie=
24:
go głoſu ſłyſzeli. Powiedział im Moiżeſz: Iż nágotuycie ſie
ij. Moiz. xx.

25:
wſzyſcy ná iutro/ pewnie go ná tey gorze widzieć będziecie/
26:
y głos iego vſłyſzycie/ iedno ſie bliſko gory nie przyſthępuy=
27:
cie/ ábyſcie ſmiercią nie pomárli. A ieſzcże ſie było nic nie sſtá
28:
ło á iuż ſie byli bárzo potrwożyli y polękáli. Ráno iutro ięłá
29:
ſie oná gorá trząść/ potym ſie ogniem ſrogiem zápaliłá/ po=
30:
tym pocżęły z niebá pádáć okrutne łyſkáwice/ trzáſkáwice/ y
31:
pioruny/ ták iż iuż oni ludzie nápoły byli pozdycháli od ſtrá=
32:
chu/ y pytáli Moiżeſzá coby ſie to działo. Powiedzyał im/ iż
33:
to iuż Pan idzie aby z wámi mowił/ á iżbyſcie głos iego ſły=
34:
ſzeli. Potym wſzyſcy vpádli przed Moiżeſzem proſząc go á=
35:
by Bog z nimi nie mowił/ áby y głoſu iego nie ſłyſzeli/ powie
36:
dáiąc iż pewnie pozdychamy. Pothym ſam Moiżeſz ſzedł do
37:
Páná ná gorę/ y támże ſie s pánem rozmowił o cżym było po
38:
trzebá. A thám beſpiecżnie doználi oni przodkowie náſzy iż
39:
Bog ieſt/ á iż ieſt dziwna iſtność iego y ſpráwá iego.
B iijTáże też


strona: 9v

Kſięgi pirwſze
1:
Tákże też przedtym gdy Pan thegoż Moiżeſzá poſyłał do
2:
Fáráoná/ áby lud iego wolno puśćił z Egiptu/ kthory iáko
ij. Moize. iij.

3:
tám był záſzedł zá Iozefem to iuż o tym ſą hiſtorie. Tedi gdi
4:
Páná pytał Moiżeſz iákieby było imię iego/ y od kogo poſel=
5:
ſtwo ſpráwowáćby miał/ powiedáiąc iż to ſrogi krol/ iáko
6:
mu ia nie będę vmiał powiedzieć od kogom prziſzedł/ pewnie
7:
bez pomſty nie będę. Powiedział mu Pan: Iż iam ieſt ktom
Imię Páńſkie
Iam ieſt.

8:
ieſt/ y to ieſt imię moie/ y ták mu powiedz: Iż kazałći to po=
9:
wiedzieć ten ktory ieſt. Tu iuż ſłyſzyſz iż ſie Pan iſtnoſcią zo=
10:
wie gdy powieda iż mie ták zową ktory ieſt. Bo być iſtność
11:
iáka tám nie byłá/ pewniećby iuż też tám y ieſth nie był/ y nic
12:
nie było.
13:
❡Iáko ſą trzey ſtanowie w iedney
14:
iſtnośći Boſtwá.
15:
L
Ecż iużby to łácnieyſza rozumieć y wierzyć iż Bog ieſt i=
16:
ſtność/ ále iáka to ieſt iſtność iuż to nie náſzego rozumu.
17:
Ale to ieſzcże przytrudnieyſzym będzie/ iż w tey iſtnośći tego
18:
dziwnego Boſtwá ſą trzey ſtanowie (bo mędrkowie záká=
19:
zuią mowić trzy perſony) to ieſt ociec ſyn y duch ſwięty/ á ći
20:
trzey ſtanowie ſwięći oną dziwną iſtnoſcią Boſtwá onego
21:
ogárnieni ſą/ iednoſtáyney woley/ iednoſtáyney mocy/ iedno
22:
ſtáyney władzey/ iednegoż doſtoieńſtwá y błogoſłáwieńſt=
23:
Aá/ iedneyże chwały y máieſtathu/ á przedſię iedno ſą/ iáko
24:
tego Ian ſwięty poſwiádcżył. A to iedno á czoż inſzego ma=
j. Ioann. v.

25:
my rozumieć iedno ieden Bog/ gdyż tego piſmá mocnie po=
Chociay trzey
ſą ſtanowie á=
le iedno Bo=
ſtwo.

26:
ſwiadcżáią/ y tákże ſyná prawdziwym Bogiem zową iáko
27:
y oycá/ tákże y Duchá ſwiętego. Bo ieſlibychmy tylko oycá
28:
Bogiem chcieli s tey iednośći wydzielić/ iużćiby żadnym o=
29:
bycżáiem drugi być nie mogł. A thubychmy wielką krzywdę
30:
vcżynili Synowi gdybychmy mu to odięli czo miał od wie=
31:
kow/ y co mu wſzythki piſmá z dawná poſwiádcżyły iż ieſth
32:
práwy Bog. A ieſliże mu tho przywłaſzcżymy/ iákoż rádzi y
33:
nie rádzi muśimy/ tedyćby iuż byli dwá álbo trzey bogowie.
34:
Ale nalepiey z Ianem ſwiętym pomy zgodą/ iż ći trzey iedno
35:
ſą. A to iedno á iákoż inácżey rozumieć mamy iedno iż iedno
36:
wſzytkich á ſpołecżne Boſtwo. A ſtąd iuż muśimy rozumieć
37:
iż to ieſt iedyny/ wierny/ á práwy Bog/ Ociec Syn y Duch
38:
ſwięty/ chociay w troiákim ſtanie ále w iedney iſtnośći.
O wierz


strona: 10

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 10.
1:
O wierz mi iż tho był dobrze obacżył on chytry wąż áon
Cżárt iáko to
obacżył iż ći
trzey iedno ſą.

2:
cżart ſprzećiwnik narodu ludzkiego/ iż ći ſwięći trzey ſtano=
3:
wie ſą w tey iedney iſtnośći Boſtwa/ gdy do oney Iewy w
4:
Ráiu mowił rádzącz iey áby iábłko vrwáłá y ſkoſztowáłá/
j. Moize. iij.

5:
powiedáiąc iey/ iż niewiecie cżemu wam tego iábłká zákaza
6:
no/ iż ieſt wieſzcże/ ſkorobyſcie go ſkoſztowáli będziecie iáko
7:
bogowie/ á będziecie wſzytko wiedzieć y złe y dobre: ácż tho
8:
mędrkowie wykłádáią iż to mowił cżárt dla tego będzyecie
9:
iáko bogowie iż ich dwoie było Adam y Ewá. Ale tu trudno
10:
mędrkowáć/ bo to iáwnie Pan potym wnetże ſam wyłożył/
11:
iż ſie ty ſłowá nie ku Adámowi áni ku Ewie ſciągáły/ iedno
12:
ku onemu troiákiemu ſtanu w iedney iſtnośći Boſkiey będą=
13:
cemu/ gdy vyrzał Adámá ſmętnego á iuż prze ono niepoſłu=
14:
ſzeńſtwo z Ráiu wygnánego/ tedy powiedzieć racżył: Onoż
15:
ći on Adam ktorj chciał być iáko ieden z nas wiedząc złe y do
16:
bre. To tu iuż trudno mędrowáć/ bo byś chciał rzec iż tho ku
j. Parali. xvij.
ij. Parali. vj.

17:
Anyołom mowił tedj trudno/ bo powieda piſmo/ iż żaden ku
18:
tobie nie ieſt podobien Pánie. Y pátrz wnet/ chociay tu Pan
19:
nie w iedney oſobie mowi/ á przedſię tho iedną iſtnoſcią zá=
20:
zdobić racżył/ gdy roſkázuie Anyołom áby Ray záwárli/ te=
21:
dy tám nie ſtoi/ iż mowili Pánowie/ ále roſkazał Pan Anyo
22:
łom. A thu ſie iuż ſnádnie káżdy może wypráwić/ iż ći ſwięći
23:
trzey ſtanowie od wiekow ſą w iedney iſtnośći Boſtwá/ ie=
24:
dney woley/ władzey/ y dziwnego máyeſtatu. Gdyż Ian s.
Ioann. j.

25:
iáwnie o Synu powieda/ iż iákoż od wſzech pocżątkow był
26:
w Boſtwie ſłowem/ á to ſłowo záwżdy było prawdziwym
27:
Bogiem. Niechayże thu kto chce wywráca ſobie iáko chce/
28:
nam nielza iedno przy ſzcżyrej prawdzie piſmá ſwiętego prze
29:
ſtawáć.
30:
❡Iáko ieſt Bog złym ſrogi/ á do=
31:
brym miłoſierny.
32:
A
Ták przypátrziwſzy ſie temu dziwnemu á nigdy nieſkoń
33:
cżonemu Boſthwu/ nielza iedno iż ſie go muśimy vcżyć
34:
bać iáko Bogá wſzechmogączego á Bogá ſtráſzliwego y ná
35:
złe bárzo ſrogiego/ przed kthorym drżą wſzyſcy mocarze ná
36:
niebie w piekle y ná zyemi. A iáko piſmo powiáda/ iż bárzo
Zidow x.

37:
ieſt rzecż ſtráſzliwa wpáść w możne ręcze iego/ bo y vmie ſie
38:
pomśćić/ y długo pámięta. Iáko ono mamy hiſtorią o onym
B iiijnędznym


strona: 10v

Kſięgi Pirwſze
1:
nędznym krolu o Achábie ktory kwoli żenie dał zábić niewin
2:
nego cżłowieká o właſną winniczę iego/ iáko ſie Pan ſrodze
iij. Kro. xxj.

3:
pomśćił nád nim á nád oną wſzetecżną żoną iego/ ták że wła
Iáko Bog ieſt
ſtráſzny.

4:
ſni pśi ich łeptáli kreẃ ich/ á gnoiem ſie sſtáły ciáłá ich ná o=
5:
neyże winnicy o ktorą dáli zábić cżłowieká niewinnego.
iiij. Kro. ix.
iiij Kro. x.
ij. Parali. xviij.

6:
A wſzákoż ieſzcże nie doſyć ná tym było/ ábowiem potym po
7:
niemáłych cżáſiech zábito kilkánaſcie wnukow iego/ toż tám
8:
dopiro Pan powiedzieć racżył/ iż ſie iuż teraz nácieſzyłá du=
9:
ſzá moiá nád domem Achábowym. A ták ſie przypátrz iáko
10:
to ieſt ſrogi Bog ná złośćiwego/ á ſtráſzna ieſt rzecż rozgnie
11:
wáć go/ á wpáść ná pomſtę w ſrogie ręce iego.
12:
Pátrzayże záſię s tey ſrogośći iáko ieſt miłoſierny/ gdy po
13:
wiedáć racży: Iż ilekroć ſie kolwiek nędznicżek obacży w v=
Eze. xviij.

14:
padku ſwoim/ á záwoła do mnie o miłoſierdzie moie/ tyle ſie
15:
rázow będę powinien nád nim zmiłowáć/ á nigdy nie wſpo=
16:
mináć przeſzłych złośći iego. Patrzayże iáko nas wdzięcżne=
17:
mi ſynacżki ſwemi zowie/ á nam ſie dopuſzcża miłoſiernym
Ian xiiij.
Iáko Bog ieſt
miłoſierny.
Luk. xj.

18:
oycem ſwym zwáć/ dokłádáiąc tego: Iż ocżkolwiek mie pro=
19:
śić będziecie wſzytko dla was vcżynię. Powiedáiąc: Iż gdy
20:
żem oycem wáſzym ieſt/ ázaſz ieſt ktory ociec táki ná zyemi/
21:
ktory gdyby go dziecię iego prośiło o chleb iżby dał kámień?
22:
álbo gdyby go prośiło o rybę iżby mu dał iáſzcżorkę? Powie
23:
dáiąc: iż ieſli oycowie wáſzy ſą dziathkom ſwym miłoſierni
24:
ná ziemi/ iżem ia wam nie rowno miłoſiernieiſzym oycem ná
25:
niebie. A ieſzcże tego popráwuiąc powiedáć racży: Iż by má
Iſa. xlix.

26:
tká opuśćiłá dzieći ſwoie ná ziemi/ ia was nigdy nie opuſz=
27:
cżę. A tu ſie podziwuy iáko to Pan dobrotliwy/ ácż ieſt złym
28:
ſtráſzliwy/ iáko możny Bog/ ále dobrym tho iuż ſłyſzyſz iáko
29:
ieſth dobrothliwy iáko miłoſierny ociec wdzięcżnym dziat=
30:
kom ſwoim.
31:
❡O co mamy prośić Oycá ſwego
32:
niebieſkiego.
33:
A
Gdy iuż wiemy iż ieſt ták miłoſierny á ták dobrotliwy/
34:
á iż ſie Oycem náſzym miłośćiwym być ozywa/ wołay=
35:
myſz do niego iáko do dobrotliwego oyczá ſwego/ á vcżmy
36:
ſie ieſzcże z dziećińſtwá wyznawáć tey ſwiętey możnośći te=
37:
go dziwnego Boſthwá iego/ á prośmy go vſtáwicżnie/ áby
38:
nas pod mocą/ pod obroną/ á pod kroleſtwem ſwym vſtá=
wicżnie


strona: 11

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 11.
1:
wicżnie chowáć racżył/ áby nam żadna moc w imię iego ni=
Prośbá do oy=
cá niebieſkiego

2:
gdy nie ſtráſzna byłá/ áby námi żadna władza áni żadna nie
3:
pobożna zwirzchność nie władáłá/ iedno moc á kroleſthwo
4:
ſwięte iego. A w thym kroleſtwie iego/ á w tey opátrznośći
5:
iego á w beſpiecżeńſtwie náſzym áby ſie miedzy námi ſwięći
6:
ło ono od wiekow ſwięte á błogoſłáwione imię iego/ á wola
7:
ſwięta iego áby ſie wſzędy ſzyrzyłá ták ná niebie iáko y ná zie
8:
mi. Prośmyſz go áby nas racżył opátrowáć potrzebámi do
9:
cżeſnemi iáko miłośćiwy ociec dziatki ſwoie/ wedle woley á
10:
miłoſierdzia ſwego. Prośmyſz go áby nam racżył odpuſz=
11:
cżáć przeſtępki náſze/ gdyż záwżdy vpadáć muśimy przed má
12:
yeſtatem iego w złoſciach náſzych s przyrodzenia ſkáżonego
13:
ſwego. A my też bądźmy powinni tákże wſzytko odpuſzcżáć
14:
winowáycom náſzym/ dla imieniá iego ſwiętego w cżymby
15:
nas nieſłuſznie obráźili. Prośmyſz go áby ná nas niedopuſz=
16:
cżał żadnych pokus ktoreby nas miáły odwodzić od ſwięte=
17:
go Boſtwá iego/ ábo nam przekażáć do ſwiętego miłoſier=
18:
dzia iego/ ále iżby nas zbáwił odewſzytkiego złego/ gdyż ieſt
19:
iego moc/ iego władza/ iego kroleſtwo ná niebie y ná ziemi/
20:
á żadny nas mocarz s tego wybáwić nie może oprocż tey dzi
21:
wney mocy ſwiętego Boſtwá iego.
22:
❡Co mowimy do Oycá tho beſpiecżnie mowić
23:
możemy do Syná y do Duchá ſwiętego.
24:
ABowiem co mowimy do Oycá/ to beſpiecżnie też może=
25:
my mowić y do Syná y do Duchá ſwiętego/ gdiż to ieſt
26:
iedno wiecżne á nigdy nierozdzielne Boſtwo/ gdiż Syná pi
Boſthwo ie=
dno á nieroz=
dzielne ieſth.
Eza. w ix.

27:
ſmo ſwięte ná wielu mieyſcach tákże oycem zowie. Bo go E
28:
záiaſz głośnie wyſławił ieſzcże przed národzeniem iego/ Iż ſie
29:
nam to vrodzi Bog mocny á ociec wieku przyſzłego. Gdiż go
Zidom. w j.
w Pſal. C j.
Ian w j.

30:
też tákież piſmá zową wſzędy ſtworzycielem iáko y Oyczá/
31:
bo iáſnie Ian ſwięty piſze iż przezeń wſzytko sſtáło ſie ieſt/ á
32:
bez niego nigdy ſie nicz nie sſtáło/ á thákże y ná wielu miey=
33:
ſcach inych. Tákże y o Duchu ſwiętym Dawid powiáda: Iż
Pſal. Ciiij.

34:
gdy wyſleſz Duchá ſwego ſwiętego Pánie/ wſzytki rzecży bę
35:
dą ſtworzony á práwie odnowiſz wſzytkę oblicżność ziemie
36:
A ták gdyż nam to iáwnie á iáſnie piſmá ſwięte poſwiad=
37:
cżáią/ iż Syn y Duch ſwięty ſą z Bogiem Oycem w iednym
38:
Boſtwie/ w iedney mocy/ w iedney woli/ y w iednym doſto=
ieńſtwie


strona: 11v

Kſięgi Pirwſze
1:
ieńſtwie iáko nam tego y ten ſwięty Syn á Pan náſz ſam mo
2:
cnie poſwiadcżáć racży: Iż ia á Ociec iedno ieſteſmy. A O=
Ian viij.
Ian xiiij.
Luk. v.

3:
ciec we mnie á iam w Oycu záwżdy ieſt. A ktho widzi mnie
4:
widzi y Oycá mego. A ieſli Ociec ożywia/ tedy ia theż oży=
5:
wiam. A ieſli Ociec grzechy odpuſzcża/ thedy ia też odpuſz=
6:
cżam. A komuż należy ożywiáć y grzechy odpuſzcżáć iedno
7:
Bogu? A s tych przycżyn możemy nic nie wątpić/ iż Syn O=
Iż ſyn ieſt prá=
wy Bog.

8:
ciec y Duch ſwięty/ iż to ieſt ieden á prawdziwy Bog/ á wſzy
9:
ſczy ſą onym dziwnym á żadnym rozumem nierozmyſlnym
10:
Boſtwem ſpołu ogárnieni. A chcemyli tego ieſzcże ſobie y pi
11:
ſmy popráwić/ iż Syn był záwżdy y ieſth práwy Bog/ ſłu=
12:
chaymy Ianá ſwiętego co nam o tym powieda ták piſząc: Iż
j. Ioann. iij.

13:
w tymechmy poználi miłosć ſzcżyrą Bożą/ iż on zá nas poło
14:
żył żywot ſwoy. Toć iuż nie Ociecz położył zá nas żywothá
15:
ſwego/ iużći też nie Boſtwo/ ále ono cżłowiecżeńſtwo ſwięte
16:
ktore było iednymże Boſtwem ogárnione poſpołu z Oycem
17:
y z Duchem ſwiętym. A ná drugim mieyſczu tákże powieda:
j. Ioann. v.

18:
Iż bądźmy vſtáwicżnie w Pánu náſzym pánu Kriſtuſie/ kto
19:
ry ieſt prawdziwym Bogiem y żywotem wiecżnym. A Pá=
20:
weł ſwięty pátrz iáko też thákże o tym do Tytuſá piſze/ mo=
21:
wiąc: Iż w tym ſie nam okazáłá miłość á łáſkáwość zbáwi
Titu. iij.

22:
cielá náſzego Bogá/ iż nie z vcżynkow náſzych/ ále z miłoſier
23:
dzia iego ieſtechmy zbáwieni. Tákże też ná drugim mieyſczu
24:
mowi: Nie kuście Kriſtuſá iáko go niektorzy ná puſzcży ku=
j. Cor. x.

25:
śili/ co Moiżeſz iáſnie wykłáda iż Bogá kuśili. A coż tu rze
26:
cże mędrek álbo on wymyſlácż co go máluie dziwnemi prze=
27:
zwiſki/ zowąc go niedoſkonáłym Bogiem/ iedno Bogiem z
28:
Bogá pochodzącym/ czo powieda iż iedno Ociec ieſt Bog/
29:
toćby iuż Syn żadnym obycżáiem Bogiem być nie mogł/ bo
30:
by iuż był drugi. A gdzieżby ſie ty mocne piſmá podzyały/ kto
31:
re tu ſłyſzymy iż Syn ieſt prawdziwy Bog/ á ieden w iedno
32:
ſtáynym Boſtwie z Oycem y z Duchem ſwiętym.
33:
Ale my będąc ták pewnemi piſmy vtwirdzeni/ nie dáymy
34:
ſie ledá wiátrom zwodzić/ á ſtoymy przy wiernym Koſciele
35:
Krześćiáńſkim/ ktory ták o tym nierozdzielnym Boſtwie od
36:
wiekow rozumiał/ y thák przy tym y dziś vſtáwicżnie ſtoi/ y
37:
wiecżnie ſtać będzie. A żaden narod áż do tego cżáſu od tego
Heretikowie co
cżynią.

38:
ſie nigdy nie oderwał/ chybá to teraz kęs płochych głowek.
39:
Wſzák ſie o to pokuſzáli Ariani álbo oni Iulianowie/ możni
40:
Ceſárze/ y wiele dziwnych Heretykow/ áby byli to ſwięte á
ſpołecżne


strona: 12

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 12.
1:
ſpołecżne Boſtwo kiedy roſtárgnęli/ á nigdy nic temu vcży=
2:
nić nie mogli/ bo trudno rękę podnieść przećiwko Bogu wſze
3:
chmogącemu. A beſpiecżnie záwżdy wołáć możemy do tego
4:
ſpołecżnego á nigdy nierozdzielnego Boſtwá/ Boże Oycże
5:
náſz kthoryś ieſt ná niebie/ niechay ſie będzie ſwięćiło miedzy
6:
námi ſwięte imię twoie/ á niech ſie ná wſzem dzieie ſwięta á
7:
nieodmienna wola twoiá/ ták ná ziemi iáko y ná niebie. A pe
8:
wnie w káżdych prośbach wyſłuchani będziemy. A iż ſobie k
9:
temu możemy bráć ná pomoc ono niewinne cżłowiecżeńſth=
10:
wo Páná náſzego tymże ſpołecżnym Boſtwem ogárnione/
11:
boć Bogá nie zwano Iezuſem Kriſtuſem/ iedno cżłowiecżeń
12:
ſtwo Páná náſzego/ á przedſię w tho imię muśi klękáć káżde
13:
koláno niebieſkie ziemſkie y piekielne.
14:
A gdy ſie iuż tego dzieciątko potroſze náucży iáko ma rozu
15:
mieć Bogá/ y iáko ieſt złym ſrogim Bogiem/ á dobrym oy=
16:
cem miłoſiernym/ iáko do niego wołáć/ y iáko imieniá ſwię=
17:
thego iego ſobie ná pomoc wzywáć/ y iáko mu dufáć będzye
18:
miáło/ tu iuż potym y do inych náuk będzie ſnádnieyſzy przy=
19:
ſtęp miáło. Niechże go z młodu nie báwią owemi Grámmá
20:
tykámi/ Logikámi/ Aritmetykámi/ boć to y ná ſtáre przytru=
Cżego ſie dzye=
cię vcżyć ma.

21:
dnieyſzym/ álbo owemi záwikłánemi Poeckiemi fábułámi.
22:
Bo á co mu potym iáko Circes ludziom głowy odmieniáłá/
23:
álbo iáko Vlixes pływał/ álbo co Helenká broiłá/ ábo co Pe
24:
nelope cżyniłá/ ácż to potym powoli gdy ſie iuż cżego inſzego
25:
poducży nie wádzi ſobie dla krotofile cżytáć. Ale niech cżyta
26:
hiſtorie onych zacnych pirwſzych ludzi/ iáko ſie onemi dziw=
27:
nemi rozumy ſpráwowáli/ iáko nicżego y inſzego nie pátrzá=
28:
li iedno ſławy/ cnoty/ á pocżćiwośći/ iákie były dziwne ſprá
29:
wy y żywoty ich/ á ni ku cżemu ſie inemu nigdy nie ſciągáły/
30:
iedno ku cznocie/ á ku ſławie wiecżney ſwoiey. A nie cżynić
31:
gwałtu zbytniego w przyrodzeniu/ bo więc widamy drugie
32:
iż ſie ták zácżtą álbo zámyſlą że y od pámięći odchodzą á om
33:
dlewáią/ co tho nápotym oney młodey fántáziey wiele zá=
34:
ſzkodzić może.
35:
Kápitulum v.
36:
Iáka ieſt rozność w przyrodzeniu
37:
ludzkim.
Abowiem


strona: 12v

Kſięgi Pirwſze
1:
grafika
2:
A
Bowiem kto ſie chce przypátrzyć iá
3:
kiemi dziwnemi przypadki náturá náſzá záwi
4:
kłána á zámotána ieſt/ ma ſie cżemu podziwo
5:
wáć. Bo pátrz iż ſie iednemu chcze goſpodár=
6:
ſtwá/ drugiemu koniá á ſzárſzuná/ drugiemu
7:
práwá/ drugiemu pokoiu á cżytánia/ drugiemu tańczu/ má=
8:
ſzkáry/ drugiemu opilſtwá á cekláciey/ więcz ſzyrmirſthwá/
9:
więcz rozmáitych poſkokow. Owo iáko Mędrzec nápiſał/
10:
Iż káżdego to do ſiebie ciągnie kto ſie w cżym kocha. A cżym
11:
że ty chući náſze rozne/ á zwłaſzcżá kthoreby były ſzkodliwe/
12:
okroćić mamy? iedno rozumem á roſtropnym vważeniem?
Z náuki wiele
przypada.

13:
Co nam niſkąd inąd ſnádniey przypáść nie może/ iedno z ná
14:
uk pocżćiwych á z vſtáwicżnego ćwicżenia. Bo ſie iuż ſthąd
15:
ſnádnie náucżyć możemy iáko ſwoy ſthan pocżćiwie zácho=
16:
wáć/ iáko ſie rzecży ſzkodliwych á niepocżćiwych przeſtrze=
17:
gáć mamy/ iáko przyrodzenie ſwoie náłomne/ gdj nas do cże
18:
go nieſłuſznego wiedzie/ zgwałćić á zwyciężyć mamy/ iáko
19:
ſzcżęſcie y nieſzcżęſcie vważáć mamy/ iáko ſie przyſzłych przy=
20:
padkow lękáć nie mamy/ gdyż widzimy iż wſzytko ſą rzecży
21:
nieobácżnie przeminąłe/ tylko co ſobie w głowie vſcielemy/
22:
to z námi záwżdy y wſtáć y vkłáść ſie muśi. A iáko Dioge=
23:
nes on wielki Mędrzec powiedał/ iż ia wiele mam naprzod
24:
gdy rády ſłuſzney doſtháć nie mogę/ iż ſie ſam s ſobą rozmo=
wię/ y ſam


strona: 13

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 13.
1:
wię/ y ſam ſie ſiebie porádzę. A też ia fortuny nie pátrzę kiedi
2:
przychodzi/ ále kiedy odchodźić ma/ bo ſie thám dopiro iey
3:
wſzytki ſkutki okázáć muſzą.
4:
Alexánder wielki powiedáią iż ſie nigdy nie vkładł áż pir
5:
wey miecż pod poduſzkę włożył/ á z drugiey ſtrony kſięgi/ bo
6:
bárzo rad wiele cżytał. A ſthądże mu oná iego wielka dziel=
Cżytánie cżyni
ćwicżenie.

7:
ność y ćwicżenie przychodziło/ cżytáiąc ſpráwy onych wiel=
8:
kich krolow y mocarzow co też przed nim bywáli. Philip o=
9:
ciec iego wielki krol Mácedońſki/ gdy mu przynieſiono no=
10:
winę iż mu ſie był then ſyn Alexánder vrodził/ thedy powie=
11:
dział: Iżem rad ſynowi/ álem temu rádſzy iż Ariſtoteles żyw
12:
á iż ſie zá cżáſow iego vrodził. Bo ácż mi dał Bog ſyná/ ále
13:
ieſzcże niewiem iákiego/ ále ten może mi go tákim ſynem v=
14:
cżynić náukámi y wychowániem ſwym/ iż pewnie mogę wie
15:
rzyć iż będe miał z niego ſyná godnego.
16:
Abowiem tenże to Ariſtoteles ták to więc w ſwych rozmo
17:
wach rozważał/ iż ia wolę mieć rozum á náukę niż bogáctwo
18:
bo mię to ſnádnie opuśćić może/ ále to oboie áż mię do grobu
19:
doprowádzić muśi/ á z niewolniká wolnym záwżdy vcży=
20:
nić może. Bo ten co s ſtráchu á poniewoli muśi dobrym być/
Zli niewol=
nicy.

21:
iuż ieſt niewolnikiem v żywothá ſwego. Ale tho ieſt práwie
22:
wolny/ ktory s cnoty á s ſtátecżnego rozmyſłu ſwego dobro
23:
wolnie vmie dobrym być. Abowiem ſtára tho oná przypo=
24:
wieść ieſt: Iż przeſtáli dobrzy zle cżynić rozmiłowawſzy ſie
25:
cnoty. Przeſtáli theż y zli zle cżynić ále s przeſtráchu iákiey
26:
pomſty. O ſwiętyſz to ſtan kto ſie ták vmiárkuie iż ſie ſam roz
27:
ſądzi á poſtánowi ſpráwy ſwe/ iż nikomu nic winien nie by=
28:
wa/ ten ſie iuż ſtráchu żadnego nie boi. A ktho ſie ſtráchu áni
29:
żadney przygody nie boi/ iuż złey myſli nigdy być nie może.
30:
A kto iuż złey myſli być nie może/ iuż nie może być inácżey/ ie=
31:
dno iż záwżdy weſołych á beſpiecżnych cżáſow vżywáć mu=
32:
śi. A to ieſt żywot práwie błogoſłáwiony/ ktory ſie nigdy ni
33:
ocż nie záfráſuie/ bo ſie iuż táki nie boi áni ſądu/ áni żadnego
34:
vrzędu/ áni mu zábiegáiąc dutkuie. Nie boi ſie áni miecżá á=
35:
ni żadnego nieprzyiacielá/ bo go iuż mieć nie będzie/ tylko ſo=
36:
bie ſiedząc z beſpiecżnym ſumnieniem á z weſołą myſlą/ cżá=
37:
ſow ſwych wdzięcżnych á ſpokoynych vżywáć będzye/ á ża=
38:
dny mu ná ſtronę dármo nie vpłynie.
39:
❡Iákichże náuk do wolnego żywotá potrzebá.
CA iákichże


strona: 13v

Kſięgi Pirwſze
1:
A
Iákichże ſie náuk do ták ſwiętych obycżáiow álbo thák
2:
wdzięcżnego żywotá pytáć álbo ſie ich vcżyć maſz? Pe=
3:
wnieć nie Grámmátyki/ ktora tylko ſzcżebiotáć á ſłowek o=
4:
bleśnych wykręcáć vcży/ y to z niemáłym zátrudnieniem gło
5:
wek młodych/ ktorey ſie potym y powoli náucżyć może/ gdy
6:
weźmie pochop z onych dziwnych wymowiec/ á z onych pię=
7:
knych ſłow łáćińſkich/ kthorym y końca niemáſz. Nie máſzći
8:
Grámmátyki we Włoſkiem/ w Niemieckim/ álbo thákże w
9:
Tureczkim y w Tátárſkim ięzyku/ á wżdy ſie go Polak thák
10:
właſnie náucżyć ſnádnie może/ iákoby ſie tám y vrodzić miał
11:
Theż y Logiká niewiem czoby nam do Polſkiego ćwicżenia
12:
wiele pomoc mogłá/ ktora też nie vcży iedno wykrętnych ſło
13:
wek/ iákoby s prawdy nieprawdę vcżynić/ á prawdę z nie=
14:
prawdy: á też dobremu przyrodzeniu z łáſki Bożey máło ſie
15:
tego vcżyć potrzebá. Naydzie dziś drugiego/ chociay ſie pro
16:
ſtacżkiem widzi/ iż to ták dobrze będzie vmiał wykręćić/ iáko
17:
wierę nánauczeńſzy Miſtrz w Kollegium.
18:
Bo ácż tho zową wyzwolonemi náukámi/ Grámmátikę/
19:
Logikę/ Retorikę/ Muzikę/ Aritmetikę/ Geometrią/ y Aſtro=
20:
nomią/ á ſą to náuki poważne á trudne. Są też drugie iáko=
21:
by iuż od ſwiátá wymyſlone/ iáko Málárſtwá/ Snycárſt=
22:
wá/ Złotnictwá/ Szyrmirſtwá/ y inych wiele. A káżdy ktho
23:
ſie nacż ćwicży/ á co mu ſie podoba/ tho ſie iuż w tym kocha y
24:
ćwicży. Ale ku pocżćiwemu żywotowi żadne nie ſą náuki po
25:
trzebnieyſze/ iedno kthore ſą rozumem roſtropnym á powa=
Náuki pożyte=
cżne.

26:
żnemi cnotámi ozdobione. Iáko ieſt ſpráwiedliwość/ ſtha=
27:
łość/ roſtropność/ pomierność: przy tym też miłoſierdzie/ ſtá
28:
thecżność/ á rozmyſlne vważenie w káżdey pocżćiwey ſprá=
29:
wie ſwoiey/ á iżby ſie ſam w ſobie ſłuſznie rozſądzić/ á iáko o=
30:
no powiádáią ſwą ſie właſną piędzią rozmierzyć vmiał: te=
31:
dy tákie náuki cżłowieká káżdego wdzięcżnego/ poććiwego/
32:
ſławnego/ y ná wſzem pięknie poſtánowionego/ ſwiátu vka=
33:
záć będą mogły.
34:
❡Bez ſkutku ſłowká fárbowáne nic nie ſą.
35:
A
Bowiem czo pomogą wyſtáwne á ony záfárbowáne z
36:
Grámmátiki ſłowká/ ieſli prawdá á ſkutek dáleko ſie z ni
37:
mi mija? Są práwie iáko gdy ná ſię kto cudną ſzátę oblecże/
38:
á błotem ią vpluſka/ álbo pierzem náſtrzępi. Albo co pomo=
że Geome=


strona: 14

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 14.
1:
że Geometria iż ſie kto náucży ſwiátá ábo cudzych gruntow
2:
rozmierzáć gdy ſie ſam rozmierzyć pocżćiwie nie vmie/ álbo
3:
y tego grunćiku co mu Pan Bog dał áby go vmiał pobożnie/
Nic náuki nie
pomogą bez do
brego rozmy=
ſłu.

4:
pomiernie/ á ſpokoynie vżywáć/ wedle Krześćijáńſkiey po=
5:
winnośći ſwoiey. Albo co też pomoże komu vmieć Aſtrono=
6:
mią/ to ieſt/ z biegow niebieſkich przyſzłe á przypádłe rzecży/
7:
á on y tych co przed ocżymá ma nie vmie vżyć áni rozeznáć.
8:
Drży gdzie ſie nie máſz cżego bać/ á ráduie ſie gdzie ſie cżáſem
9:
nie máſz cżemu názbyt rádowáć. Bo ſie wnet boi ledá nędz=
10:
nego przeſtráchu dla iákiego błáhego vſzcżyrbienia nędzney
11:
máiętnośći ſwoiey. A nie boi ſie vſzcżyrbić ſławy/ cnoty/ bo=
12:
goboynośći/ álbo inſzych zacznych przypadkow pocżćiwego
13:
żywotá ſwego. Albo iż ſie náucży z Muzyki ſpiewáć/ á dru=
14:
gi przed nim bárzo ſzpetnie wrzeſzcży. Albo ſie náucży z Ary=
15:
tmetyki iáko czudze tyſiące rozmierzáć/ á ſwoiey trochy roz=
16:
mierzyć nie vmie/ iákoby iey pobożnie/ pomiernie vżił wedle
17:
ſtanu ſwego.
18:
Vcży ſie záſię drugi ſzyrmierſthwá/ ánoby ſie lepiey vcżyć
19:
tych ſztuk wypráwić/ ktoreby były nadobnemi obycżáymi o=
20:
zdobione y przychędożone/ ktorymby ſie ludzie y dziwowáli/
21:
y z nich przykłády bráli. Vcży ſie drugi iáko koniá munſztu=
22:
kiem záłomić/ iáko mu gi przypráwić/ y iáko im záthacżáć/ y
23:
iáko go z rázu wybość/ ánoby ſie pirwej náucżyć iákoby ſwą
24:
wolą á wſzetecżność w ſobie záłomić/ á krygu ná nię przypá
25:
trowáć/ álbo iáko ſie wybość ze złych/ á s ſwowolnych oby=
26:
cżáiow ſwoich/ kthore mu wiele ſzkodzą/ y wiele do dobrey
27:
ſławy przekażáią. Vcży ſie drugi rozmáitych potraw á przy
28:
ſmákow wymyſláć/ á tego ſie nie vcży/ czo mu s tych wymy=
29:
ſłow ſnádnie przypáść może. Bo naprzod ſproſna vtrátá/ á
30:
potym ſmętne vboſtwo/ potym prętkie á márne ſkáżenie ciá=
31:
łá. Bo chociay iuż nie fráncuzy/ nie guzy/ nie wrzody/ nie ple
32:
ury/ nie koliki/ tedy przedſię thępość/ gnuſność/ nikcżemność/
33:
á wſzytkim omierżenie/ to nas pewnie nie minie/ y inych wie
34:
le nadobnych przypadkow/ iáko drapánie/ chrapánie/ ſapá=
35:
nie/ ſnádnie przypáść może.
36:
Y fábułyćby máło wádziły/ wiedzieć o ſwiecie/ o morzu/
37:
iákie niebeſpiecżeńſtwá ſie tám vkázuią/ iákie tám ſą ſkáły/ y
38:
zawroty/ czo ſie o nie okręty rozbijáią/ álbo też zátapiáią/ iá=
39:
kie ſie thám dziwy álbo ſpiewáiące Syreny vkázuią/ kiedy=
40:
bychmy też to ſobie rozmyſláli/ w iákiem też tu niebeſpiecżeń
C ijſtwie mo-


strona: 14v

Kſięgi Pirwſze
1:
ſtwie morzá thego á ſwiáthá tego obłudnego pływamy/ ná
Przykłády s fá
buł.

2:
ktorym nic pewnego áni beſpiecżnego nie máſz/ iákie ſkáły y
3:
zawroty około ſiebie mamy/ iż áni zwiemy gdzie ſie zánurzyć
4:
mamy. Iákie też tu Sireny około nas hárcuią/ á ieſzcże chy=
5:
trzeyſze niż morſkie/ iákoby nas vſpić á w cżym podeydź mo=
6:
gły. Bo ſtądby wżdy y ćwicżenie roſło/ y rozumby ſie polero
7:
wał/ bochmy też iedno thym rozni od inych źwirząt. A ieſli
8:
plywamy po ſrogim morzu/ grzebiemy ſie pod grubą á cięſz=
9:
ką zyemię/ ſzukáiącz nędznego iákiego wſpomożenia ſwego/
10:
dálekoby ſie nam tám owſzem przyſtało grześć gdzie nam to
11:
dármo przychodzi. Gdyż Pan nieomylnie bogáctwem á po
12:
cżćiwoſciámi ozdobić obieczał dom káżdego cżłowieká po=
13:
ććiwego á ſobie wiernie dufáiącego. A tu iuż maſz bárzo ſná
14:
dną drogę y bárzo łácny hándel do wſpomożenia ſwego.
15:
Bo tákżeć to wſzytko zá iedno poydzie/ choćbyś też cżytał
16:
y namędrſze Philozophy/ y nazacnieyſze ſpráwy onych dziw
17:
nych ludzi/ ktorzy dzielnoſciámi ſwemi á ſpráwámi ſwemi
18:
ſwiát y rozmáite kroleſtwá poſiadáli/ álbo też tákże o tym y
19:
młode ludzi będzieſz vcżył y ćwicżył/ ieſli ſobie y im też nie ro
20:
zważyſz trzeźwośći/ cżuynośći/ dziwnych ſpraw/ cznoth/ po=
21:
miáry/ y inych przypadkow onych ludzi zacnych tymi cnotá=
22:
mi ozdobionych/ wſzytko to iedno iákobyś groch miothał ná
23:
ſciánę/ ieſliże tego nie będzieſz vważał á nie rozmyſlał ſobie.
24:
❡Iákiego ćwicżenia máią życżyć pocżćiwi
25:
rodzicy dziatkom ſwoim.
26:
A
Ták pocżćiwi rodzicowie máią tho ſobie iſcie pilnie v=
27:
ważáć/ w iákie ćwicżenie á w iákie ſpráwy dziathki ſwe
28:
wpráwowáć máią/ gdiż ſie przirodzenie náſze rodzi iáko go
29:
ła tablicżká/ á co ná niey nápiſzą to iuż thák záwżdy ná ſobie
30:
nieść muśi. Boć mądrość ná ſwiecie ieſth iákoby iáki ozdo=
Mądrość ieſth
cel wſzytkich
ſmyſłow.

31:
bny ratuſz w iákim zacnym mieſcie/ rozlicżnemi cnotámi iá=
32:
ko on ratuſz wieżycżkámi oſádzona. A náuki pocżćiwe/ á ćwi
33:
cżenia roſtropne ſą iákoby gośćińce do onego miáſtá z rozli=
34:
cżnych ſtron/ ktore łácwie/ kto ma bácżność roſtropną prze
35:
wodnikiem/ doprowádzą do ratuſzá onego. A tám iuż mie=
36:
dzy onemi wieżycámi roſkoſznemi/ tho ieſt miedzy cnotámi
37:
onymi/ pewnie ſobie znaydzieſz ſpokoyną goſpodę do káżde=
38:
go pocżćiwego poſtánowienia żywotá ſwego.
Potym


strona: 15

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 15.
1:
Potym gdy iuż też oná młodość podraſtáć będzie/ niewá=
2:
dzi mu też pocżedſzy ſobie cżego potrzebá náucżyć ſie y koniká
3:
oſieść/ y iáko ſobie ná nim poigráć/ á iákoby gi theż cżáſu po=
4:
trzeby obroćić. A ieſliby mogł y drzewecżko znieść/ tedy y to
5:
niewádzi z nim ſobie poigráć/ ręką vważáć do pierſcionká ál
6:
bo do cżapecżki pomierzyć/ á poducżáć ſie z młodu coby ſie y
7:
nápotym przygodziło. Theż mu niewádzi cżáſem s pocżći=
Młodemu ſzko
dá káżdego cżá
ſu vpuśćić.

8:
wym á nie z opiłim towárzyſtwem poſiedzieć/ pomowić/ po
9:
żártowáć/ bo ſtąd y ćwicżenie y záchowánie ná potym y zná
10:
iomość roſcie. Niewádzi mu też cżáſem poucżyć ſie y poſzyr=
11:
mowáć/ y poſkakáć/ y ná lutence pográć/ wſzytko to ſą pocż=
12:
ćiwe zabáwki. Azażby lepiey leżał iáko wieprz w bárłogu/ á
13:
márnie cżás tráćił/ co ieſt drogi klenot/ á kthory iuż vpłynie/
14:
iuż ſie nigdy ná zad wroćić nie może/ á nic nie może być ſzko=
15:
dliwſzego młodemu cżłowiekowi iáko nikcżemne prożnowá
16:
nie. Bo to widamy y w konioch y w inych źwirzętoch iż im ie
17:
nacżęſciey ćwicżą á wypráwruią/ tym też naoſobnieyſze by=
18:
wáią. A kiedy będzie ſtał iáko woł/ tedy też z niego iáko woł
19:
będzie. Owo y ogień im mu nacżęſciey ſuchych drew przykłá
20:
dáią tym záwżdy naiáſnieyſzy bywa. Abowiem á cżym ſie i=
21:
nym młody cżłowiek naprędzey ozdobić ma/ iedno nadobną
22:
ſpráwą około ſiebie/ ktora niſkąd inąd przypáść nie może/ iá
23:
ko s porządnego ćwicżenia. A do tego iuż y ine cznoty ſnád=
24:
nie przypáść będą mogły/ ktore káżdy ſtan ná wſzem nadob=
25:
nie ozdobić y oſláchćić mogą.
26:
A wſzákoż y w cżytániu/ y w káżdey ſpráwie ſzkodá przy=
Miárá w káż=
dey rzecży ma
być chowáná.

27:
rodzeniu gwałtu cżynić/ á w káżdey rzecży dobrze ieſt roſtro
28:
pnego pomiáru vżywáć. Bo y háwtowánie/ y káżda ſubtyl=
29:
na robotá záwżdy pięknieyſza bywa/ ktora powoli á z rozmy
30:
ſłem bywa robiona. Y deſzcż pomierny tedy záwżdy piękniej
31:
ziołá ożywia y zázieleniewa niżli ow gwałtowny/ bo gwał=
32:
towny álbo potłucże álbo z błothem pomieſza. A cokolwiek
33:
gwałtownie do przyrodzenia przypádnie/ y wzrok do ocżu/
34:
y ſłuch do vſzu/ nie może ták ſłuſznego rozſądku dáć/ iáko gdy
35:
tho powoli y obacżono y rozważono będzie. Bo y Mędrczy
36:
ták o tym piſzą/ iż káżda rzecż gwałtowna nie może być iedno
37:
ſzkodliwa.
38:
❡Iáko rozmowy pocżćiwe młodemu
39:
bywáią pożytecżne.
C iijA wſzakoſz


strona: 15v

Kſięgi Pirwſze
1:
A
Wſzákoż nie thylko cżytánia/ ále y rozmowy pocżćiwe
2:
mogą niemáło ćwicżenia do rozumu podawáć/ gdiż ćwi
3:
cżenie przy rozumie ieſt iákoby nadobne kwiecie ná dobrym
4:
ſzcżepie. Abowiem ták dawno powiádáią/ iż lepſzy ieſt záw
5:
żdy żywy głos niż zdechła ſkorá czo ią ná párgámin wyprá=
6:
wuią. A wſzákoż tego trzebá ſtrzedz/ áby ony rozmowy nie
7:
byłj wſzetecżne á opiłe/ á nie ledá o cżym/ iedno coby ſie ku po
8:
cżćiwemu polorowániu á ćwicżeniu do rozumu przygodzi=
Rozmowy iá=
kie być máią.

9:
ły. Iákie przed tym miewáli oni zacni ludzie/ oni mądrzy Fi
10:
lozophowie/ ktorim ſie y dziś ludzie dziwuią/ á práwie ſie du
11:
ſzá cieſzy ony ich zacne rozmowy cżytáiąc. A coż kto ſie im ná
12:
on cżás ocżywiſcie przyſłuchawał/ podobno ſie ieſzcże wię=
13:
cey vcieſzyć mogł. Bo tho y tám bez tego być nie mogło/ áby
14:
w tákich mądrych á poważnych rozmowach cżáſem y pożár
15:
tkow pomiernych nie było/ áby ſie też cżym cżáſem duſzá vcie
16:
ſzyłá. Abowiem to ieſt wielki przyſmák y w cżytániu y w ro=
17:
zmowach gdy co dworſkiego álbo cżtąc ábo ſłucháiąc s ſtro
18:
ny przypádnie. Bo ták mądrzy powiedáią/ iż to ieſt ſtáránie
19:
nalepſze/ ktore też wżdy cżáſem iáką krotofilą bywa przeſá=
20:
dzone. Bo by theż wſzytko głowá miáłá robić o wielkich/ o
21:
trudnych/ á o poważnych rzecżach/ á nigdyby ſie cżym wżdy
22:
nie vcieſzyłá/ pewnieby trudno wytrwáć mogłá. Y żelázo by
23:
namięſzſze gdy ſie vſtáwicżnie á cięſzko obráca/ pewnieby ſie
24:
rychło zrobiło/ by mu theż nie odpocżywał álbo go łoiem nie
25:
podmázował.
26:
❡Iáko przy pámięći co ieſt potrzebniey=
27:
ſzego záchowywáć maſz.
28:
P
Rzytym też tho miey ná piecży/ iż cokolwiek ſmácżnego
29:
przecżćiſz álbo vſłyſzyſz/ niechże to nie będzie v ciebie iá=
30:
ko miedziánym brzękiem/ ktory tylko iż mimo vſzy leći/ ále do
31:
noś wſzytko do onego wſzech ſmyſłow woytá á do woyto=
Co ſłyſzyſz ſłu=
ſznego to pá=
miętay.

32:
wey/ to ieſt do rozumu á do pámięći/ á co woyt rozezna iż po
33:
trzebnego ieſt/ to woytowa niechay mocno ſchowa y zápie=
34:
cżętuie/ bo to tám iuż będzieſz miał iáko w ſkrzyni ku wierney
35:
ręce ſchowáney. Boć máło po tym byś nawięcey przecżedł y
36:
przeſłuchał ieſliżeć to przy pámięći nie zoſtánie/ thedy będzie
37:
podobno ku onemu chłopu co milę idzie do koſciołá/ y powie
da przy=


strona: 16

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 16.
1:
da przyſzedſzy do domu iż było cżyſte kazánie. A kiedy go ſpy
2:
taſz o cżym/ tedy y ſłowká nie vmie powiedzieć.
3:
Abowiem pátrzay iáko pcżołki/ choć niema twarz/ iáko ſie
4:
w tym wedle przyrodzenia ſwego nadobnie ſpráwuią. Na=
5:
pirwey ſobie vlepią nadobny plaſtrzik z woſku/ potym ſie ro
6:
zlecą po rozlicżnych ziołach/ á co niepotrzebne to precż omijá
7:
ią. A názbierawſzy miodu/ do onego plaſtrziká nánoſzą/ á ná
8:
nośiwſzy potym nadobnie powirzchu zálepią. Tákże też bá=
9:
cżny cżłowiek cokolwiek widzi/ ſłyſzy/ álbo przecżyta/ tho też
10:
zebrawſzy co s potrzebnieyſzych ziołek ma znieść do onego v
11:
liku/ to ieſt do rozumu/ á nadobnie pámięcią ono zálepić y zá
12:
piecżętowáć/ iżby to tám długo trwáć mogło. A iáko pcżoł=
13:
ká niepotrzebne ziołá omija/ tákże też ten cżego mu nie trze=
14:
bá długo pámiętáć á coby mu ſie w niwecż nápotym nie przy
15:
godziło/ może obminąć/ á do vliká nie przynośić áni chowáć
16:
Bo pátrz y ná muzykę gdy iey kto ſłucha/ tedy ſnádnie wyro
17:
zumieć może ſthrunę álbo piſzcżałkę kthora rozno bęcży/ bo y
18:
drugie głoſy wnet pomieſza. Tákże też náſłuchawſzy ſie álbo
19:
nácżedſzy ſie onych rozlicżnych rzecży/ ſnádnie rozeznáć czo
20:
cudnie piſka á co nikcżemnie bęcży. A to co cudniey piſka/ to
21:
ſobie y przy pámięći záchowáć y pilno vważáć/ bo ſie to záw
22:
żdy ku wſzemu dobremu y ku pocżćiwey ſławie przygodzić
23:
może.
24:
Kápitulum vi.
25:
Iáko młody cżłowiek ma ſie do cudzych
26:
kráiow przeieżdzić.
27:
A
Gdy iuż ſobie pan młody podroſcie:
28:
á iákim thákim ćwicżeniem domowym wżdy
29:
też ſobie głowkę náſzychtuie/ áby ſie wżdy nie
30:
wyrwał ledá iáko iáko wilk s ſieći/ nie wádzi
31:
mu ſie też cżáſem y do cudzych kráiow przeie=
32:
cháć/ á zwłaſzcżá tám gdzie ſą ludzie pomierni/ trzeźwi/ oby=
33:
cżáyni/ á iż ſie rozumem á pocżćiwemi náukámi paráią. Bo
34:
to y domá cżęſto widamy/ iż máło nie w káżdym kráiu ſą ro=
Wroznych krá
ioch rozne oby=
cżáie.

35:
znych obycżáiow ludzie. Bo iáko ſie gdzie w kthorym kráiu
36:
zámnoży opilſtwo á niepotrzebna włocżęgá/ to iuż tego má=
C iiijią zá ni=


strona: 16v

Kſięgi Pirwſze
1:
grafika
2:
ią zá nikcżemnego kto w onym ſpołku nie bywa/ á tego też to
3:
wárzyſtwá nie pomaga. Naydzieſz też w drugim kráiu iż le
4:
dá krzywdá ták będzie poważna/ coby ią mogł kilkiem ſłow
5:
odpráwić/ wnet iuż páncerze ſzoruią/ árkábuzy ſzrobuią/ hár
6:
náſze ſkrzypią/ áby iedno zwycżáiowi doſyć vcżynić. A by
7:
ſie o tym piſáć miáło iáko to ieſt rzecż ſzkodliwa/ y co w ſobie
8:
przynośi/ y ku iákiemu kończowi przychodzi/ wieleby cżáſu
9:
wziąć to muſiáło. Ale y bez piſmá ſnádnie ſie w thym káżdy
10:
obacżyć może co to ieſt/ á zwłaſzcżá ieſli kto tego koſztował/
11:
iáko to ſą rzecży y wſtydliwe/ y brzydliwe/ y ludziom nie mo
12:
gą być iedno iż bárzo przemierzłe/ á zwłaſzcżá pocżćiwym.
13:
Naydzieſz też w drugim kráiu gdzie ſie kozerá zámnoży/ áno
14:
ſzkápy v zedlow powiązáne ſtoią/ áno ſie łáńcuchy tacżáią/
15:
ſzáble ſie waláią/ tálery ſie kołáczą/ á rownie iákoby miedzy
16:
kotlarzmi ná grockiey vlicy ſtał/ kto iuż tám w oney zgrái bę
17:
dzie. To iuż też co ſie s tego zámnaża ia o tym mowić niechcę
18:
bo cżáſem muśi być potroſze y nieprawdy/ y márney vtráty/
19:
y z onego niewyſpánia bládey á zápuchłey twarzy/ y nieczu=
20:
dney ſławy. A przedſię y pożytku iákiego trudno s tego ktho
21:
ma vżyć. Bo tego wnet iedni roſpożycżáią á rzadko wrocą/
22:
drugie ſie też ná wcżoráyſze długi rozleći/ drugie zá kártj/ dru
23:
gie zá wino/ drugie też ſługam/ kuchárkom/ dudom/ że więcz
24:
tego ledwie trzecia cżęść do mieſzká wlezie/ y to ieſzcże niepe=
wnie/ bo


strona: 17

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 17.
1:
wnie/ bo będą zá nim z dáleká drudzy záchodzić iákoby one=
2:
go oſtátká ná nim wyłudzić/ álbo záſię wygráć/ álbo wypo=
3:
życżáć/ á cżáſem też y okráść. Bo zleś nábył/ zle też zginąć mu
4:
śi. Naydzieſz też drugi kray ták zápyśniáły/ że w nim wſzyt=
5:
ko miłośćiwi pánowie/ by iedno kęs bobru do zawoyku przi
6:
ſzył/ á knáfel v ſzyie powieśił. A bez kolebek/ bez Miedźwie=
7:
dzi áż do kolan ná ſzkapach/ á bez dziwnych pſtroćin/ á zwła=
8:
ſzcża miłośćiwa páni/ iście ſie nie ledá iáko vkaże.
9:
A ták y w tym gdzie ſie młody cżłowiek obroćić ma/ gdyż
10:
y w czudzych kráioch tákże rozne obycżáie/ ma to pilnie ſobie
Dobrze ſie czu=
dzemi przygo=
dámi karáć.

11:
vważáć/ á tych ſie rádzić ktorzy wżdy ſwiát widáli. Bo ácż
12:
cżłowiekowi pocżćiwemu á bácżnemu máło mogą ludzkie o
13:
bycżáie á zwłaſzcżá przemierzłe záſzkodzić/ y owſzem zádzi=
14:
wowawſzy ſie im/ może ieſzcże w ſobie y ſwych ſłuſznym v=
15:
ważeniem popráwić/ co to iſcie nie ledá co kto ſie cudzemi ka
16:
rze przygodámi. Abowiem záwżdy tego zá chędoſzſzego má
17:
ią co ſiedzi miedzy okopciáłemi ſciánámi á nie vbruka ſie/ ni=
18:
żli tego co ſiedzi zá kobiercy álbo zá oponámi w brudney ko=
19:
ſzuli. A wſzákoż iż ieſt náłomne przyrodzenie náſze/ záwżdi
20:
iednák káżdemu lepiey być miedzy tákiemi ludźmi/ s ktorych
21:
by wżdy y przykłádow dobrych náucżyć á rozmow ſie nado
22:
bnych á pożytecżnych náſłucháć mogł. A zbieráć ſobie czo po
23:
trzebnieyſzego z nadobnych y przykłádow y rozmow y oby=
24:
cżáiow/ iáko pcżołká zbyera ſobie z nadobnych zyołek przy=
25:
ſmáki ſwoie. Boć pewnie z łopianu/ áni s pokrziw/ áni s pio
26:
łunu nic nie przynieſie. Tákże theż y bácżny cżłowiek w káż=
27:
dych przypadkoch ſwoich iſcie ma vważáć co łopian á co po
28:
krzywá.
29:
Abowiemći nam nigdy z dobremi á s pocżćiwemi rzecżá=
30:
mi żadney burdy nie potrzebá/ iedno z niepocżćiwemi á z nie
31:
przyſtoynemi/ s thymi nigdy poważna cnotá/ áni ſtania/ áni
32:
przymierza/ áni zakłádu mieć nie może. A záwżdy chczeli ſie
33:
ná plácu zoſtáć w ſwey ſławie/ muśi z nimi vſtáwicżną bur=
Cnotá z niecno
tą záwżdy ma
burdę.

34:
dę mieć. A iáko piſzą o Platonie o onym ſławnym Mędrcu/
35:
iż bárzo rad pátrzał ná ty ſwowolne á wſzetecżne krotofile á
36:
ſpráwy ludzkie/ to ſie im vſmiawſzy á nádziwowawſzy záſię
37:
to powoli diſcipułum przyſzedſzy rozważał iáko to ſą rzecży
38:
zelżywe á ſproſne/ á pocżćiwemu nieprzyſtoyne/ áby ſie s te=
39:
go karáli/ á ná potym ſie tego przeſtrzegáli.
wVaży=


strona: 17v

Kſięgi Pirwſze
1:
❡Vważywſzy mieyſce gdzie ſie obroćić/
2:
iáko ſie tám ſpráwowáć.
3:
A
Ták vważywſzy iuż ſobie mieyſce pocżćiwe/ zá rádą ro=
4:
ſtropnych ludzi/ gdziebyś ſie iuż ſłuſznie obroćić miał/ ſtá
5:
rayże ſie ábyś też tám s tym hándlem ſie vkazał ktorym tám
6:
ludzie hándluią. Bo ieſli ſłyſzyſz iż tám cnoty/ dobre obycżá
7:
ie/ á ná wſzem pomierne á pocżćiwe ſpráwy tákże y náuki lu=
8:
dziom ſmákuią/ tákże ſie też ty ſtáray/ ábyś też tám przyiecha
9:
wſzy s tákiemiż ſie ſpráwámi okazał. Bo ácż nie może być ták
10:
gruntownie/ á wſzákoż gdj dobry bránt s ſobą ze ſrebrá przy
11:
nieſieſz/ iuż go tám będzie łácniey przyzłoćić y przyfárbowáć
12:
Ale ieſli s ſzcżyrą miedzią tám przyiedzyeſz/ thákże też záſię z
13:
miedzią do domu poiedzyeſz. Bo iuż nie tylko ábyś ſie thám
Záchowánie
wſzędy dobre.

14:
miał s tey miedzi przepolorowáć/ áleć ieſzcże lepiey zárdze=
15:
wieie. Bo gdy cie vyrzą niedbálczá á nikcżemniká/ nie tylko
16:
áby cie przeſthrzegáć álbo ſie przećiwiáć życżliwie mieli/ ále
17:
ieſzcże s ciebie oſtátek wyſmieią/ iáko to y domá cżęſto wida
18:
my/ bo iuż tám nie będzyeſz miał ni brátá ni ſwátá/ ieſli ſobie
19:
tego nadobnemi obycżáymi á pocżćiwym záchowániem nie
20:
ſpráwiſz. Bo iuż thám będzieſz iáko on Miedźwiedź/ nie bę=
21:
dzyeſzli miał záchowánia s pocżćiwych obycżáiow ſwoich/
22:
co im tám záſzedſzy kuglarze kugluią. Poki łáſzkuie á wzgorę
23:
ſkacże/ poty mu ſie ludzie dziwuią: á kiedy go po vliczy wio=
24:
dą/ tedy przed nim vciekáią. Albo iáko on pijánicá wſzetecż=
25:
ny/ ktory po vliczach chodząc każe przed ſobą w bęben kołá=
26:
táć/ áby wſzyſcy nań pátrzyli/ á iego ſie ſzaleńſthwu dziwo=
27:
wáli. Ano było dáleko lepiey áby był ná mieyſcu doſiedział/
28:
á nie cżynił poſmiechu s ſiebie. Iáko ono theż o iednym pijá=
29:
nym powiádáli/ iż chodząc á zálecáiąc ſie po kąciech powie=
30:
dał: Iż nie wziąłbych thyſiącá złotych ábych nie miał iecháć
31:
do cudzych kráiow. Drugi mu ſiedząc powiedział: Máło=
32:
by nie lepiey ábyś nic nie wzyąwſzy domá ſiedział/ bo doſyć
33:
iżći ſie tu ludzie dziwuią/ nie trzebáć do cudzych kráiow iez=
34:
dzić.
35:
A ták vmiárkowawſzy ſie tu nadobnie/ á poſtánowiwſzy
36:
w ſobie myſl wſpaniłą á obycżáie vcżćiwe/ á doſtawſzy kte=
37:
mu ſobie pomiernego á ſtátecżnego towárzyſtwá/ nadobna
38:
tho ieſt rzecż młodemu cżłowiekowi do czudzych ſie kráiow
przeieździć


strona: 18

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 18.
1:
przeieździć/ á tám ſie vkázáć iákoby y ſobie y oycżyznie ſwey
2:
lekkośći nie vcżynił. A przypátrowáć ſie onym pięknym/ po=
3:
ważnym/ á ſthátecżnym ſpráwam ludzkim/ á cżáſu przedſię
4:
dármo nie tráćić/ á báwić ſie pocżćiwemi ſpráwámi ludzkie=
5:
mi á náukámi potrzebnemi/ áby wżdy ſobie nádáremne pra=
6:
cey nie zádawał/ tłukącz ſie po gorach/ po ſkáłach/ y po inych
7:
mieyſcach niebeſpiecżnych. A potym ku ſwey pocżćiwey ſła=
8:
wie á rodzicom y inym powinowátym ſwym s cżáſem ſie zá
9:
ſię/ nadobnie ſie pięknemi ſpráwámi ozdobiwſzy/ do domu
10:
ſie záſię wroćił/ thák iżby ſie ludzie przypátrowáli onym o=
11:
zdobnym obycżáiom iego/ á on áby ſie onemi brzydził ktho=
12:
rych thu był miedzy inemi odiechał/ obacżywſzy iż ſie nic nie
13:
odmieniły/ á iż przedſię w ſwey klobie ſtoią.
14:
❡Iákich obycżáiow vżywáć miedzy
15:
poſtronnemi narody.
16:
A
Gdy iuż tám w tych zacnych á obycżáynych kráioch bę=
17:
dzieſz/ nie rośćże iáko krzywa ſoſná w boru/ kthora nic
18:
więczey nie vmie iedno iż ſie zyeleni/ á przedſię kole á ſzyſzki
19:
ſmierdzące rodzi/ ktore ſie ni nacż inſzego nie przygodzą/ ie=
Młody ſie ma
ſtáráć áby dár=
mo nie roſł.

20:
dno náieżywſzy ſie ná ziemi dármo leżą. Ale rość iáko drzew
21:
ko oliwne/ kthorego y liſtki nadobnie pachną/ y cień s ſiebie
22:
wdzięcżny podawaią/ y iágodki ſie wżdy ku ludzkiemu po=
23:
żythku przygadzáią. A pomni cżymeś ſthworzon/ y ná czoś
24:
ſtworzon. Boś ſtworzon cżłowiekiem/ á máło nie iáko An=
25:
yołem/ ozdobioneś rozumem/ cżymeś rozny dáleko od inych
26:
źwirząt. Nie chowáyże też tego rozumu/ ieſlić gi Pan Bog
27:
dał/ iáko cżyżá w klatce/ ále ſie ſtáray ábyć zákwithnął pię=
28:
knemi ſpráwámi á obycżáymi thwoiemi/ áby naprzod Pan
29:
twoj ktory cie ták ſtworzył cżeść á chwałę s ciebie miał/ przy
30:
iaciele rádość á pociechę/ á ty też záſię pocżćiwość á ſławę.
31:
Co cie oboie ſnádnie wdzięcżnym v wſzech ludzi vcżynić bę=
32:
dzie mogło.
33:
Nie dáyże ſie áni młodośći/ áni złemu przyrodzeniu/ áni
34:
złemu towarzyſtwu vwodzić/ bo wierz mi iż to wſzytko bár
35:
zo twárdouśći źrzebcy/ á trzebá ná nie nie ledá munſztukow.
36:
Abowiem ná coby cie przywieść mogli/ bárzo to trwa krot=
37:
ko/ á bárzo długo ſzkodzi/ cżegobyś potym bárzo muſiał żá=
38:
łowáć y bárzo ſie wſtydáć. A nie trzebá ná to áni piſmá/ áni
przykłá=


strona: 18v

Kſięgi Pirwſze
1:
przykłádow przywodzić/ kto iedno chce łácniuchno ſie temu
2:
y domá przypátrzyć może/ z iákim ći wſtydem tego ná ſtá=
3:
rość vżywáią/ ktorzy młodość ſwą márnie á nierozmyſlnie
4:
vtracáią.
5:
❡Co ieſt zá wádá młodośći ludzkiey.
6:
A
Bowiem tá ieſt wádá w przyrodzeniu cżłowieká mło=
7:
dego/ iż nie tám gdzie rozum chce/ ále tám gdzie go ná=
8:
łomne á ſwowolne przyrodzenie/ nie inácżey iedno iáko zá
9:
rękaw/ ciągnie. A záwżdy mu ſie tego chce/ áby ſie cżemu no
10:
wemu álbo przypátrowáło/ álbo go iákożkolwiek theż ſko=
11:
ſztowáło/ á záwżdy iáko w kotle áby ſie mieſzáło. Bo ácż ſie
12:
trefi cżáſem thák ſláchetne przyrodzenie/ kthore bez wſzego
Troie przyro=
dzenie.

13:
przymuſzenia y zá máłym ćwicżeniem do cnoty á do dobrich
14:
obycżáiow ſámo ſie pociągáć będzie. Drugie ſie záſię threfi/
15:
ktore widząc w ludzioch ſproſne obycżáie/ ktoremi ſie zacni
16:
á mądrzy brzydzą/ y od ſiebie ie odpycháią/ widzącz theż w
17:
drugich piękne ſpráwy/ ktorym ſie ludzie przypátruią/ y do
18:
ſiebie ciągną/ y ieſzcże młodo w pocżćiwośći máią. Tedy to
19:
ſobie rozważywſzy/ bywa theż iákoby nieiákim przymuſze=
20:
niem do cnothy á do dobrych obycżáiow przyciągniono.
21:
Trzecie záſię będzie ták złe á ſwowolne/ że go żadne przykłá=
22:
dy/ áni złe áni dobre/ nie ruſzą/ áż mu z brátem kijem muśi le=
23:
kcią ſylábizowáć. Co ácż mu máło pomoże/ ále mu wżdy do
24:
cżáſu vymie onych ſwowolnych obrokow iego. A ten zda mi
25:
ſie iż ſie nágorzey vdał/ bo iuż to nędzne ćwicżenie/ ktore nie
26:
s przyrodzoney cnoty/ ále z gwałtownego przymuſzánia/ iá
27:
ko táko wżdy ſie potroſze polorowáć muśi.
28:
Ale chociaybychmy iuż ſobie ten śrzedni kſtałt obráli/ kto
29:
ry nie z gwałthownego przymuſzenia/ ále s pocżćiwych y s
30:
ſwowolnych obycżáiow ludzkich do cnoty á do dobrych o=
31:
bycżáiow nas pociąga. Tedy cżytáiąc ony zacne/ mądre/ á
32:
rozważne ſpráwy onych zacnych przodkow náſzych/ ktorzy
33:
ieſzcże y dziś/ prze ſwe zacne á poważne ſpráwy/ iáko żywi
Nie dármo ſie
ludzkiem oby=
cżáiom przypá
trowáć.

34:
miedzy námi ſłyną/ á pámięć ich nigdy vmrzeć nie może.
35:
Przypátruiąc ſie też y dziſieyſzym żywym/ w iákim wſzetecż
36:
ni ſą v pocżćiwych obrzydzeniu: á w iákiey záſię pocżćiwi á
37:
ſkromni/ y powadze y bacżeniu/ ieſth ſie cżym y vſtráſzyć y
38:
pocieſzyć. A przypátrzywſzy ſie temu/ nie być theż oną kozą
39:
co dziurą przez płot ná kápuſtę pátrzy/ á tylko iż ocżymá onę
ſwoię


strona: 19

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 19.
1:
ſwoię chuć odpráwi: ále ono czo vyrzyſz pocżćiwego á pię=
2:
knemi cnotámi záfárbowánego/ to ſobie ták vmiłowáć/ v=
3:
cukrowáć/ á mocno w pámięć záſzrobowáć maſz/ y thym ſie
4:
paráć/ y thym ſie báwić/ cżymby ſie on twoy ſtan pocżćiwy
5:
co napiękniey záfárbowáć á ozdobić mogł.
6:
A gdy ták ſpráwiſz ſtan ſwoy y przyrodzenie ſwoie/ tedić
7:
iuż żadny cżás dármo nie wynidzie. Bo przeſzły cżás będzieſz
8:
pámięthał y im ſie ćwicżył s cżytánia ſpraw onych zacnych/
9:
mądrych/ á poważnych ludzi. Terázeyſzy s przypátrowá=
10:
nia roznych obycżáiow ludzkich y złich y dobrych. Przyſzły/
11:
iż tho wſzytko w ſobie nadobnie vmiárkuieſz s przypadkow
12:
ludzkich/ coby nápotym twoy pocżćiwy ſtan y zdobić y oſlá
13:
chćić miáło/ ku cżći á ku ſławie twoiey/ áby też záſię pothym
14:
ludzie tákież s ciebie przykłády bráli/ iáko ty teraz też z dru=
15:
gich bierzeſz.
16:
A wſzákoż nie tylko pátrz ná ſłowká á ná podobieńſtwá/
17:
ſkąd maſz przykłády bráć/ dogląday rádzęć głębiey á prá=
18:
wie do gruntu/ áby ſie ſłowká piękne tákże s pięknemi ſkutki
19:
zgadzáły. Aby ſie y ſpráwy/ y poſtháwy/ y ſłowká práwie
20:
ſciągáły do onego celu á do onego znáku/ gdzie cnocie z ro=
21:
zumem goſpodę zápiſano/ boć rzádko gdy poſpołu w iedney
22:
goſpodzie nie ſtoią/ chybá iżby goſpodarz był nie potemu/ á
23:
nie był goſciom rad. Bo widziſz iżeć máło nie iednáki bláſk
24:
od moſiądzu iáko y od złotá. A ták rádzęć nie ſpuſzcżay ſie ná
25:
bláſk/ probuy brántu/ boć więc śilna omyłká w tym cżáſem
26:
bywa/ á miey záwżdy porfirius przy ſobie ow cżarny kámyk
27:
co złotá probuią/ z roſtropnego bacżenia/ z vwáżenia rzecży
28:
roznych s pilnoſcią ſpráwiony.
29:
❡Iáko s poſtáwy poznáć ſpráwy
30:
młodego cżłowieká.
31:
A
Bowiem poſtáwy y ſpráwy káżdego cżłowieka/ á zwłá
32:
ſzcża młodego/ ſą też iáko młode piwo álbo wino/ kto=
33:
re gdy ſie tribuie/ wſzytko s ſiebie ná wirzch wyrzući. Abo=
34:
wiem vmyſł ſtátecżny á w poważnym ciele poſtánowiony/
35:
ieſt iákoby krol wſzytkim inym ſmyſłom y ſpráwam cżłowie
Rozum Krol
inych ſmy=
ſłow.

36:
ká onego/ á zwłaſzcżá ktory ſie vda zá ſpráwámi bácżnemi/
37:
cnotliwemi/ á ſobie ná wſzem przyſtoynemi/ tedyć ieſt prá=
38:
wy krol ciáłá onego. Ale gdy ſie też vda zá ſpráwámi ſwo=
Dwolnemi/


strona: 19v

Kſięgi Pirwſze
1:
wolnemi/ plugáwemi/ á nieucżćiwemi/ tedy nie ieſt krol/ ále
2:
ſrogi tyran á ſkáźcá cżłowieká onego/ ktory go vſtáwicżnie
3:
káźi/ tępi/ á niſzcży. A popſowawſzy/ á pogwałćiwſzy złemi
4:
ſpráwámi ſwemi práwá á wolnośći iego/ práwie go przy=
5:
wodzi w tyráńſtwo á w ſproſne poſłuſzeńſtwo ſwiátá tego
6:
vnieſionego/ y nieporządnych obycżáiow iego/ á nie inácżey
7:
iedno iákoby go do Wáłach w niewolą záprzedał. A poznaſz
8:
wnet y s poſtáwy ſpráwy y poſthępki vmyſłu vnieſionego.
9:
Bo poznaſz wnet gniewliwego/ poznaſz dobrotliwego/ po=
10:
znaſz ſkąpego/ tákże márnotrátnego/ poznaſz ſmętnego/ po=
11:
znaſz weſołego/ poznaſz mężnego/ poznaſz boiáźliwego/ á ták
12:
że y od inych przypadkow przyrodzenia káżdego. Bo wnet
13:
tępego á boiáźliwego vźrzyſz gdj co chce poważnego mowić
14:
áliśći on piętą wierći/ pálce ſkubie/ brodę muſzcże/ poſtawki
15:
ſtroi/ rzkomo ſzepluni/ vmizga ſie iáko cżáplá w kobieli/ á ká
16:
żde ſłowko ná troie przekąśi. Ale gdzie vmyſł ſtátecżny po=
17:
cżćiwym vmyſłem ozdobiony/ á iż ná ſię nic wſzetecżnego nie
18:
cżuie cżegoby ſie powſtydáć miał/ tedy iuż y wzrok/ y ſłowá/
19:
y poſtáwá iáko v Orłá co wſzytko w ſłońce pátrzy/ á iáko v
20:
onego Hetmáná ktory rycerſtwu ſwemu y ſpráwą y poſtá=
21:
wą ſwoią dobrey myſli dodawa/ thákże też ten onym czo go
22:
ſłucháć máią.
23:
Tákże y w inych przypadkoch przyrodzenia náſzego/ káż=
24:
dy ſnádnie poznáć może s poſtáwy á s poſthępkow iego. A
25:
they odmiány nic nam inſzego nie cżyni iedno odmienność á
26:
nieſtałość ſpraw náſzych/ á nie vmiárkowánie ſthátecżnego
27:
vmyſłu náſzego. A ieſtechmy bárzo podobni ku onym ſpro=
Vmyſł od=
mienny nie do=
bry.

28:
chniáłym ſciánam/ ktore bywáią po wirzchu kęs owym cien
29:
kiem málárſkim złotem powlecżone/ pod ktorym złotem nie
30:
máſz nic iedno ſzpetne drewno. Tákże vmyſł náſz tylko ſie po
31:
ſtronach z rozmyſłem ſwym wierći/ á nigdy przy ſtátecżney
32:
ſtałośći nie zoſthánie/ á máło nie iáko ſprochniáłe drewno/
33:
tylko iż poſtawką kęs iáko málárſkim złotem będzie powle=
34:
cżony. A zá tym kęſem omylnego á błiſzcżącego złotá á zá po
35:
żądliwoſcią iego/ ktora nigdy w náſzym ciele ſłuſznie vmiár
36:
kowána być nie może/ káżdy vmyſł náſz/ by też był naſtalſzy
37:
y naſtátecżnieyſzy/ gdy mu gwałtu wielkiego rozum á cnotá
38:
nie vcżyni/ muśi záwżdy być ták zámieſzány á záwikłány/ á
39:
ſnádnie s powinnośći ſwey pocżćiwey y vwiedziony y vnie=
40:
ſiony. A ſnadź bychmy ſie w tym obacżyli/ iż w tey ſkorze w
ktorey chodzi-


strona: 20

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 20.
1:
ktorey chodzimy/ iedno ieden cżłowiek y ieden brzuch/ ſnadź
Iednemu cżło
wiekowi máło
trzebá.

2:
bychmy inſzych vmyſłow byli. Gdyż ten ieden cżłowiek kie=
3:
dyby ſie z myſlą ná niepotrzebne rzecży nie vnośił/ ná row=
4:
neyby rzecży mogł przeſtáć ku wcżáſowi á ku pokoiowi ſwe
5:
mu/ á nierownoby mogł lepſzych cżáſow vżyć/ niż w ták zá=
6:
wikłánych á rozno roznieſionych rozmyſlech ſwoich. A the=
7:
mu theż iednemu brzuchowi á cżegoby więcey trzebá/ iedno
8:
iáko żydowſkiey gęśi/ nátkáć ſie áż do ſzyie/ cżegoby záwżdy
9:
bez wielkich thrudnośći á bez zámieſzáney myſli mogł do=
10:
wieść. Ale iż ſláchetne przyrodzenie nie śćirpi áby ſie dáley y
11:
wyſzſzey ciągnąć nie miáło/ chociay to będzye y z dziwnemi
12:
trudnoſciámi/ y z wielkim niebeſpiecżeńſtwem iego/ y z wiel
13:
kim zgwałceniem á zniewoleniem onego wdzięcżnego żywo
14:
tá pocżćiwego/ á záwżdy dobrą myſlą ozdobionego y oſlá=
15:
chcionego.
16:
Kápitulum vii.
17:
Kto wiele chce widzieć/ trzebá też wiele o tym ro
18:
zumieć. Y iáko ſie młody cżłowiek w po=
19:
ſtronnych kráioch záchowywáć ma.
20:
A
Ták gdy iuż tám będzieſz miedzy o=
21:
nemi roznemi ſtany/ y miedzy roznemi ſprá=
22:
wámi y poſtáwámi ich/ thuć ſie będzie dopiro
23:
pilno rozumu chwytáć/ tuć dopirko trzebá bę=
24:
dzie pilno y vważáć y rozeznawáć/ gdzie ieſth
25:
álchimia á gdzie práwy bránt/ to ieſt/ gdzie ſą prawdziwe/
26:
cnotliwe/ á nieomylne obycżáie. Bo wierz mi iż thám nay=
27:
dzieſz cżłowieká z rozmáitemi przypadki/ czoć ſie vkaże iáko
28:
Anyoł ſwiátłośći ná poſtháwie/ ále ná vmyſle radby cie y s
29:
ſkory wyłupił. Tu iuż trzebá pilnie rozważáć/ y s kogo przy
30:
kłády bráć/ y komu dufáć/ y kogo ſobie zá przyiacielá rozu=
31:
mieć y poſthánowić. A nálazſzy dobrego/ cnotliwego cżło=
32:
wieká/ iuż ſie go dzierz iáko muru/ á przypáthruy ſie pilno y
33:
ſpráwam/ y poſtáwam/ y wſzytkim poſthępkom iego/ ábyś
34:
tákże ſwe obycżáie onemiſz ćwiocżki iego zákował á moczno
35:
záhartował w ſobie/ iákoby ſie potym ni ná cżym nie poſli=
36:
znęły. Abowiem máłoćby pomogło choćbyś widział
D ijEtnę pa=


strona: 20v

Kſięgi Pirwſze
1:
Etnę pałáiącą/ rzeki byſtrze ciekące/ morzá ony ſrodze bu=
2:
rzliwe/ Wieloryby po nich pływáiące/ Syreny ſpiewáiące/
3:
Kokodryły álbo Smoki latáiące/ miáſtá/ zamki/ y páłacze
4:
rozmáicie ſie błyſzcżące/ ieſli toż do domu w obycżáioch s ſo
Máło pomoże
co widziec á nie
rozumieć.

5:
bą przynieſiemy cochmy byli s ſobą wzięli. Trzebá tám bę=
6:
dzie cżego inſzego pilnowáć więcey/ niżli tylko tego cżymby
7:
ſie ocży nápáſły/ pilnieyſza dáleko cżymby ſie vmyſł nápáſł/
8:
nácieſzył/ á w nadobney ſpráwie/ á w vcżćiwych poſtępkoch
9:
áby cie y ſpráwił y poſtánowił.
10:
❡Iáka chorobá tákiego iey lekárzá potrzebá.
11:
A
Bowiem pátrz gdy kto nogę złamie/ álbo ſie s koniá ſtłu
12:
cże/ pewnie iuż nie ſzuka áni málárzá/ áni háwtarzá/ ie=
13:
dno co narychley co miſternieyſzego Cyruliká/ áby oney zá=
14:
boláłey przygodzie ſwey co narichley mogł iáki rátunek dáć.
15:
Tákże y káżdy kto z záboláłym vmyſłem á z niedobrze poſtá=
16:
nowionym przyrodzeniem gdzie przyiedzye/ iużći mu też nic
17:
áni po málárzu/ áni po háwtarzu. Ale co? Szukay co nary=
18:
chley takiego towárzyſtwá y tákich náuk/ cżymbyś ony ſwe
19:
záboláłe á nikcżemne obycżáie co narychley w ſobie ozdobić
20:
á wypolorowáć mogł/ ábyś nie chodził iáko piąte koło mie=
21:
dzy ludźmi/ ktore wſzytko z drogi zbiega á ledáiáko ſie tocży/
22:
áby ſie y tám/ y do domu przyiechawſzy/ z nadobnemi á po=
23:
ſtánowionemi obycżáymi/ ozdobnie potym vkázáć mogł.
24:
Bo będzieſzli chciał poſtánowić w ſobie pychę/ á vźrzyſz á
25:
no iey tám więcey/ toć tu będzie trzebá rozſądku/ iż to przy=
26:
padek niedobry/ chociay mu ſie tám y w ozdobnych ludzioch
Z rzecży przeći=
wnych może
przykład bráć.

27:
przypátrziſz. A tu iuż záſię będzieć trzebá y przećiwnego ćwi
28:
cżenia y przećiwnego towárzyſtwá ſzukáć ſobie. Albo tákże
29:
będzieſz chciał vſkromić łákomſthwo w ſobie/ á vyrzyſz áno
30:
go tám nierowno więcey/ thuć tákże będzie trzebá mądrego
31:
rozeznánia w ſobie/ ábyś ſie tákim obycżáiom áni przypátro
32:
wał/ áni ſie ich vcżył: á tákże y do inſzych przypadkow ſzko=
33:
dliwych. Ale ſie ty przypátruy ludziom pocżćiwym/ pomier=
34:
nym/ pobożnym/ we wſzem nadobnie poſtánowionym/ kto=
35:
rich tám wſzędj znaidzieſz doſyć. Tákże ſie zábawiaj y náuká=
36:
mi pocżćiwemi á rozważnemi/ ktoreby w tobie nadobne cno
37:
ty á pocżćiwe obycżáie y ſtánowiły y polorowáły. Tákże y
38:
gniew/ tákże y márnotrátność/ tákże y nikcżemne prożnowá
nie á már


strona: 21

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 21.
1:
nie á márne cżáſu tráczenie/ pilnie ſie ſtáray iákobyś to s ſie=
2:
bie iáko wrzody álbo iáko ine naſzkodliwſze przypadki y wy
3:
gnáć y vlecżyć mogł.
4:
A thák pocżćiwy młodzieniec/ á zwłaſzcżá tháki ktoremu
5:
wżdy przyrodzenie cżego ſzcżęſliwego á bácżnego dożycży/
6:
ma ſie pilnie przypátrowáć onym dziwnym á roznym ſprá=
7:
wam ludzkim. A nie thylko ma być thym pielgrzymem iż ſie
8:
tám záwlokł/ dáleko mu to pilnieyſza/ áby vſtáwicżnie wę=
9:
drował po głowie á po rozmyſle ſwoim/ á rozſądki ſobye w
10:
niey powoli rozmyſlne cżynił y rozmierzał/ ták iż czo ma być
11:
ſłuſznie pogániono áby pogánić vmiał á thego ſie przeſtrze=
12:
gał. A co też ma być ſłuſznie pochwalono áby pochwalał á te
13:
go ſie mocno dzierżał y przy tym zoſtawał. Też áby to w ſo=
14:
bie y vważył y roſtropnie rozmiárkował/ cżego ſie bać á cże=
15:
go ſie nie bać/ cżemu ſie ſłuſznie rádowáć á cżym ſie też nie ná
16:
zbyt cieſzyć/ przypátrzywſzy ſie odmiennośći fortuny. A wy
17:
bieráć ſobie wſzythko po ziarnku iáko pthaſzek wybiera mák
18:
miedzy gorcżycámi/ cżyniąc ſobie w głowie ſwey rozważny
19:
rozſądek/ y z obycżáiow y z rozlicżnych ludzkich przypad=
20:
kow/ tákże y z náuk pocżćiwych. A coby było niepocżćiwego
21:
á nieobycżáynego to porzućić/ á coby było záſię vcżćiwego á
22:
w nadobney ſpráwie poſtánowionego tego ſie mocno dzier
23:
żeć á ſtátecżnie w ſobie poſtánawiáć.
24:
❡Snádnie wſzytko w ſobie poſtánowi
25:
kogo rozum rządzi.
26:
A
Bowiem gdy iuż kto w ſobie poſtánowi y ſprawki y po
27:
ſtawki ſwe nadobne/ á ſpráwuie ſie cnothą á rozumem
28:
w káżdym roſtropnym poſtępku ſwoim/ á iż to ludzie do nie
29:
go obacżą/ iuż ſie będzie káżdy ćiſnął do przyiáźni y do towá
30:
rzyſtwá iego. A nie trzebá będzie do tego wiele przyſmákow
31:
iáko drugim/ ktorzy ſobie dzbanem/ chártem/ iáſtrząbem/ y
32:
inemi vpominki przyiaźń iednáią. Iuż tám káżdy dobrowol
33:
nie ſtára ſie iákoby ſie s tákim pobráthał. Iuż nieprzyiacielá
34:
nigdy nie będzie miał. Abowiem á ktho ſie nań tárgnie wi=
35:
dząc onę nadobną á ſkromną pomierność iego/ bo y naſroż=
36:
ſzy boiownik záwżdy tego obmija kto ſkromnie ſtoi/ bo záw=
37:
żdy tego pilnieyſzy kto mu ſie ſprzećiwi. Abowiem iuż tháką
38:
rozważną ſkromnoſcią/ y inemi nadobnemi poſtępki/ iuż nie
D iijtylko mło=


strona: 21v

Kſięgi Pirwſze
1:
tylko młody ále y ſtáry śiłá ſobie y zwyciężyć y poſtánowić
2:
ſnádnie będzie mogł. Abowiem wnet zwycięży rázem dwá
3:
gniewy/ y ſwoy y onego ktoby ſie miał tárgnąć nań. Zwycię
Bacżeniem śi=
łá zwycięży.

4:
ży w ſobie ſnádnie y łákomſtwo/ gdyż to ſobie roſtropnie ro
5:
zważy/ iż náturá cżłowiecża ná rownym á ná ſłuſznym prze=
6:
ſtáć może. Zwycięży káżdą ſwowolną roſpuſtność/ vważy=
7:
wſzy to ſobie/ iż tho cnotliwemu/ pocżćiwemu á ſkromnemu
8:
ieſt wſtyd á wielka ohydá iemu y ſławie dobrey iego. Lekce
9:
ſobie poważj y ſzcżęſcie y wſzytki odmiennośći iego/ wiedząc
10:
że tho do cżáſu ſtoi iáko zielone drzewko przy drodze. A ieſli
11:
ná nim owoc iáki vroſcie/ áliżći go kiymi wnet otłuką/ że ni
12:
liſtku ná nim nie zoſtánie ná źimę/ á ná Wioſnę záſię vźrzyſz
13:
áno ſie zieleni. Tákże też y pieſzcżoſzkowie iego cżáſem ſie zá=
14:
zielenią/ á cżáſem ni liſtku ná żadnym nie naydzieſz/ bo więc
15:
ſzpetnie z drugiego kwiatki opádną/ á cżáſem zá nim y s ki=
16:
iem biegáią/ áby to zápłáćił co ná tramie nákryſlał.
17:
A ták nadobnać to ieſt rzecż/ bo ták y ſwięty Páweł vcży/
j. Teſſ. v.

18:
káżdey rzecży pokuśić/ á ktora ieſt nalepſza przy they mocno
19:
zoſtáwáć. Bo iáko ſą rozne nátury ludzkie/ tákże też rozne ſą
20:
y chući/ y rozumy/ y ćwicżenia wedle káżdey nátury rozno=
21:
śći. Bo ſie iednemu chcze vmieć ſkákáć/ drugiemu ſthrzeláć/
22:
trzeciemu ſzyrmowáć/ cżwartemu ſpiewáć/ piſkáć/ ná lutni
Zwycżay á przi
rodzenie wiele
mogą.

23:
gráć. Owa káżdemu ſie to podoba do cżego go zwycżay á o=
24:
no iego przyrodzenie ciągnie. A wſzytko to nic pocżćiwemu
25:
nie wádzi/ á rownie to ieſt ku inym pocżćiwym ſpráwam iá
26:
ko przyſmáki do potraw álbo cukier ná káſzę/ chociay ták ká=
27:
ſzá y ſámá cżáſem bywa dobra. Abowiem to ſą przypadki do
28:
fortuny potrzebne/ do rozumu máło. Abowiem ſzukáiąc for
29:
tuny/ cżymkolwiek ſie kto może ozdobić/ tedy mu tho nic nie
30:
wádzi. Bo ácż dobre ieſt ſrebro ſámo przez ſię/ ále ieſzcże cu=
31:
dnieyſze będzie y zacnieyſze/ kiedy go y tám y ſám przyzłoći.
32:
Tákże y cżłowiek pocżćiwy/ iákiemiſz ſie kolwiek przypadki
33:
kiloby foremnemi záfárbuie/ wdzięcżnieyſzy bywa v tych co
34:
ie fortuná pieśći.
35:
Kápitulum viii.
36:
Iáko cnotá z rozumem y fortuná roznemi
37:
gośćińcy chodzą.
Abowiem


strona: 22

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 22.
1:
grafika
2:
A
Bowiem pátrzay iáko Cnotá/ Ro=
3:
zum/ á Fortuná dáleko roznemi gośćińczy od
4:
ſiebie ciągną/ tákże im też roznego ſtáránia y
5:
roznych goſpod potrzebá. Bo fortuny trzebá
6:
żeglarzowi/ oracżowi/ formánowi/ tákże y ká
7:
żdemu rzemięſnikowi/ ktho ſie ią para álbo kto iey ſzuka. Ale
8:
cżłowiek vmyſłu wielkiego/ ktory ſobie przypadki ty Fortu=
Iednemu ro=
zum drugiemu
fortuny potrze
bá.

9:
ny lekce waży/ bo ty zá Cnotą á zá Rozumem ſkákáć muſzą/
10:
iedno iż ſie puśći ná rzecży rozważne/ ná rzecży ſobie ná po=
11:
thym y oycżyznie ſwey potrzebne/ á s cżáſem przypádłe/ á z
12:
dáleká/ iáko Orzeł z gory wſzytko co ſie k cżemu ſciąga prze=
13:
páthruie/ iuż on máło ſobie thych drobnych przypadkow od
14:
ſwiátá y od fortuny waży/ á máło ſie ná to rozmyſla. Iuż ſie
15:
iedno o tho ſtára iákoby nie iedno ſobie/ ále wſzytkim wedle
16:
ſtanu káżdego godnym á potrzebnym mogł być. Abowiem
17:
záwżdy to zacnieyſzy páſterz bywa/ ktory ſtádo owiec páſie
18:
niżli ten co iedno iednę kozę. Tákże też ten co y inym pożyte=
19:
cżny może być nie tylko iedno ſobie. Abowiem co ciáło iedne
20:
mu ozdobić może á záfárbowáć ſwiátá tego przypadki/ toć
21:
iuż od Fortuny á od przypadku cżáſow przyść może. Ale co
22:
myſl wſpaniłą fárbuie/ tám iuż nie ledá Cynobru potrzebá/
23:
bo tám trzebá rozlicżnych farb/ iákoby oná myſl ſtátecżna/ á
D iiijná żadną


strona: 22v

Kſięgi Pirwſze
1:
ná żadną ſtronę nieunieſiona/ á rozumem ná ocel záhártho=
2:
wána/ thák iákoby ſie y w ſzcżęſciu y w nieſzcżęſciu ná żádną
3:
ſtronę nie poſliznęłá/ pięknie ná wſzem ozdobioná á záfár=
4:
bowaná byłá.
5:
Bo iuż tákiemu kto iuż ták ſtátecżnie vmyſł ſwoy záfárbu
6:
ie/ wſzytko mu záiedno ſzcżęſcie y nieſzcżęſcie/ ták mu ſie mie=
7:
dzy rożámi vkłáść y vſnąć iáko y miedzy pokrzywámi álbo
8:
piołunem. Obudzi ſie áno myſl oná wſpaniła iáko Orzeł ku
9:
gorze wſzytko buiáć chce/ á żadney iney rzecży więcey ná pie=
10:
cży nie ma/ iedno to napilniey coby cnotę á rozum vcieſzyło.
11:
A wierz mi iż y tám nie ledá muzyki potrzebá/ bo ći dwá pá=
12:
nowie nie káżdemu kwoli ſkacżą.
13:
Abowiem pátrzay że y Málarz pirwey farb nie rozetrze/
14:
áż ſobie pirwey płotno álbo tablicę nágotuie/ y to co ma má
15:
lowáć iuż ſobie w rozmyſle ſwym poſtánowi. Y ſtrzelec łu=
16:
ku ſwego nie pociągnie/ áż ſobie pirwey cel vpátrzy do ktore
17:
go ſtrzelić ma. Y piſarz pápiru nie podnieſie/ áż ſobie pirwey
18:
rozmyſli co ná nim piſáć ma. Thákże y mądry á roſthropny
Cnotá cel wſze=
go dobrego.

19:
cżłowiek/ gdy co rozważnego á ſtátecżnego zácżąć ma/ pir=
20:
wey ma vważyć ſobie cel/ do ktorego celu on ſie iego zácżęty
21:
vmyſł pociągáć ma/ áby dármo á ná wiátr nie ſtrzelił/ álbo
22:
iżby ledácżego w ſwym poważnym vmyſle dármo nie málo=
23:
wał. Acżći ieſt celow doſyć rozlicżnych ſwiátá tego/ ále nie
24:
wſzytko potrzebnych. Ale to ieſt cel napotrzebnieyſzy cżło=
25:
wiekowi poważnemu á pocżćiwemu/ vpátrzywſzy ſobie on
26:
krzacżek gdzie ſobie Cnothá nie inácżey iáko piękna pápugá
27:
gniazdo vwiłá/ thámże iuż onemi nadobnemi ſtrzałecżkámi
28:
rozumem záſádzonemi ma pilnie vgadzáć/ áby ſie nigdy dá=
29:
leko nie odſtrzelił od niego.
30:
❡Cnotá wielka krolowa.
31:
A
Bowiem tá Cnotá ieſt ták można krolowa/ że iey wła=
32:
dzey/ áni ſmierć/ áni żadny ſtrách nigdy przekáźić nie mo
33:
że. Bo chociay dziáłá trzáſkáią/ huffy ſie mieſzáią/ propor=
Cnothá zacna
krolowa.

34:
ce ſie błyſkáią/ iuż ieden leży/ drugi ná tho mieyſce náſtąpi/
35:
wſzytko to tá można krolowa rządzi á ſpráwuie. Abowiem
36:
ſzyrokie iey kroleſtwo ieſt/ ktore oná głośna ſławá iáko trą=
37:
bá brzmiącza po ſwiátu roznośi. Drudzy ſie z wielką rádo=
38:
ſcią ná hárce/ ná ſtraży vpraſzáią. Drugi prośi áby przed i=
nemi lu=


strona: 23

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 23.
1:
nemi ludźmi naprzod chodził. Drugi áby ſie pirwey potkał/
2:
wiedząc iż cżći á ſławy ſtąd doſtáć ma/ iuż mu nic nie ſtráſz=
3:
no/ iuż mu wſzytko weſoło. Pátrzayże ná pieſzcżoſzki pániey
4:
Fortuny/ á oni ſie vbiegáią kto ma pirwey w thanku poſko=
5:
cżyć/ loſy miecą kto ma iutro wiecżerzą ſpráwić/ ktho ſie ma
6:
w máſzkárę vbráć. A ták tu obácż/ ták iákoś ſłyſzał/ iż cnotá
7:
z rozumem á thá omylna páni páni fortuna dáleko roznemi
8:
gośćińcy od ſiebie chodzą. Bo ten iuż czo tey pániey przyſłu=
9:
guie ieſt iáko on kámień co przy drodze dármo leży/ włoży=
10:
ſzli gi do ogniá będzie gorący/ włożyſzli gi do wody tedy bę=
11:
dzie źimny/ á trudno ma być myſl iego ſthátecżnie ná iednę
12:
ſtronę poſtánowiona.
13:
Abowiem od tego ták zacnego celu á od tey ſwiętey cno=
14:
ty/ y od thákiego káżdego kto ſie około niey báwi/ dáleko ná
15:
wſchod/ ná zachod/ ná połnocy/ y ná południe/ á tákże y ná
16:
wſze ſtrony cień zálátuie/ y tu ieſzcże zá żywotá y po ſmierći.
17:
A ſnadź ieſzcże máło nie więczey po ſmierći káżdemu ſwemu
Sławá dáleko
zálátuie.

18:
cżyniąc nieſmiertelną pámięć. A ſnadź ieſzcże thy nawięcey
19:
zdobi/ ktorzy w pracach/ w trudnoſciach/ w ránach/ á w po
20:
cżćiwych potrzebach przy niey záwżdy ſławnie ſtali. Bo ni=
21:
gdyby byli dziś ludzie nie wiedzieli co był Hektor/ co był A=
22:
chilles/ czo był Alexánder/ czo był Herkules/ álbo on zacny
23:
Priamus/ álbo oni dzielni á ſławni Hetmáni Rzymſcy/ by
24:
ich byłá tá ſwięta krolowa oną zacną ſławą nie inácżey ie=
25:
dno iáko złotą koroną nie vkoronowáłá. O ſwięteż to były
26:
rány ich/ álbo ony trudnośći/ dla ktorych oná zacna ſławá/
27:
á ſnadź áż do ſkońcżenia ſwiátá/ práwie ie żywo zoſtáwiłá.
28:
Acżći też máią ſławę y oni pieſzcżeſzkowie pániey Fortuny/
29:
on Heliogábálus/ on Sárdánapalus/ co nic inſzego nie cży=
30:
nili iedno z niewiáſtámi á s pochlebniki pili/ poſádkoch cho=
31:
dzili/ á cżáſem y kądziołki z nimi prządáli álbo wzorki ſzyli.
32:
Ale tá ich ſławá bárzo ſmierdząca ieſt/ á práwie iedno po=
33:
cżćiwym ludzyom ná przykład zoſtháwiona/ áby ſie onemi
34:
márnemi ſpráwámi ich brzydzili á zá nie ſie wſtydáli/ á pil=
35:
nie ſie tákich márnych ſpraw ich przeſtrzegáli/ ktore ony wſze
36:
mu ſwiátu ohydziły/ oſzkárádziły/ y w złej ſławie zoſtáwiłj.
37:
Bo pátrzay/ chociay nie mieli żadney burdy/ áni ran/ áni
38:
guzow/ oni zacni Philozophowie wieku przeſzłego/ áni ſie
39:
ná dziáłá/ áni ná żadne poſtráchy nie wyſadzáli/ iáko był on
40:
zacny Plato/ Sokrates/ Ewripides/ Xenofon/ Kato/ Ale
záwżdy


strona: 23v

Kſięgi Pirwſze
1:
zawżdy walcżyli á wielką burdę vſtáwicżnie mieli z niecno=
Mądry ſła=
wny.

2:
támi á z rozmáitemi ſpráwámi ſwiátá tego/ á s ſproſnemi/ á
3:
z obrzydłemi wyſtępki ludzkiemi/ rádámi ſwemi/ ſpráwá=
4:
mi ſwemi/ y piſmy ſwemi rozważnemi/ márny ſwiáth prze=
5:
ſtrzegáiąc: á widziſz przedſię iáką im oná ſzyroko po ſwiátu
6:
latáiąca ſławá wiecżną pámięć vcżyniłá. Tákże y pocżći=
7:
wy cżłowiek/ ieſli mu ſie nie przytráfi burdy mieć o oycżyznę
8:
ſwą/ álbo o Rzecżpoſpolithą ſwą z nieprzyiacielem iákiem
9:
do tego należącym/ niechże ſie łamie á ma vſtáwicżną burdę
10:
z niecnotámi márnemi ſwiátá tego/ á niech ie tępi/ niſzcży/ á
11:
záciera kędy może/ á s ſiebie niech inym piękny przykład da=
12:
wa/ álbo thákież vcżćiwemi namowámi ſwemi/ álbo y pi=
13:
ſmem ieſli może być/ áby ſie ini tákże tego przeſtrzegáli.
14:
Pan młody s cżym ma do domu przyiecháć.
15:
A
Ták y ty moy miły Pánie młody/ ktoregożkolwiek ſta=
16:
nu będzieſz/ ieſliże cie Pan Bog kiedy w iákie poſtronne
17:
kráie álbo w rozne narody obroći/ mieyże też to ná piecży co
18:
przed tym też wielcy á zacni ſtanowie miewáli. A nie doſyć
19:
ná tym ábyś ſie tám iechał dziwowáć wyſtáwionym páła=
20:
com/ álbo przed tym niewidomym kſtałtom/ ále ſie przypá=
21:
truy ludziom y ich kſtałtom á obycżáiom/ á zwłaſzcżá tákim/
22:
ták iákoś y pirwey ſłyſzał/ a ktorychbyś miał ſłuſzne przykłá
23:
dy bráć/ á háwtuy ie ſobie moczno iáko wzory ná pámięći y
24:
ná vmyſle ſwoim/ ábyś ie długo pámiętáć y roſtropnie ro=
25:
zważáć vmiał/ y drugim potym o nich powiadáć. A też zá=
26:
ſię/ iákoż to inácżey nie może być bo wſzędy ſą ludzie/ gdzye
27:
vyrzyſz ſproſne á brzydkie ſpráwy y obycżáie ludzkie/ ábyś ſie
28:
imi vmiał káráć/ ſobie ie brzydzić/ y drugie potym z nich prze
29:
ſtrzegáć.
30:
A nie dáy cżáſowi nigdy dármo vpłynąć/ widziſz żeć tho
31:
ſzkodliwa vtrátá kto cżás márnie tráći/ bo ſie iuż ten wroćić
32:
nigdy nie może: á co godzinká ná zegarze vderzy/ to iuż cżás
Cżáſz niech dár=
mo nie vcho=
dzi.

33:
przeminął/ á co dáley to do kreſu bieżemy. A ták álbo cżytaj
34:
álbo ſie wżdy cżego vcż/ álbo ſie cżemu przypáthruy/ á roze=
35:
znaway ſobie/ vpátruiąc nadobnie czo lepſze á czo gorſze. A
36:
ſtáray ſie ieſzcże tám będąc/ ábyś w ſkromnośći á w ſtátecż=
37:
nym káżdey rzecży vważeniu/ á w nadobnych obycżáioch
38:
tám wſzytkim wdzięcżnym był. Boć iuż thám nic będzie po
pyſze/ po


strona: 24

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 24.
1:
pyſze/ po zuchwálſtwie/ po wſzetecżeńſtwie/ gdyżeś ſie tego
2:
nápátrzył/ że táki nie tylko w cudzych kráioch ále y domá zá
3:
wżdy przemierzły á obrzydły bywa. A ſtáray ſie o tho/ ábyś
4:
nie thylko s poſkocżki/ s perfumowánemi rękáwicżkámi/ ze
5:
pſtremi kábatki do domu przyiechał: ále ábyś vpſtrzył nado
6:
bnie vmyſł ſtátecżny twoy cnotą/ náuką pomiáru/ á nado=
7:
bnym ná wſzem poſtánowieniem twoim. A iżby s ciebie per
8:
fumy zálátywáły pięknych á vważonych obycżáiow twoich
9:
á nie thylko z rękáwicżek twoich/ áby s ciebie obczy nadobne
10:
przykłády bráli: á powinowáći twoi zápátrzywſzy ſie ná cię
11:
áby ſie tobą cieſzyli/ gdy obacżą że wżdy vmieſz o tym y mo=
12:
wić coś widział/ y piękne ſpráwy w ſobie okázáć/ y to nado
13:
bnie ozdobić/ że ſie wżdy będą s tego cieſzyli żeś wżdy nie dár
14:
mobith do domu przyiechał/ á iżeś ſie nie dármo włocżył po
15:
ſwiátu. A tu cie iuż ſobie będą wydzieráć/ á tu cie iuż miedzy
16:
ſobą będą w powadze mieć/ s tobą wdzięcżne bieſiády y ro=
17:
zmowy miewáć. A thy ſie dopirko będzieſz przypátrował z
18:
nowu onym ſproſnym obycżáiom ktorycheś tu był odiechał/
19:
pátrząc z dáleká ná drugiego/ á on ſiedząc w kącie łeb ſobye
20:
ſkubie á páznokcie łupi/ á kroſthámi, odzieráiącz ſobie s pál=
21:
cow áż do drzwi ſtrzela/ á kofel ſmierdzący iákoż wcżorá v=
22:
ſiadł podle niego/ tákże też ieſzcże podle niego leży.
23:
bowiem ieſlibyś też ták w ſobie nic w obycżáioch ozdo=
24:
bnego do domu nie przynioſł/ tylko to coś widał/ tedy row=
25:
nie iákobyś we źwierciádło pátrzył/ á vmuſkawſzy ſie/ á po=
Kto co widział
trzebá pámię=
táć.

26:
práwiwſzy ſobie ſzuprinki/ á otárſzy gdzie brudno/ wnet má
27:
ło odſzedſzy wſzytkiegobyś zápomniał. Bo ták to poſpolicie
28:
bywa/ iż nie tylko zábrukánia ále y twarzy ſwey właſney ká
29:
żdy/ máło odſzedſzy/ zápomni. Bo vyrzyſz thám śiłá kugla=
30:
rzow/ śiłá mátácżow/ śiłá wyłudácżow: á trzebá tám pil=
31:
nie s tábulátury ſtępáć á pilnie ſobie vważáć iáko czo wyro=
32:
zumieć. Bo możeć ſie y tym podziwowáć/ á wyrozumiawſzj
33:
co złe pogánić/ á co dobre to pochwalić y przy ſobie mocno
34:
záchowáć. Bo bierzeć też pcżołá y ná ſmiecioch y ná gnoiu y
35:
ná błocie/ ále coż bierze? pierzgę ktora ſie ni nacż przygodzić
36:
nie może: á s potrzebnych ziołek tedy zbiera wdzięcżny á po=
37:
trzebny miod. Tákże też ty tám przypátruiąc ſie rozlicżnym
38:
ſpráwam ludzkim ſnádnie będzieſz mogł rozeznáć co pierz=
39:
gá á co wdzięcżny miod.
Do domu


strona: 24v

Kſięgi Pirwſze
1:
❡Do domu przyiechawſzy co pan
2:
młody cżynić ma.
3:
P
Otym gdy iuż do domu przyiedzieſz s tákiemi pięknemi
4:
ták iákoś ſłyſzał ſpráwámi ſwemi/ możeſz wielką pocie=
5:
chę powinowátym ſwym vcżynić. Nie odmieniayże ſie iáko
6:
Márzeć ná Wioſnę/ gdzie iednego dniá będzie y deſzcż y iá=
7:
ſno y krupy/ ále ſtoy ſtátecżnie przy onych ſwych pocżćiwych
8:
obycżáioch/ á nie dáy ſie młodośći áni onemu nowemu tho=
9:
wárzyſtwu vnośić. Abowiem ieſli z nimi s przodku nie bę=
Iáko towárzy=
ſthwá vżywáć.

10:
dzieſz pić/ gráć/ ceklowáć á łotrowáć/ wnet cie będą Wło=
11:
ſzkiem álbo Niemcżykiem zwáć. Wnet będą mowić iż tho s
12:
tego nic dobrego nie będzie/ bo wſzytko fántáſtykuiąc ſtro=
13:
ną chodzi. Ale ſie ty nic temu nie przećiẃ/ bo gdić ſie pochwi
14:
li lepiey przypátrzą y s poſthępkow y rozmow y s pięknych
15:
obycżáiow twoich/ vyrzyſz w iákiey miłośći y w iákiey po=
16:
wádze potym miedzy nimi będzieſz. Bo możeſz thy ſobie bez
17:
wſzetecżnego opilſtwá álbo nikcżemney bieſiády záchowá=
18:
nie vcżynić: iedno teſacżkiem/ gdy przed nimi ſztucżkę nado=
19:
bną wypráwiſz: drugie też poſkokiem/ drugie też lutenką/ á
20:
nawięcey wdzięcżnemi rozmowámi/ gdy im to będzieſz po=
21:
wiedał o cżym nie ſłycháli/ álbo tho im okázował cżego nie
22:
widáli/ álbo też cżáſem im cżytał o cżym pirwey nie wiedzie
23:
li: bo to ſą wdzięcżne przyſmáki v ludzi/ á przyrodzenie ſie w
24:
tym káżde kocha kiedy co nowego widzi álbo ſłyſzy.
25:
A nawięcey przyiacielom á powinowátym vmiey to oká
26:
zowáć coś powinien. Nie bądźże też záſię iáko dármo leżące
27:
drewno/ pytay ſie o zwycżáioch oney oycżyzny ſwoiey/ py=
28:
tay ſie o ſpráwach Rzecżypoſpolitey/ pytay ſie w iákim prá=
29:
wie ſiedziſz/ á ſtáray ſie ábyś nicz nie opuśćił czoś powinien
30:
Bogu/ ſobie/ przyiacielom/ y oycżyznie ſwoiey. Nie lenuyże
31:
ſie theż przyiacielowi ku káżdey pocżćiwey poſłudze iego.
32:
Wiedzże też o koniku/ o ſłużce/ o ſwych rzecżkach/ áby cie ná
Co młody do=
má ma dziáłáć

33:
wſzem ludzie ználi w onych poſtronnych obycżáioch chędo=
34:
żnie ochędożnego/ y w domowych też záſię ſpráwach dbáłe=
35:
go á nie dármo leżącego. Tedy s ſiebie ná wſzem á ná wſzem
36:
wdzięcżne gronká vkażeſz wſzytkim ludziom oney nie daw=
37:
no zroſłey młodosći ſwey/ thák iż z wielką ſławą y miłoſcią
38:
od wſzech ludzi vżywieſz onych młodych cżáſow ſwoich.
Kápitu=


strona: 25

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 25.
1:
Kápitulum ix.
2:
O Dworſkim y Zołnierſkim ſtanie.
3:
grafika
4:
P
Otym ieſliżecby ſie domá vprzykrzy
5:
ło/ á chciałbyś ſie też przypátrzyć thu domo=
6:
wym obycżáiom oycżyzny ſwoiey/ á zdáłoć=
7:
by ſie álbo do dworá/ álbo w ſtan Rycerſki/
8:
álbo żołnierſki vdáć. Ieſliże ſie vdaſz do dwo
9:
rá/ tedy wierz mi iż tám trzebá s tábulátury ſtępáć/ á máło
10:
tám nie więtſzey oſtrożnośći będzie potrzebá niżli w cudzych
11:
kráioch/ bo tám loquebantur varijs linguis, á rozmáitich ſpraw
12:
y obycżáiow tám ludzi znaydzieſz. A trzebá tám pilnie vpá=
13:
trowáć gdzie ſtępić/ iáko po grudzie boſemi nogámi/ bo tám
14:
śiłna grudá á śiłny mroz około ciebie s pirwotku będzie.
15:
A wierz mi iż thrzebá wielkiego vważenia káżdey rzecży y
16:
wielkiey roſtropnośći niżli ſie tám wſzytkiemu przypátrzyſz.
17:
Bo będzieć ſie zdáło iż cie wnet wſzyſczy chwalić y miłowáć
Przypadki
dworſkie.

18:
będą/ miedzy ſię cie pociągáć będą/ áno wierz mi iż cie thák
19:
będą nośić po kolędzie/ iż ſie długo nie obacżyſz czo ſie s tobą
20:
dzieie. A zwłaſzcżá ieſli ieſzcże będzieſz miał iáki doſthátcżek
21:
około ſiebie. Thu cie iedni pociągną do miłośći/ drudzy do
Emuzyki/


strona: 25v

Kſięgi Pirwſze
1:
Muzyki/ drudzy cie pilno będą námawiáć ábyś z nimi po=
2:
grał/ á nie będzieſzli chciał o pieniądze/ więc o roſkazánie.
3:
Ty będzieſz mnimiał ábyć ſie miał kázáć obłápić wygrawſzy
4:
á onći każe poſłáć po piecżenią á po gárniec winá. A ták dzi=
5:
wnych á dziwnych przypadkow/ niżli ſie dobrze przypátrzyſz
6:
figlom dworſkim/ będzie około ciebie.
7:
Ale ſie przedſię nic nie ſlizay ná tey gołoledzi/ ſtoy przedſię
8:
mocno przy onym przedſięwzięciu ſwoim/ á długo ſie rozmy
9:
ſlay niżli co maſz vcżynić. A cnoty/ prawdy/ miáry ſtrzeż pil=
10:
nie iáko oká w głowie. A pomierną á pocżćiwą vkłádno=
11:
ſcyą záchoway ſie káżdemu/ cżyń pocżćiwość káżdemu/ nie
12:
moẃ zle głośno ni o kim/ choććiby ſie też co do kogo nie podo
13:
báło/ á zwłaſzcżá ieſli s kim práwego beſpiecżeńſthwá álbo
14:
iákiego ſpołku nie maſz. A ieſlibyś też miał s kim iákie iuż be=
Iáko ſie v dwo
rá záchowáć.

15:
ſpiecżne á prawdziwe towárzyſtwo/ toś iuż tám winien po=
16:
miernie á pocżćiwie przeſtrzedz go w thym coby ſie ludziom
17:
do niego nie podobáło/ ábyś tym nie obráźił oney fántáziey
18:
iego. Boć to ieſt przyrodzenie káżdego/ iż mu ſie wſzytko do
19:
ſiebie podobáć będzie/ chociay s thegoż drugiego máło przed
20:
tym karáć będzie. Ale iákoś ſłyſzał/ káżdey rzecży pomiernie
21:
vżyway á roſtropnym vważeniem/ boć ſie tám rychley o pra
22:
wdę rozgniewáią/ niżli chociaybyś co cudnym á niedomyſl=
23:
nym pochlebſtwem záfárbował. Nie kriyże ſie też w kąt we=
24:
dle ſtaniku ſwego/ y nie żáłuy thám dáć gdzie ma być ſłuſznie
25:
dano. A wſzákoż to vważay/ áby ſie gębá z mieſzkiem zgadzá
26:
łá/ á nie dáy iey naprzod wyſkákowáć. Bo iákoć przodek we
27:
źmie/ iuż pothym mieſzká ledwie kijem do kreſu dopędziſz. A
28:
wſzákoż vważay cżáſy/ á to cżyń co należy y doſtátkowi twe
29:
mu/ y ſtanikowi twemu. Bo będzieſzli ſie ciągnął nád ſtanik
30:
pocżćiwy ſwoy/ oſtrzegay potym áby ſie około ciebie niepra
31:
wdá nie zámnożyłá. Bo táki iuż muśi iednemu dáć á drugie=
32:
mu wziąć/ & mille modis muśi przycżyn ſzukáć/ gdzye wzyąć
33:
tu wziąć/ gdzie iuż zwycżay á przyrodzenie ná kieł wędzidło
34:
weźmie.
35:
Páná ſwego y powinnośći ſwoiey kthorąć porucżą bądź
36:
wiernie pilen/ y ná iáką cie kolwiek poſługę wyſádzą iuż cżá
37:
ſu ſtrzeż ábyś iej nigdy nie omieſzkał. Bo tu iuż vcżyniſz y cno
Pilność Páná
dobrego cżyni.

38:
cie doſyć/ á páná ſobie rychley ſpowinowáćiſz. Bo tho ſtára
39:
przypowieść/ Satis petit qui bene ſeruit, to ieſt/ Máło mu trze=
40:
bá prośić ktho pilnie ſłuży/ bo ſam pan rad y nie rad/ widząc
ſtátecżną


strona: 26

żywotá pocżćiwego cżłowieká,Liſt 26.
1:
ſtátecżną pilność twą/ domyſlić ſie muśi/ ábyś znał łáſkę ie=
2:
go. A iáko ſtára przypowieść/ iż pilnemu ſłudze záwżdy ro=
3:
ſcie guz ná brzuchu/ á leniwemu ná grzbiecie. A gdy ſie ták bę
4:
dzieſz ſpráwowáć/ tedy mocno onemu pirwſzemu ćwicżeniu
5:
pothkowek przytwirdziſz/ iż ſie rzadko będzyeſz mogł poſli=
6:
znąć/ bo záwżdy więcey mogą dwá niżli ieden. Tákże y thy
7:
gdy to dwoie ćwicżenie poiednaſz/ y ono ſtáre ſwoie cudzo=
8:
ziemſkie/ y to teraz nowo nábyte/ śiłá będzieſz miał naprzod.
9:
❡Stan Rycerſki iáki ieſt.
10:
A
Ieſliby cie theż w ſtan Rycerſki álbo ten żołnierſki myſl
11:
wiodłá/ wierz mi y thámbyś ſie nie práwie zle vdał. Bo
12:
tám znaydzieſz y dworſtwo/ y towárzyſtwo/ y ćwicżenie/ á
13:
ſnadź máło nie potrzebnieyſze niżli v dworá. Bo ſie tám ná=
14:
ucżyſz goſpodárſtwá/ bo ſie iuż ſwym ſtanem thám/ nie iná=
15:
cżey iáko we wśi goſpodárſthwem/ muśiſz opiekáć. Iuż ſie
16:
tám náucżyſz pomiernego ſzáfárſtwá/ boć tego będzie potrze
W żołnierſtwie
co cżynić.

17:
bá/ bo tám trudno iáko domá do ſzpiżárniey. Náucżyſz ſie ćir
18:
pliwośći/ náucżyſz ſie ſpraw Ryczerſkich/ náucżyſz ſie około
19:
koni/ około ſług/ y około inych potrzebnych rzecży ſpráwy á
20:
opátrznośći/ á ſnadź máło nie rychley niżli w oney dworſkiej
21:
zgrái dármo leżącey. Bo ieſlić ſie trefi być w ciągnieniu/ te=
22:
dy iuż tám wielka roſkoſz pátrzyć ná ludzi/ pátrzyć ná ſprá=
23:
wy/ pátrzyć ná huffy pięknym porządkiem poſtępuiąc/ náſłu
24:
cháć ſie onych wdzięcżnych trębácżow/ bębnow/ pokrzykow/
25:
áż ziemiá drży/ á ſerce ſie od rádośći trzęſie.
26:
Przydzieſz do ſtanu/ nie trzebáć iuż będzie oliwek/ limonij
27:
áni kápárow dla przyſmákow/ iáko onemu domá leżącemu
28:
á roſpieſzcżonemu brzuchowi. Bo powiádáią iż to nawdzię
29:
cżnieyſzy przyſmák żołądkowi przegłodzenie. Boć ſtánie zá
30:
limonią y zá kápáry oná wdzięcżna przeiezdzká z miłym to=
31:
wárzyſtwem/ żeć tám ſmácżnieyſza będzie wędzonká á káſzá
Przyſmák do
chući przegło=
dzenie.

32:
niżli gdybyś leżał zá piecem ná ſciánę nogi wznioſł/ á w kob=
33:
zę gráiąc cżekáiąc rychłoli obiad dowre/ niżlićby przynieſio=
34:
no biyankę z márcepanem. Abowiem ono powiedáli o ied=
35:
nym Opácie/ kthory ſobie był ſtráćił chuć do iedłá/ iż iechał
36:
do cieplic áby był ſobie chuć nápráwił. Potkał go ieden Ry=
37:
cerſki cżłowiek nie dáleko zamku ſwego/ pytał go do kąd ie=
38:
dzieſz miły kſze Opácie? Powiedział mu iż do cieplic/ ábych
E ijſobie


strona: 26v

Kſięgi Pirwſze
1:
ſobie mogł chuć nápráwić w żołądku/ bo nie mogę iádáć/ á
2:
będzie mie tho koſztowáło namniey tyſiącz złotych. Powie=
3:
dział mu on Ryczerſki cżłowiek: A miły kſięże cżemuż ná tho
4:
ták wiele nákłádaſz? ſpráwię ia to tobie zá dwie ſcie złotych/
5:
iedno poiedź zemną ná moy zamek/ bo ia tám mam ná to nie
6:
rowno lepſze przypráwy niżli w ciepliczach. Przyiecháli ná
7:
zamek/ zámknął Mnichá w komnácie/ y nie dał mu nic ieść
8:
tego dniá. Przyſzedł do niego ráno/ pytał go/ kſięże Opácie
9:
á nie popráwiło ſie wam nic? Powiedział Kſiądz/ iż bárzo
10:
máło. Powiedział mu pan iż będzie dalibog dobrze. Drugie
11:
go dniá nie dał mu tákże nic ieść. Ráno przyſzedł/ kſiądz mu
12:
powiedzyał iż mu ſie iuż ieść záchciewa. Przedſię mu nie dał
13:
nic ieść. Trzeciego dniá iuż ná vrząd nie ſzedł do niego. Alić
14:
kſiądz wynurzywſzy łeb s komnáthy woła/ Prze miły Bog
15:
daycie co ieść. Potym przyſzedł do niego pan/ Otoż widziſz
16:
kſięże iż ia to lepiey vmiem lekárſtwo niż w cieplicach/ dayże
17:
dwie ſcie złotych á iedź do domu z oſtátkiem. Y tákże ſie sſtá=
18:
ło. A ták widziſz iż przemorzenie ieſt cżyſty przyſmák do ie=
19:
dłá.
20:
❡Zołnierze ná leży co cżynią.
21:
A
Le iżechmy málucżko odſtąpili od żołnierſkiego náſzego
22:
chlebá/ iużechmy ſłyſzeli iákie roſkoſzy á iákie krotofile ſą
23:
w ciągnieniu miedzy Rycerſkiemi ludźmi. Pátrzayże záſię/
24:
gdy iuż potrzeby nie będzie/ á rozłożą ie po leżach/ iákiey tám
25:
dopiro roſkoſzy y ćwicżenia vżywáć będą. Azaſz tám nie ro
26:
ſkoſz máią gdy ſie do iedney goſpody s potrawecżkámi nado
27:
bnemi znoſzą? Azaſz tám nie będą wdzięcżne rozmowy á o=
28:
ny pocżćiwe żárty? że więc iáko ono powiedáią y gębá ſie do
29:
brze nie zákrzywi od ſmiechu: ácż też thám y kofel y żołędny
30:
tuz wielkie záchowánie miewáią: ále gdy ták/ iákoś ſłyſzał/
31:
záchowaſz ná wſzem ſtátecżną pomiárę w ſobie/ nic to tobie
32:
wſzytko ſzkodzić nie będzie: bo trudno tego/ powiedáią/ do
33:
tańcá ciągnąć/ kto nierad ſkacże.
34:
Potym záſię ná wdzięcżne ſie przeiażdzki roziádą/ drudzy
35:
do zawodow/ drudzy też z iákim myſliwſtem/ drudzy theż z
36:
łukow ſtrzeláią/ kámieńmi drudzy miecą. Owa tám żadny
Krotofile zoł=
nierſkie.

37:
cżás bez wżdy iákiey krotofile być nie może. A ták y tám bę=
38:
dąc wſzytko ſobie vważay/ vpátruy/ á obieray ſobie coć ſie le
39:
pſzego podoba/ á przy cżym ſnádnie zoſtáć maſz. A to napil=
nieyſza/ á=


strona: 27

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 27.
1:
nieyſza/ ábyś ſobie nadobną vkłádnoſcią á pocżćiwym zá=
2:
chowániem miłość v wſzytkich iednał. Bo przidą iákie trwo
3:
gi/ przydą poſtráchy/ iużći káżdy będzie rádził iáko ſie ſprá=
4:
wowáć maſz/ iużći będzye ſławy życżył/ iuż Boże vchoway/
5:
przygody ochotnie cie ratuie. A tho napilniey vważay/ ábyś
6:
w ten cżás pomniał ná ſławę á ná pocżćiwość ſwoię/ wſzák
7:
wieſz iákie tá záwżdy przyſmáki y ozdoby ludzyom cżyniłá.
8:
Nicći o ránę/ bo ſie tá łácno zgoi: nicći o więzienie/ bo komu
9:
obiecał Bog nigdy nie zginie: niczći y o ſmierć/ ábowiem ni=
10:
gdziey lepiey áni pocżćiwiey nie możeſz zápiecżętowáć żywo
11:
tá ſwego. Azaſz gi gdzie lepiey ſtráćić w iakiey niepocżćiwey
12:
bieſiedzie? álbo opiwſzy ſie gorzałki?
13:
A to záwżdy miey ná piecży/ gdy tám vyrzyſz áno drapią
14:
biorą á ſzárpáią niewinne ludzi á ich máiętnośći/ bo tho ieſt
15:
ſtáry zwycżay woienny/ chociay ſie łzy leią/ chociay głoſy áż
Płácżu ſie ma
ſtrzedz żołnierz.

16:
pod niebo o pomſthę krzycżą. Aleć ia rádzę byś miał przem=
17:
rzeć y ze ſzkápámi/ kędy możeſz oſtrzegay ſie tego/ á byś miał
18:
y iednę ſuknię przedáć á w drugiey ſie do domu wroćić/ the=
19:
dyć to lepiey będzie/ niżli głos niewinny á przeklęctwo ná ſię
20:
puśćić. Bo wierz mi iż to Pan Bog ná wielkiey piecży ma/ á
21:
iáſnie powieda: Gdy záwoła do mnie vbożuchny o krzywdę
22:
ſwoię/ ia muſzę pomśćicielem ieo być. Bo wierz mi iżći ſie to
23:
ſowicie oddáć muśi/ álboć ſzkápy pochromieią/ aboć potym
24:
y z goſpodą zgoráią/ ábo cie okrádną. Owa áni obacżyſz iá
25:
ko to Bog ſowito záwetuie/ á pomśći ſie krzywdy onego nie
26:
winnego. A przedſię to y onemu ſowito nágrodzi/ bo to ieſt
27:
ſwięte przyrodzenie iego.
28:
A nadobnie o tym on Roterodan ſławny cżłowiek iáko=
29:
by s poſmiewiſkiem iákim nápiſał/ powiedział: Iż przyſzedł
30:
drab chromy do goſpodarzá ſkąd był pirwey wyſzedł/ y py=
31:
ta go goſpodarz: A miły drabie od naſeś wyſzedł iáko Mer=
32:
kuriuſz pod pirzem/ á teraześ przyſzedł iáko Wulkanus co po
33:
wiedáią o nim chromy piekielny kowal? Drab powiedział:
34:
Nie maſz ſie cżemu dziwowáć/ ták muśi być ná woynie. Py=
35:
ta go goſpodarz: A cżemużeś wżdy thák odárto przyſzedł s
36:
tey woyny? á wſzák tám wyſługuią? Powiedział drab: Y ia
37:
ciem był wyſłużył/ ále ſie iedno przepiło/ drugie ſie też prze
38:
gráło. Pytał go goſpodarz: Iż podobnoś też drugie ſtráwił?
39:
Powiedział drab: Oy com miał ſtrawić/ chybá ná piwie/ bo
E iijtám nie


strona: 27v

Kſięgi Pirwſze
1:
tám nie trzebá nic kupowáć/ wolno tám bráć świnie/ owce
2:
kury/ gęśi/ gdzie kto co znaydzie. Rzekł goſpodarz: Ale to cu
Spowiedź mni
ſka.

3:
dze, a Pan Bog nie kazał ruſzáć cudzego. Powiedział drab:
4:
Niewiemći ia ieſli cudze/ ále ták tám ieſt ten obycżaj ná woj
5:
nie/ á teżem ſie tego wcżorá ſpowiedał przed Miniſtrem co
6:
ieſt u Fránćiſzkanow/ co powiedáią iż ma táki liſt z Rzymá
7:
iż by y diabłá ziadł tedy ma moc rozgrzeſzyć. Pyta go goſpo
8:
darz: A iákoż cie rozgrzeſzył? Drab powiedział: A to mi ka=
9:
zał ſuſzyć trzy piątki y cżtherzy śrzody/ á dwie mſzy náiąć/ á
10:
coś mi mrucżał nád głową kryſláiąc mi po cżele. Pytha go
11:
goſpodarz: Ale nie wieſz co mowił? Powiedział drab: Y czo
12:
mam wiedzieć/ wſzák wieſz że ia nie vmiem po Láćinie ni ſło
13:
wká. Rzekł goſpodarz: A ieſlić ták rzekł/ iákiemeś tu łotrem
14:
przyſzedł tákiem cie záſię odſyłam/ w imię oycá y ſyná y du=
15:
chá ſwiętego. Rzekł drab: Wierę ia niedbam czo on mowił
16:
to mowił/ tylko iż mi iuż wſzytko odpuśćił. Rzekł goſpodarz:
17:
Aleſcie ſie to o cudze iednáli/ á Bog przyiąłli to wdzięcżnie
18:
iednánie wáſze? Powiedział drab: Tegoć ia niewiem ieſlić
19:
miał od Bogá iákie liſthy/ ále wiem iż miał od Papieżá. Ale
20:
coż mnie do thego kiedy mię on rozgrzeſzył. Powiedział mu
21:
goſpodarz: Idziſz miły drabie/ iáka byłá ſpowiedź tákie też
22:
rozgrzeſzenie/ áleć wam pewnie y z mnichem być v dyabłá.
23:
A ták y ty moy miły brácie miey ná to bacżenie/ ábyś theż
24:
ná táką ſpowiedź y ná tákie rozgrzeſzenie nie przyſzedł/ á nie
25:
iednay ſie z mnichem o cudzą ſzkodę/ rádſzey onemu nędzniko
26:
wi opraẃ á nágrodź iáko możeſz/ áby cie przed Pánem Bo=
27:
giem twoim rozwiązał/ bo tymći to rzecżono/ cokolwiek ná
28:
ziemi zwiążecie/ będzie związano ná niebie.
29:
❡Przyiechawſzy z żołnierſtwá iáko ſie
30:
Rycerſki cżłowiek ma záchowáć.
31:
A
Gdyć Pan Bog záſię pozdárzy przyiecháć do domku
32:
twoiego/ mieyże to ná pilney piecży/ ábyś ni w cżym nie
33:
był przykry rodzicom twoim/ ábyś ie ná wſzem w pocżćiwo
Rodzice mieć
w pocżćiwośći.

34:
śći miał/ tákież y cżeladce ſwoiey to pilnie roſkázował. Abo
35:
wiem wieſz iáki ſrogi Pan ná tho zakład záłożyć racżył/ po=
36:
wiedáiąc: Iż miey w pocżćiwośći rodzice twoie chceſzli dłu
37:
go żyw być ná ziemi. Też y inſzym powinowátym ſwym zá=
38:
choway ſie cżym możeſz/ y iáko możeſz/ áby cie y miłowáli/ y
wſpoma=


strona: 28

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 28.
1:
wſpomagáli/ y ſławili/ y s ciebie ſie cieſzyli. Też nie leż domá
2:
dármo iáko niepotrzebne drewno/ miey ſie też cżáſem do ko=
3:
nicżká/ do zbroiczki/ y do inſzych potrzebnych ſobie rzecży/ á
4:
pytay ſie o powinnoſciach ſwoich/ iáko ſie maſz y w práwie
5:
ſwoim/ y w inych pocżćiwych ſpráwach ſwoich záchowy=
6:
wáć. A nie bądź iáko grábarz/ co dáley nic nie vmie iedno z
7:
rydlem á z motyką.
8:
A tho miey ná pilney piecży/ ábyś cżytał kiedy możeſz/ bo
9:
widziſz iż káżdemu zwycżay ſtoi zá drogie przyrodzenie. Bo
10:
iákoć to ze zwycżáiu wypádnie/ iuż wiedz żeć potym kſiąſzki
11:
będą wárcżáły ná cię/ á trudno ſie zwycżáiowi odiąć. Ano
12:
Ligurgus gdy Spártany wpráwował w práwá y w pocż=
13:
ćiwe obycżáie/ tedy ſie im to trudno s przodku zdáło. Ten ka
14:
zał vchowáć dwoie chárciąt rownych. Iednego gdy przy=
15:
wiedziono puſzcżał do kotłá do tłuſtey parzey/ drugiego pu=
16:
ſzcżał zá záiącem złomiwſzy mu nogę iż go záwżdy vgonił. Potym gdy práwá miáſtu oddawał kazał ony chárty obu=
17:
dwu wolno puśćić. On ieden iáko zwykł w kocieł łeb wnu=
18:
rzył/ á drugi wnet záiączá vgonił. Y rozwodził im to/ iż wi=
19:
dzicie co to ieſt zwycżay. Y wy poki ſie nie zwycżáicie thym
20:
ták dobrym á pocżćiwym rzecżam/ pothy ſie wam będą tru
21:
dne zdáły.
22:
A ták też ty moy miły bráćie/ gdyć dał Pan Bog dorość y
23:
pocżćiwych lath/ y dałći docżekáć y pocżćiwych obycżáiow
24:
twoich/ nie bądźże tym chártem czo tylko wnurzywſzy łeb w
25:
kocieł nie vmie nic dáley iedno ſie w bárłog po vſzy zágrześć
26:
ále álbo cżythay/ álbo ſie baẃ miedzy pocżćiwemi ludźmi/ á
27:
cżytay Philozophy/ cżytay ony poważne hiſtoryki/ boć má=
28:
ło po tym iż ſie dowieſz iáko Vliſſes po morzu pływał/ álbo
29:
iáko Circes głowy odmieniáłá/ radſzey to vważay/ iáko thy
30:
tu vſtáwicżnie po morzu pływaſz tego ſwiátá burzliwego/
31:
á odmieniay ſobie głowę bez Circeſy w pocżćiwe á w ſław=
32:
ne obycżáie twoie/ á ták będzie záwżdy ſławna twoiá mło=
33:
dość/ ktorey záwżdy z roſkoſzą vżyć możeſz/ y ty y powino=
34:
wáći twoi.
35:
❡A tu gdy iuż ieſt krotce wypiſan żywot młodego á po=
36:
cżćiwego cżłowieká ieſzcże od dziećińſtwá iego/ y iáka ieſth
37:
náturá iego/ á iákiemiby też wędzidły pohámowána mogłá
38:
być/ y iákie máią być ſpráwy pocżćiwe y wychowánie iego/
39:
iuż ſie też piorko muśi obroćić do drugiego wieku cżłowieká
E iiijpocżćiwego


strona: 28v

Kſięgi Pirwſze
1:
pocżćiwego/ iáko ſie ma w ſrzednich leciech ſwych záchowáć
2:
áż do ſtárſzego wieku ſwego/ áby ſie młodſzy ſtárſzym ćwi=
3:
cżył/ á ſtárſzy też w ſobie obycżáiow popráwował
4:
coby mu ſie do młodſzego niepodobáło.
5:
A tu iuż maſz wirſzyki o młodośći cżło=
6:
wieká pocżćiwego.
7:
K
Toby ſie chciał przypátrzyć młodemu cżłowieku/
8:
Iego dziwnym poſtępkom y dziwnemu wieku.
9:
Może ſie podziwowáć odmiennoſciam ſwiátá/
10:
Y iáko nam wychodzą náſze młode látá.
11:
Proſto ſie ten błędny ſwiát ták obchodzi z námi/
12:
Iáko gdy ſie w ſzelinie wilk goni z kozámi.
13:
Ták to wiek ſękowáty by drewno głogowe/
14:
A kędy ie obroćiſz tu zákłoć gotowe.
15:
A guzy po nim wſzędzie ſiedzą we trzy rzędy/
16:
Tákżeć po młodym pánie rozmáite błędy.
17:
A ſnadźby ſnádniey vpáść záiącá płochego/
18:
Niż gdy ſwą wolą weźmie łeb chłopá młodego.
19:
Lecż y laſká głogowa gdy iey przychędoży/
20:
Nadobnie oſtrugawſzy koſtecżką obłoży/
21:
Ochotnie z nią ſtáruſzek podrygáiąc chodzi/
22:
Y tám kędy vmyſlił powoli vgodzi.
23:
Tákżeć páná młodego gdy go przychędoży/
24:
Nadobnie przyſkrobawſzy koſtecżką obłoży/
25:
A żelaſkiem ná końcu nadobnie zákuie/
26:
Wnet y ná gołoledzi potym náſz hárcuie.
27:
Bo gdy z niego by z głogu ſpádnie oſtra cutis,
28:
Bá wnet z niego baculus będzie ſenectutis.
29:
Acż ſą iednák niektorzy co to z Bogá máią/
30:
Iż ſwą młodość w ſkromnośći pięknie wychowáią.
31:
Ale nigdy nie wádzą źrzebcowi oſtrogi/
32:
Tákżeć w grozie pan młody nie ták bywa ſrogi.
33:
Pihet pihet poganiay.

strona: 29

Liſt 29.
1:
A tu ſie iuż pocżną Wto=
2:
re Kſięgi żywotá pocżćiwego cżłowieká/ iáko od
3:
práwiwſzy w poczćiwym wychowániu młode lá
4:
tá ſwoie/ á przyſzedſzy ku lepſzemu obacżeniu/ iá
5:
ko w śrzedniem wieku ma pocżćiwie ſthanu ſwe=
6:
go vżywáć/ y cżym gi ozdobić/ y iáko ma vważáć
7:
co ieſt przyſtoynego á co ieſt ſzkodli=
8:
wego iemu.
9:
Stet quilibet fortiter in vocatione ſua.
10:
Brácie pátrz wſzák nie orzeſz co ſie s tobą dzieie/
11:
Pátrz iáko ſie w pocżćiwym wſzytko pięknie ſmieie.
12:
Pátrzże też w niepocżćiwym iáko wſzytko mdleie/
13:
Stańże mocno przy cnocie niech kto chce ſzáleie.
14:
Hámuy z gory/
15:
Szánuy ſkory/
16:
Puść zá gory/
17:
Szpetne chmury/
18:
Bo ſwiát bury/
19:
Szuka dury/
20:
By cie ſnury/
21:
Y zá mury/
22:
Związał po ſwey woli.
23:
Chytry był.

strona: 29v

1:
Do tego coby miał wolą cżyść ty wtore kſięgi/
2:
miáſto Proemium.
3:
C
Hceſzli ſie podziwowáć obłędnemu wieku/
4:
Y to co z nim przypada káżdemu cżłowieku.
5:
Przecżćiſz ty Wtore Kſięgi ſtanu pocżćiwego/
6:
Iákie máią być ſpráwy w cnym żywocie iego.
7:
Bo młodość w pirwſzych kſięgach iuż ieſt odpráwioná/
8:
Iáko ma być w cżłowieku młodym ſtánowioná.
9:
Tám ſie máło náucżyć może s tego wieku/
10:
Bo widziſz co ſie broi we młodym cżłowieku.
11:
Też nie ſiedzi w ſwym práwie bo młodośći iego
12:
Trzebá pilnie przeſtrzegáć by źrzebcá płochego.
13:
Abowiem by thy z gory wolno puśćił kołá/
14:
Trudnoby iuż hamowáć ſwowolnego wołá.
15:
Lecż gdy iuż k látom przydzie á iż ſie obacży/
16:
To iuż też iego miłość ćiſzey krocżyć racży.
17:
A ták ty Wtore kſiąſzki ſą wydáne ná to/
18:
Iáko gdy Wioſná minie á náſtánie Láto.
19:
Tedy ſie z onych burzek ſnádnie wſzytko zmieni/
20:
Wſzytko pięknie zákwitnie wſzytko ſie zieleni.
21:
Bo tu ſą wypiſáne śrzednie ludzkie látá/
22:
Iáko ich kto ma vżyć w obłędnośći ſwiátá.
23:
A iáko ma vſkromić w ſobie cżáſy wſzytki/
24:
Y iáko ma obacżáć ſzkody y pożytki.
25:
Y iáko ma pocżćiwie ſwoy ſtan ná wſzem chowáć/
26:
Y iáko ma ſwą cnotą roſtropnie ſzáfowáć.
27:
A ták przecżći nie ſzkodáć ważyć tey godziny/
28:
Bo y o ſobie znadzieſz tám pewne nowiny.
29:
Gdy weyrzyſz w ludzkie ſpráwy iáko we źwierciádło/
30:
Poznaſz gdzieć ſie rumieni á gdzieć też nábládło.
31:
Poznaſz gdzieć co przywrzáło do vmyſłu twego/
32:
Gdy poznaſz obłędnośći ſwiátá omylnego.
33:
Boć lepiey kto cudzemi przypadki ſie karze/
34:
Niżliby ták ſam ſiedział iáko gil ná wſparze.
35:
Bo gdy poznaſz z ludzkich ſpraw ich cnoty y zbytek/
36:
Tu iuż łácno obacżyſz co cżyni pożytek.
37:
Lecż rádzęć dzierz ſie cnoty by piyány muru/
38:
Niechceſzli mieć z nietrefnych przymowek kápturu.
39:
Mądrze gol.

strona: ...

1:
Ná Herb Korab.
2:
G
Dy Pan Bog ſie był ná ſwiát ták rozgniewał ſrodze/
3:
Gdyż ſwowolnie żywące záwżdy nędzá głodze.
4:
Zátopić gi wodámi ſtráſzliwemi racżył/
5:
A iáko zwykł wiernych ſwych przedſię nie przebacżył.
6:
Vpátrzywſzy Noego w iego ſtátecżnośći/
7:
Pátrz iáką drogę ználazł vwieść go s ſrogośći.
8:
Kazał mu Archę ſpráwić/ nowiná tho byłá/
9:
Ktoreyby ſroga wodá nigdy nie topiłá.
10:
Ten beſpiecżnie w tey łodzi y z rodem ſwym pływał/
11:
Y tám ſie był przypłáwił gdzie pirwey nie bywał.
12:
Ludzie potym rozumni z oney przykład bráli/
13:
Budowáli Korabie co też w nich pływáli.
14:
Lecż iż ſie mienią cżáſy y przezwiſká rzecży/
15:
Tákże to ſłowo Kora iuż ná máłey piecży.
16:
Potym ludzie Rycerſcy co ſławy ſzukáli/
17:
Ná tych ſławnych Korabioch po ſwiátu pływáli.
18:
Kráiny vpátruiąc ſławnie poſiadáli/
19:
A rozlicżnych dzielnośći ſwoich vżywáli.
20:
Tákże im też Korabie zá herby dawano/
21:
W ktorych cnotę á dzielność w zacnych ſpráwach zna=
:
(no.
22:
Aż y do náſzey Polſki ten Kora przypłynął/
23:
Ktory był wſzędy zacny y tu niezle ſłynął.
24:
Bo ile Koracżykow tych w Polſzcże widamy/
25:
Máło ich prożnuiących márnie pewnie znamy.
26:
Bo pływáią w ſwych cnotach zacnośći ſzukáiąc/
27:
A co ſławie przyſtoi tho ná piecży máiąc.
28:
A bychmy w tym przykłádu nie mieli inſzego/
29:
Iedno ten ſláchetny dom narodu Laſkiego.
30:
Iáko ten Kora zacny s tego domu płynie/
31:
A nigdy ſie ná ſtronę ni w cżym nie vchynie.
32:
A day Boże by długo w Polſzcże v nas pływał/
33:
Y ſławy ſwey zácżętey ták z dawná vżywał.

strona: ...

1:
grafika

strona: ...

1:
Jáſnie Wielmożnemu Pánu
2:
Olbrychtowi z Laſká/ Pánu ná Kieżmárku y
3:
ná Rytwiániech/ Woiewodzie Siráckiemu etc. Pánu
4:
ſwemu záwżdy łáſkáwewu.
5:
I
Z w tych kſięgach ieſt wypiſány tro=
6:
iáki wiek cżłowieká ſtanu poććiwego/ to ieſt/
7:
młodość y wychowánie iego/ potym ſrzedni
8:
wiek ſpráwy tákże y poſtępki iego/ á pothym
9:
ſtárość záziembła/ thákże też iáko cżłowiek vććiwy ma ſie w
10:
nim záchowáć/ á pobożnie á poććiwie cżáſow ſwych áż do
11:
záwołánia ſwego vżywáć. A gdy przyſzło do tego śrzednie
12:
go wieku/ niechciáło mi ſie tego zániecháć/ ábych tu Wielmo
13:
żnośći twey wſpomionąć nie miał/ widząc że práwie teraz
14:
ná tym cżáſie ſtoiſz/ á zwłaſzcżá w ty cżáſy zámieſzáne/ ktore
15:
ſie máło nie po wſzem ſwiecie y w náſzey też Polſzcże pocżę=
16:
śći poiawiáią/ á bliſko tego iż iuż Pan zácżyna ony obietni=
17:
ce poiawiáć/ ktore ma okazáć przed ſwiętym przyſciem ſwo
18:
im. Azaſz iuż nie powſtał brát ná brátá? Azaſz ſie nie mieſzá=
19:
ią kroleſtwá? Azaſz nie ieſt vćiśniona ſpráwiedliwość? A=
20:
zaſz nie roſtą bluźnirſtwá przećiwko Pánu y przećiwko Kri
21:
ſtuſowi iego? Ażaſz ktora Rzecżpoſpolita ná ſwiecie w ſtá=
22:
tecżnośći ſwey zoſtáłá áby ſie zámieſzáć nie miáłá? Azaſz iuż
23:
nie ieſt krwią niewinną okropion wſzythek ſwiáth? A nie=
24:
wiem cżego iuż inſzego cżekamy/ iedno oney thrąby kiedy ſie
25:
nam każą porwáć á zábieżeć drogę przychodzączemu Pánu
26:
ſwemu. A iż to znam/ nie s pochlebſtwá bo mi thego nie po=
27:
trzebá/ ále y z właſnego rozważenia/ y s powieśći ludzkich/
28:
iż W. thwoię Pan Bog nie ledá dáry á vpominki obdárzyć
29:
racżył. Bo y dáleko bywaáz y dáleko pátrzyſz/ y tho wſzytko
30:
widziſz y rozumieſz/ co Ricerſki á poććiwy cżłowiek widzieć
31:
á rozumieć ma/ y czo Krześćijáńſkiemu á cnotliwemu cżło=
32:
wiekowi widzieć y rozumieć należy. Przetom cie thu wſpo=
33:
mionął/ áby rozważywſzy wiek ſwoy/ ná kthorym cie Pan
34:
Bog teraz práwie ná wſzytko y zdrowiem/ y mocą/ y rozu=
35:
mem/ y dzielnoſcią ozdobić racżył/ ábyś przepátrował rze=
36:
cży przyſzłe/ boć iuż ty co przeminęły máło ſie nam w co przy
37:
godzić mogą/ tylko ábychmy z nich vććiwe przykłády bráli/
38:
á co było złe ábychmy ſie tego nápotym przeſtrzegáli/ á prze=
ſtrzegá=


strona: ...v

1:
ſtrzegáiąc popráwowáli. Ale iż iuż idą podeyrzáne wieki
2:
iákieś/ tu właſnie cżáſowi teraz W. twoiey przyſtoi/ ábyś y
3:
ſtan ſwoy poććiwy ták vważáć y miárkowáć racżył/ y Rze=
4:
cżypoſpolitey ták záwikłáney/ á ſnadź ku gniewowi Páń=
5:
ſkiemu nákłonioney/ ták zábiegáć racżył/ iákoby ſie s ciebye
6:
vkazał on mąż co o nim Dawid powiádał/ ktory iáko drze=
7:
wo Cedrowe kwitnie w domu Páńſkim/ á żadnemu wichro
8:
wi nie da ſie nie tylko wywroćić/ ále y ná ſtronę zákołyſáć.
9:
A tu dopiro okażeſz y ozdobiſz ono ſłowo Laſki/ ktore z daw=
10:
ná nigdy nie prożnowáło/ iedno záwżdy ſłużyło w wielkiey
11:
poććiwośći y ſobie á ſławie ſwey y Rzecżypoſpolithey. Bo
12:
ácż cżtąc ten Wthory wiek cżłowieká poććiwego máło ſie o
13:
tym W. W. náucżyć możeſz/ bo ſie thu máluie álbo figuruie
14:
cżłowiek vććiwy żywotá pomiernego/ ſpokoynego/ y káżda
15:
przyſtoyność iego. Ale że przychodzimy ná thákie cżáſy y ná
16:
tákie wieki/ że tákiego ſtanu cżłowiek tylko ſobie dobry á po=
17:
żytecżny być może/ ále záwikłánem cżáſom máło/ ſnadź nam
18:
będzie pochwili więczey pothrzebá ludzi Rycerſkich á niżli
19:
Bárnádynow/ ácż to iáko Pan Bog racży wſzyſcy ná má=
20:
łey piecży mamy/ ieſzcże ſie cieſzymy omylnym pokoiem do=
21:
cżeſnym náſzym/ ácż iuż y w tym pokoiu bárzo iákoś z dru=
22:
gich leći wełná/ á płatnieyſzy v nas ſnadź wykręthácż z wi=
23:
chrowátą głowką niżli Ricerſki cżłowiek z bułáwą. A wſzá
24:
koż nie długo cżekáć iż ſámi ná ſię nárzekáć muśimy/ żechmy
25:
zápomnieli onego wirſzyká co Mędrzec mowi: Iż to ſzcżęſli=
26:
wa Rzecżpoſpolitha co cżáſu pokoiu rozmyſla ſie ná niepo=
27:
koy á boi ſie trwogi/ bo iuż wſzędy á wſzędy oblany ſą krwią
28:
gránice náſze/ iedno nam Polakom iáko proſtakom Pan fol=
29:
gowáć racży. A wſzákoż iuż ſą znáki/ iż iuż iáko Prorok piſze
30:
pociąga ná nas łuku ſwego y ſtrzałę náłożył/ á pewnie vgo=
31:
dzić vmie gdzie iedno będzie racżył. A przetom thu W. W.
32:
zániecháć niechciał w tym śrzednim wieku/ ábyś nie zánie=
33:
chawał powołánia ſwego/ gdyż cie Pan Bog et ad forum
34:
et ad corum powołáć racżył/ to ieſt/ y do rády y do zwády/
35:
ábyś temu ſwemu wiekowi dármo vpływáć dáć nie racżył/
36:
gdyż widziſz cżáſy przyſzłe żeć o płatne idą/ ábyś ſie wżdy z
37:
dáleká ſtárał/ cżymby y Pan Bog nád tymi cżáſy y nád tym
38:
wiekiem był vcieſzon/ y ſławá oná ſtárożytna domu y prze=
39:
zwiſká twego ſławna zoſtáłá/ y Rzecżpoſpolita náſzá wżdy
40:
też s tego iaką pámiątkę á pociechę bráłá. Co w tobie rácż v
41:
twirdzić á ozdobić Bog Ociec Syn y Duch s. Bog ná wie
42:
ki błogoſłáwiony. Amen. Dan s Tyńcá etc.
43:
W. W.
44:
ſługá iſcie życżliwy.

strona: 30

Liſt 30.
1:
Kápitulum I. Wtorych kſiąg
2:
O śrzednim wieku żywotá pocżćiwego cżłowie=
3:
ká/ zwłaſzcżá o pirwſzym poſtáno=
4:
wieniu iego.
5:
grafika
6:
A
Gdyżechmy iuż odpráwili pir
7:
wſzy wiek cżłowieká młodego/ to ieſt
8:
od národzenia iego áż do śrzedniego
9:
wieku iego/ gdzie ſie iuż wypiſáłá wſzy
10:
tká młodość iego/ y wychowánie iego
11:
y przyrodzenie iego/ ćwicżenie/ náuki/
12:
y wſzytki poſtępki iego. Iuż theż poy=
13:
dziemy do tego/ iáko gdy cżłowiek po
14:
cżćiwy iuż przydzie do wieku poſtánownieyſzego/ to ieſt/ do
15:
wieku śrzedniego/ ktoregoż kolwiek ſtanu będzie/ iáko wiek
16:
on ſwoy/ y ony cżáſy ſwoie/ áż do ſtárośći ſwoiey/ około ſie
17:
bie ſpráwowáć y ſtánowić ma/ czoby było y ku dobrey ſła=
18:
wie iego/ y ku pocżćiwośći iego.
19:
Bo ácż ſą ſtany rozne/ y ná rozne ſpráwy/ vrzędy/ y rozli
20:
cżne poſtępki/ wedle ſpráwy ſwiátá tego/ dziwnie rozſádzo
21:
ne/ á wſzákoż iuż ſtan narodu poſpolitego/ thák mi ſie zda/ iż
22:
ieſt właſnie ná cżterzy cżęśći rozdzielony/ tho ieſt/ ſtan mał=
żeńſki/


strona: 30v

Kſięgi Wtore.
1:
żeńſki/ ſtan wdowi/ ſtan dziewicży/ á cżwarthy ſtan bezza=
2:
konny á ſobie wolny. A miedzy tymi wſzytkimi ſtany żaden
Cżworáki ſtan
ludzki.

3:
ſie lepiey Pánu Bogu nie podoba/ y żaden nie ieſt pocżćiw=
4:
ſzy/ thák ku pobożnemu żywotowi/ iáko też y ku inym ſprá=
5:
wam ſwiátá tego/ iáko ſtan małżeńſki.
6:
A ták gdy iuż pan młody przydzie do lat ſwych doſkonál=
7:
ſzych/ tho ieſt/ do lat wieku śrzedniego/ nielza iedno iż ſie iuż
8:
muśi ſtáráć kędy dáley ſwe kołá tocżyć ma/ á iáko ſie poſtá=
9:
nowić y vmiárkowáć/ iákoby iuż dáley żywot ſwoy w po=
10:
ććiwym opátrzeniu á w pobożnym poſtánowieniu rządzić
11:
y ſpráwowáć miał. A poſtánowienie iego żadne pocżćiw=
12:
ſze/ przyſtoynieyſze/ áni pobożnieyſze być nie może/ iedno ſo=
13:
bie wziąć żonkę pocżćiwą/ á w boiáźni Bożey wyćwicżoną.
14:
A w oney nadobney ſpołecżnośći ſtáráć ſie o to ze wſzytkiey
15:
pilnośći/ iákoby wżdy ony látá ſwe/ y látá dálſze ktore go iuż
Stan małżeń=
ſki nalepſzy.

16:
dáley do kreſu wiodą/ ták wiodł/ thák ſpráwował/ iákoby
17:
wżdy w nich żywot ſwoy ſtánowił ku cżći Pánu Bogu ſwe=
18:
mu y ku pocieſze powinowátym ſwoim/ á tákże y ku cżći á ku
19:
ſławie ſwoiey/ tákże ieſliby ſie do thego pozdárzył ku ſłużbie
20:
Rzecżypoſpolitey y oycżyznie ſwoiey/ á ſtąd y ku podpárciu
21:
y ku porządkowi lepſzemu dobrego mienia ſwego. Czo ſie w
22:
żadnym inym ſtanie wſzytko záwrzeć áni ſłuſznie poſtháno=
23:
wić nie może/ iedno w tym ſtanie ktory ſie Pánu Bogu podo
24:
ba/ y kthoremu záwżdy hoyne błogoſłáwieńſtwo obiecuie/
25:
gdyż ſą nigdy nieomylne obietnice iego.
26:
❡Iákim kſtałtem ma młody cżłek
27:
ſzukáć ożenienia ſwego.
28:
A
Ieſliże iuż ták myſl ſwą s przeyrzenia Bożego poſtáno
29:
wiſz/ thu ſie dopiro będzie pilno trzebá wygiſkáć á ro=
30:
ſtropnie vważáć/ iákiego towárzyſzá/ y z iákiemi obycżáy=
31:
mi ſobie go ſzukáć/ y obieráć maſz. Bo wierz mi iż tu iuż nie o
32:
rękaw idzie ále o cáłą ſuknię/ bo to nie do iutrá ma być/ ábo
33:
wiem y w tym ſą dziwne rozmyſły ludzkie. Ieden ſobie ſzu=
34:
ka żony z wielkich ſtanow/ nádziewáiąc ſie s tego y powagi
35:
y tytułow y rozmnożenia iákiego domowi ſwemu doſtáć.
36:
Drugi záſię niedba ni ocż/ iedno iż mu ſie czo z miłośći á z do=
37:
brey myſli ták bez wſzego rozmyſłu vpodoba/ to iuż wiedzye
38:
iáko kozę zá rogi. Drugi záſię niedba áni o miłosć áni o po=
wagę/ á=


strona: 31

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 31.
1:
wagę/ áni o vrodę/ áni ſie żadnym obycżáiom przypátruiąc/
2:
kiloby miáłá ze dwie wśi á w trzeciey połowicę/ by też byłá
3:
y gárbátha/ y żádna y głupia/ tedy iednák będą powiedáć iż
4:
ſie bárzo dobrze ożenił. Tákże też y dziewki gdy kto dawa zá
5:
mąż/ theż ſie rzadko rozmyſla ná obycżáie/ ná wychowánie/
6:
kiloby miał połcżwarty wśi/ tedy wnet powiedáią iż bárzo
7:
dobrze ſzłá/ bo ſie mu ieſzcże po mácierzy we dwu wſiach do=
8:
ſtánie. Ano dobrze powie iż ſzłá po mácierzy/ bo po roku na=
9:
dáley/ álić náſz pan buia po miáſtecżkach/ á páni theż do pá=
10:
niey mátki ná mięſopuſty. A thák zda mi ſie iż ći wſzyſcy nie
11:
práwie do celu dobiegli co ſie ták ożeniáią.
12:
Bo ow co ſie z wielkiego ſtanu ożenił/ nie może być inácżey
13:
áby wżdy ſtaniku ſwego iáko táko przyniewolić nie miał/ bo
14:
iuż y więtſzym koſztem/ y w więtſzey powadze/ y w więtſzey
15:
trudnośći onę miłośćiwą chowáć muśi/ niżli powinien we=
16:
dle ſtaniku ſwego. Iuż cżyrwony rząd muśi być ná woźniki
17:
á niedźwiedzie do kolan/ á kobierce s kolebki wywieſzay z o=
18:
bu ſtron/ á gałki áby ſie ze wſzech ſtron błyſzcżáły. Iuż dwie
19:
ſłużbiſthe á trzecia coby im kwokáłá/ á trzy bramy áby były
20:
ná káżdey. Iuż ſciány obbić muśi/ iuż s połmiſki kápuſtá
21:
Przyiedzie gość/ iuż go w więtſzey cerimoniey chowáć muśi
Nierowneo ſta
nu żoná nie do=
bra.

22:
bo iuż muśi być wino/ y z bożą męką málowána ſkleniczá/ y
23:
káſzá ryżowa ná wiecżerzą/ bo ſie iuż ięcżmień dla pániey nie
24:
godzi. Przyiedzie záſię Szwagier w kilkudzieſiąt koni/ tho
25:
iuż ná ſześć miſz zárębuy/ iuż wſzytkim rowno náleway/ bo ká
26:
żdy będzie z liśim kołnierzem/ trudno będzie poznáć kye pan.
27:
Drugim też do wśi obroki daway/ owſá doſypuy/ że go le=
28:
dwe gąſiętom kęs ná Wioſnę zoſtánie/ y tho w pudle gdzye
29:
pod dáchem/ áby go nie nálezyono. Przyiedzye też záſię pan
30:
Zięć do páná Szwagrá/ álić konie w kárcżmie y s páchołki/
31:
przywitáią go wżdy/ o witayże pánie Zięciu/ sſiądźże pánie
32:
Zięciu/ náleyże też prze páná Zięciá. A ná wieki nie ſpytáią ie
33:
ſli iadł pan Zyęć/ álbo gdzie konie ſthoią/ że cżáſem nieborak
34:
Zięć y ná cżcżo ſie vpije/ y tákże y ſpáć do brogu gdzie polezie.
35:
A konik/ chártek/ ptaſzek/ ieſli ſie co v páná Zięciá przytrefi to
36:
iuż nie iego/ páná Szwagrowo/ y iuż ſie thák káżdemu wy=
37:
mawiáć będzie.
38:
Ow też záſię co ſie z miłośći ożeni/ to też żadnym obycżá=
39:
iem długo w dobrym ſtanie trwáć nie może/ bo będą pręth=
Fkie wy=


strona: 31v

Kſięgi Wtore
1:
kie wymowki/ á nie wziąłem nic po tobie. Tákże też záſię oná
2:
będzie powiedáłá/ á ktoż cie prośił ábyś mię był poymował.
Z miłośći żoná
kto ią poymie.

3:
Bo powiedáią miedzy głodnemi nie długo miłość trwa/ á
4:
ſnadź y ledá muchá ie cżáſem zwádzi. A thám iuż áni goſpo=
5:
dárſtwo/ áni żadna rzecż w dobrym poſtánowieniu być nie
6:
może. Olimpia Alexándrá wielkiego mátká/ gdy iey powie=
7:
dziano o iednym dworzáninie zacnym Alexándrowym iż ſie
8:
tákże z miłośći á nierozmyſlnie ożenił/ y z lekkiego ſtanu żonę
9:
poiął/ powiedáłá: Iż ſie ten tylko ocżymá ożenił/ ále by ſie był
10:
inſzych ſmyſłow rádził/ podobnoby mu były tego nie dopu=
11:
śćiły.
12:
Ow też záſię drugi co ſie tylko ná grzegorze álbo ná waśił
13:
ki rozmyſlał/ nie vpátruiąc ſobie áni vrody/ áni obycżáiow/
14:
áni porządku żadnego/ tám też ſpráwá dobra trudno ma dłu
15:
go być. Bo iáko páni pánu nádmierznie/ á pániey też pan/ bo
16:
to inácżey nie może być/ ieſli obacży iż pan wichruie/ tho iuż
17:
poydą káżdj w ſwą. Pan do ſąſiádá záiedzie/ to iuż tám trzy
18:
dni pije/ do targu záiedzie ledwe ſie cżáſem w tydzień wroći/
Dla Bogácż=
twá żoná.

19:
á páni też do pániey mátki/ álbo theż gdzie do ſąſiády/ á cżá=
20:
ſem ſie też przygodzi/ iáko ono ſtára przypowieść/ iż ſie mi=
21:
tręgá miedzy nimi zámnoży/ pan ſie imie woytowey/ á páni
22:
woytá/ więc pan wlecże do woytowey/ á páni też náſypie pe
23:
łen wor woytowi/ áż więc cżáſem y krup nie doſtánie do ká=
24:
ſze ná wiecżerzą. A woyth powieda iż ſie mitręgą żywi. Ale
25:
boday zábit y s táką mitręgą/ bo więtſza mitręgá w dworze
26:
kiedy iuż w pudle nie máſz nic.
27:
❡Rownemu z rownym ożenienie nalepſze.
28:
A
Le ieſli iużeś ták ná tym ſwą myſl poſtánowił/ iż w tym
29:
pocżćiwym ſtanie chceſz żywot ſwoy poſtánowić/ á ſta
30:
niku ſwego pomiernego/ poważnego/ ſtátecżnego/ y bogoboj
31:
nego vżyć/ ſzukayże ſobie żonki ſthaniku ſobie rownego/ wy=
32:
chowánia á ćwicżenia roſtropnego/ obycżáykow nadobnych
33:
á wſtydliwych/ á pomocy wżdy iákiey iáka może być/ bo po
34:
wiedáią iż to ſą przyſmáki do dobrego ożenienia/ vrodá/ o=
35:
bycżáie/ przyiaciele/ á pomoc. A nie záwodźże ſie ná wielkie
36:
trudnośći/ ná wielkie zgráie/ ná wielkie koſzty/ boć máło po=
37:
tym iż bęben przed tobą kołáce á ſurmá wrzeſzcży á chłopi ſie
38:
po płociech wieſzáią vkázuiąc ſobie gdzie thu pan młody ie=
dzie. Bo


strona: 32

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 32.
1:
dzie. Bo znaydzieſz v drugiego co ná tę przeieżdzkę á ná przy
2:
nośiny poſagu mu nic nie zoſthánie/ y będzie długo ſypiáł áż
3:
do południá/ bo go kurek żadny nie obudzi. Ale ty nie rozmy
4:
ſláiąc ſie áni ná żadne zbytnie miłośći/ áni ná żadne powa=
Ożenienie
wdzięcżne.

5:
gi/ áni ná żadne ſpadki álbo wielkie pomoczy/ gdyć ſie iuż w
6:
obycżáioch y w vrodzie y w pocżćiwych przijaciołoch vpo=
7:
doba pocżćiwa dziewecżká/ mieyże ty páná Bogá dziewoſłę
8:
bem/ á Anyoły iego ſwáty/ á bez wſzech wielkich zalotow v=
9:
cżyń powinnośći ſwey Krześćiáńſkiey doſyć/ wziąwſzy s ſo
10:
bą przyiacielá álbo dwu/ á to co byś miał ná bębny ná ſurmy
11:
álbo ná opierzone ſwáty vtráćić/ lepiey iż tym ſobie podpo=
12:
możeſz goſpodárſtwá ſwego. A támći iuż Pan Bog pozdá=
13:
rzy wedle obietnicz ſwoich/ że z onym miłym á wdzięcżnym
14:
á ſobie rownym towárzyſzem ſwoim vżywieſz długo roſko=
15:
ſznego żywotá ſwego/ y wſzytkoć ſie ſporzyć y mnożić będzie
16:
około ciebie/ iáko ono powiádáią/ iáko wianki wił. Bo czo
17:
ieſt po długim żywocie ieſli nie będzie wdzięcżnego á miłego
18:
poſtánowienia około niego?
19:
❡Iáko ieſt wdzięcżne małżeńſwo zgodne.
20:
B
O to ſobie ſnádnie káżdy vważyć może/ iákie roſkoſzy/
21:
iákie miłe przypadki s tákiego wdzięcżnego ſtanu káż=
22:
demu przypadáć mogą. Iuż przygodá/ iuż chorobá/ iuż káż=
23:
dy niedoſtátek lżeyſzy być muśi niżli komu inemu/ gdy iuż ie=
24:
dno drugiego onym wdzięcżnym vpominániem cieſzy/ rátu=
25:
ie/ y cżym może wſpomaga. Iuż záwżdy dwoiá rádość y żá
26:
łość dwoiá poſpołu s ſobą chodzi. Iuż záwżdy wſzytko ſpo=
27:
ro/ bo iedno drugiego o wſzytko ſie rádzi/ wſzytko ſie nado=
28:
bnie á roſtropnie ſtánowi/ wſzytkiego ſie á wſzytkiego ſpo=
29:
ro przymnaża. Przyiedzie przyiaciel/ iuż mu miło ná onę na
30:
dobną zgodę á ná onę wdzięcżną ſpołecżność páthrzyć/ áno
Iáka roſkoſz
wzgodzye máł=
żenſkiey.

31:
mu oboie vſługuią/ oboie wdzięcżną ochotę vkázuią/ thák iż
32:
ná rowney rzecży przy oney ochocie woli tám káżdy zoſtáć/
33:
niżli ondzie gdzieby mu y korcem záſępiwſzy nos doſypowa
34:
no. ❡Nuż gdy ſie też
35:
záſię gdzye miedzy ludzi trefi oná thák wdzięcżna á zgodli=
36:
wa pará/ w iákiey pocżćiwośći/ w iákiey powadze y w ba=
37:
cżeniu oſobnym v káżdego być muśi. Iuż ſie tu do nich wſzy=
38:
ſcy kupią/ iuż tu z nimi ſobie nadobne rozmowki máią/ iuż ſie
F ijtu ſobie


strona: 32v

Kſięgi Wtore
1:
tu ſobie ledá cżemu vſmieią. A oni dwá gdy ſie trefi miedzy
2:
ludźmi czo s ſobą rozno chodzą/ á iáko wilcy z dáleká ná ſię
3:
záglądáią/ też ſie im ludzie iáko wilkom z dáleká dziwuią/ y
4:
owſzem ſie ich ſtrzegą/ á żonam vcżćiwym zákázuią áby s tá
5:
kiemi towárzyſtwá nie miewáły/ á ich ſie onych záſępionych
6:
obycżáiow nie vcżyły.
7:
Nuż záſię w domku ſobie mieſzkáiąc táki pocżćiwy ſtani=
8:
cżek/ ázaſz máło roſkoſzek ſwych nadobnych pomiernie vżyć
9:
może? Azaſz ſobie nie máią onych nadobnych przechadzek po
10:
ſadkoch po ogrodkoch ſwoich? Iuż oboie grzebą/ ochędażá=
11:
ią/ opráwuią/ ſzcżepią/ ziołecżká ſádzą/ áno wſzytko ſporo/
12:
áno ſie wſzytkiego z wielką ochotą y doźrzeć y o wſzytko ſtá
13:
ráć ſie chce. Iuż przyſzedſzy do domecżku áno chędogo/ áno
14:
wſzytko miło/ kąſecżek chociay rowny ále chędogo á ſmácż=
15:
no vcżyniony. Iuż obruſek biały/ łyżecżká miſecżká nadobnie
16:
vchędożona/ chleb nadobny/ iárzynki pięknie przypráwione/
17:
krupecżki bieluchne á drobniucżko vſiane/ kurecżki tłuſciuch=
18:
ne. Owa w káżdy kąćik gdziekolwiek weźrzyſz wſzytko mi=
19:
ło/ wſzytko iákoby ſie ſmiało/ á wſzytko wdzyęcżniey niżliby
20:
v drugiego ná trzy miſy nákłádano.
21:
Nuż gdy ieſzcże owi przyrodzeni błazenkowie á owy dzia
22:
tecżki wdzięcżne przypádną/ gdy iáko ptaſzątká około ſtołu
23:
biegáiąc świrkocą/ á około nich kugluią/ iáka to ieſt roſkoſz
24:
á iáka pociechá. Iuż iedno weźmie drugiemu poda/ thedy ſie
Dzyatki iáka
roſkoſz.

25:
tu ſobie vroſkoſzuią/ to ſie thu im iáko nalepſzym błazenkom
26:
vſmieią. A ono gdy iuż imie mowić tedy leda co bełkocze/ á
27:
przedſię mu nadobnie przyſtoi. Tu iuż pátrząc ná onę ſwoię
28:
pociechę iákoż nie máią Páná Bogá chwalić? iákoż mu dzię=
29:
kowáć nie máią? A pan też nie może iedno wdzięcżnemi ocży
30:
má ná onę táką ſpołecżność y ná onę ofiárę ſwoię kthorą mu
31:
podawáią w pocżćiwym rozrodzeniu ſwoim pátrzyć/ y im
32:
wedle obietnic ſwych błogoſłáwić. Abowiem to mocno zá=
33:
ſlubić racżył tákiemu káżdemu ſtanowi/ kto ſie w nim wier=
34:
nie/ pobożnie/ pomiernie/ á wedle woley iego záchowywáć
35:
będzie/ iż bogáctwo á pocżćiwość około nich záwżdy zám=
36:
nażáć ſie będzie/ á obiecuie ſie ſtrzedz y rozmnażáć obory ich/
37:
ſtodoły ich/ gumná ich/ ták iż w obfitośći záwżdy będą vży=
Błogoſłáwień
ſtwá ſtanu mał
żenſkiego pocż=
ćiwego.

38:
wáć dobrodzieyſtwá iego/ á ziemiá im dobrowolnie záw=
39:
żdy będzie rozmnażáłá potrzebne owocze ſwoie. Zonka oná
iego bę=


strona: 33

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 33.
1:
iego będzie iáko winna máćicá podawáiąc wdzięcżne gron
2:
ká/ y Pánu Bogu ku cżći á ku pocieſze onemu towárzyſzowi
3:
ſwemu. Dziatki będą iáko oliwne gáłąſki około ſtołu iego.
w Pſal. Cxxvij.

4:
A ſam w ſwey ſtałośći ſthánie iáko drzewo Czedrowe nád
w Pſal. xCj.

5:
pięknym zdroiem mocno ſtoiące/ ktore iuż żadnym wichrem
6:
nigdy poruſzono być nie może. A iákiſz żywoth proſzę cie? A
7:
iákieſz wdzięcżnieyſze mieſzkánie może być cżłowieká pocżći=
8:
wego zá żywotá tego niepewnego ſwego? iedno ten ktorego
9:
Pan Bog opiekálnik ieſt/ á ktory ſobie miedzy wſzytkimi ſta
10:
ny nawdzięcżniey vpodobáć racżył.
11:
❡W iákim ieſt omierżeniu żywot bezza=
12:
konny v Páná.
13:
A
Bowiem pátrzay ábo cżythay/ iáko żywot ſwowolny/
14:
thák w zakonie iáko bez zakonu żywiący/ był záwżdy v
15:
Páná y wſzytkiego ſwiátá/ thák v ludzi pogáńſkich iáko y v
16:
Krześćijáńſkich/ w wielkim omierżeniu. A iáko záſię pocżći=
17:
wy był w wielkiey powadze y ná wielkim bacżeniu. Acżby o
18:
tym było wiele piſáć/ á wſzákoż iednák krotko tego dotknąć
19:
może. Cżytay iedno o Heſterze/ cżytay o Sarze/ cżytaj o Zu
Heſter.
j. Moize.
Daniel.
j. Krolew.
Tobias
j. Moize.

20:
zánnie/ cżytay o oney Annie pániey ſwięthey Sámuelowey
21:
mátce/ cżytayże o Tobiaſzu/ cżytay o Izááku/ y o inych ſwię=
22:
tych ludzioch/ iáko im Pan Bog záwżdy błogoſłáwił/ y w iá
23:
kiey ie łáſce ſwey záwżdy záchowywáć racżył/ á iáko ie záw
24:
żdy s káżdey przypádłey przygody z wielkiemi ich pociechá=
25:
mi wywodzić racżył/ y iáko dziwnie rozmnażał rozmáite po
26:
ciechy á vſtáwicżne rádośći ich. Cżytayże záſię o onym vbo=
ij. Krolew.
iij. Krolew.

27:
gim Dawidzie/ cżytayże o Sálomonie co ſie był ná ſwąwo=
28:
lą á ná wſzetecżność vdał, Cżythayże záſię o onym nędznym
Tamze
j. Krolew.
iiij. Moize.
Tamze xxv.
kap.

29:
Achábie y oney ſproſney żenie iego/ Cżytayże o Saulu/ cży
30:
tayże o onych przodkoch náſzych o co ie wężowie ogniſci ką=
31:
ſáli/ álbo co Finees kápłan vcżynił/ y iáko to wdzięcżnie Pan
32:
Bog od niego przyiął/ gdy dwoie záſtawſzy ná ſwowolnym
33:
grzechu/ oboie miecżem ku ziemi przebił. Cżytayże co ſie sſtá
34:
ło onym ſwowolnym ſynom onego ſwiętego ſtárego zako=
j. Krolew.

35:
nu Heli Biſkupá/ Iáko wiele dla káżdego s tych ſwowolni=
36:
kow ludzi poginęło/ y iákie nád ſobą pomſty bráli/ y iákie by
37:
wáły ſpráwy y dokońcżenia ich. A tám ſie náucżyſz ná iákim
38:
záwżdy był bacżeniu ſtan pocżćiwy v tego Páná/ á ná iákim
F iijteż záſię


strona: 33v

Kſięgi Wtore
1:
też záſię ſtan ſwowolnie á bez zakonnie żywiący.
2:
Cżytayże záſię iáko piſmo ſwięthe wſzędy á wſzędy názy=
3:
wa żonę pocżćiwą á pobożnie wedle woley Páńſkiey żywią
4:
cą. A iáko też záſię niepocżćiwą/ plugáwą/ á ſwowolnie ży=
5:
wiącą. Bo owę zowie okraſą domu ſwoiego/ iáſną pocho=
Przipo. xxxj
Przezwiſká do=
brey á złey żony

6:
dnią/ wieżycżką nadobną s Słoniowych kośći zbudowáną
7:
á powiádáiąc iż zapłáty tákiey pocżćiwey żony nie naydzie
8:
tu ná ziemi ledá gdzie/ áżby iey muſiał ſzukáć áż ná oſtátecż=
9:
nych końcżynach ſwiátá. Cżytayże záſię iáko złą/ ſwowolną
10:
á plugáwą piſmo też plugáwie przezywa. Bo ią zowie ſwi=
11:
nią w bramkę vbráną/ á pierſcień złoty w nozdrzach noſzą=
Przipo. xj.

12:
cą/ ktora przedſię záwżdy w gnoiu dłubie. Zowie ią złodziey
13:
ką/ łotrynią/ ktora okrada y Bogá y mężá ſwego/ á ieſt ſkaź=
14:
cą y domu ſwego/ y ſławy ſwoiey/ y wſzytkiego narodu ſwe
15:
go. Cżytayże záſię iákie ſzpetne pomſty á ſrogie karánie tákie
16:
záwżdy bráły nád ſobą/ y iákie bywáły dokońcżenia ich/ ták
17:
iż pśi ſie náiadáli śćirwow ich/ á robaczy ſie thucżyli z onych
18:
ſwowolnych á s plugáwych żywotow ich.
19:
❡Práwá pogáńſkie ná gwałtowniki.
20:
C
Zytayże záſię pogáńſkie práwá y zwycżáie/ iáko ſie około
21:
tákich plugáwych ſwowolnic záwżdj záchowáli. Pátrz
22:
Kumanowie prośći pogáńſcy ludzie/ niewiedzącz nic áni o
23:
zakonie áni o boiáźni Bożey/ iákie ná tákie ſwowolnice byli
24:
práwá poſtánowili/ Iż gdzie iuż tháką wſzethecżnicę prze=
25:
ſwiádcżono/ tedy ią ná oſlicę ocżymá do ogoná wſádzono y
26:
przywiązano/ y ná rynek przywiedziono/ záwoławſzy áby
27:
ſie wſzyſcy zeſzli á temu ſie dziwowáli. Pothym ná nię ielit á
28:
plugáwych kiſzek náwieſzano/ á płucá iey plugáwe ná głowę
Pogáńſkie prá=
wá ná ſwowol
ne niewiáſty.

29:
włożono/ thákże ią potym po vlicach wodzono/ á chłopięthá
30:
ſwowolne błotem/ kápuſtámi zgniłemi/ y cżym mogły zá nią
31:
ćiſkáły/ tákże ią iuż potym áż do ſmierći oſlicą zwano. A by=
32:
łá iáko káth álbo hecel/ iż żadny z nią pocżćiwy cżłowiek áni
33:
pocżćiwa żoná żadnego ſpołku áni towárzyſtwá áni rozmo
34:
wy nie miewáli. O śiłáżby teraz po thy cżáſy oſlic trzebá/ á
35:
ſnadź y krowy ledweby temu náſtárcżyły.
36:
Cżytayże záſię iákie theż práwá były vſtáwione ná ſwo=
37:
wolniki/ tákże też tákie/ iákiegożkolwiek ſtanu by też y krole=
38:
wicem był. Cżytay co ſie sſtáło Tárquiniuſowi krolewico=
wi w Rzy


strona: 34

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 34.
1:
wi w Rzymie/ co był oney pocżćiwey żenie Lukreciey gwałt
2:
vcżynił/ iáko był ſzpetnie zelżon y z wielką lekkoſcią y s páń=
Práwá ná ſwo
wolniki.

3:
ſtwá wygnan. Dionizius on okrutnik Syrákuzáńſki/ cho=
4:
ciay był złym á ſwowolnym pánem/ pátrzay co ſynowi zá tá
5:
kież wſzetecżeńſtwo vcżynił. Kazał gi wneth poimáć/ y wy=
6:
wieść ná plác/ y ſciąć. Pánowie y cżłowiek poſpolity ledwo
7:
go od oney ſmierći wypłákáli. Przedſię gi kazał do pręgye=
8:
rzá przywiązáć/ y ták okrutnie bić/ áż ledwie żyw zoſtał. Y
9:
kazawſzy go potym przywieść pytał go/ ieſliś thy kiedy ſły=
10:
chał o mnie/ ábych ia był kiedy co ták wſzetecżnego vcżynił?
11:
Powiedział mu ſyn: nic ſie temu nie dziwuię/ boś oycá kro=
12:
lem nie miał. Powiedział mu ociec: y ty pewnie oyczá krolá
13:
mieć nie będzieſz/ ieſliże ſie tego kiedy drugi raz dopuśćiſz.
14:
Zeleuchus Lokreńſki krol ná tákie ſwowolniki tákże też tá
15:
kie práwo wywołáć dał/ Iż ktoby ſie thákiego ſwowolnego
16:
wſzetecżeńſtwá á gwałtu dopuśćił/ áby mu były ocży wyię=
17:
te. Trefiło ſie ná iego nieſzcżęſcie/ iż ſyn iego/ ktorego iedne=
18:
goż miał/ przeſtąpił ono práwo/ á wziął gwałthem mężowi
19:
żonę. Wnet go kazał poimáć á do ſtołká przywięzáć/ á poſłał
20:
po Cyruliki áby mu ocży wyięli. Pánowie ſie wnet wſzyſcy
21:
zbiegli/ poſpolity cżłowiek ſie też z wielkim płácżem zbieżał/
22:
bo był oſobny młodzieniec ktorego ludzie bárzo miłowáli/ á
23:
iedenże ſam był ktory iuż miał być dziedzicem kroleſtwá one
24:
go/ ták że go z wielką trudnoſcią á z wielką pracą wypłáká=
25:
li. A wſzákoż im powiedział krol: Iż niccy wam nie pomogą
26:
namocnieyſze práwá/ ieſli ich ſámi ſtrzedz nie będziecie/ á ſá
27:
mi ie ſobie gwałćić będziecie. Ale iżem ia ieſt ſtrożem práwá
28:
niechcę áby ſie ná cżym gwałćić miáło. Y kazał wneth ſtołek
29:
podle onego ſyná przywiązánego poſtháwić/ y powiedział
30:
im: Niechże będzie dla was miłoſierdzie/ á dla mnie ſpráwie
31:
dliwość. Y kazał wnet Cyrulikowi áby mu iedno oko wyiął
32:
á ſynowi drugie. A tu pátrz w iákiey to były powadze prá=
33:
wá v ludzi pogáńſkich/ ledwoby ták dziś y miedzy Krześći=
34:
iáńſkiemi tego ſie dopátrzył.
35:
Pytáli iednego thámże Láczedemońcżyká: A v was co zá
36:
práwo ieſt vſtáwiono ná thákie ſwowolne ludzi? Powie=
37:
dział/ Iż nie máſz práwá żadnego/ ábowiem też y tákich lu=
38:
dzi miedzy námi nie máſz. Pytáli go: A iákoż tho może być/ á
39:
wſzák wſzędy ludzie? Ten powiedział: A toć prawdá żeć y v
F iiijnas ſą


strona: 34v

Kſięgi Wtore
1:
nas ſą ludzie/ ále żywą ſkromnie/ pobożnie/ pocżćiwie/ nie ob
2:
żárle/ nie opile/ á ták ſnádnie tego wſzetecżeńſtwá mogą być
3:
prażni. A to ieſt iſcie prawdá. Ale gdy ſie przypátrzyſz ná ná
Swowolne ży
cie ſwowolny
żywot cżyni.

4:
ſze Lácedemońſkie bieſiádj/ iákie opilſtwá/ iákie obżárſtwá/
5:
iákie wſzetecżeńſtwá ſie miedzy ludźmi rozmnożyły/ możeſz
6:
im odpuśćić iż nie żywą iáko Láczedemońcżyczy. Ale gdyby
7:
też ták pocżćiwie á pomiernie á ſkromnie żyli iáko támći ſlá=
8:
chetni narodowie/ podobnoby też tego śiłá ſie vſkromić mo=
9:
gło. Ale iuż trudno ty pokrzywy wypleć/ muſiałby ie moty=
10:
ką mocno wykopáć. Ale z łáſki Bożey żadney motyki áni ża=
11:
dney grozy v nas ná ty pokrzywy nie máſz/ wolno im zára=
12:
ſtáć iáko chcą. Y owſzem tego cżyſtym páchołkiem zową kto
13:
ſie nawięcey w ty opilſtwá á w ty wſzetecżeńſtwá nabeſpie
14:
cżniey wdawa.
15:
❡Zoná dobra dar Boży.
16:
A
Ták ieſliże cie ták Pan Bog poſtánowić racżył/ że iuż vy
17:
dzieſz/ ták iákoś ſłyſzał/ thákiego wſzetecżnego żywotá
18:
ſwego/ á poſtánowiſz ſtanicżek ſwoy w pocżćiwym małżeń
19:
ſtwie ſwiętym/ s tákim wdzięcżnym towárziſzem/ ták iákoś
20:
iuż o nim wyſzſzey ſłyſzał/ tedy iuż wiedz że tego wdzięcżnego
Zoná dobra od
Bogá.

21:
vpominku/ á tego ták zacnego klenotu nie maſz ni od kogo in=
22:
ſzego/ iedno od ſámego Bogá. Bo ſłuchay coć Sálomon on
Przipo: xix.

23:
wielki mędrzec krol y prorok o tym ták pewnie powieda: Iż
24:
bogáctwo y ine przypadki y pocżćiwośći wſzytkoć ſie to mo
25:
że od ludzi przytráfić/ ále żoná dobra á pocżćiwa to wiedz żeć
26:
tá pewnie od Bogá tobie ieſt daná.
27:
A gdyż tho pewnie wieſz iż ten ſláchetny klenot twoy dar
28:
Boży ieſt/ vmieyże też nań tákie bacżenie mieć iáko ná dar bo
29:
ży á ná cżłowieká Bożego/ á nie dáy mu nigdy przycżyny złe
30:
go przykłádu s ſiebie/ ták w gniewie iáko też w iákiey niedbá
31:
łośći/ thákże też y w inych przypadkoch pocżćiwemu małżeń=
32:
ſtwu ſzkodliwych. A chceſzli áby oná byłá tobie wierna/ ſkro
33:
mna/ trzeźwia/ we wſzem pomierna/ thákże ſie też ty zácho=
34:
way przećiwko niey/ y tákie iey przykłády s ſiebie daway. A
35:
nie vkázuy iey żadnego nietrefnego podobieńſtwá po ſobie.
Zły przykład
złego cżyni.

36:
Bo to ſtára oná zwykła przypowieść/ coby tobie nie miáło
37:
być miło/ tego drugiemu nigdy nie dziáłay. A to vważay/ á=
38:
byś nie vpadł w gniew Boży/ gdyż wieſz iż żadny grzech bez
pomſty


strona: 35

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 35.
1:
pomſty być nie może/ áby záſię z oney wdzięcżney ſpołecżno=
2:
śći iáki roſterk á iáki rozruch w domu ſie twym nie zámno=
3:
żył/ boć iuż ná tho áni piſmá áni przykłádow nie trzebá/ cżę=
4:
ſto ſie temu przypátrzyć możeſz/ iáka to ieſt ſroga pomſtá/ ko
5:
go ią Pan Bog pokaráć będzie racżył. Bo iuż zła ſławá/ iuż
6:
prętkie vboſtwo/ iuż wzgárdzenie v ludzi/ iuż nędzny/ mizer=
7:
ny/ á troſkliwy vſtáwicżnie żywoth/ iuż niebeſpiecżeńſthwo
8:
zdrowia/ iuż ſie s káżdego kątá ſtrzedz muśiſz. A ſnadź lepſze
9:
go ſwiátá wilk z wilcżycą w leſie vżywą/ niżli tám gdzye ſie
10:
ten wrzod nieſláchetny zámnoży. A ták to pilnie vważay ſo=
11:
bie/ á ſtáray ſie pilnie o to/ iákobyś ſobie ták pięknego ſtaniku
12:
ſwego/ y ták wdzięcżnego żywotá ſwego nicżym nie przeká=
13:
źił.
14:
Kápitulum II.
15:
Iáko ſie ma poććiwy w powinnośći ſwey zácho=
16:
wáć/ poſtánowiwſzy iáki táki ſtanicżek ſwoy.
17:
grafika
18:
A
Gdzie cie iuż z łáſki ſwey Pan do te=
19:
go przywieść będzie racżył/ iż iuż poſtánowiſz
20:
około ſiebie pocżćiwy á pomierny ſthanicżek
21:
ſwoy/ pomniſz też iuż ná coś ſtworzon y wy=
ſtáwion


strona: 35v

Kſięgi Wtore
1:
ſtáwion ná ſwiát od Paná twego/ y coś powinowát iemu/
2:
y coś też powinowát cnocie ſwej/ y coś też powinowát Rze
3:
cżypoſpolitey y oycżyznie ſwey/ w kthorey cie kolwiek twoy
4:
Pan poſtánowić racżył. Tákże też coś powinien rodzicom y
5:
powinowátym ſwoim. Stárayże ſie wżdy ábyć záwżdy ná
Powinność ſlá
chćicá pocżći=
wego.

6:
ſcienie zbroicżká chędoga wiſiáłá/ konicżek ná ſtaniu záwżdj
7:
gotowy był/ boć tego záwżdy potrzebá y dla ſwey y dla Rze
8:
cżypoſpolitey poſługi. Służká áby też wżdy záwżdy był po=
9:
cżćiwy/ nie opiłj/ nie wſzetecżny/ ále coćby ſie et ad forum et ad
10:
corum iáko ono ſtára przypowieść przygodził/ to ieſt/ tobye
11:
ku cżći y ku poſłudze tákże/ y cżáſu potrzeby przypádłey. Stá
12:
rayże ſie o przyiaźń nie tylko powinowátych ſwych ále y po=
13:
ſtronnych/ áby cie wſzyſcy miłowáli/ ſławili/ cżćili/ ważyli/
14:
boć ſie to záwżdy przygodzić może/ y ku potrzebie domowey
15:
y cżáſu káżdey przygody przypádłey. A toć niſkąd ſnádniey
16:
przypáść nie może/ iedno gdy będzieſz żył pobożnie/ ſkromnie
17:
á ná wſzem pocżćiwie káżdemu ſie záchował/ á nikomu nigdj
18:
nic winien nie zoſtał/ á s káżdym ſie ſam bez práwá/ bez przy
19:
muſzenia/ iedno wedle Bogá á ſwiętey prawdy iego/ y rozſą
20:
dził y poſtánowił.
21:
Cżyńże kędy możeſz wſzędy á wſzędy gwałt przyrodzeniu
22:
ſwemu/ wieſz żeć to záwżdy ku gorſzemu niż ku lepſzemu przy
23:
kłonne ieſt. Vcżże ſie pilno ábyś záwżdy zakon Boży/ práwo
24:
poſpolite/ á powinność ſwą we wſzem ſtátecżnie záchował.
25:
A wedle náuki páńſkiej ábyś káżdemu záchował co cżije ieſt/
26:
co należy Bogu to Bogu/ á co Ceſárzowi to Ceſárzowi. To
Matth. w. xxij.

27:
ieſt/ co należy ſąſiádowi to ſąſiádowi/ co należy kmiotkowi
28:
to kmiotkowi/ czo należy ſłudze álbo robotnikowi to niechay
29:
będzie iego. A iáko Pan roſkázuie áby ſłońce nie záchodziło
Moiz. w xxiiij.

30:
w ręku twoich zapłáty iego. Vcżże ſie ná wſzem nadobney po
31:
miáry y powinnośći ſwoiey/ ták w życiu ſwoim iáko y w i=
32:
nych poſtępkoch twoich. A tego pilnie ſtrzeż áby gębá nigdy
Powinność
cnoty.

33:
przed mieſzkiem wzawod nie wyſkákowáłá/ boć to twárdo=
34:
uſty źrzebiec/ á iákoć ná kryg weźmie/ iuż go y ku gorze trud=
35:
no záhámowáć będzieſz mogł. A kogo możeſz rátuj cżym mo
36:
żeſz/ ieſli nie máięthnoſcią álbo wżdy wſpomożeniem iákim/
37:
tedy wżdy rádą álbo pomocą/ á nie żáłuy dla niego oſádnić
38:
koniká ſwego/ bo maſz zá to pewną obietnicę Páńſką/ żeć zá
39:
to tyle troie nágrodzić y náſporzyć obiecał.
Luk. w vj.
Záłámuy=


strona: 36

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 36.
1:
Záłámuyże w ſobie twárdym wędzidłem wſzytki pożądli
2:
wośći cieleſne/ boć to ieſt śiłny nieprzyiaciel pocżćiwey ſła=
3:
wye twoiey. Bo cie tho záwżdy będzie wiodło ná pychę/ ná
4:
gniew/ ná pomſtę/ ná łákomſtwo/ ná opilſthwo/ ná obżárſt=
5:
wo/ y ná inſze przypadki ktore ſie iemu podobáią/ á kthore ſą
6:
ohydne y ſzkodliwe pocżćiwemu ſtanowi twoiemu. Bo wi=
7:
dziſz iż cie Pan Bog ſtworzyć racżył ku cżći á ku chwale ſwo
Cżłowiek ku An
yołowi podo=
byeń.

8:
iey/ á nie ku lekkośći ſwoiey/ á ſtworzył cie ná podobieńſtwo
9:
do Anyołá/ á máło cie/ iáko Prorok powiáda/ vniżyc od nie
Pſal. viij.

10:
go racżył. Pomniſz ſobie ieſli Anyołowi przyſtoi łotrowáć/
11:
álbo wſzetecżnego á ſwowolnego żywotá vżywáć/ bo pew=
12:
nie gdzie ſie w to wdaſz/ y Bog ſie ciebie záprzy á nie będzie o
13:
tobie nic chciał wiedzieć/ y pręthką lekkość y oſławę będzieſz
14:
około ſiebie miał/ y o niey ſie záwżdy oſłuchawáć będzieſz.
15:
Boć nie dármo ſwięty Páweł piſze/ iż wſzetecżniki/ pijánice/
Zidom xiij.

16:
y ine ſwowolniki ſrodze będzie Pan ſądził ná ſądzie ſwoim:
17:
to ieſt/ ieſli ſie nie vznáią á ták będą w tym trwáć/ á nie nay
18:
dą miłoſierdzia Páńſkiego zá żywotá ſwego.
19:
❡Godność ſwą iáko powinien pocżćiwy zácho=
20:
wáć. A tu będzie y o vrzędzie poſelſkim/
21:
y iáko wiele ná nim należy.
22:
S
Tárayże ſie też záſię/ ábyś ſie nie názbyt domem obár=
Poſeł.

23:
łożył/ ábyś nie był tylko iáko wieprz w karmniku/ álbo
24:
iáko ſuchy pień ná roli co ſie oń pługi záwadzáią. Wiedz też
25:
w iákim práwie ſiedziſz/ y czo ieſth powinność twoiá/ ábo=
26:
wiem widziſz iż káżde práwo by było namocnieyſze iáko bę=
27:
dzie ná ſzrot puſzcżono/ á poważną roſtropnoſcią nie będzye
28:
opátrowano/ káżde ſie zelżyć muśi y bárzo oſłábieć muśi.
29:
A przeto ná to ſą vcżynione Seymy/ áby ći ktorzy práwy á
30:
ſpráwiedliwoſciámi ludzkiemi ſzáfuią/ gdzieby s praw po=
31:
ſpolitych wykracżáli/ á ſpráwiedliwośći ludzkie tymby ſie o=
32:
belżyć miáły/ áby byli s thego pohámowáni/ y onemi wędzi=
33:
dły ná nie z dawná vſtáwionemi y nápiſánemi/ áby byli po=
34:
wſciągnieni. Y dla tego ná tho miedzy ſobą ludzie pocżćiwi
35:
poſły obieráią/ áby ſámi wielkiemi zgráiámi á s ſzkodámi ná
Poſeł iáko wiel
ki vrząd ieſt.

36:
to wſzyſcy nie ieździli/ á tym poſłom iuż czoby ſámi ſpráwo=
37:
wáć mieli to im porucżáią/ tego ſie zwierzáią/ á zową ie na=
38:
dobnym przezwiſkiem/ to ieſt/ ſtrożmi Rzecżypoſpolitey.
A ták ie=


strona: 36v

Kſięgi Wtore
1:
A ták ieſlićby ſie też kiedy trefiło ná tym vrzędzie być/ iżbyć
2:
ſie brácia twoi zwierzyli ták wielkiego klenotu ſwego/ to ieſt
3:
práwá á wolnośći ſwoich/ tu wierz mi iż trzebá mądrze go=
4:
lić/ bo iuż tám muſzą przypadáć rozmáite pokuſy/ y pogroż=
5:
ki/ y obietnice/ bo tám o dziwne á o rozne ſtany poydzie/ mu=
6:
śiſz tám nie iednego dzwonká ruſzyć/ á trzebá tám pilno ſło=
7:
wká roſtrzygáć co ktho mowi. Bo będzieć ſie zdáło iż bárzo
8:
dobrze ku Rzecżypoſpolitey/ á zeymieſz pokrywkę álić pioło
9:
nek miáſto ſzáłwiey w garnku. A ták thu vważay co ieſt ſła=
10:
wá á pocżćiwość ty naprzednieyſze dwá klenoty/ ábyś ie po=
11:
łożył ná wadze z nędznym á rownym pożytkiem/ ieſzcże kte=
12:
mu wſtydem á lekkoſcią záſádzonym/ ſam to v ſiebie vważ/
13:
ieſliby dáleko s kloby nie wybiły.
14:
Bo vważ ſobie o czo tám idzie/ iedno ſobie pomyſl ktoć ſie
15:
zwierza/ y cżegoć ſie zwierzáią. Boć ſie zwierzáią oni zaczni
16:
á poważni Rycerſcy ſtanowie/ zwierzáiąc ſie oni wdzięcżni
17:
bráciá á powinowáći twoi. Pátrzże cżegoć ſie zwierzáią.
Ocż poſłowi
idzye.

18:
Zwierzáiąc ſie praw á wolnośći ſwoich. Zwierzáiąć ſie má
19:
iętnośći á gardł ſwoich. Pátrzayże iáka tho ieſt rzecż wielka
20:
á poważna/ á mogłby ią właſnie iákim ſacroſanctum názwáć.
21:
A iáko ią cżáſem drudzy ſzafuiemy/ á iáko ſie w niey zácho=
22:
wywamy/ to iuż Pan Bog niech rozeznawa/ bo ten wſzyſtko
23:
wie/ widzi/ á nic przed nim zátáiono być nie może. Bo ią ták
24:
zátrząſamy cżáſem/ nie inácżey iáko owym plugáwym ogo=
25:
nem liśim co im łáwy pocieráią. Abowiem ſnádnie ſie tego
26:
káżdy dopátrzy/ niech iedno przypádnie ledá prywatká/ á nie
27:
tylko iuż ſwoiá właſna/ ále niechay ruſzą mnichá/ kſiędzá/ pá
28:
ná/ ſtároſty/ Woiewody/ álbo vrzędniká iákiego/ álbo theż
29:
ſzwagrá/ zięciá/ álbo powinowátego iákiego/ wnet vſłyſzyſz
30:
prętką obmowę/ prętkie á vporne záſádzenie/ y cżáſem niepo
31:
mierne poſwarki/ by też to dobrze miáło być y z obráżeniem
32:
Rzecżypoſpolitey/ kiloby iákiey wioſki do cżáſu podzierżeć
33:
dano/ álbo w nádzieię kłoſia iákiego. A coż gdy iuż przydzye
34:
o ſwą właſną/ to iuż tám rzkomo táiemnicámi bywa zákry=
35:
to/ á przedſię wſzyſcy wiedzą/ bo piſmo powieda/ iż nie máſz
36:
nic tháiemnego coby ſie wyiáwić nie miáło. A ſławá y zła y
37:
dobra ieſth bárzo głośny dzwon/ á brzmi ná wſzytki ſtrony
38:
ſzyroko.
39:
❡Iákiby poſeł miał być wedle cnoty.
A ták po=


strona: 37

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 37.
1:
A ták poććiwy cżłowiek/ ktoryby ták zacny vrząd á prá=
2:
wie iáko iáką ſwiątość/ á zwłaſzcżá ku cnocie ſwey zwierzo=
3:
ny/ ná ſię wziąć miał/ pewnie ſie ma rozmyſlić czo ná ſię bie=
4:
rze/ á ieſzcże ná mieyſcu pilnieby ſie miał rozſądzić s cnotą á
5:
s ſumnieniem ſwoim/ ieſli mu tego wiernie pomagáć będą.
6:
Bo ieſliby obacżył iż mu iáko vſtronićby miáłj/ á iżby ſie dáć
7:
miáły zwieść tám tym rozlicżnym przypadkom ſwiátá tego
8:
lepieyby dáleko domá s poććiwą ſławą zoſtáć/ niż ſie z niepo
9:
ććiwą á s ſproſną ohydą á s tháiemnemi przymowkámi/ á
10:
ſnadź y z niebeſpiecżeńſtwem zdrowia do domu wroćić. Bo
11:
iuż táki cżłowiek miałby właſnie być iáko Anyoł Boży. Abo
Poſeł miał by
być iáko Anioł
Boży.

12:
wiem ieſli káżdy cnotliwy á bácżny cżłowiek powinien ſta=
13:
nicżek ſwoy ták opátrowáć/ ták zdobić/ ták vważáć/ iákoby
14:
gi káżdemu z oſobná dobrym/ cnotliwym/ á ná wſzem nado=
15:
bnie ozdobnym vkazał/ á ieſliże to powinien z iedney oſoby
16:
ſwoiey/ coż rozumieſz gdy ony wſzytki poważne á zacne oſo=
17:
by weźmie ná pracą á ná opiekę ſwoię/ ktorzy ſie cnocie iego
18:
zwierzyli onych naſláchetnieyſzych klenotow ſwoich/ to ieſt/
19:
praw/ wolnośći/ gardł/ y máięthnośći ſwoich. A nákoniecz
20:
pátrz miedzy vcżćiwemi ſtany kto tylko iednego zdrádzi/ ál=
21:
bo ſie przećiwko iednemu niepoććiwie záchowa/ z iákim wſti
22:
dem á z iáką lekkoſcią tego vżywáć muśi. A coż owſzem ták
23:
wiele ſthanow zdrádzić/ kthorzy mu powierzywſzy gardł y
24:
máiętnośći ſwoich/ iecháli do domkow ſwych cieſząc ſie ná=
25:
dzieią cnoty iego. A on iuż tám y práwy ich ſzáfuie/ y nowe
26:
ná nie vſtawia wedle zdánia ſwego.
27:
Abowiem łákomſtwo wielki tho ieſt á możny pan. A pe=
28:
wne zá niepewne ſtráćić nie bárzo to rozum ieſt. A thám ſie
29:
iuż cżego pewnego nádziewa/ á thu do domu przyiechawſzy
30:
nie máſz ſie iuż cżego nádziewáć. Ale by ſie obacżył iż thu nie
31:
rowno pewnieyſze. Bo iuż pewna ſławá/ pewna wielka po=
32:
ććiwość/ pewna miłość á wdzięcżność v ludzi/ pewne obie=
33:
tnice Páńſkie kthore wiernemu á cnotliwemu nieomylnie ſą
34:
obiecáne. A pewne też záſię pomſty ktore złośćiwego nigdy
35:
minąć nie mogą.
36:
Abowiem pátrzay iáko ieſt márna rzecż/ gdyby kogo po=
37:
tkáło iákie dobrodzieyſtwo od kogo/ áby zá to wdzięcżno=
38:
śći iákiey vkázáć nie miał. Ale záſię też nierowno ſproſniey=
Sproſna rzecż
cnotę záprze=
dáć.

39:
ſza/ dobrodzieyſtwo iákie wziąć od kogo/ á cnothę/ ſławę/ y
Gdobre


strona: 37v

Kſięgi Wtore
1:
dobre mnimánie zá nie záprzedáć/ á dáć ſie zwyciężyć á od=
2:
wieść od pocżćiwey przyſtoynośći ſwoiey. Bo kto wżdy iuż
3:
nieobácżnie vpádnie/ á potym ſie obacżywſzy iuż tego drugi
4:
raz przeſtrzega/ iuż tákiemu to wżdy bywa y v ludzi y od Bo
5:
gá odpuſzcżono. Ale kto dobrze rozmyſlnie/ chociay widząc
6:
iáwną zelżywość ſwą/ złą ſławę ſwą/ y bliſki vpadek ſwoy/
7:
á przedſię hárcuie cnotą ſwą iáko śiwym ná kleparzu/ á prze
8:
márny iáki á krotki pożytek ſwoy/ zdrádzi napirwey ſam ſie=
9:
bie/ ſławę y powinność ſwą/ zdrádzi przyiacioły y ine zacne
10:
ſtany ktorzy mu ſie tego powierzyli/ zdrádzi Rzecżpoſpoli=
11:
tą/ zdrádzi potomſtwo ſwoie/ á wyda wſzytko práwie iáko
12:
ná mięśne iátki/ o iuż tákiemu nie tylko áby tho odpuſzcżono
13:
być miáło/ áleby ſpráwnie táki miał być wypędzon záwżdy
14:
od ſpołku ludzi poććiwych/ iáko párſzywa ſzkápá/ áby ſie y
15:
inſze ſtádo od niego nie popſowáło. Bo iuż thám ſkáżony v=
16:
myſł á niepoććiwe ſerce być muśi. Abowiem ſtátecżny vmyſł
17:
á poććiwe ſerce nigdy ſie zá żadne ſkárby w niewolą záprze=
18:
dáć nie może/ á zwłaſzcżá cżymby miáło vſzcżyrbić poććiwey
19:
przyſtoynośći ſwoiey á ſławy ſwoiey. Abowiem kámień ni
20:
gdy ſie płomieniem nie zápali/ iedno márne ſmieći ktore ſie ni
21:
nacż nigdy przygodzić nie mogą.
22:
Ale ſie ſnadź drugiemu ták zda/ iż lepſze iedno dziś niż dwo
23:
ie iutro/ á co ia mam to ia mam/ á po moiey ſmierći niech chce
24:
li y niebo vpádnie á Skowronki potłucże. Y nádziewa ſie iż
25:
tym nędznym podpomożeniem/ y ſam tu zá żywotá ſwiáthá
26:
może vżyć/ y potomſtwo ſwe opátrzyć. O nędzneſz to twoie
27:
vżycie cżáſow twoich byś ſie obacżył/ y to omylne podpomo
28:
żenie potomſtwá twego. Bo obácż iedno w iákiey ſławie/ y
29:
w iákiey poććiwośći/ y w iákiey miłośći tego cżáſu twego nę
30:
dznego á bárzo krotkiego vżywaſz/ y w iákich práwiech y w
31:
iákich wolnoſciach potomſtwo ſwe zoſtáwuieſz/ co y ſámi y
32:
s tym wſzytkim áni ſámi zwiedzą iáko márnie potim zginą.
33:
Y choćby też nie zginęli vpadkiem Rzecżypoſpolitey od cie=
34:
bie zgwałconey á zle poſtánowioney/ ále zginą onym nieo=
35:
mylnym dekretem Páńſkim/ iż zle nábythego trzeći dziedzic
36:
nie pożywie.
37:
❡Iáko ſtárzy ludzie cnoty ſtrzegli.
38:
A
Pátrzay ná ony poććiwe ludzi wieku ſtárego/ iáko v ſie
39:
bie thák poważne klenoty vważáli. Cżytay zacż Cicero
Rzymſki


strona: 38

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 38.
1:
Rzymſki gárdło dał/ zacż Sokrates w Atenach/ zacż Sene
2:
ká/ wſzytkoć dla ſławy á dla poććiwośći/ iż ſtali mocno przy
3:
cnocie á przy wolnośći Rzecżypoſpolitey. A toć ie też thám
4:
wielkie dobrodzieyſthwá potykáły/ á wżdy woleli y páńſt=
5:
wá y gárdłá potráćić/ á ſławę ſobie nieſmiertelną zoſtáwić/
6:
ktora y dziś po ſwiecie iáko żywa lata y wiecżnie látháć bę=
V ſthárych lu=
dzi cnotá powa
żna byłá.

7:
dzie. A ty ſwoię dla kęſá nędznego pożytku dobrowolnie á z
8:
dobrym rozmyſłem błotem á ſmierdzącym gnoiem zágrze=
9:
baſz/ á práwie iákobyś ſie wſtydził iákoby zá iáki zły vcżynek
10:
zá nię. Cżytayże záſię w iákiey Kátiliná álbo inſzy burzyce á
11:
ſkaźce Poſpoliteyrzecży ſławie zoſtawáli/ y ku iákiemu koń=
12:
cowi przychodzili/ wſzák ſie tho iuż y zá náſzey pámięći y po
13:
ſtronach y v nas potroſze działo.
14:
Diogenes on ſłáwny Philozoph/ kto o nim cżyta/ tám ſie
Diogenes iáko
wzgárdził zło=
to.

15:
náſłucha w iákiey wadze v niego złotá álbo bogáctwá były/
16:
áby ſie był miał dáć vwieść od przyſtoynośći ſwoiey/ boby
17:
go był bárzo rad Alexánder wiele złothem odkupił/ áby był
18:
chciał być przy nim/ á odſtąpił od przedſięwzięcia ſwego. Y
19:
gdy mu zoſtáwił odieżdzáiąc bryłę złothá/ ſzedſzy do morzá
20:
wrzućił ie w głębokośći/ powiedáiąc: Iż lepiey iż ia ciebie v=
21:
topię/ niżlibyś ty mnie vtopić miáło. A co wiedzieć ieſliby ſie
22:
ná potym moie poććiwe przyrodzenie dla ciebie nie vnioſło?
23:
Y wiele tho kroć potym Alexánder mawiał: Iż bych nie był
24:
Alexándrem nicżymbych nie rádſzy był iáko Diogeneſem.
25:
Sokrates on też drugi zacny Philozoph/ gdy poń poſłał
Sokrates iáko
wzgárdził vpo
minki.

26:
Archezilaus zacny krol/ áby był z nim miał rozmowy około
27:
poſtánowienia kroleſtwá ſwego/ y około powinowácthwá
28:
krolewſkiego ſwego. Po długich rozmowach gdy iuż So=
29:
krates miał odiecháć/ thedy mu krol kazał wielkie vpominki
30:
przynieść. Then zádziwowawſzy ſie powiedział: A iákoż ia
31:
to mam bráć cżego oddáć nie mogę? á też mi ſie zda żem ia to
32:
bie krolu więcey dał niżli thy mnie dawaſz. Bo ia thobie da=
33:
wam rzecży nieſmiertelne/ kthore cie y ku ſławie/ y ku zacno=
34:
śći/ y ku tákiem ſpráwam/ przez ktore wiele złotá nábyć mo=
35:
że/ przywodzić będą/ á áż s tobą y do grobu wniść muſzą/ A
36:
ty mnie dawaſz rzecży docżeſne/ nikcżemne/ á krotko trwáią=
37:
ce. Ktore nie tylko áby mie ozdobić miáły/ ále owſzem wię=
38:
cey zelżyć/ á s poććiwego vmyſłu mego á s ſtałego przedſię=
39:
wzięcia mego/ ktoregom ia ni nácżym inſzym iedno ná cno=
40:
cie záſádził/ ſnádnieby mie zwieść mogły.
G ij


strona: 38v

Kſięgi Wtore
1:
Ale ach nieſtotyſz wieleli dziś tákich Sokrateſow ná ſwie
2:
cie znaydzie. A ſnadź dziś nie trzebá wiele złothá/ áni wiele
3:
klenotow ná to ważyć/ vwiedzie nas ſnádnie ledá cżácżko/
4:
álbo ledá iáka lekka obietnicá/ iż ſobie dla niey lekce poważy=
5:
my co naſláchetnieyſze ony klenoty ſwoie/ cnotę á długą ſła=
6:
wę ſwoię/ á nic nie dbamy iáko Sokrates/ áby z nami wſtą
7:
piłá do grobu. A chociay to iáwnie á iáſnie ludzie widzą/ zá
8:
ſłoniwſzy przedſię pśiną ocży/ day dwie ná łęk. A tháki nieo=
9:
bácżny cżłowiek iuż dwiemá ſzkodzi/ y ſobie iż ſie vwieść da/
10:
y onemu co mu pozwoli rzecży ſzkodliwych á iemu nieprzy=
11:
ſtoynych. A ták ty moy miły poććiwy cżłowiecże ktoregoż=
12:
kolwiek ſtanu ieſteś/ bądź ná tym vrzędzie/ bądź też y bez v=
13:
rzędu/ vważay pilno á pomyſlay ſobie czo to ieſt ſławá/ cno=
14:
tá/ á poććiwość/ á dzierz ſie tego mocno iáko pijány płothá/
15:
boć wſzytko ine ſnádnie zginąć może/ iedno cie tho ma áż do
16:
grobu doprowádzić.
17:
❡W przypádłych vrzędziech iáko ſie
18:
pocżćiwy záchowáć ma.
19:
N
Vż ieſlićby ſie też przytrefiło/ iżbyś ná iáki vrząd ziemſki
20:
álbo ná iákikolwiek inſzy/ álbo ná pobory/ álbo ná iákie
21:
inſze Rzecżypoſpolithey ſpráwy był powołan á potrzebo=
Vrzędnik niewolnik.

22:
wan/ ieſlibyś mogł bez tego ſie obeydź thedyćby máło nie le=
23:
piey. Ale ieſli ſie nie będzieſz mogł ſwey woley odiąć/ bo ſlá=
24:
chetne przyrodzenie nie dopuśći kthoremu ſie wſzytko buiáć
25:
chce by orłowi ku gorze/ thedy pilno rozmyſlay á roſtropnie
26:
vważay/ iáko ſie maſz w tym bez obráżenia cnoty záchowáć/
27:
bo wierz mi iż to trudny węzeł á trudno gi rozwięzáć/ ácż to
28:
iuż nędzny żywot ktory ſie w iáką niewolą dla rownego po=
29:
żytku záprzedawa/ bo iuż tám co naprzednieyſze klenoty cżło
30:
wieká poććiwego záprzedáne być muſzą. Naprzod wolny
31:
żywot/ bo iuż muśiſz licżyć y Cizioianus y godzinki/ ábyś po
32:
winnośći ſwey nie omieſzkał. Pothym theż y ſumnienie. Bo
33:
byś nacnotliwſzym był/ nie może to być áby cie nie vnioſły ál
34:
bo dobrodzieyſtwá iákie/ álbo vpominki iákie/ álbo theż po=
35:
ſtráchy iákie/ ábo powinnośći/ ábo inſze przypadki/ ázać má=
36:
ło tákich naieznikow około tákiego więc páná hárcuie.
37:
Nuż záſię ápellácie ná Seymiech álbo ná wiecoch wyprá
38:
wowáć/ álbo ſie s poborow wylicżáć/ álbo iáko mowią re=
ſpondowáć/


strona: 39

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 39.
1:
ſpondowáć/ iuż ſie ráchowáć/ iuż przymowki ćirpieć/ á by ſie
2:
też y napoććiwey w tym záchował/ iáko wrotá nowe zbudu
3:
ieſz álbo komin zmuruieſz/ iuż bez przymowki być nie może.
4:
Iuż wnet powiedáią iż znáć ná nim vrząd álbo pobory. A=
5:
leć to ſnadź iednák cżáſem y bez kuńſztu bywa/ bo iuż pobor=
Poborczá.

6:
cá álbo iego piſárze im może ná Woycie nawięcey wytárgo
7:
wáć á wyciągnąć to nawiętſze miſterſtwo/ choć będzie dále
8:
ko nierowno z Vniwerſałem. Aleć też y Woyt chociay ſie wi
9:
dzi proſta ſkowerá da cżáſem chytrym poborcą o zięmię.
10:
Powiedáli o iednym/ iż gdy płácono po groſzu od głowy/ te
11:
dy ſie zmowił z Gromádą/ iż iutro kiedy będę oddawał po=
12:
bor áby nie było iedno ſto pogłowia we wśi/ á drudzy niech
13:
ſie rozlázą álbo ná orzechy álbo ná robothy/ á pod przyſięgą
14:
oddawano. Tedy názáiutrz przynioſł do poborce ſtho gro=
15:
ſzy. Powiedział mu poborcá/ á miły woycie wſzák to wiel=
16:
ka wieś/ ieſt tám kilká ſet pogłowia. Powiedział woyt z o=
Woyt we wśi.

17:
ną zákrzywioną poſtáwą iáko proſtacżek/ Byłoć miły pá=
18:
nie byłoć kráſzſzey cżeládzi niemáło/ áleć ſie rozbiegło po ro=
19:
botam/ y przyſiągł że ich theraz nie máſz we wśi iedno ſto/ y
20:
muſiał wziąć biercá ſto groſzy/ á Woyt zá oſtátek z gromá=
21:
dą pił dwie niedzieli. Powiedáli też o drugim/ iż gdy płáco
22:
no z oſiádłych łanow po kilku groſzy/ tedy ſie też zmowił s ſą
23:
ſiády/ áby ich názáiutrz trzey ná iednym łanie ſiedziáło: przy
24:
nioſł też Woyt ledwe mnieyſzą połowiczę z onych oſiádłych
25:
łanow. Powiedział mu poborcá: Woycie wielka tám wieś/
26:
muśi tám być więcey łanow. Powiedział Woyt thákże też z
27:
głupią poſtáwą: Tákći ſie twey miłośći widzi iż wieś wiel=
28:
ka/ iż ſie rozrodziłá cżeladká. Ale możeſz temu wáſzá Páńſka
29:
miłość wierzáć iż v nas dziś trzey ſiedzą ná iednym łanie. Y
30:
przyſiągł Woyt że trzey dziś ſiedzą v nas ná iednym łanie/ y
31:
oddał iáko chciał pobor/ á potym pił zá oſtátek z gromádzi=
32:
cą kilká dni.
33:
A ták w zaiemći ſie ty kobyłki cżeſzą/ ále przedſię Bogá y
34:
cnoty prożno oſzukáć/ y ná Woytá y ná Poborczę wſzytkie=
Mythnik.

35:
go ſie ludzie dowiedzą. Albo tákże tez y Mytnik/ á iákoż też
36:
ten pobożnie może vżyć vrzędu ſwego? bo ná iednym miey=
37:
ſcu ma piſárze/ to iuż tám vix iuſtus ſaluabitur/ ledwe ſie ſwię=
38:
ty wybiega. Ná drugim mieyſcu naymie Burmiſtrzowi/ ná
39:
drugim Woytowi/ Burmiſtrz żydowi/ żyd piſárzom poru=
G iijcży/ á


strona: 39v

Kſięgi Wtore
1:
cży/ á káżdá s tych chce zyſkáć. A ná cżymże ten zyſk ma być?
2:
Nie wyorzeć áni z młyná wymierzy/ iedno czo z nędznych lu=
3:
dzi iáko táko wyciągnąć á wymęcżyć może. A ták y káżdy i=
4:
ny vrząd niech ſie tym nie chłubi/ áby tám beſpiecżne ſumnie=
5:
nie ſpełná záwżdy á pobożnie zoſtáć miáło.
6:
Piſzą o Sámnitoch/ iż gdy iákiegoś vrzędniká co tákież lu
7:
dzi łupił obieśić chcieli/ tedy ſie do tego trefił on Ezop rzko=
8:
mo z głupiá chytry mędrzec/ y pocżął im báiáć o liſce/ powie
9:
dáiąc im: Iż muſieliſcie wy nie ſłycháć o oney liſce co roznie
10:
mogſzy ſie leżáłá w gorączy dzień pod drzewem ná zieloney
11:
trawie á muchy ią obſiádły. Przyleciáłá do niey ſroká y po=
12:
wiedziáłá iey: Ey miła ſioſtro thoż maſz kłopot przed thymi
13:
muchámi/ chczeſzże ie ia roſpędzę? Powiedziáłá liſzká: Nie=
14:
chay miła ſioſtro/ bo odpędziſz thy co ſie iuż nápiły/ przylecą
15:
záſię głodne/ tedy więtſzy kłopot będę miáłá. Tákże y wy te
16:
go obieśicie co ſie iuż nápił/ á głodnego ná tho mieyſce poſá=
17:
dzicie/ ieſzcżeć gorzej będzie/ y więtſzy kłopot ludzie będą mie
18:
li. Y zwyciężeni Sámnitowie oną fábułą wolno go puśći=
19:
li/ y vrząd wroćili/ á był z niego potym dobry cżłowiek.
20:
Dionizius on okrutnik Sirákuzáńſki gdy iechał przez ry=
21:
nek/ zábiegłá mu bábá y prośiłá go áby iey co dał. Y pythał
22:
iey: A miła bábo á będzieſz zá mię Bogá prośiłá? Powiedziá
23:
łá bábá iż będę bárzo rádá zá cię Bogá prośiłá. Ale iście nie
24:
dla ciebie krolu/ ále iżby po tobie ieſzcże gorſzy nie náſtał. Ka
25:
zał iey krol y dáć niemáło/ y wiele potym w ſobie złych oby=
26:
cżáiow vſkromił. A ták nie możeć to być/ niech ſie tym chłu=
27:
bi ktho chcze iáko chce/ áby ſie ná káżdym vrzędzie vnieść nie
28:
miał/ á iżby gwałtu nie miał vcżynić y wolnemu żywotowi
29:
ſwemu/ y ſumnieniu ſwemu.
30:
A wſzákoż pocżćiwy cżłowiek gdy ſie rozmyſli ná cnothę/
31:
ná ſławę/ y ná boiaźń Bożą/ y tho wſzytko w ſobie vſkromić
32:
może/ á w káżdey ſpráwie thák ſumnienie ſwe vmiárkowáć
33:
może/ że ſie ná wſzem może pobożnie y pocżćiwie záchowáć.
34:
Sed quis est & laudabimus eum. Bo ieſliże ſam ſwey cnoty prze=
35:
ſtrzegáć powinien/ tedy owſzem páſąc tákie ſtádo owiecżek
36:
Páńſkich. A Pan woła/ biádá tobie co łupiſz/ ábowiem theż
Ieſa. w xxxiij. kap.

37:
thy pewnie złupion będzieſz. A nie wynidzieſz áż wroćiſz do
Matth. w v. kap.
Dobry ſie ſzerzy
a zły ſam zgi=
nie.

38:
namnieyſzego pieniąſzká. A iżby tho prawdá byłá/ puśćmy
39:
iuż chociay piſmo ná ſtronę/ á vcżyńmy ſobie w tym ſpráwę
rzecżámi


strona: 40

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 40.
1:
rzecżámi iáſnie widomemi. Poźrzymy po wſzytkich ſtaniech
2:
ſwiátá tego/ co ich y dziſia ieſt y co ich y przed thym iuż y zá
3:
náſzey pámięći bywáło/ ieſliże vyrzyſz dom ktory ze złego ná
4:
bycia powſtáły/ áby ſie długo roſkorzenić miał/ á márnie v=
5:
páść nie miał. A ieſliże kęs máło pokwitnie/ pátrzayże długo
6:
li trwáć będzie/ álbo ieſli ſie w tym rozráduie potomſtwo ie=
7:
go. Poźrzyſz záſię ná dom z dawná pocżćiwie záſádzony á
8:
pobożnie ſpráwowány ieſliże ſie nie zdobi/ nie kwitnie/ á nie
9:
ſzyrzy z obietnic Páńſkich. A tho ſie koło iuż á do ſkońcżenia
10:
ſwiáthá záwżdy ták tocżyć muśi. A nie dármo iſcie Prorok
w Pſalm. xxxvij.

11:
ten głos ná ſwiát rozwołał: Iż byłem młod á ſtárzałem ſie/
12:
wielem ſwiátá zwiedził y wielem widział/ álem tego nigdy
13:
nie widział/ áby ſpráwiedliwy był kiedy opuſzcżon/ á pokole
14:
nie iego áby ſzukáło chlebá. A tom też widział iż złośćiwego
15:
záwżdy pobijáłá złość iego.
16:
Kápitulum III.
17:
Kogo Pan Bog pozowie do Rády á do ſpraw
18:
Koronnych álbo iákiego páńſtwá inego/ iáko
19:
ma ſwoy ſtan pocżćiwy w tym vrzę=
20:
dzie záchowáć.
21:
grafika
G iiijTu iuż


strona: 40v

Kſięgi Wtore
1:
T
V iuż záſię ieſliby cie pan obacżył
Rádny pan.

2:
godnego do ſpraw ſwoich/ á poſádził cie w
3:
Rádzie miedzy onemi ktorym ſie tu zwierzył
4:
kroleſtwá ſwego álbo winnice ſwoiey/ thák
5:
iáko on to ſam przezywáć racży/ tho ieſt/ w
6:
Rádzie Koronney/ álbo iákiego páńſthwá inſzego/ iákoż ſie
7:
ſłuſznie s thego żaden wymawiáć nie ma/ gdy będzie właſne
Iáko właſnie
ktho ma rá=
dzie záſieść.

8:
powołánie Páńſkie. Bo komu da Pan ten funt/ to ieſt god=
9:
ność pocżćiwą/ nie każe go w ziemię zágrzebáć/ áni ſwiecze
10:
iáſney ciemnym nacżyniem zákrywáć. Ale nie ták iáko dru=
11:
dzy tę ſláchetną ſwiecę ná gorę wſtáwiáią/ iedni pochlebſt=
12:
wy/ drudzy rozmáitemi przycżynámi/ drudzy poſułámi/ dá
13:
ry/ á dziwnemi vpominki/ y rozlicżnym zápobiegániem tego do
14:
chodzą/ á práwie to iáko árendámi dzierżą. A thákie iuż pi=
15:
ſmo wilki drapieżnemi zowie/ ktorzy nie drzwiámi ále przez
16:
dách á dziurámi do tey ſwiętey owcżárniey Páńſkiey włáżą
Ian w x. kapitule.

17:
á przychodzą/ oprocż właſnego záwołánia páńſkiego: gdzie
18:
by pan káżdy miał ná to oſobiwe bacżenie mieć/ y kogo/ y iá=
19:
ko do tego páſterſtwá do ſiebie miałby przypuśćić á powo=
20:
łáć/ gdyż on ieſt dan przednieyſzym páſterzem páńſtwá one=
21:
go/ á wiele ná tym należy iemu/ bo w tym ſkárbie záwártha
22:
ieſt ſławá iego/ á naprzod łáſká Páńſka/ pocżćiwość iego/
23:
mocz y zwycięſtwo iego/ prawdá y ſpráwiedliwość iego/ y
24:
wſzytko ſzcżęſliwe pánowánie iego.
25:
Abowiem ſłuchay iákie Pan znáki obwołáć dał vpadku
26:
kroleſtwá káżdego y s krolem iego/ á znáki iuż zgothowáne
Znáki gniewu
Páńſkiego.
Ezai. w iij. kapitu.

27:
ná pomſtę przyſzłego gniewu iego/ powiedáiącz: Iż gdy iuż
28:
zá złośći á zá nieſpráwiedliwośći będę miał wolą odmienić
29:
páńſtwo álbo kroleſtwo iákie/ á podáć ie ná łup/ á dáć ie po=
30:
ſieść inym narodom/ tedy napirwey wyymę z niego mocne=
31:
go/ mądrego/ porádnego/ prawdziwego/ ſpráwiedliwego/
32:
ná twarzy y ná wſzech ſpráwach pocżćiwego: á niewieſciu=
33:
chow/ á ludzi nikcżemnych náſádzę ná mieyſcá ná ich/ ktorzy
34:
prze złą ſpráwę á rádę ſwą ſámi ie ſnádnie zágubić będą mo
35:
gli.
36:
A ták pocżćiwy cżłowiek káżdj by też był y właſnie do ták
Pan rádny czo
powinien.
j. Korin. w xj. ka.

37:
zacnego/ á może rzec práwie ſwięthego mieyſcá powołány/
38:
ma ſie iſcie ná czo rozmyſlić/ á iáko ſwięthy Páweł piſze do=
39:
ſwiadſz ſam ſiebie cżłowiecże w godnośći ſwoiey/ ábowiem
widziſz


strona: 41

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 41.
1:
widziſz o coć idzie/ cżegoć ſie Pan zwierza/ y coć porucża.
2:
Zwierzać ſie Pan naprzednieyſzego ſkárbu ſwoiego/ ſtadká
Komu ſie Pan
zwierza owie=
cżek ſwoich.
Przipo. w viij.

3:
ſwego á owiecżek ſwoich/ czo ſam powiedáć racży iż w tym
4:
ieſt nawiętſze kochánie iego. A cżegożći ſie zwierza? Krwie
5:
ich/ wolnośći ich/ gardł y máiętnośći ich/ á przy tym wielkie=
6:
go ſtanu/ oney oſoby ktorego ná mieyſcu ſwym poſádzić ra=
7:
cżył. Tuć ſie też iuż zwierza cżći y ſławy iego/ y wſzytkich po=
8:
bożnych y pocżćiwych ſpraw y poſthępkow iego. Ale drugi
9:
nic ſie ná to nie rozmyſláiąc ćiſnie ſie do tego bez wſzego ro=
10:
zmyſłu mieyſczá/ iáko kozá do wrzoſu. Nic inſzego przed ſię
11:
nie biorąc/ áni ſie ná żadną powinność ná tey práwie ſwią=
12:
tośći nie rozmyſláiącz, iedno tylko áby go miłośćiwym pá=
13:
nem zwano/ á żonę miłośćiwą pánią/ iáką pánią Sierpſką
14:
álbo Piczymierſką/ á iżby iedno ziemiánki poſiadáłá. A iá=
15:
ko żyw drugi ná ſwym mieyſcu nie ſiedział/ áni ſłowká prze=
16:
mowił.
17:
A ták tu iuż nielza iedno y wolność ſwą/ y ſumnienie ſwe/
Czo powinyen
pocżćiwy w rá
dzye.

18:
y cnotę ſwą twárdo iáko iákie więźnie káżdy pocżćiwy oko=
19:
wáć muśi/ y iuż tu nie pátrzyć áni ná priwaty/ áni názbyth
20:
wielkich wcżáſow ſwoich. Iuż tu ieſliś zoſtał tym winarzem
21:
Páńſkim trzebá robić á kopáć w tey winnicy ſwięthey iego/
22:
áby w niey ony wdzięcżne gronká Páńſkie/ prze onę niedbá
Trzebá nie pro
żnowáć w win=
nicy Páńſkiey.

23:
łość twoię/ márnie nie oſycháły/ ále iżby podawáły wdzięcż
24:
ne s ſiebie owocze ſwoie. Bo ſłuchay ſrogiego dekretu Páń=
25:
ſkiego/ iż krwie namnieyſzego z nich chce pátrzyć z ręku two=
Ezechi. w iij.

26:
ich. Iużći tám poydzie o cnotę twoię/ o ſławę twoię/ o ſtrá=
27:
ſzliwą przyſięgę twoię/ o on okrutny á ſrogi ſąd Páńſki/ kto
28:
ry nie tylko dobre ſpráwy twoie/ ále y nawiętſzą ſpráwiedli
29:
wość twoię drugi raz ſie poſądzáć obieczuie. A co ieſzcże na=
30:
więtſza/ wziąć ná opiekę wſzytki doległośći Koronne/ przy=
31:
padki przyſzłe/ y ſkądby przypáść miáły/ iáko im zábiegáć/
32:
y iáko o nich rádzić/ á nie thylko ſobie ná nogi iáko paw pá=
33:
trzyć/ ále dáleko trzebá latáć z rozmyſłem ſwoim przeſtrze=
34:
gáiąc rzecży przyſzłych/ y theráznieyſzych/ iáko ie y miárko=
35:
wáć y ſtánowić/ y co s cżym nápotym cżynić/ y ná czo páná
36:
przywodzić/ ták iákobyś w tym áni ſławy ſwey/ áni ſumnie=
37:
nia ſwego/ áni oney ſrogiey przyſięgi ſwey nie vſzcżyrbił.
38:
A ktemu áby cie ludzie ſobie iáko málowánego obraſká pál=
39:
cy nie vkázowáli poſmiewáiąc ſie s ciebie.
Iáko


strona: 41v

Kſięgi Wtore
1:
❡Iáko ma wierna á pocżćiwa Rádá
2:
rádzić pánu ſwemu.
3:
A
By iuż nic więczey nie było iedno ſtan á oſobá Páńſka/
4:
wierz mi iż to ieſt twárdy á ſękowáty pień rádzić y my=
5:
ſlić o tym. A wielkie to ieſt ſacroſanctum ná ziemi/ bo ieſt cżło
6:
nek Boży/ przeźrzeniec/ powołániec/ y pomázániec iego/ gdiż
7:
wiemy co ná tym ſtanie káżdemu Páńſtwu wiele złego y do
8:
brego należy. A wiemy iákie páńſtwá prze złe krole vpadá=
9:
ły/ thák s piſmá zakonu ſtárego/ iáko y z inſzych hiſtoriy po=
10:
gáńſkich/ y ná co też y ſámi przychodzili. Abowiem páná ká=
11:
żdego vmyſł ieſt iáko płomień ktory ſie záwżdy ku gorze cią=
12:
gnie/ kiedy do niego dobrych drew przykłádáią. Ale ieſliże
13:
mu też mokrych á ſápiących przyłożą/ thedy ſie też wlecże po
14:
ziemi z dymem poſpołu. Thákże też dobra rádá pánu káżde=
15:
mu/ álbo z nim ku gorze leći/ álbo ſie z dymem po ziemi wło=
16:
cży.
17:
A tu pilnie pátrz iáki tho ieſt poſtrách/ vźrzawſzy w pánu
18:
wádę iáką/ gdyż to nie tylko o iego oſobę idzie/ ále o wſzytki
19:
y o cię ſámego/ nie przeſtrzedz go. Ano cnothá/ áno ſtráſzna
20:
przyſięgá/ áno bolącze ſumnienie/ áno pocżćiwa powinność
21:
iáko młotem pocżćiwego cżłowieká tłucże á do tego pocią=
22:
ga/ áby nie drzemał/ áby nie vlegał á zá drugie ſie nie záſłá=
23:
niał/ á zwłaſzcżá gdy przydą przed ocży ony ſrogie przeſtrá
24:
chy á ony nieomylne dekrethá Páńſkie/ czo ſie więc dzyało y
25:
nád ludźmi y nád kroleſtwy/ á iákie ſie okrucieńſtwá okázo=
26:
wáły záwżdy nád wſzyſtkiemi narody dla złośći á nieſprá=
Dwá ſtráchy o
prawdę.

27:
wiedliwośći krolow á kſiążąt pańſtw onych/ iáko ſrodze pu
28:
ſtoſzáły/ iáko ſie zamki y miáſtá mocne wywrácáły/ iáko ſie
29:
kreẃ niewinna lałá/ iáko obcy á nieznáiomi narodowie mie
30:
ſcá ony poſiadáli/ kto o thym cżyta pewnie káżdemu zádrży
31:
wełná/ y włoſy ſie ná łbie náieżą.
32:
Pátrzayże drugiego przeſtráchu/ weźrzawſzy onemu ſro=
33:
giemu pomázáńcowi Bożemu w ocży/ bo niech on będzie na
34:
dobrotliwſzy/ przedſię ma coś Bożego á ſtráſznego w ſobie/
35:
á pewnie iáko ono powiedáią iż muśi mieć wilcże włoſy mie
36:
dzy ocżymá/ iáko ſie oń pokuśić/ iáko go ſtrofowáć álbo vpo
37:
mináć/ A on iednym weźrzeniem ſrogiem/ ſnádnie káżdemu
38:
vmyſł iſcie odmienić może. A wſzákoż miedzy dwiemá rze=
cżámi


strona: 42

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 42.
1:
cżámi ſtráſznemi á złemi mądry cżłowiek záwżdy mniey ſo=
2:
bie złą obiera. A ták lepiey wżdy docżeſny poſtrách cżłowie
3:
ká ſmiertelnego ná máły cżás odnieść ná ſobie/ niżli poſtrách
4:
á przeklęctwo wiecżne onego Bogá nieſmiertelnego/ w kto=
5:
rego ręce ſtráſzna rzecż ieſt wpáść/ ták iáko o nim piſmá po=
Zidow w x.

6:
wiedáią/ poſtrách ſtráſzliwey przyſięgi iego/ poſtrách cnoty
7:
y ſumnienia pocżćiwego/ poſtrách bliſkiego á pręthkiego v=
8:
padku páńſtwá onego/ tákież y domku twoiego/ potomſtwá
9:
twoiego/ y ciebie ſámego.
10:
❡Ieſli Rádá vczćiwa obacży w pánu złą wiá=
11:
rę ábo máłe dbánie o boiaźń Bożą/
12:
co cżynić ma.
13:
A
Ták ieſlibyś w pánu obacżył/ álbo iáką złą wiárę/ álbo
14:
máłe dbánie o boiaźń Bożą/ thedy ſobie vważywſzy on
15:
pirwſzy poſtrách o kthorymeś iuż ſłyſzał/ vważywſzy też on
16:
ſrogi głos onego poſłá Páńſkiego wielkiego/ ktoremu to ka=
v. Moiże. w xvij.
Iozue w j.

17:
zał obwołáć wſzem krolom á kſiążętom/ áby nigdy kſiąg za=
18:
konu Bożego nie wypuſzcżáli z ręku ſwoich/ á záwżdy ſie w
19:
nim ćwicżyli y we dnie y w nocy. Tákże y głos onego Dawi
w Pſalm. xxiij.

20:
dá ſtráſznego/ ktory woła ſrodze ná krole á ná kſiążętá: Oto
21:
iuż teraz krolowie ziemſcy vcżcie ſie á zrozumiewaycie wo=
Zadne piſmo
nie pewnieiſze
iedno z vſt páń
ſkich.

22:
lą Páńſką ktorzj ſądzicie zięmię/ á vpadńcie przed nogi iego/
23:
áby kiedy rozgniewawſzy ſie nie wyrzućił was od oblicżno=
24:
śći ſwoiey. A co záwżdy ſrozſzego bywáło v Páná tego/ á o
25:
co ſie záwżdy wylewáłá kreẃ niewinna po ziemi? á o czo ſie
26:
záwżdy odmieniáły kroleſtwá? iedno tám gdzie ſie odmie=
27:
niáłá wola Páńſka. Bo tám nie mowi Moiżeſz áby krol no=
28:
śił kſięgi iákie od ſwiátá wymyſlone/ ále kſięgi ná ktorich ieſt
29:
wola Páńſka nápiſána. A ktoreż ſą pewnieyſze kſięgi? á kto=
30:
raz ieſt pewnieyſza náuká? iedno ktora poſzłá z vſt onego ie=
31:
dynego Syná Bożego nam tu obiecánego/ y ná ſwiát s thą
32:
ſwiętą náuką z oney wyſokiey rády ſpołecżnego Boſtwá ze=
33:
ſłánego. Ktorey thák ſrodze odmieniáć zákazano/ nie tylko
34:
cżłowiek obłudny/ ále by Anyoł z niebá sſthąpił á powiedał
Gala. w j.

35:
nam czo inſzego/ kazano go nam przeklináć á ni w cżym nie
36:
wierzyć iemu.
37:
Aby nic inſzego nie było/ iedno ſobie wſpomniawſzy iáką
ſrogą


strona: 42v

Kſięgi Wtore
1:
ſrogą pomſtę bieráli oni nędzni krolowie nád ſobą/ kthorzy
2:
wedle wymyſłow ſwoich wymyſláli álbo odmieniáli wolą
3:
Páńſką/ y wieleli kroć przodkowie náſzy bywáli dla thákich
4:
krolow záwiedzieni w niewolą/ y wieleli rázow Sálomo=
5:
now koſcioł złupion y zniſzcżon bywał. Abowiem to był ſro=
6:
dze Pan Sálomonowi powiedział kiedy mu gi dobudowa
7:
wſzy oddawał: Iż poty Sálomonie oko moie nád tym ko=
ij. Krolew. w ix.

8:
ſciołem będzie/ poki ſie w nim będzie działá wola moiá. Ale
9:
ſkoro ſie tu odmieni wola moiá/ tedy ia y koſcioł/ y lud poſpo
Strách odmie=
nić wolą Páń=
ſką.

10:
łu z nim dam ná tákie poháńbienie/ że ći co pozoſtháną będą
11:
ſie dziwowáć świſtáiąc co ſie ták dziwnego sſtáło mieyſcu
12:
temu. O naświſtałżeby ſie dziś wierz mi nie ieden/ ktoby ſie
13:
chciał przypátrzyć/ iáko ſie ſrodze tá wola Páńſka ná wielu
14:
mieyſcach odmieniłá. Albo też ſobie wſpomni onego nędzne
j. Krole. w xxviij.

15:
go krolá Saulá/ ktory wzgárdziwſzy wolą Páńſką vciekł
16:
ſie do cżárownice/ co mu ſie było sſtáło/ y iáko wiele ludu zá
17:
mordowano dla tego iego ſwowolnego grzechu/ y iákie by=
18:
ło dokońcżenie iego/ bo ſie ſam zábił/ y ſzedł tám gdzie záſłu=
19:
żył. A co ſie tákich rzecży działo/ álbo co tákich krolow pogi=
20:
nęło/ kto cżyta hiſtorie tám ſie náſłucha. A ná kimże to zależy
21:
iedno ná pánie á ná Rádach iego? Ale Pan Bog z obiethnic
22:
ſwoich ſnadź nam wſzytkim zátwárdzić ſercá rácżył/ iż wi=
23:
dząc nie widzimy/ á ſłyſząc nie ſłyſzemy/ áż ſie podobno s tim
Ezai. w vj.

24:
docżekamy ſrogiey pomſty iego/ bo ſą nieomylne ſłowá iego
25:
Bo pátrzay záſię/ iáko Pan Bog wielbił á błogoſłáwił o=
26:
ny ſwięte krole/ ktorzy záſię nápráwowáli pomieſzáną ſwię
27:
tą wolą iego/ y chwałę iego. Niechay kto chce przecżyta ſprá
28:
wy onego krolá ſwiętego Iozáphátá/ Azy/ Ezechiaſzá/ Io=
29:
ziaſzá/ Iehu/ álbo onych ſynow w Máchábeyſkich/ iákie zwy=
30:
cięſtwá bráli/ iáko ſie im ſzcżęśćiło/ iáko im Pan Bog błogo=
31:
ſłáwił/ y ludowi onemu ktory ná ten cżás pod krolowániem
32:
ich był. Owa iáko krotko ſam to záwiązáć racżył: Iż ktorzy
j. Krole. w ij.
Rádá pocżći=
wa.

33:
mię wielbić będą/ thy ia też wielbić będę: á ktorzy wzgárdzą
34:
wolą moię/ ći też v mnię będą wzgárdzeni. A thák pocżćiwy
35:
pan á cnotliwa Rádá nic ſie nie lękáiącz żadnych przeſthrá=
36:
chow ſwiátá tego/ á więcey máiąc ná piecży ſtrách Bogá ży
37:
wiącego/ cnothę/ y powinność ſwoię/ y vpadku przyſzłego/
38:
ma nadobnie á pocżćiwie páná vpomináć/ przywodząc mu
39:
ná pámięć piſmo ſwięte/ y ſtráſzne y pocieſzne przykłády z nie
go. A Bog


strona: 43

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 43.
1:
go. A Bog wedle obiethnic ſwoich da wdzięcżność w twa=
2:
rzy iego/ iáko dawał onym Prorokom ktore tákże poſyłał v=
3:
pomináć ſrogie krole ony s ſproſnych wyſtępkow ich. Iáko=
4:
chmy ſłyſzeli o Heliaſzu/ o Moiżeſzu/ o Helizeuſzu/ y o inych.
5:
A zapłátá pewna iſcie go nie minie/ y ty obietnice ktorechmy
6:
niedawno ſłyſzeli: Iż kto mię vwielbi/ iá go vwielbię: á ktho
Matth. w x. kapit.

7:
mię będzie wyznawał przed ludźmi/ iſcie go ia theż wyznam
8:
przed Oycem moim.
9:
❡Iáko pocżćiwa Rádá ma vpomináć
10:
páná s ſpráwiedliwośći.
11:
W
Ięc też záſię wierz mi iż y to nie ledá iáki drugi węzeł/ ie
12:
ſlibyś páná widział á on máło dba o ludzką ſpráwiedli
13:
wość/ álbo ſie też y ſam odnośi od niey/ choćby też tho cżynił
14:
z iákiego nieobacżenia ſwego/ á iákożby theż mogło śćirpieć
15:
ono pocżćiwe ſumnienie twoie/ áby go s tego vpomionąć nie
16:
miáło/ pomniąc ony ſrogie dekretá Páńſkie/ czo ie ná ten zły
17:
á ſrogi vcżynek głośno wywołáć dał/ ábo iákie ſie ſrogie po
18:
mſty y nád krolmi y nád kroleſtwy rozlicżnemi o thy nędzne
19:
łzy ludzkie/ ktorzy byli w nieſpráwiedliwośći vćiſnieni/ dzie
Iáki ſrogi
grzech nie=
ſpráwiedli=
wość.

20:
wáły. Pomni iáko Izáiaſz/ iáko Ieremiaſz/ iáko Baruch/ iá=
21:
ko inſzy Prorocy ſrodze grożą á ſtraſzliwemi głoſy opowie=
22:
dáią o tym ſrogim á niemiłoſiernym grzechu/ y wſzędj á wſzę
Iezus Sirach w x.

23:
dy opowiedáią/ iż dla nieſpráwiedliwośći będziecie záwie=
24:
dzieni w niewolą y s krolmi wáſzemi/ dla nieſpráwiedliwo
25:
śći będą odmieniony kroleſtwá wáſze/ á obcy narodowie po
26:
ſiędą ziemię wáſzę. Dla nieſpráwiedliwośći zápádłá ſie So
27:
domá Gomorá. A powiáda Pan: Iż głos wołánia ludzi v=
28:
ćiſnionych przyſzedł áż do Máyeſtatu moiego/ poydę á do=
29:
wiem ſie co ſie to tám dzieie. O moy miły Pánie toćbyś teraz
30:
cżęſto muſiał biegáć po rozlicżnych mieyſcoch/ dowieduiącz
31:
ſie co ſie to dzieie/ widzącz á ſłyſząc ſrogi płácż á nárzekánie
32:
vćiſnionych owiecżek ſwoich.
33:
Wſpomniſz záſię czo ſie sſtáło onemu nędznemu krolowi
34:
Achábowi thákże o nieſpráwiedliwość/ iż vcżynił krzywdę
35:
niewinnemu cżłowiekowi á wydárł mu/ kwoli ſproſney á
36:
ſwowolney żenie/ właſną winnicę iego/ iáko były ſrodze ie=
37:
go woyſká z roſkazánia Páńſkiego poráżone/ iáko ſam már=
38:
nie zábit/ y oná ſproſna żoná iego. Iáko pśi ich właſni łeptá
Hli kreẃ


strona: 43v

Kſięgi Wtore.
1:
li kreẃ ich á iáko ſie sſtáły gnoiem śćirwy ich ná oneyże win
2:
nicy o ktorą dał zábić cżłowieká niewinnego. A co thego w
Pomſtá zá krzy
wdę nie minie.

3:
piſmie znaydzie/ á ſnadź y ſtráſzno cżytáć/ iáko ſie Pan záw=
4:
żdy mśćił tey ſrogiey krzywdy ſwoiey. Abowiem gdy dáley
5:
tám będzieſz cżedł o ſpráwiedliwośći/ iákochmy ią wſzyſczy
6:
ſobie powinni weſpołek/ tám ſie náſłuchaſz co pogáńſcy kro=
7:
lowie cżynili o nieſpráwiedliwość/ nie máiąc ieſzcże áni za=
8:
konu Bożego/ áni żadnego poſtráchu ná ſię/ iedno ſámi ták s
9:
cnot ſwoich/ y iáko ſie ſámi w ſwych ſpráwiedliwoſciach zá=
10:
chowáli. Vſłyſzyſz tám iáko ſkory z iednych łupili co nieſprá
11:
wiedliwie ſądzili á ſthołki z nich dziáłáli/ y ine ſędzie ná nich
12:
ſadzáli/ iáko ſynom właſnym ocży łupili/ iáko ie zá gárdłá
13:
wydawáli/ iáko też y ſámi s ſiebie ſpráwiedliwość cżynili.
14:
❡Pogáńſcy krolowie iáko ſtrzegli
15:
ſpráwiedliwośći.
16:
A
Ntigon krol kazał mándaty roſpiſáć do wſzytkich miaſt
17:
Iż chociayby zá memi właſnemi piecżęciámi przynieſio=
18:
no do was dekretá iákie/ á nie zgadzáłyby ſie s ſpráwiedli=
19:
woſcią/ nie przyymuycie ich. Ageſilaus gdy go pytáli czo
20:
ieſt potrzebnieyſzego krolowi/ mocz cżyli ſpráwiedliwość?
21:
Powiedział/ iż gdyby byłá wſzędy ſpráwiedliwość po ſwie
Spráwiedli=
wość Krolow
Pogáńſkich.

22:
cie/ nigdyby mocy nie było potrzebá/ boby iuż káżdy tego zá=
23:
chował przy tym czo cżyie ieſt. Phocion on zacny pan gdy
24:
ſiedział ná ſądzie/ przyſzedł do niego Anthipater iego wielki
25:
przyiaciel/ proſząc go áby mu tám iákiemuś powinowáthe=
26:
mu iego sfolgował ná ſądzie. Powiedział mu Phocion: O
27:
trudno ty mnie maſz ſobie miły Antipater vcżynić y przyia=
28:
cielá y pochlebcę/ muśiſz ná iednym przeſtáć. A coby tego wy
29:
licżył/ álbo co ſie máło niżey o tym náſłuchaſz o tákich ſláche=
30:
tnych pogáńſkich kroloch/ iſcieby ſie mogli y Krześćijáńſczy
31:
z nich cżáſem poćwicżyć. Albo iáko ono Philip wielki Má=
32:
cedońſki krol co vcżynił/ iádąc w miáſto w wielkim trium=
33:
phie/ gdy zá nim wołáłá niewiáſtá/ prze Bog miły krolu v=
34:
cżyń mi ſpráwiedliwość/ bomći ieſth wielką krzywdą vći=
35:
ſnioná. Powiedział iey: Iż widziſz iż theraz nie máſz cżáſu.
36:
Powiedziáłá niewiáſthá: Iż nigdy ſpráwiedliwość nie ma
37:
pátrzyć cżáſow/ á ták ieſliś ná to wyſádzon/ álbo cżyń ſprá=
38:
wiedliwość/ álbo przeſtań krolem być. Wnet sſiadſzy s ko=
niá vcży=


strona: 44

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 44.
1:
niá vcżynił ſpráwiedliwość oney niewieſcie/ powiedáiącz:
2:
Iż przećiwko prawdzie wymowki nie máſz.
3:
Bo páthrz/ á ſkąd inąd pan álbo iákie kſiążę ma ſobie mi=
4:
łość ziednáć v poddánych iedno s ſpráwiedliwośći? Bo ie=
5:
ſli z hoynośći álbo z dobrodzieyſtwá/ thego ſie iuż wſzyſtkim
6:
doſtáć nie może. Ale ſpráwiedliwość ſwięthá thá ſie leye iáko
7:
iáſna wodá po ziemi/ á thá wſzytki zniewolić muśi/ iż muſzą
8:
onego páná y ſławić y błogoſłáwić. Bo iednemu ſie sſtánie
9:
ſpráwiedliwość á wſzyſcy mowią Boże mu miły zápłáć. Y
10:
nie dármo on Mędrzecz piſał onych wirſzykow po ſciánach
11:
Kſiążęcych:
12:
Iż ſpráwiedliwość á łáſká to ſą zamki Kſiążęce twárde/
13:
A pomſtá záwżdy przypádłá ná ony złe tyránny hárde.
14:
Ale nam nie trzebá przykłádow pogáńſkich/ doſyć mamy
15:
ſrogich dokretow Páńſkich ná thę ſproſną ohydę vcżynio=
16:
nych/ doſyć ſtráſzliwych głoſow co nas s tego vpomináią.
17:
A coż potym/ ieſtechmy proſto iáko oni co ráno trochę ná ka=
Pan ſrodze gro
źi o nyeſpráwie
dliwość.

18:
zániu popłácżą/ á k wiecżoru ſie ſpiją áż ieden drugiego nie
19:
widzi. Tákże też o tych thák ſrogich poſtráchoch gdy ſłycha=
20:
my/ tedy ſie nam trochę wełbie záwierći/ á iáko ſkoro vkażą
21:
zawoiek liśi/ álbo ſie vkaże iáki powinowáty/ áliśći ze wſzy=
22:
tkiego nic. Ano Pan woła: Miłuycie ſpráwiedliwość co ſą
Mądro. w j. kapit.

23:
dzicie zięmię. Ano ſie opowieda s ſrogim ſądem ſwoim/ Iż
24:
ia y ſpráwiedliwośći wáſze á nie tylko krzywdę znowu poſą
25:
dzáć będę. A biedá wam co ſądzicie złośćiwego zá dármi ie=
26:
go/ á vćiſkacie śirotkę. Biedá wam co zowiecie dobre złym
Ezai. w j. kapitul.
Ezai w v kapit.
Ezai. w Lviij.

27:
á złe dobrym. Iáko y Ezáiaſz powieda od Páná: A co mnie
28:
po poſciech wáſzych/ po ofiárach wáſzych/ po wołoch/ po bá=
29:
rániech wáſzych? Ale cżyńcie ſpráwiedliwość/ tedy też wá=
30:
ſzá ſpráwiedliwość wzeydzie iáko ſłońce przed oblicżnoſcią
31:
moią. To niechay będzie Pánu Bogu porucżono/ ten vmie y
32:
vmiękcżyć y zátwárdzić ſercá ludzkie.
33:
❡Iáko páná przeſtrzegáć z vporu/ álbo
34:
gdyby práwá gwałćił poddánym ſwoim.
35:
N
Vż też ieſlibyś páná widziáł álbo ſie w pychę vnoſzącz/
36:
álbo vpor iáki przed ſię biorąc/ álbo ná práwá á ná wol
37:
nośći poddánych máło dbáiąc/ ázáſzbyś miał być ták beſpie=
38:
cżney cznothy/ á ſiedząc thák iáko málowáne drewno á we=
H 2wnątrz


strona: 44v

Kſięgi Wtore
1:
wnątrz ſprochniáłe/ ábyś s tego pocżćiwego páná ſweoprze
2:
ſtrzedz nie miał/ widzącz thák ſzkodliwe przymioty w nim/
3:
ſkądby y ſławá iego/ y wſzythko ſzcżęſcie iego ſnádnie vpáść
4:
mogło. A ieſzcżeś ktemu przyſiągł conſulere & opponere ſe o ká
5:
żdy táki ſproſny przypadek páńſtwá onego. A gdzieżby thu
6:
byłá przyſięgá twoiá? á gdzieżby tu było opponere twoie? Bo
7:
gdy ſie ná to rozmyſliſz/ iż to opponere twoie ku cżći á ku ſła=
8:
wie onego Páná twoiego/ y ku iego ná wſzem ſzcżęſliwemu
9:
pánowániu ſciągáć ſie będzie. A cżegoż ſie tu lękáć maſz? ábo
10:
cżym ſie tu ſtrofowáć s tego maſz?
11:
Abowiem wſpomni ſobie ieſli ſie ocż więcey Krześćijáń=
12:
ſcy álbo pogáńſcy krolowie ſtáráli/ iedno áby byli mieli mi=
13:
łość á życżliwość v poddánych ſwoich. A tym záwżdy y kro
14:
leſtwá poſiadáli/ y páńſtwá ſwe rozſzyrzáli/ á ſławę wiecż=
15:
ną áż do dziſieyſzych cżáſow odnośili. A cżym wielki Alexán
Alexánder do=
brocią ſwiáth
poſiadł.

16:
der poſiadł ſwiát iedno miłoſcią v poddánych ſwoich? kto=
17:
rzy by byli mieli y po trzy gárdłá rádziby ie byli przy nim po
18:
łożyli. A cżymże ſobie to iednał? nicżymći inſzym iedno ſprá=
19:
wiedliwoſcią á oną dobrocią ſwoią ktorą wſzytkim vkázo=
20:
wał/ á oną vkłádnoſcią ſwoią/ ktorey z nimi weſpoł vżywał
21:
Ná ziemi z nimi iadał y ſypiał/ wſzytko z nimi nápoły dzielił.
22:
Y gdy go pánowie karáli kiedy w ſkárbie nic nie bywáło/ te
23:
dy powiedział: Iż to pewnieyſzy v mnie ſkarb oto ći co ie wi=
24:
dzicie/ ktorzy mnie wiele ſkárbow rozmnożyć mogą. Tákże
25:
ieſli kroleſtwo ktore poſiadł/ w wielkiey ſpráwiedliwośći ie
26:
chował/ á práwá y wolnośći káżdemu mocno dzierżał.
27:
❡Iáko ieſt wielka rzecż miłość páńſka
28:
v poddánych.
29:
A
Bowiem pan káżdy v poddánych ſwoich ieſt iáko mą=
30:
dry lekarz v chorych ſwoich. Gdzye widzi iż może legu=
31:
chnym lekárſtwem co zágoić/ tedy nie ſieka/ nie pali/ áni przy
32:
kremi prochy záſypuie/ á też mu zá to chorzy y więcey powin
33:
ni dáć/ y więczey dziękowáć. Tákże też mądry á dobry pan/
34:
im nalżey może rány á krzywdy poddánych ſwych vſpokoić/
35:
á wolnośći y práwá ich w cáłośći záchowáć/ tym więtſzą v
36:
nich ſobie miłość á życżliwość ziednáć może. Abowiem czo
37:
ieſt ſzcżęſliwſzego pánu álbo krolowi iedno miłość v poddá=
38:
nych? Ano cżytamy co był vcżynił Zopirus on zacny Rycerz
rozmiło=


strona: 45

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 45.
1:
rozmiłowawſzy ſie páná ſwoyego Dáriuſá/ gdy przez długi
Wiele może mi
łość v poddá=
nych.

2:
cżás Bábilonu z wielkimi trudnoſciámi nie mogł dobyć/ ten
3:
urznąwſzy ſobie gębę y nos vciekł do Bábilońcżykow/ po=
4:
wiedáiąc iż mię ten nieſláchetny á zły pan moy obrzezał/ żem
5:
mu rádził áby was w pokoiu zániechał. A wiedzieli iż to był
6:
zacny cżłowiek w woyſce Dáriuſowym. Oni mu vwierzy=
7:
wſzy/ bo były wielkie podobieńſthwá do wiáry/ vcżynili go
8:
wnet Stároſtą y Hetmánem/ á on pothym powoli miáſto
9:
Dáriuſowi podał. A ták tu pilno pátrz co to ieſt/ á iáko tho
10:
ieſt wielka rzecż miłość poddánych przećiwko pánom ſwo=
11:
im. A czo onych było czo ſobie dla pánow ſwych ręce palili/
12:
gárdłá dawáli/ á ktoby ich wylicżył. Ale też pánowie vmieli
13:
ſie poddánym ſwym záchowywáć: á záchowánie thrudno
14:
ſkąd inąd ſnádnie ma pánu przypáść/ iedno gdy pan wſzem
15:
dobrotliwy/ wſzem rowno ſpráwiedliwy/ á iż wſzem row=
16:
no iáko bogátemu táko vbogiemu práwo á wolność iego zá
17:
chowa. Boć hoynoſcią álbo dobrodzieyſtwy nie możeć być
18:
żadnym obycżáiem wſzem dobrym.
19:
Bo też záſię ſłychamy o złych/ iáko ie poddáni truli/ iáko ie
20:
márnie s pańſtw wyganiáli/ potáiemnie zábijáli/ ázaby ſie
21:
tu o tym máło nápiſáć mogło. Iáko byli oni Dioniziuſowie
22:
oni Heliogábálowie/ oni Sárdánápalowie/ oni Báltázáro
23:
wie/ iákie pomſty bráli/ iáka byłá ſlawá ich. A bychmy wię=
24:
czey przykłádow nie mieli iedno z onego nieobácżnego ſyná
25:
Sálomonowego Roboamá/ gdy odrzućiwſzy ſtárą Rádę
26:
oycá ſwego/ á vſłuchawſzy młodey rády pochlebnikow ſwo
27:
ich/ połamał práwá á wolnośći poddánym ſwoim/ powie=
iij. Krolew. xij.

28:
dáiąc im: Iż was ociec moy chował pod bicżem/ ále ia was
29:
będę chował pod kijem. Wnet dzieſięcioro pokolenie odſtą=
30:
piło od niego/ á obráli ſobie krolá inego/ á on ledwe ná ied=
31:
nymże pokoleniu dokonał żywotá ſwego. A ták pátrz co tho
32:
ieſt práwá gwałćić álbo łámáć poddánym ſwoim.
33:
Pátrz záſię pogáńſkich krolow/ thák iákoś y wyſzſzey ſły=
34:
ſzał/ cżym ſobie wyciężyli poddáne ſwoie. Ano tákże Anty=
35:
gon Arágońſki krol gdy leżał pod Atenámi á iuż ich miał do=
36:
być/ tedy mu pánowie powiedáli/ Iż muśiſz miłośćiwy kro=
37:
lu dobywſzy miáſtá tego mocno ie opráwić/ bo ieſth nam ná
38:
wielkiey przekázie. Powiedział Krol: Y iuż ia wiem iáko bę=
39:
dzie mocne mury około tego miáſtá vcżynić. Pytáli go páno
H iijwie/ á


strona: 45v

Kſięgi Wtore
1:
wie: Aiáko? Powiedział Krol: Iż záchowáć ie w łáſcze/ w
2:
ſpráwiedliwośći/ á w wolnoſciach ich/ y ieſzcże im ich wię=
Pogáni iáko
práwá poddá=
nym dzierżeli.

3:
cey popráwić/ tedy to bárzo mocne miáſto będzie. Y tákże po
4:
tym vcżynił. Miáſto pothym widząc onę łáſkę iego/ y ſámo
5:
ſie potym mocno opráwiło/ y mocno przy nim ſtało/ á wiel=
6:
ką mu miłość y ſtałość ſwą ná wſzem okázowáło. Tákże A=
7:
gezilaus Lácedemońſki krol gdy pánowie prośili áby Spár
8:
tę dał opráwić/ kazał wyniść wſzytkim Spárthánom przed
9:
miáſto we zbroi/ y vkazał ie pánom onym ſwoim/ powiedá=
10:
iąc im: ázaſz to nie ſą mocne mury miáſtá tego? kiedy ie ia bę
11:
dę chował w łáſcze á w miłośći/ w práwiech á w wolnośći
12:
ich. Támże im wnet kazał piſáć przywileie/ támże im poprá=
13:
wił praw y wolnośći/ á oniby też byli zań y trzy kroć gárdłá
14:
dáli.
15:
❡Pan káżdy ſłáby bez miłośći poddánych.
16:
A
Bowiem czo ieſt pan álbo kſiążę bez miłośći poddánych
17:
ſwoich? rownie iáko ſłup Mármorowy piękny ná iego
18:
kſtałt vkowány. Abowiem pyſzny á ſrogi krol á ten ktory ſie
19:
ſtára o ſkáżenie wolnośći poddánych ſwoich/ nie inácżey ſtoi
20:
iáko mármorowy ſłup pośrzod páńſtwá ſwego/ á wſzyſczy
21:
mu ſie dziwuią á máło oń dbáią/ ieſzcże mu owſzem wſzyſcy
Pan zły iáko
ſłup głuch.

22:
życżą áby ſie co rychley wywroćił á obálił. Bo iuż tháki pan
23:
nie może mieć áni wierney rády/ áni żadney życżliwey pomo
24:
cy od poddánych ſwoich/ bo iuż wſzytkim ſerce y chuć vpáść
25:
muśi/ iuż káżdy przeklináiąc muśi ſie rádſzey obroćić do płu=
26:
gá niż do ſzárſzuná/ iuż chociay poćichu thedy o nim wſzyſcy
27:
mowią/ wſzyſcy ſzepcą. Iuż choćby też w nim były y niektore
28:
ſpráwy dobre/ iuż ſie przy tych drugich y thy dobre omierźić
29:
muſzą. Iuż tu o ſobie też poćichu rádzić muſzą. A proſto iáko
30:
oná bábá Dioniziuſowi zdrowia życżyłá/ powiedáiącz/ nie
31:
dla niego/ ále by drugi był po nim gorſzy nie náſthał/ álbo ſie
32:
też lepſzego nádziewáłá.
33:
Boć krol álbo pan káżdy ſiedzi ná mieyſcu Bożym. A ieſli
34:
ieſt namieſtnikiem Bożym/ miałćiby też wżdy co Páńſkiego
35:
mieć w ſobie. Bo nie przetoć ieſt Bog ſławny iż ieſt bogiem/
36:
ále iż ieſt dobry/ ſpráwiedliwy/ miłoſierny/ á káżdemu mo=
37:
cno práwá dzierży/ y wolnośći nádáne iego. Bo ieſth złym
38:
ſrogim/ á dobrym wedle praw ich bárzo Bogiem dobrym á
39:
miłośćiwym.
Mocne


strona: 46

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 46.
1:
❡Mocne mury miłość poddánych.
2:
A
Ták toć ſą moczne mury páná káżdego/ toć ieſt ſławá y
3:
ſzcżęſne pánowánie iego/ miłość á wierna żicżliwość od
4:
poddánych ſwoich. Iuż mu nie trzebá ſtrożá ná wieży áni o=
Mocne mury
Krolewſkie.

5:
koło koniá ſwego/ bo go wſzyſcy ſtrzegą/ á wſzyſczyby ſnadź
6:
rádſzey gárdłá dáli niżliby páná onego ták im wdzięcżnego/
7:
miał z iákiey ſtrony y zły proch zálecieć. Iuż nie trzebá woy=
8:
ſká áni drabow nábywáć/ záwżdy woyſko gotowe gdy bę=
9:
dzie z miłośći á nie s przymuſzenia tego potrzebá. Iuż wſzy=
10:
ſcy ledá zá liſtkiem bieżą/ á zá niewolą nos zwieśiwſzy po ką
11:
ciech ſie kryią. Iuż ſkarb záwżdy gothowy/ bo iuż przećiwko
12:
tákiemu pánu nic nie cięſzko/ á wſzytko miło vcżynić. A czo z
13:
niewoley á s przymuſzenia/ iuż káżde ſercze vpáść muśi. Iuż
14:
będzieli woyſko/ nie tákie iáko Alexándrowo/ co im dla mi=
15:
łośći páná ſwego wſzythko miło było/ bo iuż y ſercze y ſmiá=
16:
łość vpáść muśi. Dali też kto co/ thedy s przeklęciem á ze złą
17:
wolą. A iákoż ſie tu ſzcżęśćić ma álbo może?
18:
A ták ty coś powinien nic ſie nie lękay vpomináć gdzye co
19:
widziſz niethrefnego w pánu ſwoim. Abowiem gdy ſie po=
20:
tym w tym obacży/ będzieſz záwżdy poważnieyſzy v niego/ á
21:
vcżyniſz przedſię doſyć ſláchetney powinnośći ſwoiey y przy
22:
ſiędze ſwoiey. Abowiem cnotliwemu nigdy cnotá ná złe nie
23:
wyſzłá. Diogenes gdy przyiechał do niego Alexánder tedy
24:
mu wiele mowił/ iżeś ſie vdał ná nieſpráwiedliwość á ná łu
25:
pieſtwo ludzi niewinnych. Alexánder mu powiedział: Cże=
26:
muſz zemną ták beſpiecżnie mowiſz? zaſz niewieſz żem ia krol?
27:
Powiedział mu Philozoph: Wiem żeś krol/ ále kto ná ſię nic
Pocżćiwy mo=
że ſie nicżego
nie bać.

28:
złego nie cżuie/ á cżemu ſie krolá ma bać? gdyż káżdy krol ma
29:
być ſpráwiedliwy. Powiedział mu krol: A więc ſie mnie nie
30:
boiſz? Pythał go Philozoph: Powiedz mi ieſliś zły álbo do=
31:
bry? Powiedział mu Krol iżem dobry. Powiedział Philo=
32:
zoph: O kiedyś dobry á cżemuſz ſie ciebie mam bać? bo dobry
33:
nie vmie nic złego vcżynić: á zły y bez przycżyny tedy on ſo=
34:
bie znaydzie drogę iáko zle vcżynić. Tákże potym zádziwo=
35:
wawſzy ſie krol oney ſtátecżnośći iego/ dawſzy mu vpomin=
36:
ki odiechał potym precż od niego/ y był w wielkiey powadze
37:
v niego. Tákże też ty vcżyń moy miły Diogeneſie/ ktoryśkol=
38:
wiek ieſt wierną rádą v páná ſwego/ pewnie tákże pothym
H iiijgdy ſie


strona: 46v

Kſięgi Wtore
1:
gdy ſie obacży/ y odnieſieſz łáſkę y vpominki od niego/ y bę=
2:
dzieſz w wielkiey powadze v niego.
3:
❡Iáko páná przeſtrzegáć s ſwowol=
4:
nego żywotá.
5:
T
Akże też záſię ieſlibyś páná vyrzał iákim żywotem ſwo=
6:
wolnym/ niedbáłym/ álbo niepobożnym żywącego/ á=
7:
zażbyś go też ſłuſznie s tego przeſtrzedz nie miał? álbo y ktho
8:
drugi komuby to należáło? Wſpomniawſzy ſobie Dawidá/
Dawid iáko
był karan.
ij. Krolew.

9:
iáko wiele ludzi poginęło dla iego wyſtąpienia ſwowolne=
10:
go z żywotá pocżćiwego/ co wziął zá pomſty zá tho/ iáko go
11:
właſny ſyn potym Abſálon máło o gárdło nie przypráwił/
12:
iáko ſie potym ſynowie iego mordowáli/ iáko ſobie ſioſtri ro
13:
dzone wydzieráli/ y iáko ie niepocżćiwie chowáli/ żony iego
14:
pogwałćili/ y wiele złego w domu iego po ſmierći iego y zá
15:
żywotá iego ieſzcże ſie działo.
16:
Albo tákże on pocżćiwy á mądry krol Sálomon ſyn iego/
Sálomon.
iij Krolew.

17:
kthoremu w rozumie áni w bogáctwie ſwiáth rownego nie
18:
miał áni będzie miał/ á wżdy ſie był dał zwieść niewiaſtkam
19:
á vnioſł ſie ſzpetnie s pobożney powinnośći ſwoiey/ że był do
20:
báłwánow przyſthąpił á do bogow do ich/ y iáko był w o=
21:
mierżeniu Páńſkim/ y co ſie też potym działo nád pothomſt=
22:
wem iego/ to iuż tám wie kto cżytał.
23:
Tákże też on mizerny Báltázár/ kthory ſie też był vdał zá
Báltázár.
Dani. w v.

24:
pijańſtwem ſwiátá tego/ opuśćiwſzy powinność ſwą krole=
25:
wſką. Aż mu ſie cżáſu nalepſzey myſli ieo vkazáłá ſroga ręká
26:
ná ſcienie piſząca ty ſłowá: Mane tecel fares/ to potym mu
27:
Dániel dziecię Duchem ſwiętym nápełnione wyłożył/ iż thy
28:
ſłowá to známionowáły/ Iż prze wſzetecżny żywot twoy bę
29:
dzie rozerwano kroleſtwo twoie. Y thákże ſie sſtáło/ y ſam
30:
ſrodze zginął/ y wiele ludzi dla onego iego ſwowoleńſthwá
31:
poginęło/ y kroleſtwo iego było ſzpetnie roſtárgniono.
32:
Albo thákże co ſie działo onemu ſwowolnemu ludowi ná
iiij. Moizeſzo. w
xxv.

33:
puſzcży/ gdy ſie byli ſtowárzyſzyli z biáłemi głowámi pogáń
34:
ſkiemi/ iáko ie bitho mordowano/ áż Phiees kápłan dwoie
35:
rázem przebił miecżem do ziemie/ toż mu to Pan Bog zá bár
36:
zo wdzięcżny vcżynek przycżedł/ y vſmierzył dla thego wżdy
Heli y Synow
iego karánie.
j. Krolew. w iiij.

37:
był pocżęśći gniewu ſwego. Albo onym ſynom nędznym o=
38:
nego Heli Biſkupá ſwiętego/ czo ſie tákże vdáli byli zá ſwo=
wolnemi


strona: 47

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 47.
1:
wolnemi żywoty ſwemi/ że ie márnie było pomordowano/ y
2:
wiele ludzi pobito/ y árchę wzięto. Thák ieſt Pan Bog ſrogi
3:
záwżdy ná ludzie ſwowolnie żywiącze. A ieſli ná káżdego z
4:
oſobná/ tedy nie rowno więczey ná krole. Y iużby wżdy iáko
5:
táko by ſam zá to vćirpiał/ iákoż go tho pewnie żadnego nie
6:
minie/ ále y ludzie márnie giną/ y kroleſtwá vpadáią dla tá=
7:
kich ſwowolnych żywotow ich.
8:
❡Pogáńſcy krolowie iáko ſie wſzetecżeń=
9:
ſtwá ſtrzegli.
10:
A
No y pogáńſcj krolowie nie máiąc nic iedno cnotę przed
11:
ocżymá/ tedy ſie tego wſzetecżeńſtwá záwżdy pilnie prze
12:
ſtrzegáli. Alexánder wielki gdy miedzy więźńmi przywie=
13:
dzyono s Perſyey pánien nadobnych bárzo wiele/ niechciał
14:
żadney widzieć/ á wſzákoż kazał ie w pocżćiwośći mieć i cho
15:
wáć/ powiedáiąc: Iż nie godzi ſie temu kto ſwiát zwycięży/
16:
áby ſie miał dáć białym głowam wyciężyć. Tákże Cyrus/
17:
gdy tákże Pánteą piękną bárzo pánią poimawſzy gdzieś do
18:
woyſká przywiedziono/ námawiał go Aráſpo pan ieden á=
19:
by ią oglądał/ powiedáiąc mu iż godná ocżu krolewſkich.
20:
Powiedział krol: Iż ia wolę gwałt ocżom vcżynić niżli cno=
21:
cie á krolewſkiey powinnośći ſwey. Y kazał ią chowáć pocż=
22:
ćiwie/ y pothym ią wroćił mężowi iey. Abimelech krol gdy
j. Moize. w xx.

23:
mu przywiedziono Abráámowę żonę, iż ſie iey Abram był zá
24:
przał/ boiąc ſie áby go dla niey nie zábito/ bo byłá bárzo czu=
25:
dna/ w iákiey ią pocżćiwośći chował/ y iáko potym Abráá=
26:
má gromił iż mu tego nie powiedział áby byłá żoną iego/ po
27:
wiedáiąc iżeś máło ſrogiej pomſty nie wwiodł ná dom moj
28:
y wiecżnie ná potomſtwo moie.
29:
A s tychby ſie przykłádow krolom ábo kſiążęthom vcżyć/
S czudzych ſie
przekłádow v=
cżyć.

30:
iáko máią w pocżćiwośći chowáć ty koſcioły Boże á poſwię
31:
cone ciáłá ſwoie/ gdyż iuż nie tylko o nie idzie/ ále o wſzyſtek
32:
lud im porucżony y kroleſtwá ich. Bo pewnie ieſlić ſie to o=
33:
nym ludziom ieſzcże nie thák winnym nie zwoźiło/ á coż ow=
34:
ſzem tym co máią y pewną wiádomość o nieomylnych pom
35:
ſtach ſwoich y ludu ſwoiego/ y máiąc zakon Páńſki vſtáwi=
36:
cżnie przed ocżymá ſwemi. Nie dármo Dawid wołał vpad
ij. Krole. w xxiiij.

37:
ſzy ná twarz ſwoię gdy ſie niewinni wálili przed ocży=
38:
má iego zá wyſtępek iego/ mowiąc: Y cżemuſz ty karzeſz moy
miły Pá=


strona: 47v

Kſięgi Wtore
1:
miły Pánie coć nic nie winni? mnie oto rácż káráć comći wi
2:
nien/ á com przeſtąpił ſwięte przykazánie twoie. Nie dármoć
3:
wołał: Iż iuż przed ſmętkiem wyſchły kośći moie/ á popiołem
w Pſalm. C j.

4:
ieſt potrzęſion chleb moy/ á ze łzámi ſie záwżdy mieſza nędz=
5:
ne picie moie. Cżuł ten co to ieſt zá grzech/ á iáko ieſt zań ſtrá
6:
ſzliwy gniew y nieomylna pomſtá v Páná.
7:
A ták pocżćiwy pan á zacna Rádá miałby ſłuſznie zátuláć
8:
ocży pánu ſwemu pocżćiwym vpominániem ſwoim/ áby nie
9:
pátrzyły ná prożność/ iáko tenże Dawid powiedał/ á miał=
w Pſalm. Cxviij.

10:
by zálepiáć iáko woſkiem Vlixes zálepiał vſzy towárzyſzom
11:
ſwoim/ áby nie ſłucháli głoſow onych Siren pięknie ſpiewá
12:
iących ná morzu/ ktore pięknym ſpiewániem ſwym vſypiáią
13:
ludzi ná okręciech/ á potym ie vtapiáią. O ſtráſzneſz to Sy=
14:
reny ſwiátá tego hárcuią á ſpiewáią około nas/ á trudno ſie
Białegłowy
Syreny zyem=
ſkie.

15:
im obronić/ ieſli nie będzie kto miał pilnej ſtraży około ſiebie/
16:
áby nie wypadł s tego okrętu powinnośći ſwoiey/ á ſzpetnie
17:
ſie nie ochynął w ſrogiey pomſcie ſwoiey. A iuż nie tylko ſam
18:
ále to ieſt okrutnieyſza/ iż wiele niewinnych ludzi dla wyſtęp
19:
ku iego ſrodze poginąć muśi. A iáko Sálomon piſze: Strzeż
20:
ſie od niewiáſty pięknie vbráney/ ázaſz niewieſz iáko iuż wie=
Iezus Sirach w ix.

21:
le ludzi dla niey ſrodze poginęło.
22:
❡S pychy iáko Senator pocżćiwy páná
23:
przeſtrzegáć ma.
24:
I
Eſliżeby ſie też w pánu álbo w kſiążęciu iákim pychá ál=
25:
bo wzgárdzenie iákie okazáło/ ma go przeſthrzegáć pan
26:
ábo Rádá iego z dáleká/ áby pomniał ná to/ iż nie ſam przez
27:
ſię powſtał/ nie ſam ſie przez ſię ná ſwiát vrodził/ ieſt creátu=
28:
rá Boża/ á ná thym mieyſcu ná kthorym ieſt nie ſam przez ſię
29:
ſiadł/ przez Páná poſádzon. Niechże ſie rozmyſla co ten Pan
30:
ieſt/ y co zá obycżáiow. Bo to obycżay iego ſwięty ieſt/ iż zá
Iakub. w iiij. kapi.
Luk. w j. kapitul.

31:
wżdy ſie ſprzećiwi hárdemu/ á zmiethuie go s ſtolczá iego/ á
32:
podwyſzſza pokornego. Niecháy ſie rozmyſli iż nie tylko cżło
Przecż Pan ni=
komu nie prze=
puſzcża.

33:
wiekowi/ ále oney ſláchetney creáturze Anyołowi ſwiátło=
34:
śći tego przepuśćić nie racżył. Ale iáko Piotr ſwięty piſze/ iż
35:
łáńcuchy go ſtárgnąwſzy z mieyſcá iego dla pychy iego/ ſtrą
ij. Piotr w ij. kapi.

36:
ćił go z wyſokośći ná záthrácenie. Niechayże ſie rozmyſli/ iż
37:
przy vrodzeniu cżłowiek ieſt iáko pijáná/ po vrodzeniu iáko
38:
báńká ktora ſie ledá wichrem záchwiana wneth ſtłuc może/
po ſmier=


strona: 48

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 48.
1:
po ſmierći ſmrod á pokarm robakom/ á obrzydzenie ludzkie/
2:
á duſzá wieſz to Pan Bog w iákim ſtanie zoſtáć muśi/ będąc
3:
tym ſproſnym grzechem záwikłána.
4:
Niechay ſie rozmyſli długieli tu ieſt mieſzkánie iego/ y dłu=
5:
goli tu będzie mu wolno ták nádymáć tę poſtáwę ſwoię. Nie
6:
chay ſie rozmyſli ná ony ſłowá/ pámiętay cżłowiecże żeś po=
j. Moize. w iij.

7:
pioł y w popioł ſie obroćić maſz. Niech pomni ieſli ſobie mo=
8:
że y ná piądź przycżynić wieku ſwego/ á ieſli wiek iego dłuſz=
9:
ſzy niż cżłowieká ſtanu mnieyſzego. A ieſzcże krotſzy/ bo gi ſo
10:
bie muśi ſtárgáć to rozlicżnymi fráſunki y myſleniem y ſey=
11:
my/ álbo też rozlicżnemi potráwámi/ gdyż rozlicżność po=
12:
traw cżyni rozlicżność wrzodow. Niechże ſobie rozmyſli ie
13:
ſliże go do niebá podnioſą cżyli też thák w ziemi zoſtáć muśi
14:
iáko nauboſzſzy/ y tákże iego kośći ſmierdzieć będą iáko y na=
15:
uboſzſzego/ á ieſzcże bárziey/ bo ſie nápiły rozlicżnych zbyth=
16:
kow ſwiátá tego. Ale toby ieſzcże nic/ gdyby nań nie wyſzły
Pyſzni á moca=
rze ciężey będą
ćirpieć.

17:
ſrogie dekretá Páńſkie/ y zá żywothá iego y po ſmierći iego.
18:
Bo po ſmierći piſmo powieda/ iż pyſzni mocarze mocnieyſze
Mądro. w vj.
Luk. w xxiij. ka.

19:
też męki ćirpieć będą. A cżáſu ſądu Páńſkiego/ iáko piſmo po
20:
wieda/ iż krolowie á moczarze ſwiátá tego będą ſie thułáć á
21:
tłuc miedzy ſkáłámi á miedzy gorámi/ proſząc ich áby ie zá=
22:
kryły przed ſrogoſcią ſądu onego. A co ieſzcże naſroſzſza/ y nę
23:
dznicy ich á poddáni ich/ co ich tu ſobie zá nic nie mieli/ thák
24:
iáko o thym Sálomon piſze/ będą ie poſądzáć z oney ich py=
Mądro. w v. kapi.

25:
chy á łákomſtwá á nieſpráwiedliwośći ich. Othożeś nado=
26:
bnie wygrał/ żeś ná máły cżás nákrzywił noſá twego á gęby
27:
ſwoiey ná wzgárdzenie bliźniego ſwego á cżłowieká pocżći
28:
wego.
29:
A zá żywotá ieſzcże nie mnimay ábyć Pan vſtáwicżnie ſie
30:
nie poſmiewał s tey nádętey poſtáwy iego/ iedno iż przeſtał
31:
iáwnych znákow á dziwow cżynić/ áleć pewnie poćichu z ni=
32:
mi nie zámieſzka/ iáko tho cżęſto widamy. Albo niech ſobye
33:
wſpomni onego Nábuchodonozorá czo thákże też był pow=
34:
ſtał ná pychę że ſie kazał zá bogá chwalić/ thák iż go Pan ták
Daniel w iij. iiij.

35:
márnie ſkarał/ że odſthąpiwſzy od rozumu vciekł do láſá/ y
36:
przez niemáły cżás iáko woł trawę á ſiáno iadał z inemi by=
37:
dlęty á ze źwirzęty leśnemi. Abo niech wſpomni ná ony Bá=
38:
bilońcżyki czo chcieli murowáć wieżę do niebá/ iáko ie Pan
j. Moize. w xj.

39:
ſrodze roſproſzyć racżył. Albo ná onego Achábá y ná onę pá
nią hár=


strona: 48v

Kſięgi Wtore
1:
nią hárdą iego/ co ſie iey sſtáło gdy ſie pyſznić chciáłá/ y iá=
iij. Krole. w xxij.
iiij. Krole. w ix.

2:
kie iey było dokońcżenie.
3:
❡Lákomſtwo iáko ſzkodliwe pánu káżdemu/
4:
y iáko go s tego przeſtrzegáć.
5:
A
Lbo ieſliby ſie pan chciał vdáć w iákie łákomſtwo/ tákże
6:
mu też tyſz ſłowá może życżliwa Rádá iego przypomi=
7:
náć iáko y o pyſze/ iáko ieſt krotki wiek iego/ á záwżdy thego
8:
obcy narod vżywał/ cokolwiek było z łákomſtwá w káżdym
Lákomſthwo
brzydki grzech.

9:
ſtanie názbierano. Bo dekret Páńſki ieſt/ iż zle nábytego nie
10:
tylko ſam co zle nábył/ ále y trzeći dziedzic nie pożywie. A iá
11:
ko Pan nie każe ſobie ſkárbić tu gdzie mol á rdzá wſzytko po=
Matth. w vj. kap.

12:
gryzie/ ále tám ná gorze gdzie ſkarb wiecżny á nigdy nie prze
13:
brány ieſt. A then ſkarb nábycia łákomego nigdy ná dwoie
14:
rozdzielon być nie może. Bo ieſli gi tu ná ziemi záłożymy/ iuż
15:
nie może być pobożny/ iuż tám ten ná gorze zniſzcżeć muśi. Ie
16:
ſli gi też ná gorze záłożyć chcemy/ iuż ten ziemſki ná ziemi o=
17:
ſłábieć muśi. Bo iuż nie trzebá będzie łupieſtwá/ áni niepo=
18:
bożnego nábycia/ iedno pobożnośći á miłoſierdzia. A ták nie
19:
lza iednoć nam przy iednym zoſtáć. Obieraymyſz kthory le=
20:
pſzy. Iedno iż o tám tym powiedáią/ kto ſie oń ſtára/ iż then
21:
ziemſki ſnádnie przypáść może. Ale trudno tu ná wiárę/ le=
22:
piey ſie nam zda pewnikiem.
23:
Nadobny ono byłá hánſzlak ná thy ziemſkie łákomce oná
Semirámis.

24:
Semiramis pogáńſka Bábilońſka krolowa vcżyniłá/ bo by
25:
łá páni bárzo walecżna/ y wiele ſkárbow miáłá/ gdy kazáłá
26:
ná ſwym grobie wykowáć: Kto chce wiele ſkárbow doſtáć/
27:
ten kámień káż odwálić. Dárius Perſki krol gdj po iey ſmier
28:
ći dobył Bábilonu/ nálazł on napis ná onym kámieniu/ y ka=
29:
zał gi odwálić nádziewáiąc ſie tám ſkárbow. Y nálazł tha=
30:
blicżkę moſiądzową ná koſciach leżącą s tymi ſłowy: Iż tho
31:
muśi być niecnotá/ co z vmárłych ſzuka złotá. Záwſtidawſzy
32:
ſie poſzedł precż. A dobrze ták ná łákomcá. A thák pocżćiwy
33:
pan á poććiwa Rádá gdzieby widział s tym przymiotem pá
34:
ná ſwego/ ſłuſznie go ma przeſtrzedz s tego/ gdyż to ſą rzecży
35:
krotkie á omylne/ á wielkie obrzydzenie y v Bogá y v ludzi s
36:
tego ſie záwżdy vmnożyć może.
Ieſliby


strona: 49

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 49.
1:
❡Ieſliby Senator widział pochlebſtwo około
2:
páná/ iáko go przeſtrzegáć ma.
3:
N
Vż iáko też tho śćirpieć/ ieſli pocżćiwy pan álbo pocżći=
4:
wa Rádá widzi to iáwnie około krolá álbo około iákie
5:
go páná ſwego áno ſie około niego wieſzáią podſzcżuwácże/
6:
podſzeptácże/ á pochlebnicy márni/ wiodąc go ná ſwowol=
7:
ny żywot/ wiodąc go ná wzgárdzenie poddánych/ wiodącz
8:
ná łupieſtwo niepobożne/ hydząc do niego ludzi cnotliwe/ s
9:
cżego y on też ſam ohydzon być muśi v ludzi cnotliwych. A
10:
iákochmy máło przed tym ſłyſzeli/ iż żadna nie ieſt ſzkodliw=
11:
ſza rzecż pánu iáko wzgárdzenie v poddánych/ tám iuż wſzy
12:
tko dobre iego y vpáść y odmienić ſie muśi. A ták niech káż=
13:
dy ſtan obacży/ ieſli ieſt ktory narod ſzkodliwſzy káżdemu pá
14:
nu iáko narod ludzi tákich. A iáko o nich mądrzy ludzye pi=
15:
ſzą/ iż tácy ludzie gorſzy niżli Krucy/ Bo krucy tylko po ſmier=
16:
ći śćirwu doiadáią/ ále ći ieſzcże zá żywotá bárzo kluią á o=
17:
cży łupią káżdemu tákiemu. A páná tákiego czo ſie thákiemi
18:
ludźmi báwi zową owym drzewem co wyſoko ná ſkále ſtoi
19:
iż go żaden doleść nie może/ á piękne owoce wiſzą ná nim/ á
20:
tilko iż ich wrony á ſroki vżywáią.
21:
Abowiem pátrz iáko ći krucy ieſzcże zá żywotá kluią á łu=
22:
pią káżdego kogo ſie imą/ á práwie wſzytko co ieſt nalepſze=
Pochlebnicy
gorſzy niż kru=
cy.

23:
go to z niego odzieráią/ odiąwſzy nadobną á pocżćiwą ſkro
24:
mność/ wiodą go ná pychę: odiąwſzy mu dobroć/ wiodą go
25:
ná łákomſtwo/ áby iedno ſámi łupili: wiodą go ná ſwowol
26:
ny żywot/ áby go podpoiwſzy á przywiodſzy ná iákie wſzete
27:
cżeńſtwo rychley ná nim wyłudzili á wyſzydzili. A mogłby
28:
tákiego káżdego pocżćiwy pan/ dobrze go obacżywſzy/ kazáć
29:
obieśić/ iáko on páſterz pſá obieśił czo mu iágnętá iadał. A
30:
gdy go pies pytał cżemu mię wieśiſz? ázaſzći wilk nie więcey
31:
krzyw? ia iżem kilko iágniąt zyadł y chceſz mię ſtráćić/ á byś
32:
oblicżył coć wilk owiec álbo koz poiadł á wżdy mu ćirpiſz?
33:
Powiedział mu páſterz: Iż nie ták mi wilk krzyw iáko ty/ bo
34:
ſie ia wilká ſtrzegę/ y mam go ſobie zá nieprzyiacielá/ y cie=
35:
biem dla tego chował ábyś mi nań pomagał. ále ciebie kar=
36:
mię/ głaſzcżę/ w iednym domu zemną mieſzkaſz/ zwierzyłem=
37:
ći ſie wſzytkiego/ á ty ſie zemną łotrowſkie obchodziſz/ á w o=
38:
cży mi pochlebuieſz á poćichu mię zdradzaſz/ podziſz ná gáłąś
39:
y obieśił go.
INaſzko


strona: 49v

Kſięgi Wtore
1:
❡Naſzkodliwſze źwirzę pochlebcá.
2:
D
Iogeneſá onego ſławnego Philozophá gdy pytáli kto=
3:
re ieſt naſzkodliwſze źwirzę ná ſwiecie/ tedy powiedział
4:
iż pochlebcá/ dokłádáiąc tego: Iż ſie káżde źwirzę ſroży á prá
Pochlebnik iá=
ko ſzkorpion.

5:
wie poſtáwą ſwą przeſtrzega kiedyby miáło obráźić/ ále ten
6:
kiedy ſie nalepiey vłaśi/ kiedy nawięcey s pokorną poſtáwą
7:
chodzi/ thedy ſie go nawięcey ſtrzedz potrzebá: á nie inácżey
8:
iáko onego robaká iádowitego niedźwiadká/ czo pirwey ći=
9:
chuchno przeliże/ á pothym bárzo ſzkodliwie vkąśi. A trzech
10:
rázem kąſa tym iádowitym żądłem ſwoim tháki wſzetecżny
11:
cżłowiek/ bo kąſa páná iż go ná złe ſpráwy przywodzi one=
12:
mi obleśnemi ſłowy ſwemi/ kąſa tego czo go do niego hydzi
13:
á ſtrofuie ſam ſie rzkomo przyſługuiąc/ kąſa nędznik ſam ſie
14:
bie/ á ieſzcże ſnadź ſzkodniey niż tych/ gdyż to nań wſzyſcy ba
15:
cżą á oſtrożniey ſie go ſtrzegą/ á pálcy go ſobie s tyłu vkázu=
16:
ią: bo on iedno tego ſzuka áby komu co wzięto á iemu dano.
17:
Alexánder wielki ten bárzo pilne ocży ná to miał/ áby był
18:
poznał pochlebcę á práwego przyiacielá/ bo to trudny węzeł
19:
ná páná/ y záwżdy kiedy mu kto co ſzeptał/ tedy drugie vcho
20:
záſłonił/ powiedáiąc iż to drugie onemu chowam co mi po=
21:
wiedaſz o nim/ iż też przeſłuchawſzy go dowiem ſie ktho mie=
22:
dzy wámi prawdę powieda. A gdj był ránion ſtrzałą v ſztur
23:
mu/ tedy ſie zbieżeli pochlebce około niego powiedáiąc/ iáko
24:
tho ieſt ſtráſzliwa rzecż y żáłoſna ná Bożą kreẃ pátrzyć/ bo
25:
go s pochlebſtwá ziemſkim Bogiem zwáli. Ten powiedział
Alexánder iáko
ſie s pochlebni=
ki obchodził.

26:
iż możecie wy to bożą krwią álbo bożą ráną zwáć/ áleć mnie
27:
przedſię boli iáko cżłowieká. Tákież gdy przyſzedł do Delfos
28:
do koſciołá/ kſiądz go ieden przywitał ſynem Iowiſzowym.
29:
Ten powiedział/ áby ták było iáko powiedaſz Boże day to.
30:
Abowiem Iowiſz ieſt s przyrodzenia miłoſierny/ dobrotli=
31:
wy/ ſpráwiedliwy/ wſzem łáſkáwy/ áby ſie też tho we mnie
32:
ták okazáło/ á iżbych ſie weń vdał ták iáko mi winſzuieſz.
33:
Poetá ieden w okręcie przynioſł mu kſięgi áby ſobie cżytał/ á
34:
by go nie teſzno. Y ználazł á on wypiſał żywoth iego/ á po=
35:
chlebſtwá przy tym wiele/ y wrzućił ie w morze/ á obroćiw=
36:
ſzy ſie do pánow rzekł: Godnieyſzyby był ſam wrzucenia w
37:
morze/ ktory pochlebſtwem á nieprawdą ſzkárádzi żywoty
38:
cżyie/ ábowiem nie mnie to ma być przycżytano/ iedno Bo=
39:
gu á wam ſławnemu Rycerſtwu memu.
Potym


strona: 50

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 50.
1:
Potym gdy go námawiáli pochlebcy áby był dał iáki ſłup
2:
wielki poſtáwić gdzie/ á ná nim obraz ſwoy ná wiecżną pá=
3:
miątkę ſwoię/ tedy im powiedział: Iż ſłup ieſt rzecż docże=
4:
ſna á nie wiecżnie trwáiąca/ wolę ia thych ſłupow nábudo=
5:
wáć około ſiebie co ſie nigdy nie obálą á wiecżnie trwáć bę=
6:
dą/ to ieſt/ ieden s cnothy/ drugi s ſpráwiedliwośći/ trzeći z
7:
dobroći á z miłoſierdzia/ cżwarty ábych tho káżdemu zácho=
8:
wał co cżyie ieſt. A gdy ſie ia tymi ſłupy oſtáwiam/ to ieſt pe
9:
wna rzecż iż ſie nigdy nie obálą á wiecżnie trwáć będą.
10:
O ſwiętey pámięći ſłowá/ á mieliby ie ſobie mocarze ſwiátá
11:
tego piſáć nád łoſzki ſwemi/ á tákiemi ſie ſłupy oſtáwiáć ná
12:
wiecżną ſławę á pámięć ſwoię.
13:
Thákże gdy Iuliuſá onego cnotliwego Ceſárzá w Rzy=
Iulius Ceſarz
pochlebnikowi
milcżeć kazał.

14:
mie z wielkiemi tryumphy koronowano/ przyſzedł też Poetá
15:
ieden Poſcenius s kſiąſzkámi cżytáiąc wirſze co o nim przy o=
16:
ney koronáciey złożył. Vſłyſzawſzy Ceſarz iáwne pochleb=
17:
ſtwo powiedział mu: Milcż teraz/ bo ieſzcże niewieſz iáki bę=
18:
dę/ rádſzey po ſmierći mey tho záchoway/ thám mię będzieſz
19:
chwalił ieſli ſie co we mnie zá żywotá dobrego okázowáć bę
20:
dzie. Tákże też Diogenes vſłyſzawſzy iednego á on Philipo
21:
wi oycu Alexándrowemu pochlebował powiedział: Iż tho
22:
bárzo ſzpetna rzecż kto ze śrebrnych poſzew ołowiánego mie
23:
cżá dobywa.
24:
Xerxes on wielki krol/ gdy był niezlicżone woyſko ná Gre
Xerxeſá pochle
bnicy vwiedli.

25:
cią wywiodł/ tedy pochlebnicy około niego záſkákowáli po
26:
wiedáiąc: Iżby trzebá y ſzyrſzego ſwiáthá y przeſtrzeńſzego
27:
morzá ná tákie woyſká. Powiedáli iżby tego przeſtrzegáć á
28:
by ſie Grekowie nie dowiedzieli o tákim woyſku/ bo pewnie
29:
vcieką z máięthnoſciámi ſwemi/ á my nie będziemy mieli czo
30:
bráć. To thu ſobie miáſtá zamki vpraſzáli. Iedenże ſie obrał
31:
Lácedemońcżyk ktory mu powiedał: Krolu dla miłego Bo=
32:
gá miey ſie ná piecży/ bo ácżći tho woyſko wielkie/ ále bárzo
33:
nierządne á ſwowolne/ á thám przydzieſz ná ludzi rządne á
34:
bárzo ſpráwne. Potym tákże ſie sſtáło/ ony woyſká márnie
35:
były rozgromione y ſproſnie poráżone/ krol z wielką lekko=
36:
ſcią ledwe viechał/ y potym on Lácedemońcżyk był w wiel=
37:
kiey ſławie y powadze v niego. A tu pátrz co pochlebſtwo v=
38:
mie á co prawdá/ bo tá záwżdy gorą látáć muśi iáko orzeł/
39:
á gdzie ſie ſpuśći nielza iedno iáko orzeł ptakiem ták ſie też o=
40:
ná ſławą á pocżćiwoſcią obłowić muśi.
I ij


strona: 50v

Kſięgi Wtore
1:
❡Rzemięſłá pochlebnikow.
2:
A
Bowiem przypátrz ſie iedno tey ordzie/ iákich oni dziw
3:
nych ſztuk á hánſzlakow w tym ſwoim rzemięſle vżywá
4:
ią. Abowiem pátrz gdy pánu iákiemu álbo kſiążęciu co ſie fo
5:
remnego pozdárzy/ álbo w turniru iákim/ álbo w gonitwie
6:
iákiey/ iákoż to pocżćiwemu pánu nic nie ſzkodzi kiedy oſtro=
7:
żnie/ Boże vchoway dla iákiey przygody z nieſzcżęſcia/ iáko
8:
ſie niedawno krolowi Fráncuſkiemu sſtáło/ tedy wnet ná=
9:
ſzcżuwácże záſkákuią/ więc thu ſobie poćichu rzkomo ſzepcą/
10:
ále thák áby przedſię pan ſłyſzał: Brácie á widziałeś/ toć tho
Pochlebſthwo
dziwne rzemię
ſło.

11:
práwy Hektor. Albo ieſli iáko pięknie ná nim ſzátá leży/ tedy
12:
tákże drugiemu ſzepce: á prawdá iż práwy Hiſzpan. Bá pra
13:
wdá nokciu iż Iżpan/ bo by był iż chłop/ tedyby thák nie cho=
14:
dził. Abo gdy przydzie iáka nowinká iż gdzie ludzi co vrwa
15:
no álbo co poráżono/ áli z niego wnet Alexánder wielki.
16:
A ták dziwnych á dziwnych naidzieſz ſztuk w tym iáſzcżor
17:
cżym naſięniu/ ktoremi kąſáią á ſzcżypią nie tylko páná ále y
18:
wiele ludzi/ á nákoniecz y ſámi ſiebie. A ták ieſli cżego trzebá
19:
wielkiemu ſtanowi/ tedy wierney rády á prawdziwego przy
20:
iacielá czoby mu prawdę mowił. A nikomu oń nie trudniey
21:
iedno wielkiemu ſtanowi. Bo iedni nie śmieią/ drudzy theż
22:
folguią rzecżam ſwoyem. A wielki ſtan gdzieby ſie thákiego
23:
dopátrzył á doſwiádcżył práwego á życżliwego cżłowieká/
24:
iżby mu prawdę mowił/ gdyż żadny przypadkow ſwych oba
25:
cżyć nie może/ á káżdemu ſie ſwe ſpráwy podobáią/ miałby
26:
gi iáko ono powiádáią y w złoto okowáć.
27:
Abowiem podſzcżuwácż á ná co on inego páná przywie=
28:
dzie/ iedno ná złą ſpráwę iego? ſkąd mu y vpadek y zła ſła=
29:
wá ſnádnie vrość może. A przedſię mu to nigdy ná dobre nie
30:
wynidzie/ iáko onemu rodgiſárowi czo był moſiądzowego
31:
wołu vcżynił tyránnowi/ co w nim ludzi męcżyć miał/ y mu
32:
ſiał to vkázáć ſam iáko tho być miáło. Y potym nápiſano ná
33:
iego grobie: Conſilium malum conſultori peſsimum. To ieſt/ zła
34:
rádá záwżdy temu bywa naſzkodliwſza kto ią wymyſla.
35:
Ale pocżćiwy pan álbo pocżćiwy cżłowiek ſwiętą cnothą á
36:
prawdą ozdobiony/ iuż nie vmie nicz mowić áni myſlić/ ie=
37:
dno co ſławie á pocżćiwośći należy.
38:
A ták tym ktorzy ſą vcżćiwi ſtrożowie/ y ſławy páńſkiey/
39:
y ſtanu páńſkiego/ trzebá tego pilnowáć/ áby w káżdym v=
nieſieniu


strona: 51

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 51.
1:
nieſieniu nadobnie páná przeſtrzegáli/ nie vpornie/ ále s przy
2:
padku/ á pięknemi ſłowy/ nie iáwnie ále poćichu/ y to z dále=
3:
ká nań záſzedſzy/ á iákoby s pożártku iákiego. Bo ſtan wielki
4:
może być ſnádnie obráżony/ że mu przykre vpominánie może
5:
więcey záſzkodzić niżli pomoc. Ale gdy ſie pan vbłaga/ álbo
6:
przez iákie przypowieśći/ álbo przez iákie przythocżenie rze=
7:
cży/ ku káżdemu ſłuſznemu poſtępkowi ſnádnie może być przy
8:
wiedzion. A cżáſem też nie záwádzi y opponere/ bo przyſię=
9:
gá doćiſka.
10:
A tego iſcie bądź káżdy iſt á pewien/ kthokolwiek ſwięthą
11:
prawdę á cnotę weźmie przed ſię/ iżći záwżdy gorą iáko ſo=
Prawdá wyſo
ko lata.

12:
koł látáć muśi/ á záwżdy ſie wſzem dobrym obłowić muśi.
13:
A fáłſz/ á nieprawdá záwżdy ponuro á niſko nád ziemią iá=
14:
ko puſtołká włocżyć ſie muśi/ tylko motyle á chrząſzcże łápá=
15:
iąc. Bo prawdá ſwięta chociay ſie trochę zákryie iáko ſłoń=
16:
cze zá gorę/ ále pátrzay iáko záſię iáſno wzeydzie/ á záwżdy
17:
temu kto ią mowi iáſno ſwiećić muśi/ y znácżnie ná dobre zá
18:
wżdy wyniść muśi. Bo tego y ſam Pan poſwiádcżyć racżył
Ian w xviij. kap.

19:
Iż kto s prawdy ieſt ten prawdę mowi/ á ſwiátłość iego ni
20:
gdy nie zginie. Iáko y Dawid piſze/ iż prawdá á ſpráwiedli
w Pſalm. Lxxxiiij.

21:
wość potkawſzy ſie ná drodze obłápiły ſie y pocáłowáły ſie/
22:
bo ſie to wſzytko práwie ná iednym gniaździe lągnie/ praw=
23:
dá/ cnotá/ á ſpráwiedliwość. A kogo ſie ty pánie imą/ może
24:
ſie ſzcżęſliwym zwáć ná ſwiecie.
25:
Kápitulum IIII.
26:
Iáko ſie ma pocżćiwy ſláchćic w ſwym ſláchecz=
27:
twie záchowáć/ y co ieſt práwe ſláchectwo.
28:
A
Gdychmy iuż przebrnęli ſtany á v=
29:
rzędy y powinowátośći poſpolite/ iuż też po=
30:
my do pocżćiwego ſláchćicá/ co ieſt powinien
31:
y iáko ſie w ſwym ſtanie ſtánowić y záchowy
32:
wáć ſłuſznie ma. Abowiem ná thym wſzytko
33:
należy/ áby był żyw cnothliwym/ pocżćiwym/ pobożnym/ á
34:
pomiernym ſwym żywotem/ nikomu nie ſzkodliwym/ á káż=
35:
demu wiernym á prawdziwym. A to ieſt pewna á nieomyl=
Pocżćiwy zá=
wżdy beſpie=
cżen.

36:
na rzecż/ że ſtan tákiego káżdego/ w iákimkolwiek przypadku
I iijbędzie po=


strona: 51v

Kſięgi Wtore
1:
grafika
2:
będzie poſtánowiony/ záwżdy kwitnąć muśi/ á záwżdy ſła=
3:
wnym á ozdobnym okazáć ſie muśi. A iáko o nim piſmo po=
Pſalm. xij.

4:
wieda/ iż záwżdy ſtánie miedzy inſzemi ſthany iáko drzewo
5:
Cedrowe ná Libáńſkich gorach/ ktore oſobnieyſzą zieloność
6:
y wonność dawa s ſiebie nád inſze głuche á proſte drzewá. A
7:
nigdy od żadnego wichru poruſzon nie będzie/ á będzie záw
8:
żdy wdzięcżny á znácżny miedzy wſzytkimi inemi ſtany/ nic
9:
ſie nigdj nie lękáiąc oney ſtárey przymowki ſwieckiey: Iż kto
10:
ná ſię co cżuie mnima áby o nim wſzyſcy ſzeptáli/ iákoż to po=
11:
ſpolicie bywa.
12:
A ták ieſliżeś ſláchćic/ żyẃże pocżćiwie iáko ná ſláchćiczá
13:
przyſłuſze. Boć to ſámo przezwiſko ſláchćic záwżdy ten de=
14:
kret ná cię feruie/ ábyś ſie záchował iáko ſláchćic/ áby cie nikt
15:
ni w cżym winowáć áni cie nietrefnie z iákich twoich niefo=
16:
remnych przypadkow ſtrophowáć nie mogł. Ieſliżeś też ſta
17:
nu mnieyſzego/ tákże áż do kmiotká/ przedſię káżdy ſtan/ gdyż
18:
iákożkolwiek záchowa powinność ſwoię pocżćiwą/ poboż=
19:
ną/ pomierną/ á nic ſie nie vnośi od przyſthoynośći ſwoiey/
20:
iednoſtáyne przywileie ma od Páná ſwego nádáne/ gdyż v
Sthany Bog
nie brákuie.
w Pſalm. xcj.

21:
niego bráku nie máſz/ gdyż tám nie máſz wymiánki ieſli krol
22:
álbo woiewodá/ ále zgołá Prorok powieda/ Iż ſpráwiedli
23:
wy cżłowiek zákwitnie w zebrániu Páńſkim nie inácżey iá=
24:
ko gáłąś Pálmowa kwitnie ná drzewie ſwoim.
Práwe


strona: 52

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 52.
1:
❡Práwe ſláchectwo iákie być ma.
2:
A
Wſzákoż ieſli kto będzie ozdobion ſtanem ſlácheckim/ iá
3:
koż ſie iuż to z dawná ná ſwiecie roznioſło/ thedyć ieſzcże
4:
nie to práwe ſláchectwo/ gdy cnotámi nie będzie ozdobione/
5:
iż go ták zową/ álbo iż ſygnet z iákim herbem ná pálcu nośi/
6:
álbo iż gi ná ſznorze ná ſzygi powieśi/ álbo iż ſie cżyrwonym
7:
álbo zielonym woſkiem piecżętuie/ álbo ná wrociech nado=
8:
bnych ná tablicach herbow náwieſza ábo náprzybija/ álbo iż
9:
ſie chłubi dziády/ prádzády/ álbo inſzemi przodki ſwemi/ toć
10:
ieſzcże máło ná tym. Y owſzem ieſliś ſie ty wyrodził z nich iá
11:
kiemi wſzetecżnemi obycżáymi ſwemi/ thedyby ich ſnadź le=
12:
piey y nie wſpomináć/ boś ie iuż zelżył/ á by byli żywi bárzo=
13:
by ſie gniewáli/ iż ſie ich pothomkiem zowieſz. A ácż możeſz
14:
być twarzą álbo vrodą do nich podobien/ ále dáleko obycżá
15:
ie od nich rozne. A niewiem by ſie ciebie nie záprzeli/ ábyś im
16:
co iáko żyw w rodzie być miał.
17:
Abowiem ſláchectwo práwe ieſt iákaś moc dziwna á prá
18:
wie gniazdo cnoty/ ſławy/ káżdey powagi y pocżćiwośći. A
Sláchecthwo
práwe.

19:
kto to gniazdo ták zacne dobrowolnie ſam przez ſię ſzkárádzi
20:
ieſt podobien ku owemu ſmierdzącemu dudkowi/ czo y ſam
21:
ſmierdzi y gniazdo ſwe záwżdy záplugáwi/ cżego inſzy żad=
22:
ny ptak nie cżyni/ y owſzem ie ſobie záwżdy káżdy chędoży.
23:
Abowiem ná tych trzech rzecżach ten nazacnieyſzy klenot na=
24:
leży/ ná zacnośći narodu zacznych przodkow ſwoich/ ná ro=
25:
ſtropnym ćwicżeniu/ á tho nawięcey/ gdy tho ieſzcże ktemu
26:
wſzytko ozdobnie á s pięknemi przyſthoynoſciámi vmie ná
27:
ſobie okázáć.
28:
❡Pogáńſcy ludzie iáko cnotámi vmieli
29:
ſláchectwo pokrywáć.
30:
A
Bowiem pátrz ná ony pogańſkie krole/ y ná ine zaczne á
31:
ſławne ludzi/ iáko ſtany ſwe vmieli nadobnemi cnotá=
Pámięć wiecż=
na iáka być
ma.

32:
mi ſwemi pokrywáć/ y iáko ſie o to pilnie ſtáráli. Alexánder
33:
wielki/ Agezilaus/ Agáthokles/ y ini cnotliwi krolowie/ gdy
34:
im pochlebcze chcieli ſwym koſzthem ſłupy z oſobámi ich ko=
35:
wáć/ málowáć/ ábo wyſtáwiáć/ tedy tego nigdy dopuſzcżáć
36:
nie chcieli/ powiedáiąc iż ten ſłup nikogo ſláchćić nie będzie/
37:
iedno temu ſławę vcżyni kto gi nadobnie vkował ábo záfár=
I iiijbował.


strona: 52v

Kſięgi Wtore
1:
bował. Ale práwe ſláchecthwo nie ná ſłupie áni ná żadnym
2:
málowániu należy. A káżdy ſthan ktory chce mieć wiecżny
3:
ſłup ſwey pámięći/ niechże go wykuie s cnot/ á záfárbuie mi=
4:
łoſierdziem/ ſtałoſcią/ á ſpráwiedliwoſcią/ tedy to ſłupy ſą
5:
niedocżeſne/ á nigdy ſie obálić nie mogą/ y owſzem będą záw
6:
żdy áż do ſkońcżenia ſwiátá ſtały.
7:
Syripius dworzánin ieden w Atenach powiedział So=
8:
lonowi onemu zacnemu Philozophowi/ byś nie był Ateńcży
Solon á Siri=
pius.

9:
kiem/ tedybyś ty był gdzie indziey proſtem chłopem/ iedno i=
10:
żeś rodem z Atheny/ thedy cie to oſláchćiło. Powiedział mu
11:
Solon: Pewnie bych też był Syripiuſem iżby mnie tho nicz
12:
nie pomogło do oſláchcenia mego. A ty też dobrze byś był y
13:
Ateńcżykiem przedſiębyś był Syripiuſem/ á tákżećby też nic
14:
nie pomogło. Znácżąc tho/ iż nie narod/ nie mieyſcze ſláchći
15:
cżłowieká/ iedno cnotá á obycżáie. Bo też podobno pan Sy
16:
ripius muſiał być niepráwie dobrze ſkutnerowáney cnoty.
17:
Cycero on zacny w Rzymie gdy miał poſwarek s Sálu=
18:
ſtiuſem/ tedy mu powiedział Sáluſtius żeś ty z lekkiego do=
Cicero á Sálu=
ſtius.

19:
mu powſtał/ á nie dawno/ á chceſz ſie zemną rownáć/ á wieſz
20:
iáko ia z dawná z wielkiego narodu idę? Powiedział mu Cy
21:
cero: Iż ieſzcże ia ták wolę/ iż moy dom nie dawno powſtał/
22:
á przez mię ieſzcże lepiey będzie ozdobion á oſláchczon. Ale
23:
twoy ácż dawno powſtał/ ále bárzo ſchodzi/ á przez cię ieſz=
24:
cże bárziey będzie ohydzon y oſzpecon.
25:
A ták nie toć ieſt ſláchectwo zacność narodu/ piękna vro=
26:
dá/ wſpaniła poſtáwá/ wywieſzone herby/ wſzytkoć to ſą iá
27:
ko iágody ná głogu/ chociay ſie pięknie cżyrwienieią/ ále ſmá
28:
ku w nich żadnego nie máſz/ á głog przedſię drapie. Ale ktho
29:
ſie ozdobi cnotą/ pięknym ná wſzem vmiárkowániem/ poćći
Znáki ſláche=
ctwá práwe=
go.

30:
wemi poſtępki/ nadobnemi á ozdobnemi ſpráwámi/ ten ieſt
31:
iáko ſzcżep pięknie vſzcżepiony/ ktory s ſiebie nadobne iágod=
32:
ki á wdzięcżne owoce záwżdy podawáć może. Abowiem iá
33:
ko on miſtrz ktory vcżył Achilleſá/ gdzie też tám był drugi v=
34:
cżeń v niego Terſytes/ nadobne o tym wirſzyki nápiſał/ gdy
35:
ſie Achilles pocżynał okázowáć w cnotach/ w pięknych oby=
36:
cżáioch/ máiąc ſie iuż ku pięknym ſpráwam á ku dzielnoſciam
37:
A Terſytes był leniwy/ plugáwy/ oſpáły/ á wſzytko w kącie
38:
ſiedział/ tedy tám o nich ták nápiſał:
39:
Iż wolałbych záwżdy áby Terſites vrodził Achillem/
40:
Niż Achilles Terſiten ktory kątá pilen.
Wolał=


strona: 53

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 53.
1:
Wolałbych by Woł vrodził Ieleniá pięknego/
2:
Niżby Ieleń vrodził Wołu leniwego.
3:
❡Szára pychá iáko ſzkodliwa.
4:
A
Wſzákoż też kto będzie tym ſláchetnym klenotem ſláche
5:
ctwem/ chociay y dobremi cnotámi oſádzony/ tedy mu
6:
tego trzebá miedzy inſzemi przypadki pilnie przeſtrzegáć/ á=
7:
by w nim iáka ſzára pyſzká nie vroſłá. Abowiem by ſie też o
8:
tym nic nie piſáło/ by też o tym nigdy nikt nic nie cżytał/ tyl=
9:
ko pátrząc ná dármohárdego chłopá/ káżdy ten przypadek v
10:
ſiebie ſnádnie omierźić może/ bo ſie ieſt cżemu y podziwowáć
11:
y poſmiać/ y pokáráć/ y pomiárkowáć/ y pohámowáć.
12:
A zwłaſzcża gdy ieſzcże ktemu hárdy á vbogi/ to iuż tego z
13:
dawnych przypowieśći Bożym nieprzyiacielem zwáli. A
Pyſznego poſtá
wy.

14:
pátrz iedno ná iego poſtáwy/ ieſliże ſie nie maſz cżemu y po=
15:
ſmiać y podziwowáć/ á on idzye náwieſzawſzy dziwnych
16:
pſtrych chobotow około ſiebie/ ná ludzi nie pátrzy tylko ſam
17:
ná ſię pogląda/ cień vpátruie/ ſpluwa choć mu nie trzebá/ rę=
18:
káwicę s tey ręki ná kthorey ſygnet ſeymie á w drugiey ią
19:
dzierży/ káſzle/ krząka choć mu ſie niechcze/ s kámyká ná ká=
20:
myk ſtąpa/ kroku ſtrzeże áby go nie zmylił/ ná páchołki ſie o=
21:
gląda ieſli ie ma. Owa czożkolwiek pocżnie tho wſzytko ku
22:
ſproſnemu á głupiemu chłopu á máło nie ku ſzalonemu bárzo
23:
podobno. A ieſli też iuż gdzie ná mieyſcu miedzy dobremi to
24:
wárzyſzmi vſiędzie/ tedy ieſli co mowi/ to iuż z oną przewło
25:
ką/ z oną poſtáwą/ z onym przekęſowániem ſłowek/ z onym
26:
rzkomo záiąkowániem/ áby thák rozumiano iż z rozmyſłem
27:
mowi. Páznokcie oględuie/ cżapki popráwuie/ á łothrowie
28:
mu ſiedząc pochlebuią/ á ieden ná drugiego poglądáią/ á bár
29:
zo go ſnádnie ná wſzytko przywiodą/ iż im ſzynkuie/ álbo mu
30:
śi poſłáć po co iedno każą.
31:
Ale miły brácie cżym ſie ma pyſznić tá nędzna muchá? izaſz
32:
nie tákże cżłowiek iáko y iny? á ieſzcże w onych ſwoich oby=
33:
cżáioch ſproſnieyſzy niżli iny. Izaſz ſie nie ták rodzi iáko y i=
34:
ny? Izaſz nie thák mrze y nie tákże w ziemi zgnije iáko y iny?
35:
Ieſli go pſtrocćiny álbo perfumy do tego vnoſzą/ záwżdy ſie
36:
pocżćiwi tego chronili y zá tho ſie wſtydáli. Sewerus Ce=
37:
ſarz Rzymſki záwżdy w ſzárey ſukni chodził/ iednegoż kráw
Sewerus Ce=
ſarz pychą ſie
brzydził.

38:
cá/ iednegoż kuchárzá/ iednegoż bárwierzá záwżdy chował/
39:
á powiedał iż mi nic po dwu kiedy mi to ieden odpráwić mo=
że. Ale


strona: 53v

Kſięgo Wtore.
1:
że. Ale iáko zá niego Rzecżpoſpolita ſtałá/ iáko ſie cnothy z
2:
niego y dobre obycżáie mnożyły/ to iuż tám o nim ſzyrzey hi=
3:
ſtorie ſwiádcżą. Agátokles on zacny krol iż był zduńſkiego
Agátokles
Krol.

4:
narodu/ záwżdy garnek gliniány kazał ná ſłużbie miedzy ſre=
5:
brem ſtáwiáć/ y z niego pijał/ áby pomniał ná ſthan ſwoy/ á
6:
iżby go pychá nie vnośiłá. Y gdy dobywał iednego miáſthá
7:
mocnego/ kiedy nań wołáli ſzaleńcy z muru/ zduńcżyku maſz=
8:
że gárnce co imi będzieſz ſwym żołnierzom płáćił? nic go tho
9:
nie ruſzyło/ nadobnie im odpowiedział/ iż nie mam gárncow
10:
ále wámi im miáſto gárncow będę płáćił. Y tákże ſie sſtáło/
11:
bo záwżdy Bog tłumi hárdego á podwyſzſza pokornego.
12:
❡Pan ſie ná pychę naſrożey gniewa.
13:
A
Nákoniec niewiem by ſie Pan ná ktory iny grzech ſuro=
14:
wiey gniewał iáko ná tę ſproſną pychę/ y Anyoły z niebá
15:
oń zmietował/ y krole możne záwżdy oń niſzcżył/ tępił/ w nie
16:
wolą záprzedawał. Zrzućił Roboámá/ zrzućił Báltázárá/
Roboám/ Bál
tázár/ Nábu=
chodonozor.

17:
zrzućił Aſweruſowę żonę/ zrzućił Nábuchodonozorá rozum
18:
mu odiąwſzy/ ták iákochmy iuż o tym y máło wyſzſzey ſłyſze=
19:
li. Y Alexánder wielki poki ſie ſkromnie á pocżćiwie zácho=
20:
wał poty ſwiát poſiadał/ á ſkoro ſie w pychę podnioſł á w o=
21:
pilſtwo podał/ ták iż go iuż bogiem zwáli/ thák nátychmiaſt
22:
márnie zginął/ y w niwecż ſie potym páńſtwo iego tákże dla
23:
pychy á niezgody prętko obroćiło.
24:
A ná żadny piſmá ſrożey nie wołáią iáko ná ten obrzydły
25:
y v Bogá y v ludzi grzech. Izaſz Iákub ſwięthy nie woła/ iż
Iakub w iij. kapi.

26:
ſie Pan záwżdy ſprzećiwi hárdemu/ á pokorne záwżdy vpá=
27:
truie ná ziemi y ná niebie. Izáſz tákiego ſam Pan nie zowie
28:
trawą do cżáſu zieloną/ kthora k wiecżoru ma vſchnąć á w
29:
ſproſny ſtog ma być wrzucona. Izaſz nie wie gdzie bogacżá
30:
pyſznego pogrzebiono? ázaſz niewie co ſie Fáráonowi sſtá=
31:
ło? y zaſz nie widzi iż pyſzny tylko chodzi do cżáſu iáko kur v=
32:
pſtrzony s poſtáwámi ſwemi/ álić pochwili ábo go iáſtrząb
33:
do láſá wlecże/ ábo gi ſzpetnie w kotle ſkubą. A ták pocżćiwy
34:
cżłowiek ma ſie ſtrzedz tego ſproſnego grzechu iáko naiádo=
35:
witſzego wrzodu á ſzkodliwego ſobie.
36:
❡Sláchćicowi pocżćiwemu nic ſkromna
37:
wſpániłość nie wádzi.
A wſzákoż


strona: 54

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 54.
1:
A
Wſzákoż ſláchćicowi pocżćiwemu/ kthory iuż będzie v=
2:
miáł vſkromić ſzárą á niepotrzebną pychę w ſobie/ nicz
3:
mu nadobna wſpaniłość pomiernie ozdobiona nie wádzi/
4:
kthora ma być iáko krzyſztał przeźrocżyſta/ nicz do ſiebie áni
5:
wſzetecżnego/ áni nieucżćiwego nie przypuſzcżáiąc/ ktora ſie
6:
záwżdy w poważney á roſtropney myſli ciągnie iáko piękny
Wſpániłość v=
ććiwa.

7:
płomień ku gorze. A wſzákoż iáko w káżdey rzecży tákże y w
8:
tey zwłaſzcżá trzebá ſtrzedz nadobney á vważoney pomiárj/
9:
gdyż to Mędrcy záwżdy onym łáćińſkim wirſzykiem naprze
10:
dnieyſzą cnothą zwáli: Modus omnium eſt pulcherrima virtus:
11:
gdyż káżda rzecż názbyt wyśilona záwżdy ſzkodliwa bywa.
12:
Y koniowi ná zawodzie gdy mu wolno wędzidłá puſzcżą/ á
13:
iż ſie wyśili/ tedy cżáſem ledwe kłuſem do kreſu przybieży. Y
14:
zboże wyśilone nigdy plenne nie bywa.
15:
A wſzákoż też widamy owę zápádłą á nikcżemną myſl/ iż
16:
ſie też ni nacż dobrego nie przygodzi/ gdy chłop ſiedzi iáko ko
17:
zieł z záwieſzoną brodą/ á ni o cżym dobrym nie myſli/ iedno
18:
tylko iáko kozieł o kápuſcie/ á tylko tych lekkich rzecży á tych
19:
iedno co przed ſobą widzi á ktore ſie ocżom podobáią pilnu
20:
ie/ iż też iuż thám káżda wſpaniłość vpáść muśi/ iuż ponuro
21:
miedzy ludźmi ozdobnemi chodzie muśi. A naczudnieyſzy
22:
koń gdy go ſzpetną á zdrapáną gunią zákryią thedy y oſzpe=
23:
tnieie/ y nie ták dobrey myſli będzie. Tákże też myſl wſpani=
24:
ła cżłowieká pocżćiwego gdy będzie brudną ponuroſcią á tę
25:
poſcią pokryta/ thákże też sſzpetnieć y znikcżemnieć muśi. A
26:
wſzákoż káżda rzecż to napięknieyſza/ ktora bywa piękną po=
27:
miernoſcią ná wſzem nadobnie ozdobiona.
28:
Kápitulum v.
29:
Iáko pocżćiwy cżłowiek wſzytki cnoty w ſobie
30:
zdobić powinien/ á napirwey ſprá=
31:
wiedliwość.
32:
A
Iż miedzy wſzyſtkiemi cnotámi be=
33:
ſpiecżnie to káżdy rzec muśi/ iż to ieſt naprzed=
34:
nieyſza cnotá ſpráwiedliwość/ á iuż ſie do tey
35:
wſzytki ine cnoty ſciągáć muſzą iáko rzeki do
morzá.


strona: 54v

Kſięgi Wtore
1:
grafika
2:
morzá. Bo gdzie záſtąpi ſpráwiedliwość/ iuż vſtáć muśi łá
3:
komſtwo/ iuż gniew/ iuż zazdrość. Bo kto będzie pomniał ná
4:
ſpráwiedliwość/ wſzytko tho w nim vpáść á vſtáć muśi. A
5:
ták pocżćiwemu cżłowiekowi nie ma być nic inſzego ná wię
6:
tſzey piecży/ iedno tá ſwięta á naprzednieyſza cnotá ſpráwie
7:
dliwość. Przeto pocżćiwy cżłowiek ma pilnie przeſtrzegáć
8:
áby go áni ſtan żadnj/ áni ſláchectwá/ áni żadna wſpaniłość
9:
od inych cnot nie odciągáłá/ á zwłaſzcżá od tey ſwiętey ſprá
10:
wiedliwośći/ á od tego wſzech cnot práwego celu.
11:
A ſpráwiedliwość nic inſzego nie ieſt/ iedno tho káżdemu
12:
przywłaſzcżyć co cżyie ieſt. Tákże pocżćiwy káżdy cżłowiek/
13:
napirwey ſam ſie nadobnie rozmierzywſzy á rozſądziwſzy
14:
ſie w ſumnieniu ſwoim/ ieſliby co komu winien zoſtał/ thedy
15:
bez wſzey ſrogośći práwá/ bez wſzego przymuſzenia/ miał=
Sam ſie káżdy
dobry oſądzić
ma.

16:
by ſie/ y s powinnośći boiáźni Bożey/ y s powinnośći cnoty/
17:
káżdemu vſpráwiedliwić/ á to káżdemu przywłaſzcżyć co ko
18:
mu ſłuſznie należy. Tákże y káżdy/ ieſliby był kto w twym po
19:
rucżeniu/ ták ſługá iáko poddány/ ſtáray ſie áby nikomu nic
20:
winien nie zoſtał/ á iżby káżdemu ſłuſznie było co komu nale=
21:
ży nágrodzono. Abowiem iuż tu dwu vcieſzyſz/ y owego co
22:
mu ſie krzywdá nágrodzi/ y owego co był krziw/ iż ſie iuż frá
23:
ſowáć nie będzie/ á w pobożnym pokoiu ſobie zoſtánie. Abo=
24:
wiem tho iuż wſzyſcy wiemy/ że y v Bogá y v ludzi nie máſz
25:
nic wdzięcżnieyſzego/ iedno dobrowolna á ſwięta ſpráwie=
dliwość/


strona: 55

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 55.
1:
dliwość/ ſkąd y pokoy/ y ſławá/ y miłość/ y ná wſzem dobre
2:
záchowánie káżdemu ſie v káżdego ſthanu ſnádnie vmnożyć
3:
może/ á ktemu ſobie wdzięcżny pokoy vcżynić/ y myſl ſwobo=
4:
dną/ ktora ieſt droſzſza nád wſzytko złoto.
5:
Antiſtenes on Atenieńſki Mędrzecz gdy go pytáli áby im
6:
dał ſwe zdánie/ iákoby káżda Rzecżpoſpolita nalepiey á na=
7:
mocniey mogłá być poſtánowiona/ tedy ták powiedział: Iż
8:
to może kilkiem ſłow odpráwiono być. Abowiem to ieſt na=
9:
mocnieyſza Rzecżpoſpolita/ gdzie ná złego y ná dobrego ro=
10:
wne bacżenie bywa. Powiedzieli mu: To nie może być/ bo in
Spráwiedli=
wość rowna
káżdemu być
ma.

11:
ſze bacżenie muśi być ná złego/ á inſze ná dobrego. Powie=
12:
dział Philozoph: Toć ia wiem/ ále ia powiedam iżby było ro
13:
wne/ to ieſt/ áby ſie dobremu wedle cnoty iego rowno płáći=
14:
łá dobroć iego/ á złemu wedle niecnoty iego áby ſie też row=
15:
no płáćiłá niecnotá iego. Abowiem pátrz káżdy/ iż nie tylko
16:
rozſzyrzone kroleſtwá/ álbo zacne á wielkie miáſtá/ ále y na=
17:
mnieyſzy dom cżłowieká pocżćiwego/ ieſli bez tego zacnego
18:
klenotu á bez tey ſwiętey ſpráwiedliwośći ſłuſznie poſtáno=
19:
wiony być może? gdyż ná tym gniazdzie iuz káżdy wyſtępek
20:
vſtawáć muśi/ á káżda cnothá zdobić ſie muśi/ gdzie zły bę=
21:
dzie karan á dobrj miłowan. Iuż zły muśi przeſtáć być złym
22:
boiąc ſie ſrogośći karánia/ á dobry z miłośći cnoty/ widzącz
23:
iż go s tego y miłuią y ná pilney łáſce y bácżnośći máią.
24:
❡Iáko bárzo tym ſwiętym klenotem ſprá=
25:
wiedliwoſcią niedbále zátrząſamy.
26:
A
Le ách nieſtoteſz iáko tym ſwiętym klenotem po ty cżáſy
27:
beſpiecżnie zátrząſamy/ to iuż káżdy rozeznáć może/ ieſli
28:
że thák iáko ten ſławny Philozoph powiedał/ iżby ná żadną
29:
oſobę iną bácżność nie byłá/ iedno áby rowno złemu iáko y
30:
dobremu wſzythko ſie oddawáło. Niechayże ſie iedno vkaże
Iáka dziś v
nas ſpráwie=
dliwość.

31:
żydek z miſą ſzáfránu álbo s kilkiem par cżyrwonych złotych
32:
vyrzyſz álić wnet druga ſtroná co z gołemi rękomá przyſzłá
33:
będzie miáłá pewną dilácią/ álbo ad deliberandum. Iuż drzwi
34:
káżdemu kthory przydzie s prożną dłonią záwárte będą/ iuż
35:
pewne pocżekay do iutrá. A ſnadź oni pogáni ná to záwżdy
36:
lepſzą piecżą mieli co o nich cżytamy/ niżli my dziś Krześći=
37:
iáni/ chociachmy poználi wolą Páńſką y ſrogi gniew zá ten
38:
grzech iego.
KAntigon


strona: 55v

Kſięgi Wtore
1:
Antigon on wielki krol gdj w mieſcie ſądził krzywdy pod
2:
dánych ſwoich/ przyſzedł do niego cżłowiek ieden ſkárżąc ſie
3:
ná brátá iego rodzonego ná Márſiaſzá. Przyſzedſzy Márſi=
4:
aſz do krolá prośił áby tę kauzę odłożył do domu/ áby iey thu
Antigon Krol
iáko brátá ſą=
dził.

5:
iáwnie nie ſądził przed ludźmi. Krol mu powiedział: Iż ie=
6:
ſliżeś nic nie winien/ tedy to lepiey thu ludziom okázáć/ niżli
7:
w złym mnimániu zoſtáć. Bo bych ia tám temu nalepſzą ſprá
8:
wiedliwość vcżynił/ thedy iednák y ty y ia bez mnimánia nie
9:
będziemy. O mnie rzeką że pochlebił brátu/ á tobie rzeką żeś
10:
ſtronie winien zoſtał. Y ſądził wnet wedle práwá thák iáko
11:
przyſtało.
12:
Tráyan Ceſarz/ gdy ſyn iego biegáiąc ná koniu po rynku
13:
ſyná koniem rozráźił vbogiey niewieſcie/ przyſzłá niebożąt=
14:
ko płácżliwa z onym rozráżonym dziecięciem ſwoim do Ce=
15:
ſárzá. Wnet Ceſarz kazał ſynowi s koniá sſieść/ y wydał go
Tráyan Ceſarz
iáko ſyná ſą=
dził.

16:
zá gárdło oney niewieſcie/ powiedáiąc: Iżći inſzey ſpráwie=
17:
dliwośći vcżynić nie mogę/ ále otoć wydawam ſyná zá ſyná
18:
cżyńże z nim co chceſz. Potym pánowie onę niewiáſtę vdáro
19:
wáli/ vprośili/ że wypuśćiłá dobrowolnie ze wſzyſtkiego ſy=
20:
ná Ceſárſkiego.
21:
Zelenchus tákże Lákońſki krol/ iż był práwo vſtáwił/ kto=
22:
by komu gwałt iáki w domu vcżynił/ áby mu były ocży wyię
23:
te. Syn iego teyże nocy wybiwſzy drzwi wziął gwałtem żo
24:
nę mężowi. Wnet gi kazał krol poimáć/ y przywiązawſzy do
Zelenchus theż
ſyná ſądził.

25:
ſtołká kazał mu ocży wyiąć. Pánowie zbiegli ſie tákże y po=
26:
ſpolity cżłowiek/ ledwe go vprośili/ iż był iedynak/ y on mąż
27:
mu iuż wſzythko był odpuśćił. Przedſię krol powiedział: Iż
28:
muśi być ſpráwiedliwość. Y wnet ſobie kazał iedno oko wy
29:
iąć á ſynowi drugie. Pátrzże iáka tho byłá ſpráwiedliwość
30:
v cżłowieká pogáńſkiego.
31:
Lagis Lákońſki krol/ gdy ſie máthká iego przycżyniáłá zá
32:
iednym poddánym/ áby mu wżdy czo sfolgował ná ſądzie/
33:
powiedział: Iż gdym był pod poſłuſzeńſthwem wáſzym ro=
34:
dzicow ſwoich/ tedym muſiał to cżynić coſcie kazáli/ ále gdy
Lagis Lákoń=
ſki Krol.

35:
ſcie mię iuż puśćili ná kroleſtwo/ tedym wam powinien pocż
36:
ćiwość/ ále kroleſtwu ſpráwiedliwość. A teżeſcie mie záw=
37:
żdy vcżyli ábych ſie złego ſtrzegł/ á dobrego ábych ſie dzyer=
38:
żał. A cobych ia mogł ná ſwiecie gorſzego vcżynić/ iedno gdi
39:
bych obelżył álbo sfáłſzował ſwiętą ſpráwiedliwość? ktora
40:
ieſt naprzednieyſzy ſkarb kroleſtwá káżdego.
Hárpa=


strona: 56

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 56.
1:
Hárpalus pan ieden prośił Philipá krolá Mácedońſkie=
Philip Máce=
dońſki Krol.

2:
go zá powinowátym ſwoim/ kthoremu tákże o pocżćiwość
3:
ſzło/ áby mu wżdy iáką w tym łáſkę vkazał ná ſądzie/ powie=
4:
dáiąc/ iż wielka rzecż ieſt pocżćiwość/ áby go o tháką lekkość
5:
iáwnie nie przypráwował/ á iżby to mogło być bez oſławy
6:
iego. Powiedział krol: Azaſz nie podobniey iż ten oſławę od
7:
nieſie ná ſobie/ niżlibych ia ią będąc krolem odnieść miał? bo
8:
by to żadnym obycżáiem inácżey być nie mogło/ kiedybych te
9:
mu sfolgował/ á tego s płácżem á s krzywdą do domu ode=
10:
ſłał/ áby mię ludzie zle nie ſławili.
11:
Egipſcy krolowie/ gdy przed nimi ſędziowie przyſięgáli/
Egipſcy Kro=
lowie.

12:
tedy tego záwżdy kazáli przed ſobą w przyſiędze dokłádáć/
13:
iż by dobrze y krol co roſkazał przećiwko práwu/ tedy tego ſę
14:
dzić nigdy nie mieli. Tákże y Kámbiſes krol/ gdy o iednym
Kámbiſes krol
Scytiyſkiey.

15:
ſędziem doſtátecżną ſpráwę wziął/ iż nieſpráwiedliwie ied=
16:
nego oſądził/ wneth gi kazał żywo obłupić/ á onę ſkorę wy=
17:
práwiwſzy/ kazał z niey ſthołek vcżynić/ y iego ſyná ſędzyem
18:
vcżyniwſzy kazał ná oney ſkorze poſádzić/ á ná ſthołku kazał
19:
nápiſáć/ tego ſie też ty záwżdy nádzieway co oycá potkáło.
20:
❡Spráwiedliwy nigdy ſye záfráſo=
21:
wáć nie może.
22:
A
Thu pátrzay ná iákiey piecży miewáli ludzye pogáńſczy
23:
ten ták zacny klenot ſpráwiedliwość ſwiętą. Wieſz tho
24:
Pan Bog my dziś ludzie Krześćijáńſcy iáko ią ſzáfuiemy. A
25:
le zda mi ſie kto dziś záłoży ná gruſzt ſrebrnym grotem/ iż ſná
26:
dnie tę tarcż przebije/ y gońcá zbodzie. A nie pomnimy ná to
27:
nicz/ iż náſzá ſkorá podobno ieſzcże ſrożey z nas będzie cżáſu
28:
ſrogiego ſądu Páńſkiego złupiona/ niżli z onego ſędzyego
29:
Kámbiſeſowego. Abowiem z żadnego nas grzechu Pan ſro
30:
żey nie obiecuie káráć y ſądzić/ iedno s ſproſney nieſpráwie=
31:
dliwośći. Bo nie tylko nas álbo domy náſze/ ále krole wiel=
32:
kie y s kroleſtwy ich obiecuie niſzcżyć á z gruntu wywrácáć/
33:
á ná ſrogi łup wydawáć/ y inſzemi narody oſadzáć. Boć nie
34:
dármo woła: Biedá wam ktorzy ſądzicie zá dáry złośćiwe=
Eſa. w v. kapitu.

35:
go/ biedá wam co cżynicie s ſwiátłośći ciemność/ á s ciem=
36:
nośći ſwiátłość. Biedá wam co łupicie/ bo też pewnie ſámi
37:
złupieni będziecie. A iákoż ſie tu nie lękáć? á iákoż thu ná pie=
38:
cży nie mieć tych ſtráſzliwych pogrożek Páńſkich? wiedzącz
39:
że pewne á nigdy nieomylne ſą.
K ij


strona: 56v

Kſięgi Wtore.
1:
A ták cżłowiek pocżćiwy ſłyſząc ták ſrogie poſtráchy Páń
Beſpiecżny ży=
wot kto káżde=
mu praw.

2:
ſkie/ ſłyſząc też thy ſpráwy pogáńſkie/ ná iákiey piecży v nich
3:
záwżdy tá ſwięta ſpráwiedliwość bywáłá/ ácżby tho káżdy
4:
y bez poſtráchow/ y bez przykłádow/ thylko s ſámey ſzcżyrey
5:
cnoty był powinien vcżynić/ áby był ná wſzem pilen tey ſprá
6:
wiedliwośći ſwiętey/ á ſam ſie napirwey rozſądził s ſumnie=
7:
niem ſwoim/ bo tho natrudnieyſzy ſąd/ łácniey ieſzcże s kim
8:
inym. A nálaſzſzy w ſobie iáką przewárę/ áby káżdemu ná=
9:
grodził á opráwił/ á vſpokoił ſumnienie ſwoie/ á potym też
10:
y kogo może áby tákże ktemu przywiodł. To tu iuż cnotá/ ſła
11:
wá/ beſpiecżne ſumnienie/ ſtrách dekretow Páńſkich/ beſpie=
12:
cżny á ſpokoyny żywot/ wſzytko ſpełná zoſtánie. A ktoż bło=
13:
goſłáwieńſzego á ſpokoynieyſzego żywothá vżyć może nád
14:
cżłowieká tákiego? ktory nic ná ſobie nie zoſtáwi cżegoby ſie
15:
bał/ álbo o coby ſie fráſowáć miał.
16:
❡Iáko pocżćiwy cżłowiek zazdrość w
17:
ſobie hámowáć ma.
18:
A
Ták ieſliże ieſt ſzkodliwa rzecż nieſpráwiedliwość/ ſzko
19:
dliwa pychá/ ták iákochmy to iuż ſłyſzeli/ ále wierz mi iż
20:
y tá páni co ią zazdroſcią zową nie poſlednieyſza miedzy ni=
21:
mi/ á potrzebá ſie iey pocżćiwemu ſtanowi pilnie przeſtrze=
22:
gáć. Bo ieſli co ſnádniey ohydzić może cżłowieká/ tedy tá ſlá
23:
chetna páni. A wierz mi iż oſtre boccze ma przyrodzenie/ czo
24:
do niey tego tępego oſłá á tho cżłowiecżeńſtwo náſze pilnie
25:
przybadáią. A wſzák widamy ludzi/ y s poſtaw ich/ iáko ſie
26:
więc tym márnym przypadkiem y hydzą y iáko go vżiwáią.
27:
Pátrz gdiby kto álbo vpráwá/ ábo ná iákiey poważney ſprá
Poſtháwki zaz
dośćiwe=
go.

28:
wie/ y napiękniey/ y nadokłádniey mowił/ tedy go vyrzyſz á
29:
on ná drugiego pogląda/ ocżkiem mruga/ gąbecżki zákrzy=
30:
wia/ iákoby rzekł/ widziſz iż ia wſzytko bacżę y rozumiem. A
31:
potym przyſzedſzy do niego z vſmiechániem powieda: O by
32:
był ieſzcże owdzie trochę doráźił/ ále ſie nie obacżył/ iákoby
33:
ſie tym zdobiąc iżbych ia to lepiey vmiał. A kiedyby go ſpy=
34:
tał cżego miał doráźić/ pewnieby ze wſzytkiego nic nie było.
35:
Albo niechay kto napiękniey ná koń wſiędzie/ ábo co ozdo
36:
bnego vcżyni/ bá wneth znaydzie ſędziego y podſędká około
37:
ſiebie. Ieden mowi iż nie ták ma dzierżeć nogę w ſtrzemieniu/
38:
drugi powieda iż nie ták miał kobiercá vwiązáć/ drugi záſię
powieda


strona: 57

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 57.
1:
powieda iż ſie ten koń ſpráwuie ále go on nie dobrze wiedzie.
2:
Iákoby rzekł káżdy/ iżbych ia vmiał lepiey/ á iżby thák o nim
3:
rozumiano/ ánoby ze wſzytkiego nic nie było. A przedſię cir=
4:
pi dwie ſzkodzie/ y owego ieſli nie dudek/ co mu powieda/ iż
5:
ſie z niego powoli nákugluie/ y owego czo go ſzácuie/ gdy ſie
6:
dowie potym/ máło mu zá to powinowát będzie.
7:
A włáſnie to práwie dyabelſki grzech ieſt/ ktory bezpotrze
Zazdrość dya=
belſki grzech.

8:
bnie zaźrzy nędznemu cżłowiekowi tego cżym ieſt/ á iż w łá=
9:
ſce więtſzey ieſt v Páná niżli on. A naydzieſz drugiego/ gdy
10:
ſie zle vrodzi v niego á v ſąſiádá lepiey/ tedy ſie gniewa. Gdi
11:
deſzcż widzi nie dáleko w ſuchy cżás/ á v niego go nie máſz te
12:
dy łáie. Albo gdy mu grad grochu przytłucże á drugiemu nic
13:
tedy mu nie miło/ á powieda álbo thylko ná mię dyabli ocży
14:
przedárli. Tákże gdy mu bydło zdycha á v ſąſiádá nic/ wſzy
15:
tko dyabły winuie á Bogu nicżegoy niechcze go puśćić. Ano
16:
cżłowiek pocżćiwy ma wſzytko ſkromnie znośić czokolwiek
17:
od Páná przypádnie/ bo to wſzytko zá grzech zá iego ieſt. A
18:
ieſli to ſkromnie znośić będzie/ tedy mu to ſowito pewnie bę
19:
dzie nágrodzono. A nie zaźrzeć ni w cżym bliźniemu ſwemu/
20:
á cieſzyć ſie Iopem á obiethniczámi Páńſkiemi/ iż Pan Bog
21:
wziął Pan Bog dáć może/ y wſzytko nágrodzić wedle wo=
22:
ley ſwoiey.
23:
Kápitulum vi.
24:
Iáko łákomſtwo ieſt ſzkodliwy przypadek/ y iá
25:
ko ſie go pocżćiwy przeſtrzegáć ma/ y s kthorych
26:
przycżyn nam przypadáć muśi. A pirwſza
27:
przycżyná koſzt dziwnych vbiorow.
N
Vż ieſli ſie w ktorym páńſtwie álbo
28:
kroleſtwie rozmnoży á ſkrzydłá ſwe roſtocży
29:
on ſproſny grzech łákomſtwo/ tu iuż ſobie ro=
30:
zwáż/ w iáki zły á niepobożny przypadek tá=
31:
kie páńſthwo zátocżyć ſie muśi. Bo iuż y nie=
32:
ſpráwiedliwość y łupieſtwo nielza iż s tym pánem poſpołu
33:
z nim oſieść muśi. Ale pátrz moy miły brácie iáko ſie to wſzy
34:
tko zámnożyć nie ma pátrżąc ná náſze koſzty/ ná náſze zbytki
K iijták w pi=


strona: 57v

Kſięgi Wtore
1:
grafika
2:
ták w piciu iáko y w iedzeniu/ thákże też w náſtrzępionych á
3:
dziwnych przypráwach/ y w chodzeniu/ y w poieździech ná=
4:
ſzych/ ták iż iuż drugich y przezywáć y w nich ſłuſznie chodzić
5:
nie vmiemy.
6:
bowiem pátrz gdy ſobie wſpomniſz ony dziwne cżuhy/
7:
ony fálſáruchy/ ony ſtrádiotki/ ony z dziwnemi kolnierzmi
Dziwne ſzáty y
dziwne prze=
zwiſká.

8:
delie/ ony żupany/ ony rozlicżne Włoſkie Iſzpáńſkie wymy=
9:
ſły/ ony dziwne płaſzcże/ ſáiany/ kolety/ obercuchy/ áż dziw=
10:
no y ſtráſzno o nich mowić/ á drugich iuż áni zwáć áni ich ſo
11:
bie roſkazáć vmie/ iedno kráwcowi porucży áby mu vcżynił
12:
iáko dziś noſzą. A theż ſłyſzę w poſtronnych kráioch gdzie ſie
13:
trefi káżdy narod námálowáć/ tedy Polaká nágo máluią/ á
14:
z nożycámi/ á poſtaw ſukná przed nim/ kráyże ſobie iáko ra=
15:
cżyſz.
16:
Nuż záſię czo owych náſtáło dziwnych pontalikow/ fere=
17:
tow/ ſmálcowánych łáńcuſzkow/ pſtrych bieretkow z rozli=
Pontáły
ferety.

18:
cżnemi czętkámi. A ſnadź iuż drudzy nie tylko ná głowie ále
19:
y ná nogach ty pontały á ty ferety ſobie przypráwuią. A ktoż
20:
ſie temu przypátrzyć á przydziwowáć może/ iákolichmy ſkry
21:
ſláli zięmię y morze ſzukáiąc tych dziwnych wymyſłow ſwo
22:
ich/ á práwiechmy ią ludziom wydárli á ſámichmy ią poſie=
23:
dli/ gdyż ieſt nam wſzytkim rowno daná. Pátrz záſię czo ſie
24:
ſkárbu Bożego popſuie ná owy pozłoćiſte nitki/ ná owy for=
boty/ ná


strona: 58

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 58.
1:
boty/ ná owy teperelle/ ná owy dziwne tkánice/ ták ſzyte iáko
2:
háwtowáne/ że iuż y málárze wzorow nie náſtárcżą wymy=
3:
ſláć. Tákże też owy rozlicżne petlice/ ſtrzoki/ knáfle wymyſl=
4:
ne/ dziwne ſznury á v nich kutaſy/ á kthoby ſie tego nálicżył á
5:
nápámiętał.
6:
A by dzieſięć kroiow ná káżdy tydzień wymyſlił tedy káż=
7:
dy chwalą. Będzie iedná z długim kolnierzem áż do páſá/ to
8:
powiádáią iż ták cżyſcie/ chłop ozdobny/ od wiátru ſie záſło=
9:
ni kiedy trzebá/ y kijem we grzbiet nie ták bárzo puknie. Bę=
10:
dzie záſię druga czo kolnierzá nie będzie v niey y ná pálczu/ á
11:
przedſię też ták cżyſcie/ wolno mi ſie obeyrzeć kędy chcę/ y iá=
12:
ko chcę/ á przedſię mię kolnierz w ſzyię nie kąſa. Będzie dru=
13:
ga z długiemi rękawy/ á cżáſem y ze trzemi/ też ták powiedá=
14:
ią cżyſcie/ chłop znácżny ná koniu kiedy rękawy około niego
15:
trzpiatáią. Będzie druga co iedno rękawiki do łokciá/ á theż
16:
ták przedſię cżyſcie/ wolnieyſzym thák/ y ſnádniey mi ná koń
17:
wſieść. Więc będzie druga áż do ſámey ziemie/ to też ták cży=
18:
ſcie/ chłop ſie zda vrodziwy/ y pieſzo y ná koniu/ y przedſię mi
19:
wiátr około goleni nie ták hárcuie. Druga záſię będzie máło
20:
niżey zá pás/ á przedſię ták cżyſcie/ y lżeyſzy cżłowiek y pieſzo
21:
y ná koniu/ y nicżym ſie nie zábáwi. Więcz będą oſtrogi ná
22:
puł łokciá/ to też ták cżyſcie/ ozdobny chłop ná koniu/ y koniá
23:
ſie mocno imie/ y wſzytko cżyſcie. Będą drugie ledwe ie przy
24:
piętach znáć/ á przedſię cżyſcie/ lżey mi ták/ y Boże vchoway
25:
koniá odbyć tedy mi w trawie nie záwádzą/ á przedſię wſzy
26:
tko cżyſcie. Ia wierzę by kto pozłoćiwſzy rogi ná łeb włożył/
27:
tedy niewiem by nie powiedáli iż to ták cżyſcie/ bo wſzyſtko
28:
cżyſcie by ſie iedno czo dziś poiáwiło cżegochmy wcżorá nie
29:
widzieli. A co ná to cżyſcie wynidzie/ to iuż tám mieſzek nie=
30:
chay reſponduie. Bo ná owy choboty czo ſie w nich poſládek
31:
iáko korzec widzi/ co iedno od roboty wynidzie/ vbrałby ſie
32:
był zá to dobrze pirwey pocżćiwy ſláchćic y s cżeládzią.
33:
❡Poiázdy koſztowne.
34:
N
Vż záſię poiázdy náſze/ koń zá pięć ſeth złothych/ rząd zá
35:
drugie. Nuż owy álzbánty/ nuż owy kutaſy/ nuż owy dzi
36:
wne muchry/ ſtrzępki/ áż dziwno pátrzyć ná ty ſtráſzne wy=
37:
myſły ſwiátá tego. Bo ácżći nam Bog ziemię ná to dał/ áby=
38:
chmy tego vżywáli co ſie ná niey y w niey rodzi/ ále bez wy=
K iiijmyſłow


strona: 58v

Kſięgi Wtore
1:
myſłow dziwnych á bez płácżu ludzkiego. Bo czokolwiek s
Poiáżdy koſzto
wne.

2:
ſłuſzney pomiáry wykrocży/ tho iuż wſzytko grzech á ohydá
3:
być muśi. Albo też owy rozlicżne á dziwnie przypráwne ko
4:
lebki z wywieſzánemi kobiercy/ z áltembáſowemi wezgłoẃ
5:
mi/ s ſzárłatnemi poponámi/ z owemi pozłoćiſtemi lewki. A
6:
iáki to koſzt vcżyni/ á co ná to wynidzie/ á iákoby to kto obli=
7:
cżyć miał. A iákoż ſie tu proſzę cie łákomſtwo á łupieſtwo zá
8:
mnożyć nie ma? á iákoż tu prawdá á ſpráwiedliwość ſpełná
9:
zoſtáć może? á iákoż tu żywot wolny á weſoły zoſtáć może?
10:
bo gdzie wziąć tu wziąć fas álbo nefas/ to iuż wſzytko o tym
11:
wnurzywſzy łeb w zięmię myſlić muśi ſkąd to wziąć/ by też
12:
cżáſem y prawdy vſzcżyrbić/ iákoby ſie z inemi zrownáć/ á o=
13:
ney ſzárey pyſze doſyć vcżynić. Bo iuż thám wyborgowáć á
14:
nie zápłáćić/ wypożycżáć á nie wroćić/ wſzytko to być muśi.
15:
A też kupcy bárzo ſie cżáſem ná tym hándlu omyláią. Bo piſz
16:
ty co chceſz ná tram/ ále ia też wieſz to Pan Bog kiedy dam.
17:
❡Koſzt á rozlicżność potraw wymyſlnych
18:
iáko ieſt ſzkodliwy/ á to druga
19:
przycżyná łákomſtwá.
20:
P
Atrzayże záſię ná koſzt á ná dziwną vtrátę wymyſlnych
21:
potraw náſzych/ ieſliże to nie ieſt wielka przycżyná nie=
22:
pobożnego żywotá náſzego. Przypátrz ſie iedno owym dzi=
23:
wnym połmiſkom á owym ſproſnym wymyſłom ſwiátá dzi
24:
ſieyſzego. Pátrz ná owy rozmáite przyſmáki co ie ſapory zo
Pothráwy po=
złocżyſte.

25:
wą/ á práwie ſapory bo chłop po nich ſápi ożárſzy ſie iáko w
26:
bárłogu kiernoz. Pátrzże ná potrząſki rozlicżne/ pátrz ná po
27:
złotki/ ná fárby/ ná málowánia dziwne/ á ſnadźby ich mogł
28:
nie zwáć potráwámi/ ále obraſki iákiemi málowánemi. Ano
29:
ná iedney miſie báran pozłoćiſty/ ná drugiey lew/ ná drugiey
30:
kur/ ná trzeciey páni iáka vbrána. Więcz dęby z żołądźmi/
31:
więc z rożámi pozłoćiſtemi/ więcz rozmáitemi kwiathki ze=
32:
wſząd oſádzonemi. Więc pozłoty rozlicżne/ ony kury pozło
33:
ćiſte/ ony orły/ ony záiące/ á potráwá w pośrzodku zá dya=
34:
błá ſtoi/ oná záprzáła á ſliſka/ dálekoby lepſza y ſmácżniey=
35:
ſza byłá/ kiedyby ią s polewánego garnká ciepło ná połmiſek
36:
wyłożył.
37:
Druga záſię będzie z pozłoćiſtemi vſzymá/ co ieſzcże w pią
38:
tek wrzáłá/ to ią áż w niedzielę poſtáwią. Druga też s chle=
bá á z m


strona: 59

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 59.
1:
bá á z migdałow á s klijem vlepiona/ to też tá od kilká dni bę
2:
dzie ſtałá. Nuż ieſli piecżyſte będzie/ to też cżekáiąc towárzy
3:
ſtwá iedno wyſchnie niż ſie drugie vpiecże. Będzieli też iáka
4:
wyborna piecżenia/ to zwirzchu iáko ſkorupá/ á w pośrzod=
5:
ku mogłby ią iáſtrząbá nákarmić. A iákież tho zdrowie ma
6:
być moy miły brácie? á iákoż ſie tu y mieſzek poſpołu y s pá=
7:
nem rozboleć nie muśi? á iákoż ſie thu łákomſtwo zámnożyć
8:
nie muśi? á cżáſem ná wiecżerzą nie záwżdy połmiſki ſpełná
9:
będą/ przijmie gi żydek bárzo rad chociay będzie wieprzową
10:
piecżenią ſmierdział/ ácż on ſwininy nie iada.
11:
Pátrzże iákiego tu żołądká trzebá ná tákie záklijone á zá=
12:
ziębłe potráwy/ álbo też ná owy zápalone/ czo ie winy álbo
13:
muſzkátellámi zálewáią. Więcz záſię znowu lać w gárdło
14:
ony ſoki/ ony witpáchery/ ony rozekeri/ ony rywuły/ máłmá
15:
zie/ muſzkátełły/ á iákoż tu chłop zgorzeć nie ma? á iákoż thu
16:
może być długi żywot iego? á on iáko pies obżárły ledwo do
17:
lezie do bárłogu ſwego/ á dobrze ieſzcże iż chłop támże zárá=
18:
zem zá ſtołem nie zdechnie.
19:
❡Mnieyſzych ſtanow w potráwach wymyſły.
20:
W
Ięc iuż y mnieiſzego ſtanu brácia náſzy ták ſie tego chwy
21:
ćili/ że nie znaydzieſz iuż dziś ledá ná bieſiedzie/ iedno ká
22:
żda potráwá muśi przysć iáko Káſztelanká/ álbo ſámotrze=
23:
cia álbo ſámocżwárta. Iuż to wżdy iáko táko kiedy piecży=
24:
ſte álbo co w roſole/ coby miáło być ná iedney miſie iż to ro=
25:
zno rozłożą/ iż będzie gęś ná inſzey miſie/ kur ná inſzey/ thákże
26:
też mięſo álbo cietrzeẃ ná inſzey. Ale owy niewolnice co po
27:
niewoli gdzie wziąć tu wziąć co máią po thym/ iż muſzą zá
28:
pánem grochem álbo zá pánią kapuſthą wędrowáć? Więc
Pan s pánią iá
ko ſie rádzą o
pułmiſki.

29:
ſie iuż tu páni s pánem ieſzcże z wiecżorá rádzą/ co máią przy
30:
grochu á co przy kápuſcie poſtáwić. Pan powieda iżby do=
31:
brze przy kápuſcie drugą kápuſtę chociay cżarną. Páni záſię
32:
powieda iż dobrzećby/ ále rozynkow áni cukru nie mamy.
33:
Ale wiecie co/ náſmażę ia ciaſtká iákiego/ álbo myſzek ná ſzáł
34:
wiey. To ſie iuż ták ſmáżą/ pieką/ że máſłá w gárncu ná dru=
35:
gą niedzielę bárzo máło zoſtánie/ á ſwięthy Woyciech wieſz
36:
to Bog kiedy náſtánie/ niż ſie drugie pocżnie zbiráć.
37:
Więc ony ſerwety wyſzywáne/ więc ony tuwálle z dziw
38:
nemi wzory/ á iuż ręcżnikow nie vmieią zwáć/ więc ony liſt=
wy w ko=


strona: 59v

Kſięgi Wtore
1:
wy w koło około obruſow. A powiedáli ná iednę pánią/ iż
2:
vźrzáłá obrus z liſtwámi ná ſtole v ziemiániná/ y powiedziá
3:
łá oney ziemiánce/ iż iuż niewiemy co mamy przed wámi wy
4:
myſláć/ iuż muſzę dáć perłowe liſthwy do obruſá vcżynić. A
5:
ziemiánká ſtoiąc powiedziáłá: Więc my theż chociay drob=
6:
nieyſzemi perełkámi miłośćiwa páni/ ále przedſię w thenże
7:
wzor co y W. M.
8:
❡Rozność potraw tákże rozność ſzkod y
9:
wrzodow cżynić muśi.
10:
A
Ták s tych dziwnych wymyſłow á s tych dziwnych ro=
11:
znośći tych przyſmákow rozlicżnych/ á co ſie ma inſzego
12:
vmnożyć? iedno ſproſna vtrátá/ á potym łákomſtwo/ á po=
13:
tym rozność wrzodow á przypadkow ſzkodliwych rozlicż=
14:
nych/ á przytym prętka á nieomylna pomſtá Boża/ ktora zá=
15:
wżdy zá grzechem iáko chłopiec z miecżem chodzić muśi. Bo
16:
możeli być ſproſnieyſzy grzech iáko thákie plugáwe obżárſt=
17:
wo? cżego áni pies áni świniá/ áni żadne źwirzę nie vcżyni/
Obżárſthwo
ſproſny grzech.

18:
áby miáło żrzeć kiedy mu ſie niechcze. Iáko náſzy cżynią/ iż
19:
dzbanem leie w ſię áż mu po vſzoch ciecże/ á ocży ze łbá dobrze
20:
nie wylázą. A ktemu záſię przeklęctwo nędznych ludzi/ ktore
21:
záwżdy ná trzy głoſy do Bogá ſpiewáć muśi. Iedni płácżą
22:
co ie ná ty zbytki połupiono. Drudzy płácżą czo ſie nie mogą
23:
kęſá chlebá doćiſnąć ſobie kupić/ áno ſzáfárze ieſzcże przed
24:
świtániem w bronach ſtoią/ co kto przynieſie to pochwycą/
25:
á potym pieką/ wárzą/ ták iż ledwe y pśi onych zbytkow do=
26:
iadáią. A nędzni ludzie głod á vćiſk ćirpieć muſzą.
27:
A by też żadney inſzey pomſty z obietnic Páńſkich ći ożrál=
28:
cy nie mieli/ iedno tę co tuż zá nimi chodzi. Bo pátrz wneth z
29:
oney bieſiády áno go iuż kátárrus męcży/ kolerá pali/ flegmá
30:
duśi/ ocży záśiniáły/ nogi zápuchły/ brzuch iáko pudło/ ſciáti
31:
ká/ pedográ pewna. Ano mu ſyropy w gárdło leią/ ſkwárny
32:
od trzeciego dniá w żołądku mácáią/ áno mu w brzuchu peł=
33:
no á w mieſzku nic nie máſz. Więc y to cżáſem ſtoi zá kwárta
34:
nę/ áno dłużnicy v drzwi záglądáią/ á on ſie krije/ á on ſie zá=
35:
pała pśiną ocży záſloniwſzy/ á do iutrá odkłáda/ á powieda
36:
iż mu pewne pieniądze z Gdańſká przynioſą/ á on thám nie=
37:
ma ni kwartnicżká. A przedſię gdzie wziąć thu wziąć k wie=
38:
cżoru z nowu náleway. Azażby nie lepiey pobożney/ pomier=
ney/ poćći


strona: 60

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 60.
1:
ney/ poććiwey/ á nie ożárłey bieſiády y krotofile vżyć? á to ná
2:
co poććiwſzego obroćić co ma być ná ſproſne zbytki obroco=
3:
no.
4:
❡Przyrodzenie náſze rozne á záwikłáne
5:
rozne też w ſobie ſprawy mieć muśi.
6:
A
Le iż przyrodzenie náſze rozne á dziwno záwikłáne ieſt/
7:
też rozne przypadki ná ſobie okázowáć muśi. Bo ſie ie=
8:
dnemu podoba iedno/ drugiemu drugie. Przodkowie náſzy
Przecż ſtárzy lu=
dzie długo żi=
wi bywáli.

9:
oni ſwięći/ nie máiąc áni piſmá/ áni żadnego vpominánia/ á=
10:
ni praw żadnych vſtáwionych ná ſię/ tylko ták s przyrodzo=
11:
ney cnoty ſwoiej/ pátrz iáko pięknie/ trzeźwie/ pobożnie/ á ná
12:
wſzem pomiernie żyli/ y ná wſzem ſie ſpráwowáli: á iáko dłu
13:
go onych roſkoſznych/ weſołych/ wolnych/ á ſzcżyrych żywo=
14:
tow ſwych vżywáli. Ale iáko rozność obycżáiow ná ſwiát
15:
przypádłá/ tákże też zá nimi rozność we wſzem odmienna iuż
16:
we wſzem przypáść muſiáłá. Bo gdy nie bywáło thák wy=
17:
myſlnych potraw/ nie było też thák wymyſlnych kuchárzow/
18:
piekárzow/ tortarzow/ ſmáżarzow/ ápthekárzow/ y inſzych
19:
do ták wielkich zbytkow rozlicżnych rzemięſnikow.
20:
Nie było też thák roznych á z dziwnemi wymyſły dokto=
21:
row/ bárwirzow/ y dziwnych Cyrulikow. A cżemu? Iż po=
22:
mierne życie było/ pomiernemi też ziołki/ bez wſzech trudnych
23:
przypraw/ przypádłą chorobkę ſobie ſnádnie vlecżyli. Oprá
Dziwne wrzo=
dy dziwne le=kárſtwá.

24:
wiłá to bylicżká/ bukwicżká/ kopytnicżek/ podrożnicżek/ y in=
25:
ſze drobne ziołká. Ale iáko náſtáłá rozność wymyſlnych po=
26:
kármow y z dziwnemi przezwiſki/ tákże też náſtáły y dziwne
27:
wrzody/ y z dziwnemi przezwiſki/ czo ich pirwey ſłycháć nie
28:
bywáło. Tákże theż y dziwne lekárſtwá y z dziwnemi prze=
29:
zwiſki náſtáły. A ktho ſłychał zá ſtárych wiekow Kánkry/
30:
Kárbunkuły/ Antráxy/ Fráncuzy y z dziwnemi potomki? ál=
31:
bo tákże w lekárſtwiech bolum armenum/ ira pigra/ terra ſi=
32:
gillata/ reubarbarum/ reupontikum/ hermodaktilorum/ alki=
33:
bingarum/ á kthoby ie wylicżył? Co nie tylko po gorach/ po
34:
ſkáłach ſzukáiącz ich ſwiáth ſkryſláli/ ále y pod zyemią y pod
35:
wodą iuż ich zgmeráli/ á ná koniec ich y tám doſtáć nie mo=
36:
gą/ ále ie y z miedzi/ y z żelázá/ y cżáſem ze złotá palą á dziw=
37:
nie diſtilluią. A nie vſłyſzyſz by kto dziś zacny inácżey zdechł
38:
iedno powiedzą/ iż byli tám ná iedney bieſiedzie támże ſie ro=
39:
zniemogł/ tákżeć chárlał chárlał áżći poſzedł.
A proſto


strona: 60v

Kſięgi Wtore
1:
A proſto nic inſzego nie cżynią ći ożrálcy iedno ſie lecżą á=
2:
by kęs ozdrowieli/ á potym ſie záſię káżą áby ſie z nowu lecży
3:
li. A ieſli gwałt cżynią thák ſláchetnemu przyrodzeniu ciáłá
4:
ſwoiego/ á coż rozumieſz ieſliże też tám oná niewinna duſzy=
5:
cżká nápoły nie obumrze? widząc á cżuiąc ták zbytnie á thák
6:
nietrefne przypadki około ſiebie. Bo iuż w tákich ſpráwach
7:
dziwne roſpuſtnośći á ſwowoleńſtwá zámnożyć ſie muſzą/
8:
s cżego oná nędznicá záwżdy vtrapiona być muśi/ á z wiel=
9:
kim wſtydem y z żáłoſcią vſtáwicżnie vżywáć tego muśi/ á
10:
opłákáwáć to ſámá w ſobie muśi. Ale iako ſtáremu á záſtá=
11:
rzáłemu cieleſnemu wrzodowi korrozywy y inych przykrich
12:
rzecży y gryzących kauteriey potrzebá/ tákżeby też temu zá=
13:
ſtárzáłemu wrzodowi duſznemu/ zacnemu s cnoty á spoćći=
14:
wośći/ á mnieyſzemu też z grozy á s przymuſzenia/ lekárſtwá
15:
á ágáryku potrzebá.
16:
A dobrze oni zacni ludzie ſtárzy cżynili/ gdj ſie iuż tákie zby
17:
tki pocżęły zámnażáć ná ſwiecie/ thedy ſrogie grozy y ſrogie
Iáko indziey
karzą o pijań=
ſtwo.

18:
práwá ná to cżynili y vſtáwiáli/ cżego ieſzcże y dziś w poćći=
19:
wych á w pomiernych kráioch zacni narodowie vżywáią.
20:
Boże vchoway w inych ſtronach pijánego uyrzeć/ tho wnet
21:
kijem podeſzwy odbiją/ álbo tám ſchowáią gdzie pewnie le=
22:
dwe drugiego dniá ſłońce ogląda. A w drugich kráioch thy
23:
márnotráthy á ſwowolne pijánice z okien wywieſzáią/ áby
24:
ſie im drudzy dziwowáli á imi ſie karáli.
25:
Scipio Afrikáńſki on zacny Hetman Rzymſki/ gdy miá=
26:
ſtá ktore zwano Kártago bárzo mocznego dobywał/ Panię
27:
iedno Rzymſkie támże leżąc pod miáſtem prośił thowárzy=
28:
ſzow ná wiecżerzą/ y dał tám vcżynić z opłátkow álbo z már
29:
cepanow miáſto ná podobieńſtwo miáſtá onego Kártágiń
30:
ſkiego. Támże potym/ gdy ie ná wet przynieſiono/ nożmi do
31:
niego ſzthurmowáli/ y z łáſki Bożey że go y dobyli. Hetman
32:
dowiedziawſzy ſie o onych zbytkach kazał mu co naprzedniej
33:
ſzego koniá wziąć/ powiedáiąc: Iż nie należáło tobie pirwey
34:
do ſzturmu przypuſzcżáć y miáſtá dobyć niżli Hetmánowi.
35:
A ták poććiwy cżłowiek vważywſzy ſobie thy wſtydliwe
36:
zbytki/ co s thákiego wſzetecżnego obżárſtwá ſnádnie przy=
37:
páść mogą/ wziąwſzy rozum/ cnotę/ á boiaźń bożą przed ſię/
38:
może to w ſobie ſnádnie záhámowáć/ obacżywſzy co zá ſzko
39:
dliwe przypadki s tego záwżdy przypádáć muſzą. Obacży=
40:
wſzy też iákie roſkoſzy s poććiwego/ s pomiernego/ á s pobo=
żnego


strona: 61

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 61.
1:
żnego żywotá thákże ſnádnie przypadáią. Bo ſławá dobra
2:
ſpełná/ zdrowie ſpełná/ y mieſzek nie ták rychło ſklęſnie/ iáko
3:
v Woytá názáiutrz po ſwiętym Marćinie kiedy z dworá i=
4:
dzie. Boć y mieſzek ieſt dobry towárzyſz/ ſzkodá go ledá o co
5:
gniewáć.
6:
❡Trzecia á ſłuſzna przycżyná do łákomſtwá y
7:
y do złego żywotá/ niepomierne pijańſtwo.
8:
A
Tu pátrzay iáko to nadobnym ſequenſem idzie. Bo s py
Opilcy czo cży=
nią.

9:
chy przypada zbytek á obżárſtwo/ á z obżárſtwá záſię co
10:
napięknieyſzy klenotek opilſtwo ſproſne á ożrálſtwo. Abo=
11:
wiem gdy iuż ſobie tych tortow nápieką/ náſmáżą/ álbo theż
12:
mnieyſzy ſtanowie kreplow/ áleć y piecżenia s cebulą po pro
13:
ſtu wierz mi iż też to nie zła pomocnicá do tego/ to iuż klęká=
14:
ią á cżáſem y krzyżem pádáią/ á po ziemi ſie iáko bydło walá
15:
ią leiąc ſobie w gárdło. A będzie drugi trzy kroć z onym gár=
16:
dłem zá węgłem/ á ieſzcże ſobie dobrze gęby nie vthrze/ á iuż
17:
woła náley drugą. Owa tylko bluią áby pili/ á piją záſię á=
18:
by z nowu blwáli. A to iſcie ieſt oſobny przyſmák do dobrey
19:
bieſiády. Y powiedáią iż s tego záchowánie roſcie. A wſzák
20:
widamy to záchowánie. Bo więc iuż tám co miał ieden prze
21:
ćiwko drugiemu od roku/ á iż po trzeźwiu ſobie thego zá nic
22:
nie miał/ to ſie tám wnet wſzitko wſpomienie/ y wnet ſie krzi
23:
wdą vcżyni/ ták iż z onego wielkiego zálecánia/ á z onego brá
24:
terſtwá wielkiego/ wnet pan brát drugiego brátá pod łáwą
25:
máca. Więc y ſługam/ choćby też cżáſem drugi nie rad niebo
Iáko páchołki
pánowie poią.

26:
rak/ tedy mu dzbanem gwałtem będzie lał w gárdło: ſpełniſz
27:
mi bo to zá zdrowie twego páná łáſkáwego/ chociay do nie
28:
go nikt pić nie będzie. A bárzo to pánu pomogło/ bo pan theż
29:
gdzieś dawno zá płotem álbo pod łáwą dyſzy.
30:
Tho też nieborak on dzbanarz ledá gdzie we błocie ſie po=
31:
wáli/ támże y vſnie/ ſuknią pomáże/ cżapkę ſtráći/ oſtrogi mu
32:
odbiorą/ z mieſzká wſzytko wydłubią/ á on nieborak mnima
33:
by w łáźni był/ á iżby go bárwierz golił/ áno mu pśi gębę liżą
34:
Obudziwſzy ſie więc ſie tu oſkuba/ ſukmánę vbłoconą zá rę=
35:
kaw zá ſobą wlecże/ nogi mu chodzą po kolędzie/ á przedſię
36:
ná drugiego wołá/ o Ianie zámieſzkałeś cżyſtey bieſiády/ to=
37:
ciechmy thu byli weſeli/ bá y pánowieć ſie podobno popili/
38:
boć ich nie widáć. Aleś weſoł áno we łbie y w mieſzku nic nie
Lmáſz/


strona: 61v

Kſięgi Wtore
1:
máſz/ ſzcżka/ zátacża ſie/ łeb ſie náieżył/ á ſnadź dáleko weſel=
2:
ſzy bywáią wilczy w leſie/ y lepſzych krothofil vżywáią/ niż
3:
ten ſláchetny narod/ á to vććiwe Boże ſtworzenie/ kthory ſie
4:
iuż wda w ten wſzetecżny á práwie bydlęcy nałog á zwycżaj.
5:
A iákież tu zdrowie ma być moy miły brácie? iáki rozum?
6:
iákie bacżenie? áno ſie wełbie mieſza záwżdy iáko w browá=
7:
rze. Ano ieden zgore od gorącośći/ drugi zgnije od drożdzy/
8:
dolewáiąc záwżdy tey ſkorzáney becżki/ w ktorey vſtáwicż=
9:
nie kiſnie/ á drożdze ſie márne w żołądku vſtawáią. Bo pátrz
10:
pochwili álić mu leią ſyropy w gárdło/ álić mu trą brzuch iá
11:
ko ſzkápie ná rupie/ álić ná łbie rogi guzy iáko v kozłá/ álić ſie
12:
twarz ſwieći iáko kármázyn/ á nos iáko perełkámi oſádził/
13:
áliśći chłopu chrapi w gárdle iáko naręcżney ſzkápie kiedy ſie
14:
ku gorze záciągnie/ áliśći w mieſzku nie máſz nicz/ ná ſcienie
15:
nie máſz nic/ ná grzbiecie niewiele czo ſie wſzythko przelało.
16:
Przydzie potrzebá iáka dopiro ſie wiercieć/ áno więc trudno
Plugáſtwo o=
piłego.

17:
kiedy ſie nie máſz do cżego rzućić. Bo zać tám będzie iákie o=
18:
chędoſtwo v thákiego páná? kofel brudny/ garnek o iednym
19:
vchu/ w oknie wiechcie/ ſthoł cżámletowy/ bo wſzędy wzory
20:
po nim kędy ſie piwo lało/ káchel gliną zálepiony/ ná łáwie=
21:
by mogł rzepy náſiać/ poſciel brudna/ izbá źimna á nie vmie=
22:
ciona/ iáſtrząb ſciány popryſkał/ owa áż ſie więc niechce z o=
23:
nych roſkoſzy od tákiego páná. A on chodzi iákoby go teraz
24:
zdun z gliny vlepił/ á niewie co ma rzec s ſobą/ chybá potrá=
25:
wy toć iuż tám rozlicżne będą.
26:
❡Iáko pijánice noc ze dniá ſobie cżynią.
27:
A
Drudzy cżáſem iuż ſie im zda krotki dzień/ więcz opoń=
28:
cżámi zábiwſzy okná/ tho ták áż do drugiego dniá piją.
29:
Kucharz też nie wiele ſie vprácuie/ bo to kápuſtą álbo iákim
30:
káwálcem źimney piecżonki odpráwi. A iákoż tu poććiwym
31:
żywotem zwáć moy miły brácie thákie dziwne á wymyſlne
32:
obżárſtwá? á on chodzącz chrapi/ ſápi/ pod łáwę wlezie/ áni
Zdrowie opiłe=
go.

33:
wie ieſli ieſt álbo ieſli był cżłowiekiem/ áż mu ſie to s trefun=
34:
ku trefi iż ſie wżdy kiedy kęs ocży rozlepią. A ſą podobni ku
35:
tám tym ludziom co pod ziemią mieſzkáią á ſłońcá máło wi=
36:
dáią. Albo ku onym żydowſkim gąſiorom/ co ie záſlepiwſzy
37:
gałki im z ięcżmieniá w gárdło tkáią áby rychley pothyły. A
38:
wſzákoż y ćić pothyią/ áleć iście nie przyrodzoną tłuſtoſcią.
Bo nos/


strona: 62

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 62.
1:
Bo nos/ gębá/ brzuch/ goleni/ wſzytko ſie to nádmie iáko pu=
2:
dłá/ á pothym ſie puka ná Wioſnę iáko młoda wirzbiná. A
3:
práwie ſobie nie bieſiády ále iáwne obchody á groby ieſzcże
4:
zá żywotá gotuią/ á dobrze iż do nich ták żywo nie lázą. Má
5:
iętnośći ſwe y cżáſy ony wdzięcżne żywotá poććiwego thák
6:
márnie á ſproſnie iáko ine nieme bydło trácą/ ktoreby ſie nacż
7:
lepſzego y nacż pocżćiwſzego przygodzić mogły/ gdyż cżło=
8:
wiek nie ſtworzon iáko bydlę/ y dla tego go Pan Bog rozu
9:
mem obdárzył áby z niego pociechę miał/ á on áby ſie im theż
10:
ſpráwował wedle poććiwey powinnośći ſwoiey.
11:
Bo pátrz naydzieſzli thy co dobrego á poććiwego w opi=
12:
łym cżłowieku/ bo ſie iuż tám wſzytki obycżáie muſzą z becż=
13:
ką zgádzáć. Bo becżká kiedy kiſnie tedy wſzytko s ſiebie mu=
14:
śi ná wirzch wyrzućić. Tákże náſz pan będąc w bacżeniu v=
Piyánego táie=
mnicze.

15:
nioſły/ álbo tákże od theyże becżki námowiony/ iuż czo ſobie
16:
wſpomni tho ná wirzch wyrzući/ iuż ſie thám żadny ſtan nie
17:
wyſiedzi/ żadna táiemnicá nie zákryie/ y ſam cokolwiek ná ſię
18:
wie nie trzebá bárnádyná ná ſpowiedź/ ſnádnie on wſzyſtko
19:
wypowie. Iuż niethrefnych przymowek od niego ledá ocż
20:
ſnádnie ſie náſłuchaſz/ bo mu ſie by nalepiey wſzytko opák wi
21:
dzi/ s ktorych ácż ſie bácżny do cżáſu poſmiać może/ ále kiedy
22:
cżego wiele á cżęſto/ tedy ſie y namędrſzemu vprzykrzy. Tám
23:
że ſie nápátrzyſz nadobnych ſprawek y poſthawek iego/ á on
24:
chrapi iáko świniá kiedy ſie drożdzy opije, á on ſobie pluie ná
25:
brzuch/ á ſliny mu ſie iáko zgrzebi z gęby wloką/ ocży ſie iáko
26:
v ſzcżurká kiedy z mąki wylezie błyſzcżą/ ſukniſko popluſkał/
27:
á cżáſem ie zá ſobą po błotu wlecże/ pierza wełbie pełno/ więc
28:
mrucży ſam niewie co/ wſzytkim łáie/ wſzytkim przymawia.
29:
Więcbyś go chciał poććiwemi ſłowy álbo hámowáć á co
30:
wżdy z nim mowić/ á coż po tym kiedy mu nie rozumieć/ á on
31:
klekce iáko bocian/ krząka iáko kiernoz. Więc mu ſie tu zách=
32:
ce ſpiewáć/ áliśći iáko cielę rycży. Więc mu ſie záchce w tha=
33:
nek/ áliśći ſie ſliza iáko kozieł po ledzie. Więcz mu ſie záchcze
34:
miłowáć/ áliśći drzemie álbo vſnie ná ſtole. A we wſzytkich
35:
ſpráwach ſwoich podobnieyſzy ku iákiey beſtiey niemey á ni
36:
żli ku cżłowiekowi. A cżegoż ſie ty chceſz ná tákiey bieſiedzye
Piyány ku be=
ſthyiey podo=
bień/ á nápoły
vmárły.

37:
náucżyć? á cżemuż ſie chceſz przypátrzyć? áno nie tylko tháka
38:
beſtia/ ále zacni á mądrzy ludzie w tákim ſproſnym przypa=
39:
dku vpadáli. Ktoby chciał licżyć ony Sámſony/ ony Alexán
40:
dry/ ony Báltázáry/ ony Herkuleſy/ wſzytko to pijańſtwo á
L ijbiałegło=


strona: 62v

Kſięgi Wtore.
1:
białegłowki poráźiło. A to byli tácy mocarze że ſie ze lwy/ s
2:
ſmoki/ y z inemi okrutnemi źwirzęty łamáli á bijáli. Y Noe=
j. Moiz. w ix. kap.

3:
go bieſiády ieſzcże y dziś dobrze przypłacamy. Bo tákież z o=
4:
pilſtwá rozgniewawſzy ſie ná ſyná ná Chamá iż go nie zá=
5:
krył/ przeklął go y wygnał go precż/ s kthorego ſie potym ći
6:
ſláchetni pánowie Turczy á Táthárowie rozrodzili/ á iáko
7:
ich miłośći łáſki vżywamy y po dziś/ to iuż wſzyſcy wiemy.
8:
❡W opilſtwie cżás márnie ginie poććiwemu.
9:
A
No cżłowiek poććiwy á tho ſláchetne ſtworzenie ſzkodá
10:
y iedney godzinki áby ią miał márnie ſthráćić/ á poplu=
11:
ſkáć ią ſproſnym plugáwſthwem á wſzetecżeńſtwem iákim/
12:
gdyż káżda godzinká iákożkolwiek nam/ á zwłaſzcżá w nie=
13:
trefney ſproſnośći/ vpłynie/ iuż nie náſzá ieſt/ iuż ią pan dia=
14:
beł zá ſwą właſną pochwyći/ á iſcie ſie w niey oſobliwie ko=
15:
cha. A thák cżłowiekowi nic nie ieſt droſzſzego iáko cżás/ á
16:
trzebá mu ſtrzedz káżdey godzinki áby iey wſzetecżnie nie v=
17:
puśćił/ áby mu ten ſláchetny klenot cżás żywotá iego iáko po
18:
wodzie liſt nikcżemnie á niepotrzebnie dármo nie vpłynął.
19:
Azaſz máło być może inákſzych poććiwych bieſiad y inák=
20:
ſzych zabáwek/ niżli ták práwie w thym iáko w obumárłym
21:
ciele/ s ktorychby ſie y ciáło trzeźwie y oná ſláchetna duſzá v=
22:
cieſzyć mogłá. Abowiem ieſli ciáło w tym ták ſproſnym opi
23:
łym przypadku nápoły iáko nieżywe ieſt/ coż rozumieſz o mi=
Duſzá pocżći=
wy więzień.

24:
łey á wdzięcżney duſzycy/ ieſli też tám obumrzeć nie muśi? ſie
25:
dząc w ták plugáwey wieży/ ktora ieſt nie s tey gliny plugá=
26:
wey zlepiona iáko to ſproſne ciáło/ ále wyſzłá z onego grodu
27:
niebieſkiego/ z onych pięknych żywotow á obycżáiow Anyel
28:
ſkich/ ktorey ſie myſl záwżdy iáko płomień ku gorze ciągnie/
29:
iákoż nie ma być ſmętna ſiedząc w thák plugáwym gmáchu/
30:
rownie iáko poććiwy więzień w śmierdzącey wieży błotem
31:
nápluſkáney.
32:
A wſzákoż y poććiwy więzień tedy ſie wżdy ſtára to przez
33:
liſty/ to przez poſły/ iákoby wżdy ſwe rzecży ſtánowił/ á po=
34:
winnośći ſwey doſyć cżynił. Tákże theż ten nędzny á ſmętny
35:
więzień tá duſzá ſwięta/ chociay bárzo zboláła w tym plugá
36:
wym więzieniu ſwoim/ przedſię ſie ſtára á przedſię iáko mo=
37:
że przeſtrzega tego plugáwego á ſproſnego goſpodarzá ſwe=
Duſzá iáko wię
zień w ciele.

38:
go/ gdy ſie theż kiedy obudzi/ áby ſie vznał/ áby ſie obacżył w
tey plugá=


strona: 63

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 63.
1:
tey plugáwey ſpráwie ſwoiey. A coż gdy on ſproſny nałog/
2:
ktory ſnadź mocnieyſzy ieſt niż przyrodzenie/ wſzytko popſu
3:
ie/ á ná żadney rádzie nie przeſtánie onego więźniá ſwego po
4:
ććiwego/ ktory znáiąc to nigdy bez ſmętku nie może być/ ſie=
Więzień w cie=
le.

5:
dząc w ták plugáwey á ciemney wieży/ bo ſie iuż pewnie ná=
6:
dziewa s ciemnośći thych docżeśnych do ciemnośći wiecż=
7:
nych zá onym ſrogim dekretem Páńſkim iść/ kthory ná tákie
8:
niebácżniki obwołáć dał tymi ſłowy: Iż biedá wam wſzete=
9:
cżnicy ktorzy obrácacie dzień w noc/ á cżynicie s ſwiátłośći
Ezai. w v. kapitu.
Do Phili. wiij. ka.

10:
ciemnośći. Biedá wam kthorych brzuch Bogiem ieſt/ á ni o
11:
cżym iedno o nim piecżą macie. Biedá wam ktorzy wſtawa
12:
cie ráno ná ożrálſthwo/ á bęben á piſzcżałká nád głowámi
13:
wáſzymi. A iákoż ſie thu nie ma obacżyć poććiwy cżłowiek s
14:
ták ſproſnych przypadkow/ ſłyſząc o nich/ cżłowieká tákiego
15:
plugáwego/ y s ták ſtráſznych dekretow Páńſkich/ chybá iż=
16:
by Bog nie racżył/ á práwie gwałtem záſlepił ocży iego.
17:
Kápitulum vij.
18:
Iáko tu iuż zá tymi/ iákochmy ſłyſzeli/ wſzete=
19:
cżnemi przypadki przypádnie on grzech ſzko=
20:
dliwy/ co gi zową łákomſtwo/ á zá nim
21:
pychá/ á potym roſterk á zwádá.
22:
grafika
L iij


strona: 63v

Kſięgu Wtore
1:
A
Gdychmy ſie iuż náſłucháli o tych
2:
ſláchetnych przypadkoch cżłowiecżego przy=
3:
rodzenia/ o obżárſthwie y o opilſtwie/ y o in=
4:
ſzych dziwnych á ſzkodliwych zbytkoch/ ſzko=
5:
dach/ á rozlicżnych vtrátach ludzkich/ tu iuż i=
6:
nácżey rozſądzić tego nie możemy/ iedno iż s thego prętko v=
7:
rość muśi on ſproſny á naſzkodliwſzy grzech/ ktory ieſt prá=
8:
wie źrzodło á ſthudnia wſzytkich grzechow/ ono ſproſne łá=
9:
komſtwo. Abowiem iáko to inácżey być może/ iedno kto ſie
10:
vda ná zbytki/ ná koſzty/ ná vtráty/ nielza iedno muśi ſzukáć/
Lákomego tru
dno práwie do
brym zwáć.

11:
gdzie wziąć tu wziąć/ dobrzeli niedobrzeli/ kiloby ſie przed=
12:
ſię kurzyło.
13:
Powiedzże mi moy miły brácie/ ieſliże to wolność cży nie
14:
wola? ieſliże to żywot dobry cżyli zły? ieſliże tám wſzyſthko
15:
ſpełná co poććiwemu ſtanowi należy cżyli nie? Bo iuż thám
16:
muśi ná kim może wyłupić/ więc wyłupić: ná kim może wy=
17:
łudzić/ więcz wyłudzić: ná kim wypożycżáć/ więcz wypoży=
18:
cżáć á nie wroćić. A iákoż tu właſnie tákiego kto może cżło=
19:
wiekiem dobrym zwáć? gdyż ſie do tego przymieſzáć muśi y
20:
nieprawdy/ y niecnoty/ y wſzego niepobożeńſtwá. A nie trze
21:
bá nam inſzych dowodow/ bo go y ſam Pan dawno zá niedo
22:
brego oſądził/ powiedáiącz: Iż złośćiwego ſámá złość iego
Ezech. w xviij. ka.

23:
pobije. A biedá temu co łupi/ bo to inácżey być nie może iż też
24:
y ſam złupion być muśi. A ſą tácy pánowie proſto iáko ony
25:
ſzkápy czo ie pięknie vbiorą/ á po máłey chwili áżći im áż do
26:
krwie boki wybodą.
27:
Abowiem pátrz ieſli ſie iuż w kim then ſzkodliwy wrzod á
28:
to nieſzcżęſne łákomſtwo zákorzeni/ á zwłaſzcżá w owych co
29:
ſie ni Bogu ni ludziom nie przygodzą/ iedno ſiedzą v ſkrzyń
30:
ſwoich iáko pśi ná łáńcuchu/ á nie vżywą tego áni oni áni po
Lákomiec złe=
go żywotá vży=
wa.

31:
tomkowie ich. A iáko o nich Ariſtoteles powieda: Iż łákom
32:
cy nigdy nic lepſzego zá żiwotow ſwych nie cżynią/ iedno kie
33:
dy pozdycháią. Abowiem iáko Mędrczy powiedáią/ Iż im
34:
więcey komu złotá przybywa/ tym káżdemu więtſza chuć do
35:
niego roſcie. A ták tu vważ ſobie/ ieſliże tháki cżłowiek do=
36:
brych cżáſow vżyć może álbo nie? bo iuż thám biega łeb iáko
37:
ná ſzrobach myſląc iákoby gdzie co záłápić/ álbo wyłupić/ ál
38:
bo wyſzydzić/ álbo wylichwić/ álbo wykłámáć. Iuż tám cno
39:
tá gołotą/ á ſumnieniu też ad banniendum rok złożono. Owa
wſzytko


strona: 64

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 64.
1:
wſzytko thám czo dobrze ná bárzo cienkiey nići záwieſzono
2:
być muśi.
3:
❡Lákomiec ſie trudno poććiwym
4:
może rozumieć.
5:
A
Iákoż ſie tu poććiwym cżłekiem táki pan zwáć może? á
6:
iákoż to z dobrym ſumnieniem może powiedzieć/ iż do=
7:
brego á cnotliwego żywotá vżiwa? á gdzieſz tu on nawdzię
8:
cżnieyſzy kwiát cnotá á ſláchectwo ſłuſznie zákwitnąć może?
9:
gdy będzie tym iádowitym mrozem záráżono? á gdzieſz ſie tá
10:
kiemu co z obietnic Páńſkich ſłuſznie poſzcżęśćić może? gdyż
v. Moiz.wxxviij.

11:
obiecał przeklináć dom iego/ pole iego/ ſtodołę/ oborę/ y wſzy
12:
tko zebránie iego. Iákoż ten może beſpiecżnie kthorego cżáſu
Lákomiec cże=
go ſie nádzie=
wáć ma.

13:
ſwego vżyć? gdyż wie iż go Pan przeklina/ iż go odſtąpił/ iuż
14:
kto chce ten go łupić może/ iuż mu złodziey do okná zágląda/
15:
iuż kuglarz około niego chodzi áby ná nim co wyłudził á nie
16:
wroćił. Abowiem łácno tego dowieść/ bo mu iuż áni v prá=
17:
wá/ áni v żadnego ſądu nikt nie pomoże/ owſzem ſie ieſzcże z
18:
niego wſzyſcy poſmiewáć będą. A cżegoż ſie iuż on dobrego
19:
dáley nádziewáć ma? bo zá żywotá poſmiechu/ złey ſławy/
20:
wzgárdzenia wſzędy vżyć muśi/ á potym wiecżnego y pew=
21:
nego onego zebránia ſwego/ domu y potomſtwá ſwoyego/
22:
ſproſnego zátrácenia á w niwecż obrocenia. Azaſz to iuż no=
23:
winá? ázaſz ſie iuż ocży náſze máło thego nápáthrzyły? ábo=
24:
wiem ten pan iuż ieſt iáko on báran miedzy owiecżkámi/ czo
25:
im drábiną ſiáno zákriyą/ więc owiecżki miedzy ſzcżeble gło=
26:
wy włożywſzy ſianko ſobie wybieráią/ á pan báran z dáleká
27:
ſthoi/ álbo ſłomę álbo gnoy przegryzawa/ bo przed rogámi
28:
nie może łbá miedzy ſzcżeble włożyć áby ſiáná doſiągł. A śił=
29:
ne rogi ten pan ma czo mu do ſiáná nie dopuſzcżą/ á teżby mu
30:
go ſzkodá/ dobrze mu ták gnoy przekęſowáć.
31:
❡Pan łákomſtwo záwżdy ná wielkiey pie=
32:
cży miał y ſrodze zá nie karał.
33:
B
O pátrz iáko Pan ten grzech záwżdy ná wielkiey piecży
34:
miał/ á nigdy go nikomu przepuśćić nie racżył. Náá=
Nááman Heth
man Syriyſki.

35:
mán on wielki Hetman Syriyſki gdy vſłyſzał o Elizeuſzu w
36:
żydoſtwie/ iż to był wielki cżłowiek/ y wiele ludzi vzdrawiał.
37:
A iż był okrutnym trędem záráżony/ iechał do niego nábra=
L iiijwſzy zło=


strona: 64v

Kſięgi Wtore
1:
wſzy złotá/ ſzat/ y inych klenotow/ proſząc go áby go vzdro=
iiij. Krole. w v.

2:
wił. Tám iáko mu ſie Prorok kazał ſiedḿ kroć w Iordanie
3:
vmywáć/ y iáko on trąd opadł z niego/ y co to známionowá
4:
ło/ tho iuż támſą kto chcze cżytáć hiſtorie ná to nápiſáne. A
5:
gdy iuż miał odiecháć od onego Proroká/ chciał mu zoſthá=
6:
wić ſzat/ złotá/ y inſzych vpominkow doſyć. Prorok niechciał
7:
nic wziąć/ powiedáiąc iż ſą nieprzedáyne dáry Boże. Y ie=
8:
chał ták s tym on zacny cżłowiek tylko podziękowawſzy pro
9:
rokowi onemu. Giezy ſługá onego Proroká bieżał zá nim/ y
10:
vgonił go/ y powiedział mu/ iż ſie moy pan rozmyſlił/ y ka=
11:
zał cie prośić ábyś mu poſłał funt złotá y iáką ſzátę. Hetman
12:
powiedział/ iż lepiey iż weźmieſz dwá funty y dwie ſzácie.
13:
Ten ſługá potym wziąwſzy zákrył to/ Prorokowi nic nie po
14:
wiedziawſzy. Teyże nocy wpadł nań on wſzytek trąd one=
15:
go Hetmáná/ y ieſzcże więtſzy/ że był ták oſzpecony iż nieznáć
16:
było ieſli był cżłowiek álbo źwirzę/ y thákże iuż chodził z nim
17:
áż do ſmierći. Poznał potym Prorok co vdziáłał/ y on ſie nę=
18:
dznik potym przyznał ktemu.
19:
Pátrzayże záſię/ gdy iuż żydowie weſzli do obiecáney zie=
20:
mie/ á iuż był Moiżeſz vmárł/ á Iozue był ná iego mieyſczu
21:
poſtáwion/ gdy obległ Ierycho/ tedy go iuż thám Pan náu=
Iozue w vj. kapit.

22:
cżył iáko go miał dobyć/ ále łácno było mędrowáć bo ſie ſá=
23:
my mury obaláły. Támże mu Pan roſkazał gdy miáſtá do=
24:
będzie áby nic z niego nie brał/ iedno áby wſzytko pobił á po
25:
palił/ tylko ſrebro á złoto áby záchował ná nacżynie ku chwa
26:
le Páńſkiey. A gdy miáſtá dobył tákże wſzytko vcżynił. Zyd
27:
łákomiec ieden vkradł płaſzcż ſzárłatny y ſponki złote/ y záko
28:
pał w zięmię. Wnet ſie Pan rozgniewał ná wſzytko woyſko/
29:
iż ie ták vſtráſzył/ iż co pirwey dwá żydowie dzieſięć pogá=
30:
now gonili/ tho w ten cżás przed dwiemá pogánow ſto ży=
31:
dow vciekáło/ y wiele ludzi było z woyſká żydowſkiego po=
32:
ginęło. Iozue vpadł ná twarz wołáiąc do Páná áby powie
33:
dział przycżynę przecż ſie ták roſciągnęłá ſzyroka pomſtá ie=
34:
go nád ludem Bożym. Powiedział Pan/ iż ieſth złocżyńcá
35:
miedzy wámi co z łákomſthwá przeſtąpił roſkazánie moie.
36:
Wnet ſie tu Iozue záwierciał/ wnet loſy puśćił/ że onego łá=
37:
komcá náleziono/ y wnet ſrodze kámieniem vtłucżono/ á też
Iozue żydá v=
kámienował o
łákomſtwo.

38:
wnet gniew Páńſki vſpokoił ſie záſię nád ludem onym.
39:
Ano wſpomni ſobie czo thákże Apoſtołowie vcżynili/ gdy
w Dzie. w viij. ka.

40:
Symon cżárnokſiężnik do nich przyſzedł przynioſzſzy im pie=
niędzy


strona: 65

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 65.
1:
niędzy niemáło/ áby mu Duchá ſwiętego czo vprzedáli/ áby
2:
też tákże dziwy mogł cżynić iáko oni cżynili. Nádziewáiącz
3:
ſie łákomiec s tego wielki pożytek ſobie vcżynić. Słuchayże
4:
co mu Piotr ſwięthy powiedział: Pieniądze twoie niechay
5:
tobie będą ná zátrácenie/ ábowiem ſą drogie á nigdj nieprze
6:
dáyne dáry Boże. A ten wnet padł zlęknąwſzy ſie thuż przed
7:
nogámi Apoſtolſkiemi y ſtráſzliwie zdechł/ y tuż go wnet ſłu
8:
dzy iego s koſciołá wywlekli.
9:
A gdzież ſą dziś ći Elizeuſzowie? á gdzież ſą tácy Apoſto=
10:
łowie? nie tylko áby miał kto dobrowolnie czo przynieść á=
11:
bychmy wziąć nie mieli/ ále by mogło być/ y s płácżem wyłu
12:
pić/ y iákożkolwiek doſtáć/ tedybychmy to bárzo rádzi vcży=
13:
nili. Y nie bárzo drzeḿ położyſzli czo podle ſiebie/ boć drugi
14:
nie ſpi/ ſtrzeż ábyś nie przedrzemał tego czoś położył. Azaſz
15:
dziś komu w pothrzebie iego/ á zwłaſzcżá vbogiemu/ drzwi
16:
gdzie otworzone ſtoią bez dárow? Azaż dziś vbogi cżłowie
Dáry wielką
mocz máią.

17:
cżek rádę iáką álbo pomocz iáką znaydzie w iákim vpadku
18:
ſwoim bez dárow? Owa iáko ſthára przypowieść/ iż nędz=
19:
nik záwżdy potłocżony leży. Azaż dziś dziwnych nágániá=
20:
cżow nie máſz? áby nágnáć gdzieby ſkąd czo przypáść mo=
21:
gło. Ano powiedáli o iednym pánie/ iż gdy vbogi kmiothek
22:
przyſzedł do niego w iákieyśi też potrzebie ſwoiey/ náſtaw=
23:
ſzy ſie długo v drzwi poſzedł do domu/ niechciano puśćić. Po
24:
tym pochwili prziſzedł wziąwſzy ná ſię báráná/ á ſtánąwſzy
25:
v drzwi pocżął báránowi ogon łámáć/ á bárániſko też pocżę
26:
ło wrzeſzcżeć/ y kazano go wnet puśćić/ y ſpráwił ſobie wſzy
27:
tko co mu było potrzebá. Pothym przyſzedſzy do Gromády
28:
żártował ſobie s tego powiedáiąc: Iż iuż dawno pánu ſłużę/
29:
dzień pilno robię/ nigdym nicżego y nie zámieſzkał/ á wżdym
30:
żadnego vrzędu nie wyſłużył. A moy Báran bá ſkoro przy=
31:
ſtał teyże godziny zoſtał otwiernym v páná.
32:
❡Nie máſz żadney trudnośći cżegobychmy
33:
ſie dla łákomſtwá nie ważyli.
34:
A
Le gdyż to ták do ſwego przyrodzenia iáwnie znamy/ iż
35:
odmienne ieſt/ á záwżdy przykłonnieyſze ieſt do ſwiátá
36:
tego obłudnego/ y do nábycia omylnych przyſmákow iego/
37:
niżli do cnoty á do poććiwego/ pobożnego/ á wolnego żywo
38:
tá ſwego/ toć tu iuż trzebá oſtrog/ toć iuż tu trzebá twárdego
lecá há=


strona: 65v

Kſięgi Wtore
1:
lecá hámowáć tego ſwowolnego oſłá/ thuć iuż trzebá myſl
Poććiwe lepſze
niż pożytecżne.

2:
więzáć roſtropnym bacżeniem/ thuć iuż trzebá vſtáwicżnie
3:
pomnieć ná ſłowá ony Mędrcow onych czo záwżdy mocnie
4:
przekłádáli poććiwe przed pożytecżnym. Iákoż ſnadź nie tyl
5:
ko mędrzec ále głupiec tákżeby tho był zeznáć powinien. Bo
6:
á zacżże ſtánie pożytecżne byś go nawięcey názbierał/ ieſli po
7:
ććiwego nie będzie/ ieſli v ludzi ohydzon á zelżon będzieſz/ ie=
8:
ſli ſławy nie będzie? ieſli beſpiecżnej wdzięcżnośći nie będzie/
9:
ieſli tylko będzieſz chodził miedzy ludźmi iáko pies podtulá=
10:
iąc pod ſię ogon/ cżuiąc to ná ſie żeś komu ſádło zyadł. A coż
11:
ći będzie po onym pożytecżnym/ ktore iáko kámienie záwár=
12:
te w kącie leży? áni Bogu s tego ſławy/ áni tobie/ áni pożyt=
13:
ku ludziom/ áni poććiwośći. Abowiem iuż thám y wolność
14:
onę złotą przy tym márnie tráćić muśiſz/ kthorą mądrzy lu=
15:
dzie nád wſzytki ſkárby ſwiátá tego záwżdy ſobie przekłá=
16:
dáli.
17:
Abowiem ieſli tego rozumem á cnothą w ſobie łámáć nie
18:
będziemy/ pewnie przyrodzenie náſze záwżdy w thym obłą=
19:
dzić ſie muśi. Pátrz ná naſtárſzego cżłowieká/ ieſliże ſie ieſz=
20:
cże nie pyta á pilnie nie ſtára o káżdą rzecż/ iákoby miał ieſz=
21:
cże tego do ſtá lat vżywáć. Ano thák poſpolicie bywa/ kiedy
22:
nawięcey chlebá nárobiemy/ áliśći zębow nie będzie. Pátrz
23:
ieſli ſie káżdy nie pyta dobrzeli záſiano/ będąli co budowáć/
24:
iákoli ſie woły máią/ czoli z Gdańſká ſłycháć/ po cżemuli tho
25:
ná tárgu. A z mnieyſzych ſtanow/ iuż nie máſz ták niepocżći=
26:
wych y niepobożnych queſtow/ dla pożitku cżegoby ſie ludzie
27:
nie ważyli. Iuż tho nic vkráść/ wyłudzić/ wykłámáć. Iuż ſie
Nicz trudnego
dla łákom=
ſtwá.

28:
gornik grzebie pod cięſzką zięmię/ chociay wie iż ich tám nie=
29:
máło przed tym poginęło. Iuż ſie márinarz s ſwięthą Bár=
30:
bárką puśći ná ſrogośći morſkie/ chociay wie iż ich tám vſtá
31:
wicżnie wiele tonie. Iuż bartnik ſłábemu łycżánemu powro=
32:
zowi wierzy gárdłá ſwego. Iuż drab lezie ná dziáłá á ná pe
33:
wną ſmierć po drábinie ná mur/ á wſzytko w nádzieię poży=
34:
thku iákiego. Iuż chłop dla ſkory waży ſie z Miedźwiedziem
35:
łámáć/ gárdło álbo ſzpethne rány podiąć. Iuż nie doieść/ nie
36:
dopić/ nie doſpáć. A nie máſz tey trudnośći cżegobychmy ſie
37:
nie ważyli dla tego kęſá docżeſnego nędznego. Iuż zá pienią
38:
dze otruć/ zdrádzić/ we ſpiącżki zábić/ mátká dziewkę w ſpro
39:
ſną niewolą záprzedáć/ iuż hecel naidzie ſługę co pſá zá ogon
40:
pod ſukienicą wlecże/ iuż drugi zá káthem drábinę nieſie. A
ſnadź nie


strona: 66

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 66.
1:
ſnadź niemáſz tákiey niecznothy cżegoby nędzne pieniądze á
2:
márny á krotki pożytek áby ći dwá pánowie nie ſpráwili.
3:
A iáko ieden zacny dworzánin mowił: Iż nie mogę tego v
4:
ſiebie ználeść cżegoby mi nie doſtawáło. Poyrzę do ſkrzynie
5:
wedle mego ſtanu wſzytkiego doſyć. Poydę do ſtáyniey/ we
6:
dle mey potrzeby koni doſyć. Poydę do kuchniey wſzytkiego
7:
doſyć. Owa w ktory kąt kolwiek poźrzę tedy mi ſie ták zda/
8:
iż niemáſz wedle mego ſtanu cżegoby mi nie doſthawáło. A
9:
wżdy ná káżdy dzień obbieżę wſzytki pány/ obbieżę trzy kroć
10:
rynek/ ſzukam ieſzcże cżegoś/ á ſam nie rozumiem cżego.
11:
A pátrz bábá zdechła iuż nápoły/ będzye nośiłá pieniędzy
12:
máchárzynę w zánádrzu/ á nie ruſzy ich by miáłá zdechnąć
13:
od głodu/ y thákże z nimi cżáſem w bárłogu gdzie zdechnie/ á
14:
przedſię będzie álbo zwodziłá/ álbo cżárowáłá/ álbo w gno=
15:
iu gdzye wrzeſzcżącz ná mrozie żebráłá/ áby iey co ieſzcże do
16:
oney máchárzyny przybyło. Plebániſko będzie łyſe/ oprzáłe
17:
śiwe/ ma plebánią ná ktoreyby ſie mogł dobrze mieć/ y ſpo=
18:
koynego żywotá vżyć/ dayże mu drugą. A iż mu w niey ktho
19:
przekaża áliśći ſie on wlecże do Rzymá iákoby bocian wie=
20:
ſieni do cieplić/ á cżáſem thámże zdechnie á do plebániey ſie
21:
nie wroći.
22:
❡Kto pomni ná poććiwą ſławę ſnádnie
23:
łákomſtwo zwycięży.
24:
A
Le by káżdy pomniał ná zacną ſławę ſwoię/ pomniał ná
25:
boiaźń Bożą/ pomniał ná wdzięcżny á ſpokoyny żywot
26:
ſwoy/ pomniał ná dzień iutrzeyſzy iż nie iego ieſt/ áni wie czo
27:
ſie z nim iutro ma sſtáć/ á vważył ſobie odmienność fortuny
28:
iáko ſie oná dziwnym kołem tocży/ á iż nigdy długo trwáłe
29:
kroleſtwo iey być nie może/ pewnieby mu też mogło wiele o=
30:
deydź they omylney chćiwośći iego/ á pewnieby dał policżek
31:
przyrodzeniu ſwowolnemu/ á nie dałby mu ſie ták iáko mie=
32:
dźwiednikowi zá nos wodzić. Abowiem bacżyć drugi/ y ro
Lákomiec
woyth we
wśi.

33:
zumieć drugi/ iż to co mu Pan Bog dał/ iżby to doſyć było ná
34:
wychowánie poććiwego ſtanu iego/ y pomiernego żywothá
35:
iego. Ale proſto ieſt iáko on woyt we wśi/ czo mu gromádá
36:
mowiłá: Miły woycie cożći też potym iż ſie do thego dworá
37:
ciſnieſz/ maſz ſie iáko cżłowiek/ maſz wſzytkiego dobrego z łá=
38:
ſki Bożey doſyć/ y ieſzcżebyś ſie lepiey miał gdybyś ſwego do
mku był


strona: 66v

Kſięgi Wtore
1:
mku był pilen/ á przedſię tám lezieſz/ więc przedſię tobą robią
2:
iáko oſłem ná káżdy dzień/ á domá ſiedząc dzień odrobiwſzy
3:
miałbyś iuż ſobie pokoy. Więc tám rychley náłáią/ á cżáſem
4:
y we grzbiet ſie doſtánie. Powiedział woyt/ iżći to wſzyſtko
5:
prawdá/ ále mi przedſię miło/ bo ſie s pánem námowię/ á też
6:
mi to przedſię miło iż mię pánem woytem zową.
7:
Tákże nam wſzytkimſie tego chcze áby nas tymi mizerne=
8:
mi woyty zwano. Nic to wolność ſtráćić/ nic to vſtáwicż=
9:
ney prace vżywáć/ nic tho w káżde ſie trudnośći wdáć/ opu=
10:
śćiwſzy onę wdzięcżną wolność y ſwobodę ſwoię/ kiloby
11:
nas woythy zwano/ á kilobychmy wżdy też iákiey ſzárey py=
Chce ſie nam
woyty być.

12:
ſzki s tego iáko táko záżyli. Azaſz drugi nie rozſtháwia bro=
13:
gow ná ſzyrzą áby ſie ich więczey zdáło/ á w drugim dziurá
14:
áż do ziemie. Azaſz nie náwieſza kolnierzow Liśich páchoł=
15:
kom ná ſzyi/ á w tyle báran dyſzy: ázaſz gdzie wziąć tu wziąć
16:
ſzubá kunia być nie muśi/ á w kálecie przedſię cyrographow
17:
z minutámi pełno. Ale to nic kiloby nas woyty zwano/ á iż=
18:
by rzecżono iż tho miłośćiwy pan idzie/ ánoby mu właſniey
19:
możono rzec/ iż to miłośćiwy niewolnik idzie ſwiátá tego.
20:
❡Cżłowieká zábáwionego niewolą ſwiáthá te=
21:
go dla łákomſtwá/ trudno go dobrim cżło=
22:
wiekiem właſnie zwáć.
A
Ták zábáwiony cżłowiek ſwiátem tym á przypadki dzi
23:
wnemi y łákomemi zábawkámi iego/ trudno ſie z roſtro
24:
pnym bacżeniem bá wierę y s cnotą y z wolnoſcią nádobne=
25:
go żywotá ſwego zgodzić ma/ y trudno go iákoś właſnie do
26:
brym cżłowiekiem kto ma zwáć. A to ieſt wſzytká przycżyná
27:
tego/ iż náſzá náturá ieſt ſámá w ſobie ták bárzo záwikłána/
Lákomcze tru=
dno zwáć do=
brym cżłowie=
kiem.

28:
iż ty dwie rzecży nigdy w niey obumrzeć nie mogą/ iżby ktho
29:
rzekł by nawięcey miał iż iuż mam doſyć/ á iżby ſie też kto zá=
30:
ſię ná bliſką ſmierć ſwą rozmyſlał/ iedno ták z dáleká ná nię
31:
zágląda/ á do ſtá lat ią práwie káżdy vpátruie. Ano kthoby
32:
ſie ná to dobrze rozmyſlił/ iż iedno dziś to náſz cżás właſny/
33:
iutro iuż nie náſz/ y nie wiemy czo ná nas przypáść ma/ álbo
34:
co ſie z námi sſtánie.
35:
A chociay to iáwnie widzimy iż thy trudne nábycia náſze
36:
ſą iáko proch á márne ſmiecie ná drodze leżące/ kthore ledá
37:
wicher porwáć y roznieść może/ A iákiey trudnośći/ pracey/
złey ſławy/


strona: 67

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 67.
1:
złey ſławy/ zniewolenia y niebeſpiecżeńſtwá żywotá ſwego
2:
ſláchetnego dla nich vżywamy/ Bog wie/ dobrze ſie ná to ro
3:
zmyſliwſzy/ mogłby to drugi s ſiebie otrząſnąć iáko źimie s
4:
płaſzcżá ſnieg przyſzedſzy do ciepłey iżby. Gdiż then záwżdy
5:
lepſzey roſkoſzy vżywa co ſobie w ciepłey iżbie ſiedzi á grzan=
6:
ki ſobie do piwá kráie/ niż ten co po ſzelinie biega ſam niewie
7:
cżego ſzuka/ á okiść mu zá ſzyię páda.
8:
Abowiem pátrz/ ták iáko ſłychamy/ gdy ſie okręt rozbije/ á
9:
kto ſie deſzcżki vłápi wierz mi iż ten tłumokow nie wiąże oko
10:
ło ſiebie. Tákże y my moglibychmy ſie rozmyſlić/ iż bárzo w
11:
ſłábym okręcie pływamy po tym burzliwym morzu ſwiátá
12:
tego/ á iuż ledwe ſie deſki nie chwythamy/ á przedſię tłumoki
13:
wiążymy pilno około ſiebie/ á wieſz to pan bog ieſli nas gdzie
14:
y z deſkámi ſtráſznie nie zátopią. Ale to wſzytko nic/ ſláche=
15:
tne przyrodzenie wſzytko nam to ſnádnie rozrádzi. A mogłá
Náthurá pir=
wſza iáko nas
płácże.

16:
by ná nas oná pirwſza náturá náſzá rzewno zápłákáć/ w kto
17:
reiechmy ſie w niewinnośći vrodzili/ mowiąc nam ty ſłowá
18:
O nędznicy nędzni/ iam was byłá nadobnie w niewinnośći
19:
wáſzey ná ſwiát poſłáłá/ á wyſcie to w ſobie wſzytko ſpro=
20:
ſnie pomieſzáli. Azażem ia was byłá wypráwiłá z łákomſt=
21:
wem/ s pychą/ z obżárſtwem/ álbo z inemi wyſtępki ſwiátá
22:
tego? á wy niewiem gdzieſcie ſobie tego nábyli? A coż wam
23:
było y po rozumie/ y po cnocie/ com ia wam zá oſobliwe kle=
24:
noty dáłá? gdyſcie tym wzgárdzili/ á niepoććiwieſcie w ſo=
25:
bie wſzytko ſplugáwili.
26:
❡Przeto nam łákomſtwo pánuie/ iż nie
27:
wierzymy áni cnocie/ áni obietni=
28:
cam Bożym.
29:
A
Bowiem pátrz moj miły brácie co nam ták ſrodze gwał
30:
ći to nędzne przyrodzenie náſze/ iż nie wierzy áni Bogu/
31:
áni cnocie/ áni żadney poććiwey ſpráwie ſwoiey/ iedno thák
32:
ciáłu á márnemu ſwiátu dálichmy mocną poſſeſyą w ſwo=
33:
wolne rozmyſły ſwoie. Pan woła/ nie ſzukaycie ſkárbow ná
34:
ziemi kthore wam ſnádnie rdzá y mol pogryzie. Ale ieſli ich
Matth. w vj. kap.
Bog á cnotá iá
ko zá nami wo łáią.

35:
ſzukáć álbo ie mieć chcecie/ ſzukaycieſz pirwey ſkárbu niebie=
36:
ſkiego/ á ia wam to obieczuię iż wam ty wſzytki ine rzecży ná
37:
ziemi ſnádnie przypádną. A nie pewnyż to ſkarb moy miły
38:
brácie? á nie widamyſz tego iáwnie w poććiwych domoch/
Mktorzy ſie


strona: 67v

Kſięgi Wtore
1:
ktorzy ſie ſpráwuią cnotą á boiáźnią Bożą/ iáko v nich kąty
2:
wſzytki pełne/ á v łákomcá wſzytko iáwnie ginie/ wſzytko ni
3:
ſzcżeie/ że cżáſem/ iáko ono powiedáią/ niemáſz cżym y kotki
4:
s kątá wywabić. Pátrzayże záſię iáko też zá námi cnotá mi=
5:
ła woła: Pomni co ieſt poććiwość/ czo ieſth ſławá/ czo ieſth
6:
wdzięcżność v ludzi/ czo ieſt ſpokoyny á pomierny żywoth/
7:
day temu ſproſnemu łákomſtwu pokoy/ á vciecż ſie do rozu=
8:
mu á do obietnic Bożych/ łácnoć to wſzytko przypádnie/ bę=
9:
dzieſz wſzythkiego doſyć miał/ á niżlibyś ſie miał thym ſpro=
10:
ſnym á niepoććiwym á niepobożnym łupieſtwem á łákom=
11:
ſtwem báwić.
12:
Ale iáko widzimy iż y w źwirzęthach rozne przyrodzenia
13:
ſą/ tákże też y w náſzym nędznym narodzie rozne przypadki/
14:
y przyrodzenie/ y obycżáie okázowáć ſie muſzą. Bo Lew/
15:
Miedźwiedź/ przechodzą inſze źwirzętá mocą á ſrogoſcią/
16:
Párdus cżerſtwoſcią/ Tygrys rychłoſcią/ Linx wzrokiem/
17:
Wieprz dziki ſłuchem/ á tak áż do inſzych źwirząt. Tákże też
18:
y miedzy końmi y miedzy ptaki/ chociay będą iednákiey nátu
19:
ry/ á wżdi widamy rozne nátury: Ieden waśniwy/ drugi po
20:
korny/ ieden rychły drugi leniwy/ ieden grędą drugi inocho=
21:
dą/ tákże też ten náſz záwikłány narod. Ieden muśi być hoy=
22:
ny drugi łákomiec/ ieden trzeźwi drugi opilec/ ieden ſkrom=
23:
ny pokorny drugi iádowity á gniewliwy/ áż ták y do inſzych
24:
obycżáiow przyrodzenia náſzego. A thák mi ſie zda iż ſie nas
25:
máło inochodą puſzcża więcey grędą.
26:
A cżymże to ma być vmiárkowano? nicżymći inſzym ied=
27:
no rozumem/ cnotą/ á boiáźnią Bożą/ boć to ſą naprzedniey
28:
ſze ſkárby náſze/ á wſzythko nam ſnádnie zginąć może/ iedno
29:
to ſámo nas do grobu doprowádzić ma. Thák iáko powie=
30:
dał on Stylibon Mędrzec gdy vciekał iedno w koſzuli s po=
Czo ſą właſne ſkárby náſze.

31:
gorzáłego miáſtá/ tedy go żáłował Demetrius/ powiedział
32:
mu: Y cżemuż mię żáłuieſz nie zgorzáłoć mnie mego nic/ wſzy=
33:
tkoć ia ſwoie s ſobą noſzę. Powiedział mu Demetrius: A coż
34:
nośiſz nieboże á to nie maſz nic iedno koſzulę? Powiedział mu
35:
Stylibon: Iż noſzę rozum/ cnotę/ ſławę/ poććiwość/ á tho ſą
36:
właſne ſkárby moie. A to co mi zgorzáło toć było nie moie/
37:
ták mi tego było ſzcżęſcie do cżáſu pożycżyło. Otoż nieſzcżę=
38:
ſcie ſie z nim zwádziwſzy wſzytko mi to wydárło. Ale ſie mo
39:
że ſzcżęſcie ieſzcże ſnadnie popráwić/ iż mi tho wſzytko w ry=
40:
chle nágrodzić może.
A ták kto


strona: 68

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 68.
1:
A ták kto ſie cnotą á rozumem ſpráwuie/ ſnádnie wſzytko
2:
iáko krygiem twárdym w ſobie záłomić może/ iuż łákomſt=
3:
wo/ iuż gniew/ iuż obżárſtwo/ y inſze wſzitki przypadki/ wſzy
4:
tko to s ſiebie rozumem iáko Máyową roſę ſnádnie káżdy o=
5:
trząſnąć może. Abowiem rozum ieſt to wielki krol á wielki
6:
zwycięſcá przyrodzenia cżłowiecżego/ kto ſie wda pod krole
Rozum Krol.

7:
ſtwo iego. Bo dobreć ieſt bogáctwo y poććiwe/ dobrać ieſt
8:
vrodá/ dobreć ſą kſtałty/ vbiory/ y ine przypadki wedle ſwiá
9:
tá tego/ ále gdzie to wſzytko rozumem á cnotą nie będzie o=
10:
zdobiono/ tedy to wſzytko ieſth iáko málowána łodź á pię=
11:
knie przypráwiona/ á dziuráwa. Albo koń pięknie vbrány á
12:
zły á nikcżemny. Y káżdy pewnie woli wſieść do owey pro=
13:
ſtey á nie málowáney á pewney á mocney/ niżli do owey má
14:
lowáney á dziuráwey. Y ná koniá dzielnego chociay w pro=
15:
ſtym ſiedle wolałby káżdy ku potrzebie wſieść/ niż ná owego
16:
vpſtrzonego co ſie wſpina/ wirzga/ á ogonem hárcuie.
17:
Pátrzże też záſię cnotá iáko to ieſt wielka zaczna á można
18:
krolowa/ á bárzo podobna ku ſłońcu. Bo ſłońce ieſli w nocy
Cnothá krolo=
wa á ku ſłońcu
podobna.

19:
zá gorę zaydzie/ tedy tám przedſię inym narodom ſwieći. Ie
20:
ſli ie też iákie chmury we dnie záſłonią/ thedy przedſię ná in=
21:
ſzym mieyſcu ſwieći/ iáko to więc po gorach widamy. Tákże
22:
też tá cnotá thá można krolowa/ chociay ſie kęs w kim záćmi
23:
zabáwkámi ſwiátá tego iáko ciemnemi chmurámi/ ey przed
24:
ſię ſie oná wynorzyć á záwżdy zábłyſzcżeć muśi. Bo niechay
25:
ſtráći wſtyd kto iáko chce/ przedſię bez tego być nie może gdi
26:
wſpomni ná cnotę/ áby ſie wżdy też kiedy zapłonąć á záwſty
27:
dáć nie miał. A wſzákoż w záplugáwionym ciele nie może
28:
ták beſpiecżnie ſwych chorągwi roſthocżyć/ iáko w owym
29:
wſpaniłym á rozumem ozdobionym. Bo cnothá w chłopye
30:
niedbáłym ieſt iáko pozłoćiſta vzdá ná ſzkápie párſzywey/ ál
31:
bo iáko piękna ſzátá ná plugáwcu/ áno ná niey pierza y błotá
32:
doſyć. Ale gdzie cnotá przypádnie do wſpaniłego ciáłá á ro
33:
zumem ozdobionego/ iuż ſobie buia iáko orzeł/ iuż mu rowno
34:
ſzcżęſcie y nieſzcżęſcie/ iuż łákomſtwo ná ſtronę/ iuż gniew/ iuż
35:
y wſzytki ine przypadki ſnádnie tháki káżdy w ſobie opáno=
36:
wáć á vmiárkowáć może. A thák poććiwy cżłowiek/ pátrz/
37:
ázali ſie nie ma ná co rozmyſláć/ ſłyſząc ták ſtráſzne á ohydne
38:
przypadki przyrodzenia ſwego? Izaſz mu nie lepiey w pię=
39:
kney cnocie/ w nadobnych zwycżáioch/ z wielką wdzięcżno=
40:
ſcią ſpokoynego á wdzięcżnego żywotá vżywáć/ cieſzącz ſie
M 2pewnemi


strona: 68v

Kſięgi Wtore
1:
pewnemi obietnicámi Páńſkiemi/ niżli ták w ſobie ty ſláche=
2:
tne á wiecżne dáry/ iáko márnym á plugáwym błothem po=
3:
pluſkáć ſproſnemi á plugáwemi ſpráwámi ſwemi? Tho iuż
4:
ia káżdego nabożnemu rozmyſlániu porucżam.
5:
Kápitulum viij.
6:
Iáko poććiwy cżłowiek pychę y ine wſzethecżeń=
7:
ſtwá z niey przypádłe ma w ſobie y ſkromić
8:
y iáko ſie iey przeſtrzegáć.
9:
grafika
10:
A
Cż máło przed thym y o tey zacney
11:
pániey o pániey ſzárey pyſze nieco ſie wſpomi
12:
náło/ ále dla ſequenſu á dla porządku iáko to
13:
iedno zá drugim idzie/ y tu ſie o niey przytho=
14:
cżyć muśi. Poſpolicie to iedno zá drugim cho
15:
dzi/ zá zbytki łákomſtwo/ zá łákomſthwem á zá bogáctwem
16:
pychá/ zá pychą wzgárdzenie á zwádá/ więc vboſtwo/ thoż
17:
záſię znowu ſpomogſzy ſie zbytki/ á zá zbytki znowu łákom=
18:
ſtwo. A ták ſie to koło z dawná ná ſwiecie vſtháwicżnie to=
19:
cżyć muśi. A thák tá páni ſzára pychá niſkądći inąd ſnádniey
20:
przypáść nie może/ iáko s wſzetecżnego łákomſtwá/ s ktore=
21:
go bogáctwo roſcie. A páni pychá ieſt iáko właſna dziewká
iego.


strona: 69

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 69.
1:
iego. A bárzo tho páni ſproſna y ſzkodliwa narodowi ludz=
2:
kiemu.
3:
Abowiem dobre mienie/ á chociay y bogácztwo pobożne/
4:
trudnoć to złym názywáć/ boć tho ſą dáry Boże/ gdyż nam
5:
Pan ziemię w ręce náſze podáć racżył y ze wſzyſtkiemi bogá=
6:
ctwy iey/ ále ták ábychmy tego pomiernie/ pobożnie/ á poćći
Bogactwo iá=
ko ieſth dobre.

7:
wie vżywáli/ bez nádętey pychy á bez wzgárdzenia bliźnie=
8:
go ſwego/ czo ieſt ſproſny grzech á bárzo przemierzły v nie=
9:
go. Bo ieſliżeć nas ſtworzył w ſpráwach á w obycżáioch ku
10:
podobieńſtwu ſwemu/ boć ku ſthanowi dziwnemu Boſkie=
11:
mu á kto kiedy cżym ſie namniey przypodobnić może? ták iá=
12:
ko Dawid o thym nápiſał/ ále pátrz iáko on będąc Pan nád
w Pſal. xxxiiij. y
w xxxix. etce.

13:
pány/ Krol nád krolmi/ ſiedząc ná wyſokoſciach niebieſkich/
14:
w nierozmierzoney ſwiátłośći/ oſtąpiony dziwnemi tłumy
15:
rozlicżnych á mocnych á poważnych/ nie ziemſkich ále niebie
16:
ſkich ſług ſwoich/ to ieſt Archányołow/ Anyołow. Przećiw
17:
ko ktorym wſzyſcy krolowie ziemſcy ſą iáko proch á muchy/
18:
ábowiem przed nimi/ ná roſkazánie Páná tego/ drżą wſzyt=
19:
ki mocy y ziemſkie y piekielne/ á pátrzże z iáką powagą á z iá
20:
ką pychą ten Pan vżywáć racży tego ſtanu ſwego/ nie máſz
21:
ták nędznego żebracżká ktoregoby on do miłoſierdzia ſwego
22:
przypuśćić nie racżył/ á wyſłucháć go nie miał. Pátrzayże iá
23:
ko nas nędzne ſtworzenie ſwoie á zlepienie rąk ſwoich ſyna=
24:
cżki ſwemi/ bráćiſzki ſwemi zwáć racży/ do káżdego ſie prziść
25:
obiecuie ná káżde wſpomożenie iego/ kto iedno záwoła żáło=
26:
bliwym głoſem do niego á mocno vwierzywſzy iemu. Więc
27:
y Anyoły ſwoie ſwięte poſyła ná poſługi wiernych ſwoich/
28:
áby ich ſtrzegli iáko źrzenice w oku ſwoim/ thak iáko piſmo
w Pálm. xC.

29:
tego poſwiadſza/ á iżby y kámyki wyzbieráli ná drogach cho
30:
dzenia ich/ áby ſie z nieobacżka nie obráźił w nogę ſwoię/ cho
31:
ciaż to ſą wielcy ſtanowie iego.
32:
A cżymże ſie ty nędzna mucho nádymáć chczeſz? á dla cże=
33:
goż thę plugáwą gębę twoię podnośiſz ná wzgárdzenie á ná
34:
lekkość bliźniego ſwego? ktory byś z nim ſiadł ná wagę/ dá=
35:
leko zacnieyſzy ieſt á niżli thy v Páná ſwego/ á pewnie żebyś
36:
dáleko s kloby ſkocżył. Iáko o tym nadobnie Sálomon ná=
37:
piſał/ iáko ći dármopyſzkowie ná ſądnym dniu będą ná thy
Mądro. x v. kap.

38:
nárzekáć ktorymi tu gárdźili/ á zá nic ich thu ſobie nie mieli/
39:
mowiąc ku ſobie: Y dawnożechmy ie widzieli nikcżemniki á
40:
nędzniki ná ſwiecie? á teraz ſiedzą iáko gwiazdj/ á ſnadź nas
M iijieſzcże po=


strona: 69v

Kſięgi Wtore.
1:
ieſzcże poſądzáć máią/ iákożthák pewnie á nieomylnie być
2:
muśi.
3:
A cożći po tym nędzniku iż ſiedziſz iáko málowána oponá
Hárdego poſtá
wá ſzpetna.

4:
zá kęſem kámieniá wykowánego? álbo zá iáką málowáną
5:
ſciáną/ álbo zá iáką vpſthrzoną kobiercżyną nádąwſzy nos
6:
ſwoy/ álbo podnioſzſzy gębę ſwoię/ áno choćći kęs w ocży po
7:
chlebuią á odſzedſzy wſzyſcy ſie ſmieią/ wſzyſczy o tobie ſzep=
8:
cą/ wſzyſcy tobą choć nie w ocży gárdzą/ á ty niedbas kiloby
9:
kilko węſátich chłopow z liśimi kolnierzmi przed tobą ſtało/
10:
á iżćiby cżterzey ręcżnik dzierżeli/ á thy ábyś iedno chrapał/
11:
ſpluwał/ ná ſtronę poglądał/ s poſtáwą mowił/ á ludzie á=
12:
być ſie iedno dziwowáli/ á oſmiawſzy áby cie ſzli ſzácowáć z
13:
onych ſproſnych poſtaw y obycżáiow twoich.
14:
A ná toż to maſz łupić á ſzácowáć nędzne ludzi? á ná thoż
15:
ſie tho ma vdáć nędzne/ niepomierne/ á niepobożne łákomſt=
16:
wo twoie? á ná toż cie Bog poſtánowił ſzáfárzem funtow y
17:
ſkárbow ſwiętych ſwoich? Azáż nie widziſz álbo nie ſłyſzyſz
18:
iż przed progiem twoim iuż iáko odzwirny ſtoi vſtáwicżnie
19:
nędzny á prętki vpadek twoy? gdyż Páńſki dekret nigdy nie=
20:
omylny nie ieſt/ gdzie obiecuie złożyć záwżdy pyſznego s ſtol
Luk. w j. kapitule.
j. Piotr w v kap.

21:
cá/ á podwyſzſzyć pokornego. Gdzie Apoſtoł powieda iáko
22:
ſrodze Pan ná niebie záwżdy ſprzećiwi ſie pyſznemu/ á niſz
23:
cży pychę iego.
24:
❡Przodkowie náſzy ſwięći iáko
25:
pychy vżywáli.
26:
Z
Apomniałeś podobno onych ſwiętych przodkow ſwo=
27:
ich á wielkich miłoſnikow Páńſkich/ ieſliże też ták wzgo
28:
rę podnośili głowy ſwoie/ álbo ieſliże ták ſproſnie nádymáli
29:
twarzy ſwoie przećiw bliźnim ſwoim/ álbo ieſli ták ſzukáli á
30:
zábiegáli pożytkom ſwiátá tego dla nędzney á tey ſzárey py=
31:
chy iego. Máło ći ználi álábáſtrow/ mármorow/ złotá/ ſre=
32:
brá/ pſtrych opon/ y inych dziwnych przyſmákow ku temu v
33:
Bogá ſproſnemu grzechowi/ kwiatecżki á piękna trawecżká
Iákiey pychy v
żywáli oyczo=
wie ſwięći.

34:
to było obicie ich/ namiotek álbo chroſciána budká tho były
35:
mármory y álábáſtry ich/ podpłomycżek ná węglu vpiecżo=
36:
ny á káwálec báráninki to były połmiſki ich/ miłość wierna/
37:
powinność życżliwa/ ſpráwiedliwość/ bogoboyność/ po=
38:
mierność tho były wſzytki vbiory ich/ wſzytki klenoty ich. A
39:
zwáli ſie ſługámi Bożemi y ſługámi bliźnich ſwoich/ á pátrz
iácy tám


strona: 70

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 70.
1:
iácy tám byli wielcy ſtanowie/ oni Proroczy/ oni zacni Pá=
2:
triárchowie/ dáleko zacnieyſzy niżli dziś krolowie ſwiátá te
3:
go. Nie gránicżyli/ nie pozywáli ſie/ nie łupili ſobie ocżu dla
4:
márnych pożytkow ſwiátá tego/ ták iáko dziś widzimy/ le=
5:
dá dla ſproſney á máłey krzywdecżki/ nic tho cżłowieká zá=
6:
bić/ nic to ręce mu oſiec/ nic to z máiętnośći iego wypozwáć
7:
go. A oni ſwięći ludzie nicżym ſie inſzym nie ſądzili iedno pra
8:
wdą ſwiętą á cnotámi ſwoiemi/ á ſłowá ich były/ ieſt ieſth/
9:
niemáſz niemáſz.
10:
Ale iáko náſtáły odmiennośći cżáſow/ iáko náſtháły wy=
11:
ſtáwne zamki/ koſztowne miáſtá/ dziwne kſtałty/ dziwne v=
12:
biory/ dziwne á wymyſlne/ á ſnadź y s poſtráchem nápoły/
13:
iedłá á picia rozlicżne/ tákże też poſpołu s tym náſtáłá ſpro=
Szkąd náſtáło
łákomſtwo.

14:
ſna pychá/ niepobożne łákomſtwo/ ſrogie łupieſtwo/ okrutna
15:
nieſpráwiedliwość/ ták iż ſie łzy leią niewinnych ludzi wołá
16:
iąc o pomſtę do Páná/ ná ty ktore thu ná to wyſtáwił/ áby
17:
ich dobrodzieymi á obrońcámi byli/ gdyż ie piſmo zowie Bo
w Pſalm. Lxxxj.
Ian w x kapitule.
Luk. w xxij. kapit.

18:
gi ziemſkiemi á dobrodzieymi ludzi im porucżonych. A ſtąd
19:
muśi Pan doſlepić ocżu káżdego tákiego/ że ſie iuż nie będzye
20:
mogł obacżyć w káżdym s tych ſzkodliwym przypadku ſwo
21:
im/ áż go dowiedzie do onych mocnych dekretow Páńſkich/
22:
á do ſrogiego á pewnego zginienia iego.
23:
❡Cżemu ſie nam pychy chce.
24:
A
Wſzákoż y nie dziw iż ſie do thák márnego nábycia y do
25:
tey ſzárey pychy ták nieobácżnie wſpinamy/ á iż ſie około
26:
tego s ták wielkiemi trudnoſciámi á praczámi ſwemi ſtára=
27:
my/ gdyż złoto á bogácthwo ieſt they mocy ná ſwiecie/ iż nie
28:
máſz ták złey rzecży ktoreyby w dobrą nie obroćiło: á niemáſz
29:
też ták dobrey ktoreyby w złą obroćić nie mogło. To ſnád=
30:
nie może vwinić ſpráwiedliwego/ á wyzwolić nieſpráwie=
31:
dliwego. To drzwi otworzy káżdemu do cżego go iedno ie=
32:
go ſproſna myſl wiedzie. To ludzi do tego poććiwe ſnádnie
33:
przywieść może/ że ſie będą kłániáć onemu ſproſnemu báł=
34:
wánowi/ á ſnadźby ſie máło nie lepiey/ by tho nie z grzechem
35:
było/ owemu lipowemu nadobnie pozłoćiſtemu vkłonić.
36:
A pátrz iedno gdzieć ſie kolwiek ná iákim zeſciu álbo ná iá
37:
kiey bieſiedzie być przytrefi/ by też ſiedział napoććiwſzy y na=
38:
bácżnieyſzy cżłowiek/ gdy przydzie chociay by nawiętſzy ni=
39:
kcżemnik á łáńcuchow náwieſza ná ſobie/ iuż ſie thy pomkni
M iiijſzáráſy/


strona: 70v

Kſięgi Wtore
1:
ſzáráſy/ ſiądźże ty pozłoćiſty. Przidźże do iákiego práwá/ do
2:
iákiego ſądu kędy chceſz áno ſpráwuie ſwoie rzecż vbogi liśi
Sobol przed li
ſem śiłá ma.

3:
kołnierz/ á iáko ſobol przydzie/ pomkni ſie wierę liſie/ ſiędzye
4:
tu ſobol. Iuż twoiá ákcia do iutrá muśi trwáć/ á ſobolá od=
5:
práwić/ bo ma pilną potrzebę chociay nic nie będzie. A vbo=
6:
gi Báran ten muśi zá piecem cżekáć áż ſie y Tchorze pirwey
7:
odpráwią.
8:
Pátrzayże záſię iż onego pozłoćiſtego by też/ iáko ono ſtá=
9:
ra przypowieść/ nie vmiał y Kozie ogoná záwięzáć/ álić go
10:
ná vrzędy ſadzáią/ álić go iuż z rády niewyganiay/ wyſtęṕ=
11:
cie wy ſzárzy/ ále thy pánie łáńcuchu możeſz zoſtáć/ á cżáſem
12:
go y w Rádzie poſádzą. Azaſz ták Pan Moiżeſzowi roſká=
13:
zował gdy mu porucżał ſędzie y vrzędniki ſtánowić miedzy
14:
ludem ſwoim? Nie mowi tám obierz pozłoćiſtego álbo s ſo
15:
bolim kolnierzem/ ále mowi obierz miedzy nimi ludzi ſtáte=
16:
cżne/ poważne/ cnotliwe/ poććiwe/ á ſpráwiedliwe/ á roz=
17:
dziel ie ná vrzędniki miedzy ludem moim. Ano y źwirzętá y
18:
ptacy wſzák to ocżymá widamy kiedy leczą álbo ſtády idą/
19:
tedy czo ſtárſzego á wiádomſzego záwżdy naprzod puſzcżá=
20:
ią. V nas tylko pozłoćiſty wſzędy naprzod.
21:
❡Co ſie kolwiek ná ſwiecie dzieie/ wſzyſt=
22:
ko ſie ciáłu kwoli dzieie.
A
Bowiem pátrz iż co ſie kolwiek ná ſwiecie dzieie/ tho ſie
23:
wſzytko márnemu ciáłu dzieie kwoli/ nic ſie ná miłą du=
24:
ſzę áni ná poććiwy vmyſł nie rozmyſláiącz. Páthrz iáko ná
25:
wſzem ſwiecie rozmáity kołát/ łoſkot/ kłopot. Iedni kámie=
26:
nie kuią/ drudzy rozlicżne drzewá cieſzą/ wymyſláiąc dziw=
27:
ne á nád rozum ludzki budowánia. Drudzy orzą/ drudzy ſie
28:
ią/ kopáią/ drzewá wywráczáią. Owa nie prożna ziemiá/
29:
nie prożne gory/ nie prożne wody/ gdzyebychmy wſzędy nie
30:
ſkryſláli ſzukáiąc pożythkow/ á wſzythko nędznemu ciáłu k
Wárſtát cnoty
ſpuſtoſzał.

31:
woli. Pátrzże záſię ná rozlicżne kupie/ ná záthrudnione fur=
32:
máńſtwá/ ná rozlicżne á dziwne rzemięſłá/ iáki ſkrzyp/ iáki
33:
kołát ná káżdym rynku y ná káżdey vlicy/ iákie dziwne á wy
34:
myſlne wárſtáty/ że nie tylko o nich piſáć/ álbo mowić/ ále y
35:
wydziwowáć ſie im trudno. A on naſláchetnieyſzy wárſtát
36:
gdzieby też co ná nim kwoli niewinney duſzycy być miáło ro
37:
biono bárzo zárdziewiał/ á pełen plugáwey żużelicze/ dziw=
nych zá=


strona: 71

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 71.
1:
nych zábawek ſwiátá tego wſzędy około niego leży. Iuż cno
2:
tá/ ſławá/ pomierność/ poććiwość/ pobożność dawno zázię=
3:
bła leży/ y kram dawno záwárto gdzie ią polerowáć miano/
4:
ſkąd miáłá przypáść oná droga á koſztowna nieſmiertelność
5:
kthorey nádzieią thá wdzięcżna duſzycżká záwżdy cieſzyć ſie
6:
miáłá.
7:
A cżymże ſie to dzieie? Nicżymći inym iedno żechmy vtrá=
8:
ćili onę ſzcżyrą niewinność náſzę/ ktora ſie byłá z námi vro=
9:
dziłá/ á potym zepſowawſzy ią tym plugáwym á ſwowol=
10:
nym zielem/ ktore kwoli ſwiátu ná wſzytko ią złe odmieniło
11:
nic o nię niedbamy/ gdyż nas záwżdy do tego wiedzie co ie=
12:
go ieſt/ á co ſie iemu podoba. A choćby też on zacny rozum á
13:
oná poććiwa cnotá zezwoliwſzy ſie mogli temu ſwowolne=
14:
mu oſłowi gwałt vcżynić/ á coż gdy im tego dobrowolnie ſá
15:
mi pomoc niechcemy/ y owſzem temu oſłowi więcey folguie=
16:
my y mocno przy nim ſtoimy.
17:
❡Zadna rzecż nie ieſt zła ktora bywa
18:
rozumem ſpráwowána.
19:
A
Ták prożnoć to ochyláć/ nie może to żadnym obycżáiem
20:
dobrym zwano być co nie bywa roſtropnym rozumem/
21:
ſławną poććiwoſcią/ á ſwiętą cnotą oſádzono. Bo y bogác
22:
twá/ y wſzytki przypadki od fortuny/ możeć y złemi y dobre=
23:
mi názwáć/ bo ſą bárzo dobre/ y piſmo ich nam nie broni/ gdi
24:
ich dobrze/ poććiwie/ pomiernie/ nie tylko ná ſwe pożytki/ ále
25:
y ná potrzeby bliźnich ſwoich/ tákże y Rzecżypoſpolitey vży
26:
wáć będziemy. Ale záſię gdy tylko nádętey pychy/ á ſproſne=
27:
go obżárſtwá/ á opilſtwá/ á wzgárdzenia ludzkiego z nich v
Wſzytko ieſt do
bre czo z rozu=
mem bywa
ſpráwowáne.

28:
żywamy/ á pewnego vpadku y z nimi poſpołu bezpochybnie
29:
cżekamy/ tedy ie złemi názwáć możemy. Bo niech Pan zá o=
30:
ponami ſiedzi iáko chce/ niech ſie vpſtrzy iáko chce/ niech ſie v
31:
perfumuie iáko chce/ á nie będzieli cnotą á roſtropnym bacze
32:
niem záfárbowány/ nie pomogą mu nicz perfumy/ przedſię
33:
będzie ſmierdział iáko kozieł. A proſto ieſt iáko Muł złoto=
34:
hławem zákryty/ á gdy z niego zeymą złotohłow/ álić vſzy/
35:
ogon/ głowá/ ſzyiá/ wſzytko po dyable/ á wſzytko ſie nicżemu
36:
dobremu nie godzi. Y orgányć nadobne pozłoćiſthe będą / y
37:
nadobnie piſzcżą kiedy ie dobrze vmiárkuią/ ále iáko ſie theż
38:
roſtrzęſą á rozgłobią z onego porządku ſwego/ to też iuż bę=
39:
dzie więcey ſápu á kołátu niżli cudnego piſkánia.

strona: 71v

Kſięgi Wtore
1:
Tákże też záſię ſą y złe rzecży ná ſwiecie/ ále kto ich pomier
2:
nie á z roſtropnym obacżeniem vżywa/ tedy nic nikomu ſzko
3:
dzić nie mogą. Złyć ieſt kát s przyrodzenia/ bo iuż ná pomſtę
4:
á ná ludzkie ſmierći ieſt wyſádzony/ ále kto do tego przycży=
5:
ny nie da/ á czo kát komu może złego vcżynić? Złyć theż miecż
6:
bo ná to ſpráwion áby ludzką kreẃ rozlewał/ ále kto do te=
7:
go przycżyny nie da iſcie miecż ſam nie vderzy: á czoż komu
8:
wádzić má? bo nigdj dobremu nic złego záwádzić nie może.
9:
Bo iáko iáſne á piękne złoto by też w naplugáwſzym worku
10:
leżáło/ tedy ono oney ſwey iáſnośći dla ſzpetnego worká ni=
11:
gdy ſtráćić nie może. Tákże y cżłowiekowi poććiwemu/ kto
Nic nie ieſt złe=
go/ czo rozum
rządzi.

12:
ry roſtropnym rozumem wſzytko około ſiebie rozważyć mo=
13:
że/ á czo mu złego záſzkodzić może? A czo mu może záſzkodzić
14:
łákomſthwo? gdy on tho rozważywſzy pięknym rozumem
15:
wzgárdzi/ á ſkąd inąd/ á s poććiwſzego kończá ſzuka obeſcia
16:
ſwego. Złać też y pychá o ktorey tu teraz mowimy/ á coż mu
17:
záwádzi gdy on vważywſzy poććiwy ſtan ſwoy a boiáźń bo
18:
żą/ á rozmyſliwſzy ſie ná to iż mu to ieſt przypadek ſzkodliwy
19:
á zelżywy/ iż ſie iey ſthrzeże á w nię ſie nigdy wdawáć nie bę=
20:
dzie chciał. A tákże y ine przypadki od ſwiátá niepotrzebne/
21:
vmiárkowawſzy wſzytko rozumem á cnotą w ſobie/ wſzyt=
22:
ko to s ſiebie otrząſnie iáko plewy idąc z gumná kiedy owies
23:
wieią. A niedbálcowi wſzytko tho będzye iáko mocno wo=
24:
ſkiem przylepił/ áni on nigdy o tym myſlić będzie.
25:
A thák cżłowiek poććiwy á poććiwie rozważny ieſth iáko
26:
bláſk ſłonecżny co wſzytki kąty oſwieca/ wſzytki záziębłośći
27:
ogrzewa á wyſuſza/ á iuż nie tylko ſam ſobie dobry/ ále będąc
28:
onemi nadobnemi cnotámi ozdobiony/ iuż nielza iedno wſzy
29:
tkim dobry być muśi.
30:
Bo iáko ćwicżony márinarz nie iedno ſobie dobry/ ále y o
31:
nym dobry co z nim w okręcie ſiedzą. Doktor też ábo Cyru=
32:
lik mądry nie iedno ſobie dobry/ ále y owym dobry czo iego
33:
rády potrzebuią. Sędzia też pobożny nie iedno ſobie dobry/
34:
ále y owym dobry co iego pobożnego ſądu potrzebuią. Ták
Dobry nie ied=
no ſobie dobry.

35:
żeć y cżłowiek mądry á bácżny á roſtropnemi cnotámi ozdo
36:
biony/ nie iednoć ſobie dobry/ ále wielu ludziom cnoty iego á
37:
poććiwe obycżáie iego záwżdy ſie przygodzić mogą. Abo=
38:
wiem widzimy w ludzioch rozmáite przypadki/ ieden Lwá
39:
ogłaſzcże iż mu ſie płáſzcży iáko záiąc/ drugi Niedźwiedzyá
40:
zá nos wodzi/ drugi ſzkápę ſzaloną ták vkroći iż mu ná kolá=
ná vklę=


strona: 72

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 72.
1:
ná vklękáć będzie kiedy nań będzie chciał wſiádáć. Thákżeć
2:
bácżny á mądry cżłowiek y lwá vkroći rozumem ſwoim/ to
3:
ieſt złego/ możnego/ á vpornego cżłowieká/ y ſzkápę ſzaloną/
4:
to ieſt chłopá ſzalonego nadobnie vkroći poważnym vpomi=
5:
nániem ſwoim: y niedźwiedziá zá nos powiedzie/ to ieſt chło
6:
pá gniewliwego á iádowitego/ gdy mu z rozumu á s cnothy
7:
nadobnych receptow doda. A thák y ſobie dobry/ y ludziom
8:
dobry/ bo ſobie ſławę wiecżną vcżyni/ á ony też okroći coby
9:
vbogim ludziom złemi obycżáymi ſwemi záſzkodzić mogli.
10:
❡Iáko s pychy wzgárdzenie roſcie/ á z wzgár=
11:
dzenia nieprzyiaźń á zwádá/ á iáko ſie
12:
tego poććiwy przeſtrzegáć ma.
13:
A
Iáko poſpolicie po grzmieniu bywa deſzcż álbo grad/
14:
thákże theż po pyſze bywa poſpolicie wzgárdzenie/ á po
15:
wzgárdzeniu przymowki/ á pothym zwádá. A poććiwemu
16:
cżłowiekowi iáko tho ieſt ſzkodliwy przymiot/ tho iuż káżdy
17:
ſnádnie y rozwáżyć y obacżyć może. A ták poććiwy cżłowiek
18:
ma ſie pilnie ſtrzedz y tákich bieſiad/ y tákich ludzi/ y thákich
19:
rozmowek/ ſkądby mu to przypáść miáło. Bo iż tego przy=
20:
padku nie trzebá długo ſłowy fárbowáć/ dobrze ſie ſámá tá
21:
rzecż záfárbowáłá/ y co ſzkodliwego/ y co trudnego/ y co nie
¶ Zwádá wol=
ność tráći.

22:
poććiwego poććiwemu cżłowiekowi przynośi. Abowiem
23:
kto iuż w ten brod zábrnie/ iuż nigdy beſpiecżnego áni weſo=
24:
łego cżáſu mieć nie może. Iuż przeieźdzká pomierna/ iuż prze
25:
chadzká wdzięcżna/ y ina káżda wolność ſwobodna thákie=
26:
mu ſie ſproſnie zágrodzić muśi. Iuż piwo warz/ kury ſku/
27:
świnie pal/ nie thedy kiedy chceſz ále kiedy muśiſz/ álbo kiedy
28:
cżás przypádnie.
29:
Ano cie iuż przyiaciele náwiedzáć poiádą/ iuż ſług s krzy=
30:
wemi wąſmi muśiſz więcey chowáć niżlić pothrzebá/ iużći o
31:
nych kur cżegoś nie doſkubł oſtátek pobiją/ y kłotkęć do piw=
32:
nice ſtłuką/ iuż báran wrzeſzcży á wełná ná nim trzeſzcży/ iuż
33:
będzieſz miał záwżdy ſwieże nowinki choć tho iáko żywo nie
34:
było/ bo cie będą ná vrząd ſtráſzyć/ ábyś im dolewał/ iuż mu
35:
śiſz z nimi kozerę gráć choćbyś nierad/ folguiąc oney potrze=
36:
bie ſwoiey. Iuż vbijeſzli kogo tedy zle/ vbijąli też ciebie tedy
37:
ieſzcże gorzey. Iuż dekret Páńſki tuż zá piętámi chodzi/ iż kto
38:
rozleie kreẃ cżłowiecżą muśi też pewnie záſię kreẃ iego być
j. Moize. w ix.
rozlaná.


strona: 72v

Kſięgi Wtore
1:
rozlaná. A ktoby wiedział iż kreẃ iego ma być pewnie rozla
2:
ná/ iákoż dekret Páńſki nieomylny ieſt/ á niewie gdzie/ kiedj/
3:
y iáko/ iákożby táki mogł kiedy dobrey myſli być? álbo beſpie
4:
cżnie vſnąć? álbo ſie náieść? Więc y woyt we wśi nie obey=
5:
dzie ſie bez tego/ áby do páná z nowinką nie przyſzedł/ bo to
Niebeſpiecżeń=
ſtwá zwády.

6:
poſpolicie ich ſwięte przyrodzenie ieſth áby pány wadzili/ á
7:
niewiem co też ná tym wygráią/ bo ſie pánowie poiednáią/
8:
á chłopu w thym roſterku záwżdy w łeb. Bo iuż chłopie day
9:
kury/ day owies/ podź ná ſtraż/ ráno biegay po drwá/ biegay
10:
po piwo/ młoć owies/ á chłopu ſie przedſię rychley doſthánie
11:
niż komu inemu. Bo ták poſpolicie powiedáią: O ſtłukłći on
12:
mnie iednego/ áleć mu ia ich pewnie ſthłukę thrzech. A cożći
13:
chłop krzyw? cżemu onego nie tłucżeſz czoć winien? Ale iż łá=
14:
cno chłopá zdybáć/ á wżdychmy ſie pomśćili iáko táko.
15:
❡Może być krotofilá bez ſzkodliwych żártow.
16:
M
Ogąć być miedzy vććiwemi ludźmi krotofile bez owyh
17:
niepotrzebnych żártow/ bo to ſtára przypowieść/ s przi
18:
iacielem igray ſłowkiem rzadko/ ále rącżką nigdy/ y to ſłow=
19:
kiem poććiwym á nie obráźliwym/ boć y ſłowko cżáſem ry=
20:
chley obráźi niżli rącżká. Ale to nic v náſzych pánow/ kiedy
21:
ſie rozigráią ieden drugiemu ocży zálać/ kámpuſthem álbo
22:
cżym tłuſtym gębę zámázáć/ cżapkę zrzezáć/ ſuknią zdrápáć/
23:
pod noſem ſwiecżkę zágáśić. Więc łżá zádáć/ więc niepoćći
24:
wych ſłowek námowić/ á poſpolicie chárći thákie krothofile
25:
miewáią. Więc ſie tu po piaſku gonią/ więc tu przez ſię ſka=
26:
cżą/ więc tu ieden drugiego obáli/ á z oney krotofile to idą w
27:
ſię/ áż ieden s chromą nogą/ drugi z rozdártym vchem idą
28:
ſkowycżącz do domu.
29:
A ſą thy ich krotofile iáko wędki ná ryby/ álbo wſpary ná
30:
ptaki. Tákież rybecżki około wędki igráią/ biegáią/ á ona ſie
31:
im nadobnie błyſzcży/ álić iedná pochwili chyt ná brzeg/ áni
32:
ſie ſámá obacży co ſie iey sſtáło. Albo thákież ptaſzek pod ſie=
33:
cią álbo ná lepie áni ſam wzwie kiedy vwiąźnie.
34:
❡Rozne poſtáwy gniewliwych.
35:
A
Bowiem obácż iákie ſą rozne poſtháwy przyrodzenia
36:
cżłowiecżego. Bo ſie ieden zápłonie ze wſtydu á drugi z
37:
gniewu: ieden ſie ſmieie s práwey ſzcżyrośći/ á drugi ſie ſmie
ie kiedy


strona: 73

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 73.
1:
ie kiedy ma vderzyć: ieden płácże z rádośći álbo z weſela iá=
2:
kiego/ á drugi kiedy ſie rozgniewa. A wſzákoż ná káżdey bie=
3:
ſiedzie álbo ná káżdey ſpráwie to ieſt napotrzebnieyſza cżło=
4:
wiekowi bácżnemu/ áby ſie záwżdy ćiſnął do cżłowieká ſtá=
5:
thecżnego á poććiwego/ á z nim záwżdy y rozmowy miał / y
6:
wdzięcżnego towárzyſtwá vżywał. A gdyby co miáło tá=
7:
kiego przypáść ná cię/ choćby go też iuż nie było/ tedy go miej
8:
iáko obraz przed ocżymá ſwemi/ y wſzythki ſpráwy iego. A
9:
gdy ſobie wſpomniſz ſkromność iego á onę ſtátecżność iego/
¶ Rozność po=
ſtaw ludzkich.

10:
tedyć káżdy przypadek/ iákić ſie kolwiek przytráfi/ záwżdyć
11:
znoſnieyſzy y rozważnieyſzy będzye. Bo y z onych drugich
12:
przemierzłych obycżáiow możeſz ſie ſam w ſobie poćichu ná=
13:
ſmiać/ y ſam ieſliby cie też co thákiego ruſzyło/ vciekſzy ſie do
14:
rozumu/ ſnádnie w ſobie pohámowáć możeſz.
15:
❡Cżłowiek nie może rázem wſzytkiego
16:
w ſobie vſkromić.
17:
A
Acż żadny cżłowiek nie może w ſobie wſzytkiego rázem
18:
záhámowáć ábo poſthánowić/ bo żadne ciáło nie może
19:
być ták zdrowe áby go wżdy kiedy co záboleć nie miáło. Ale
20:
lepiey wżdy iż ieden cżłonek záboli niżliby wſzytko ciáło miá
21:
ło boleć. A lepiey záwżdy nogę wywinąć niżli złámáć. A ták
22:
w roſthropnym á w bácżnym iuż wżdy przyrodzenie zgołá
23:
wſzytko ták záboleć nie może/ áby ſie powſciągnąć nie miáło
24:
od tego co mu nie przyſtoi. Nie ták iáko w onym wſzetecżni=
25:
ku czo rázem y s ciáłem y z duſzą máło nie vſtháwicżnie ná
26:
ſmiertelney poſcieli leży. Bo ieſli w ſobie obacży gniew ro=
27:
ſthropne á ſłuſznie vpomiárkowáne ciáło/ iuż go ſnádnie v=
Cznotá á Sta=
łość ſioſtry.

28:
ſkromić może onemi miotłámi duſznemi co s cnoty á s pow=
29:
ſcięgliwośći robią. Tákże obacżyli y łákomſtwo y obżárſt=
30:
wo y ine niepotrzebne á niepoććiwe przypadki cieleſne ſwo=
31:
ie. Abowiem zá roſtropnym rozmyſłem á zá bácżnym ćwi=
32:
cżeniem iuż tuż oná zacna towárzyſzká cnoty ſwiętey ſtałość
33:
mocna przypádnie/ ták iż on ták ozdobiony cżłowiek będzye
34:
ſtał iáko mocny filar/ ktorego żadny wicher/ áni przeſtrách/
35:
áni żadna rzecż nigdy ruſzyć nie będzie mogł.
36:
Abowiem pátrz y ná lwá y ná niedźwiedziá y ná káżde iá
37:
dowite źwirzę/ iż zárázem żadnym gwałthem vkrocono być
38:
nie może/ ále rozumem á nadobnemi poſtawkámi á wdzięcż
Nnym vgła=


strona: 73v

Kſięgi Wtore
1:
nym vgłaſkániem/ á gdy ktemu cżęſto ludzi wida/ ſnádnie v=
2:
krocone być może/ że ſie będzie płáſzcżyło iáko záiąc. Tákżeć
3:
też przyrodzenie ſwowolne ieſli nie będzie rozumem á roſtro
4:
pnym bacżeniem vgłaſkano/ pewnie iż záwżdj płoche być mu
5:
śi/ á trudno cżym inſzym vkrocono być może.
6:
❡Pirwſze przypadki przyrodzenia náſze=
7:
go nie ſą w náſzey mocy.
8:
A
Bowiem pirwſze przypadki wzruſzenia náſzego tho ieſt
9:
rzecż pewna iż nie ſą w náſzey mocy/ ná czo ſie wſzyſczy
Pirwſze wzru=
ſzenie nie ieſt w
náſzey mocy.

10:
Philozophowie zgodzili. Bo tho nie może być gdy ſie cżło=
11:
wiek nie obacży/ áby ſie y rozgniewáć/ y przeſtráſzyć/ y zápło
12:
nąć nie miał/ kiedj nań co z nieobacżká przypádnie. Ale wnet
13:
ſkoro ſie obacży á rozum go przeſtrzeże/ thedy wnet wſzytko
14:
ono ſnádnie s ſiebie otrząſnąć może. A powiedáią o Rycer=
15:
ſkich ludzioch/ iż kiedy ku bithwie że ieden zblednie/ drugiemu
16:
ſie nogá w ſtrzemieniu trzęſie/ bo to ſą pirwſze przypadki/ á
17:
nie ſą w náſzey mocy/ ále ſkoro ſie obacży á vciecże ſie do ro=
18:
zumu/ do ſławy/ á do cnoty o rádę/ o wnet go ono wſzythko
19:
ſnádnie ominie. Ale iáko Doktorowie powiedáią: Principijs
20:
obſta ſero medicina paratur, to ieſt káżdey chorobie wcżás zá=
21:
biegay/ bo pozdne lekárſtwo niedobre bywa.
22:
A tákże y poććiwy cżłowiek/ gdy obacży tę chorobę pirw=
23:
ſzego wzruſzenia w ſobie/ o wnet nie mieſzkáiąc co narychley
24:
z onymi ſyropki wdzięcżnemi do niey/ nácżyniwſzy ich s cno
25:
ty/ z rozumu/ á z roſtropnego vważenia/ pewnie wnet iż thá
26:
pirwſza niemocz w pocżćiwym cżłowieku ſnádnie vlecżoná
27:
być może. Bo ſąć theż y ine przypadki przyrodzenia náſzego/
28:
ktorym ſie ciáło obronić nie może/ ále iuż nie ták ſzkodliwe iá
29:
ko ty pirwſze. Iáko ieſt zbytnia rádość/ zbytni ſmęthek/ zby=
30:
tnie weſele/ zbytni ſmiech/ tákże y boiaźń zbytnia. A wſzákoż
31:
y tych kto niepomiernie á bez rozumu vżywa/ thedy ſie y thy
32:
ſnádnie w ſzkodliwe á w niepotrzebne obroćić mogą. Ale co
33:
będzie rozumem á ſthałoſcią zákowano/ tho nikomu żadney
34:
ſzkody vcżynić nie może. Bo czo mi może vcżynić ſmętek gdy
Mądremu nic
niezáſzkodzi.

35:
ſie ia do rozumu vciekę/ iż ſie trudno woley bożey ſprzećiwić/
36:
á iż to pewnie wiem/ będęli w thym ćirpliwie trwał/ iż mi ſie
37:
to ma ſowito nágrodzić. Tákże á co mi może vcżynić ſtrách/
38:
bym theż dobrze y rany y kreẃ ná ſobie widzyał/ gdy ſobie
wſpomnię


strona: 74

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 74.
1:
wſpomnię ná ſławę/ ná poććiwość ſwoię/ żem to powinien y
2:
dla ſławy ſwey/ y dla oycżyzny ſwey/ y dla Rzecżypoſpoli=
3:
tey ſwoiey wſzytko s chucią znośić.
4:
A ták poććiwego á ſtałego cżłowieká iuż áni krzywdá/ iuż
5:
áni zwádá/ iuż áni gniew/ áni żadna rzecż niepotrzebna á nie
6:
vććiwa nigdy go ruſzyć nie może/ iedno iáko Anyoł záwżdy
7:
w pomiernośći ſwey zoſtawáć będźie/ á o żadną ſie rzecż zá
8:
fráſowáć nie może. A kto ſie nigdy ni ocż nie fráſuie/ iuż záw
9:
żdy weſoł/ á kto záwżdy myſli weſołey á beſpiecżney/ ten zá=
10:
wżdy może rzec iż błogoſłáwionego á wolnego żywotá vży=
11:
wa/ gdy ſie ktemu ieſzcże będzie przeſtrzegał wſzetecżnych bie
12:
ſiad á ſwowolnych ludzi/ tylko iż będzie żywotá ſwego vży=
13:
wał z vććiwemi/ s pomiernemi/ á cnotą á rozumem ozdobio
14:
nemi ludźmi.
15:
❡To nalepſzy Doktor co ſie ſam vlecży.
16:
A
Bowiem to ieſt y natáńſzy y ſobie napotrzebnieyſzy le=
17:
karz/ kto obacżywſzy w ſobie chorobę iż ią ſam ſobie vle=
18:
cży. Tákże poććiwy cżłowiek/ gdy ſie ſam nadobnie rozmiár
19:
kuie/ á thy przypadki cieleſne iż ſam w ſobie pohámowáć bę=
20:
dzie vmiał. Abowiemći y bieſiádá pocżćiwa nicz nie wádzi/
21:
chociay ią kto y z niemáłym koſzthem ſwoim vcżyni ku ſwey
22:
poććiwośći/ kiloby nie wſzetecżna/ nie ſproſna/ nie owá ożár
23:
ła/ tedyć to ieſt nadobny przyſmák y do ſławy y do dobrego
¶ Pan nas nie
chce mieć Kár=
tuzy.

24:
záchowánia/ boć nas Pan niechce mieć kártuzy. A iáko Sá=
25:
lomon piſze/ iż cżłowiek poććiwy ma z ochotną myſlą á z we=
26:
ſołym á s pobożnym ſercem vżywáć dárow Páńſkich/ dzię=
Eccleſiaſti. w iij.
w iij. do Kor. w ix.

27:
kuiąc mu zá to. Tákże też ná drugim mieyſczu piſmo powie=
28:
da/ iż ochotnego ſzáfárzá dobr ſwoich miłuie Pan Bog. Ale
29:
pewnie nie owego czo z bębny á z dudámi tłukącz ſie po vli=
30:
cach ſzáfuie ty dáry Páńſkie. Abowiem trzebá ſie záwżdy ro
31:
zmyſláć ábychmy nicżym Páná nie obráźili/ á pomiernie/ á
32:
poććiwie wſzytkiego vżywáli/ áby ſie weſele náſze/ thák iáko
33:
nas piſmo przeſtrzega/ w ſmutek nie obroćiło.
Iakub w iiij.

34:
Ano piſzą o iednym krolu co gi zwano Pelopidás/ iż ná ká
35:
żdym feſcie kazał ſobie záwżdy przynieść ſklenicę octu/ y wy
36:
pił ią. Gdy go pytáli ieſli to dla zdrowia cżyni/ tedy powie=
37:
dział iż nie/ ále dla tego/ iż po weſelu ieſliby ſmutek iáki przy
38:
padł/ ábych gi záwżdy iákom to powinien ćirpliwie znośił.
N ijTákże y


strona: 74v

Kſięgi Wtore
1:
Tákże y káżdy cżego w ſobie rozumem nie vmiárkuie/ thedy
2:
będzie iáko on głog przy drodze czo ſam drapie/ á iágodá ſie
O wárſtát na=
trudney czo ná
nim ſławę ku=
ią.

3:
nicżemu dobremu nie godzi. Ale y głog gdi gi nadobnemi gá
4:
łąſkámi vſzcżepi/ tedy z niego ſnádnie może być pożythecżne
5:
drzewo. Tákże ſękowáte á drapiące przyrodzenie cżłowie=
6:
cże/ bo y kowalowi łácno o młot/ y ſloſárzowi o piłkę/ y krá=
7:
wcowi o nożyce/ gdy iuż ſobie wárſtát zgotuie. Tákże też po
8:
ććiwy cżłowiek/ gdy ſobie nadobny wárſtát s cnoty ſwiętey
9:
á z rozumu vważnego zbuduie/ iuż mu łácno o wſzytko ine na
10:
cżynie co im ſławę á poććiwość ná tym ſláchetnym wárſtá=
11:
cie ſnádnie ſobie vkowáć może. A wſzytki ine ſzkodliwe przy
12:
padki/ iáko ty gniewy/ ty zwády/ ty nieuććiwe wſzytki ſprá=
13:
wy y bieſiády precż ná vlicę/ iáko zużeliczę niepotrzebną/ od
14:
ſiebie odrzućie może.
15:
Kápitulum ix.
16:
Tu iuż będzie po thych wſzytkich przypadkoch/
17:
iáko poććiwy cżłowiek on ſzkodliwy przypadek
18:
gniew w ſobie y vkroćić y vmiárkowáć/ y iá=
19:
ko ſie w nim ma y obchodzić y ſpráwowáć.
20:
grafika
A gdyże=


strona: 75

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 75.
1:
A
Gdiżechmy iuż odpráwili rozne przy
2:
padki cżłowiecżeńſthwá náſzego/ á iáko máią
3:
być obácżywany/ y iáko máią być hámowá=
4:
ne y ſkromione w przyrodzeniu náſzym/ Iuż
5:
też pomy do ſtárſzego wyſtępku náſzego iáko
6:
do fontany/ do ktorego ſie máło nie wſzyſcy do rády ſchodzą
7:
to ieſt do gniewu ſzkodliwego. Bo iuż łákomſthwo iáko łá=
8:
komſtwo/ to wżdy potáiemnie łupi/ tákże obżárſtwo/ opilſt=
9:
wo/ y ine przypadki. Ale to pan táki/ co y łupi/ y bije/ y rozmá
10:
ite ſzkody narodom ludzkim cżyni.
11:
A bychmy o iego miłośći inego ſwiádectwá nie mieli/ te=
12:
dy ſie iedno przypátrzmy ſpráwie y poſtáwie iego/ tedy tho
13:
pewnie obacżymy iż tho pan nie bárzo dobry muśi być. A
14:
wſpomni ſobie iedno kto ieſliś widział kiedy práwie tymto
15:
gniewem zápalonego cżłowieká: ácżkolwiek ten przypadek
Gniew nie ieſt
natura.

16:
iádowity nie ieſth iakoby dziedzicżny w ciele cżłowiecżym/
17:
tákże y w inych źwirzętach/ ále ieſt wzruſzenie iákieś á zápa=
18:
lenie żołći/ krwie/ y inych wilgotnośći cieleſnych: iáko to y w
19:
źwirzęthach widamy/ iż będzye pokorne/ łágodne/ á gdy ſie
20:
wzruſzy á zápali tedy ieſt dzikie/ ſrogie/ á nápoły ſzalone.
21:
Pátrz ná koniá gdy ſie zápali/ á on z onego ćichucżkiego sſtá
22:
nie ſie wneth iáko ſzalony/ będzie drżał iáko rybá/ ocży mu ſie
23:
zápalą iáko pochodnie/ będzye kwicżał/ rycżał/ kąſał/ wirz=
24:
gał/ owa wſzytko muśi odmienić w ſobie. Thákże też y woł
25:
będzie chrapał/ ſápał/ rogámi ſtrzęſał/ piaſek nogámi rozmie
26:
tował. Tákże też y pies ná kiy ná miecż pobieży/ cżymkolwiek
27:
nań ćiśnieſz to będzie kąſał. Tákże y wieprz pátrz iáko ſie ná
28:
ludzi wnet będzie puſzcżał/ zębámi zgrzytał áż pijáni z niego
29:
pocieką. Owa káżde źwirzę w tym przypadku muśi ſproſnie
30:
odmienić przyrodzenie ſwoie.
31:
A wſzákoż y w źwirzętach ten ſrogi przipadek ieſzcże wżdi
32:
vmiárkowáńſzy ieſt niżli w tym ſláchetnym źwirzęciu czo ye
33:
cżłowiekiem zową/ chociay ieſt y rozumem y poććiwoſcią o=
34:
zdobione/ iáko Prorok o nim powieda. Abowiem Mędrczy
w Pſalm. viij. ka.

35:
oni ſtárzy tedy gniew cżłowiecży docżeſnym ſzaleńſthwem
36:
zwáli/ iákoż kto ſie temu przypátrzy bárzo tho ſnádnie roze=
37:
zna/ iż ieſt czoś bárzo podobnego ktemu/ á ieſli nie ku ſzaleń=
38:
ſtwu tedy ku ſproſney chorobie iákieyśi.
39:
Azaż nie widamy iáko z oney nadobney á łágodney twa=
N iijrzy wnet


strona: 75v

Kſięgi Wtore.
1:
rzy wnet ſie sſtánie ſproſna/ ſroga/ zádęta/ zábládła/ że ſtrá=
2:
ſzno ná nię pátrzyć? Azaż ſie ony zápalone ocży we łbie wier=
3:
cieć nie będą iáko v ſzalonego? ázaż nie drżą wárgi? ázaż nie
¶ Poſtháwy
y ſpráwy gnie=
wliwego.

4:
zgrzytáią zęby? ázaż może ſpokoiem poſtać? iedno ſie wierći/
5:
kręći/ nogámi depce/ á niewie gdzie ſie wráźić. Azaż ręce ſpo
6:
koiem zádzierżeć może? iedno imi kiwa/ groźi: á ieſli ſie pom=
7:
śćić nie może/ tedy álbo ſie drapie/ álbo s ſzalonego łbá wło=
8:
ſy ſkubie. Iuż mowá/ iuż wzrok/ iuż ſłuch/ iuż wſzytki ſmyſły
9:
w nim ſproſnie ſie odmienić muſzą/ á żadna władza przy ſłu=
10:
ſzney ſwey mocy iuż tám zoſtáć nie może. Iuż ni rozum/ ni pá
11:
mięć/ áni bacżenie żadne tám ſpełná być nie może. Iuż wſzyt=
12:
ki Boże ine dáry ktore hoynie nád ine źwirzętá nádáne ma=
13:
my władzey ſwey áni vrzędu ſwego żadnym obycżáiem vży
14:
wáć nie mogą/ gdyż iuż márnie tym ſproſnym przypadkiem
15:
zgwałcone á zniewolone być muſzą.
16:
❡Iáko ſą ſzkodliwe przypadki z gniewu.
17:
P
Atrzże záſię co zá ſzkody á czo zá przypadki s tego thák
18:
ſzkodliwego záiątrzenia vrość y vmnożyć ſie muſzą.
19:
Naprzod niemoc pewna z onego ták wzruſzonego á zgwał=
20:
conego przyrodzenia/ thák iáko tho cżęſto widamy/ ſnádnie
21:
przypáść może. Potym zła ſławá/ bo iuż thám y ſam ná ſię/ y
Szkody z gnie=
wu.

22:
ná kogo cokolwiek od kilká lath wie ſnádnie wywoła/ á nic
23:
iuż tám zátáiono być nie może. Więc omierżenie ludzkie/ bo
24:
ſie iuż więc wſzyſcy tám zbieżą ſie mu dziwowáć iáko miedź=
25:
wiedziowi. Iedni hámuią/ drudzy też iáko pſu łáią/ á złym
26:
cżłowiekiem názywáią. Acż potym nędznik tego wſzytkiego
27:
obacżywſzy ſie żáłuie/ ále nie wcżás/ ſpráwiwſzy iuż wſzytko
28:
co trzebá.
29:
❡Gniew á rozgniewánie ſą od ſiebie rozne.
30:
A
Bowiem gniew á rozgniewánie ſą od ſiebie ty dwie rze
31:
cży iákoby nieiáko rozne/ iákoby pijány á opilec. Bo pi=
32:
iány to ieſt czo nie vſtáwicżnie iedno iż mu ſie też to s cżáſem
33:
vpić tráfi. Ale opilec ieſzcże niewie ieſli żyw á iuż znowu kon
34:
wie podle ſiebie máca. Tákże rozgniewány ten ieſt s cżáſem
35:
á s przypadku/ ále gniewliwy czo iuż wziąwſzy czo przed ſię
36:
iuż ſie vſtháwicżnie gniewa/ á długo ſie vſkromić w onym
37:
ſwoim przed ſię wzięciu nie może. A to ieſzcże ſzkodliwſzy/ bo
38:
s tákiego przed ſię wzięcia iuż ſie więcey złego námnożyć mo
że/ niżli z


strona: 76

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 76.
1:
że/ niżli z owego do cżáſu rozgniewánego. Acżći y owo zły/
2:
bo iuż bywa/ ácż krotki/ ále s ſzaleńſtwem nápoły.
3:
Abowiem pátrz co ſie s thych długich gniewow ná ſwie=
4:
cie dziewáło/ tákże ſie y záwżdy dziać muśi. Bo s tego przy=
5:
chodziły ony ſrogie walki/ dziwne mordy/ iádowithe krwie
Srogość gnye=
wu.

6:
rozlania/ naiázdy/ trućiny/ dziwne ſmierći/ ſrogie onych pię=
7:
knych á ſławnych miaſt zburzenie/ bo ieſli nie mocą tedy chy=
8:
troſcią/ ogniem/ ábo iákim przenáięciem. Wiele długo gnie=
9:
wliwy ná ſwiecie ſzkody y wiele złego vcżynić może. Bo iuż
10:
tám y ſławá/ y cnotá/ y zdrowie/ y wſzytki co naprzednieyſze
11:
klenoty tego ſláchetnego przyrodzenia cżłowiecżego ná bár=
12:
zo lekki ſzańc á barzo ná podły targ wyſádzone być muſzą.
13:
Azaſz ſie nie tárgnie ſługá ná páná? ſyn ná oycá? żoná ná mę=
14:
żá? ázaſz ieden drugiego nie otruie? álbo we ſpiącżki nie zá=
15:
bije? A ſnadź nie máſz żadney niecnoty cżegoby ſie nędzny na
16:
rod ludzki tym przypadkiem ſproſnym záráżony poważyć ál
17:
bo ſie ocż pokuśić nie miał. A widamy tho y ná máłych dzie=
18:
ciach/ kiedy ſie powáli álbo ſie ocż rozgniewa/ tedy ſie będzie
19:
miotáło/ będzie zięmię biło/ y ſzpetniey wrzeſzcży niżli gdi mu
20:
ſie co inſzego sſtánie/ iż iuż theż y mamká muśi z nim rzkomo
21:
płákáć/ tákże też ziemię bić/ á ledwe á ledwe iż z onego zátr=
22:
wożenia vkrocono będzie.
23:
Więc iuż y ony Boſkie dáry ktore Pan dáć racżył temu na
24:
rodowi nędznemu náſzemu/ ábychmy ſie też wżdy byli cżym
25:
kniemu przypodobnili/ s thym nieſláchetnym przypadkiem
26:
zniſzcżeć á zágáśić ſie muſzą. Bo ſie miłoſierdzie obroćić mu=
27:
śi w ſrogość/ ſpráwiedliwość w krzywdę/ ſłuſzne vmiárko
28:
wánie w roſpuſtność á w ſzaleńſtwo. Iuż miáſtho ſtalośći
29:
ſproſna odmiáná/ miáſtho rátunku iákiego álbo wſpomoże=
30:
nia iákiego/ drapieſtwo á złupienie. Y cożkolwiek ieſt naſlá=
31:
chetnieyſzego w przyrodzeniu cżłowiecżym/ wſzytko ſzpetną
32:
ſpráwą á przemierzłą poſtáwą odmienić ſie muśi.
33:
❡Kto chce ſnádnie rozumem káżda rzecż
34:
pohámowána być może.
35:
A
Wſzákoż mądry á rozważny cżłowiek/ nie tylko ten ták
36:
chociay ſzkodliwy przypadek/ ále y káżdy iny kiedy chcze
37:
ſnádnie w ſobie oną vććiwą powſcięgliwoſcią záwżdy po=
38:
hámowáć może/ wziąwſzy przed ſię boiaźń Bożą á zákazá=
N iiijnie ſrogie


strona: 76v

Kſięgi Wtore
1:
nie ſrogie iego. A potym przypadek przyſzłych rzecży rozwa
Wcżás káżdey
rzecży zábye=
gáć.

2:
żywſzy ſobie/ co złego á co dobrego s káżdey rzecży vmnożyć
3:
ſie może. Tedy ma temu z dáleká rozumem zábiegáć/ á cżynić
4:
gwałt przyrodzeniu ſwemu/ á złamáć w nim naporne chći=
5:
wośći iego. Abowiem káżdy kto obacży iáki wrzod ſzkodli=
6:
wy ná ciele ſwoim/ á iżby ſie co dáley to więcey ſzyrzyć miał
7:
ná ſkázę ciáłá onego/ o wnet temu kędj może zábiega/ á nic ſie
8:
nie gniewa ná cyruliká chociay go pali/ ſiecże/ gryzącemi pro
9:
chy záſypuie/ bo woli do cżáſu bolu przyćirpieć niżli ciáło v=
10:
morzyć. Albo gdy ſie komu miecż ſkrzywi/ woli gi o ſciánę zá
11:
wádziwſzy łámáć á nápraſzcżáć/ álbo gi y do ogniá włożyć/
12:
á choćby ſie y złamał/ woli ná then cżás ſzkodę mieć/ niżliby
13:
mu ſie cżáſu potrzeby ſpádáć miał/ s cżegoby więtſzą ſzkodę
14:
álbo y ſmierć podiąć mogł. Tákże y poććiwy cżłowiek/ gdy
15:
ktory ſzkodliwy w ſobie przypadek bacży/ ktoryby mu ná po
16:
tym więtſzą ſzkodę vcżynić miał/ wcżás mu w ſobie gwałth
17:
potrzebá vcżynić/ á wcżás ſie z nim łámáć/ á roſtropnym v=
18:
ważeniem rzecży przyſzłych á bácżną powſcięgliwoſcią iá=
19:
ko gryzącemi prochy záſypowáć/ á nie dáć mu ſie rozwodzić
20:
áby ná potym y więtſzey ſzkody y więtſzego bolu nie przinioſł
21:
á nie vcżynił. Abowiem y nieprzyiacielowi lepiey záwżdy w
22:
cżás z dáleká ſie bronić/ niż go bliſko do brony puśćić. Bo iá
23:
ko moc á ſerce záweźmie/ trudno go potym odegnáć bywa.
24:
Alebyś ták ſnadź rzekł/ wżdić bez gniewu być nie może/ bo
25:
go potrzebá/ álbo ná nieprzyiacielá/ álbo ná złe ludzi/ ktorzy
¶ Może ſie bez
gniewu pom=
śćić.

26:
karánia bywáią godni. Toć iuż ieſt nie gniew ále ſpráwie=
27:
dliwość: á ieſli gniew/ tedy gniew pobożny á rozmyſlny.
28:
Boć ſie nie gniewa Burmiſtrz ná złodzieiá/ á wżdy gi da o=
29:
bieśić. Nie gniewa ſie Miſthrz ná dziecię/ á wżdy mu cżáſem
30:
miotełką wytnie: nie gniewa ſie myſliwiec ná ieleniá á wżdj
31:
go zábije. Tákże y z nieprzyiacielem gniew muśi być/ ále ro=
32:
zmyſlny á porádny gniew. Bo ieſli go rozmyſłem á dobrą
33:
rádą nie zwalcżyſz/ byś też nań nabárziey z dáleká zgrzythał
34:
zębámi/ tedyć mu to nic nie záwádzi.
35:
Więcbyś też lepak rzekł/ á kiedyby mi brátá ábo przyiacie
36:
lá bito/ álbo dom ſpalono/ ábo wybrano/ thedy y tego ieſzcże
37:
nie mam żáłowáć álbo ſie o to gniewáć? Tedy y to ieſzcże nie
38:
gniew/ ále pomſtá poććiwa. Bo bez wzruſzenia iádowitego
39:
gniewu może ſie poććiwy cżłek pomiernie á rozmyſlnie krzy=
40:
wdy ſwey pomśćić/ tákże y krzywdy przyiacielſkiey: á ſnadź
ſkromne


strona: 77

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 77.
1:
ſkromne milcżenie poććiwego cżłowieká ſrożſze ieſt niżli po=
Pocżćiwi śiłá
wymilcży.

2:
pędliwość gniewliwa. Bo ten co mu winien/ muśi go pew=
3:
nie gryść ſumnienie áby ſie z nim vgodził/ widząc onę ſkrom
4:
ność iego/ á ktemu pomyſli ſobie/ iż chociaj milcży/ ále co wie
5:
dzieć co myſli. A ták bez gniewu á bez ſzkodliwego obruſze=
6:
nia śiłá ſobie rozumny cżłowiek/ y krzywdy/ y káżdey rzecży
7:
inſzey/ nágrodzić może/ á przedſię y niepotrzebnych trudno=
8:
śći vydzie/ y ſławá/ y dobre záchowánie ſpełná zoſtánie.
9:
❡Y bácżny cżłowiek rozgniewáć ſie mu=
10:
śi/ ále z rozumem.
11:
A
Bowiem toć być inácżey nie może/ że y bácżny cżłowiek/
12:
á zwłaſzcżá pirwſzy przypadek/ ktory/ iż tho iuż wiemy/
13:
że nie w náſzey mocy ieſt/ áby w ſobie zárázem mogł przeło=
14:
mić/ á iżby ſie theż s cżáſem rozgniewáć nie muſiał. Ale iákoż
15:
ſie rozgniewa? Pewnie dziećinnym gniewem/ ktore ſie row
16:
no ták rozgniewa kiedy mu ſuknią wezmą iáko kiedy gałkę.
17:
A poſypawſzy mu orzechow/ álbo dawſzy mu ledá iákie cża=
18:
cżko/ áliści wnet iednánie. Tákże theż rozważny cżłowiek o
19:
rowną rzecż ſzkodá áby ſobie miał thárgáć álbo niepotrzeb=
20:
nie fráſowáć ſláchethne przyrodzenie ſwoie. Bo naydzieſz
Gniew ma być
rozmyſlny.

21:
drugiego/ gdy ſługá obrus ſpluſka/ ábo niechcąc ſklenicę ſtłu
22:
cże/ tho wnet do kordá álbo do kijá/ rownie iákoby mu dom
23:
zápalił/ ábo co inſzego co nagorſzego vcżynił. Ale roſtropny
24:
cżłowiek może ták vważnemi ſłowy proſthacżká pokaráć/ że
25:
mu to dłużey pámiętno będzie niżby go vderził/ ábo iáką iną
26:
ſrogość nád nim vcżynił. Bo gniew káżdy ma być rozmyſl=
27:
ny/ á gdzie go komu trzebá ku iákiey pocżćiwośći ſwoiey/ te=
28:
dy go roſtropnie trzebá vżywáć: á gdzie go nie trzebá/ á cże=
29:
mu ſobie przyrodzenie tárgáć. Bo bijemyć też y wężá/ y wil
30:
ká/ y pſá wſciekłego/ ále s potrzeby á nie z gniewu/ áby to po
31:
tym komu inſzemu nie záſzkodziło.
32:
A ták gdziebychmy kogo nie rozmyſlnie á s ſrogośći gnie=
33:
wu przykro káráć chcieli/ weźrzymy pirwey w ſwe affekty
34:
iáko we źwierciádło/ ieſlibychmy też thám cżego tákiego nie
35:
náſzli o coby nas też ſłuſznie pokaráć miano. A iáko Ariſtote
36:
les piſze/ iż gdy maſz kogo vderzyć/ y iuż kiy podnieſieſz/ roz=
37:
myſlże ſie máło/ ieſlibyś theż cżego w ſobie nie nálazł/ o czoby
38:
cie też ſłuſznie możono vderzyć. Boć ſą y drugie affekty w ná
ſzym cie=


strona: 77v

Kſięgi Wtore
1:
ſzym ciele/ choć nie bárzo ſzkodliwe/ á wżdy ktho ich nie po=
2:
miernie vżywa/ tedy ſie z nich mogą y ſzkodliwe vcżynić. Iá
3:
ko zbytnia miłość/ zbytnia rádość/ zbytni ſmiech/ zbytnie we
4:
ſele/ y to wſzytko może być ſzkodliwe kto thego bez rozumu á
5:
nie pomiernie vżiwa. A ták pomierny gniew nie ieſtći gniew
¶ Roſthropny
gniew nie ieſth
gniew.

6:
ále roſtropne karánie á nápominánie/ áby ſie potym oni te=
7:
go ſtrzegli co im to należy/ á tym ſie karáli á vpomináli.
8:
Abowiem toć ieſt prawdá/ iákochmy y pirwey ſłyſzeli/ iż
9:
pirwſzego wzruſzenia w przyrodzeniu ſwoim nie może nikt
10:
zárázem w ſobie pomiárkowáć/ ále obacżywſzy ſie á vciekſzy
11:
ſie do rozumu/ o wnet mądry cżłowiek wſzytko w ſobie ſná=
12:
dnie pohámowáć może. Ale kto vſkromiwſzy á ochłodziw=
13:
ſzy w ſobie pirwſze wzruſzenie ſwe/ przedſię ſie ſroży/ przed=
14:
ſię iádowitośći ſwey vſkromić nie może/ toć iuż ieſth vporny
15:
á rozmyſlny gniew/ á nigdy ná dobre wyniść nie może. Bo
16:
y Bog táki gniew ná wielkiey piecży ma. A naydzieſz drugie
17:
ták iádowite przyrodzenie coby rad áby ſie ludzie bili á wá=
Gniew vpor=
ny zły.

18:
dzili/ á chociayby ſie y kreẃ lałá/ tedy on pátrząc ná to roſko
19:
ſzuie ſobie. Y bywáli tácy ludzie y zá ſthárych wiekow/ iáko
20:
on ſproſny Nero/ álbo on ſrogi okrutnik Syrákuzáńſki/ ábo
21:
inych wiele/ co ſobie zá krotofilę kreẃ ludzką rozlewáli. Ale
22:
iákie też pomſty zá to bráli/ to iuż tám ich hiſtorie o tym po=
23:
ſwiadcżáią. Ale to iuż ieſt nie cżłowiecże ále wilcże álbo pſie
24:
przyrodzenie/ ktory co potka toby rad kąſał/ á zágryznąwſzy
25:
iednę owcę porzući/ á wnet drugiey ſzuka ábo ią goni áby ią
26:
tákież zágryznął/ chociay mu iuż tego nie trzebá.
27:
❡Mądrego cżłowieká gniew ieſt potrzebny.
28:
A
Bowiem mądrego á pocżćiwego cżłowieká gniew ro=
29:
ſtropny ná wiele ſie dobrych rzecży y obroćić y przygo=
30:
dzić może. Ale nie ták áby ſie ſrożyć miał iáko kát/ ále iego na
31:
dobne vpominánie á roſtropne rozważánie/ choćby też było
32:
y s pogrożkámi iákiemi/ tedy pożytecżnieyſze ieſth niżli owe=
33:
go co wytrzáſka wſzytko iáko grom y s pámięći y z obycżá=
34:
iow ludzkich. Abowiem by wſzythki miał káráć w ſrogośći
35:
gniewu/ tedićby napirwey trzebá od tych á napilniey pocżąć
36:
co też drugie karzą á w cudzym oku páździorká ſzukáią/ á w
37:
ſwym bierzmá ſzpetnego nie bacżą. Bo go karze o niepraw=
38:
dę iednemu/ á on ſam wſzythkim łgarzem. Karze go iż komu
39:
náłáiał/ á on wſzytkim łáie/ wſzytki lży á háńbi. Karze go iż
co rowne=


strona: 78

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 78.
1:
co rownego komu wziął álbo wypożycżał/ á on wſzytki drze
2:
by bárány.
3:
A ták gdziekolwiek chceſz poyrzeć/ á iákikolwiek ſtan vpá
4:
trzyć chceſz/ thák zacnieyſzy iáko y mnieyſzy/ pátrzay wieleli
Máło dobrych
ná ſwiecie.

5:
ich znaydzieſz álbo vpatrzyſz/ áby nie było nic coby ſie wżdy
6:
w nich też pokáráć mogło. Owa wſzytkochmy ludzie iednoż
7:
pleban cżłowiek. Y ktoż ieſt táki ktoryby powinność ſwą zá=
8:
chował á nigdy nic z niey nie wykrocżył? Widzimy iż bráth
9:
brátá radby w cżym mogł podſtąpił á oſzukał/ ále thám y s
10:
przyrodzenia rzadka zgodá. A Philozoph nápiſał: iż rzadki
11:
ieſt ptak Fenix ná ſwiecie/ ále tho ieſzcże rzadſzy ptak miedzy
12:
brácią zgodá. Azaż nie widzimy mąż z żoną w iákiey też zgo
13:
dzie cżáſem mieſzkáią? ázaż nie widzimy iż ſyn oycu láthá li=
14:
cży/ á pyta ſie dawnoli iuż Wáłáſkiey woynie? ázaż gość pe=
15:
wien ná drodze ſwoiey álbo tákże y w goſpodzie ſwoiey? A=
16:
zaż kmiotek pewien domá? pewien ná tárgu? chociaj nikomu
17:
nic nie winien/ iedno iż iedzie álbo idzie s pobożną robothką
18:
ſwoią. Wſzędy á wſzędy wilkow pełno/ wſzędy á wſzędy ná
19:
ſádził ſie ieden ná drugiego/ áby go w cżym podeydź á pod=
Gniew pocżći=
wego cżłowie=
ká pożytecżny.

20:
ſtępić mogł. Wſzędy á wſzędy łákomſtwo á ſwawola ták ſzy
21:
roko rozbiły ſieć ſwoię/ że trudno y niewinnemu áby ſie kto z
22:
niey wybić miał. A ták złość á przewrotność oná/ ſzcżyrość
23:
ſláchetną ná tym ſwiecie ták zátłumiłá/ że práwie záthonęłá
24:
iáko dziuráwá łodź ná głębokich wodach. A ták potrzebny
25:
ieſt gniew poććiwego cżłowieká/ áby roſtropnym á pomier=
26:
nym nápominániem/ á cżáſem też y poććiwym karániem/ ni=
27:
ſzcżył/ zácierał/ á ku dobremu końcowi przywodził ty ſpro=
28:
ſne wſzetecżeńſtwá ludzkie. Ale by ſie miał ná wſzythki prá=
29:
wym á ſierdzitym gniewem gniewáć/ rowno iákoby też prá
30:
wym oſzáleniem oſzáleć muſiał. Bo złość nigdyć ſie z żad=
31:
nym cżłowiekiem nie rodzi/ iedno mu s cżáſem á ze złego wy
32:
chowánia á iáko ze zwycżáiem przypádnie. Tákże też ze zwy
33:
cżáiem/ gdy ktemu poſtráchu iákiego do tego przyłoży/ ſná=
34:
dnie odpáść może.
35:
❡Cżłowiek mądry złym s poććiwym kará=
36:
niem/ ieſt iáko Doktor chorym z łá=
37:
godnym lekárſtwem.
A iáko


strona: 78v

Kſięgi Wtore
1:
A
Iáko Doktor vcżony gdy widzi wádę iáką w cżłowie=
2:
cżym ciele ieſzcże nie bárzo názbyt ſzkodliwą/ tedy ią też
3:
lekkiemi ziołki y wolnemi ſiropki iáko może lecży á opátruie.
4:
Ale gdy też obacży iżby ſie ſzyrzyć ábo zápaláć chciáłá/ to iuż
5:
mocno ágáryku dokłáda y korrozywámi záſypuie. Thákże
6:
też y cżłowiek mądry/ poki ieſzcże widzi nie názbyt ſzkodliwe
7:
wyſtępki ludzkie/ to ie też ledá ziołki/ to ieſt pięknemi ſłowki/
8:
á wdzięcżnym á rozważnym nápominániem lecży. Ale gdzie
9:
by ſie też zuchfále ſzyrzyć álbo zápalić chciáły/ więcz też miá=
10:
ſto ágáriku táráſu álbo łáńczuchá ná tho przyłożyć może. A
11:
wſzákoż tho wſzytko może iść bez zápalonego gniewu/ iedno
12:
s Krześćijáńſkiey miłośći á nie s kátowſkiey ſrogośći.
13:
A iáko Doktorowi chorzy dziękuią gdy ie wylecży/ tákże
¶ Boyaźń ieſt
rzecż przyrodzo
na.

14:
y ći pewnie będą dziękowáć/ gdy ſie obacżą/ zá ono łáſkáwe
15:
vpominánie ſwoie. Abowiem przyrodzenie cżłowiecże przy
16:
kłonne ieſth ku boiáźni ieſzcże z onego przeſthráchu w Ráiu
17:
przodká náſzego/ gdyż ſie ze wſzytkimi przypadki iego rodzi=
18:
my. A widamy to y we źwirzętoch/ iż ſtrách ieſt coś przyro=
19:
dzonego/ bo y koń ledá przed wiechciem z drogi ſkocży/ y pta
20:
ki s konopi ledá cżym odſtráſzy/ y niedźwiedź kiedy trąbę v=
21:
ſłyſzy tedy ſie trwoży. Y lew ták powiedáią/ iż kiedy woz tár
22:
koce á ſtráſzydło ná nim iákie będzie/ thedy bárzo przed nim
23:
vcieka. A tákże y cżłowiek/ á zwłaſzcżá gdy co ná ſię cżuie/ pe
24:
wnie nie tylko ſrogoſcią karánia ále y ſrogoſcią nápominá=
25:
nia ábo ſrogą poſtáwą ſnádnie być vſtráſzon może. Bo y w
26:
dziecioch to widamy/ chociay tenże co z nimi igrał twarz ná
27:
nie zákrije/ álbo iáką poſtráſzną vkaże/ tedy wnet przed nim
28:
vciekáią.
29:
Ale by nie było nic lepſzego w cżłowiecżym narodzie/ á by
30:
y tego nie było coby ludzi karał/ y tych nie było coby do tego
31:
przycżyny dawáli/ ábowiem zda mi ſie iż to nałácnieyſze rze
32:
mięſło niż ktore ine/ bo widzę iż ſie śiłá ludzie mogą náucżyć
33:
y niepodobnych rzecży/ y nád przyrodzenie/ á cożby ſie ták łá
34:
cniucżkiey/ gdyby chcieli/ náucżyć nie mieli? Bo trudnieyſzać
35:
ieſt rzecż po powroziech látáć/ pod wodámi chodźić/ zátonę
36:
łe rzecży wynośić/ nád przyrodzenie ſkákáć/ kuglowáć/ álbo
37:
drwom kázáć nadobnie piſkáć/ á czożby ſie ták ſnádney rze=
38:
cży/ od gniewu ſie powſciągnąć/ ábo też drugim do niego
39:
przycżyny nie dáć náucżyć ſie nie mieli? Bo tu wielkiey tru=
dnośći


strona: 78

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 78.
1:
dnośći áni wielkiego kłopothu nie thrzebá/ tylko wziąwſzy
2:
przed ſię boiaźń Bożą/ wſtyd poććiwy przed ocży/ złą ſławę/
3:
trudność karánia/ káżdyby ſnádnie to w ſobie y ná gońcżym
4:
wędzidłku wſzyſtko pokaráć y poſtánowić mogł.
5:
A ieſliby też dobrze iuż áni wſtydem/ áni boiáźnią Bożą
6:
kto ſie vhámowáć nie mogł/ tedy to wżdy y naproſtſzy vcży=
7:
ni/ iż rozeznawſzy co lepſzego á czo gorſzego/ iż wżdy przy le=
8:
pſzym zoſtánie. Izaż nie lepſzy pokoy niżli kłopot? Izaż nie le
Obráć łáczno
co lepſzego á co
gorſzego.

9:
pſza dobra ſławá niżli zła? Izaż nie lepſza piękna á pocżćiwa
10:
bieſiádá niżli wſzetecżna/ ſromotna/ á wſtydliwa? Izaż nie
11:
lepſzy cnotliwy á ſpokoyny żywot niżli warchotny/ nieſpo=
12:
koyny á ze wſząd záthrudniony? Izaż nie lepſza ſpráwiedli=
13:
wość niż krzywdá? zá ktorą y tu ná ziemi y ná niebie iuż pew
14:
na pomſtá żadnego nie minie. Ale iż náſze przyrodzenie ieſth
15:
ták zgwałcone/ iż ſie záwżdy rychley ku gorſzemu niżli ku le=
16:
pſzemu ciągnie/ nielza iedno ágárykiem dębowym co trzy lá
17:
tá roſł/ á korrozywą żelázną co ná ſzyi álbo ná nogach brzą
18:
ka pohámowáć go muśi. A to może być nie z gniewu/ ále z ży
19:
cżliwośći/ áby potym ná co inſzego gorſzego nie przyſzedł.
20:
❡Wádá iż cżłowiek podobieńſtwu
21:
wiele wierzy.
22:
A
Wſzákoż y to też nas cżáſem niemáło vnośi do niepew=
23:
nych rzecży/ iż ſie przyrodzenie náſze wiele podobieńſtwy
24:
ſpráwuie. Ieden gdy kto cżapki nie zeymie/ chociay ſie nie ba
25:
cży/ wnet mnimamy áby tho z gniewu vcżynił. Cżáſem theż
26:
miedzy inſzemi przywitáć zápomni/ á iż ſie w tym nie obacży
27:
Też więc powiedamy/ czoż álbo ſie ná mię gniewa? Towá=
28:
rzyſzow prośi ná obiad/ á drugiego zápomni/ też mnima áby
29:
ſie nań ocż gniewał. Drugi też gdy przykro ná kogo weźrzy/
30:
chociayby rad cudniey ále nie vmie/ tedy ſie też drugiemu bę
31:
dzie zdáło áby to z gniewu vcżynił. A co tego záſię bywa z o=
32:
mylnych ludzkich powieśći/ toby iuż temu y końcá nie było.
33:
Bo to ſobie máią pletliwi ludzie zá przyſługę/ iż czo ná kogo
34:
chociay nieprawdá wymyſlą á powiedzą. Pięknie to Ale=
35:
xánder vcżynił/ gdy mu mátká piſáłá áby ſie ſtrzegł Philipá
36:
Doktorá. Ten Doktorowi liſt vkazał/ á nic ſie ná to nie ro=
37:
zmyſláiąc beſpiecżnie od niego wſzythki receptá bierał. Y by
38:
też był miał wolą co złego vcżynić/ pewnie ſie thámże zárá=
39:
zem ze wſzytkiego pohámował.
O


strona: 78v

Kſięgi Wtore
1:
A ták ma być vważan gniew/ áby nie ledá s przycżyny był
¶ Nie ledá s
przycżin gniew
w nas pobu=
dzon być ma.

2:
poruſzon/ gdyż wiele przycżyn ieſt y omylnych y niepewnych
3:
ná ſwiecie. Abowiem znaydzieſz drugiego czo ſie y ná nieme
4:
rzecży y ná Bogá gniewáć będzie. Vtknie ſie pod nim koń/ to
5:
iuż bije/ tłucże/ iákoby to niebożątko chczącz vcżynił. Da mu
6:
gáłąś w gębę/ to iuż łáie/ przeklina/ á gáłąś co krzywá/ on ſo=
7:
bie krzyw iż iey nie obacżył. Vderzy ſie o kámień w nogę/ ká=
8:
mieniowi łáie/ á co kámień krzyw/ á cżemuś go nie przeſtą=
9:
pił? Więc będzie łáiał grádowi/ dzdzowi/ ſniegowi/ błothu
10:
kiedy ſie vpluſka/ á co deſzcż álbo błoto krzywo/ á cżemuś ſie
11:
nie podkaſał? á owſzem ieſzcże bárziey ſłudze choć mu nic nie
12:
będzie krzyw/ ieſli przykro káſzle/ ieſli ſpiącz chrapi/ álbo mu
13:
ſłoną potráwę przynieſie/ álbo vmywáiącz ſie iż ſobie w rę=
14:
kaw wody náleie/ á coż ſługá krzyw? onćiby tego wſzytkie=
15:
go nie rad vcżynił/ ále iż ták s cżáſem przypádło. Więc tále=
16:
rze/ ſwiecżniki zá nim ćiſkáiąc potłucże/ á co tálerze ábo ſwie
17:
cżniki krzywy? á ſzkodę przedſię ſobie niepotrzebną á bezro=
18:
zmyſlną vcżyni. Albo gdy mu bot ſzwiec ciáſny przynieſie/ á
19:
obudź go nie może/ tedy y ſzewcá ſtłucże/ y both zrąba/ á czo
20:
bot krzyw? A tákich wiele przycżyn ieſt/ s kthorych w ſobie
21:
bezpotrzebnie/ thylo przyrodzeniu kwoli/ gniew ſzkodliwy
22:
pobudzamy. A bárzo łácniucżkie lekárſtwo ná to ieſt/ iedno
23:
málucżki cżás sćirpieć/ áż ſie złe kęs odwlecże/ á zá málucżkie
24:
cżáſu sfolgowánie/ wielkie złe od ſiebie bácżny cżłowiek ſná
25:
dnie odegnáć może.
26:
❡Wſzytki grzechy ſmiertelne gnieẃ
27:
w ſobie zámyka.
28:
A
Bowiem co ieſt ſproſnieyſzego iáko gniew nierozmyſl=
29:
ny á nie vważony? á ſnadź iuż w ſobie wſzytki ſmiertel=
30:
ne grzechy záwrzeć y przenieść ie może. Bo iuż zwycięży py=
31:
chę/ bo muśi nádąć gębę/ muśi łáiáć/ á káżdego ſobie lekce ro
32:
zumieć. Zwycięży łákomſtwo/ bo ſie ledá o krzywdecżkę gnie
Grzechy śmier
thelne gniew
zwycięży.

33:
wa co nie ſtoi zá pieniądz. Zwycięży obżárſtwo/ bo nie ie cżá
34:
ſem áż trzeciego dniá rozgniewawſzy ſie. Zwycięży niecży=
35:
ſtotę/ bo ſproſne ſłowá będzie mowił/ á wſzythko od pániey
36:
mátki. Zwycięży leniſtwo/ bo ſkacże iáko záiąc od kątá do ką
37:
tá/ á iuż nigdy ćicho nie poſtoi. Zwycięży zazdrość/ ábowiem
38:
á kto mu oney ſzaloney á ſproſney poſtáwy zaźrzeć będzie?
A ták


strona: 79

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 79.
1:
A ták wielki to ieſt walecżnik iſcie/ á nie ledá iáki zwycię=
2:
ſcá/ kto tego nieſláchetnego Hetmáná/ co tę ſześć hufow wie
3:
dzie zá ſobą/ bez wſzey obrony á bez wſzey zbroie poráźić mo
4:
że. Abowiem nałácznieyſza obroná nań ieſt thá/ włożywſzy
¶ Zbroiá ná
gniew.

5:
przedni plách z rozumu ná ſię/ á zádni kuſz s cnoty/ á bułáwę
6:
dawſzy ſobie vcżynić s ćirpliwośći/ tedy go ták ſnádnie ſtłu=
7:
cże/ że długo poráżony thák leżeć muśi niżli k ſobie przydzie.
8:
Bo to ieſt ácż trudny węzeł ná cżłowieká poććiwego/ ále po
9:
rádziwſzy ſie przedniego pláchu tedy y nie trudny. Bo ſprze=
10:
ćiwić ſie możnemu ſzaleńſtwo ieſt/ y piſmo nam tego zákázu=
11:
ie. Rzućić ſie też ná ſłábſzego/ ohydá/ grzech/ y poſmiewiſko
12:
ludzkie ieſt. Nielza iedno tą zbroią wyſzſzey miánowáną po
13:
ććiwy cżłowiek wſzytko w ſobie vmiárkowáć muśi.
14:
Kápitulum x.
15:
Gdy iuż wiemy iáko ſzkodliwy ieſt gniew/ tedy
16:
ſie trzebá ſtáráć/ iáko á cżym gi w ſobie
17:
miárkowáć mamy.
18:
C
Oś iuż ſłyſzał y zrozumiał iáko ieſt
19:
ſproſna á nie ku cżłowiecżey poſtáwie ále prá
20:
wie ku źwirzęcej podobna ſpráwá y poſtáwá
21:
cżłowieká rozgniewánego/ á iáka tám bywa
22:
ſproſna y zápomniáła myſl iego. Páthrzayże
23:
czo ſą zá przypadki á czo ſą zá vbiory á inſtrumenthá iego/
24:
Miecż/ kiy/ ſiekierá/ árkábuz/ ſáháydak/ plugáwy tárás/ pal/
25:
ſzubienicá/ łáńcuch/ pęto/ y inych rozmáitych przypraw do=
26:
ſyć/ á ktoby ſie ich nálicżył. Pátrzayże záſię iáko to ieſt nieule
27:
cżony wrzod/ á iáko ſie wſzędy roſypał miedzy wſzytki naro=
28:
dy ludzkie. Bo iuż ine áffekty nie ſą ták iádowite/ y ſnádniey
29:
ſie im pocżćiwy cżłowiek obronić może. Boć wżdy iuż nie
30:
wſzytko pyſzni/ nie wſzytko łákomi/ nie wſzytko zwadcze/ nie
31:
wſzytko opilcy/ ále bez tego ſproſnego przypadku vkáż mi ie=
32:
dnego ná ſwiecie ktoby ſie obeidź miał á ktoby był wolen od
33:
niego/ ieſli nie będzie gwałtownym rozumem á roſtropnym
34:
przyſzłych rzecży pohámowániem práwie zwyciężony. A
35:
pátrz iáko tho ieſt hoyny pan. Ieden ſie rozgniewa á gwałt
36:
iáki w mieſcie álbo we wśi vcżyni/ á tyſiąc ſie ich wnet zbie=
O ijży. Tho


strona: 79v

Kſięgi Wtore
1:
ży. To iuż tám winny niewinny kogo kto gdzie potka tho iuż
2:
Boży á náſz/ áż ſie kreẃ cżáſem po vlicach leie.
3:
❡Pirwſze lekárſtwo ná gniew.
4:
C
Oż s thym cżynić proſzę cie? Iuż Dokthorá nie máſz ná
5:
ſwiecie áby ten wrzod vlecżyć miał/ áni nań żadnych re=
6:
ceptow z ápteki nie naydzie. Iuż ná to żadnego inſzego lekár
7:
ſtwá nie máſz by pokupił wſzytki ziołá/ iedno vważywſzy tę
8:
ſproſność iego/ thák iákoſmy iuż o niey ſłyſzeli/ á wziąwſzy
9:
przed ſię boiaźń Bożą/ vciec ſie do rozumu/ á pomyſlić ſobie/
10:
iż wſpaniłemu rozumowi nie przyſtoi áby go ledá wiátr/ á
11:
zwłaſzcżá nieprzyſtoyny/ od cnotliwey powinośći iego v=
12:
nośić miał. A ieſli go thym nie záhámuieſz/ áni ſyropku/ áni
13:
żadnych piłułek potym ná to nie ſzukay. Ale ieſli tho w ſobie
Ná gniew le=
kárſthwá nie=
máſz Aptece
w żadney.

14:
ſam záhámuieſz/ gdyżći do tego iuż nikt inſzy pomoc nie mo=
15:
że/ pátrz iákie dziękowánie odnieſieſz. Bo ten przypadek nie
16:
może być iedno z możnieyſzym álbo s podleyſzym. Ieſli gi z
17:
możnieyſzym w ſobie záhámuieſz/ tedy ſam ſobie pilnie po=
18:
dziękuieſz/ żeś ſie odwiodł od niepotrzebney pracey á trudno
19:
śći. A ieſli z mnieyſzym/ thedy y on y wiele ludzi z nim będąć
20:
dziękowáć żeś go w pokoiu zoſtháwił/ á odwiodł od niepo=
21:
trzebnego kłopotu iego.
22:
❡Drugie lekárſtwo ná gniew.
23:
P
Rzytym ſtrzeż ſie y tákich rozmow/ y tákiego towárzy=
24:
ſtwá/ ktoreby cie obráźić miáło/ á zwłaſzcżá kiedj też cżu
25:
ieſz przymiotek iáki w ſobie iáko cżłowiek/ gdyż żadny cżło=
26:
wiek/ ták iákoś ſłiſzał/ bez tego być nie może. Abowiem pátrz
27:
gdy maſz wrzod iáki bolący ná kthorey ſtronie ciáłá/ iuż nie
28:
tylko vráżenia ſie boiſz ále y podobieńſtwá/ gdy kto z ręką ál
29:
bo s cżym inſzym obroći ſie do ciebie w thę ſtronę gdzie boli.
30:
Thákże wiedząc o thym bolącym á ſzkodliwym wrzedzie w
31:
przyrodzeniu ſwoim/ iuż nie tylko áby cie ktho w tho vráźić
32:
miał/ ále y podobieńſtwá ſtrzeż ábyć ſkąd do tego nie przy=
33:
pádło.
34:
Abowiem kto cżuie bliſkie źimno/ wcżás ná ſię kożuch wle
35:
cże. Ktho widzi ſzpetną chmurę przed ſobą/ á nádziewa ſie
36:
prętkiey pluty/ wcżás ſobie opońcżą odwięzuie. Tákże też ty
37:
gdy widziſz iáką chmurę ná iákiey bieſiedzie/ á oná ſie ná thę
nieſláche=


strona: 80

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 80.
1:
nieſláchethną burzę ná gniew á ná zwádę zánośi/ odwięzuy
2:
wcżás opońcżą/ álbo wcżás rozwodź/ á ſam ſie hámuy/ á ná
3:
koniec rádſzey idź precż/ á nie dáy ſobie tey plugáwey plucie
4:
kápáć zá ſzyię. Y maſzli kogo powinowátego przy ſobie y te=
Wcżás zwá=
dzie zábiegáć.

5:
go odwiedź s ſobą możeſzli. Bo więcz náſzy brácia kiedy ſie
6:
dwá ſwárzą tedy ſie ſmieią/ áż kiedy ſie rzucą do ſzárſzunow
7:
toż dopiro chcą rozwadzáć/ áliśći drugiemu choć nic nie wi=
8:
nien ręká wiśi. Ano ſtára przypowieść: Pocżątkowi zábie=
9:
gay/ bo pozdne lekárſtwo nie thák pożytecżne. Theż ſie ſam
10:
ſtrzeż ábyś nie cżynił tákich rozmowek ktoreby obrażáły/ bo
11:
niewieſz z iákim kto przyrodzeniem ſiedzi. Naydzieſz drugie=
12:
go co mu ſie ludzie wſzyſcy ſmieią/ á on ſie o to rozgniewa. A
13:
też nas s thego oná ſtára przypowieść chłopſka przeſtrzega:
14:
Iż kto mowi co chce vſłyſzy coby nierad.
15:
Antygon on wielki á walecżny krol/ chodził iednego cżáſu
16:
miedzy namioty, odmieniwſzy ſie/ náſłuchawáiąc kcżemu ſie
17:
też iego ludzie máią/ y o cżym też ſobie rozmawiáią. Vſłyſzał
18:
w iednym namiecie áno o nim ſzpethnie mowią/ y bárzo mu
19:
łáią/ iż ie wywiodł w głodny kray. On przyſthąpiwſzy bli=
20:
żey pomálucżku rzekł: Cyt pánowie/ lżey moẃcie by krol nie
21:
vſłyſzał. Oni poznawſzy głos krolewſki rozbiegli ſie precż.
22:
A on roſmiawſzy ſie poſzedł potym do pokoiu ſwego/ rozu=
23:
mem to ogárnąwſzy/ iż go ono nic nie ruſzyło. A thák trzebá
24:
ſie ſtrzedz rozmow tákich czoby komu czo ſzkodzić miáło/ bo
25:
niewiedzieć gdzie kto ſtoi/ y co kogo obraża. Bo krzywdá ácż
26:
zárownána ſnádnie być może/ ále then pan ſláchethny pan
27:
gniew długo wirzga iako podgorſki źrzebiecz/ á długo ſie v=
28:
ſpokoić á poſtánowić nie może.
29:
❡Trzecie lekárſtwo ná gniew.
30:
T
Ego też ieſt potrzebá ku vſkromieniu przyrodzenia ná=
31:
ſzego/ ábychmy też obacżáli przypadki ſwoie/ bez ktorich
32:
żadne ciáło być nie może. Abowiem ktoż ſie s thym vrodził/
33:
áby wżdy też kogo kiedy obruſzyć nie miał? á ieſli nam to mi=
34:
ło iż to od nas ludzie ſkromnie przijmuią/ álbo też cżáſem nie
35:
bacżą/ niechże też tho nam od ludzi będzie miło/ gdy nas nie=
36:
ſzkodliwie álbo z niechcenia cżym rownym obráżą/ iż im też
¶ Nie wneth z
gniewu karáć.

37:
to tákież álbo przebacżyć/ álbo też tego zá złe rozumieć nie bę
38:
dziemy. Abowiem záſpi cżáſem ſłużká nieboracżek/ iż zámie=
39:
ſzka poſługi iákiey/ wierći ſie/ boi ſie/ żal mu bárzo tego/ ázaż=
O iijby go zá to


strona: 80v

Kſięgi Wtore
1:
by go zá to bić álbo mordowáć obacżywſzy iż to nie ze złośći
2:
vcżynił? Każą nędznemu kmiotkowi ná iáką robothę/ á on
3:
wołku ábo koniká náleść nie może/ płácże ſzukáiąc go/ boi ſie
4:
niebożątko/ á iuż go theż bić álbo mordowáć álbo ſádzáć zá
5:
to? Albo tákież ſąſiádek álbo kto inſzy iż mi co z niechcenia á=
6:
bo z nieobacżenia vcżyni/ á iuż wnet ſiodłáć? á iuż ſie wneth
7:
mśćić? Iákoż tych wiele znaydzieſz co to lekkoſcią zową kie=
8:
dy ſie rázem nie pomśći. A iabych to záſię zwał poććiwą ſła=
9:
wą á rozmyſlnym obacżeniem/ bo złe nigdy nie vciecże.
10:
A thák cżłowiek poććiwy ma vwáżáć káżdy cżás y wedle
11:
cżáſu káżdy przypadek. A mądrym to cżłowiekiem zową kto
12:
káżdą rzecż s ſtátecżnym rozważeniem zácżyna. Tákże y przi
13:
padek gniewu s ktoreyby ſie kolwiek przycżyny trefił ma v=
14:
ważáć/ ieſli z żártu/ ieſli vmyſlny/ ieſli chcąc/ ieſli niechcąc/ á
15:
záwſciągnąć ſie málucżko/ á ápellowáć do ſłuſznego rozmy=
16:
ſłu. A thám rozważywſzy ſobie/ iżby ſie ocż było gniewáć/
17:
gdyż wſpaniłemu cżłowiekowi theż nie przyſtoi zelżywośći
Z gnyewem do
rozumu apello
wáć.

18:
odnośić/ toż dopirko z roſtropnym vważeniem á rozmyſlnie
19:
rádj ſzukáć á przycżyny/ iákoby ſie to poććiwie náwetowáło/
20:
Bo ſtára oná przypowieść nas vcży: Iż záwżdy łácno o dre
21:
wno kto chce pſá vderzyć. Abowiem gniew bez rozmyſłu te
22:
dy go mądrzy ludzie nie zową gniewem/ ále furią á ſzaleń=
23:
ſtwem.
24:
Bo gniew bez rozmyſlny trudno ma być ná potym bez żá=
25:
łowánia. Iáko ono o Alexándrze wielkim piſzą/ iż gdy z żár
26:
tu rozgniewawſzy ſie kazał Lizymachá wielkiego á zacnego
27:
mężá ſrogiemu lwowi wyrzućić. Lizymachowi Pan Bog
28:
poſzcżęśćił iż gdy iuż lew bieżał do niego rozdrapáć go/ że zer
29:
wawſzy płaſzcż s ſiebie á zwinąwſzy wrzućił mu w páſzcże=
30:
kę y ná głowę/ á potym zá gárdło go popadſzy ták ſie długo z
31:
nim łamał áż gi vdawił. Iáko ſie pothym Alexánder wſty=
32:
dził tego/ y z iáką tego żáłoſcią vżywáł/ y iáko to Lizymácho
33:
wi nágradzał/ to iuż o tym hiſtoria ſwiádſzy.
34:
A ták ſmyſły náſze ieſli nie będą rozumem pohámowány/
35:
tedybychmy pewnie byli niewolniki v nich. Abowiem znay=
36:
dzieſz drugiego gdy mu ſie ſpáć záchce/ iż ſługá niechcąc co o=
37:
báli álbo cżym zákołáce/ álbo pies pod oknem záſzcżeka/ tho
38:
iuż ſłudze kijem/ á wygę obieśić. To iuż tám nie rozum rządzi
39:
ále ſmyſł niebácżny. Albo ieſli ſie ſpárzy o piec/ tho iuż piec
40:
ſtłuc: ábo ieſli ſie obleie pijąc/ to iuż ſklenicą o ziemię: wſzytko
to ſą bez


strona: 81

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 81.
1:
tho ſą bezrozmyſlne przypadki. Ale cokolwiek będzie nado=
2:
bnym rozumem á vważnym rozmyſłem ſpráwowano/ tho
3:
wſzytko nadobnie przyſtoi poććiwemu cżłowiekowi. Abo=
4:
wiem to práwy pan kto ſie ſam zwycięży á nie da ſobie roſká
5:
zowáć żadnym áffektom álbo poſthronnym ſmyſłom ciáłá
6:
ſwego/ áżby ſie wſzyſcy ná iedno zgodzili.
7:
❡Cżwarte lekárſtwo ná gniew.
8:
T
Eż ná rozważeniu przyiacielſkim śiłá rozgniewánemu
9:
cżłowiekowi należy. Bo piękne á rozważne ſłowá ſą iá=
10:
ko młoth/ á przerażáią áż do ſerczá cżłowiecżego. A wſzákoż
11:
nie w ten cżás go iuż hámuy gdy go vźrzyſz z zápalonemi o=
12:
cżymá iáko pſá wſciekłego/ ále álbo przed tym/ álbo potym/
13:
iż go kęs oná furia ominie/ toż ná ten cżás y przykremi ſłow=
14:
ki możeſz ſie podeń podſádzić. A to pomni co mu będzieſz mo
¶ Czo w kiem
gániſz to w ſo=
bie karz.

15:
wił/ iż gdyby też potym ná cię iáka furiyká przypádłá/ ábyś
16:
też ſobie ony ſłowká ná pámięć przywiodł. A dálekoć to pię
17:
kniej będzie iż ſie y ſam w ſobie poćichu vfráſuieſz/ y ſam ſie zá
18:
ſię nadobnie pohámuieſz. Abowiem to nadobny ráchunk/ kto
19:
idąc ná pokoicżek ſwoy ſam s ſobą pocżet vcżyni co dniá te=
20:
go przyſtoynego á czo nieprzyſtoynego vcżynił. A to iſcie v=
21:
cżynek przyſtoyny pohámowáć rozważnie rozgniewánego/
22:
choćby mu też to málucżko przykro było. Sokrates gdy ka=
23:
rał Demetriuſá z gniewu á z nierozmyſlnych poſtępkow ie=
24:
go/ rozgniewawſzy ſie plunął mu Demetrius miedzy ocży. A
25:
ten mu ſtoiąc powiedział: Iż wolę ia tho od ciebie odnieść á
26:
otrzeć to s twarzy ſwoiey/ kilobych iedno otárł niepotrzeb=
27:
ne ſpráwy z vmyſłu twego. Bo tho co ſie mnie sſtáło/ iedno
28:
mnie ſámemu ſzkodzi/ ále to co ſie około ciebie dzieie/ y tobie
29:
ſámemu/ y wſzytkiemu woyſku twemu ſzkodzić muśi. Iáko
30:
potym tego Demetrius rozmyſliwſzy ſie żáłował/ to iuż tám
31:
ſzyrzey nápiſano ſtoi. A thák widziſz iáko káżda rzecż niero=
32:
zmyſlna nigdy dobra być nie może.
33:
Bo naydzieſz drugiego tákiego co będzie vprzeymie tego
34:
ſzukał áby mu náłáiano/ ábo go vderzono/ áby mu iedno po
35:
tym co zá to dano/ álbo przepraſzano/ y ná tákiego trzebá ba
36:
cżenie mieć. Abowiem gniew thákiego cżłowieká álbo oná
37:
przycżyná do gniewu ktorey on podawa/ ieſt iáko onego pſá
38:
ná łáńcuchu co ſie tylko tárga á nic vcżynić nie może. A iáko
O iiijmu daſz


strona: 81v

Kſięgi Wtore
1:
mu daſz kęs chlebá/ áliśći ſie on płáſzcży á marda ogonem od
2:
radośći.
3:
Też w hámowániu gniewu trzebá vważáć oſoby. Bo ie
4:
ſli poważnieyſzy/ thedy go s wſtydem hámowáć á poććiwie
Thrzebá vwa=
żáć cżáſy y przy
cżyny kiedy ſie
gniewáć.

5:
vpomináć maſz/ tedy y ſam k ſobie ſnádnie przyść może. Ie=
6:
ſli też podleyſzy/ tedy go też cżáſem y pogroſką pohámowáć
7:
możeſz/ áby ſie nie wſpinał z motyką ná ſłońce. Auguſtus Ce
8:
ſarz wielki Rzymſki gdy był proſzon od iednego páná ſwe=
9:
go áby też v niego w domu był/ á vcżynił mu tę poććiwość. Y
10:
był v niego Auguſtus/ y vcżynił on pan feſth wielki iáko prze
11:
Ceſárzá. S trefunku młodzieniec ieden ſtoiąc v ſłużby ſkle=
12:
niczę koſztowną kryſztałową ſtłukł. Pan rozgniewawſzy ſie
13:
kazał go wnet vłápiwſzy do ſádzawki wrzućić gdzie Mure=
14:
ny były ſrogie ryby morſkie áby go roſtárgáły. Tedy nędz=
15:
nik iákoś ſie onym wywinąwſzy czo go iuż wiedli vciekł. Y
16:
przybieżawſzy do gmáchu padł v nog Ceſárzowi. Ceſarz ſie
17:
pytał coby ſie to działo. Gdy ſie wſzytkiego dowiedział/ ka=
18:
zał wnet onę ſłużbę wſzytkę potłuc/ powiedáiąc onemu pánu
19:
Aza to tobie przyſtało zá iednę ſklenicę niewinnego cżłowie=
20:
ká ták ſrogą ſmiercią ſtráćić? Powiedział on pan/ iż mię zá=
21:
gniewánie ktemu przywiodło. Powiedział mu Ceſarz: Azaſz
22:
gniew ktory może być dobry bez rozmyſłu? Potym kazał Ce
23:
ſarz przynieść ſrebrną ſłużbę/ y dał onemu pánu co ſtało trzy
24:
kroć zá iego/ powiedáiąc mu: Rozmyſlayże ſie potym gdy co
25:
maſz z gniewu vcżynić. A ták tu ſobie vważ co to ieſt rozwa=
26:
żny vmyſł poććiwego cżłowieká.
27:
A ták widząc ták ſproſny przypadek przyrodzenia náſze=
28:
go/ nielza poććiwemu cżłowiekowi/ iedno gi rozważáć/ á o=
29:
nym wſzech ſpraw krolem poważnym rozumem wſzytko w
30:
ſobie miárkowáć. Bo gdzieć tego w rádzie ſwey mieć nie bę=
¶ Rozum krol przyrodzenia.

31:
dziemy/ pewnieć nam wſzytko opák poydzie. Azaſz thu długi
32:
cżás mieſzkánia náſzego? ázaſz nie lepiey iż po ſmierći ty ſło=
33:
wá wdzięcżne zoſtáwimy po ſobie/ iż wżdy rzeką iż to był do
34:
bry cnotliwy á poććiwy cżłowiek/ á czokolwiek cżynił wſzy=
35:
tko z rozmyſłem cżynił. Abowiem thu do cżáſu ſiedzimy iáko
36:
w iákim dymie parſkáiąc/ y gniewamy ſie ná dim/ á tego nie
37:
bacżymy iż y z dymu wyniść muśimy/ y dym bárzo pręthko
38:
przeminąć może. A ták káżdy poććiwy ma ſie pilnie rozmy=
39:
ſláć ná káżdą ſpráwę ſwoię/ áby iey záwżdy z nádobnym ro
40:
zmyſłem á zá rádą ſławnego rozumu poććiwie vżywał.
Kápitu=


strona: 82

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 82.
1:
Kápitulum xj.
2:
Tu iuż będzie iáko poććiwy cżłowiek vważywſzy
3:
wyſtępki y ich przeſtrogę/ iáko ſie záſię
4:
ma cnotámi ſpráwowáć/ A napir=
5:
wey ſwiętą prawdą.
6:
grafika
7:
I
Vżechmy ſie naſłucháli iákie ſą wá=
8:
dy á przymioty przyrodzenia cżłowieczeńſt=
9:
wá náſzego/ y iáko ſą ſzkodliwe/ y iáko ſie ich
10:
przeſtrzegáć/ y iáko ie theż hámowáć w ſobie
11:
mamy. Iuż ſie theż vdaymy do cznot/ iáko ich
12:
poććiwy cżłowiek y vżywáć y iemi ſie ſpráwowáć ma/ y iá=
13:
ko to ieſt powinien dla więtſzey ozdoby ſwoiey. A niewiem
Iáko ſą drogie
cnoty.

14:
áby miedzy wſzytkimi nie byłá naprzednieyſza prawdá/ bo
15:
iſcie wiele ná tym zacnym filarze inſzych cnot ſie zbudowáło.
16:
Bo gdzie prawdá záwije gniazdo ſwe/ iuż j ſpráwiedliwość
17:
iuż y ſtałość/ iuż y pomierność/ iuż y roſtropność/ y inſze wſzy
18:
tki cnoty nielza iedno ſie przy niey oſádzić muſzą. Abowiem
19:
wſzytki rzecży ſą ná ſwiecie iáko kwiecie polne/ ktore ná wio
20:
ſnę pięknie zákwithną/ ku ieſieni poſchną/ á ná wioſnę áliśći
21:
ſie záſię znowu błyſzcżą. Tákże też ty przypádłośći náſze od
ſzcżęſcia


strona: 82v

Kſięgi Wtore
1:
ſzcżęſcia wſzytki ſie mienić á mieſzáć muſzą/ iedno ſwięte cno=
2:
ty ty nas áż do grobu doprowádzić máią/ á y po ſmierći mie
3:
dzy ludźmi pozoſtáłemi tedy nas nieſmiertelnemi cżynią/ á
4:
poćciwą ſławą záwżdy pámiątkę náſzę obwoływáią/ ták iż
5:
máło nie iáko nápoły żywi miedzy ludźmi chodzimy.
6:
Abowiem gdy ſie cznothámi ſpráwowáć będziemy/ iuż o
7:
tych inych przypádłych rzecżach pewne od Páná obiethnice
8:
mamy/ dáleko pewnieyſze niżlibychmy ich v ſwiátá z nawięt
9:
ſzym ſtárániem ſzukáć mieli. Bo iuż obiecuie cnotliwemu ką
10:
ty wſzytki iego nápełnić bogácthwem/ y zacnemi poććiwo=
11:
ſciámi ná wſzem ozdobić ſtan iego. A tu ſobie vważ czo tho
12:
ieſt cnotliwie á poććiwie żyć/ y pánem bez kłopotu być/ y ſła=
13:
wę onę wielką krolową záwżdy po ſobie mieć/ y pięknego á
14:
ſpokoynego żywotá ſobie wedle myſli ſwey náwſzem vżyć/
15:
á w nim ſie vſtáwicżnie kocháć.
16:
❡Co ieſt Prawdá.
17:
A
Iż prawdá ná wſzytki cnoty ieſt práwie iáko Máiowy
18:
deſzcż ná wſzytki ziołá ná ziemi roſthącze/ bo y ſam Pan
19:
tym przezwiſkiem miánowáć ſie racżił/ podobno to muśi być
Ian vj. kapitu.
Bez prawdy i=
ne cnoty ſłábe.

20:
nie ledá coś/ thedy ią iſcie káżdy poććiwy cżłowiek ná wiel=
21:
kiey piecży mieć ma/ áby ſłowá iego wedle roſkazánia Páń=
22:
ſkiego záwżdy były/ ieſt ieſt/ nie máſz nie máſz/ á iżby ſie z nią
23:
nie vchylał/ iáko ſtára przypowieść ieſth/ áni ná lewo áni ná
24:
práwo. Abowiem to iáwnie widzimy/ niechay będzie kto o=
25:
zdobion napięknieyſzą vrodą/ nawymyſlnieyſzemi kſtałty y
26:
vbiory/ niechay też będzie ozdobion y ſtátecżnoſcią/ y pomiá
27:
rą/ y powagą wſpaniłą/ á ieſli prawdy nie będzye/ á będzye
28:
ſłowká dziwnie przegryzował/ á ludzie to iáwnie bacżą/ te=
29:
dy to przedſię ſmieſzny pan będzie.
30:
A iſcie nie dármo oni zacni á ſwięći przodkowie náſzy ten
31:
obycżay miedzy ſię puśćili/ á pewnie iż potrzebny/ iż cżyń czo
32:
chceſz/ żártuy iáko chceſz/ przymawiay iáko chceſz/ wſzytko to
33:
może być dworſkiemi obmowkámi poććiwemi zákryto y ob
34:
mowiono. Ale iáko ſie kto z nieprawdą ná plác wytocży/ to
35:
iuż thám dáley od gęby żadney áppelláciey nie máſz. Snadź
36:
byli obacżyli iż tho miáło być coś ſzkodliwego w poććiwych
O nieprawdę
do gęby ápellá
cia.

37:
ludzkich ſpráwach. Bo iákoż ták ieſt/ iż choćby też thám iáka
38:
inſza pocżćiwemu cżłowiekowi ná vmyſle iego przywrzáłá
przywá=


strona: 83

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 83.
1:
przywára/ tedy tym ſláchetnym płaſzcżem s ſławney praw=
2:
dy vrobionym ſnádnie záwżdy może być pokryta/ á ſnádnie
3:
záwżdy może być ozdobiona. A możemy tho właſnie przed=
4:
nieyſzym klenotem názwáć cżłowieká poććiwego.
5:
❡Iáko prawdę od fáłſzu rozeznáć.
6:
A
Wſzákoż ieſt to rzecż potrzebna poććiwemu ſtanowi ná
7:
pilney bácżnośći mieć/ áby ſie w tym ſwiętym klenocie á
W ſtátecżney
prawdzie káż=
demu ſie zácho
wáć godzi.

8:
w tey poważney prawdzie ná wſzem ſtátecżnie á mocnie zá=
9:
chował/ tedy mu też tego iſcie nie mniey potrzebá/ áby ią też
10:
y w kim inym rozważyć á obacżyć vmiał/ bo ſie tho ná wiele
11:
rzecży przygodzi. Bo y ſam ſie może przeſtrzedz onym złym
12:
przykłádem drugiego/ y onego też może cżáſem przeſthrzedz
13:
poććiwie z onego ſzkodliwego przypadku iego. Y to ktemu/
14:
iż obacżiwſzy go w tym vpornego á niedbáłego może ſie prze
15:
ſtrzedz/ áby mu nie dał nicz ná ſobie wyłudzić/ á od prawdy
16:
ſie vwieść/ y towárzyſtwá z nim mieć iuż ſie też przeſtrzegáć
17:
będzie. Bo to ſtáry przymiot w narodzie náſzym/ iż iáki ſam
18:
kto ieſt/ radby áby tácy wſzyſcy byli.
19:
Abowiem iuż nie może być ſzkodliwſza rzecż/ iáko gdy kto
20:
nadobnemi fárbowánemi ſłowki á oną Anyelſką poſtaw=
¶ Naſzkodli=
wſza rzecż/ ſłow
ká záfárbowá=
ne.

21:
ką pokrywa prawdę święthą/ á fáłſz á onego nieſláchetniká
22:
chce prawdą vcżynić. Ieſzcże tho ſnadź ſzkodliwſzy niżli on
23:
pies czo ſie idąc do ciebie łaśi á marda ogonem/ á gdy ſie nie
24:
obacżyſz álić on zá nogę cáp. Bo wżdy ow czo ſzcżeka ieſzcże
25:
wżdy przeſtrzega/ że wżdy cżłek nań ſobie kijá ſzuka álbo ſo=
26:
bie kordá popráwi. Abowiem táki cżłowiek onemi thákiemi
27:
obleśnemi ſłowki vcukruieć ták potrawkę/ iż by naſłońſza te=
28:
dyć ſie ſłodka będzie widziáłá. Podáć ták piękne á záfárbo=
29:
wáne ſłowká/ żebyś ty przyſiągł że to ſzczyra prawdá/ y daſz
30:
ſie ſnádnie ná wſzytko przywieść/ y wſzytko vcżyniſz ná coć
31:
iedno rádzić będzie.
32:
Abowiem ſłychamy iż ná morzu wielkie niebeſpiecżeńſth=
33:
wá ſą/ y wielkie ſie dziwy vkázuią. A mądry márinarz tedy
Dziwne niebe=
ſpiecżeńſthwá
około nas ſie zá
tácżaią.

34:
y ony niebeſpiecżeńſthwá roſtropnie obchodzić vmie/ y ony
35:
dziwy okroćić/ iż mu nic ſzkodzić nie mogą. O bychmy ſie my
36:
theż nędzni márynarze obacżyli/ po iákich niebeſpiecżeńſth=
37:
wiech ná tym omylnym morzu tego obłudnego ſwiátá pły=
38:
wamy/ y iákie dziwy około nas ſie zátacżáią/ pewnie mogli=
bychmy


strona: 83v

Kſięgi Wtore
1:
bychmy pilniey ſie ich ſtrzedz niżli on márinarz ná morzu.
2:
A pilnie ſie nam trzebá thych dziwow ſtrzedz/ bo ſłyſzymy iż
Syreny ſwiátá
tego.

3:
wżdy tám ná morzu iákieś Syreny głośno ſpiewáią niżli lu
4:
dzi zdrádzą. Ale tu náſze Syreny ſwiátá tego iſcie nie trze=
5:
bá im głośno ſpiewáć/ tákći pięknie vcho náſzepce/ iż áni ſam
6:
wzwieſz/ áni ſie obacżyſz kiedy ſie zánurzyſz á z okręthu ſpád=
7:
nieſz/ á ſnádnie cie przywiedzie on pan Syrená nie ſpiewá=
8:
iąc ná co będzie chciał.
9:
A ſnadź tám ná ty dziwy w bębny biją áby ie odſtráſzyli á
10:
z dział ſtrzeláią. Y v nas też tákżeby też ſnadź máło nie lepiej
11:
cżynić/ głośno á iáwnie wſzytkim mowić nie ſzeptáć/ po ką=
12:
ciech ſie nie odwodzić. Bo ſtąd y ſmiech/ y dobra bieſiádá/ y
13:
dobre towárziſtwo/ y ćwicżenie z nadobnych á s poććiwych
14:
rozmowek roſcie. A gdyby mi co pan Syrená ſzeptáć chciał
15:
o wierę z nim do iutrá ad deliberandum, áż ſie obacżyſz álbo ſie
16:
od kogo inſzego dowieſz co tám w tym garnku pod pokryw=
17:
ką wre/ ieſli piołun/ ieſli ſzáłwia. Abowiem to ieſt nadobny
18:
przymiot káżdego poććiwego cżłowieká/ gdzye ſą ſłowá iá=
19:
ſne á nie ponure á práwie ſękowáte/ á iż ſie y twarz y poſtá=
20:
wá y ſpráwá nadobnie wſzytko s poććiwym ſkuthkiem zga=
21:
dzáią/ á od cnoty ſławney nic ſie nie odſtrzelawáią.
22:
Bo páthrzay więcz ná owego ſproſnego á przemierzłego
23:
chłopá/ co ſie więc owo ſłowki niewieſciemi pieśći/ więcz ſie
¶ Chłop vmi=
zgány zniewie=
ſciemi poſthá=
wámi.

24:
tu vmizga chociay mu nie trzebá/ więc tu poſthawki dziwne
25:
ſtroi/ więc tu ſłowká rozlicżnemi przyſmácżki cukruie/ ieſliże
26:
mu to pochwalić maſz álbo nie. Abowiem wierz mi iż tám le
27:
dwe trzecie ſłowko prawdziwe będzye. Abowiem vććiwa
28:
prawdá nie potrzebuie áni poſtawek żadnych/ áni vmizgá=
29:
nia żadnego/ áni poſmieſzkow żadnych/ áni fárbowánych á
30:
cukrowánych ſłowek/ iedno iáko cieſlá ſiekierą raz w raz/ á
31:
nigdy nie chybiáć/ áni ſie ná ſtronę vchyláć/ iedno ieſli thák/
32:
niech będzie pewnie ták: ieſli też nie ták/ to iuż też tám niechay
33:
ná ſtronie zoſtánie.
34:
Solon Athenieńſki Philozoph y przełożony/ gdy Atheń=
35:
cżyki w práwá y w poććiwe obycżáie wpráwował/ tedy ich
36:
ni s cżego y więcey nie przeſtrzegał iedno z nieprawdy/ wy=
37:
wodząc im to/ iż prawdá ieſt naprzednieyſzy wodz v wſzech
38:
inych cnot. Tedy przyſzedł do niego ieden zacny mieſzcżánin
39:
ktoremu ſie thy vſtáwy Solonowe nie podobáły/ wolałby
40:
był ták puſtupás chodzić. Y chcząc mu tho rozrádzić powie=
dział


strona: 84

żywotá cżłowieká pocżćiwego.Liſt 84.
1:
dział mu ná iednego zacnego mieſzcżániná/ iż to tám mowił
2:
ná iednym mieyſcu/ wierę niewiem co nam po tych práwiech
3:
by nas iedno Solon pod pokrywką thych praw w iáką nie=
4:
wolą nie przywiodł. Solon obacżył iż to náſtrzępiona pra=
5:
wdá/ powiedział mu: Miły pánie pocżkay máło iż po thego
6:
poſlę/ á będę z nim o tym mowił. Ten powiedział: O nie po
7:
cżekam/ bo byś mie z nim zwádził/ y proſzę cie niepowieday
8:
mu tego. Solon mu powiedział: Nu kiedy mu tego nieſmieſz
9:
w ocży rzec/ tedy ia theż temu nie wierzę/ bo prawdá ma być
10:
iáſna á nigdy niepokątna.
11:
Sewerus Alexánder był tho zaczny Ceſarz w Rzymie/ á
12:
bárzo ſie thymi nieprawdzicy brzydził. Turnius iego ieden
13:
zacny dworzánin záwżdy ſobie tę poſtáwę cżynił/ iákoby też
14:
co ná nim v Ceſárzá należáło. To go iuż wodził/ to ſie do nie
15:
go ſchylał iákoby czo Ceſarz z nim mowić chciał. Ceſarz ácż
16:
to bacżył ále ták tego do cżáſu zániechawał/ cżekáiącz ná czo
17:
ten cżyha. Ieden vbogi cżłowiek ktory pilną ſpráwę v Ceſá
18:
rzá miał dał onemu Turniuſowi niemáłe vpominki/ áby mu
¶ Omylnemu
omylnie ſie
dzieie.

19:
do Ceſárzá przyſtęp vcżynił/ álbo onę rzecż iego tám v Ceſá
20:
rzá odpráwił. Turnius przyſzedſzy náchylił ſie do Czeſárzá
21:
á nic nie mowił. A do onego nieboraká przyſzedſzy/ powie=
22:
dział mu żemći iuż wſzytko zyednał. Potym ſzcżęſciem przy=
23:
pádło iż Ceſarz onemu nędznikowi ták iáko mu było potrze=
24:
bá wſzytko przyſądził/ y przy wſzytkim zoſtał. Turnius przy
25:
ſzedſzy do niego powiedział mu: A prawdá żemći wſzythko
26:
zyednał iakomći powiedział? Then nieborak z wielkim płá=
27:
cżem dziękował/ y znowu mu drugie vpominki dał. Czeſarz
28:
gdy ſie tego dowiedział/ kazał ſłup pośrzod rynku wkopáć/ y
29:
kazáł páná Turniuſá do niego przywiązáć/ y nágárnąwſzy
30:
plugáwego ſmiecia kazał pod nim kurzyć áż ledwe żyw zo=
31:
ſtał/ á woźnemu kazał wołáć/ y ná ſłupie potym nápiſáć: Iż
32:
kto wiátrem ſłuży/ temu dimem ma być płácono. A ták pátrz
33:
iáko to omylnikom omylne rzecży tedy też omylnie wycho=
34:
dzą/ á prawdá ſwięta záwżdy iáko ſłońce oſwiećić ſie muśi/
35:
á bláſk iey nigdy vſtáć niemoże.
36:
Amázidis był okrutnik wielki/ y poſłał do iednego Egip=
37:
ſkiego kápłaná gdy ofiáry bogom ſwym wedle ſwego zwy=
38:
cżáiu rozrębował/ áby mu ſztukę z onych ofiar co nagorſzą y
39:
co nalepſzą poſłał. A kſiądz mu poſłał ozor/ y wſkazał do nie
40:
go: Tá ſztuká v bydlęciá nie ieſt ſzkodliwa/ á nie vmie áni zle
Páni do=


strona: 84v

Kſięgi Wtore.
1:
áni dobrze vcżynić. Ale v cżłowieká gdy ſie ná złe obroći/ iuż
2:
żadna ſzkodliwſza być nie może. A gdy ſie też ná dobre obro=
3:
ći/ iuż też żadna lepſza y pożytecżnieyſza być nie może. Amázy
4:
dis zeznawſzy iż to prawdá/ wdzięcżnie wſzytko przyiął od
5:
niego.
6:
❡Roſtropny ma pilno vpátrowáć
7:
co pod pokrywką wre.
8:
A
Thák roſtropnemu cżłowiekowi trzebá pilno ſłowá v
9:
ważáć á rozeznawáć/ á cżęſtho z nich pokrywkę zeymo=
Co inſze mowi
á inſze myſli.

10:
wáć/ doglądáiąc czo thám wre. Abowiem pátrz Poetowie
11:
gdy fábuły ſwoie piſzą/ iáko oni inſze piſáli á inſze rozumie=
12:
li. Bo oni rzkomo piſáli o Lwiech/ o Smoczech/ o Bázyli=
13:
ſzkoch/ o Hárpijach/ o Hidrach/ áno ſie to rozumiáło o onych
14:
ſrogich kroloch á mocarzoch ſwiátá tego/ iáko ludzi kąſáli á
15:
drapáli iáko ine źwirzętá ſrogie. Tákże y dziś ieſt wiele tych
16:
kraſomędrkow/ czo ine mowią á ine rozumieią/ á śiłá ludzi
17:
tymi zákritoſciámi ſwemi ná co chcą y iáko chcą prziwodzą
18:
A ták nie tyć ſłowká máią być bacżone álbo vważáne/ kto
19:
re rozlicżnemi przyſmácżki álbo onymi kraſomownoſciámi
20:
bywáią záfárbowáne/ ále ony co idą z vſt iáko piorun trzá=
21:
ſkał/ á iż znáć w nich wierną ſzcżyrość/ á iż w nich żadney o=
22:
błudnośći nie máſz. Abowiem kto ſie zdobi tymi kraſomow
23:
nemi ſłowki/ bá rownie iákoby s cudney rękáwice białą rękę
¶ Kráſomo=
wne ſłowká.

24:
vkazał/ á ciáło ine wſzytko kroſtáwe: bo ſzcżyrość s praw=
25:
dą dáleko gdzieś od onych ſłowek. A ták ſzcżyrość á praw=
26:
dá wielkie to ſą klenoty v Bogá á v ludzi. A gdy to ieſzcże bę
27:
dzie ſtáłoſcią iáko pięknym płaſzcżem pokryto/ iuż táki cżło=
28:
wiek może ſie práwie błogoſłáwionym zwáć/ iuż iego ſławá
29:
záwżdy będzie iáſna iáko ſłońce y v Bogá y v wſzech ludzi.
30:
Abowiem pátrzay iż ſłowá ſą iáko ſtrzáły/ może iemi y v=
31:
godzić/ może im też y vſkocżyć. A ieſli co trzebá roſtropnie v
32:
ważáć/ tedy ſłowá cżłowiecże. Bo znaydzieſz w iednych na=
33:
dobną/ poććiwą/ rozważną/ y práwie prawdziwą rádę/ ná=
34:
ukę/ y ćwicżenie. Naydzieſz też w drugich nadobną wdzięcż
35:
ność ozdobą y wyſtháwą/ y będzieć ſie zdáć iż prawdziwe y
36:
pożythecżne. A gdy ie będzieſz chciał wypleć/ thedy pewnie
37:
znaydzieſz żagáwkę pod máioranem.
38:
Bo iáko choremu máło po wymownym lekárzu/ iedno że=
39:
by do zdrowia co narychley dopomogł/ á iżby vmiał tranki
á ſyropki


strona: 85

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 85.
1:
á ſyropki co nalepiey ſpráwić. Tákże też máło mądremu po
2:
wymownych ſłowiech/ thylko áby ſie w nich tranki á ſyropki
3:
prawdziwe á cnotliwe zámykáły. A iáko mądry Cyrulik zá
¶ Lekárſthwo
ná prawdę.

4:
plugáwioney rány niegoi áż ią pirwey gryzącemi prochy ál
5:
bo wodkámi wycżyśći/ thoż ią potym ledá ziołkiem ſnádnie
6:
zágoić może. Tákże záplugáwiona myſl cżłowieká vnioſłe=
7:
go ieſli ſzcżyrą prawdą á nieomylną ſzcżyroſcią nie będzye
8:
wycżyſcioná/ trudno ſie zágoić ma/ á czo dáley to bárziey ie=
9:
ſzcże ſie będzie iątrzyłá.
10:
Abowiem czo ma być milſzego cżłowiekowi ſtanu zacne=
11:
go/ iedno ſławá á poććiwość/ á ſpokoyny/ pobożny/ á pocżći
12:
wy żywoth. Co wſzytko żadnym obycżáiem do niego ſie ze=
13:
bráć nie może/ ieſli będzie iákiemi nieſtátecżnemi odmienno=
14:
ſciámi záwikłány/ bo ſie thym y zhydzi/ y ſławę złą záwżdy
15:
ná ſobie odnośić będzie/ y ludzie ſie go ſtrzedz będą. A iákoż
16:
on ták o ſobie rozumieć ma/ iż roſkoſznym á poććiwym żywo
17:
tem żywie/ gdy chodzi ſtroną iáko párſzywa ſzkápá ktorą s
18:
ſtádá wybiją/ á iż ſie go ludzie ſtrzegą doznawſzy omylno=
19:
śći á wſzetecżnośći iego. A ták vććiwemu cżłowiekowi to ſą
20:
ſkárby tho klenoty/ myſl wſpaniła á nicżym nie záwikłána/ á
21:
nadobną cnotą á prawdą iáko ſłońcem obiáſniona.
22:
❡Iáko ſtałość s prawdą ſpołu s ſobą ro=
23:
ſtą/ y iáko prawdá bez niey tru=
24:
dno ozdobna być ma.
25:
A
Gdychmy ſie iuż o práwdzie námowili/ tu iuż muśimy
26:
ſtałość do niey przyſtoſowáć/ bo ty dwie pánie z iedne=
27:
go domu idą/ máło nie ſą ſobie ciotcżone rodzone. Abowiem
28:
kto iuż prawdę v ſiebie poſtánowi/ potrzebá mu tego pilno/
29:
áby też y ſtałość vmyſłu vformował/ iákoby ſie nigdy od ża=
❡Stáłość za=
cny klenot.

30:
dney przyſtoynośći ſwoiey nie odnośił. Bo ieſliże czo może
31:
ozdobić poććiwego cżłowieká/ tedy ſtała á ſtátecżna myſl/ iż
32:
go áni ſzcżęſcie/ áni nieſzcżęſcie/ áni żadna przygodá nigdy s
33:
ſtátecżnośći iego nie vnieſie/ iż ſtały w przijáźni/ ſtały w ſprá
34:
wach ſwoich/ ſtały w Rzecżypoſpolitey/ iż go áni ſtrách/ áni
35:
dobrodzieyſtwo żadne od iego poććiwey przyſtoynośći ni=
36:
gdy nie odwiedzie.
37:
Abowiem znaydzieſz tákich wiele/ iż nie tylko ſámego ſtrá
38:
chu ále y ledá iákiego podobieńſtwá iego tedy ſie iuż lękáią/
P ijiuż ſie wier=


strona: 85v

Kſięgi Wtore
1:
iuż ſie wierczą/ iuż biegáią/ iuż ſie o nowinkách pytáią/ iuż ná
2:
ſłuchawáią co ludzie mowią. A gdzie iuż ſtáłey á ſtátecżney
3:
myſli á ſercá wſpaniłego nie máſz/ á iákoż ty proſzę cie o thá=
4:
kim cżłowieku w káżdey przygodzye rozumieć maſz? y iáko
¶ Thrwożliwi
niepotrzebni.

5:
w nim nádzieię iáką pokłádáć maſz? bo iuż tám áni rády/ á=
6:
ni rozważnośći o iákich przygodach ábo też o przyſzłych rze=
7:
cżach nie naydzieſz/ iedno trwogę we łbie niepotrzebną á ná=
8:
rzekánie/ á vciekáć by iedno gdzie. Bo iuż o thákiego áni lu=
9:
dzie dbáią/ áni żadney piecżey nań máią.
10:
Ale ſtátecżna á wſpániła myſl cieſzy ſie odmiennoſcią cżá
11:
ſow/ iż to ieſzcże y przyść y odmienić ſie może/ á tákże y dru=
12:
gim otuchy dobrey y ſercá przydáie/ przywodząc im ná pá=
13:
mięć iáko ludzie z morzá ná deſkach wypływáią/ iáko s prze
14:
gránych bitew y z dobytych miaſt zdrowo komu cżego Bog
15:
nie obiecał wychodzą/ iáko drudzy iuż y pod miecżem bywá
16:
ią á wżdy wychodzą/ iáko więźnie ſrogiego więzienia pra=
17:
żni bywáią/ gdzie iuż cżáſem iedno do iutrá ſmierći cżekáli/ á
18:
poſpolicie więc boiowi ludzie y wieldzy Hetmáni ná lepſzey
19:
piecży y ná więtſzey łáſce tákie więźnie záwżdy miewáli/ kto
20:
ry ſobie idąc w okowach przy koniu z weſołą myſlą ſpiewa/
21:
niżli owego czo iuż zdechł nápoły. A cżáſem ie y dobrowol=
22:
nie ieſzcże ktemu z vpominki puſzcżáią. Abowiem myſl wſpa
23:
niła záwżdy káżdego cżłowieká wſzędy y ozdobić y znácż=
24:
nym vczynić muśi.
25:
❡Fráſowny dwie ſobie ſzkodzie cżyni z iedney.
26:
A
Bowiem káżdy fráſowny dwie ſzkodzie ſobie z iedney v
27:
cżynić záwżdy muśi. Iedná iż ſie vfráſuie á práwie vbo
28:
leie/ áno mu ſie ieſzcże nic nie dzieie/ iedno iż go ſtrách vbije.
29:
Druga záſię ieſzcże gorſza/ kiedy czo nieſzcżęſnego przypád=
30:
nie/ tho z nowu drugi raz fráſowáć ſie muśi/ ále iuż pewniey
¶ Fráſowny
dwie ſzkodzie
ćirpi.

31:
niż pirwey. Trzecia ieſzcże/ iż w tákiey zámieſzáney myſli iuż
32:
áni rády/ áni nádzieie/ iedno iuż thák chodzić by ſárná przed
33:
ſiecią ktora ią iuż widzi/ á pśi iey przedſię doganiáią.
34:
Ale ſie nalepiey przed cżáſem ſprobowáć/ bo káżdy cżło=
35:
wiek ktory w przygodach bywa/ iuż ſie przygod mniey lęka/
36:
y mniey ſie przed nimi trwoży. A ty niemaſzli s kim inym bur
37:
dy mieć/ á niemaſzli inſzego ćwicżenia cżáſu pokoiu/ hárcuy=
38:
że vſtáwicżnie á wiedź burdę s tą záwikłáną á z záfráſowá
39:
ną myſlą ſwoią/ á nie dáy ſie żadnemu ſtráchowi vnośić/ á
pomni ná


strona: 86

żywotá pocżćiwego cżłowieká.Liſt 86.
1:
pomni ná obietnicze Páńſkie/ iż żadnemu wiernemu iego bez
2:
woley iego y włos z głowy nie zginie. A pomni iż nie ledá
3:
ſtraż maſz około ſiebie/ bo Anyoły Páńſkie/ wierz mi iż to ſą
¶ Anyelſka
ſtraſz.

4:
pewnieyſzy ſtrożowie niżli Brácłáwſczy kozacy chociay ná
5:
tym zroſli. A dobyway w ſobie ſercá/ á nie dáy ſie złey myſli
6:
vwodzić/ bo to ſzpetna chorobá wierz mi/ kto ſtęka áno go ie
7:
ſzcże nic nie boli. A ták gdy ſie ták otrząſnieſz/ á beſpiecżniey
8:
ſzą myſl w ſobie poſtánowiſz/ wnet v wſzitkich wdzięcżniey
9:
ſzym y poważnieiſzym zoſtánieſz/ y myſli ſobie nie sfráſuieſz/
10:
y Rzecżypoſpolitey y rzecżam ſwoim iáko ie maſz ſtánowić/
11:
wneth pożytecżnieyſzym będzieſz/ y wiele inych przypadkow
12:
ku twey dobrey ſpráwie s tegoć ſnádnie przypáść muśi.
13:
❡Wſpaniła myſl pátrz co cżyni.
14:
A
Bowiem wierz mi/ iż táka wſpaniła myſl ná wſzytko ſie
15:
przygodzi. Y Hetman w woyſcze/ tákże y iáki ſprawczá
16:
w oblężeniu wiele y ſobie y ludziom ſercá dodáć y rády mo=
17:
że/ gdy będzie ſercá ſtałego á nie vnioſłego. Bo iuż y rádá/ y
18:
rozmowá káżda beſpiecżnieyſza y poważnieyſza o wſzytkich
19:
ſpráwach być może. Iuż y ſerce roſcie káżdemu widząc páná
20:
niezátrwożonego/ á on ſobie y wſzytkim ná wſzem dobrze tu
21:
ſzy. Cżytamy o iedney pánnie o Hetmáńſkiey dziewce/ gdy
22:
iey oycá zábito ktory był Hetmánem w oblężonym mieyſcie
23:
y iuż nieprzyiaciele y w bronę ſie łamáli/ y mury vbieżeli. Tá
❡Stháłość á
ſerce pánień=
ſka.

24:
wnet ſkocżywſzy popádłá oicowſki miecż/ y przyłbicę ná gło
25:
wę włożyłá/ y krzyknęłá ná ludzi ktorzy iuż byli pocżęli vcie=
26:
káć: O pomnicie ſie zli ludzie co cżynicie/ á gdzież vciecżecie?
27:
á chociay Hetman zábit Hetmáńſka dziewká żywá/ zá mną
28:
kto cnotę miłuie. Bo iáki to wáſz wſtyd y lekkość będzie/ ie=
29:
ſli mię vbogiey dziewki nie ráthuiecie. Skocżyłá ná mury á
30:
zá nią wſzyſcy iáko wodą linął. A tám iey Bog poſzcżęśćił/
31:
iż y miáſtá obroniłá/ y wielką ſzkodę w onych ludzioch vcży=
32:
niłá/ ták iż muſieli od miáſtá odciągnąć.
33:
Pátrzże záſię co Scewolá ono Rzymſkie panię ſláchetne
34:
był vcżynił/ gdy krol ieden możny z wielkiemi woyſki Rzy=
¶ Scewolá
prze cnotę co v
cżynił.

35:
mu dobywał/ y iuż Rzymiánom było bárzo duſzno/ dał ſo=
36:
bie vcżynić vbior ná kſtałt onych knechtow czo około onego
37:
krolá ſtawáli. A gdy krol był w namiecie s pány ſwemi/ rá=
38:
dząc iuż iákoby ku ſzturmu przypuśćić/ ten Scewolá ſtánął
P iijteż mie


strona: 86v

Kſięgi Wtore
1:
też miedzy knechty onemi tuż przed namiotem/ á ogień wiel=
2:
ki tuż bliſko niego gorzał. Potym vpátrzywſzy cżás/ popad=
3:
ſzy ſpis ſkocżył do namiotu onego/ y zábił páná czo naprzed=
4:
nieyſzego co podle krolá ſiedział/ á krolá nieſzcżęſciem ſwym
5:
chybił. Potym gdy go łápáć chcieli powiedział/ iż mię łápáć
6:
nie trzebá/ bom ná to przyſzedł ábym tu gárdło dał. Y porzu
7:
ćiwſzy ſpis wneth ſzedł do onego ogniá/ y rękę weń áż po rá=
8:
mię włożył. Potym go kazał krol przed ſię przywieść/ y py=
9:
tał go/ cżemuś mię chciał zábić? Powiedział Scewolá/ iż ia
10:
mam ná cię więtſzą ſpráwiedliwość niżli thy ná mię/ bom ia
11:
twey rzecży namnieyſzey niemiał nigdy woley wziąć/ á thy
12:
mnie chceſz wſzytko moie pobráć/ nákoniec y gárdło. Pytał
13:
go potym: A cżemużeś rękę ſpalił? Dla tego iż cie chybiłá/ iá=
14:
koż cie to iednák pewnie nie minie/ bo nas ieſt thákich kilká=
15:
dzieſiąt cochmy ſie ná to ſprzyſięgli/ y gárdłá odważyli/ thák
16:
długo ná cię cżyháć/ áż muśiſz gárdło dáć. Krol widząc onę
17:
ták wielką ſtałość iego/ á vſłyſzawſzy iż ieſzcże thákich kilká=
18:
dzieſiąt ieſt/ wnet odciągnął od Rzymu/ á onego vdárowa
19:
wſzy puśćił wolno precż.
20:
Pátrzże czo tu poważna á wſpaniła myſl w iedney oſobie
21:
vcżyniłá/ że iedná oſobá y wielkie woyſko poráźiłá/ y oycży=
W iedney oſo=
bie vmyſł ſtá=
tecżny śiłá vcży
nić może.

22:
znę od wielkiego vpadku wyzwoliłá/ y ſławę wielką nie tyl=
23:
ko ſobie ále ſwym národom wſzythkim vcżyniłá. Bo ácż ná
24:
ten cżás máło vbolał/ ále ſobie ná to bárzo wdzięcżny plaſtr
25:
przyłożył oney wiecżney nieſmiertelnośći ſwoiey. Abowiem
26:
vmyſł ſtátecżny á wſpaniły nigdy ſie okázáć nie może/ iedno
27:
w rzecżach w przećiwnych. Bo pewnie w cenárze áni w go=
28:
nionym nic ſie tám nie okaże. Co wſzytko poććiwemu nie mo
29:
że przypáść iedno z rozmyſłu poważnego á z myſli nieuſtrá=
30:
ſzoney. A wſzákoż naprzod z łáſki Páńſkiey. Bo nie dármo
31:
onych wirſzykow nápiſano:
32:
Fortunny to komu ſzcżęſcie z niebieſkiego grodu
33:
Z łáſki dano/ czo ieſt ku ćći ſprawion Pánu Bogu.
34:
A tákiey wſpaniłey myſli cżłowieká y s poſtáwy y s káż=
❡Myſl wſpá=
niła nie vſtrá=
ſzona.

35:
dey ſpráwy ſnádnie kożdy doznáć może. Bo ieſli s poſtáwy
36:
poznaſz gniewliwego/ ſmętnego/ boiáźliwego/ tedy owſzem
37:
y káżdego ktho ieſt ſercá ſtałego á wſpániłego. Bo ſwiát ná
38:
to ſtworzon/ iż bez poſtráchow nigdy być nie może. Przypa
39:
dáią ſrogie ognie/ ſtráſzliwe gromy/ pioruny