![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
strona: kt
1:
grafika
2:
Nowy Teſta=
3:
ment Páná náſzego
4:
IESVSA CHRI=
5:
STVSA.
6:
Z nowu z Láćińſkiego y z Gręckiego ná Polſkie
7:
wiernie á ſzczyrze przełożony: y Argumentá=
8:
mi ábo Summáriuſzámi káżdych Kśiąg/
9:
y Rozdźiałow/ z Annotácyámi po
10:
brzegách obiáśniony.
11:
¶ Przydáne ſą Náuki y Przeſtrogi máło nie zá káżdȳ Ro=
12:
zdźiałem: Porownánie Ewángeliſtow SS. Dźieie
13:
y drogi rozmáite Piotrá y Páwłá S. y Regeſtr
14:
rzeczy głownieyſzych ná końcu.
15:
Przez D. IAKVBA WVYKA, Theologá
16:
Societatis IESV.
17:
Z dozwoleniem Stárſzych.
18:
Pod rozſądek Kośćiołá S. Powſzechnego Rzymſkiego wſzy=
19:
tko niech podlęże.
20:
grafika
strona: ktv
1:
grafika
2:
Auguſtinus de Geneſi ad literam, lib:7.cap:9.
3:
Wſzyścyć hæretycy piſmo święte Kátholickie czytáią: y nie prze co
4:
innego ſą hæretykámi/ iedno że ie nie dobrze rozumieiąc/ fałeſzne ſwe
5:
zdánia przećiwko iego prawdzie vpornie trzymáią.
6:
Tenże/ Tract:18.in Euang: Ioannis.
7:
Nie ſkąd inąd hæretyctwá powſtáły/ iedno ſtąd/ że niektorzy piſmá
8:
dobrego nie dobrze rozumieią: á co w nim nie dobrze rozumieią/ tego
9:
ſię vpornie y śmiele trzymáią.
10:
Tenże/ epiſt:2.ad Conſentium.
11:
Wſzytkim hæretykom ktorzy piſmo S. przyimuią ták ſię widzi/ że
12:
piſmá náſláduią/ gdy ſwych ráczey błędow náſláduią: y przetoż nie
13:
dla tego żeby piſmem gárdzili/ ále iż piſmá nie dobrze rozumieią/ ſą
14:
hæretykámi.
15:
Tenże/ in Pſalm:48.cont: prima.
16:
Wſzytkie piſmá S. zbáwienne ſą tym ktorzy ie dobrze rozumieią: ále
17:
niebeſpieczne tym ktorzy ie ku przewrotnośći ſercá ſwego náćiągáć wo=
18:
lą/ niżli przewrotność ſercá ſwego według ich proſtośći nápráwowáć.
19:
Bo tá ieſt w ludziách przewrotność wielka á zwyczáyna/ że będąc ſámi
20:
powinni żyć według woley Bożey/ przećię chcą áby Bog żył według ich
21:
woley: á gdy ſámi niechcą ſię wyproſtowáć/ tedy chcą Bogá nákrzy=
22:
wić: nie máiąc tego zá dobre co on chce/ ále to co ſámi chcą.
23:
Tenże/ De doctr: Chriſt: lib:3.cap:10.
24:
Piſmoć nie twierdzi iedno Kátholicką wiárę/ rzeczámi przyſzłymi/
25:
ninieyſzymi y przeſzłymi: przeſzłe powiedáiąc/ przyſzłe przepowiedáiąc/
26:
á ninieyſze pokázuiąc. | Chrześći= |
strona: 1
| 1. |
1:
Chrzeſćiáńskiemu czy=
2:
telnikowi IAKVB WVIEK
3:
Theolog Societatis IESV, łáſki Páná ná=
4:
ſzego Ieſuſá Chriſtuſá/ y miłośći Bogá
5:
Oycá/ y ſpołecznośći Duchá świę=
6:
tego/ wiernie życzy y winſzuie.
Dwie częśći Przedmowy.
7:
W
Idzę iż ſámá rzecz tego potrzebuie/
8:
łáſkáwy á miły Czytelniku/ ábymći dał ſprá=
9:
wę w tey przedmowie/ nawięcey o dwu rze=
10:
czách.
1.
Iedná; co mię do tego przywiodło/
11:
ábych ſię ták wielkiey/ y poważney/ á k temu ták trudney
12:
á niebeśpieczney prace w przekłádániu Nowego teſtá=
13:
mentu ná náſzę rzecz Polſką znowu podiął.
2.
A druga/
14:
iákom ſię w tym przekłádániu záchował: y co zá pożytku
15:
z tey to prace náſzey ſpodźiewáć ſię możeſz.
Przyczyny wydánia tegoNoweoteſtámentu.
16:
Wiedzże tedy naprzod/ iż nie máło zacnych á pobo=
17:
żnych ludźi nie tylko duchownego ále y ſwieckiego ſtanu/
18:
od kilkunaśćie lat pilnie nas o to prośili (á niektorzy y
19:
nákład ná drukowánie obiecowáli) ábyſmy wſzytkę Bi=
20:
blią znowu ná náſz ięzyk Polſki przełożyli.
Bo widźieli/ iż
21:
po wydániu Bibliey Polſkiey od Kátholikow w Kráko=
22:
wie/ wnet náſtáłá Biblia Brzeſka od Kálwiniſtow prze=
23:
łożona:
Biblia Krákowſka. Biblia Brzeſka.
ktora iáko gładkośćią Polſkiey mowy przecho=
24:
dźi Krákowſką/ ták ieſt błędow y kácerſtwá pełná/ á zwła
25:
ſzczá w ánnotácyách ábo w wykłádźiech ná kráiu położo=
26:
nych.
Biblia Nieświeſka.
Widźieli/ iż rychło záś potym Nowokrzczeńcy/
27:
zgániwſzy Biblią Brzeſką/ y omyłki iey nie máłe pokaza=
28:
wſzy/ wydáli drugą w Nieświeżu ieſzcze gorſzą/ á k temu | A 2 | ſkromno |
strona: 2
| Przedmowá | 2. |
1:
ſkromno y drobnieyſzą literą drukowáną/
áby ią ludźie
2:
ſnádniey czytáć y z ſobą nośić mogli. A co ſię tknie No=
Nowe teſtámenty Polſkie
3:
wych teſtámentow/ baczyli to dobrze/ iż ſię ich ták wiele
4:
námnożyło/ że káżda ſektá ma ſwoy właſny przekład No=
5:
wego teſtámentu. Lutrowie Seklucyanow/ w Krolew=
Seklucyanow
6:
cu/ Roku Páńſkieo 1555. drukowány/ z kommentámi ábo
7:
z wykłádámi ſwemi: Kálwiniſtowie Brzeſki/ tákież z
Brzeſki.
8:
przydátkámi miſtrzow ſekty ſwoiey: Nowokrzczeńcy/
Budnego.
9:
drugie dwá oprocz Nieświeſkiego/ Nowy teſtáment Budneo
10:
ſrodze zfałſzowány/ y bluźnierſkimi przypiſki nádźia
11:
ny/ á Czechowicow drugi/ teyże niezbożnośći y bluznier=
12:
ſtwá pełny. A mimo te wſzytkie wſpomina ieſzcze Budny
Czechowicow.
13:
iákiś inſzy przekład nieiákieo Stániſłáwá Murzynowſkie=
14:
go/ w Krolewcu wydány/ ktoregom ia nie widźiał. Z dru=
Murzynowſkiego.
15:
giey ſtrony vważáli y to/ że Kátholicy nie mieli iedno
16:
ſam Nowy teſtáment Krákowſki/ ktorego exemplarzow
17:
iuż dawno nie sſtáło; y ten bez żadnych wykłádow/ y z ſániego
Krakowſki.
18:
ięzyká Láćińſkiego/ á k temu nie głádko po Polſku/
19:
y mali ſię prawdá znáć/ ná wielu mieyſcách nie właśnie
20:
przełożony. Przetoż ſię im zdáło być tego potrzebá/ áby
IákiegoNoweoteſtámentu było potrzebá.
21:
też Kátholicy mieli przekład Bibliey pilniey vczyniony/
22:
y nie z ſámego Láćińſkieo/ ále też z dokłádániem ſię Græ=
23:
ckiego y Zydowſkiego textu przełożony: ktoryby y wła=
24:
ſnośćią y głádkośćią Polſkiey mowy z káżdym przeſzłym
25:
zrownał/ y prawdą á ſzczyrośćią wykłádu wſzytkie inne
26:
celował: á k temu áby miał ánnotácye/ ktoreby wykłády
27:
mieyſc trudnieyſzych/ á zwłaſzczá od hęretykow zfáłſzowá=
28:
nych pokázowáły/ y prawdźiwe ich rozumienie z piſmá y
29:
z Doktorow Kátholickich podawáły: á Kátholicką wiá=
30:
rę náprzećiw wykrętom kácerſkim z ſámych piſmá ś. źrzo=
31:
deł vtwierdzáły. Bo iáko Auguſtyn S. piſze. Acz tego
Aug: tract:2.in epiſt: Ioan.
32:
wſzytkiego co w piśmie świętym czytamy ná náukę y ná
33:
zbáwienie náſze/ z wielką pilnośćią ſłucháćieſmy powin=
34:
ni: wſzákże oſobliwie te mieyſcá piſmá ś. w pámięć ſobie
| wbić |
strona: 3
| Do Czytelniká. | 3. |
1:
wbić potrzebá/ ktore nawięcey ważą przećiw hærety=
2:
kom: ktorych zdrády/ mdleyſze y niedbálſze Kátholiki o=
3:
ſzukiwáć nigdy nie przeſtáią. To Auguſtyn S.
4:
Widząc tedy ſtárſzy náſzy/ że tych zacnych ludźi prośby
5:
y żądánia ſłuſzne/ á kośćiołowi Bożemu pożyteczne y po=
6:
trzebne były: prędko ſię dáli nákłonić do tego/ áby y pro=
7:
śbie ich/ y potrzebie kośćiołá Bożego (ktoremu ſercem/
8:
vſty/ piorem/ y wſzelákiem obyczáiem ſłużą) według mo=
9:
żnośći ſwey dogodźili. Ale wiedząc iż ſię piſmá święte=
Papieſkie dozwolenie.
10:
go ná poſpolite ięzyki/ bez dozwolenia ſtolice Apoſtol=
11:
ſkiey przekłádáć nie godźi: wźięli naprzod ná to dozwo=
12:
lenie y przeżegnánie od Grzegorzá XIII. świętey pámię=
13:
ći Papieżá: ktory wyrozumiawſzy potrzebę tego przekłá=
14:
du/ dopuśćił áby od náſzych Biblia ná Polſki ięzyk/ ále pil=
15:
nie á wiernie/ przełożona byłá. Stárſzy záſię náſzy mnie
16:
to poruczyli/ ábych Nowy teſtáment/ iáko łácnieyſzy ni=
17:
żli ſtáry/ napierwey przełożył: Około ktoregom ia przez
18:
kilká lat zá pomocą Páńſką/ według dáru mnie od Bo=
19:
gá vdźielonego/ pilnie y ſzczyrze prácował/ y dokonawſzy/
20:
ten ſwoy przekład Theologom do tego náznáczonym/ ku
21:
rozſądzeniu y popráwiem podał. Ktorzy gi záſię z pilno=
22:
śćią przeyrzeli/ y z textem Græckim y Láćińſkim znie=
23:
śli/ y ná niektorych mieyſcách popráwiwſzy/ pochwalili
24:
y ápprobowáli.
25:
Teć były przyczyny/ Czytelniku miły/ przekłádánia te=
26:
go Nowego teſtámentu: prośbá y żądánie pewnych za=
27:
cnych ludźi: zlecenie ſtárſzych moich/ ktorychem ſłucháć
28:
winien: wielka potrzebá Kátholikow: á niezmierna
29:
przewrotność odſzczepieńcow. Ktorzy nie tylko ſłowo
30:
Boże vſtnie podáne/ y od kośćiołá wſzytkiego przyięte y
31:
záchowáne zgołá odrzućili: ále y to piſáne ſłowo Boże/
32:
ktore wrzkomo przyimuią/y od ktorego ſię doſyć hárdźie
33:
Ewángelikámi zowią/ z káżdey miáry/ fałeſznym prze=
34:
kłádániem/ vymowániem/ przydawániem y odmieniániē/
Nowowiernicy podeptáli y popſowáli wſzytko ſłowo Boże y piſmo S.
| A 3 | y fałſzywy= |
strona: 4
| Przedmowá | 4. |
1:
y fáłſzywymi glozámi ábo wykłádámi/ árgumenty y reg
2:
ſtrámi ſrodze pogwałćili/ áby ſię piſmo zdáło być zá nimi
3:
W czym áby nie rzekli/ że ich potwarzamy/ okażę to iá=
4:
śnie nie iednym przykłádem.
Budny ſzkáluie piſmo Nowego teſtámentu.
W przedmowie ſwegoNoweoteſtámentu.
W przedmowie ſwegoNoweoteſtámentu.
5:
Ieden Budny/ záraz wſzytko ſłowo Boże w Nowym
6:
teſtámenćie ſzkáluie/ y w wątpliwość przywodźi; powie=
7:
dáiąc/ iż wſzytkie Nowe teſtámenty Græckie y Láćiń=
8:
ſkie ták ſą pokáżone y pofałſzowáne/ że niewie ieſli co mo=
9:
gło być gorzey pokáżonego. Choćia tego niczym inym
10:
nie dowodźi/ iedno tym/ iż ſię te kśięgi ná mieyſcách nie=
11:
ktorych nie zgadzáią/ iż w iednych ieſt więcey ábo iná=
12:
czey niżli w drugich. Iáko ná przykład/ iż Mátth: 6. ꝟ.
13:
25. Græckie przydáią te ſłowá: Y cobyśćie pili. Iż Mátt:
14:
7. ꝟ. 1. niektore Láćinſkie przydawáią: Nie potępiay=
15:
ćie/ ábyśćie nie byli potępieni. Iż Mátth: 8. ꝟ. 30. w ie=
16:
dnych kśięgách ſtoi/ A było dáleko (czego ia w żadnych
17:
kśięgách nie náyduię) á w drugich/ nie dáleko. Iż náko=
18:
niec ono 1.Kor: 15. ꝟ. 51. wſzytcy zmartwychwſtánie=
19:
my/ ále nie wſzytcy będźiemy przemienieni/ Græckie e=
20:
xemplarze trochę ináczey czytáią. Tymić y tym podo=
21:
bnemi przykłády Budny to chce przewieść y pokázáć/ że
22:
w káżdym Nowym teſtámenćie wiele ieſt nie tylko omy=
23:
łek/ ále też y fałſzow. Co on przeto czyni/ áby te omyłki y
24:
fałſze rzkomo popráwuiąc/ ſłowo Páńſkie y teſtáment
25:
Páńſki tym beśpieczniey pſował y fałſzował.
26:
Ale nie day Boże/ áby ktory Chrześćijáńſki człowiek z
27:
Budnym wierzyć ábo y trzymáć miał. Bo ácz nie przymy
28:
tego/ iż w poſpolitym Láćinſkim Nowym teſtámenćie
29:
(ktory Kátholicy wſzytcy zá naprawdźiwſzy máią) ſą
30:
nieiákie omyłki/ ktore nie z żadney złośći/ ále ábo z nieu=
31:
mieiętnośći ábo z niedozoru piſárzow przepiſuiących/ á
32:
bo drukárzow przedrukuiących w święte kśięgi wlázły:
Rożne czytánia w Nowym teſtámenćie nieſzkodliwe.
33:
wſzákże te y bárzo máłe á lekkie ſą/ ktore wiáry Chrześći=
34:
áńſkiey namniey náruſzyć nie mogą/ y nie wſzytkie kśięgi | te omylki |
strona: 5
| Do Czytelniká. | 5. |
1:
te omyłki máią/
y wſzytkie tákie mieyſcá/ ktore
varias le=
2:
tciones, ábo rożne czytánia w rożnych kśięgách máią/
3:
ſámiż Kátholicy ludźie vczeni/ y w ięzyku Zydowſkim/
4:
Cháldeyſkim/ Græckim/ Syryiſkim y Láćińſkim biegli/ z
5:
tychże ięzykow/ y z ſtárych kśiąg ręką piſánych/ z pilno=
6:
śćią zebráli y ſpiſáli/ y ták ie roſtrząſnęli y obiáśnili/ że
7:
przećię oſtátni rozſądek o nich nawyżſzey zwierzchnośći
8:
zoſtáwili. Ktore y w tym náſzym Nowym teſtámenćie
Od Kátholikow pilnie ſą zebráne y ſpiſáne.
9:
naydźieſz ná kráiu wſzędy náznáczone. Bo táka záwſze
Vide Lucæ Brugenſis Notationes in Biblia.
10:
byłá cnotá y pokorá ludźi Kátholickich/ że woleli niekto=
11:
re omyłki ábo rożne czytánia w świętych kśięgách ćier=
12:
pieć/ á niżli ich według zdánia y domyſłu ſwego (iáko
13:
śmiele czynią hæretycy) popráwowáć/ ábo y namnieyſzą
14:
literę piſmá S. odmieniáć. Bo tey mocy żaden inſzy nie
Kátholicy iáko ſobie ważą piſmo. S.
15:
ma/ iedno ábo Koncylium/ to ieſt Synod ábo Zbor wál=
16:
ny Biſkupow Kátholickich/ ábo nawyżſzy po Pánu Chri
17:
ſtuśie Páſterz kośćiołá powſzechnego: ktory z vczonymi
18:
ludźmi te mieyſcá rozebrawſzy y dobrze vważywſzy/ może
19:
konkludowáć/ ktore czytánie z tych rożnych ieſt prawdźi=
20:
we/ á ktore podrzucone.
Biblia Kátholicka nie ma w ſobie fałſzu żadnego.
O co ſię czáſow náſzych iuż kilká
21:
Papieżow ſtáráło/ ábyſmy piſmo ś. od tych wſzytkich przy
22:
ſad y omyłek oczyśćione mieli: ále ieſzcze ták poważna
23:
ſpráwá nie przyſzłá do końcá. Acz tedy w Bibliey náſzey
24:
Láćińſkiey poſpolitey ſą niektore omyłki ábo ráczey rożne
25:
czytánia y mieyſcá wątpliwe: wſzákże nie máſz w niey
26:
błędu áni fałſzu żadnego vmyślnie wtrąconego (iákich
27:
pełno w Bibliách kácerſkich)
nie máſz nic tákiego coby
28:
było ábo zdrowey Kátholickiey wierze/ ábo dobrym oby=
29:
czáiom y pobożnośći Chrześćijáńſkiey przećiwnego. Z
30:
drugiey ſtrony hæretycy/ ku potwierdzeniu ſwych błę=
31:
dow/nawięcey te mieyſcá pſuią y fałſzuią/ ktore baczą że
32:
im ſą przećiwne.
33:
Bo prze coż inſzego Budny vczynił to/ czego ſię żaden
34:
inſzy przed nim ważyć nie śmiał/ że z textu piſmá S. nie
Iáko Budny zfałſzował kſięgi Nowego teſtámentu.
| máło |
strona: 6
| Przedmowá | 6. |
1:
máło ſłow/ ktore go kłoły w oczy wyrzućił? Prze co mo=
2:
wię z Ewángeliey Lukaſzá S. z onego wierſzá: Będąc
3:
iáko mniemano ſyn Ioſephow: te dwie ſłowie/ Iáko
4:
mniemano/ ważył ſię wyſkrobáć y wymázáć?
iedno iż to
5:
było názbyt iáſne świádectwo przećiw onemu bluźnier=
6:
ſtwu iego/ ktorym bluźni mowiąc: że Pan Chriſtus był
7:
nie mniemánym/ ále właſnym ſynem Ioſephowym/ y z
8:
właſnego naśienia Ioſephowego?
Prze co inſzego nie
9:
może temu wierzyć/ żeby Ewángeliſtá nápiſał one ſło=
10:
wá: Czyniąc ſię rownym Bogu; iedno iż wierzyć nie=
11:
chce że Pan Chriſtus ieſt Bogu Oycu rowny:
choćia o
12:
tym nie tylko Ian S. ále y Páweł S. iáwnie świádczy?
13:
Prze co inſzego z onego textu: Ktory ieſt náde wſzytkim
14:
Bog błogoſłáwiony ná wieki/wymázuie to ſłowo/ Bog;
15:
iedno iż nie wierzy/ żeby P. Chriſtus był tymże Bogiem
16:
nawyżſzym co y Oćiec?
Prze co inſzego odrzuca y on cáły
17:
wierſz z liſtu pierwſzego Ianá S. Trzey ſą ktorzy ſwiád=
18:
czą w niebie/ Oćiec/ Syn/ y Duch S. á ći trzey iedno ſą:
19:
iedno iż nie wierzy że Oćiec/ Syn/ y Duch S. ſą iednym
20:
Bogiem?
Prze co inſzego mowi o onych ſłowiech Izáia=
21:
ſzowych od Máttheuſzá Ewángeliſty S. przywiedźio=
22:
nych/ (Oto Pánná będźie brzemienna/ y porodźi Syná)
23:
że niepodobieńſtwo áby to Ewángeliſtá ś. nápiſáć miał/
24:
ále ie/ práwi/ ktoś z kráiu w text wpiſał:
iedno iż woli z
25:
Zydy trzymáć/ iż te ſłowá Ezáiaſzowe nie rozumieią ſię o
26:
Máriey Pánnie/ áni o Synie iey Ieſuśie: ále o żenie A=
27:
cházowey/ á o ſynie iey Ezechiaſzu?
Prze co inſzego y one
28:
drugie mieyſcá Prorockie ktore Máttheuſz S. Zydom
29:
Ewángelią piſząc/ ku potwierdzeniu Ewángeliey ſwey
30:
z Prorokow Zydowſkich przywodźi/ Iáko ono: Z Egiptu
31:
wezwałem ſyná mego.
Y ono: Głos ná Ramie ſłyſzan
32:
był. Y ono: Iż Názáreyſkim będźie názwány. Y ono:
33:
Ziemiá Zábulońſka y Nephtálimſka/ rć. Y inne tákowe
34:
Budny odrzuca/ iákoby nie od Ewángeliſty S. nápiſá=| ne/ ále |
strona: 7
| Do Czytelniká. | 7. |
1:
ne/ ále według domyſłu iego/
z kráiu w text od niewiem
2:
iákich nieukow wpiſáne: iedno iż ich/ ſam nieukiem bę=
3:
dąc/ nie rozumie: á przećię ſam śiebie ma zá vczeńſzego
4:
niżli wſzyścy przed nim oni święći Oycowie y Doktoro=
5:
wie?
Teć y wiele innych mieyſc piſmá S. on ſproſny blu=
6:
źnierz odćina/ pſuie y nicuie według mozgu ſwego.
Fałſzowánie piſmá Czechowicowe.
7:
A Czechowic lepák/ ácz tey śmiáłośći Budnego/ w po=
8:
práwiániu ábo ráczey w pſowániu y w obćinániu ſámego
9:
textu piſmá S. nie chwali:
wſzákże inſzemi ſpoſoby/ to
10:
ieſt/ fałſzywemi przydátkámi ábo wykłádámi/ y nie ſzczy=
11:
rym piſmá S. przekłádánim/ tegoż fałſzowánia bráćiſzko=
12:
wi ſwemu dopomaga.
Bo wźiąwſzy ſię zá to/ że od wła=
13:
ſnośći ſłow Græckich nie miał odſtępowáć: á wżdy one
14:
ſłowá: Tu es Petrus. Y one: Tu vocaberis Cephas, quod
15:
interpretatur Petrus. ták fałſzywie przekłáda/
Tyś ieſt o=
16:
poczyſty. Ty będźiſz zwan Cephas, Co ſię wykłáda opo=
17:
czyſty: choćia y Græckie ſłowo Πέτρος, y Syryiſkie/ Chál=
18:
deyſkie y Zydowſkie Cephas, nie opoczyſtego/ ále opokę
19:
właſnie známionuie.
O czym będźie ſzerzey ná ſwych mie=
20:
ścách. Tákże one ſłowá/ ktore ſię ták właſnie z Græckie=
21:
go wykłádáią: Ten kielich ieſt nowy teſtáment we krwi
22:
moiey: ktory (kielich/ nie ktora krew) ſię zá was wylewa:
23:
Czechowic fałſzuie ták przekłádáiąc: Ktora ſię zá was
24:
wylewa. Ktorego fałſzerſtwá y Budny/ y Brzeſcy tłu=
25:
mácze wiernie mu pomagáią. Ná czym iáko wiele na=
26:
leży/ obaczyſz to niżey.
Brzeſcy tłumácze.
Nád to ſłowá one/ A Bogiem
27:
było ono Słowo/ Czechowić ták wywroćić glozą ſwą
28:
przewrotną vśiłuie: Iż Ian S. muśiał był nápiſáć/ A
29:
Boża byłá oná mowá. O czym tákże niżey.
One záſię
30:
ſłowá Prorockie od Piotrá S. wyłożone: Nie zoſtáwiſz
31:
duſze moiey w piekle/ ták Brzeſcy tłumácze/ iáko y Nowo=
32:
krzczeńſcy obá/ ſrodze popſowáli/ ták ie przekłádáiąc/
ie=
33:
dni: Nie zoſtáwiſz ćiáłá mego w grobie. Y niżey: Iż nie
34:
zoſtał w grobie trup iego. A drudzy: Nie opuśćiſz duſze | B | moiey |
strona: 8
| Przedmowá | 8. |
1:
moiey w grobie: Iż nie miáłá zoſtáć duſzá iego w grobie.
2:
O czym ſzerzey czytay ná ſwym mieyſcu. Ieſt tego fał=
3:
ſzerſtwá bárzo wiele w tych wſzytkich przekłádźiech ká=
4:
cerſkich: z ktorych znácznieyſze ná ſwych mieyſcách przy=
5:
pomniemy.
Bo oni wolą gwałćić ſamo piſmo S. á niżli
6:
błędow ſwych odſtąpić. Iáko y Arianowie ich przodko=
7:
wie/ y inni hæretykowie czynili.
Słowá hæretyckie nowe do piſmá S. wprowádzone.
8:
Opuſzczam one ich prophanas vocum nouitates, ſpro=
9:
ſne ſłow nowośći: kiedy miáſto krztu/ nurzánie/ ábo po=
10:
nurzánie; miáſto krzćićielá/ ponurzyćielá; miáſto Chrze=
11:
śćijániná/ Chriſtiániná; miáſto kápłaná/ ofiárniká ábo o=
12:
fiárowniká;
miáſto pokuty/ vpámiętánie ábo pokaiánie;
13:
miáſto kośćiołá/ zbor; miáſto bożnice/ zgromádzenie ábo
14:
ſzkołę; miáſto Doktorow Zydowſkich/ kśiężą ábo zakon
15:
niki; miáſto kielichá/ czáſzę ábo kubek; y inne tym podo=
16:
bne terminy ſtárym Chrześćijánom nieſłycháne wnoſzą:
17:
áby z kośćiołem Kátholickim zgołá nic ſpolnego nie mie=
18:
li. Nie wſpominam/ y oney Zydowizny Budnego/ Hu=
19:
ziahu/ miáſto Ozyaſzá/ Chyckiiahu miáſto Ezechiaſzá/
20:
Ioſzyiachu/ miáſto Iozyaſzá/ Iechaniahá/ miáſto Iekom=
21:
aſzá/ Micraim miáſto Egiptu:
y wiele tákich imion po=
22:
twornych/ ktore niewiem czemu máią być lepſze/ niżli o=
23:
ne ſtáre Græckie y Láćińſkie w kośćiele zwyczáyne.
Budnego potworne ſłowá zZydowſkieo.
24:
Trzebá tedy było dla przeſtrogi wiernym/ te fałſzer=
25:
ſtwá odkryć/ y ták ſzkodliwym błędom zábieżeć: á piſmo ś.
26:
ták ſrodze od nich popſowáne y pogwałcone/ do ſwey
27:
ſzczerośći przywieść/ y zdrowemi ie wykłády przećiw hæ=
28:
retyckim wykrętom obiáśnić y vtwierdźić:
y pokázáć to
29:
iáśnie/ że piſmo ś. wſzytko ieſt zá námi/ ktorzyſmy z łáſki
30:
Bożey ſą Kátholikámi/ przećiwko tym ktorzy nie dawno
31:
wyſzedſzy z nas ſtáli ſię nie Ewángelikámi ále hæretyká=
32:
mi y Antychriſtámi.
O com ſię ia wiernie w tym prze=
33:
kłádźie ſtárał.
Potrzebá wydániateoTeſtámentu.
34:
Iużemći powiedźiał/ Czytelniku miły/ przyczyny y po=| trzeby |
strona: 9
| Do Czytelniká. | 9. |
1:
trzeby tey to prace naſzey;
poſłuchayże teraz/ ktorym ſpo=
2:
ſob y obyczay w tym przekłádániu záchował.
3:
Naprzod tedy co ſię dotycze kśiąg z ktorychem przekłá=
4:
dał:
Czemu z Láćińſkiey wulgaty text przełożony.
áczem záraz z Græckiego y
Láćińſkieo ięzyká przekłá=
5:
dał; wſzákżem w torćie wſzędy/ Nowego teſtámentu nie
6:
Græckiego ále Láćińſkieo ſtárego/ ktory zowią editionem
7:
vulgatam, náśládował.
A to dla tych przyczyn.
1.
Pierwſza/
8:
iż ten text poſpolity Láćińſki ieſt dobrze doświádczony/
9:
y ſámą dawnośćią/ y zwyczáiem kośćioła wſzytkieo vtwir=
10:
dzony.
Bo tego textu wſzytcy kośćielni Doktorowie o=
11:
de dwunaśćie ſet lat y dáley w piſmiech ſwoich záwſze v=
12:
żywáli: ten wſzytcy káznodźieie ná káthedrách wykłádá=
13:
li/ ten wſzytcy Chrześćijánie w kośćiele iáwnie czytáli y
14:
śpiewáli:
z tego wſzytkie Koncylia y Seymy duchowne
15:
świádectwá ku potwierdzeniu wiáry przywodźiły. Dla
16:
czego też święte powſzechne Koncylium Trydentſkie ten
17:
ſam text Láćińſki piſmá świętego pochwala y zá pewny
18:
mieć każe.
Bo rzecz niepodobna/ żeby kośćioł wſzytek
19:
Chrześćijáńſki (ktory ieſt filarem y podporą prawdy)
20:
przez cáłe tyśiąc lat nie miał mieć práwego przekłádu
21:
piſmá ś. ábo żeby w rzeczách do wiáry y religiey należą=
22:
cych
miał przez ták długi czás błędy y fałſze niewiem kto=
23:
rego tłumáczá trzymáć y przyimowáć zá ſzczere ſłowo
24:
Boże.
2.
Druga/ że ten Nowy teſtáment Láćińſki/ ieſt ábo
25:
on ktorego S. Hieronym z roſkazánia Dámáſá Papieżá
26:
popráwił:
ábo on ieſzcze ſtárſzy/ ktory Auguſtyn S. Wło=
27:
ſkim zowie. Ieſli ieſt on ſtáry/ tedyć ma wielkie świáde=
28:
ctwo od Auguſtyná S. ktory mowi/ że ten nád inne wſzy=
29:
tkie ieſt nalepſzy.
A ieſli ieſt on od Hieronymá S. z Græ=
30:
ckiego ięzyká popráwiony (iáko Bellármin y Báronius
31:
y inni pokázuią) tedyć ma pochwałę ode wſzytkich Do=
32:
ktorow ſtárych/
á oſobliwie od Auguſtyná S. od Grzego=
33:
rzá wielkiego/ od Iſidorá/ Rábaná y od wſzytkich pośle=
34:
dnich. Bo ſam Auguſtyn ś. do Hieronymá piſząc/ świád=| B 2 | czy/ że |
strona: 10
| Przedmowá | 10. |
1:
czy/ że iego przekład ábo ráczey popráwá Nowego teſtá=
2:
mentu Láćińſkiego wſzytkim ſię podoba.
3.
Trzećia/ że y
3:
ſámá rzecz y doświádczenie to nam pokázuie/ iż hæretycy
4:
dźiśieyſzy/ ktorzy wzgárdźiwſzy ſtárą Láćińſką editią/ no=
5:
we Láćińſkie przekłády z Græckiego vczynili/
ták ſą mie=
6:
dzy ſobą rożni y niezgodni/ że práwie nic pewnego z ich
7:
przekłádow mieć nie możemy. Bo Bezá przekłádu Erá=
8:
ſmowego popráwuie/ y Káſtálionow gáni.
Káſtálio zá=
9:
ſię Beźine omyłki pokázuie. V nas lepák Budny Brze=
10:
ſkich tłumáczow popráwuie: á Czechowic záſię y Budne=
11:
go y Brzeſkich poćioſuie. Ták iż ſłuſznie powiedźiał ich
12:
pátryárchá Luter:
Iż ieſli świát będźie ſtał dłużey/ tedy
13:
trzebá będźie/ ábyſmy dla rożnych piſmá wykłádow ktore
14:
iuż powſtáły/ znowu Dekretá Koncyliow przyimowáli/ y
15:
do nich ſię vćiekáli/ chcemyli záchowáć iedność wiáry.
4.
16:
Czwarta przyczyná/ iż Nowy teſtáment Láćińſki ſtáry
17:
dáleko ieſt ſzczyrſzy/ pewnieyſzy/ y od przyſad y zfałſzowánia
18:
wolnieyſzy/ á niżli wſzytkie Græckie/ ktore ſą bárzo rożne
19:
y miedzy ſobą niezgodne.
Bo ácz to ieſt rzecz pewna/ iż
20:
gdyby nas był Nowy teſtáment Græcki w tey ſzczyrośći
21:
doſzedł/ iáko od Apoſtołow ieſt nápiſány: tedyby ſłuſznie
22:
był v wſzytkich dáleko więtſzey wagi y pewnośći/ á niżli
23:
Láćińſki:
ponieważ máło nie wſzyścy Ewángeliſtowie y
24:
Apoſtołowie po Græcku piſáli: ále teraz ieſt rzecz do=
25:
świádczona/ że dźiśieyſze Græckie Nowe teſtámenty/ od
26:
hæretykow/ (ktorzy nawięcey w Græcyey płużyli) ſą ná
27:
wielu mieyſcách poodmieniáne y pofałſzowáne.
przetoż
28:
też iuż mnieyſzą wagę máią/ á niżli Láćińſkie/ ktore z
29:
więtſzą pilnośćią w ſzczyrośći ſwey były dochowáne.
Nowy teſtáment Láćińſki pewnieyſzy niż Græcki.
Cze=
30:
go nam wiele dowodźić nie potrzebá: gdyż nam to y ſá=
31:
mi ádwerſarze rádźi nie rádźi przyznawáią.
32:
Budny/ choć wielki á śmiáły fałſzerz piſmá S. iednák
33:
to wyznawa;
W przedmowie Nowego teſtámentu do Czytelniká.
Iż to ieſt błąd/ mniemáć żeby Græckie kſię=
34:
gi Nowego Teſtámentu były ze wſzech naprawdźiwſze: | ktore |
strona: 11
| Do Czytelniká. | 11. |
1:
ktore teraz/ práwi/ nie iedno nád nie nie ſą prawdźiwſze/
2:
ále y owſzem ſą nafáłſzywſze.
Y dáie tego tęż przyczynę/ że
3:
wſzytcy iákmiárz hæretycy y Grækowie byli/ y w Græcy=
4:
ey powſtawáli/ y tám mieſzkáli/ y nie w inym ięzyku/ iedno
5:
w tym ktorego vżywáli/ piſmo S. fałſzowáli.
Záś Lá=
6:
ćinnicy/ ponieważ tylko iednę homouzyáńſką ſektę (ták
7:
ten bluźnierz zowie Kátholicką o Troycy S. wiárę) trzy=
8:
máli/ á ktemu nie ták byſtrych rozumow byli/ ták też nie
9:
rowno mniey v nich hæretykow powſtawáło.
A ták iá=
10:
wna rzecz ieſt/ że piſmo ś. muśi być w ich ięzyku ſzczerſze/
11:
y nie ták náruſzone/ iáko kiedy w Græckim. To wſzytko
12:
Budnego ſłowá: ktory nákoniec y to przydáie:
Iż żaden
13:
mądry tego nie rzecze/ żeby wedle Græckich kśiąg miáły
14:
być Láćińſkie popráwowáne. Ktorym dekretem Budny
15:
zá głupie oſądźił/ y potępił/ nie tylko Brzeſkie tłumácze/
16:
y Czechowicá bráćiſzká ſwego/ ále y Kálwiná y Kemnice=
17:
go:
ktorzy Láćińſki ſtáry text wzgárdźiwſzy y nieſłuſznie
18:
gi zgániwſzy/ ięli ſię Græckiego iáko pewnieyſzeo/ y chćie=
19:
li z niego Láćińſki nápráwowáć.
20:
A nie tylko Budny/ ále y ſam Bezá náſzę Láćińſką edi=
21:
tią nád inne wſzytkie przekłáda: y broniąc iey przećiw E=
22:
ráſmowi/ przydáie te godne vważenia ſłowá:
Nieſłu=
23:
ſznie/ práwi/ ná wielu mieścách gáni Eráſmus ſtárego
24:
Láćińſkiego przekłádáczá/ iákoby ſię nie zgadzał z Græ=
25:
ckim textem.
Znam/ práwi/ że ſię nie zgadza z tymi exem=
26:
plarzámi Græckiemi ktore miał Eráſmus; ále náyduie=
27:
my nie ná iednym mieyſcu/ że ten przekład ktory Eráſmus
28:
gáni/ zgadza ſię zinſzemi Græckimi/ á k temu bárzo ſtáry=
29:
mi exemplarzámi.
Y owſzem ná kilkunaśćie mieyſcách o=
30:
baczyliſmy to/ iż text Láćińſki ſtárego przekłádáczá/ ácz
31:
ſię niekiedy odſtrzela od náſzego Græckiego exemplarzá/
32:
wſzákże ieſt dáleko prawdźiwſzy á niżli Græcki;
iż Láćiń=
33:
ſki tłumácz náſládował podobno lepſzego y prawdźiwſze=
34:
go Græckiego exemplarzá. Dotąd Beźine ſłowá/ ktory=| B 3 | mi y |
strona: 12
| Przedmowá | 12. |
1:
mi y ſam przećiw ſobie/ y przećiw tym wſzytkim ktorzy
2:
Láćińſką vulgatę gánią/
przeto iż ſię nie wſzędy z Græ=
3:
ckim textem zgadza/ ſłuſznie y prawdźiwie náſzey editiey
4:
broni/ że ſzczyrze á wiernie ieſt z onych ieſzcze niepofałſzo=
5:
wánych Græckich kśiąg rychło po Apoſtolſkich czáśiech
6:
przełożona:
ácz te Græckie kśięgi częśćią do nas doſzły/ á
7:
częśćią nie doſzły. Opuſzczam podobne świádectwá ná=
8:
ſzych Kátholikow: gdyż oto y nieprzyiaćiele náſzy w tey
9:
mierze ſą ſędźiámi ſwemi/ á świádkámi náſzymi ſámi
10:
przećiw ſobie.
Tylko to okażę kilkąnaśćie przykłádow/ że
11:
w Græckim texćie ieſt y śiłá przyſad niepotrzebnych/ y
12:
wiele ſłow y rzeczy czáſem nie doſtawa/ y śiłá ieſt odmian
13:
ſzkodliwych.
14:
Poczynáiąc tedy od tego/ co niepotrzebnie w Græckim
15:
ieſt przydano/ czego w Láćińſkim nie máſz.Naprzod
1.
Przydátki niepotrzebne w Græckim Teſtámenćie.
Przydátki niepotrzebne w Græckim Teſtámenćie.
16:
náyduią ſię w Græckim texćie po modlitwie Páńſkiey/
17:
one ſłowá:
Bo twoie ieſt kroleſtwo y mocność y chwałá
18:
ná wieki. Lecz te ſłowá do textu nie należą/ iáko nie ty=
19:
lo náſzy Kátholicy/ ále y ſam Eráſmus (ktory ie plotkámi
20:
zowie) y Bezá y Budny zeznawáią.
Więc po onych ſło=
21:
wiech Páńſkich: Káżdy ktory ſię gniewa ná brátá ſwe=
22:
go/ Græckie przydawáią te dwie ſłowie/ Bez przyczyny/
23:
ktorych nie było w ſtárych kśięgách Græckich/
iáko Au=
24:
guſtyn y Hieronym świádczą/ y ktore przeto Hieronym
25:
wymázowáć każe.
Ieſzcze po tych ſłowiech/ Odda tobie/
26:
przydawáią Græckie; Ná iáwi. ktorych ſłow/ iáko Augu=
27:
ſtyn S. ſwiádczy/ w ſtárych Græckich nie było/ y teraz ich
28:
nie máſz w żadnych Láćińſkich.
A Mátth: 20. ꝟ 22. w
29:
kśięgách Græckich ten przydátek naydźieſz: Y krztem
30:
ktorym ſię ia krzczę/ być krzczeni: Y niżey ꝟ 23. y krztem
31:
ktorym ſię ia krzczę/ będźiećie okrzczeni.
Ktory podobień
32:
ſtwo/ iż z Ewángeliey Márká S. tu ieſt przypiſány: iáko
33:
Eráſmus y Bezá wſpomináią. Nád to/ po onych ſło=
34:
wiech Páńſkich:
Bom nie przyſzedł wzywáć ſpráwiedli=
| wych/ |
strona: 13
| Do Czytelniká. | 13. |
1:
wych/ ále grzeſznych: Græckie kśięgi nie potrzebnie przy=
2:
dáią; Ná pokutę. ktoreo przydátku w ſtárych Græckich
3:
nie było/ iáko Bezá świádczy.
W liśćie záś do Rzymian/
4:
ſáme Græckie kśięgi máią one ſłowá: A ieſli z vczyn=
5:
kow/ iuż nie ieſt więcey łáſká: bo ináczey vczynek nie ieſt
6:
więcey vczynkiem. ktorych ſłow Origenes/ Chryſoſtom/
7:
Ambroży/ y Auguſtyn/ y inni nie czytáli:
y ſam Eráſmus
8:
ma ie zá przydátek niepotrzebny. Ieſt tákowych przyſad
9:
w cáłych kśięgách Nowego Teſtámentu bárzo wiele/
10:
ktore naydźieſz wſzędy ná brzegu gwiazdką ná przodku/ á
11:
ná końcu ſámą literą G. náznáczone.
12:
Przykłády záśię tych ſłow/ ktorych w Græckim texćie
13:
nie doſtáie/ maſz tákowe: Naprzod w wielu Græckich
14:
kśięgách ſą odćięte cáłe cząſtki piſmá S. prawdźiwego;
2.
Defekty w Græckim Nowym Teſtámenćie.
Defekty w Græckim Nowym Teſtámenćie.
15:
iáko hiſtorya o cudzołożnicy/ v Ianá świętego/ oſtátni
16:
rozdźiał Márká ś. y ono známienite świádectwo o Troy=
17:
cy naświętſzey: Trzey ſą ktorzy świádczą ná niebie/ O=
18:
ćiec/ Słowo y Duch Swięty: á ći trzey iedno ſą.
Więc v
19:
Máttheuſzá tych czterech ſłow/ Mowiąc/ Pokoy temu
20:
domowi/ nie máią dźiśieyſze Græckie kśięgi/ ktore iednák
21:
miáły ſtáre Græckie/ y ták Hilárius y Chryſoſtom czytał.
22:
Tákże onych v Márká S. Y trwáiącego/ ná nim: Græ=
23:
ckie dźiśieyſze nie máią. A v Lukaſzá S. z onych ſłow án=
24:
ielſkich: Przetoż y to co ſię z ćiebie národźi święte/ te
25:
dwie ſłowie/ Z ćiebie/ Græckie niektore obćináią.
Więc
26:
v Ianá S. Abowiem ieſzcze nie był Duch dány: tego ſło=
27:
wá/ Dány/ Græckie exemplarze iedne zgołá nie máią/ á
28:
drugie miáſto niego ták czytáią: Abowiem ieſzcze nie był
29:
Duch święty. Choćia Duch S. był od wieku záwſze.
W
30:
liśćie wtorym Piotrá S. Stárayćie ſię ábyśćie przez do=
31:
bre vczynki pewne czynili wezwánie y wybránie wáſze:
32:
tych ſłow/ Przez dobre vczynki/ Græckie Krolewſkie nie
33:
máią; ále wſzytkie Láćińſkie y Græckie niektore ſłuſznie
34:
ie czytáią.
Naydźieſz tego więcey przez wſzytek Nowy
| Teſtáment/ |
strona: 14
| Przedmowá | 14. |
1:
Teſtáment/ kędy vyźrzyſz ná brzegu Rożenek z literą G.
2:
Bo to znáczy/ że tych ſłow w texćie rożenkiem náznáczo=
3:
nych/ nie máią kśięgi Græckie.
4:
Odmian záſię textu/ y obłędnego czytánia w Græckim
5:
Nowym Teſtámenćie/ weźmi te przykłády. I. Korin: 15.
6:
ꝟ 47. w Láćińſkim ták dobrze czytamy.
3.
OdmiányNoweoteſtámentu Græckiego.
Pierwſzy czło=
OdmiányNoweoteſtámentu Græckiego.
7:
wiek z źiemie źiemſki/ wtory człowiek z niebá niebieſki.
8:
A Græckie wſzytkie/ miáſto tych oſtátnich ſłow/ inſze má=
9:
ią: Wtory człowiek Pan z niebá.
Ktore zepſowánie zo=
10:
ſtáło w Græckim texćie z zfałſzowánia Márcionowego;
11:
iáko Tertullian świádczy. Záś kędy my ták dobrze czyta=
12:
my: Ktory ſię ożenił/ ſtára ſię o świeckich rzeczách/ iáko=
13:
by ſię żenie podobał/ y rozdwoion ieſt.
Y białagłowá nie=
14:
mężáta y pánná myśli o rzeczách Páńſkich. To Græko=
15:
wie ták pomieſzáli: Ktory ſię ożenił/ ſtára ſię o świeckich
16:
rzeczách iákoby ſię żęnie podobał. Rozdźieloná ieſt żoná
17:
y pánná. Niemężáta myśli o rzeczách Páńſkich.
Ktore
18:
czytánie Hieronym S. gáni y odrzuca; twierdząc że nie
19:
ma w ſobie prawdy Apoſtolſkiey. Więc y ono ieſt znáczne
20:
mieyſce/ gdźie miáſto tego co my w Láćińſkim czytamy.
21:
Pánu ſłużący/ Grækowie czytáią: Czáſowi ſłużący; przez
22:
odmianę κυρίω w καιρω̃.
Kędy náſze czytánie być lepſze
23:
świádczy Hieronym ś. Origenes/ Chryſoſtom/ Theophi=
24:
lákt/ y inni Grækowie: iáko máią y lepſze Græckie exem=
25:
plarze. Przydaymyſz k temu y ono:
Przetoż iákoſmy no=
26:
śili wyobráżenie źiemſkiego/ nośmy też wyobráżenie nie=
27:
bieſkiego: Ktore mieyſce Márcion ták zepſował/ iáko
28:
Tertullian świádczy/ że miáſto tego ſłowká Nośmy/ po
29:
Græcku φοςέσωμεν, vczynił/ Będźiem nośić/ φοςέσμεν, ie=
30:
dnę tylko literę odmieniwſzy.
Ktorą ſkázę/ y teraz Græ=
31:
ckie exemplarze máią; iáko y ſam Eráſmus przełożył/
32:
Geſtabimus, Nośić będźiemy. Iákoby to dopiero po
33:
zmartwychwſtániu być miáło/ á nie w tym żywoćie.
Ano
34:
Apoſtoł roſkázuiąc á nie obiecuiąc mowi/ ábyſmy iuż te=| raz nośi= |
strona: 15
| Do Czytelniká. | 15. |
1:
raz nośili ná ſobie wyobráżenie człowieká niebieſkiego/
2:
oblokſzy ſię w Chriſtá Páná/ y náſláduiąc świętego żywo=
3:
tá iego:
Naydźie ſię tákich odmian więcey we wſzytkim
4:
Nowym teſtámenćie: Ktore vyźrzyſz w texćie tákim zná=
5:
kiem náznáczone " '. Kędy ná brzegu przy tákimże znáku
6:
" przypiſano ſámę literę G. ktora znáczy/ że w Græckim
7:
texćie ináczey ſię náyduie.
8:
Pokazałemći oto/ Czytelniku miły/ Græckiego No=
9:
wego Teſtámentu niemáłe przyſády/ odmiány/ defekty/ y
10:
omyłki: ktorych w náſzym Láćińſkim nie naydźieſz.
Com
11:
iednák nie dla tego vczynił/ żebych Nowe Teſtámenty
12:
Græckie ták zgołá zgánić y odrzućić chćiał. Bo wiem że
13:
nie we wſzytkim ſą popſowáne.
Græckie Nowe Teſtámenty nie wſzędy popſowáne.
Bo ácz hæretykowie ku=
14:
śili ſię o to/ áby bárzo wiele mieyſc y rzeczy w nich zfałſzo=
15:
wáli: wſzákże záwſze też byli Kátholiccy Doktorowie/
16:
ktorzy fałſzowánie ich odkrywáli/ y nie dopuſzczáli im
17:
kſiąg świętych po ſwey woli pſowáć.
Wieleć rzeczy we
18:
wſzytkim Nowym Teſtámenćie odćiął był y odmienił
19:
Márcion hæretyk/ iáko Tertullian świádczy: ále te w=
20:
ſzytkie zfałſzowánia iego wyliczył miánowićie Epiphani=
21:
us hæreſi42.
y w náſzych Græckich kśięgách (oprocz o=
22:
nych dwu wyzſzey okazánych) dźiśia dobrze ſtoią.
Wſzákże Láćińſkie ſzczerſze y pewnieyſze.
Wy=
23:
mázálić też byli Arianowie z Ewángeliey Ianá S. one
24:
ſłowá: Duch ieſt Bog: iáko świádczy Ambroży S. Lecz
25:
Græckie dźiśieyſze kśięgi máią te ſłowá ſpełná.
Alem to
26:
tylko dla tego vczynił/ ábymći pokazał/ że Græckie dźi=
27:
śieyſze Nowe Teſtámenty nie ſą ták ſzczyre źrzodłá/ żeby
28:
miáły być nád ſtáre Láćińſkie przekłádáne: ábo żeby ná=
29:
ſze Láćińſkie miáły być z nich popráwowáne:
iáko doſyć
30:
niemądrze mniemiał Kálwin/ Kemnic/ Brzeſzczánie/ y
31:
Czechowic: ále owſzem/ że náſze Láćińſkie ſą dáleko lep=
32:
ſze/ y pewnieyſze/ poważnieyſze y beſpiecznieyſze/ y od przy=
33:
ſad wolnieyſze.
34:
Aczem tedy Láćińſkiego textu poſpolitego/ iáko pew=
Iáko z Láćińſkiego y zGræckieozáraz przełożono.
| C | nieyſzego |
strona: 16
| Przedmowá | 16. |
1:
nieyſzego y w kośćiele zdawná zwyczáynego y doświád=
2:
czonego/ w tym przekłádániu wſzędy náśládował; wſzák=
3:
żem przećię zá iedną pracą y z Græckiego textu wſzytek
4:
Nowy teſtáment záraz przełożył:
á to tym ſpoſobom; iż
5:
gdźiekolwiek ſię co w Græckim texćie ináczey náydowá=
6:
ło: tom ia wſzędy (náſláduiąc w tym Origeneſá y Hiero=
7:
nymá S.) ná brzegu pokazał.
Bo gdźie co więcey w Græ
8:
ckim niż w Láćińſkim było/ tom gwiazdką náznáczył w
9:
texćie y ná brzegu/ przydawſzy ná końcu literę G. ktora
10:
znáczy że Græckie kśięgi Krolewſkie ták máią.
Gwiazdká co znáczy.
Gdźie zá=
11:
ſię ktorego ſłowá ábo kilku w Græckim texćie nie było/
12:
ktore ſię w náſzym Láćińſkim náyduie; tedym náznáczył
13:
rożenkiem ták w texćie -' iáko y ná brzegu - położonym/
14:
przydawſzy tákże ná końcu literę G.
Rożenek co znáczy.
A gdźie ſię lepák co
15:
ináczey w Græckim á niżli w Láćińſkim náydowáło/ tom
16:
náznaczył tákim znákiem w texćie " ' ktory początek
17:
y koniec ſłow rożnych známionuie/ á ná brzegu pod tymże
18:
znákiem/ " nápiſałem iáko ſtoi w Græckim/ przydawſzy li=
19:
literę G. " co znáczy.
Lecz kędy nie tylko Græckie Krolewſkie/ ále y
20:
Laćińſkie ręką piſáne/ ábo y Krolewſkie Láćińſkie/ ábo
21:
Syryiſkie/ co więcey/ ábo mniey/ ábo ináczey máią/ to nie
22:
tylko literą G. ále y tymi literámi/ L. ábo N L. K. y S.
23:
wſzędy náznáczono.
Ták iż tu maſz/ Czytelniku miły/ wſzy=
24:
tek Nowy teſtáment Polſki/ zárázem z Græckiego y z Lá=
25:
ćińſkiego ták przełożony/ że iednym poyźrzeniem wnet o=
26:
baczyſz/ kędy w Græckim ieſt co ináczey/ ábo kędy ieſt co
27:
więcey/ ábo mniey/ niżli w Láćińſkim.
Iedno tá ieſt ro=
28:
żność: iż Láćińſki/ iáko pewnieyſzy/ kłádźiemy w ſámym
29:
texćie: á Græcki gdźie ſię kolwiek z Láćińſkim nie zga=
30:
dza/ ná brzegu znáczymy.
Græcki exemplarz ktoregom náśládował.
Wſzákże to maſz wiedźieć/ (po=
31:
nieważ Græckie exemplarze Nowego teſtámentu ſą ro=
32:
zmáite y bárzo niezgodne miedzy ſobą) żem ia iednegoż
33:
tylko exemplarzá Græckiego iáko napewnieyſzego náſlá=
34:
dował/
ktory ſię náyduie w Bibliey Krolewſkiey w An=
| torfie |
strona: 17
| Do Czytelniká. | 17. |
1:
torfie v Plántiná/ Roku 1572. drukowáney: (ktory
2:
Roku 1583. in 8o ieſt wydrukowány)
Z ktorych Láćińſkich kśiąg przekłádano.
ktory ſię z Erázmo=
3:
wym ná wielu mieyſcách nie zgadza/ á zwłaſzczá w Obiá=
4:
wieniu Ianá S. á czáſem dáley od Láćińſkiego á niżli
5:
Erázmow odſtępuie. Láćińſkiego záſię exemplarzá one=
6:
gom ſię trzymał/
ktory od Lowáńſkich Theologow pil=
7:
nie ieſt przeyrzány/ popráwiony/ y z oryginałmi Græcki=
8:
mi/ Syryiſkimi y z Láćińſkimi ſtárymi piſánymi kśięgámi
9:
znieśiony/ ktory tenże Plántinus w Antorfie drukował
10:
in 8o Roku Páńſkiego 1574.
11:
A ieſli chceſz wiedźieć przyczyny/ dla czegom nie tylko z
Przecz nie tylko z Láćińſkiego ále y z Græckiego przekłádano.
12:
Láćińſkiego ále y z Græckiego Teſtáment nowy ná Pol=
13:
ſkie przełożył/ tedyć y o tym krotko ſpráwę dam.
1.
Pier=
14:
wſza byłá/ ktorąm iuż námienił/ áby Czytelnicy zwłaſzczá
15:
Kátholicy/ zá iedną pracą/ oboy przekład przed oczymá
16:
mieli/ á hæretykom/ ktorzy ſię Græckim textem/ iákoby
17:
pewnieyſzym popiſuią ábo przechwaláią/ nic naprzod nie
18:
dáli:
y owſzem áby ſię im/ gdy do
Græckieo textu áppellu=
19:
ią/ zwodźić niedopuſzczáli: ále ie tym potężniey ták z Græ
20:
ckiego iáko y z Láćińſkiego textu przekonywáli.
Druga
2.
21:
przyczyná ieſt/ áby ſię ſámą rzeczą pokazáło/ że w Græ=
22:
ckim texćie ieſt dáleko więcey przyſad y omyłek/ á niżli w
23:
Láćińſkim: co káżdy ſnádnie pozna/ obá texty znoſząc.
3.
24:
Trzećia / áby oboy przekład máiąc przed oczymá Czytelnik
25:
pobożny/ łácniey piſmo ś. poiąć y wyrozumieć mogł. Bo
26:
ſię częſto tráfia/
iż co w iednym ieſt przytrudnieyſzym/ to
27:
w drugim ieſt łácniey wyráżono: y te ſáme rożnośći y nie=
28:
zgody ktore ſię w Græckim y w Láćińſkim náyduią/ czę=
29:
ſtokroć do práwego piſmá wyrozumienia wiele pomagá=
30:
ią/ á czáſem zá wykład niektorych mieyſc ſtoią.
4.
Czwar=
31:
ta przyczyná byłá/ iż ponieważ ná wielu mieyſcách wie=
32:
dźieć nie możemy ieſli nie lepiey Græckie kśięgi niż Lá=
33:
ćińſkie máią/ áż to będźie od nawyżſzey zwierzchnośći roz
34:
ſądzono y decidowano/
przeto ſię mnie nie godźiło tego
| C 2 | rozmáite= |
strona: 18
| Przedmowá | 18. |
1:
rozmáitego ábo rożnego czytánia opuſzczáć/ áni iednego
2:
nád drugi przekłádáć: ábych ſnadź gorſzego nie zoſtáwi=
3:
wſzy lepſzego nie odrzućił:
ále ſłuſzno było/ ábych te wſzy=
4:
tkie rozroznienia/ iákom ie w oboich kśięgách nálazł/ ták
5:
w cále zoſtáwił/ áż do oſtátniego rozſądku tych ktorym te
6:
rożnice roſtrzygnąć należy.
Rożne czytánia ktore máią cyfrę/ opuſzczone.
7:
Wſzákżem iednák te varias lectiones ktore w Nowym
8:
Teſtámenćie Lowáńſkim v Plántiná drukowánym/ má=
9:
ią ten znák o/ przydány/ co znáczy iż to czytánie ieſt w nie
10:
ktorych exemplarzách máłey ábo żadney wagi/ tem ia w=
11:
ſzędy opuśćił folguiąc krotkośći/ prze to ſámo że ſą máłey
12:
wagi.
5.
Piąta á oſtátnia przyczyná tá byłá/ dla czegom ſię
13:
nie tylko Láćińſkiego ále y Græckiego textu wſzędy pilno
14:
trzymał;
ábych ſię w ſłowiech Láćińſkich wątpliwych
15:
kędy nie potknąwſzy w wykłádźie nie zbłądźił: iáko ſię tym
16:
nie raz przydáło/ ktorzy ſam text Láćińſki przekłádáli/ á
17:
Græckiego ſię tám gdźie było potrzebá nie dokłádáli.
Græcki ięzyk do wykłádánia piſmá S. ieſt bárzo potrzebny.
A=
18:
bowiem Græcki ięzyk do práwego wykłádánia y rozumie=
19:
nia piſmá S. w Nowym Teſtámenćie ieſt nie tylko bár=
20:
zo pożyteczny/ ále y potrzebny/ á zwłaſzczá w tych czte=
21:
rech przypadkách:
1.
Naprzod/ gdy w náſzych Láćińſkich
22:
kśięgách/ zda ſię być omyłká piſárſka ábo drukárſka.
Iá=
23:
ko ono/ iedne Láćińſkie kśięgi czytáią ſuſpiciens, á drugie
24:
ſuſcipiens, ále w Græckie poyźrzawſzy/ ſnádnie poznáć/
25:
że omyłká ieſt ſuſpiciens, á práwe czytánie ſuſcipiens, po=
26:
nieważ w Græckim ieſt υπολα ων̀.
Tákże y ono co niekto=
27:
re kśięgi Láćińſkie czytáią/ In ſuam: to z Græckiego po=
28:
znáć/ że te ſą prawdźiwſze ktore máią In ſua: gdyż ták w
29:
Græckim ſtoi: ὲις τὰ ιδια.
2.
Drugi przypadek ieſt: kiedy
30:
w Láćińſkich exemplarzách/ rożne ieſt czytánie/ á wątpi=
31:
my ktore ieſt pewnieyſze/ tedy ſię do Græckiego źrzodłá
32:
vćiekſzy/ obaczymy że to ieſt prawdźiwſze/ ktore ſię z nim
33:
zgadza.
Iáko v Lukaſzá iedne kśięgi máią
plebis ſuæ, á
34:
drugie plebi ſuæ. Lecz Græckie pokázuią/ że to pośled=| nie le= |
strona: 19
| Do Czytelniká. | 19. |
1:
nie lepſze. ponieważ tákże w Græckim ſię náyduie τω̃ λαω̃
2:
αυτγ. y ſnádniey Láćińſkie mogło być zepſowáne/ przydá=
3:
nim iedney litery s, á niżeli Græckie.
3.
Słowá Láćińſkie wątpliwe zGræckieomáią być rozumiáne.
Trzeći/ kiedy ſło=
Słowá Láćińſkie wątpliwe zGræckieomáią być rozumiáne.
4:
wo/ ábo rzecz w Láćińſkim ieſt wątpliwa/ tedy ſię y tám
5:
do źrzodeł vćiec mamy/ ieſli niechcemy zbłądźić. Iáko
6:
ná przykład: A ná źiemi pokoy ludźiom dobrey woley:
7:
to ſłowo/ Dobrey woley wątpliwe ieſt.
Bo ſię może ro=
8:
zumieć/ ábo pokoy dobrey woley; ábo ludźiom ktorzy ſą
9:
dobrey woley.
Ale z Græckiego znáć/ że ſię ma rozumieć/
10:
pokoy dobrey woley/ tym ſpoſobem: A ná źiemi pokoy lu=
11:
dźiom/ pokoy/ mowię/ dobrey woley Bożey przećiw lu=
12:
dźiom.
Bo
ευδοκία poſpolićie rozumie ſię nie o dobrey wo=
13:
ley ludzkiey/ ále o dobrey woley Bożey ktorą ma ku lu=
14:
dźiom. Tákże Láćińſkie ſłowo Abrahæ, wątpliwe ieſt;
15:
bo ſię rozumieć może y Abráhámowe y Abráhámowi: iá=
16:
ko ondźie;
Może Bog z tego kámienia wzbudźić ſyny
17:
Abráhámowe ábo Abráhámowi. ále iż w Græckim ſtoi
18:
τω̃αβςαὰμ: nie może ſię rozumieć Abráhámowe/ iedno A=
19:
bráhámowi.
Także ono:
Sunt filij nequam, może ſię ro=
20:
zumieć/ ábo źli ſynowie/ ábo ſynowie złego: Ale z Græc=
21:
kiego wnet poznaſz/ że ſię ma wykłádáć/ nie źli ſynowie/
22:
ále ſynowie złego/ to ieſt czártá przeklętego του̃ πονοκςου̃.
23:
Tym ſpoſobem ono: Miſit Herodes rex manus: ſłowá
24:
Láćińſkie Miſit manus, wątpliwe ſą. Bo ábo znáczą
25:
Poſłał zaſtępy/ ábo/ Wrzućił ręce: ále Græckie ſłowá
26:
επέβαλεν τὰς λει̃ρας pokázuią że ſię to ma przełożyć/ Wrzu
27:
ćił ręce/ ábo/ tárgnął ſię rękomá/ ábo/ oborzył ſię.
Iáko
28:
y ono: Y wrzućili ná nie ręce/ to ieſt/ y poimáli ie. Y ná
29:
drugim mieyſcu: Nemo miſit in illum manus: Zaden ſię
30:
nań nie tárgnął/ ábo nie rzućił ſię rękomá.
4.
Hebráiſmy.
Poczwarte/
Hebráiſmy.
31:
Græcki y Zydowſki ięzyk wiele pomagáią do wyrozumie=
32:
nia właſnośći mow piſmá S. Bo káżdy ięzyk ma właſne
33:
mowy ſwoie/ ktore w inſzym ięzyku mieyſcá nie máią.
Iá=
34:
ko ná przykład ono/ Będźie miáłá w żywoćie/ miáſto Bę=| C 3 | dźie brze= |
strona: 20
| Przedmowá | 20. |
1:
dźie brzemienna/ ieſt Græciſmus, to ieſt ſpoſob Græckiey
2:
mowy. Iáko y to/ Był vczący/ był krzczący; miáſto v=
3:
czył/ y krzćił.
Záſię
Hebraiſmus, ábo ſpoſob Zydowſkiey
4:
mowy ieſt; Synowie oblubieńcá/ miáſto ſwátow/ ábo
5:
goduiących. Szukáć czyiey duſze/ miáſto chćieć go zábić.
6:
Wniść pod czyi dách/ miáſto/ wniść do czyiego domu.
7:
Przed obliczym twoim/ miáſto/ przed tobą. Czegoby ſię
8:
nigdy nie domyſlił/ ten ktory tych ięzykow świádom nie
9:
ieſt. A tákich Hebráiſmow naydźieſz y w tym Nowym te=
10:
ſtámenćie nie máło ná kráiu náznáczonych.
Ale iuż o tym
11:
doſyć/ czemum iá nie tylko z Láćińſkiego/ ále y z Græckie=
12:
go te kśięgi przełożył/ y czemum zgodę y niezgodę Græ=
13:
ckich z Láćińſkimi kśięgámi wſzędy znáczył: poſtąpmy
14:
iuż dáley.
15:
W ſámym lepák piſmá S. ná Polſkie przekłádániu tá=
16:
kem ſię záchował/ (według náuki Auguſtyná y Hierony=
17:
má ś.)
Słowo ze ſłowá przełożono im nawięcey być mogło.
że ile być mogło/ á ile rzecz náſzá Polſka dopuſzczá=
18:
łá/ ſłowom od ſłowá przełożył/ nic nie przydawáiąc áni
19:
vymuiąc/ áni odmieniáiąc z piſmá ś. á więcey właſnośći
20:
ſłow Græckich/ y Láćińſkich/ á niżli głádkośći ábo ozdo=
21:
bnośći ſłow Polſkich folguiąc.
Dla czegom też wiele
22:
Græcyſmow y Hebráiſmow/ to ieſt właſnośći mowy Græ=
23:
ckiey y Láćińſkiey w texćie náſzym vmyſlnie zoſtáwił:
24:
ktorem iednák ná kráiu máło nie wſzędy pokazał.
Słowá w texćie inſzą literą przydáne.
Gdźiem
25:
też ktore ſłowo/ ktorego w Græckim y Láćińſkim nie
26:
máſz/ dla lepſzego wyrozumienia przydáć muśiał/ tom dał
27:
inſzą literą wydrukowáć: ábyś poznał co ieſt przydátek/ á
28:
co właſne piſmo.
Kiedy záſię ktore ſłowo do wyrozumie=
29:
nia potrzebne/ ácz nie w Láćinſkim/ ále w Græckim ſię
30:
náydowáło/ tedym ie też inſzą literą w texćie położył/ á ná
31:
brzegu przećiw iemu literę G. przydał/ ktora znáczy że to
32:
ſłowo w Græckim ſię náyduie.
A gdźiem lepák od wła=
33:
ſnośći ſłow Láćińſkich nieco odſtąpić muſiał/ więcey ſen=
34:
ſowi ábo rozumieniu á niżli ſłowom folguiąc/
Ná niektorych mieyſcách więcey ſię ſenſowi/ niżli ſłowom dogádzáć muśiáło.
támen ied=
| nák wła= |
strona: 21
| Do Czytelniká. | 21. |
1:
nák właſne wyrozumienie mieyſcá/ iákom nalepiey mogł/
2:
wyráźił: ábom cokolwiek iáśniey y znáczniey z Græckie=
3:
go niżli z Láćińſkiego przełożył/ ábom wątpliwość ſłow
4:
Laćińſkich z Græckich niewątpliwych odiął.
Iáko o=
5:
no: Qui te percutit in maxillam, praebe et alteram: Te=
6:
mu ktobyć dał pogębek/ náſtaw y drugiego: Y ono: Vi-
7:
detis quia nihil proficimus? Widźićie iż prozna pra=
8:
ca náſzá?
Y
Bonum eſt tibi vnum oculum habentem
9:
in vitam intrare. Lepiey tobie iednookim (μονογαιμον)
10:
wniść do żywota.
11:
Com też ſnádniey/ znáczniey y z lepſzym rozumienim
12:
z Greckiego á niżli z Láćinſkieo ná náſz Polſki ięzyk prze=
13:
łożyć mogł/ tegom też nie opuśćił.
Iáko ná przykład/
14:
one Aoryſty Græckie/ ktorych Láćinnicy nie máią/ y prze=
15:
toż ie rozmáićie wykłádáią/ my ie z Græckiego ſłowem
16:
iednym właśnie wyrażamy: άκγσαςδεκ́ρώδκςAudiens
17:
autem Herodes, A vſłyſzawſzy Herod/ nie ſłyſząc.
Tunc
18:
Herodes clam vocatis Magis (καλέσας, wezwawſzy) Te=
19:
dy Herod wezwawſzy potáiemnie Mędrcow. Et mittens
20:
eosκαι πέμψας αυτους, y poſławſzy ie/ nie śląc ie. Qui cum
21:
audiſſent regem, abierunt. A oni wyſłuchawſzy krolá po=
22:
iácháli. όι δέάκούσαντες.
Et intrantes domum: ελθόντες,
23:
A wſzedſzy w dom: nie/ wchodząc w dom: Procidentes
24:
adorauerunt: vpadſzy pokłonili ſię: nie vpadáiąc: πεσόντε:
25:
Et apertis theſauris ſuis, καγ ανοιζαντες, A otwo=
26:
rzywſzy ſkárby ſwoie. Y ták wiele innych.
27:
Oprocz textu Græckiego y Láćińſkiego/ miałem też
28:
przed oczymá wſzytkie przekłády Nowego Teſtámentu
29:
Polſkie/ Krákowſki/ Brzeſki/ Nieświezki/ Budnego y
30:
Czechowicow/ á czáſem też y Czeſki:
ktore mi do obierá=
31:
nia ſłow co nawłaſnieyſzych Polſkich nie máło pomogły.
32:
Lecz iż w rzeczách około wiáry y religiey ś. Chrześći=
33:
áńſkiey roſkázuie Páweł S. trzymáć ſię náuk y ſłow od
34:
ſtárſzych podánych y powierzonych/
á ſtrzedz ſię ſłow no=
| wo (á |
strona: 22
| Przedmowá | 22. |
1:
wo (á zwłaſzczá od hæretykow) wymyślonych: przetom
2:
ia vmyślnie záchował ſtáre one/ choćia proſte ſłowá/ kto=
3:
re Kátholickiey wiáry prawdę/ dawność/ y ceremonie
4:
iáśnie pokázuią;
Stáre ſłowá Polſkie záchowáne.
A ták poſtáremu przekłádam/
Sacerdos
5:
kápłan/ á nie ofiárnik áni ofiárownik: Eccleſia, nie zbor/
6:
ále kośćioł: templum, tákże kośćioł.
Bo to nie nowiná
7:
w káżdym ięzyku/ iednym ſłowem názywáć kilká rzeczy/
8:
iáko piłá/ kłodá/ broná/ nie iednę rzecz znáczy. Synago=
9:
ga, bożnicá/ á nie ſzkołá/ áni zgromádzenie.
Calix, kie=
10:
lich/ ráczey niżli kubek ábo czáſzá/ gdźie rzecz ieſt ábo o
11:
Sákrámenćie ołtarznym/ ábo też o męce. Iáko ono;
12:
Ten ieſt kielich Nowego Teſtámentu.
Możećie pić kie=
13:
lich/ ktory ia pić będę? Bo ná inſzych mieyſcách przekłá=
14:
da ſię kubek. Iáko ondźie: kto da kubek źimney wody
15:
tylko w imię vczniá/ nie ſtráći ſwey zapłáty.
Pœnitentia,
16:
pokutá/ nie vpámiętánie áni pokáiánie. Baptiſmus,
17:
krzeſt/ nie nurzánie áni ponurzánie. Chriſtianus, po ſtá=
18:
remu Chrześćijánin/ á nie Chriſtiánin.
Niektore ſłowá wznowione.
Scribae, legis pe=
19:
riti, legis doctores, Doktorowie/ ábo Doktorowie zakon=
20:
ni/ ráczey niżli kśięża/ zakonnicy/ ábo vczeni w piśmie/ y
21:
inne podobne. Wſzákżem też kilká zwyczáynych odmie=
22:
nił/ dla lepſzego y właſnieyſzego rzeczy wyráżenia.
Bo
23:
Principes ſacerdotum, ſummi ſacerdotes, pontifices, y
24:
ſummi pontifices, áby kto nie mniemał żeby rożni byli:
25:
ponieważ miáſto tych czterzech iedno ſłowo w Græckim
26:
wſzędy położono/ ktore ieſt αςκιςετ̃ς, przeto ie też wſzędy
27:
iednym ſłowem Arcykápłany zowię:
Arcykápłani.
Bo ſię ták właſnie
28:
z Græckiego przekłáda: iáko Archiepiſcopos, Arcybi=
29:
ſkupy/ Archiduces, Arcykśiążętá/ Archiſynagogos, Ar=
30:
cybożnice/ y Zácheuſzá principem publicanorum, αργιτελόνκμ.
31:
Arcycelnikiem właſnie názywamy.
Turba, wo=
32:
lałem przełożyć po ſtáropolſku Rzeſza/ á niżeli tłuſzcza/
33:
ábo tłum/ ábo lud. Bo inſze ieſt λαὸςpopulus, lud: inſza
34:
πλκ̃θος, multitudo, mnoſtwo/ á inſza οχλος, turba, rzeſza.
Rzeſza.
| Diſcipulus, |
strona: 23
| Do Czytelniká. | 23. |
1:
Diſcipulusμαθκτκ̀ς vczeń lepiey á niżli zwolennik. Iáko
2:
y Magiſterδιδάσκαλος náuczyćiel właſniey á niżli miſtrz:
3:
ácz też ná drugich mieyſcách Zydowſkie ſłowo Rabbi, y
4:
Græckie επιστάτκς, przekłáda ſię miſtrzem.
Słowá Zydowſkie iedne przełożone/ á drugie zoſtáwione.
Słowá nie=
5:
ktore Zydowſkie zoſtáwiłem ták iáko ie y Græckie y Lá=
6:
ćińſkie kśięgi zoſtáwiły/ wſzákże ná brzegu wyłożone: iáko
7:
Paſcha, Rama, Racha, Hoſanna: drugiem záś przełożył:
8:
iáko Amen Amen, Záprawdę záprawdę; Gehenna, piekło.
Tytuły liſtow Páwlá S.
9:
Tytuły niektore liſtow Páwłá ś. wyráźiłem iáko mniemam
10:
właśniey y grzeczniey niżli pierwey; do Korynthian/ do
11:
Epheſian/ do Philipowian/ do Koloſſan/ y do Theſállo=
12:
niczan.
Bo iáko
Cracouienſes po Polſku zowiemy nie
13:
Krákowienſy/ ále od Krákowá Krákowiány/ y Vilnenſes,
14:
nie Wilnenſy/ ále od Wilná/ Wilniány: ták Corynthios
15:
od Korynthu Korynthiány/ Epheſios od Ephezu Ephe=
16:
ziány/ ábo Ephezány/
Coloſſenſes od Koloſſu/ Koloſſány/
17:
(iáko od Káliſzá/ Káliſzány/ á nie Káliſſyenſy) Theſſaloni-
18:
cenſes od Theſſáloniki/ Theſſáloniczány/ Philippenſes od
19:
miáſtá Philipowá Philipowiány: á nie Philipenſy/ Theſ=
20:
ſálonicenſy/ Koloſſenſy.
Wſzákże ná tym máło. Wolno
21:
káżdemu zwáć iáko ſię mu podoba. Mnie doſyć pokázáć/
22:
że ſię y to nie sſtáło bez przyczyny. Ale o texćie doſyć/ te=
23:
raz też o Annotácyách powiedźieć potrzebá.
Annotácye dwoiákie.
24:
Annotácye/ to ieſt przydátki/ ábo przypiſki w tym No=
25:
wym Teſtámenćie ſą dwoiákie.
Iedne krotſze ná brzegu
26:
przy texćie: á drugie dłużſze ná końcu máło nie po káżdym
27:
Rozdźiale położone. Te co ná brzegu/ rozmáite ſą.
1.
Rożne czytánia z Bibliey Plántinowey.
Bo
Rożne czytánia z Bibliey Plántinowey.
28:
naprzod znáczą ſię rożne czytánia/ ktore ſą w Bibliey
29:
Plántinowey od Lowáńſkich Theologow z rozmáitych
30:
kśiąg Láćińſkich ręką piſánych/ Græckich y Syryiſkich
31:
zebráne y náznáczone.
Iáko Mátth: 3. ꝟ. 2. miáſto te=
32:
go co ieſt w texćie " przybliży ſię'. maſz ná brzegu " przybli=
33:
żyło ſię/ 4 L. K. G. S. Co znáczy/ że ſię te ſłowá ták náy=
34:
duią we czterzech exemplarzách ſtárych Láćińſkich ręką | D | piſánych/ |
strona: 24
| Przedmowá | 24. |
1:
piſánych/ á k temu w Krolewſkich Láćińſkich/ w Græ=
2:
ckich y w Syryiſkich.
Mátth:
4. ꝟ. 10. maſz gwiazdkę
3:
miedzy tymi ſłowy: Podź precz * ſzátánie: á ná brzegu
4:
przy gwiazdce te ſłowá * zá mną 4 L. G.
Co znáczy/ że te
5:
dwie ſłowie/ zá mną/ máią w texćie ná tym mieyſcu gdźie
6:
gwiazdká ieſt/ czwory kśięgi ſtáre Láćińſkie ręką piſáne/
7:
y k temu Græckie Krolewſkie.
Mátth:
9. ꝟ. 18. przed
8:
tym ſłowem - Pánie ' /naydźieſz rożenek wyráżony/ á ná
9:
brzegu drugi przećiw iemu/ tym ſpoſobem -13 L. G. S. Co
10:
znáczy że troienaśćie kśiąg Láćińſkich ſtárych ręką piſá=
11:
nych/ á k temu Græckie y Syryiſkie nie máią tu w texćie
12:
tego ſłowá/ Pánie.
Toż o inſzych podobnych rozumiey.
2.
Rożnośći zNoweoTeſtámentu Græckiego Krolewſkiego zebráne.
Rożnośći zNoweoTeſtámentu Græckiego Krolewſkiego zebráne.
13:
Powtore ſą ná brzegu rożnice drugie odemnie ſámego/
14:
znaſzáiąc text Græcki Krolewſki z Láćińſkim/obaczone
15:
y náznáczone/ ktorych Biblia Plántinowá nie ma.
Iáko
16:
Mátth: 1. ꝟ. 18. Gdy * byłá: maſz ná brzegu/ * bowiem
17:
G. co znáczy/ że Græckie Krolewſkie exemplarze to ſło=
18:
wo Bowiem/ przydawáią/ ták czytáiąc: Gdy bowiem by=
19:
łá.
Máth:
2. ꝟ. 11. " naleźli'/ á ná brzegu/ " vyrzeli. G. Co
20:
znáczy/ że w Græckim Krolewſkim miáſto tego ſłowá
21:
Náleźli/ ſtoi/ Vyrzeli.
Mátth:
6. ꝟ. 14. przy tych ſłowiech
22:
z rożenkiem/ - grzechy wáſze/ ná brzegu ták ſtoi: -G. co
23:
známionuie/ że tych dwu ſłow/ Grzechy wáſze/ w Græ=
24:
ckich Krolewſkich nie máſz.
A tákie rożnice z ſámego
25:
textu Græckiego Bibliey Krolewſkiey zebráne/ poſpoli=
26:
ćie máią tę ſámę literę G. ná brzegu przypiſáną: z ktorych
27:
wnet obaczyſz/ co ſię ináczey/ co mniey ábo więcey w Græ=
28:
ckich Krolewſkich/ á niżli w náſzych Láćińſkich náyduie.
3.
Záczáłá.
Záczáłá.
29:
Potrzećie maſz też po brzegu Záczáłá/ to ieſt Rozdźiały
30:
Słowieńſkie y Ruſkie wſzędy przypiſáne: á to prze to/ áby
31:
ſię ten Teſtáment nie tylko nam Polakom/ ále y Ruſna=
32:
kom y Słowiánom/ (ktorzy dáleko inſze y krotſze á niżli
33:
my Rozdźiały máią) przygodźić mogł.
Dla czego też w
34:
Nowym teſtámenćie Budnego y Czechowicá te Záczáłá | ſą przydá= |
strona: 25
| Do Czytelniká. | 25. |
1:
ſą przydáne.
4.
Wykłády ſłow trudnieyſzych.
Poczwarte/ maſz po brzegu wykłády ſłow y
Wykłády ſłow trudnieyſzych.
2:
ſentenciy trudnieyſzych/ poſpolićie przy tákim znáku ". Iá=
3:
ko Mátth: 2. ꝟ. 3." pokłonić ſię/ maſz ná brzegu wykład
4:
tego ſłowá/ " chwałę oddáć ábo pokłon czynić. Bo ſię też
5:
ták ſłowo Adorare wyłożyć może.
Y niżey
ꝟ. 18. ' w Ra=
6:
mie/ " to ieſt/ ná wyſokośći: y ták indźie wſzędy. Popiąte
5.
Hebráiſmy.
Hebráiſmy.
7:
maſz y Hebráiſmy/ to ieſt ſpoſoby właſnośći Zydowſkiey
8:
mowy máło nie wſzędy náznáczone.
6.
Ewángelie y Epiſtoły Niedzielne y odświętne.
Poſzoſte maſz też ná
Ewángelie y Epiſtoły Niedzielne y odświętne.
9:
brzegu położono/ kędy ſię ktora Ewángelia ábo Lekcya z
10:
liſtu Apoſtolſkiego/ ná ktorą niedźielę/ ábo ná ktore świę=
11:
to poczyna/ y rączkę gdźie ſię kończy.
Náoſtátek ſą też
12:
ná brzegu náznáczone częśći Ewángeliey/ y inſzych kśiąg
13:
y liſtow Apoſtolſkich:
7.
Częśći kśiąg Nowego Teſtámentu.
á czáſem też y ánnotácye ktore na=
Częśći kśiąg Nowego Teſtámentu.
14:
leżą ku potwierdzeniu Kátholickiey wiáry/ á ku obáleniu
15:
przewrotnych náuk kácerſkich/ ktore ſię ná brzegu sſtáwić
16:
mogły. Bo inſze dłużſze tym podobne zá káżdym Rozdźia=
17:
łem ſą przydáne.
8.
Annotácye zá Kátholicką wiárą.
Annotácye zá Kátholicką wiárą.
18:
Ná drugim záſię brzegu wnętrznym ſą naprzod miedzy
19:
liniámi nie tylko liczby wierſzow káżdego rozdźiału roz=
20:
ſádzone/ ále y litery A, B, C, D, E, F, G, miedzy tymiſz li=
21:
niámi/ ktorymi inſze kśięgi co wierſzow nie máią/ cząſtki
22:
Rozdźiałow dla prędſzego náleźienia dźielą.
9.
Wierſze z liczbámi ſwemi.
10.
Litery Rozdziałow.
11.
Concordántie.
Dáley záſię
Wierſze z liczbámi ſwemi.
10.
Litery Rozdziałow.
11.
Concordántie.
23:
miedzy ſzyrſzymi liniámi/ ná tymże wnętrznym brzegu/
24:
ſą Concordántiæ ábo mieyſcá podobne ták z Nowe=
25:
go iáko y z Stárego Teſtámentu popiſáne/ káżde z roz=
26:
dźiałem y z wierſzem ſwoim/ y nád to z literą/ ktora czą=
27:
ſtkę rozdźiału známionuie.
12.
Litery máłe Concordánciy.
A żeby ſię te
Concordántiæ
Litery máłe Concordánciy.
28:
nie mieſzáły/ przydáne ſą do nich/ y w texćie przećiwko
29:
nim litery máłe/ a b c d. y inne: ábyś wiedźiał/ ktora Con=
30:
cordántia ktorym ſłowom ſłuży.
13.
Náuki y przeſtrogi.
Náuki y przeſtrogi.
31:
Drugie Annotácye dłużſze/ ktorem názwał Náuki y
32:
Przeſtrogi/ ſą máło nie po káżdym Rozdźiale położone;
33:
ktore oprocz wykłádow niektorych mieyſc trudnieyſzych/
34:
oſobliwie te mieyſcá pokázuią/ y krotko wykłádáią/ ktore | D 2 | ábo hære= |
strona: 26
| Przedmowá | 26. |
1:
ábo hæretycy pſuią y fałſzuią/ náćiągáiąc ich zá wymyſły
2:
ſwemi: ábo ktore wiárę náſzę Kátholicką przećiwko ich
3:
błędom znácznie potwierdzáią.
Skąd zebráne
A te Annotácye częśćią
4:
z ſámego piſmá S. częśćią też z wykłádu ſtárych onych
5:
Oycow y Doktorow kośćielnych/ ktorych imioná máło
6:
nie wſzędy ſą położone/ częśćią też y z nowych/ á ná imię
7:
z Bellárminá/
y z Annotácyi Nowego teſtámentu An=
8:
gielſkiego od Kátholikow w Remśie we Fráncyey Ro=
9:
ku Páńſkiego 1582. wydánego/ ſą zebráne: áby ſię po=
10:
kazáło iż wſzytko piſmo S. wſzędy ieſt zá Kátholikámi/
11:
przećiwko tym/
ktorzy ſię rzkomo ſámego piſmá trzymá=
12:
ią/ y przeto ſię Ewángelikámi názywáią: gdyż popraw=
13:
dźie nie Ewángeliey/ ále mozgu y widzenia ſwego/ ábo
14:
miſtrzow ſwoich/ Lutrá/ Kálwiná/ Serwetá ábo Ariuſzá
15:
mocno ſię trzymáią.
14.
Argumentá káżdych kśiąg.
Argumentá káżdych kśiąg.
16:
Przed káżdymi záſię kśięgámi/ Summy ich/ iáko y przed
17:
káżdym Rozdźiałem Argumentá ábo Summy Rozdźiału
18:
káżdego ſą położone/ y liczbámi wierſzow poznáczone:
19:
ábyś káżdą rzecz ktorey ſzukaſz/ mogł tym rychley ználeść.
15.
Argumentá Rozdziałow.
16.
Porownánie Ewángeliſtow
Argumentá Rozdziałow.
16.
Porownánie Ewángeliſtow
20:
Przydáliſmy też ná przodku Summę y porządek hiſto=
21:
riey Ewángeliey S. ze czterech Ewángeliſtow zebrány/
22:
ná ſwe cząſtki y látá ktorych ſię co dźiało ták rozdźielony/
23:
że z niego wnet obaczyſz/
ktorą cząſtkę Ewángeliey wſzy=
24:
ścy czterey Ewángeliſtowie/ ktorą záſię trzey/ ábo dwáy/
25:
ábo tylko ieden/ y w ktorym Rozdźiale opiſuie.
Co też do
26:
wyrozumienia y znieśienia piſmá ś. ieſt bárzo potrzebno.
27:
Tymże ſpoſobem ná dwu tabliczkách ſpiſáliſmy porzą=
28:
dnie dźieie/ ſpráwy/ drogi/
17.
Dzieie Piotrá y Páwłá S.
y pielgrzymowánia przedniey=
Dzieie Piotrá y Páwłá S.
29:
ſzych dwu Apoſtołow Páńſkich/ Piotrá y Páwłá S. ktore
30:
też do wyrozumienia piſmá S. á zwłaſzczá dźieiow y li=
31:
ſtow Apoſtolſkich/ wiele pomagáią: ktore naydźieſz po
32:
Dźieiách Apoſtolſkich położone.
33:
Nákoniec położyliſmy ná końcu Regeſtr doſtáteczny
18.
| wſzytkich |
strona: 27
| Do Czytelniká. | 27. |
RegeſtrNoweoTeſtámentu.
1:
wſzytkich náuk y rzeczy zbáwiennych/ ktore ſię w tych S.
2:
kśięgách Nowego Teſtámentu zámykáią.
3:
A ták kończąc iuż tę Przedmowę/ Czytelniku miły; ia
4:
to cożkolwiek ieſt prace w tych kśięgách podiętey/ Pánu
5:
á Zbáwićielowi náſzemu IESV CHRISTVSOWI
(kto=
6:
ry nam te ſkárby niebieſkie ſłowá ſwego świętego ná ten
7:
świát przynieść/ y wolą ſwą naświętſzą ták náuką iáko y
8:
przykłády żyćia ſwego obiáwić y pokázáć raczył)
przez rę=
9:
ce błogoſłáwioney Pániey náſzey/ Pánny y mátki iego
10:
MARIEY (przez ktorą nam y ſam śiebie y wſzytkie dobrá
11:
ſwe podáć raczył)
ná więtſzą cześć y chwałę iego/ y ná
12:
pożytek zbáwienny kośćiołá iego y duſz ludzkich nadroż=
13:
ſzą krwią iego odkupionych/ pokornie oddawam y ofiáru=
14:
ię.
Y o to pilnie proſzę/ ábyś y ty/ y káżdy ktory iáki poży=
15:
tek zbáwienny z tych kśiąg odnieśie/ nie mnie niegodne=
16:
mu (ktory ſam od śiebie nic dobrego nie mam iedno grze
17:
chy)
ále temuż Pánu y Bogu náſzemu (od ktorego iáko
18:
wſzytko dobre ná wſzytkie pochodźi/ ták też ku iego ſáme=
19:
go czći y chwale ma być obracáne) ze mną podźiękował:
20:
y onemu ſámemu wſzytkę cześć y chwałę ze wſzego dobre=
21:
go záwſze y wſzędy zupełnie oddawał.
Iać iáko zá tę y zá
22:
inne prace moie zapłáty y dźięki od ludźi dobrych y pobo=
23:
żnych nie żądam: ták ſię też potwarzy y niewdźięcznośći
24:
od złych y vpornych nie lękam: y owſzem ią zá wielkie bło
25:
goſłáwieńſtwo poczytam.
Mamy wſzyścy nád ſobą ſę=
26:
dźiego ſpráwiedliwego/ ktory iáko widźi ſercá y myśli ká=
27:
żdego/ ták też káżdemu odda y zápłáći według zaſług y
28:
vczynkow iego.
Ty Chrześćijáńſki bráćie/ ieſli poczuieſz
29:
pożytek z vżywánia tego Nowego Teſtámentu; pomożże
30:
mi Páná Bogá prośić (bez ktorego nic dobrego nie rzkąc
31:
ſpráwić y wykonáć/ ále áni począć áni pomyślić nie mo=
32:
żemy)
ábyś mogł mieć w rychle nie tylko Pſáłterz Dawi=
33:
dow/ ktory iuż ieſt máło nie gotowy/ ále y wſzytkie kśięgi
34:
zakonu ſtárego z tákąż pilnośćią ná náſz Polſki ięzyk prze=| D 3 | łożone. |
strona: 28
| Znákow rozmáitych | 28. |
1:
łożone.
A w tym czáśie chceſzli być błogoſłáwiony/ ko=
2:
chayże ſię w zakonie Páná y Miſtrzá twego IESV CHRI=
3:
STA, á rozmyſlay w nim vſtáwicznie we dnie y w nocy/
4:
chwaląc Páná Bogá/ y dźiękuiąc mu zá niewymowne
5:
dáry y dobrodźieyſtwá iego.
A z tym ſię miey dobrze: á
6:
mnie też grzeſznego w ſwych modlitwách nie rácz prze=
7:
pomináć. W Krákowie v ś. Bárbáry/ 20. dniá
8:
Kwietniá. Roku od Národzenia Páná
9:
y Bogá náſzego. MDXCIII.
10:
Znákow rozmáitych ktore ſą w tych kśię=
:
gách wyłożenie.
11:
W ſámym texćie ſą te ’ *
12:
Ten kluczyk znáczy początek wierſzá káżdego/ ktorego
13:
liczbá ná kráiu przećiw iemu ieſt położona.
’
14:
Kommá/ ábo pułkołká ná wierzchu przy końcu ſłowá
15:
wyráżone/ znáczy koniec rożnego czytánia/ ktore ná krá=
16:
iu ieſt pokazáne.
*
17:
Rączká lepák znáczy koniec tey cząſtki Ewángeliey
18:
ábo Epiſtoły/ ktorą w kośćiele w Niedźiele ábo w Swię=
19:
tá ábo w Poſty czytáią.
1. 2. 3. 4.
20:
Liczby w Argumenćiech abo w Summáriuſzách Roz=
21:
dźiału káżdego rozſádzone/ znáczą wierſze Rozdźiału/ do
22:
ktorych należy oná Summá.
23:
W texćie y ná brzegu náyduią ſię te * - " "
24:
y litery máłe/ a b c d, et c.
*
25:
Gwiazdká znáczy/ iż te ſłowá ktore ná brzegu przy tá=
26:
kieyże gwiazdce ſą położone/ náyduią ſię w innych kśię=
27:
gách ná brzegu náznáczonych/ná tym mieścu kędy gwia=
28:
zdká w texćie ieſt wyráżona. | Rożenek |
strona: 29
| Wyłożenie. | 29. |
- ’
1:
Rożenek záſię znáczy/ że te ſłowá ktore zá nim idą w
2:
texćie áż do pułkołká ná wierzchu przy końcu ſłowá poło=
3:
żonego/ nie náyduią ſię w tych kśięgách/ ktore ná brzegu
4:
przy tákimże rożenku ſą náznáczone.
" ’
5:
Tákie záś dwie kreſce známionuią/ iż miáſto ſłow kto=
6:
re ſię miedzy nimi á miedzy pułkołkiem ná wierzchu przy
7:
końcu ſłowá położonym znáyduią/ inne kśięgi inſze ſłowá
8:
máią/ przy tákimże znáku ná brzegu wyráżone.
9:
Ták iż gwiazdka znáczy kiedy co więcey; rożenek zás
10:
kiedy co mniey; á ten znák " ’ kiedy co ináczey inſze kśięgi
11:
niżli náſze máią.
"
12:
Tákie dwie kreſce lepák ná brzegu wyráżone/ známio=
13:
nuią wykład ſłow trudnieyſzych w texćie przy tymże zná=
14:
ku położonych: ábo vkázuią do ktorego ſłowá należy An=
15:
notácya ná brzegu przy tákimże znáku położona. Acz czá=
16:
ſem y ten znák " miáſto tego " naydźieſz wyráżony.
Iáko
17:
łácna ieſt w tych drobiozgách omyłká.
a. b. c. d.
18:
Máłe litery przy liczbách ábo konkordántiách ná w=
19:
nętrznym brzegu/ y przy ſłowiech w texćie położone/ po=
20:
kázuią do ktorych ſłow należy ktora konkordántia ná
21:
brzegu wyráżona.
Słowá máłą literą w texćie wyráżone.
22:
Słowá máłą literą w texćie wyćiśnione/ ſą przydáne
23:
dla lepſzego wyrozumienia/ ábo z Græckiego/ ieſli przeći=
24:
wko im naydźieſz ná brzegu literę G. ábo z wykłádáczow
25:
piſmá ś. choć ſię w texćie náſzym Láćińſkim nie náyduią.
26:
Ná ſámym brzegu náyduią ſię te, L. G. NL.
27:
NG. K. S. wł: Hebráiſm.
28:
L. Znáczy kśięgi Láćińſkie ſtáre/ nie drukowáne ále rę=
29:
ką piſáne/ ktorych liczbá częſto ieſt przydána/ tym ſpoſo=
30:
bem 1L.2L.3L.4L. To ieſt/ ták ſię náyduie w iednym/
31:
ábo we dwu/ ábo we trzech/ ábo we czterzech (y tákże
32:
też dáley) ręką piſánych kśięgách Láćińſkich.
33:
NL. Znáczy/ iż niektore Láćińſkie kśięgi ſtáre ręką pi=
34:
ſáne/ ták máią. | G. Znáczy |
strona: 30
| Znákow rozmái: wyłożenie. | 30. |
1:
G. Znáczy Græckie kśięgi/ ktore ſię náyduią w Bibliey
2:
Krolewſkiey w Antorfie v Plántiná drukowáney.
3:
NG. ábo GN. Znáczy/ że niektore inne Græckie ták
4:
czytáią.
5:
K. Známionuie kśięgi Láćińſkie Krolewſkie/ ktore ſą
6:
w Bibliey Plántinowey.
7:
S. Syriyſkie kśięgi/ ktore w teyże Bibliey ſą wydru=
8:
kowáne.
9:
wl: znáczy właſnie: ábo właſny przekład ſłowá z Lá=
10:
ćińſkiego/ ábo z ktorego innego ięzyká.
11:
Hebraiſ. znáczy Hebráiſm/ to ieſt właſność Hebreyſkiey
12:
ábo Zydowſkiey mowy/ ktora v nas nie ieſt we zwyczáiu.
13:
Græciſm, tákże właſność Græckiey mowy.
14:
Záczálá ſą Rozdźiały Słowieńſkie/ iákom w Przed=
15:
mowie powiedźiał.
Porządek kśiąg Nowego Teſtámentu.
kolumna: a
IIII. EWANGELIE.
1:
Według Máttheuſzá.
2:
Według Márká.
3:
Według Lukaſzá.
4:
Według Ianá. DZIEIE APOSTOLSKIE.XIIII. liſtow Páwłá S.
5:
Do Rzymian.
6:
Do Korynthian pierwſzy.
7:
Do Korynthian wtory.
8:
Do Gálátow.
9:
Do Ephezian.
10:
Do Philipowian.
11:
Do Koloſſan.
12:
Do Theſſálonicz: pierwſzy.kolumna: b
1:
Do Theſſáloniczan wtory.
2:
Do Tymotheuſzá pierwſzy.
3:
Do Tymotheuſzá wtory.
4:
Do Tytuſá.
5:
Do Philemoná.
6:
Do Zydow.
VII. liſtow Powſzechnych.
7:
S. Iákubá Apoſtołá.
8:
S. Piotrá pierwſzy.
9:
S. Piotrá wtory.
10:
Ianá S. pierwſzy.
11:
Ianá S. wtory.
12:
Ianá S. trzeći.
13:
S. Iudáſá Apoſtołá.
14:
OBIAWIENIE Ianá S. | Summá |
strona: 31
| 31. |
1:
Summá Nowego Teſtámentu.
2:
K
Tora byłá Summá Stárego Teſtámentu/ to ieſt Chriſtus Pan y
3:
kośćioł iego (iáko Auguſtyn S. náucza) táż też właśnie ieſt Sum
4:
má nowego.
Koniec zakonu Chriſtus/ y kośćioł iego.
Bo/ iáko tenże Auguſtyn powieda/ w ſtárym Teſtámenćie
5:
ieſt zákryćie nowego: á w nowym ieſt obiáwienie ſtárego. Y ná dru
6:
gim mieyſcu. W ſtárym/ práwi/ Teſtámenćie ieſt nowy zákryty; á w
7:
nowym ieſt ſtáry odkryty.
Y przetoż Zbáwićiel náſz powiedźiał. Iż
8:
nie przyſzedł rozwięzowáć zakonu ábo Prorokow; ále ie wypełnić.
9:
Bo wam (mowi) prawdziwie powiedam; Poki nie przeminie niebo y
10:
ziemiá, iedno iotá áni kreſká iedná nie przeminie z zakonu/ áż ſię wſzytko
11:
wypełni.
Ktorymi ſłowy iáśnie pokázuie; iż nowy Zakon nie ieſt nic
12:
inſzego/ iedno wypełnienie ſtárego.
Nowy Teſtáment ma 4. głowne częśći. Ewangelie. Dzieie Apoſtolſkie. Obiáwienie Ianá S. Liſty Apoſtolſkie.
13:
A ták przyſtępuiąc do czterech częśći głownych Nowego Teſtámen=
14:
tu: Naprzod Ewángelie opiſuią nam Chriſtá Páná/ ktorego ſtáry Za
15:
kon obiecował; á to począwſzy od przyśćia iego ná ten świát/ áż do
16:
wyśćia z niego.
Dzieie zás Apoſtolſkie opiſuią kośćioł iego; iáko ſię
17:
począł od Ieruzálem głownego miáſtá Zydowſkiego: á iáko ſię roz=
18:
ſzerzył y przenioſł do Pogan/ y do miáſtá ich głownego Rzymu.
19:
Obiáwienie lepák Ianá S. ma w ſobie proroctwá áż do ſkończenia te=
20:
goż kośćiołá/ ktore będźie przy dokonániu świátá.
Liſty nákoniec
21:
Apoſtolſkie báwią ſię częśćią wykłádániem tych rzeczy y queſtiy/ o kto=
22:
rych ná on czás wątpienie było/ y nápotym być mogło: częśćią náu=
23:
kámi o pobożnym żywoćie Chrześćijáńſkim/ y o dobrym porządku
24:
kośćielnym.
25:
Summá czterech Ewángeliy.
26:
E
Wángelie máią w ſobie hiſtoryą żywotá Páná náſzego Ieſuſá
27:
Chriſtuſá: y iáśnie pokázuią/ że on ieſt Chriſtuſem/ Meſſyaſzem/
28:
ábo Krolem Zydowſkim:
Ewángelie co w ſobie máią.
od Páná Bogá Pátryárchom y Oycom
29:
świętym przed zakonem/ y potym w zakonie przez Moyzeſzá obiecá=
30:
nym: á iż ieſt prawdziwym Synem Bożym y práwym Bogiem/ ktory
31:
náturę człowieczą z Pánny przyiął dla zbáwienia świátá.
O czym
32:
Ian S. Ewángeliſtá naiáśniey wypiſał. K temu opiſuią/ iáko tego
33:
Páná y Meſſyaſzá ná świát zeſłánego Zydzi z ſzczyrey ſwey złośći y śle=
34:
poty/ przyiąć niechćieli; ále zawſze ſzukáli śmierći iego: ktorą on ná=
35:
koniec dobrowolnie podiąć raczył dla odkupienia świátá.
A przetoż
| E | ſpráwiedli= |
strona: 32
| Summá czterech Ewángeliy. | 32. |
1:
ſpráwiedliwie záſłużyli/ áby ie Pan Chriſtus opuśćił/ y odiął od nich
2:
kroleſtwo y kośćioł ſwoy/ á przenioſł gi do Pogánow. Dla ktorego ko=
3:
śćiołá zgromádzenia/ obrał dwunaśćie Apoſtołow/ z ktorych iednego
4:
przełożył nád wſzytkimi.
5:
Hiſtorya Ewángeliey ś. nápiſána ieſt od czterech/ ktorzy v Ezechielá
6:
Proroká y w Obiáwieniu czterzem zwierzętom ſą przyrownáni; wedle
7:
tego/ iáko ktory záczął kśięgi ſwoie.
S. Máttheuſz ieſt przyrownan
8:
człowiekowi: iż poczyna od rodzáiu Páná Chriſtuſowego według
9:
człowieczeńſtwá iego.
Czterey Ewángeliſtowie.
S. Márek przypodobion Lwowi: iż poczyna
10:
od przepowiedánia Ianá S. krzćićielá głoſu wołáiącego/ á iáko Lwá
11:
ryczącego ná puſzczy. S. Lukaſz przyrownan Cielcowi:
iż poczyna
12:
od kápłaná zakonu ſtárego (to ieſt od Zácháryaſzá oycá S. Ianá) kto=
13:
rego vrząd był ćielce ofiárowáć. A S. Ian figurowan w Orle: iż po=
14:
czyna od boſtwá Páná Chriſtuſowego/ y ták wyſoko lata/ że wyżſzey
15:
wzlećieć nie ieſt rzecz podobna.
16:
Trzey pierwſzy Ewángeliſtowie doſyć ſzeroce opiſuią/ co Pan Chri=
17:
ſtus czynił w Gálileiey po wſádzeniu Ianowym do więzienia. Dla
18:
czego Ian S. Ewángeliſtá/ ktory po wſzytkich piſał/ opuśćił ſpráwy
19:
iego w Gálileiey
(wyiąwſzy iednę ábo dwie/ o ktorych inni Ewánge
20:
liſtowie nic nie piſáli: iáko o vzdrowieniu ſyná krolikowego/ á o
21:
onym dziwnym chlebie/ o ktorym do Káphárnáitow mowił/ że go im
22:
mogł y chćiał dáć:)
Y powieda naprzod/ co Pan Ieſus czynił/ poki ie
23:
ſzcze Ian krzćićiel przepowiedał y krzćił: potym po wſádzeniu Iano=
24:
wym/ co czynił w Iudſkiey ziemi/ ná káżdy rok/ ná święto Páſchy ábo
25:
Wielkonocne. Ale o męce iego wſzytcy doſyć ſzeroce piſáli.
26:
Kędy wiedzieć mamy/ że ode krztu Páná Chriſtuſowego/ ktory był
27:
ſzoſtego dniá kśiężycá Styczniá/ kiedy Pánu náſzemu poczęło być trzy=
28:
dzieśći lat/ áż do męki iego/ liczą trzy látá y trzy mieśiące:
29:
w ktorych iednák były cztery Páſchy/ ábo
30:
świętá Wielkonocne. | Summá |
strona: 33
| 33. |
1:
Summá y porządek Hiſtoryey Ewánge=
2:
liey świętey/ ze czterech Ewángeliſtow zebrá=
3:
ny/ y ná ſwe częśći y látá/ ktorych ſię co
4:
dźiało/ rozdźielony.
5:
A przytym porownánie Ewángeliſtow/ y iáſne pokazánie/ o
6:
czym wſzyścy czterzey/ o czym trzey/ o czym dwáy/ ábo tylko
7:
ieden/ y w ktorym Rozdziale piſze. kędy M. Máttheuſzá/ R.
8:
Márká/ L. Lukaſzá/ á I. Ianá znáczy.
Pierwſza część o dziećińſtwie Páná Ieſuſowym.
9:
1 Národzenie Páná Chriſtuſowe przede wſzemi
10:
wieki.
11:
2 Anioł Gábriel Zácháryaſzowi poczęćie Iano=
12:
we opowieda.
13:
3 Tegoż ániołá poſelſtwo do Pánny Máriey/ y
14:
wćielenie Páná Chriſtuſowe.
15:
4 Pánná Máriá Helżbietę náwiedza: Ianowe
16:
národzenie y obrzezánie.
17:
5 Anioł oznaymia Iozephowi/ iż Mária mał=
18:
żonká iego poczęłá z Duchá świętego.
19:
6 Narod Páná Ieſuſow według ćiáłá.
20:
7 Národzenie Páná Chriſtuſowe w Bethleem/
21:
y obrzezánie.
22:
8 Mędrcy ze wſchodu ſłońcá przyſzedſzy/ czynią
23:
pokłon Pánu Chriſtuſowi.
24:
9 Chriſtus ofiárowan w kośćiele/ od Symeoná
25:
y Anny był poznány.
26:
10 Iozeph z dźiećięćiem y z mátką iego vćieka
27:
do Egiptu; y dźiewiątego roku wraca ſię
28:
do Názárethu.
Roku Páńſkiego/ 9.
29:
11 Ieſus we dwunaśćie lećiech/ náleźion w ko=
30:
śćiele miedzy Doktorámi.
Roku Páńſkiego/ 12.
31:
12 Ian krzćićiel każe y krzći na puſzczy: od kto=
32:
rego y Pan Chriſtus okrzczon.
33:
13 Pośći ſię czterdźieśći dni/ y da ſię knśić ſzátánowi.
II. część o przygotowániu ná obiáwienie iego. Roku P. 31.
| E 2 | Ian |
strona: 34
| Summá y porządek | 34. |
1:
14 Ian iáwne świádectwo dáie o Chriſtuſie po=
2:
ſłom Zydowſkim/ ludowi/ y właſnym v=
3:
czniom ſwoim.
4:
15 Chriſtus czyni ſwoie pierwſze cudo/ odmieniá=
5:
iąc wodę w wino ná weſelu.
6:
16 W święto Páſchy wyrzuca kupuiące/ y prze=
7:
dáiące w kośćiele/ oznáymuiąc Zydom ś=
8:
mierć y zmartwychwſtánie ſwoie.
PIERWSZA PASCHA.Roku Páńſkiego/ 31.
9:
17 Vczy Nikodemá w nocy/y krzći w Iudſkiey
10:
źiemi przez poſługę vczniow ſwoich. Zkąd
11:
ſię wſzczyna pytánie v Ianá/ o tym krzćie
12:
dwoiákim.
13:
18 Ian Krzćićiel wſádzon do ćiemnice od Hero=
14:
dá/ że go ſtrofował z cudzołoſtwá iego.
III. część od czáſu/ ktorego ſię począł okázowáć przez kazánie y cudá
15:
19 Po wſádzeniu Ianá/ wraca ſię Pan Chri=
16:
ſtus do Gálileiey/ przez Sámárią/ y rozma=
17:
wia z Sámárytánką.
18:
20 Vzdrawia ſyná krolikowego.
19:
21 Przepowiáda w Gálileiey/ y ſławá ſię o nim
20:
ſzeroko roſchodźi.
21:
22 Wzywa czterech vczniow w łodźi/ y náśládu=
22:
ią go.
23:
23 Opętánego wybawia w bożnicy.
24:
24 Vzdrawia świekrę Piotrowę/ y inne rozmái=
25:
te chore.
26:
25 Odpráwuie trzech/ ktorzy go chćieli náśládowáć.
27:
26 Vśmierza nawáłność ná morzu.
28:
27 Vzdrawia 2. opętánych w kráinie Gerázeń=
29:
ſkiey/ y dopuſzcza czártom wſtąpić w wieprze.
30:
28 Vzdrawia powietrzem ruſzonego/ przez pię=
31:
tro ſpuſzczonego.
32:
29 Wzywa Máttheuſzá ze cłá: á z vczniámi Ia=
33:
nowymi y Phárizáyſkimi o pośćie rozmawia.
34:
30 Ożywia corkę Arcybożniczego/ y vzdrawia | niewiáſtę |
strona: 35
| Hiſtoryey Ewángeliey S. | 35. |
1:
niewiáſtę ćierpiącą krwáwą niemoc.
2:
31 Dwu ślepych oświeca y opętánego vzdrawia.
3:
32 Vzdrawia w Sobotę onego/ ktory leżał v ow=
4:
czey ſadzáwki/ od trzydźieśći ośmi lat cho=
5:
robą złożony.
WTORA PASCHA.Roku Páńſkiego/ 32.
6:
33 Strofuie Pháryzeuſze/ zá złe máiące vczniom
7:
iego/ że kłoſy wyćieráli w dźień Sobotny.
8:
34 Vzdrawia w ſzábát w bożnicy/ máiąceo vſchłą
9:
rękę/ y ſtrofuie Pháryzeuſze prze to obráżone.
10:
35 Obiera dwunaśćie Apoſtołow/ y czyni ná go=
11:
rze ono oſobne kazánie o błogoſłáwień=
12:
ſtwách y o doſkonáłośći Chrześćijáńſkiey.
13:
36 Vzdrawia trędowátego.
14:
37 Vzdrawia ſługę Setnikowego.
15:
38 Ożywia ſyná wdowy przed miáſtem Naim.
16:
39 Ian poſyła z więźienia vcznie ſwoie.
17:
40 Odpuſzcza grzechy Máriey Mágdálenie/
18:
przekłádáiąc ią dáleko nád Pháryzeuſzá/ kto=
19:
ry ią był wzgárdźił.
20:
41 Vzdrawia onego ktory miał czártá głuchego
21:
y niemego/ y ſtrofuie bluźnierſtwo Pháry=
22:
zeuſzow.
23:
42 Záchowuiące ſłowo iego/ przekłáda nád ro=
24:
dźice/ bráty/ y powinne ſwoie.
25:
43 Podobieńſtwo śieiącego.
26:
44 Podobieńſtwo o kąkolu/ o naśieniu roſtącym
27:
kiedy ludźie ſpáli. O gorczycznym źiárnie/ y
28:
o kwáśie.
29:
45 Podobieńſtwo o ſkárbie zákrytym w roli/ o
30:
perle drogiey/ y o niewodźie.
31:
46 Vcząc w Názárećie/ ſtrofuie ludźie z niedo=
32:
wiárſtwá.
33:
47 Poſyła dwunaśćie Apoſtołow ná kazánie.
34:
48 Ianá śćináią/ á ſławá o Ieſuśie przycho=| E 3 | dźi do |
strona: 36
| Summá y porządek | 36. |
1:
dźi do Herodá.
2:
49 Pięć tyſięcy ludźi pięćiorgiem chlebá náſyca.
3:
50 Chodźi po morzu/ y Piotrowi tákże chodźić
4:
każe.
5:
51 V Káphárnáitow czyni rzecz o mánnie/ y o
6:
práwym chlebie/ ktory sſtąpił z niebá.
TRZECIA PASCHA.Roku P. 33.
7:
52 Strofuie Pháryzeuſze/ ktorzy zá złe mieli v=
8:
czniom iego/ iż iadáli nieumywſzy ręku.
9:
53 Vzdrawia corkę Chánáneyſkiey niewiáſty.
10:
54 Vzdrawia człowieká głuchego y niemego.
11:
55 Siedmiorgiem chlebá cztery tyśiące ludźi
12:
náſyca.
13:
56 Strofuie Pháryzeuſze/ ktorzy żądáli cudu/ y
14:
vcznie ſwe nápomina/ áby ſię ſtrzegli kwá=
15:
ſu ich.
16:
57 Vzdrawia ślepego v Bethſáidy.
17:
58 Piotrowi wyznawáiącemu/ iuż Ieſus ieſt Sy=
18:
nem Bogá żywego/ obiecuie klucze krole=
19:
ſtwá niebieſkiego/ y mękę ktorą miał w Ie=
20:
ruzálem podiąć/ opowieda.
21:
59 Páńſkie przemienienie.
IIII. część od czáſu ktorego Pan przepowiedáć począł vczniom ſwoim że miał iść do Hieruzálem y tám wiele ćierpieć.
22:
60 Wyrzucá czártá/ ktorego vcznie wyrzućić
23:
nie mogli/ zálecáiąc im poſt y modlitwę.
24:
61 Płáći dwie dydráchmie/ zá ſię y zá Piotrá/
25:
pułtálárkiem w gębie rybiey od Piotrá ná=
26:
leźionym.
27:
62 Vczniow ſpieráiących ſię o przodkowánie ná=
28:
ucza pokory.
29:
63 Potępia tych/ ktorzy gorſzą málutkie.
V. część o przyśćiu do Iudſkiey źiemi ná vmęczenie.
30:
64 Vczy odpuſzczáć brátu przećiw nam grzeſzą=
31:
cemu.
32:
65 Opuśćiwſzy Gálileą idźie do Iudſkiey źie=
33:
mie/ á Samárytanowie go nie przyimuią.
34:
66 Ná teyże drodze/ vzdrawia dźieśiąći trędo=| wátych. |
strona: 37
| Hiſtoryey Ewángeliey S. | 37. |
1:
wátych.
2:
67 Náucza w kośćiele w święto Kuczek ábo
3:
Namiotow.
4:
68 Wybawia niewiáſtę ná cudzołoſtwie poimá=
5:
ną. Náucza w kośćiele/ y vſtępuie tym kto=
6:
rzy go chćieli kámionowáć.
7:
69 Oświeca ślepo národzonego.
8:
70 Rozmawia o dobrym páſterzu y owcách
9:
iego.
10:
71 Wyſyła śiedmdźieśiąt vczniow/ y wracáią
11:
ſię. Podobieńſtwo o Sámárytanie/ y tym
12:
co wpadł miedzy zboyce.
13:
72 Náucza ſpoſobu y mocy modlitwy/ y ſtrofuie
14:
opáczną czyſtość Pháryzáyſką.
15:
73 Nie każe ſię bać tych/ ktorzy zábijáią ćiáło:
16:
Przypowieść Bogaczá/ ktory roſprzeſtrze=
17:
niał gumná ſwoie: y o wiernym ſłudze cze=
18:
káiącym ná przyſzćie Páná ſwego.
19:
74 Potępia ich/ ieſli nie będą pokutowáć: po=
20:
kázuiąc ćierpliwość Bożą przez figę niepło=
21:
dną/ ktorey ieſzcze do roku czekał owocu.
22:
Vzdrawia niewiáſtę ſkurczoną/ y vczy że
23:
ćiáſna ieſt drogá do niebá.
24:
75 Vzdrawia opuchłego w Sobotę/ y vczy że po=
25:
trzebá wſzytkiego ſię wyrzec dla niego.
26:
76 W święto kośćiołá poświęcenia/ vchodźi
27:
ręku tych ktorzy go chćieli kámionowáć.
28:
77 Przypowieść o owcy zginioney/ o dráchmie/
29:
y o ſynie márnotrátnym.
30:
78 Przypowieść o ſzáfárzu nieſpráwiedliwym.
31:
79 O nierozdźielnośći małżeńſtwá.
32:
80 O Bogaczu/ y o Lázárzu.
33:
81 Biádá tym/ ktorzy drugich gorſzą: O ſkutku
34:
wiáry/ ktora ſámym ſłowem gory przenośi. | O Pháry= |
strona: 38
| Summá y porządek | 38. |
1:
82 O Pháryzeuſzu/ y o Celniku/ modlących ſię w
2:
kośćiele.
3:
83 Ręce ná dźiatki wkłáda/ y młodźieńcá bogá=
4:
tego ku doſkonáłośći wiedźie.
5:
84 Przypowieść o robotnikách náiętych do win=
6:
nice.
7:
85 Lázárzá ożywia/ á Zydźi ſię rádzą iákoby go
8:
ſtráćić.
9:
86 Smierć ſwą opowieda/ y ſynom Zebedeu=
10:
ſzowym proſzącym pierwſzych mieyſc/ odprá=
11:
wę dawa.
12:
87 Vzdrawia ślepego przed weſzćiem ſwym do
13:
Ierychá.
14:
88 Zácheuſz prziymuie Páná do ſwego domu:
15:
Przypowieść o dźieśiąći grzywnách dánych
16:
dźieśiąći ſługom.
17:
89 Vzdrawia dwu ślepych wychodząc z Ierychá.
18:
90 Ná wieczerzy w Bethániey Mária wylewa
19:
oleiek ná głowę iego.
20:
91 Siedząc ná ośle/ z wielką czćią y chwałą
21:
wiezdża do Ieruzálem.
Kwietna Niedźielá.
22:
92 Vzdrawia chrome y ślepe. A Pogánie wi=
23:
dźieć go prágną.
VI. część ktora ma w ſobie tydzień święty/ męki w Hieruzálem.
24:
93 Przeklina figę/ y wyrzuca kupuiące y przedá=
25:
iące z kośćiołá.
26:
94 Zydom pytáiącym/ czyiąby mocą vczył/ zá=
27:
dawa queſtią o krzćie Ianowym:
y opo=
28:
wieda ich odrzucenie/ á náwrocenie Pogá=
29:
now/ przez przypowieść o dwu ſyniech/ z kto=
30:
rych ieden obiecał vczynić/ á drugi vczynił
31:
oycowſkie roſkazánie.
32:
95 Podobieńſtwo o winnicy náiętey oraczom:
33:
ktorzy/ y ſługi/ y ſyná poſłanego/ na zbieránie
34:
owocow/ zábili.| Podobień= |
strona: 39
| Hiſtoryey Ewángeliey S. | 39. |
1:
96 Podobieńſtwo o krolu/ ktory vczynił gody
2:
ſynowi ſwemu/ náprośiwſzy gośći/ ktorzy
3:
przyść niechćieli.
4:
97 Odpowiedź ná pytánie o czynſzu/ mali być
5:
dány Ceſárzowi: y ná pytánie Sádduceu=
6:
ſzow o zmartwychwſtániu.
7:
98 Odpowiedź ná pytánie Pháryzeuſzow/ o na=
8:
więtſzym przykazániu.
9:
99 Záwiera im vſtá/ tym pytániem/ iáko Chri=
10:
ſtus ieſt y Synem y Pánem Dawidowym?
11:
100 Każe im czynić iáko vczą/ á nie iáko czynią
12:
Pháryzeuſzowie.
13:
101 Ofiárę vbogiey wdowy przekłáda/ nád ofiárę
14:
bogátych.
15:
102 Opowieda vczniom ſwym ſpuſtoſzenie ko=
16:
śćiołá/ y miáſtá Ierozolimſkiego: wſpomi=
17:
náiąc y to co ſię ma dźiać przed ſkończeniem
18:
świátá/ y o Antychriśćie: y o ſámym dniu
19:
ſądnym: ábyſmy gotowemi byli/ czekáiąc
20:
ná przyſzćie iego.
21:
103 Przez podobieńſtwo o dźieśiąći Pánnách/ y
22:
o tálentách/ pokázuie co ſię ma dźiać ná ſą=
23:
dźie z dobrymi y ze złymi/ z gotowymi y z
24:
niegotowymi: á iż ći co dobrze nie czynią
25:
będą potępieni.
26:
104 Iudaſz ſię zmawia z Zydy/ áby im wydał Pá=
27:
ná: dwá z vczniow Páſchę gotuią.
28:
105 Po wieczerzy vmywa nogi vczniow ſwoich.
CZWARTA PASCHA.Roku P. 34.
29:
106 Vſtáwuie ofiárę ćiáłá y krwie ſwey w na=
30:
świętſzym Sákrámenćie.
31:
107 Opowieda iż go ieden ze dwunaśćie wydáć
32:
miał (hámuiąc ſpor ich o przełożeńſtwie) á | F | iż ſię |
strona: 40
| Summá y porządek Ewáng: S. | 40. |
1:
iż ſię go záprzeć mieli.
2:
108 Kazánie iego po wieczerzy.
3:
109 Modlitwá do Oycá.
4:
110 Hiſtorya o męce y pogrzebie iego/ od wieczo=
5:
rá Czwartkowego áż do wieczorá Piątko=
6:
wego.
7:
111 Zmartwychwſtáie dniá trzećiego.
Niedzielá Wielkonocna.
8:
112 Vkazał ſię Máriey Mágdálenie.
9:
113 Y drugim niewiáſtom.
10:
114 Y Piotrowi ꝟ. 34. Y dwiemá idącym do
11:
Emaus ꝟ. 15.
12:
115 Y vczniom zgromádzonym w iednym domu
13:
w Ieruzálem/ kiedy wſzedł zámknionymi
14:
drzwiámi/ y dał im moc zátrzymánia y od=
15:
puſzczánia grzechow.
16:
116 Y záśię po ośmi dniách vczniom zgromádzo=
17:
nym poſpołu z Thomaſzem.
Przewodna Niedzielá.
18:
117 Potym nád morzem Tyberyádſkim Piotro=
19:
wi/ y innym ryby łowiącym kędy też owce
20:
ſwe poruczył Piotrowi.
21:
118 Y záśię vczniom ná iedney gorze Gáliley=
22:
ſkiey; dáiąc im moc kazánia po wſzytkim
23:
świećie.
24:
119 Náoſtátek w Bethániey/ kędy im obiecał
25:
Duchá świętego (każąc im poczekáć w Ie=
26:
ruzálem) y ták pożegnawſzy ie wſtąpił do niebá.
W niebowſtąpienie Páńſkie.
| Summá |
strona: 41
| 41. |
1:
Summá Ewángeliey S. Máttheuſzá.
2:
E
Wángelia Máttheuſzá S. może być ná pięć częśći rozdźielona.
3:
Pierwſza opiſuie dźiećińſtwo náſzego Zbáwićielá. w Rozd: 1. y 2.
4:
Wtora ma w ſobie przygotowánie/ ktore vprzedziło niżli ſię okazał. w
5:
Rozd: 3. y ná początku czwartego.
Trzećia opiſuie okazánie iego
6:
przez náukę y cudá/ á to w Gálileiey: od pośledniey częśći Rozdziału
7:
4. áż do 19. Czwarta o przyśćiu iego do Iudſkiey ziemie ná mękę.
8:
w Rozd: 19. y 20.
Piąta zámyka w ſobie on tydzień święty/ męki ie=
9:
go w mieśćie Ieruzálem. od Rozd: 21. áż do końcá.
10:
O S. Máttheuſzu mamy Matth : 9. 9. Mar: 2. 14. Luk: 5. 27.
11:
ktory będąc pierwey Celnikiem/ powołány od Páná sſtał ſię vczniem
12:
iego.
Y záśię v
Luk: w 6. 14. Mar : 3. 13. Matth: 10. 1. iáko ze wſzy=
13:
tkiey liczby vczniow obran był/ y policzon w poczet Apoſtołow. Y z
14:
nich záſię wybran (on ſam z S. Ianem) áby był iednym ze czterech
15:
Ewángeliſtow.
Miedzy ktorymi też czterzemá/ / on napierwſzy pi=
16:
ſał Ewángelią ſwą ięzykiem Zydowſkim śiodmego roku po
17:
w niebo wſtąpieniu Páńſkim: to ieſt/ Roku Páńſkie=
18:
go/ 41. Iáko świádczy Euſebius
19:
in Chronico.
20:
grafika
| F 2 | SWIETA |
księga: Matth
strona: 1
| Rozdźiał 1. † | Liſt 1. |
rozdział: 1
1:
SWIETA " EWAN=
2:
GELIA IESVSA
3:
CHRISTVSA, WE=
4:
DLVG MATTHEVSZA.
" To iest, Kſięgi máiące w ſobie dobrą nowinę, ábo weſołe poſelſtwo o przyśćiu obiecanego Meſsiaſsá: nápiſáne od Máttheuſsá S.
5:
ROZDZIAL I.
6:
Summá Rozdźiału Pierwſzego.
PIERWSZA CZESC EWángeliey, o dziećinſtwie naſsego Zbáwićielá.
7:
I. Rodzay Páná Ieſuſá Chriſtuſá według ćiáłá. 18 Po=
8:
częty z Duchá S. národzony z Máriey pánny/ Ioſephowi
9:
poślubioney. 20 Ioſeph od ániołá przeſtrzeżony. 21 Przecz
10:
názwány Ieſus. 23 Emmanuel.
| A | zrodźił |
strona: 2
| Ewángeliey Rozd: 1. | 2. |
" EzeciaſsaG.L
4:
NAVKI Y PRZESTROGI
5:
Z ROZDZIALV I.
6:
Ieſuſá Chriſtuſá) Ieſus ábo Ieſzuáh po Zydowſku/ rozumie
7:
ſię zbáwićiel po Polſku/ á po Grecku lekarz. A Chriſtus po Gre=
8:
cku/ Meſſiáſz po Zydowſku/ Po Polſku Pomázániec. Ieſus imię
9:
ieſt właſne perſony/ á Chriſtus imię vrzędu ábo doſtoieńſtwá.
10:
Ktore ácz w ſtárym zakonie było poſpolite wſzyſtkim krolom/ ká=
11:
płanom y prorokom (bo ći wſzyſcy bywáli pomázáni) ále tu/ y wſzę
12:
dy w nowym teſtámenćie/ ieſt właſne przezwiſko onego iedynego
13:
Chriſtuſá ábo Meſſiaſzá/ ktorego wſzyścy Zydowie czekáli.
14:
Dawid zrodził Sálomoná) Iáko Ewángeliſtowie potężnie do=
15:
wodzą/ że Pan Ieſus ieſt prawdziwy Meſſiaſz/ potomek Dawi=
16:
dow y Abráhámow/ przez ten porządek potomſtwá/ przez tę linią/
17:
álbo ſucceſſią ćieleſną:
ták tymże dowodem przez ſucceſſią ducho=
1.
Succeſsia Páná Chriſtuſowá y kośćiołá iego.
Succeſsia Páná Chriſtuſowá y kośćiołá iego.
18:
wną/ oni ſtárzy á święći Doktorowie/ Ireneus/ Auguſtyn/ Opta=
19:
tus/ y my z nimi pokázuiemy/
że dziśieyſzy Papież
ClemensVIII.
20:
ieſt prawdziwy potomek Piotrá ś. á namiáſtek Chriſtuſow: y ko=
21:
śćioł Rzymſki ieſt prawdziwie kośćioł Apoſtolſki. Y ieſt to nape=
22:
wnieyſzy dowod/mowi Ireneus.
A iáko w tym porządku rodzáiu
23:
Chriſtuſowego/ złość wiela przodkow Páńſkich nic nie záſzkodziłá
24:
świątobliwośći P. Iezuſowey/ y Pánny mátki iego: ták y w onym
25:
porządku Papieżow/ złość niektorych nie ſzkodzi świątobliwośći
26:
kośćiołá powſzechnego.
A iáko dla złośći potomkow Dawido=
27:
wych nie odmienił Pan Bog obietnice Dawidowi vczynioney:
28:
ták/ y dáleko więcey/ dla złośći wiela ludzi w kośćiele ſwym/ nie od
29:
mieni Pan Chriſtus obietnice oney:
2.
Złość przełożonych niektorych nie ſskodzi kośćiołowi.
Ze brany piekielne nigdy nie
Złość przełożonych niektorych nie ſskodzi kośćiołowi.
30:
zwyćiężą kośćiołá iego. Y oney; że on ſam y Duch iego S. mie=
31:
ſzkáć ma w tym kośćiele ná wieki/ y vczyć go wſzelákiey prawdy.
3.
Obietnice Pánskie nie mienią ſię dla złośći ludzkiey.
Obietnice Pánskie nie mienią ſię dla złośći ludzkiey.
32:
A Zorobabel) Máttheuſz S. z Lukaſzem w opiſániu rodzáiu
33:
Páná Ieſuſowego zgadzáią ſię áż do Zorobabelá. Ale iż ten miał
34:
dwu ſynow/ Rezego y Abiudá: więc Lukaſz przez Rezego áż do oy=
35:
cá Pánny Máriey prowádźi linią Náthánowę.
A Máttheuſz przez
36:
Abiudá tęż prowádzi áż do oycá Ioſephá małżonká Máriey. A
37:
ták przez Rezego narodziłá ſię Pánná Mária/ á przez Abiudá ná=
38:
rodźił ſię Ioſeph. Gagneius
Zgodá Ewángeliſtow w opiſániu rodzáiu Chryſtuſowego
| A 2 | Ioſephá |
strona: 4
| Ewángelia Rozd: 1. | 4. |
1:
Ioſepha mężá Mariey.) Dla dwu przyczyn Ewángeliſtá ś. na=
2:
rod Ioſephow ták pilno opiſuie; choć on nie był właſnym oycem
3:
Páná Ieſuſowym.
Przecz Mattheuſs S. narod Ioſephow ráczey niż P. Máriey opiſuie.
Iedná/ iż nie ieſt obyczay piſmá ś. białych=
4:
głow mężátych rodzay opiſowáć/ iedno przez męże ich. Druga/ iż
5:
Mária pánná byłá z tegoż domu y pokolenia z ktorego y Ioſeph:
6:
iáko y tu Ewángeliſtá doſyć pokázuie/ twierdząc że ſię Pan Ieſus
7:
ſyn Dawidow z Máriey pánny/ bez mężá/ národził.
Y Iſáiaſz;
8:
zowiąc Márią pánnę/ látoroślą z korzeniá Ieſſego/ oycá Dawi=
9:
dowego. Y Moyzeſz; roſkázuiąc áby káżda corká dziedziczká (iáką
10:
byłá Pánná Mária/ będąc iedynaczką) nie mogłá iść zá inſzego
11:
mężá/ iedno ktoryby był z tegoż pokolenia:
P. Mária byłá z domu Dawidowego z pokolenia Iudá.
iáko wyráznie/ nie tyl=
12:
ko w Láćińſkim/ ále y w Zydowſkim texćie ſtoi. Y Lukaſz; wſpo=
13:
mináiąc że poſpołu z Ioſephem ſzłá ná popis do Betlehem miá=
14:
ſtá Dawidowego: że oboie byli z tegoż pokolenia. Hieron: in
15:
Matth. Tertullianus aduerſus Iudæos.
A przedſię Elżbietá byłá kre=
16:
wna Pánny Máriey/ o czym będzie niżey.
17:
Z ktorey ſię národził) Nie rzekł/ Ioſeph zrodził Ieſuſá: iż Pan
18:
Ieſus nie poſzedł z Ioſephá/ áni z naśienia iego (iáko bluzni Bu=
19:
dny kácerz ſproſny) ále ſię národził z naczyſtſzey Pánny/ bez żadney
20:
męzkiey ſpráwy.
Ieſus z ſámey ſię Pánny národźił nie z Ioſephá, áni z naśienia iego.
Bo pánną poczęłá/ y pánną porodziłá/ iáko Mát
21:
theuſz ś. y Iſáiaſz świádczą. Y przetoż Meſſiaſz názwan ieſt
22:
naśienim niewieśćim: iż ſię z ſámey Pánny/ bez náśienia męz=
23:
kiego/ miał národzić
24:
Pierwey niż ſię zeſsli.) Nie iżby ſię kiedy potym zeyść mieli: ále
25:
tym nas iśći/ że nie z Ioſephá poczęłá/ ále z Duchá ś. Hieronymus in
26:
Matth. et contra Heluid. Podobne mieyſcá maſz Iſaiae 37. 27. V=
27:
ſchłá pierwey niżli ſię doſtałá. Iſa: 65. 24. Matth: 6. 8. Ioan: 4. 49.
P. Mária nigdy mężá nie vznáłá.
28:
Oto Pánna.) To proroctwo Iſáiaſzowo od Máttheuſzá ś. o
29:
Máriey Pánnie y o Synie iey Pánu Ieſuſie iáśnie wyłożone/ ták
30:
ſię zupełnie náyduie we wſzytkich kśięgách Ewángeliey Mátthe=
31:
uſzowey/ Láćińſkich/ Greckich/ y Syriyſkich: że nigdy o nim w ko=
32:
śćiele namnieyſzego wątpienia nie było:
y ták ie zgodnie wſzyścy
33:
Doktorowie kośćielni záwſze rozumieli. Ieden ſię tylko nálazł ná=
34:
ſzych czáſow w Litwie Symon Budny bluznierz ſproſny/ ktory w
35:
ſwych niezbożnych przypiſkách ná Teſtáment nowy to mieyſce I=
36:
ſáiaſzowe w wątpliwość przywodzi:
mowiąc/ iż ſię o Pánnie Má=
37:
riey y o Synie iey rozumieć nie może: á iż to nie Máttheuſz E=
38:
wángeliſtá ś. piſał; ále iákiś proſtak/ ná kráiu był te ſłowá przypi=
39:
ſał/ á potym ie ktoś drugi w text wpiſał.
Smiáłość Budnego w vmnieyſsániu y znieważániu piſmá S.
Lecz ſię w tym Budny
40:
nie czuie/ iż rzecz niepodobna/ żeby ieden proſtak miał iednym rá=
41:
zem wſzytkie kśięgi Ewángeliey Máttheuſzá ś. co ich kolwiek by=| ło ná |
strona: 5
| Rozdź: 2. według Máttheuſzá. | 5. |
1:
ło ná świećie/ Greckie/ Láćińſkie/ y Syryiſkie popſowáć.
Ponie=
2:
waż tedy Budny fałſzerz iáwny/ tego domyſłu ſwego opácznego/
3:
niczym nie dowodzi/ iedno Zydowſkimi plotki/ á niepewnemi ś=
4:
wiádectwy/ Eráſmá/ Lutrá/ y Cáſtálioná hæretykow: przetoż wy=
5:
myſły iego ſłuſznie wſzyścy wierni odrzucáć y przeklináć powinni:
6:
máiąc po ſobie nie tylko wſzytkie Oyce święte y Doktory kośćielne
7:
wſzytkich wiekow: ktorzy tych ſłow o pánieńſtwie P. Máriey ták
8:
w poczęćiu/ iáko y w porodzeniu iey/ przećiw Zydom y hæretykom
9:
śmiele vżywáli: ále y wyráźne ſłowá ſámego Máttheuſzá Ewán=
10:
geliſty ś. á ráczey Duchá ś. przezeń mowiącego.
11:
Y porodzi) Y to przećiw Iowiniániſtom y Kálwiniſtom/ kto=
12:
rzy śmieią bluznić/ żeby w rodzeniu miáłá być zupełność iey pánień
13:
ſka náruſzona. August. hæreſi 28. et epist: 3. Ano y w kredzie wy=
14:
znawamy/ iż ſię národził z Máriey dziewice.
Mária w porodzeniu pánną.
15:
Aż porodziłá pierworodnego.) Z tych ſłow zle rozumiánych Hel=
16:
widius ſtáry hæretyk ſwoy błąd wywodził; żeby P. Mária po po=
17:
rodzeniu mężá vznáć/ y drugie ſyny mieć miáłá.
Mária pánna y po porodzeniu.
Ktore bluznier=
18:
ſtwo y od ś. Hieronymá z gruntu wywrocone/ y od kośćiołá wſzy=
19:
tkiego ieſt dawno potępione: á iáko Auguſtyn świádczy/ nie ták
20:
z piſmá/ iáko z trádicyey.
Podobne temu mieścá mamy: Micho=
21:
li corce Saulowey nie vrodził ſię ſyn/ áż do dniá śmierći iey. O
22:
to ia ieſtem z wámi áż do ſkończenia świátá. Siedź po práwicy
23:
moiey/ áż położę nieprzyiaćioły twoie podnożkiem nog twoich.
24:
A ták nie idzie ſtąd/ áby ią miał po porodzeniu vznáć. Pierworo=
25:
dnym lepak tego zową/ przed ktorym ſię żaden nie vrodził; choćia
26:
by ſię y po nim nikt nie národził. Hieronymus contra Heluidium.
Pierworodny może być iednorodny.
księga: Matth
rozdział: 2
27:
ROZDZIAL II.
28:
1 Chriſtuſowi národzonemu w Betlehemie/ Mędrcy ſię
29:
kłániáią. 13 Ioſeph z Ieſuſem y z Márią vćieka do Egyptu.
30:
16 Herod zábija dziatki. 22 Ioſeph wroćiwſzy ſię z Egyptu/
31:
mieſzka w Názárećie.
Záczá: 3.
Ewángelia w wigilią trzech Krolow.
22:
NAVKI Y PRZESTROGI
Mędrcy, trzey Krolowie.
23:
Mędrcy) Acz niektorzy z Doktorow ſtárych te Mędrce zá czár=
24:
nokśiężniki mieli: wſzákże pewnieyſza ieſt innych ſentencya/ á ná
25:
imię ś. Hieronymá/ Klemenſá Alexándryiſkiego/ Chryſoſtomá/
26:
Cyrillá Alexándryiſkiego/ Theodoretá/ Leoná wielkiego/ y in=
27:
nych/ iż to nie czárnokśiężnicy byli/ ále Mędrcowie á Philoſopho=
28:
wie Cháldeyſcy ábo Arábſcy: ktorzy w onych kráiách ábo krolmi
29:
byli/ ábo y ſámym krolom roſkázowáli: iáko Plinius y Cicero
30:
świádczą.
Y przetoż ie ſłuſznie kośćioł wſzytek z Tertullianem/ z
31:
Cyprianem/ z Chryſoſtomem y z Theophyláktem/ z Iſidorem y z
32:
Klaudianem/ z trádiciey á podánia ſtárſzych/ zdawná krolmi zo=
33:
wie.
Co ſię y z ſtáremi proroctwy nadobnie ſtoſuie/ y z Ewánge=
34:
lią; ktora wſpomina ich ſkárby/ krolom właſne: y to/ że ſię ná ich
35:
przyiáchánie ſtrwożył Herod y znim wſzytko miáſto Ieruzalem. strona: 8
| Ewángeliey Rozd: 2. | 8. |
1:
Skąd znáć/ że to nieládá Mędrcy byli/ y z niemáłym pocztem
2:
przyiecháli. Iáko y przedtym krolowa Sábá z tákimiż dáry do
3:
krolá Sálomoná.
Acz podobno nie byli ták wielkimi krolmi/ iá=
4:
ko ſą krolowie dziśieyſzy: ále przynamniey możnemi ludzmi/ kroli=
5:
kámi/ ábo kśiążęty: iácy byli oni śiedm Mędrcowie/ v krolá Per=
6:
ſkiego Aſſweruſá: ktore piſmo zowie kśiążęty Perſow/ y Medow.
7:
Y v Tobiaſzá oni przyiaćiele Iobowi (ktorzy też byli Mędrcy/ iá=
8:
ko ich dyſputácye pokázuią) krolmi ſą názwáni. A co ſię liczby ich
9:
dotycze/
Leo pierwſzy Papież y Auguſtyn ś. śmiele twierdzą/ że ich
10:
było trzey. Ciáłá ich ze wſchodu przenieśione/ w Kolnie vkázuią: y
11:
imioná ich nie táyne/ Káſper/ Málcher/ Bálcer. Histo: Scholastica.
12:
Gwiazdę iego.) Nie byłáć tá gwiazdá z liczby innych/ ktore ſą
13:
ná niebie: przetoż nie máią ſtąd obrony áni Pryſcylliániſtowie
14:
hæretycy/ áni Gwiazdárze owi/
Gwiazdárze.
ktorzy gwiazdom poddawáią wol=
15:
ność ludzką/ ábo z gwiazd chcą opowiedáć ludziom przyſzłe ich
16:
przypadki/ ſzczęśćie ábo nieſzczęśćie. Bo tákie ſam P. Bog potę=
17:
pia v Ieremiaſzá/ y v Iſáiaſzá proroká. O czym niżey Dziei: 19. 19.
18:
Przyiecháliſmy pokłonić ſię iemu.) To przyiechánie z ták dále=
19:
kich kráiow/ z nabożeńſtwá/ dla náwiedzenia y pochwalenia Ch=
20:
riſtá Páná ná mieścu národzenia iego;
Odpuſty y pielgrzymſtwá ná mieścá ſwięte.
potwierdza pielgrzymo=
21:
wánia Chrześćijáńſkié/ ábo chodzenia ná odpuſty: y tę vczćiwość
22:
ktora ſię dzieie w kościele powſzechnym/ perſonom/ mieścom/ y
23:
rzeczom świętym. Według onego proroctwá: Będziem ſię kłá=
24:
niáć ná tym mieścu kędy ſtały nogi iego.
25:
Arcykápłany y Doktory.) Αρκιερθ̃δς z Greckiego właśnie Arcy=
26:
kápłani: ktore Láćińſki tłumácz czáſem kśiążęty kápłáńſkimi/ czá=
27:
ſem biſkupámi/ á czáſem nawyżſzymi kápłany zowie.
Arcykápłani y Doktorowie.
Doktorowie
28:
záſię/ po Láćinie Scribæ, po Zydowſku Sopharim, iákoby kśięża/
29:
od ſłowá Sepher, to ieſt kśięgi; ábo od Saphar, iákoby czytelnicy y
30:
wykłádácze zakonu: po Grecku γραματε̃ις, to ieſt piſárze iáw
31:
ni/ ábo kánclerze.
ktore też Lukaſz zowie
Νομικοὺς, zakonne ábo
32:
zakonniki: y Νομοδιδασκαλοὺς, zakonu vczyćiele. My ie wſzędy
33:
zwáć będziemy/ ábo Doktormi zakonnemi/ ábo zgołá Doktormi.
Porządni kápłani wykładácza zakonu y piſmá świętego.
34:
Dowiedował ſię od nich.) Słuſznie ſię/ w ſpráwie zakonu y religi=
35:
ey ſwey pyta przełożonych kápłáńſkich: iáko y w zakonie było ro
36:
ſkazano.
Bo ácz y ći nie dobrzy przełożeni byli; iednák częſto/ dla
37:
oſobnego przywileiu vrzędu ſwoiego/ prawdę znáć muśieli: iáko
38:
y tu/ y gdzie indziey/ práwego Meſſiaſzá oznáymuiąc vczynili.
39:
Y vpadſsy pokłonili ſię iemu.) Temu ćiáłu/ mowi Chryſoſtom ś.
40:
we żłobie Mędrcy ſię kłániáli. Náśláduymyſz ich tedy y my.
Pokłon P. Chriſtuſowi w Sákramenćie.
Iuż
| go tu |
strona: 9
| Rozd: 3. według Máttheuſzá. | 9. |
1:
go tu nie we żłobie widziſz/ ále ná ołtarzu; iuż go tu nie białagło=
2:
wá/ ále kápłan trzyma: y Duch święty obfićie ná tę ofiárę ieſt
3:
wylany. Homil: 24.in 1. ad Corinthios.
4:
A otworzywſsy skárby ſwe.) Skárby te byłyć iákoby pierwiaſtki
5:
onych dárow/ ktore według proroctw Dawidowych y Iſáiaſzo=
6:
wych/ pogáńſtwo Chriſtuſowi y kośćiołowi iego ofiárowáć miá=
7:
ło: y ofiárowáło począwſzy od Konſtántyná wielkiego Ceſárzá.
8:
A ći trzey krolowie/ y kśiążętá ludu ſwego/ noſzą ná ſobie oſobę
9:
wſzech krolow y Ceſárzow/ ktorzy wedle námienionych proroctw
10:
mieli w Chriſtuſá vwierzyć.
Krolowie ziemſcy mieli ſię kłániáć, y dáry ofiárowáć Pánu Chriſtuſowi.
11:
Z Egyptu wezwałem) To mieśce prorockie (y temu podobne w
12:
nowym teſtámenćie) tu ná Chriſtá Páná przytoczone/ choćby ſię
13:
wedle litery ináczey rozumieć mogło; vczy nas dobrze wykłádáć
14:
piſmá ſtárego zakonu.
Ponieważ przednieyſze ich rozumienie ieſt
15:
o Chriſtuśie/ y o kośćiele iego.
Piſmá stárego zakonu iáko wykłádáć, y do czego ſię śćiągáią.
16:
Pobił wſsytkie dzieći.) Obácz iáká ieſt władza y poważność ko=
17:
śćiołá Bożego/ około chwały Bożey: á miánowićie w kánonizá=
18:
cyey świętych/ y w vſtáwowániu świąt ich:
gdyż bez żadnego
19:
wyráźnego ſłowá Bożego ábo piſmá ś. święto tych niewinnych
20:
dziatek záwſze kośćioł święćił y obchodził/ począwſzy od czáſow
21:
Apoſtolſkich: choćia oni nie dobrowolnie dla Chriſtuſá vmárli:
22:
y nie wſzyścy podobno byli obrzezáni: y owſzem niektorzy z po=
23:
gáńſkich rodzicow poſzli. Augustinus epist: 28. Origenes homilia
24:
3. in diuerſos.
Kośćioł ma moc kánonizowáć S. y świętá ich vstáwiáć.
25:
Dziećiątko y mátkę iego.) Nie rzekł/ wziął ſyná ſwego y żonę
26:
ſwoię: ále dźiećiątko y mátkę iego. Bo nie był oycem właſnym
27:
Páná Ieſuſowym/ ále opiekunem. Hieron. in Matth.
Ioſeph nie był właſnym oycem P. Ieſuſowym.
rozdział: 3
ROZDZIAŁ III.
28:
1 Ian ná puſzczy pokutę y przyśćie Chriſtuſowo opowiá=
29:
da. 4 Odzienie y żywność Ianowá. 6 Spowiedz przed Ia=
30:
nem. 8 Owoce pokuty. 10 Dobre vczynki potrzebne. 11
31:
Krzeſt Ianow á Chriſtuſow rożny.
13 Chriſtus okrzczon
32:
od Ianá. 16 Okazánie Troyce świętey.
VVTORA CZESC Ewángeliey, o przygotowániu niżli ſię P. Chriſtus okazał.
Zácza: 5.
Zácza: 5.
3:
NAVKI Y PRZESTROGI.
4:
Ná puſzczy.) Z tego ſłowá Eremus, to ieſt puſzcza/ názwáni ſą
5:
Eremitæ, Puſtelnicy; ktorzy bogomyślny á ſurowy żywot wiodą
Zywot pustelniczy święty.
6:
ná puſzczy/ przykłádem Ianá ś. ktorego przeto święći Doktoro=
7:
wie zowią kśiążęćiem ábo principałem Mnichow y puſtelnikow.
8:
Chryſost: homil. 1. in Marcum. et homil. de Ioan: Bapt. Hieron. ad
9:
Eustoch. de cuſtodia virginit. Iſidorus lib: 2. cap. 15. de diuinis offi=
10:
cius. Bernar. de excellentia Ioan. Bapt. Przetoćby Nowowiernicy
11:
rádzi z tey puſzcze/ nie puſzczą/ ále mieścá ludzi pełne;
Ian S.przodkiemnichow y pustelnikow.
z włośienice
12:
Ianowey/ czámlety y miękkie ſzáty; á z ſzáráńczy/ y z miodu leśne=
13:
go gorzkiego/ ráki/ ryby/ cukry/ y mánny roſkoſzne poczynili
Ewāgelikowiefáłſzerze Ewángeliey świętey.
(prze=
14:
ćiw iáſnemu świádectwu y ſámego Páná/ y wſzytkich Doktorow)
15:
iż ſą wielcy nieprzyiaćiele pokuty/ poſtow/ oſtrośći żyćia y odzie=
16:
nia/ y vmartwienia ćiáłá/ y zakonnych ſtanow.
17:
Czynćie pokutę.) Abo pokutuyćie. Nowowiernicy dziśieyſzy/
18:
nieprzyiaćiele Pokuty ś. áni Sákrámentu/ áni ſámego ſłowá Po=
19:
kuty śćierpieć nie mogąc/ miáſto pokuty vpámiętánie/ ábo poká=
20:
iánie (pro pænitentia reſipiſcentiam) omylnie y zdrádliwie podmie=
21:
tuią:
áby iednym ſłowem y on żal ſerdeczny/ y doſyć vczynienie/ y
22:
vtrapienie wſzelkie zá grzechy/ záraz y z ſámą pokutą odrzućili. A
23:
dármo ſię do etymologiey/ ábo właſnośći ſłowá Greckiego μετανοια,
24:
ráczey niż do zwyczáiu piſmá ś. y ś. Doktorow vćiekáią:
Bo
25:
μετάνοια v Apoſtołow y Ewángeliſtow ma coś więcey w ſobie
26:
niż vpámiętánie: ponieważ nie ieſt bez żalu y vtrápienia ćiáłá/ iá=
27:
ko ſię iáśnie z tych mieśc/ ná kráiu náznáczonych/ pokázuie.
Słowo pokuty Nowowiernicy czemu przemieniáią.
Y ś.
28:
Báſilius Grecki Doktor/ pokutę Niniwitow/ w pośćie/ w popiele/
29:
y włośienicy czynioną/ Metánoią zowie. Nákoniec y Ian ś. lu=
30:
dziom pokutuiącym/ y żáłość zá grzechy/ y ſpowiedz/ y godne owo=
31:
ce pokuty/ to ieſt doſyć vczynienie záleca.
32:
Byli krczeni od niego.) Nowokrzczeńcy ſłowo krztu y krzczenia
33:
w kośćiele zdawná zwyczáyne/ y ſákrámentowi pirwſzemu przy=
34:
właſzczone/ śmiele odrzućiwſzy/ ná to mieśce nurzánie/ ábo ponu=
35:
rzánie ſwe ſproſne/ błędom ſwoim kwoli/ podrzućili:
áby krzeſt
36:
máłych dziatek (ktorych ſię nurzáć nie godzi by nie vtonęły) y tym
37:
ſámym ſłowem wyniſzczyli.
Słowo krztu y krzczenia Nowokrzczency iáko przetwarzáią.
Lecz ieſli ſłowo greckie
βαπτισμὸς
38:
(iáko oni mowią) v Ewángeliſtow zgołá ponurzenie/ á nie ráczey
39:
myćie ábo omyćie známionuie; czemuż y ſámi Nurkowie onych | B 2 | ſłow/ |
strona: 12
| Ewángeliey Rozd: 3. | 12. |
1:
ſłow/ Niſi baptizentur, nie przełożyli/ Ieſliby ſię nie nurzáli; ále/
2:
Ieſliby ſię nie vmyli?
y támże
baptiſmata calicum nie nurzánie/ ále
3:
omyćie kubkow? y ná drugim mieyſcu: In variis baptiſmatibus, w
4:
rozmáitych omywániach/ á nie ponurzániach/ ſámiż przełożyli? Y
5:
ono.
Ia was
baptizo aqua, krzczę ábo omywam wodą; Ioannes ba=
6:
ptizauit aqua, Ian krzćił wodą: czemu zepſowáli/ przydawſzy ſło=
7:
wo/ In; ktorego áni w Greckim/ áni w Láćińſkim niemáſz/ mo=
8:
wiąc: Nurzał w wodzie: iedno iż rzec nie mogli/ nurzał wodą: iá=
9:
ko my właſnie mowimy/ krzcził ábo omywał wodą?
Przetoż y Pá=
10:
weł ś. krzeſt ś. nie nurzániem/ ále omyćiem ábo kąpielą odrodze=
11:
nia y odnowienia zowie. y ná drugim mieſcu mowi: Byliśćie kie=
12:
dyś grzeſznemi/ áleśćie omyći (nie ponurzeni) áleśćie poświęceni/
13:
ále vſpráwiedliwieni.
Y záſię. Máiąc ſercá oczyśćione od ſumnie=
14:
nia złego: y ćiáło omyte (nie ponurzone) czyſtą wodą.
Náwet y
15:
Cáſtálio/ choć też nie kátholik/ Baptiſmum tákże nie nurzániem
16:
(merſionem) álemyćiem ábo omyćiem (lotionem ábo ablutionem)
17:
pirwey był przełożył. Acz potym od Bezy przeto ſtrofowány/ wro=
18:
ćił ſię do ſtárego ſłowá/ Baptiſmus, y Baptizare.
19:
Spowiedáiąc ſię grzechow ſwoich.) Iáko Ianow krzeſt był fi=
20:
gurą krztu P. Chryſtuſowego: ták też y ſpowiedz; ktorą przed nim
21:
czyniono/ byłá figurą tey ſpowiedzi/ ktorą przed ſługámi P. Chry=
22:
ſtuſowymi ludzie czynić mieli.
Spowiedz przed Ianem z wyliczánim grzechow
A obácz/ iż ći ktorzy ſię tu ſpowiedá=
23:
li/ nie tylko grzeſznymi ſię być wyznawáli/ ále grzechy ſwe z oſobná
24:
(τὰς ὰμαρτιας) wyliczáli. Bo inſza rzecz ieſt grzeſznym ſię vzná=
25:
wáć/ ábo y wyznáwáć: á inſza/ grzechow ſię ſwych przed drugim
26:
ſpowiedáć.
27:
Czynćie owoc godny pokuty.) To ieſt (iáko ś. Ian Chrzyſoſtom
28:
y Grzegorz ś. wykłádáią) czyńćie vczynki dobre/ pirwſzym grze=
29:
chom przećiwne.
Doſyć vczynienie.
Iáko ná przykład. Kto pierwey cudze brał: te=
30:
raz niech to wroći/ y ſwe właſne niech ná iáłmużny wydáie. Kto
31:
ſię obżerał/ ábo opijał: teraz niechay pości/ y nic pijánego nie pije.
32:
Kto nieczyſtość ábo cudzołoſtwo popełnił: ten ſię niech ná czás
33:
wſtrzymawa y od właſney żony. Kto kogo obráził ſłowem ábo v=
34:
czynkiem/ niech ſię vpokorzy/ y niech go przeprośi. A toć w kośćie=
35:
le Chrześćijańſkim doſyć vczynieniem zowią.
36:
A iuż śiekierá ieſt przyłożona.) Tu Ian ś. ſwym przykłádem v=
37:
czy káznodzieie/ áby ludzie odſtráſzáli od złego/ boiáznią piekłá y
38:
ſądu Bożego: á nápomináli ku dobremu/ nádzieią zapłáty krole=
39:
ſtwá niebieſkiego.
Czego Nowowiernicy nie czynią: boiąc ſię á=
40:
by wiáry y vfnośći ſwey pewney nie ſtráćili.
Boiáznią męki, y nádzieią zapłáty máiá być ludzie odwodzeni od złego, á przywodzeni do dobrego.
| Ktore nie |
strona: 13
| Rozd: 3. według Máttheuſzá. | 13. |
1:
Ktore nie dáie owocu.) Nie tylko zle czynić ieſt rzecz potępienia
2:
godná; ále y dobrze nie czynić. August. ſerm. 6. de Tempore.
3:
Iać was krczę wodą.) Y to proſto przećiw Lutrom y Cáluini=
4:
ſtom/ ktorzy krzeſt P. Chriſtuſow z Ianowym rownáią.
Krzeſt P. Chriſtuſow od Ianowego rozny.
Co nie
5:
przeto czynią/ áby krzeſt Ianow wſławili: ále iżby krzeſt P. Chri=
6:
ſtuſow zelżyli: powiádáiąc/ iż on nie miał więtſzey mocy do odpu=
7:
ſzczenia grzechow/ y doſtąpienia łáſki y vſpráwiedliwienia/ niżli
8:
Ianow:
Błędy Nowowiernikow około krztu S.
Aby ſtąd prowádzili rozliczne ſwe błędy/ ktoremi ludzie
9:
zwodzą/ twierdząc/ iż krzeſt nie głádzi grzechow: y nie czyni czło=
10:
wieká áni czyſtſzym/ áni ſpráwiedliwſzym/ niżeli był pierwey: á iż
11:
dziatkom do zbáwienia nic nie pomaga:
ále doſyć ná tym/ że ſię
12:
rodzą z rodzicow Chrześćijáńſkich. Lecz vważywſzy mieścá/ przy
13:
tym wirſzu ná kráiu náznáczone/ ſnádnie poznaſz/ iż ſłuſznie święte
14:
Trydentſkie Concilium zá heretyki przeklęte oſądziło one/ ktorzy
15:
tęż moc dáią krztowi Ianowemu/ ktorą y Chriſtuſowemu.
16:
Ten was okrzći Duchem ś. y ogniem.) Hieronym ś. to mieśce ták
17:
wykłáda: Abo iż Duch ś. ieſt ogniem/ iáko świádczą dzieie Apo=
18:
ſtolſkie: ábo iż ná tym świećie bywamy krzczeni Duchem: á ná
19:
onym ogniem.
Ktorego wykłádu y Páweł podpiera/ mowiąc: iż
20:
káżdego robotę/ iáka by byłá/ ogień ſprobuie. A nie tylko Hiero=
21:
nym ś. ále y Hiláriuſz y Chryſoſtom/ y Ambroży/ y Bedá/ y poſpo=
22:
lićie wſzyścy wykłádácze piſmá ś. ná to ſię zgadzáią/
że dla tego tu
23:
przydano to ſłowko/ Ogniem; iż po krzćie Chriſtuſowym náſtę=
24:
puie ogień vtrapienia/ y ogień ſądu Bożego/ y ogień czyścowy.
Ogien czyścowy ná onym świećie.
25:
Wyczyśći boiowisko ſwoie.) To boiowiſko ieſtći kośćioł Boży/
26:
tu ná ziemi ieſzcze boiuiący: w ktorym ſą ták zli/ iáko y dobrzy: tu
27:
przez pſzenicę y plewy oznáczeni: áż ſię w dzień ſądny ſtánie ied=
28:
nych od drugich odłączenie.
Co też ieſt przećiw Nowowiernikom
29:
dziśieyſzym; ktorzy mowią/ że w kośćiele nie ſą iedno dobrzy.
Kośćioł ma w ſobie złe y dobre.
30:
Y widział Duchá Bożego.) Táiemnicá Troyce S. w tym śię
31:
krzćie okázuie. Pan ſię krzći/ Duch ś. sſtępuie w oſobie gołę=
32:
bice: á głos Oycá/ świádectwo Synowi dáiącego/ był ſłyſzány.
33:
Hieronymus in Matthæum.
Troycá ſwięta.
rozdział: 4
34:
ROZDZIAL IIII.
35:
1 Chriſtus ná puſzczy pośći/ y da ſię kuśić ſzátánowi. 6 Y
36:
ſzátan piſma vżywa przećiw Chriſtuſowi. 17 Początek ka=
37:
zánia Chriſtuſowego. 18 Wezwánie Piotrá/ Andrzeiá/ Iá=
38:
kubá/ y Ianá. 23 Chriſtus w Gálileiey opowiáda Ewán=
39:
gelią/ y chore vzdrawia. | B 3 | Tedy Ie= |
strona: 14
| Ewángeliey Rozd: 4. | 14. |
Zácza: 7.
Ewángelia w niedzielę pirwſzą w poſt.
Ewángelia w niedzielę pirwſzą w poſt.
Záczá: 8.
TRZECIA CZESC EWángeliey, o okázániu P. Chriſtuſowym, y náuczániu iego w Gálileiey.
TRZECIA CZESC EWángeliey, o okázániu P. Chriſtuſowym, y náuczániu iego w Gálileiey.
23:
NAVKI Y PRZESTROGI.
24:
Ná puſzczą.) Iáko Ian ś. Krzćićiel/ ták y Zbáwićiel náſz mie=
25:
ſzkáiąc ná puſzczy/ y tám ſię báwiąc poſtem/ modlitwą/ y bogomy=
26:
ślnośćią/ y znoſząc wſzelákie pokuſy/
dał przykład y pobudkę lu=
27:
dziom onym świętym/ ktorzy ná puſtych mieſcách y w klaſztorách
28:
żyiąc/ czynili godne owoce pokuty: że ſobie táki żywot obieráli.
Zywot pustelniczy przykłádem Pánskim zálecony.
29:
Pośćił czterdzieśći dni.) Eliaſz y Moyzeſz (mowi Hieronym ś.)
30:
przez poſt czterdzieśći dni/ towárzyſtwem Bożym byli náſyceni. Y
31:
ſam Pan tyle też dni pośćił ná puſzczy: áby nam vroczyſte czter=
32:
dzieśći dni poſtow zoſtáwił.
Post 40 dni z przykłádu Pánskiego Apostołowie SS. vstáwili.
Tym podobne ſłowá ma y Augu=
33:
ſtin ś. A krotko mowiąc/ wſzyścy ſtárzy á święći Oycowie/ ktorzy
34:
ábo z rzeczy/ ábo vmyślnie o pośćie 40. dni mowią/ śmiele twier=
35:
dzą/ iż ten poſt 40. dni/ nie tylko dla náśládowánia poſtu P. Chri=
| ſtuſowego |
strona: 16
| Ewángeliey Rozd: 4. | 16. |
1:
ſtuſwego ieſt vſtáwiony;
ále że ieſt od Apoſtołow podány y przy=
2:
kazány/ y dla tego ma być z potrzeby záchowány. Ambroży ś. mo=
3:
wi: Ze ten poſt nie od ludzi ieſt vſtáwiony/ ále od Bogá po=
4:
święcony: nie z ziemſkiego wymyſłu náleziony/ ále od Bozkiego
5:
máieſtatu roſkazány.
Bo poſt 40. dni ſam Pan poſtem ſwym po=
6:
święćić raczył/ ktorego zgołá nie záchowáć/ świętokrádztwo ieſt/ á
7:
po częśći go zgwałćić/ grzech ieſt. Hieronym niemniey iáśnie: My
8:
(práwi) poſt czterdzieśći dni/ według podánia Apoſtolſkiego/ raz
9:
w rok/ czáſu nam przyſtoynego pośćimy.
Ktory czás przyſtoyny
10:
ieſt przed ſámą Wielkąnocą/ ábyſmy y z Chriſtuſem poſpołu ćier=
11:
pieli. wedle Auguſtiná: y tym ſię ná przeſławne Wielkonocne
12:
święto przygotowáli. według Hieronymá.
Tegoż poświádcza
13:
Leo wielki Papież/ że ten wielki poſt ieſt vſtáwá Apoſtolſka: á iż
14:
od ś. Apoſtołow więtſze przed Wielkąnocą poſty ſą vſtáwione.
15:
Nákoniec Auguſtin ś. mowi:
że przez te 40. dni poſtu/ zli od do=
16:
brych/ niewierni od wiernych/ hæretycy od Kátholikow rozeznáni
17:
y oddzieleni bywáią.
18:
Abowiem nápiſano ieſt.) Oto y ſzátan przywodzi piſmo przećiw
19:
P. Chriſtuſowi/
iáko y Hæretycy miniſtrowie iego przećiw ko=
20:
śćiołowi: ále zle y wywrotnie. Lecz kośćioł powſzechny/ iáko y
21:
Pan Chriſtus/ vżywa ich właſnie y prawdźiwie: á zdrády y wy=
22:
krętry Hæretyckie zbija y odkrywa.
Piſmá vżywa y ſsatan y ministrowie iego.
23:
Pánu Bogu twemu kłániáć ſię.) Nie rzekł (mowi Auguſtin ś.)
24:
P. Bogu ſámemu kłániáć ſię będzieſz: iáko rzekł/ Iemu ſámemu
25:
Bozką ſlużbę oddáwcć będzieſz: po Grecku λατρεύσεις. Y ſtądże
Chwałá dwoiáka, iedná Bozka,λατρεια: a druga ſtworzeniu przyzwoitaδολια.
26:
kośćioł powſzechny czyni ten prawdziwy y potrzebny rozdział/ że
27:
ieſt iedná cześć/ chwałá ábo pokłon ſámemu Bogu właśnie ná=
28:
leżący; ktorego ſię żadnemu ſtworzeniu oprocz báłwochwálſtwá
29:
dáwáć nie godzi.
A ieſt záſię druga cześć/ pokłon y chwałá/ ktora
30:
ma być ſtworzeniu wyrządzána (á to według godnośći káżdego)
31:
iáko oſobom/mieścom/ y rzeczom świętym. O pierwſzey nápiſa=
32:
no:
Chwały moiey nie dam innemu. y: Sámemu Bogu cześć y
33:
chwałá. A o tey drugiey: Cześć y chwałá káżdemu dobrze czynią=
34:
cemu. Chwałá tá ieſt wſzytkim świętym iego. A o oboiey poſpo=
35:
łu: Poklonił ſię lud Bogu/ á potym krolowi.
36:
Pokutuyćie.) Iż pokutá (to ieſt ſkruchá ſerdeczna/ ábo żal zá
37:
przeſzłe grzechy/ z vmyſłem żywotá polepſzenia) y przede krztem/ lu=
38:
dziom doroſłym ieſt potrzebna: ták Ianowe/ iáko y Zbáwićielá
39:
náſzego/ tákże y Piotrá ś. kazánie pokázuie.
Pokutá y przede krztem.
40:
Vzdrawiáiąc wſzeláką chorobę.) Chriſtus (mowi Auguſtin ś.) | cudámi |
strona: 17
| Rozd: 5. według Máttheuſzá. | 17. |
1:
cudámi ſobie ziednał poważność; poważnośćią záſłużył wiárę;
Cudami vtwierdzona wiara.
2:
wiárą zgromádził wielkość ludźi; wielkośćią otrzymał dawność;
3:
dawnośćią vtwirdził religią, ktoreyby áni nowość nikczemna Hæ=
4:
retycka/ zdrádámi nárabiáiąc; áni ſtáry błąd pogáńſki/ mocą ſię
5:
ſprzećiwiáiąc; nigdy náruſzyć y zepſowáć nie mogł. rozdział: 5
6:
ROZDZIAL V.
7:
3 Ośm błogoſłáwieńſtw. 13 Vcznie ſwe zowie ſolą. 15 Swiá=
8:
tłem świátá/ y miáſtem ná gorze. 17 Vczynki dobre. 18 Chri=
9:
ſtus przyſzedł zakon wypełnić.
21 Spráwiedliwość náſzá iáka
10:
ma być. 22 Wykład piątego przykazánia. 24 Poiednánie. 28
11:
Wykład ſzoſtego przykazánia. 29 Oko y práwicá. 32 Rozwod.
12:
34 Nie przyśięgáć. 39 Krzywdę znośić. 44 Miłowáć nieprzy=
13:
iáćioły. 48 Doſkonáłość.
Záczá: 10.
Ewángelia ná dzień wſzech S. y o S. Męczennikách.
Ewángelia ná dzień wſzech S. y o S. Męczennikách.
Kazánie Páná Chrſtuſowo ná gorze: o ktorym Auguſtin S. nápiſał dwoie xięgi.
| C | Wy ieſte= |
| Ewángeliey Rozd: 5. | 18. |
Záczá. II.
Ewángelia ná święto Doktorow.
Ewángelia ná święto Doktorow.
22:
NAVKI Y PRZESTROGI.
23:
Dla ſpráwiedliwośći.) Hæretycy y inni złoczyńcy/ czáſem też z
24:
wielką ochotą y ćierpliwośćią ktoreżkolwiek męki y śmierć podey=
25:
muią: ále przedſię nie ſą błogoſłáwieni.
Kácerſcy męczennicy niebłogosłáwieni.
Bo/ iáko Auguſtin ś. pi=
26:
ſze/ nie mogą ćierpieć dla ſpráwiedliwośći oni/ ktorzy roſtárgáli
27:
kośćioł Boży. Bo gdzie nie máſz zdrowey wiáry/ tám ſpráwiedli=
28:
wość być nie może.
Iż ſpráwiedliwy z wiáry żywie. Y gdzie nie
29:
máſz miłośći/ tám też nie máſz ſpráwiedliwośći. Bo miłość bli=
30:
zniego nie czyni złego. Ktorą gdyby odſzczepieńcy mieli/ nie ſztu=
31:
kowáliby ćiáłá Chriſtuſowego/ ktore ieſt kośćioł iego(Idem de ſer=
32:
mone Domini in monte. cap. 9)
A ták przez to piſmo ſą odſtrychnie=
33:
ni wſzyścy fałſzywi męczennicy kácerſcy: iáko częſto powtarza
34:
Auguſtin y Cyprian ś. Bo choćby kto wydał ćiáło ſwe ná ſpale=
35:
nie/ á miłośći by nie miał/ nic mu to nie pomoże.
A ten lepák nie
| może mieć |
strona: 21
| Rozd: 5 według Máttheuſzá. | 21. |
1:
może mieć miłośći/ ktory ieſt nieprzyiaćielem iednośći. Auguſtinus
2:
epistola 50.
Zasługá y zapłátá vczinkow dobrych.
3:
Ráduyćie ſię, iż zapłátá wáſsá.) Tymi ſłowy zbijáią ſię dwá Lu=
4:
terſkie błędy: Ieden/ żeby vczynki dobre wiernych nic nie záſługo=
5:
wáły/ ábo żadney zaſługi nie miáły. Drugi/ żeby człowiek nie mogł
6:
dobrze czynić dla zapłáty niebieſkiey.
Abowiem tu y zapłátę Pan
7:
wſpomina/ ktora zá zaſługą chodzi. Bo gdzie ieſt zapłátá/ tám y
8:
y zaſługá być muśi. Y względem zápłáty vcznie ſwe pobudza/ ku
9:
znoſzeniu ćirpliwie rzeczy przećiwnych/ y owſzem ku weſelu w vtra=
10:
pieniu.
Ták ći y Moyzeſz pátrzał ná
oddárowánie: y Dawid zá=
11:
chował Páńſkie przykazánia dla odpłáty wieczney.
Kośćioł powſsechny wſsyſtkim widomy y znáiomy zátáić ſię nie może.
12:
Wy ieſteście świátłość świátá) Swiátłość świátá/ y miáſto ná
13:
gorze leżące/ y świecá ná lichtarzu/ ieſtći ſtan duchowny/ y wſzytek
14:
kośćioł Boży/ ták ná Pánie Chriſtuśie/ iáko ná gorze fundowány
15:
y wyſtáwiony/ że koniecznie muśi być widziány/ a żadną miárą zá=
16:
táić ſię nie może.
Bo nie ieſt iáko świecá pod korcem/ ále ná li=
17:
chtarzu. áby świećiłá wſzytkiemu domowi/ to ieſt wſzemu świátu.
18:
A coż więcey mowić (ſą ſłowá Auguſtiná ś.) iedno iż ślepi ſą/ kto=
19:
rzy ták wielkiey gory y miáſtá nie widzą: y ná świecę ná lichta=
20:
rzu wſzytkim świecącą/ oczy zámrużáią?
21:
Ták niechay świeći świátłość wáſsá.) Iáko dobry żywot ducho=
22:
wnych bárzo wſzytkich buduie/ y ieſt niemáłą czćią y chwałą Pánu
23:
Bogu/ ták przećiwnym obyczáiem/ żyćie ich niepobożne/ wielu lu=
24:
dzi gorſzy y Bogá obraża.
Zywot duchownych wiele buduie y gorſsy.
25:
Iedno z tych przykazan namnieyſsych.) Wey iáko ieſt potrzebá
26:
nie tylko wierzyć/ ále y záchowáć namnieyſze przykazánie.
Sámá wiára nie płátna bez vczynkow.
27:
Spráwiedliwość wáſsá.) Náſzá ieſt ſpráwiedliwość/ kiedy nam
28:
bywa od Bogá daná.
Spráuiedliwość nie ieſt przyczytána, ále w nas będąca.
A ták Chrześćijánie prawdziwie ſpráwie=
29:
dliwi ſą; y máią w ſobie trwáiącą ſpráwiedliwość/ przez záchowá=
30:
nie Páńſkiego przykazánia: przez ktorey ſpráwiedliwośći vczyn=
31:
kow/ żaden doroſły zbáwion być nie może.
Skąd widziemy/ iż zbá=
32:
wienie/ ſpráwiedliwość/ y vſpráwiedliwienie/ nie należy ná ſámey
33:
wierze/ y ná poczytániu ſpráwiedliwośći Páná Chriſtuſowey: iá=
34:
ko Hæretycy mniemáią. Auguſtinus de ſpir. et lit. cap. 9.
35:
Będzie winien ſądu.) Tu mamy iáwną á iáſną rozność grze=
36:
chow; że iedne ſą śmiertelne/ ktore záſługuią piekło: á drugie po=
37:
wſzednie/ y mnieyſzego karánia godne/ ktore łácniey bywáią odpu
38:
ſzczone.
Co ieſt przećiw Iowiniániſtom/ Lutrom y Cálwiniſtom.
Grzechy iedne śmiertelne, á drugie powſsednie.
39:
Dar twoy do ołtarzá.) Do ołtarzá Páńſkiego/ ábo do ktoregoż=
40:
kolwiek ſákrámentu/ nie będąc w miłośći żaden nie przyſtępuy: ále
Bez miłośći nie godzi ſię przyimowáć Sákrámentow.
| C 3 | idź pierwey |
strona: 22
| Ewángeliey Rozd: 5. | 22. |
1:
idz pirwey ziednay ſię z brátem twoim: á dáleko więcey z kośćiołem
2:
powſzechnym/ ktory ieſt zupełne bráctwo wſzytkich Chrześćiánow.
3:
Nie wynidzieſs z támtąd.) To ieſt (iáko Hieronym ś. to mieśce
4:
wykłáda) nie wynidzieſz z ćięmnice/ áż wypłaćiſz y namnieyſze grze-
5:
chy. A Bernát záś ś.
Czyśćiec.
Wiedzćie/ práwi/ że po tym żywoćie/ ná mie=
6:
ścách czyścowych/ we ſto naſob wypłacáć to muśiemy/ czego tu
7:
omieſzkamy: áż do oſtátniego pieniążká. Ale y ſtárſzy Doktoro=
8:
wie/ á ná imię Cyprian ś. Origenes/ Euſebius Emiſſenus/ y Am=
9:
brozy ś. o czyścu to mieśce wykłádáią.
10:
Do piekłá.) Gehenná ſłowo Zydowſkie znáczy piekło/ áby męki
11:
wieczne potępionych: Przeto/ iż przy Ieruſalem byłá doliná ná=
12:
zwána tym imieniem/ kędy Zydowie dziatki ſwe báłwánom ofiá=
13:
ruiąc palili.
Gehenná co znáczy.
Ktorą też zwano
Tophet, po náſzemu Bęben; iż dzia=
14:
tki paląc bębnano; áby krzyku ich rodzicy nie ſłyſzeli. A ták prze
15:
te męki ogniowe okrutne; y przeto/ że ná to mieyſce potym od Io=
16:
ziaſzá krolá ſplugáwione śćierwy y inne brzydliwośći wyrzucano;
17:
weſzło w zwyczay/ iż ſłowo to Gehenná známionuie pieło y męki
18:
one wieczne.
19:
Oprocz przyczyny porubſtwá.) Dla tey ſámey przyczyny może
20:
mąż opuśćić żonę ſwą:
ále przedſię áni on/ poki żoná opuſzczona
21:
żywa/ inney żony poiąć; áni żoná opuſzczona/ poki on żyw/ zá in=
22:
nego mężá iść nie może. Iáko ſię z tego mieścá y z innych ná brze=
23:
gu náznáczonych doſyć pokázuie.
Małżenſtwo nierozdzielne y dla cudzołoſtwá.
Abowiem związká małżeńſka/ z
24:
ſtrony Sákrámentu/ ieſt ták nierozdzielna; iż y ſámym rozwodem/
25:
nie może być rozwiązána. Aug. de bono coniug. cap. 7. Wſzákże
26:
ieſli ſię oboie dopuſzczą cudzołoſtwá; tedy iuż miedzy nimi ro=
27:
zwod być nie może.
28:
Abyśćie zgołá nie przyśięgáli.) Nowokrzczeńcy/ wzgárdziwſzy y
29:
odrzućiwſzy wykład y rozſądek kośćiołá powſzechnego/ tu ſię litery
30:
trzymáią (iáko y inni Hæretykowie ná inſzych mieścách) twirdząc/
31:
że ſię Chrześćijáninowi żadnym obyczáiem/ áni v ſądu/ áni v prá=
32:
wá przyśięgáć nie godzi.
Gdyż tu P. Chriſtus mowi/ tylko o przy=
33:
śiędze/ ktora ſię lekce/ nierozmyślnie/ bez potrzeby/ bez ſłuſzney przy
34:
czyny/ ábo z popędliwośći iákiey/ ábo ze złego zwyczáiu dzieie.
Przyśięgá nie zgołá zákazána.
Lecz
35:
przyśięgi prawdziwey/ ſpráwiedliwey/ rozważney/ á z dobrym roz=
36:
ſądkiem vczynioney/ nie tylko Bog nie zákázuie/ ále ią owſzem ro
37:
ſkázuie. Y ſam Páweł ś. nie raz przyśięgał. Y święći ánioło=
38:
wie. Náwet y ſam Pan Bog.
39:
Zebyśćie ſię nie ſprzećiwiáli złemu.) Y ſtąd Nowokrzczeńcy (ták=
40:
że ſię litery trzymáiąc) błąd ſwoy wywieráią/ twirdząc/ iż ſię chrze=
Bronić ſię práwem nie ieſt zákazano.
| śćijáninowi |
strona: 23
| Rozd: 6. według Máttheuſzá. | 23. |
1:
śćijáninowi pozywáć áni práwowáć nie godzi.
Iáko y Luter ſtąd
2:
dowodził/ że ſię Chrześćijánie Turkom bronić nie máią/ áni przeći=
3:
wko nim walczyć. Lecz P. Chriſtus tymi ſłowy nie zákázuieć prá=
4:
wney/ ábo inney ſpráwiedliwey obrony; ále ćierpliwośći vczy; á=
5:
by człowiek z ſwoiey ſtrony wolał ráczey krzywdę ćierpieć/ á niżli
6:
ſię mśćić ábo práwowáć.
Bo áni P. Chriſtus/ áni Páweł ś. tey
7:
ſię litery trzymáli/ o náſtáwieniu drugiego policzká.
8:
Ná złe y ná dobre) Stąd baczymy/ iż ſzczęśćie docześne perſon
9:
ábo kroleſtw/ nie ieſt znákiem lepſzych ludzi/ ábo prawdziwſzey
10:
religiey. rozdział: 6
11:
ROZDZIAL VI.
12:
1 Spráwiedliwość vczynkowa. 2 Iáłmużná. 5 Modlitwá
13:
iáka ma być. 9 Modlitwá Páńſka. 14 Krzywd odpuſzczenie.
14:
16 Iáko pośćić mamy.
4. 6. 18 Zapłátá zá dobre vczynki/ iáł=
15:
mużny/ modlitwy/ y poſty. 19 Skárby. 24 Nie możemy dwie=
16:
má pánom ſłużyć. 25 Fráſunku o żywność zákázuie. 33 Naprzod
17:
ſię mamy ſtáráć o kroleſtwo niebieſkie.
Záczá: 16.
-G.
Ewángelia ná Srzodę wſtępną.
Trzeći vczynek ſpráwiedliwośći, Post.
Trzeći vczynek ſpráwiedliwośći, Post.
* ná iáwi.G.
" wáſz, tám będźie y ſerce wáſze.G
Záczá: 18.
Záczá: 18.
| Zaden nie |
strona: 25
| Rozd: 6. według Máttheuſzá. | 25. |
Ewáng. Niedziele 14. po Swiątkách.
Mámmoná po Syriysku: po náſsemu bogáctwo. Hieron.
Pogani potrzeb docześnych ſsukáią nie v Bogá ále v báłwánow, y przez dowćipy ſwoie.
30:
NAVKI Y PRZESTROGI.
31:
Spráwiedliwośći wáſsey.) Stąd znáć/ iż dobre vczynki ſą ſprá=
32:
wiedliwośćią: á iż człowiek czyniący dobrze/ czyni ſpráwiedliwość.
Spráwiedliuość z vczynkow, á nie z ſámey wiáry.
33:
Y z tego dobrze czynienia/ á nie tylko z wierzenia/ vſpráwiedli=
34:
wion bywa. A ták ſpráwiedliwość Chrześćijáńſkiego człowieká | D | Zbáwićiel |
strona: 26
| Ewángeliey Rozd: 6. | 26. |
1:
Zbáwićiel náſz pokłáda nawięcey w tych trzech cnotách:
w iáłmu=
2:
żnie/w pośćie/ á w modlitwie: ták iż iáłmużny czynić/ pośćić ſię/
3:
modlić ſię/ ieſt ſpráwiedliwość czynić: y vczynki miłośierne/ ſą v=
4:
czynki ſpráwiedliwośći.
5:
Odda tobie.) To oddánie ábo zapłátá w niebie zá dobre vczynki/
Zasługá dobrych vczynkow.
6:
(ktorą Pan á Zbáwićiel náſz częſto przypomina) pokázuie/ iż vczyn=
7:
ki dobre wiernych máią ſwą zaſługę/ ábo iż záſługuią żywot wiecz=
8:
ny: á iż mogą być czynione dla zapłáty wieczney. Pátrz wyz. 5. 12.
9:
Iáko obłudnicy.) Obłudnośći á prozney chwały Pan zákázuie/
Vczynki dobre mogą y máią być iawnie czynione.
10:
w tych troiákich vczynkách ſpráwiedliwośći: á nie iáwnego ich
11:
czynienia przed ludzmi/ ku czći á chwale Bożey/ ku bliznich zbudo=
12:
wániu/ y ná zbáwienie náſze.
Ponieważ nam wyżſzey roſkazał/ á=
13:
by ſię ták świećiłá świátłość náſzá przed ludzmi; żeby oni widząc
14:
vczynki náſze dobre/ chwalili ſtąd P. Bogá.
Przetoż/ w ſpráwo=
15:
wániu wſzelákich vczynkow dobrych/ mamy chowáć Regułę onę
16:
Grzegorzá ś. áby vczynek był ná iáwi; ále intencia ábo ſerce do
17:
bre z ktorego gi czyniſz/ áby zoſtáło w ſkrytośći.
18:
Nie bądzćie wielomowni.) Nie zákázuieć Pan długiey modli=
19:
twy: gdyż y ſam ná przykład nam/ cáłe nocy ná modlitwie trawił.
Nie wielomowstwá, ále proznomowſtwá ná modlitwie Pan zákázuie.
20:
y roſkazał ſię nam záwſze modlić/ á nigdy nie vſtáwáć: iáko y Pá=
21:
weł ś. y ten był záwſze zwyczay kośćiołá Bożeo/ ktory od początku
22:
miał pewne godziny modlitw: ktore zową horas canonicas.
Nie wie=
23:
lomodlſtwá tedy/ ále wielomowſtwá ábo proznomowſtwá Pan
24:
zakázuie/ to ieſt/ ábyſmy niepotrzebnych rzeczy/ proznymi/ zbytni=
25:
mi á wydwornymi ſłowy ſię nie domagáli.
Iáko Pogáni czynili/
26:
ktorzy mniemieli/ że Bogowie potrzeb ich nie widzieli/ áni ich
27:
wyſłucháć nie meli/ áżby długą orácyą wyſtroili/ á wydwornemi
28:
ſłowy wyliczyli to wſzytko/ czego im potrzebá. August: epist. 121.
29:
cap. 8. 9. 10.
Przetoż y Collekty kośćielne ſą bárzo krotkie/ ále
30:
wielce ſkuteczne y potężne.
31:
Chlebá náſsego powſsedniego.) Słowo Greckie επιουσιν ſtáry
32:
tłumácz przed Hieronymem wyłożył był/ quotidianum, to ieſt po=
33:
wſzednim:
Lecz Hieronym ś. przełożył ie tu
ſuperſubstantialem, to
34:
ieſt nádiſtnym ábo nádiſtotnym; ácz v Lukaſzá toż ſłowo prze
35:
łożył powſzednim. Niektorzy ie też iutrzeyſzym/ á drudzy postpræ=
36:
ſentem, poteráznieyſzym wykłádáią.
Chleb powſsedni ábo nádiſtotny.
A ták prośimy tu nie tylko
37:
chlebá powſzedniego/ to ieſt/ tego wſzytkiego co nam ku záchowá
38:
niu ćiáłá ieſt potrzebno: ále też chlebá nádiſtotnego/ to ieſt wſzel=
39:
kiego pokármu duchownego/ á zwłaſzczá chlebá naświętſzego Sá| krámentu/ |
strona: 27
| Rozdz: 6. według Máttheuſzá. | 27. |
1:
krámentu/
w ktorym ieſt prawdziwie Pan Chriſtus/ on chleb żywy
2:
ktory sſtąpił z niebá. Ktory przeto názwan ieſt chlebem Nádiſto=
3:
tnym/ iż przewyżſza wſzytkie iſtnośći/ y wſzytko ſtworzenie.
4:
Náſze winy.) Te winy/ ſąć grzechy nie tylko śmiertelne/ ále też
5:
powſzednie: iáko częſto vczy Auguſtin ś. Y przetoż nie máſz żadne=
6:
go człeká ná świećie/ by był naſpráwiedliwſzy/ ktoryby nie był wi=
7:
nien vżywáć tey modlitwy:
ponieważ żaden nie ieſt bez grzechow/
8:
przynamniey powſzednich.
Záden nie iest bez winy ná świećie.
9:
Nie wwodz nas w pokuſsenie.)
Bog nikogo nie wwodzi w pokuſy.
To ieſt nie dopuſzczay nas wwo=
10:
dzić: iáko y Cypryan ś. y Auguſtin czytáią: y iáko rozumie y wykłá=
11:
da ś. kośćioł powſzechny. Abowiem Bog nikogo nie kuśi/ mowi
12:
Iákub ś.
A ták ſtrzeż ſię błędu Kálwiniſtow/ ktorzy Bogá czy=
13:
nią przyczyną y ſpráwcą ludzkich grzechow; powiádáiąc że Bog
14:
zwykł ludzie wwodźić w tęż pokuſę/ w ktorą y ſam ſzátan: y ow=
15:
ſzem ſámego/ práwi/ ſzátáná Bog podwodzi/ áby ſerce złych ludźi
16:
nápełniał.
Iáko Bezá namiáſtek Kálwinow ná to mieśce śmiał
17:
nápiſáć: y ſam Kálwin/ tákże bluzni ná wielu mieścách.
18:
Gdy ſię pośćićie.) Nie zákázuieć tu Pan iáwnych poſtow/ iákie
19:
w piſmie świętym y vchwalone y vſtáwione były: gdyż y Nini=
Iáwne posty nie zákazáne.
20:
witowie iáwnemi poſtámi vbłagáli gniew Boży przećiw ſobie:
21:
ále gáni te ktorzy ábo dla prożney chwały poſzczą/ áby ie ludzie
22:
chwalili; ábo ktorzy ſtroią poſtáwę poſzczących/ choć nie poſzczą:
23:
co ieſt hypocriſis, y ſzczera obłudá.
24:
Skarbćie w niebie.) Przez te ſkárby nie możeć ſię rozumieć ſámá
25:
wiárá: ále ſzczodre iáłmużny/ y inſze vczynki dobre: ktore Bog
26:
chowáiąc/ iáko w kśięgách ábo w ſkrzyni w niebie/ wedle nich ma
27:
káżdemu oddáć y zápłáćić.
Iáko z drugiey ſtrony/ kto ſkąpie śie=
28:
ie/ ſkąpie też będzie żął/ mowi Páweł święty.
Skárby vczynkow dobrych.
29:
Dwiemá pánom służyć.)
Dwá pánowie przećiwni.
Dwá pánowie ſąć naprzod/ dwoiá
30:
wiárá: Bog y Báál: Chriſtus y Luter/ Serwet ábo Kálwin: oł=
31:
tarz Boży y odſzczepieńſka wieczerza: ſtoł Páńſki y ſtoł Czártow=
32:
ſki: kośćioł Powſzechny/ y zbor kácerſki.
Potym dwá pánowie ſą
33:
też/ Bog y świát: Ciáło y Duch/ Grzech y Spráwiedliwość.
34:
Nie troſzczćie ſię.) Nie zákázuieć Pan roboty y opátrowánia ży=
35:
wnośći: ále troſkánia z kłopotem y fráſunkiem: ábo zbytniego
36:
ſtáránia/ iákoby nie vfáiąc opátrznośći Bożey.
Roboty y nábywánia żywnośći Bog nie zákázuie.
| D 2 | Rozdział |
strona: 28
| Ewángeliey Rozd: 7. | 28. |
rozdział: 7
1:
ROZDZIAL VII.
2:
1 Nie poſądzáć blizniego. 5 Ale ſámego śiebie. 6 Nie dáwáć
3:
pſom świętego. 7 Prośić/ ſzukáć/ kołátáć. 12 Summá wſzytkie=
4:
go piſma świętego.
13 Braná ćiáſna y ſzeroka. 15 Fałſzywi
5:
prorocy. 21 Nieſámá wiárá/ ále y vczynki potrzebne do zbáwie=
6:
nia. 24 Nie doſyć ſłucháć ſłowá Bożego/ ále trzebá czynić.
Záczá: 19.
* Nie potępiáyćie, ábyśćie nie byli potępieni.N. L.
Záczá: 20.
Záczá: 21.
Záczá: 22.
Ewángelia ná 7 Niedzielę po Swiątkách.
Ewángelia ná 7 Niedzielę po Swiątkách.
" wyćináią y w ogien wrzucáiąG. S.
Záczá: 23.
-G.
Záczá: 24.
" ábo, ná skale.
4:
NAVKI Y PRZESTROGI.
5:
Nie ſądzćie.) Nie zákázuieć Pan tymi ſłowy ſądzić vrzędowi/ ták
6:
duchownemu iáko y świeckiemu (iáko ſobie dumáią Nowokrzczeń
7:
cy) ktoremu owſzem ſądzić roſkázano.
Sądzić iáko, y komu zákazano
Ani zákázuie człowiekowi
8:
ſámego śiebie pożytecznie ſądzić. Ani zákázuie złego złym/ Iuda=
9:
ſzá zdraycą názywáć; y złoczyńcze od vrzędow/ y Hæretyki od ko=
10:
śćiołá oſądzone y potępione/ mieć zá pogány y iáwnogrzeſzniki.
11:
Ale zákázuie tym co nie ſą ná vrzędzie/ poſądzáć bliznich ſwoich;
12:
zwłaſzczá z nienawiśći/ ábo ze złego domniemánia: ſłowá y ſprá=
13:
wy ich dobre ábo y śrzednie (ktore z dobrego ſercá wyniść mogły)
14:
we złe obracáiąc/ y ná gorſzą ſtronę wykłádáiąc.
Iáko ná on czás
15:
poſądzáli Zydowie dobre y święte mowy y ſpráwy Páná Chriſtu=
16:
ſowe. A dziś Hæretykowie/ náuki y Ceremonie kośćielne.
17:
Nie dawayćie pſom świętego.)
Iáko w ſtárym zakonie/ w ied=
18:
nym domu báránká pożywano/ á mięſá iego wynośić ſię precz
19:
nie godziło; ták w iednym kośćiele powſzechnym prawdziwa o=
20:
fiárá náſzego Zbáwićielá ofiárowána bywa: ktorego ćiáłá precz
21:
wynośić/ á pſom świętego dáwáć zákazono. Aug: ſermone 181. de
22:
tempore.
Zadnego tedy Sákrámentu/ á zwłaſzczá ołtarznego (iá=
23:
ko chlebá ſynowſkiego) nie godzi ſię dáwáć niewiernikom/ y tym
24:
ktorzy w grzechách śmiertelnych będąc/ pierwey ſię przez świętą
25:
ſpowiedz nie ſprobuią.
Y ſłowo Boże/ nie ma być opowiedáne
26:
tym/ ktorzy go nie przyimuią; owſzem ie depcą iáko świnie: ábo
27:
ie bluznią y kąſáią iáko pśi.
Sákrámētyniewiernym y niegodnym nie máią być dawáne.
28:
Wſzelki ktory prośi, bierze.) Ktokolwiek prośi czego przyſtoi/ y
29:
iáko przyſtoi/ to ieſt/ rzeczy do zbáwienia potrzebnych/ z wiárą/ z
30:
pokorą/ z pilnośćią/ y z trwáłośćią/ będąc w łáſce Bożey; ten pe=
31:
wnie otrzyma/ ábo to o co prośi/ ábo co lepſzego.
Modlitwá ktora ważna.
32:
Wchodzćie przez ćiáſną branę.) Auguſtin ś. ták ná to mieyſce pi=
33:
ſze: Tu ſię nawięcey ſtrzedz Hæretykow mamy/ ktorzy ſię poſpoli=
34:
ćie máłą liczbą ſwych/ y lichą trzodą ſwoią zálecáią.
Hæretikow máła trzodá.
Y dla tegoż
35:
Pan/ powiedziawſzy; iż máło tych ktorzy náyduią ćiáſną drogą y
36:
ćiáſną vliczkę: áby ſię pod imieniem máłośći/ nie wkrádli Hære=
37:
tycy; wnet dołożył tego: Strzeżćie ſię fałſzywych Prorokow.
38:
Strzeżćie ſię pilnie fałſsywych prorokow.) Znáki fałſzywych pro=
39:
rokow te ſą. Pirwſzy; ieſli ſię to nie sſtánie co prorokowáli. Dru=
Znáki hæretykow.
1.
1.
| gi; choćby |
strona: 31
| Rozd: 7. według Máttheuſzá. | 31. |
1:
gi;
choćby ſię też sſtáło co prorokowáli; ieſli nową náukę przy=
2.
2:
noſzą/ ktorey nieználi przodkowie náſzy. Trzeći; ieſli ſámi idą nie
3.
3:
będąc poſłáni. Czwarty; ieſli wyſzedſzy z nas/ 1. Ian. 2. 19.
4.
4:
nie idą do Pogan/ áby ie náwrácáli; ále záſię do nas/ áby wiárę
5:
náſzę pſowáli y wywracáli. Dziei. 13. 10. 2. Thim. 2. 18. Tit. 2. 11.
6:
Piąty; ieſli przychodzą w ſzátách owczych/ to ieſt pod imieniem
5.
7:
Páná Chriſtuſowym/ ſtroiąc poſtáwę prawdziwych prorokow/
8:
y máiąc záwżdy w gębie ſłowo Boże. Iere. 28. 2. 11. przemieniáiąc
9:
ſię w Apoſtoły P. Chriſtuſowe. 2. Corint: 11. 13. máiąc poſtáwę
10:
nabożeńſtwá. 2. Tim: 3.
Przez łágodne mowy y błogoſłáwień=
11:
ſtwá/ y obiecowánie oſobney náuki/ świátłośći y wolnośći E=
12:
wángelickiey/ zwodząc ſercá proſtych á niewinnych ludzi. Rzym:
13:
16. 18.
6.
Szoſty; ieſli/ iáko wilcy tárgáią y roſpraſzáią ná ro=
14:
zmáite ſekty/ ono ſtádo/ ktore Pan Chriſtus ſobie zebrał w iedno.
7.
15:
Siodmy; z owocow ták náuki iáko y żywotá ich.
Owoce náuki.
Náuki; ieſli prze=
16:
ćiwną náukę wnoſzą tey/ ktora ieſt przyięta we wſzytkim kośćiele
17:
P. Chriſtuſowym/ ktory ieſt filarem y vmocnieniem prawdy.
18:
Ieſli wprowádzáią ſekty dawno przeklęte y zátrácone.
Owo=
19:
ce záſię żywotá y obyczáiow Hæretyckich ſą; Odſtąpienie od wiá=
20:
ry/ y oderwánie od kośćiołá powſzechnego. Niezgody miedzy ni=
21:
mi. 1. Cor. 3. 4.
Owoce obyczáiow.
Nazwiſká od miſtrzow ſwoich nowych: od kto=
22:
rych ie/ miáſto Chrześćijánow/ Lutrámi/ Káluiniſtámi/ Serweta=
23:
ny zową. Nieuſtáwiczność y nieſtátek w náuce. 2 Corin. 1. 17. Nie=
24:
poſłuſzeńſtwo ku przełożonym duchownym y świeckim.
Miłość
25:
ſámych ſiebie: Pychá y chlubá z náuki y vmieiętnośći náde wſzytkie
26:
Oyce y Doktory święte. Fáłſzowánie piſmá ś. y co ieſt ſtráſzli=
27:
wſza/ odrzucenie wiela częśći iego/ zwłaſzczá gdzie im ieſt prze=
28:
ćiwne.
A toć ſą owoce wſzytkim Hæretykom w obec poſpolite. Sąć
29:
y inne oſobnieyſze/ y właſnieyſze Hæretykom czáſow náſzych:
30:
iáko nierządne małżeńſtwá: gwałcenie ślubow y perſon Bogu
31:
oddánych: łupieſtwá kośćiołow: świętokradztwá: ſámey wiáry
32:
zálecánie:
ohydzenie vczynkow dobrych: powiedáiąc/ iż nie máią
33:
zaſługi v Bogá/ á iż nie ſą do vſpráwiedliwienia y zbáwienia po=
34:
trzebne: á iż przykazánie Boże nie tylko ieſt ćięſzkie/ ále y ku zácho=
35:
wániu niepodobne.
Y wiele tákich náuk kłamliwych/ ná ſkázę
36:
wſzelkieo żyćiá pobożneo we wſzytkich ſtaniech proſto prowádzących.
37:
Nie káżdy ktory mi mowi, Pánie.) Cić pewnie wiárę máią: bo=
38:
by bez niey Páná wzywáć nie mogli.
Sámá wiárá nic nie pomoże.
A iednák tu widziemy/ iż nie
39:
doſyć ná wierze: á iż nie ſamá niewiárá ieſt grzechem: iáko vczy
40:
Luter: Gdyż áni ſámi Kátholicy y práwowierni/ choćby też wiel=| ką wiarą |
strona: 32
| Ewángeliey Rozd: 8. | 32. |
1:
ką wiárą prawdziwe cudá czynili przez imię P. Chriſtuſowe; w=
2:
ſzákże przez dobrych vczynkow zbáwienia doſtąpić nie mogą.
Kte=
3:
mu obácz ktorzy to ſą/ co záwſze w gębie máią Pánie/ Pánie: co im
4:
iednák namniey nie pomoże/ gdyż ták vczynki dobre zelżyli/ y ſprá=
5:
wiedliwość Chrześćijáńſką ludziom ohydzili.
Rozność kośćiołá Bożego od bożnic kácerskich
6:
Ktory zbudował dom ſwoy ná opoce.) Pan Chriſtus iſta mą=
7:
drość/ zbudował kośćioł ſwoy ná opoce/ ktorego żadne furye ſzá=
8:
táńſkie nigdy nie obálą. A głupi Hæretycy/ rożne zbory ſwoie bu=
9:
duią ná piaſku: ktore záſię ſámiż obaláią niezgodámi ſwemi. rozdział: 8
10:
ROZDZIAL VIII.
11:
2 Vzdrowienie trędowátego. 8 Wiará Rotmiſtrzowá. 11
12:
Przyięćie Pogan/ á odrzucenie Zydow. 13 Vzdrowienie ſługi
13:
Rotmiſtrzowego. 14 Y świekry Piotrowey. 16 Y inych chorych.
14:
19 Doktor zakonny chce być vczniem Páńſkim. 21 Vczeń chcący
15:
pirwey oycá pogrześć. 24 Morze wzruſzone vſkramia. 28 Dwu
16:
opętánych vzdrawia. 31 Czártom w wieprze wniść dopuſzcza.
EwnágNiedziele 3. po trzech krolách.
Záczá: 25.
Ewángelia w Wſtępny Czwartek.
Ewángelia w Wſtępny Czwartek.
Záczá: 26.
" im.N. G. y L.
* náſze.N. L. S.
Záczá: 27
Ewángelia ná 4 Niedzielę po trzech krolách.
Ewángelia ná 4 Niedzielę po trzech krolách.
Záczá: 28.
22:
NAVKI Y PRZESTROGI.
23:
Vkaż ſię kápłanowi.) Kápłani ſtárego zakonu (mowi ś. Złoto=
24:
uſty) mieli moc tylko rozeznánia ábo rozſądzenia/ ktory był od trę=
25:
du oczyśćiony.
Kápłani prawdziwie grzechy odpuſsczáią.
Ale kápłani nowego zakonu máią moc/ nie tylko
26:
doświádczáć kto ieſt oczyśćiony/ ále zgołá oczyśćiáć duſzne zmázy.
27:
A przetoż ktorzy imi gárdzą/ dáleko ſą gorſzy y godni więtſzego ká=
28:
ránia nizli kiedy Dáthán ze wſzytkimi pomocniki ſwemi. To wſzy=
29:
tko iego ſłowá.
30:
Y ofiáruy dar.) Każe mu Pan ofiárowáć ofiárę zakonną (mo=
31:
wi Auguſtin ś) iz ieſzcze nie byłá vſtáwiona ofiárá oná święta nád
32:
świętymi/ ktora ieſt ćiáło iego. ktora ná miesce onych wſzytkich
33:
ofiar zakonnych náſtąpiłá.
34:
Nie ieſtem godzien.) Gdy pożywaſz ćiáłá y krwie Páńſki[e]y (mo=
35:
wi Origenes) tedy Pan wchodzi pod dách twoy. Ty tedy vkorzy=
36:
wſzy ſię mow:
Ofiárá ćiáłá Chriſtuſowego
Sákrámetz iáką pokorą ma być przyimowány
Pánie nie ieſtem godzien rć. Ták też mowił y S.
Sákrámetz iáką pokorą ma być przyimowány
| Złotouſty |
strona: 35
| Rozd: 8. według Matthenſza. | 35. |
1:
Z otouſty we Mſzy ſwoiey: y tychże ſłow kośćioł powſzechny po
2:
dziś dzień vżywa przy Mſzy ś. y przy rozdawániu naświętſzego
3:
Sákrámentu.
4:
Swiekrę iego.) O Pietrze pewna ieſt że miał żonę: ále iáko pi=
5:
ſze Hieronym ś. Apoſtołowie iedni żon nigdy nie mieli; á drudzy
6:
co ie pierwey mieli/ po ſwym powołániu ná vrząd Apoſtolſki ták
7:
ie opuśćili/ że ich potym nigdy nie vználi.
Bezżenſtwo kápłańskie.
Czego Hieronym do=
8:
wodzi z ſłow onych Páńſkich: Káżdy ktory opuśći dla mnie żonę rć.
9:
Y z Apoſtolſkich: Otoſmy my opuśćili wſzytko.
Przetoż ten zwy=
10:
czay był w kośćiele od czáſow Apoſtolſkich: że y żonáći mogli być
11:
ná kápłáńſtwo przypuſzczeni/ ále tylko mężowie iedney żony: ábo
12:
po smierći żony ſwey; ábo ieſzcze zá żywotá zá iey przyzwoleniem;
13:
gdy też oná wieczną czyſtość ślubi.
A ieſli Græccy kápłani/ y Ru=
14:
ſcy Popi ináczey czynią: niech ſłucháią Epiphániego Doktorá
15:
Græckiego/ że to czynią przećiw ſtárym kanonom/ y vſtáwom ko=
16:
śćielnym. Co też y Páphnucius ná pirwſzym Synodzie Niceń=
17:
ſkim iáśnie pokázuie.
O czym
Zozomenus lib. 1. cap. 22. y Socrates
18:
lib. 1. cap. 8. Y ieſt to rzecz pewna/ iż żaden nigdy nie był/ nie tyl=
19:
ko w Láćińſkim/ ále áni w Græckim kośćiele/ ktoryby przyiąwſzy
20:
kápłáńſtwo/ miał potym poiąć żonę.
21:
Niechay vmárli ſwe vmarłe grzebią.) Stąd ſię vczymy; iż żaden
22:
wzgląd nie tylko świecki ábo ćieleſny/ ále áni żadna inna vczćiwa
23:
poſługá/ y ku ſámym rodzicom náſzym/ nie ma nam być ná prze=
24:
ſzkodzie/ żebyſmy Chriſtuſá nie náśládowáli/ y doſkonálſzy żywot
25:
obieráli.
Miłość rodzicow ma vſtępowáć miłośći Bożey.
26:
Roskazał wiátrom.) Kośćioł ś. powſzechny/ ktory tu przez tę ło=
27:
dkę ieſt figurowány/ y Kátholicy tegoż kośćiołá ſynowie/ częſtymi
28:
nawáłnośćiámi y przećiwieńſtwy bywáią probowáni.
Ale P. Ch=
29:
riſtuſ/ ktory ſię zdał że ſpał/czáſu przyſtoynego modlitwámi wier=
30:
nych obudzony/ wſtáie: y rozbiwſzy chmury/ y vćiſzywſzy wiátry/
31:
wielką pogodę y pokoy/ przywraca kośćiołowi ſwemu.
Kosćioł zwyćięża wſsytkie przećiwnośći.
rozdział: 9
32:
ROZDZIAL IX.
33:
2 Vzdrawia powietrzem ruſzonego. 6 Chriſtus odpuſzcza
34:
grzechy. 9 Máttheuſzá wzywa. 13 Miłośierdzie. 15 Vcznio=
35:
wie Páńſcy kiedy pośćić mieli.
20 Niewiáſtá od płynienia krwie
36:
vzdrowioná. 23 Pánienká vmárła wzbudzoná. 28 Dwá ślepi
37:
oświeceni. 32 Niemo opętány wyzwolony. 34 Bluznierſtwo
38:
przećiw Chriſtuſowi. 35 Ieſus wſzędy każe/ vczy/ y vzdrawia.
39:
37 Wielkie żniwo. | E 2 | Y wſtąpiwſzy |
strona: 36
| Ewángeliey Rozd: 9. | 36. |
Záczá: 29.
Ewáng: Niedziele 18. po Swiątkách.
Ewáng: Niedziele 18. po Swiątkách.
Záczá: 30.
Ewángelia ná dzień ś. Máttheuſzá.
Ewángelia ná dzień ś. Máttheuſzá.
* ná pokutę.2 L. G.
Záczá: 31.
Záczá: 32.
Ewáng: Niedziele 23. po Swiątkách.
Ewáng: Niedziele 23. po Swiątkách.
Záczá: 33.
* w ludziech.G.
Záczá: 24
Záczá: 24
15:
NAVKI Y PRZESTROGI.
16:
Ten bluzni.) Słyſząc niewierni Zydowie/ iż P. Chriſtus grze=
17:
chy odpuſzcza/ bluznierzem go zową: iáko y dziś ich náśládowcy
18:
Hæretykowie/ kápłany Chriſtuſowe; iż też oni z Bozkiego roſka
19:
zánia grzechy odpuſzczáią: Ktorych/ práwi/ grzechy odpuśćićie/ ſą
20:
im odpuſzczone
Nie ſam BOG grzechy odpuſscza.
21:
Coż ieſt łácniey. rzec.) Slepi Zydowie/ iáko y dźiś Hæretykowie/
22:
ták mnimáli być Bogu właſną moc grzechow odpuſzczenia; żeby
23:
zadnym obyczáiem zadnemu człowiekowi vżyczona być nie mo
24:
głá.
Ale P. Chriſtus pokázuie; iż iáko cudá czynić/ ácz ieſt Bogu
25:
właſna; wſzákże y ludziom ieſt dozwolona: ták też y grzechy od
26:
puſzczáć.
Ludzie niektorzy grzechy odpuſsczáią.
27:
Chwalili Bogá.) Lud wierny P. Bogá chwalił/ iż ludziom dał
28:
moc grzechow odpuſzczenia/ y czynienia cudow: przyznawáiąc/ iż
29:
to czego Bog vżyczáć raczy ludziom/ nie tylko nic nie vymuie z ie=
30:
go czći y chwały:
ále owſzem obráca ſię ku więtſzey czći y chwale
31:
iego Ponieważ on ieſt przednieyſzy ſprawcá/ y pirwſza przyczyná
32:
ſkutku tego: á ludźie tylko ſłudzy y naczynia iego; czyniący we=
33:
dle woley/ roſkazánia/ y vſtáwy iego.
Pan Bog bywa chwalon z mocy ludziom ſwiętym vżyczoney
34:
Dał tákową moc ludziom.)
Ludzie máią moc grzechow odpuſsczenia.
Nie tylko ſam Pan Chriſtus według
35:
człowieczeńſtwá miał tę moc grzechow odpuſzczenia, ále ią też mie=
36:
li przezeń/ y od niego/ naprzod Apoſtołowie; á po nich kápłani/ | od nich |
strona: 39
| Rozd: 9. według Máttheuſzá. | 39. |
1:
od nich poświęceni. Iáko mię/ práwi/ poſłał oćiec/ ták y ia was
2:
poſyłam: Bierzćie Duchá świętego/ ktorych grzechy odpuścićie/
3:
ſą im odpuſzczone.
4:
Celnikow y grzeſsnikow.) Celniki Zydowie mieli zá beżecne/ y
5:
zá iáwnogrzeſzne: przeto/ iż przećiw wolnośćiom/ y zakonowi ich/
6:
mytá y podatki k woli pogánom/ z wielką ich ćięſzkośćią wyćiągáli.
Celnicy.
7:
Miłośierdzia chcę á nie ofiáry.) Toć ſłowá Prorockie/ ktore ná
8:
on czás mowił/ kiedy z Bozkiego roſkazánia czyniono ofiáry. Kto
9:
remi ſłowy nie odrzucać Bog żadnych ceremoniy áni ofiar Chrze
10:
śćijáńſkich/ ktore ſobie ofiárowác każe w nowym teſtámenćie.
Ani
11:
też zgołá ofiar Zydowſkich: ktore ná on czás powinni byli ofiáro
12:
wáć. Ale tu tylko dáie znáć/ iż mu ſię ofiárá bez miłośierdzia y mi=
13:
łośći/ á zwłaſzczá w grzechu śmiertelnym vczyniona/ mniey podo=
14:
ba. Abo iż woli miłośierdzie á niżli ofiáry.
Zwierzchnia ofiárá.
15:
A tedy będą pośćić.) Oto kośćioł Páná Chriſtuſow/ po w niebo
16:
wſtąpieniu iego miał pośćić.
Poſty Chrześćiánskie.
17:
Bych ſię tylko dotknęłá odzienia iego. ) Iáko nabożeńſtwo tey
18:
niewiáſty do kráiu ſzáty P. Ieſuſowey nie było zabobonem/ ále
19:
znákiem wielkiey wiáry: Ták nabożne dotykánie reliquiy świę=
20:
tych.
Obrázy y reliquiæ.
Bo nie tylko ſłowá P. Chriſtuſowe/ ále y ſzáty/ y dotknienie
21:
ich/ y owſzem to wſzytko co do niego należáło/ cudá czynić mogło/
22:
y czyniło; oną mocą ktora z świętey oſoby iego pochodziłá.
A o=
23:
bácz/ iż tá niewiáſtá ná wieczną pámiątkę ſwego vzdrowienia/
24:
przed domem ſwym obraz P. Chriſtuſow ná wynioſłym mieścu
25:
byłá wyſtáwiłá: ktory obraz dziwne cudá czynił.
Bo ſkoro ziele
26:
ktore przed nim roſło/ podołká obrázu onego dośięgło, wnet wſzy=
27:
tkie choroby vzdrawiáło. O czym piſze Euſebius y Nicephorus w
28:
kośćielney hiſtoriey/ y Theophylactus, y inni.
Ten obraz gdy Iuli=
29:
an bezbożny Apoſtátá ſtłuc y zrzućić kazał/ á ná to mieyſce ſwoy o=
30:
braz poſtáwił: wnet on obraz iego/ piorun z niebá ſtrąćił:
A obraz
31:
P. Chriſtuſow od Chrześćijan zebrány/ y vczćiwie w kośćiele był
32:
ſchowány. Iáko piſze Zozom. w kośćielney hiſtoriey lib: 5. cap. 20.
33:
Mocą kśiążęćiá dyabelskiego.) Ták też Hæretykowie cudá ktore
34:
Bog czynił y dziś czyni w kośćiele Kátholickim/ przypiſuią kłam=
35:
liwym cudom Antychryſtowym.
Bluznierſtwá hæretyckie.
36:
Prośćieſs tedy páná żniwá.) Przetoć Kátholicki kośćioł modli
37:
ſię y pośći w káżde ſuchedni/ kiedy kápłany święcą: to ieſt kiedy
38:
robotniki wyſyłáią do winnice Páńſkiey. Iáko y Apoſtołowie
39:
przykład zoſtáwili.
Modlitwá y poſt w ſuchedni
| Rozdźiał |
strona: 40
| Ewángeliey Rozd: 10. | 40. |
rozdział: 10
1:
ROZDZIAL X.
2:
1 Dar vzdrowienia dáie Apoſtołom. 2 Ich liczbá y imioná.
3:
5 Y poſłánie ná przepowiádánie Ewángeliey. 12 Pokoy do=
4:
mom przyimuiącym Apoſtoły. 14 Proch z nog otrząſáć każe ná
5:
wzgárdziciele Ewángeliey.
15 Roſtropni/ ſzczerzy. 17. 21. Prze=
6:
śládowánia. 20 Duch S. przez Apoſtoły mowi. 27 Powieść
7:
w ćięmnośći y w vcho. 28 Kogo ſię bać. 29 Dwá wrobliki.
8:
30 Włoſy náſze policzone.
32 Wyznáwáć Chriſtuſá. 34 Pokoy/
9:
miecz. 35 Rozłączenie krewnych. 37 Rodzicow ábo dzieći nie
10:
miłowáć nád Chriſtuſá. 38 Noſzenie krzyżá. 39 Duſzę ſtráćić
11:
ábo záchowáć. 40 Zapłátá przyimuiących ſługi iego.
* Lebeuſz przezwiskiem.1 L. K. G S.
Tu im dáie moc kazania v ſámych Zydow: iż ieſscze czás był nieprzyſsedł kazáć v Pogánow.
Záczá: 35.
Záczá: 36.
Ewángelia ná dzień ś. Páwłá Apoſtołá. 30. dniá Czerwcá.
Záczá: 37.
Ewángelia w dzień ś. Athánázego biſkupá y wyznaw.
Ewángelia w dzień ś. Athánázego biſkupá y wyznaw.
" w piekle.G.
Záczá: 38.
Ewángelia ná dzień ktorego Męczenniká.
Zaczá: 39.
5:
NAVKI Y PRZESTROGI.
6:
Dał im moc.) Ták potrzebne były cudá ná onych początkách
7:
kośćiołá Chriſtuſowego/ ku potwierdzeniu náuki/ ktorą ná on czás
8:
poczęto było opowiedáć; że ie nie tylko ſam Pan Chriſtus czynił:
9:
ále też Apoſtołom y innym wiernym dał moc ku ich czynieniu.
Cudá.
10:
Pirwſsy Symon.) Piotr był pirwſzym/ nie z ſtrony powołánia
11:
(Bo iáko Ambroży ś. piſze/ pirwey Andrzey niżli Piotr był powo=
12:
łan: A przedſię nie on otrzymał przodkowánie/ ále Piotr) lecz z
13:
ſtrony zwierzchnośći y przełożeńſtwá nád innymi Apoſtoły.
Piotrowe przodkowánie.
Kto=
14:
re przodkowánie Piotrowe ták ſię iáśnie znáczy tym ſłowem Pir=
15:
wſzy/ y ſámych Hæretykow rozſądkiem y świádectwem:
Hæretycy fałſsuią piſmo S.
że Bezá
16:
ſucceſſor Kálwinow/ choć iáwnie wyznawa/ iż wſzytkie ták Láćiń=
17:
ſkie iáko y Greckie kśięgi máią to ſłowo Pirwſzy: wſzákże nie wſty=
18:
dzi ſię mowić/ iż podobno to ſłowko do textu wtrącone ieſt od
19:
tych/ ktorzy bronią Piotrowego przodkowánia.
Skąd widziemy
20:
iż Hæretykowie ták wiele dbáią ná text Græcki iáko y ná Láćińſki/
21:
gdy ieſt przećiwko im: ponieważ ták niewſtydliwie śmieią iáſne
22:
mu ſłowu Bożemu fałſze przypiſowáć/ á zá tym wſzytko piſmo w
23:
wątpliwość przywodźić.
24:
Otrząśnićie proch z nog wáſsych.) Gárdzić práwymi ſługámi Bo=
25:
żymi y wiernymi káznodzieymi: ábo niechćieć przyiąć opowiedźiá=
26:
ney y doznáney prawdy/ ieſt grzech śmiertelny/ y wiecznego potę=
27:
pienia godny.
Grzech nie przymuiących práwych kaznodziey.
28:
Lzey będzie) Stąd iáśnie widzimy/ iż w ogniu piekielnym ſą
29:
nieiákie ſtopnie y rożnośći mąk y potępienia: że iedni lżey/ á dru
W piekle rożne męki.
30:
dzy ćiężey bywáią karáni/ według zaſług ſwoich. Augustinus lib: 4.
31:
de baptiſmo cap. 19.
32:
Bądzćie roſtropnemi iáko wężowie.) Roſtropność y ſzczerość po=
33:
ſpołu/ ſą potrzebne káznodzieiom/ Biſkupom y kápłanom.
34:
Do krolowbędzie ie wo zeni.) Ná początku kośćiołá P. Chri=
35:
ſtuſowego/ Krolowie y Ceſárze gi prześládowáli: áby ſię krwią y
36:
śmierćią męczennikow tym bárziey rozmnożył.
Ale potym gdy ſię
37:
Ceſárze y Krolowie do P. Chriſtuſá náwrocili/ tedy ſłuſznie ſwey
38:
zwierzchnośći náprzećiw Hæretykom y niewiernikom vżywáią.
39:
Augustinus epist: 48.
Krolowie służą kośćiołowi.
| F 2 | ieſliżeć |
strona: 44
| Ewangeliey Rozd: 10. | 44. |
1:
Ieśliżeć goſpodarzá Beelzebubem naz:) Nie dziw tedy/ iż dziś Hæ=
2:
retykowie namiáſtká Páná Chriſtuſowego Antychriſtem zowią:
3:
gdyż ich przodkowie niewierni Zydowie ſámego Páná Beelzebu=
4:
bem zwáli.
Bluznierstwá niewiernikow.
5:
A nie boyćie ſię tych.) Wielka poćiechá Kátholikom/ w prześlá=
6:
dowániu Turkow/ Hæretykow y niezbożnych ludzi.
7:
Ktoby mię wyznał.) Pátrz iáko ſobie P. Chriſtus waży iáwne
8:
wyznánie śiebie/ to ieſt prawdy świętey w kośćiele Kátholickim.
Co iest wyznáwáć y przeć ſię Christuſá.
9:
Bo gdy Száweł kośćioł prześládował; tedy mowił/ że onego ſá
10:
mego prześládował: Ták iż wyznáwáć Chriſtuſá/ y wyznáwáć
11:
kośćioł iego/ ieſt wſzytko zá iedno.
Ktorzy ſię przą Christuſá.
Ktemu obácz/ iáko ſię Pan ty
12:
mi brzydzi/ ktorzy ſię go przą przed ludzmi. Iáko czynią nie tylko
13:
ći/ ktorzy ſię przą ktoregożkolwiek namnieyſzego ártykułu wiáry/
14:
ktorą trzyma y wyznawa kośćioł Kátholicki:
zále y ći/ ktorzy iákoż=
15:
kolwiek ſprzyiáią ábo przyzwaláią Hæretykom z ſtrony religiey/
16:
lub podpiſowánim ſię ná ich dekrety ábo confœderácye: lub cho=
17:
dzeniem ná ich kazánie/ krzćiny/ śluby y pogrzeby; ábo iákimkol=
18:
wiek innym obyczáiem.
19:
Nie przyſsedłem puſsczáć pokoiu, ále miecz.) Pan Chriſtus przy
20:
ſzedł dáwáć ludziom pokoy ſwoy duchowny/ wnętrzny/ á prawdzi
21:
wy: ále tárgáć pokoy zwierzchny á fałſzywy: iáko gdy ſyn ieſt wier
22:
ny/ á oćiec niewierny: żoná Kátholiczká á mąż Hæretyk.
Abo
23:
wiem zgádzáć ſię w niewierze/ w Hæretyctwie/ ábo w ktorymkol
24:
wiek innym grzechu/ ieſt pokoy fałſzywy Lecz Hæretykowie pokoy
25:
on Chriſtuſow y kośćiołá iego/ niezbożnie tárgáią:
Iáki pokoy P. Christus przyſsedł czynić, á iaki nie.
przetoż dár
26:
mo tym mieścem rozruchy y woyny/ ktore ich krwáwa Ewánge
27:
lia pobudza/ wymawiáią.
28:
Kto miłuie oycá ábo mátkę nád mię.)
Miłość rodzicow vstępowáć ma miłośći Bożey.
Zadna rzecz ná świećie
29:
áni żadna powinność ku rodzicom/ żenie/ dziećiom/ y ku właſnemu
30:
ćiáłu y żywotowi ſwemu/ nie będzie mogłá nikogo wymowić/ kto
31:
rybykolwiek co vczynił (choćiaż y nie z ſercá) áboby co wierzył
32:
przećiw wierze y iednośći kośćiołá Páná Chriſtuſowego.
33:
W imię ſpráwiedliwego.) Zapłátę obiecuie tym ktorzy przyimu=
34:
ią y wſpomagáią wierne Kátholiki/ á zwłaſzczá Biſkupy/ kápła=
35:
ny/ zakonniki/ ktorzy dla imieniá Chriſtuſowego ábo dla wyzná=
36:
nia wiáry iego świętey prześládowánie ćierpią.
Abowiem kto
37:
tákowego przyimuie/ iáko kápłaná y ſługę Bożego; ten ſię sſta=
38:
wa vcześnikiem zaſług iego: y wezmie zapłátę/ iáko ieden z kápła
39:
now y ſług Bożych.
Iáko y ten ktory nieprzyiáćielá wiáry/ ábo
40:
Hæretyckiego miniſtrá przyimuie/ sſtáie ſię też vcześnikiem nie=
41:
zbożnośći iego.
Zapłátá y vczeſtnictwo vczynkow dobrych.
| Rozdział |
strona: 45
| Rozd: 11. według Máttheuſzá. | 45. |
rozdział: 11
1:
ROZDZIAL XI.
2:
2 Ian śle vcznie ſwe do Ieſuſá. 4 Cudámi dowodzi Pan że
3:
ieſt Meſſyaſzem. 7 Swiádectwo iego o Ianie. 12 Gwałt ſię
4:
dzieie kroleſtwu niebieſkiemu. 13 Zakon y Prorocy áż do Ianá
5:
trwáli. 14 Ian Eliaſz. 16 Dzieći śiedzące ná rynkách.
18 Lu=
6:
dzkie mniemánie o Chriſtuśie y Ianie. 20 Láment ná miáſtá
7:
niewierne. 22 Skaránie ich. 25 Ewángelia málutkim obiá=
8:
wiona. 28 Sprácowáni y obćiążeni. 30 Iárzmo Chriſtuſowe.
Záczá: 40.
Ewáng: ná 2. Niedzielę Adwentu.
Ewáng: ná 2. Niedzielę Adwentu.
" co słyſsyćie y widzićie.G.
Záczá: 41.
Záczá: 42
Ewáng: ná ś. Máciey/ y ná ś. Fránćiſzek.
" tobie: Hebra
9:
NAVKI Y PRZESTROGI.
10:
Cożeśćie wyſsli ná puſsczą.) Zacne y wyſokie zálecenie ták po=
11:
ſtow/ oſtrośći żyćia y odzienia/ puſtelnictwá/ ſtátecznośći/ y mę=
12:
żnośći Ianá ś. iáko y godnośći vrzędu iego.
Vczynki dobre zálecone.
13:
Y vſpráwiedliwiona ieſt mądrość.) To ieſt/ vczniowie moi oſą=
14:
dzili/ że to ieſt práwa mądrość/ ktorey ia náuczam: ktorą iednák
15:
ten rodzay potępia.
16:
W włośienicy y popiele pokutowáli.) Stąd rzecz iáſna/ iż poku=
17:
tá nie ieſt proſte vpámiętánie/ vznánie/ ábo pokáiánie: y nie ſamo
18:
poprzeſtánie złego/ ábo záczęćie żywotá nowego:
ále ieſt ſkruchá
19:
ſerdeczna ábo żáłość zá przeſzłe grzechy/ z pomſtą y z karániem/ ábo
20:
doſyć vczynieniem zá nie/ y z vtrapieniem ćiáłá ktore grzeſzyło.
21:
Przetoż po Láćinie Pœnitentia názwána ieſt/ a pœna, to ieſt od męki
22:
y kazniey zá przeſzłe grzechy. Aug: epist: 108. ad Seleucian.
Pokutá w czym zależy.
23:
Obiáwiłeś ie málutkim.) Przez te málutkie/ nierozumieyże ſá=
24:
mych nieukow/ y proſtakow/ rzemieśnikom / dzieći y niewiaſt: żeby
Ktorzy ſą málutcy.
25:
oni tylko mieli to od Bogá obiáwienie/ iżby piſmo rozumieć y
26:
wykłádáć mogli (iáko Nowowiernicy dziśieyſzy rozumieią: y tymi
27:
ſłowy Doktorom y kápłanom kośćielnym hárdzie vrągáią) Ale
28:
przez te málutkie rozumiey pokorne/ ták vczone iáko y nieuczone.
29:
Bo ták indzie mowi: Ieſli ſię nie náwroćićie/ á nie sſtániećie ſię
30:
iáko málutcy nie wnidziećie do kroleſtwá niebieſkiego. A ták y na=
31:
więtſzy Doktorowie (ktorzy im byli vczeńſzy/ tym mniey y niżey o
32:
ſobie rozumieli/ y tym więcey ſię rozſądkowi kośćiołá powſzechne=
33:
go poddawáli) ſą ći málutcy o ktorych Pan mowi.
A Hæretyko=
34:
wie lepák/ ktorzy im ſą nieuczeńſzy y nieumieiętnieyſzy/ tym ſię zá
35:
vczeńſze y w piſmie biegleyſze máią/ y wynoſzą ſię náde wſzytkie Do
36:
ktory y Oyce święte/ y owſzem náde wſzytek kośćioł Boży; nie
37:
mogą być miedzy tymi málutkimi policzeni.
38:
Iárzmo moie słodkie.) A ktoreż to iárzmo Páńſkie ſłodkie y brze=| mię lekkie |
strona: 48
| Ewángeliey Rozd: 12. | 48. |
1:
mię lekkie; iedno przykazánia iego? o ktorych Ian ś. mowi. Iż
Przykazánia Pánskie nie ſą niepodobne.
2:
przykazánia iego nie ſą ćięſzkie. Proſto przećiwko Niewierni=
3:
kom dźiśieyſzym ktorzy mowią/ iż nie tylko ſą ćięſzkie/ ále y ku zá=
4:
chowániu niepodobne. rozdział: 12
5:
ROZDZIAL XII.
6:
1 Vczniowie głodni w Szábát rwą kłośie. 7 Miłośierdzie/
7:
ofiárá. 8 Szábát. 10 Vſchłą rękę leczy. 12 Godzi ſię w Szá=
8:
bát dobrze czynić. 21 Chriſtus nádzieiá Pogánow. 22 Opętá=
9:
nego vzdrowił. 24 Cudá Páńſkie czártom przypiſáne. 25 Krole=
10:
ſtwo rozdwoione.
32 Grzech przećiwko Duchowi świętemu.
11:
34 Zły dobrze mowić nie może. 36 Prożne ſłowo. 35 Zydowie
12:
známion żądáią. 39 Známię Ionaſzá. 41 Niniwitowie. 42 Kro=
13:
lowa Sábá. 45 Duch nieczyſty wracáiący ſię do domu ſkąd wy=
14:
ſzedł. 48 Mátká/ bráćia/ śioſtry Chriſtuſowe.
Záczá: 44
Záczá: 45.
Záczá: 46
" To ieſt, ſpráwiedliwą á prawdziwą náukę Ewángeliey S.
" rozchwyći.
Záczá: 47
Záczá: 47
Záczá: 48.
Ewángel: we Srzodę po 1. Niedz: poſtu.
Ewángel: we Srzodę po 1. Niedz: poſtu.
" To ieſt, we wnętrznosći, ábo w głębokośći. Hebraiſm.
" więtſsy iest.
4:
mon.
Záczá: 49
" z tobą mowić.2 L. G. S.
23:
NAVKI Y PRZESTROGI.
24:
Mocą Beelzebubá.) Podobne bluznierſtwo przećiw Duchowi
25:
ś. ieſt; cudá świętych ludzi/ czártom przypiſowáć.
Bluznierstwá Ewángelikow.
26:
Wſselkie kroleſtwo rozdzielone.) Przetoż ieſt niepodobno/ żeby
27:
miáło długo ſtać kroleſtwo kácerſkie: gdyż ieſt wſzelkich niezgod/
28:
rozdzielenia y rozerwánia pełne.
Sekty ſą nie trwáłe.
29:
Kto nie ieſt zemną.) Ná to niechay pámiętáią Neutrales, ći kto=
30:
rzy nie ſą áni Kátholicy áni Hæretycy. że ie P. Chriſtus kłádzie w
31:
poczet iáwnych nieprzyiaćioł ſwoich/ y kośćiołá ſwego.
Neutrales.
Kto z Papieżem nie zbiera, ten roſpraſsa.
32:
A kto nie zbiera zemną.) To rozumiey nie tylko o ſámey oſobie
33:
P. Chriſtuſowey: ále y o tych wſzytkich/ ktore on poſtánowił/ áby
34:
rządzili kośćioł iego:
á oſobliwie o nawyżſzych po Pánu Chriſtu=
35:
śie páſterzách kośćielnych; ktorzy ná mieśce Piotrowe náſtępuią | G 2 | w ſpráwowá= |
strona: 51
| Ewángeliey Rozd: 12. | 51. |
1:
w ſpráwowániu kośćiołá Bożego.
Iáko Hieronym ś. piſząc do
2:
Dámázá Rzymſkiego Papieżá/ te mu ſłowá Páńſkie przypiſuie:
3:
mowiąc ták o wſzytkich Hæretykách: Kto z tobą Papieżu niez=
4:
gromadza/ ten roſpraſza: Co ieſt iákoby rzekł: Kto Chriſtuſow
5:
nie ieſt; ten ieſt Antychriſtow.
6:
Ale bluznierſtwo Duchá.) Nie rozumiey żeby ktory był ták ćię=
7:
ſzki grzech ná świećie/ ktoregoby Bog odpuśćić niechćiał: ábo zá
8:
ktoryby człowiek ná tym świećie nie mogł pokutowáć: iáko nie=
9:
ktorzy Hæretycy y po dziś mniemáią:
ále iż niektore ćiężſze grze=
10:
chy (iáko miánowićie to bluznierſtwo Zydowſkie przećiw iáſnym
11:
ſpráwom Duchá ś. á tákże Hæretykow/ ktorzy chcąc y wiedząc v=
12:
pornie ſię vznáney prawdzie ſprzećiwiáią/ y ſpráwom Duchá ś. w
13:
kośćiele Bożym) bárzo trudno bywáią odpuſzczone:
á iż tákim
14:
Bog ſpráwiedliwie wſzytkę łáſkę odeymuie/ áby nie pokutowáli.
15:
Wſzákże iednák miedzy wſzytkimi grzechy przećiw Duchowi ś. (kto
16:
rych ſześć miánuią) ieden tylko ieſt ktory zgołá nie bywa odpu=
17:
ſzczony:
to ieſt/ zeſzćie z tego świátá nie w iednośći á poſłuſzeńſtwie
18:
kośćiołá powſzechnego/ y bez pokuty. Iáko iáśnie Auguſtin ś. ś=
19:
wiádczy tymi ſłowy.
Grzech przećiw Duchowi S.
Kto niewierząc żeby w kośćiele były grzechy
20:
odpuſzczáne/ gárdzi ták wielką hoynośćią dáru Bożego/ á w tym
21:
zátwárdzeniu ſercá zchodzi z tego świátá; ten zoſtáie winien one=
22:
go nieodpuſzczonego grzechu przećiw Duchowi ś.
Y tenći grzech
23:
Ian ś. w liśćie ſwoim zowie grzechem áż do śmierći: y zá tym kto=
24:
ry w nim vmiera/ modlić ſię nie każe.
25:
Słowo przećiw ſynowi człowieczemu.)
Słowo przećiw Synowi.
Zydzi grzeſzyli ſłowem
26:
przećiw ſynowi człowieczemu/ kiedy gánili to co on czynił według
27:
człowieczeńſtwá: zowiąc go obżártym y pijánicą y przyiaćielem
28:
grzeſznikow: że obcował z grzeſznymi/ y gwałćił Sobotę: y rzeczy
29:
tym podobne. A ten grzech łácniey mogł być odpuſzczony: iż go
30:
ſądzili iáko innego ktorego człowieká.
Ale grzeſzyli y bluznili
31:
przećiw Duchowi ś. (ktorego tu zowie pálcem Bożym/ ktory cudá
32:
czynił) kiedy z vporu y ze złośći iáſne ſpráwy Boże w wyrzucániu
33:
czártow/ przypiſowáli ſámemu czártowi.
A ten grzech nie bywa od
34:
puſzczony; iż bárzo z trudná może być odpuſzczony: iáko widzimy
35:
w tym pokarániu potomkow Zydowſkich/ áż do dniá dziśieyſzego.
36:
Ani w przyſsłym wieku.) Stárzy á święći Doktorowie ſtąd
Czyśćiec
37:
dowodzą; iż grzechy niektore ná onym świećie mogą być odpu=
38:
ſzczone: ſkąd záś pokázuią iż czyśćiec ieſt po śmierći. | Abo czynćie |
strona: 52
| Rozd: 13. według Máttheuſzá. | 52. |
1:
Abo czynćie drzewo dobre.) Ná woley to ieſt káżdego/ mowi
2:
Auguſtin ś. ábo obráć co ieſt dobrego y być drzewem dobrym;
3:
ábo obráć co ieſt złego/ y być drzewem złym: wydáwáć dobre owo=
4:
ce/ ábo złe.
volność ludzka.
5:
Z káżdego słowá prożnego.) Ieſliż z káżdego ſłowá prożnego
6:
mamy dáć liczbę ná ſądzie: á przedſię dla żadnego ſłowá prożne=
7:
go nie będziemy ná wieki potępieni: tedyć pewnie muśi być iákie
8:
docześne karánie/ ábo męká ná onym świećie/ zá lekczeyſze grzechy.
Czyśćiec.
9:
Ktoraż ieſt mátká moiá.) Miłość porządna ku rodzicom y po=
10:
winnym nie ieſtći zákazána: ále nieporządna miłość ktora bywa
11:
ná przekázie do ſłużby Bożey.
Iáka miłość rodzicow zákazána.
rozdział: 13
12:
ROZDZIAL XIII.
13:
3 Podobieńſtwo śieiącego. 18 Wykład iego. 10 14 Czemu
14:
Pan podobieńſtw vżywał. 17 Prorocy y ſpráwiedliwi żądáli
15:
widzieć Chriſtuſá. 22 Fráſunek świecki y omylne bogáctwá/ ſą
16:
iáko ćiernie.
24 Podobieńſtwo kąkolu. 36 Wykład iego. 31 Y
17:
ziárná gorczyce. Y kwáſu. 44 Y ſkárbu ſkrytego w roley.
18:
45 Y pereł. 47 Y niewodu zápuſzczonego w morze. 52 Doktor
19:
vczony w kroleſtwie niebieſkim. 54 Chriſtus nie przyięty w oy=
20:
czyznie ſwey.
Záczá: 50.
" iedno ſto, drugie ſseśćdzieśiąt, á drugie trzydzieśći. 1 L. G. Tákże y niżey ꝟ. 23.
| G 3 | Tedy przy= |
strona: 53
| Ewángeliey Rozd: 13. | 53. |
Záczá: 51.
| Inſze podo= |
strona: 54
| Rozd: 13. według Máttheuſzá. | 54. |
Záczá: 52.
Ewáng: Niedziele 5. po trzech krolách.
Ewáng: Niedziele 5. po trzech krolách.
" to ieſt, Meſſyaſs Krol niebieski.
Záczá: 53.
Ewáng: Niedziele 6. po trzech krolách.
Ewáng: Niedziele 6. po trzech krolách.
Nie Bog ále ſsátan grzechu iest przyczyną.G.
Záczá: 55.
Ewángelia ná dni Pánien y Wdow S.
Ewángelia ná dni Pánien y Wdow S.
* Pánie.N. L. K. G. S.
| Y przyſzedſzy |
strona: 56
| Rozdz: 13. według Mátthenſzá. | 56. |
Záczá: 56.
11:
NAVKI Y PRZESTROGI.
12:
Iedno owoc ſetny.) Rożność owocow/ znáczy rożność zaſług
13:
ná tym świećie/ y rożność zapłáty zá nie ná onym: według rożno=
14:
śći ſtanow.
Rożność zasług y zapłat.
Setny owoc przynoſzą pánny y pánicy Bogu poświę=
15:
ceni: á gorący w miłośći Bożey. Sześćdzieśiąty; wdowy y w=
16:
dowcy/ w tym ſtanie trwáiący dla ſłużby y chwały Bożey: á trzy=
17:
dzieſty; w małżeńſtwie świętym pobożnie żywiący.
To Auguſtin
18:
ś. Przećiw ktorey prawdzie ſtał kiedyś kácermiſtrz Iowinian (kto=
19:
rego dziśieyſzy kácerze náśláduią) vcząc/ iż nie máſz żadney rożno=
20:
śći/ zaſług/ áni zapłat.
21:
Kto ma vſsy.) Gdy ſłowo Boże powiedáią/ Auguſtin ś. mowi/
22:
tedy ći máią vſzy ku ſłuchániu; ktorzy máią ſercá ku poſłuſzeńſtwu.
23:
A ći ſłucháiąc nie ſłucháią; ktorzy ácz zmyſłem ćieleſnym ſłuchá=
24:
ią/ ále nie ſą poſłuſzni przez przyzwolenie ſercá.
Ktorzy máią vſzy ku słuchániu.
25:
Wam dano ieſt wiedzieć.) Apoſtołom y ich namieſtnikom/ kto=
26:
rych vrząd ieſt/ drugich náuczáć; dano ieſt więtſze y głębſze wyro=
27:
zumienie ſłowá Bożego y táiemnic iego: ktore nie ieſt dáne po=
28:
ſpolitemu człowiekowi.
Nie wſsyſtkich ieſt rozumieć táiemnice piſmá swiętego.
Aczkolwiek też wſzytkim w obec Chrześćiá=
29:
nom dano ieſt to/ co nie było dano vpornym y niewiernym Zydom.
30:
Oczy ſwe zámrużyli.)
Gdy mowi iż oczy ſwe zámrużyli/ áby nie
31:
widzieli (ktore ſłowá y Páweł powtarza) vczy nas práwego rozu=
32:
mienia inſzych mieyſc piſmá ś. kędy ſię z gołych ſłow zdáć może/ że=
33:
by Bog był ſprawcą y przyczyną ludzkiey ślepoty/ zátwárdzenia á=
34:
bo innych grzechow.
Ktore było ſtáre y potępione bluznierſtwo/
35:
y teraz ieſt kácerſtwo Kálwinowo. Lecz nam tu przećiw niemu
Nie Bog, ále człowiek ieſt prziczyną ſwego potępienia.
36:
Chriſtus pokázuie; iż ſámi ludzie oczy ſwe záwieráli áby nie wi=| H | dzieli: y |
strona: 57
| Ewangeliey Rozd: 13. | 57. |
1:
dzieli: y ſámi byli przyczyną grzechu y potępienia ſwego. Czego
2:
w nich Pan Bog nie ſpráwował/ ále im dopuſzczał dobrowol=
3:
nie vpáść/ dla ich przeſzłych grzechow: iáko Páweł ś. pokázuie o
4:
pogániech ſpráwiedliwie odrzuconych.
5:
Náśiał kąkolu.) Pierwey przez P. Chriſtuſá y przez Apoſtoły
6:
pośiana ieſt prawdá: á potym nieprzyiaćiel Dyabeł náśiał kąko=
7:
lu kłamſtwá y kácerſtwá: nie Pan Chriſtus/ ktory nie ieſt przy=
8:
czyną złego. Tertullianus lib: de præſcript.
Kácerſtwá pośledz powſtawáią.
9:
Chceſs poydziemy y pozbieramy gi) Dobrzy máią złe znośić/ y
10:
poruczáć ie ſądowi Bożemu/ kiedy ich nie mogą wykorzenić bez
11:
ſzkody y zátrácenia dobrych.
Ale gdzie być może bez ſzkody do=
12:
brych/ tám złoczyńce máią być tráceni: á zwłaſzczá ieſli ſzkodzą do
13:
brym/ y gorſzą ie.
Zli poki máią być znoſseni.
14:
Dopuśććie oboygu ſpołu rość.) Oto zli y dobrzy poſpołu ſą w ie
W kośćiele zli y dobrzy.
15:
dnym kośćiele. Co ieſt nie tylko przećiwko ſtárym Hæretykom
16:
ále y przećiwko dziśieyſzym Ewángelikom/ ktorzy mowią/ iż zli nie
17:
ſą w kośćiele/ iedno ſámi dobrzy. Y dla tegoż zmyśláią dwá ko=
18:
śćioły.
19:
Namnieyſse ieſt.) Kośćioł P. Chriſtuſow málutki był ná po
20:
czątku: ále ſię wnet rozłoſł y roſkrzewił po wſzytkiemu świátu: ták
21:
iż krolowie y Ceſárze/ y ini wyſokich ſtanow ludzie/ zbiegli ſię do
22:
niego.
Kosćioł ieſt powſsechny.
23:
Syn ćieśle.) Stądći Iulian niezbożny Apoſtátá/ y iego pochle=
24:
bcá Libánius/ wzięli byli ono ſwe bluznierſtwo przećiw Pánu Zbá=
25:
wićielowi náſzemu: mowiąc Chrześćijánom (gdy ſię ná woynę
26:
przećiw Perſom gotowáli) A co teraz ſyn ćieśielſki czyni? Ná co im
27:
wnet ieden Chrześćijánin/ Duchem świętym nátchniony/ odpowie
28:
dział: Chriſtus prawdziwy Bog/ ſtworzyćiel świátá/ ktorego ty
29:
ná ſzyderſtwo ſynem ćieśle zowieſz/ trunę gotuie wáſzemu Ceſárzo=
30:
wi. Co ſię po kilku dni wypełniło.
Bo wnet potym był on nie=
31:
zbożnik zábit. Podobnego ſzyderſtwá Hæretykowie dziś vżywá=
32:
ią: bluzniąc rozmáićie naświętſzy Sákráment ćiáłá Bożego/ y bo=
33:
ſtwo P. Chriſtuſowe złączone z człowieczeńſtwem.
Bluznierstwá niewiernikow.
rozdział: 14
34:
ROZDZIAL XIIII.
35:
1 Herodowe mniemánie o Ieſuśie. 3 Przecz Ian poiman. 10
36:
Sćięćie iego. 12 Y pogrzeb. 13 Ieſus vſtąpił ná puſzczą. 17 Pię=
37:
ćiorgiem chlebá pięć tyśięcy mężow nákarmił.
23 Modli ſię ná
38:
gorze. 24 Wiátry łodz z vczniámi miotáią. 28 Piotr po wodzie i=
39:
dący tonąć poczyna. 36 Dotknieniē ſzát ſwoich wiele chorich leczy. | W on czás |
strona: 58
| Rozd: 14. według Máttheuſzá. | 58. |
Záczá: 57.
" Tetrárchá właſnie ieſt pan, ktory trzyma czwartą część kroleſtwá.
Záczá: 58.
Záczá: 59.
Ewángelia w oktawę ś. Piotrá y Páwłá.
Ewángelia w oktawę ś. Piotrá y Páwłá.
Záczá: 60
" Genezáret.G.
| Pod przyśię= |
strona: 60
| Rozd: 14. według Máttheuſzá. | 60. |
1:
NAVKI Y PRZESTROGI.
2:
Pod przyśięgą obiecał.) Niezbożna á lekkomyſlna przyśięgá: á
3:
ieſzcze niezbożniey wypełniona. Gdyż nieſłuſzna przyśięgá niko
4:
go nie obwięzuie.
Przyśięgá nie ważna.
5:
Wzięli ćiáło iego.) Przykład ſtáránia y nabożeńſtwá Chrześći=
6:
áńſkiego/ około chowánia y czczenia ćiał y reliquiy świętych. W
7:
czym obácz rożność Chrześćijánow/ od pogánow/ y hæretykow y A=
8:
poſtátow.
Abowiem gdy to święte ćiáło w Sebáśćie z ćiáły Eli=
9:
aſzá y Abdiaſzá prorokow było pochowáne/ y wielkimi cudámi
10:
ſłynęło: zá czáſow Iulianá Apoſtáty/ pogáni trapiąc y prześlá=
11:
duiąc Chrześćijány/ Ianá ś. grobu dobyli/ kośći palili/ y popioł
12:
ich rozmiátáli.
A Chrześćijáni/ wyrwawſzy ich ile mogli z ogniá/
13:
zánieśli ie áż do Alexándryey do Athánázyuſzá ś. ktory ie też przy=
14:
iął z wielką vczćiwośćią/ y zchował ie ná tákowym mieyſcu/ kędy
15:
potym kośćioł zbudowano.
A głowę Ianá ś. Theodoſius Ceſarz
16:
pobożny z wielką rádośćią y vczćiwośćią przeniozſzy do Conſtán=
17:
tynopolá/ známienity kośćioł zbudował Pánu Bogu/ ná cześć y ná
18:
pámiątkę Ianá ś.
Reliquie ábo kośći świętych vczczone.
Hæretycy dziśieyſzy náśláduią niezbożnośći
19:
Zydowſkiey y Pogáńſkiey/ w paleniu y rozmiátániu ćiał y kości ś=
20:
więtych. iáko miánowićie we Fráncyey vczynili: y czynią gdzie
21:
mogą po dziś dzień.
Ale Kátholicy trzymáią ſię wiáry y nabożeń=
22:
ſtwá ſtárych Chrześćijánow/ w chowániu y czczeniu ich.
23:
Dawał vczniom, á vczniowie rzeſsam.)
Száfárze Páná Chriſtuſowi.
Figurá porządku/ ktory
24:
chce mieć Pan Chriſtus w ſwym kośćiele: że nie ſam przez ſię/ ále
25:
przez Apoſtoły ſwe/ y ich namieſtniki karmi wierne ſłowem ſwo=
26:
im y Sakrámentámi świętymi.
27:
Chodzącego po morzu.)
Gdyż nie tylko P. Chriſtus ále y Piotr
28:
mocą iego tu po morzu chodzi/ tedyć iáſna rzecz ieſt/ że też mogł P.
29:
Chriſtus ćiałem ſwoim/ nád przyrodzenie iego/ wniść przez drzwi
30:
zámknione: y być zupełny pod oſobą málutkiego chlebá. Epipha=
31:
nius in Anchorato.
Ciáło P. Christuſowe.
32:
Szedł po wodzie.) Piotr (iáko ś. Bernát piſze) chodząc po mo=
33:
rzu iáko y P. Chriſtus/ pokazał ſię być iedynym Wikáryim ábo
34:
namiáſtkiem P. Chriſtuſowym: ktory nie nád iednym ludem/ ále
35:
nád wſzytkimi miał być przełożony.
Abowiem wiele wod/ znáczą
36:
wiele narodow. Ktorą władzą y iuriſdikcią máią tákże Piotrowi
37:
potomkowie/ Rzymſcy Papieżowie: iáko támże twierdzi Bernát ś.
Piotrowá zwierzchność.
38:
Máłowierny.) Acz przełożeni kośćielni ſą niedoſkonáli; wſzák=
39:
że ie P. Chriſtus pośila: y przez nie/ iácykolwiek ſą/ ſwoy kośćioł
40:
ſpráwuie y záchowuie.
Przełożeni niedoskonáli.
| H 3 | Rozdźiał |
strona: 61
| Ewángeliey Rozd: 15. | 61. |
rozdział: 15
1:
ROZDZIAL XV.
2:
2 Pháryzáyſkie o rąk vmywániu y o innych rzeczách vſtáwy.
3:
7 Ktore przekłádáli nád przykazánie Bozkie. 18 Ktore rzeczy
4:
pokaláią człowieká.
21 Niewiáſtá Chánáneyſka wiárą y modli=
5:
twą ſtáteczną vpraſza corce vzdrowienie. 29 Ieſus ná gorze v=
6:
zdrowiwſzy rozmáite chore. 33 Czterzy tyśiące mężow śiedmior=
7:
giem chlebá nákarmił.
Ewángelia weS zodępo 3. Niedz: poſtu.
" biorą pokarm Hebraiſm.
* roskazał mowiąc.G.
Záczá: 61.
| powiedáiąc |
strona: 62
| Rozd: 15. według Máttheuſzá. | 62. |
* Ieſscze.G.
Záczá: 62.
Ewángel: we Czwartek po 1. Niedz: poſtu.
Záczá: 63.
| A Ieſus |
strona: 63
| Ewángeliey Rozd: 15. | 63. |
Záczá: 64.
" Mágdálskich.G.
17:
NAVKI Y PRZESTROGI.
18:
Ten lud czći mię wárgámi.) Tácyć ſą naprzod owi/ ktorzy záwſze
19:
Bogá/ ſłowo Boże/ piſmo ś. y Ewángelią w gębie máią: ále ſerce
20:
pełne złośći y nienawiśći przeciw kośćiołowi.
Potym oni/ ktorzy v=
21:
ſty wyznawáią że Bogá znáią: ále ſię go przą vczynkámi. Ktemu ći/
22:
ktorzy ſwe modlitwy odpráwuią bez żadney pilnośći/ y bez podnie=
23:
śienia ſercá ku P. Bogu.
A nic ná tym/ choćby modlitw ktore mo=
24:
wią niewſzyſcy rozumieli. Bo wiele tych co ich nierozumieią/ máią
25:
ſercá bliżſze niebá/ y więcey nabożeńſtwá/
Ktorzy BOgá tylko vſty chwalą.
y więcey zbudowánia ſá=
26:
mych śiebie/ y więtſzy poſtępek w Duchu/ y mnieyſze roſtárgnie=
27:
nia/ niżeli nie tylko wſzyścy Hæretycy/ ktorzy niemáią práwego na=
28:
bożeńſtwá/ áni ſmáku w modlitwie; ále áni mnodzy Kátholicy.
29:
Vcząc náuk y vſtaw ludzkich.) Tymi ſłowy nieodrzucáć P. Ch=
30:
riſtus áni gáni świętych y pobożnych náuk/ vſtaw/ przykazań/ trá=
31:
diciy/ ceremoniy y obrzędow kośćielnych:
Ktore vstáwy y náuki ludzkie gáni P. Chriſtus.
zwłaſzczá od Apoſto=
32:
łow/ ábo od Apoſtolſkich mężow podánych/ y od kośćiołá wſzytkie=
33:
go przez ták wiele wiekow przyiętych y záchowánych: ktore ow=
34:
ſzem pilnie chowáć każe.
Bo te nie ſą náuki y vſtáwy ludzkie/ ále
35:
ráczey náuki y vſtáwy Duchá ś. ktory kośćioł rządzi y ſpráwuie/
36:
náuczáiąc go wſzelákiey prawdy. Y kto ich nie chowa/ każe go | P. Chriſtus |
strona: 64
| Rozd: 16. według Máttheuſzá. | 64. |
1:
P. Chriſtus mieć zá pogániná.
Ale tu gáni y odrzuca náuki y trá=
2:
dicie/ y vſtáwy y ceremonie ony Zydowſkie y Phárizáyſkie/ á zwła
3:
ſzczá ſzkodliwe/ y zakonowi Bożemu przećiwne: iáka byłá tá/ o v=
4:
krzywdzeniu rodzicow pod pokrywką nabożeńſtwá:
Abo zgołá
5:
prożne y niepożyteczne/ á do práwego nabożeńſtwá y do ſłużby
6:
Bożey nic nie należące: iákie były one częſte vmywánia rąk/ kub=
7:
kow/ y łożek. Przetoż ſrogie ieſt bluznierſtwo y świętokrádzſtwo
8:
dźiśieyſzych odſzczepieńcow:
ktorzy tego náćiągáią przećiw świę=
9:
tym y powſzechnym náukom y vſtáwom Apoſtolſkim ábo y ko=
10:
śćielnym/ ſłowu Bożemu namniey nieprzećiwnym: Co P. Chri=
11:
ſtus o náukách y vſtáwách zgołá ludzkich/ ábo prożnych/ ábo y
12:
ſłowu Bożemu przećiwnych/ y ſzkodliwych mowił.
13:
Nie to, co wchodzi w vſtá.) Kátholicy ſię od niektorych po=
14:
traw pewnych czáſow wſtrzymawáią (Auguſtin ś. mowi)
Przecz ſię Chrześćijáni od niektorich potraw w poſty wſtrzymáwáią.
nie dla
15:
tego/ żeby ktory pokarm mieli zá nieczyſty/ ábo ſtrony ſtworzenia
16:
(iáko Mánicheuſzowie) ábo dla Moyzeſzowego zákazánia (iáko
17:
Zydzi czynią) ále dla pohámowánia pożądliwośći/ dla vtrapienia
18:
ćiáłá/ y dla miłośći Bożey/ y dla wykonánia poſłuſzeńſtwá.
19:
Pokaláią człowieká.) Sam tylko grzech pokala człowieká: lecz
20:
pokármy z przyrodzenia ſwego niepokaláią/ ále ráczey niepoſłu=
21:
ſzeńſtwo: kiedy człowiek co ie przećiw Bozkiemu ábo kośćielne=
22:
mu zákazániu.
Iáko ono iábłko ktore pierwſzy rodzicy náſzy w
23:
ráiu iedli: ácz ich nie pokaláło ſámo z śiebie/ ále iedzione przećiw
24:
Bozkiemu zákazániu/ bárzo nas wſzytkich pokaláło. Tákći áni
Nie potráwá, ále grzech pokala człowieká.
25:
mięſo/ áni iáycá pokaláią/ ále zgwałcenie roſkazánia kośćielnego
26:
ktore ieſt od Bogá.
27:
Wielka ieſt wiárá twoiá.) Tuć Pan nie záleca ſámey wiáry/
28:
martwey wiáry; bez vczynkow dobrych:
ále wiárę złączoną z mi=
29:
łośćią/ z pokorą/ z ćirpliwośćią/ y wytrwánim w pokuſách.
Nie ſámá wiárá zálecona.
30:
Y dał vczniom ſwoim.) P. Chriſtus nie ſam przez ſię ále przez
31:
Apoſtoły y ich namieſtniki lud ſwoy karmi chlebem ſłowá ſwe=
32:
go y ś. Sákrámentow. rozdział: 16
33:
ROZDZIAL XVI.
34:
1 Známieniá z niebá proſzą Pháryzeuſzowie. 6 Każe ſię vcz=
35:
niom ſtrzedz kwáſu Pháryzáyſkiego. 13 Pyta ich coby o nim
36:
trzymáli. 16 Piotrowi po iego wyznániu obiecuie/ że ná nim miał
37:
kośćioł ſwoy zbudowáć/ y dáć mu klucze kroleſtwá niebieſkiego.
38:
21 A opowiádáiąc śmierć ſwoię Apoſtołom. 22 Od Piotrá ſtro=
39:
fowány. 23 Názwał go ſzátánem. 24 Záprzenie ſámego śiebie/
40:
y krzyżá noſzenie. 27 Bog odda káżdemu według vczynkow iego. | I | A przyſtąpiw= |
strona: 65
| Ewángeliey Rozd: 16. | 65. |
Záczá: 65.
Záczá: 66
" żeśćie nie wzięli chlebá.G.
Záczá: 67
Ewángelia ná dzień ſ. Piotrá y Páwłá/ y ſtolice Piotro.
Ewángelia ná dzień ſ. Piotrá y Páwłá/ y ſtolice Piotro.
" ábo iey, to iest opoki.
-6 L. N. G. S.
Záczá: 68.
Záczá: 68.
Záczá: 69
Ewángelia o iednym Męczenniku.
Ewángelia o iednym Męczenniku.
| I 2 | A oni rze= |
strona: 67
| Ewángeliey Rozd: 16. | 67. |
1:
NAVKI Y PRZESTROGI.
2:
A oni rzekli.) Gdy P. Chriſtus pytał vczniow ſwoich o ludz=
3:
kim o ſobie mniemániu; tedy mu wſzyścy Apoſtołowie odpowie=
4:
dzieli.
Piotr głowá Apoſtołow.
Ale gdy ich zopytał/ coby też ſámi o nim rozumieli: tedy
5:
Piotr/ iáko kśiążę y głowá wſtytkich Apoſtołow/ ſam zá wſzytkie
6:
odpowiedział.
7:
Tyś ieſt Chriſtus.) Piotr napirwſzy z Bozkiego obiáwienia po=
8:
znał dwie naywyżſze táiemnice wiáry náſzey; rozdzielność perſon
9:
w Boſtwie/ y wćielenie ſyná Bożego. Hilarius ná to mieyſce/ y
10:
Athanaſius ſermone 4. contra Arianos, Chryſoſtomus, Cyrillus, Au=
11:
gustinus, y Leo.
Abowiem przyſtało/ áby ten ktory miał być
12:
głową y fundámentem kośćiołá Chriſtuſowego/ y ktorego wiárę
13:
miał nieomylną vczynić; przodek też otrzymał w tym wyznániu:
Piotr napirwſsy poznał dwie nawyżſse táiemnice wiáry Chrześćijánskiey.
14:
ktore ták dálece przechodziło wſzytko przyrodzenie/ y wſzytek ro=
15:
zum ludzki (zwłaſzczá pátrząc ná człowieczeńſtwo/ y ná vłomność
16:
ćiáłá P. Chriſtuſowego) iż dla tey wiáry/ y iáwnego iey wyznánia/
17:
názwány ieſt Piotr błogoſłáwionym:
iáko y Abráhám dla ſwey
18:
wiáry: y otrzymał/ iáko y on/ wielkie á známienite obietnice/ ták
19:
ſobie/ iáko y potomkom ſwoim. przetoż ś. Báſiliꝰ mowi. Iż Piotr/
20:
dla zacnośći wiáry/ zbudowánie kośćioła ná ſobie otrzymał.
21:
Błogosłáwionyś ieſt Symonie ſynu Iony.) Theophiláktus ták ná
22:
to mieyſce piſze. Oddárował Pan Piotrowi/ dawſzy mu tę wiel=
23:
ką zapłátę: iż ná nim kośćioł ſwoy zbudował.
A Chryſoſtom ták
24:
wykłáda te ſłowá: Iákoś ty ieſt właſnym ſynem Ionaſzowym;
25:
tákem ia ieſt ſynem oycá mego/ teyże iſtnośći z nim.
Zapłátá Piotrowi zá wyznánie dána.
Chriſtus rodzony Syn Boży.
Bo gdyby był
Chriſtus rodzony Syn Boży.
26:
Piotr nie wierzył/ że Chriſtus ieſt ſynem Bożym przyrodzonym/
27:
vrodzonym z Oycá; ále tylko ſynem vczynionym ábo ſpoſobio=
28:
nym: nie trzebáćby mu było ná to obiáwienia z niebá; ániby
29:
był záſłużył ták wielkiego błogoſłáwieńſtwá.
30:
Tyś ieſt Opoká.) Z Græckiego ták ſię właſnie ma przełożyć:
31:
Tyś ieſt opoká/ ábo ſkáłá/ á ná tey opoce/ ábo ſkále zbuduię moy
32:
kośćioł.
Piotr ieſt tá opoká, ná ktorey P. Chriſtus kośćioł ſwoy zbudował.
Przetoż ſię tu iáwnemi fałſzerzmi piſmá świętego po=
33:
kazáli Czechowic y Budny/ tłumácze Nowego Teſtámentu
34:
Nowokrzczeńſcy: gdy ták przełożył ieden; Tyś ieſt opoczyſty: á
35:
drugi; Tyś ieſt ſkálny.
Bo w Græckim nie ieſt
πετραι̃ος áni πε=
36:
τρηεις, áni πετρινος, áni πετρωδης, ktorym imieniem zowie Mát=
37:
theuſz y Márek ś. ziemię opoczyſtą/ná ktorey naśienie wſzczedſzy
38:
wnet vſycha: ále πετρος, co zgołá toż ieſt co y πετρα, po náſzemu
39:
kámień/ opoká/ ábo ſkáłá; po Syryiſku/ Cháldeyſku y po Zydow=
40:
ſku Cepha.
A gdyż to ieſt pewna/ że Pan Chriſtus do Piotrá nie po
| Láćinie/ |
strona: 68
| Rozd: 16. według Máttheuſzá. | 68. |
1:
Láćinie/ áni po Græcku/ ále ięzykiem zwyczáynym/ po Syryiſku
2:
mowił:
Tyś ieſt
Cepha/ á ná tey Cephie zbuduię moy kośćioł: te=
3:
dyć y to rzecz nád ſłońce iáśnieyſza/ że Pan tymi ſłowy/ nie nákim
4:
inſzym/ iedno ná Pietrze obiecał kośćioł ſwoy zbudowáć:
vczyni=
5:
wſzy go pirwſzym po ſobie fundámentem/ to ieſt głową kośćiołá
6:
ſwoiego. Bo co ieſt fundáment w budowániu; to ieſt głowá w
7:
ćiele/ krol w kroleſtwie/ á goſpodarz w domu.
Y przetoż Zbor wál=
8:
ny Chálcedońſki ná ktorym było 630. Oycow Græckich y Láćiń
9:
ſkich/ zowie Piotrá opoką y fundámentem koſciołá powſzechnego.
10:
Y przed dwánaśćie ſet lat/ iáko Auguſtin ś. świádczy/ toż śpiewa=
11:
no iáwnie w kośćiele/ w onych wierſzách ś. Ambrożego.
Prze co
12:
Hieronym ś. y Auguſtin ś. namiáſtki Piotrá ś. y ſtolicę iego zo=
13:
wą tą opoką/ ná ktorey Pan Chriſus kośćioł ſwoy zbubował: iż
14:
Piotr ieſt opoką/ nie iáko proſty człowiek/ ábo ſzczegulna oſobá:
15:
ále iáko Biſkup naywyżſzy po Chriſtuśie.
Bo P. Chriſtus/ iáko
16:
ś. Báſilius powiáda/ tytułow y zacnośći ſwoich rad vżycza dru=
17:
gim. Kápłanem ieſt/ y kápłany czyni: opoką ieſt/ y opoką czyni:
18:
á rzeczy ſwe właſne dáie ſługom ſwoim.
Ale ieſli przećiwnicy w=
19:
ſzytkim Doktorom Chrześćijáńſkim wiáry nie dawáią: niech ná=
20:
koniec ſámym Zydom wierzą. Niech ſłucháią co Eliás Rábin Zy=
21:
dowſki piſze tymi ſłowy:
Cepha po Cháldeyſku/ znáczy ſkáłę/ y mo=
22:
cność. Ktorym imieniem názwał Ieſus Názáreńſki vczniá ſwe=
23:
go: dáiąc znáć/ iż on miał być głową y twierdzeniem wiáry iego.
24:
A brany piekielne.)
Stałość y trwáłość wieczna tu ieſt obie=
25:
cána/ nie iedno kośćiołowi; ále y opoce ná ktorey kośćioł ieſt zbu=
26:
dowány. Iáko przypomina Origenes ſławny ná tym mieyſcu.
A
27:
ták oſobnym przywileiem Piotrowi obiecano/ że ſtolicá iego ni=
28:
gdy nie vpádnie. Iáko y Auguſtin ś. wyznawa tymi ſłowy: Licz=
29:
ćie Biſkupy/ od ſámego Piotrá/ ná ſtolicy iego: á pátrzayćie/ w
30:
onym rzędzie ktory zákim idzie.
Tenći ieſt tą opoką/ ktorey niezwy=
31:
ćiężą brany piekielne. Ktorey obietnice iż nie mieli inni Apoſto=
32:
łowie; przetoż nie dziw/ że ich ſtolice branam piekielnym vſtapić
33:
muśiáły.
Mocność kośćiołá y stolice Piotrowey.
34:
Y tobie dam klucze.) Przez te klucze/ rozumie ſię nawyżſza zwierz=
35:
chność y przełożeńſtwo dáne Piotrowi nád wſzytkim kośćiołem:
36:
to ieſt moc rozſądzánia náuk/ ieſli ſą prawdziwe: ábo fałſzywe: y
Zwierzchność Piotrowá.
37:
praw ſtánowienia/ y zgromádzánia ſynodow/ y pirwſzy głos ná
38:
nich/ y potwierdzenia ich; moc poświęcánia y ſtánowienia Bi=
39:
ſkupow y ſkłádánia ich/ y moc ſzáfowánia dobry kośćielnymi/ ták
40:
duchownymi iáko y świeckimi.
Abowiem táką moc y zwierzch=
| I 3 | ność piſmo |
strona: 69
| Ewángeliey Rozd: 17. | 69. |
1:
ność piſmo ś. ná wielu mieyſcách wyraża przez klucze/ iáko ono
2:
kędy opiſuie złożenie iednego Biſkupá naywyżſzego/ á obránie in=
3:
ſzego/ tymi ſłowy:
Y dam klucz domu Dawidowego ná rámię ie=
4:
go: y záwrze/ á żaden nie otworzy: otworzy/ á żaden nie záwrze.
5:
Tákże w obiáwieniu. Iáko przełożonemu mieyſkiemu/ y goſpoda=
6:
rzowi domowemu/ dániem kluczy/ zwierzchność nád miáſtem ábo
7:
nád domem zlecáią.
A ták tymi ſłowy/ iáko ś. Grzegorz y ś. Chry=
8:
ſoſtom piſzą/ poruczył Pan Piotrowi wſzytek świát/ y vczynił go
9:
páſterzem y głową kośćiołá wſzytkiego.
10:
A cokolwiek zwiążeſs.)
W piſmie ś. ten zwięzuie/ ktory roſká=
11:
zuie/ y ktory karze. O roſkazániach Pan ono mowi: Wiążą brze=
12:
mioná ćięſzkie/ y trudne ku noſzeniu/ y kłádą ná rámioná ludzkie.
13:
A o karániu: Cokolwiek zwiążećie ná ziemi.
Ludzie lepák bywá=
14:
ią obowiązáni/ ták ná záchowánie roſkazánia przełożonych koś=
15:
ćielnych; iáko y ná podięćie karánia/ ieſli ich nie chowáli.
Moc daná Piotrowi y namiáſtkom iego.
A ten
16:
záś rozwięzuie/ ktory odpuſzcza grzechy/ ktory wyzwala od kará=
17:
nia/ ktory wolnym czyni od vſtaw/ od ślubow/ od przyśiąg/ y od
18:
innych obowiązek podobnych. A ták gdy Pan Piotrowi mowi
19:
w obecz:
Cokolwiek zwiążeſz ábo rozwiążeſz rć. dáie mu moc zu=
20:
pełną roſkázowánia/ karánia/ záklinánia/ wyzwalánia/ odpuſzczá=
21:
nia/ rozgrzeſzánia/ y odpuſtow dawánia: áby był y ſędzią y prze=
22:
łożonym zgołá wſzytkich/ ktorzy ſą w kośćiele.
23:
Podz zá mną ſsátánie.) Abo przećiwniku: Bo ſię ták właſnie
24:
wykłáda/ Szátan ſłowo Zydowſkie. Czytay 3. Krol: 5. 4. Y dla
25:
tego Piotr vſłyſzał to ſobie/ iż ſię tu ſprzećiwiał woley Bożey y
26:
Páná Chriſtuſowey.
Szátan co znáczy.
27:
Według vczynkow iego.) Nie rzekł według miłośierdzia ſwego
28:
(áni według wiáry) ále według vczynkow káżdego. Augustinus de
29:
verbis Apoſtoli, ſermone 35 y záſię:
Iákożby oddał káżdemu w
30:
dzień ſądny według vczynkow iego/ kiedyby nie było wolnośći w
31:
człowiecze/ ktorą zową liberum arbitrium?
Sąd według vczynkow iego.
Wolność człowiecza.
Wolność człowiecza.
rozdział: 17
32:
ROZDZIAL XVII.
33:
1 Przemienienie Páńſkie ná gorze. 10 O przyśćiu Eliaſzá/ kto=
34:
ry ieſt Ian Krzćićiel. 14 Lunátyk vzdrowiony. 19 Ktorego v=
35:
czniowie dla niedowiárſtwá vzdrowić nie mogli. 20 Iákiey ieſt
36:
mocy wiárá. 21 Poſt y modlitwá. 24 Pobor zá ſię y zá Piotrá
37:
Pan Chriſtus płáći. | A po ſześći |
strona: 70
| Rozd: 17. według Máttheuſzá. | 70. |
Záczá: 70.
Ewángelia ná dzień Páńſkiego przemienienia/ y ná 2. niedzielę poſtu.
Ewángelia ná dzień Páńſkiego przemienienia/ y ná 2. niedzielę poſtu.
" świátłość.G. S
Záczá: 71.
Záczá: 72.
Záczá: 73.
27:
NAVKI Y PRZESTROGI.
28:
Vkazáli ſię im Moyzeſs.) Auguſtin ś. ſtąd dowodzi/ że ſię święći
29:
po śmierći ludziom/ w oſobie ſwey właſney pokázowáć mogą: iá=
30:
ko ſię tu Moyzeſz pokazał Apoſtołom/ ktory był dawno vmárł.
Swięći ſię po śmierći ludziam vkázuią.
31:
Z gory.) Tę gorę Piotr ś. zowie gorą świętą/ dla tego dziwne=
32:
go ná niey przemienienia. Iáko y w ſtárym zakonie kędy ſię Bog
Mieścá święte.
33:
vkazał we krzu Moyzeſzowi/ y gdzieżkolwiek indzie/ mieyſce tá=
34:
kiego vkazánia/ ziemią świętą piſmo ś. zowie. Skąd iáśnie wi=
35:
dziemy/ że przez tákie vkázowánie Bozkiey obecnośći/ mieyſcá one | bywáią po= |
strona: 72
| Rozd: 17. według Máttheuſzá. | 72. |
1:
bywáią poświącáne: y wzbudza ſię nabożeńſtwo w ludziách wier=
2:
nych ku tákowym mieścam. Iáko miánowićie ná tę gorę Tabor
3:
bywáły wielkie y częſte pielgrzymowánia w pirwſzym kośćiele; iá=
4:
ko y ná inne wſzytkie mieścá/ ktore zbáwićiel náſz ſwoią obecno=
5:
śćią y cudámi poświęćić raczył: y przetoż wſzytkę onę ziemię obie=
6:
cáną/ zową ziemią świętą. Czytay Hieronymá ś. in Epit: Paulæ,
7:
et Epist: 17. et 18. ad Marcellam.
Ziemia świętá.
8:
Eliaſsći przyidzie.) Tu maſz roznicę miedzy Eliaſzem w oſobie/
9:
ktory ieſzcze ma przyść przed dniem ſądnym; á miedzy Eliaſzem
10:
w przezwiſku/ ktory ieſt Ian Krzćićiel: ktory iuż przyſzedł w Du=
11:
chu y w mocy Eliaſzowey.
Eliaſs dwoiáki.
Ták iż nie o ſámym Ianie ieſt ono
12:
proroctwo v Máláchiaſzá; ále więcey o práwym Eliaſzu.
13:
Czemużeſmy go my nie mogli.)
Czártow wyrzucánie nie záwſse ſię dárzy.
Nie dziw tedy/ iż Exorcyſtowie
14:
kośćiołá powſzechnego/ ktorzy máią moc wyrzucánia czártow/ nie
15:
záwżdy ich mogą wyrzućić kiedy chcą; y częſto z wielką pracą.
16:
Gdyż Apoſtołowie wziąwſzy przedtym moc nád czártámi/ tu ich
17:
iednák wyrzućić nie mogli. Lecz Hæretykowie zgołá nigdy nic
18:
tákiego/ áni żadnego cudu innego prawdziwego vczynić nie mo=
19:
gą/ ná potwierdzenie wiáry ſwey potworney.
20:
Wiárę iáko ziárno.) Táć ieſt Kátholicka wiárá/ przez ktorą ſámę
21:
dzieią ſię wſzytkie cudá: wſzákże nie od wſzytkich ktorzy máią Ká=
22:
tholicką wiárę: ále od tych/ ktorzy máią wiárę mocną/ niewątpli=
23:
wą/ y niezwyćiężoną/ y ze wſzytkiemi dárámi cudow.
Onić mo=
24:
gą/ wedle tych ſłow Páńſkich/ nie tylo inſze dziwne cudá czynić/ ále
25:
y gory przenośić: iáko y Páweł ś. wſpomina/
Wiárá Kátholicka ſámá cudá czyni.
y Hieronym ś. twier
26:
dzi/ y kośćielne hiſtorye miánowićie świádczą o ś. Grzegorzu
27:
Neocezáryiſkim/ ktory przenioſł gorę dla zbudowánia kośćiołá:
28:
ktorego przeto/ y prze inne wielkie cudá/ názwano Cudotworcą.
29:
Przez modlitwę y poſt.) Moc poſtow y modlitw. Skąd widzie=
30:
my/ iż Exorcyzmy kośćielne ſą z piſmem świętym zgodne: ktore
31:
do imieniá Páná Ieſuſowego przydawáią poſty y modlitwy ro=
32:
zliczne/ ná wygnánie czártow.
Bo y tych też do tego potrzebá/
33:
á nie ſámey wiáry.
Exorciſmy z modlitwą y z posty.
34:
Wolni ſą ſynowie.) Acz Pan/ áby nie dał zgorſzenia/ pobor płá=
35:
ćił: wſzákże tuż pokazał/
że nie tylko ſam miał być wolen od płáce=
36:
nia tákich podátkow (iáko ſyn krolewſki/ ták z ſtrony boſtwá iáko
37:
y z ſtrony człowieczeńſtwá) ále y czeladz iego/ Apoſtołowie/ y ich
38:
namiáſtkowie/ że wſzytkim duchowieńſtem: ktora ieſt właſna czą=
39:
ſtká náſzego zbáwićielá.
Chriſtus y duchowni od poborow wolni.
Ktory przywiley/ ná ſámym práwie przy=
40:
rodzonym fundowány/ y przeto y v ſámych pogánow zwyczáyny/ | K | dobrzy |
strona: 73
| Ewángeliey Rozd: 18. | 73. |
1:
dobrzy Ceſárze y Krolowie Chrześćijáńſcy potwierdzili/ y práwá=
2:
mi ſwemi vmocnili/ ná cześć Chriſtuſową. Iáko Hieronym ś. pi=
3:
ſze ná to mieyſce.
My/ práwi/ dla czći iego/ poboru nie płáćimy: á
4:
iáko ſynowie krolewſcy/ ieſtechmy wolni od tákowych podatkow.
5:
Zá mię y zá ſię.)
Piotr S. głową wſsytkich Apostołow.
Y to ieſt wielki znák/ iż Piotr był po Chriſtu=
6:
śie głową y przełożonym wſzytkich Apoſtołow. Co też y ſámi A=
7:
poſtołowie z tych ſłow zrozumieli. iáko Origenes/ Chryſoſtom/
8:
Hieronym/ y Auguſtin świádczą/ y ſámá rzecz niżey pokázuie. rozdział: 18
9:
ROZDZIAL XVIII.
10:
1 Kto ieſt więtſzym w kroleſtwie niebieſkim. 6 Iáko ſię ſtrzedz
11:
potrzebá zgorſzenia. 15 Iáko mamy káráć brátá przećiw nam
12:
grzeſzącego. 17 Kto kośćiołá nie ſłucha/ ma być zá Pogániná.
13:
18 Moc związánia y rozwiązánia/ y klątwá kośćielna. 20 Dwá
14:
ábo trzey zgromádzeni w imię Chriſtuſowo. 21 Ilekroć mamy
15:
odpuſzczáć brátu nas obrażáiącemu. 23 Podobieńſtwo o Kro
16:
lu/ ktory liczby ſłucha ſług ſwoich.
Záczá: 74
Ewángeliá ná dzień S. Micháłá.
Ewángeliá ná dzień S. Micháłá.
strona: 74
| Rozdz: 18. według Máttheuſzá. | 74. |
1:
do żywotá/ niżli máiąc dwie ręce ábo dwie nodze
2:
być wrzuconym w ogień wieczny.
Záczá: 75.
Aniołowie ſą ſtrożmi y opiekuny málutkich.
Ewángelia ná Wtorek po 3. Niedz: poſtu.
Záczá: 76
" do ſiedmidzieſiątkroć ſiedmi.G.Co vczyni czteryſtá kroć y dźiewięćdzieſiąt.
Záczá: 77
Ewáng: ná 21. Niedzielę po Swiątkách.
Tálent ieden waży 600. koron, to ieſt 900 złotych. A ták 10000. Tálentow, czynią dziewięćkroć tyſiąc tyſięcy złotych: ábo dziewięć milionow.
* vpadkow ichG.
33:
NAVKI Y PRZESTROGI.
34:
Ktoli więtſsym ieſt.) Tego pytánia Apoſtołowie z tąd przyczy=| nę wzięli/ |
strona: 76
| Rozd: 18. według Máttheuſzá. | 76. |
1:
nę wzięli/ iż widzieli Piotrowi zwierzchność dáną nád wſzytkimi:
2:
przez to że mu rzeczono;
Tyś ieſt opoká/ Tobie dam klucze: y do=
3:
pirko; Day im zá mię y zá ſię. Wſzákże nie śmieiąc iáśnie ſpytáć/
4:
przeczby Piotrá nád inſze przełożył: pytáią z dáleká; Ktoby był
5:
miedzy nimi więtſzym. Chryſoſtom y Hieronym ś. ná to mieyſce.
Piotrowe przełożenſtwo nád wſsytkimi.
6:
Iáko máłe dziatki.) Pokorá/ niewinność/ ſzczyrość/ á proſtotá
7:
ieſt nam tym przykłádem dziatek zálecona.
8:
Dla zgorſsenia.)
Gorſsących karánie.
Ludzie ſą bárzo ſkłonni do zgorſzenia ze złego
9:
żyćia przełożonych ſwoich/ á zwłaſzczá kápłanow. Przetoż ćięſzki
10:
ſąd odnioſą przełożeni / ták duchowni iáko y świetcy (ále wię=
11:
cey duchowni) ktorzy złym przykłádem y żyćiem niepobożnym in=
12:
ne ludzie gorſzą.
13:
Ręká twoiá ábo nogá. ) Przez te członki napotrzebnieyſze czło=
14:
wiekowi/ rozumieią ſię nam nabliżſze y namilſze rzeczy: iáko żoná/
15:
dzieći/ krewni/ przyiaćiele/ máiętnośći.
Gorſsących oddalenie.
Co wſzytko wzgárdzić y o=
16:
puścić mamy/ kiedy nam przeſzkadza do zbáwienia.
17:
Aniołowie ich.) Wielka ieſt zacność duſze człowieczey/ że ká=
18:
żda z nich/ od początku národzenia/ ma ániołá ſtrożá ſwego ná=
19:
znáczonego. Hieronym ś. ná to mieyſce.
Aniołowie ſtroże.
20:
Iesliby kośćiołá nie vsłuchał.) Tu przez kośćioł/ Chryſoſtom ś. y
21:
poſpolićie wſzyſcy Doktorowie rozumieią Biſkupy y przełożone
22:
kośćielne: ktorzy máią moc ſądzenia/ związánia y rozwiązánia: ni=
23:
żey ꝟ. 18.
A obácz iż nie tylko Hæretycy/ ále y inni vporni/ á nie=
24:
poſłuſzni ſynowie kośćielni/ mogą być wyklęći/ y sſtáć ſię tákimi/
25:
iácy byli v Zydow pogáni y celnicy; to ieſt wyrzuceni z ſpołeczno=
26:
śći wiernych.
Ktora klątwá (iáko Auguſtin świádczy) ieſt ćiężſze
27:
karánie niż gdy człowieká mieczem zetną/ ogniem ſpalą/ ábo be=
28:
ſtiámi ſkarmią.
Klątwá nawiętſse skaránie.
Bo kluczmi kośćielnymi ćiężey y nieſzczęśliwiey
29:
bywa człowiek związány/ niżli ktoremiżkolwiek naciężſzymi y na=
30:
twárdzieyſzymi żeláznymi/ ábo diámentowemi łáncuchámi/ ábo
31:
okowámi. To wſzytko Auguſtin.
32:
Iáko pogánin.) Ponieważ tedy Hæretykowie kośćiołá nie ſłu=
33:
cháią: ſłuſznie ſię ich (á zwłaſzczá miánowićie wyklętych) Kátho=
34:
likowie wiárowáć/ z nimi w rzeczách z ſtrony nabożeńſtwá nie
35:
obcowáć/ y owſzem ſię ták imi brzydzić máią/ iáko Zydy/ pogány
36:
y iáwnogrzeſzniki.
Hæretykow ſię wiárowáć potrzebá.
37:
Cobykolwiek związáli.) Iáko przedtym dał moc zwięzowánia
38:
y rozwięzowánia wſzytkich w obec/ y káżdego z oſobná/ napirwey
39:
y oſobliwie Piotrowi ś. ná ktorym kośćioł ſwoy zbudował: Ták
Moc zwięzowánia y rozwięzowánia komu dána.
40:
tu nie tylko Piotrowi/ y w nim potomkom iego: ále też y inſzym | K 3 | Apoſtołom; |
strona: 77
| Ewángeliey Rozd: 19. | 77. |
1:
Apoſtołom; y w nich namiáſtkom ich/ káżdemu w ſwym Biſkup=
2:
ſtwie tęż moc dáie. Hieron: lib. 1. cáp: 14. aduerſus Iouinianum, et
3:
epist: ad Heliod. Cyprianus de vnitate Eccleſiæ.
Lecz ináczey wie=
4:
dzieć nie mogą coby rozwiązáć/ á co związáć mieli/ áż im káżdy o=
5:
tworzy przez ſpowiedz ſwe ſumnienie.
Spowiedz.
6:
A cobyśćie rozwiązáli.)
Nie mnieyſzą moc dał Pan kośćioło=
7:
wi ſwemu rozwiązánia/ á niżli związánia. Iáko ś. Ambroży prze=
8:
ćiw Nowácyanom piſze. Ktorzy mowili: iż kápłani mogą zwią=
9:
záć/ ále nie rozwiązáć.
Kápłani mogą związáć y rozwiązáć.
10:
Gdyby ſię z was dwá zezwolili.) Wſzelkie zezwolenie w iednośći
11:
kośćiołá Chriſtuſowego/ ná Conciliách/ ná Synodziech/ y ná po=
12:
ſpolitych modlitwách/ więtſzey mocy ieſt/ niżli oſobnego ktorego
13:
człowieká.
14:
W pośrodku ich.) Nie káżde zgromádzenia mogą ſobie przyto=
15:
mność y obecność Páná Chriſtuſową przypiſowáć: ále tylko te/
16:
ktore ſię zgromádzáią w iednośći kośćielney.
A przetoż wſzytkie
17:
zbory y ſchadzki hæretykow y odſzczepieńcow/ ktore ſię zgroma=
18:
dzáią proſto przećiw Kátholickiey wierze/ dármo ſię tym ſłowem
19:
Páńſkim ćieſzyć máią. Cyprianus de vnitate Eccleſiæ.
W ktorych pośrzodku ieſt P. Christus.
20:
Siedmdzieśiąt śiedm kroć.) Iáko záwſze máią odpuſzczáć kápła=
21:
ni pokutuiącym grzechy ná ſpowiedzi przez rozgrzeſzenie: ták też
22:
winien káżdy odpuśćić blizniemu wyſtępki iego przećiw ſobie/
23:
choćby go tyśiąc kroć obráził.
Odpuſsczenie grzechow nie ieſt zámierzone.
rozdział: 19
24:
ROZDZIAL XIX.
25:
3. Małżeńſtwo z vſtáwy ſwey nierozdzielne być pokázuie. 9 A
26:
iż ſię żony chybá dla cudzołoſtwá/ opuśćić nie godzi. 12 Miedzy
27:
rzezáńcy chwali te/ ktorzy ſię ſámi vrzezáli dla kroleſtwá Bożego.
28:
13 Kłádzie ná dziatki ręce. 17 Záchowánie przykazánia potrze=
29:
bne do zbáwienia. 20 Dla doſkonáłośći wſzytko opuśćić. 23 Bo=
30:
gáty trudno ma być zbáwion. 28 Zapłátá wſzytko opuſzczáią=
31:
cych dla Chriſtuſá.
CZWARTA CZESC EWángeliey, o przyſzćiu P. Chriſtuſowym do Iudskiey ziemie ná vmęczenie.
Záczá: 78
Záczá: 78
Ewángelia w dzień ś. Agáty pánny y męcz.
" w iedno ćiáło.G.to iest, zá iednego człowieká.
* ią? G.
" Abo słowá tego, ábo rzeczy tey. Bo słowo, ſpoſobem ięzyká Zydowskiego częſto ſię miáſto rzeczy kłádzie.
Záczá: 79
-8 L.
" Bożego.G.
Ewángelia ná dzień náwrocenia Páwłá ś. y ś. Opátow.
"coż tedy mieć będziem? ábo, co nam zá to będzie.
" odziedziczy.G.
30:
NAVKI Y PRZESTROGI.
31:
Człowiek niechay nie rozłącza.) Tá nierozdzielność miedzy mę=
32:
żem á żoną/ ſtąd pochodzi; iż Małżeńſtwo ieſt Sákrámentem: to
33:
ieſt znákiem świętym nierozdzielnego złączenia Chriſtuſá z kośćio=
34:
łem. Auguſtinus de peccato orig: cap. 34.
Małżenstwo czemu nie rozdzielne.
| Oprocz |
strona: 80
| Rozd: 19. według Máttheuſzá. | 80. |
1:
Oprocz dla porubſtwá.) Dla cudzołoſtwá może mąż żonę/ y
2:
żoná mężá opuśćić.
Małżenſtwo nierozdzielne.
Ale áni mąż inſzey żony/ áni żoná inſzego mę=
3:
żá poiąć nie może/ poki pirwſzy żywi. Augustinus : de Adult : coni:
4:
lib: 2. cap: 9. Y przeto Fábiolá zacna Rzymiánká czyniłá iáwną
5:
pokutę/ ácz to z niewiádomośći byłá vczyniłá: iáko ś. Hieronym
6:
piſze.
Y z Páwłá ś. iáſna ieſt/ że ktora idzie zá drugiego mężá/ poki
7:
pirwſzy żyw/ ieſt cudzołożnicą. Co wſzytko ieſt przećiw Nowo=
8:
wiernikom dziśieyſzym/ ktorzy tákich małżeńſtw dopuſzczáią.
9:
Nie wſsyſcy poymuią.) Ktorzykolwiek nie máią tego dáru ſobie
10:
dánego/ mowi Auguſtin ś. ábo dla tego nie máią iż niechcą/ ábo
11:
iż tego co chcą nie záchowáią. A ktorzy ten dar máią/ z Bogá gi
12:
máią/ y z ſwey dobrey woli.
Skąd iáſna ieſt/ iż P. Bog dáru po=
13:
wśćiągliwośći żadnemu nie broni: ále go dáie káżdemu ktory oń
14:
prośi/ ktory go chce/ ktory ſię ſtára áby go doſtał.
Dáru powsćiągliwośći nikomu Bog nie broni.
Abowiem ká=
15:
żdemu proſzącemu będzie dano/ y ktory ſzuka/ naydzie/ y kołácące=
16:
mu będzie otworzono. Hieronym ná to mieyſce. Toż Tertulian/
17:
Origenes/ Grzegorz Názyán:
Ambroży/ Auguſtin y Chryſoſtom
18:
twierdzą/ y ták te ſłowá Páńſkie wykłádáią. Przetoż Hæretyko=
19:
wie/ y zbiegli mniſzy nie ſłuſznie tym krzywoprzyśięſtwá ſwe y zła=
20:
mánie ślubow wymawiáią/ żeby im Bog nie dał tego dáru.
21:
Ktorzy ſię ſámi vrzezáli.) Ci ſię vrzezáli dla kroleſtwá niebie=
22:
ſkiego/ ktorzy wieczną czyſtość Bogu poślubili/ dla łácnieyſzego
23:
y pewnieyſzego doſtąpienia kroleſtwá niebieſkiego. Iáko Augu=
Sluby czyſtośći.
24:
ſtin ś. pokázuie:
Ktory też dowodzi/ iż ſtan tych ktorzy czyſtość
25:
ślubuią Pánu Bogu/ ieſt lepſzy y doſkonálſzy/ y więtſzey zaſługi v
26:
Bogá/ y ſpoſobnieyſzy do doſtąpienia żywotá wiecznego/ á niżli
27:
ſtan małżeńſki. Co ieſt przećiw Iowiniániſtom/ ták ſtárym/ iáko
28:
y tym nowym.
29:
Kto może poiąć, niechay poymuie.) Nie ták mowi o przykazá=
30:
niach: Kto ie może chowáć/ niechay chowa (bo te z potrzeby má=
31:
ią być chowáne/ pod vtrátą żywotá wiecznego) ále o rádách/ (iá=
32:
ko o pánieńſtwie/ o wſtrzymániu ſię od mięſá y od winá/ o dobro=
33:
wolnym vboſtwie/ y o rozdániu vbogim wſzytkiego) ták mowi:
34:
kto może poiąć niech poymie. Co ieſt tylko rádá/ á nie mándat
35:
áni roſkazánie. August: ſerm: 6. de tempore. A to też przećiw dzi=
36:
śieyſzym hæretykom: ktorzy powiádáią/ iż nie máſz w Ewángeli=
37:
ey żadney rády/ ále wſzytko ieſt przykazánie.
Inſsa ieſt rádá, á inſse roskazánie.
38:
Włożywſsy ná nie ręce.) Wiedzieli ći ważność błogoſłáwień=
39:
ſtwá y przeżegnánia Páná Chriſtuſowego: y przetoż dziatki przy=
40:
wodzili do niego.
Biskupie błogosłáwienstwo.
Iáko y dobrzy Chrześćijáni wſzytkich wiekow/
| L | dziatki |
strona: 81
| Ewángeliey Rozd: 19. | 81. |
1:
dziatki ſwe wodzili do Biſkupow/ áby od nich bráli przeżegnánie.
2:
Ieśli chceſs wniść do żywotá.) Nie rzekł mu: Ieſli chceſz wniść
3:
do żywotá/ idz przeday wſzytko co maſz: ále/ choway przykazánia.
4:
Dobry miſtrz oddzielił zakonne przykazánia/ od tey zacnieyſzey do=
5:
ſkonałośći. Czegoby był nie rzekł/ gdyby kto mogł wniść do
6:
niebá bez záchowánia Bożego przykazánia/ przez ſámę wiárę/ kto=
7:
ra bez vczynkow vmárła ieſt. Augustinus ad Dulcid: quæst: 1.
Inſsa ieſt rádá, á inſse przykazánie.
Vczynki do zbáwienia potrzebne.
Vczynki do zbáwienia potrzebne.
8:
Ieśli chceſs być doskonáłym.)
Rozność ſtanow miedzy Chrześćijány.
Oto iáſną rożność czyni miedzy
9:
záchowánim Bożego przykazánia (ktore ieſt wſzytkim do zbáwie=
10:
nia potrzebne) á miedzy doſkonáłośćią/ ktorą rádzi tym/ co iey żą=
11:
dáią. A toć ieſt ſtan doſkonáłośći/ ktorey zakonnicy ſzukáią/ we=
12:
dle tey rády Páńſkiey/ wſzytko opuśćiwſzy á náśláduiąc go.
13:
Podz zá mną.) Iść zá Chriſtuſem y náśládowáć go/ ieſt/ nie
14:
mieć żony/ nie mieć nic właſnego/ y żyć ſpołecznie. Ktory ſtan ma
15:
oſobną w niebie zapłátę nád inne wſzytkie ſtany.
Ktorzy oſobliwie Chriſtuſá náśláduią.
Ten ſtan obrá=
16:
li Apoſtołowie/ y Zakonnicy wſzyścy/ y Auguſtin ś. toż vczynił/ y
17:
innych do niego pilnie námawiał. Augustinus epist: 89.
18:
Bogáty trudno ma wniść.) V Márká ś. wykłáda to Pan Chri=
19:
ſtus/ o tych bogátych ktorzy w bogáctwách vfáią. w Rozd: 10. 24.
20:
V Bogá wſsytko ieſt podobno.) Podobna ieſt v Bogá wielbłą=
21:
dá przeprowádzić przez igielne vcho: choćia tego Bog nigdy nie
22:
vczynił/ áni podobno vczyni ná potym.
Co ieſt przećiw bluznier
23:
ſkiemu niedowiárſtwu przećiwnikow/ ktorzy mowią; Iż Bog nie
24:
może nic więcey vczynić/ iedno co do tąd vczynił.
Ciało Chriſtuſowe może być kędy, y iáko raczy
Lecz iáko wie=
25:
rzemy iż może wielbłądá przewieść przez vcho igielne/ co ſię zda
26:
niepodobno: ták też wierzemy/ iż ćiáło ſwe święte przewiodł prze=
27:
ze drzwi zámknione/ przez kámień grobowy/ y przez nienáruſzoną
28:
zupełność Pánny Mátki ſwoiey: czyniąc nád przyrodzenie/ y
29:
przećiw przyrodzeniu/ co chce z ćiáłem ſwoim.
30:
Myſmy opuśćili wſsytko.) Stąd znáć/ iż Apoſtołowie y żony o=
31:
puśćili: iáko Hieronym ś. pokázuie. A z tychże ſłow Auguſtin ś.
32:
dowodzi; iż ten ślub dobrowolnego vboſtwá Apoſtołowie v=
33:
czynili. Augustinus lib: 17 de ciuitate Dei cap: 4.
Apoſtołowie vboſtwo ślubili.
34:
Coż nam tedy będzie?) Obácz iż Apoſtołowie dla zapłáty wſzy=
35:
tko opuśćili/ y Pan Chriſtus nagrodę im zá to obiecuie.
Dla zapłaty możem dobrze czynić.
Będziećie y wy śiedzieć.) Nie ſam Pan Chriſtus (ácz on ieſt prze=
36:
dnieyſzy y właſny ſędzia żywych y vmárłych) ále y Apoſtołowie/ y
37:
wſzyścy święći doſkonáli będą z nim ſądzili.
Chriſtus nie zayrzy świętym ſwych vrzędow
38:
A wżdy to nic nie vy=
39:
muie czći y chwały iego: przez ktoreo y w ktorym ten y innych wiele
40:
przywileiow máią święći ták w tym iáko y w przyſzłym żywoćie.| Rozdźiał |
strona: 82
| Rozd: 20. według Máttheuſzá. | 82. |
rozdział: 20
1:
ROZDZIAL XX.
2:
1 Podobieńſtwo o robotnikách w winnicy. 18 Mękę ſwą vcz=
3:
niom opowieda. 20 Prośbá żony Zebedeuſzowey zá ſynmi ſwe=
4:
mi. 28 Chriſtus przyſzedł áby nam ſłużył/ y vmárł zá nas. 30
5:
Dwá ślepi vzdrowieni.
Záczá: 80.
Ewáng: Niedziele ſtárego Zapuſtu.
Ewáng: Niedziele ſtárego Zapuſtu.
* w moim.G.
Záczá: 81.
Ewánge: we Srzodę po 2. niedz: w poſt.
Ewánge: we Srzodę po 2. niedz: w poſt.
Ewángeliá ná dzień ś. Iákubá więtſzego.
Záczá: 82
8:
NAVKI Y PRZESTROGI.
9:
Bárzo ráno.) To wezwánie rozmáitych godzin/ znáczy wezwá=
10:
nie Zydow pierwſzego wieku świátá/ y pogánow oſtátniego wie=
11:
ku.
Bogkażdeowieku wzywa ludzi na służbę.
Nád to znáczy/ iż Bog wzywa pogánow do wiáry/ iednych
12:
rychley/ á drugich pozdniey: y ludźi z oſobná/ iednych w młodośći/
13:
drugich iuż doroſłych/ á niektorych w ſtárośći powoływa ná ſłu=
14:
żbę ſwoię.
15:
Wzięli káżdy po groſsu.) Ten groſz obiecány ieſtći żywot wie=
16:
czny; poſpolity wſzytkim/ ktorzy máią być zbáwieni. Wſzákże w
17:
tym iednym żywoćie ſą rożne ſtopnie chwały: iáko gwiazdá od
18:
gwiazdy ieſt iáſnośćią rożna. Augustinus de virgin: cap: 26.
Rożne zapłaty w iednym żywoćie wiecznym
19:
Szemráli przećiw goſpodarzowi.) Zydowſkie obyczáie opiſuie:
20:
ktorzy zayzrzeli pogánom łáſki powołánia y rowney zapłáty.
21:
Máło wybránych.) Ci ſą wybráni/ ktorzy nie wzgárdzili Bogá
22:
gdy ich wzywał: ále go wierząc náśládowáli. A vwierzyli pe=
23:
wnie z dobrey woley. Augustinus lib: 1. ad Simplie: quæst: 2.
Ktorzy wybrani.
24:
Nie moiá rzecz dáć wam.) To ieſt (iáko ś. Hieronym/ Chryſo=
25:
ſtom y Cyrillus wykłádáią) Nie przyſtoi mnie/ ktorym ieſt ſprá=
26:
wiedliwy y mądry/ dáć wam pirwſze śiedzenia/ przeto iżeśćie po=
27:
winowáći moi: ále tym ktorzy ie záſłużą.
Bo ie tákim Oćiec od
28:
wieku z Synem y z Duchem ſwym ś. náznáczył. Tákby też poda=
29:
wcy vrzędow kośćielnych odpowiedáć mieli ſwym powinnym:
30:
Nie moiá rzecz dáć wam/ ále godnym/ ná ktorych to nádano.
Chriſtus nie patrzy na krew, ale na zasługi.
31:
Ale ktorym ieſt zgotowano.) Kroleſtwo niebieſkie tym ieſt zgo=
32:
towáne/ ktorzy go ſą godni/ y ktorzy ie dobrymi vczynkámi záſłu=
33:
guią.
Kroleſtwo niebieskie ktorym zgotowáne.
Bo iż Bog ieſt ſpráwiedliwy/ nie dáie kroleſtwá ſwego
34:
ládá komu oprocz względu zaſług: y owſzem áni go iednák o wſzyt=
35:
kim dáie: ále káżdemu według zaſług iego.
A ták wſzytko zbáwie=
36:
nie ludzkie/ y nádzieiá chwały/ naprzod ná łáſce Bożey/ á zátym ná
37:
vczynkach y zaſługách náſzych záwiſłá. Chryſoſtom y Hieronym
38:
święty ná to mieyſce.| L 3 | Nie miło |
strona: 85
| Ewángeliey Rozd: 21. | 85. |
1:
Nie miło im było.) Vczniowie (mowi Chryſoſtom ś.) poki łá=
2:
ſką Duchá ś. nie byli vtwierdzeni/ łácno ſię wzruſzáli o przełożeń=
3:
ſtwo towárzyſzow ſwoich. Lecz wźiąwſzy łáſkę/ więcey tákiemi
4:
nie byli: ále wſzędy Piotrowi zwierzchnośći y przodkowánia po=
5:
zwaláli. Chryſoſtomus in Matthæum.
Apostołowie poki niedoskoli.
6:
Nie ták będzie miedzy wámi.) Nie zákázuieć Pan tymi ſłowy
7:
zwierzchnośći y przełożeńſtwá ták duchownego iáko y świeckieo.
8:
Gdyż wſzelka zwierzchność ieſt od niego: ále pychy y okrućień=
9:
ſtwá przełożonym zákázuie/ á pokorę im wielce záleca.
Pan przełożenſtwá nie zákázuie.
10:
Iáko ſyn człowieczy.) Iáko Chriſtus y według człowieczeńſtwá
11:
był prawdziwie Pánem y Miſtrzem/ y głową Apoſtołow y nas
12:
wſzytkich/ choć on wſzytkim ſłużył:
Ták też tymi ſłowy zákázuie py=
13:
chy y wynioſłośći/ á nie przełożeńſtwá áni zwierzchnośći/ ktora
14:
muśi być w kośćiele z poſtánowienia iego.
Christus był y panem y sługą.
rozdział: 21
15:
ROZDZIAL XXI.
16:
7 Chriſtus ná oślicy wiechawſzy do Ieruzalem. 12 Przedáiące
17:
wyrzuca z kośćiołá. 15 Dziatki chwalą Chriſtuſá. 19 Figá vſu=
18:
ſzona. 21 Moc wiáry y modlitwy. 22 Pytánie o ſwey władzey.
19:
23 Zbija pytániem o krzćie Ianowym. 31 Ktorzy czynią wolą
20:
Bożą. Celnicy y wſzetecznice. 33 Winnicá Boża/ Zydowie kto=
21:
rzy Chriſtuſá zábili. 42 Kámień węgielny. 43 Zydowie odrzu=
22:
ceni/ á Pogáni przyięći.
PIATA CZESC, ktora ma w ſobie on tydzien świętey męki iego w Ieruzalem.
Záczá: 83.
Záczá: 83.
Ewángelia ná Kwietną Niedzielę.
Evángelia we wtorek po pirwſzey Niedzieli poſtu.
Záczá: 84
* figá.G.
Záczá: 85.
Záczá: 86
Záczá: 87
Ewángelia w Piątek po 2. Niedz: poſtu. G.
Ewángelia w Piątek po 2. Niedz: poſtu. G.
" ábo iey. to ieſt winnice.
Záczá: 88
" rozumiey owoce krolestwá, nie Bogá.
23:
NAVKI Y PRZESTROGI.
24:
A nátychmiaſt naydziećie. ) Pan Chriſtus Bozką mocą ſwą/ y
25:
wiedział gdzie były te bydlętá/ choć tám przy nich nie był; y roſka=
26:
zał iáko Pan áby mu ie przywiedziono/ choćia były cudze.
Boſtwo Chriſtuſowo.
27:
Oślicę y oślę.) Oślicá pod iárzmem/ znáczy Zydy pod zakonem/
28:
y pod poſłuſzeńſtwem Páná Bogá ſwego: ktorzy byli ſtárym y
29:
dawnym ludem iego.
Oślicá y oślę co znáczyły.
Lecz młody zrzebiec/ ná ktorym napirwey
30:
Chriſtus śiedział/ znáczy pogány ieſzcze dzikie y nieobiezdżone:
31:
ktorzy dopiero teraz mieli być wezwáni do wiáry/ y ná przyięćie
32:
iárzmá Páńſkiego.
Y przetoż trzey drudzy Ewángeliſtowie/ kto=
33:
rzy naywięcey dla Pogánow piſáli/ niewſpomináią oślice/ ie=
34:
dno ſámo oślę.
35:
Słáli ſsáty ſwoie.)
Proceſsie.
Te poſługi ku poczćiwośći Páná náſzego v=
| M | czynione/ |
strona: 89
| Ewangeliey Rozd: 21. | 89. |
1:
czynione/ bez pochyby bárzo mu wdzięczne były. Przetoż ná pá=
2:
miątkę tryumphu tego/ kośćioł co rok wznawia podobne Cere=
3:
monie/ ná proceſſyey vroczyſtey Niedziele kwietney/ ku chwale Ch=
4:
riſtuſowey.
Podobną cześć/ chwałę y poſługę czyni mu też kośćioł
5:
ná innych wſzytkich proceſſyách z ś. Sákrámentem/ ktore bez wąt=
6:
pienia nie mniey mu ſą wdzięczne/ y przyiemne.
7:
Hoſanna.) To ieſt: Zbaw proſzę ſyná Dáwidowego/ ná kro=
8:
leſtwo ſwoie iádącego. Błogoſłáwiony krol nam od Bogá ze=
9:
ſłány. Zbaw proſzę/ o ty ktory mieſzkaſz ná wyſokośćiách.
Hoſánná we Mſsą przecz powtarzáią.
Drudzy
10:
ták wykłádáią: Hoſanna, to ieſt gáłązki ábo roſzczki ſynowi Da
11:
widowemu: iákie naſzáli Zydzi w święto Kuczek ábo Namio=
12:
tow ku czći Bogu ſámemu. Vide Baronium.
A te ſłowá weſołe=
13:
go wołánia/ y głoſu tryumphuiących/ y ráduiących ſię z przyſzćia
14:
Páná náſzego/ kośćioł święty vſtáwicznie powtarza we Mſzey
15:
świętey przez kápłaná w oſobie wſzytkich ludzi wiernych/ przed ſá=
16:
mym poświęceniem y podnoſzeniem ś. Sákrámentu.
Czym po
17:
kázuie rádość/ y weſele z przyſzćia ná świát náſzego zbáwićielá.
18:
Dom modlitwy.) Obácz/ iż tu (z proroctwá Izáiaſzowego) z
19:
wierzchnią ofiárę modlitwą názywa. Bo mowi o kośćiele/ kto
20:
ry nawięcey dla ofiáry był zbudowány.
Ofiárá zwierzchnia modlitwą názwána.
21:
Z vſt niemowiątek.) Iáko te modlitwy dziatek/ pochodzące z
22:
nátchnienia Duchá świętego/ były wdzięczne y przyiemne Bogu:
23:
Ták y teraz śpiewánia/ modlitwy/ w kośćiele dziatek y proſtacz=
24:
kow/ z nabożnego ſercá wypuſzczone/ choć ich czáſem y ſámi nie
25:
rozumieią/ wdzięczne ſą Pánu Chriſtuſowi.
Modlitwy proſtaczkow P. Bogu wdzięczne.
26:
A vyzrzawſsy iedno figowe drzewo.) Figá tá máiąca doſyć liś=
27:
ćia/ ále bez owocu; znáczyłá Zydy máiące ſłowá zakonu/ ále nie
28:
owoce. Augustinus de verbis Domini, ſermone 44.
29:
Wierząc wezmiećie.)
Względem niegodnośći náſzey/ y rzeczy o
30:
ktorą prośimy (gdyż niewiemy ieſli nam będzie pożyteczna) ſłu
31:
ſznie modląc ſię wątpić możemy/ ieſli ią otrzymamy ábo nie.
W modlitwie iáką wiárę mieć mamy.
Ale
32:
z ſtrony Bożey mamy mocno wierzyć/ y namniey nie wątpić/ że y
33:
może y chce nas wyſłucháć/ ieſli my godni będziemy/ á ieſli to o co
34:
prośimy nam będzie pożyteczno: y przetoż v Márká ś. ták czyta=
35:
my: Mieyćie wiárę Bożą.
36:
Ktorą mocą to czyniſs.) Odſzczepieńcy doſyć hárdzie rownáią
37:
ſię w tym Pánu Chriſtuſowi / że ich tákież pytamy: Czyią mocą ka=
38:
żą/ ábo kto ich poſłał?
Odſsczepiency rownáią ſię P. Christuſowi.
Ale kiedy ná to pytánie ták zupełnie y do=
39:
ſtátecznie odpowiedzą/ iáko P. Chriſtus vczynił: pokázuiąc tro=
40:
iákim świádectwem/ Ianowym/ Oycowſkim z niebá/ y właſny=| mi cudámi |
strona: 90
| Rozd: 22. według Máttheuſzá. | 90. |
1:
mi cudámi ktore czynił/ że go Oćiec poſłał/ tedy będą mogli być
2:
wymowieni.
Lecz poki tego nie vczynią/ zá te ich mieć mamy/ ná
3:
ktore ſię P. Bog v prorokow ſkárży/ że ich nie poſłał á oni bieżeli.
4:
Rzekł do pierwſsego.) Ten pierwſzy ſyn znáczy pogány. Iż Po=
5:
gańſtwo pierwey było/ niżli był oſobnie wybrány lud Zydowſki.
Pierwſsy ſyn.
rozdział: 22
6:
ROZDZIAL XXII.
7:
2 Podobieńſtwo o godziech. 9 Powołánie Pogánow. 11 Odzie=
8:
nie weſela. 17 Czynſz Ceſárzowi. 23 Sáduceuſzowie o zmartwych=
9:
wſtániu Chriſtuſá pytáią. 32 Bog Bogiem żywych. 36 Wielkie
10:
przykazánie zakonu. 41 Pyta Chriſtus Pháryzeuſzow o Meſſiaſzu.
Záczá: 89
Ewáng: Niedziele 19. po Swiątkách.
Ewáng: Niedziele 19. po Swiątkách.
" godowym, ábo godom przyſtoynym.
Záczá: 90
Ewáng: Niedziele 22. po Swiątkách.
Ewáng: Niedziele 22. po Swiątkách.
" Denariꝰ. pátrz wyzſsey Rozdz: 17. 24.
Záczá: 91.
" ſiedmi.G.
Záczá: 92
Ewáng: Niedziele 17. po Swiątkach.
Ewáng: Niedziele 17. po Swiątkach.
* y mowiąc.G.
23:
NAVKI Y PRZESTROGI.
24:
Spráwił gody małżenskie.) Tedy Bog Oćiec ſynowi ſwemu
25:
gody ſpráwił/ kiedy w żywoćie Pánieńſkim Boſtwo iego z człowie=
26:
czeńſtwem złączył: ábo ráczey/ gdy mu przez przyięćie człowieczeń=
27:
ſtwá kośćioł święty dał zá oblubienicę. Gregorius homil: 38.
Gody ſyná Bożego.
28:
Ieden do wśi.) Ci ktorzy ſię niechcą náwroćić do iednośći wiá=
29:
ry/ podobne wymowki przynoſzą/ względow y przekaz świeckich.
30:
Ktore ich przed ſądem Páńſkim namniey nie wymowią.
Wymowki niewiernych.
31:
Odzieniem weſela.) Przez odzienie weſela/ ieſtći miłość á dobre
32:
vczynki. Ten tedy wchodzi ná gody/ ále bez ſzáty godowney; kto=
33:
ry będąc w kośćiele wiárę ma/ lecz miłośći nie ma.
Stąd też ma=
34:
my/ że nieſámi wybráni należą do kośćiołá (iáko odſzczepieńcy
35:
vczą) Bo wiele ieſt wezwánych/ lecz máło wybránych.
Szátá ſwádziebna, miłość.
Nie ſámi wybráni ſą w kośćiele.
Nie ſámi wybráni ſą w kośćiele.
| M 3 | Ceſárzo= |
strona: 93
| Ewangeliey Rozd: 22. | 93. |
1:
Ceſárzowi co ieſt Ceſárskiego.) Ceſárzowi cyńſz y pobor; á Bo=
2:
gu dzieśięćiny y ofiáry. Hieronym ná to mieyſce. August: 50. ho=
3:
milia homil: 48. Lecz gdy świecki vrząd przywłaſzcza ſobie to
4:
co nie ieſt iego (iáko rozſądek o wierze) y wtrąca ſię w vrzędy ko=
5:
śćielne ztedy go poddáni ſłucháć nie powinni.
Rożność vrzędu świeckiego od duchownego.
O czym Atháná=
6:
zyuſz przywodzi te pámięći godne ſłowá z liſtu onego wielkiego y
7:
ſławnego biſkupá Hoſiuſá Kordubeńſkiego do Conſtáncyuſá Ce=
8:
ſárzá Aryaná.
Przeſtań proſzę/ á pámiętay iżeś śmiertelny: boy
9:
ſię dniá ſądnego/ záchoway ſię ná on dzień czyſtym/ nie wdaway
10:
ſię w rzeczy kośćielne: áni nam w tey mierze roſkázuy/ ále ſię ráczey
11:
vcz od nas.
Tobie Bog poruczył Ceſárſtwo; á nam zwierzył co
12:
ieſt kośćielnego. A iáko ten ktory ſię twoiey zwierzchnośći ſprze=
13:
ćiwia/ Bogu ſię ſprzećiwia: ták ſię y ty ſtrzeż/ ábyś ćiągnąc do
14:
śiebie to co ieſt kośćielnego/ nie był winien wielkiego grzechu.
Ná=
15:
piſano ieſt: Dawayćie Ceſárzowi co ieſt Ceſárſkiego/ á Bogu co
16:
ieſt Bożego. Ani tedy nam kápłanom nie godzi ſię wdáwáć w
17:
twe vrzędy: áni ty Ceſárzu nie maſz mocy ná rzeczy Bogu poświę=
18:
cone y vrzędy kośćielne.
Tákżeć y Ambroży ś. Wálentynianowi
19:
Ceſárzowi (ktory/ zá rádą niezbożną Iuſtiny mátki ſwey Ariánki/
20:
żądał áby Ambroży ś. w Medyolanie pozwolił ieden kośćioł A=
21:
rianom) odpowiedział: Oddawamy Ceſárzowi co ieſt Ceſárſkieo/
22:
á Bogu co ieſt Bożego.
Swiecki vrząd nie ma ſię wdáwáć w kośćielne ſpráwy.
Pobor ieſt Ceſárſki/ y tego mu nie zbra=
23:
niamy: Lecz kościoł ieſt Boży/ á przetoż nie ma być dan Ceſárzo=
24:
wi: iż kośćioł Boży nie może być regimentowi Ceſárſkiemu pod=
25:
dány.
Co my iśćie nie ku zelżywośći/ ále owſzem ku poczćiwośći
26:
Ceſárſkiey mowimy.
Kosćioły Kátholickie nie máią być hæretykom pozwaláne.
Bo coż może być poczćiwſzego Ceſárzowi/
27:
iáko że go zową ſynem kośćielnym? Abowiem dobry Ceſarz ieſt
28:
w kośćiele/ á nie nád kośćiołem. Ambroſius lib: S. Epistolarum
29:
Oratione de Baſilic: trąd.
30:
31:
Ale ſą iáko ániołowie.) Stąd to mamy/ iż ſtan pánieńſki y bez=
32:
żeńſki/ ieſt żywot ánielſki w ſkázitelnym ćiele. Baſil: de Virginit.
Stan bezżenski ieſt ſtan ánielski.
33:
Nie ieſt Bogiem vmárłych.)
Swięći nie vmárli.
Hieronym ś. ſtrofuie Vigiláncyu=
34:
ſá Hæretyká/ á w nim te dziśieyſze diſcypuły iego/ ktorzy czći y ch=
35:
wały świętym vwłaczáią/ vmyślnie ie vmárłymi zowiąc.
36:
Ná tym dwoygu przykazániu.)
Nie ſámá wiárá zbawia.
Stąd iáſna ieſt/ iż nie wſzytko
37:
záwiſło ná wierze (ácz wiárá ieſt pirwſzym fundámentem) ále wię=
38:
cey ná miłośći Bogá y blizniego/ ktora ieſt ſummá y wypełnienie
39:
zakonu y Prorokow. Bo kto miłuie blizniego/ ten wſzyſtek zakon
40:
wypełnił.| Rozdźiał |
strona: 94
| Rozd: 23. według Máttheuſzá. | 94. |
rozdział: 23
1:
ROZDZIAL XXIII.
2:
1 Siedzących ná ſtolicy Moyzeſzowey roſkazánia ſłucháć każe/
3:
ále vczynkow ich nie náśládowáć. 4 Opiſuie ich pokrytość y cz=
4:
ći prágnienie.
8 A vczniow ſwych pokory náucza. 13 Pháryze=
5:
uſzom rozmáitą Biádę opowieda/ dla ich niezbożnośći. 37 Ie=
6:
rozolimie grozi/ y vpádek iey opowieda.
Záczá: 93.
Ewáng: we wtorek po 2. Niedzieli Poſtu.
Ewáng: we wtorek po 2. Niedzieli Poſtu.
* płaſzczow ſwoich.G.
" Rabbi, to ieſt Miſtrzu, ábo Náuczyćielu.
Záczá: 94
Záczá: 95.
| Biádá wam |
strona: 96
| Rozd: 23. według Máttheuſzá. | 96. |
Záczá: 96
Ewángelia ná dzień ś. Szczepaná.
27:
NAVKI Y PRZESTROGI.
28:
Ná ſtolicy Moyzeſsowey.) Pan Bog záchowuie prawdę Chrze=
29:
śćijáńſkiey wiáry ná ſtolicy Apoſtolſkiey Rzymſkiey (ktora ieſt
30:
nowy zakon/ ná mieyſce oney ſtárey ſtolice Moyzeſzowey) choćby
31:
też ći/ ktorzy ná niey śiedzą/ nagorſzymi y nagrzeſznieyſzymi byli.
32:
Y owſzem (iáko Auguſtin mowi) by też iáki zdraycá iáko Iudaſz
33:
śiedźiał ná ſtolicy Piotrá ś. nicby to przećię nie ſzkodziło niewin=
34:
nym Chrześćijánom/ ktorych opátruiąc Pan/ powiedzieć raczył o
35:
złych przełożonych:
Złość przełożonych nieſskodzi koścołowi.
Cokolwiek wam powiedzą/ záchowayćie y czyń=
| N | ćie: ále |
strona: 97
| Ewangeliey Rozd: 23. | 97. |
1:
ćie: ále według vczynkow ich nie czyńćie. Aby nádzieiá wiernych
2:
byłá pewna/ ktora nie ná człowieku/ ále ná Bogu fundowána/ ni=
3:
gdy żadną burzą świętokrádzſkiego odſzczepieńſtwá nie może
4:
być wywrocona. To Auguſtin ś.
5:
Vśiedli Doktorowie.) Ci Doktorowie bylić kápłani ábo kśięża
6:
Zydowſcy/ w zakonie Moyzeſzowym dobrze biegli y vczeni: kto=
7:
rzy piſmá ś. wykłádáli. O ktorych maſz wyżſzey Rozdz: 2. 4.
Doktorowie.
8:
Cokolwiek wam roskażą.) Czemu ty odſzczepieńcze (Auguſtin ś.
9:
mowi) ſtolicę Apoſtolſką zowieſz ſtolicą záráżenia? Ieſli dla lu=
10:
dzi/ ktorzy iáko powiedaſz zakon opowiedáią/ á nie czynią go:
Hæretycy ſtolicę Rzymską zwáli ſtolicą pesilentiæ.
I=
11:
zali Pan Ieſus Chriſtus dla Pháryzeuſzow (o ktorych powiedział/
12:
Iż mowią ále nie czynią) ſtolicy ná ktorey śiedzieli iáką krzywdę
13:
vczynił? Izali oney ſtolice nie zálećił? y záchowawſzy część ſtolice/
14:
Pháryzeuſzow nie ſtrofował?
Bo ták mowił: Ná ſtolicy Moyze=
15:
ſzowey śiedzą: Co powiedáią to czyńćie. To gdybyśćie wy Hære=
16:
tykowie baczyli/ tedybyśćie dla ludzi ktore ſławićie/ nie bluznili ſto
17:
lice Apoſtolſkiey ktoreyeśćie odſtąpili.
Y niżey. Dla Pháryzeuſzow
18:
onych (z ktorymi nas nie z bácznośći ále ze złośći rownaćie) nie ro=
19:
ſkazał Pan opuśćić ſtolice Moyzeſzowey/ w ktorey iednák ſwoię fi=
20:
gurował: áby od świątośći ſtolice kto nie odſtępował/ áni dla
21:
złych páſterzow iednośći trzody nie tárgał. Augustinus contra lit:
22:
Petil: lib: 2. cap: 51. et 61.
Odſsczepiency BiskupyKáthol kierownáli z Phárizeuſsámi.
23:
Rozſserzáią bramy.) Te bramy Phylakteria były z pargáminu/
24:
ná ktorych dzieśięćioro Páńſkie przykazánie było nápiſáne:
Phylakteria.
ktore
25:
oni nośili ná czele/ y ná rámieniu: vdawáiąc ſię zá czynićiele za=
26:
konu. Hieronymus in Matthæm.
27:
Miluią pierwſse śiedzenia.)
Czći prágnący.
Nie gánić Pan zgołá wſzytkich/ kto=
28:
rzy ná pierwſzych mieścách śiadáią: ále tych/ ktorzy ſię pierwſzych
29:
mieśc domagáią/ y kocháią ſię w nich/ y gniewáią ſię gdy ſię komu
30:
inſzemu doſtáną.
Owa gáni ſercá pyſzne y czći prágnące/ ktore w
31:
onych Pháryzeuſzách widział iáko Bog: y przetoż ie beſpiecznie
32:
mogł ſtrofowáć.
33:
Ieden ieſt Náuczyćiel wáſs.)
Ieden miſtrz w kośćiele Kátholickim.
W kośćiele powſzechnym ieden ieſt
34:
Miſtrz Pan náſz Ieſus Chriſtus: á pod nim ieden namiáſtek ie=
35:
go/ z ktorym wſzyſcy Kátholicy Doktorowie iedno ſą/ iż wſzyſcy ie=
36:
dnáko vczą.
V Hæretykow iest wiele miſtrzow.
Ale v Hæretykow tyle ieſt Miſtrzow/ ile Miniſtrow.
37:
Bo tám káżdy chce miſtrzem być: y ieden ták/ drugi inák vczy. A
38:
káżdy Arcykácerz chce być znan zá Miſtrzá od wſzytkich vczniow
39:
ſwoich. Arius ieſt Miſtrzem Arianow/ Luter Luteranow/ Kál=
40:
win Kálwiniſtow.| Ani ſię |
strona: 98
| Rozd: 23. według Máttheuſzá. | 98. |
1:
Ani ſię dayćie zwáć náuczyćielmi.) Wikleff y inni Hæretykowie
2:
czáſow náſzych/ z tego mieścá chćieli zgánić promocye y tytuły Mi=
3:
ſtrzow y Doktorow w Akádemiách y ſzkołách zwyczáyne.
Alećby
4:
tákże mogli zgánić y ś. Páwłá/ że ſię też názywa Miſtrzem y Do=
5:
ktorem Pogánow: y powieda/ iż záwżdy w kośćiele máią być Do=
6:
ktorowie. A ieſli im to wádzi/ iż ſię zakonnicy dopuſzczáią zwáć
7:
oycámi: czego ſię zda że tu Pan zákázuie:
Tedyć pierwey muſzą
8:
zgłádzić imioná wſzytkich oycow ćieleſnych ná ziemi: y potępić
9:
ná świećie wſzytkie ludzie/ ktorzy rodzice ſwe oycámi zową: y Pá=
10:
włowi ś. błąd przypiſáć muſzą/ iż ſię názwał oycem Koryntczy=
11:
kow.
Miſtrzámi iáko ſię Pan názywáć zákázuie.
Lecz prawdziwie nic inſzego nie roſkázuie Pan tymi ſłowy/
12:
iedno áby ſię nikt nie czynił kácermiſtrzem/ to ieſt wodzem y her=
13:
ſtem iákichkolwiek ſekt/ kácerſtw/ y odſzczepieńſtw. Iáko Arius/
14:
Neſtorius/ Luter/ Kálwin/ Serwet/ vczynili.
15:
Biádá wam Doktorowie y Pháryzeuſsowie.) We wſzytkim tym
16:
ſtrofowániu pilnie obácz/ iż Pan Zbáwićiel náſz nigdy żadnego ká=
17:
płaná nie gánił/ áni ſtrofował dla ſtanu iego: to ieſt/ dla kápłáń=
18:
ſtwá/ y vrzędu iego.
Ták iáko dziś Hæretykowie/ ſtan y vrząd
19:
kápłáńſki vmyślnie ſzkáluią: y ſtan Duchowny rownáiąc z Pháry=
20:
zeuſzámi/ ſámi śiebie czynią Apoſtołámi/ ieſli nie Chriſtuſámi. A=
21:
le przykrość tylko y wymyſły Pháryzeuſzow Pan ſtrofował.
Chriſtuskápłāskieostanu nie ſtrofuie.
22:
Długie modlitwy czyniąc.) Y tu Pan Pháryzeuſzow nie gáni prze
23:
ich vczynki dobre:
Nie vczynki dobre, ále prożną chwałę Pan ſtrofuie.
że ſię długo modlili/ że pogáńſtwo ná wiárę pra
24:
wdziwą náwracáli/ że groby Prorokow budowáli y przyochędażá
25:
li: ále ich ſtrofuie/ że to wſzytko czynili vmyſłem nie dobrym/ tylko
26:
dla prożney chwały: iáko ſię wyżſzey o pośćie y o iáłmużnie rzekło.
27:
Dwakroć więcey niż wy.) Ktorzy vczą iż doſyć ieſt ná wierze/
28:
tákie Chrześćijány czynią/ iákie Zydzi czynili nowe Zydowiny: to
29:
ieſt dwákroć gorſze á niżeli ſámi. August de fide et operib: cap: 26.
Hæretycy iákie vcznie czynią.
30:
Ołtarz poświąca dar.) Obácz/ iż dáry ná vżywánie y ochędo=
31:
ſtwo kośćiołá y ołtarzow ofiárowáne/ bywáią poświęcone przez
32:
oddánie Bogu/ y przez dotknienie ołtarzá y inych rzeczy świętych.
33:
Iáko y teraz kielichy y inne naczynia świętey ołtarzney ofiáry y
34:
naświętſzego Sákrámentu/ poświącáią ſię przez dotknienie ćiáłá
35:
y krwie Páńſkiey/ y przez ołtarz/ ná ktorym ćiáło y krew Páńſka
36:
bywa ſpráwowána.
Przetoż ná to mieyſce Theophyláktus ták pi=
37:
ſze: W ſtárym zakonie Pan Chriſtus nie dopuſzcza/ áby dar był
38:
więtſzy niżli ołtarz: ále v nas ołtarz od dárow bywa poświęcony.
Rzeczy poświącánie.
39:
Ná tego ktory w nim mieſska.)
Przyśięgi ná Ewángelią y ná krzyż.
Stąd widziemy/ iż przyśięgi kto=
40:
re ſię dzieią przez ſtworzenie/ iáko przez Ewángelie/ przez krzyż/ y| N 2 | przez świę= |
strona: 99
| Ewángeliey Rozd: 24. | 99. |
1:
przez święte/ śćiągáią ſię wſzytkie ku czći y ku chwale Bogá ſá=
2:
mego/ ktorego ieſt Ewángelia/ krzyż/ y święći.
3:
Lecz wewnątrz pełni.) Słuſznie Pan Chriſtus ták częſto y ták
4:
oſtro Pháryzeuſze mogł ſtrofowáć y káráć dla ich pokrytośći: iż
5:
znał ich ſercá y myśli.
Serc y myśli ludzkich poſądzáć nie mamy.
Lecz my ktorzy wnętrznośći ludzkich widzieć
6:
nie możemy/ nie mamy zwierzchnych vczynkow ludzkich zwáć po=
7:
krytośćią: ále ſądzić káżdego wedle tego/ co zwierzchu widzimy.
8:
Buduiećie groby.)
Grobow SS. budowánie dobre.
Nie przetoć Pan Chriſtus Zydy ſtrofuie/ iż o=
9:
chędażáli groby prorokow (gdyż y Chrześćijáni groby świętych
10:
Męczennikow w wielkiey záwſze vczćiwośći mieli/ iáko Hiero=
11:
nym ś. Auguſtin/ Chryſoſtom/ y wſzyſcy ſtárſzy Doktorowie ś=
12:
wiádczą)
Ale iż nie náſládowáli tych ktorych groby ochędażali/
13:
ále owſzem onych ktorzy ie pomordowáli: prze co ſámi śiebie po=
14:
tępiáli. Hilarius, Hieronymus, Chryſoſtomus, Theophylactus in Mat=
15:
thæum. Ktemu iż widział iáko Bog/ że oni mieli nápełnić złość
16:
oycow ſwych/ w przelaniu krwie iego/ iáko ich przodkowie w
17:
przelaniu krwie prorockiey. rozdział: 24
18:
ROZDZIAL XXIIII.
19:
2 y 15 Opowieda kośćiołá wywrocenie/ y ſpuſtoſzenie Zydow.
20:
5 y 24 Każe ſię wiárowáć zwodzićielow/ ktorzy w imię ieo przyść
21:
mieli. 6 y 29 Znáki dokończenia świátá. 12 Niepráwość. Mi=
22:
łość. 13 Wytrwáłość. 36 Dzień ſądny niewiádomy. 45 Sługá
23:
wierny. 48 Zły ſługá.
Zácz: 97.
Záczá: 98
Ewángelia o SS. Męczennikach.
Ewángelia o SS. Męczennikach.
" mieyſcámi.
" ieſt początek.G.
Záczá: 99
Ewángelia w Niedzielę oſtátnią przed Adwentem.
" wziąć co ieſt w domu ſwoim.G.
Zácz: 100
" to ieſt, od iednego kráiu świátá áż do drugiego.
Zácz: 101.
Zácz: 102.
" bywa.G.
| Czuyćieſz |
strona: 102
| Rozd: 24. według Máttheuſzá. | 102. |
Zácz: 103.
Ewángelia o SS. Wyznawc.
Ewángelia o SS. Wyznawc.
20:
NAVKI Y PRZESTROGI.
21:
Nie będzie tu zoſtáwion.) To ſię wypełniło czterdzieſtego roku
22:
po Páńſkim w niebo wſtąpieniu/ przez Weſpáſianá Ceſárzá y Ty=
23:
tá ſyná iego.
Kośćiół Ieroſolimski zburzony á Chrześćiánski rozſserzony.
Ná te ſłowá/ ktore obiecuią ſkáżenie kośćiołá Zydo=
24:
wſkiego/ á ná one/ Ná tey opoce zbuduię kośćioł moy: ktore obie=
25:
cuią zbudowánie kośćiołá powſzechnego/ ták Chryſoſtom piſze:
26:
Widziſz w oboygu dziwną á niewymowną moc Chriſtuſowę: że
27:
y kośćioł ſwoy rozſzerzył po wſzytkiemu świátu: y te ktorzy ſię oń
28:
otrąćili vniżył y wzgárdził? Widziſz/ że cokolwiek on zbuduie/ tego
29:
nikt nie zepſuie: á co on zepſuie/ tego nikt nie zbuduie.
Zbudował
30:
kośćioł ſwoy/ á nikt go zniſzczyć nie może áż do tego czáſu: choćia
31:
ſię o to wiele ich kuśiło/ áby y on zepſowáli/ ále nie przemogli: y
32:
ten znowu zbudowáć vśiłowáli/ ále nic nie ſpráwili. etc.
33:
Pátrzćie áby was kto nie zwiodł.) Pierwſza y napotrzebnieyſza
34:
przeſtrogá ieſt wiernym/ od w niebo wſtąpienia Páńſkiego áż do
35:
ſkończenia świátá; áby ſię nie dopuſzczáli hæretykom zwodzić:
Hæretykow ſię wyſtrzegáć potrzebá.
36:
ktorzy pod pokrywką prawdziwych náuczyćielow y káznodzieiow/| y pod |
strona: 103
| Ewángeliey Rozd: 24. | 103. |
1:
y pod imieniem Páná Chriſtuſowym y Ewángeliey iego zdradzá=
2:
ią. Pátrz wyżſzey. Matt: 7 ꝟ. 13. y 15.
3:
Iam ieſt Chriſtus.) Nie tylko oni ktorzy ſię zwáli Chriſtuſámi/
4:
iáko Symon Czárnokśięznik/ Menánder/ y niektorzy inni: ále w=
5:
ſzyſcy Arcykácerze czynią ſię Chriſtuſámi/ y ſą zá Chriſtuſe vczniom
6:
ſwoim:
Luter Luteranom/ Kálwin Kálwiniſtom/ Serwet Ser=
7:
wetanom: iż im więcey wierzą niżli Chriſtuſowi mowiącemu
8:
y vczącemu w kośćiele ſwoim.
Hæretyccy miſtrzowie czynią ſię Chriſtuſámi.
9:
Y będzie przepowiedána tá Ewángelia.) Tá Ewángelia mowi/
10:
ktorą P. Chriſtus Piotrowi y Páwłowi/ Piotr y Páweł Rzymiá=
11:
nom/ á Rzymiánie inſzym narodom podáli/ y ktorą przyięli wſzy=
12:
ſcy po świećie wierni Chriſtuſowi.
Przetoż ktokolwiek dźiś do
13:
nas przynośi inſzą iáką Ewángelią oney przećiwną; ten ma być
14:
przeklęty/ by był y ániołem z niebá. Tá tedy Ewángelia/ nie Aug=
15:
ſpurſkiey ále Rzymſkiey Confeſſyey/ przepowiedána ieſt po wſzy=
16:
tkiemu świátu:
tá rośćie y ſzerzy ſię po wſzytkich narodziech/ y
17:
przechodzi áż ná nowy świát do Indiey/ do Ameryki/ y do Iápo=
18:
niey/ kędy pierwey o niey nie ſłychano: áby ſię ſpełniło to ſłowo
19:
Chriſtuſowe. August: de vnitate Eccle: cap 15. et epist: 80.
Ewángelia ktora iest przepowiedána po wſsytkim świećie.
20:
Brzydkie ſpuſtoſsenie.)
Brzydkie ſpuſtoſsenie.
Tá brzydkość ſpuſtoſzenia ſpełniłá ſię
21:
naprzod w onym ſpuſtoſzeniu kośćiołá Hierozolimſkiego przez
22:
Rzymiány/ kiedy odięto Zydom ofiáry y nabożeńſtwá ich: Ale ſię
23:
dopieroż wypełni przez Antychriſtá/ ktory do końcá wyniſzczy/ ſpu=
24:
ſtoſzy y zgłádzi ofiárę Mſzey ś. Chrześćijáńſką/ y ſłużbę kośćielną:
25:
ták iż (iáko on ſtáry Biſkup y Męczennik ś. Hippolit nápiſał)
26:
nie będzie áni ofiáry áni kádzenia/ áni chwały przyiemney Pánu
27:
Bogu/ ále kośćioły święte będą iáko ſzopy/ y nadrożſze ćiáło y krew
28:
Páńſka nigdzie ſię nie naydzie onych czáſow.
Mſza święta zági=
29:
nie/ ſpiewánie kośćielne vſtánie/ kazánie y piſmá wykłádánie nie
30:
będzie ſłycháne. Przetoż Ireneus/ Hilárius/ Ambroży/ Hieronym/
31:
y poſpolićie wſzyſcy Doktorowie/ przez tę brzydliwość ſpuſtoſze=
32:
nia/ rozumieią Antychriſtá: ktoremu kácerze dziśieyſzy drogę iá=
33:
wnie śćielą.
34:
Skrocone one dni.) Kroleſtwo Antychriſtowe nie będzie trwáć
35:
dłużey iedno przez pułczwártá látá: to ieſt/ przez czterdzieśći y dwá
36:
mieśiącá: przez tyśiąc dwieśćie y ſześćdzieśiąt dni: przez puł te=
37:
godniá lat.
Przetoż wielki ieſt niewſtyd y bluznierſtwo dzieśiey=
38:
ſzych hæretykow/ forytarzow Antychriſtowych/ ktorzy áby ślad
39:
tráćili/ namiáſtká Chriſtuſowego Biſkupá Rzymſkiego Anty=
40:
chriſtem czynią:
Antichriſtowe kroleſtwo bárzo krotkie będzie.
gdyż on od pułtorá tyśiąca lat y dáley kośćioł| Boży rzą= |
strona: 104
| Rozdz: 24. według Máttheuſzá. | 104. |
1:
Boży rządził y ſpráwował/ y był przełożonym nád wſzytkimi ow=
2:
cámi Páná Chriſtuſowemi.
3:
Oto tu ieſt Christus.) Gdyż kośćioł Chriſtuſow (Auguſtin ś.
4:
mowi) w piśmie wſzędy ták ieſt opiſány/ iż miał być we wſzytkich
5:
narodziech: cokolwiek przynioſą/ y ſkądkolwiek piſmá zbieráć bę=
6:
dą ći/ ktorzy do kątow ſwych vkázuią/ mowiąc/
Owo tu ieſt Chri=
7:
ſtus; nie mamy im wierzyć. Abowiem częśći vkázuią y ná ſekty
8:
odwodzą/ ktorzy mowią/ Owo tu/ owo ſám.
Kośćioł Chriſtuſow powſsechny.
Gdyż kośćioł Chri=
9:
ſtuſow iáſny ieſt/ iáko miáſto ná tákiey gorze zbudowáne/ ktora
10:
wſzytek świát nápełniłá. Przetoż nie ſłuchaymy tych/ ktorzy ná ſtro
11:
ny y ſekty odwodzą/ mowiąc; Owo tu ieſt Chriſtus/ ábo/ Ono
12:
tám.
Iedność obiecał Chriſtus: w iedność ſię krolowie zebrá=
13:
li/ nie przez ſekty ſię rozerwáli. Augustinus in Pſalmum 47.
14:
Y dádzą známioná wielkie.)
Cudá Antichristowe.
Cudá Antychriſtowe y ſług iego/
15:
nie prawdziwe/ ále fałſzywe y kłamliwe będą: ktorymi zwodzić
16:
ma tylko te/ co zginąć mieli. Skąd to mamy/ że choćby hæretyko=
17:
wie cudá czynić mogli/ wſzákżebyſmy im przeto nie mieli więcey
18:
wierzyć/ iedno gdyby żadnych czynić mogli.
19:
Oto ná puſsczy.) Puſzcze y zámknienia znáczą ćiemne y táiemne
20:
y pokątne ſchadzki y zbory odſzczepieńcow. Poſtánoniwſzy tedy
21:
P. Chriſtus kośćioł ſwoy powſzechny po świećie iáſny y znákomi=
22:
ty/
zátym vcznie y wſzytkie wierne nápomina/ áby hæretykom y
23:
odſzczepieńcom nie wierzyli. August: quæst: Euang: lib: 1. quæst: 38.
Puſscze odſsczepiencow.
24:
Iáko błyskáwicá.)
Słowem błyſkáwice znáczy iáſność y świe=
25:
tność kośćiołá powſzechnego/ ktory ſię zátáić nie może/ y ſzerzy ſię
26:
od wſchodu ſłońcá áże do zachodu.
Iáſność kośćiołá powſsechnego.
Co ieſt przećiwko tym/ ktorzy
27:
tu y owdzie po kąćiech Chriſtuſá vkázuią: y ktorzy potáiemnie z=
28:
gromadzáią/ iákoby w zámknieniu: y nie wielu/ iákoby ná pu=
29:
ſzczy. Idem vbi ſupra.
30:
A nátychmiaſt.) Ieſliż on dzień oſtáteczny ſądny (iáko tu Pan
31:
świádczy) ma nátychmiaſt náſtąpić po prześládowániu Anty=
32:
chriſtowym/ ktore ma trwáć tylko przez pułczwártá látá/ iákoſmy
33:
wyżſzey rzekli:
tedyć nieznośne bluznierſtwo ieſt/ namiáſtká Pá=
34:
ná Chriſtuſowego czynić Antychriſtem.
Antichriſtowe kroleſtuo przed ſamym dniem ſądnym.
35:
Znák ſyná człowieczego.)
Ten znák ieſtći krzyż ś. ktory ſię vka=
36:
że Zydom ná ich poháńbienie. Chryſoſtomus in Mátt: homil: 77.
37:
Lecz y niemniey będzie ná pohańbienie hæretykom: ktorzy nie
38:
mogą ćierpieć znáku krzyżá świętego.
Znák krzyżá S.
| O | Rozdźiał |
strona: 105
| Ewángeliey Rozd: 25. | 105. |
rozdział: 25
1:
ROZDZIAL XXV.
2:
1. Podobieńſtwo dzieśiąći pánien. 15 Y tálentow ſługom roz=
3:
dánych. 21. 23. 26 Ktorym Pan płáći według zaſług ich. 31 Iá
4:
ki będzie ſąd oſtáteczny. 33 Owce y kozłowie. 35 Vczynki miło
5:
śierne/ zá ktore Bog dáie kroleſtwo niebieſkie.
Zácz: 104.
Ewángelia ná dni Pánien SS
Ewángelia ná dni Pánien SS
-G.
" mądrych, á pięć głupich.G. S.
* ktorey ſyn człowieczy przidzie.G.
Zácz: 105.
Ewángelia ná ś. Mikołay/ y ná dni innych Biſkupow SS.
Ewángelia ná ś. Mikołay/ y ná dni innych Biſkupow SS.
| Lecz ten |
strona: 106
| Rozd: 25. według Máttheuſzá. | 106. |
Wolność ludzka poſpołu z łáską Bożą zásługuie.
* talentow.G.
Zácz: 106.
Ewáng: w poniedziá: po1.Niedz: poſtu.
Ewáng: w poniedziá: po1.Niedz: poſtu.
Kroleſtwo niebieskie zgotowáne iest dobrze czyniącym: á nie wierzącym tylko.
| Dzieśiąći |
strona: 108
| Rozd: 25. według Máttheuſzá. | 108. |
1:
NAVKI Y PRZESTROGI.
2:
Dzieśiąći pánnom.) Dzieśięć pánien/ pięć mądrych á pięć głu=
3:
pich iáśnie pokázuią/ iż w kośćiele boiuiącym ſą nie ſámi dobrzy/
4:
ále y zli poſpołu. A iż nie ieſt doſyć mieć lámpy bez świátłá/ to
5:
ieſt wiárę bez miłośći y vczynkow dobrych. Gregorus homil: 12.
Y zli ſą w kośćiele.
6:
Lámpy.)
Lámpy.
Lámpy goráiące y świecące/ ſąć vczynki dobre/ á z=
7:
właſzczá miłośierne/ y obcowánie pobożne/ ktore świeći przed lu=
8:
dzmi. Augustinus epist: 120. cap: 33.
9:
Oley.) Oley ieſt dobry vmyſł/ y ſzczere przdſięwźięćie/ śćiągá=
10:
iące vczynki náſze ku czći y chwale Bożey/ á nie ku chwale náſzey
11:
przed ludzmi.
Oley.
Auguſtin támże.
12:
Idzćie ráczey do przedáiących.) Ieſli łáſki Bożey y właſnych
13:
zaſług mieć nie będziemy: tedy cudzemi zaſługámi w dzień ſądny
14:
wſpomożeni być nie możemy.
Po śmierći żebráć prozno.
15:
Sługo zły y gnuśny.) Stráſzny ſąd przećiwko tym/ ktorzy nam=
16:
nieyſzego dobrodzieyſtwá nie vżywáią ku czći y chwale Bożey.
17:
Z lichwą.)
Lichwá.
Lichwę tu rozumiey nie zyſk od pożyczku/ ktory ieſt
18:
zákazány: ále ſłuſzny zyſk ábo dochod/ ktory bierze człowiek z do=
19:
brego ſzáfowánia máiętnośći ſwoich. Gdy nam tedy Bog dáie
20:
iáki tálent/ tedy chce od niego zyſku/ y zarobku duchownego/ zá
21:
pilnośćią y dzielnośćią náſzą.
22:
Co ſię zda mieć.) Ten ma dáry Boże/ ktory imi robi y rozmna=
23:
ża ie ku czći Pánu Bogu. Lecz ten ktory ich nie vżywa/ więcey ſię
24:
zda ie mieć niżli ma: y Bog od niego bierze to co mu pierwey dał.
Kto má dary Boże.
25:
Odłączy ie.) Tám dopiero będzie rozłączenie. Bo tu ná tym
26:
świećie dobrzy y zli poſpołu żyli. Odſzczepieńcy lepák/ iż wyſzli z
27:
kośćiołá/ y dobrowolnie ſię ſámi odłączyli/ przetoż ich tám odłą=
28:
czáć nie będzie potrzebá.
Odłączenie.
Bo iuż ſą oſądzeni y ſwym właſnym ſą=
29:
dem potępieni. Cyprianus lib: 1. epist: 8. Hieron: ad Tit: 3.
30:
Podzćie błogosłáwieni:) Tym rzecze Bog; Idzćie w ogień wie=
31:
czny/ ktorzy iego miłoſierdzie przez właſną wolą ſwą wzgárdzili. A
32:
tym rzecze;
Przyczyná potępienia y zbáwienia.
Podzćie błogoſłáwieni wezmićie kroleſtwo/ ktorzy z
33:
właſney woley ſwey przyięli wiárę iego/ ſpowiedáli ſię grzechow
34:
ſwych/ pokutowáli y dobrze czynili. Augustinus in Act: cum Fœli=
35:
ce Mániechæo lib: 1. cap: 8.
36:
Dáliśćie mi.) Stąd obaczyć możeſz/ iáko wiele iáłmużny y w=
Zasługá y zapłatá dobrych vczynkow.
37:
ſzytkie vczynki miłośierne záſługuią/ y iáko wielce pomagáią ku
38:
zgłádzeniu grzechow/ y ku zbáwieniu y doſtąpieniu żywotá wie=
39:
cznego. Augustinus in Pſal: 49.
40:
Nie daliśćie mi.) Nie przeto ich potępia/ żeby nie wierzyli/ ále| O 3 | iż dobrych |
strona: 109
| Ewángeliey Rozd: 26. | 109. |
1:
iż dobrych vczynkow nie czynili. Bo ći weń wierzyli/ ále dobrze
2:
czynić zániecháli/ iż mniemáli żeby ſámą wiárą mogli być zbáwie=
3:
ni. Augustinus de fide et operibus: 15. et ad Dulcit: quæst: 1.
Sámá wiárá nikogo nie zbawia.
rozdział: 26
4:
ROZDZIAL XXVI.
5:
1 Chriſtus śmierć ſwoię blizką opowieda. 4 Rádá przełożo=
6:
nych Zydowſkich przećiw Chriſtuſowi. 7 Drogi oleiek wylany
7:
ná głowę iego. 14 Iudaſz przedáie Chriſtuſá.
21 Oſtátnia wie=
8:
czerza. 26 Pan vczynił chleb ćiáłem/ á wino krwią ſwoią. 31 O=
9:
powieda vczniom przyſzłe zgorſzenie. 34 y 70 Y Piotrowe zá=
10:
przenie. 37 Smući ſię.
39 Modlitwá w ogroycu. 48 Iudaſz
11:
go wydáie pocáłowánim. 51 Piotr vćina vcho Máłkuſzowi.
12:
57 Wiedzion do Káiphaſzá. 59 Fałſzywi świádkowie. 64 Wy=
13:
znawa ſię być Chriſtuſem. 67 Vplwan y poſzyikowan.
Zácz: 107.
Páſſya ktorą czytáią w Niedzielę Kwiet.
Páſſya ktorą czytáią w Niedzielę Kwiet.
Zácz: 108.
" mieć będziećie.N. L.
-G.