metryczka tekstu

autor:   Marcin Bielski
tytuł:   Kronika
rok wydania:   1564

---

strona: kt

Kronika.
tho ieſth/
Hiſtorya Swiátá
ná ſześć wiekow/ á cżterzy Mo
nárchie/ rozdźieloná z rozmáitych Hi=
ſtorykow/ ták w ſwiętym piſmie Krze=
śćijáńſkim Zydowſkim/ iáko y Pogáń=
ſkim/ wybierána y ná Polſki ięzyk wy=
piſána doſtháthecżnie y niż pierwey/ s
przydánim wiele rzecży nowych: Od
pocżątku Swiátá/ áż do tego ro=
ku/ ktory ſie piſze 1564. s Fi=
gurámi ochędożnymi y
właſnymi.

---

strona: nlb5

1:

Marćin Bielski.
grafika
Wiát widźimy iż ná wſzytkim ſchodźi/
Ziemiá nie ták ſwe pożytki rodźi/
Tákież ludźie ſłábſzy ſie iuż rodzą/
Iáko pierwey ſtá lat nie dochodzą/
Wſzytki znáki ſą ſkońcżenia świátá/
Skoro miną náznácżone látá/
Rádzę tedy wſzytkim zá pogody/
Aby ſzukał s Pánem ſwoim zgody/
Boć nie długo to roſkoſzne ćiáło/
Tu ná źiemi będzie ſie kocháło/
Muśim z niego ná ine roſkoſzy/
Gdy precż z ćiáłá śmierć duſzę wypłoſzy.
Famam extendere factis eſt uirtutis opus.
grafika
Przećiw prawdzie rozumu nic.

---

strona: nlb5v

grafika
Ierwſzego dniá Pan Bog Niebo y źiemię ſtworzył/ ſwiátłość od ćiemnośći oddzie=
lił. ¶ Wtorego vtwierdzenie miedzy wodámi poſtawił. ¶ Trzećiego wody ná iedno
mieyſce zgromádźił/ y źiemię oſchłą od nich oddźielił. ¶ Cżwartego dniá ſwiátłá dwo
ie/ iedno wielkie á drugie mnieyſze/ dniá y nocy ná poſługę vcżynił. ¶ Piątego/ ko=
żdą rzecż żywą/ ták źiemſką/ iáko wodną y powietrzną/ ſtworzył. ¶ Szoſtego/ ſame=
go cżłowieká ná ſwe podobienſtwo Swięte/ wyſtáwił. ¶ A ſiodmego/ wſzem ſkut=
kom koniec vcżyniwſzy/ odpocżynął.

---

strona: nlb6

Liſt 1.

1:

Pocżyna ſie Kroniká wſzythkiego

2:

świátá/ ná dźieſięciory kſięgi rozdźieloná/ záwieraiąc

3:

w ſobie ſześć wiekow świátá/ á cżterzy Monárchie/

4:

z rozmáitych Kronik thákież Hiſtorykow

5:

wybrána/ ták Greckich/ iáko Láćińſkich/

6:

ná rok ktory ſie piſze/ 1564. w polſkie

7:

słowá przełożoná.
grafika

9:

Kſięgi pierwſze Kroniki wſzyt

10:

kiego Swiátá.
grafika

12:

Rozdźiał Pierwſzy.

13:

Wieki od ſtworzenia ſwiátá.

---

strona: nlb6v

1:

Wieki ſwiáthá według piſmá

2:

ſwiętego/ y Filoná vcżonego Zydá

3:

krzcżonego.
grafika
Od Adámá do potopu było lat 1656.
Od potopu do Abráámá. 292.
Do narodzenia Moizeſzá. 425.
Do wyśćia z Egiptu. 80.
Do kośćiołá Sálomonowego budowánia. 480.
Do Ioaſzá Krolá. 138.
Do wźięćia Iekoniaſzá do Bábilonu. 291.
Do zwoiowánia Ieruzálem przez Nábuchodonozorá. 11.
Do wzięćiá Bábiloniyey. 70.
Perſka Monarchiá ſtałá po wźięćiu Babilonu. 191.
Alexánder po Daryuſie był. 7.
Greckie Kroleſtwo ſtáło do Machábeuſzá. 166.
Máchábeow ſtáło Kroleſtwo do Herodá pierwſzego. 137.
Látá Herodowego 30. vrodźił ſie Pan Kriſtus.
Od národzenia Páná Kryſtuſá do tego cżáſu. 1564.
Rzymowi ktory był przed narodzeniem Pána Kriſtuſá. 700.
Ieſt do tego cżáſu 1564. lat 2264.
Zadna Monárchia ná świećie ták długo nie trwáłá
iáko Rzymſka.

24:

Piſzą drudzy ſwiát ſtać.

grafika

Liſt 1.

27:

Pirwſzy wiek ſwiátá pocżyna

28:

ſie od Adámá do Noego/ według Zydow ieſt lath

29:

1656. według Euzebiuſzá lat 2243. według Au=

30:

guſtyná lat 2268. według wykłádácżow

31:

Bibliey 2249.
Dy Pan Bog wſzechmogący/ będąc w Má
ieſtacie ſwoim przed cżáſy cżáſow/ wiecżny/ y wſzem
chwálebny/ pocżynał goſpodárſtwo ſwoie/ iáko prá=
wy ociec cżeládny. Ná pocżątku ſtworzył ieſt niebo
y zyemię/ to ieſt/ duchowne y cieleſne przyrodzenie/ y
ochędożył ie ſwiátłoſciámi Słońcem/ Mieſiącem/
Gwiazdámi/ y co okrąg iego w ſobie zámyka ku o=
zdobie ſwey/ o cżym w piſmie s. w ty ſłowá ſtoi.
¶ W pocżątku ſtworzył ieſt Pan Bog niebo y zye=
mię/ á zyemia byłá nicżemna á prożna/ y ciemnośći były nád przepáściámi
wodnymi/ á duch Páńſki ſpráwował wody. Y rzekł Pan Bog/ sſtań ſie ſwiá=
tłość/ y sſtáłá ſie ſwiátłość: vźrzał Pan ſwiátłość iż ieſt dobra/ y oddzyelił
ſwiátłość od ciemnośći/ á miánował ſwiátłość dniem/ á ciemność nocą/ y
sſtáło ſie wiecżor y ráno pirwſzy dzyeń etc. Poſtánowiwſzy Pan Bog ſwiát
według woley ſwey ſwiętey/ roſkazał źwirzętom powſtáć wielkim y máłym ro
zmáitych oſob/ y powſtáły á płodziły ſie po wſzytkim ſwiecie/ á dał im żyw
ność z zyemie wſzytkim/ áby potym były ku pożytku wſzemu ludu/ niektore ku
grafika

A

pokármu/

---

strona: 1v

Kſięgi pirwſze

pokármu/ niektore ku ſzátom/ niektore ku robocie. Takież y chrobactwu wſzel
kiemu wodnemu y zyemnemu kazał powſtáć/ y sſtáło ſie ták.
¶ Tu nam Pan okazał moc boſtwá ſwego napirwey w ſpráwie ſwey tákiey/
ále to nam zátrudnił wiedzyeć/ iáko ſie to ſpráwuie od niego przyrodzeniem
ſwoim/ bo to nie według ciáłá dano rozumieć/ iedno według duchá przez wiá=
rę/ przez ktorą bacżymy ſzyrokość dobroći Boſkiey roźlewáć ſie hoynie ná wſzy
tko/ ſtworzenie iego. Y wierzymy ſtąd wſzytko dobre poymowáć od niego/ po=
rucżáiąc mu káżdą rzecż w iego moc/ nie pytháiąc ſie dwornie onli ſtworzył
muchy/ chrobáctwo/ źwirzętá iádowite/ drapieżne/ bo tho z grzechem ieſt.
Wſzytkiemu temu ſtworzeniu on pánuie y roſkázuie/ y znáki boſtwá ſwego ná
niektorych náznácżył/ iáko ſie okázuie w Bázyliſzku/ ſrogość gniewu ſwego/
ktory wzrokiem zábija. We Lwie moc/ ktory ſobie przećiwnego vmorzy/ á po=
kornemu łáſkáwie ſie ſtáwi. W pthaku Pelikanie wielką dobroć á miłoſier=
dzye przećiw dzyeciom ſwoim. W ptaku Fenixie ktory nigdy nie vmiera/ wie=
cżność/ y ná wielu inych.
¶ Potym iáko dniá ſzoſtego oſobę cżłowiecżą żywą rozumną s ſztuki zyemie
ſtworzył/ ku podobieńſtwu ſwemu zá oſobliwe ſwe kochanie/ y nátchnął weń
duchá wiecżnego/ y sſtał ſie prętko cżłowiek z duſzą żywą nieśmiertelną. Po=
ſtánowił Ray mieyſce roſkoſzy miedzy rzekámi przyrodzonemi/ ktore zową/
Phizon/ Gánges/ Eufrátes/ Tygris ná wſchod ſlońcá/ do ktorego napirwey
Adámá pirwſzego cżłowieká przynioſł/ áby był od grzechu y śmierći oddzye=
lon/ á w błogoſłáwieńſtwie ná zyemi przebywał w mieyſcu roſkoſznym/ á przy=
kazał mu rzekąc: S káżdego drzewá tu pożyway á iedz owoc/ ale s tego drzewá
iednego żywotnego niechay/ ábowim ktorego dniá by zákuśił owocu iego/ mu=
śiłby tego dniá vmrzeć. Ná ten cżás Adámowi nie było rownia ná ſwiecie/
przeto Pan Bog rzekł: źle ieſt ſámemu cżłowiekowi być/ vcżyńmy mu towá=
rzyſzá iemu ku podobieńſtwu. Vmorzył tedy Pan Bog Adámá ſnem/ á gdy
vſnął/ wyiął kość z boku iego á nápełnił ciáłem/ á ſtworzył z niey piękną oſo=
bę żeńſką/ ktorą gdy vźrzał rzekł: to ieſt teraz kość s kośći moich y ciáło s ciá=
łá mego/ będzye wezwaná żoná/ bo z mężá wzyętá ieſt/ dla cżego opuśći cżło=
wiek oycá y mátkę/ á przyſtánie do żony ſwey/ á będą dwoie w iednym ciele.
Błogoſłáwił im Pan Bog mowiąc: rośćcie á mnożcie ſie/ á nápełniaycie zye=
mię á poſiadaycie ią/ á pánuycie ná niey wſzytkim rybom morſkim/ ptakom/ y
źwirzętom. Byli oboie nágich Adam y żoná/ á nie wſtydzili ſie zá to ſiebie.
¶ Ale cżárt ktory był przed tym nie dawno zrzucon z niebá dla pychy iego/ za=
zdroſcią poruſzon/ áby Pan Bog przybytkow niebieſkich s ktorych wypędzeni
ſą imi nie oſadzał/ vźrzał Ewę á oná chodzi po Ráiu lubuiąc ſobie/ pokuśił
ſie pirwey o nię/ iákoby mogł przez nię zruſzyć á odiąć nieśmiertelność cżłowie
cżą/ gdyby przeſtąpiłá ſwowolnie przykazánie Páńſkie/ wzyąwſzy ná ſię oſobę
wężową/ ktory ná ten cżás nachytrſzy był miedzy źwirzęty/ y rzekł k niey: Cże=
mu wam Bog zákázował nie ze wſzytkich drzew vżywáć owocu Ráyſkiego?
Rzekłá Ewá/ możem ze wſzytkich drzew pożywáć/ tylko z iednego co w poś=
rzodku Ráiu ieſt zákazał nam pożywáć/ mowiąc: iżbyſmy pomárli zárázem.
Rzekł wąż: Nie wierz themu byſcie pomárli/ bowiem Bog wie/ iż ktorego
dniá byſcie iedli s tego drzewá/ otworzyłyby ſie wáſze ocży ná wſzytko/ á byli=
byſcie iáko bogowie wiedząc złe y dobre. A ták niewiáſtá widząc drzewo y o=
woc iego przed ocżymá cudne y roſkoſzne/ rwáłá owoc z drzewá zákazánego á
iádłá y Adámowi podáłá/ ktory też z nią iadł/ y otworzone były ocży ich (iá=
ko cżárt powiedał) iż vźrzeli nágość ſwoię. Przeto vcżynili ſobie winniki z li=
ścia drzewá Figowego. A gdy ſie Pan Bog przechadzał po Ráiu ſkoro po po=
łudniu/ pokryli ſie Adam y Ewá/ Pan Bog záwołał: Adámie gdzyeś ieſt?
Adam rzekł/ głos twoy Pánie ſłyſzę/ ále wynidź nie śmiem żem nági. Rzekł
Pan: á ktoć oznaymił żeś nági/ byś był z drzewá zákazánego nie iadł/ nágo=

ści by był

---

strona: 2

Wiek pirwſzy.

Liſt 2.

grafika
śćiby był nie poznał. Rzekł Adam: Miły Pánie/ tá niewiáſtá ktorąś mi dał
zá towárzyſzkę/ pirwey vrwáłá y iádłá/ potym mnie podáłá y iadłem tákież.
Rzekł Pan bog ku niewieſcie: Cżemuś to vcżyniłá? Oná rzekłá/ wąż mie zdrá
dził iżem iádła. Y złorzecżył Pan Bog wężowi/ mowiąc: Bądź przeklęty mie=
dzy wſzytkim ſtworzeniem żywym ná zyemi/ ná brzuchu ſie ſmykáć będzyeſz/ á
zyemię ieść do śmierći będzyeſz. Położę nieprzyiáźni miedzy tobą á niewiáſtą/
y miedzy plemieniem twoim/ á miedzy iey takież/ á ono podepce głowę twoię/
á ty będzyeſz ná vſadzye pięty iego Rzekł theż ku niewieſcie/ rozmnożę nędze
twoie/ w boleśći rodzić będzyeſz/ á pod mocą mężową będzyeſz. Rzekł theż ku
Adámowi/ iżeś wolał żony ſłucháć niżli mnie/ á ieść z drzewá zákazánego/ zlo=
rzecżoná zyemiá w vcżynku twoim/ ćirnie á oſet będzye tobie rodziłá/ gdy ná
niey będzyeſz prácował/ nie da tobie owocu doſkonáłego/ w pocie oſoby ſwey
będzyeſz pożywał Chlebá twego/ áż ſie wroćiſz do zyemie s ktorey ieſteś wy=
ſzedł/ ábowiem proch ieſteś y w proch ſie obroćiſz. Iuż miał Adam vmrzeć zá
rázem y w proch ſie obroćić ſkąd poſzedł/ według ſpráwiedliwośći/ by go był
Pan obietnicą ſwoią z łáſki ſwey nie wſkrześił znowu/ áby potomkowie iego o=
glądáli dziwną ſpráwę Páńſką/ y Máieſtat iego wielki/ ná ſwiecie będąc.
¶ Y wezwał Adam żonę ſwoię Ewą/ to ieſt/ mátką wſzytkich rzecży żywych.
Zrządził im Pan Bog odzyenie y wygnał z Ráiu mowiąc: Oto Adam sſtał
ſie iednym z nas/ wiedząc złe y dobre: Przeto ſnadź niechay poſle rękę ſwoię/
áby z drzewá żywotá vrwáłá owoc/ áby iadł z niego á był żyw ná wieki. A wy=
rzućiwſzy ie oſadził przed Ráiem roſkoſzy Anioły Cherubin/ y ogniſty miecż v=
ſtáwicżne/ áby ſtrzegli drogi drzewá żywotnego. Drzewo żywotne ieſt dwo=
ie/ iedno wiedzenia złego y dobrego/ á w tym ſie ſtáry zakon náyduie/ ktory zá=
wżdy z grzechem ieſt/ bo go żadny wypełnić nie może/ gdyż go Adam w Ráiu
będąc máiąc ciáło błogoſłáwione/ wypełnić nie mogł: á coż my dziś w tym
grubym ciele záráżonym grzechem mamy iemu doſyć cżynić. Drugie drzewo ży=

A 2	wotne ieſt

---

strona: 2v

Kſięgi pirwſze

wotne ieſt Pan Kryſtus/ ktory nam przynioſł poſelſłwo dobre zakon łáſki/ z
duchá á z wody odnowiony krześćiánom wierzącym iemu. Iáko Adam nas
był vmorzył/ ták záſię Kriſtus ożywił/ o cżym w ſwiętym piſmie ſzyrzey ſtoi.
Co ſie tycże wężá tego ktory zdrádził Adámá/ Zydowie vcżeni nie zową go być
cżártem/ iedno proſto wężem (oni zową Azázáel) ták to wykłádá[iąc wſzelkie
ciáło náſze s przyrodzenia ieſt grube/ á cokolwiek ieſt przy nim źle ſpráwione=
go/ bywa to wężowi ná pokarm ktory ieſt pan ciáłá y krwie y kſiążę tego ſwiá=
tá/ w Lewityku zowie go kſiążę opuściáłych/ ktoremu theż powiedzyano w I.
kſięg. Moiżeſzow. Zyemię będzyeſz iadł po wſzytki dni żywotá twoiego. A Izái=
aſz: Proch chleb twoy/ to ieſt/ ciáło náſze z zyemie ſtworzone/ poki nie będzye
przemieniono w lepſze/ thák áby dáley nie było wężowi ále Bogu ſpráwione/
to ieſt/ s cieleſnego w duchowne przemienione/ według ſłow Páwłá s: Poſia=
no w zyemię co ieſt cieleſnego/ ále wſtánie co ieſt duchownego/ wſzyſcy wſtá=
ną/ ále ſie nie wſzyſcy odmienią/ bo drudzy zoſtáną ná wiecżny pokarm wężo=
wi. Tę to tedy máteryą grubą ciáłá pokarm wężow śmiercią precż ſkłádamy/
ktora potym w lepſze ſie nam obroći cżáſu zmartwychwſtánia/ á iuż ſie to bło=
goſłáwieńſtwo okazáło ná niektorych w tym żywocie ſpráwą Páńſką/ Eno=
chu/ Eliaſzu/ Moiżeſzu/ ktorych ciáłá ſą przemienione w przyrodzenie ducho=
wne: ći vſzli tey ſkázy cieleſney/ to ieſt/ nie sſtáli ſie pokármem wężowi.
¶ Wyſzedſzy z Ráiu Adam ſmutny z żoną ſwą/ ćieſzyli ſie przyrodzonemi kro=
tofilami zyemſkiemi ſtráćiwſzy wiecżne/ á zmieniwſzy dzyewicży ſtan/ poznał
cieleſnie żonę ſwoię Ewę. A ták látá piętnaſtego od ſtworzenia ich vrodził ſie
im pirwſzy ſyn Kain s ſioſtrą Kálmáną bliźniętá/ s ktorą ſie potym oddał w
małżeńſtwo/ dopuśćił im tego Pan Bog dla rzadkośći ludzi ná ten cżás/ po
drugich piętnaſcie lat vrodził ſie im drugi ſyn Abel z Delborą dzyewką.
¶ Abel był dobry/ ſpráwiedliwy/ cnotliwy/ boiący ſie Bogá/ á około páſienia
dobytká ſie obierał/ s ktorego mleko y pirworodne dobytki Pánu Bogu ofiá=
grafika

rował.

---

strona: 3

Wiek pirwſzy.

Liſt 3.

rował. Ale Kaim był zły/ łákomy/ zadrośćiwy/ około roley ſie obierał/ s kto=
rey theż Pánu dzyeſięćinę dawał/ ále Pan Bog wdzyęcżniey ofiárę Abelowę
prziymował gdy ſie ſáma záżegáłá/ niż Káimowę co ią ſam zápalał. S they
przycżyny Kaim miał złe ſerce przećiw brátu Abelowi/ dla cżego Pan Bog
k niemu mowił: Cżemu ſie gniewaſz/ izaſz nie weźmieſz zapłáty kiedy będzyeſz
dobrze cżynił? ále ieſli zle/ wnet przed tobą grzech będzye/ wſzákże w twoiey
mocy ieſt grzech vcżynić álbo ſie go vſtrzedz/ tho ieſt/ wolnoć oboie vcżynić/
wſzák nád obiemá pánuieſz. Zayrząc łáſki Páńſkiey Kaim Abelowi/ rzekł k
niemu: Wynidźmy precż ná pole/ á tám powſtał przećiw brátu Kaim y zábił
go.Potym Pan Bog rzekł k niemu: Gdzye ieſt twoy brát Abel? Ktory od=
powiedzyał iákoby z gniewu: Niewiem Pánie/ ázażem ia ſtrożem brátá me=
go. Rzekł Pan k niemu/ coś vdzyáłał/ áto głos krwie brátá twego woła do
mnie z zyemie. Przeklęthym będzyeſz zbiegiem y biegunem ná zyemi. Rzekł
Kaim ku Pánu, więtſza jeſt złość moiá niźlibych odpuſzcżenie záſłużył/ ká=
żdy kto mie naydzye zábije mie. Rzekł mu Pan Bog: Nie ták będzye nie/ ále
káżdy ktory zábije Kaimá ſiedmioráko będzye karan/ włożył znák Pan Bog
ná Kaimá trzęſienie głowy.
¶ Wyſzedł tedy Kaim od oblicżnośći Bożey/ á ſzedł ná wſchod ſłońcá y mie=
ſzkał tám/ á gdy ſie roſpłodził/ wpráwował ſyny ſwoie ná łotroſtwá á drapie=
ſtwá (iáko Iozephus piſze) iż ze złego nábycia pánował/ y potomki ſwoie wſzy
tkich chytrośći náucżył/ y zálożył gránice zyemie od wielkiego morzá/ záłożył
też miáſto wielkie/ ktore od ſyná Enochá przezwał Enochią/ ktore mury ob=
tocżył/ á tám wſzytki potomki ſwoie przywiodł/ ábowiem ná ten cżás ludzye
byli grubi á prośći á nágo chodzili/ nie máiąc obrony przećiw źwirzętom áni
ptakom drapieżnym/ áni od źimná odzyenia/ á tám ſobie od tych nieprzeſpiecż=
nośći obrony iákie mogły być ná then cżás napirwey wymyſláli/ tákież ſzopy/
doły/ s chroſtu/ s trzćiny/ z zyemie ſobie budowáli/ áby przez to żywoty ich prze=
ſpiecżnieyſze były. A ták (iáko ſwięty Auguſtyn piſze) s tych dwu ſynow Adá=
mowych/ ty dwie mieſcie pocżątek napirwey wzyęły/ zyemſkie y niebieſkie/
zyemſkie ſobie obrał Kaim przez pracą łákomſtwá ná wſchod ſlońcá Eno=
chią/ á Abel niebieſkie przez ofiárę właſnego żywotá. Dwoie miáſto.A to był napirwſzy mę=
cżennik/ ktory kościoł Boży záłożył napirwey właſną ofiárą/ trwáiąc w ſwo=
iey ſpráwiedliwośći do oſtátniego cżáſu żywotá.
¶ Obacżywſzy Adam grzech ſwoy/ ktorym obráźił Páná ſwoiego/ iż nie tylko
nád nim/ ále y nád potomki iego Pan Bog ſrogość okázuie/ vſtáwił ſobie cię=
ſzkie pokuty y z żoną/ ktorymiby záſię ſwego ſtworzycielá mogli vbłágáć. Prze=
to Pan Bog racżył nań łáſką ſwoią záſię weźrzeć/ iż nie tylko mu pod moc dał
wſzytkimi rzecżámi władnąć ná ſwiecie/ álbo prorockiego duchá mieć/ wie=
dząc przyſzłe rzecży álbo wſzelkie náuki/ ále y ſwiętą Ewanyelią/ to ieſt/ poſel=
ſtwo dobre obiecał poſłáć wſzemu ludu ná zbáwienie z iego potomſtwá:/ tho
ieſt/ Páná Kriſtuſá/ ktory miał przydź ná ſwiát á zetrzeć głowę iego nieprzy=
iacielá wężá chytrego. Stąd napirwey ſwięta Ewanyelia wzyęłá pocżątek/ w
ktorey wſzyſcy Krześćiánie mamy mieć nádzyeię pewnego zbáwienia/ iáko ten
Adam miał/ bo w iego pokutowániu ſrogim/ nie mogł go iuż więcey cżárt ni=
gdy námowić k ſwey woley. Piſzą też Doktorowie niektorzy/ iż Adam napir=
wey był ſtworzon w Syriey ná gruncie Dámáſzku/ zową campi Damaſceni/
y ná ty mieyſcá záſię przyſzedł gdy był z Ráiu wypędzon. W tym theż Dámá=
ſzku byłá Iudea zyemiá Zydowſka od Ieruzálem cżterzy dni chodu/ ziemiá ob=
fita y roſkoſzna práwie pośrzod ſwiátá. Tám w tym Dámáſzku mieſcie ſwięty
Páweł okrzcżon od Anániaſzá.
Adam máiąc lat dzyewięć ſet y trzydzyeśći/ wezwał
k ſobie żony y dzyeći/ opowiedzyał im rychłą śmierć ſwoię/proſząc ich a vpo=

A 3

mináiąc/

---

strona: 3v

Kſięgi pirwſze

grafika minaiąc/ áby żyli w boiáźni Bożey/
á drogámi iego chodzili/ á s Kainem
ſynem żadnego towárzyſtwá nie mie=
li/ mowiąc że żadna rzecż zła do=
brim ſie opłáćić nie może iedno złym.
Powiedał też iż Pan bog miał dwie
pladze wielkie ná ſwiát ſpuśćić/ ie=
dnę przez wodę/ drugą przez ogień
dla złośći ludzkich/ zátym ſkonał.
Pogrzeb iego gdzye był rozmáicie po
wiedáią. Egiſipus piſze iż w Ebro=
nie Arbee w grobie Mármorowym/
gdzye też potym Pátriárchá Iakob pochowan z żoną y s ſyny. Drudzy piſzą ná
gorze Kálwáriey/ gdzye Pan Kriſtus ćirpiał nád iego grobem/ ábowiem Kri
ſtus ieſt wtory Adam/ iáko przez pirwſzego śmierć/ ták przez wtorego żywot
przyſzły/ á s tym ſie ſtoſuią ſłowá Apoſtolſkie gdzye mowi: Powſtań cżemu
ſpiſz/ powſtań od śmierći/ iuż cie pan Kriſtus ożywił y oświećił/ przeto v nog
Kriſtuſowych bywa znácżoná głowá Adámowá pod krzyżem od málárzow.
Látá od ſtworzenia pirwſzego cżlowieká 230. Vro=
dził ſie ſyn Adámowi imieniem Seth/ po zábitym Abelu á po Kaimie zbiegu.
Ten Seth był ſpráwiedliwy y ſwoie potomki dobrym obyćżáiom náucżał/
przeto ſpokoynie w ſwey zyemi mieſzkał. Ten napirwey od oycá ſwego Adámá
przewykł náukom y piſmu/ przygody powiedzyał ktore ná ſwiát miały przydź/
przeto był vcżynił w Syriey dwá ſłupy/ ieden ceglány/ drugi kámienny/ dla
powodzi kámienny/ á dla ogniá cegielny/ by ſie nie ſkáźiły/ ná ktorych nápiſał
ty przygody álbo plagi ktore miáły przyść ná ſwiát/ áby ſie ludzye chronili zło=
śći ná ſwiecie/ ceglány ſie ſkáźił/ ále kámienny ieſzcże y dziś ſtoi. A ták ten Seth
napirwey ludzyom vkazał drogę ku piſmu y gwiazdárſkim náukom ná ſwiecie.
Był żyw lat 105. z niego poſzli ći ſwięći Pátriárchowie: Enos ſyn ktory na=
pirwey pocżął chwalić modlitwámi Páná ſtworzycielá ſwoiego/ od tego E=
noſá poſzedł Káinan/ od ktorego poſzedł Málálehel/ od ktorego poſzedł Iá=
red/ od Iáredá Enoch/ ten to prorokował w ty ſłowá: Oto przyſzedł Pan w
mocy ſwiętych iego/ ſądzić wſzytki z niemiłośćiwych vcżynkow ich. Tego to E=
nochá Pan Bog racżył wzyąć od oblicżnośći ludzkiey/ á poſtáwić go w Ráiu
zá iednego ſtrożá w ciele zupełnym/ á będzye thám áże do ſądnego dniá. Tego
cżáſu był Lámech ſzoſty potomek Kaimow zły á obycżáiow ſkáżonych k temu
ſlepy Abowiem Pan Bog vſtáwił był małżeńſtwo Adámowi o iedney żenie
mowiąc: á będą dwoie o iednym ciele. Ale ten Lámech napirwey dwie żenie
miał nád vſtáwę Boſką/ iedná byłá Adá druga Sellá. Ten to Lámech zábił
prádzyádá Kaimá tym obycżaiem (iáko piſze Iozephus) Kazał ſie chłopcu
wieść w pole wzyąwſzy ſtrzelbę iáką ná ten cżás mieli áby źwirzę zábił/ nie dla
iedzenia/ bo ná ten cżás ludzye mięſá nie iadáli/ ále dla ſkorek ná kożuchy/ Ka=
im też w chrośćiku dybał ná źwirz/ chłopiec mnimáiąc by żwirzę/ náwiodł mu
ſtrzelbę ná ono mieyſce/ gdy ſtrzelił Kaimá tráfił y zábił/ á gdy ſie dowiedział
rozgniewał ſie/ zábił też y chłopcá iż mu kazał ſtrzelić. A gdy ſie náwroćił do
żon nárzekał mowiąc: Zábiłem Kaimá w ſwą ránę/ á chłopię ná ſwą potępę/
ſiedmiorę pomſtę wezmę o Kaimá á o mie wezmą ſiedḿdzyeſiąt y ſiedḿ/ pom
ſtę ſwoię to ieſt: Kaimow ſiodmy potomek był Lámech/ á Lámech miał ze
dwu żon potomkow 77. wſzyſcy przez plagę powodzi zginęli. Miał ſyny z żony
Ady Iábál y Iubál/ á s Selle Tubálkaimá krom inych. Piſze też Iozephus/
iż gdy ſie nań żony zmawiáły zábić go/ ſtráſzył ie tym iż kto mie zábije/ ſiedḿ=
dzyeſiąt y ſiedḿ kroć będzye karan/ przeto mu dáły pokoy. Od Enochá poſzedł

---

strona: 4

Wiek pirwſzy.

Liſt 4.

Mátuzálem/ ktory był nadłużey żyw miedzy tymi Pátriárchy/ to ieſt 969.
lat/ ſiodmego dniá przed potopem pochowan według ſwiętego Ieronimá/ ále
według inych náyduie ſie iż z Enochem oycem záchowan był od potopu. Ten
to Mátuzálem nie chciał domu budowáć/ dowiedzyawſzy ſie iż iedno pięć ſet
lat miał być ná ſwiecie. Od Mátuzálem poſzedł Lámech/ od Lámechá Noe
dzyeſiąty potomek Adámow miedzy Pátriárchy.
¶ Tu Moiżeſz/ nád ine rzecży ſtworzone/ ktore ſie z Boſkiey woley przyrodze=
nim ſwym ſpráwuią/ náznácżył dwie rzecży cżłowieku napotrzebnieyſze wie=
dzyeć w pirwſzych kſięgach ſwoich Geneſis/ to ieſt/ pirwſzy grzech y pirwſzą łá
ſkę. Pirwſzy grzech/ gdy przyſzedł ná Adámá przez niepoſłuſzeńſtwo/ zá kto=
rym gniew Páńſki/ praca/ y śmierć/ á zá gniewem plagi przyſzły/ iáko ſie oka=
záło napirwey ná Adámie/ gdy go z błogoſłáwieńſtwá ná wielkie vćiſki wy=
gnano/ druga plagá ná wſzytek ſwiát przez potop: Też ná Sodomę/ Gomorę/
y ná rozmáite krole/ ktorzy Páná ſwemi wyſtępki gniewáli. Pirwſzą łáſkę
racżył obiáwić Adámowi/ gdy mu obiecáł z Niewieſciego plemieniá/ to ieſt/
z iego żony Ewy potomká wynidź/ ktory zetrze głowę ich nieprzyiacielowi wę=
żowi/ przez ktorego záſię potym on y iego narod wierzący wezmą vſpráwiedli=
wienie. A ná tych dwoich wſzytko piſmo krześćiáńſkie zależy/ ábowiem w tych
náyduią ſie przykłády figurowáne/ ktore znácżą ludzkie ſyny być niektore w
gniewie Páńſkim/ álbo w boiáźni z grzechu. Niektore w łáſce przez wiárę/
zwłaſzcżá nas Krześćiány/ wſzákże chce áby káżdy ſwoy krzyż nośił przez pra=
cą/ y ćirpliwość. ∴ ∴ ∴ ∴

23:

Potomſtwo Adámowo.

Toi w piſmie ſwiętym/ gdy ſie ludzye pocżę=
li rozmnażać ná zyemi/ widząc ſynowie Boży cory ludzkie (to ieſt
ſynowie Sethowi dzyewki z narodu Kaimowego) iż ſą piękne/
bráli ie ſobie zá żony/ ktorą ſobie ktory obrał. Y rzekł Pan Bog:
Nie będzye mieſzkał moy duch w cżłowiecże ná wieki/ bo ciáło ieſt/ przeto ie=
dno ſto lat á dwádzyeściá cżłowiecżemu żywotowi nadáley zámierzył. Abo=
wiem ná ten cżás potomkowie Kaimowi ták żeńſki narod iáko męſzcżźni byli

A 4

dworni/

---

strona: 4v

Kſięgi pirwſze

dworni/ goſpodarni/ bogáći/ krotofilni/ więcey ſwiátu niż Bogu ſłużyli/ wię=
cey ciáłu niż duſzy folguiąc/ rozmáite rzemioſłá tákież goſpodárſtwá wynáy=
duiąc. Iubal Lámechá ſlepego ſyn ten napirwey wynalazł Muzykę. Iábál
drugi ſyn od żony Selle napirwey wynálazł namioty/ pod ktoremi ſiadali pá=
ſąc dobytki. Ten też odłącżył napirwey kozy od owiec/ y ná ſwe cżáſy przypu=
ſzcżáć ſámce ku ſámicam. Tubálkaim drugi ſyn Lámechow/ ten napirwey wy=
myſlił rzemięſło kowalſkie od żelázá/ y co ku walce należy/ theż y málowánie
twarzy cżłowiecżych/ y ine rzecży ktore ſie tylko ku ſwieckim rzecżam ſciągáły.
Noemá záſię corá Lámechowá s Selle vrodzoná/ wymyſliłá napirwey tkáć
rozmáite rzecży thák z wełny iáko ze lnu/ ábowiem przed tym w ſkorach tylko
chodzili/ ále przez iey ſpráwę potym iuż ſukno dzyáłali. Też oná wynázłá má=
ſło dzyáłáć/ gdyż przed tym iedno mleko iedli á ſery. A ták cokolwiek było trá=
fnego á ſubtelnego miedzy rzemioſły á ſpráwámi/ ku ciáłu tylko należącemi/
od Kaimowych potomkow napirwey poſzło. Z iego theż narodu wyſzli ludzye
wielcy Obrzymowie mocni á walecżni/ ktorzy przeſládowáli lud Boży/ to ieſt/
Sethowe potomki/ cżyniąc rozmáite złośći ná ſwiecie (Iozephus piſze iż ſie z
Latawcow pocżęli) widząc thedy Pan Bog (ſwięte piſmo powieda) iż ſie
wielka złość ná zyemi rozmaga miedzy ludźmi/ á ieſzcże więtſza w ſercach ich
ku cżynieniu więtſzych złośći przebywáłá/ z żáłoſcią tego vżywał iż cżłowieká
ſtworzył/ przeto rzekł: Zgłádzę cżłowieká ktoregom ſtworzył/ od oblicżnośći
zyemie/ tákież dobytek/ ptaſtwo/ chrobáctwo/ áby ty złośći zginęły ná potym.
¶ Noe łáſkę Páńſką nálazł przed ocżymá/ ábowiem był ſpráwiedliwy y do=
ſkonáły w ſwoich rodzáioch/ y chodził drogámi Bożemi/ á miał trzech ſynow/
Sem/ Chám/ Iafet. Ale zyemiá byłá ſkáżona przed Pánem Bogiem/ y nápeł
nioná rozmáitey złośći. A gdy widzyał Pan Bog zyemię być ſkáżoną/ bowiem
káżde ciáło ſkáźiło drogę ſwą ná zyemi/ rzekł do Noego: Przyſzedł koniec ká=
żdemu ciáłu przedemną/ nápełnioná ieſt zyemia złośći od oblicża ich/ á ia ie
zágłádzę ná zyemi/ cżyń ſobie okręt zwirzchu przykryty s komorámi/ w ktorym
záchowaſz ſam ſiebie/ żonę/ ſyny z żonámi ich. A ták Noe gdy mu było pięć ſet
lat/ s przykazánia Bożego budował okręt/ iáko go náucżono. Piſze Iozephus
iż mu Pan Bog zámierzył cżás do ſtá á dwádzyeściá lat budowáć/ á w thym
cżáſu Noe buduiąc/ kazał y vpominał ludzi áby powſtáli od złośći/ chcąli á=
by Pan Bog ſwoy gniew racżył odmienić. Oni ſie tylko śmiali z iego okrętu iż
go ná gorze budował/ á ná iego ſłowá niedbáli. Przeto Pan Bog viął 20 lat/
á we ſtu powodź wielką ná ſwiát wypuśćił.
Oách álbo Noe máiąc iuż ſześć ſet lat/ we=
dług roſkazánia á obiáwienia Páńſkiego/ nábrawſzy s ſobą ży=
wnośći y wſzytkich potrzeb/ ktoremiby mogł záchowáć ſwoy ży=
wot s potomki ſwoiemi/ przez then cżás plagi powodzi wielkiey/
wſiadł w okręt z żoną y s ſyny y z żonami ich. Nápuſzcżał theż do okrętu źwi=
rząt/ ptakow/ y wſzytkiego żywego ſtworzenia ktore zyemią żywo było/ cży=
ſtych po ſiedmi par (á to dla ofiáry Pánu Bogu drugie) á niecżyſtych po pa=
rze par ſámcá y ſámicę/ ták źwirząt iáko ptakow/ áby były nád ine záchowáne
ná ſwiecie/ iáko Pan Bog przykazał. A gdy ſiedḿ dni minęły/ w ktorych ſie
Noe ſpráwował w okręcie mieſiącá Kwietniá dniá ſiedmnaſtego/ otworzy=
ły ſie przepáśći morſkie/ á obłoki niebieſkie roſę s ſiebie wypuśćiły/ ſzedł deſzcż
cżterdzyeśći dni y cżterdzyeśći nocy bez przeſtánia/ zálałá wodá zyemię y wſzy=
tko ſtworzenie żywiące ná ſwiecie cokolwiek pod niebem było/ okrom Noego
okrętu ktory podnioſłá wodá/ nád wſzytki gory ná ſwiecie cżterdzyeśći łokći/
piſmo ſwięte powieda piętnaſcie łokći. Stałá wodá w mierze dni ſto y pięć=
dzyeſiąt. Wſpámiętał Pan Bog ná Noego y ná wſzytko żywe ſtworzenie v
niego w okręcie/ pocżęłá opadáć wodá/ wypuśćił Noe z okrętu Kruká áby

dał znak

---

strona: 5

Wiek pirwſzy.

Liſt 5.

grafika
dał znák ieſli gory widáć/ nie wroćił ſie záſię/ wypuśćił drugiego dniá gołębi=
cę/ ktora gdy nie miáłá gdzye odpocżynąć/ przyleciáłá záſię do okrętu/ po ſie=
dmi dnioch wypuśćił záſię gołębicę z okrętu/ ktora wiecżor przynioſłá do okrę
tu rozgę oliwną z zyelonemi liſtki w noſie ſwoim. Porozumiał Noe iż iuż pá=
dną wody ná zyemi/ cżekał ieſzcże przez drugie ſiedḿ dni niżli wypuſzcżał źwi=
rzętá. Był w okręcie Noe przez wſzytek cżás trzynaſcie mieſięcy ze wſzytkim
domoſtwem ſwoim. Potym okręt ſtánął ná gorze w Ormiáńſkiey zyemi/ go=
rę zową Taurus mons álbo Kordien.
¶ Berozus Hiſtorik Káldeyſki naſtárſzy miedzy wſzytkimi Hiſtoriki dziſiey=
ſzego cżáſu ná ſwiecie/ piſze o potopie tymi ſłowy: Przed potopem wiele cżá=
ſow álbo wiekow było/ piſáli náſzy Káldeycżycy iż pod gorą Libanem było
miáſto wielkie Enos Gigántow/ ktorzy wſzytkiemu ſwiátu mocą pánowáli
od wſchodu ſłońcá do zachodu/ ći dufáiąc ſwoiey śile y vrodzye wielkiey/ wy=
nálawſzy zbroie/ wſzytki zniewolili/ ludzi iedli/ z mátkámi/ dzyewkámi/ dobyt=
kiem ſie mieſzáli/ Bogiem gárdzili/ á ſiebie zá Bogi kazáli chwalić/ y wiele
inych zlośći niewymyſlonych dzyáłáli. Byli też niektorzy co ie s tego wyſtrze=
gáli y przyſzłe plagi powiedáli/ y ná kámieniu textem Káldeyſkim wypiſowá=
li. Oni tego nic niedbáli á s tego ſie śmiali. Był też ieden miedzy nimi w Sy=
riey ſpráwiedliwy cżłowiek z ich narodu/ ktory ſie chronił tych złośći/ á ie o=
ſtrzegał áby ſie vpámiętáli/ á odwodził od rozmáitych zbytkow á okrucień=
twá/ powiedáiąc im przyſzłą plagę powodzi/ ktorą poznał z biegow niebie=
ſkich/ imieniem Noách/ ze trzemi ſyny/ Sam/ Iapet/ á Chem/ żony ich były
Thytea wielka/ Pándora/ Noelá y Noeglá/ ále gdy ná to niedbáli/ cżynił ſo=
bie okręt ná trzy ſtá łokći wzdłuż á pięćdzyeſiąt ná ſzerz/ przed cżáſem 78 lat/
w ktorym y komor nábudował/ iákoby tám miał długo mieſzkáć/ do ktorego
źwirząt y ptakow niektorych mniey/ niektorych więcey nápuſzcżał/ bo ſie ſámy
przezdzyęki ćiſnęły do niego/ widząc wielkość wody s przepáśći morſkich

wrzeć á wy

---

strona: 5v

Kſięgi pirwſze

wrzeć á wylewáć/ gdzye oná wodá ták prętka á gwałtowna zalała wſzytkę zie=
mię nád wſzytki gory ná ſwiecie/ wſzytek rodzay żywy potopiłá/ krom Noego
ſámo oſmego á tych źwirząt s ptaki co były w okręcie. Stánął potym okręt ná
gorze w Armeniey/ s ktorego záſię Noách zwypuſzcżał żywy narod ku roſpło=
dzeniu. Ludzye potym miáſto iednego nabożeńſtwá chodzili do tego okrętu/ á
łupáli ſmołę z niego/ ktorą był okręt poklijł zwirzchu y wewnątrz na pámiątkę
potopu. ∴ ∴∴ ∴
¶ Według tego naſtárſzego Hiſtoriká/ náyduie ſie iż od Káldeycżykow Ba=
bilonicy y Zydowie piſmá náwykli/ á od Bábilońcżykow Grekowie z Láćin=
niki/á ſtąd ſie náyduie iż Zydowſkie hiſtorie ſą nadawnieyſze y napewnieyſze.
Stąd też pobacżono może być/ iż przed potopem Káldeyſkim ięzykiem mowio=
no/ á Káldeyſki zgadza ſie z Zydowſkim máiąc odmiánę niewielką.

13:

Wiek wtory ſwiátá pocżyna ſie

14:

od Noego álbo od potopu do Abrámá/ według Zy=

15:

dow lath 294. według wykłádácżow

16:

Bibliey lath 942.

17:

Rozdzyał wtory kſiąg pirwſzych.
Yſzedł ieſt Noe z okrętu s ſynmi ſwoimi/ z żo=
ną/ y z żonámi ſynowſkiemi/ wypuśćiwſzy też źwirzętá y
ptáctwo y wſzytko żywe ſtworzenie według ſwego rodzá
iu/ y zbudował ołtarz Panu Bogu/ á vcżynił ofiárę z
dobytká wſzytkiego/ tákież s ptakow cżyſtych/ ku cżći á
chwale iemu. Pocżuł Pan Bog wdzyęcżność w iego o=
fierze/ przeto ſam w ſobie mowił: Iuż dáley żadnym o=
bycżáiem nie będę złorzecżył zyemi dla cżłowieká/ ábo=
wiem myſli cżłowiecże s przyrodzenia prętkie ſą ku złośći z młodośći ſwych/
iuż nie pobiję wſzytkiego żywego ſtworzenia iákom vcżynił. Y vcżynił Pan
Bog iákoby znowu wſzytek ſwiát/ á błogoſłáwił Noemu y ſynom iego/ rze=
kąc: Rośćcie á mnoſzcie ſie/ będzye ſie was bało káżde żywe ſtworzenie ná zye=
mi/ wſzytko co żywie będzye wam ná pokarm/ iáko ogrodne pożytki zyelone/
dałem wam w moc wſzytko/ tylko ábyſcie mięſá ze krwią nie iadáli/ á ktoryby
roźlał kreẃ cżłowiecżą/ niechay będzye y iego wylaná/ ábowiem cżłowiek ná
kſtałt Boży ieſt ſtworzon/ ále wy rośćcie á rozmnażaycie ſie á nápełniaycie
zyemię. Ato ia pokoy z wámi y s potomki wáſzymi vcżynię y s káżdym żywym
ſtworzeniem ná zyemi/ iż iuż dáley żadne ciáło plagą powodzi wielkiey nie bę=
dzye zábite/ á znák tego pokoiá będzye: Położę miedzy wámi y miedzy żywym
ſtworzeniem á miedzy mną/ Duhę álbo Tęcżę pod obłoki/ á wſpámiętam ná
pokoy wiecżny. Potym ſie s tych ośmiorgá ludzi rozmnożył wſzythek ſwiát.
Náyduie ſie s piſmá iż przed potopem nigdy deſzcż áni źimá nie bywáłá/ ludzie
cżáſy mieli mierne/ moc y śiłę zdrową/ y wſzytkiego obfitość/ przetho długo
trwáli ná ſwiecie bliſko tyſiącá lat. Acżkolwiek drudzy domnimawáli ſie/ á=
by látá zá mieſiące piſmo ſwięte kłádło/ ále nie może to być/ byłoby záſię mniey
niż dziś/ gdyż widamy ludzi być dziſieyſzego cżáſu żywych do ſtá lat.
¶ Noe pánem zyemſkim będąc ná ten cżás/ Krolem/ Kápłanem/ y Kſiążę=

ciem/ pocży=

---

strona: 6

Wiek wtory.

Liſt 6.

ciem/ pocżynał goſpodárſtwo pirwſze/ to ieſt/ oráć/ ſiać/ dobytek páſć/ y wino
ſpráwiáć/ ktore tym obycżáiem ſzcżepił/ iáko piſze Iozephus: Wygnał Kozy
ná gorę Korycką w Cylicyey/ nálazł tám Kozyeł iágody zową Lábruſká/ iadł
ie y vpił ſie imi/ pocżął drugie Kozy bość tákież iny dobytek/ á gdy to powie=
dano Noemu/ drugi raz ſzedł zá nim ſam/ Kozyeł proſto do onych iágod/ iadł
ie y tákież ſie vpił/ záwodził ſie z rogámi ná iny dobytek. Obacżył Noe moc
tych iágod/ nakopał ich y náſádził domá/ álbo iáko piſmo ſwięthe powieda:
Szcżepił Noe wino przydawſzy k niemu krwie Lwiey/ Wieprzowey/ Bárá=
niey y Małpiey/ potym Lábruſká w dobrą ſie winnice obroćiłá y owoc doſko=
náły s ſiebie dáłá/ to ieſt wino/ ktore Noe poświęćiwſzy ku pożytku ludzkie=
mu/ vcżynił wielkie gody ná ktorych ſie ſam vpił y vſnął/ iáko martwy leżał
bez zákrycia nieucżćiwie. Chám ſyn iego widzyał oycowſką nágość/ nie zákrył
go ále ſie śmiał vkázuiąc drugiey bráciey. Brácia drudzy poruſzeni oycowſką
miłośćią/ rzućili ſie á zákryli oycá nágiego zá wſtydem ſwoim. Noe przecući=
wſzy dowiedzyał ſie/ iż ſie omylił ná przyiáźni ſyná iednego/ dzyękował owym/
co go zákryli/ á Chámowi co ſie náśmiewał/ przedſię nie złorzecżył ſámemu/
ále potomkom iego Chánáneyſkim/ áby byli záwżdy pod poſłuſzeńſtwem Se=
mowym y Iáfetowym y potomkow ich/ á błogoſłáwił Semowi z Iáfetem mo
wiąc: Pomnoż Pánie Boże á rozſzyrz Semá y potomki iego ná wieki/ á Chá=
nán áby był iego ſługą ná wieki/ Iafet áby mieſzkał w przybytkoch Semo=
wych/ á Chánáán był ſługą iego s potomki ná wieki.
¶ Był żyw Noe po potopie 350 lat/ miał wſzytkich lat 950 y vmárł w Pá
nie/ Bodze/ docżekawſzy potomkow ſwoich cżterzy á dwádzyeściá tyſiąc y ſto/
krom dzyeći y żenſkiego pogłowia.
¶ Tego cżáſu wſzytek narod ludzki z winſzowánia Noego ieſt ná trzy po=
wagi rozdzyelon/ to ieſt/ Kápłany/ Rycerze/ y chłopy álbo ſługi/ iáko w tey
figurze obacżyſz. ∴∴ ∴∴ ∴∴

Ale cżárt ktory ſie záwżdy o tho vſtáwicżnie prácuie/ áby miedzy narodem
ludzkim wichrzył á ná złe przywiodł/ winſzował też s ſwoiey ſtrony narodowi
ludzkiemu w ty ſłowá.

A ták niewiem cżyie thu winſzowánie v potomkow Noego w więtſzey mocy
zoſtáło/ álbo ſie bárziey rozmogło.
¶ Swięty Ambroży piſze o winie/ iż gdyć miſtrzowi ſwemu napirwſzemu wi=
no nie przepuśćiło/ á ku wſtydu wiecżnemu go przywiodło/ á coż dziſieyſzego
Bachá iáko nie ma zbłaźnić gdy ſie vpije. Poetowie piſáli/ iż Liberius/ tho
ieſt/ Bachus napirwey wino wynálazł/ tu ſie iáwnie okazáło ná Noim/ iż ſie
omylili ná Liberiuſie/ przypiſáli mu to iż ie pijał dobrze.
¶ Miał Noe ſynow więcey po potopie/ o ktorych piſze Berozus/ miedzy kto=
remi/ był Ionichus/ ktory ſie vrodził trzeciego roku gdy wyſzedł Noe z okrętu/
ktorego Moiżeſz w ſwiętym piſmie opuśćił. O tym piſzą iż był mąż wielkiego
vcżenia/ y Aſtronom niepoſpolity/ ktory napirwey biegow niebieſkich ſpráwę
obacżył/ przez ktorą przeźrzał y náucżył wſchod y zachod cżterzech przedniey=
ſzych kroleſtw ná ſwiecie/ iáko ſynowie Chámowi w Aſyriey napirwey/ á po
nich ſynowie Semowi w Perſyey y w Greciey/ potym ſynowie Iápetowi w
Egipcie mieli pánowáć/ ktoremu był ociec Noe cżęśći zyemie nie náznácżył/
iedno dáry dał/ á za nimi ſzedł do zyemie Ethán/ á tám pánuiąc wielki lud po=
ſtánowił/ á miáſto im záłożył Heliopolis/ to ieſt/ ſłonecżne miáſto/ do ktorego

ſynowie Iá=

---

strona: 6v

Kſięgi pirwſze

ſynowie Iafetowi przychodzili/ ludzye známienići/ miáſto ná pámiátkę Stry=
iá ſwego záłożyli rzecżone Ionicho. Iego też był vcżniem Niemrot Gigás al=
bo Sáturnus/ ktorego náucżył y drogę podał iáko nadewſzytkim narodem
Chámowym panowáć miał. Miał ſyná Ionikus Kozdron imieniem/ od kto=
rego poſzedł krol walecżny Subſyrſádebeth/ ktory ſześćdzyeſiąt y ſiedḿ miaſt
napirwey przewroćił/ od rzeki Eufráten áż do Edroeſan/ y wſzytkę Indią
ſprzechodził. ∴ ∴ ∴

8:

Snádne obacżenye potomſthwá Noego

9:

przez tę Figurę.

Em ſtárſzy ſyn Noego/ od ktorego Pan Kriſtus poſzedł/
doſtał kráiny ná wſchod Słońcá w Syriey/ gdzye zálożył miáſto Sá=
lem/ to ieſt/ Ieruzálem/ á ſtąd go drudzy zową Melchiſedek/ to ieſt/
naywyzſzy Kapłan y Krol/ bo od niego ſzłá pirworodność ná kápłany áż do
Aroná/ ktorzy ludzyem dawáli błogoſłáwieńſtwá w potráwach y w inych rze=
cżach á bráli zá tho pirworodne rzecży/ ktore błogoſłáwieńſtwo był potym

ſtráćił Ezau

---

strona: 7

Wiek wtory.

Liſt 7.

ſtráćił Ezau przez potráwę/ iáko o tym będzye niżey. A ták gdy był nawyzſzym
kápłanem/ ofiárował napirwey Pánu bogu chleb y wino/ známionuiąc w tym
pod záſłoną Kryſtuſá/ á s tego przykłádu Abráám iáko práwy kápłan pocżął
dzyeſięćiny Pánu Bogu ofiárowáć. Miał ſześć ſynow/ s ktorych cżterzey zná=
mienitſzy. Pirwſzy Elám/ od ktorego Elámitowie y Perſowie poſzli. Wtory
ſyn Aſſur/ od ktorego wezwaná kráiná Aſſyria/ ten záłożył miáſto Niniwen
w Aſſyriey/ ábowiem był vciekł przed Niemrotem do nieznáiomey zyemie/
gdzye potym od iego imiieniá wezwaná Aſſyria. Przycżyná byłá zbieżenia iego
z zyemie Sennár/ iż niechciał z Niemrotem wieże Babel budowáć/ áni ogniá
zá Bogá chwalić iáko Niemrot przykazał. Trzeći Arám/ od ktorego poſzli
Syriycżycy Dámáſceni. Ten záſię miał cżterzech ſynow/ Hus/ Hul/ Getel/
Merſán. Cżwarty ſyn Semow Arfáxát/ ktory ſie vrodzil po potopie we trzy=
naſcie lat/ od tego Pan Kryſtus poſzedł/ od tego theż idą Káldei. Miał ſyná
Arfáxát Sale/ od Sale Heber/ á od tego Zydzi idą. Od Heberá Fálek y Ie=
ktán/ od Fáleká poſzedł Reu/ od Reá Zaruch/ od Zaruchá Naor/ od Naorá
Tares/ od Tareſá Abráám dzyeſiąty potomek Noego/ ktorego był ieſzcże A=
bráám zaſtał ná ſwiecie.
Hám śrzedni ſyn Noego Afrikę trzymał/ ſynow miał cżte=
rzech. Pirwſzy Hus/ od ktorego idą Murzynowie y Niemrot álbo Sá=
turnus/ ktory Bogu ſie przećiwiąc wieżę ſtáwił Babel. Wtory ſyn Mi=
zráin/ od ktorego Egipcżycy. Chánáán trzeći ſyn/ od ktorego idą Chánáney=
cżykowie żydowie. Phut cżwarty ſyn dzyerżał Libią w Africe/ przeto wezwa=
ná Phutenſis. Chámow narod nigdy pogańſtwá nie wyſzedł przez złe winſzo=
wánie oycowſkie/ iż nie zákrył oycá pijánego.
Afet młodſzy ſyn Noego/ ná zachod ſłońcá y ná pułnocy w
Europie ſzyroko pánował/ á ten ieſt náſz ociec Krześćiánſki/ á dla tego
imię iego bywa cżciono ták v Poetow iáko v Hiſtorykow/ á zwáli go
Iápetus. Miał ſynow dwánaſcie/ miedzy ktoremi był Iáwan álbo Iaon/ od
tego idą Grekowie/ ktore ieſzcże y dziś Iones zowiemy/ tego też zwáli Láćin=
nicy Ianum á málowáli o dwu twarzach/ iż od niego poſzli Grekowie y Láćin=
nicy. Ten Iáwan miał ſynow więcey/ byl Eliſſá/ Dodánin s ktorych Elo=
es álbo Holás/ ći ſą przodkowie Greccy: Był też Tárſus od ktorego Tárſy y Tár
ſya wezwana. Gomer Iáfetow ſyn drugi/ od ktorego idą Niemcy y Cymbro=
wie. Magog/ od ktorego idą Tátárowie/ Turcy/ Párty/ y ich żony Amázones.
Mezech/ od ktorego Moſkwá y wſzyſcy Słowacy. Iáſcená/ od tego idą Wło=
ſzy y ći ktorzy im przylegli. Tyrás od ktorego Tyrenſes/ potym Trácia wezwá=
na/ dziś Turcy poſiedli

38:

O wieży Babel á rozdzyeleniu ięzykow.
Iemrot z narodu Gigántow/ ktorego drudzy zową
Sáturnus/ ſyn Chuſow/ ſyná Chámowego/ przez ſpráwę á náukę
Striyá ſwego Ionikuſá/ napirwey v Bábiloncżykow pocżął pá=
nowáć/ przez chytrość ſwoię á vćiśnienie ludzi/ námowiwſzy k ſo=
bie Iektaná s potomſtwá Semowego/ drugiego też s potomſtwá
Iápetuſowego. Ci trzey wſzytkiemu potomſtwu Noego ná ten cżás roſkázo=
wáli. Przyſzedſzy ná polá Sennár záłożył miáſtá Arád/ Arkád/ Kálámne/ y
Bábilon. A gdy ſie ći trzey zyecháli ná polá Sennár w wielkośći ludu/ wpadł
Niemrot w pychę y vcżynił do wſzytkich rzecż táką Bogu przećiwną/ áby ża=
dny ſzcżęſcia ſwego Bogu nie przypiſował iedno ſwoiey ſpráwie á mocy/ s tey
przycżyny ten przewrotny cżłowiek wiele ludzi zwiodł ſwą zdrádliwą á bluźni=

B

wą mową

---

strona: 7v

Kſięgi pirwſze

wą mową ná ſwoię ſtronę/ też y ogień niektore przez przypędzenie/ niektore łá=
godną mową námowił chwalić. Przeto go ſwięte piſmo zowie gruby łowiec
przed Bogiem dla obciążenia ludzkiego. Smiał ſie też kuśić mśćić ſie ludzkich
krzywd ná Bogu: Przeto/ boiąc ſie plagi potopu drugi raz od Bogá/ rzekł ku
drugim: Podźmy nádzyáłaymy cegły á w piecu vpalim/ będzyem wieżę ſtáwić
pod ſáme niebo. Ktorą gdy pocżęli ſtáwić/ wnet Pan Bog ich pychę w poſro=
mocenie obroćił/ iż ći miſtrzowie/ ktorych ſie było ze wſzytkie^oſwiátá náſzło 72. grafika
mowiąc przed tym wſzy
ſcy iednym ięzykiem Kál
deyſkim// pobłądzili o=
koło roboty/ nie rozu=
mieiąc ieden drugiego
mowie cżego komu było
potrzebá/ á ták rozeſzli
ſie nie wiedząc dáley co
cżynić. Niemrot iáko
pirwey przez ſwoię mo=
wę pánował/ ták potym
przez mowę vpadł gdy
nakład vcżynił/ á nie=
wiedzyał co dáley mo=
wić/ gdyż mu żadny nie
rozumiał áni ieden drugiemu/ tylko káżdy ſobie. Przeto tha wieżá przezwána
Babel/ to ieſt zámieſzánie/ iż ſie ich ięzyk zámieſzał/ gdy s káżdego iednego
ſłowá ſiedḿdzyeſiąt ſłow powſtáło/ to ieſt lehem chleb po Zydowſku/ káżdy
inácżey ſwoim ięzykiem miánował/ Syriani láhmá/ Grekowie arton/ Niem=
cy brot/ Słowacy chleb/ Serbowie kruch/ Liflánći meyſſe/ Fráncuzowie ál=
bo Galli Páin/ Węgrzy kineer/ Indowie oholo/ Turcy ethmek/ Wołoſzy
pin/ Anglicy bred/ Litwá donos/ y drudzy tákież z inych narodow inácżey ká=
żdą rzecż zwáli. Potym Niemrot z lekkoſcią ſzedł do Perſiey/ á tám ludzi o=
gniá báłwochwálſkiego náucżył chwalić. Przeto zwáli ſłońce bogá niebieſkie=
go/ á ogień bogá zyemnego. Vciekł potym do Włoch Niemrot álbo Sátur=
nus wzyąwſzy ſyná Kámeſá s ſobą/ záłożył miáſtecżko Chámeſá od ſyná ſwego
gdzye dziś Rzym/ iáko będzye niżey o Sáturnuſie/ á tám ludzi náucżył robić o=
koło roley. Potym go chwalili zá iednego ſwiętego Włoſzy/ iáko będzye o tym
ná ſwoim mieyſcu.
¶ Sybillá o wieży Babel powiedá/ gdy iednym ięzykiem ludzye mowili ná
ſwiecie/ niektorzy wieże ſtáwili wyſoką iákoby po niey chcieli do niebá wniść/
ále bogowie wiátry puśćili á wieżę przewroćili/ y głos káżdemu inákſzy rozdzie
lili/ przeto Babel rzecżoná. Potym Semiramis Bábilonią ochędożyłá wiel=
kim nakłádem. ∴ ∴ ∴
Eber ſyn Sale od ktorego idą Zydowie/ ten nigdy nie był
poſłuſzen w tym błędzye Niemrotá/ przeto záwżdy w iego domu ſłudzy
byli prawdziwi Boży/ y ięzyk iego Zydowſki ná mieyſcu zoſtał/ ále inych
po rozmáitych kráinach ſwiátá ſie rosſzedł. A ták Niemrot napirwey páno=
wał w Babel/ po nim ſyn iego Aſſur/ nie ten co Niniwen záłożył álbo w Kál=
deiey pánował/ bo ten był s potomſtwá Semowego/ ále ſyn Niemrotow od
Aſſyriey miánowány Aſſur wtory/ od ktore^o poſzedł Belus od ktore^o Ninus.
Elus potomek Niemrotow pánował w Bábiloniey ſiedḿ
dzyeſiąt y pięć lat/ po iego śmierći ſyn Ninus napirwſze báłwochwál=
ſtwo wymyſlił przez obrázy/ gdy kazał obraz ná iego grobie do ſłupá zá=

wieśić/ y prá=

---

strona: 8

Wiek wtory.

Liſt 8.

wieśić/ y práwo dał mocne kto ſie do niego vciecże by nagorſzą rzecż vcżynił/
miał być wolen. S tey przycżyny lud proſty onemu obrázowi wielkie cżći wy=
rządzał y ofiáry cżynił przez długie cżáſy/ áż go potym Merkuriuſzem przezwá=
li. Potym to w obycżay weſzło/ gdy kto możny vmárł/ obraz z modłą mu po=
ſtáwiono v grobu/ co dáley to bárzyey ſie tá pokuſá ná ſwiecie rozmagáłá/ iá=
koż rozmáitość ięzykow ſwiát rozſzyrzyłá/ ták też rozmáite przezwiſká cżártá
miánowáły. Abowiem niektorzy tan obraz w ktorym cżárt ſiedzyał zwáli Be=
lus/ drudzy Báál/ drudzy Behel/ drudzy Báháláim/ drudzy Belfegor/ dru=
dzy Belzebub. Ten to potym báłwan Dániel ſkáźił/ gdy był do Bábilonu z dru
gimi Zydi prziwiedzion/ o cżym ſtoi w piſmie s. w oſtátnim káp.Dánielowym.
Oroáſtres krol Báktryáńſki/ ktorego drudzy mnimáią być
Chámá Noego ſyná/ ten ſkoro ſie vrodził iął ſie śmiać nád przyrodzenie/
gdyż ine dzyeći płácżą národziwſzy ſie. Był vcżony ták iż then napirwey
drogi podał ku wyzwolonym náukam. Ten też napirwey wynálazł cżárnokſię=
ſtwo/ iego poddáni drapieſtwem ſie záwżdy żywili iáko dziś Tátárowie/ prze=
to potym od Ninuſá poráżon y zábit. Kſięgi iego popalono niektore/ w kto=
rych Bogá ták wykłádał (iáko Euzebius Ceſárſki piſze) Bog ma głowę iá=
ſtrzębią/ wſzytki rzecży ſkáżone ná zyemi ſą/ on ieſt wiecżny ná niebie/ nigdy ſie
nie rodził/ ſobie rowny y podobny/ wſzytkich ſkárbow foritarz/ ná dáry niedbá=
iąc/ ociec práwá/ przez náuki vcżony/ ſwiętego przyrodzenia miſtrz iedyny/ na=
lepſzy/ namędrſzy/ y naſpráwiedliwſzy nádewſzytki rzecży.

22:

O dziwnych narodzyech ludzi.
Ako rozmáitość ięzykow ſwiátu Pan Bog racżył ro=
zdáć ná zyemi/ ták też y rozmáitość oſob żywych ná nim mieć ra=
cżył/ niektore cudne niektore żádne/ niektore z dáry drugie bez dá=
row/ niektore zdrowe á drugie chore według woley ſwey/ áby káż=
dy bacżył iego moc iż on wſzytkim władnie/ ták ná niebie iáko ná
zyemi y w morzu/ ten dziwny narod po potopie ſie od ludzi niektory wyrodził/
niektorzy też od źwirząt/ niektorzy z morſkich ryb.
¶ Sátyry ludzye leśni w gorach álbo w wielkich leſiech bywáią/ ták prętcy iż
go żadna rzecż nie vgoni áż ſie ſtárzeie álbo chori będzie/ nágo chodzą/ z źwirzem
żywą/ koſmáći/ mowy żadney nie máią/ tylko iáko małpy krzykáią.
¶ Androgine ſą w Africe/ ktorzy oboie przyrodzenie máią á ſpołu ſie mieſzáią/
máią práwe pierśi męſzcżyznie á lewe żeńſkie/ Hermofrodite.
¶ Arymáſpi/ w Tátárſkich kráinach ſie rodzą/ ći ná cżele iedno oko miewá=
ią/ á záwżdy walcżą z Gryfy o złoto y o perły.
¶ Aſtromi/ w Indiey ſą nie máiąc zadnych vſt/ nie iedzą áni piją/ tylko przez
nos dychánim żywą/ á s chroſtu zákrycie máią.
¶ Celenofagi/ ſą w Kármániey/ ći iedno żołwie iedzą/ á z rybich ſkor zá=
krycie miewáią. ∴ ∴ ∴
¶ Tánefi/ nád morzem pułnocnym ſą/ ći wielkie vſzy máią thák iż wſzytek
ſie imi zákrywa.
¶ Hippopodes/ nád morzem Tátárſkim Oceanem/ ći máią głowy cżłowie=
cże/ á nogi zádnie y przednie końſkie.
¶ Neury/ theż w Tátárſkich kráinach ludzye/ co ſie ná cżás w wilki przemie=
niáią/ zá Bogá Márſá chwalą/ á ſzáble y namioty zá obrázy poſwiącáią/ á
ludzi ofiáruią.
¶ Pigmei/ ſą w Indiey ludzye máluſkiey vrody y nie długo trwáią/ niewiáſty
piątego roku rodzą á oſmego ſie ſtárzeią/ walcżą z żoraẃmi o żywność/ ná bá=

B 2	rániech al=

---

strona: 8v

Kſięgi pirwſze

rániech álbo kozłach ieżdzą/ ſtrzeláią z łukow ná żorawie.
¶ Cyklopes álbo Gigántes/ ludzye wielcy iáko Obrzymowie/ ći byli w Sycili=
ey pod gorą Etną/ ći też iedno oko w ciele miewáli/ o ktorych Vergil.piſał.
¶ Scyryte/ miedzy Tátáry ludzye bez vſzu/ tylko dzyurki miáſto vſzu máią.
¶ Troglodite/ w Afryce/ ći w ſkáłach mieſzkáią á węże iedzą.
¶ Kánibales/ ći ludzkie mięſo iedzą.
¶ Mántikorá/ w Indiey/ máiąc trzy rzędy zębow/ twarz cżłowiecżą á ciáło
Lwie../../../.
¶ Monokuli/ ludzye z wielkimi nogámi ták iż ſie wſzytek záſłoni od ſłońcá ſto=
pą. Wiele inych dziwow álbo wyrodkow od ludzi ná ſwiecie/ zwłaſzcżá w
Afryce/ Indiey/ á Scytiey/ co niektorzy ze pſiemi głowámi/ niektorzy bez
głow/ niektorzy co w pierſiach gębá á ná rámieniu ocży/ niektorzy o dwu obli=
cżu/ á wſzákże (iáko Auguſtin ſwięty piſze) co ich kolwiek ieſt podobnych cżło=
wieku/ wſzyſcychmy od iednego oycá poſzli.

15:

O Egipcie y Scytiey.
Roleſtwo Egipſkie w Afryce/ po Aſſyriyſkim ná ten
cżás miedzy inemi ná ſwiecie zá cżáſu Reu álbo Rágau ſyná Fale=
towego nalepiey roſło y ſzyrzyło ſie/ w ktorym napirwey Sores pá
nował/ tego potym Tánáo krol Tátárſki poráźił. Drudzy piſzą iż
Chámezys trzeći potomek Chámow thám napirwey pánował/ po
nim Menán ktory iuż vcżył ludzi bogi chwalić y modły cżynić. Ale zá cżáſu A=
bráámá pánowáli w Egipcie Thebei od miáſtá Thebe/ álbo Heliopolis rze=
cżeni. Po tych záſię pánował Fárao krol/ od tego miáſtá Fares byli rzecżeni
krolowie Egipſcy Fáráonowie. Zá cżáſu Iozefá żydá gdy przyſzedł do Egi=
ptu/ pánował w Egipcie krol Fárao Amazys/ potym Fárao Memfres/ po=
tym Chenchres/ zá tego Moiżeſz wywiodł lud żydowſki z Egiptu/ potym Are=
us/ Remezes/ Monopes etc. to byli Fáráonowie wſzytko. Cżáſu krolá Sálomo
ná krolował Smerdes/ drudzy po nim áż do Amázym drugiego/ ktory Rzecż=
poſpolitą y práwá Egipcżánom vſtáwił/ ták iż y Solon Grek y Włoſzy wiele
iego praw náſládowáli. Ieſt też Egipt ná ſwiecie miedzy inemi kroleſtwy ob=
fitſzy w pożytki/ ták iż gi ſtodołą wſzytkiego ſwiátá zwáli/ á to gi ktemu ſprá=
wuie rzeká Nylus/ ktora przezeń idzye y wylewa ná ſwe cżáſy/ á tym zyemię E=
gipſką nád ine rodzáyną cżyni. Ieſt też Egipt miedzy inemi kroleſtwy ná ſwie=
cie ludnieyſzy/ ábowiem thám niewiáſty ták ſą płodne iż rzadka ktoraby iedno
dzyecię miáłá przy porodzeniu/ ále dwoie rázem/ troie/ cżworo/ y chowáią ſie
dobrze/ á oſmego mieſiącá rodzą/ gdzyeby v nas bez ſzkody nie mogłá być.
¶ W Egipcie napirwey wymyſlono ſiać y oráć przez niewiáſtę Ceres po Gre=
cku Izydis/ ktora miáłá brátá y mężá Ozyrym/ tá napirwey vkazáłá im ſprá=
wę około roley y chleb piec nálázſzy zboże/ ktore ſie ſámo pirwey bez prace po
troſze płodziło. S tey przycżyny y Włoſzy y Grekowie chwalili ią zá iednę bo=
ginią/ y koſcioły iey ſtáwiáli. Mienią też być w Egipcie napirwey ludu wiel=
kiemu ſie rozmoc. Przeto był ſpor miedzy Egipciány á Scyty álbo Tátáry/ o
ſtárodawnośći ſwoiey: Egipciánie dowodzili tym iż v nich kráiná ciepleyſza/
przeto rychley oſchłá po powodzi/ á gdzye kto widzi zyemię ſuchą tám bieży z rá=
doſcią po poſtráchu wielkim/ á tám mieſzka nie śmieiąc ſie dáley wychylić/ A=
le Scytia leży w źimnym á niepogodnym kráiu ná pułnocy/ tám nie mogłá ry=
chło wodá opáść/ przeto ludzye nie mogli w niey ták iawno być iáko w Egip=
cie. Scitowie też przećiw temu záſię mowili: Acż v nas kráiná źimna á mokra/
ále wyzſzey leży nád Egipt/ znáki tego ſą/ iż rzeki ktore idą s Scytiey ku połu=
dniu płyną/ wſzytki wpadáią iedny w morze Hirkáńſkie/ drugie w Pontſkie/

drugie w Ká=

---

strona: 9

Wiek wtory

Liſt 9.

drugie w Káſpiyſkie/ á Egipt ná południe leży/ przeto Egipt niżey leży niż
Scytia/ á gdzye wyzſze mieyſce tám ſie rychley zyemiá vkaże/ á gdzye zyemię ſu=
chą nápirwey po powodzi ludzki narod widzyał tám bieżał ták ludzye iáko źwi
rzętá. Náydowáli to vcżeni ludzye/ iż w Scytiey ná wſchod ſłońcá y ná pułno=
cy naſtárſzy ludzye ná ſwiecie/ á tám był záſzedł ſyn Iafetow po potopie Ma=
gog/ od ktorego idą Tátárowie s Turki/ s Párty/ z Hirkany/ ten narod potym
wzyął obrzeſzkę od Hizmáelá ſyná Abrámowego przez Máchometá/ iáko o
tym będzye niżey.
¶ Mieli w ſobie iedny obycżáie dobre krolowie Egiptu ná ten cżás/ ták iż ich
rozumu á náuki wſzytek ſwiát náſládował/ ábowiem krolowie przerzecżeni á
zwłaſzcżá Amázys wtory y drudzy po nim nie chowáli ná dworze ſwoim żadne=
go ſługi ktoryby był cżego oſobnego nie vmiał/ ták wolni/ kupni/ iáko kápła=
ni/ bądź te w rycerſkich rzecżach/ bądź w náukach/ tákież rzemieſlech/ y inych
rzecżach roſtropnych/ ábowiem máiąc káżdy krol tákie ludzi vcżone á przykłá=
dne záwżdy przed ocżymá ſwemi/ łácno przez ich przykład/ náukę/ y obycżáie/
tákież y wyſtrzegánie będzye odwrocon od ſkázy ſzkodliwey kroleſtwu y iego o=
ſobie. Abowiem ludzkie przyrodzenie ták mdłe ieſt/ iż łácno vpádnie w zbytek
ſzkodliwy/ ieſli go rozumem ſwoim álbo ludzkim kto nie podeprze/ álbo záſię ie=
ſli kto ma ſługi ſwoim obycżáiom ſkáżonym rowne/ ſnádnie wſzyſcy zginą.
¶ Z drugiey ſtrony záſię mieli obycżáie złe przećiw Bogu krolowie Egipſcy/
iż báłwochwálſtwo záwſze v nich nawiętſze było niż gdzye ná ſwiecie/ cokol=
wiek ieſt wymyſlono ná ſwiecie około vbiorow ſłupow/ obrázow/ y inych mo=
dlarſtw/ wſzytki od nich przodek wzyęły.
¶ Memfis álbo Alkáir álbo Aldzir drudzy zową/ miáſto wielkie y głowá kro=
leſtwá Egipſkiego/ tego cżáſu było záłożono y wymierzono ná ſto y pięćdzye=
ſiąt ſtáian w koło w mieyſcu przyrodzonym á przyſtoynym/ od Ogiellá krolá
Egipſkiego/ nád rzeką Nyluſem/ á od cory ſwoiey w ktorey ſie kochał Mem=
fis/ przezwał miáſto iey imieniem/ támże też od morzá dał vſypáć groble wiel=
kie á wyſokie broniąc od ſzkod morſkich nawáłnośći/ z drugiey ſtrony ma iezyo=
ro wielkie/ kthore cżyni obronę miáſtu. Potym drudzy krolowie opuśćiwſzy
Thebe gdzye pirwey głową mieſzkáli/ tám ſie przenieſli/ á káżdy z nich co oſo=
bnego tám poſtáwić dał/ przeto przezwáli drugą Bábilonią y Kairem. Tam
też potym ludzye vcżeni chodzili ze wſzytkiego ſwiátá vcżyć ſie w náukach gwia
zdárſkich y modlárſtwam rozmáitym/ bo tám ty rzecży napirwey powſtáły. Pi=
ſze Ieronim s. iż Pláto y Pitágorás tám byli przyſzli ſłucháć prorokow Egi=
pſkich/ ktorzy mnimáli być Bogá ſłońce y mieſiąc. Syrofánes Hetman Egip=
ſki napirwey báłwochwálſkie kápłany vſtáwił bez żon. Gdy mu ſyn vmárł/ ná
pámiątkę iego zbudował mu koſcioł w ktorym obraz iego poſtáwił/ do ktore=
go theż y kápłany ſpoſobił/ áby tám wiecżnie mieſzkáli bez żeńſkiego narodu.
Tám będąc w oſobnośći vcżyli ſie cżárnokſięſtwu przez káráktery álbo ſlowá
Káldeyſkie/ gdzye potym ludzyem dawáli ná ich pytánie odpowiedzi przez o=
brázy/ potym tho weſzło v Pogánow w obycżay/ iż obrázy y kſiężą ſwięcono
ſwoim obycżáiem. ∴ ∴ ∴
Práwá Egipskich ludzi tákie były/ zwłaſzcżá zá kro
lá Bábáriuſzá gdy dwá mieli ſpráwę przed ſądem/ ná ſpiſku ią dawali Sędzie=
mu/ ták powodna ſtroná iáko y obwiniona/ á to dla tego iż drugi rzewniwego
przyrodzenia będąc/ przed płácżem ſwey rzecży nie będzye mogł powiedzyeć/
ſnádniey mu przydzye nápiſáć powoli á przed ſądem cżytáć. Dopuſzcżał thego
ſąd obiemá ſtronam do kilá rázow cżynić/ áby ſłuſznie obacżyli rzecż ich/ po=
tym według bacżenia ſkazánia cżynili. Złodzyei żadnych nie tráćili mowiąc/
niepodobna rzecż cżłowieku być ná ſwiecie ktoryby nie kradł/ nie tylko inemu

B 3	ále y ſobie/

---

strona: 9v

Kſięgi pirwſze

ále y ſobie/ to ieſt/ gdy co przez ſwoy głupi rozum ſtráći álbo prze leniwość nie
nábędzie/ ſobie to vkrádnie. Tákże ten obycżay bywał/ kto miał wolą kráść/
obiawiał ſie ſtárſzemu z duchownych y dał ſie wpiſáć w reyeſtr/ á gdy co kędy
vkradł/ miał przynieść pod gárdłem do onego ſtárſzego z duchownych/ tám mu
cżwartą cżęść vdzyelił on duchowny z oney kradzyeżey/ á trzy cżęśći poſłał záſię
onemu komu vkradł/ áby káżdy ſtrzegł ſwey rzecży pilnie. A ieſli złodzyeiá vłá=
pił kto kiedy kradł/ miał go wydáć ná poſpolitą robotę/ tácy ſypáli wáły/ mu=
ry robili y ine rzecży. Ieſli kto zábił kogo/ gárdło miał dáć káżdy tháki. Ieſli
krzywoprzyſiągł/ gárdłem tho zápłáćił/ wywodząc to iż táki dwárázy grzeſzy
przećiw Bogu y przećiw cżłowieku zgwałcenim wiáry. Podrożny cżlowiek
gdyby nádſzedł kogo áno go biją álbo zábito á nie obronił go ieſli mogł/ winien
gárdło dáć zá zábitego/ ieſli złocżyńcow nie doſtał. O cudzołoſtwo męſzcży=
zny karano wáłáſzeniem/ á niewiáſty gárdłem iáko ty ktore troię winę przepa=
dáły/ to ieſt/ płod tym zárażáiąc/ mężá zdradzáiąc/ wiárą wzgardzáiąc. Kto=
ry nieprzyiaćielom táiemnice wydawał/ ięzyk mu vrzniono. Muzyki wſzelkiey
ták ſpiewánia iáko piſkánia zákazowano/ wywodząc to iż przez to ludzye nie=
wieſcieią/ á w pracy teſkniwi/ y złych ſerc bywáią ku potrzebie woienney. Bę=
kárći ták ważni máią być iáko y wlaſni/ wywodząc to tym iż ſyn káżdy nie po=
winien zá oycowſki wyſtępek ćirpieć álbo mácierzyńſki. Kápłani ich tylko o ie=
dney żenie być powinni/ ále ini ludzye ile ich ktory chciał mieć wolno było.
Kápłani też ludzi nie lecżyli pod gárdłem/ iedno ći ktore ná tho obrano we=
dług piſánych lekarſtw/ gdzyeby przez piſánych lekarſtw kto lecżył á w thym
chory vmárł/ gárdło miał dáć lekarz. Był też ten obycżay/ iż też káżda oſoba
męſzcżyznia byłá popiſana w kſięgi krolewſkie/ cżym ſie kto obchodził á iáko ſie
ſpráwował ná ſwym goſpodárſtwie. O inych kroloch Egipſkich/ ktorzy byli
cżáſu Alexándrá wielkiego y po nim/ będzye ná ſwym mieyſcu nápiſano.

27:

Rozdzyał trzeći kſiąg pirwſzych o cżterzech Monár

28:

chiach/ á Monárchia ſie rozumie ieden Pan álbo

29:

ſprawcá przednieyſzy ná ſwiecie/ zowiemy to

30:

poſpolicie Ceſárſtwem.
Dy iuż Pan Bog widzyał lud mnożyć ſie dzyeń
odedniá ná ſwiecie/ byłá to iego wola/ áby zwirzchność albo
przełożeńſtwo nad ludem poſpolitym byłá vſtáwioná/ iákoby
oni lud ſwoy w ſpráwie dobrey rządzili/ to ieſt w chędogośći
w ſpráwiedliwośći/ y w kárnośći. O ktorych ſpráwach Dá=
niel Prorok w piſmie s. piſze przez obiáwienie Boſkie dwoiá=
kim obycżáiem. Napirwey pod poſtáwą wielkiego mężá álbo ſłupá/ ktorego
głowá byłá złota/ pierśi ſrebrne/ żywot miedzyány/ goleni żelázne. Wykłádá
to widzenie Dániel o cżterzech Monárchiach/ to ieſt/ o ſpráwach przednich ná
ſwiećie. Głowá złota známionuie Monárchią pirwſzą Aſſyriyſką/ w ktorey na=
pirwey pánował Ninus. Srebrne pierśi Perſką/ w ktorey Cyrus pánował.
Zywot miedzyány Grecką/ gdzye pánował Alexánder wielki. Goleni żelázne
Rzymſką/ gdzye Rzecżpoſpolita pánowáłá. Nogi gliniáne y żelázne známionu
ią dziſieyſzą ſpráwę Rzymſką y ſłábą y krzepką iákoby nieuſtáwicżną/ ktory
ſłup/ kámień z niebá (to ieſt Kryſtus opoká) gdy ſpádnie roſtrąći á w niwecż
obroći. Drugim obycżáiem było obiáwiono Dánielowi Prorokowi pod poſtá=
wą źwirzęcą/ Lwice/ Párdá/ y Niedźwiedzyá. Lwicá známionowáłá moc A=
ſſyriyſká przez Aſſurá/ Niedźwiedź Perſką/ Párdus Grecką przez Alexándrá

wielkiego.

---

strona: 10

Wiek trzeći.

Liſt 10.

wielkiego. Cżwarte źwirzę známionuie Monárchią Rzymſką/ nád Rzymſkie ie
ſzcże pod zákryćim náznácżył powſtáć drugie kroleſtwo okrutnośći pełne. kto=
ry nowy zakon vſtáwi przećiw ſłowu Bożemu/ to ieſt Máchometá s Turki.
Thu możem pobacżyć ták z Hiſtoriy iáko s piſmá ſwiętego rychłe ſkońcżenie
ſwiátá. ∴ ∴ ∴

6:

Pirwſza Monárchia.
Irwſza Monárchia byłá v Káldeycżykow/ v ktorych
napirwey krolował Niemrot potomek Chámow/ ácżkolwiek był
Noe vmiłował ſyná Chámá/ ále iż pośmiech z oycá vdzyáłał nie
zákrył go/ przeto Pan Bog s potomſtwá iego zwirzchność odiął y
błogoſłáwieńſtwo/ iż nie długo był ná tym áni żadny s tego rodu
potym/ bo wnet przyſzło do Aſſurá od Niemrotá/ ktory Aſſur Niniwen záło=
żył/ á od tego powſtáli y wezwáni Aſſyriani/ y Bábilonią poſiedli. Wiele kro=
low było w tey to Monárchiey Káldeyſkiey/ ktorzy nie byli godni tego áby co
o nich piſano/ ábowiem zágáśiwſzy ſłowo Boże/ do báłwochwálſtwá ſie rzu=
ćili/ áż do Abráámá/ do ktorego ſie ten wiek ściągał.
¶ Thego cżáſu Tánáo krol Tátárſki pirwſzy ná wſchod ſłońcá pánował/ od
ktorego rzeká wezwaná Tánáis/ to ieſt Wolhá.
¶ Thego też cżáſu Tuiſkon krol Niemiecki Sármáty ſpráwował.

20:

Trzeći wiek ſwiátá pocżyna ſie

21:

od Abrámá do Dawidá/ ieſt lat 832. we=

22:

dług niektorych lat 942.
Oku od pocżątku ſwiátá według ſiedmidzye=
ſiąt wykłádácżow/ Bedy/ y Orozyuſza 3184. według
niektorych 3034. wedlug żydow tylko 1548. według
Káryoná 2000. vrodził ſie Abráám ſyn Tare w Kál=
deiey Pátriárchá pirwſzy żydowſki/ zá cżáſu Ninuſá kro
lá Aſſyriyſkiego/ pánowánia iego látá 42.
¶ Gdy ſie ſkońcżyłá Káldeyſka Monárchiá przyſzłá do
Aſſyrianow/ ktorym Ninus ſyn Below napirwey páno=
wał/ mocny/ walecżny/ á fortunny/ ten napirwey walcżyć wymyſlił y pocżął/
gdy zwádził Tánáo Tátárſkiego krolá z Wexorem krolem Egipſkim: á gdy ſie
obá poráźili/ Ninus ich dokonał á páńſtwá pobrał. Potym walcżył z Zoroá=
ſtrem krolem Báktryáńſkim/ á gdy go zwyciężył w tym vmárł/ zoſtáwiwſzy
po ſobie ſyná máłego ieſzcże ku rządzeniu niegodnego. Pochowan w Babiloni=
ey w wielkim grobie krolewſkim/ ktory piſzą być ná dzyewięć ſtáian ná dłuż/
tákież y ná wzwyſz. Semiramis Ninuſowá żoná bacżąc wiek młody ſyná ſwo=
iego/ áby on w cżym nie pochybił/ wzyawſzy ná ſię odzyenie iego táiemnie/ ſprá=
wowáłá kroleſtwo/ á ſyná w ſwoim vbiorze nośiłá miáſto ſiebie/ á áby nie by=
łá poznána/ kazáłá y dworzánom ſwoim w iednákich ſzáciech chodzić iáko y ſá=
má. Abowiem ſie tego obawáłá/ áby dla iego młodośći kráiny nie odſtępowa=
ły/ tákież y dla żeńſkiey ſpráwy. Spráwowáłá tę Monarchią ták dobrze y for=
tunnie/ iż żadny krol iny/ krom Alexándrá wielkiego/ thák dáleko ná wſchod
ſłońcá nie wſzedł do wielkiey Indiey/ iáko oná/ wſzákże tám byłá porażoná od
krolá Indiyſkiego y ránioná ſtrzáłą.

B 4	Też ona miá=

---

strona: 10v

Kſięgi pirwſze

grafika ¶ Też oná miáſto Bábilon wielkim koſztem
założyłá y murem obtocżyłá/ y wiele inych miáſt
ták w Aziey iáko w Afryce. Byłá niewiáſtá
pyſzna/ śmiáła/ chytra/ prętka/ y chędoga.
Iednego cżáſu gdy ſie cżoſáłá/ przyſzłá nowi=
ná do niey iż Babilon odſtąpił od niey/ po=
chwaćiłá ſie prętko ieſzcże włos połowice nie
ſchowawſzy iecháłá tám z woyſkiem/ ták dłu=
go onych włos połowice niecháłá áni odſtę=
powáłá od miáſtá áż ich dobyłá. Wſzakże
nie mogłá być bez tego/ áby ſwey krewkośći
przyrodzoney milcżkiem álbo ćirpliwoſcią v=
ſzłá/ álbo iákim wſtydem/ iáko to káżdy ma
mieć ná bacżeniu/ ále tego iáwnie y bez wſty=
du vżywáłá/ nałożniki ſwoie z miłośći śćiná=
łá/ y tákież ty ktorzy ſie iey s tego wymawiá=
li. Gdy ſyn iey doroſł/ prośiłá go áby z niego
ſyná pocżęłá/ y vſtáwiłá práwo wſzędzye pod
gárdłem/ áby ſie nie poymowali/ iedno co
nablizſzy krewni/ chcąc thym práwem ſyná
ſwego ku ſobie przyciągnąć. Syn brzydził ſie
tym y zábił ią. Ná grobie kazáłá ty ſłowá ſo
bie nápiſáć ták: Kto ruſzy grobu mego/ nay=
dzye w nim co oſobliwego. Potym Dárius krol Perſki gdy Babilon wziął/ ná=
lazł ná grobie iey to piſmo/ kazał grob otworzyć y nalazł liſty nápiſáne tymi
ſlowy: To ieſt gorſzy ze wſzech ludzi/ co vmárłe w grobie budzi. Potym iey ſyn
Ninus wtory Monárchią oycowſką ſpráwował/ ále nie s táką fortuną iáko
ociec álbo máć/ ábowiem wnet odſtąpiły od niego ine kroleſtwá/ y ſam nie dłu
go pánował/ zábili go ſłudzy ſámi. Co ſie dzyało potym s tymi krolmi Aſſyriy=
ſkimi/ ktorych było po Ninuſie áż do Sárdánápalá 36. przez pięć ſet lat/ dłu=
giegoby potrzebowáli piſánia/ tylko ná przykład wezmę Sárdánápalá oſtát=
niego krolá Aſſyriyſkiego.
Ardánápalus Krol oſtátecżny Aſſyriyſki/ był zá cżáſu A=
máziaſzá krolá żydowſkiego Iudá iedennáſtego/ ktory to Sárdánápa=
lus był nád niewiáſtę wſzetecżnieyſzy w brzydliwych vcżynkach/ ábo=
wiem odmieniáiąc twarz ſobie fárbámi w koronie krolewſkiey ſiadał miedzy grafika
pſotliwemi niewiáſtámi przędąc kądzyel/ y ine
brzydliwe vcżynki ſpráwuiąc. A gdy go w tym ie
go Hetman Arbáces záſtał/ pchnął go nogą/ y
podburzył nań wſzytek lud/ á Medom dał znáć
áby z woyſki przyiecháli/ ktorzy go poráźili/ áż v=
ciekł ná Babilon/ gdzye tám nálepſzy kus w ſwo=
im żywoćie vdzyáłał/ iż nákłádſzy ná ogień drew
kazał ſie zápalić/ tám zgorzał ze wſzytkimi ſkár=
by y z zámkiem. Medowie poráźiwſzy krolá/ Mo=
nárchią Aſſyriyſką wzyęli. A ták przeſzłá Mo=
narchia Aſſyriyſka do Medow/ pod kthoremi
byłá ſto trzydzieśći y pięć lat. A potym prze=
ſzłá do Perſow/ á wſzákże tho zá iednę pocży=
táią.

O Abráámie.

---

strona: 11

Wiek trzeći.

Liſt 11.

1:

O Abráámie. Rozdzyał cżwarty.
Gdy náſtáło było báłwochwálſtwo ogniá w Kál=
deiey/ rzekł Pan Bog do Abráámá: Wynidź s ſwey zyemie y
z oycá twego domu y przyrodzonych twoich/ á podź do zyemie
ktorą tobie vkażę/ á tám cie rozmnożę ná wielki lud. Abrá=
ám ſłuchał Páná/ máiąc lat 75. ſzedł do zyemie Kánáney=
ſkiey wzyąwſzy s ſobą cżeladź/ y Lotá ſynowcá/ bo go był zá
ſyná obrał gdy ſwoich nie miał y z żoną Sarą. Ale brathá iego Arám ſpalili
Káldeycżycy/ iż nie chciał z nimi chwalić ogniá báłwochwálſkiego/ á ten ogień
ktory oni chwalili zową po żydowſku Vr/ á pogáni zwáli Orymazdá/ to ieſt o=
gień ſwięty/ ktory krolowie/ álbo ine przełożeni v nich kazáli przed ſobą nośić grafika
zá iednę ſwiątość ná ko
niu. Poſiadł Abráám
zyemię Kánáneyſką ſzy=
roko. Vkazał ſie mu
Pan bog á rzekł:Two=
im potomkom dam tę
ziemię. Ktory wnet zbu
dował Pánu Bogu oł=
tarz dzyęki y chwały ie=
mu cżyniąc/ obacżyw=
ſzy y drugim obiawiá=
iąc/ iż ieſt ieden Bog ná
niebie y wſzędzye/ kto=
ry wſzythkimi rzecżámi
władnie/ ták że wiele lu
dzi od wiela błędow odwiodł. Szedł potym Abráám ná drugie mieyſce mie=
dzy Betel á Háy/ y zbudował drugi ołtarz ku cżći á ku chwale Bożey. Potym
ſzedł ku południowi/ y mieſzkał w Dámáſzku/ gdzye ieſzcże y dziś zową then
dom gdzye mieſzkał/ Abráámow dom.
¶ Sſtał ſie potym głod wielki w zyemi Kánáneyſkiey/ przeto Abráám ſzedł
do Egiptu z żoną Sarą y z domową cżeládzyą. Ale iż byłá cudnego vrodzenia
Sará/ przeto boiąc ſie by go o nię Egipciánie nie zábili/ powiedał ią być ſwo=
ią ſioſtrą. Potym mu ią wzyęto gwałtem/ á przywiedziono przed Fáráoná kro
lá. Ale to Pan Bog przeyrzał łáſką ſwoię/ gdy Fáráoná ſkarał niemocą/ iż ſie
iey nie dotykał. A gdy bogow Egipſkich przy ofiárach pytano przycżyny krole=
wſkiey niemocy: Powiedzyeli/ iż dla krzywdy żony pielgrzymá Kánáneyſkiego.
Wezwał potym Fárao Abráámá do ſiebie/ mowił mu: Cżemuś nie powiedał
by to twoiá żoná byłá? oto maſz żonę ſwoię á weźmi ią w pokoiu. Przykazał
krol ſługom ſwoim áby ią wyprowádzili pocżćiwie y z dáry. Piſze Iozephus iż
przez ten cżás iáko tám był Abráám/ náucżył wiele dobrych obycżáiow Egi=
pciánow y náuk/ dla cżego był wielkim cżłowiekiem v nich y mądrym.
¶ Przyſzedł záſię Abráám ná to mieyſce gdzye był pirwey ſwe namioty rozbił
miedzy Betel y Háy/ sſtał ſie bárzo bogátym w ſkárby y w dobytek. Lot iego
ſynowiec miał też ſwoie ſtádá dobytká y páſterze/ á gdy przyſzli do Kánáney=
ſkiey zyemie/ sſtał ſie ſwar miedzy páſterzmi ich. Przeto rzekł Abráám ku Lo=
towi: Ieſteſmy ſobie przyiaciele wielcy/ przeto ſtrzeżmy przyiáźni ſwey by nas
páſterze nie zwádzili/ proſzę rozdzyelmy ſie/ wſzak doſyć przeſtrono mamy/ idź
ty ná lewą ſtronę s ſtátkiem ſwoim á ia ná práwą/ á chceſzli też ná práwą idź
poydę ia ná lewą. Y wybrał ſobie Lot kráinę nád rzeką Iordanem/ á mieſzkał
w mieſcie Sodomie/ á Abráám w Kánáneyſkiey zyemi w mieſcie Ebron. S te

go ich rozdzya=

---

strona: 11v

Kſięgi pirwſze

go ich rozdzyału weſzło y dziś w obycżáy/ iż ſtárſzy rozdzyela á młodſzy wybiera
ſwoy dzyał. Zbudował tám Abráám ołtarz ku chwale Bożey. Rzekł k niemu
Pan Bog: Podnieś ocży twoie/ tę zyemię wſzytkę ktorą widziſz tobie dam y
twoim potomkom ná wieki.
¶ Tegoż cżáſu krol Elámitow Chodorláhomor/ wzyąwſzy k ſobie ná pomoc
trzech krolikow Aſſyriyſkich/ ciągnął przeciw krolikom Sodomſkim y Gomor=
ſkim/ ktorzy byli Adam/ Seboim/ Bálee/ o to iż nie dáli tributu zá dwánaſcie
lat iáko dáwáli/ potkáli ſie y bili cáły dzyeń/ ále poráżon lud Sodomſki y Go=
morſki y pobran w niewolą/ gdzie też y Lot był poiman. Vſłyſzał to Abráám/
vżalił ſie ſynowcá Lotá y ſámſiádow ſwoich/ zebrał domowey cżeládzi trzy ſtá
y ośmnáſcie/ wzyął też ná pomoc y ſámſiády ſwoie s ktoremi dobrze mieſzkał/ z
domu Eſchol y Aner s kráiny dolney Mámbre/ ciągnął zá nimi nocą/ vderzył
ná nie beſpiecżnie/ poráźił ie y odiął wſzytek lud y łup/ y gonił áż do zyemie Dá
máſzku/ wyzwolił ſynowcá ſwego od nieprzyiácioł. Wyſzedł przećiw iemu krol
Sodomſki dawáiąc mu w moc wſzytko okrom perſon/ ále Abráám nie chciał
nic bráć/ tylko iego towárzyſze wzyęli dobytká nieco. Wyſzedł też przećiw iemu
Melchiſedek/ to ieſt/ kápłan nawyzſzy/ y krol Salem/ ktorego Páweł s. piſze
do Rzymiánow być bez oycá bez mátki/ drudzy mienią go być Semá ſyná No=
ego/ gdzye ták długo nie mogł być żyw Sem/ tylko potomſtwo iego ſzło naro=
dem Páná Kryſtuſowym áż do Dáwidá. S tego też rodzáiu Semowego pir=
worodni ſynowie byli záwżdy Kápłany áż do Aroná. Ten Melchiſedek ofiáro=
wał Abráámowi chleb y wino ku potwirdzeniu/ y dobrorzecżył mowiąc: Bło=
goſłáwiony bądź Abráámie od nawyzſzego Páná ktory ſtworzył niebo y zye=
mię/ á pánuy nád nieprzyiacielem. Zá tho mu Abráám dał ze wſzytkich rzecży
dzyeſięćiny. ∴ ∴ ∴
¶ Ale iż Abráám ieſzcże do tego cżáſu był przez potomká/ przeto mu Pan bog
obiecał ſyná y z dálſzym potomſtwem/ ktory miał rozmnożyć iáko gwiazdy nie=
bieſkie. Słyſząc to Abráám/ vczynił ofiárę Pánu Bogu dzyękuiąc s tey łáſki
wielkiey. Potym rzekł Pan do Abráámá: Nie boy ſie Abráámie/ ia ieſtem o=
brońcá twoy y zapłátá twoiá wielka. Rzekł Abráám: Pánie Boże moy co mi
daſz á ia ieſtem bez ſynow/ áto moy ſpráwcá domowy Dámáſzkus ſyn Eliezer bę
dzye po mnie dzyedzicem/ iákoby rzekł: A to moy ſługá ma potomſtwo y będzye
v mnie dzyedzicem/ á ia tego dáru nie mám od ciebie. rzekł Pan Bog: Nie bę=
dzye Dámáſzkus dzyedzicem/ iedno ten co s twego żywotá wynidzye. Vwierzył
Abráám Pánu Bogu/ á ſtąd był vſpráwiedliwion.
¶ Sará widząc iż płodu nie miáłá/ rzekłá do Abráámá: Widzę iż mię Pán
Bog zámknął/ wnidź do ſługi moiey Egipſkiey Agár/ owa z niey pocżnieſz ſy=
ná. Gdy pocżęłá Agár wzgárdziłá pánią ſwoią Sárą/ przeto ſzłá á mowiłá
ku Abráámowi: Zle cżyniſz iż pozwalaſz ſłudze mey przećiw mnie powſtáwáć/
rozeznay Boże miedzy tobą á mną. Rzekł k niey Abráám: Azáſz ſługi w mocy
nie maſz/ wolnoć z nią cżynić co chceſz. A gdy ią Sará karáłá/ oná vciekłá y
chciáłá iść do Egiptu ſkąd byłá. Ale gdy ią Anioł nálazł ſámę v ſtudniey ná
puſzcży/ rzekł k niey: Náwroć ſie ku pániey ſwey záſię á vpokorz ſie iey/ pocżę=
łáś y porodziſz ſyná/ dáſz mu imię Hizmáel/ ręce iego przećiw wſzytkim będą/
namioty ſwoie rozbije przećiw bráciey ſwey. A gdy to z nią Pan przez Aniołá
rozmawiał/ vſzedł precż. Oná vyrzáłá znáki Boże/ rzekłá w ſobie: widzyáłám
tył widzącego mnie/ y názwáłá to mieyſce wzdroy żywiącego y widzące^o mnie/
ieſzcże y dziś ten wzdroy vkázuią pielgrzymom w kráinie miedzy Kades á Bá=
rach. Ktora ſie wroćiłá á porodziłá ſyná/ dáłá iemu imię Hizmáel/ á w then
cżás był Abráám w leciech 86. Látá 99. Abráámowego vkazał ſie mu Pan
Bog/ y obiecał ſyná s Sary/ ktoremu roſkazał dáć imię Izáák/ mowiąc wielki
lud z niego powſtánie. Przykazał theż áby lud ktory z niego wynidzye był zná=
cżon ná cżłonku rodzącym/ áby ſie s Pogány nie mieſzał. Abráám podzyęko=

wał Pánu

---

strona: 12

Wiek trzeći.

Liſt 12.

wał Pánu Bogu wnet ſam/ cżeladź domowa/ y ſyn iego Hizmáel/ wzyęli o=
brzeſkę ná cżłonkach rodzących.
¶ Potym miedzy gorámi Mámbre Abráámowi vkazáli ſie trzey Aniołowie
w oſobach ludzkich/ bieżąc przećiwko im cżynił im pocżćiwość/ y prośił ich do
goſpody ſwoiey/ vcżynił prze nie gody. Ktoremu rzekł Anioł/ wrocę ſie przez
rok o tę do/ á będzye twoiá żoná Sará miáłá ſyná. Słyſząc to Sará rośmiałá
ſie zá drzwiámi táiemnie mowiąc w ſobie/ ná ſtárość moię y mego mężá będę
miáłá roſkoſz? Rzekł k niey Anioł/ ázaſz Bogu trudno vcżynić co chce/ cżemu
ſie śmieie Sará. Sará ſie zlękłá záprzáłá śmiechu. Rzekł pan: Ták ieſt żeś ſie
śmiáłá. Potym oni trzey młodzyeńcy obroćili ocży przećiw Sodomie/ rzekł
Pan: Wołánie Sodomcżykow rozmnożyło ſie/ á grzech ich obciążony ieſt ná=
zbyt. Szli thám tedy do Sodomy. Abráám rzekł do nich: Aza Pánie ſtráćiſz
ſpráwiedliwego przy złych? á ieſliby było pięćdzyeſiąt ſpráwiedliwych w mie=
ſcie á nie przepuśćiſzli im? Rzekł Pan/ bych nálazł we wſzytkim mieſcie Sodo=
mie pięćdzyeſiąt ſpráwiedliwych/ przepuśćiłbych mieyſcu dla nich. Rzedł A=
bráám/ gdyżem pocżął s Pánem moim gádáć/ będąc proch á cień. A ieſliby
cżterdzyeśći było dobrych w Sodomie/ przepuśćiſzli wſzytkim? Rzekł Pan:
Nie pobiłbych ich. Rzekł potym Abráám/ á ieſliby dzyeſięć? Rzekł Pan/ prze
puśćiłbych y dla dzyeſiąći/ á nie zgłádziłbych wſzytkich.
¶ Przyſzli dwá Aniołowie do Sodomy wiecżor/ gdzye tám ſiedział Lot w bro
nie mieyſkiey/ ktory wſtał á ſzedł przećiwko im/ vpadł przed nimi ná zyemię á
rzekł: Proſzę pánowie sſtąṕcie do domu ſługi wáſzego/ a iutro ráno poprowá=
dzę was gdzye każecie. A gdy niechcieli przypędził ie ktemu prośbą/ ſpráwił
ná nie gody. A gdy ſzli ſpáć/ Sodomſcy ludzye oſkocżyli dom Lotow/ mowiąc
ku Lotowi áby wywiodł młodzyeńce chcąc ie w brzydliwośći záchowáć. Lot
z boiáźni rzekł k nim: Mam dwie corze ktore ieſzcże mężow nie vznáły/ cżyńcie
z nimi co ſie wam podoba/ á ty goście moie zachowaycie w pokoiu. Ale oni nie
chcieli/ iedno gwałt cżynili wielki Lotowi. Aniołowie wyſzli á Lotá do domu
wprowádzili y zámknęli wrotá/ á ony ktorzy przed domem ſtali zaraźili ſlepo=
tą. Rzekli Aniołowie ku Lotowi: Wywiedź z miáſtá tego wſzytki twoie/ ábo=
wiem to mieyſce zgłádzimy y z ludźmi. A ták Lot ſzedł do przyiacioł ſwoich y
rzekł im: wſtańcie zátráći to miaſto Pan Bog. Ktorzy nie chcieli mowiąc: Zá=
wżdy ten Lot nas plagámi ſtráſzy. Rano gdy ſie Lot rozmyſláł ieſzcże z miáſtá
wynidź/ wywiedli go Aniołowie y z żoną y z dziewkámi przed miáſto rzekąc:
Idź ná gorę á nie ogląday ſie ná zad/ bo áż ná gorze záchowacie zdrowie ſwoie.
Ktory rzekł/ ſnadź mię ná gorze co złego zábije/ ále ieſt tu miaſtecżko máłe do
ktoregobych chciał vciec. Rzekł Pan/ nie zátrácę tego miáſtecżká o ktore mo=
wiſz/ przeto wezwáne miáſtecżko Segor/ to ieſt máłe. Wſzákże Lot nie mie= grafika
ſzkal w nim/ wyſzedł
ná gorę/ przeto też y Se
gar zginęło potym.
¶ A gdy Lot wyſzedł s
Sodomy/ ſpuśćił Pan
bog ná ony miáſtá ſiár=
kę z ogniem/ y przewro
ćił Pan Bog ony miá=
ſtá/ y wſzytkę onę krá=
inę z ludźmi y ze wſzyt=
ką ozdobą zyemie. Zo=
ná Lotowá nád roſka=
zánie Páńſkie gdy ſie o=
beyrzáłá ná miáſto/ o=
broćiłá ſie w ſłup ſol=

ny/ ktory

---

strona: 12v

Kſięgi pirwſze

ny/ ktory ſłup Iozephus widzyał/ piſze o tym ſam. Obroćiło ſie ono mieyſce w
iezyoro ſzkárade á niepożytecżne/ w ktorym żadna rzecż być żywá nie może/ prze=
to ie zową martwe morze. Lot wyſzedſzy z miáſtecżká Segor ná gorę/ mieſzkał
tám w iáſkini tylko ze dwiemá corkámi/ ktore máiąc zá to gdy ſłycháły iż Pan
Bog przez ogień wſzytek lud ná ſwiecie zágubi/ iáko było zá Noego przez wo=
dę/ weſzły w rádę áby národ ludzki nie záginął/ dáły oycu wino pić mocne.
Ktorym gdy ſie vpił/ ſpáłá iedná podle iego y pocżęłá ſyná/ ktorego wezwá=
łá Moáb/ od ktorego idą Moábitowie. Tákież młodſza vcżyniłá/ pocżęłá też
ſyná Ammon/ á od tego idą Ammonitowie.
¶ Abráám widząc przewroconą kráinę Sodomſką/ ſzedł do Gieraris iáko
pielgrzym. Krol Abimelech kazał przywieść przed ſię żonę iego Sarę/ áby ią
miał zá żonę ſobie/ ále mu Pan Bog pogroźił śmiercią weſnie/ przeto ſie iey
nie dotykał/ á rzekł ku Pánu: Pánie ázaſz niewiádomemu nie przepuśćiſz? bo
mi Abráám nie powiedzyał by żoná iedno ſioſtrá. Rzekł k niemu Pan/ ia wiem
żeś to vcżynił s proſtośći ſercá twoiego/ przetociem ſtrzegł ciebie áby nie zgrze=
ſzył/ teraz wroć mężowi żonę. A ták Abimelech wzyął owce/ woły/ ſługi/ y dzie
wki/ á dał Abráámowi/ y wroćił mu żonę iego Sarę/ á rzekł: Otho zyemiá
przed tobą ieſt/ mieſzkay gdzye ſie tobie podoba/ dał też y Sarze dáry. A gdy
ſie modlił Abráám do Páná Bogá zá Abimelechem/ vzdrowił go Pan Bog
z żonámi y z dziewkámi/ ábowiem był Pan Bog wſzythki ſkarał dla żony
Abráámowey. ∴ ∴ ∴
¶ Látá Abráámowego 100. Sará żoná iego vrodziłá mu ſyná ktoremu da=
no imię Izáák/ y obrzezáli go oſmego dniá. Po kilku lat igrał z nim brát Hi=
zmáel. Sará gdy to vyrzáłá gniewáłá ſie/ y rzekłá Abráámowi: Wyrzuć ſługę
y s ſynem iey/ ábowiem nie będzye dzyedzicżył s ſynem moim. (Zydowie piſzą iż
go náucżał Hizmáel obráſkom ſie kłániáć nálepiwſzy ich z błotá.) Cięſzko tho
prziymował Abráám/ przeto rozmyſlał w ſobie. Ale rzekł k niemu Pan Bog:
Słuchay Sary. Wzyął tedy Abráám becżołkę wody á chlebá/ włożył ná rá=
mioná Agár/ dáwſzy iey ſyná Hizmáelá/ ſzłá precż. A gdy byłá ná puſzcży wo=
dy iuż nie miáłá á dzyecię ſprágnęło/ nie miáłá mu co dá pić/ odeſzłá go pod
drzewem niechcąc pátrzyć ná iego śmierć/ odbieżawſzy od niego ná ſtrzeleniu z
łuku/ ſiádłá płácżąc. Wyſłychał Pan Bog głoſu dzyecięciá/ rzekł Anioł iego
mátce Agár: wſtań weźmi dziecię/ y otworzył iey ocży Pan bog vyrzáłá wzdroy
y dáłá dzyecięciu pić/ á nábrawſzy wody s ſobą ſzłá precż. Roſło dzyecię á mie=
ſzkáło ná puſzcży Fárán/ sſtał ſie z niego ſtrzelec. Mátká mu ziednáłá żonę z E=
giptu/ s ktorą miał dwánaſcie ſynow kſiáżąt ſwoich narodow.
¶ Pan Bog Abráámá kuſząc/ kazał mu ſyná Izááká ktorego miłował w le=
ciech 25. ſobie ofiárowáć/ náznácżywſzy mu ktemu mieyſce. Ktory wnet wſta=
wſzy oſiodłał oſłá/ iechał pod gory wzyąwſzy s ſobą dwu młodzeńcu y ſyná I=
zááká. Potym gdy nárąbáli drew ná ofiárę/ kazał Abráam młodzyeńcom zo=
ſtáć/ á ſam ſzedł z Izáákiem náwiązawſzy nań drew ná mieyſce náznácżone/ á
ſam nioſł miecż y ogień w ręku. A gdy obá ſzli ſpołu/ rzekł Izáák ku oycu: Oy=
cże miły. Abráám: Synu moy co ieſt? Izáák: Bacżę iż Pánu Bogu ku cżći o=
fiárę chceſz cżynić/ bacżę iż drwá mamy/ ále ofiárę ſkąd weźmiemy? Rzekł A=
bráám: Pan Bog przeyrzy ofiárę ſobie ſynu moy. Piſze Iozephus żeby Abrá=
ám k niemu tymi ſłowy mowił: O ſynu moy iákom był rad w ſtárośći ſwoiey
gdy mi cie Pan Bog obiecał ná ſwiát wypuśćić z biodr moich y wypuśćił/
tylem ieſzcże rádnieyſzy iż mi cie ſobie kazał ofiárowáć ku cżći á chwale ſwoiey/
s cżego bądź Pan Bog pochwalon ná wieki od mego narodu/ że táką ofiárę od
náiu racży prziymowáć. Ná ty ſłowá powiedzyał Izáák: Miły oycże ſzcżęſli=
wy ia ſyn twoy y s tobą ieſteſmy/ gdy táki koniec mego żywotá ku cżći á chwale
Bożey vkłádamy/ á ſnadź lepieyby ſie tákowemu ná ſwiát nie rodzić/ ktoryby
był przećiw woley Bożey y tákież oycowſkiey. Rzekſzy to przyſtąpił ku ołtarzu

ná gorze

---

strona: 13

Wiek trzeći

Liſt 13.

na gorze gdzye Pan Bog obiáwił mieyſce/ gdzye też Abráám ołtarz zbudował
y drew nakładł ſpalić á ofiárowáć Izááká ku cżći á chwale Bożey. A gdy iuż
Abráám ſyná miał ściąć/ zawołał nań Pan Bog imieniem/ Abráámie nie=
chay/ nie mnimay ábych ia żądał krwie ſyná twego/ ále kuſząc tobą ábych oba=
cżył vmyſł twoy/ á gdyżeś ták ſtały w moim roſkazániu iżeś ſynowi iedynemu
nie przepuśćił dla mnie/ będę tobie dobrorzecżył/ y rozmnożę rodzay twoy iá=
ko gwiazdy ná niebie álbo piaſek w morzu/ á będą błogoſłáwieni w twoim na=
rodzye wſzyſcy ludzye ná zyemi/ żeś vſłuchał głoſu moiego. A ták Abráám s ſy=
nem ſwoim obłápili ſie á cáłowáli nád nádzyeię ſwoię. Zrządził tedy Pan bog
ſkopu/ ktorego gdy Abráám vyrzał w chroſcie álbo ćirniu ſtoiąc/ wzyął go á o=
fiárował Pánu Bogu ku cżći á chwale miáſto Izááká. Potym drugiego dniá
odpráwiwſzy ſłużby Boże/ wroćili ſie do domu do Sary ſzcżęſliwie mieſzkáiąc/
iż co chcieli v Bogá otrzymáli. Potym rychło Sará vmárłá/ była żywá ná ſwie
cie 127. lát/ pochowaná w Ebronie gdzye tám Abráám kupił mieyſce zá 400.
ſyklow ſrebrnych (bo ná ten cżás mieli táką wagę ſrebrną) potomkom ſwoim
od Efroná/ gdzye ſie potym wſzyſcy iego narodowie chowáli. A były tám dwie
iáſkini/ iedná ná gorze gdzie ſie męſzcżyzni chowáli/ druga ná dole gdzye niewiá
ſty chowano/ tám też piſzą pochowan ieſt Adam y Ewá.
¶ Abráám będąc iuż w ſtárośći rzekł do Eliezerá ſługi ſwego/ áby pod przy=
ſięgą ſzedł do ſwoich przyiacioł ſzukáć żony Izáákowi ſynowi/ ktoremu iuż by=
ło 40. lat. Poiął tedy Eliezer dzyeſięć wielbłądow/ nábrawſzy ná nie wiele
dobrego páná ſwego/ ſzedł do Mezopotámiey do Chárry miáſtá/ ktore dzyer=
żał Naor brát Abráámow/ ſtánął przed miáſtem nad wzdroiem/ y prośił Pá
ná Bogá áby mu obiáwił żonę godną pánu iego przyſzłemu Izáákowi. Przy=
ſzła tedy Rebeká cora Bátuelá dziewká piękney vrody po wodę/ ktorey zaſzedł
Eliezer y rzekł k niey áby mu wody dáłá. Vcżyniłá to s chucią ſpuśćiłá wodę
z wiádrem á iemu dáłá pić/ y rzekłá: Dam pánie moy y twoim wielbłądom ná=
leię ieſli każeſz. Y vcżyniłá ták. A gdy iey pytał cżyiá ieſt. Powiedzyáłá żem ieſt
corá Bátuelowá ſyná Náorowego (to ieſt ſynowicá Abráámowá) ieſli chce=
cie v nas ſtać goſpodą możecie/ mamy doſyć ſiána y plew dla wielbłądow/ ſá=
mi też wſzytkę wcżeſność będzyecie mieć. Gdy to obacżył Eliezer/ ſam w ſobie
myſlił: Snadź to Pan Bog ták chce mieć áby to byłá małżonká páná moiego/
y dał oney pánieńce zaponę złotą y kołtki ná vſzy złote. Potym pánná Rebeká
ſzłá do domu z rádoſcią/ powiedzyáłá wſzytkę przygodę ſwoię oycu y bráciey.
Wyſzedł tedy Lábán brát iey przećiw Eliezerowi/ przywiodł go do domu/ o=
pátrzył wielbłądy żywnoſcią y ſługom nogi vmył/ á przed Eliezerá położył
chleb áby iadł. Ale rzekł/ nie będę iadł áż powiem potrzebę ſwoię w ktoreiem
przyiechał. Ktoremu rzekli áby mowił/ y mowił: Ia ieſtem ſługá Abráámow
ſługi Bożego/ ktorego vwielbił bárzo y dobrorzecżył/ y dał mu doſyć dobytká/
złotá/ ſrebrá/ ſług y dzyewek/ wielbłądow y oſłow/ y porodziłá Sará ſyná o=
biecánego od Bogá w ſtárośći ſwoiey/ ktoremu dał ociec wſzytko ſwoie dobro
ktore miał/ y przywiodł mię ná przyſięgę ábych ſynowi iego Izáákowi żonę
przywiodł coby nie z rodzáiu Kanáneyſkiego w ktorey mieſzka/ ále rzekł: Iedź
do domu oycá mego/ á s przyrodzonych moich weźmi żonę ſynowi memu/ á Pan
moy oznaymi tobie drogę y mieyſce gdzye ſie maſz ſkłonić. Przyiechałem w ten
tu kray/ ſtánąłem nád wodą/ dzyewecżkem vyrzał Rebekę/ rzekłem iey by mi
dáłá wody y nálałá wielbłądom/ ktora vcżyniłá wſzytko s chucią wielką/ po=
znałem iż to wola Boża ieſt áby tá pánná byłá małżonką ſyná páná moiego/
od was też chcę ſłyſzeć ieſli ná to przyzwalacie. Odpowiedzyał ná to ociec pán=
ny Bátuel y ſyn Lábán: Od Páná Bogá wyſzłá mowá paná twoiego/ nie mo=
żemy my iemu ni w cżym ſie przećiwić/ iedno co iego wola ieſt. Pánny też pyta=
no z oſobna ieſli ná to przyzwala/ ktora przyzwoliłá. Dawſzy iey Eliezer ſkár=
bow doſyć złotá y ſrebrá/ iechał z nią y z iey Fraucymerem w pokoiu. Ktorą

C

vyrzawſzy

---

strona: 13v

Kſięgi pirwſze

vyrzawſzy Izáák z dáleká wyſzedł przećiwko iey/ oná też sſiádłá z wielbłądá/
ſpytáłá Eliezerá kto to ieſt/ powiedzyał iż to ieſt małżonek twoy/ z rádoſcią ſie
przywitáli/ y potym w małżeńſki ſtan oddáni.

4:

Narod Abráámow

¶ Abráám poiął drugą żonę Ceturę/ to ieſt złącżoną/ tę to powiedáią być
Agár/ nie dáiąc ſie ſtárzec w tym vznáwáć áby ná ſtárość ſwoię miał być by=
ſtry/ á młodą żonę mieć/ ále Agár ſwoię miłoſnicę pirwſzą poiął/ s ktorą miał
wiele ſynow/ wſzákże ie zá żywotá rozdzyelił/ áby ſpołecżnośći żadney z Izáá=
kiem nie mieli/ ſwięte piſmo piwueda iż dawſzy im ſkárbow doſyć/ poſzli ná
wſchod ſłońcá/ á Izáák zoſtał we wſzytkim imieniu oycowſkim dzyedzicem.
Potym rychło Abráám w ſtárośći ſwoiey vmárł z żáłoſcią wielką ſynow/ kto=
rego pogrzebli Izáák y Hizmáel w Ebronie gdzie y żoná iego Sará leży. Miał
lat żywotá ſwego 175. od obietnice Páńſkiey látá 100. ktorą mu był obiecał/
iż z iego plemieniá wynidzye ten/ przez ktorego będą wſzyſcy narodowie blogo=
ſłáwieni/ to ieſt Kryſtus. Tu ſlowo Boże wzyęło grunt obietnice Boſkiey o
Kryſtuſie/
gdzye chwałę nową námienił/ á pod záſłoną w ſercach ludzkich ná=
piſał v potomkow Abráámowych/ to ieſt v Krześćiánow. Abowiem łácnoby
káżdy zápomniał przez dawność tę obietnicę/ by nie przez cudze znáki było po=
bacżono á oznaymiono/ iákoż o tym Páweł s. piſze/ bylibyſmy pod zakonem iá=
ko pod miſtrzem/ niżli náſzá wiárá przyſzłá/ byliſmy ſtrzeżeni pod nim. Acżkol=
wiek Zydowie ſą práwi potomkowie Abráámowi/ ále nie vżywáią z námi tey
obietnice tylko ſtrzegą/ iáko pies v wozá ſtrzeże ſukná á nie chodzi w nim. A
miáſto ich nas Pan Bog wſzcżepił w máćicę Abráámowę/ gdy rozgi (to ieſt
żydowie) poſchły. K tey obietnicy przydał Pan Bog Abráámowi obrzeſkę/ ná
znák pokoiá y ná pámięć obietnice/ o cżym ſtoi wyzſzey.

28:

O Izááku.
At od ſtworzenia ſwiátá według Zydow 2122. ále
wedlug wykłádácżow Bibliey 3358. cżáſu pánowánia Xerxeſá
Báleo w Aſſyriey/ Izáák ſn Abráámow gdy był w leciech 40.

poiął żonę

---

strona: 14

Wiek trzeći.

Liſt 14.

poiął zonę Rebekę/ ktora ácż byłá długo niepłodna/ wſzákże on nie ſmućił ſie
s tego/ ále pámiętał y miał nádzyeię w obietnicy Boſkiey/ iż miał iego potom=grafika
ſtwo rozmnożyć iáko
piaſek w morzu/ prze=
to ſie vdał ná modli=
twę do Páná Bogá/
aby obietnicę racżył
nápełnić. Wnet Re=
beká byłá brzemien=
na dwoygiem dzyeći.
A gdi iey cżás przicho=
dził porodzenia/ miá=
łá wielką boleść gdy
ſie w niey dwoie dzyeći
biło ſpołu w żywocie/
znák tego był iż ieden
lud drugi lud przemo
że/ á pirwſzy młodſzemu ſłużyć będzye. Vrodziło ſie pirwſze dzyecię liſowate á
koſmáte/ imię iego było Ezau/ drugie wnet zá nim wyſzło trzymáiąc zá piętę
pirwſzego/ dano iemu imię Iakob/ to ieſt piętá albo podchwytácż. A gdy od=
roſli/ okazał ſie Ezau grubym/ niedbáłym/ obierał ſie około roley á myſliſtwá.
Iakob był proſty/ ćichy/ mieſzkał domá rad. Wſzákże miłował ociec więcey
Ezau iáko pirworodnego/ á rad iadał co on przynioſł z łowu ſwoiego. Mátká
záſię więcey miłowáłá Iakobá/ przeto ſie tráfiło/ iż gdy Ezau był ná łowie/
przyſzedł do domu chciało ſie mu ieść/ nalazł brátá á on ſocżewicę iadł/ y rzekł
mu áby mu też dał s ſobą ieść. Rzekł Iakob/ dam ieſli mi daſz pirworodſtwo
ſwoie/ y rzekł dáć/ á ták pod przyſięgą zdał mu pirworodſtwo ſwoie zá potrá=
wę ſocżewice/ nie był wdzyęcżen dáru Boſkiego/ zá máło gi ſobie ważył/ ábo=
wiem były w ten cżás wielkiey doſtoynośći ty pirworodſtwá/ iż z nich Kápła=
ny obierano/ ći ludzyem dawáli błogoſłáwieńſtwá/ á ſami ie od oycow bieráli/
w koſcielech vcżćiwie ſtali w ſzáciech oſobnie koſztownych/ á pirworodne rze=
cży ták z dobytká iáko z zyemie bieráli/ á gdy z brácią dzyał miewali/ tedy prze=
ćiw brátu dwie cżęśći pirworodny ſyn brał.
¶ A gdy był głod w Kánáneyſkiey zyemi/ chciał Izáák do Egiptu/ ále mu An
ioł nie dał/ przeto ſzedł do Geraris gdzye był krol Abimelech/ tákież żonę ſwe=
ię zwał ſioſtrą iáko ociec iego. Ale Abimelech poznawſzy karał go s tego/ y zá=
kazał pod gárdłem áby ſie iego żony żadny nie dotykał. Naſiał tam zboża I=
záák/ vrodziło ſie mu go doſyć á inym nic/ y wzdroie oycowſkie ktore przed nim
zyemią zákryli Páleſtyni/ odkrył: á dobytek y cżeladź pili. Potym wyſzedł do
Berſábee/ vkazał ſie mu Pan obiecuiąc mu to co iego oycu obiecał. Przeto I=
záák ołtarz zbudował ku cżći ku chwale Pánu Bogu. Przyzedł potym do nie^o
krol Abimelech y Fikol hetman/ á tám miedzy ſobą pokoy wiecżny vłożyli.
¶ Będąc iuż w ſtárośći Izáák ſzcżedł ná ocżach/ abowiem mu s choroby pły=
nęły áż nie widzyał/ roſkazał ſynowi Ezau áby mu co vcżynił ieść z łowu ſwe=
go/ pirwey niżli mu da błogoſłáwieńſtwo. Szedł tedy Ezau w pole áby co v=
łowił oycu ku pokármu. Ale Rebeká powiedzyAłá Iakobowi ſłowá Izááko=
we/ y kazáłá mu ſobie przywieść dwoie koźląt/ ktore rad iadał Izáák/ y vwá=
rzyłá ie á kazáłá nieść Izáákowi miáſto Ezau/ áby mu dał błogoſłáwieńſtwo
pirworodne pirwey niż vmrze/ tákże ſie sſtáło. A gdy ſie obawał oycá w oba=
cżeniu/ obſzyłá mu Rebeká mátká ręce koźlęcemi ſkorámi/ iáko były v Ezau ko
ſmáte/ w inych rzecżach był podobny Ezau/ przynioſł do oycá potráwę áby iadł
z łowu iego. Ociec Izáák ſpytał ktoś ty ieſt? Powiedzyał żem ieſt ſyn pir
worodny Ezau. Ociec kazał mu przyſtępić bliſko/ pomácał ręku áno koſmáte y

C 2	rzekł: Głos

---

strona: 14v

Kſięgi pirwſze

rzekł: Głos Iakobow ále ręce Ezau/ náiadſzy ſie y napiwſzy pocáłował go y
dawał mu błogoſłáwieńſtwo/ rzekąc: Dayći Pánie Boże z roſy niebieſkiey y s
pożytku zyemie hoyność zbożá/ winá/ y oleiu/ ábyć ſłużyli ludzye/ á narodowie
náſzy áby cię w pocżćiwośći mieli. Bądź pánem brátom twym/ ábyć ſie kłániá=
li ſynowie mátki twey: ktoryć będzye złorzecżył/ złorzecżony będzye: á ktoć do=
brorzecżyć będzie/ nápełnion będzie błogoſłáwieńſtwá. Skoro Iakob wyſzedł
od oycá/ przyſzedł Ezau z łowu/ przyniozł oycu potráwę proſząc błogoſłáwieńſt=
wá. Zlękł ſie Izáák bárzo/ ále obacżył iż to ſpráwá Boża byłá/ przeto nie z
gniewu mowił: Brát twoy przyſzedł ná zdrádzye/ wzyáł twe błogoſłáwieńſt=
wo/ y będzye błogoſłáwion. Rzekł Ezau/ ſpráwiedliwie ieſt imię iemu dano
Iakob/ bo mię to iuż drugi raz podſzedł/ pirworodność mi pirwey wzyął/ te=
raz błogoſłáwieńſtwo podchwyćił. Poruſzon Izáák z iego nárzekánia/ rzekł:
W żyznośći zyemie á roſie niebieſkiey będzye błogoſłáwieńſtwo twoie/ przydał
też o potomkach iego/ rzekąc: Z miecżá będzyeſz żył/ á brátu twemu ſłużyć bę=
dzyeſz (to ieſt/ gdy Idumea będzye ołd dawáłá narodom Izráelſkim) ále przy=
dzye cżás iż wybijeſz iárzmo iego s cżołá twego/ to ieſt/ mocą ſie odeymieſz. Nie
nawidzyał tedy Ezau brátá ſwego Iakobá záwżdy/ y myſlił ſam w ſobie zábić
go po śmierći oycowey. A gdy ſie Rebeká dowiedzyáłá iż Ezau poiął żonę Ká=
náneyſką/ rzekłá do mężá Izááká: nie będę żywá ieſli żonę Iakob weżmie z do=
mu Heth. A ták záwołał Izáák Iakobá do ſiebie/ y przykazał mu áby ſzedł do
Mezopotámiey á wzyął żonę s corek Lábán/ bo w tym cżáſu Ezau brát wzyáł
zá żonę corę Hizmáelowę ſtryiá ſwoiego imieniem Melech/ ácż miał ieſzcże y
drugie żony. ∴ ∴ ∴ ∴

24:

O Iakobie.
Yſzedł tedy Iakob z Berſábee/ ſzedł do Hárán przez
Kánáneyſką zyemię/ ále iż ſie bał cżęſcią brátá Ezau y drugich/
przeto nigdzyey w domoch nie legał/ áni pod żadnym przykryćim/
przyſzedł wiecżor przed Luzę/ vkładł ſie podłożywſzy kámień pod
głowę ſwoię/ vyrzal przez ſen drábinę ſtoiąc iednym koń=
cem ná zyemi/ á drugi ſięgał áż do niebá/ po ktorey Anieli chodzili ná doł y
wzgorę/ á Pan Bog przytknąwſzy ſie do oney drábiny mowił: Ia ieſtem Bog
Abráámow/ Izáákow/ tę zyemię dam tobie y potomkom twoim/ á będą w to=
bie błogoſłáwieni wſzyſcy narodowie zyemie/ będę twoim ſtrożem ná tey dro=grafika
dze/ y przewiodę cię. Ocućiwſzy Ia=
kob rzekł: Wierę Pan ieſ ná thym
mieyſcu/ á iam niewiedzyał/ ſtráſzli=
we to mieyſce/ tu ieſt dom Boży á for
tká niebieſka/ przeto kámień ná kto=
rym głową ſpał/ wy4táwił y názná=
cżył wlawſzy zwirzchu oleiu/ obiecu=
iąc Páná ſwoiego záwżdy zá Bogá
mieć/ á ten kámień/ to ieſt mieyſce to/
záwżdy w vcżćiwośći mieć/ á gdy ſie
wrocę/ dzyeſięćiny dáwáć y ofiáry cży=
nić będę ze wſzego dobrá ſwego/ y miá
ſto ktore było bliſko w pocżćiwośći
mieć vmyſlił/ y przezwał ie Bethel/
to ieſt/ dom Boży po żydowſku/ zwano ie pirwey Iebuz od Iebuzeow/ potym
Luzá/ to ieſt Migdał.
¶ Idąc do Mezopotámiey przyſzedł do Hárán nád wzdroy/ ktory był zákryty
kámieniem wielkim/ gdzye tám było páſterzow trzey/ pytał ich ná Lábáná iá=

ko ſie ma/

---

strona: 15

Wiek trzeći.

Liſt 15.

ko ſie ma/ rzekli iż dobrze. Po máłey chwili Rachel iego corá przygnáłá owce/
odwálił iey Iakob kámień s ſtudniey/ áby owce nápoiłá/ przywitał ią/ obłápił
zápłákawſzy/ á obiáwił ſie iey iż ieſt iey brát wuiecżny (bo on był od ſioſtry Re
beki/ á oná od brátá Lábán/ rodzonych ſobie.) Powiedzyáłá tę rzecż oycu ſwe=
mu Rachel/ ktory wyſzedł przećiw iemu/ przywitał go y przywiodł do ſwego
domu. Powiedzyał Iakob przycżynę zbieżenia/ iż mu brát Ezau ná gárdło
ſtał. Rzekł k niemu Lábán/ ieſteś kość y ciało moie/ przeto bądź beſpiecżen v
mnie/ y polećiił mu ſtádo wſzytko ſwoie w moc. Rzekł Lábán k niemu: Nie
mnimay byś mi dármo ſłużył/ iżeś mi przyrodzon/ co chceſz zá ſwą pracą dam
tobie. Miał Lábán dwie corce/ Lię ſtárſzą ále ná ocży chorą/ Rachel młodſzą
oblicża pięknego y weźrzenia/ ktora ſie Iákobowi podobáłá/ y rzekł: Będęć
ſłużył ſiedḿ lat zá Rachel. Ale ſie to zdáło krotko Lábánowi bo ią miłował/
przeto gdy wyſzły ſiedḿ lat/ podrzućił mu Lią s choremi ocżymá wiecżor iż nie
bacżył/ dawſzy iey dzyewkę ſłużebną Zelfę. Názáiutrz żáłował ſie tego Iakob
ná Lábáná/ iż mu podrzuconą żonę dał/ á nie tę o ktorą byłá zmowá. Odpo=
wiedzyał Lábán áby mu odpuśćił/ bowiem ſie ták záchowuie v nas/ iż młod=
ſzey imo ſtárſzą nie godzi ſie dáwáć zá mąż/ wſzákże będzyeſzli mi drugie ſiedḿ
lat ſłużył dam ći Rachel/ weźmieſz obiedwie. Y sſtáło ſie ták/ gdy cżás przyſzedł
poiął Iakob drugą żonę Rachel ſioſtrę Liey/ dał iey ociec dzyewkę ſłużebną
imieniem Báálę. ∴ ∴ ∴ ∴
¶ Gdy Rachel długo niepłodna byłá/ Lia vrodziłá mu cżterzech ſynow/ Ru=
bená/ Syneoná/ Iudę/ Lewi. Rachel żáłoſna będąc bez płodu/ dáłá dzyew=
kę ſwoię Báálę Iakobowi miáſto ſiebie/ áby s niey pocżęłá ſyny/ vrodziłá dwu
ſynu Dáná y Neptálim. Widząc to Lia/ dáłá też drugą dzyewkę Iakobowi
Zelfę/ ktora pocżęłá y vrodziłá Gád y Aſſer/ dzyękowáłá Pánu Bogu żę ią
wzgárdzoną od mężá wielkim dárem pocieſzyć racżył/ iż iey doſtátecżny owoc ra
cżył dáć/ dla ktorego ią iuż mąż muſiał miłowáć. Ruben ſtárſzy ſyn ſzedł ná
pole y nárwał iágod/ drudzy zową iábłecżká/ ktore zową Mándrágorá/ przy=
niozł do domu dał mácierzy Liey. Rachel żadośćiwa byłá onych iágod y rze=
kłá/ day mi tych iágod. Rzekłá Lia (iáko niewiáſty) Ieſzcże máło maſz w tym
iż mi przerywaſz mężá/ ále y iágody chceſz bráć ſyná mego. Rzekłá Rachel/ nie=
chay ſpi s tobą tę noc zá ty iágody Mándrágori. A gdy było wiecżor ſzedł Ia=
kob do domu/ wyſzłá przećiw iemu Lia y rzekłá: Do mnie maſz przyść tey nocy/
dáłám zá to iágod Rachli iż mi dopuśćiłá tego. Spáłá tedy z Iakobem y po=
cżęłá ſyná piątego Iſáſchár/ potym ſzoſtego Zábulon y ſiodmą corę Dynę.
Wſpámiętał też Pan Bog ná Rachel/ otworzył żywot iey/ ktora pocżęłá y po=
rodziłá ſyná/ á dano mu imię Iozeph/ s cżego Panu Bogu dzyękowáłá y mo=
wiłá: Odiął Pan Bog odemnie ſromotę niepłodnośći
¶ Iakob nád ine ſyny Iozephá miłował. Potym rychło obiáwiono było Ia=
kobowi od Bogá áby ſie wezbrał do ſwey oycżyzny/ przeto prośił Lábáná wu=
iá y páná ſwego/ áby go puśćił do ſyná z żonámi/ z dzyećmi/ s cżeladzyą / y z do=
bytkiem. Lábán prośił go ieſzcże áby mu ná máły cżás poſłużył/ chcąc mu do=
brze zápłácić. Przyzwolił Iakob tym obycżáiem/ áby w ſtádach.owiec ktore ſie
pſtre iágnię vrodzi/ było iego zá ſłużbę/ á ktoreby iednoſtáyney wełny było/ miá
ło być Lábánowo. Przyzwolił Lábán. Iakob tedy gdy rozumiał cżás rodzenia
owiec/ nákładł láſzcżek w potoki álbo w rynny gdzye owce miáły pić wodę/ á o=
ny laſki vpſtrzył rzeżąc ſkorę ná nich y tu y owdzye. Owce pijąc wodę zápátrzy=
ły ſie ná ony pſtre laſki/ rodziły pſtre iágniętá/ s tey przycżyny Iakob był bo=
gáty. Widzyał Labán iż Bogá miał po ſwey woli Iakob/ wżdy nie záwżdy Ia
kobowi vmowy dzyerżał/ iedno rok od roku odwłocżył zapłáćie. Będąc thám
Iakob iuż dwádzyeſciá lat/ prośił odpuſzcżenia v Lábáná do ſwoiey oycżyzny/
ále Lábán gniewał ſie o to nań. Przeto Iakob vcżyniwſzy potáiemnie zmowę
z żonámi y z dzyećmi/ wyſzedł od niego milcżkiem pobrawſzy ſwoy ſtátek/ w ten

C 3	cżas Rachel

---

strona: 15v

Kſięgi pirwſze

cżás Rachel vkrádłá milcżkiem oycowſkie boſzki o ktorych Iakob niewiedzyał.
Lábán gdy vſzyſzał iego odeście/ trzeciego dniá zá nim bieżał s cżeládzyą go=
niąc go/ y dogonił ná gorze Gáláád ſiodmego dniá/ ále był hamowan przez An
iołá/ áby nic przykrego nie mowił Iakobowi. Lábán przyſzedſzy pod namioty/
ſzukał Boſzkow ſwoich gdzye Rachel byłá/ ále ie pod ſię ſſchowáłá gdzye ſie ich
nie mogł domyſlić. Pytał cżemu ták táiemnie odſzedł. Ná to mu Iakob odpo=
wiedzyał/ ná roſkazánie Boſkie vcżyniłem to żem ſie do oycżyzny wezbrał/ nie
byłeś wdzyęcżen moich poſług/ s ktorycheś wiele dobrego od Bogá doſtał/ ſłu=
żyłemći cżternaſcie lat zá cory twoie/ á ſześć zá dobytek/ odmieniałeś moię za=
płátę dzyeſięć rázow/ ále Bog moy mnie bronił/ nie mam nic twego/ co widziſz
moie to właſne. Ná to Lábán powiedzyał/ iednaymy ſie á pokoy wiecżny mie=
dzy ſobą vłożmy pod ſwiádectwem. Wzyął tedy Iakob kámień á záłożył y ná=
znácżył wiecżny pokoy z Lábánem ná onym mieyſcu/ á rzekł: Nieście brácia ká=
mienie/ s ktorych vcżynili iáko grob álbo ołtarz/ ná ktorym iedli. Rzekł Lá=
bán: ten grob kámienia będzye ſwiádkiem pokoiá náſzego/ ktorego ia nie prze=
ſtąpię áni ty nie przeſtępuy do mnie we zły obycżay/ áni biy corek moich twoich
żon/ áni nád nie inſzych żon poymuy. Rzekſzy to potwirdzili tego przyſięgámi.
Ráno Lábán pocáłowawſzy cory ſwoie y ſyny ich tákież/ dawſzy im błogoſłá=
wieńſtwo odſzedł do domu.
¶ Był tám Iakob przez noc dla boiáźni brátá Ezau/ poſłał k niemu poſły ná=
wiedzáiąc zdrowie iego/ powiedáiąc też iż przez ten wſzytek cżás pielgrzymo
wał v Lábáná wuiá ich. Poſłowie przyſzedſzy záſię powiedzyeli iż ſie Ezau go=
tuie przećiw iemu s cżtermi ſty mężow. Iakob ſie zlękł mnimáiąc by we zły o=
bycżay/ ſzedł k niemu/ puśćił przed ſobą ſtádá rozdzyeliwſzy ie ná trzy turmy/
przepráwiwſzy ie przez rzekę/ zoſtał ſam nád rzeką áby ſie modlił ku Pánu Bo=
gu. A w ten cżás mąż/ to ieſt Anioł/ chodził s nim zápáſy/ áż do ráná/ ktory do=
tknął żyły iego ná práwey ſtronie krzyżá áż vſchłá/ s tego Iakob chramał. A ży=
dowie przeto poſládkow bydlęcych nie iedzą iż w nim żyłá vſchłá. A gdy świtá=
ło/ rzekł mąż puść mię: Rzekł Iakob/ nie puſzcżę áż mi będzyeſz dobrorzecżył.
Rzekł mu on mąż/ żadnym obycżáiem nie będzye iuż twoie imię dáley Iakob
iedno Izráel/ to ieſt kſiążę Boże/ ábowiem ieſliś przećiw Bogu ták mocny był/
tym więcey przećiw ludzyom będzyeſz. A gdy k niemu brát Ezau przyſzedł obłá
pili ſie/ y iedli ſpołu/ pytał Ezau ná ſyny iego wiele ich ma/ á obacżywſzy był
rad/ pożegnawſzy ſie ſpołu obycżáiem ſwym/ rozeſzli ſie precż.
¶ Potym Iakob przyſzedł do Sychimá miáſtá Kánáneyſkich/ mieſzkał przy
miáſtecżku y kupił cżęść zyemie v ſynow Emorowych krolá Sychimorſkiego zá
ſto báránow/ rozbił tám namiot ſwoy y zbudował ołtarz ku cżći Bogu Izráel=
ſkiemu. Wyſzłá potym Dyná corá iego áby widzyáłá pánie oney kráiny/ ktorą
vyrzawſzy Sychen krolewſki ſyn/ rozmiłował ſie iey y wzyął ią gwałtem y poſro
mocił/ á oycu rzekł áby mu ią zyednał zá żonę. Przeto ociec ſzedł s nim do Ia
kobá/ ſynowie też Iakobowi przyſzli s polá gniewáli ſie milcżąc. Rzekł ku Ia=
kobowi krol/ day ſwoię corę zá mego ſyná. Ktorzy rzekli/ nie ſłuſzno nam to v=
cżynić gdy nie ieſteſcie obrzázáni ſpołu z námi/ ále obrzeſcie ſie będzyem ſpołu ie
den lud. Przyſtał ná to Emor y s ſynem ſwoim/ á ták obrzázáli ſie y ſámi y lud
w mieście z ich namowy. A gdy przyſzedł dzyeń trzeći kiedy bywá nawiętſza bo=
leść z rány/ Symeon á Lewi wzyąwſzy miecże pobili męſki narod w mieście/ y
wzyęli z domu Sychemá ſioſtrę Dynę/ drudzy brácia rzućili ſie ná poſpolſtwo/
niektore pobili drugie pobráli w więzyenie/ wſzytko miáſto ſpuſtoſzyli.
¶ Gdy to Iakob obacżył/ rzekł do Symeoná y Lewi: Záſmućiliſcie mię y w
nienawiść przywiedli do tey zyemie obywátelow będę zgłádzon y dom moy/ bo
ich więcey niżli nas. Ale Pan Bog potwirdził go y rzekł/ wſtań á idź do Bethel
á mieſzkay tám/ y vcżyń ołtarz gdzyemći ſie vkazał. Zwołał tedy Iakob wſzyt=
kich ſwoich/ kazał im áby znieſli wſzytki boſzki ktore miedzy imi byli/ ktorzy to

vcżynili/ záko=

---

strona: 16

Wiek trzeći.

Liſt 16.

vcżynili/ zákopał ie Iakob pod modrzeẃ zá Sychimem miaſtem/ zyął ſtrách o=
kolicżne ludzi ták iż zadnym obycżáiem nie mogli gonić Iakobá. Przyſzedł tedy
do Bethel/ ktorá pirwey byłá Luzá/ vcżynił tám ołtarz ku cżći á chwale Bo=
żey/ y ofiárował co pirwey obiecał. Tego cżaſu vmárłá Delborá mámká Re=
beki/ pochowana ieſt v Bethel pod modrzewiem. Vkazał ſie ieſzcże Pan Bog
Iakobowi y rzekł: Nie będzyeſz miánowan Iakobem/ ále Izráel będzye imię
twoie/ przydał ktemu: rozmnażay ſie/ s twoich biodr wynidą Krolowie/ Kſią=
żętá/ y poſpolity lud. Iakob náznácżył ono mieyſce wlawſzy zwirzchu oleiu
y miánował Bethel.
¶ Wyſzedſzy ſtámtąd Iakob cżáſu Wioſny ſzedł ku Efrácie/ gdzye tám Ra=
chel rodząc ziętá boleſcią/ wſzákże vrodziłá ſyná y vmárłá/ przewáłá/ ſyná Ben
noni/ to ieſt ſyn boleśći/ ociec go przezwał Beniámin/ to ieſt ſyn práwice. Po=
grzebioná Rachel ná drodze idąc do Bethleiem/ tá ſámá miedzy przyrodzone=
mi Abráámowymi nie otrzymáłá pogrzebu. Vcżynił Iakob nád iey grobem na=
pis/ ktory ieſzcże y dziś widáią. Ruben ſyn Iakobow zgwałćił przybytek oycá
ſwego Iakobá v Báále/ Iakob to wiedzyał/ przero Iakob Báálę opuśćił.
¶ Gdy ſie ſpelniło lat Izáákowi 180. vmárł/ pochowan ieſt od ſynow Iako=
bá y Ezau w Ebronie gdzye y ociec leży. Vmárłá też przed tym trochę y Rebe=
ká mátká Iakobowá/ tamże pochowaná gdzye y mąż.

20:

O Iozephie ſynu Iakobowym.
Dy był Iozeph w ſzeſnaſcie leciech/ páſł też z brácią
dobytki/ ále go brácia nienawidzyeli miedzy ſobą/ iż ná nie ſzkáráde
vcżynki powiedał przed oycem/ ktemu też iż go ociec nád ine ſyny
więcey miłował/ y ſpráwił mu náwłacáną ſuknię/ ieſzcże ktemu iż
ſen ſwoy powiedał przed nimi w ty ſłowá: Mnimałem ſpołu zwá=
mi ná polu wiązáć ſnopki zbożá/ á wáſze ſnopy padáły przed moim/ á moy ſtał
proſto. Ktorzy rzekli/ á ſnadź będzyeſz náſzym krolem według twoiego ſnu.
Rzekł też przed oycem/ widziałem Słońce y mieſiąc y iedennaſcie gwiazd chwa
ląc mię. Przymowił mu ociec/ ſnadź mnimaſz áby ia ſłońce/ mátká mieſiąc/
bracia gwiazdy ciebie będzyem chwalić ná zyemi. A gdy brácie páſli ſtádá w
Sychen/ poſłał go ociec z Ebronu do nich áby mu powiedział co ſie tám dzyeie/ grafika
á gdy ich w Sychunie
nie nálazł/ ſzedł zá ni=
mi do Dotáim/ ktorzy
gdy go vyrzeli rzekli:
Ono wykłádácż ſnow
przyſzedł/ zábiymy go.
Ruben chcąc go wybá=
wić/ rzekł: Nie wyle=
waymy krwie ie^o/ wrzu
ćmy go w doł/ á ták zyą
wſzy s niego ſuknię/ w=
puśćili go w ſthudnię
ktora byłá bez wody/ á
Ruben odſzedł do by=
dłá. A gdy ſiedzyeli/
vyrzeli drudzy krámárze Izmáelitſkie/ rzekł brát Iudás: Lepiey ieſt przeday=
my go krámárzom/ á nie mażmy ſobie ręku ſwych/ ciáłoć ieſt náſze y kreẃ/ y prze=
dáli go onym kupcom zá dwádzyeściá ſrebrnych pieniędzy. Wroćił ſie Ruben
á w Studni nie nálazł Iozephá/ mnimáiąc żeby iuż zginął/ rozdárł ná ſobie o=
dzyenie y nárzekał/ ále gdy vſłyſzał iż żywo przedan/ vćichnął. Pokrwáwili te=

C 4

dy ſzáty

---

strona: 16v

Kſięgi pirwſze

tedy ſzáty Iozephowe krwią kozłową/ á poſłáli niektore bráty do oycá/ mowiąc:
Otoſmy náleźli ſuknię krwáwą/ pátrz ieſli ieſt ſyná twego? A gdy ią poznał o=
ciec/ rzekł: Zwierzę nagorſze pożárło ſyná mego Iozephá/ rozdarſzy ná ſobie ſzá=
ty oblokł ſie we włoſienicę/ y żáłował ſyná długi cżás/ áni chciał od ſynow po=
cieſzon być/ ále rzekł: Stąpię k niemu płácżąc (według Zydow) do niſkośći
źyemie/ to ieſt do grobu/ bo chciał od żáłośći ſyná vmrzeć. Swięty Ieronim
kłádzye iż do piekłá chciał ſtąpić pátrzyć go/ á to przeto/ iż Abráám tę nádzie
ię miał/ á ſnadź przez obiáwienie/ iż ktoryby ſyn był iego pirwey vmárł niżli on
ſam/ miał iść do piekłá/ á ktorzy po śmierći iego/ ći do łoná Abráámowego/
á twirdzą to y żydowie ſámi. Przeto ſwięte piſmo kłádzye iż rzekł Iakob: De=

11:

ſcendam in infernum lugens ad filium meum. Genesis xxxvij.
¶ Potym Hizmáelitowie álbo Mádiánitowie (wſzytko to iedno) przedáli zá=
ſię Iozephá Putyfárowi Hetmánowi krolá Egipſkiego/ ten miał żonę y dzye=
ci/ ktorego corę potym Iozeph poiął zá żonę. Piſzą drudzy iż był Kuchmiſtrzo=
wi przedan/ bo thego Putyfárá piſzą być kleśnionym/ nie mogł mieć żony áni
dzyeći. Zydowie powiedáią tego Putyfárá potym być biſkupem Heliopolſkim/
ále komużkolwiek/ Boſkie to przeźrzenie było. Błogoſłáwił tedy Pan bog Pu=
tyfárowi dla Iozephá/ ktory mu był dał wſzytko w moc niewiedząc ni o cżym
tylko o chlebie ktory iádł. A gdy żoná Putyfárowá ocży ſwoie obroćiłá nań/
miłowáłá go y rzekłá/ ſpi zemną. Bronił iey tego Iozeph mowiąc: Pan twoy
polećił mi wſzytko w moc iedno ciebie nic/ gdzye to mogę vcżynić? owſzekibych
zgrzeſzył y przećiw Bogu/ y przećiw pánu/ y przećiw zakonowi. Drugi raz zá=
woławſzy go do ſiebie/ ięłá go zá płaſzcż á rzekłá ſpi zemną. Ktory popędzon ku
gniewu/ płaſzcż w ręku zoſtáwiwſzy vciekł ſam. Oná żáłuiąc ſie tey lekkośći/
ſzłá do mężá nárzekáiąc/ płaſzcż vkazáłá rzekąc: Oto ten Zyd w ktorym ſie ko=
chaſz/ máło mi lekkośći nie wyrządził chcąc ciebie zdrádzić/ á to ieſzcże płaſzcż ie=
go ktorego odbiegł gdym wołáłá. On vwierzył y dał go wſadzić związawſzy do
krolewſkiey káźniey. Y tráfiło ſie iż też tego cżáſu byli poſadzáni s krolewſkiego
dworu Podcżáſzy y Piekarz do oney ciemnice gdzye Iozeph ſiedzyał/ Iozeph
im ſłużył. A gdy ie ráno Iozeph widzyał ſmutne/ rzekł im/ cżemu ták ſmutno
ſiedzicie? Rzekli/ ſny ſie nam tráfne dáły widzieć/ á nie mamy ktoby ie nam wy=
łożył. Rzekł Iozeph/ Boſkieć to ſą rzecży wiedzyeć ſny/ wſzákże powiedaycie ie
á ia będę wykłádał. Rzekł Podcżáſzy/ widzyałem przed ſobą z máćice winney
trzy odnogi wyrość y zákwitnąć/ á potym iágody doſtałe były/ ktorem wyćiſkał
w kubek krolewſki á podawałem krolowi. Rzekł Iozeph/ trzy rozgi ſą trzy dni/
po ktorych cię záſię Fáráo ná ſwe mieyſce wroći/ á w ten cżás pámiętay ná mię
przed Krolem/ á podwodź go áby mię kazał puśćić bociem nic nie winien/ z
domum przeddan potáiemnie/ tu s potwárzy ſiedzę/ Pánie Boże wſpomoż mię.
Obiecal ſie podcżáſzy przycżynić do Krolá ále ſkłámał/ rad iż ſam wyſzedł nie=
dbał o drugie. Piekarz też ſwoy ſen powiedzyał/ widzyałem ná głowie trzy ko=
ſze v ſiebie nośić ieden ná drugim/ á ná zwirzchnim koſzu rozmáite potráwy s
ciáſtá cżynione były/ ktore piekárze cżynią/ ptacy ná nim pádáli á iedli. Rzekł
Iozeph/ wolałbych dobre wykłádáć niż złe/ á to nieboże trzy koſze trzy dni/ po
trzech dniách wywiodą cię y dádzą obieśić/ ptacy s twoiey głowy będą ieść iá=
ko s koſzá/ y sſtáło ſie ták obiemá.
¶ Po dwu lat sſtał ſie ſen Fáráonowi tráfny/ táki/ iż ſtoiąc nád iedną rzeką/
widzyał s niey wychodzić ſiedḿ wołow (v żydow ſtoi krow) pięknych tłuſtych
wielkich/ páſły ſie po iezyerzyſkách. Potym drugie ſiedḿ wyſzły z oney rzeki chu=
de i ſzpátne/ páſły ſie nád brzegiem po dobrey zyeloney tráwie/ pożárły ony pir
wſze. ocućil ſie Krol y záſię záſnął/ widzyał záſię drugi ſen/ áno ſiedḿ kłoſow
ná iednym źble vroſło pełne y piękne. Drugie ſiedḿ záſię bliſko ich były wyſchłe/
cienkie/ przegorzáłe/ y cżcże/ pożárły cudność ich. Zlękł ſie Fáráo y wſtał/ we=
zwał vcżonych ludzi do ſiebie pytáiąc ich o ten ſen/ á żadny mu go nie tráfił.

Wſpámiętał

---

strona: 17

Wiek trzeći.

Liſt 17.

Wſpámiętał Podcżáſzy ná Iozephá s ktorym ſiedzyał w więzyeniu/ y powie=
dzyał o nim Krolowi. Kazał go Krol wypuśćić/ oſtrzygſzy y ochędożywſzy go
dano mu ſzáty pocżćiwe y ine potrzeby/ wzyąwſzy go zá rękę práwą/ rzekł k nie=
mu: Zdał mi ſie ſen/ proſzę powiedz mi o nim/ y powiedział iákom piſał. Rzekł
Iozeph/ ſen ten ieſt Krolewſki vkázuiąc przyſzłe rzecży ná ſwiecie Krolowi Fá=
ráonowi: Siedḿ wołow cudnych y tłuſtych tákież kłoſow/ známionuią ſiedḿ
lat wielkiey vrody zboża y wſzelkiey żywnośći. Drugie ſiedḿ wołow chudych á
kłoſow wyſchłych/ znácżą drugie ſiedḿ lat wielkiey niepłodnośći/ ták iż zápo=
mnią ludzye onych pirwſzych rodzáynych przez głod. A ták teraz niechay Krol
naydzye mężá iákiego/ ktoryby piątą cżęść do ſtodoł woźił zboża przez ty ſiedḿ
lat żyznych/ á záchował áż do drugich ſiedmi lat głodnych. Vſłyſzawſzy to Fá=
ráo/ dziwował ſie temu wykłádowi y rádzye roſtropney. Polećił mu tedy to ſzá
fárſtwo mowiąc/ iż pełen duchá Bożego/ á zyąwſzy pierścień s palcá ſwoiego
dał w ręce iego/ y ná ſzyię złoty łáńcuch wzdzyał/ y vcżynił go po ſobie wtorego
w kroleſtwie onym. A gdy wſiadł ná woz krolewſki/ woźny wołał áby ſie mu
wſzyſcy kłániáli iáko Krolowi/ y przyſiągł mu Krol Fáráo bez iego rády nic
nie cżynić w kroleſtwie ſwoim/ y przezwał go po Egipſku zbáwiciel ſwiátá/ y
dał mu żonę Aſſenát álbo Aſſenech/ á to byłá dzyewká Putyfárowá v ktorego
Iozeph ſlużył/ miáłá ſwe mieſzkánie oſobno/ byłá pyſzna ále vcżćiwa/ piękney
vrody/ mężem gárdziłá káżdym/ wſzákże s przeyrzenia Boſkiego Iozeph ſie iey
ſpodobał/ gdy bacżyłá iego rozum y ſpráwę/ ále Iozeph nie chciał ktemu przy=
zwolić áż opuśćiłá báłwány ktore oni chwalili w Egipcie. A gdy o to záſmu=
cona byłá/ przez Aniołá nápominána/ áby inácżey nie cżyniłá/ y sſtáło ſie ták
y byłá małżonką Iozephowi wierną/ ktora mu potym dwu ſynu vrodziłá Má=
náſſen y Effráim. W ten cżás było Iozephowi 30. lat. A gdy minęłá ſiedḿ
lat hoynych/ náſzpiżował był Iozeph w káżdym mieście onego kroleſtwá peł=
ne ſzpichlerze zboża/ zwłaſzcżá pſzenice. Przyſzedł táki głod ná ludzi iż wołali o
żywność zá Krolem/ ktory ie odſyłał do Iozephá. Otworzył tedy Iozeph ſzpi=
chlerze/ przedawał Egipciánom zboże zá złoto y ſrebro/ y do drugich kráin.
¶ Slyſząc tedy Iakob iż zboża przedáią w Egipcie/ poſłał thám dzyeſięć ſy=
now/ iedno Beniámina dzyeciątko zoſtáwił przy ſobie. Ktorzy gdy przyſzli do
Egiptu/ przyſzli przed Iozephá/ nie poználi go pádli przed nim ná ſwoie kola=
ná cżyniąc mu pocżćiwość. A on k nim ſrogo mowił rzekąc: Skądeſcie? Odpo=
wiedzyeli/ z zyemie Kánáneyſkiey. Rzekł k nim/ muśicie być ſzpiegowie/ ábyſcie
tu wzwiedzyeli co ſie dzyeie. Oni rzekli iż nic/ ſłudzy twoi ieſteſmy/ wſzyſcyſmy
tu/ iednegoſmy oycá ſynowie/ iedenże theż młodſzy ſyn przy oycu zoſtał domá.
Rzekł Iozeph/ wſzákem ia zgadł żeſcie ſzpiegowie/ przez zdrowie Fáráonowo
nie wynidzyecie ſtąd wſzyſcy/ áż tu będzie brát wáſz młodſzy o ktorym powieda=
cie/ á doſwiádſzę ieſli prawdę powiedacie/ á ták poſlicie poń iednego z was kto=
ryby go tu przywiodł/ y dał ie poſadzáć/ trzeciego dniá ie puśćił/ iednegoż Sy=
meoná zoſtáwił w więzyeniu/ á thák s nimi vmowił iż miał ſiedzyeć poki nie
przyiádą z młodſzym ſynem/ wſzákże kazał ſługom áby náſypáli zboża w ich wo=
ry/ y pieniądze záſię zá káżdy wor ná wirzchu worow położyć á záwięzáć/ daw=
ſzy im theż ſtráwy ná drogi/ ſzli potym w drogę á mowił ieden ku drugiemu:
Słuſznie to ćirpimy/ boſmy zgrzeſzyli przećiw brátu ſwemu. Przyſzedſzy do do=
mu powiedzyeli oycu wſzytko co ſie dzyało. A gdy zboże wyſypowáli/ náleźli w
káżdym worze záſię pieniądze ſwoie/ polękli ſie. Ociec Iakob vſłyſzawſzy rzecż
od nich co ſie im przygodziło/ rzekł: Chcecie mię tych ſynow zbáwić w ktorych
ſie ia kochał/ pirwey Iozephá á teraz Beniáminá. Rzekł Ruben/ day go mnie
w moc/ ieſlić go cáło nie przynioſę/ oto maſz moie dwá w ſwoiey mocy/ pobiy ie
ieſlić inácżey vcżynię/ á niechay s námi Beniámin iedzye. Rzekł Iakob/ nie
poiedzye z wámi. ∴ ∴ ∴
¶ Potym gdy zboże ſtráwili głod pocżął być/ rzekł im Iakob áby ſzli do Egi=

ptu/ á kupili

---

strona: 17v

Kſięgi pirwſze

ptu/ á kupili zboża. Iudás rzekł/ ieſli známi Beniáminá nie poſleſz/ inácżey
nie vcżynim/ á ia go wezmę ná ſwą pracą y v mnie go z rąk pátrzay. Rzekł Ia=
kob/ iuż iáko ſie wam podoba cżyńcie/ iedźcie á kuṕcie dobrego zboża/ á pienią=
dze pirwſze weźmicie/ á ſtároſtę podáruycie/ Pánie Boże aby ná was łáſkaw
był. Przyſzli ſynowie Iakobowi do Egiptu/ ſtánęli przed Iozephem iáko im
kazał z Beniáminem. Iozeph kazał gody ſpráwić prze nie/ oni ſie bali/ máiąc
zá to iż dla pirwſzych pięniędzy chcą ie pobráć w niewolą/ rzekli ku Száfárzo=
wi/ niewiemy iákoſmy ſie wſzyſcy omylili/ iż pirwſze pieniądze ktoreſmy wam
dáli zá zboże/ záſięſmy ie do domu z wormi przynieſli/ otożeſmy ie teraz przynie=
ſli weſcie ie od nas z drugimi zá zboże. Száfarz rzekł/ pokoy wam/ Bog to wam
dał/ mam ia ſpełná coſcie pirwey dáli. Wywiedzyon do nich Symeon z więzye=
nia w południe. A gdy Iozeph przyſzedł/ dáry mu podáli cżyniąc mu pocżći=
wość/ á wyrozumiawſzy z nich iż ociec zdrow/ przywitawſzy Beniáminá cáło=
wał go y błogoſłáwił mu. Nie mogł złez w ocżu zádzyerżeć/ przeto wyſzedł
precż á płákał ná pokoiu z rzewniwośći ſerdecżney/ vmywſzy twarz zádzyerżał
rzewność/ przyſzedł do nich kazał chleb ná ſtoł kłáść/ ſiadł ſam oſobno/ bo E=
gipciánie mieli to ſobie zá hániebny vcżynek z Zydy ieść álbo ſiedzyeć ſpołu z ni=
mi/ ſpoſadzał bráty według ſtárſzych á młodſzych/ ták iáko domá ſiadáli/ roz=
dał ich cżęśći. Dziwowáli ſie iego ſadzániu iáko świádom był ich lat/ też cżemu
dał Beniáminowi pięć cżęśći przećiw ich iedney/ á tám iedli y pili/ y nápili ſie
y náiedli. Przykazał Iozeph ſzáfárzowi/ áby ich pieniądze włożyl im záſię w wo
ry ich iáko pirwey náſypawſzy pirwey zboża cżyſtego/ przykazał też áby do mło=
dſzego bráthá w wor włożył kubek ſrebrny iákoby nikt nie obacżył/ y sſtáło ſie
ták. Názáiutrz poſzli ze zbożem precż/ kazał Iozeph ſzáfárzowi gonić ie dla ku=
bká/ á gdy ie pogonił mowił k nim: Zleſcie vcżynili zá dobrodzyeſtwo páńſkie/
on was cżeſtował/ á wyſcie mu kubek vkrádli s ktorego ſam pija y wiezdzby cży
ni. Oni rzekli/ v kogo gi naydzyeſz niechay gárdło da/ á my będzyem niewolnicy
twoi. On ſzukáiąc nálazł kubek w worze Beniáminowym. Zydowie ſie zlękli y
zdumieli bárzo/ wroćił wſzytki ná zád ſzáfarz/ y przywiodł przed Iozephá/ po=
wiedzyał co ſie dzyało. Rzekł Iozeph/ ábo niewiecie Zydowie że ia ieſtem wie=
ſzcżek. Iudás przypadł k nogom iego proſząc áby on zá młodſzego ćirpiał/ mo=
wiąc żem go ia od oycá s pracą wielką ná tę drogę námowił. Nie mogł dáley
Iozeph w ſobie przyrodzoney miłośći zátáić przećiw bráciey ſwoiey/ kazał wſzy
tkim inym wynidź/ rzekł s płácżem: Iam ieſt wáſz brát Iozeph/ nie boycie ſie/
dla wáſzego zdrowia Pan Bog mię tu przed wámi poſłał/ iuż dwie lecie głod=
ne minęły á ieſzcże pięć máią być/ á ták iedźcie co rychley do domu á oycá przy=
nieſcie ze wſzytkim domoſtwem wáſzym tu do mnie/ iż go przechowam y zwámi
y ze wſzythkim dobytkiem. Oni pádli proſząc miłoſierdzyá zá ſwoy wyſtępek.
Rzekł im/ nie boycie ſie.
¶ A gdy ſie dowiedzyał Fáráo o oycu y bráciey Iozephowych/ był rad/ wſka=
zał ku Iozephowi áby wozow dano ná ktorychby ſie przywieźli do Egiptu s
ſwoim domoſtwem/ y sſtáło ſie ták. Dał theż Iozeph káżdemu z nich po ſzácie
pocżćiwey/ ále Beniáminowi ſámemu pięć ſzat y trzy ſtá ſrebrnych pieniędzy/
tákże też y oycu poſłał. Ktorzy gdy przyſzli do oycá Iakobá/ rzekli k niemu z rá
doſcią: Iozeph ſyn twoy żyw ieſt/ y pánuie nád Egiptem. Iakob iákoby z wiel=
kiego ſnu ocućił/ nie wierrzył zárázem/ áż mu vkazáli dáry y ine znáki. Rzekł/
doſyć mam dáru od páná mego/ iż mi ſyná żywego do tego cżáſu dochował/ poiá
dę á oglądam go pirwey niż vmrę. A ták wyſzedł Izráel ze wſzytkim domoſt=
wem y z dobytki z zyemie Kánáneyſkiey do Egiptu/ będąc w leciech 131. Przy=
ſzedſzy nád ſtudnię przyſięgi/ vcżynił ofiárę z dzyękámi Pánu Bogu wſzechmo=
cnemu. Rzekł mu Pan Bog: Sſtęṕ do Egiptu á nie boy ſie/ tám cię roozmno=
żę ná wielki lud/ y wywiodę ſtámtąd.
¶ Przyſzedł tedy Izráel do Egiptu w pocżcie przyrodzonych ſwoich ſiedmi

dzyeſiąrt y pięć

---

strona: 18

Wiek trzeći.

Liſt 18.

dzyeſiąt y pięć (drudzy piſzą bez cżterzech/ á drudzy ſpełná) Poſłał Iakob Iu=
dáſá przodkiem do Iozephá opowiedáć przyiazd ſwoy. Ktory przećiw oycu
wyiechał do Geſſen/ tham go obłápił y pocáłował z wielkiey radośći/ tákież
brácią y wſzytek narod. Rzekł Iakob: Iuż weſołą śmiercią vmrę gdyżem o=
glądał tego s ktoregom nigdy myſli nie ſpuſzcżał. Potym iechał do Krolá Fá=
ráoná opowiedáć oycow przyiazd/ á náucżył brácią/ gdy ich będzye pytał Krol
około iakiego ſie obieráią goſpodárſtwá/ áby rzekli/ ieſteſmy páſterze owiec s
przodkow ſwoich/ á to przeto iż by im dał zyemię oſobną Geſſen/ gdyż Egipci=
ánie brzydzą ſie páſterzmi owcżymi/ iż owiec nie iadáli/ tákże ſie sſtáło. Przy=
wiodł tedy Iozeph oycá do Krolá Fáráoná/ y błogoſłáwił Krolowi. Krol go
ſpytał wiele lat ma. Odpowiedzyał: Pielgrzymowánia moiego ieſt ſto y trzy=
dzyeśći lat/ ále ieſzcżem nie przyſzedł ku latom oycow ſwoich. A tak Iozeph z
roſkazánia Krolewſkiego dał bráciey ſwoiey zyemicę Rámezes/ wybornego
vrodzáiu. Iozephus piſze iż im dał złożenie w mieście Heliopolis/ cżyniąc k
woli Egipciánom áby ſie z nimi nie mieſzáli/ á ſnadź Heliopolis przyſłuſzáłá
do zamku Geſſen.
¶ Sſtał ſie potym wielki głod w zyemi Egipſkiey/ gdy iuż nie mieli zacż kupo=
wáć/ żywił ie Iozeph on rok dawáiąc zboże zá dobytek. Ná drugi rok gdy ie=
ſzcże więtſzy głod był/ kupił Iozeph wſzytkę zyemię Egipſką zá żywność/ o=
krom kápłáńſkiey zyemie ktora im byłá daná wolna od Krolow/ ći wolne mie=
li żywnośći s ſtodoł krolewſkich. Ná oſtátku oney niepłodnośći/ rzekł Io=
zeph do ludu poſpolitego: Oto wy y bydło wáſze y zyemiá w mocy krolewſkiey
ſą/ oto wam záſię wrácam zyemię/ y naſienia dam ku orániu zyemie krolew=
ſkiey/ s ktorey dacie piątą cżęść Krolowi/ oſtátek wam puſzcżam ná naſienie
ſobie y ná żywność wáſzę. Ktorzy rzekli/ zdrowie náſze w ręku twoich ieſt. Od
tegoż cżáſu áż do dziſiá/ piątą cżęść płácą Krolowi w Egipcie zboża ná ká=
żdy rok. Mieſzkał thedy Izráel w Egipcie ſiedḿnaſcie lath/ y rozmno=
żył ſie bárzo.
¶ A gdy iuż widzyał Izráel cżás śmierći ſwoiey/ wezwał Iozephá k ſobie y
kazał mu przyſiądz ná łono ſwoie/ áby go pochował w grobie ſtárſzych ſwo=
ich/ ktore mieyſce zwano Abráámium/ iże ie Abráám kupił/ á leży tám z żoną
ſwoią Sarą y z Izáákiem ſynem/ od Kálwáryey ieſt iako trzydzyeśći mil.
Przyſzedł thedy k niemu Iozeph ze dwiemá ſynomá/ á gdy ie vyrzał Iakob
rzekł: Ktorzy to ſą? Rzekł Iozeph/ ſynowie moi. Rzekł Iakob/ ći dwa moi
będą iáko Ruben y Symeon/ to ieſt/ będą też roſpłodzeni w narod ſwoy/ ále
ine ktore będzyeſz miał/ będą zwáni imieniem bráciey ſwoiey w dzyerżáwach
ſwoich/ to ieſt/ nie będą roſpłodzeni w Trybus iáko ini/ tylko ná ſwoich dzyer=
żáwach przeſtáną. Y poſtáwił Iozeph ſyná Mánáſſen ná práwicy oycá ſwo=
iego/ á Effráim ná lewicy/ cżyniąc oycu pocżćiwość áby im błogoſłáwił. Ia=
kob położył rękę práwą ná młodſzym Effráim á lewą ná ſtárſzym Mánáſſen/
y błogoſłáwił im mowiąc: Boże Pánie moy/ przed twoią oblicżnoſcią cho=
dzili oycowie moi/ Abráám/ Izáák/ ktoryś mię też żywił/ chował/ áż do tego
cżáſu/ Anyoł ſwięty ktory mię z wielkich nieprzeſpiecżnośći wyymował: Bło=
goſłaẃ dzyeciom tym/ á niechay będzye wezwano moie imię nád nimi/ y moich
oycow Abráám Izáák/ áby roſli w wielkośći ná zyemi. Widząc Iozeph iż
rękę práwą położył ná młodſzym/ chciał przemienić ręce iego/ mowiąc: Nie
ſłuſzno ták oycże miły/ położ práwą ná pirworodnym Mánáſſen. Ktory nie=
chciał inácżey/ mowiąc: Wiem moy miły ſynu/ iż ten będzye ná wielkość lu=
dzi/ ále brát młodſzy będzye nád nim więtſzy/ (á to ſie wypełniło ná Ierobo=
ám ktory Effráteus był) á plemię iego wyrodzi ſie ná wielki lud. Rzekł też ku
Iozephowi: Pánie Boże przeprowadź was do zyemie wáſzey/ dawamći nád
brácią twoię Sychiman zyemię/ ktorąmem kupił y obronił miecżem y łukiem
z ręku Amorreuſzá. ∴ ∴ ∴ ∴

Teſtament

---

strona: 18v

Kſięgi pirwſze

1:

Teſtáment Iakobow.
Wezwawſzy k ſobie Iakob ſynow ſwoich/ mowił k
nim: Przychylcie ſie á ſłuchaycie/ ſynowie Iakobowi poſłuchay=
cie Izráelá oycá wáſzego/ przepowiem wam przyſzłe rzecży/ kto=
re na was w ony cżáſy przydą.
¶ Ruben pirworodny ſynie/ tyś ieſt moc moiá á pocżątek bole=
śći moiey/ pirwſzy w dárzech/ więtſzy w pánowániu/ rozlałeś ſie iáko wodá/
nie rość/ boś wſtąpił ná łoże oycá twego/ á poſzkárádziłeś pościel iego.
¶ Symeon á Lewi brácia/ nacżynia złośći boiuiącey/ nie wſtępuy do ich rá=
dy duſzo moiá / á w zebrániu ich nie bądź ſławá ma/ ábowiem w pirzchliwośći
ſwoiey zabili męże/ ſwowolnie pokopawſzy mury ( to ieſt Emorá y Sychen o
Dynę) złorzecżoná pirzchliwość ich / bo vporna/ á gniew ich nie vkrocony/
rozdzyelę ie w Iakobie á roſproſzę w Izraelu/ to ieſt/ iż káżdy ſwoy Trybus
álbo narod będzye miał oſobny. grafika
¶ Iudá tobie będą brácia twoi po=
cżćiwość cżynić/ ręce twoie ná ſzy=
iach nieprzyiacioł twoich/ kłaniáćći
ſie będą ſynowie oycá twego/ Lwi=
cżek Iudá/ ná korzyść wſtąpiłeś ſy=
nu moy/ odpocżywáiąc/ ſłożyłeś ſie
iáko Lew/ á iáko Lwicá? kto go
zbudzi? Nie będzye odięto doſto=
ieńſtwo/ to ieſt/ Sceptrum krole=
wſkie z Iudy/ á Kſiążę z biodr iego/
áż przydzye ten ktory ma poſłan być/
á on będzye ocżekawánie narodom/
wiążąc do winnice oſlątko ſwoie/ á ku korzeniu winnemu (o ſynu moy) oſlicę
ſwoię/ omyie w winie ſzátę ſwoię/ á we krwi iágod płaſzcz ſwoy/ ocży iego pię=
knieyſze ſą nád wino/ á zęby nád mleko bielſze.
¶ Zábulon ná brzegu morſkim mieſzkáć będzye/ gdzye łodzi ſtawáią/ ſiegáiąc
áż do Sydonu.
¶ Iſáſchár/ oſieł mocny miedzy gránicámi/ vyrzał odpocżywánie iż bylo do=
bre/ y zyemiá iż byłá dobra/ podiął ią ſwoiemi ramiony áby ią nośił/ vcżynion
ieſt ſlużebnik dawáiąc dań.
¶ Dán będzye ſądzić lud ſwoy/ iáko y ine pokolenie w Izráel. Bądźże Dán
wężem ná drodze/ á wężem rogátym (Ceráſtes) ná ścieſzce/ ſzcżypiąc kopytá
końſkie/ áby ſpadł ieźdzyec iego ná zad/ zbáwienia thwoiego będę ocżeka=
wał Pánie.
¶ Gád/ vbrány woiowáć będzye przed nim/ á on ſie przygotował ná wſtecż.
¶ Aſſer tucżny chleb/ da roſkoſzy krolom.
¶ Neptali ieleń wypuſzcżony/ dáiąc wymowy pięknośći,
¶ Iozeph ſyn przyroſtły/ cudnego weyrzenia/ cory chodziły po murze ále go
rozgniewáły/ á wádziły ſie/ á zayrzáły mu/ ktore miáły ſtrzáły/ ſiedzi w mocy
łuk iego/ y rozwiązány ſą wezły rámion y ręku iego/ przez ręce tego/ ktory ieſt
moc Iakobowá/ odtąd páſterz wyſzedł/ kamień ludu Izráelſkiego/ Bog oycá
twoiego będzye pomocnik twoy/ á wſzechmogący pożegna tobie/ pożegnaniem
niebieſkim zwirzchu/ pożegnaniem przepáśći morſkich/ y pożegnaniem pierśi y
żywotá/ pożegnanie oycá twoiego zmocniło ſie s pożegnánia oycow iego/ áżby
przyſzło pożądánie págorkow wiecżnych/ niechay będą ná glowie Iozephowey
á ná wirzchu głowy Názáráńſkiego miedzy brácią ſwoią.

Beniámin

---

strona: 19

Wiek trzeći.

Liſt 19.

¶ Beniámin wilk drapieżny/ ráno będzye ieść łupy/ á wiecżor będzye rozdzye=
lał korzyści. Ty to rzeczy mowił Iakob ſynom ſwoim/ a wyrzekſzy/ dał każde=
mu blogoſłáwieńſtwo ſwoie/ á przykazał im mowiąc: Iać przypoion będę k lu=
du moiemu/ pochowaycieſz mię z oycy moiemi w Ebronie w zyemi Kanáney=
ſkiey przećiw Mámbrze/ ktorą kupił Abráám od Efroná Etheyſkiego/ gdzye
leży Abráám/ Izáák z żonámi/ y Lia żoná moiá. Złożywſzy ręce nogi/ ná
łoſzku vmárł.
¶ A gdy Iozeph obacżył śmierć oycá ſwoiego/ padł ná oblicże iego płácżąc
y cáłuiąc/ przykazał ſługom ſwoim aby go drogiemi máściámi pomázali/ iáko
v nich obycżay bywał. Płákał go wſzytek Egipt ſiedḿdzyeſiąt dni. Iozeph
wzyąwſzy przyzwolenie od Krolá Fáráoná/ wieźli go ná pogrzeb do Kánáney=
ſkiey zyemie/ iáko żądał zá żywotá ták vcżynił. Pochowawſzy oycá w Ebronie/
wroćili ſie záſię do Egiptu do zyemie Geſſen. Brácia Iozephowi boiąc ſie
Iozephá by ſie nád nimi nie mśćił dawney krzywdy/ prośili go o łáſkę/ powie=
dzyawſzy iż to oycowá wola byłá/ ábyſmy cię przenáleźli w tym. Iozeph zápłá=
kał y rzekł k nim: Ociec niebieſki to wam odpuśći/ bo to iego wola byłá áby ſie
ták sſtáło/ y on to ſam złą rzecż w dobrą obroćił/ iáko ná oko widzicie/ ia was
y wáſze dzyeći chowáć dobrze będę. Pádli wſzyſcy dzyękuiąc. Potym prośił ich
pod przyſięgą áby ſynom álbo potomkom ſwoim roſkazáli/ gdy ie Pan Bog z
Egiptu do obiecáney zyemie przywiedzye/ áby s ſobą kośći iego wzyęli/ á wedle
oycow w Ebronie ſchowáli. Wykonawſzy lat 110 vmárł/ ktorego wſzytek lud
w Egipcie płákał. Docżekał trzećich potomkow od ſynow/ námazan drogiemi
máściami y pochowan w Egipcie/ tákże vcżynili potym. Pod piącią Krolow
Iozeph był w Egipcie: pirwſzy Nefrem ktoremu ſen wykladał. Drugi Amá=
zys. Trzeći Chebron. Cżwarty Memfes. Piąty Memfres zá ktorego vmarł.
A to ieſt oſtátnie kápitulum Geneſis/ po żydowſku Berezyth.
Proroctwo Iakobowe według Wincentego okrom
piſmá ſwiętego. Z narodu Iudá ſyná moiego/ národzi ſie pánna ſwiátłá y po=
cżćiwą ſzátę máiąc/ s they ſie vrodzi báránek Boży niepomázány zbawiáiąc
wſzytki/ ktorego kroleſtwo będzye trwáło ná wieki. Pan wielki vkaże ſie ná
zyemi iáko cżłowiek/ ciáło weźmie y będzye iadł iáko cżłowiek/ będzye z ludźmi
iáko grzeſznik/ będzye kwitnął iáko ſłońce ná zyemi/ prziymą go niebioſá y zye=
miá/ głoſem oycowſkim będzye poświęcon/ obdárzy was duchem ſwoim poſłá=
nym miłoſierdzya/ á będzyecie iego ſynowie w prawdzye. Ten będzye z Lewi
Kápłan á z Iudy Krol/ Bog y cżłowiek/ iednacż miedzy Bogiem á cżłowie=
kiem/ wſzytki ciemnośći ktore pod niebem zeymie/ á będzye pokoy po wſzytkiey
zyemi. Ale wáſzy potomkowie powſtáną przećiw iemu/ á będą mu wyrzędzáć
rozmáite złośći y przeſládowánia/ ręce ſwoie kápłani pomáżą krwią iego nie=
winną/ y ná ſwoię głowę ią wezmą/ zábiwſzy go/ niewiedząc áby zmartwych
wſtał/ przy iego śmierći kámienie ſie pádáć będzye/ y ſłońce ſie záćmi/ y wiele
dziwow będzye/ duchowie niewidomi bedą drżeć/ á piekło będzye zlupiono on
ſam wrotá do Ráiu otworzy/ y każe ſtać miecżowi/ ktory groźił Adámowi y da
doſyć pokármu z drzewá żywotá/ Beliál będzye związan od niego. Tedy vy=
rzycie Enoch/ Noe/ Sem/ Abráám/ Izáák/ y mnie oycá wáſzego/ wſtanąć z
grobow w weſelu. Synom ſwoim da moc podeptáć złośćiwe duchy/ á ktorzy
weń vwierzą będą weſeli ná zyemi/ tedy wſzyſcy powſtáną/ niektorzy ku chwa=
le/ niektorzy ku ſwoiey ſromocie/ á napirwey lud moy Izráelſki będzye ſądzon/
ktory iemu wierzyć nie będzye.
grafika

D	Narod Iako=

---

strona: 19v

Kſięgi pirwſze

1:

Narod Iakobow s ktorym wſzedł do Egiptu.

¶ Iudás ſyn Iakobow w ten cżás gdy Iozeph przedan/ ſzedł był od bráciey y
poiął żonę Sur Kánáneyſką/ ktora mu vrodziła ſyná Her/ potym Onán/ po=
tym Selám. Dał żonę ſtárſzemu ſynowi Her Thámár/ ále iż ſie przećiw przyro
dzeniu záchował/ vmárł podle żony ná łożu. Onán (iáko v Zydow y dziś oby=
cżay ieſt) z roſkazánia oycowſkiego/ ſzedł do iátrwie áby wſkrześił naſienie brá
terſkie/ ktory też ſiemię ſwoie wylał prożno przećiw przyrodzeniu/ zábił go też
Pan Bog podle niey. Dopuśćił Iudás Thámár wdową być áżby ſyn mlodſzy

Selá doroſł/

---

strona: 20

Wiek trzeći.

Liſt 20.

Selá doroſł/ ále potym Selá niechciał ná to przyzwolić/ boiąc ſie by tákież
nie vmárł podle niey iáko drudzy brácia. Thámár gdy ſłyſzáłá iż żoná Iudowi v=
márłá Sur/ zrzućiłá wdowie odzyenie/ á wdzyałá ine podobne k niewiáſtam
ſwowolnym/ y ſiádlá ná roſtániu dwu drog/ gdzye miał iść Iudá do owiec
ſtrzyżenia/ vyrzał ią/ mnimał być ſwowolną niewiáſtę/ rzekł k niey: bądź mi
k woli. Oná rzekłá/ co mi daſz. On rzekł/ poſlęć kozłá s ſwego ſtádá. Oná rze=
kłá/ ieſli daſz w zakładzye pierścień/ ſzátę/ y tę laſkę co ią nośiſz. Vcżynił to/
tám pocżęłá od niego bez iego wiedzenia. Poſlał potym Iudás kozłá niewie=
ſcie/ ale iey iuż nie było. A gdy obacżono iż Thámár brzemienna/ kazał ią ſpá=
lić. Gdy ią wiedzyono ná śmierć/ poſłáłá Iudowi iego klenoty y laſkę/ mo=
wiąc: Od tegom pocżęłá co to iego rzecży. On wnet przyſzedł k ſobie/ kazał ią
odwieść od śmierći/ y rzekł: Sprawiedliwſza ieſt oná niżli ia/ gdyż s ſynow mo
ich nie mogłá pocżąć/ pocżęłá zemnie. áby moy dom nie ſzcżedł prożny według
Boſkiey obietnice. Potym vrodziłá bliźniętá dwu ſynu/ dano iednemu imię Fa
res/ á drugiemu Zarám/ o cżym piſano w pirwſzych kſięgach Moiżeſzowych we
xxxviij. kapitulum. ∴ ∴ ∴

17:

Rozdzyał piąty kſiąg pirwſzych/ o rodzáiu y zá=

18:

chowániu Bogow Pogáńskich.
Cżkolwiek nieſłuſzna rzecż ieſt ſwięte piſmo mie=
ſzáć miedzy ſproſne piſanie błędow Pogáńſkich/ ktorych ná
on cżás było doſyć po wſzytkim ſwiecie. Ale áby ſie doſyć sſtá=
ło tytułowi tych kſiąg dzyeiow rozmáitych od pocżątku ſwiá=
tá/ muśim przydáć á nápiſáć ſpoſob ſzaleńſtwá ludzi proſtych
Pogáńſkich/ ktore miedzy ſobą ná on cżás w wiárach ſwoich
zachowywáli. Abowiem kto złego niewie/ dobremu rozumieć nie może.

26:

Látá od ſtworzenia wſzech rzecży 3539.
Aturnus/ według Poetow piſánia/ był ſyn Vrániu=
ſá Celiuſá/ ktorego zwáli niebem/ á Weſtę boginią Sáturnuſo=
wę mátkę zwáli zyemią/ przeto piſáli Sáturnusá być ſyná niebá y
zyemie. A gdy widzyał Sáturnus oycá więcey płodzić ſynow niż
on ſam ieden (bo miał nád Sáturnuſá ine ſyny Tytáná/ Oceaná/
Ops/ Tythen) vciął mu koſą rodne cżłonki/ przeto go s koſą máluią/ á ze krwie
ktora ná morze kápáłá/ pocżęłá ſie y vrodziłá Wenus. Ten Sáturnus poiął grafika
żonę ſioſtrę ſwoię rodzoną Ops. Tytán brát iego
chciał pánowáć iáko więtſzy/ ále mátká Weſtá y
ſioſtry rádziły Sáturnuſowi/ áby nie dał nád ſo=
bą pánowáć brátu żadnemu/ wſzákże dopuśćił
mu tego brát Tytán tym obycżáiem/ áby ieſli ſie
mu ſyn kiedy vrodzi/ áby nie był chowan á zginął
tylko dzyewki/ áby też nań kiedy przyſzło roſkázo=
wáć w ſwoim kroleſtwie álbo iego ſynom/ y thák
ſpirwotku cżynił Sáturnus/ przeto piſzą iż iadł
ſwoie dzyeci w ten cżás. Potym vrodziły ſie mu
bliźniętá Iupiter y Iuno corá/ dzyewkę mu vka=
zano/ ále Iowiſzá zatáiono by go nie zyadł/ záſłá=
ły go ſioſtry z mátką do láſá Idá Meliſſe y Amál=
tee corom Kreteńſkiego krolá/ y dano go im ku

D 2	wychowániu.

---

strona: 20v

Kſięgi pirwſze

wychowániu. Ktore gdy go wzyęły/ chowáły go miedzy ſkáłámi w gorze/ áby
płácżu nie ſłycháć było/ w bębny biły y w dzwonki dzwoniły/ á ná then głos
Pcżoły mu miod ná vſtá nośiły. A gdy potym ten Iowiſz sſtał ſie nawyzſzym
bogiem/ zá ich dobrodzyeyſtwo dał tę moc Pcżołom/ iż bez złącżenia przyro=
dzonego nád ine płodzą ſie. Potym Neptuná vrodziłá Ops Sáturnuſowi/ tá=
kież go táiemnie záchowáłá y chowáłá. Potym vrodziłá y Plutoná/ też go zá=
chowáłá. Tytán gdy ſie dowiedzyał/ iż Sáturnus ſyny chowa nád vmowę/ ze=
brał ſie theż s ſwoiemi ſyny/ związał Sáturnuſa y żonę Ops y z dzyećmi/ y po=
ſadzał. Iowiſz gdy ſie dowiedzyał o oycu związánym/ zebrał ſie w wielkośći s
Kreteńſkimi ludźmi/ bo iuż tám był krolem/ wygnał Tytáná y s ſyny s krole=
ſtwá/ á oycá záſię przywroćił dobywſzy z więzyenia/ wſzákże go potym wygnał
áż do Włoch/ á s thego Tytáná rodzili ſie Obrzymowie. Potym Iowiſz álbo
Iupiter poiął ſwoię ſioſtrę Iuno/ á gdy długo płodu nie miał/ vderzył ſie w
głowę/ y wyſzłá z mozgu iego Minerwá bogini mądrośći. Potym vrodziłá bez
mężá Iuno Marſá tym obycżáiem: Gniewáłá ſie iż Iupiter beż żony vrodził
Minerwę/ przeto ſie też Iuno ſtáráłá o to/ iákoby też bez mężá pocżęłá/ ſzłá
rády ſzukáć do Flory Zefiruſowey żony/ ktora iey zá iey przyſięgą/ iż nie miáłá
nigdy mężowi powiedáć/ powiedzyáłá o kwiatku ná polach Oleńſkich/ gdy gi
weźmie á połknie/ pocżnie bez mężá. Tákże vcżyniłá/ y ták ſie iey sſtáło/ pocżę=
łá y porodziłá Marſá. Potym też vrodziła Wulkaná z Iowiſzá/ ktorego też
zwano Mulciber/ ale iż był ſzpetny y chromy/ zánieſli go ná wyſep Lemnon áby
tám zgináł/ będzye o nim niżey. Potym tenże Iupiter miał ſyna Phebum álbo
Apollinem to wſzytko iedno/ z Látomy Gigántowey cory/ też y Dyanę mu vro
dziłá/ dla cżego Iuno rozgniewáłá ſie ná Látomę/ y zápowiedzyáłá iey wſzyt=
kę zyemię/ y goniłá ią áż ná wyſep Delos/ á gdy iey ſámá nie mogłá dogonić/
puśćiłá zá niá Pitoná wężá okrutnego wielkiego áby ią zyadł/ potym vciekłá
ná wyſep Ortigią rzecżony/ przyiął ią do ſiebie y záchował/ támże to vrodziłá
byłá Lucinę albo Dyanę/ ktora záſię bábiłá mátce nád brátem Apollinem/
przeto rzecżoná byłá bogini brzemiennych niewiaſt. Ten Apollo ſyn iey záſtrze=
lił Pitoná wężá/ y rzecżon Apollo Pitius od Pitoná wężá zábitego/ á ſtąd po=
cżął dáwáć odpowiedzi ludzyom ná onym wyſpie/ á wyſep Delos zową. Piſzą
też Poetowie/ gdy vciekáłá Látomá/ przyſzłá nád iezyoro w Liciey y chciáłá
pić wodę/ chłopi nogámi trzęſli błoto á mąćili wodę ná złość by nie piłá/ pro=
ſiłá Bogá áby ſie pomśćiił nád nimi/ przemienił ie w żáby/ przeto dziś w tym
iezyerze pełno żab.
¶ Potym Iupiter wzyął dzyewkę Izydis álbo Iho gdy ſzłá z domu/ opuśćił
ią mgłą áby nikt nie widzyał/ y pocżęłá od niego Epahum. Iuno widząc z go=
ry ciemność/ chciáłá ſie dowiedzyeć co to ieſt/ ſzłá tám. Iowiſz boiąc ſie by nie
obacżyłá Iuno/ przemienił ią w krowę/ ále Iuno ták długo prośiłá o onę kro=
wę áż iey ią muſiał dáć/ dáłá ią potym w dobrą ſtraż Arguſowi ſwemu vrzę=
dnikowi/ ktory miał ſto ocży álbo ſto ok/ aby iey ſtrzegł á dzyerżał w więzyeniu
wiecżnie. Ale Iupiter zmiłował ſie nád nią/ poſłał do Arguſá Merkuriuſzá
(Merkuriuſz był poſeł od bogow/ ktorego ſłáli z rozgą/ Kaducea zwano gdy
co wielkiego mieli ſpráwiáć/ y przeto go s ſkrzydły maluią) á gdy przyſzedł do
Arguſá w chłopim odzyeniu/ wzyął z nim towárzyſtwo/ doſtawſzy piſzcżałki ie
go ná kthorey głos vſnął ná iedny ocży/ á gdy drugimi widzyał/ Merkuriuſz
tknął go rozgą poſelſką/ vſnął ná drugie/ á gdy záſnął ná wſzytki ocży/ zábił go.
Widząc to Iuno pobráłá ocży Arguſowe y włożyłá ie ptakowi ſwemu Pawo=
wi w ogon/ ktore ieſzcże dziś znáć/ á ná krowę puśćiłá chrobacżká gieſká ktory
ią żárł/ ſzłá bez przeſtánia ſkokiem do Egiptu/ á thám ták długo byłá/ áż iey
Iowiſz v Iunony zaſię pirwſzą oſobę vprośił. Wykłádáią to/ iż krowę miáłá
Herb á Iuno ptaká Pawu etc. Tenże Iupiter miał z Máią Merkuriuſzá
Triſmegiſtá. Tych Merkuriuſzow było pięć/ cżáſem iednego miáſto drugiego

kłádą/ ále

---

strona: 21

Wiek trzeći.

Liſt 21.

kłádą/ ále tego zá bogá kupieckiego mieli/ ktory ná ten cżás ludzi náucżył ſre=
brá ſpráwowáć/ kupcżyć/ licżby wiedzyeć/ piſáć/ y inych wiele rzecży. Miał też
drugiego ſyná Báchuſá s Semele Kádmuſowey dzyewki/ á gdy to Iuno oba=
cżyłá/ ſzłá do niey vbrawſzy ſie iáko bábá/ ſpytáłá iey ieſli ią Iupiter miłuie.
Rzekłá/ mnimam iż miłuie. Rzekłá bábá/ nie możeſz thego inacżey doznáć/ áż
go będzyeſz prośiłá ábyć przyſiągł tákie złącżenie vcżynić iáko z Iunoną cżyni.
Skoro przyſzedł Iupiter vchodziłá go prośbámi iż iey przyſiągł to vcżynić o
co prośiłá/ gdy wyrzekłá/ żáłował iey/ ale nie mogł ſwoiey przyſięgi złamáć/
á gdy ſie złącżyli/ vcżynił grom z łyſkániem y vmárłá od ſtráchu/ Bachuſá kto=
ry ſie był pocżął w żywocie v niey/ wyrwał prętko/ wlożył do ſwoiego łoná iż=
by cżáſu donośił/ wykłádáią to iż przy porodzeniu Bachuſá vmarłá/ á dzye=
cię wyproto y dochowano go.
¶ Miał też Iupiter drugiego ſyná Perſeuſá/ tym obycżáiem: Akrizius miał
cudną dzyewkę rzecżoną Dánáen/ ktorą ociec dał zámurowáć ná wyſokiey
wieży/ áby tám żadny cżłowiek nie bywał/ opátrzywſzy ią żywnoſcią/ ábowiem
wieſzcżkowie mu powiedáli iż od iey ſyná miał zginąć. Iupiter przemienił ſie w
kropię złotá/ przepadł do niey przez dáchowkę/ pocżęłá z niego ſyná (wykłá=
dáią to iż ſie pánny rády dawáia zá zloto námawiáć.) Ociec Akrizius gdy to
obacżył/ kazał ią wlożyć w ſkrzynecżkę y wrzućić w morze. A gdy od rybitwow
byłá nálezyona/ przynieſli ią krolowi Polidektenowi y z dzyecięciem/ bacżąc to
krol poiął ią zá żonę. A gdy páśirb vroſł Perſeus/ chcąc áby zginął/ poſłał
go áby pobił Gorgones. Były Gorgones trzy ſioſtry co wſzytki iednym okiem
pátrzyły/ Meduſá/ Steno/ Euriale/ á ná kogo weyrzáły w kámień ſie obro=
ćił. Perſeus prośił Merkuriuſzá/ iżby mu dał ſwoiey koſy álbo ſzable ktorą zá=
bił Arguſá/ też áby mu pożycżył ſwoich ſkrzydeł ná ktorych latał/ żądał też po=
mocy od boginiey Pállády ſioſtry ſwoiey/ ktora mu dáłá źwierciádło krzyſzta=
łowe/ w ktorym mogł widzyeć Gorgones/ á ony go nie widzyáły. Przybrawſzy
ſie/ latáiąc od iedney do drugiey/ gdy go nye widzyáły/ vkradł im oko ich. Me=
duſę napirwey zábił/ ktora miáłá włoſy wężowe iáko węże/ á z iey krwie vro=
dził ſie koń rzecżony Pegazus ſkrzydláty/ ktory wnet pocżął látáć/ y leciał áż ná
gorę Párnázum/ á tám ná gorze w Helikonie vderzył kopytem w zyemię/ vcży=
nił ſie wzdroy roſkoſzny/ potym był boginiom przypiſány. Vciąwſzy głowę o=
nym Gorgonom przyiechał z nią do krolá Attlántá/ á gdy krol nie przyiął go
wdzyęcżnie/ vkazáł mu głowę z okiem onych Gorgon/ obroćił ſie w kámień.
Potym iádąc do oycżyzny/ nádiechał pánnę nadobną wrzuconą w morze s ká=
mieniem Andromedę rzecżoną/ nád ktorą przyiaciele płákáli widząc ieſzcże
żywą/ wypytał przycżyny płácżu/ powiedzyeli iż ią Attlánt kazał wrzućić gdy
mu wieſzcżkowie powiedáli/ iż od iey mężá miał być kámieniem/ ſámey vwią=
zawſzy kámień wrzućił w wodę. Perſeus dobył iey z wody/ poiął ią zá żonę.
Potym Phineuſá y wuiá ſwoiego Pretá/ ktory był Akriziuſá wypędził s krole=
ſtwá/ w kámienie przemienił zá złe okazánie. Potym dzyádá Akriziuſá/ ále
nie ſwą wolą/ bogow obietnicá byłá.
¶ Tántálus był też Iowiſzow ſyn s Ploty boginie/ potym był krolem Frigeń=
ſkim. Ten ná ten cżás chcąc ſie dowiedzyeć możnośći bogow/ prośiwſzy ich ná
cżeść/ vwárzył prze nie ſyná ſwoiego áby iedli/ mieniąc tho być naſwiętſzy po=
grzeb/ ktorzy gdy obacżyli/ brzydzili ſie á nie iedli/ ále zebrawſzy w gromádę
cżłonki iego/ oſobę záſię ſtánowili/ á Merkuriuſzá poſłá do piekłá poſłali po
duſzę/ á gdy to obacżyli iż rámieniá nie było (bo ie była Ceres bogini zyadłá) ná
mieyſce iego kość białą w ſłoniową przypráwili/ przeto y dziś s tego narodu
miewáią ludzye známię ná plecach/ á ſámemu zá ten vcżynek táką pokutę dáli
iż ſtał w wodzye do gęby á prágnął/ co ſie chciał nápić to ſie wodá vmykáłá/
tákież iábłká mu ná rozgach wiſiáły do ſámey gęby á łáknął/ co chciał iábłká
gębą doſiądz to ſie mu vmkło. To ſie rozumie o łákomych co máią doſyć/ á nie

D 3

mogą ſie

---

strona: 21v

Kſięgi pirwſze

mogą ſie nápić áni náieść od ſkąpośći/ też y o tych co kogo chcą oſzukáć/ á ſá=
mi ſie gorzey oſzukáią.
¶ Miał też Iupiter corę s ſioſtrą ſwoią Ceres imieniem Prozerpinę/ ktorą
Pluto álbo Orkus krol Moloſorum bog piekielny vkradł/ y brał z nią ſlub.
Szukáłá iey długo Ceres s pochodniámi po wſzytkim ſwiecie z wielkim nárze=
kániem á płácżem. Potym iey pás nálazłá v iezyorá Cyanen/ thám ſie wywie=
dzyáłá od boginiey Aretuzy iż ią widzyáłá w piekle. Skárżyłá ſie potym Ce=
res przed Iowiſzem ná Plutoná/ iż iey dziewkę gwałtem wzyął. Pozwan Plu=
to przed bogi/ przed ktorymi práwo ſwoie vkazał iż on żadnego do piekłá gwał
tem nie przypądza/ iedno kto ſie ſam dobrowolnie wda do niego/ mowiąc też:
Práwo náſze ieſt/ iż kto z ogrodá moiego roſkoſznego owoc będzye rwał á iadł/
muśi tám zoſtáć: kto gi mija á niecha go spokoiem/ wynidzye kiedy chce. A
ták ta pánná będąc tám/ nie mogłá ſie odiąć ſwey woley/ áby nie przeſtąpiłá
moiego práwá/ bo vrwáłá trzy iábłká koſztowne/ y muſiáła tám zoſtáć. Wy=
ſłyſzawſzy to bogowie/ wſkazáli ták áby wżdy pocieſzyli Ceres/ áby puł roká
álbo ſześć mieſięcy mieſzkáłá z mężem Plutonem w piekle/ á drugie puł roká
z mácierzą w niebie. grafika
¶ Miłował też Iupiter Tetydem ále ſie iey bał
dotykáć/ przeto iż mu wieſzcżkowie powiedáli/ iż
ſie miał z niey národzić mocnieyſzy y więtſzy niżli
ociec/ ále przykazał Peleuſowi wnucżkowi áby ią
poiął. A iż ſie tego obawał áby ſie nie przemieni=
łá w co inego/ bo to vmiáłá/ przeto ſie rádził Pro=
teuſá ſtarego w tey rzecży/ ktory go náucżył iáko
ſie miał ſpráwowáć. Gdy ią vchwyćił zá włoſy/
przemieniáłá ſie mu w rozmáite źwierzętá drapie
żne/ chcąc go odſtráſzyć od ſiebie/ y iużby był v=
ciekł od niey/ ále mu Proteus roſkazał áby thego
nic nie dbał/ tákże ią długo dzyerżał/ áż przyſzłá
ku wlaſney oſobie/ potym przyzwoliłá. To ſie ro=
zumie/ iż dzyewki płácżą idąc zá mąż poſtáwą/ ále
ſie ſerce śmieie. Ná to weſele Peleuſowo/ prośił Iupiter wiele bogow y bo=
giń y rozmáitych ludzi/ okrom Diſzkordiey/ bo była zwádliwa á nie weſoła. A
gdy widzyáłá ná pocżćiwych mieyſcach ſiedzyeć towárzyſzki ſwoie Iunonę/
Pálládę/ á Wenus/ pobudzoná z zázdrośći w gniew/ wrzućiłá miedzy nie zło=
te iábłko/ ná ktorym było nápiſano/ co godnieyſzey y cudnieyſzey ma być dano.
A gdy ſie o nie wádziły mieniąc ſie káżda godnieyſzą być y cudnieyſzą/ dáły ſie
ná rozſądek Iupiterowi/ ktory niechciał tego wzyąć ná ſię/ ále vkazał do Pa=
ryſá/ á odeſłał ie tám/ ktorego mieli zá mądrego ná ten cżás/ á mieſzkał w le=
ſie bogiń/ zwano Idá. Parys wzyął ſobie do trzeciego dniá/ przez ony trzy dni
chodziłá káżda z oſobná do niego/ áby iey przyſądził iábłko złote obiecuiąc
mu/ Iuno moc/ Pállás rozum/ Wenus cudną żonę/ á tey ſámey iábłko przy=
ſądził/ y zyednáłá mu piękną Helenę/ dla ktorey wiele tyſiąc tyſięcy ludzi zgi=
nęło/ iáko będzye o tym przy walce Grekow s Troiány. Práwie byłá Diſzkor=
dia miedzy pſy kość wrzućiłá. S tych tedy nowożeniow ſie był vrodził wielki
á mocny mąż imieniem Achilles/ mur Greckiego páńſtwá/ wſzakże też zginął
potym v Troiey.
¶ Helená ſie tym obycżáiem vrodziłá: Ledá żoná Thyndáruſowá ſpodobáłá
ſie byłá Iowiſzowi trzeciemu/ á gdy trudny przyſtęp miał do niey/ przemie=
nił ſie w Lábęciá/ pocżął ſpiewáć áby ią do ſiebie przyłudził/ á gdy przyſzłá
pochwyćił ią/ á gdy pocżęłá od niego/ ſpłodziłá dwie iái/ z iednego ſie vrodził
Káſtor y Pollux/ á z drugiego cudna Helená y Klitemneſtrá/ przeto Poeto=
wie piſáli ie nie ná zyemi ále ná niebie ſie vrodzić dla ich oſobliwych rozumow/

dobroći/

---

strona: 22

Wiek trzeći.

Liſt 22.

dobroći/ y cudnośći. Potym Thezeus Ateńſki krol Helenę wzyął/ potym Pa=
rys/ á ſtąd były wielkie roznice miedzy Greki á Troiány powſtáły.
¶ Miał ieſzcże Iowiſz dzyewięć corek z Memorią niewiáſtą/ s ktorych theż
boginie były/ iedná byłá Klio/ druga Euterpe/ Melpomene/ Erato/ Ter=
pſikore/ Vránia/ Kálliope. Wiodły walkę z drugiemi boginiámi wodnemi
Pieruſowemi corámi/ ktorych było ſiedḿ/ ále zwyciężony Pierydes od dzye=
wek Memoryey/ przetho Pierydes przemieniły ſie w Sroki/ mieſzkáły nád
wzdroiem poświęconym ná Helikonie/ ſpiewáiąc przy lutni Apollinowey/
áby głośniey było.
¶ Miał ieſzcże Iupiter z Wenerą trzy Grácie dzyewki/ Páſytheą/ Agláię/
Eufrozynę/ ktorre też zwano Chárites/ nágo chodziły ſpołu wſzytki trzy/ dwie
ocżymá do ludzi/ á trzecia ſtyłu twarz miáłá/ grzbiety do ſiebie.
¶ Apollo miał miłoſnicę Koronidę/ do ktorey gdy ſie ieden młodzyeniec po=
nęćił/ Kruk ktory ná ten cżás był biały/ powiedzyał to Apollinowi/ rozgnie=
wał ſie Apollo zábił ią/ y wyproł z niey ſyná imieniem Eſzkulápiuſá. Potym
żáłuiąc iey rozgniewał ſie ná Kruká iż powiedzyał/ odiął mu białość bárwę
Anyelſką/ á dał cżarność bárwę Cżártowſką. Dał potym ſyná Eſzkulápiuſá
Chironowi Doktorowi/ od ktorego náwykł lecżyć ludzi/ iż z niego był wielki
Lekarz/ ták iż dwu wroćił od śmierći ná prośbę Dyany/ Glaukuſá y Hipoli=
tá/ dla cżego ſie Iupiter rozgniewał/ iż go przechodził w náuce/ zábił go gro=
mem. Rozgniewał ſie Apollo/ mśćił ſie nád Obrzymy/ ktorzy gromy ſpráwo=
wáli/ przeto zrzućił z boſtwá Iupiter Apolliná. Ale iż żadny inſzy wo=
zá Słonecżnego nie mogł ták miſternie obrácáć iáko on/
przeto obywátele niebieſcy byli ná tym/ áby zá=
ſię Apollo ſwoy vrząd przyiął.
grafika
grafika

D 4	Rodzay bo=

---

strona: 22v

Kſięgi pirwſze

1:

Rodzay Bogow Pogáńſkich.

Synowie pie=

---

strona: 23

Wiek trzeći.

Liſt 23.

Yaná/ tá ſie ſpołu z Apollinem vrodziłá/ o they piſzą iż
wzgárdziłá byłá małżeńſkim ſtanem á dzyewicży ſtan przyięłá/ prze=
to od obcowánia ludzkiego wyſzłá do láſow/ á tám mieſzkáłá żywiąc grafika
ſie źwierzem/ z łukiem ią wypiſuią chodzić/ á ieździć
ná wozye w ktorim chodzą cżterzey Ieleniowie biali.
Ieſt też miedzy drugie boginie policżoná/ nád láſy/
nád drogámi y nád źwierzęty. Orioná zábiłá iż iey
gwałt chciał vcżynić. Tych Apollinow było trzey/ á
cżáſem Hiſtorikowie kłádą jednego od drugiego. Ie=
den był lekárzem známienitym/ ten gądł na lutni kto=
rą miał od Merkuriuſzá/ á boginie wodne mu przy=
ſpiewawáły/ ſtąd go drudzy zową ćichym. Wtory
Delius rzecżony od Delos wyſpy/ ten vmiał prákty=
kę gwiazdárſką á ſnadź dyabelſką/ iż ludzyem przy=
ſzłe rzecży powiedał/ przeto zá iednego bogá od ludzi
Pogáńſkich był chwalon. Then Pitoná wężá zábił
y Kruká oſzkárádził. Trzeći páſterſki/ od Cereri ſyn/
tego też páſterze zá iednego pomocniká mieli do by=
dłá/ tego to pśi viedli.
Inerwá Tritonia ſmyſłu wielkiego byłá nád ludzi/ ná=
lezyona v iezyorá Tritoná/ przeto rzecżoná Tritonia/ rzecżoná też Pál
lás od wyſpu Pálántu/ bo tám byłá wychowaná/ rzecżoná też Bel=
lona/ iż zábiłá Gigántá okrutnego. Tá napirwey wymyſliłá żonom prząść ką=
dzyel y płotno tkáć/ oley bić/ piſzcżałki/ y ſpráwę wſzytkę ku walce/ cżego przed grafika
tym nie bywáło/ przeto ią też miedzy ine boginie
ná ten cżás ludzye licżyli/ y kościoły iey budowá=
li. A ſtąd Poetowie piſali o niey/ powiedáią ią
być vrodzoną z mozgu nawyzſzego bogá Iowiſzá.
A gdy ią chciał poniewolić Wulkan/ broniłá ſwo
iey cżći/ przeto ią s ſtrzałą máluią. A z naſienia
ktore ná ten cżás z Wulkaná padáło ná zyemię/
vrodził ſie Eriktowius. Wylicżáią ich pięć: Pir=
wſza to Iowiſzowá dzyewká á Apollinowá máć.
Wtora byłáz Egiptu/ ktorą Egipcżycy zwáli
Saletem. Trzećia byłá s wtorego Iowiſzá vro=
dzoná. Cżwarta byłá Korſea Oceanowá corá/ tá
wymyſliłá woz o cżterzech kołach. Piąta z bogi=
niey Pállády vrodzoná/ o they ták piſzą iż oycá

byłá zábiłá/

---

strona: 23v

Kſięgi pirwſze.

byłá zábiłá/ ktory ią chciał ſobie poniewolić/ á thę też poſpolicie s ſkrzy=
dły máluią. ∴ ∴ ∴ ∴

3:

Látá przed národzeniem Páńſkim 154o.
Eukálion Krol Theſſálicki w Grecyey/ ſyn Prome=
teuſzá wielkiego thego cżáſu był/ zá ktorego panowánia wſzytká
Grecya byłá powodzyą opłynęłá/ ták iż wiele ludzi/ miaſt/ y zam=
kow potopiłá/ okrom tych ktorzy byli s krolem ná gory vciekli. Po
potopie wiele ludzi odżywił ſwoią żywnoſcią/ ktorey był doſyć ná
gory nánośił. Dla tego Poetowie o nim wymyſlnie piſáli/ przycżytáiąc mu to/ grafika
iż on znowu narod ludzki w Grecyey odnowił. Abowiem
gdy w koſciele v Themidos pytał ſwoich bogow/ iákoby
záſię mogł ludzki narod ſkrześić ktory potonął. Odpo=
wiedzyeli ták/ kiedy będzyeſz kośći mácierzyſte przez ſię
miotał/ tedy ożywą ſynowie y dzyewki. Deukálion iáko
ſmyſlny pobacżył/ iż ieſt zyemiá mátká náſzá/ á kośći iey
kámienie/ á żyły rzeki/ ktory kámień przez ſię rzućił/ sſtał
ſie z niego cżłowiek żywy. Tákież żoná iego Pirrá/ żeń=
ſki narod kámienia miotániem wzbudziłá.
Rometeus też będąc oſtrego rozumu/ napirwey obrázy
wymyſlił z gliny tworzone/ ktore tak miſternie przypráwiał iż ſie ru=
ſzáły. Przeto Poetowie zmyſlili/ iż on napirwey ludzki rodzay ſtwo=
rzył/ y ogień s kámieniá wſkrzoſáć vkazał/ y pierśćienie nośić ná cżwartym pál=
cu ku cżći ſerdecżney żyle. Aſtronomią vmiał doſtátecżnie/ przeto mu ty dáry
Poetowie przypiſáli s tey náuki.
Tlás Prometeuſow brát/ drudzy piſzą iż ſyn/ Máie ociec/
tych cżáſow był známienitym Aſtronomem/ przeto Poetowie piſáli o
nim/ iż podpierał niebo rámiony. Miał ſiedḿ dzyewek bogiń/ Máiá/
Elektrá/ Steropen/ Miropen/ Celeno/ Táieten/ Alkinoen/ zową ie niektorzy
Attlántide/ drudzy Heſperyde. S tych tho poſzli Arpige/ o ktorych Vergi=
lius piſze../../../.

31:

Látá przed národzeniem Páńskim 1240.
Edálus cieſlá miſterny/ napirwſzy ná ſwiecie/ tego
cżáſu był/ ten napirwey budowáć y przykrywáć domy y nacżynie
cieſielſkie wymyſlił. Zbudował był ná wyſpie Krecie Lábirynt/
w ktorym było tyſiąc gmáchow krom krolewſkich páłacow w
ktorych ieden muſiał zábłędzić. Sieſtrzeniec iego Párdix wyná=
lazł piłę wzyąwſzy formę z rybiey kośći/ dla cżego Dedálus zepchnął go z wie=
że (áby nádeń nie miał) wſzákże ſie nie zábił. Przeto Poetowie wymyſlili/ iż
ſie w Kuropátwę przemienił/ y przezwáli go ták. A zá tę winę zámknion był
Dedálus w tym Lábiryncie ſwego budowánia/ áby z niego ná wieki nie wy=
ſzedł. On to bacżąc iż z niego nie mogł tráfić/ przypráwił ſobie ſkrzydłá y ſyno=
wi Ikáruſowi z woſku á s pierza/ wylecieli wirzchem precż. Lecąc przez morze
ſyn iego wyſoko latał nád wolą oycowſką y nád vpominánie/ przeto od ſłońcá
roſpłynął ſie woſk/ pierze zwypádáło/ przeto vpadł w morze y vtonął/ á ſtąd
to dzziś morze zową Ikáreum.
Vlkanus kowal miſterny bogow/ brát Iowiſzow/ vro=
dził ſie ſzpetny y chromy/ dla cżego mátká iego zánioſłá go ná wyſep
Lemnos áby tám zginął. A gdy tám od Małpy był wychowan/ náu=
cżył ſie miſterney roboty kowálſkiey/ ták iż potym cżynił zbroię bogom przećiw

Gigántom/

---

strona: 24

Wiek trzeći.

Liſt 24.

Gigántom/ przeto rzecżon bog żelázá y ogniá. Poetowie o nim piſáli wymyſl=
nie/ iż miał żonę Wenus boginią/ ktorą gdy zaſtał ná łożu z Marſem bogiem/
związał ie ſubtylnemi łańcuſzki/ áż ſie nie mogli ruſzyć z łożá/ y obiáwił inym
bogom/ zá co ſie Mars bárzo ſromał. Mnimaiąc by go Słońce bogom obiá=
wiło/ gniewał ſie ná chłopcá/ ktorego zwano Gallus/ to ieſt Kur/ iż go wcżás
nie obudził poki nie przyſzło Słońce/ iąwſzy go zá łep vderzył nim o zyemię/
wnet ſie w Kurá chłopiec przemienił. A od tego cżáſu kurowie poią kilko rá=
zow przededniem/ áby ſie káżdy ocućił á bacżył gdzye leży/ by go Słońce ná
łożu nie záſtáło/ á ludzyom nie obiáwiło. Pocżęła Wenus od Marſa Kupidá
cudnego/ máluią go z łukiem á s ſtrzałámi z záwiązanemi ocżymá/ známionu=
iąc ſlepą miłość. Ten Kupido rozmáite ſtrzały ma/ iednę złotą ná prawdziwą
miłość/ ołowiáną ná niewdzyęcżność/ żelázną ná mocną etc.
Riktowius ſyn Wulkanow z Minerẃy/ tego piſzą Poe=
towie vrodzić ſie z Wężowemi nogámi/ dla cżego ten pirwey ieździć ná
wozye wymyſlił/ by nog widáć nie było.
Wſzytkich bogow ktore ná then cżás ludzye prośći
chwalili/ wylicża Heziodus Poetá trzydzyeśći tyſiąc. Sámych Iowiſzow po=
wieda być Tertulianus trzy ſtá. Co zá ſlepotá onych cżáſow ludzkie myſli oſia=
dáłá/ iż ſtworzenie zá ſtworzycielá chwalili/ widząc nie tylko by komu mieli po=
moc/ ale y ſobie nic nie mogli pomoc. Toli bog nawyzſzy był Iupiter/ co vcie=
kał z niebá przed Obrzymy z drugimi bogi áż do Egiptu/ á ieſzcże ſie y thám
bał/ áż ſie w źwierzę Skopu przemienił? Tákież drudzy/ Apollo w Kruká/
Bachus w Kozłá/ Dyaná w Lanią/ Iuno w Pawu/ Wenus w Rybę/ Mer=
kuriuſz w Lábęciá/ Opis álbo Cybelle w Drozdá/ y pod tymi oſobámi źwierzę=
cemi ie chwalono potym. Abowiem Gigántes wielcy ludzye chcieli ie z niebem
obálić ná zyemię á wygłádzić wſzytki/ á ſami niebo chcieli oſieść. Przycżyná te=
go byłá/ iż Iowiſz będąc ich brátem ſtryiecżnym (bo Gigántes byli z narodu
Tytán) vdzyáłał im krzywdę w niebie/ to ieſt w gorze ktorą zwano Olimpus/
tákże go chcieli dobywáć ná oney gorze/ przyſzáńcowawſzy ſie pod nię. Poeto=
wie zmyſlili piſząc: Pocżęli Gigántes ſtáwiáć gory ná gorę/ a po nich do nie=
bá wleść obálić bogi z niebem áby ſzyie połamali/ á ſami tám chcieli roſkazo=
wáć. Ale bogowie przez widzenie vpomináni/ áby Wulkanus przećiw im zbro
ie kował/ w ktorą gdy ſie Iowiſz oblecże/ á tarcż s ſkory żony Pánowey vcży=
ni (Pán był bog páſterſki) á Gorgoną głowę zákryie przy Palladzye/ wſzyſcy
Obrzymi vcieką. Także vcżynili/ y wegnał ie do piekłá Iupiter/ Iaka możność
boſka/ áż zá przycżyną niewiaſt zwalcżyli Gigánty/ álbo iáka możność bogiń/
iż Latomá ledwie mieyſce nalázłá ku mieſzkaniu/ Ceres dzyewkę cudną ſtraći=
łá Prozerpinę/ Izys ſyná/ Opis młodzyeńcá okleśniłá/ Iuno ſie z miłoſnicámi
Iowiſzowemi goniłá á z drugimi wádziłá. A ták ſzaleni ludzye byli co ſie nie
mogli w tym obácżyć/ poſługi Boſkie zbytnim ludzyom cżyniąc.
¶ A nie tylko proſte ludzi chwalili/ ále y źwierzętá y ptaki/ iáko Rzymiánie
Gąſiorá iż zágągał kiedy nieprzyiaciele chcieli zamek vleść/ obudził Kámillu=
ſá ktoy zamku obronił z ludźmi ſwymi s przycżyny gęſiey. Teſſáloni w Grecy=
ey chwalili Bociąná iż im dawał znáć żyzny rok álbo głodny/ przeto ktoby go
zábił/ gárdło v nich płáćiło. Syriani chwalili Gołębie. W Ambrácyey Lwi=
cę/ iż im ſmoka okrutnego zábiłá. Delfowie Wilká/ iż im pod drzewem orze=
chowym wykopał klenoty kościelne/ ktore tám byli rozboyce zákopáli s kościo=
łá Apollinowego wzyąwſzy. Argiwi Wężá/ mieniąc dobry znak kto go vyrzy.
Tenedowie Krowę cielną/ y ſłużyli iey przy porodzeniu iáko ktorey ſześćinie=
dzyałce. Smoká w Albie chwalono w leſie/ ktory zową Lukus/ á tám dzyew=
ki chodziły do niego á karmiły go z rąk ſwoich/ v kościołá Iunony/ y wielce i=
nych błędow miedzy imi było.

Ofiáry też

---

strona: 24v

Kſięgi pirwſze

¶ Ofiáry też właſnych żwierząt mieli od ludzi poſpolitych/ Kozłá Bachuſowi
ofiarowali y palili ku cżći/ á to przeto iż był zá żywotá nieprzyiaciel kozom/ bo
mu wielekroć winnice káźiły.
¶ Cerery ku cżći á chwale palono Swinię/ iż iey zboże rádá pſowáłá/ bo Ce=
res byłá bogini zboża.
¶ Perſowie Koniá palili ku chwale Słońcu/ mowiąc: prętkiemu bogu prę=
tkiey ofiáry trzebá. ¶ Dyanie ku cżći Lánią palili/ ábowiem Dyaná leśna á
podrożna bogini byłá iáko y Láni. ¶ Sábei y Seſſáli/ Pſy iey ofiárowali á
palili/ iż iey gładzili źwierzętá s ktoremi oná mieſzkałá. ¶ Kury ofiárowali
boginiey Dniowi/ iż y w nocy przepowiedáią ludzyom. ¶ Minerwie Kozę/
iż Kozá wielka zagłádá oliwie w ktorey ſie Minerwá kocháłá. ¶ Sáturnu=
ſowi dzyatki niewinne ku chwale palili/ y inym bogom ná ofiáry ku cżći á chwa
le wiele ludzi topili/ rzázáli/ y palili. ¶ Wenery ku chwale/ dzyewecżki ſłali
ná wyſep morſki gdzye goście ieżdzáli/ á tám ſwoie pánieńſtwo gościom zá ſre=
bro y złoto przedawáły/ y zwáli to ſkárby ſwięte. ¶ Florá w Rzymie będąc/
wielkie pieniądze z miłóśći zebráłá/ ktore Senatowi Rzymſkiemu ku poſpoli=
tey rzecży dáłá/ s tey przycżyny Rzymiánie zbudowáli iey kośćioł w Rzymie y
boginią vcżynili/ przypiſáli iey kwiatki polne ſpráwiáć/ á ná iey pámiątkę ſprá
wowáli raz do roku kiedy vmárłá Floralia a deflorando/ niewſtydliwe rzecży
ſpráwuiąc iáwnie po vlicach ku iey chwale á pámiątce/ máiąc to ſobie zá od=
puſty. ¶ Kloácyná iż iey obraz w wychodzye nálezyono w Rzymie/ kościoł
iey przto zbudowáli. ¶ Wenus łyſa miáłá też ſwoy kościoł s tey przycżyny.
Gdy Galli oblegli byli ná zamku Kápitolio Rzymiány/ nie mieli cżym ſtrze=
láć/ bo ſie im iuż były cięćiwy potárgáły v łukow/ áż dzyewkom wárkocże vrzy=
nano iż były łyſe/ przeto boginią Wenus łyſą przezwáli/ ktora dzyewki ſprá=
wuie. ¶ Byłá też boginia Mutá niema/ iż dáłá znáć Herkuleſowi ręką gdzie
woły iemu vkrádzyone pognáno. ¶ Kuniná bogini/ ktora dzyeći w pielu=
chach ſpráwowáłá. ¶ Fátua ktora bogom wiezdzby dáwáłá.
¶ Terminus był kámień/ ktory też chwalili zá bogá Pogáńſcy ludzye/ iż v nie=
go poráźili nieprzyiaciele. ¶ Sterkucius był theż bog v nich/ ktory naypir=
wey wymyſlił role gnoić.
¶ Wielkie á ſproſne modły były v ludzi Pogáńſkich/ ktorych práwie wypiſać
żadny nie może. A co gorſzego ieſzcże/ iż y ná ſwiętych mieyſcach ſwoich zwoleń=
ſtwo mieli/ niewſtydliwie ſie w vcżynkach ſwoich záchowawáć. Przeto w Rzy=
mie był obraz Hárpokrátow w kościele Izydis y Serápidis/ ktory obraz przy=
tknął pálec do gęby/ áby káżdy milcżał/ á nie powiedał by ludzye byli/ iedno
bogowie/ ſtąd potym zwano bog milcżenia/ vrodę mieli cżłowiecżą ále oby=
cżáie źwierzęce.
Tych ſproſnych modlarſtw piſzą być pocżąthkiem
Melliſeuſá krolá Kreteńſkiego/ ácżkolwiek dobrze przed nim były ine modły
w Egipcie Izydy y Ozyrowi zbudowáne/ Belluſowi w Aſſyriey/ tákież Mo=
lochowi dzyeći ofiárowano przed tym dobrze. Ale piſzą być napirwey dzyewkę
Melliſeuſowę Melliſę ná kápłáńſtwo bogini Weſte/ to ieſt mátce zyemi/ obro
ćić y poświęćić. Potym biſkupy zwano tego kościołá Melliſſe. Ty to były dzye=
wki krolá Kreteńſkiego Melliſá y Amáltea/ wychowáły Iowiſzá potáiemnie
koźim mlekiem/ á Poetowie wymyſlili iż mu Pcżoły ná vſtá miod nośiły. Po
Melliſeuſie Iowiſz był/ ten ieſzcże tych modlarſtw więcey rozſiewał chodząc
po ſwiecie/ brał znáiomość z ludźmi wielkimi/ á nowe rzecży im pożythecżne y
práwá vſtáwiał/ ktorych rzecży ieſzcże nie ználi ná ten cżás. Gdzye przyſzedł
miedzy proſty lud/ kościoł záłożył ſwym nakłádem/ do ktorego ſwoy obraz y
goſpodarzá ſwego wſtáwił/ álbo krolá oney zyemie s pochlebſtwá/ chcąc tym
ſobie przyiaźń v nich záchowáć. Ale iż poſpolicie żadny Prorok w ſwey zyemi

nie bywa

---

strona: 25

Wiek trzeći.

Liſt 25

nie bywa wdzyęcżnie przyięty/ przeto potym goſpodárſkie obrázy wymiotano/ á
Iowiſzowego niechano/ ták iż ich było po wſzytkiey Azyey doſyć/ co dáley tho
bárzyey w obycżay wchodziły. Widząc to drudzy v niego/ z zazdrośći niekto=
rzy/ drudzy z dobrey woley/ ktorzy chytrzeyſzy á vcżeńſzy byli/ wynáydowáli rze=
cży nowe/ ták w piſmie iáko y w dzyelech álbo robotach y pożytkach/ chodzili po
rozmáitych kráinach vcżąc ludzi praw/ dobrych obycżáiow/ mięſá ludzkiego
zákázuiąc ieść ktore zá Sáturnuſá iadano/ miáſtá oſadzáć/ małżeńſtwo zá=
chowáć/ pożytki dzyáłáć/ ſobie kościoły ná pámiątki cżynili y obrázy wnośili/
tákże w obycżay przychodziło iż ie zá iedny ſwięte potym święcono/ zwłaſzcżá
lud gruby á proſty/ ktory ná ten cżás przez piſmá gruntownego był. Nawię=
cey tych zbytkow było w Egipcie/ w Greciey/ á we Włoſzech. A gdy ſie to báł
wochwálſtwo nawięcey rozmogło/ wſtępowáli cżárći w ony obrázy/ á ludziem
odpowiedzi dawáli/ tákże to trwáło aż do przyścia Kryſtuſá/ ktory ie potym
przez Apoſtoły połamał.
¶ Potym Iowiſz gdy ſie z bráty rozdzielał/ przyſzedł nań dział ná wſchod ſłoń
cá/ przezwáli to Poetowie niebem/ iz wſchod ſłońcá oświeca ſwiát. Neptu=
nowi morſkie wyſpy/ przeto go Poetowie piſzą być morſkim bogiem. Plutono=
wi zachod ſłońcá niſkie kráiny/ przeto ie Poetowie vcżynili piekłem/ á Pluto=
ná ktory był krolem Moloſorum/ vcżynili piekielnym bogiem/ iż niſkie kráiny
dzyerżał. A gdy thedy Iowiſz pięćkroć rázow ſwiát obſzedł/ vmárł ná wyſpie
Krecie/ ſynowie go pochowáli y grob wyſtáwili w miáſtecżku rzecżonym Gno=
ze. A ták nie może być oſobno bog żywy á oſobno vmárły/ pobłaźnili ſie Pogá=
ni s ſwymi bogi/ náoſtátek z nich Płánety podzyáłáli/ iákoby rzekł: Nie bylić
bogowie/ ále vrzędnicy niebieſcy. Káſtorá á Polluxá wſadzili ná Zodiák mie=
dzy dwánaſcie známion niebieſkich/ á przezwáli Bliźniętá/ dáiąc im nieśmier=
telność. Wſzákże ty rzecży mądry cżłowiek v ſiebie roſtropnie záchowa/ iáko ku
náuce godne/ ále nie iáko Bogu przyiemne/ áni też iáko Rzymiánie cżynili/ co
ſámi gánili to chwalili/ á co ſámi cżynili s tego drugie karáli. Piſali rzecży v=
cżone y mądre/ ná iáſność ludzyom dawáiąc áby ſie vcżyli/ á ſámi w wielkim
błędzye mieſzkáli/ tákież y Grekowie. A nawięcey ie tym cżárći zwiedli/ iż im
cudá álbo znáki cżynili/ przez ſny/ przez obrázy nawięcey/ przez ſłupy/ ptaki/
źwierzętá/ wiátry/ y ine/ ták nic nie pocżynáli/ áż pirwey odpowiedzi bráli.
Iáko piſzą/ gdy Rzymiánie poráźili Weios/ rzekł ieden rycerz śmiechem w ko=
ściele obrázowi Iunony boginiey/ ieſli chce do Rzymá zá ſwoiemi ludźmi?
Odpowiedzyał obraz/ chcę.
¶ Klaudia ktorą ludzye mieli zá zbytnią niewiáſtę dla iey ochędożnośći/ gdy
iecháłá do mátki po Tybrze rzece/ záwzyęłá z łodzyą ták iż iey kilká ſet ludzi nie
mogło ſciągnąć/ poklęknęłá proſząc boginiey Weſty/ áby iáko oná ieſt niewin=
na ludzkiey obmowki/ ták prawdziwie s tego mieyſcá łodzya páſem moim ſcią=
gnioná byłá. Vwiązawſzy pás/ ſciągnęłá łodzyą/ ktorey wſzyſcy nie mogli ru=
ſzyć.
¶ Tucia dzyewká zakonna boginiey Weſty byłá pomowiona o wzru=
ſzenie ſwego zakoná dzyewicżego (bo ie o to ogniem karano) wzyęłá przetak/
ſzłá do rzeki y poklęknęłá/ mowiąc gloſem przed wſzytkimi ku boginiey Weſcie:
Ieſlimći wiernie ſłużyłá/ vcżyń to przez mię iż wody do kościołá twego w prze=
táku donioſę/ y sſtáło ſie iey ták/ byłá prożna obmowki.
¶ Fulwius Cenſor w Rzymie zebrał dáchowkę s kościołá Iunony/ á przy=
krył kościoł Fortuny/ ktory on dał zbudowáć/ wnet oſzálał á ſynow dwu iego
zábito/ gdy w Illiriey walcżyli.
¶ Pirrus gdy wzyął ſkárby Prozerpinie/ vtonął ná morzu/ tylko ſámy ſkárby
náleziono. ¶ Alexánder gdy wzyął Milezią/ iego Rycerze chcieli kościoł złu
pić Cerery/ poſlnęli. ¶ Xerxes wzyął plagę y Brenno z Gáláty/ o złupienie
kościołá Apollinowego.
¶ Przez ſen drudzy ſwoie mocy ludzyem okázowáli/ iáko Iupiter vkazał ſie

E

Tyberiowi

---

strona: 25v

Kſięgi pirwſze

Tyberiowi Accynowi/ roſkazuiąc mu áby ſzedł do Senatu powiedzyeć iż mi nie
wdzyęcżne igry ich/ ktore zwano Ludi Circenſes/ ábowiem Antonius wiodł
złodzyeiá przez rynek bijąc ná śmierć/ zgwałćił mieyſce ku igrze/ á ták niechay=
by to znowu ſpráwowáli mieyſcá ſchędożywſzy. Tyberius tego nic niedbał áni
powiedzyał/ rozniemogł ſie ná śmierć. Vkazał ſie mu powtore Iupiter/ ſpy=
tał go doſyćli ták ſkaran. Tyberius obacżywſzy/ kazał ſie w Lektice nieść ná
Ratuſz/ y powiedzyał wſzytko Senatowi. Wiele tu opuſzcżam tych rzecży kto=
remi cżárt ludzi zwodzi z dopuſzcżenia Bożego/ iáko mamy w ſwiętym piſmie/
gdy ſam ieden cżárt nie może zwieść cżłowieká/ idzye po towárzyſze gorſze niżli
ſam/ ſzukáią obycżáiow rozmáitych ná cżłowieká iákoby go w cżym podeſzli.
Wſzákże ty błędy vſtáły były ſkoro ná ſwiát poſłan ſyn boży/ to ieſt/ P. Kriſtus.
Yrces wielka cżárownicá/ ſioſtrá Medee s Kolchis/ opu=
śćiwſzy oycżyznę (ácżkolwiek ią Poetowie piſáli być corkę Słońcá s Per=
ſe boginiey) przyſzłá do Włoch/ oſiádłá gorę Etheum Wolſkow/ thám
rozmáite cżáry wymyſláłá. A gdy ſie do niey był Vlixes przybłąkał/ przyięłá
go zá miłoſniká wdzyęcżnie. Gdy potym chciał odiecháć/ przemieniłá iego to=
wárzyſze w świnie/ áż ią gwałtem miecżem przypędził/ toż záſię oddzyáłáłá ty
pokuſy. Ná tymże mieyſcu potym/ iey ku chwale kościoł zbudowano/ y zwano
tę gorę Circeus mons/ ále potym zá Krześćian zbudowano zamek Papieſki/ ná
ktorym vlegáli cżáſu przeſládowánia y inych niebeſpiecżnośći.

21:

Látá przed národzenim Páńſkim 1180.
Lixes ſyn Láerthá Krolá z Antiochiey Itakus/ rze=
cżony/ od tego wyſpu/ iż tám po oycu pánował. Miał żonę Pene=
lopę nád inę ſláchetną/ corę Ikáruſowę/ ktory latáiąc w morzu
vtonął. Ten dziwnych rozumow vżywał n ſwiecie/ iego ſpráwą á
chytroſcię Grekowie Troią wzyęli/ ábowiem wielekroć w żebrá=
cżym odzyeniu chodził wywiáduiąc ſie położenia w Troiey/ z wielką trudno=
ſcią á niewcżeſnoſcią tego vżywáiąc. Iádąc s Troiey zápędziły go wiátry w grafika
dalekie ſtrony ná morzu/ iż ſie do domu zá dzyeſięć lat le=
dwe wroćił. Gdy przypłynął ná ſkońcżenie Europy do
Hiſzpániey/ tám záłożył miáſto od ſwego imieniá Vliſi=
boná/ ktore y dziś ták zową/ ieſt głowá kroleſtwá Por=
tugalſkiego. A w tym cżáſie żoná iego Penelope cnotli=
wa/ dziwne á rozmáite przeſládowánia ćirpiałá ná ro=
zmáitych młodzyeńcow. Abowiem wiele ich powiedáli iż
nie żyw mąż/ á ſtali o to áby (niektorzy w małżeńſki ſtan/
drudzy też ták) im k woli byłá/ ábowiem nierowney cu=
dnośći w młodośći nád ine byłá. Oná zá wielkim trudem/ żáłoſcią/ y płácżem/
ſzukáłá tego obycżáiu/ iákoby w ſwey cnotliwey ſtałośći byłá/ w ktorey trwá=
łá áż do przyiázdu mężá ſwego przez dzyeſięć lat. A ſtąd ná przykład wſzytkim
cnotliwym pániam ná ſwiecie ieſt daná/ o ktorych Homerus ſzyroko z wielką
pochwałą piſze/ potym zábit od ſyná.
Rfeus Muzyk álbo gędzyec známienity tego cżáſu był w
Greciey/ o tym też Poetowie wymyſlnie piſáli/ iż ná iego gędzenie rzeki
ſtawáły/ á kámienie ſkakáło/ y Luciper w w piekle mierniejſzy á ćichy bywał.
Idás Krol Frigiey/ ná ten cżás był bogáty nád ine krole
w ſkárby ná ſwiecie/ przeto ieſt położon wſzem inym ná przykład łá=
komſtwá. Piſali ták o nim Poetowie/ iż gdy przyiął do ſiebie w dom
wdzyęcżnie Bachuſá boſzká Pogáńſkiego/ pytał go Bachus cżegoby chciał od
niego zá to okazánie wdzięcżne. Powiedział Midás/ gdyżeś to mocen vcżynić/

day mi to

---

strona: 26

Wiek trzeći.

Liſt 26.

day mi to áby cżego ſie dotknę ciałem ſwym/ sſtáło ſie
złotem/ vcżynił mu to k woli. Gdy tedy Midás krol ná=
cżynił złotá doſyć/ chciał ieść/ tedy cżego ſie dotknął ná
ſtole/ sſtáło ſie wſzytko złotem. Strapion głodem/ dáley
niewiedzyał co cżynić/ obacżył iż źle ſobie pocżął/ prośił
záſię Bachuſá áby to łákomſtwo od niego oddalił. Ba=
chus tedy kazał ſie mu vmyć w rzece Páktolus rzecżoney/
tám złoto ono zoſtáło/ á gdy ták vcżynił/ náiadł ſie po=
traw dobrych. Potym gdy dwá boſzkowie poſwárzyli ſie grafika
o ſpiewánie cudnieyſze wierſzow/ Phebus á Pán/ dáli ſie ná rosſądek Midáſo=
wi krolowi iáko bogátemu/ ſkazał niepráwie zá Pánem przećiw Phebuſowi.
S tey przycżyny Phebus vcżynił mu vſzy Oſłowe iáko głupiemu ſędzyemu/
chciał ich táić/ y bárwierzowi roſkazał pod gárdłem/ áby o nich nikomu nie po
wiedał. Bárwierzá było teſzno iż tego táił/ wlazł w trzćinę y wołał ciemnym
głoſem: Ma krol oſle vſzy/ ma krol oſle vſzy. Poſpolity cżłowiek mnimał by to
trzćiná mowiłá/ ſzli do krolá oglądáli/ á gdy doználi/ wypędzili go s kroleſtwá
iáko niegodnego. A ſnadź tá powieść omyłá wiele tych ktorzy ſie Alchimią pę=
táią/ ktorzy chcą áby ſie to zlotem sſtáło cżego ſie dotkną/ iáko krol Midás.
Ieſt tho iedno ſzyderſtwo ná ſwiecie tá Alkumia známienite/ ktora ſie iáwnie
ſámá w ſwey nikcżemnośći wydawa/ gdy to obiecuie dáć z náuki/ cżego iey przy=
rodzenie broni/ to ieſt/ iż żadna náuka przyrodzenia ſwego przepomoc nie mo=
że/ bo muśi káżda zá przyrodzenim poſtępowáć/ á nie przyrodzenie zá náuką.
Tákże káżdy wiedz/ iż wſzytki kruſzce/ rudy/ ganki/ płoki rzecżne/ kámienie/
kiezy/ y ine ſkárby zyemne/ máią ſwoię właſność y wyobráżenie/ y okázuią ſie
przez ſwe znáki albo wietrunki/ ráno z zyemie wychodzące (cżego ſwiádomi ći
co ſie s tym obieráią.) Kiedy będzyeſz chciał iedno w drugie przemienić/ iuż to
będzye przećiw iego przyrodzeniu/ náuká temu doſyć nie vcżyni. Iáko oni chcą
áby było z miedzi ſrebro/ á s ſrebrá złoto/ cżego ich náturá broni/ bo oſobną ká=
żde z nich ma ſwoię przyrodzoną rudę y ſpráwę/ gdzyeby nád przyrodzenie ich
náuką chciał co pocżąć/ iuż to będzye fáłſz. Iáko ich wiele znam ktorzy ſie tym
paráią/ to náprzycżynią Teſtow/ prochow/ popiołu/ Sándáraki/ Purpuryſy/
Auripigmentum/ Hydrágirium/ tho ſą wſzytko fárby iáko máśći. Nuż záſię
Merkuriuſá/ Sálármeniaku/ Siárki/ Arſeniku/ wodek rozmáitych/ będzie ro=
zdymał węgle mieſzkámi/ pátrzy aſpektu Płánet Marſá álbo Merkuriuſá/ v=
płácże ſie od dymu/ w ten cżás ſłodſzy ſmrod niżli miod/ pomáże fárbą zwirz=
chu/ vkaże drugiemu/ chwali iż to dobre pocżątki/ ále ieſzcże trzebá guldwaſſer
lepiey przypráwić/ opráwi to dzyeſiącią złotych cżyrwonych/ potym ſwoię má=
iętność onym dymem wykurzy/ naoſtátek tákim przychodzi/ álbo żebráć álbo
mynicę bić ná proſtym págámencie.
¶ Drudzy záſię chytrzeyſzy chcą dokázáć rozumem ſwoim niepodobney rzecży/
to ieſt/ kámień Filozofowſki (iáko oni zową bogoſłáwiony) ſłożyć ze cżterzech ży=
wiołow miernych/ iżby byłá rzecż cieleſna/ á onym kámieniem cżego ſie do=
tknie/ złotem ſie sſtánie/ iáko krol Midás. Drudzy theż tákież ze cżterzech ży=
wiołow miernych ſłożonych ſpołu/ piątą rzecż chcą vcżynić (oni zową) ogień
niezágáſzony/ á co w ten ogień włoży/ złotem ſie sſtánie/ ſłuſznoby im tákież v=
ſzy oſłowe przypráwić iáko Midáſowi/ gdy ſie tych rzecży chwytáią/ ktore ſá=
memu Bogu należą. Drudzy záſię s cżárty towárzyſtwo wezmą wzywáiąc ich
imiony/ áby ſie chłopcu vkazáli we źwierciedle Kryſztalowym/ á oznaymili
ſkárby w zyemi/ cżárt záſlepił tákie wſzytki iż ſie nie mogą obácżyć. Byłá thá
náuká Alchimiey poſpolita v Egipcyan przed národzenim Páńſkim/ ále in=
ſzym obycżáiem potemu tám kráiná/ iż rzeki ſą tákie ktore piaſek złoty w ſobie
máią. Iáko y v nas ſie trafuie w rzekach iż ſą rudy (zową płoki) w rzekach s
ktorych łácno przyść k temu/ gdyż to ſámo przyrodzenie ich ſpráwuie. Przeto

E 2	Dyoklecyan

---

strona: 26v

Kſięgi pirwſze

Dyoklecyan Ceſarz kazał takie kſięgi palić w Egipcie/ áby cżáſu ſwego dufa=
iąc ſkárbom nie pokuśili ſie o Rzymiany.
¶ S tey náuki Alchimiey iednák wiele rzemioſł inſzych powſtáło ſwiátu po=
trzebnych/ iáko ieſt śkło/ ktore z ogniá niezágáſzonego á s popiołu ſpráwuią.
Piſze Iozephus iż widzyał w Rzymie tákiego miſtrza co śkło rozbierał y cią=
gnął iako woſk/ á ták piękne/ iż mogł z niego kámień przypráwić iáki chciał/ á=
le potym ſtrácon od Ceſárzá/ áby złoto y ſrebro dla śkłá thák pięknego nie zni=
ſzcżáło. Też Sáletrá s tey náuki powſtałá. Złotnicy/ probierze/ ſzeydownicy/
s tey náuki powſtáli. Piſzą też niektorzy/ iż Aureum velus/ ktorego s trudno=
ſcią doieżdzali w Kolchis/ Iazon y ini/ nic nie było inego iedno kſięgi tey Al=
chimiey/ wſzákże tych błędow nikt był nie náſiał ná ſwiecie nawięcey/ iáko Zy=
dowie Kábáliſte/ á Portowie/ bo to v nich ieſt/ ktory nalepiey ſkłáma to nale=
pſzy miſtrz. Wſzákże ty wſzytki rzecży vſtáły/ ſkoro Pan Kriſtus ná ſwiát przy=
ſzedł. Przetom to tu włożył/ áby káżdy mądry nie vtracał prożno cżáſu y dobr
ſwoich/ thą nikcżemną náuką Alchimią/ by ſie potym nie sſtał krolem Mi=
dáſem. ∴ ∴ ∴
Elerofon tego cżáſu ná koniu rzecżonym Pegazo/ Chimerę
piekielną cżárownicę zábił/ y towárzyſzki iey Tezyfę y Megierę.
Giſtus ſyn krolá Tyeſtá Miceńſkiego w Greciey/ tym ſie
obycżáiem vrodził y wychowan: Gdy ociec Tyeſtus żonę Europen/ brá=
tá ſwego Attreuſá miłował/ miał z niey trzy ſyny. A gdy był s kroleſt=
wá wypędzon/ przyiął go brát Attreus do ſiebie nie práwym ſercem/ kazał ie=
go ſyny powárzyć/ y cżeſtował go imi/ tákież krwie nápu=
ſzcżawſzy w wino z nich/ cżeſtował go miáſto cżyrwonego
winá. A gdy było po obiedzye/ kazał ręce y nogi przy=
nieść/ obiáwił mu iż go iego dzyećmi czeſtował/ kthore
miał z iego żoną. Tyeſtus prośił bogow v Delfu/ áby mu
obiáwili iákoby ſie miał pomśćić thákiey okrutnośći.
Wzyął odpowiedź od bogow/ iż ty ſie ſam tego pomśćić
nie możeſz ále ſyn twoy/ ieſli go mieć będzyeſz z właſney
dzyewki ſwoiey. Tám w kościele Tyeſtus pocżął ſyná E=grafika
giſtá s corką ſwoią Pelopeą. Ale dla wſtydu kazáłá go mátká iego zánieść do
láſá áby tám zgináł/ tám od Koz był wychowan/ przeto wezwan Egiſt od Ko
zy ktory potym Attreuſá zábił y kroleſtwo wzyął. Sam theż potym zábit od
Oreſtá Agámenowego ſyná/ ktoremu był oycá zábił k woli Klitemneſtrze/
gdy był v Troiey y z miłoſnicą poſpołu. Ten to Attreus napirwey wynálazł
poznáć oboie záćmienie Słońcá y Mieſiącá.

38:

Rozdzyał ſzoſty kſiąg pirwſzych.
Odys miáſto ná wyſepie przed tym Ophiuſzá rze=
cżony/ tego cżáſu záłożono/ gdy Zydowie ieſzcże byli w Egi=
pcie/ od krolá Forneriuſá/ wypędziwſzy ſtámtąd Telchiny y
Káriácyny/ ktorzy też tám byli przyſzli z wyſpu Krety. A gdy
miáſtu kopano grunty/ nálezyono w zyemi Rożą/ przeto ná=
zwano Rodys/ tho ieſt Roża po Grecku. Ten wyſep leży od
nas ku południu á wſchodu ſłońcá. Piſzą go być dzyewięć ſet
ſtáian w koło/ máiąc port wielkich kupi ze wſzego ſwiátá. Były thám wielkie
bogáctwá/ przeto Poetowie piſali o nim/ iż tám złoto kápáło z niebá/ gdy ſie
Pállás rodziłá z głowy Iowiſzowey. Tám to był wielki ſłup vcżynił ku chwa=
le Słońcu/ ktory ſiedḿdzyeſiąt miał ſiążeni ná gorę z miedzi á ze złotá/ z ręko=
má y głową iáko ieden obraz/ ktory potym vpadł przez trzęſienie zyemie. Tho
miáſto álbo wyſep ná wielkim ſzláku ieſt morſkim/ przeto nigdy s pokoiem nie

mogło być/

---

strona: 27

Wiek trzeći

Liſt 27.

mogło być/ ze wſzytkich ſtron nieprzyiaciele miáło/ Rzymiany/ Wenety/ Sá=
ráceny pirwey potym Turki/ przeto tam było záłożono klaſztor ſwiętego Ia=
ná/ áby bráćiſzkowie klaſztorni bronili portu/ áleć go zle obronili/ Panu Bo=
gu to polećić.
Tteńſkie miáſto álbo kroleſtwo ich/ ácż przed tym było zá=
łożone/ wſzákże ie lepiey Cekrops przyſzedſzy z Egiptu/ opuśćiwſzy Ar=
ginorum kroleſtwo/ ochędożył w obycżáie/ chędogość y doſtátek/ było to
przed Troiey wzyęćim lat 375. pánował Grekom 50 lat/ od niego potym Gre
kowie ſwoim krolom látá piſali. Rzecżon był Diphes/ to ieſt/ dwoygá przyro=
dzenia mąż/ iż był vrody wielkiey ktemu roſtropny nád ine/ álbo też y vmiał ię=
zyk Egipſki y Grecki/ ktemu też wielki goſpodarz. A gdy o tym myſlił/ iákoby z
boſkiey obietnice miáſtu y kroleſtwu imię właſne nalazł: Gdy opráwiał miá=
ſto/ vyrzał wielkość oliwy drzewá y wody puśćić ſie z zyemie. Pytali bogow co
to známionuie? Ktorzy odpowiedzyeli/ iż oliwá znácży Minerwę (bo Miner=
wá wſzytki oleie napirwey wynalázłá dzyáłáć) á wodá znácży Neptuná bogá
morſkiego. Obacżyli boſkie znáki/ weſzli w rádę ktoregoby s tych dwu imieniem
miáſto przezwáć/ wotowały niewiaſty Minerwę/ to ieſt Atteny/ á mężowie
ná Neptuná bogá morſkiego. A gdy ſie nie mogli zgodzić/ vſtáwili kto lepſzy
znák z zyemie wywiedzye przez ich noſzenia. Vderzył mąż ieden Neptunowym
ſceptrum/ wyſzedł z zyemie koń/ znák walki. Vderzyły niewiáſty ſzefelinem kto=
ry Minerwá nośiłá/ wyroſłá oliwá/ znák dobry pokoiá y żywnośći. Zyſkáły
niewiáſty/ y przezwano niewieśćim imieniem Atteny/ to ieſt/ Minerwá po Lá=
ćinie. Neptun rozgniewał ſie y polał powodzyą wſzytkę krainę Atteńſką/ dla
cżego męſzcżyzni chcąc vbłágáć gniew Neptunow/ trzemi plagámi żeńſki na=
rod karáli. Pirwſza/ áby żadna o Rzecżpoſpolitey nigdy nie rádziłá. Druga/
áby żadny nie brał mácierzyńſkiego miánowánia. Trzecia/ áby żadny corek
ſwoich nie zwał Atteną/ gdzye ieſzcże y dziś ten obycżay dzyerżą. Ten Cekrops
napirwey w Greciey bogiem vcżynił Iowiſzá y ołtarz mu poſtáwił/ á Pállá=
dzye obraz. Miał corę imieniem Frigia/ od ktorey kroleſtwo álbo kſięſtwo rze=
cżone ieſt Frigia/ w ktorey Frigiey Troia byłá/ ſkáżona przez Greki/ o cżym bę=
dzye niżey. Vmárł potym Cekrops zoſtáwiwſzy po ſobie ſyná Gránauſá.
Oryntus miáſto w Greciey w Acháiey zá cżáſu Moiże=
ſzá/ od łotrá iednego Zyſyfá kthory zbijał ná morzu/ záłożono ná mo=
rzu Ioniſkim álbo Greckim/ zwano ie napirwey Certerá/ potym Epi=
rus. Ty to ſwięty Páweł nawroćił ná Krześćiáńſką wiárę. Było niegdy wy=
wrocono przez nawáłność morſką/ ále ie potym Koryntus Oreſtow ſyn náprá
wił/ á od niego przezwano Koryntus.
Itylená w Azyey máłey miáſto ná wyſpie morſkim E=
geo/ cżáſu Moiżeſzá záłożone było/ potym y wyſep Mitylená nazwá=
no/ od Mityleny dzyewki Mácháreowey przezwáne. Dwá porty miał
ten wyſep/ á pięć miaſt/ Antyſa/ Pirá/ Krezos/ Cyraná/ y Mitylená/ ále ten
wyſep Othomanus Turecki krol pirwſzy okrutnie zborzył/ ludzi wiele po=
bił y wywiodł. ∴ ∴ ∴

44:

Rozdzyał ſyodmy kſiąg pirwſzych:

45:

O Iopie ſwiętym.
Op Philozoph y Prorok tego cżáſu był w zyemi Idu=
meyſkiey bliſko Arábiey/ vrodzony z oyca Záretá/ ktory wyſzedł s
potomkow Ezau/ á z mátki Borſá. Pirwe imię miał Iobás/ pá=
nował w kráinie Edon w mieście Náchábá/ będąc ſtały/ mierny/ ćichy/ ſprá=

E 3

wiedliwy/

---

strona: 27v

Kſięgi pirwſze

grafika wiedliwy/ vcżony/ pra=
wdę nade wſzytko miło=
wał. Był też y nád przy=
rodzenie ćirpliwy/ iáko
iego hiſtoria ſzyrzey po=
wieda. Zonę poiął z Ará
biey/ s ktorą miał ſynow
ſześć/ á dziewek trzy. Dał
mu Pan Bog tákie bo=
gáctwo/ w złocie/ w ſre=
brze/ y w cżeládzi/ iż mu
rownia ná wſchod ſłoń=
cá nie było/ Hiſtoria wy=
licża ie^o dobytek/ iż miał
owiec ſiedḿ tyſięcy/ wiel
błądow trzy tyſiące/ wo
łow iarzm pięć ſet/ oſlic
tákież. Poſtánowiwſzy
go Pan Bog w wielkim
ſzcżęſciu/ kuſząc iego ſta=
łośći/ záſię nań wielkie plagi dopuſzcżał/ to ieſt/ złodzyeie go krádli/ dobytek
pozdychał/ ſynowie przez vpad domu pobići/ á ſam wielkimi wrzody oſádzon
po wſzytkim ciele. Bacżąc ſzcżęſcie y plagi od Bogá iednákiego dáru/ ſkromnie
to wytrzymał/ padſzy ná zyemię mowił: Pan dał Pan záſię odiął/ iáko racży
ták mię ſpráwuie/ bądź pochwalono iego imię ná wieki. A gdy go náwiedzá=
li Elifás/ Temánitus krol/ y Wáldath/ rzewniąc ſwemi namowámi/ odpo=
wiedzyał: Nie máſz ták wielkich plag áni męki ná zyemi/ ktoreby mię od Páná
moiego odbiły. Zá tę iego ſtałość dał mu Pan Bog záſię zdrowie/ bogáctwo
więtſze ieſzcże niż pirwey/ dzyatki tákież/ y wieku lat 140. áż vyrzał ſyny ſynow
ſwoich do cżwartego pokolenia.
¶ Dał nam Pan Bog tego Iopá ná przykład/ áby káżdy nie roſpacżał w rze=
cżach przećiwnych/ á w ſzcżęſciu wielkim żadney wiecżnośći ná tym ſwiecie nie
pokłádáli. Abowiem ieſli mocen Pan Bog dá/ mocen záſię wzyąć ná obie
ſtronie kiedy chce. Zadny s Prorokow thák doſtátecżnie o zmartwychwſtániu
nie piſał iáko on/ bo mowił: Wiem iż moy ſtworzyciel żywie/ y ia w oſtátni
dzyeń z zyemie powſtánę.

37:

O Moiżeſzu.
Menophis Krol Egipſki/ nie pámiętáiąc ná dobro=
dzyeyſtwá y zacne poſługi Iozephowe/ ktore był przed tym Kro=
lowi y wſzytkiey zyemi Egipſkiey vdzyáłał ſpráwą Boſką/ widząc
iż ſie lud Zydowſki bárzo rozmnaża według obietnice Páńſkiey/
roſkazał vrzędnikom áby ie vćiſkáli robotámi nieznośnymi wſzę=
dzye/ áby miaſtá budowáli Phiton/ Rámezes/ áby też y cegłę ſpráwiáli/ błotá
wynośili z miaſt/ wáły kopáli/ rzeki przywodzili/ y wiele inych/ mowiąc: Ro=
zmnożył ſie ten lud bárzo/ ták iż nas przechodzi pocżtem y mocą/ by ſie z nieprzy
iacielem náſzym nie zmowili kiedy ná nas/ áby wolno wyſzli ſtąd. Ale im ie wię=
cey vćiſkano/ tym ſie więcey mnożyli y roſli. Bacżąc to Krol Egipſki/ roſkazał
bábam Zydowſkim/ ktore położnicam ſłużą/ áby káżde dzyecię męſkiego naro=
du zábiły/ á dzyewkom pokoy dáły. Ale báby Bogá ſie bały/ nie ſłucháły go w
tym. Pytał ich potym cżemu nie ſłucháią co im roſkazáno? Rzekły/ nie ſą thák
Zydowki proſte ná to iáko Egipciány/ pirwey niżli przydziem do nich rodzą/ v=

mieią tę

---

strona: 28

Wiek trzeći

Liſt 28.

mieią tę ſpráwę ſámy dobrze. Przykazał krol ſwoim ludziom áby tego pilni by=
li/ á zábili káżde dzyecię ktore ſie vrodzi w męſki narod. A w tym cżáſu był ie=
den mąż z narodu Lewi imieniem Amrám/ żonę miał s ſwego narodu imieniem
Iokábet/ ktore^v ſie przed tym ſyn vrodził Aaron/ y corá Mária. Ale w tych nie
beſpiecżnoſciach vrodził ſie mu drugi ſyn bárzo cudny y podobny. Záłuiąc ſyná
ociec y máć záchowáli go przez trzy mieſiące/ ále boiąc ſie by nie obacżono/ wło
żywſzy go w fáſecżkę oklijoną y oſmoloną wewnątrz/ położylii ná brzegu rzeki
gdzye wodá cżaſem wylewáłá/ porucżywſzy go Pánu Bogu odeſzli go.
¶ Sioſtrá iego Mária ktora ſłużyłá v krolewny pátrzyłá z dáleká. S przygo=
dy/ iż Boſka wola byłá/ krolewná (Iozephus ią miánuie Támur) ſzłá nád
brzeg rzeki/ w obycżay iákiey krotofile/ vyrzáłá faſecżkę kazáłá ią przynieść y
otworzyć/ nálázłá dzyeciątko y wzyęłá ie ná rękę/ ktore wnet ięło ſie śmiać ku
niey/ obacżyły iż Zydowſkie/ przeto rzekłá Mária ſioſtrá/ poydę po mátkę áby
ie nákarmiłá/ rzekłá krolewná/ idź. Iozephus piſze/ iż niechciáło od żadney
iney pogánki Egipſkiey pokármu bráć. A gdy przyſzłá iego máć Iokábet/ wnet
ſie iey chwyćiło/ y naięłá ią krolewná áby ie chowáłá dobrze/ á dáłá mu imię
Moiżeſz od wody/ bo mois wodá po Egipſku/ iż ie nád wodą nálezyono. Vpro
śiłá to ſobie krolewná v oycá iż go ſobie zá ſyná przyięłá. A gdy podroſł/ ziedná
łá mu miſtrze dobre w náukach rozmaitych/ ále nie mogł táki być doktor vcżony
ktoregoby rychło w náukach nie celował. Piſze Iozephus/ iż iednego cżáſu nio=
ſłá go krolowi ná ſwych ręku/ Krol z nim krotofiląc/ włożył nań krolewſką ko=
ronę/ ná ktorey był cżártowſki báłwánek málowány/ on ią zrzucił z głowy y po
deptał. Widząc to kápłan Pogáńſki/ ktory miał przed tym práktykę/ iż wiele
plag máią podiąć Egipciánie/ ſkoro ſie ich wodz álbo kſiążę vrodzi/ rádził kro=
lowi áby to dzyecię było zábite. Drugi mu był w tym ná odpor mowiąc/ że to
vdzyáłáło s przygody á nie vmyſlnie. A gdy ſie nie mogli o to zgodzić/ chcąc te=
go doſwiádcżyć/ przynieśiono węgle roſpalone do niego/ kthore (iáko dzyecię)
brał á w vſtá kładł y ſparzył ſie w ięzyk/ ſtąd potym nie miał doſtátku w mo=
wie/ był tym obycżáiem wyzwolon z onego mnimánia v kápłanow. Gdy vroſł
był wſzem Egipciánom w podziwieniu/ w vrodzye/ w náuce/ y w ſpráwie.
¶ Tráfiło ſie iż Murzynowie woiowáli zyemię Egipſką/ zebráli ſie Egipciá=
nie przećiw im/ á nie máiąc kogoby roſtropnieyſzego nád ludem wybráli Het=
máná/ poſpolity cżlowiek prośił áby był Moiżeſz. A gdy to vprośili v krolá y
krolewny/ przywiodłá/ ie ná to iż iey muſieli przyſiądz nic mu złego nie myſlić.
Wybran Moiżeſz Hetmánem/ ciągnął z ludem/ nie wodą iáko ſie nádzyewáli
Murzynowie/ ále zyemią mieyſcy trudnemi/ gdzye przed tym żadny dla wielko=
śći wężow nie mogł prześć. A áby tym beſpiecżnieyſzy byli od wężow/ nábrał s
ſobą Bocianow/ kthorzy s przyrodzenia ſą wężom nieprzyiacielmi/ vciekáli
przed nimi wężowie/ miał dobrych znákow pocżątek. Przyiechał potym nád
nieprzyiaciele ſwoie nieopátrzone/ poráźił ie y miáſto krolewſkie Sabę wzyął
przez przycżynę Korbis dzyewki krolewſkiey/ ktorą zá małżonkę poiął zá táką
życżliwoſcią/ ále gdy chciał záſię do Egiptu/ oná nie chciáłá z nim iecháć. Prze=
to z gwiazdárſkiey náuki Moiżeſz bacżąc/ dał iey ieden pierścionek w obycżay
zápomnienia/ á ſam drugi táki miał/ y iechał ſwobodnie do Egiptu. Ale gdy
przyiechał/ krol k niemu chuci dobrey nie miał/ y był iego vmyſł zbáwić go gár
dłá s przywodu iego wieſzcżych kápłanow. Tráfiło ſie tedy iż widzyał iednego
cżáſu Egipcżyká á on Zydá bił bez przycżyny/ obacżył Moiżeſz iż nikt nie wi=
dzyał/ zabiłł go á przyſypał piaſkiem. Drugiego dniá widzyał áno ſie dwá Zydzi
ſwárzą/ gromił iednego z nich ktory był winnieyſzy/ przeto rzekł Moiżeſzowi:
Kto cię vſtáwił ſędzim nád námi/ ſnadź mię też chceſz zábić/ iákoś Egipcżyká
zábił? Moiżeſz ſie zlękł/ dziwuiąc ſie iáko to wiedzyał/ á thák boiąc ſie krolá
ſzedł milcżąc w nieznáiome kráiny. Przyſzedł do miáſtá Mádián bliſko morzá
cżyrwonego/ ſiedział nád wzdroiem/ przyſzły cory kápłaná Mádiáńſkiego (kto=

E 4

rych było

---

strona: 28v

Kſięgi pirwſze

rych było ſiedḿ) nápawáć owiec do onego wzdroiu/ przyſzli páſterze drudzy
odbili ie od wody dla ſwoich owiec/ ále Moiżeſz záſię odbił páſterze á dzye=
wkom kápłáńſkim kazał nápawáć/ dla cżego ony dzyewki do domu przygnawſzy
owce/ prośiły oycá áby dobrą wolą vkazał pielgrzymowi w domu ſwoim. We=
zwał tedy Ietro álbo Ráguel Moiżeſzá do ſwego domu/ proſząc go áby iadł
chleb v niego. A gdy obacżył mężá doſwiadcżonego w rozumie/ dał mu corkę
ſwoię Zeforę.
Mieſzkał tedy Moiżeſz s świekrem ſwoim y z żoną/ ktora mu v=
rodziłá dwu ſynu Gerſoná y Eleázárá.

10:

Rodzay Moiżeſzow z Aaronem.

¶ Będąc Moiżeſz v świekrá ſwego Ietrá/ páſł owce v niego. Iednego cżáſu
gnał dáleko w puſzcżą áż do gory Pańſkiey Oreb/ gdzye przed tym żadny páść
nie śmiał/ á tám ſie Moiżeſzowi dziw wielki Boży vkazał/ to ieſt/ kierz ogniem
wielkim gorzał/ á gdy cáły zoſtał nic mu nie ſzkodziło. Przyſtąpił bliżey Moi=
żeſz áby ſie dowiedzyał co to ieſt/ s ktorego ogniá ſłyſzał głos mowiąc: Moiże=
ſzu nie przyſtępuy bliſko/ zloż boty z nog twoich/ zyemiá tá ná ktorey ſtoiſz/ ſwię
ta ieſt. Rzekł ieſzcże k niemu: Iam ieſt Bog oycá twego Abráámá/ Izááká/
Iakobá. Moiżeſz ſpuśćił ná doł ocży/ nie śmiał tám pátrzyć. Przykazał mu
tedy Pan Bog áby ſzedł beſpiecżnie do Egiptu wywiodł lud iego z vdręcżenia
wielkiego od Fáráoná/ á przywiodł gi do zyemie płynącey miod y mleko / á ia s
tobą będę. Rzekł Moiżeſz: Pánie ieſli mię ſpytáią ludzye Izráelſcy ktore iego
imię? co mam odpowiedzyeć? Rzekł Pan/ thák odpowieſz: Ktory ieſt/ poſłał
mię/ Bog oycow wáſzych/ Abráámow/ Izáákow/ y Iakobow. Przeto idź s
ſtárſzymi Izráelſkiego domu do Fáráoná á moẃ mu: Pan Bog Zydowſki we=
zwał nas/ ábyſmy ſzli ná trzy dni ná puſzcżą/ á ofiárę vcżynili Pánu Bogu ná=
ſzemu. Wiemći iżći was nie puśći/ ále go ia plagą ſkarzę w rozmáitych dzi=
wiech. Rzekł Moiżeſz: Panie nie vwierząć mi. Rzekł mu Pan Bog/ porzuć ro
zgę ktorą maſz w ręku ná zyemię. Gdy porzućił sſtał ſie z niey wąż/ thák iż po=
cżął vciekáć Moiżeſz. Rzekł Pan Bog/ weźmi zá ogon tego wężá/ á gdy wzyął
sſtáłá ſie rozgá iáka byłá. Rzekł mu ieſzcże/ położ ná łonie rękę twoię. Gdy po
łożył sſtáłá ſie trędowátą/ á gdy mu záſię kazał odiąć rękę/ sſtáłá ſie iáko byłá

rowna ciáłu

---

strona: 29

Wiek trzeći.

Liſt 29.

rowna ciáłu drugiemu. Potym rzekł: Ieſli thym nie vwierzą/ weźmi wodę z
rzeki á wyley ná zyemię/ sſtanieć ſie krwią. Rzekł Moiżeſz: Proſzę miły Pánie
nie ieſtem wymowny od wcżoráyſzego y trzeciego dniá. Rzekł mu Pan Bog/
idź á ia będę w twoich vściech. Rzekł Moiżeſz/ proſzę barzo poſli kogo maſz po
ſłáć. Rzekł Pan z gniewu: Oto Aaron brat twoy wynidzye przećiw tobie/ á
ten będzye od ciebie mowił do ludu/ á ty będzyeſz w tákich rzecżach ktore ku
Pánu Bogu należą.
¶ Wrocił ſie tedy Moizeſz do świekrá ſwego Ietrá/ y rzekł: Poydę do brá=
ciey do Egiptu/ dowiem ſie ieſli żywi ſą. Rzekł mu Ietro/ idź s pokoiem. A
gdy ſie ieſzcże ociągał/ rzekł k niemu Pan: Idź do Egiotu/ iuż ći pomárli kto=
rzy twoiey duſze ſzukáli. Szedł thedy Moiżeſz do Egiptu máiąc rozgę w rę=
ku/ wzyąwſzy żonę Zeforę y dwu ſynu z ſobą/ ktory idąc w drogę s roſkaza=
nia Páńſkiego kámieniem oſthrym obrzázał ſyny/ o czo ſie żoná iego Zefora
gniewáłá/ y rzekłá: Sſtałeś mi ſie mężem krwie/ y wroćiłá ſie do oycá s przy=
zwoleniem mężá y s ſyny.
¶ Potym rzekł Pan do Aaroná/ wynidź przećiw brátu twoiemu. Szedł tedy
Aaron ná puſzcżą Synái/ y záſzedł Moiżeſzowi ná gorze Páńſkiey z rádoſcią.
Powiedzyał mu Moiżeſz wſzytkę wolą Pańſką. Przyſzli ſpołu y zebráli ſtárſze
domu Izráelſkiego/ y powiedzyał im Aaron wſzytki ſlowá Páńſkie/ á dla le=
pſzey wiáry cżynił znáki przed nimi. Y ſzli do Fáráoná s ſtárſzymi y mowili mu:
Pan Bog Izráelſki mowi/ áby lud iego puśćił wolno/ ktory mu będzye ofiáry
cżynił ná puſzcży. Odpowiedzyał Fáráo: Niewiem ia o Bogu Izráelſkim/ áni
ludu wypuſzcżę. Rozwodził tedy Moiżeſz krolowi Iozephowy dobrodzyeyſt=
wá/ ktore Egipſkiey zyemi cżynił/ tákież ſwoie poſługi przez ktore trudnośći v=
żywał cżyniąc od niego z iego nieprzyiacielmi Murzyny/ á zá to żadney zapłáty
nie wzyął. S cżego ſie ieſzcże krol náśmiewał zowąc go być zbiegiem/ theż mo=
wiąc żeś przyſzedł roſtyrki cżynić/ á ſługi moie od robot ich odwodzić. Rozgnie
wał ſie thedy krol y roſkazał vrzędnikom ſwoim áby Zydowie robili/ mowiąc:
Nie robią nic/ przeto wiele mowią/ áby káżdy ſwey roboty pátrzył/ przyźrzycie
ich áby ſie vpokoili/ żadną miárą nie dawaycie im plew do cegły/ ale niechay
zbieráią po źdzyebłku ſłomy/ á przedſię áby káżdy ſwą ſztukę wyrobił iáko im
ieſt wymierzono. Y sſtáło ſie ták/ doglądáli vrzędnicy tego áż wſzytko muſieli
wyrobić iáko roſkazano ná káżdy dzyeń. Wołáli tedy Zydowie do Fáráoná mo=
wiąc: Cżemu ták złośćiwie cżyniſz nád ſłużebniki ſwymi? Rzekł im krol/ pro=
żnuiecie bowiem/ przeto wołacie: Poydzyem ná puſzcżą będzyem ofiárowáć
Bogu náſzemu/ przeto wam nic nie odpuſzcżę. Záſtąpili tedy Zydowie Moiże=
ſzowi y Aaronowi mowiąc: przywiedliſcie nas w niełaſkę do Fáráoná/ y dáli=
ſcie mu miecż ná nas ſwą powieſcią. Radził tedy Moiżeſz z Aaronem áby ie=
ſzcże máło mieli ćirpliwość/ áż ſie Pan Bog zmiłuie według obietnice ſwo=
iey. Rzekł Pan Bog do Moiżeſzá: Niechay mowi Aaron do Fáráoná wſzyt=
ki rzecży ktorem wam kazał/ áleć ia zátwárdzę ſerce iego/ y rozmnożę znáki/ á=
leć was nie vſłucha. Y vcżynił ták Moiżeſz y Aaron iáko Pan Bog przykazał/
było lat Moiżeſzowi ná ten cżás ośḿdzyeſiąt/ a Aaronowi trzemi więcey.
¶ Szli tedy Moiżeſz y Aaron do Fáráoná gdy chodził nád rzeką/ mowiąc mu
áby lud Boży Izráelſki wypuśćił wolno/ áby ofiárę vcżynili ku cżći á chwale
Bożey. Ale zátwárdzyáłe^o ſercá będąc Fáráo/ niechciał tego vcżynić. Pod=
nioſł tedy rozgę Aaron vderzył wodę w rzece/ záráżona była wodá y obroćiłá
ſie w kreẃ/ przed krolem y przed ſługi iego/ ták iż w niey ryby pozdycháły/ wo=
dá śmyerdzyáłá nie mogli iey Egipcżycy pić/ ále żydom byłá dobra. Cżárowni=
cy Fáráonowi vcżynili tákież. Obroćiwſzy ſie Fáráo ſzedł do domu. Spełniły
ſie dni ſiedḿ/ rzekł Pan Bog do Moiżeſzá: Idź do Fáráoná áby moy lud wy=
puśćił od ſiebie/ ieſli nie chce/ rzecż Aaronowi áby wyciągnął rękę ná iezyorá y
wzdroie. A gdy tak vcżynił/ powſtáły żáby bez miáry/ zákryły wſzytkę zyemię

Egipſką.

---

strona: 29v

Kſięgi pirwſze

grafika Egipſką. Vcżynili tá=
kież Faráonowi cżáro=
wnicy. Rzekł Fáráo/
proſzę was modlcie ſie
zá mną do ſwego Bogá
Izráelſkiego/ á iuż pu=
ſzcżę wolno lud wáſz/
áby ty żáby zginęły. Y
sſtáło ſie ták. Widząc
tho krol nie puśćił ich
przedſię. Rzekł potym
Pan Bog do Moiżeſzá
áby mowił Aaronowi/
iżby podnioſł rozgę á v=
derzył w proch ná zye=
mi. A gdy to Aaron vcżynił/ powſtáły wielkie pluſkwy po wſzytkiey Egipſkiey
zyemi w ludzyech y dobytku. Chcieli tákież vcżynić cżárownicy Fáráonowi/ ále
nie mogli. A gdy ie gromił krol/ rzekli: iż tu ieſt pálec Boży. Zatwárdzyáłego
ſercá był Fáráo niechciał ich ſłucháć. Rzekł Pan Bog do Moiżeſzá/ wſtań rá
no á idź do Fáráoná/ rzecż mu/ ieſli nie puśćiſz ludu Bożego/ mowi Pan bog/
puſzcżę ná tę zyemię wſzytek rodzay much. Y sſtáło ſie ták. Ale Fáráo niedbał
na to nic/ poſłał po nie Fáráo y rzekł k nim: Cżyńcie ofiárę álbo poſługi Bogu
ſwemu w tey zyemi. Ktorzy rzekli/ nie możemy nieludzkośći Egipſkich ofiáro=
wáć/ bo ieſli to zábijemy co oni chwalą/ vkámionuią nas. Rzekł Fáráo/ idźcieſz
ná puſzcżą/ ále nie dáleko odchodźcie/ á modlcie ſie zá mie iżby ty muchy ode=
ſzły. Rzekł Moiżeſz/ będę ſie modlił ále nie omylay. A gdy ſie modlił Moiżeſz/
zginęłá muſzká. Ale Fáráo záthwárdzyáłe ſerce miał/ niechciał nic vcżynić.
Przeto rzekł Pan Bog záſię do Moiżeſzá/ idź do Fáráoná/ ieſli ludu mego nie
puśći/ puſzcżę powietrze ná wſzytko bydło po wſzytkim kroleſtwie iego/ iż ża=
dne żywe nie zoſtánie/ á Zydowſkiemu nic nie będzye. A gdy ná to niedbał Fá=
ráo/ záráżon był dobytek po wſzytkim kroleſtwie okrom Izráelſkiego. Zátwár=
dzyáłe było ſerce Fáráonowe/ iż ludu Izráelſkiego niechciał puśćić. Przydał
ieſzcże Pan Bog drugą plagę/ gdy roſkazał Moiżeſzowi y Aaronowi/ áby wzię
li po garśći popiołu s kominá á rzućili w niebo przed Fáráonem/ wnet ſie po
ludzyech scżyniły pęcherze odęte po wſzytkim Egipcie okrom ludu Izráelſkie=
go. Chcieli tákież cżárownicy przed krolem vdzyáłáć/ ále nie mogli y ſtać przed
ránámi záráżonymi. A gdy Fáráo niedbał nic ná to/ rzekł ieſzcże Pan Bog do
Moiżeſzá áby rzekł Fáráonowi/ dla tego położyłem cię/ ábych w tobie vkazał
moc ſwoię/ áto ſpuśći iutro grad táki/ iáki nigdy przed tym w Egipcie nie by=
wał áż do dzyeſiątego dniá/ zgromadź á opátrz co maſz ná polach dobytek áby
nie zginął. Wyciągnął tedy Moiżeſz rękę wzgorę/ wnet Pan Bog gromy prze=
puśćił wielkie y grady z łyſkániem/ ták iż wſzytko potłukł co ná polu było y tra
wę/ y drzewo połamał. Wezwał ich do ſiebie Fáráo y mowił im: Zgrzeſzyłem/
modlcie ſie zá mną teraz ku Pánu/ á puſzcżę was. A ták Moiżeſz wyciągnął rę=
kę w niebo ku Pánu Bogu modląc ſie/ przeſtał grad y nawáłność. Ale Fáráo
nie vcżynił ſłowu ſwoiemu doſyć/ przeto Pan Bog drugą plagę przepuśćił ná
zyemię Egipſką/ to ieſt/ koniki álbo ſzáráńcżą iż do oſtátká popſowáły wſzytko
cżego grad nie pobił. A gdy niechciał Fáráo zá tymi plagámi wielkimi ludu
Izráelſkiego wypuśćić/ podnioſł Moiżeſz ręce ſwoie w niebo/ y sſtáły ſie ciem=
nośći tákie iż ſie ich mogł dotknąć/ áż ieden drugiego nie widzyał po wſzytkim
kroleſtwie/ tylko ludu Izráelſkiemu było ſwiátło. Wezwał tedy Fáráo Moi=
żeſzá z Aaronem/ idźcieſz gdzye ſie nápieracie ſámi wſzyſcy/ tylko dobytek wáſz
áby zoſtał wſzytek. Odpowiedział Moiżeſz/ nie zoſtánie z niego y ſtopá/ gdy nie=

wiemy coby=

---

strona: 30

Wiek trzeći

Liſt 30.

wiemy cobyſmy inego ofiárowáć mieli. Rzekł Fáráo/ podź precż á ſtrzeſz ſie á=
byś więcey oblicża mego nie widzyał/ ieſli inacżey vcżyniſz vmrzeſz. Odpowie=
dzyał Moiżeſz/ sſtánieć ſie iáko mowiſz/ y odſzedł do braciey ſwoiey/
¶ Rzekł Pan Bog do Moiżeſzá/ ieſzcże iedną plagą záráżę Fáráoná á wypu=
śćić was/ ábowiem puſzcżę powietrze morowe ná iego kroleſtwo/ iż wſzelkie
pirworodſtwo pomrze ták cżłowiek iáko dobytek/ á v was áni pies ochromie=
ie. Nápożycżaycie v Egipciánow nacżynia złotego y ſrebrnego/ ſzat/ y inych
klenotow/ á dádzą wam. A ten mieſiąc będzye wam pirwy/ to ieſt pocżątkiem
roku/ á moẃcie ludu wſzemu Izráelſkiemu/ áby dzyeſiątego dniá tego mieſią=
cá/ wzyął káżdy goſpodarz domu ſwego báráná álbo kozłá/ á ieſli nie máſz ták
wiele cżeládzi coby zeń było ku pożywániu/ weźmiſz co blizſze ſąſiady k ſobie co=
by s tobą pożywáli. A niechay będzye báránek ſamiec/ coby mu rok był przez
mákuły/ to ieſt/ áby był zdrowy/ á wzyąwſzy go s ſtádá/ będzyecie go chowáć
domá xiiij dni/ á będzye go ofiárowáć poſpolſtwo wſzytko Izráelſkie ná wie=
cżor. A rozmocżywſzy we krwi iego ſnopek Izopu/ pomáżecie podwoie obá v
drzwi y zwirzchu w domiech ſwoich/ gdzye będzyecie ieść báráná oney nocy/
nie wárzonego áni ſurowego/ ále piecżonego v ogniá/ á chleb nie kwáſzony z lá=
ktuką y z ágreſtem będzye/ głowę z nogámi iego y z wnętrznoſciámi pożrzecie/
áby nic nie zoſtáło do záiutrzká/ á coby zoſtáło názbyt/ ſpalcie w ogniu/ A gdy
go będzyecie ieść/ przepaſzcie biodrá wáſze/ boty ná nogi wzuycie dzyerżąc kije
w ręku/ á kwápiąc ſie będziecie ieść/ bo to ieſt Phaſe/ to ieſt/ poście albo prze=
ście Páńſkie. Abowiem przeydzye nocy oney zyemię Egipſką/ á zábije pirwo=
rodſtwo wſzelkie/ od cżlowieká pocżąwſzy áż do dobytká/ á dzyeń ten będzyecie
święćić w rodzáiu wáſzym wiecżnie/ ſiedḿ dni nie kwáſzony chleb ieść będzye=
cie/ w ten cżás nic nie robiąc/ okrom tego co ku iedłu zależy. Pirwſzy dzyeń bę=
dzye ſwięty/ ſiodmy tákież będzye/ y tákieyże doſtoynośći.
¶ Wezwał tedy Moiżeſz wſzytkich ſtárſzych ſynow Izráelſkich/ y powiedzyał
im co mu roſkazano. Weźmi káżdy z was goſpodarz źwierzę cżyſte/ ofiáruycie
Phaſe (v nas wielkanoc zową) á krwią iego podwoie obá y náde drzwiámi
Izopem náznácżcie/ á żadny nie wychodź daley ze drzwi ſwoich áż do záránia/
ábowiem Pan Bog poydzye zábijáiąc Egipcżyki/ á gdzye vyrzy kreẃ ná ſłu=
piech v drzwi przeſtąpi on dom/ á nie dopuśći w nim zarázy. Strzeſcie ſłowá te
go. A gdy wnidzyecie do zyemie ktorą nam Pan Bog dał/ będzyecie ſie w ſłu=
żbie Bożey záchowáwáć. A gdy wam ſynowie wáſzy będą mowić co to zá nabo=
żeńſtwo/ rzecżecie: ofiárá Páńſka ieſt prześcia. Skłoniwſzy ſie lud Izráelſki/
chwalił Páná Bogá/ y vcżynili ták iáko Pan Bog roſkazał.
¶ Sſtáło ſie tedy o połnocy iż Pan Bog záráźił wſzytko pirworodſtwo w E=
gipſkim kroleſtwie/ ták z ludzi iáko z dobytká/ pocżąwſzy od ſyná Fáráonowe=
go áż do niewolnych/ to ieſt/ od nawiętſzych do namnieyſzych/ ták iż nie był ża=
dny dom w Egipcie w ktorymby vmárły nie był. Wſtał tedy w nocy Fáráo y
ſłudzy iego y wſzytek Egipt/ pocżęło być wołánie wielkie. A wezwawſzy do
ſiebie Moiżeſzá Fáráo y Aaroná/ rzekł: Powſtańcie á wynidźcie od ludu mo=
iego/ wy y ſynowie Izráelſcy/ idźcie á ofiáruycie Pánu iáko mowicie/ owce wá=
ſze y wſzytki dobytki zábierzcie/ á odſzedſzy dobrorzecżcie mnie. Przynagláli im
Egipcżycy áby co rychley wyſzli mowiąc/ iż pomrzemy wſzyſcy poki tu oni ſą.
¶ Nábráli tedy ludzye Izráelſcy s ſobą mąki ſianey pirwey niżli ná kwás zá=
dzyáłána byłá/ y nieſli ná rámionach ſwoich/ y vcżynili ták iáko im Pan Bog
przykázał/ y nápożycżáli v Egipcian nacżynia złotego/ ſrebrnego/ y ſzat/ bo
im był Pan Bog dał łáſkę przed ocżymá Egipcian iż im pożycżáli
á wierzyli/ á ták złupili Egipciány.
grafika

Rozdzyał

---

strona: 30v

Księgi pirwſze

1:

Rozdzyał oſmy kſiąg pirwſzych.
Oſzli thedy ſynowie Izráelowi z zyemie Ráme=
ſkiey do Sochot/ á było ich w licżbie ſześć ſet tyſięcy ſámych
mężow okrom dzyeći y niewiaſt/ á ludu poſpolitego bez licżby
było/ ábowiem wiele ludu Egipſkiego oboygá rodzáiu z nimi
wyſzło y obroćiło na Zydowſką wiárę/ y wzięli s ſobą wielkość
dobytká rozmáitego narodu. A mieſzkáli w Egipcie lat 430.
pocżąwſzy od obietnice Abráámowey ná drodze Mezopotáńſkiey/ áż do zako=
nu dánia przez Moiżeſzá. Mowił Pan Bog do Moiżeſzá/ rzekąc: Poświęć mi
wſzelkie pirworodſtwo/ ták z ludzi iáko z dobytká/ ábowiem moiá ieſt wſzelka
pirworodność męſzcżyzniego rodzáiu ktory żywot otwárza/ dla tego iżem pobił
wſzytkę pirworodność w Egipcie/ á gdy przydzyeſz do zyemie obiecáney/ oznay
miſz ſynom twoim áby ten obycżay záchowáli ná wieki/ będzye w ręku twoich
iáko známię/ áby tego wybáwienia Izráelſkiego nie zápomniał.
¶ Moiżeſz wten cżás nie wiodł ludu ſwego przez zyemię Filiſteńſką/ tho ieſt/
przez Páleſtynę dla dawnego gniewu/ áby przećiw im nie powſtali Filiſtyno=
wie/ ktorych ieſzcże złość nie byłá otworzona do końcá/ áby ie Pan Bog wygłá
dził do końcá. Wzyął tedy Moiżeſz kośći Iozephowy s ſobą/ bo mu ſie byli ná
to obligowáli oycowie ich/ iákom przy Iakobie piſał. A gdy wyſzli s Sochotu/
rozbili namioty ſwoie v Ethán ná gránicach oſtátnich Egiptu. Pan bog ſzedł
przed nimi áby im ſzlák vkazał w zaſłonie obłoku/ przez dzyeń y noc w známie=
niu ogniá. Przykazał im Pan Bog áby ſie nieco obroćili ku Egiptu/ namioty
rozbili w kráinie Phiároth/ ktora ieſt miedzy Mágdalum á morzem cżyrwo=
nym/ áby ſie położyli nád thymże morzem. Po trzećim dniu wyścia ich rozu=
miał ták Fáráo krol/ iż Zydowie precż ciągną/ á ná ofiárę ſie od niego wyłudzi=
li/ przeto kazał nágotowáć ſześć ſet wozow/ ieznych pięćdzyeſiąt tyſiąc/ á pie=
ſzych 200. tyſiąc zbroynych/ áby ie gonił. Podnieſli tedy Izráelowie ocży ſwoie
wzgorę/ vyrzeli wielką moc Egipcżykow zbroynych zá ſobą przyſpieſzaiąc/ zlę=
kli ſie/ abowiem leżeli z iedney ſtrony gory z drugą ſtronę morzá/ nie mieli ni=
gdzyey vścia bez ſzkody/ tám ie Egipcżycy w koło oſkocżyli y oblegli/ ták iż tho
było cięſzko ná nie/ bo nie mieli doſtátku ku żywnośći/ áni zbroie ku walce/ prze
to żadney inſzey nadzyeie nie pokłádáli ni w kim/ iedno ſie Egipciánom poddáć
chcieli/ á Moiżeſzá we wſzytkim winowáli/ zápomniawſzy obietnic y známion
Páńſkich/ náoſtátek chcieli go y vkámionowáć/ ábowiem był płácż y nárzeká=
nie niewiaſt y dzyeći/ mowiąc: Iákobyſmy grobow nie mogli mieć w Egipcie/
lepiey ſie tu dáć zbić. Moiżeſz prziymował od nich wſzytko wdzięcżnie/ mowiąc
k nim ty ſłowá: Nieſłuſze wam wątpić w łáſce á w obietnicy Bożey/ doſyć łá=
ſki y znákow zá námi Pan Bog przećiw nieprzyiacielom náſzym záwżdy vkázo=
wał/ ſnádnieyći mu ie tu ná gromadzye pobić/ niżli pirwey po wſzytkim krole=
ſtwie oſobno pirworodſtwo wybierał ku śmierći. Nie boycie ſie zbroie Egip=
ſkiey/ áni gor/ áni morzá/ ktore nas záſiedli/ Pan Bog gory zrowna kiedy chce/
á morze ſuche będzye. Wyrzekſzy tho przywiodł lud nad morze/ wzniosł ręce ku
Pánu Bogu/ mowiąc: Pánie náſz iuż bacżyſz teraz/ że ten lud Izráelſki żadną
ręką áni zbroią iną nie może być wybáwion od nieprzyiacioł ſwoich iedno two=
ią/ przeto proſzę rácż wſpomionąć ná obietnice oycow náſzych/ ktorymeś przy=
rzekł przywieść ie do zyemie płynącey miod y mleko. Teraz miły Pánie przyſzli=
ſmy ná hak nieprzyiacielſki/ vkáż moc ſwą nad ludem ſwym w roſpácż przycho=
dzącym/ ábyſmy ná mieyſce beſpiecżne przyſzli/ boſmy nie w cudzym/ twoieć mo=
rze/ twoieć gory/ twoyći lud wſzytek/ kiedy ty racżyſz roſkazáć goráć muśi wſtáć
ná ine mieyſce/ á morze muśi być ſuche/ á nas ſwoią mocą wybáwiſz. Po tym
modleniu/ roſkazał Pan Bog Moiżeſzowi áby vderzył rozgą w morze/ á gdy

ták vcżynił/

---

strona: 31

Wiek trzeći.

Liſt 31.

ták vcżynił/ rozſtápiło ſie im/ ták iż ſucha ziemiá byłá przed nimi. Widząc Mo=
iżeſz dobre przebycie morzá/ sſzykował lud Izráelſki ná dwanaſcie vffow/ we=
dług rodzáiu dwunaſcie ſynow Iakobowych/ kazał zá ſobą iść ieden po dru=
gim sſzykowawſzy ie. A gdy nie smieli/ Aminadab kſiążę z narodu Iuda pełen
wiáry y nadzyeie Bożey/ oſtráſzył ſie zá Moiżeſzem napirwey s ſwym pocżtem/
bowiem ná obu ſtronach wodá ſie wznioſłá byłá iáko mury ſtałá/ potym dru=
dzy zá nimi. A gdy przeſzli/ cżynili dzyęki Pánu Bogu że ie w obronie we zdro=
wiu záchował/ w wielkich niebeſpiecżnoſciach.
¶ A gdy tho widzyeli Egipcżycy/ zá ſzalone ie mieli/ ále gdy widzyeli iż przeſzli
dobrze/ ſzli zá nimi. A gdy było ná świtániu/ ſpuśćił Pan Bog ná nie deſzcż/
grzmienie wielkie/ błyſkánie/ s cżego byli w wielkim ſtrachu/ przeto wołáli: v=
ciekaymy ná zad/ Pan Bog zá Zydy walcży. A gdy chcieli vciekáć/ zegnał zá=
ſię Pan Bog wodę áż wſzyſcy potonęli/ ták wozy/ iezni/ iáko pieſzy/ dla cżego
lud Izráelſki cáłą noc ſpiewał: Bądź chwała Pánu Bogu Izráelſkiemu/ bo=
wim chwalebnie wielmożny ieſt/ koniá y iezdzcá ie^o zrzućił w morze cżyrwone/
moc moiá y chwałá moiá Pan Bog/ y sſtał mi ſie ku zdrowiu etc. w ij. Moiże=
ſzo. w xv. káp. Potym gdy wodá vcichłá/ wymiotała zbroię Egipſką ná brze=
gi. Obacżył to Moiżeſz ſpráwą Boſką być/ wyſzedł ná brzeg y zbierał zbroię/ á
Zydy vbierał y náucżał iáko ſie máią bronić nieprzyiacielom ieſliby im ktemu
kiedy przyſzło/ y mieſzkał tám nád brzegiem z ludem ſiedḿ dni/ z bębny/ s pi=
ſzcżałkámi/ s thrąbámi/ przychodzili a ſpiewáli pieśń Moiżeſzowę na każdy
dzyeń/ żony oſobno/ miedzy ktoremi Maria Aaronowá y Moiżeſzowa ſioſtra
byłá wodzem ich ná bębnie bijąc/ ku cżći y chwale Bożey ſpiewaymy etc. á mę=
żowie tákież oſobno ná znák zwycięſtwá.
¶ Widząc Moiżeſz lud Izráelſki około Egipſkich łupow ſie obieráć/ odſtąpił
od tąd ná puſzcżą rzecżoná Sur/ chodzili tám trzy dni bez wody/ áż przyſzli do
Máráth/ tám náleźli wodę ále bárzo gorzką áż iey nie mogli pić/ przeto ſzem=
rał lud przećiw Moiżeſzowi. Moiżeſz wolał ku Pánu Bogu/ ktory vkazał drze
wo Moiżeſzowi áby ie wrzućił w onę wodę/ tedy będzye wodá ſlotka. Y vdzyá=
łał ták Moiżeſz. Potym przyſzli do Helim/ gdzye było dwánaſcie wzdroiow y
ſiedḿdzyeſiąt palm/ ále máło wody było w nich y błotna. Ruſzyli ſie indziey ná
puſzcżą piątegonaſtego dniá mieſiącá wtorego/ to ieſt Kwietniá/ dniá trzydzie
ſtego od wyścia z Egiptu/ iuż im nie doſtáło było żywnośći ktorą mieli z Egi=
ptu/ przeto mowili: Lepiey byſmy byli pomárli w Egipcie/ gdzyeſmy mieli chle
bá y mięſá doſyć. Modlił ſie tedy Moiżeſz ku Pánu Bogu o pokarm/ y wyſłu=
chał go/ przeto rzekł ku ludu Izraelſkiemu: Oto chwała Boża vkázuie ſie w o=
błoku. Sſtáło ſie wiecżor iż wielkość ptakow padłá ná namioty ich z morza A=
rábſkiego/ bráli ie ſobie káżdy ile potrzebá byłá/ ráno záſię ſpadła roſa ſłotka
iáko miod/ ktorą pili ile było potrzebá. Też y chleb ktory był Pan Bog obie=
cał ſpuśćił iáko zyárná koriándru. Nie ználi Zydowie co to było/ przeto mo=
wili: Mánhu/ wykłáda ſie/ co to ieſt? á ſtąd zową Mánná. Rzekł tedy Moi=
żeſz/ toć ieſt chleb wam dány od Bogá/ zbieraycie po miárce ná káżdą głowę/
y zbieráli coby ná dzyeń ieden/ nic nie zoſtáwuiąc ná drugi dzyeń/ á ktory nie
ſłuchał á zoſtáwił ná drugi dzyeń/ obrociłá ſie mu w chrobaki/ przykazał im
też áby ráno zbieráli/ bo ſkoro ſłońce weſzło roſpłynęłá ſie.
¶ Szoſtego dniá przykazał im Moiżeſz/ áby na dwá dni zbieráli/ tho ieſt/ áby
ſiodmy dzyeń ſwięćili/ nágotowawſzy w wigilią coby iedli w ſwięto/ á ktorzy
ſłucháć niechcieli á nie nágotowáli ſobie Mánny ná ſwięto/ gdy wyſzli zbieráć
w ſwięty dzyeń/ nie było nic/ muſieli mrzeć głod. Przeto Pan Bog mowił do
Moiżeſzá: Ieſzcże niechcą ſłucháć/ wychodzą w ſwięto ná zbieránie Mánny.
Moiżeſz tedy przykazał im/ áby żadny w ſwięto nigdzyey z domu ſwego nie wy=
chodził/ ále domá ſiodmy dzień ſwięćił. Ieſzcże rzekł Moiżeſz do nich z roſkazá=
nia Páńſkiego/ áby názbieráli miárkę Mánny y ná wiecżną pámiątkę ſchowá=

F	li/ iżby potym

---

strona: 31v

Kſięgi pirwſze

grafika li/ iżby potym potomko=
wie ich wiedzyeli cżym ie
Pan bog żywił ná puſzcży.
Názbieráli tedy miárkę
Mánny/ ktorą Aaron ſcho
wał w ſkrzynię złothą ná
wiecżne cżáſy/ ktorą ſie ná
puſzcży żywili poki tám by
li. Potym ſie ruſzyli z o=
ney puſzcżey ktorą zwano
Syn/ áż do Depty/ potym
Halis/ potym do Ráphi=
din/ gdzye nie było wody/
powſtali przećiw Moiże=
ſzowi mowiąc/ day nam
wodę ku piciu. Ktorym
Moiżeſz rzekł/ cżemu ná=
rzekacie ná mię/ á Páná
ſwego kuśićie? Obroćił
ſie Moiżeſz ku Pánu Bo=
gu mowiąc: Co mam s
tym ludem cżynić/ máłoć im trzebá wierzyć/ vkámionuiąć mię? Rzekł Pan
Bog/ weźmi ſtárſze rodu Izráelſkiego á idź do ſkáły Oreb/ á vderz w nię rozgą.
Gdy ták vcżynił Moiżeſz/ wyſzłá wodá z oney opoki roſkoſzna/ iż iey káżdy miał
doſyć/ y przezwał ono mieyſce Moiżeſz pokuſzenie.
¶ Gdy iuż było imię Zydowſkie po wſzytkich zyemiach ſąſiednich rozſławione/
bali ſie ich okolicżni krolowie. Przeto zebrawſzy ſie pięć krolow okolicżnych/
zmowili ſie ná nie áby ie poráźili á wygłádzili precż/ poki ſie bárzo nie rozmo=
gą. Moiżeſz máiąc ſerce dobre/ vpominał Zydy áby byli ſtali w Pánie Bodze/
á nie bali ſie żadnego nieprzyiacielá/ mowiąc: Gdy Bog známi będzye/ kto ſie
nam oprzeć może. Prośił ich tedy áby byli w ſwey zbroi gotowi á ſtátecżni/ y
wybrał im Hetmánem á wodzem Iozue ſyná Nawe z narodu Efráim/ mężá
vrodziwego/ mocnego/ á ku ſpráwie wymownego y gotowego/ przydawſzy k nie
mu trochę ludzi zbroynych/ zoſtáwiwſzy ich więcey w namieciech dla ſtrażey.
Przećiw ktorym Amálech przyciągnął z woyſkiem wielkim. Moiżeſz sſzykowa=
wſzy lud Zydowſki ku bitwie/ ſam ſzedł ná gorę modlić ſie ku Pánu Bogu má=
iąc rozgę w ręku. A gdy ſie woyſká potkáły/ bili ſie z obu ſtron dobrze/ cżáſem
ći cżáſem owi przemagáli. A gdy Moiżeſz ręce wznioſł ku Bogu przemagáli
Zydowie/ á gdy ręce ſpuśćił przemagał Amálech. Obacżywſzy tho Aaron y
Hur/ podłożyli mu pod obá łokciá ręku kámienie/ áby ręku nie ſpuſzcżał/ bo
mu to s cięſzkoſcią przychodziło dzyerżeć ręce wzgorę bez ſpuſzcżánia/ wſzákże
nie ſpuśćił ręku áż do zachodu ſłońcá. Zwyyciężyli tedy Zydowie Amálechity/ y
zbiliby byli wſzytki/ ále im noc przyſzłá ku pomocy/ tám wielką korzyść otrzy=
máli ſrebrá/ złotá/ ſzat/ klenotow/ y zbroie nábráli. Wyſławiáli Iozue dobrze
w iego ſpráwie y mocy/ bo z Zydow żadny nie był zábity. Rzekł Pan Bog do
Moiżeſzá/ nápiſz to w kſięgi/ ieſzcże y zgłádzę pámięć Amálechá s ſwiátá/ iż on
widząc lud ſtrapiony żydowſki przeſladował á zgłádzić chciał. Zbudował Mo
iżeſz ku cżći á chwale Bożey ołtarz/ y názwał rádość álbo weſele moie.
¶ Slyſząc Ietro świekier Moiżeſzow rzecży ktore Pan Bog w ludu Izráel=
ſkim okázowáć racżył/ wyſzedł ná puſzcżą przećiw Moiżeſzowi/ wzyąwſzy s ſo=
bą Zeforę żonę Moiżeſzowę y dwá ſyny iego Gierſoná y Eleázárá. A gdy ſie ze=
ſzli/ powiedał mu wſzytki przygody ſwoie Moiżeſz/ s ktorych go Pan Bog y z lu
dem mocą ſwoią wybáwił. Rzekł thedy Ietro: Błogoſłáwiony Pan bog kto=

ry wyiął

---

strona: 32

Wiek trzeći.

Liſt 32.

ry wyiął lud z mocy Egipſkiey/ teraz poznałem iż ieſt wielki Bog Zydowſki.
Drugiego dniá ſiadł Moiżeſz na ſpráwach ludu Zyydowſkiego/ przy ktorym był
Ietro od ráná aż do wiecżorá/ przeto rzekł Ietro/ głupią pracą podeymuieſz
nád zdrowie ſwoie/ ále ſłuchay ſłow moich á będzye Pan s tobą: Bądź ty z lu=
dem poſpołu ná ſłużbach Bożych/ á drogi Boże im vkázuy/ ále ná tákie ſpráwy
potocżne wybierz męże mądre/ boiące ſie Bogá/ prawdę miłuiące/ á coby łá=
komſtwem gárdzili/ á vſtaẃ z nich Dzyeſiątniki/ Setniki/ Woźne/ y ine przeło
żone/ coby nie płoche/ ći miaſto ciebie niechay ſądzą lud poſpolity káżdy cżás/ á
gdzye ſie tráfi wielka rzecż/ ná cię to máią puſzcżáć/ á ſámi będą mnieyſze ſprá=
wowáć/ lżeyći będzye. Wyſłyſzawſzy to Moiżeſz/ vcżynił wſzytko co mu porá=
dził/ á wybrawſzy męże godne z Izráelſkich ludzi/ przełożył ie nád ludem po=
ſpolitym/ ktorzyby ſądzili lud Boży káżdego cżáſu/ mowiąc im á przykázuiąc:
Słuchaycie ſpraw ludzkich/ á ſpráwiedliwie rozeznawaycie y ſkázuycie/ ták má
łego iáko wielkiego/ ták pielgrzymá iáko mieſzcżaniná/ nie gárdząc żadną per=
ſoną/ bo to Boży ſąd ieſt/ á co trudnego przydzye przed was/ záchowaycie to do
mnie/ á ia wyſłucham. A ták w tey rádzye mieyſce dał Moiżeſz świekrowi ſwe=
mu/ nie wſtydząc ſie tego iż był cżłowiek Pogáńſki. Potym Ietro pozdrowi=
wſzy Moiżeſzá zyęciá/ odſzedł od niego.
¶ Mieſiącá trzećiego wyścia z Egiptu/ przyſzli pod gorę Syná/ y rozbili na=
mioty przećiw gorze. Wſtąpił Moiżeſz ná gorę ná świtániu do Páná ſwego/
ktory mu rzekł: Rzecżeſz ſynom Iakobowym/ widzyeliſcie ktorem rzecży wam
cżynił/ y ieſzcże przydam/ ieſli będzyecie ſtrzedz przymierza mego/ będzyecie mo=
im ludem oſobnym. Ktore rzecży gdy im Moiżeſz powiedzyał/ rzekli wſzyſcy:
Vcżynimy ták. A gdy ſie wroćił Moiżeſz do Páná Bogá záſię ná gorę/ rzekł
mu Pan: Przydę do ciebie we mgle/ áby mię ſłyſzał lud poſpolity/ idź á poſwięć
ie dziś/ á iutro niechay ſie vmyią y ſzáty ſwoie/ áby ſie záchowáli od żon/ á byli
gotowi do trzeciego dniá/ y vſtáwiſz im gránice gory tey w okoł/ ktore ieſli kto=
ry przeydzye á dotknie ſie gory/ vmrze/ nie od ręku/ ále áby był vkamionowan/
álbo iákimi poćiſki przekłot/ ták źwierzę iáko cżłowiek. Powiedzyał to Moi=
żeſz ludu Izráelſkiemu. Gdy tedy przyſzedł trzeći dzyeń przed ſłońcem wſcho=
du/ vſłyſzeli wielkie grzmienie/ łyſkánie/ obłoki gęſte gorę zákryły/ głos trąby
hucżał. Zlękł ſie lud poſpolity/ mnimáli by Moiżeſz zginął. Potym ſie iáſny
głos y weſoły vkazał/ y rzekł im: Dziś nie vſłyſzycie Moiżeſzá/ iedno onego kto=
ry zá was pobił Egipcżyki/ kthory przez morze dał drogę ſuchą/ ktory z niebá
Mánnę ſpuśćił/ y z zyemie wodę wywiodł/ y lud wywiodł ku zábieżeniu Pánu
pod gorę/ Był tho dzyeń pięćdzieſiąty wyścia z Egiptu. Zoſtáwiwſzy Moiżeſz
wſzytek lud zá gránicámi gory Synái/ tylko ſam z Aaronem przez gránicę we=
ſzli ná gorę/ gdzye im Pan Bog mowił/ ták áby żadnego głos nie minął.
¶ Iam ieſt Pan Bog twoy/ ktorym cię wywiodł z zyemie Egipſkiey z domowgrafika
niewolnych. Nie będzyeſz miał Bo=
gow inych przedemną. Nie będzyeſz
cżynił obrázow rytych/ áni wſzelkie=
go podobieńſtwá ktore ieſt ná niebie
álbo ná zyemi/ áni tych ktore ſą w wo
dzye/ nie będzyeſz ich wzywał ná po=
moc/ áni ich chwalił/ iam ieſt Pan
Bog mocny/ miłośćiwy/ cżyniąc mi=
łoſierdzye w tych ktorzy mię miłuią/
á cżynią przykazánia moie. Nie bę=
dzyeſz brał imieniá Páná Bogá twe=
go prożno. Pámiętay/ áby dzień ſwię=
ty ſwięćił/ ſześć dni będzyeſz robił/ ſio
dmy dzień Páná Bogá twego ieſt/ nie

F 2	będzyeſz weń

---

strona: 32v

Kſięgi pirwſze

będzyeſz weń nic robił. ani ty/ áni twoy ſyn/ ani twoy cżeladnik wolny y niewol
ny/ áni twoy dobytek/ y pielgrzym. Miey w vcżćiwośći oycá twoiego y mátkę
twoię/ áby dlugo żył ná zyemi. Nie zábijay. Nie cudzołoż. Nie kradń.
Nie ſwiádſz przećiw bliźniemu twemu fáłſzywego ſwiádectwá. Nie pożąday
bliźniego twego żadney rzecży/ ták żony/ ſługi/ iáko dobytká/ y wſzelkich rzecży
inych ktore iego ſą.
¶ A gdy to wyrzekl/ zádrżał wſzytek lud/ ſtali z dáleká mowiąc ku Moiżeſzowi
ſtárſzy z narodow ſwych wſzyſcy: Ato nam Pan bog náſz vkazał Máieſtat ſwoy/
ſłyſzeliſmy głos iego/ y doſwiadcżyliſmy dziś/ iż gdy Bog mowi ledwá cżlowiek
będzie/ ieſli dáley będziem ſłyſzeć głos Boży/ nie będzyem żywi/ ty rádniey przy=
ſtąṕ á ſłuchay co tobie roſkaże Pan Bog/ powiedz nam/ á my ciebie ſłyſząc/ v=
cżynimy wſzytko. A gdy to ſłyſzał Pan Bog/ rzekł do Moiżeſzá: Dobrzeć mo=
wią/ idź á rzecż im áby ſie wroćili do ſwych namiotow/ á ty ſtoy thu zemną/ á
powiemći roſkazánie ſwoie/ ſłużby Boże y ſądy. Y sſtáło ſie ták. Rzekł Pan
Bog Moiżeſzowi/ powiedz ludu Izráelſkiemu/ nie cżyńcie ſobie bogow ze zło=
tá áni ze ſrebrá/ ále ołtarz vcżyńcie mi z zyemie/ y będzyecie ná nim ofiárowáć
ofiáry wáſze ná wſzelkim mieyſcu/ ná ktorym będzye pámiątká imieniá mego/
przydę á będę błogołáwił tobie. A ieſli ołtarz kámienny dzyáłáć chceſz/ nie bu=
duyże go s kámieniá cioſánego iáko Pogáni dzyáłáią/ á ieſli podnieſieſz noż
twoy ná nim będzye pomázan/ nie wſtępuy po wſchodzye do ołtarzá mego/ byś
nie vkazał ſzkárádey nágośći ſwego ciáłá. Ty y ine rzecży około ſłużby Bożey
roſkazał Pan Bog Moiżeſzowi/ áby ſynom Izráelſkim obiáwił. Przyſzedł tedy
Moiżeſz/ obiáwił ludu Izráelſkiemu wſzytki ſpráwy Boſkie. Y odpowiedzyeli
wſzyſcy iednoſtáynym głoſem/ rzekąc: Wſzytko co ieſt mowił Pan vcżynimy. Y
popiſał wſzytki ſłowá Moiżeſz/ ktore Pan Bog mowił. Wſtawſzy ráno zbudo=
wał ołtarz przy gorze Syná według roſkazánia Páńſkiego/ y wyſtáwił dwána=
ſcie kámieni álbo ſłupow z nápiſem/ według dwánaſcie rodzáiow Izráelſkich.
Poſłał Nádábá y Abiu ſyny Aaronowe ktorzy mieli być kápłany/ ći ofiárowá=
li Pánu Bogu ſpokoyny dobytek/ to ieſt/ dwánaſcie cielcow/ ktore ofiárowáło
dwánaſcie kſiążąt Izráelſkich/ s ktorych Moiżeſz wzyął połowicę krwie y wpu
śćił w kofliki/ oſtátek wylał ná ołtarz/ y cżytał kſięgi przymierza álbo vmo=
wy wſzytkiemu ludu Izráelſkiemu. Ktorzy rzekli/ wſzytko co Pan Bog przyka
zał vcżynimy. Wzyąwſzy tedy kreẃ pokropił ludzi á rzekł: to ieſt kreẃ vmowy/
ktorą Pan Bog zwámi vcżynił. Rzekł Pan Bog Moiżeſzowi/ wſtąṕ ty y Aa=
ron y Nádáb y Abiu/ á ſiedḿdzyeſiąt ſtárcow wybierzcie k ſobie z ludu Izrá=
elſkiego/ z dáleká ſie kłániaycie.
¶ Wſtąpili ná gorę według roſkazánia Páńſkiego/ gdzye tám widzyeli Páná
Bogá Izráelſkiego/ á pod nogámi iego iáko kámień Száfirowy/ álbo niebo gdy
ieſt iáſne. Tedy wezwał Pan Bog Moiżeſzá/ mowiąc: Wſtąṕ ku mnie ná go=
rę/ á dam tobie tablice kámienne zakonu y przykazánia ktorem nápiſał/ áby v=
cżył ſyny Izráelſkie. Ktory wzyąwſzy s ſobą ſługę ſwego Iozue álbo Ieſſua/
wſtąpił wyzſzey przez gránice zámierzone/ rzekſzy ſtárcom iżby go cżekáli ná ſwo
im mieyſcu/ á ieſliby iáka ſpráwá s przygody przyſzłá/ wkłádaycie ią ná Aaro=
ná y Hurá ktorzy tu zwámi ſą/ y zákrył gorę obłok. Zoſtáwił Moiżeſz Iozue
ſługę ná gorze ná mieyſcu płonym/ á ſam wyzſzey wſtąpił/ cżekał tám ſześć dni/
ſiodmego dniá wezwał go Pan Bog. Wſtąpił Moiżeſz w obłok/ był thám s
Pánem cżterdzyeśći dni tákież nocy/ nie iedząc áni pijąc. Rzekł k niemu Pan
Bog po długiey náuce: Weźmi przednie rzecży od ludu Izráelſkiego/ od tych
tylko ktorzy to dobrowolnie ofiárowáć będą/ to ieſt/ zloto/ ſrebro/ ſzáty przena
cżyſtſzych farb (piſmo ſwięte zowie hiacintum/ purpuram/ cocum bis tinctū/
ktore thu nam nie ſą znáiome) fiołkowych/ brunatnych/ ſzárłatnych/ mienio=
nych/ lnu ſubtylnego iáko iedwab kręconego/ ſierśći koziey/ ſkor báránich cżyr=
wono bárwionych/ drzewá Setym ktore nigdy nie zgnije áni zgore/ oleiu/ ká=

dzidłá wybor=

---

strona: 33

Wiek trzeći.

Liſt 33.

dzidłá wyborney woniey/ kámienia ktore zową Onichin/ ſárdonix/ pereł/ y mie=
dzi/ á niech mi poſtáwią dom ſwięty/ ábych w pośrzodku ich mieſzkał/ według
podobieńſtwá namiotow álbo przybytkow y wſzytkiego nacżynia/ iákoć vkażę
vcżyniſz. Arkę álbo ſkrzynię napirwey vcżynicie z drzewá Setim/ ná dluż puł
trzeciá łokciá/ ná ſzerz pułtorá/ ná gorę tákież pułtorá łokciá. Pozłoćicie ią zło
tem co nacżyſtſzym zwirzchu y wewnątrz/ zákrywſzy ią bláchámi złotemi. Vcży=
nicie też nád nią koronę złotą w okoł/ y cżterzy kolcá złote ná káżdym rogu álbo
węgle/ w ktore będą záwłocżone drzewcá álbo noſze z drzewá Setim vdzyáłá=
ne/ złotem okowáne/ ktorymiby mogł nośić Arkę/ á nie wyymowáć ich s tych
kolec. Włożyſz w Arkę świadomią ktorąć dam/ tho ieſt/ tablice przykazánia
Bożego. Vcżynicie też zwirzchu ná Arce modlitebnicę/ to ieſt/ tablicę zlotą/
ná ſzerz y ná dłuż iáko y ſkrzyniá áby ią przykryłá/ á z obu końcu ſkrzynie vcżyni=
cie dwá Aniołki Cherubiny ze złotá przećiw ſobie ſtoiące/ ktorzy będą ſkrzydły
ſwemi zákrywáć zwirzchu modlitebnicę/ s ktorey s pośrzodku Cherubinow bę
dę thobie mowił y przykázował wſzytko/ co będę przykázował przez cię ſynom
Izráelſkim. ¶ Przykazał też vcżynić dom álbo páłac ná dłuż trzydzyeśći ło=
kći/ wſzerz y wzgorę po dzyeſiąći łokći/ trzemi ściánámi zámkniony/ s połnocy/
s południá/ y od zachodu/ áby od wſchodu ſłońcá był przyſtęp wolny/ z deſzcżek
ſtoiących/ z drzewá Setim dobrze ſpoione/ á áby od wiátru nie były ruſzáne/
kolcá w deſkach złote podzyáłácie/ w ktore drzewcá pozłocone záwłocżyć bę=
dzyecie z drzewá Setim po pięći ná káżdey ſtronie. ¶ Podzyáłacie też przy=
krycie nad nim/ nádzyáławſzy guń s ſierśći kozyey/ ktorychby zbywáło s ſtrzech
ná łokciu: ¶ Vdzyáłacie y ine przykrycie s ſkor báránich cżyrwono bárwio=
nych/ á nád ty ieſzcże drugie modre będą. ¶ Oppony będą záwieśiſte cżte=
rech bárew napięknieyſzych/ háwtárſkim dzyáłem wyſzywáne/ to ieſt/ modrey
bárwy/ brunatney/ ciemno cżyrwoney/ y z biſu kręconego/ będzye długa korty=
ná ná dwádzyeściá y ośḿ łokći/ ná ſzerz cżterzy łokcie/ v káżdey kortyny będą
kołká złote przyſzyte po kráioch/ áby ſie ſpołu ſpináły złotą ſznurą/ áby ſie ty=
mi kortynámi álbo opponámi zákrył wſzytek dom nierozdzyelnemi.
Vcżynićie też ſtoł z drzewá Setim ná dwu łokciu wzdłuż/ á wſzerz pułtorá
łokciá/o cżterzech nogách/ pozłoćiſz go ze wſzytkich ſtron złotem wybornym/
przy káżdey nodze będzye kołko złote/ w ktore záwłacżáć będzyecie noſze z drze=
wá Setim dla noſzenia/ też y noſze złotem wybornym obłożycie. Po kráioch te=
go ſtołá niechay będzye liſtwá w koło s korunkami złotemi/ ná cżterzy pálce ſze
roka/ coby iey połowicá wyżſzey byłá nád ſtołem/ áby ty rzecży ktore kładą ná
ſtoł nie ſpadáły/ á ty korunki z liſtwą máią być zákryte miſterną robotą iákoby
ſiatkámi/ á położycie ten ſtoł przed zaſłoną álbo kortyną domu ſwiętego ſwię=
tych ná połnocy. Ná ten ſtoł ma być kłádzyon chleb przełożenia (to ieſt ſwię=
ty) przed oblicżnoſcią moią. ¶ Vdzyáłaycie mi też świecżnik álbo lichtarz
ze złotá wybornego s ſtolcem ſwoim/ s kwiaty y z okrągi ktore ſie máią ná nim
obrácáć/ s ktorego będzye wychadzáło ſześć prętow s ſłupcá iednego/ z boku ie
dnego trzy/ á z drugiego trzy/ á weśrzodek ſiodmy/ ná káżdym pręcie gałki s
kwiáty iáko liliowe będą wypráwione. Ná wirzchu będą ſiedḿ lamp iáko ku=
fliki álbo kubki/ w ktore będą ſwiece ſtáwiáć. ¶ Vdziáłacie też ſiedḿ świec
do niego/ ktore wſtáwiſz w lichtarz przećiw ſobie áby świećiły. Przy ktorym
też będzye vcierádło/ to ieſt/ nożycżki ktorymi ſwiece vcieráią/ y kuflik w kto=
rym cżarki gáſzą/ ze złotá. Wagá wſzytkiego lichtarzá y z nacżynim iego librę
złotá wynieſie/ á ten lichtarz będzye ſtał ku południu przećiw ſtołowi.
¶ Nácżynicie też nacżynia s cżyſtego złotá rozmáitym dzyálem/ to ieſt/ kufli=
kow. Niektore z nich będą ná koſztowánie ofiar mokrych/ drugie ná wylewá=
nie krwie. Sklenice pátrzyć przezrocżyſtośći y bárwy. Kádzidlnice ku kádze=
niu/ bánie/ konewki. ¶ Vcżynicie też ołtarz obieći álbo ofiárom z deſzcżek z
drzewá Setim/ áby prożny we śrzodku był/ ná cżterzy gráni/ pięć łokći ná dłuż

F 3	tákież y wſzerz/

---

strona: 33v

Kſięgi pirwſze

tákież y wſzerz/ á trzy ná gorę/ zákryty miedzyánemi bláchami zwirzchu y we
wnątrz/ ná káżdym węgle ołtarzá máią być rogi wprawione/ wynioſłe od oł=
tarzá. Ma też w nim być kratá miedzyána ná kſtałt ſieći do połowice ołtarzá/
ná ktorąby mogł kłáść rzecży palone. Do ktorego też przypráwicie kołká mie=
dzyáne/ w ktore będą záwłocżyć noſze ku noſzeniu z drzewá Setim okowáne
miedzyą/ á ku potrzebie iego nádzyáłacie nacżynia z miedzi/ panwi do ktorych=
by ſypano popioł łopat, hakow/ y wecżby ſie ogień brał/ á poſtáwić gi przed
domem moim nie pod przykryćim/ bliſko drzwi gdzye w dom wchodzą nie iák ku
południu/ ták co gdyby przed nim kto ofiárę cżynił ſtoiąc ku połnocy/ mogłby
pátrzyć do domu ſwiętego. ¶ Vcżynicie theż ſień przy domu z boku połu=
dniego ná ſto łokći/ od połnocy też ſto łokći/ od zachodu pięćdzyeſiąt łokći/ od
wſchodu też pięćdzyeſiąt/ s kortyn lnu białego kręconego co nalepſzego iáko ie=
dwab/ w kthorey od południá áby było ſłupow dwádzyeściá/ ná pięć łokći
wzwyſz/ obłożone bláchámi ſrebrnemi/ gałki ich áby były ſrebrem zákryte/ á
ſpodki ich álbo ſtolce miedzyáne/ tákież wſzytki goźdzye. Przy ktorych áby były
kołká dla záwłocżeniá powrozow áż do wirzchu ſłupow/ á od káżdego ſłupu á=
by było przybicie dobre do zyemie/ áby mocno ſtałá od wiátru. ¶ Kortyn
wſzytkich będzye ſto łokći wzdłuż á ná ſzerz pięćdzyeſiąt/ z miękkiego biſu dzyá=
łáne/ tymże obycżáiem ſtroná połnocna ma być przypráwiona. Od zachodu má
ią być dzyeſięć ſłupow/ á kortyn álbo oppon pięćdzyeſiąt łokći/ á gdzie ſie wcho
dzić będzye od wſchodu ſłońcá trzy ſłupy/ kortyn tákież według potrzeby. Przez
weśrzodek będą cżterzy ſłupy/ ná ktorych zaſłoná ma być záwieſzona s ſzat cżte=
rzech farb napięknieyſzych/ to ieſt/ s ſztuk modrego złotogłowu/ brunatnego
ſzárłatu mienionych/ háwtárſkim dzyáłem robiona/ ktorąby mogł zyąć y wło=
żyć łácno ná ſłupy. ¶ Vcżynicie theż ołtarz ku paleniu obiat z drzewá Se=
tim/ ná łokciu wzdłuż tákież y wſzerz/ á ná gorę dwá łokciá z rogámi ná cżterzy
węgły/ przykryty złotem co cżyſtſzym/ też s kratą złotą/ y s koroną złotą. No=
ſze ktore záwłocżą w kołká złotem okowáne z drzewá Setim. Położon będzye
przećiw kortynie ktora záſłánia Arkę ſwiádectwá przed modlitewnicą.
¶ Rzekł też Pan Bog ku Moiżeſzowi/ przykaż ſynom Izráelſkim/ áby nieſli o=
ley z oliwnego drzewá co nacżyſtſzy/ áby w lámpie gorzał á świećił od wiecżorá
do ráná/ w domie ſwiádectwá przed zaſłoną/ á Aaron y ſynowie iego to będą
ſpráwowáć/ bo to wiecżna ſłużbá będzye námiáſtkow ich przed ſyny Izráelſki=
mi. ¶ Weźmieſz też rzecży wonnych ku kádzeniu/ Bálſámu/ Mirry z drrze=
wa/ Onichy/ Gálbanu/ Kádzidłá co naſwietleyſzego/ rowney wagi/ wſzytko
zmieſzay á ſtłucż obycżáiem áptekárſkim/ á vdzyáłay kádzenie poświęceniu go=
dne/ á tego áby iny żadny ſobie oſobno nie dzyáłał.
¶ Rzekł też Pan Bog Moiżeſzowi/ nábierz ſobie wonnych rzecży co nalepſzey
woniey/ to ieſt/ Mirry ktora ſámá ciecże/ pięć ſet łotow/ Cynámonu puł tego/
to ieſt/ pułtrzeciá ſtá/ Káſſyey pięć ſet/ Aromaticum calamum pułtrzeciá ſtá/
według wagi domu ſwiętego oleiu oliwnego ná miárę Hyn/ á vdzyáłaſz máść
oleiu ſwiętego dzyáłem áptekárſkim/ á tym będzyeſz mázał dom ſwiádectwá y
Arkę zakoná/ y ſtoł z nacżynim iego/ lichtarz y co k niemu przyſłuſze/ ołtarze o=
fiárowánia y palenia/ y nacżynie ktore k nim przyſłuſze/ vmywádło álbo ſzáflik
y ſpodek iego/ poświęćiſz to/ á będzye dom ſwięty ſwiętych/ á kto ſie ich będzye
dotykał/ poświęcon być ma. Aaroná y ſyny iego pomáżeſz á poświęćiſz/ áby mi
zá kápłany byli. Synom Izráelſkim powieſz/ iż ten to oley pomázánia/ ſwięty
mi będzye w narodzyech wáſzych/ ciáło cżłowiecże nie będzye mázano z niego/ á
według iego ſłożenia nie będzyecie dzyáłáć tákiego/ bo poświęcon ieſt/ á wam
ſwięty będzye/ cżłowiek ktoryby thákowy vdzyáłał/ á vdzyelił go cudzemu/
wykorzenion będzye z ludu ſwoiego.
¶ Vcżyniſz też y vmywádlnicę z miedzi s ſtolcem ſwoim/ á wſtáwiſz do domu/
áby w niey kápłani nogi y ręce pirwey vmyli niż ſwięte odzyenie ná ſię wezmą/ y
tákież gdy z domu będą wychodzić.

Rzekł też

---

strona: 34

Wiek trzeći.

Liſt 34.

¶ Rzekł też Pan Bog do Moiżeſzá/ prziymi k ſobie Aaroná brátá twoiego y
s ſyny iego s pośrzodka ſynow Izráelſkich/ áby mi zá kápłaná był Aaron/ y v=grafika
cżyniſz vbior ſwięty w ktorym=
by mi poświęcony ſłużył/ tym
obycżáiem: Napirwey ſpodnie
vbránie áby było lniáne co na=
miękſzego biáłego lnu kręcone=
go/ wyſzywáne. (v nas tho dziś
zową feminalia) Druga ſzátá
áby byłá długa do ſámey zyemie
z biſu miękkiego/ z rękawy. (tę
dziś náſzy zową álbá) Pás áby
był ná cżterzy pálce ſzeroki/ tká
ny ze wſzytkich cżterzech bárew
co napięknieyſzych/ ná kſtałt ſie=
ći s kwiáty świetlnymi/ od kto=
rego też troki máią wiſieć ſub=
tylnie plecione ná doł dla pocż=
ćiwości kápłáńſkiey. Ná tych
záſię będzye ſzátá ozdobna Hiá=
cintiná/ to ieſt/ złotogłowu mo
dre^o/ z rękawy y z nagłowkiem/
z roſpory ná bocech (thę zową
Poderis/ podobna ku náſzym
dziſieyſzym Káſulom álbo Dal=
mátykom) v kthorey áby było
ſiedḿdzyeſiąt dzwonkow y dwá
s wybornego złotá ná dole/ ták=
że wiele y iábłuſzek (zową mala

30:

punica) ma być miedzy nimi wy
ſzywánych z złotogłowu á z bifu
rozmáithey fárby/ háwtárſkim
dzyáłem/ áby ſłyſzeć gdy kápłan
wchodzi y wychodzi do ſwiętego y s ſwiętego domu. Ná tey ſzácie ma być dru=
ga ſzátá zwirzchu krotka nád koláná (zową Ephod) co z napięknieyſzych farb/
to ieſt/ s ſztuki modrego złotogłowu/ s cżyrwonego mienionych farb/ biſem wy
ſzywány háwtárſkim obycżáiem/ ktory ſie ná bocech ma ścięgáć złotemi ſznu=
rámi w złote pierścienie záwłocżąc/ po kráioch brámowány perłámi y złotem
y kámieńmi cudnymi/ máiąc ná pierſiach otwor ná ſzerz y ná dłuż ná dłoń grá=
nowity (zowiemy to dziś Humerał álbo narámnik) do ktorego otworu Pe=
ktorał álbo napierśnik będzye przyłożon/ ná dłuż y na ſzerz ná iedney piędzi/ co
z napięknieyſzych farb złotogłowu háwtárſkim dzyáłem ſpráwiony/ ktory bę=
dzye złotą ſznurą (w złote pierścienie záwłocżąc) do Humerału ná pierſiach
przytwirdzon. Ná rámionach tego Humerału będą dwá kámieniá w złoto wſá
dzone Sardonix y Onichin/ ná nich będzye wyrzázano imioná dwunaſcie ſynow
Izráelſkich/ według porządku narodow ich/ ſześć ná práwey ſtronie ſtárſzych/
á ſześć ná lewey młodſzych. Ná Pektorale położyſz cżterzy rzędy kámieni. W
pirwſzym będą Smárágdus/ Topázius/ y Sárdus.W drugim Kárbunku=
lus/ Száfir/ Adámánt. W trzećim Ligurius/ Achates/ Amátiſt. W cżwar=
tym rzędzye Krizolit/ Onichin/ á Berilus/ w złoto wſádzone. Ná káżdym z o=
ſobná będzye wyrzázano imię dwunaſcie ſynow Izráelſkich pokolenia ich/ y to
dwoie imię/ rozſądek y prawdá/ áby ná nim nápiſano było. Ná káżdym rogu
napierśniká ma być pierścień złoty/ we dwá zwirzchnie záwlecżeſz łáńcuſzki

F 4	złote/ kto=

---

strona: 34v

Kſięgi pirwſze

złote/ ktore będzyeſz przypinał ná rámionach złotemi zaponami álbo zapiná=
dły do narámniku/ á we dwá ná dole záwlecżeſz dwie ſznurze zlotogłowowe z
napięknieyſzych farb/ ktore obwiąże około ſiebie kápłan/ áby to ſpołu bylo mo=
cno narámnik z napierśnikiem. Ná głowie też Aaron nośić będzie nád cżołem
ſwym blachę z wybornego złotá/ ná kſtałt puł mieſiącá/ ná ktorey daſz wyrzá=
záć/ Ayot/ Adonay/ ſwięte imię Páńſkie/ áby nośił ná cżele ſwym wyſtępki ká=
płáńſkie/ vcżyniwſzy kraniec złoty s kwiáty co napięknieyſzych farb ná kſtałt ko
rony/ przywiążeſz ią złotą ſznurą złotogłowową napięknieyſzych farb y s pier=
ścieńmi do niego/ áby ſie tho ſpołu y s cżapką ſpodnią z biſu wyſzytą mocno
dzyerżáło. Potym rzekł pan Bog do Moiżeſzá: A tom wezwał imieniem Be=
ſelehel ſyná Hury/ ſyná Hur z narodu Iudá/ y dałem mu duchá rozumu y náu=
ki we wſzelkim dzyele ná domyſł cokolwiek robić może. Dałem mu też towá=
rzyſza Ooliab ſyná Achimaſechá z narodu Dán/ á w ſerce cżłowieká vcżonego
włożyłem mądrość/ áby wſzytko vcżynił comći przykazał.
¶ Przepowiedzyawſzy Pan Bog ty rzecży Moiżeſzowi/ dał mu dwie tablicy
kámienne ſwiádectwá/ piſane palcem Bożym.
¶ Widząc lud Zydowſki iż Moiżeſzá długo nie máſz/ rzekli do Aaroná/ vcżyń
nam bogi ktorzy poydą przed námi/ ábowiem niewiemy co ſie przydáło Moi=
żeſzowi. Ktorym gdy ſie Aaron y Hur przećiwili/ rozgniewał ſie lud plwał Hu
rowi ná twarz. (Iozephus piſze) Przeto Aaron zlękſzy ſie/ rzekł: Weźmicie
kołtki żon wáſzych y dzyeći/ á przynieście do mnie. Ktore gdy wzyął wrzućił w
ogień/ wyſzedł Cielec z niego y rzekł: Toć ſą bogowie twoi ludu Izráelſki/ kto=
rzy cię wywiedli z zyemie Egipſkiey (bo Egipciánie wołu chwalili) y vcżynił
Aaron ołtarz przed nim/ y názáiutrz ſwięto vſtáwił/ á rano wſtawſzy ofiáry
cżynili y pocżęli być weſeli. Tedy rzekł Pan Bog do Moiżeſzá/ sſtęṕ z gory/ bo=
wim lud twoy zgrzeſzył/ opuść mię iż ie wygładzę/ á przełożę cię ná wielki lud.
Ktoremu rzekł Moiżeſz: Proſzę Pánie moy aby vćichł gniew twoy/ áby nie
rzekli Egipcżycy/ chytro ie wywiodł Bog ich áby ie pobił/ nie mogąc im dáć
tey zyemie ktorą obiecał.
¶ Vbłágawſzy Páná Moiżeſz/ sſtąpił z gory Syná nioſąc tablice z obu ſtron
piſane pálcem Bożym/ ktoremu záſzedł Iozue ktory go cżekał pod wirzchem
gory/ y rzekł: Wielkie tám wołánie pod namioty. Rzekł Moiżeſz/ ſłyſzeć głos
ſpiewáiących/ bo Iozue niewiedzyał co ſie dzyało. A gdy ſie przybliżał do nich
Moiżeſz/ vyrzał Cielcá y tańce/ zdumiał ſie y rozgniewał/ porzućił tablice y grafika
ſtłukł ie/ á Cielcá wneth ſpalił ná
proch. A iáko Iozephus piſze/ wſypał
w wodę on proch/ y kazał im pić onę
wodę/ ktory był przycżyną onego Ciel
cá/ było mu żołto około gęby/ ták iż
káżdego mogł znáć ktory był winien
tego báłwochwálſtwá/ á kthory nie
winien/ nie miał gęby żołtey. Y rzekł
do Aaroná/ coć vcżynił ten lud/ iżeś
gi ku temu wielkiemu grzechu przy=
wiodł? Kthory odpowiedzyał/ nie
miey zá złe/ nie gnieway ſie moy Pan/
ty wieſz iáko ten lud ieſt prętki ku złe=
mu/ bałem ſie go y wrzućiłem złote
klenoty mnie podáne w ogień/ s ktorego ten Cielec był wyſzedł. Widząc Mo=
iżeſz iż był złupion lud s ſwego ochędożenia/ ſtoiąc w bronie namiotow/ kazał
do ſiebie Lewitom/ to ieſt z narodu Lewi/ ktorzy nie byli winni Cielcá. Rzekł
k nim Moiżeſz/ ktory ieſt Boży bądź zemną/ á przypáſz káżdy mąż miecż do
biodr ſwych/ á podźcie przez pośrzodek namiotow/ á káżdy zábiy przyiacielá

ſwoiego y

---

strona: 35

Wiek trzeći

Liſt 35.

ſwoiego y brátá. Y było pobitych onego dniá dwadzyeściá y trzy tyſiące ludzi.
Y rzekł Moiżeſz/ poświęćiliſcie dziś ręce ſwoie Pánu. Drugiego dnia rzekł
Moiżeſz do ludu/ záráżeniſcie wielkim grzechem/ wſtąpię do Páná będęli go
mogł vprośić zá was. Wſtąpił tedy Moiżeſz modlił ſie zá lud Izráelſki: Pro=
ſzę Pánie Boże álbo odpuść ludu themu winę/ álbo mnie wymaſz s kſiąg ſwo=
ich ktoreś nápiſał etc. Ktoremu Pan Bog/ wygładzę tego ktory zgrzeſzy/ ale
ty idź á wiedź ten lud gdzyeciem mowił/ Anyoł moy poydzye przed tobą/ á cżá=
ſu ſwego ſkarze ie zá ten grzech. Słyſząc tho lud płákał rzewno/ zrzućili s ſiebie
odzyenie cudne á grube włożyli ná ſię wſzyſcy. Ruſzył tedy Moiżeſz namiot ál=
bo dom Boży z roſkazánia Páńſkiego od gory Oreb ná iną ſtronę namiotow I=
zráelſkich opodal od nich/ do ktorego Moiżeſz wchodził/ á lud Izráelſki ſtał przy
ſwoich namieciech kłániáiąc ſie z dáleká/ y sſtępował obłok/ s ktorego mowił
Pan Bog z Moiżeſzem oblicżnie/ iáko cżłowiek mawia s przyiacielem/ ná co
pátrzył lud Izráelſki.
¶ Modlił ſie drugi raz Moiżeſz Pánu Bogu/ mowiąc: Weyrzy ná lud ſwoy/
ieſli chceſz ábych gi wywiodł/ day mi znák kogo zemną poſleſz. Ktoremu Pan
Bog rzekł/ ſłowo ktoreś mowił vcżynię/ y ciebiem ſámego poznał/ nálazłeś łá=
ſkę przedemną. Moiżeſz rzekł/ ieſli ty nie poprowádziſz/ iáko mamy znáć żeſmy
łáſkę náleźli przed oblicżnoſcią twoią/ ia y lud Izráelſki. Rzekł Pan Bog/ y
ſłowo to wypełnię. Moiżeſz rzekł/ vkaż mi chwałę twoię. Rzekł Pan Bog/ ia
vkażę tobie wſzytko dobre/ y wzowę imię Páńſkie przed tobą/ zmiłuię ſie nád
kim chcę/ á będę nań łáſkaw kto mi ſie podoba. Ieſzcże rzekł/ nie możeſz widzieć
oblicża mego/ bowiem nie vyrzy mię cżłowiek żywy/ oto mieyſce/ będzyeſz ſtał
ná opoce/ á gdy poydzie chwałá moiá/ położę cię w roſpádlinie ſkáły/ y przykry=
ię práwicą moią/ áż minę y rękę odłożę/ tedy vyrzyſz tył moy/ ále oblicżnośći
moich nikt nie ogląda.
¶ Ieſzcże rzekł Pan Bog do Moiżeſzá/ wycieſz ſobie dwie tablicy kámienne ná
kſtałt pirwſzych/ nápiſzę ná nich ſłowá ktore były ná pirwſzych tablicach kto=
reś potłukł/ bądź gotow ráno áby wſtápił/ á żadny s tobą áby nie wſtępował.
Wyciął tedi dwie tablicy kámienne ná kſtałt pirwſzych/ á z nocy wſtąpił ná go
rę Syná. A gdy Pan Bog sſtąpił przez obłok/ ſkłonił ſie pręthko do zyemie/
chwaląc y cżyniąc pocżćiwość/ y rzekł: Proſzę áby ſzedł w pośrzodku nas/ á
oddal złośći náſze. S ktorym Pan Bog miał rozmowy około vſtaw á záchowá
nia rządu/ ták ſwiętego iáko domowego. Opuſzcżam ine rzecży/ tu naydzyeſz w
ij. kſięgach Moiżeſzo. w xxxiiij. kápitul.. Ná oſtátku mu rzekł áby tho zácho=
wał co mu roſkazał. Rzekł też Moiżeſzowi: Oto ia przed tobą wyrzucę Ammo
reuſá/ Ethium/ Kanánea/ Pherezeum/ Eweum/ Iebuzeum. Nápiſz ty wſzy=
tki vmowy ktorem vcżynił s tobą y z Izráelem. Był powtore Moiżeſz s Pá=
nem cżterdzyeśći dni tákież nocy nie iedząc áni pijąc. A gdy sſtąpił z gory/ nioſł
tablice znáku ſwiadectwá/ á przybliżáiąc ſie do ludu ſwego/ niewiedzyał áby
miał twarz rogátą/ dla ſpołecżnego rozmawiánia s Pánem w iáſnośći. Vyrze=
li kſiążętá y ſynowie Izráelſcy rogátą twarz Moiżeſzowę/ nie śmieli przyſtępić
bliſko. A gdy ich k ſobie záwołał/ powiedzyał im wſzytko co mu było roſkazano
od Bogá ná gorze Syná. Dokonawſzy z nimi rzecży/ położył zaſłonę ná twarz
ſwoię dla ludu ſtráſzliwe^o/ á gdy s Pánem rozmawiał tedy zaſłonę odkłádał/
á gdy z ludem Izráelſkim tedy zákrywał twarz. A były to dwá promienie iáſne/
ktore wychadzáły od twarzy iego/ Zydom ſie zdáły zá rogi.
¶ Powiedzyał tedy Moiżeſz wolą Bożą ludu Izráelſkiemu/ áby ſie záchowá=
li y kocháli w roſkazániu iego/ chcąli w łáſce iego ſzcżęſliwie żyć ná ſwiecie.
A iáko też Pan bog roſkazał dom ſwoy zbudowáć/ do ktorego sſtąpi w pośrzo=
dek ich z niebá/ á iuż dáley nie potrzebá będzye do niego ná gorę Syná wſtępo=
wáć/ gdy on ſam do nas sſtąpi/ á modlitwy náſze vſłyſzy/ y ine rzecży ktore mu
Pan Bog przykazał budowáć powiedzyawſzy/ vkazał dwie tablicy dzyeſięcio=
rá przykazánia boże^o pálcem Bożym nápiſáne.

Wyſłyſza=

---

strona: 35v

Kſięgi pirwſze

¶ Wyſłyſzawſzy ty rzecży lud Izráelſki/ z weſelim znieſli ty rzecży ktore Moi=
żeſz roſkazał imieniem Bożym/ to ieſt/ ſrebro/ złoto/ ſztuki złotogłowow/ nie=
bieſkiey bárwy/ to ieſt/ modrey álbo fiołkowey/ purpurę/ bis/ fárb co napię=
knieyſzych/ mienionych/ ciemnocżyrwonych/ iedwabie/ ſierśći kozłowe/ ſkory
ſkopowe cżyrwone/ drzewo Setym/ oley/ ná kádzidło wonnych rzecży/ kámie=
nia drogie/ pereł ná bramy do narámniku y napierśniku/ też potrzeby ná cży=
nienie domu Bożego/ ná Arkę zlotą/ ná ſtoł/ ná ołtarze/ ná lichtarz/ ná nacży=
nie wſzelkie/ ná ſzáty ſwięte kápłáńſkie Aaronowi y ſynom iego/ y nánieſli tego
ták wiele co naprzednieyſzych rzecży/ áż woźny wołał iáwnie áby dáley nic nie
nieſli/ iuż wſzytkiego doſtawa.
¶ Wezwał tedy Moiżeſz Beſelehel y Ooliábá/ rzemięśniki od Bogá vſtáwio=
ne/
roſkazał im áby wſzytko rządnie pocżynili/ według roſkazánia Bożego. Y v=
cżynili ták/ to ieſt/ zbudowáli dom Boży/ do ktorego wnieſli Arkę/ ſtoł/ ołta=
rze/ lichtarz/ nacżynia/ ſzáty/ y poſtáwili ná ſwych mieyſcach. Wyſzło ná ty rze=
cży złotá xxix libr/ ſiedḿ ſet y trzydzyeśći ſyklow/ ſyklus waży według Zydow
ná licżbę kościelną vncią náſzę. Nád to wyſzło ſrebrá ſto funtow ná ſpodki ſłu
pow kościelnych/ á ná gałki ich ſiedḿnaſcie ſet ſiedḿdzyeſiąt y pięć. Miedzi o=
fiárowáli ſiedḿdzyeſiąt tyſiąc funtow y cżterzy ſtá ſyklow/ á kthorzy ieſzcże
dwudzyeſtu lat nie mieli/ nic nie dawáli.
¶ Ná drugi rok od wyścia z Egiptu pirwſzego mieſiącá y dniá iego/ wypeł=
niwſzy Moiżeſz ty wſzytki rzecży ktore mu Pan Bog był roſkazał z rzemięśniki
iego Beſelehel y Ooliábem/ wnieſli Arkę do domu Bożego/ włożywſzy do niey
tablice ſwiádomiey przykazánia Páńſkiego/ záwieſzono przed nią zaſłonę/ tám=
że y ſtoł od połnocy z drugą stronę zaſłony położono/ włożywſzy nań chleb prze
łożenia/ to ieſt ſwięty/ iáko Pan Bog przykazał. Położyli też lichtarz przećiw
ſtołowi ná ſtronie południá/ y lámpy s świecámi záżegſzy. Poſtáwił też ołtarz
zapálney ofiáry/ zákádził ná nim kádzidłem nawybornieyſzey woniey. Poſtáwił
też namiot gdzye wchodzono do domu Bożego. Poſtáwił też y ołtarz ofiáry w
ſieni álbo w ganku. Vmywádło poſtáwił miedzy domem Bożym á miedzy oł=
tarzem ofiárnym/ nálawſzy w nię wody/ vmyli ſie Moiżeſz y Aaron y ſynowie ie
go ręce y nogi/ gdy wchodzili pod przykrycie domu vmowy/ ktory też zyemią ob
tocżyli w koło (iákom pirwey piſał.) A gdy wſzytkiego dokońcżył Moiżeſz s
pomocniki ſwemi/ zákrył obłok wſzytek dom Boży/ á chwałá Páńſka nápełniłá
gi/ áni Moiżeſz tám mogł wniść/ á to dla vcżćiwośći przytomnośći Páńſkiey/
y dla Máieſtatu Páńſkiego świátłego. A miał też to przykazánie Moiżeſz/ áby
ſie według obłoku ſpráwowáli/ poki będzye obłok nád domem Bożym/ áby ná
mieyſcu mieſzkáli/ á kiedy obłok odeydzye/ áby ſie też oni z mieyſc ſwych ruſzyli.
Ná dzyeń tedy obłok był nád domem Bożym dla ochłodzenia/ á w nocy ogień
dla świátłá/ gdzye ná to pátrzyli wſzyſcy z namiotow ſwoich. A thu ſie końcżą
wtore kſięgi Moiżeſzowe/ ktore zową Exodus/ po żydowſku Heleſzmot.
Tu piſmo ſwięte ſtárego zakonu przykazánia y v=
ſtaw Páńſkich/ ktore Pan Bog rácżył ná ten cżás przez Moiżeſzá narodu Izrá
elſkiemu vſtáwić/ mamy dobrze rozumieć y rozeznawáć/ ábowiem ſie tu iáwnie
z niego okázuie/ iż Pan Bog cżęſtokroć łáſką ſwoią w dárzech rozmáitych/ na=
rod ich náwiedzáć rácżył/ cżego inym narodom ná ſwiecie nigdy nie cżynił. Kte=
mu ieſzcże powiedzyał im Moiżeſz/ rzekąc: Ciebie Pan Bog (to ieſt Izráelá)
wybrał ſobie zá lud oſobny ze wſzytkich ludzi/ ktorzy ſą po wſzytkiey zyemi/ bo=
wiem cię vmiłował y ſtrzegł przyſięgi ſwey/ ktorą przyſiągł oycom wáſzym. Zy=
dowie to według litery (to ieſt proſtego textu) rozumieią/ przeto ſą twárdzi w
tym/ áby figurze (ktora ſie w tym zámyka pod zaſłoną iáko w puzdrze) mieyſce
dáli. Abowiem vcżynił to był Pan Bog/ y z dawná przeyrzał/ áby narod Páná
Kryſtuſá miał z oſobná ſwoy dar/ y vcżćiwą drogę ku przyściu iego/ gdzye to

ieſzcże y Abrá=

---

strona: 36

Wiek trzeći

Liſt 36.

ieſzcże y Abráámowi było powiedzyano/ z narodu twoiego będą błogoſłá=
wieni wſzyſcy ludzye.
¶ Nie bez przycżyny tedy tu Pan Bog Zydom łáſkę ſwą okázowáć racżył/ ro=
ſkázuiąc im ſobie domy y namioty ſtáwiáć/ ofiáry cżynić/ kapłany święćić/ v=
bior kápłáńſki ochędożny mieć/ w domu Bożym pocżćiwie ſie záchowáć/ krwią
podwoie mázáć/ wielkęnoc ſpráwiáć á iey vżywáć/ wodą ſie kropić s popiołu
iáłowice cżyrwoney/ y inych wiele rzecży ktore Moiżeſz popiſał w wtorych kſię=
gach ſwoich/ w trzećich/ y w cżwartych/ iż to wſzytko ściągáło ſie ná przyście
Meſyáſzá obiecánego Páná Kryſtuſá/ Kápłaná nowego zakonu/ według ſpo=
ſobu naywyzſzego kápłaná Melchiſedech. A iż to Pan bog bacżył po Zydziech/
iż byli ſkłonni ku báłwochwálſtwu bárzo/ chcąc ie od tego odwieść á oderwáć/
vſtáwił im przykazánie ſwoie áby iednego Bogá chwalili/ náprzećiw iemu nic
prożno nie mowił zadny etc. Vſtáwił obrzázánie męſzcżyznom/ áby ſie s pogá=
ny nie mieſzáli. Vſtáwił im kropienie krwie/ y wodą s popiołem iáłowice żoł
tey ku ocżyścieniu grzechow. Vſtáwił im Phaze/ v nas wielkąnocą zową/ v=
przedzáiąc figurą tą ſwięte przyście y krwie roźlanie báránká Páná Kryſtuſá/
ktory náſze złośći ná ſię wzyął y krwią ſwą odkupił/ według piſmá Páwłá s.
ktory piſze: Nie koźlą krwią áni popiołem iáłowice żołtey odkupieniſmy etc.
Vſtáwił im był Moiżeſz/ áby pirwſzego mieſiącá dniá cżternaſtego/ tho ieſt/
pod pełnią Kwietniá/ báránká pożywáli s kwápieniem/ ná pámiątkę wyścia
z niewoley Egipſkiey. To też właſna figurá náſzego vżywánia wielkiey wiecże=
rzey Páná Kryſtuſá/ ná pámiátkę tę iż nas z niewoley cżártowſkiey wywiodł.
Tákież ine ſłużby Boże/ ktore Zydowie podeymowáli ná on cżás (cżego dzi=
ſieyſzy Zydowie iuż dawno nie cżynią) ściągáły ſie ná nowy zakon náſz Krześći
áńſki pod ſtrażą/ o cżym Páweł ſwięty piſze.
Przykazał im theż Pan Bog przez Moiżeſzá/ iż
gdy przydzyecie do zyemie Kánáneyſkiey ktorą wam Pan Bog obiecał/ odłą=
cżyſz káżde pirworodne dobytcże twoie ſámce y poświęćiſz/ á ná mieyſce oſłá
pirworodnego daſz owcę/ á będą poświęcone kápłanom/ ine źwierzęta niecży=
ſte będą odkupione po mieſiącu piącią ſyklow ſrebrá (ſykiel ważył vncią złotá
álbo ſrebrá.) Pies pirworodny ma być zábit. Cżłowiek pirworodny piącią ſy=
klow ſrebrá ma być odkupion/ ale ktory ſie vrodził w narodzye Lewi/ then ſie
nie odkupował/ bo ten narod był Pánu Bogu ná kápłáńſtwo poświęcon/ bo=
wiem był powiedzyał Pan Bog/ moie ieſt pirworodſtwo wſzelkie/ od tego cżá=
ſu gdym ie pobił w Egipcie/ ták ze źwierząt iáko z ludzi/ y dał ie dárem Aaro=
nowi y ſynom iego/ to ieſt kápłanom/ tákież dzyeſięćiny z zyemie/ y owoc z drze=
wá y z dobytká. Przykazał im tákież był áby ſześć lat zyemię oráli á ſiali/ á ſio=
dmy rok áby odpocżynienie miáłá/ á then rok ſiodmy/ żadne práwo/ áni długi/
áni cżynſze álbo podatki nie miáły iść. Tákież w pięćdzyeſiąt lat áby mieli rok
Propiciationis/ to ieſt/ miłośćiwe láto/ áby gi zwáli rok odpuſzcżenia/ á then
dziś v nas zową Iubileus. Tego roku káżdy przywroćił ſie ná ſwoię dzyerżá=
wę/ ieſli kiedy przed tym przedał był komu imienie/ bo v nich ná wiecżność nie
mogł nic przedáć nieruſzáiącego imienia/ iedno álbo ná wykupienie/ albo nay=
mem/ álbo do látá odpuſzcżeniá/ álbo ktory przyiaciel blizſzy mogł wykupić.
Ale domy mieyſkie inácżey ſie záchowały/ kto dom przedał ná wiecżność/ mogł
do roku záſię (ten kto przedał) wykupić/ ále ieſli roku omieſzkał/ iuż nie mogł
áni w rok odpuſzcżenia/ tylko domy kápłáńſkie przychodziły záſię ná nie láthá
odpuſzcżenia bez wykupná. Przedmieſzcżánie ći nie mogli przedáć/ bo to ku po=
ſpolitey rzecży przyſłuſzáło.
¶ Zákazał też záſię Pan Bog wiele rzecży ludu Izráelſkiemu. Napirwey áby
ſług nie obciążáli wielkimi pracámi/ á ieſlić ſie przeda zá pieniądze twoy brát/
nie rob nim iáko naiemnikiem/ y może ſie wykupić/ á ie=

ſli nie wyku=

---

strona: 36v

Kſięgi pirwſze

ſli nie wykupi/ będzie wolen látá odpuſzcżenia. Słudzy wáſzy ták żoná iáko mę=
ſzcżyzna/ áby byli z waſzego kraiu bliſko/ ieſli cudzozyemiec będzye/ niechay iuż
nie wychodzi nigdzyey od was/ áni y w rok odpuſzcżenia. Też áby nikt cudzym
korzenim nie ſádził winnice/ áni naſienim ſiał roley/ áby też nie oráli wołem y
oſłem ſpołu ſprzągſzy/ iedno álbo oſły álbo woły. Też áby nie mieſzał lnu z weł=
ną/ álbo tkał poſpołu wełnę ze lnem/ przeto Zydowie y dziś lniánymi niciámi
ſukniey nie ſzyią. Aby też nie zátykał wołowi gęby gdy młoći (bo indzyey doby=
tki młocą depcąc po gumnie/ nie thák iáko v nas cepámi.) Niewiáſtá áby ſie
nie vbierałá w męſzcżyznie ſzáty/ á mąż w niewieſcie. A gdy naydzyeſz ptaká kto=
regokolwiek rodzáiu w gniaźdzye ná iáycach álbo ná dzyeciach/ pobierzeſzli mu
dzyeći álbo iáycá/ puść ſamego wolno. Nie warz koźlego mięſá w mleku mát=
ki iego/ áby też ktora niepłodna nie byłá w twoiey zyemi. Też ná potrzeby cho=
dząc dworowe przed namioty/ áby vkopał dołek w zyemi/ á zákrył niecżyſtość
ſwoię/ dla chędogośći mieyſcá/ noſząc motycżkę v paſá. Nie ofiáruy ze złego
nabycia ofiáry w domu Bożym. Dobytká też nie przypuſzcżay cudzego do ſwe=
go. Nie będzyecie też iádáć ze krwią nic. Nie golcie brzytwą głowy áni bro=
dy. Nie cżyńcie ná ciele ſwoim żadnych znákow álbo kárákterow/ iáko Pogá=
ni dzyáłáią. Mięſa żadnego nie iedzcie/ ktore wilk álbo niedźwiedź zádawi. A=
ni tłuſtośći áni krwie nie iedzcie okrom rybiey/ áni tłuſtosći dobytká cżyſtego
nie ofiárnego według niektorych. Stoi też w ſwiętym piſmie Leuitico/ iż gdy
kto vłowi źwierzę albo ptaká/ wypuść kreẃ z niego w zyemię á zakriy/ á ze
krwią go nie iedz/ bo we krwi duſzá iego ieſt. Mięſa áby nie pożywáli niecży=
ſtego dobytká/ ale ktore ſą cżyſte/ iáko Woł/ Owcá/ Kozá/ Ieleń/ Báwoł/
Zubr/ y ine kthore żuią á máią łoy w ſobie y kopytá roſpadłe/ ty mogą ieść/ á
tych ktore żuią á kopyt nie máią roſpadłych nie iedzcie/ iáko Wielbłąd/ Kro=
lik/ Záiąc/ bo ſą niecżyſte/ Swinia acż ma kopytá roſpadłe/ ále nie żuie/ niecży=
ſta ieſt. Miedzy rybámi káżdą iedzcie ktora łuſkę ma/ ktore łuſki nie máią nie
iedzcie. Miedzy ptaki ktore máią páznogieć dłużſzy w tyle iż ná przodku nie
iedzcie/ iáko Orzeł/ Gryff/ Sęp/ Kániá/ Iáſtrzáb/ Kruk/ Strus/ Sowá/
Bąk/ Norek/ Lábęć/ Dudek/ Nietoperz/ y ine tákie. Też miedzy źwierzęty
ktore chodzą ná cżterzech ręku/ iáko Małpá/ Niedźwiedź/ Kocżkodan/ y
wiele inych tákich.
¶ Kápłanom theż było przykazano/ áby winá y żadney rzecży ktorą ſie vpić
może nie pijáli/ áby trzeźwi był á vmiał rozeznáć co ieſt ſwiętego/ á co przeći=
wnego Bogu/ cżyſte y niecżyſte/ náucżaiąc ſyny Izráelſkie rzecżom pobożnym/
áby też powiedáli/ iż ktory nád wolą Bożą wykrocży vmrze. Ktoryby też zdro
wia nie miał dobrego/ áby nie był święcon. Aby też przy vmárłych nie bywali
áni ſie ich dotykáli/ áni przy pogrzebie/ okrom oyca mátki y właſnych dzyeći.
Zon nie poymowáli iedno co nacnotliwſze dzyewki/ potym s krolewſkiego ro=
dzáiu poymowáli/ dla doſtoieńſtwá kápłáńſkiego/ żony.
¶ Przykazał też Pan Bog/ áby żadny do domu Bożego nie chodził/ ktory nie
ma ciáłá zdrowego/ á byłá dwoiá niecżyſtość/ iedná duſzna przez grzech/ dru=
ga przez ciało niezdrowe/ to ieſt trąd. A ták przekażáłá do domu Bożego nie=
cżyſtość duſzna/ rozumiey gdy ſie kto pomázał báłwochwálſtwem/ mężoboy=
ſtwem/ cudzołoſtwem/ y ktemu rownemi. Tákie niecżyſtośći ocżyściáli s ſiebie
obiatámi zá grzech zá wſzytek lud. A kiedy mnieyſza niecżyſtość/ to ieſt mniey=
ſzy grzech/ tedy ie kápłan ocżyściał wodą s popiołu Iáłowice żołtey. Niecży=
ſtość cieleſna byłá s trądu/ á tháki nie był puſzcżan miedzy ludzi/ ále oſobno
przed namioty mieſzkał/ á muſiał mieć ſzáty ná boku roſprote bez cżapki/ vſtá
zátkáne ſzatą. A ieſliby było wątpienie iákie iżby nie miał trądu/ kápłanom tá
kie dawano vznáwáć/ iżby obacżyli ieſli godzyen miedzy ludźmi być/ álbo w do=
mu Bożym. Ieſliby ſie wylecżył á był zdrow/ ſzedł do kápłanow/ ktorzy gdy
k niemu wyſzli/ kazał mu kápłan przynieść á ofiárowáć dwu wroblu żywych y

drzewo Cedro=

---

strona: 37

Wiek trzeći.

Liſt 37.

drzewo Cedrowe/ Izopu ſnopek y nić iedwabiu cżyrwonego. Iednego thedy
wroblá kápłan ofiárował nád wodą żywą w nacżyniu glinianym wypuśćiwſzy
kreẃ ná wodę/ á drugiego wroblá przywiązał do drzewá onego y Izopu nicią
onamże/ kropił cżłowieká macżáiąc pálec w oneyże wodzye krwáwey/ y puśćił
wroblá iednego precż. Potym on cżłowiek ſzáty ſwoie wſzytki zeprał/ vmył ſie
y ſam/ y ogolił wloſy po wſzytkim ciele/ wſzedł miedzy namioty/ ale miał ſiedḿ
dni przed namiotem ſwoim pirwey mieſzkáć. Drugi raz dniá ſiodmego miał o=
golić wſzytki włoſy y brwi/ y vmyć ſie wſzytkiego y ſzáty ſwoie zeprać. Dniá o=
ſmego wzyął dwu báránu niepomázánych/ tho ieſt zdrowych/ y owcę rocżną/
mąki/ y oleiu/ ofiárował to v drzwi kościelnych/ to ieſt domu Bożego/ tedy ká=
płan ofiárę vcżynił z iednego báráná zá grzech álbo wyſtępek/ wzyąwſzy krwie
z niego pomázał koniec vchá práwego onego cżłowieká/ y końce pálcow v nogi
y ręki podle wielkiego pálcá. Też wlawſzy oleiu ná lewą rękę/ kropił pálcem
práwey ręki ſiedḿ rázy ku domu Bożemu/ á co zbyło oleiu/ wylał mu na koniec
vchá y ná pálce v nogi y ręki podle wielkiego pálcá/ y modlił ſie kápłan. A ieſli
był ták vbogi iż nie mogł doſtáć ták tego wiele/ tedy miáſto báráná y owce o=
fiárował parę Gołębiąt álbo Sinogárlic/ s ktorych iedná zá grzech á druga zá
obiátę/ ále ine drugie rzecży muſiáły być/ to ieſt/ oley/ báran/ y mąka/ bo przez
to cżłowiek bywał v nich ocżyścion.
¶ Inym obycżáiem záſię/ gdy do zyemie obiecáney mieli przyść/ roſkazano im
záchowáć ſie około tákich chorob/ iáko ſtoi w iij. kſięgach Moiżeſzowych w xiiij
kápitul. to ieſt/ Gdy przydzyecie do zyemie Kanáneyſkiey/ á ktorą wam dam/
á przepuſzcżę ná dom ktorego ránę trádową/ idź do kápłaná á rzecż mu thák:
Zda mi ſie iż mam ránę w domu ſwym. Tedy kápłan każe wynieść wſzytki rze=
cży z domu pirwey niż tám wnidzye/ áby nie były wſzytki rzecży niecżyſte ktore
ſą w nim. Potym wnidzye á opátrzy ieſli ieſt zarázá trądowa ná domu/ á vy=
rzyli ná ściánach iáko dołki bláde álbo żołte ſzkáráde á głębſze niż ine mieyſcá
ná ścienie/ wynidzye z domu á záwrze gi zá ſiedḿ dni/ ſiodmego dniá záſię przy=
dzye ogląda ieſli ſie ſzerzy álbo vmnieyſza ráná. Ieſli roście/ każe (ieſli mur)
wybráć kámienie/ ná ktorych tá plagá będzye/ á wynieſie zá miáſto ná niecżyſte
mieyſce/ á dom wewnątrz wyſtruże ieſli drzewiány/ á ieſli kámienny/ tedy wyko
wáć w koło/ á proch wyſypáć przed miáſto ná mieyſce niecżyſte/ á ine kámienie
wſádzić ná tych mieyſce/ y znowu potynkowáć. Po tym odnowieniu kſiądz o=
gląda ieſli ſie záſię plagá táka álbo ráná vkazáłá/ tedy wſzytek dom rozbiorą á
wynioſą ná mieyſce niecżyſte. A ieſliby kto wſzedł do tego domu kiedy záwárty
będzye/ niecżyſty ieſt áż do wiecżorá/ y ten káżdy ktoryby ſpał w nim álbo iadł/
ſpierze odzyenie ſwoie. A ieſliby po odnowieniu nie vkázowáłáby ſie dáley ráná
trądowa/ ma gi ocżyśćić tym obycżáiem iáko y cżłowieká/ przyniozſzy dwá wro
ble/ drzewo Cedrowe/ nić cżyrwoną/ Izop/ iákom wyzſzey piſał. A tymże też o=
bycżáiem vcżynić ieſliby ſie okázowáłá ná ſzácie/ tylko miáſto wynoſzenia má=
teriey domowey ſzátę ſpalić. Poty o wielkich niecżyſtoſciach cieleſnych.
Niecżyſtośći mnieyſze były rozmáithe iáko y ocży=
ścienia/ kto ſie dotknął vmárłego cżłowieká gdzyekolwiek/ był niecżyſty ſiedḿ
dni/ ták iż nie mogł iść ná mieyſce ſwięcone/ y dom y nacżynie gdzye vmárł wſzy
tko było niecżyſte do ſiodmego dniá. Wzyął tedy ktory cżłowiek cżyſty popio=
łu iáłowice żołtey paloney/ roſpuśćił z żywą wodą/ rozmocżył w tym Izop/
kropił ludzi/ dom/ nacżynie/ y wſzytek ſprzęt domowy/ zeprawſzy ſzáty y ſam ſie
vmywſzy/ był zdrow. Ktoryby ſie ták nie ocżyśćił/ á wſzedł do domu Bożego/
záginęłá duſzá iego z ludu Bożego/ zá pomázánie mieyſcá ſwiętego.
Też niewiáſtá ćirpiąc niemoc przyrodzoną mieſię=
cną/ niecżyſta ieſt ſiedḿ dni/ tákiey też nie dopuſzcżano ná mieyſcá ſwięte cho=

G	dzić/ y káżdy

---

strona: 37v

Kſięgi pirwſze

dzić/ y káżdy ktory ſie iey dotknął táki był/ y mieyſce gdzye ſiedzi niecżyſte/ táki
muſiał być ocżyścion przez ſiedḿ dni/ iákom o drugich napiſał. A ieſliby ktory
męſzcżyzná s táką niewiaſtą wiadomie złącżenie miał/ oboie ma być zabitych.
Niewiáſtá ktora porodzi/ niecżyſta będzye wielką
niecżyſtoſcią ſiedḿ dni/ ták iż cżego ſie tknie niecżyſte będzye/ ieſli męſzcżyzná/
oſmego dniá ie obrzáżano ná cżłonku rodnym/ á po tych ſiedḿ dni/ byłá s poko=
iem niewiáſtá xxxiij dni w cżyścieniu/ wſzákże w onych xxxiij dnioch ſłuſzno
mogł káżdy ſpráwiáć co trzebá/ okrom łożá/ wſzákże do mieyſca ſwiętego
nie mogłá iść/ áni rzecży poświęconych dotykáć. Ale ieſli dzyewkę porodzi/ ty=
le dwá kroć dłużey muſiałá ſie cżyśćić. ∴ A gdy iey cżás przyſzedł ocżyścienia/ o=
fiárowáłá zá dzyeći báránká rocżnego ná obiátę/ álbo gołąbiąt dwoie/ iedno
zá dzyećię dla pirworodnego grzechu/ drugie zá grzech ſwoy. Ale chłopiętá kto=
re ſie rodziły/ prożne tego były/ dla obrzazánia. Ale nád to/ iákom piſał/ pir=
worodne odkupowáli piącią ſyklow ſrebrnych. ¶ Kto ſie też dotknął śćir=
wu zdechłego źwierzęciá/ niecżyſty był do wiecżorá/ á ieſli co przyniozł z niego
álbo iadł/ ſpierze ſzáty ſwoie. ¶ Ktoby iadł co źwierzę zadławi/ niecżyſty bę=
dzye áż do wiecżorá. ¶ Kto ma zmázę przez ſen/ niecżyſty ieſt do wiecżorá.
¶ Kto z żoną chocia ſlubną ma złącżenie/ niecżyſty ieſt/ vmyie ciáło ſwoie wo=
dą y ſzáty ſpierze/ tákież y żoná/ á będzye niecżyſtym do wiecżorá. ¶ Tákież
kto ſie tknie popiołu iáłowice paloney/ álbo y wody ocżyścienia iey/ będzie nie=
cżyſtym do wiecżorá/ tymże obycżáiem ſie ocżyśći/ iáko y drugie nápiſano. Y
wiele inych rzecży ktore piſmo w iij kſięgach Moiżeſzowych miánuie.
Sługi koſcielne z roſkazánia bożego też Moiżeſz
ſpoſobił z narodu Lewi Aaroná y ſyny iego/ áby oni tylko ſámi byli pilni poſług
y nacżynia domu Bożego y ſwiątośći iego. Y oblokł tedy Moiżeſz Aarona w o=
dzyenie kápłáńſkie/ w takie iákom piſał trochę wyzſzey. Wzyąwſzy oley ſwięty
pomázał dom Boży á poświęćił/ y ſpodki ſłupow y ine nacżynie/ y Aaronowi
ręce námázał y lał ná głowę oleiem ſwiętym. A ſyny iego w ſzáty lniane vbrał
ſubtylne/ y páſy przypaſał/ włożył ná nie cżapki/ á ręce oleiem pomázał świę=
cąc ie. Poświęćił y ołtarze ſiedḿ rázow kropiąc. Pomázał y nacżynia wſzytki
oleiem ſwiętym. Ofiárował Aaron y ſynowie iego Cielcá zá grzechy/ położy=
wſzy ręce ná głowie iego rzázáli go. Moiżeſz pálec rozmocżył we krwi iego/ po=
mázał rogi v ołtarzá w koło/ wypełniwſzy to/ wylał oſtátek krwie pod fundá=
ment ołtarzá/ á tłuſtość wnętrzną ſpalił ná ołtarzu zapálnych obiáći/ ále mię=
ſo/ ſkorę/ gnoy/ ſpalili przed namioty/ iáko Pan Bog przykazał. Ofiárował też
Skopu ná zábitą ofiárę według vſtáwy Kápłáńſkiey/ s ktorego wzyąwſzy Mo=
iżeſz krwie/ pomázał końce vcha ich/ y pálec podle wielkiego palcá v práwey rę=
ki tákież v nogi/ oſtátek krwie wylał ná ołtarz w koło/ ále wſzytkę tłuſtość
wnętrzną/ nerki/ cżepek/ y łopátkę práwą odiął. Wzyąwſzy s koſzá praſny
chleb/ to wſzytko dał Aaronowi w ręce (dáiąc mu moc ná kápłáńſtwo) y ſy=
nom iego. A wzyąwſzy to záſię z ręku ich/ ſpalił ná ołtarzu iż zápalna ofiárá by=
łá/ y wzyąwſzy máśći y krwie ktora byłá ná ołtarzu/ przymieſzawſzy wody ze
wzdroiu/ kropił ie y ſzáty ich. A gdy byli tym obycżáiem poświęceni/ oſtátek
mięſá Skopowego vwárzyli przed drzwiámi/ á tám ie iedli s chlebem ktory był
zoſtał w koſzu praſnic/ á co było zoſtáło do záiutrza/ ſpalono/ á cżynili tho raz
przez dzyeń do ſiedmi dni/ nie zwłocżąc s ſiebie odzyenia/ áni wychodzili ni=
gdzyey od domu we dnie y w nocy/ ále vſtáwili ſtraż v drzwi iáko Pan bog przy=
kazał. A gdy było oſmego dniá/ wezwał Moiżeſz Aaroná y ſynow iego/ y ſtár=
ſzych z ludu Izráelſkiego/ roſkazał Aaronowi/ áby mowił ku ludu Izráelſkie=
mu/ weźmicie kozłá ná ofiárę zá grzechy/ á cielcá y báránká rocżnego niepoka=
lánego/ to ieſt zdrowego/ ná obiátę/ wołu y ſkopu ſpokoyne/ á ofiáruycie ie przed

Pánem Bo=

---

strona: 38

Wiek trzeći.

Liſt 38.

Pánem Bogiem z oſobná/ też y mąkę z oleiem/ bowiem Pan bog vkaże ſie wám
dziś. Przywiedli tedy wſzytko co przykazal Moiżeſz przez Aaroná/ do drzwi do=
mu Bożego. Rzekł tedy Moiżeſz do Aaroná: Ofiaruy Cielcá zá grzech twoy/ y
Skopu ná zábitą ofiárę/ á cżyń modlitwy zá ſię y zá lud. Przyſtápił tedy Aa=
ron do ołtarzá/ ofiárował napirwey Cielcá zá grzech/ przynieſli mu ſynowie
kreẃ/ w ktorey rozmocżywſzy palec/ mázał rogi oltarzowe/ oſtátek wylał podle
ſpodku ołtarzá/ á tłuſtość z niego/ to ieſt/ nerki z łoiem/ cżepek/ y ine wnętrz=
nośći s tłuſtym ſpalił ná ołtarzu zá grzechy/ iáko Pan Bog przykazał/ mięſo y
ſkorę przed namioty wyniozł y ſpalił. Tákież vcżynił y Baranowi/ iedno iego
wnętrznośći y tłuſte wypłokał pirwey w wodzie y sſiekał y ſpalił. Zá grzech le=
pak ludu poſpolitego/ zabił na ofiárę Kozłá/ y ſpalił takież/ przydawſzy ktemu
niektore ofiáry poświęcone. Ofiárował y Wołu y Skopu ſpokoyne ofiáry za
lud/ przynieſli mu ſynowie kreẃ/ ktorą wylał w koło ná ołtarzu/ tłuſtość y o=
gon/ nerki/ y ine tłuſtośći/ położyli ná pierſiach/ á gdy to zápalili/ oſobno pier=
śi y łopátki odłożył Aaron. Wyciągnął rękę Aaron/ błogoſłáwił ludu wſze=
mu. Wypełniwſzy ty rzecży odſtąpił od ołtarzá/ á wſzedſzy Aaron y Moiżeſz do
domu Bożego/ modlili ſie Pánu Bogu/ thám ſie vkazáłá chwałá Boża przed
wſzytkim ludem/ ábowiem sſtąpił ogień od Páná y ſtrawił wſzytki ofiáry y tłu
ſtośći ktore były ná ołtarzu. A gdy tho widzyał lud poſpolity/ chwalili Páná
Bogá pádáiąc ná ſwe oblicże. Chowano ten ogień tak długo áż do zborzenia
Ieruzálem przez Nabuchodonozorá Bábilońſkiego/ bowiem thego cżáſu był
chowan w dole ſuchym przez Kápłany/ á cżáſu Nehemiaſzá Proroká był po=
tym nálezyon. O tym to ogniu mowił Pan Bog: Ogień moy ná ołtarzu záwżdy
będzye gorzał/ ktory będzye Kápłan chował przykładáiąc drew ráno ná każdy
dzyeń/ ogień to wiecżny ktory nigdy nie vſtanie z ołtarzá. Ani też inſzego ogniá
ná ten cżás nie godziło ſie do domu Bożego bráć. A gdy popiołu názbyt było/
Kápłan vbrawſzy ſie w ſzáty kápłáńſkie zebrał gi w nacżynie miedzyáne/ y zá=
ſię vbrał ſie w ine odzyenie/ wynioſł przed namioty popioł ná miednicy/ á ná
cżyſtym mieyſcu ogniem potym wodą ſtrawił do kęſá.
Nádáb y Abiu ſynowie Aaronowi wzyąwſzy ká=
dzidlnice co imi kádzą/ włożyli do nich ogniá inego nád przykazánie/ nie z ołta=
rzá ktory przykazano/ przeto ie ogień záráźił ktory wyſzedł od Páná áż pomár=
li. Y rzekł Moiżeſz ku Aaronowi/ toć ieſt co mowił Pan Bog/ ſwoy Máieſtat grafika
ſwięty okażę ná tych kto
rzy ſie ku mnie bez oby=
cżáiá przybliżáią. Sły=
ſząc to Aaron milcżał.
Wezwawſzy Miſahelá
y Eliſafá ſynow Oziel
ſtryiá Aaronowe^o/ rzekł
Moiżeſz: Idźcie á po=
bierzcie brácią ſwoię s
Kościołá/ á wynieſcie
przed namioty. Wnet
ſzli y wynieſli ie/ iako le
żeli w płociennych ſzá=
thach/ y wyrzućili ze
drzwi/ áni ciáłá ich/ áni
ſzáty nie były ſpalone/ ále s ſzátámi byli pogrzebieni. Y rzekł Moiżeſz do Aaro=
ná y Eleázárá y do Itámár: nie odkrywaycie głow wáſzych/ áni odzyenia drá
paycie iáko cżynią Pogáni/ byſcie ſnadź nie pomárli.

G 2

Ná ten

---

strona: 38v

Kſięgi pirwſze

Ná ten cżás był v nich troy obycżay ofiar. Pirwſza
byłá ku chwale Boſkiey dobroći/ á tę wſzytkę palono/ zwano ią obiátą. Druga
byłá zá grzechy/ á tá byłá iákoby zá powinną dla odpuſtu/ thá ſie też na dwoie
dzyeliłá/ iednę cżęść palono/ druga ſzłá ná pożywienie kápłanom/ ná znák/ iż
ocżyścienie grzechow ſzło od Bogá przez kápłany. Trzecia ofiárá była ktorą
zwano Hoſtia pacifica/ to ieſt ſpokoyna albo zá pokoy/ ktorą cżyniono cżyniąc
dzyęki/ álbo za zdrowie álbo zá ſzcżęſcie/ á tá też byłá troiaka/ iednę palono ku
chwale Bożey/ druga ſzłá ná żywność kápłanom/ trzecia ná vżytek tym ktorzy
ofiáruią. Ale s tych wſzytkich kreẃ záwżdy wylewano pod ołtarz/ á tłuſtość
wnętrzną palono. A ty wſzytki ofiáry miánowáne dobytká y ptáſtwá rozumie
ſie wſzędzye ná zdrowe/ gdzyekolwie piſmo ſwięte kładzye niepomázáne/ á nie
ná pſtre iako drudzy rozumieią.
Wielkanoc v nich iákom iuż piſał bywáłá pirwſzego
mieſiącá/ to ieſt Kwietnia dniá xiiij. A mieſiącá ſiodmego/ to ieſt Październi=
ká pirwſzego dniá mieli/ álbo y dziś miewáią ſwięto Neomenią iteż Tubarum/
to ieſt w pełnią mieſiącá/ y Trąbki/ ná pámiątkę iż Skop záſtąpił Izááká ná
ofiárę ku chwale Bożey. Tá ſie właſnie figurá ściąga ná Páná Kryſtuſá/ kto=
ry też nas wſzytkich záſtąpił táką ofiárą. Ná to ſwięto trąbili po vlicy w rog
Báráni álbo Wołowy/ y dziś to cżynią. Ná to też ſwięto mieſięcne ofiárowá=
li (krom inych obchodow) ná obiáthę Cielcá/ Skopu/ Báránkow rocżnych
ſiedḿ/ Kozłá s ſwemi ofiárámi zá grzech. Ale dniá dzyeſiątego tegoż mieſiącá
było ſwięto zmiłowánia/ ábowiem tego dniá był Moiżeſz do nich przyſzedł/ iż
ſie iuż Pan Bog zmiłował nad nimi/ á odpuśćił wyſtępek o báłwochwalnego
Cielcá/ á tego dniá pośćili ludzye y dzyeći y dobytek/ od wiecżorá do drugiego
wiecżorá nic nie iedząc áni pijąc/ ná pámiątkę zmárłych/ przeto theż zwano
dzyeń vdręcżenia. A ná to ſwięto raz do roku Aaron vmywſzy y oblokſzy ſie w
kápłáńſkie odzyenie/ ofiárował od ſiebie Cielcá ná obiátę paloną. Potym od
wſzytkich przyiął dwu Kozłu zá grzech/ á Skopu zá obiátę. A gdy Cielcá obia=
tował modląc ſie zá ſię y zá poſpolſtwo/ dwá Kozły poſtawił we drzwiach do=
mu Bożego ſwiádectwá/ puśćił loſy ná obudwu/ ieden los Pánu Bogu/ dru=
gi Kozłu ktory ma być wypuſzcżon/ ná ktorego los przypadnie. Vcżyni z niego
ofiárę zá grzech/ wypuſzcżonego ſchowa. A gdy zábije Kozłá loſowánego zá
grzech/ wnieſie kreẃ iego zá zaſłonę kościelną/ będzye kropił przećiw domu
Bożemu/ áby tym ocżyśćił dom Boży od grzechow ludu Izráelſkiego. Tymże
obycżáiem vcżyni w drugim domu podle tego/ ale żadny nie chodził do domu
Bożego gdy tám Biſkup/ to ieſt Aaron/ wchodził do ſwiętego domu ſwiętych/
áż záſię wyſzedł/ á gdy wyſzedł od ołtarzá zapálnych ofiar/ modlił ſie Pánu bo=
gu zá ſię/ á wzyąwſzy krwie Cielcowey y Koźley/ wyleie ná rogi w koło ołtarzá.
A gdy iuż oocżyśći dom Boży/ potym wyſzedſzy s kościołá álbo s ſtanku Boże=
go/ przywiedzye Kozłá żywego/ położywſzy obie ręce ná iego głowę/ ſpowie mu
wſzytki grzechy y wyſtępki ludu Izráelſkiego. każe go potym precż wywieść z o=
nymi grzechy cżłowiekowi ná puſte mieyſcá. A gdy iuż odnieſie złośći ich w pu=
ſte kráiny/ wroći ſie Aaron do kościołá y zeymie ſzáty pirwſze/ vmyie ciáło ſwe
w vmywádlnicy/ y oblecże záſię właſne ſzáty/ potym ofiárę vcżyni zá ſię y zá lud/
tłuſtośći ná ołtarzu popali. Ten też co Kozłá wodził ſpierze ſzáty ſwoie/ y v=
myie ſie pirwey niż wnidzye do kościołá álbo domu Bożego/ á kreẃ Koźlą y
Cielcową ktore ofiárowáli zá grzechy/ tákież ſkorę y mięſo y gnoy wynioſą przed
namioty á ſpalą/ á kto będzye palił/ ſpierze ſzáty ſwoie y ciáło omyie wodą s po=
piołu Iáłowice żołtey/ á tę wodę zową wodá ocżyścienia.
¶ Piątegonaſtego dniá záſię tegoż mieſiącá były Scenopheia álbo Taberna=
culorum/ co my zowiemy Kucżki Zydowſkie/ ktore y dziś ieſzcże Zydowie tegoż

cżſſu ſiedḿ

---

strona: 39

Wiek trzeći.

Liſt 39.

cżáſu ſiedḿ dni pod przykrytym chroſtem miewáią/ ná pámiątkę xxxx lat kie=
dy ná puſzcży byli/ tych dniow nośili roſzcżki rozmáitego drzewá/ Pálmowe/
Iábłek/ ktore zową mala punica ábo granata/ y ine ktore nam nie ſą znáiome.
Też ofiárowáli rozmáite naſienia ktore zyemiá płodzi/ ná cżynienie dzyęki Pá=
nu Bogu. Też ofiárowáli ná zábitą ofiárę Cielcow xiij/ Skopu/ y rocżnych
Báránkow xiiij/ y Kozłá zá grzechy według ſwego zachowánia.
Pan Bog też roskazał Izráelskiemu narodu/ gdy
zyemię Kánáneyſką poſiędzyecie/ ſprawicie ſie ták coby było Bogu miło. Nie=
chay wam będzye iedno miáſto ſwięte ná mieyſcu wybornym y iaſnym/ ktore ſo
bie Bog obierze/ tákże y kościoł áby był ieden w nim/ ále w inych mieſciech wá=
ſzych/ áby nie był áni kościoł áni ołtarz/ ábowiem Bog ieſt ieden/ y lud Izrá=
elſki iednego narodu/ á niechay ſie wſzyſcy y z dáleká y z bliſká ſchodzą do tego
kościołá iednego trzy rázy do roku/ cżynić dzyęki zá wſzytki dobrodzyeyſtwá Bo
że. Wſzelki rodzay męſzcżyźni vkaże ſie przed Pánem/ bowiem dobrze ieſt áby o
ſobie ten ſpolny narod wiedzyał á ſwe náuki ſpolne mieli/ tám przychodzić bę=
dzyecie/ y ofiárowáć ofiáry zábite iedzyone/ y ine ſwiątośći pełnić/ to ieſt/ prze=
dnieyſze obiecáne y dobrowolne/ pirworodkow też tám kápłani vżywáć będą
przed Pánem Bogiem. Oſtrzegayże ábyś ná inych mieyſcach tych ſwiątośći al=
bo ofiar nie cżynił/ iedno ná tym mieyſcu ktore tobie Pan Bog obierze. Cżło=
wiek ktory cżłowieká zábije/ á nie ofiárowałby ofiáry v drzwi kościelnych/ bę=
dzye winien krwie iego.
¶ Przed zbudowánim domu Bożego cżynili ofiáry ledá gdzye/ ále gdy Pan
Bog roſkazał przez Moiżeſzá zbudowáć dom Boży/ nie mogli indzyey cżynić
poſług ſwiętych iedno w nim/ áni dobrowolnych áni inſzych poki byli ná pu=
ſzcży/ y trwáło to v nich trzy ſtá cżterdzyeśći y trzy látá/ áż gdy im wzyęto Ar=
kę ſwiádectwá cżáſu Heli/ od thego cżáſu iuż vſtáwicżnego domu Bożego nie
mieli/ áż do zbudowánia Sálomonowego kościołá. A gdy ten kościoł ſtánął/
tám ſie wſzyſcy ſchadzáli ná ty Cerimonie y z dáleká y z bliſká trzy rázy do roku.
Wiedział to do nich Nábuchodonozor/ obległ ie był w Ieruzalem/ gdy ſie ich
nawięcey ná dzyeń ſwięty zeſzło/ przeto ie był prętko wymorzył głodem. Przeto
Ieremiaſz Prorok żáłobliwie piſał: Drogi Syońſkie płácżą (to ieſt zároſły) dla
tego iż nie máſz ktoby imi chodził do miáſtá ná to ſwięto wielkie. Piſze w Le=
witiku około praw y poſtánowienia wſzelkich tzecży/ ktore tu opuſzcżam/ po=
trzebowáłoby to inych kſiąg. A tu ſie końcżą trzecie kſięgi Moiżeſzowe ktore
zową Leuiticus/ po Zydowſku Waiera.
Mowił Pan Bog do Moiżeſzá ná puſzcży Synái
z domu Bożego vmowy/ dnia pirwſzego mieſiącá wtorego/ roku wtorego wy=
ścia z Egiptu/ rzekąc: Zbierz lud Izráelſki według rodzáiow y domow ich y
według imion/ cokolwiek narodu męſkiego od dwudzyeſtu lat/ ludzi godnych á
mocnych/ á zlicżycie ie ná vffy ty y Aaron/ á będą zwámi kſiążętá rodzáiow. Y
policżeni ſą ná pocżty oſobno według rodzáiow ná puſzcży Syná ludzye Izrá=
elſcy/ z narodu Ruben pirwſzego ſyna Izráelowego/ ktorych było cżterdzyeśći
y ſześć tyſięcy y pięć ſet. Z narodu od Symeonowych ſynow pięćdzyeſiąt y dzye=
więć tyſięcy y trzy ſtá. Od ſynow Gad cżterdzyeśći y pięć tyſięcy y połſiodmá
ſtá. Od ſynow Iuda ſiedḿdzyeſiąt y cżterzy tyſiące y ſześć ſet. Od ſynow Iſá=
chár pięćdzyeſiąt y cżterzy tyſiące y cżterzy ſtá. Od ſynow Zabulon pięćdzyeſiąt
y ſiedḿ tyſięcy y cżterzy ſtá. Od ſynow Efráim cżterdzyeśći tyſięcy y pięć ſet.
Od ſynow Mánáſſe trzydzyeśći y dwá tyſięcy y dwie ſcie. Od ſynow Beniamin
trzydzyeśći y pięć tyſięcy y cżterzy ſtá. Od ſynow Dán ſześćdzyeſiąt y dwá tyſię=
cy y ſiedḿ ſet. Od ſynow Aſſer cżterdzyeśći tyſięcy y piętnaſcie ſet. Od ſynow
Neptálim pięćdzyeſiąt y trzy tyſięcy y cżterzy ſtá. Ci ſą ktore policżył Moiżeſz

G 3

y Aaron/

---

strona: 39v

Kſięgi pirwſze

y Aaron/ y dwánaſcie kſiążąt Izráelſkich/ A było wſzytkiego ludu ku walce go=
dnego/ ktorych mniey dwudzyeſtu lat nie było/ ſześć ſet tyſięcy y trzy tyſiące y
pięć ſet y pięćdzyeſiąt/ okrom Lewitow/ bo ie Pan Bog kazał s tego wyiąć/ iż grafika
ći Arkę/ ołtarze/ dom
Boży/ y ine ſwiątośći
kościelne nośili/ y przy
ſłużbie Bożey záwżdy
byli/ wſzákże policżon
ieſt narod Lewi ku ſłu=
żbie Bożey od ſynow ie=
go/ Gierſan/ Cháát/
Merari/ dwádzyeściá y
dwá tyſięcy ſiedḿdzye=
ſiąt y trzy. S tych naro=
dow Izráelſkich káżdy
miał wodzá ſwego álbo
kſiążę/ y woyſká ſwoie
kładli á namioty roz=
bijáli według roſkazánia Bożego przez Moiżeſzá/ niektorzy ná południe/ dru=
dzy ku połnocy/ ná zachod/ y ná wſchod ſłońcá około domu Bożego gdzye=
kolwiek przyſzli.
Mowił ieſzcże Pan Bog do Moiżeſzá/ vcżyń ſobie
dwie trąbie ſrebrne rozdęte/ ktorymiby mogł lud zwieść ſpołu gotowy kiedy
w nie zátrąbią/ á namioty będzyecie ruſzáć z mieyſc ſwych tym obycżáiem/ Kie=
dy ráz zátrąbią/ áby przyſzli k tobie kſiążętá/ ieſli długo trąbić będą/ áby ſie
pirwſze woyſká ruſzáły od wſchodu ſłońcá/ kiedy drugi raz będą trąbić/ tedy ſie
ma ruſzyć drugie woyſko ktore będzye leżáło od południá/ ná trzecie trąbienie
od połnocy/ áż do konćá. A ná proſte trąbienie będzye ſie lud ſpołu wſzytek
ſchodził. Synowie Aaronowi będą trąbić/ á będzyecie ſie obchodzić tym oby=
cżáiem ná wieki. A ieſli kiedy ná woynę wychodzić będzyecie przećiw nieprzyia=
cielom/ ogromnie w trąby trąbcie/ będzye wſpámiętánie przed Bogiem wá=
ſzym ná was. A kiedy będzyecie mieć ſwięto/ będzyecie ſpiewáć á trąbić nád o=
fiárámi wáſzymi/ áby wam były ku wſpámiętániu Bogá wáſzego iż mu ku
cżći ofiáruiecie.
Potym wtorego mieſiącá/ to ieſt Máiá/ dniá dwu=
dzyeſtego/ wtorego roku/ odſzedł ieſt obłok od domu Bożego vmowy. Ruſzyli
ſie tedy ſynowie Izráelſcy z mieyſc ſwych s ſwymi woyſki y ze wſzytkim domoſt=
wem ſwoim z mieyſcá puſzcżey Syná/ według ſpráwy á roſkazánia Boże^o przez
Moiżeſzá. Stánął obłok ná puſzcży Fárán/ ſłożyli theż y dom Boży y wſzytki
przybytki iego/ y nieſli ſynowie Gierſonowi y Merári y Cháátowe potomſtwo/
ták długo áż przyſzli ná mieyſce położenia puſzcżey Farán zá trzy dni nie odpo=
cżywáiąc/ á obłok ie prowádził. A gdy byłá podnieſioná Arká ſwiádectwá/
mowił Moiżeſz: Powſtań Pánie/ áby byli roſproſzeni nieprzyiaciele náſzy/ áby
vciekáli ktorzy cię opuśćili álbo w nienawiśći máią/ od oblicża twego. (teraz
to mieyſce trzymáią Turcy) A w thym powſtáło ſzemránie poſpolitego ludu
przećiw Pánu/ zdáłá ſie im praca wielka być. Przeto ogień sſtąpił y ſpalił o=
ſtátnią cżęść namiotow. Modlił ſie Moiżeſz do Bogá/ y vćichł ogień/ y we=
zwał ono mieyſce zápalenie. Nárzekáli drudzy mowiąc: Kto nam da mięſá ku
iedzeniu/ pámiętamy żeſmy doſyć mieli y ryb w Egipcie/ przychodzą nam ná pá
mięć y ogorki/ melony/ łuki/ cebule/ cżoſnki/ á tu nie widzimy nic iedno Mán=
hu/ iuż duſzá vſchnęłá od niey. Słyſząc to Moiżeſz niewdzyęcżnie prziymował/

y rzekł ku Pá=

---

strona: 40

Wiek trzeći.

Liſt 40.

y rzekł ku Pánu Bogu: Cżemuś ná mię to brzemię włożył ludu nieſkroconego/
ázażem ia ich mátka álbo ociec? Proſzę álbo inácżey opátrz/ álbo mnie zábiy.
Ktoremu Pan Bog rzekł/ poſtaẃ mi ſiedḿdzyeſiąt ſtárſzych z Izráelá naſta=
tecżnieyſzych/ gdzye ſie wchodzi do domu Bożego/ vlżę duchu twoiemu/ polecę
im iż cię podeprą w tym brzemieniu/ á ludu rzecżeſz/ iutro wam dam mięſá áż
do mieſiącá áż ſie obroći w brzydkość álbo zgágę. Rzekł Moiżeſz/ thego ludu
ſześć ſet tyſiąc/ á ty gi chceſz zá mieſiąc náſyćić/ azaż ták wiele nábito wołow ál=
bo owiec coby ie mogł nákarmić (iákoby rzekł niepodobnać to rzecż) álbo ázaż
ſie zbiegną wſzytki ryby w gromádę áby ſie ich náiedli. A Pan Bog odpowie=
dzyał/ ázaż ręká Boża nie mocna/ teraz vyrzyſz ieſli ſie rzecż moiá wypełni.
Wybrawſzy Moiżeſz ſiedḿdzyeſiąt mężow/ poſtáwił ie przed domem Bożym/
okrom dwu ktorzy w namieciech zoſtáli/ mnimáli ſie być niegodnymi/ Heldad
y Medad. Sſtąpił duch Boży w nie/ ktorzy ſtali z Moiżeſzem á prorokowáli/
y oni co byli zoſtáli w namieciech prorokowáć pocżęli. Wroćił ſie Moiżeſz zá=
ſię do namiotow y z mężmi onymi/ powiedzyał ludu wſzytkiemu Páńſkie ſłowá.
A ták wyſzedł wiátr od Páná y przygnał wielkość ptakow (zową ie Koturni=
ces/ drudzy Iárząbki) od wyſpy morſkiey Ortigiey do namiotow ich. Powſtał
lud á náchwytał ptakow do wtorego dniá y náſuſzył/ á ieſzcże im było mięſo w
gębie/ kiedy Pan przepuśćił ná nie plagę wielką iż ich pobił wiele. Y przezwa=
no ono mieyſce groby chćiwośći/ bo tám pochowáli lud ktorzy chcieli mięſá.
S tego mieyſcá ruſzyli ſie do Aſſerot/ á tám powſtá=
łá Mária y Aaron przećiw Moiżeſzowi brátu dla żony iego Murzynki/ iż ią
był opuśćił poiąwſzy ią zá małżonkę. Piſzą drudzy iż ſie byłá poſwárzyłá z Ze=
forą żoną drugą Moiżeſzową. Ale ſwięte piſmo powieda/ iż Mária y Aaron
mowili: Zaſz tylko przez ſámego Moiżeſzá Pan Bog mowił ieſt/ wſzák y nam
też mowił? To gdy Pan Bog vſłyſzał rozgniewał ſie. Był Moiżeſz cżłowiek
ćichy nád ine ludzi. Y rzekł Pan do Moiżeſzá y Aaronowi y Máriey/ wnidźcie
was trzey tylko do domu Bożego. A gdy weſzli rzekł im/ gdyby kto był miedzy
wámi Prorokiem/ mowiłbych mu przez widzenie álbo przez ſen/ álbo przez ga=
dki/ álbo przez figurę/ ále ſłudze ſwemu Moiżeſzowi/ ktory w domu moim na=
wiernieyſzy ieſt/ vſty w vſtá mowię/ cżemuż mu tedy przymawiacie á zá máło go
ważycie? Y odſtąpił obłok/ á Márią trąd oſiadł. Y rzekł Aáron do Moiżeſzá:
Proſzę Pánie nie kłádź ná nas tego zá grzech. Y modlił ſie Moiżeſz do Páná
Bogá mowiąc: Proſzę Pánie vzdroẃ ią. Ktoremu Pan Bog odpowiedzyał/
gdyby ociec iey plunął iey ná oblicże/ zażby ſie nie miáłá wſtydzić ácż nic dáley
áby iedno do ſiodmego dniá. Niechay będzye odłącżoná zá ſiedḿ dni przed na=
mioty. Y sſtáło ſie ták/ á lud ſie z mieyſcá nie ruſzył áż byłá przywroconá.
Ruſzył ſie lud Izráelski z Aſſerot/ rozbiwſzy na=
mioty ná puſzcży Fárán/ ná oſtátniey cżęśći puſzcżey przećiw zyemi obiecáney.
Rzekł Moiżeſz ludu Izráelſkiemu: Pátrzcie ná zyemię ktorą Pan Bog obie=
cał dáć wam ku obydleniu/ przyſtę́p á poſiądź ią á nie boy ſie. Przyſtąpili k nie
mu wſzyſcy y rzekli: Poſlimy tám kilko mężow coby przewiedzyeli kędy mamy
iść/ á przeſzpiegowáli co ſie w nich dzyeie/ á miáſtá/ żywność/ y lud oglądáli.
Nie zdáłá ſie tá rzecż Moiżeſzowi być ſłuſzna/ wſzákże pytał Páná ieſli to ieſt
wola iego. Ktory rzekł: Poſli męże ktorzy przeyrzą zyemię Chánán. Poſłał te=
dy Moiżeſz dwánaſcie kſiáżąt Izráelſkich/ s káżdego narodu iednego/ y roſka=
zał im áby przeyrzeli miaſt położenie/ ludzi/ y pożytki/ á przynieſli owoc z oney
zyemie iáki. Ktorzy ſzli y vcżynili ták. A gdy przyſzli do Ebronu/ widzieli trzech
mężow wielkich z narodu Enách/ to ieſt/ Gigántow álbo Obrzymow/ y ſzli áż
do nadolney obfitośći zyemie/ y wzyęli s tám tego mieyſcá owocu figow/ iábłek
poma granata/ pálmową gáłąś y z iágody odcięli/ ktorą dla wielkośći áż ná

G 4	drągu nieſli

---

strona: 40v

Kſięgi pirwſze

drągu nieſli dwá mężowie/ s tey przycżyny ono mieyſce názwano Neheſchol/ to
ieſt/ pothok groná. Wroćili ſie ſzpiegierze po cżterdzyeśći dnioch obieżawſzy
kráiny wſzytki/ do ſwoich ná puſzcżą/ vkazáli owoce oney zyemie y rzekli: Zye=
miá thá do ktoreieſcie nas ſłáli/ obfita ieſt płynąca miodem y mlekiem/ iáko s
tych owocow możecie poznáć/ ále obywátele wielkie á mocne ma/ miáſtá wiel=
kie murowáne/ gdzyeſmy Obrzymy widzyeli/ Amálechowie mieſzkáią ná połu=
dnie/ Etheus/ Iebuzeus/ Amoreus/ po gorach/ á Chánáneycżykowie nád mo=
rzem. Gánili drudzy tę zyemię mowiąc/ iż tám żadny długo żyw być nie może/
áby drugie od niey odwiedli mowili/ lud ktory w niey przebywa/ ieſt mkły á chu
tki y wielki/ widzyeliſmy y Obrzymy/ przećiw ktorym zdáliſmy ſie iáko chro=
bacżkowie. Słyſząc to poſpolity lud/ płákał y ſzemrał przećiw Moiżeſzowi y
Aaronowi/ mowiąc: Lepiey było ábyſmy byli w Egipcie pomárli/ niżli thám
mamy poginąć od miecżá/ á dzyeći w więzyeniu/ vſtaẃmy ſobie wodze/ á wroć=
my ſie do Egipſkiey zyemie záſię. Ale Iozue y Káleb ktorzy widzyeli zyemię/
rzekli: Nie moẃcie przećiw Bogu/ áni ſie boycie/ bo iáko chleb ták pożrzemy
ten lud/ ábowiem odſtąpiłá moc od nich/ á Pan známi ieſt. Moiżeſz y Aaron
pádli ná zyemię przed wſzytkim ludem. A gdy poſpolſtwo wołáło/ vkámiono=
wáć ie/ vkazáłá ſie moc y chwałá boża ná domu Bożym przed wſzytkimi. Rzekł
Pan bog do Moiżeſzá/ ieſzcże mi ten lud nie wierzy/ pobiję ie á przełożę cię nád
wielkim ludem. Ktoremu Moiżeſz rzekł/ proſzę Pánie áby to nie było/ rzekliby
Egipcżycy/ nie mogł ich dowieść do zyemie ktorą im obiecał. Rzekł Pan/ we=
dług ſłowá twego odpuśćiłem/ wſzákże/ żywę ia/ żadny s tych nie wnidzye do
zyemie obiecáney/ ktorzy widzyeli známioná ktorem cżynił w Egipcie od dwu=
dzyeſtu lat y dáley/ okrom Iozue y Káleb/ bo mię to iuż dzyeſięć rázow kuśili/
áni mego głoſu ſłucháli/ pomrą ná puſzcży/ á ſynowie ich będą ſie powłacżáć
po puſzcży cżterdzyeśći lat noſząc złośći ich/ áż zgniją ciáłá oycowſkie. Przeto ſie
ták sſtáło/ iż żadny s ſtárych ktorzy wyſzli z Egiptu/ nie przyſzedł do ziemie Chá
náneyſkiey obiecáney/ okrom tych ktorzy ná ten cżás byli młodymi/ niewinni bę=
dąc złośći á záſlepienia oycow ich. Też y dom Lewi nie był policżon w tę plagę/
bo ieſzcże ná ten cżás gdy byli w Egipcie nie był obdárzon doſtoieńſtwem ká=
płáńſkim. A thák onych ſzpiegierzow dzyeſięć/ ktorzy ludu poſpolitemu gánili
zyemię obiecáną/ á ná Moiżeſzá podwodzili lud poſpolity/ pomárli nagle/ o=
krom Káleb á Iozue. Widząc to lud poſpolity/ płákał bárzo. Powiedzyał im
też Moiżeſz áby ſie ruſzyli dáley w puſzcżą s tego mieyſcá Fárán/ by ná nie Amá=
lech s Kánáneuſzem nie przyciągnęli z woyſki ſwymi/ á tám ná puſzcży muśicie
być áż ſie ſpełni cżterdzyeśći lat. Ráno wſtawſzy rzekli do Moiżeſzá/ zgrzeſzyli=
ſmy w roſpáci przychodząc/ gotowiſmy iść ná mieyſce gdzye nam Pan Bog o=
biecał. Rzekł Moiżeſz/ niechaycie á nie wſtępuycie ná gorę (bo tám był lud po=
gotowiu ich nieprzyiacioł) byſcie nie vpádli/ bo was Pan Bog odſtąpił. Ale
oni będąc vporni á záſlepieni/ wſtąpili ná gorę lud oględowáć nieprzyiaciel=
ſki/ ále Arká ſwiádomiey y ine rzecży ſwięte zoſtáły w namieciech z Moiżeſzem y
Aaronem. Tám Amálech s Kánáneycżyki wyrwáli ſie ná nie/ poráźili ie y go=
nili ie áż do Hormy.
Ruſzyły ſie namioty Izráelſkie ná puſzcżą/ y przez
długi cżás ſiedzyeli w Kádebaſermie. Tám Chore vrodzenia okazáłego/ iężyká
y rozumu doſpiáłego/ krewny Moiżeſzow/ widząc Moiżeſzá w wielkiey cżći być
od wſzytkich/ poruſzony zazdroſcią/ podwiodł lud poſpolity ná Moiżeſzá/ áby
ſam iego cżeść á chwałę odzyerżał/ bo iednák był bogátſzy y nie podleyſzego ro=
dzáiu. Powiedał być Moiżeſzá okrutnego przed ludem/ á chwały ſobie náby=
wáć chytroſcią/ y przećiw zakonowi brátu Aaronowi kápłáńſtwo dáć/ nie py=
tawſzy o to ludu poſpolitego/ mowiąc co on zá moc ma álbo práwo rozdawáć
komu wiecżne kápłáńſtwo álbo dzyedzicżne/ iáko dał Aaronowi y ſynom iego/

ieſli Pan Bog

---

strona: 41

Wiek trzeći.

Liſt 41.

ieſli Pan Bog z narodu Lewi poſtánowił to doſtoieńſtwo/ tedybych ia k niemu
godnieyſzy był doſtatkiem/ śiłą/ y rozumem/ á ieſliby to ſzło o przednieyſzy na=
rod/ tedyby przyſzło ná Dátáná y Abironá/ ktorzy ſą z narodu Ruben doſtate=
cżnieyſzy y przednieyſzymi kſiążęty. Pomagáło mu tego mężow przednieyſzych
dwie ſcie y trzydzyeśći/ ſzukáiąc they drogi iákoby zbáwili Aaroná práwa
kápłańſkiego..?..?..?.
¶ Wyſzedł tedy lud przed dom Bogu poſtáwiony/ áby Moiżeſzá vkámiono=
wali/ tám wołáli/ áby wyſzedł okrutnik naſz/ co nas przywiodł na nędzę nie=
woley ſwą chytroſcią/ co nam vſtáwił ſrogie á gwałtowne przykazánia á mo=
wił ná Bogá/ bo gdyby to wola Boża byłá/ áby Aaron był kápłanem/ obia=
wiłby to iáwnie każdemu/ nie zoſtáłoby to w mocy Moiżeſzowey. Moiżeſz nie
wątpiąc w łáſce Bożey/ wyſzedł do ludu Izráelſkiego/ mowił k nim: O Cho=
re/ ty y ći wſzyſcy ktorzy przy tobie ſą/ y każdy iny ze wſzego ludu Izráelſkiego
w iednákiey ieſteſcie cżći y powadze v mnie/ y według mego bacżenia każdyby
z was był godzyen tego doſtoieńſtwá kápłańſkiego/ ktore Pan Bog brátu me=
mu zrządzić racżył według ſwey ſwiętey woley/ á nie z mego ſzafunku właſne=
go/ bo gdyby to ná moiey mocy zależáło/ tedybychći ie ſam ſobie wolał dáć a nie
brátu/ gdyż káżdy według przyrodzenia więcey ſobie życży niż komu inemu. A=
le ábych was s tego domnimánia wywiodł/ vcżyńcie ták/ weźmi káżdy ſwoy ka
dzidlnik (zową v nas Turibularz) ty Chore y twoiá radá wſzytká/ nabrawſzy
w nie ogniá włoſzcieſz kádzidłá/ przed Pánem kadźcie/ á tám ktorego Pan bog
obierze á obiáwi/ będzye v nas ſwiętym. Wſzyſcy tę rzecż pochwalili y przyię=
li/ w wyſzedł s podeyrzenia v nich.
¶ A ták drugiego dniá zebráli ſie do kościołá s kádzidlniki pátrzyć co Bog v=
każe. Y vkazáłá ſie chwałá Boża. Rzekł Pan Bog do Moiżeſzá y do Aarona/
odſtęṕcie od nich áż ie pobiję nagle. Rzekli oni/ Pánie ázaż gdy ieden zgrzeſzy
álbo dwá/ wſzyſcy máią być karáni? Tedy Moiżeſz poſłał do Dátáná y Abiro=
ná/ áby też przyſzli kádzić. Ktorzy niechcieli w tym ſłucháć Moiżeſzá/ wſzakże
gdy ſie dowiedzyeli iż ſam do nich idzye Moiżeſz z inymi kſiążęty/ ſtali we drz=
wiach namiotu ſwego z żonámi y z dzyećmi. Rzekł Moiżeſz ku ludu wſzytkie=
mu áby odſtąpili á nie dotykáli ſie namiotow Abironowych y Dátanowych áni
żadney rzecży ich/ by ich grzech ná nie nie przyſzedł.
¶ Po rozmowie tedy Moiżeſzowey ktorą vcżynił ku Pánu Bogu/ proſząc ieſli=
by on w cżym wyſtąpił przećiw Bogu/ áby Bog iáwną pomſtę nad nim vcży=
nił/ á ieſli też kim inym dzyał ſie gniew Boży/ áby też był iáwnie karan od Bo=
gá. Wnet ſie pocżęłá zyemiá trząść áż ſie rosſtąpiłá/ y pożárłá żywo Abironá
y Dátáná ze wſzytkim domoſtwem ich/ á lud ktory około nich ſtał vciekł/ boiąc
ſie by ſie im tákież nie sſtáło. Ogień tákież sſtąpił z niebá ſpalił ony kápłáńce
nowe/ ktorzy byli s kádzilnicámi w licżbie pułtrzeciá ſtá. Rzek Pan Bog do
Moiżeſzá/ przykaż Eleázárowi áby kádzidlnice moſiądzowe zebrał od ſpalo=
nych ludzi/ á roſklepał ná bláchy y przybił do oltarzá ná pámiątkę ſynom Izrá
elſkim/ áby ſie w kápłáńſki vrząd nie wdawáli/ ktorzy nie ſą z narodu Aarono=
wego.
¶ Drugiego dniá sſtáło ſie záburzenie poſpolitego ludu przećiw Aa=
ronowi y Moiżeſzowi/ mowiąc: Wyſcie przycżyną zmordowánia ludu Bożego/
co dáley to bárzyey ſie burzyli/ áż vciekł Moiżeſz y Aaron do domu pokoiá álbo
vmowy. Gdy weſzli do niego/ vkazáłá ſie nád nimi chwałá Boża/ gdy ie obłok
przykrył. Rzekł Pan Bog do Moiżeſzá/ wynidźcie iuż s pośrzodka tego ludu/
iużći ie zgłádzę. Padł Moiżeſz ná zyemię y Aaron. Rzekł potym Moiżeſz ku
Aaronowi/ weźmi kádzidlnicę náſyṕ węgla włoż kádzidłá wonnego/ á bież ry=
chło do ludu áby ſie modlił zá nie. Y ták vcżynił/ powiedzyał ludu Izráelſkie=
mu ſtoiąc w pośrzodku ich żywych y vmárłych/ iż iuż Pan Bog gniew odpu=
śćił. Spalił ogień w ten cżás ludu poſpolitego cżternaſcie tyſiąc y ſiedḿ ſet/
krom tych ktorzy zginęli s Chore. Potym/ áby záſię iaki roſterk nie był miedzy

imi o kápłáń=

---

strona: 41v

Kſięgi pirwſze

imi o kápłáńſtwo/ z roſkazánia Bożego Moiżeſz kazał wſzytkim z dwunaſcie ro
dzáiow rozgę z oſobná dáć s káżdego narodu oſobną náznácżoną/ na ktorey pan
Bog znák vkaże/ áby iuż dáley nieodmiennie s tego narodu kápłany miewáli.
Przynieſli tedy s káżdego narodu po rozdze/ y Aaron z narodu Lewi/ náznácżo=
ne piſmem/ ktore wzyął Moiżeſz y włożył do domu Bożego/ á drugiego dniá
wzyął ie vkazał ludu/ náleźli tám iż Aaronowá rozgá z narodu Lewi zákwi=
tłá/ y liſtki s Migdały s ſiebie wypuśćiłá/ gdzye ſie wſzyſcy zdumieli y dziwo=
wáli/ opuśćiwſzy nienawiść przećiw iemu/ dopuśćili mu tego doſtoieńſtwá v=
żywáć y potomkom iego. A iuż to trzeći raz przez znáki Boże Aaron kápłáńſt=
wo odzyerżał. Roſkazał tedy Pan Bog Moiżeſzowi áby tę rozgę ſchował do
domu ſwiádectwá/ ná znák ſzemránia y ſporu ſynow Izráelſkich. Y vcżynił
ták iáko Pan Bog roſkazał.

13:

Rozdzyał dzyewiąty kſiąg pirwſzych/ o wyściu

14:

ludu Izráelskiego s puſzcżey.
Dy cżás zámierzony iuż przychodził ludu Izráel=
ſkiemu powłacżánia ich ná puſzcży/ gdzye ich tám wiele ciał
vmárłych zoſtáło/ iáko im Pan Bog winſzował/ rzekł Pan
Bog do Moiżeſzá: Gdy ſie będzye przybliżał rok cżterdzyeſty/
rzecżeſz ludu/ iż gdy poydą po gránicach Idumeyſkich braciey
wáſzey od ſynow Ezau álbo Edom w Seirze/ ábyſcie przećiw
im nie podnośili ręku ſwych/ áni wam iedney ſtopy dam z ich
zyemie/ zá pieniądze będzyecie v nich kupowáć ſtráwę y wodę. Y przyſzli zá wiel
ką pracą do Kades puſzcżey Syn/ ſkąd pirwey ſłáli ſzpiegierze/ roku cżterdzye=
ſtego od wyścia z Egiptu mieſiącá ſiodmego. A tám Mária Aaronowá y Mo
iżeſzowá ſioſtrá vmarłá/ y pogrzebioná ná gorze Syn. Pomieſzkáli tham trzy=
dzyeśći dni/ á gdy im wody nie sſtáło/ powſtáli przećiw Moiżeſzowi y Aarono=
wi/ mowiąc: Wolelibyſmy śmierć przed Pánem Bogiem/ cżemuś wywiodł
dom Boży ná puſzcżą/ ábyſmy z dobytkiem pomárli. Weſzli thedy do kościołá
Aaron y Moiżeſz/ pádli ná zyemię mowiąc: Pánie moy vſłyſz wołánie ludu te=
go/ á otworz im ſkarb twoy wody żywey/ áby przeſtali ſzemráć. Y vkazáłá ſie
chwałá Boża ná nich. Rzekł Pan Bog/ weźmi rozgę/ á zbierz lud/ rzecżyſz ku
opoce áby wodę wypuśćiłá. Vcżyniwſzy ták Moiżeſz/ rzekł wſzytkim: Słu=
chaycie á pátrzcie wy vporni á niedowiárkowie/ owa thu wodę wywiedzyem s
tey opoki/ tknął rozgą opoki nie wyſzłá/ áż drugi raz dotknął wyſzłá. Tu ſie o=
kazáło nie práwe dowiarſtwo Moiżeſzowo z Aaronem/ bo wątpliwie mowił/
przeto nie weſzli do obiecáney zyemie.Zydowie piſzą/ iż Bog roſkazał ſłowem
rzec opoce/ á Moiżeſz rozgą tykał/ przeto zárázem wodá nie ſzłá. A thę wodę
przezwano wodą przećiwienia.
¶ Poſłał tedy Moiżeſz s Kades do krolá Edom/ proſząc áby mogł przez iego
zyemię z ludem iść drogą gośćinną/ zá pieniądze kupuiąc potrzeby. Ktory rzekł
iż niedopuſzcżę/ á boiąc ſie by nie ſzli vporem/ zebrał ſie przećiw im mocnie/
wſzákże dopuśćił im po gránicach kroleſtwá ſwego iść/ á lud iego nośił im ży=
wnośći przedáwáć więcey dla zyſku niż z miłoſierdzya/ obroćił ſie od niego I=
zráel. Rzekł też Pan Bog/ nie walcż przećiw Moábitom/ bo ſą potomkowie
Lotowi/ przeydzyeſz dziś gránice Moáb miáſtá Ar/ á gdy będzyecie bliſko
zyemie ſynow Ammon/ nie walcż przećiw im/ bom thę kráinę dał Lotowi
y ſynom iego.
¶ A gdy ruſzyli namioty ſwoie/ przyſzli do gory Hor ktora ieſt ná gránicach
zyemie Edom. Tám rzekł Pan Bog do Moiżeſzá/ niechay idzye Aaron do ludu
ſwego/ bowiem nie wnidzye do zyemie ktorą obiecałem ſynom Izráelſkim. We=

źmi Aaroná

---

strona: 42

Wiek trzeći.

Liſt 42.

źmi Aaroná y ſyná iego Eleázárá z nim/ á przywiedzyeſz ie przed wſzytek lud ná
gorę Hor/ á tám zeymieſz ſtołę kápłáńſką z Aaroná á włożyſz ná Eleázárá. V=
cżynił ták Moiżeſz iáko mu Pan Bog roſkazał. Tám Aaron vmárł ná gorze
Hor/ máiąc lat wieku ſwego ſto dwádzyeſciá y trzy/ pogrzebion ná gorze Mo=
ſerá/ á płákał go lud poſpolity trzydzyeśći dni. A gdy vſlyſzał Kánaneus Arad
przychodzić lud Izráelſki k niemu/ zebrał ſie przećiw im z woyſkiem ſwoim/ po=
ráźił ie pirwey y wzyął korzyść niemáłą. Ale gdy ſie vciekli ku Pánu Bogu/ á
obwiązáli ſie ſlubem miáſtá báłwochwálſkie zborzyć/ dał im Bog moc nád A=
rádem krolem/ ktorego zabili y miáſthá zniſzcżyli/ á łup ku Bożey ſłużbie o=
broćili/ y przezwáli mieyſce ono Horma/ to ieſt przeklęctwo.
¶ Przyſzli potym do Salmány od Hor/ pocżęli teſknić y ſzemráć/ iż ſie ſpráco=
wáli/ przećiw Moiżeſzowi/ rzekąc: Cżemuś nas wywiodł z Egiptu/ Y ſpuśćił
ná nie Pan Bog węże ogniſte/ od ktorych márli prętko ſkoro vkąśił ktory. grafika
Przyſzli do Moiżeſzá rzekąc: Zgrzeſzyliſmy
mowiąc przećiw Pánu y tobie/ modl ſie zá
námi. Modlił ſie thedy Moiżeſz ku Pánu.
Rzekł mu Pan Bog: Vcżyń wężá miedzyá=
nego/ záwieś go ná ſłupie wyſoko w pośrzo=
dku ludu/ á ktorego wąż ogniſty vkąśi/ nie=
chay weyrzy prętko ná thego miedzyánego/
będzye zdrow/ y sſtáło ſie ták. Był ten wąż
długo chowan w pocżćiwośći v Zydow/ y do
Ieruzálem był przywiezyon z inemi rzecżá=
mi/ ále potym zá krolá Ezechiaſzá był ſpa=
lon ná proch/ ſtrzegąc ſie báłwochwálſtwá.
Potym s tego mieyſcá ruſzywſzy ſie/ rozbili
namioty w Oboth w Iebarim/ ná puſzcży
Moáb/ ku wſchodu ſłońcá. Stámtąd przyſzli nád potok Záreth/ ktory przeſzli
ſuchemi nogámi iáko y morze cżyrwone/ tákież przez rzekę Arnon. Potym na
puſzcżą Nathán/ Bamot w kroleſtwie Moáb/ ná gorze Fázgá. Stamtąd po=
ſłáli do krolá Ammoreyſkiego Seon/ proſząc áby mogli przez iego zyemię iść
bez ſzkody. Ktory niechciał tego dozwolić/ y zebrał woyſko przećiw im/ ále po=
ráżon y zábit/ y pobráli wſzytki miáſtá iego od rzeki Arnon áż do Ieboc/ pobi=
wſzy lud od nawiętſzego do namnieyſzego oboygá rodzáiu/ dobytek ſobie roz=
dzyelili. Tákież vcżynili krolowi Og Bázáńſkiemu/ y miaſt zborzyli ſześćdzye=
ſiąt tego cżáſu/ á ten Og był z narodu Obrzymow. Było iego łoże długo cho=
wano/ żelázne ná dziw w Rábacie w dłuż dzyewięć łokći. Potym ſzli y rozbili
namioty w polach Moábſkich przećiw Ierichowi przez rzekę Iordan.
¶ Widząc Báláách krol Moábſki ſyn Seforow wſzytki rzecży ktore cżynił I=
zráel Ammoreowi/ rzekł do ſtárſzych Moábſkich y Mádiáńſkich: Wygładzi
nas ten lud á potárga/ iáko woł trawę tárga s korzenim. Przeto poſłał poſły
do Báláámá/ álbo iáko Zydowie máią Bileam/ ktory mieſzkał nad potokiem
ſynow Ammonowych/ áby przyſzedł á złorzecżył ludu temu/ bo to wiedział do
niego/ iż komu on winſzował źle/ był złorzecżony/ á komu dobrze/ był błogoſłá=
wiony/ A gdy przyſzli do niego poſłowie z dáry od Bálááchá krolá/ powiedzyeli
mu poſelſtwo to. Powiedzyał im/ zoſtańcie tu tey nocy/ áż ſie dowiem tey nocy
co mi ná to moy Pan powie. A gdy ſłyſzał od Páná tę rzecż/ mowiąc: Nie chodź
áni złorzecż temu ludu/ bowiem błogoſłáwiony ieſt. Ráno odpráwił poſły s
tym poſelſtwem/ iż mu Pan zákazał złorzecżyć ludu Izráelſkiemu. Ale znowu
drugie poſły Báláách krol k niemu poſłał pocżćiwe oſoby/ obiecuiąc dáry wiel
kie/ áby przyiechał á źle winſzował ludu Izráelſkiemu. Ktory poſłom rzekł/ by
mi dał pełen dom ſwoy zlotá/ nie zmienię ſłowá Páńſkiego/ wſzakże dla chći=
wośći ſkárbow/ rzekł do poſłow: Proſzę zoſtańcie thu ná noc/ áż ſie ieſzcże Pá=

ná porádzę

---

strona: 42v

Kſięgi pirwſze

ná porádzę tey nocy. A gdy ſie rádził/ rzekł mu: Możeſz tám iść/ ále coć każę/
to będzyeſz cżynił.
¶ Wſtał tedy ráno Báláám/ iechał s poſły ná ſwoiey Oſlicy s tym vmyſłem/
áby złorzecżył ludu Izráelſkiemu á dáry odzyerżał. Przeto ſie Pan Bog roz=grafika
gniewał/ záſthąpił mu
Anyoł ná drodze z mie=
cżem/ áż niechciáłá Oſli=
cá dáley poſtępić. A gdy
ią bił/ vnioſłá go ná ſtro
nę/ á gdy ią ieſzcże wię=
cey bił/ przypárłá bo=
kiem w ciáſney drodze
nogę iego/ dáley ſie nie=
chciáłá ruſzyć. A gdy ią
potrzecie więcey bił/ rze
kłá k niemu: Cżemu mię
tho iuż trzeći raz bijeſz/
záſz nie widziſz co ſie dzye
ie przed thobą? Ktory
rzekł/ bych miał miecż zábiłbych cię. Otworzył Pan Bog ocży Báláámowi iż
vyrzał Anyołá przed ſobą z miecżem ſtoiącego/ y dał mu chwałę. Ktoremu
Anyoł rzekł/ przewrotna drogá twoiá/ á by byłá Oſlicá nie vpádłá/ zábiłbych
cię był/ á onáby żywá zoſtáłá. Ktory rzekł/ zgrzeſzyłem/ iuż ſie wrocę ieſlić ſie
ták podoba. Ktoremu Anyoł rzekł/ możeſz iecháć z nimi/ ále áby inácżey nie cży
nił iedno iákoć roſkażę. Iechał thedy s poſły onymi/ przećiw ktoremu wyſzedł
krol Báláách z wielką cżćią/ ważąc go y dáruiąc známienicie. Ktoremu po=
wiedzyał Bálaám/ nie mogęć nic inego mowić/ iedno co mi Pan w vſtá moie
włożył. Y wſtąpili ná gory áby widzyeli oſtátecżne vffy ludu Izráelſkiego/ á
byli od nich ná ſześćdzyeſiąt ſtáian. Rzekł Báláám do Bálááchá krolá/ zbu=
duy tu ſiedḿ ołtarzow/ y ták wiele Cielcow nágotuy y Skopow. A gdy ták v=
cżynił/ włożywſzy Cielce ná ofiárę/ rzekł Báláám/ ſtoy tu/ á ia poydę Páná ſpy
tam iáko ſie záchowáć mamy. A gdy záſię przyſzedł/ rzekł: Iáko ia mam temu
ludowi złorzecżyć/ ktoremu Bog nie złorzecżył/ kto może Iakobá pocżtem prze=
ſiądz á obácżyć narod Izráelſki/ niechay duſzá moiá vmrze śmiercią ſpráwie=
dliwych. Zápłonął ſie Báláách krol á rzekł: Co cżyniſz/ iam cię wezwał áby zło
rzecżył/ á ty im błogoſłáwiſz. Rzekł Báláám/ ázaſz co inego mogę mowić/ ie=
dno co mi Pan przykazał. Przeſzli ná ine mieyſce gdzye tákież ołtarze poſtáwili
y ofiáry cżynili/ y ná trzećim mieyſcu tákież vcżynili ná gorze Phogor.
¶ Obacżył Báláám iż to byłá Boża wola áby dobrorzecżył ludu Izráelſkie=
mu/ rzekł: O iáko piękne namioty twoie Iakobie/ á przebywánia twoie Izrá=
elu/ iako wáły gáiowe/ iáko ogrody miedzy potoki/ á iáko namioty ktore Pan
Bog rozłożył/ iáko Cedrowie bliſko wod/ Pan Bog ie wywiodł z Egiptu/ ie=
goż moc podobna Iednorozcowi/ ktoryć będzye dobrorzecżył/ będzye on do=
brorzecżony/ ktoryć będzye złorzecżył/ będzye on złorzecżon. Rozgniewał ſie
Báláách/ rzekł zlożywſzy ręce: Wezwałem cię abyś źle winſzował temu ludu/
á ty im błogoſłáwiſz/ zbáwił cię thu Pan Bog wielkich cżći y dárow odemnie.
Rzekł Báláám/ wſzákemći y poſłom twoim y tobie powiedał/ iż nic nád wolą
Bożą nie mogę mowić/ wſzákże damći rádę iáko ten lud zdzyáłaſz/ áleć to nie
może być bez rozgniewánia Boſkiego. Zátym mowił Báláám w przypowieśći:
Słuchácż rzecży Bożych/ ktory zna náucżenie nawyzſzego/ á widzenie wſzech=
mogącego widzi/ ktory gdy pádnie/ odewrzone ocży miewa/ vyrzę go ále nie te=
raz/ weyrzę nań ále nie z bliſká/ wyniknie gwiazdá z Iakobá á rozgá powſtánie
z Izráelá/ y pobije/ zwoiuie wſzytki ſyny miáſtá Seth (w Moábſkiey zyemi)

Idumea bę=

---

strona: 43

Wiek trzeći.

Liſt 43.

Idumea będzye w iego dzyerżáwie/ z Iakobá będzye pánował. A gdy widzyał
Amálechá/ wzyąwſzy przyſłowie rzekł: Pocżątek narodow ieſtći Amálech/ ie=
goż oſtátki ſkázone będą. Tákież Cyneuſowi źle winſzował iż miał być ſkáżon y
poiman od Aſſurá. Rzekł też/ ách kto będzye żyw ná ten cżás/ gdy ty rzecży bę=
dzye Pan Bog cżynił. Przydą w okręciech z Włoch á przemogą Aſſyriany á ſká
żą Zydy/ ſámi też ná oſtátku zginą. Powſtał potym Báláám y Baláách/ áby
ſie rozeſzli. Rzekł Báláám do Bálááchá krolá y do Mádiánitow: O Báláách
y Mádiánitowie/ muſzę to nád wolą Bożą vcżynić co wam powiem/ tego na=
rodu Izráelſkiego żaden mor/ áni walká/ áni ſkázá żadna nie ruſzy/ ſam ich Bog
ſtrzeże y opieka ſie imi/ ále chcecieli ie zwyciężyć/ poſlicie bliſko ich woyſká ſwo=
ie dzyewki cudne/ w pięknych ſzátach przyſtroione/ áby ſie młodzyeńcom ich v=
miáły zákázáć á przycięgáć k ſobie cudnemi ſłowy/ á gdy ſie k nim miłoſcią zá=
palą (bo ten narod ieſt fryiowny) niechay im ni nacż nie przyzwaláią/ áż z ni=
mi będą ofiáry cżynić Belfegorowi/ ſwego Bogá odſtąpiwſzy. Y vcżynili ták.
Tego cżáſu mieſzkał Izráel w Setim/ y ſcudzoło=
żył ſie z niewiáſtámi Moabſkimi iedząc z nimi y pijąc/ cżeść y chwałę dáiąc ich
bogom/ zwłaſzcżá Belfegorowi. Rozgniewał ſie Pan Bog y rzekł do Moiże=
ſzá: Pobierz wſzytki głowy ludu twego/ á zwieśi ie przećiw ſłońcu ná ſzubieni=
cach/ ktorzy przycżyną ſą tych błędow. Y rzekł Moiżeſz do Izráelſkich kſiążąt/
zábiy káżdy z was ſwego bliźniego ktorzy ſłużyli Belfegorowi. A oto ieden mąż
imieniem Zámbry z narodu Symeonowego/ iáwnie przed nimi przywiodł żonę
Moábſką do namiotow/ zwano ią Kozbi/ corá Hur kſiążęciá Mádiáńſkiego/
mowiąc ku Moiżeſzowi/ iż ią może poiąć ſłuſznie zá żonę. Płákał lud przed
drzwiámi domu Bożego. A gdy to widział Phinee ſyn Eleázárá kápłaná/ po=
chwyćił rohátynę wſzedł zá nim y przebił oboie rázem przez krzyże. Przeſtáłá
plagá od ſynow Izráelſkich/ ktorą był Bog ná nie o ten vcżynek przepuśćił/ iż
ich zginęło cżterzy y dwádzyeściá tyſięcy. Rzekł Pan Bog do Moiżeſzá: Phi=
nee vśmierzył gniew moy od ſynow Izráelſkich/ przeto moẃ do niego/ oto mu
dam wiecżną vmowę/ ták iemu iáko iego potomkom ná doſtoieńſtwo kápłáń=
ſkie. Rzekł Pan Bog do Moiżeſzá: Nieprzyiaciele was przebacżyli y zdrádzili
Mádiánitowie/ biycie ie á pomśćicie ſie ſwoiey bráciey. Vbrał thedy Moiżeſz
ludu godnego ku walce tyſiąc we zbroię z oſobnych narodow wybránych/ prze=
łożył nád nimi Phineeſá/ ktory dawſzy nacżynie ſwięte y trąby/ kazał Lewitom
trębić. Poráźił Mádiánity/ y pobił wſzytek narod męſki y pięć krolow ich/
miáſtá y wśi popalili/ y Báláámá proroká zábili/ niewiáſty z dzyećmi y z doby=
tkiem zábráli/ y wiedli do namiotow. Przećiw ktorym gdy wyſzedł Moiżeſz z
Eleázárem/ vyrzeli niewiáſty Mádiáńſkie/ rzekli: Cżemuſcie niewiáſty żywo
záchowáli/ zaſz niewiecie że zdrádziły ſyny Izráelſkie. Ktore wnet pobili/ tylko
dzyewki niewinne zoſtáwili/ ktorych było w licżbie trzydzyeśći y dwá tyſięcy.
Rzekł Moiżeſz do woiownikow/ żeſcie zábijáli á ciał vmárłych ſie dotykáli/
muśicie ocżyścienie wzyąć przez wody kropienie/ á mieſzkáć przed namiothy
ſiedḿ dni/ á złoto álbo ſrebro y wſzytko co ogień ſtrzyma/ ogniem vcżyśćić/ ine
rzecży wodą ocżyścienia/ to ieſt wodą s popiołu Iáłowice paloney/ ocżyśćić.
Kazał też Pan Bog rozdzyelić korzyść w rowny dzyał wſzytkę tym co woiowá=
li/ á s piąći ſet iednę duſzę żywą odłożyć Pánu Bogu/ á dáć ią Eleázárowi ká=
płanowi/ z drugiey połowice łupow Lewitom ſługom kościelnym.
Po ten poraſce Moábskiey kazał znowu Pan Bog
zlicżyć lud Izráelſki godny ku walce/ okrom tych ktorym ieſzcże dwudzyeſtu lat
nie było. Nalicżyli godnych ku walce ſześć ſet y ieden tyſięcy/ ſiedḿ ſet/ y trzy=
dzyeśći/ w ktorym pocżcie nie było żadnego s tych/ ktorzy przed tym byli policże=
ni ná puſzcży/ okrom Káleb á Iozue álbo po Zydowſku Ieoſſua. Rozdzielił też

H	Moiżeſz kro=

---

strona: 43v

Kſięgi pirwſze

Moiżeſz kroleſtwá ony miedzy lud Izráelſki/ według narodow ich. Dał z naro=
du Ruben y Gad y Mánáſſen połowicy/ kroleſtwo Seon krolá Amoreyſkiego
y kroleſtwo krolá Og y zyemię Gálad. A przykazał im Pan Bog/ gdy wnidzye=
cie do zyemie Chánán zá Iordan/ roſproſcie wſzytek lud oney zyemie bo ſą báł=
wochwálcy/ ieſli tego nie vcżynicie/ będą wam iáko gozdzye w ocżu/ á ieſli ich
wy bić nie będzyecie/ com im vmyſlił vcżynić/ wam vcżynię. Drudzy narodowie
Izráelſcy/ będą mieć ty kráiny. Stronę południą/ ktora ſie pocżyna od puſzcżey
Syn bliſko Edom. Stronę zachodnią/ ktora ſie pocżyna od wielkiego morzá/
zową Pontus Euxinus. Połnocną ſtronę/ ktora ſie pocżyna od morzá Medi=
teráńſkiego/ á ná wſchod/ áż do morzá Ceneret/ áż do Iordaná. Imioná tych
ktorzy maią rozdzieláć/ Eleázár kápłan/ Ieoſſua álbo Iozue/ y kſiążętá po ie=
dnemu z dwunaſcie rodzáiow/ to ieſt/ z narodu Iudá Káleph/ z narodu Sy=
meon Sámuel/ z narodu Beniámin Helidad/ z narodu Dán Bocci/ z narodu
Mánáſſe Bániel/ z narodu Efráim Kámuel/ z narodu Zábulon Heliſaphán/
z narodu Iſáchár Pháltiel/ z narodu Aſſer Abiud/ z narodu Neptálim Phe=
dael. Roſkazał też Pan Bog/ áby Lewitom dano miaſt ku mieſzkániu cżter=
dzyeśći y ośḿ/ áby w mieſciech mieſzkáli/ á przedmieścia dla dobytká zácho=
wáć. Roſkazał im też Pan Bog/ gdy przydzyecie do zyemie Chánáneyſkiey/ zá=
chowaycie ſześć miaſt dla záchowánia pokoiá/ tym/ ktorzy ſie w przygodzye do
nich vcieką/ trzy z onę ſtronę Iordana/ á trzy z drugą ſtronę/ ták dla ludu I=
zráelſkiego iáko gościá álbo pielgrzymá/ á to práwo będzye mężoboycom ktorzy
ſie do tych miaſt vcieką. A ieſli kto zábił bliźniego niechcąc s przygody/ á vciekł
ſie do miáſtá s tych ſześći iednego/ ma być záchowan żyw od przyiacioł zábite=
go/ áż ſie ziedna przez ſędzye/ á ieſli nie ziedna/ ma tám thák długo być áż do
śmierći nawyzſzego Biſkupá. A ieſliby kto vmyſlnie zábił/ á vciekł ná mieyſce
ſpokoyne/ máią go wzyąć y od ołtarzá/ á gardło zań dać ma/ wſzákże tákiego
ieden ſwiádek nie przeſwiádcży.
¶ Rzekł Pan Bog do Moiżeſzá/ wſtęṕ ná tę gorę Abarim/ roſpámiętay zye=
mię ktorą dałem ſynom Izráelſkim/ á gdy ią vyrzyſz ná gorze Fazge/ poydzyeſz
zá ſtárymi ſwymi iáko y Aaron/ á nie dopuſzcżęć do niey wnidź przez rzekę Ior=
dan/ boś theż wątpił w niektorych rzecżach ná puſzcży/ á mnieś tym obráźił.
Ktoremu rzekł Moiżeſz: Niechay Pan Bog opátrzy ten lud cżłowiekiem ſprá
wnym/ ktoryby gi przywiodł do zyemie obiecáney/ áby nie byli w błędzye/ iáko
owce bez páſterzá ſwoiego. Rzekł Pan Bog do niego/ wzoẃ Iozue ſyná Mun
álbo Nawe/ w ktorym ieſt duch Boży/ á włoż rękę ſwoię nań/ áby przy tho=
bie ieſzcże był vſtáwion/ ktory będzye ſtał przed Eleázárem kápłanem y przed
poſpolſtwem/ á daſz mu przykazánia gdzye wſzyſcy vyrzą y cżęść pocżćiwo=
śći/ áby go ſłucháło wſzytko zebránie kościołá moiego/ á iáko ſie w cżym ma
ſpráwowáć/ Eleázár będzye Páná pytał. Y vcżynił thák Moiżeſz iáko mu
Pan Bog przykazał.
Bacżąc iuż Moiżeſz śmierć ſwoię bliską/ látá cżter=
dzyeſtego/ mieſiącá iedennaſtego od wyścia z Egiptá/ cżynił wielką pilność o=
koło tych rzecży ktore mu Pan Bog przykazał. Zebrawſzy wſzytek lud ſwoy/
powiedał im iáko ſie máią záchowáć w zakonie y vſtawach/ thákież w ſlu=
żbach kościelnych/ y w inych ſpráwach/ mowiąc: Vcżcie ſie y pełnicie przykazá=
nia Páńſkie/ ktore ieſt nam vſtáwiono/ á piſzcie ie ná ſwych ſercach iáko w kſię=
gach. Pan náſz vcżynił známi vmowę ná gorze Oreb/ oblicże w oblicże mowiąc
známi/ á byłem pośrzodkiem miedzy im á wámi onego cżáſu/ ábych wam iego
ſłowá obiáwił/ to ieſt rozum wáſz ábyſcie ich ſłuchali á pełnili. Nie máſz ine=
go narodu ludzkiego/ ku ktoremuby był blizſzy Bog/ iáko k nam/ przeto ſtrzeż
vſtáwy Páńſkiey/ ábyś iey nie zápomniał káżdego dniá żywotá ſwego/ ſyny y
dálſze potomki będzyeſz vcżył twoie/ ieſt wam ſłychány glos iego/ iż nápiſał ná

dwu tablicach

---

strona: 44

Wiek trzeći.

Liſt 44.

grafika dwu tablicach dzyeſią=
cią ſłow. A mnie roſka=
zał ábych was vcżył po=
ſług koſcielnych/ á wam
pełnić ſkutecżnie/ bo v=
miłował oyce wáſze y
potomki wybrał k ſwey
woli/ ábyſcie mu byli zá
oſobny lud/ y przełoży
cię nád iny lud kthory
ſtworzył ku vcżćiwośći
y chwale ſwoiey. Przeto
ſluchay á bierz w pá=
myęć ſłowá moie/ á
znácż ie ſobie w ſercu y
ná ſłupiech domu twego/ y ſynom ſwoim powiedáć będzyecie. Gdy przydzyecie
do zyemie ktorą wam Pan Bog przez oyce náſze obiecał/ oſtrzegay ábyś nie zá=
pomniał Páná twego/ ktory cię wywiodł z niewoley Egipſkiey do zyemie obfi=
tey wſzytkiego/ gdzyeś nie ſiał áni ſzcżepił. Niechay ſie dzyeći wáſze pirwey v=
cżą zakonu/ ktory ieſt nalepſza náuká y przycżyná wielkiego ſzcżęſcia. Powtore
ráno y wiecżor wyznawáć dobrodzyeyſtwo Páńſkie.
¶ Słuchay tedy o Izráelu: Ieden ieſt Pan Bog náſz/ będzyeſz go tedy miło=
wał ze wſzytkiego ſercá twego/ y ze wſzytkiego vmyſłu twego. Páná ſie twego
będzyeſz bał/ á iemu ſamemu ſłużyć będzyeſz. Záchoway vſtáwy około poſług
kościelnych káżdego cżaſu. Nie będzyecie mieć Bogá inego przed oblicżnoſcią
iego. Nie będzyeſz ſobie cżynił obrázow/ áni báłwánow/ áni napiſow wyſtá=
wiáć áni chwalić. Nie cżyńcie ſie wieſzcżemi/ áni ſnow záchowuycie/ áni ſie ku
cżárownikom vciekaycie. A gdy wnidzyecie do zyemie obiecáney/ przewrácaycie
wſzytki mieyſcá ná ktorych Pogáni chwalili báłwány ſwoie/ połáḿcie/ roſpro=
ſzcie/ y w niwecż obroćcie wſzytki ołtarze/ obrázy/ ſłupy/ láſy poſiekaycie. Co
ieſt głupſzego ná ſwiecie/ iedno opuśćiwſzy ſtworzycielá/ ſtworzeniu iego cżeść
chwałę dawáć. Roſpowiedał im też dzyeſięć przykazánia Bożych/ ktorem iuż
pirwey nápiſał w wtorych kſięgach Moiżeſzowych.
¶ Ieſliby powſtáli miedzy wámi Prorocy/ á powiedzyał ktory coćby ſie tráfi=
ło/ tákież wykłádánie ſnow/ á chciałćiby cię przywieść ku chwaleniu inych bo=
gow/ nie ſłuchay go w tym/ bo to ieſt w tym/ iż was Pan Bog pokuſza/ áby iá=
wnie było ieſli go miłuiecie álbo nie/ á táki Prorok będzye od was zábit. A tá=
kież vcżynicie/ ieſliby brát álbo żoná álbo kto táki/ kogo wiernie miłuieſz/ chciał
cię odwieść od prawdziwego Boga Izráelſkiego ku inemu. Tákież ine ktore o=
bacżą Sędzyowie chwalić Słońce/ Mieſiąc/ Gwiazdy/ Ogień/ y ine rzecży/
kámieńmi go vkámionuycie/ ták męſzcżyznę iáko żonę. Gdy nádbieżyſz bydlę
vpádłe ták przyiacielá twego iáko nieprzyiacielſkie/ podnieś ie/ á ieſli zábłądzi=
ło gdzye/ á niewieſz cżyie ieſt/ przyżenieſz ie ná mieyſce iáwne/ iż ie naydzye cżyie
ieſt. Nie łay áni przeklinay głuchego/ áni przed ſlepym kłádź cżymby ſie obráźił.
Gdy ſie tráfi cudzozyemiec do was chocia nie z wáſzego rodu/ prziymicie á mi=
łuycie go/ pámiętáiąc ná to żeſcie y wy byli cudzozyemcy w Egipcie. Nie cżyń=
cie krzywdy vbogim wdowam/ śirotom/ ták w kupiectwie iáko w ſądzyech/ bo
ich głoſy vſłyſzę ieſli będą wołáć álbo nárzekáć/ tákież gdy myto ſłudze zadzyer
żyſz. Nie bierzcie lichwy od bliźniego ſwego/ ále gdy wnidzyeſz do iego winnice/
iedz iágody iego coć ſie chce/ iedno dáley nie wynoś/ tákież prażmo ze zboża/ ie=
dno koſą álbo śirpem nie rzeſz. A gdy ſnopá ná polu zápomniſz/ nie wrácay ſie
poń/ iż weźmie gość álbo vbogi/ chceſzli ábyć Pan Bog twoy błogoſłáwił. Tá=
kież kłoſow nie zbieraycie dla vbogich.

H 2	Gdy ſie kto

---

strona: 44v

Kſięgi pirwſze

¶Gdy ſie kto s kim poſwarzy á vderzy nie ſzkodliwie/ ma opráwić á żyw zoſtáć
winny/ a ieſli vmárł ma dáć gárdło zań/ á ieſli chromotną ránę záda krwáwą
álbo śiną/ táka mu też ma być oddána. A ieſli kto brzemienną niewiáſtę vráźi
iż bez cżáſu porodzi/ ma opráwić winny/ według wyroku Sędzyow/ á ieſliby
y niewiáſtá vmárłá/ gárdło ma dáć zá to. Gdyby ſie dwá mężowie powádzili á
vchwyćili zá włoſy álbo w łomy/ á niewiáſtá pomagáiąc mężowi vchwyći go
zá rodne cżłonki/ máią iey rękę vciąć bez miłoſierdzya. Nie máią gárdłá dá=
wáć ſynowie zá oyce/ áni oycowie zá ſyny/ iedno káżdy zá ſwoy grzech pokuto=
wáć będzye. Ktoryby też zábił á zárázem vmárł ſługę ſwego/ ták dzyewkę iáko
mężá/ będzye winien grzechu y pokuty/ á ieſliby był żyw kilko dni/ vydzye wi=
ny/ bo iego kupno ieſt/ á tho ſie rozumie o Pogáńſkim ſłudze/ ále o ſwoim bli=
źnim według práwá będzye karan. A ieſliby oko álbo ząb ſłudze kupnemu wy=
bił/ ma go zá to wolnego vcżynić. Kto złodzyeiá zábije w nocy gdy ſie będzye ła=
mał álbo będzye kopał do komory/ nie przepádnie winy/ ále ieſli we dnie/ gár=
dło zań da. Kto cżyie bydlę zábije/ da ine zá nie. Ieſli Woł zábije kogo rogiem
do śmierći/ ma być vkámionowan áni mięſá iego ieść. Gdy cżłowieká kto v=
krádnie gárdło da/ gdy ſrebro álbo złoto/ tyle dwá kroć wroći/ ieſli bydlę/ tyle
trzy kroć/ okrom wołu/ zá tego tyle pięć kroć/ á ieſli nie ma s cżego zápłáćić/ ma
być przedan/ á tym zápłáćić/ álbo ſie ma wyſługowáć. Niewiáſtę gdy záſtáną
s cudzym mężem/ oboie vkámionowáć máią/ tákież dzyewka poſlubiona z mę=
żem cudzym/ przeto iż nie wołáłá/ ále gdy w polu gdzye lud dálego/ dzyewká
zoſtánie żywá/ á mąż ma być vkámionowan. Ieſliby kto wolny z wolną dzyew=
ką to vcżynił/ ma dáć oycu iey pięćdzyeſiąt ſyklow ſrebrnych/ á ią chowáć zá żo
nę/ áż ią komu wyda álbo ſam poymie/ á ieſli ociec nie chce wzyąć pieniędzy/
tedy ie ma dáć oney dziewce. Ieſliby też poiął dziewkę zá małżonkę/ á nie oka=
záłyby ſie w niey znáki dzyewicżego ſtanu/ ma być vkámionowána/ á kápłáńſka
táka żywo ſpalona/ Ale ſłużebna álbo kupna w thákiey winie nálezyona/ ma
być karána á przy zdrowiu zoſtáwiona.
¶ A gdy też wnidzyecie do zyemie obiecáney/ á będzyecie ſobie krolá chcieć wy
bráć/ tákiegoż vſtáwicie nád ſobą/ ktorego wam Pan Bog obierze s pośrzodka
was álbo wáſzey bráciey/ bowiem nie będzyecie moc z narodu inego tákiego wy
bráć. A gdy będzye wybran/ nie ma ſie przekłádáć ná wielkość koni/ áni theż
wiele żon mieć/ áni w złocie y ſrebrze ſie kocháć/ ále gdy będzye ſiedzyał ná ſtol=
cu krolewſkim/ ma mieć przed ſobą ty kſięgi vſtaw Páńſkich/ á cżytáć ná káżdy
dzyeń do ſámey śmierći/ áby ſie vcżył bać Páná Bogá ſwego/ á ſtrzedz ſłow y
kościelney ſpráwy iego/ áni ſie ma w pychę podnośić nád brácią ſwoię/ áni ſie
ſkłániáć ná ſtronę práwą áni lewą/ áby długo krolował y on y ſynowie iego.
Sędzye á Miſtrze będzyecie mieć nád ſobą/ w káżdym narodzye z oſobná/ coby
ſpráwiedliwie ſądzili/ nie pátrząc ná dáry/ zacność/ álbo przyiacielſtwo/ tákież
záchowánie krewnośći/ iedno iáko wielkiemu/ ták máłemu ſpráwiedliwość cży
nili. A ieſliby ktory cżłowiek z was był ná ſzubienicy záwieſzon/ nie ma długo
wiſieć tego dniá y zákopáć kiedy vmrze/ bo przeklęty tho bywa od Bogá ktory
wiśi ná drzewie. Zon nie poymuycie iedno s ſwoich narodow dwunaſcie/ dzye=
wki wolne dobrych á cnotliwych przyiacioł/ okrom ſioſtry rodzoney y przyrod=
ney á oycowey ſioſtry/ może káżdą iną bliſką w rodzye poiąć. A ieſliby ktorey
mąż bez płodu vmárł/ ma brát nieboſzcżykow wſkrześić naſienie iego/ to ieſt/
poiąć ią/ á ieſliby niechciał/ przyzowie go przed ſędzye/ ſpytáią go chceli wſkrze
śić brátſkie naſienie/ rzeknieli niechcę/ ma mu ziąć trzewik z nogi y plunąć ná
twarz/ rzekąc: Ták będzye kapáło ná cżłowieká ktory nie buduie domu brátá
ſwego/ á będzye ten dom wezwan dom boſego. A ieſliby brát brátowę żonę po=
iął/ pirwſzy ſyn ma być nieboſzcżykowi mężowi iey przywłáſzcżon. Gdy ſie żoná
mężowi nie ſpodoba prze iáką plugáwość álbo obycżay zły/ ma iey dáć liſt nápi
ſany rozwodu á puśćić ią precż/ á ieſliby ſzłá zá inego á vmárł/ iuż iey nie może

pirwſzy poiąć.

---

strona: 45

Wiek trzeći

Liſt 45.

pirwſzy poiąć. Wáłách álbo kleſniec/ tákież bękart nia máią wchodzić do domu
bożego. Wykłada to Iozephus iż ſie to rozumie/ żony nie może poiąć.
Szedł tedy Moiżeſz do wſzytkiego ludu/ y mowił:
Ieſtem dziś we ſtu y dwudzyeſtu lat/ á iuż dáley zwámi zá Iordan nie mogę
iść/ według woley Páńſkiey. Godna záiſte rzecż ieſt ábyſcie mi wierzyli com
wam powiedał y co ieſzcże powiem/ wiedząc ia wolą Bożą iáwnie was vpomi=
nam/ ábyſcie drogámi Páńſkimi chodzili/ á roſkazánie iego cżynili/ chcecieli á=
by wáſze dobrá mocno ſtały wſzytkich rzecży. Bo ieſli cię ná puſzcży chował
cżterdzyeśći lat/ gdzyeſcie mieli Mánnę ku pokármu/ wodę ku piciu/ ſzátá/ o=
boẃ ná was nigdy nie wiotſzáłá/ iáko ociec ſyná ták was vcżył łáſkáwie/ tedy
cię też przywiedzye do zyemie obfitey wſzytkiego/ gdzye będzyeſz iadł chleb twoy
w hoynośći. Przeto ſtrzeż áby nie zápomniał roſkazánia Páńſkiego cżynić/ kto=
re nie ſą dáleko od ciebie/ byś nie mowił ták/ iákoż kto do niebá może wnidź áby
ie nam przynioſł/ á obiáwił iáko ie pełnić mamy/ álbo zá morze po nie iść/ áby=
ſmy ie ſłyſzeli. Ale v ciebieć ieſt bliſko w vſciech twoich rzecż/ á w ſercu vcżynek
iego/ biorę ſobie niebo y zyemię ná ſwiadectwo/ iżem dziś powiedzyał żywot y
śmierć/ dobre y złe. Vmieyże wybráć żywot/ áby żył długo ná zyemi s potomki
ſwymi. A ieſli inácżey vcżynicie/ prętko zginiecie/ á nie długo ſwey zyemie obie
cáney vżywáć będzyecie. Gdy tedy przydzyeſz zá Iordan/ á oſiędzyeſz zyemię y
miáſtá wielkie/ y lud mocnieyſzy nád cię/ nie moẃże w ſercu twoim/ dla ſpráwie
dliwośći moiey dał mi tho Bog ſzcżęſcie iżem tę zyemię poſiadł/ bo ty zyemie
Pan Bog Pogáńſkie dla złośći ich á báłwochwálſtwá im wzyał á wam dał/
tákież y wam może vdzyáłáć/ ieſli ich náſládowáć będzyecie. Ale wy nie wcho=
dzcie z nimi w żadne przymierze áni ich żyẃcie/ ale ie wywroćcie á wygładzcie
do gruntu/ tákież ołtarze ich y wſzytki modły. Ale wyſtáwicie kámienie wiel=
kie/ á nápiſzecie ná nich przykazánie Páńſkie/ támże y ołtarz poſtáwicie s ká=
mienia coby ſie ich żelázo nie tknęło/ ná ktorym ofiáry ſpokoyne vcżynicie/ tám=
że vżywáć będzyecie przed Pánem ſwoim. Stáną ná gorze Gárizym ku dobro=
rzecżeniu Pánu/ Symeon/ Iudás/ Izáſchár/ Efráim/ Mánáſſe/ Beniámin.
A przećiw im záſię ku przeklinániu ná gorze Hebal ſtáną/ Ruben/ Gad/ Aſſer/
Zábulon/ Dán/ Neptalim/
á będą pośrzodku kápłani y Lewite/ będą mo=
wić ku wſzytkiemu ludu wielkim głoſem: Przeklęty ktory nie będzye mieſzkał w
ſłowie zakonu thego. A wſzytek lud odpowie/ Amen. A ieſli będzyeſz ſłuchał
ſłow Bożych/ á pełnił przykazánie iego / przełoży cię Pan Bog nád wſzytki bło
goſłáwieńſtwá/ błogoſłáwiony w mieſcie/ błogoſłáwiony w polu/ błogoſłá=
wiony owoc żywotá twego/ błogoſłáwiony owoc zyemie y dobytek twoy/ bło=
goſłáwiony wchodząc y wychodząc/ pádną nieprzyiaciele twoi przed tobą/ poy
dą iedną drogą przećiw tobie/ á vciekáć będą ſiedmią od oblicżá twego. Pięć
z was będzye ich ſto goniło/ á ſto wáſzych dzyeſięć tyſiąc ich/ będzye Pan Bog
miedzy wámi chodził/ á wy będzyecie lud iego. A ieſli nie będzyeſz ſłuchał iego/
rozmnoży ná cię Pan Bog plagi nagorſze y niemocy/ będą cię nadchodzić wſzy=
tki vćiſki Egipſkie/ roſproſzy cię miedzy wſzytek lud/ od końcá do końcá zyemie/
da wam ſerce boiáźliwe/ ocży ſlepe/ ſmutną myſl/ żywot iáko wiſzący przed to=
bą/ będzyeſz ſie bał we dnie y w nocy/ żywotu nie będzyeſz wierzył/ rzecżeſz porán
kowi kto mi da wiecżor/ á wiecżorowi kto mi da ráno/ odwiedzye cię Pan Bog
do Egiptu w okręciech/ tám będzyeſz záprzedan w niewolą nieprzyiacielom/
gdzye was będą kleſnić żonom ſwym/ á nie będzye ktoby was ſtámtąd wybáwił.
Ale ieſli ſie obroćiſz ku Bogu ſercem ſkruſzonym/ á będzyeſz ſłuchał głoſu iego
z vmyſłu y s ſercá twego/ wywiedzye cię z ięctwá y zmiłuie ſie nád tobę/ y zbie=
rze cię ze wſzytkich cżęśći ſwiátá/ y przywiedzye do zyemie/ ktorą oycowie wá=
ſzy dzyerżeli. Przeto obrzez ſerce twoie y ſerce plemienia twoiego/ áby mogł
miłowáć Páná Bogá twoiego ze wſzytkiego ſercá twoiego/ y ze wſzytkiey du=

H 3	ſze twoiey/

---

strona: 45v

Kſięgi pirwſze

ſze twoiey/ áby mogł żyć. Ieſli inácżey vcżyniſz/ powiedamći dziś záprawdę
zginieſz y vmrzeſz.
Nápiſał tedy Moiżeſz ten zakon y dał kápłanom z
narodu Lewi/ ktorzy nośili Arkę vmowy/ y wſzytkim ſtárſzym ludu Izráel=
ſkiego/ áby cżytáli/ po ſiedḿ lat gdy przydzye rok odpuſzcżenia/ wſzytkiemu lu=
du Izráelſkiemu oboygá pogłowia/ ná mieyſcu ktore wam Pan Bog obierze.
Poznałem po was iż po śmierći moiey rychło ſie od tych drog odwroćicie/ nic
dobrego nie będzyecie cżynić/ bo macie krzcyce zátwardzyáłe/ áto ſobie biorę ná
ſwiádectwo niebo y zyemię/ przeto tę pieśń wam zoſtáwię po ſobie/ ábyſcie ią y
ſami y potomkowie wáſzy ná pámiątkę wiecżną zawżdy ſpiewáli: Audite

11:

cœli quid loquar, audiat terra verba oris mei: to ieſt: Słuchaycie niebioſa kto=
re rzecży będę mowił/ zyemia áby ſłyſzáłá ſłowá vſt moich etc. Wyrzekſzy tho
nápominał Iozue/ áby ciągnął z woyſkiem przećiw Kánáneyſkim według wo
ley Páńſkiey. Mowił też: O Izráelu ludu boży/ iać iuż od was weſele idę precż/
polecam was cżyſtośći zakonu/ cnotliwym obycżáiom y dobrey ſpráwie/ á opá
trznośći przełożonym wáſzym/ ktorzy was z waſzym pożytkiem ſpráwowáć bę=
dą. Pan Bog ktory teraz známi ieſt/ będzye záwżdy zwámi/ ieſli ſami chcieć bę=
dzyecie/ do ktorego ſie vciekáiąc/ rády vżywáć będziecie Eleázárowey y Iozue/
takież y w inych ſpráwách kſiążąt ſwoich/ ktorych ſłuchaycie á miłuycie ie miár
kuiąc popędliwość ſwoię/ nie ták iákoſcie ią ku mnie cżęſto obracali. Bo wie=
cie dobrze żem od was więtſze przeſládowánie miewał niż od náſzych nieprzyia=
cioł/ ktore wam nie złym vmyſłem wymawiam/ iedno ábyſcie ſie tego ſtrzegli
ná potym. Bo ieſli ná to dbáć nic nie będziecie/ Páná przećiw ſobie rozgniewa=
cie/ zyemię wam náſzym oycom obiecáną záſię weźmie/ á da wáſzym nieprzyia=
cielom. Ná ty ſłowá pocżęli wſzyſcy płákáć á nárzekáć bez miáry/ cżęſcią dla
tego iż go tákiego dobrodzieiá kiedy gniewáli ná puſzcży/ cżęſcią też iż táki ſpra
wcá ich miłośćiwy/ ſpráwny/ á wielebny/ od nich odchodzi. Potym Moiżeſz po=
żegnał wſzytki dwánaſcie narodow z oſobná/ dáiąc im błogoſłáwieńſtwo/ win
ſzuiąc im ſzcżęſliwy obchod ná ſwiecie wiecżnie y potomkom ich. Tym więcey ie
ſzcże pobudził wſzytek lud ku płácżu/ ták áż niewiáſty biły pierśi ſwoie kámie=
niem/ Przeto ręką ſkázuiąc roſkázował áby ná ſtronę vſtąpili á milcżeli/ á ſwoie
bliſkie cieſzył á vpominał łágodnemi ſlowy áby rzewniwośći przeſtáli/ by theż
ſámego k niey nie przywiedli. Wzyąwſzy thedy Moiżeſz s ſobą Eleázárá á Io=
zue y dwánaſcie kſiążąt/ ſzedł s pol Moábſkich ná gorę Nebo przećiw Iericho=
wi/ vkazał mu Pan bog wſzytkę ziemię Galád áż do Dán/ też Neptálim wſzyt=
ki zyemie/ y Efráim/ y Mánáſſe/ y wſzytkę Iudeą áż do oſtátniego morzá.
Rzekł mu Pan Bog/ toć ieſt zyemiá ktorą obiecałem oycom wáſzym Abrá=
ám/ Izáák/ y Iakobowi/ widziałeś ią ocżymá ale do niey nie wnidzyeſz. A tám
rosſtawſzy ſie z Eleázárem y Iozue/ vmárł ieſt bez żadney boleśći/ á pochował
go Pan Bog w wále zyemie Moábſkiey przećiw Fagor/ á żadny cżłowiek gro=
bu iego nie wiedzyał y do tego cżáſu niewiedzą/ wypełniwſzy żywotá ſwego ſto
y dwadzyeścia lat. Lud go płákał trzydzyeśći dni/ mowiąc: Nie był áni będzye
Prorok miedzy námi więtſzy nád Moiżeſzzá/ ktoregoby znał Pan Bog oblicżym
w oblicże we wſzech znákoch y dziwiech. Ten żydy piſáć napirwey naucżył/ wy=
nalazſzy bukſztaby ábo kárák ku piſániu s piſmá Káldeyſkie^o/ iákie tu obacżyſz.
Lamed Caph Iod Teth Cheth Zain Vau He Daleth Gimel Heth Aleph
Tau Scin Reſc Coph Zadic Phe Ain Samech Nn Mem
Przez ty litery też oni licżbę rozumieią.

Zydowie o tym

---

strona: 46

Wiek trzeći.

Liſt 46.

¶ Zydowie o tym Moiżeſzu rozmaitego mnimania ſą. Opuśćiwſzy iego piſmo
ſwięte/ ktore im po ſobie zoſtáwił/ rzucili ſie do iney dzikiey nauki niezbożney/
ktorą oni zową Kábála/ to ieſt/ nauka głoſu żywego/ ſłowy powiedána ieden
drugiemu po ſobie/ ktorą (powiedáią) Bog Moiżeſzowi ná gorze Syná obia=
wił przez káraktery álbo znáki piſane/ w taiemnicy ſwoiey/ cżego Moiżeſz po=
tym nie káżdemu obiáwił/ tylko niektore ſwoie tego náucżył/ oni záſię drugim/
tákże ta náuká álbo obiáwienie ſzłá porząd áż do Ezdraſzá Proroká. Stara to
náuká v nich/ ále Krześćiánom niedawno obiáwioná ieſt/ áż gdy náwykli pi=
ſmá żydowſkie^o dobrze. Chwalą ſie s tą náuką Zydowie/ mowiąc że v nich tácy
ſą/ ktorzy mogą tákie znaki Boſkie cżynić iáko Moiżeſz/ y Moiżeſz ſam vkaże ſie
tákiemu/ kiedy będzye chciał. Dowodzili tego pirwey przed Kriſtuſowym przy=
śćim/ ále po nim zginęłá. Ieſt v nich ta Kabalá dwoiaka/ iednę zową Berezyt
álbo Kaſmologia/ tę to mienią być wieſzcżą s przyrodzenia/ wiedząc rzecży
przyrodzone ná zyemi y niebieſkie biegi/ Biblią albo piſmo ſwięte według ro=
zumu przyrodzonego obycżáiem Filozowſkim wykłádáiąc. Tę to vmiał Adam
pirwſzy/ ktory káżdey rzecży imię nalazł/ biegom niebieſkim rozumiał/ y potom=
kom vkazał. Sálomon też to vmiał s przyrodzenia/ wykłádáiąc drzewa od Ce=
drynowego áż do Hizopu/ też źwierzęce/ ptáſze/ rybie/ przyrodzenie wykładał/
o cżym w piſmie s. ſtoi. Tę też náukę mienią vmieć Tálmutá Zydá chytrego/
ktory Zydom wſzythek ſtáry zakon według proſtych ſłow wyłożył/ áby ſie ni=
gdzyey ná nowy nie ściągał. Drugą náukę Kábále zową Merkaná/ ktora ſie
rozumie o wyſokich rzecżach/ to ieſt/ o ſwiętych imionach/ o Anyelech o ich ſpra
wach/ y o inych táiemnicach Boſkich. Tę záſię ná dwoie rozdzyeláią/ Arith=
máncią y Trománcią. Arithmáncia o Anyelech/ o duſzach/ o cżárciech/ y o
wſzytkich duchoch vcży. Trománcya tá ſámá Boſkie táiemnice ſpráwuie/ kto
tę vmie/ roſkázuie cżártom/ Anyołom/ żywiołom. Tę tho mienią vmiał Moi=
żeſz/ ktory thą náuką rozmáite cudá cżynił/ z rozgi wężá przemienił/ wodę w
kreẃ obroćił/ żáby/ muchy/ chrząſzcże/ pluſkwy/ ognie/ grady/ niemocy/ na lu=
dzi/ ná bydło/ pod Fáráonem krolem przepuſzcżał/ ſwoim ludzyem wodę w mo
rzu otworzył/ drugą z opoki wywiodł/ ptaki/ Mánnę/ z niebá przyzwał/ pyſzne
ogniem/ ſzemrzące trędem karał/ obłok we dnie/ ogień w nocy/ przed ludem ie=
mu k woli chodził/ głos Boży z niebá do ludu przywabił. Tey też náuki náucżył
ſwego wiernego kápłaná Aaroná/ ktoremu rozgá zákwitłá w ręku. Też Io=
zue/ ktory nád przyrodzenie ſłońcu ſtánąć roſkazał. Heliaſz też tą náuką ogień
z niebá przyzwał. Dániel Lwom gębę záwarł/ Dzyeći w ogniu nie gorzály etc.
Tą też náuką niewierni Zydowie mowią Kryſtus znáki cżynił ná ſwiecie. Ieſt
tedy tá Kábálá nic inego iedno wielki błąd/ á przewrotna y ſzkodliwa nieiáka
náuka/ ktora ſłowá/ imioná/ známioná piſmá ſwiętego/ inácżey wywráca niż
trzebá/ gániąc piſmo ſwięte iż mu nikt rozumieć nie może/ ktory ich náuki prze=
wrotney nie rozumie/ chwaląc ſie z niey/ iż y Prorocy ich tą náuką przyſzłe rze=
cży powiedáli/ y dziś tákich miedzy imi doſyć naydzye. Mam zá to iż ſie to przy=
godziło Zydom/ iáko onemu pſu/ ktory gdy nioſł mięſo w gębie przez wodę/ vy=
rzał ſwoy cień w wodzye/ puśćił mięſo z gęby á do cieniá ſie rzućił/ ſtráćił ko=
rzyść. Takież oni cieniá ſie chwytáią/ rzecż właſną opuśćiwſzy.
¶ S teyże też náuki żydowſkiey powſtáli byli odſzcżepieńcy/ ktore zwano Ophi=
te/ Gnoſtici/ Valenciani/ ći teżſobie s ſwymi zwolenniki zmyſlili Kábále Gre
ckimi ſłowy y kárákterámi/ przewracáiąc wſzytko piſmo Krześćiáńſkie ná ſwą
ſtronę/ vcżąc drugie/ iż przez ich táiemnic żadny piſmá nowego zakonu rozu=
mieć nie może/ bo ſą rozmáite/ á ſobie ná wielu mieyſc (mowiąc) przećiwne/
przez przypowieśći pod zaſłoną piſane/ iáko ſtoi v Mátthe. s. w xiij. rozdzyele=
niu/ áby widząc nie widzieli/ ſłyſząc nie ſłyſzeli/ rozumieiąc nie rozumieli. A ták
pod tym zákryćim ſłow/ tylko ſámym ſtałym ludzyem (mieniąc) Kryſtus ſło=
wnie obiáwił to rozumieć Apoſtołom potáiemnie/ y ieden drugiego náucżáć/

H 4

tákże też

---

strona: 46v

Kſięgi pirwſze

tákże też (powiedali) cżynili/ cżego piſać dla poſpolſtwa zániechali/ gdyż to ſą
wyſokie rzecży Boſkie/ v mądrych tedy w táiemnicy maiąc być/ á wiedzieć kogo
ich vcżyć/ á ſtrzedz tego pilnie/ á mądry v nich żadny/ iedno ktory nawiętſze błę
dy wymyſli. Piſze Kornelius Agripá/ cżłowiek wielkiey náuki y cżytánia/ iż ná
tych náukach młodość ſwoię vtráćił/ y kſięgi wielkie ſpiſał o nich/ miánował
ie táiemna Filozophia/ gdzye potym tego żáłował s płácżem/ iż ſie wdawał w
ty mátactwá nikcżemne/ gdzye iedney prawdy w nich nie mogł nigdy doznáć/
máiąc ná tho wielkie miſtrze/ y ięzyki wſzytki przednieyſze Krześćiáńſkie vmie=
iąc/ nic im ku doſkonáłośći wſzytkim nie mogło przyść w káżdey náuce thá=
iemney. ∴ ∴ ∴

11:

Rozdzyał dzyeſiąty kſiąg pirwſzych Kroniki they/

12:

á pocżynáią ſie Kſięgi ſwiętego piſmá/

13:

ktore zową Ieoſchue.
O śmierći Moiżeſzowey/ Iozue po żydowſku Ie=
oſchua/ ſyn Nawe álbo Nun lud Izráelſki w ſwoię ſpráwę
wzyął/ ktoremu Pan Bog rzekł: Iakom był z Moiżeſzem ták
y s tobą będę/ bądź mocny á wielki/ ty rozdzyeliſz kráiny ludu
ſwemu/ iedno ſtrzeſz zakonu/ á nie wykrácżay ná práwo áni ná
lewo. Poſłał tedy Iozue s Setym dwu ſzpiegierzow do Iery=
chá miáſtá/ áby ie przebacżyli á oglądáli. Ktorzy przyſzedſzy
zá Iordan ſzli do miáſtá/ przyſzli w dom iedney nierządney niewiáſty imieniem
Rááb. Powiedzyano o nich krolowi Ierycho/ poſłał krol do tey niewiáſty Rá=
áb / mowiąc: Wywiedź tych dwu ktorzy weſzli do twego domu. Zlękłá ſie nie=
wiáſtá/ ſkryłá ony ſzpiegierze y przykryłá páźdzyerzym lniánym/ y odpowiedziá=
łá: Znam to iż przyſzli do mnie/ álem niewiedzyáłá ſkąd byli/ á ſkoro brony zám=
kniono wyſzli precż fortą/ gońcie ie rychło áza ie poimacie. Gonili ie ná po=
wieść oney niewiáſty drogą ktora ſzłá do brodu Iordaná. Szłá wnet niewiá=
ſtá do onych mężow/ y rzekłá: Poznáłám iż wam Pan Bog dał tę zyemię/ boi=
my ſie tu was wſzyſcy/ ſlyſzeliſmy że was Pan Bog przewiodł przez morze cżyr=
wone ſucho/ y coſcie pocżynili krolom Ammoreyſkim Seon y Og/ ktoreſcie po=
bili/ teraz mi przyſięgaycie przez Bogá/ iż iáką ia wam teraz łáſkę cżynię/ táką
wy mnie też vcżynicie z domem oycá mego. Y vcżynili ták iáko chciáłá. Wnet ie
ſpuśćiłá powrozem cżyrwonym z okná domu ſwego ktore były w murze/ y rze=
kłá im: Záchowaycie ſie do trzeciego dniá w gorach/ áż ſie wrocą ći co was ſzu=
káią. A oni iey rzekli: Zbierz do ſwego domu wſzytki ſwoie rzecży y przyiaciele s
ktorymi ſie cáło záchowaſz/ á niechay ten powroz wiśi ná znák/ gdy Ierycho bę
dzye wzyęto/ tedy żadny ſzkodzić nie będzye.
¶ Y przyſzli do Iozue/ á powiedzyeli co ſie im przydáło/ y co mowiłá niewiá=
ſtá. Mieli im zá dobre Iozue y Eleázár iż przyſięgáli. Przykazał thedy Iozue
przez wołánie woźnego/ áby ſie gotowáli po trzech dni przez Iordan ciągnąć
ku otrzymániu zyemie Chanan. Rzekł tedy do narodu Rubenowego y Gady=
towego y poł Mánáſſe/ áby byli gotowi we zbroi przodkiem przed brácią wá=
ſzą. Ktorzy rzekli wſzytko vcżynić. Rzekli też áby káżdy vmárł táki/ ktory nie
będzye poſłuſzen twego roſkazánia/ tylko áby był Pan s tobę iáko był z Moiże=
ſzem. A ták Iozue ráno powſtawſzy ruſzył namioty. Wyſzedſzy s Setim przyſzli
nád Iordan/ mieſzkáli tám trzy dni. Potym rzekł do wſzytkich/ bądźcie poſwię
ceni w Pánie/ iutro Pan Bog vcżyni známi dziwne rzecży. Ná świtániu rzekł
do kápłanow: Weźmicie Arkę á podźcie z nią przed ludem przodkiem od ludzi
ná dwu tyſiącu łokći áby od wſzytkich byłá widzyána/ á gdy wnidzyecie ná

cżęść Iorda=

---

strona: 47

Wiek trzeći.

Liſt 47.

cżęść Iordáná rzeki/ wyſchnie. Rzekł też do ludu áby ſzli zá Arką z daleka/ á=
by byłá widzyána przeſtrono wſzytkim/ aby w tę drogę wſzyſcy tráfiáli/ á ſtrze=
ſzcie ábyſcie bliſko Arki nie byli. A gdy weſzli ná Iordan z Arką/ wielka rzeká
byłá s powodzi/ wſzákże vcżyniłá ſie przed nią ſucha drogá áż do dná/ á po ſtro=
nie ſie wodá wynioſłá ku gorze ſtoiąc ná mieyſcu/ zá Arką poſpolity lud ſpráwi
wſzy dzyeći w pośrzodek z niewiáſtámi ſzedł/ á przed nimi we zbroiach Rube=
now narod/ Gáládow/ y Mánáſſe/ ktorych było cżterdzyeśći tyſiąc godnych
ku walce. A gdy było w pośrzodku rzeki/ ſtánęli kápłani z Arką/ cżekáiąc áby
lud drogą ſuchą rządnie ſzedł imo Arkę z dáleká ná brzeg/ bo byłá wodá dolna
ſpłynęłá áż do dná do morzá cżyrwonego. Potym Iozue s pośrzodku Iordaná
ſuchego roſkazał wzyąć dwánaſcie kámieni gdzye kápłani ſtali z Arką/ á wy=
nieść ná brzeg dwiemánaſcie ſtárſzym z narodow Izráelſkich/ ná pámiątkę po=
tomkom ich/ áby wiedzyeli moc Bożą iż przez ſuchy Iordan przewiodł oyce ich/
á drugich dwánaſcie kámieni kazał wnieść z brzegow w pośrzodek Iordana
ná gromádę/ ktore ieſzcże y dziś tám ſą/ ná pámiątkę prześcia ich przez Ior=
dan. A gdy lud przeſzedł przez rzekę/ wyſzłá też y Arká s kápłany. Wroćiły ſie
záſię wody á ſzły potokiem ſwym iáko pirwey. Wyſzedł tedy lud z Iordaná pir
wſzego mieſiącá dzyeſiątego dniá/ wzyáwſzy s ſobą onych dwanaſcie kámieni z
rzeki Iordanu/ y rozbili namioty w Gálgális od Ierychá przez dzieſięć ſtáian/
á pięćdzyeſiąt od Iordaná/ tám Iozue vcżynił ołtarz z onych dwunaſcie kámie
ni w Gálgális/ ná ktorym Pánu Bogu poſługi cżynił. A gdy to ſłyſzeli wſzyſcy
krolowie Amoreyſcy ktorzy zá Iordanem mieſzkáli/ y wſzyſcy krolowie Ká=
náneyſcy/ iż przeſzli Izráelowie Iordan ſuchy/ polękli ſie bárzo/ iż nie był
v nich duch.
Tego cżáſu Iozue s przykazánia Páńſkiego obrzá=
zał dzyeći/ ktore ſie były zrodziły ná puſzcży/ męſkiego pogłowia. Po obrzázaniu
rzekł Pan Bog do Iozue/ odiąłem od was dziś ſromotę Egipſką/ przeto ono
mieyſce názwano Gálgálá álbo Gilgálá po żydowſku. Mieſzkáli ná tym miey=
ſcu áż ſie pogoili/ y vcżynili tám wielkęnoc cżternaſtego dniá mieſiącá pirwe=
go/ iedli tám báránká/ drugiego dniá pożywáli z żywnośći oney zyemie przaſny
chleb/ práżmo/ y ine owoce/ á tám przeſtáłá im Mánná/ ktorą ſie żywili áż do
thego cżáſu przez cżterdzyeśći lat. Teyże nocy wyſzedł Iozue ná wywiedzenie
Ierychá/ potkał mężá przed ſobą z dobytym miecżem. Ktoremu rzekł Iozue/
á náſz cży nieprzyiaciel? Ktory rzekł/ ieſtem kſiążę ludu Bożego/ y náucżył go
iáko miał wzyąć Ierycho/ á przekląć ie y wſzytki rzecży ktore w nim były. Io=
zue padł ná zyemię przed nim. Rzekł mu Anioł/ złoż boty z nog twoich/ bo miey
ſce ná ktorym ſtoiſz ſwięte ieſt. Y vcżynił ták iáko mu kazano. Ierycho było zám
knione dla boiáźni/ iż żadny do niego nie mogł wnidź áni wynidź. Roſkazał Io=
zue kápłanom áby wzyęli Arkę vmowy y ſiedḿ trąb/ á lud zbroiſty przed Arką
ſzedł/ á lud poſpolity zá Arką/ y obeſzli pirwſzego dniá przaſnic miáſto około ći=
cho/ y wroćili ſie do ſwoich namiotow/ á thák cżynili każdy dzyeń do ſzoſtego
dniá. A gdy obchodzili ſiodmego dniá ono miáſto/ tedy roſkazał Iozue wſzyt=
kim ſkoro w trąby zátrąbią kápłani/ábyſcie wſzyſcy krzycżeli. Tákże vcżynili/
wnet ſie mury obáliły z gruntu około miáſtá Ierychá. Powiedzyał im też Io=
zue/ niechay będą przeklęte wſzytki rzecży w nim/ to ieſt/ śmierći oddáne/ ále
złoto/ ſrebro/ miedź/ żelázo/ y ine rzecży/ ktore może ogniem ocżyśćić/ áby były
zá pirwotki Pánu Bogu do kościelnego ſkárbu oddáne. Szli thedy do miáſtá
wielką mocą/ nie żywili żadney rzecży żywey/ ludzi/ żon/ dzyeći/ dobytki wſzel=
kie pobili/ tylko złoto/ ſrebro/ y wſzelkie rzecży ktore ogień wytrzymáią pobrá=
li/ y do kościołá oddáli/ á miáſto ſpalili/ okrom Rááb niewiáſty/ ktorą z oycem
y z mácierzą y ze wſzytkim domem záchowáli/ y wzyęli miedzy ſię y chowáli. Tę
to był poiął Sálmon kſiążę z narodu Iudá/ y miał z nią ſyná Booz/ bo tá byłá

ſzpiegi ich

---

strona: 47v

Kſięgi pirwſze

ſzpiegi ich w domu ſwym zachowáłá. Złorzecżył też álbo przeklinał ktoryby Ie
rycho miáſto opráwiał.
¶ Achán z narodu Iudá po zwoiowániu miáſtá/ wzyął ſobie á zátáił płaſzcż
cżyrwony złotogłowowy/ y dwie ſcie ſyklow złotych/ y tákież ſrebrnych/ y ine rze=
cży ktore były przeklęte/ pobrał. A gdy Iozue poſłał przećiw miáſtu Háy/ po=
ráżeni y roſproſzeni Izráelitowie/ s ktorych było zábitych trzydzyeśći y ſześć
mężow. Iozue rozdárł ná ſobie odzyenie/ y leżał przed Arką ná zyemi áż do wie
cżorá/ tákież drudzy ſtárſzy z nim włożywſzy worki ná głowy. Rzekł Pan Bog
do Iozue: Pomázał ſie lud rzecżámi przeklętymi/ nie będę zwámi áż ſie ocży=
śći. Puſzcżał tedy loſy Iozue ná narody oſobne ich/ y padł los ná Achaná/ wy=
wiedzyon potym á vkámionowan/ á iego wſzytek ſtátek z dobytki y z domem/ to
ieſt/ z namiotem ſpalili/ gdzye ieſzcże y dziś wielka gromádá ſtoi kámienia ná
tym mieyſcu. Pothym Iozue poſłał trzydzyeśći tyſiąc ludzi przećiw miáſtu
Háy. Położyli ſie miedzy Háy á Betel ku zachodu ſłońcá/ zoſtáwiwſzy tám pięć
tyſięcy ludzi/ przyſzli do woyſká. Krol Háy ciągnąc przećiw woyſku Iozue/ nie
wiedząc o ludzyech ná zaſádce w tyle. Iozue zmyſlił ſobie vciekánie/ odwiodł
ie od miáſtá/ á dał znák podniozſzy tarcżą tylnym ludzyem/ ktorzy byli poſtá=
wieni ná zachod ſłońcá/ wzyęli miáſto á zápalili/ y ludzi zbili nie żywiąc áni
dzyeći/ áni dobytká/ krolá obieśiwſzy łupem ſie rozdzyelili.
¶ Słyſząc to Gábánitowie/ ktore rzecży Iozue pocżynił nád dwiemá miáſty/
iż żadnemu nie przepuśćił ták ludziom/ dzyeciom/ iáko dobytkowi/ áni przymie
rza nie chce mieć ni ſkim/ vmyſlili chytrze z nimi wzyąć ſpokoyne przymierze tym
obycżáiem/ poſłáli poſły do nich/ ktorzy przyſzedſzy do ich namiotow/ powiedá=
li ſie być z dálekich kráin/ przeto byli ná ſię włozyli ſtáre ſzáty/ trzewiki złe/ flá=
ſzki ſkorzáne/ chleb twárdy ſpleśniáły/ rzekli do Iozue: Słudzy wáſzy ieſteſmy/
záchowycie nas w pokoiu. Vwierzyli im Izráelowie/ Bogá o to nie pytawſzy/
przyſięgli im zá pokoy Iozue/ Eleázár/ y ſtárſzy z narodow. Po trzećim dniu
ciągnął z woyſkiem Iozue przećiw miáſtu Gábáon/ wyſzli przećiw iemu oni
ktorym przyſięgáli. Rzekł Iozue/ cżemuſcie nas ták okłámáli? Odpowiedzye=
li/ ſłyſzeliſmy o wáſzym wielkim ſzcżęſciu y o okrutnośći/ nie żywiąc nikogo/ iż
też zakazánie macie ni ſkim przymierza bráć/ á boiąc ſie was/ muſieliſmy ták
vcżynić. Weſzli w rádę Iozue s poſpolitym ludem/ niektorzy mowili nie ma tá=
kim przyſięgá być dzyerżána/ drudzy przećiw temu. Stárſzy boiąc ſie by tym
Páná Bogá nie rozgniewáli/ rzekli: Gdzy ſie ſłużebniki náſzymi licżyli/ niechay
będą wiecżnymi ſłużebniki v nas/ áby drwá rąbáli á wodę nośili ná ſłużbę bo=
żą/ przeto rzecżeni byli Náthinnei/ y wroćili ſie záſię Izráelowie do Gálgális.
Tego cżáſu krolował w Ieruzálem Adoniſedech/
ktory gdy vſłyſzał iż Gábáonitowie wzyęli z Zydy przymierze/ bał ſie/ wezwał
k ſobie cżterzech krolow ná pomoc Amoreyſkich. Ktorzy przyciągnąwſzy k nie=
mu/ obegnáli Gábáon. Obegnáńcy poſłáli do Iozue/ proſząc áby ich rátował
á wyzwolił od oblężenia. Ktory zebrał prętko woyſko/ vderzył ná nieprzyiacie=
le áż pocżęli vciekáć. Ale Pan Bog ſpuśćił ná nie grad/ to ieſt kámienie/ y po=
bił ich więcey niż miecżem. Widząc Iozue ſłońce nád zachodem/ boiąc ſie áby
nie vbieżeli nocą/ wołał ku Pánu/ mowiąc: Nie záchodź álbo nie ruſzay ſie
ſłońce przećiw Gábáon/ á mieſiąc przećiw dolney kráinie Háy. Y ſtánęło ſłoń=
ce z mieſiącem cáły dzyeń/ nigdy nie był áni przed tym áni potym thák długi
dzyeń. Pięć krolow ſkryli ſie do iámy w mieście Mácedá. Powiedzyano o nich
Iozue/ kazał ie zákłáść kámienim á oſádzić ſtrożą/ áby nie wyſzli/ á drugim ka=
zał gonić nieprzyiaciele. Pobiwſzy ie/ do miáſtá Mácedá ſie wroćili/ gdzye był Iozue/ ktory kazał wywieść z iámy pięć krolow y zwieśić. Tákże vcżynili/ po=
tym ie wiecżor zięto s ſzubienic á pochowano do oney iáſkiniey gdzie ſie byli ſkry
li/ y nakłádli ná nie kámienia ná wiecżną pámiątkę. Tegoż dniá zábili krolá

Mácedá

---

strona: 48

Wiek trzeći.

Liſt 48.

grafika Mácedá y miaſto wzyę=
li. Potym zwoiowáli Le
bne/ Lachim/ Eglon/
Hebron/ Dabir. Potym
ſie wroćił Iozue y z lu=
dem do Galgale. A gdy
tho vſłyſzał Krol Aſſor
Labin/ obeſłał wſzytki
krole okolicżne. Przycią
gnęli z wielkimi woyſki
do niego przećiw Izrá=
elſkim ludzyem w pocż=
cie trzech ſet tyſięcy lu=
dzi y dwu tyſiąc wozow
wyelkich. Przyciągnęli
do wod Meron. Rzekł Pan Bog do Iozue: Nie boy ſie/ iutro ie tobie dam ná
bicie/ wozy ich popaliſz/ á koniem żyły podrzeżeſz. Y poráźili ie ſynowie Izrael=
ſcy/ okrom tych ktorzy do miaſt obronnych vciekli/ ábowiem ſie byli dobrze Ka
náneycżykowie w mieściech ogrodzili/ gdy ſłyſzeli iż lud Izráelſki ciągnie s pu=
ſzcżey do nich/ y nie mogł ich Izráel dobyć/ áż zá wielką pracą á długą s tru=
dnoſcią. Wſzákże zwoiowáli wſzytko kroleſtwo żadnemu nie przepuſzcżáiąc/ á=
ni było miáſto potym żadne/ ktoreby ſie im w moc nie dáło s przypędzenia.
Zábili thedy iuż byli ſynowie Izráelſcy trzydzyeśći y ieden krolow Pogáń=
ſkich wſzytkich.
¶ Piątego roku wyścia s puſzcżey/ ruſzył ſie Iozue z namioty ſwymi y ludu I=
zráelſkiego z Galgale do Sylo/ á tám poſtáwili namiot domu Bożego. Potym
do Sychen/ y poſtáwił ná gorze Hebál ołtarz Pánu bogu s kámienia cáłego/ y
vcżynił ofiárę z dobytká pokoynego/ y nápiſał ná nim Deuteronomium/ to ieſt/
piąte kſięgi Moiżeſzowe. Potym Iozue dał zyemię Hebron ku dzyerżeniu Ka=
leb/ y byłá ziemiá w pokoiu przez niemáły cżás.
¶Wezwawſzy tedy Iozue ludu wſzytkiego przed namiot Páńſki domu Boże=
go w Sylo/ rzekł k nim: Sſtárzałem ſie/ dobrzeby ábyſcie byli rozdzyeleni krá=
inámi tymi ktoreſmy Páńſką mocą pobrali według iego woley. A thák loſem
przypádły ná nie kroleſtwá ty. Pirwſzym loſem Iudowemu pokoleniu. Wto=
rym Symeonowemu. Trzećim Beniámin/ á tá cżęść byłá bárzo ćiáſna ále pło
dna w vżytki/ k niey przyſłuſzáło Ierycho y Ieruzálem. Cżwartym Efraim.
Piątym połowicy Mánáſſe. Szoſtym Iſáſchar. Siodmym Zabulon. Oſmym
Aſſer. Dzyewiątym Neptálim. Dzyeſiątym Dánowemu. Ale y Lewitom oſo=
bno oddzielono cżterdzyeśći y ośḿ miaſt ku mieſzkániu/ s ktorych iuż byli wzyę=
li dzyeſięć w Ammoree/ gdzye byli vſtáwili trzy wolne záchowánie káżdemu ku
vciekániu/ á s tę ſtronę Iordanu tákież drugie trzy ku záchowániu wolnemu
ſpokoiem/ ktory ſie do nich vciecże. Potomkowie Iozefowi pocżęli mowić iż
máły dzyał ná nie przyſzedł/ mowiąc: że w ich narodzye wielki ſie lud rozmogł.
Odpowiedzyał Iozue áby ſobie w gránicach przeſtrono cżynili/ á dobywáli
kráin po gorach dáley zá zyemię obiecáną.
¶ Potym Iozue wezwawſzy k ſobie poſpolitego ludu Izráelſkiego/ rzekł im:
Iuż ſie ia muſzę s ciáłem ſwym rozłęcżyć/ á rozumiem po was iż po mey śmier=
ći Páná ſwego pobudzicie ná ſię/ wybierzcie ſobie teraz przedemną/ á powiedz=
cie komu rádniey będzyecie chcieć ſłużyć/ ieſli bogom Pogáńſkim cżyli Pánu
ſwoiemu/ ktory was przywiodł do they zyemie/ bowiem ia y dom moy ſámi
ſłużyć będzyem Pánu Bogu náſzemu. Rzekł lud poſpolity: Boże vchoway áby=
ſmy od ſwego Páná mieli odſtępić/ ále mu ſłużyć będzyem. Rzekł Iozue/ was
ſámych ná ſwiádki biorę/ żeſcie dziś wybráli Páná ſobie/ á rzekliſcie go nie od=

ſtępować ni=

---

strona: 48v

Kſięgi pirwſze

ſtępowáć nigdy. Odpowiedzyeli/ ieſteſmy ſwiádkowie tego/ y wſtąpili do Sylo
ſtánęli przed domem Bożym/ y wzyął onego dniá pokoy s Pánem Bogiem lud
Izráelſki/ á ná znák tego Iozue wylał wodę ná zyemię/ iákoby rzekł/ ktoby iná
cżey vcżynił/ nie tylko ſam zginie/ ále y wſzytko plemię iego wyſchnie iáko tá wo
dá ná zyemi. Y nápiſał to Iozue onego dniá w kſięgi wiecżne zakonu Bożego/ y
wzyął wielki kámień połozył gi pod dębem ktory ſtał przed domem Bożym/ á
rzekł: Ten kámień będzye wam ná ſwiádectwo wiecżne. Potym roſpuśćił lud
do dzyerżaw ſwych/ á ſam rychło vmárł máiąc lat wieku ſwego ſto y dzyeſięć/
rządził lud po Moiżeſzu dwádzyeściá y ſześć lat/ pogrzebion ieſt w mieście
Támnátſare ná gorze Efráim. Tegoż cżáſu vmárł y Eleázár Biſkup/ pocho=
wan w Gábáát/ á Phinee ſyn iego ná iego mieyſce wſtąpił.

12:

Rozdzyelenie iedennaſte kſiąg pirwſzych

13:

o Greckim piſmie.
Admus było imię właſne krolá Phenickiego ſyná
Egenorá/ ktory v Tyru y Sydonu pánował/ ten był poſłan
od oycá ſwego Egenorá ſzukáć ſioſtry Europy/ ktorą był Iu=
piter przemieniwſzy ſie w Wołu vnioſł/ á ná wyſep Krete
przynioſł/ á gdy iey nie mogł naleść/ nie śmiał ſie wroćić do oy
cá/ zoſtał bliſko gory ktorą zwano Párnazus/ á tám záłożył
miáſto Thebe/ á kráinę przezwał Boecia od Wołu/ ktorą pirwey Aonia zwa=
no. Tám iego towárzyſze wąż Hidrá pomorzył/ Kádmus onego wężá zábił/
zęby mu wytłukł y rozmiotał po polu/ á iáko Poetowie wymyſlili/ powſtáli z
onych zębow ludzye ſrodzy/ ktorzy ſie ſami zbili/ iedno ich kilko zoſtáli przy nim.
Rozumieią to przez ty zęby litery Greckie/ ktore ten Kádmus wynálazł rozmy
ſláiąc ſiedząc nád wzdroiem rzecżonym Hyppokron w Greciey/ według kto=
rych náucżył Greki piſáć/ kthore litery Greckie táki wzor máią.
Alpha Vita Gamma Delta Epſilon Ita Iota Lambda My Ny Omicron
Α Β Γ Δ Ε Η Ι Λ Μ Ν Ο
Pi Rho Sigma Tau Ypſilon Omega.
Π Ρ Σ Τ Υ Ω Thy drugie Pálámeden piſzą wynálazł.
Zita Thita Phi Chi Pſi
Ζ Θ Φ Χ Ψ
¶ Potym tego Kádmuſá Amphion Merkuriuſzow ſyn/ s Tebe miaſtá w Gre
ciey wyrzućił y wygnał/ opráwił miáſto murem. A iáko Poetowie piſáli/ grał
ná inſtrumencie/ ſámy kámienie ſkakáły do wapná ná mur. Potym tho miá=
ſto ſláchetne ſkáźił Alexánder wielki/ tákże y dziś nizacż w Turcech.
¶ Europá krolewná ſioſtrá Kádmuſowá/ tá byłá niepoſpolitey vrody/ ſpo=
dobáłá ſie Iupiterowi/ á gdy k niey inácżey nie mogł przydź/ poſłał Merkuri=
uſzá s Krety wyſpu do Feniciey/ áby ſie przemienił w Wołu á pánnę vnioſł po
wodzye morzem/ ktory ták vcżynił. Scżedł ią gdy s pánnámi gráłá ná brzegu/
gdzye páſiono dobytek/ Merkuriuſz (ktory to vmiał) przemienił ſie w Wołu
pięknego/ chodził miedzy pánnámi łáſkáwy. Widząc go pánná Europá thák
pięknego łáſkáwego/ wſiádłá nań/ on potym z nią ſkocżył w wodę/ y przypłynął
z nią s Feniciey do Krety/ Iupiter ná pámiątkę iey przezwał trzecią cżęść
ſwiátá Europá.
¶ Fenix brát tego Kádmuſá puśćił ſie był przez cżyrwone morze áż do Syri=

ey/ potym

---

strona: 49

Wiek trzeći.

Liſt 49.

ey/ potym zalożył miáſto Sydon od ryb/ bo thám zową tym imieniem rybę. A
gdy tám pobył cżás niemáły/ názwał tę kráinę Fenicią od ſwego imieniá. Wy=
nalazł też káráktery ku piſániu/ y ludu poſpolitego náucżył. Ieſt kráiná bárzo
rodzáyna/ żydowſkiey zyemi przyległa. W tey to Feniciey Libanus gorá zacna/
ná ktorey drzewo Libáńſkie roście.
Andion ſyn Eriktowiuſá krolá Atteńſkiego thego cżáſu
był/ ten miał dwu ſynu y dwie corce/ walcżąc długo s krolem Tráckim
Terenſem/ ziednał ſie z nim/ ktoremu dał zá małżonkę corkę ſwoię imie
niem Prognes/ tá mu vrodziłá ſyná Ithym rzecżonego. Prognes prośiłá mę=
żá ſwoiego/ áby ią poſłał do oycá do Atten náwiedzić ſioſtrę/ ktorey było imię
Philomená (to ieſt Słowik.) Krol niechciał iey poſłać/ ále ſam iechał po nię.
Iádąc z nią poſzkárádził pánieńſtwo iey/ gdy mu groźiłá powiedzyeć przed ſio=
ſtrą iego żoną/ vrznął iey ięzyk/ y dał chowáć ná iedno mieyſce. Przyiechał do
żony krolowey/ powiedzyał iż ſioſtra twoiá Philomená vmárłá w okręcie/ bo
nie przywykłá żeglárſkim wilgościam/ ktorey żałowáłá bárzo/ bo byłá niepo=
ſpolitey cudnośći y rozumu. Gdy ſie potym dowiedzyáłá co iey wyrządził/ v=
wárzyłá mu ſyná (ktorego iednegoż z nim miáłá) Ithym/ y dáłá ieść. Gdy go
iadł/ głowę ná ſtoł przynioſłá/ á w tym Philomená przyſzłá żáłuiąc ſie ná kro=
lá ſwoiey cięſzkośći. Krol wzyął miecż/ chciał żonę zábić/ ktora z łáſki bogow
przemieniłá ſie w Iáſkołkę/ Philomená w Słowiká/ á ſam krol w Dudka/ á ták
ſie w niwecż krolewſki rod wſzytek obroćił. Możeć to być powieść zmyſloną od
Poetow/ ále w ſobie ma wielkie przykłády/ porucżam tho káżdemu ná ro=
zmyſlánie rozmáite.

24:

Rozdzyał dwánaſty kſiąg pirwſzych o

25:

Sędzyoch Zydowskich.

26:

Látá od ſtworzenia wſzech rzecży 3745.
O śmierći Ieoſchua ſyná Nun/ rádził ſie lud Izrá
elſki przez Phinee Biſkupá Páná Bogá/ ktoryby ich miał być
ſprawcą przećiw Kánáneyſkim. Rzekł im Pan Bog áby był
Iudás/ to ieſt/ z Iudowego narodu. Rzekł tedy Iudás álbo
Káleb Symeonowi/ sſtęṕ zemną ná moy dzyał/ á walcż prze=
ćiw Chánáneowi. Sſtąpili tedy do Bezech/ y zábili tám dzye
ſięć tyſiąc mężow/ á poimawſzy Adonizebech vcięli mu ręce y nogi/ Ieruzálem
wzyęli y ſpalili. Wziął też Iudás Gazám y Aſkálon y Akáron s kráinámi przy=
ległemi/ ále dolnych ludzi nie mogli do końcá przemoc/ bo byli w dobrey obro=
nie/ y wzyęli z drugimi przymierze/ á záchowáli ie miedzy ſobą pod trybutem
przećiw woley Bożey/ bowiem iuż zápomniawſzy dobrodzyeyſtwá Páńſkiego/
wzyęli towárzyſtwo s Pogány iedząc z nimi y pijąc y żony od nich poymuiąc/
báłwánom ich ſlużąc. Byli vpomináni przez Aniołá w Gálgáli/ ktory mowił/
bogowie ich będą wam ku vpadku. Przeto Pan Bog dał ie w moc Rázáthá=
im krolowi Syriyſkiemu y Mezopotáńſkiemu/ ſłużyli mu ośḿ lat/ á potym wo
łáli do Páná Bogá o wſpomożenie á wybáwienie z niewoley/ dał im ſprawcę
dobrego Othonielá/ ktory ie z niewoley wybáwił.
Thoniel z narodu Iudá/ brát y zyęć Káleb/ pirwſzy Sę=
dzya ich/ roſkázował Zydom cżterdzyeśći lat wzyąwſzy odpowiedź od
Bogá/ áby cżynił o wolność s krolem Syriyſkim/ poráźił go y wybáwił
lud Izráelſki od niego/ y byli w pokoiu trzydzyeśći y dwie lecie.

I

Látá od

---

strona: 49v

Kſięgi pirwſze.

1:

Látá od ſwiátá ſtworzenia 3786.
Yoth álbo Ehud po zydowſku/ wtory Sędzya zy=
dowſki/ z narodu Beniamin/ ſyn Gerary/ roſkázował Zydom ośḿ=
dzyeſiąt lat. Ten gdzy widzyał Egloná krolá Moábſkiego ośḿna=
ſcie lat trapić lud Izráelſki/ y wiele miaſt ich pobráć/ trybut ná
nie wielki vłożyć/ y báłwány do Galgále wnieść/ z roſkazánia Páń
ſkiego vcżynił ták/ ſzedł do Egloná krolá z dáry od Zydow/ rzekł mu: Mam s tografika
bą nieco oſobnego mowić ná pokoiu. Kazał tedy wſzyt=
kim wynidź krol Eglon/ iedno z nim zoſtał. Ayoth doby=
wſzy deki przebił go przez żywot y zábil/ bo był tłuſty/ zá=
wárſzy go wyſzedł tyłem s pokoiem. Przyſzedł Ayoth do
ſwoich/ powiedzyał im tę rzecż/ trąbili ná gorze Efráim
y sſtąpili z nim do brodu Iordaná/ vderzyli ná Moáb=
ſkie ludzi y poráźili ie. Od tego cżáſu byli pod mocą Izrá
elſką Moábithowie. Po śmierći iego wſtąpił ná iego
mieyſce Sángar ſyn Anátow/ ten to iednym lemieſzem
zábił ſześć ſet nieprzyiacioł/ ále thegoż roku vmárł/ przeto nie ieſt miedzy
Sędzye pocżytan. grafika
Elborá z narodu E=
fráim z mężem ſwoim Bá
rách z narodu Neptálim/
po Ayocie ſądzili Zydy cżterdzye=
śći lat/ tym obycżáiem. Rychło
po Ayocie Zydowie rozgniewáli
Páná Bogá ſwoim niepoſłuſzeń=
ſtwem/ przeto ie dał w moc nie=
przyiacielom ich/ iż ie Labin Ká=
náneyſki krol ktory mieſzkał w Aſſeroth/ vćiſkał podatki y przeſládował przez
Hetmáná ſwego Zyſſárę. Przeto záſię Zydowie vciekáliſie s płacżem do Páná
Bogá o miłoſierdzye/ á Delbory prorokiniey o przycżynę prośili. Ktorey gdy
modlitwy Pan Bog wyſłuchał/ wnet mężá ſwego Báráchá zá kſiążę álbo wo=
dzá wybráłá/ ktory prętko zebrawſzy dzyeſięć tyſiąc ludzi zbroynych/ potkał ſie
z nieprzyiacielmi/ poráźił/ potłocżył/ y pobił wſzytki. Zyſſárá Hetman z wiel=
kiego przeſtráchu vciekł z wozá do iedney niewiáſty w dom/ á tám ſie chciał tá=
iemnie záchowáć/ ále gdy ſprágnął/ prośił oney niewiáſty by mu dáłá pić/ y dá
łá mu mleká. A gdy ſie go do ſytośći nápił/ vſnął twárdo ná zyemi. Niewiá=
ſtá to widząc przybiłá go żeláznym gwoźdzyem do zyemie przez ſkronie młotem
żeláznym/ y obiáwiłá Báráchowi. A ták wyzwolili od obciążenia nieprzyia=
cielſkiego lud Izráelſki. Spiewáli tedy Delborá y Bárách pieśni ſwoie ku cżći
á chwale Bożey/ dzyękuiąc zá wſpomożenie wielkie.

41:

Látá od ſtworzenia ſwiátá 3980.
Edeon z narodu Mánáſſe ſyn Ios/ cżwarty Sędzya
Izráelſki/ roſkázował Zydom cżterdzyeśći lat y s tymi ſiedḿ w kto
rych ſłużył Mádiánitom y Amálechitom. Po wielkim vdręcżeniu
żydow od nieprzyiacioł/ wołáli ku Pánu Bogu o wſpomożenie I=
zráelitowie. Ktory gdy ſie nád nimi zmiłował/ poſłał im mężá s
Prorokow iednego/ to ieſt Gedeoná/ do ktorego Anyoł przyſzedł á on ſobie iuż
ſzpiżę gotował ku vciekaniu boiąc ſie nieprzyiacioł/ rzekł mu: Pan ſtobą mężu
mocny. Rzekł Gedeon: Ieſli Pan známi/ cżemu nas thy złe rzecży potkáły?

Rzekł mu

---

strona: 50

Wiek trzeći.

Liſt 50.

grafika Rzekł mu Anyoł/ idź á
będzyeſz bił Mádiány.
Ktoremu Gedeon/ ie=
ſlim łáſkę nálazł przed
ocżimá twymi/ nie chodź
ſtąd áż záſię przydę. Y
vwárzyl Gedeon kozieł=
ká y włożył w koſz mię=
ſo y chleb/ położył An=
yołowi/ á polewkę zoſta
wił w gárnczu. Rzekł
Anyoł/ położ mięſo y
chleb ná ſkále/ á poley
zwirzchu polewką. A
gdy to vcżynił/ ruſzył te=
go Anyoł rozgą/ wyſtąpił ogień ná to s kámienia á ſtrawił ony potráwy/ y zni=
knął Anyoł. Teyże nocy Gedeon z dzyeſiącią ſług/ ná roſtazánie Páńſkie/ ſká=
źił ołtarz báłwáná Báál/ y lás poſiekł. Názáiutrz rzekli mieſzcżánie iego oycu
Ios: Wywiedź ſyná iżby vmárł. Ktorym rzekł/ á wy ſie to mśćić macie Bá=
ál? iákoby rzekł: Ieſli był bog/ ſnádnieć ſie ſam pomśći krom was. Od tego
cżáſu wezwan Gedeon Ieroboal. Zebráli ſie tedy Amálech y Mádián przećiw
Izráelitom w wielkim pocżcie. Przeſzedſzy przez Iordan/ położyli ſie w dolney
kráinie Iezráel/ á leżeli iáko ſzáráńcża. Gedeon z roſkazánia Páńſkiego zebrał
lud z narodow Mánáſſe/ Zábulon/ Neptálim/ y Aſſur/ w pocżcie trzydzyeśći
y dwá tyſięcy/ y prośił Godeon znáku zwycięſtwá od Bogá/ położywſzy weł=
nę ná zyemi ſuchey/ ktorą przemienną náydował/ cżáſem mokrą cżáſem ſuchą/
to ieſt/ pirwey żądał áby byłá wełná mokra á zyemiá pod nią ſucha/ y sſtáło ſie
ták. Potym żądał áby wełná byłá ſucha á zyemiá pod nią mokra/ wſzytko otrzy
mał/ poznał znák zwycięſtwá. Y rzekł Pan Bog do niego: Ludu wiele s tobą/
áby nie rzekli ſwoią mocą ieſteſmy wybáwieni od nieprzyiacioł. Przeto wołay
do ludzi/ ktoryby ſie bał áby ſie wroćił z woyſká/ też ktory domu nie dobudo=
wał/ álbo thákież winnice nie doſzcżepił/ álbo żonę poiąwſzy do domu iey nie
przynioſł. Y wroćiło ſie ich z woyſká do domow dwádzyeściá y dwá tyſiącá.
Rzekł Pan Bog do Gedeoná/ ieſzcże tego ludu wiele/ przywiedź ie do wody
Arád w południe kiedy gorąco/ á ktoryć będzye z ręki pił wodę chwytáiąc ię=
zykiem iáko pies/ toć ieſt leniwy/ każ mu z woyſká precż/ tylko ktory klęknie á
ſchyli ſie do wody á pije/ ten niechay zoſtánie. A tákich ſie iedno było okazáło
trzy ſtá. Y rzekł Pan do Gedeoná/ damći w moc Mádiáná. Teyże nocy rzekł
Pan Bog do Gedeoná/ sſtęṕ do namiotow Mádiáńſkich ty y Phárá dzyecię
twoie/ á vſłyſzyſz co będą mowić. Ktory wſtąpił/ ſtánął ná ſtronie namiotow
gdzye ſtraż byłá/ y ſłyſzał gdy ieden drugiemu ſen ſwoy powiedał/ mowiąc:
Zdało mi ſie weſnie iákoby chleb ięcżmienny nie kwáſzony przyſzedł do namio=
tow Mádiáńſkich/ y ſzedł proſto áż do krolewſkiego/ przewrocił gi. Rzekł to=
wárzyſz iego/ złe to naſienie miedzy inemi Ięcżmień/ tákież miedzy Zydy ſłuże=
bnicy Gedeonowi/ nic to inego iedno miecż Gedeonow/ da Bog w ręce iego
Mádiáná. Słyſząc to Gedeon był ſercá dobrego wielbiąc Páná Bogá. Przy=
ſzedł do ſwoich powiedzyał im tę rzecż/ y rozdzyelił ie ná trzy cżęśći/ y dał im trą
by w práwe ręce/ á w lewe pochodnie álbo lámpy w łagiewkach prożnych/ á
rzekł im/ iáko ia będę cżynił/ ták wy cżynić będzyecie. A gdy było o połnocy/
záſádzili ſie we troię około namiotow/ iáko pocżynał Gedeon tákież y oni/ ięli
trębić á łagwiámi tłuc iednę o drugą. A gdy ie potłukli/ dzyerżeli lámpy w rę
ku trąbiąc y wołáiąc: Miecż Páńſki y Gedeonow. Przecućiwſzy Amálechite
polękli ſie/ nie znáiąc ieden drugiego bili ſie ſámi y zábijáli/ á drudzy pocżęli v=

I 2	ciekáć áż do

---

strona: 50v

Kſięgi pirwſze

ciekáć áż do Bedſechá. Mężowie ktorzy ſie znimi bili gonili ie wołáiąc. Efrá=
im záſkocżył im v Iordaná/ zábił dwu krolu Mádiáńſkich Oreb y Zeb/ y przy=
nieſli głowy ich do Gedeoná gniewáiąc ſie á mowiąc/ cżemu ich theż k tey po=
trzebie nie wezwáli. Ktory rzekł/ ſnadźbyſcie ſie byli gniewali/ wſzak przedſię
dał Bog w ręce wáſze krole Mádiáńſkie. Przeſzedł thedy Gedeon przez Ior=
dan/ ále nie mogł gonić nieprzyiacioł dla wielkiego ſprácowánia/ y rzekł do
mężow Sochoth áby mu dáli chlebá/ ále nie dáli y záprzeli krolow Zebe y Sál=
máná/ wſzákże ie poráźił Gedeon y zábił/ wieżę y miáſto Phánuel przewroćił y
pobił obywátele ich. Rzekli thedy ludzye Izráelſcy k niemu/ bądź pánem ná=
ſzym y ſynowie twoi. Ktory rzekł/ áni ia áni ſynowie moi nie będą nád wámi
pánowáć/ ále Pan Bog/ iedno proſzę nádaycie mi klenotow złotych z łupu wá
ſzego. Ktorzy wneth nádáli mu kołtkow złotych do vſzu/ było zlotá tyſiąc y
ſiedḿ ſet ſyklow/ s ktorego ſpráwił odzyenie y nacżynie kápłáńſkie/ y dom Bo=
ży w Efrá y ołtarz/ nád ony ktore były drugie w Sylo/ y vcżynił ſie kápłanem/
y ofiáry cżynił ná ołtarzu ſwoim. Przeto ſie nań Pan Bog rozgniewal y dom
iego wyniſzcżył máło nie wſzytek. Potym w dobrey ſtárośći vmárł zoſtáwiwſzy
po ſobie ſynow ſiedḿdzyeſiąt/ ále drugie miał nie z właſnych żon/ ktore wſzytki
pobił ſyn bękárt Abimelech/ okrom iednego Ioátán.
Bimelech piąty Sędzya zydowſki/ ſpráwował zydy trzy
látá/ ten po śmierći oycá ſwoiego Gedeoná/ ſzedł do Sychem do przyro=
dzonych mátki ſwey/ rzekł do nich/ co wam lepiey ieſt/ y mieć nád ſobą
ſiedḿdzyeſiąt pánow cżyli iednego. Rzekli wſzyſcy/ lepiey iednego. Y przywiodł grafika
ná to ludzi/ iż ſie ſprzyſięgli w kościele Báal z nim w ie=
dnośći być/ y wzyęli ſiedḿdzeſiąt funtow ſrebrá s tegoż
kościołá y dáli mu/ zá ktore znáymował łotry/ bieguny/
y puſte á vbogie ludzi/ s ktorymi ſzedł do Efrá/ á tám po=
bił wſzytkę ſiedḿdzyeſiąt brátow ná iednym kámieniu/
okrom iednego Ioátáná namłodſzego/ ktory ſie táie=
mnie záchował. Y vſtáwili Sychemowie zá ſprawcę A=
bimelechá podle dębu w Sychemie. A gdy to powiedano
Ioátánowi/ ſtał ná gorze Gárizym/ wołał do wſzytkich
Sychemſkich ludzi/ ktorzy ſie byli zeſzli ná ſwięto Báál/ mowiąc: Słuchaycie
Sychemowie/ ſzło było drzewo leśne áby ſobie krolá wybráli álbo pomázáli nád
ſobą/ rzekli oliwie/ roſkázuy nam. Ktora ſie wymowiłá/ rzekąc: Niechcę ia
ſwey przyrodzoney tłuſtośći opuśćić/ ktorey bogowie y ludzye vżywáią. Tákież
rzekli do drzewá figowego. Ktore rzekło iż niechce opuśćić ſwoiey przyrodzo=
ney ſłotkości/ owocu/ á krolowáć nád cudzym. Tákież rzekli do maćice win=
ney/ też odpowiedzyáłá iż nie chce odſtápić od winá ktore vweſela bogi y ludzi.
Náoſtátek rzekli ćirniu: Podź ty á pánuy nád námi. Ktore rzekło: Podźcieſz
tedy á odpocżyńcie pod mym cieniem/ ieſli inácżey vcżynicie/ niechay wynidzye
ogień s ćirnia á popali drzewá Libańſkie. Rzekſzy to/ powiedzyał im tę przypo=
wieść: Zábiliſcie ſyny Ierobáál dobrodzyeiá ſwego/ á bękártá wybráliſcie iego
nád ſobą/ ieſliſcie to dobrze vcżynili/ niechay wam dobrze będzye/ á ieſli źle/ á=
by ogień wyſzedł z Amáłechá ktoryby was y z nim ſpalił. Wyrzekſzy to vcieklł. Y
sſtáło ſie ták/ gdy ſie był ſprzykrzył Abimelech Sychemitom/ podwiedli nań
Gáal ſyná Obed. A gdy to obacżył/ zápalił ie z miáſtem/ gdzye wiele ludzi y s
kościołem zgorzáło. Od tąd przyciągnął do Thebe/ obległ miáſto/ wiele ſie ich
przed nim zawárło ná wieży/ wzyąwſzy miáſto wieżę obległ/ chciał ią ſpalić/ á
gdy ogien podkłádał/ niewiáſtá zwirzchu zwaliłá nań kámień/ y rozbiłá mu
głowę áż do mozgu. Rzekł potym do ſwego rycerzá/ dobiy mię/ by potym nie
rzecżono iż mię niewiáſtá zábiłá/ tákże vcżynił. Iáwna pomſtá zá okrucieńſt=
wo/ ktore nád brácią vdzyáłał.

Roku od

---

strona: 51

Wiek trzeći.

Liſt 51.

1:

Roku od ſtworzenia ſwiátá 3952.
Holás ſzoſty Sędzya po Abimelechu ſpráwował zydy
dwadzyeściá y trzy látá.

4:

Látá od ſtworzenia ſwiátá 3973.
Air z Gáláád z narodu Mánáſſe ſiodmy Sędzya/
ſpráwował lud Zydowſki dwádzyeściá y dwie lecie ſzcżęſliwie/ bo
miał trzydzyeśći ſynow ná pomoc/ kthorym rozdał miaſt Gálá=
ádſkich dwádzyeściá ku ſpráwowániu/ á zá niego pokoy mieli I=
zráelitowie. ∴ ∴

10:

Roku od ſtworzenia ſwiátá 3994.
Ephte oſmy Sędzya zydowſki/ roſkázował zydom
ſześć lak/ bowiem po śmierći Yáir vdáli ſie Izráelitowie ná wſze=
lákie złośći y báłwochwálſtwá. Przeto ie Pan Bog dał w ręce ich
nieprzyiaciołom/ to ieſt/ Ammonitom y Páleſtynom/ gdy ie ośḿ=
naſcie lat w ſwey mocy mieli. A gdy ſie obacżyli/ odrzućili od ſie=
bie báłwány cżártowſkie/ vćiekli ſie ze wſzego ſercá ſwego do Páná Bogá/ wo=
łáiąc áby ſie nád nimi zmiłował á wyrwał z nieprzyiacielſkich rąk. Ktory gło=grafika
ſy ich vſłyſzał y zmiłował ſie. Poſłał do nich mężá vdá=
tnego Iephte z narodu Gád/ ktorego byli brácia wyrzu=
ćili iż nie był z właſney żony ſyn/ przeto mieſzkał w Me=
sfá. Zebrawſzy lud Izráelſki vderzył ná Ammonity/ po=
ráźił ich cżterdzyeśći y dwá tyſiące. Przed poraſzką obie=
cał y ſlubił Pánu Bogu ofiárowáć thego kto napirwey
przećiw iemu z domu iego wynidzye. Y tráfiło ſie gdy s
tryumfem do domu iechał/ corá iego iedyna/ ktorą bárzo
miłował/ bo nie miał inſzych dzyeći/ wyſzłá przećiw temu
s fraucymerem ſwoim z bębnem y s piſzcżałkámi ſpiewáiąc á dzyękuiąc Pánu
Bogu zá ten dar zwycięſtwá. Ociec vyrzawſzy ią rozdárł ná ſobie odzyenie/ rze
kąc: Ach miła coro zdrádziłáś mię y ſámá ſiebie/ iął płákáć. Oná pytáłá przy=
cżyny płácżu. Powiedzyał iey/ iż ſlubił Bogu ofiárowáć tego kto z iego domu
wynidzye pirwey przećiw iemu. Rzekłá/ miły oycże inácżey nie cżyń/ gdyżeś v=
ſtá ſwoie otworzył ku Pánu Bogu w tey rzecży. Ale o tho proſzę ábych miáłá
przedłużenie dwá mieſiącá/ w ktorych będę opłákowáłá ſwoiey młodośći s
przyrodzonymi ſwoiemi po gorach chodząc/ tákże vcżyniłá. Gdy przyſzedł cżás
wroćiłá ſie do oycá/ vcżynił z niey ofiárę ku chwale Bożey iáko obiecał. S tey
przycżyny y dziś ten obycżay bywa v Zydow/ iż raz w rok płácżą Zydowie cżte
rzy niedzyeli/ ná pámiątkę tey dzyewki młodośći.

38:

Látá przed národzenim Páńskim 1109.
Ykoſtrátá álbo Kármentis krolowa Arkádiyſka/ nie=
wiáſtá wielkiego vcżenia w Greckim piſmie/ ſtądże byłá wezwá=
na wieſzcżą álbo prorokinią/ tá gdy iey ſyn Ewandrus s przygody
zábił oycá/ opuśćiwſzy Arkádiyſkie kroleſtwo oycżyſte/ puśćiłá ſie
do Włoch s ſynem Ewándrem y z wielkoſcią ludzi ſwoich. Przyſze=
dſzy nád rzekę Tyber bliſko morzá/ záłożyłá miáſtecżko gdzye dziś Ryzm/ á tám
ná gorze oſiádłá gdzye dziś zową Palatinus mons. Przełożywſzy krolem ſyná
ſwego/ wſtąpiłá w małżeńſki ſtan s Fánnuſem krolem Laurentorum. Widząc

I 3

tám lud

---

strona: 51v

Kſięgi pirwſze

tám lud proſty y gruby/ wynálázłá im piſmo náſze Láćińſkie (od Láćiny krá=
iny ták rzecżone potym) według Greckich liter/ y cżytáć náucżyłá według pun
ktow y głoſow zgodliwych/ ktorych napirwey było xvij. to ieſt/ A B C D E F
G I L M N O P R S T V: Potym k nim przydano K Q H X: Ypſilon tá=
kież Zet z Greckie^o. Zá to iey dobrodzyeyſtwo zbudowáli iey po śmierći ná pá=
miątkę Rzymiánie káplicę/ gdzye zową Kápitolium/ iáko iedney bogini/ y cżeść
dawáli/ cżego godnieyſza byłá niżli Florá álbo Lupá/ gdyż y dziś iey dobro=
dzyeyſtwá vżywámy.

9:

Látá od pocżątku ſwiátá 4000.
Beſſan álbo Eſſebon z narodu Iudá dzyewiąty Sędzya/
roſkázował żydom ſiedḿ lat/ tego niektorzy piſzą być Booz od mátki Rá
áb/ ktory był mężem Ruth. Ten miał xxx ſynow ták wiele y dziewek.

13:

Látá od pocżątku ſwiátá 4017.
Bdon ſyn Hellel dzyeſiąty Sędzya s pokolenia Efráim/
roſkázował Zydom ośḿ lat/ zá niego było Zydoſtwo w pokoiu. Tego
cżáſu Troia wzyętá/ o cżym będzye niżey.

17:

Látá od pocżątku ſwiátá 4027.
Amſon z narodu Dán od oycá Mánue á mátki Anáni
ſyn/ ći gdy płodu nie mieli/ vſtáwicżnie Páná Bogá prośili áby ie
płodem pocieſzył. Ktorym ſie Anyoł vkazał/ y obiecał im ſyná
mieć z dáru Boſkiego/ ktory będzye mocny przećiw nieprzyiacie=
lom ſwoim. Vpominał ie też áby mu włoſow nie ſtrzygli/ á nie pił
nic inego iedno wodę. A gdy ſie im vrodził/ ſtrzegli pilno roſkazánia Páńſkie=
go/ dzyęki iemu cżyniąc zá to pocieſzenie/ y dáli mu imię Sámſon/ roſło dzyecię
ono prętko/ á dla nieſtrzyżenia włoſow był mąż hruby/ ktoremu Pan Bog błografika
goſłáwiąc dał duchá ſwoiego. Po=
iął żonę s Támnaty Páleſtyńſkie=
go miáſtá/ ktorą gdy thám cżęſto
náwiedzał chodząc do świekrá ſwe
go/ tráfiło mu ſie iedne^o cżáſu Lwá
zabić ná drodze/ ktorego zárzućił
precż. Drugi raz idąc imo oń/ ná=
lazł w iego głowie plaſtr miodu/
iadł gi/ y donioſł żenie ſwey drugi.
Tám potym będąc ná godzyech/
zádał młodzyeńcom gadkę/ ieſli ią
zgádną miał dáć ſzat trzydzyeśći/
á dáł im cżáſu do ſiedmi dni. A
gdy go prośili áby tę gadkę zádał/
rzekł/ thá gadka ieſt: Z iedzącego
wyſzedł pokarm/ á z mocnego wy=
ſzłá ſłotkość. Iozephus ták kłá=
dzye: Ktory wſzytko pożyra/ ſłotki
pokarm s ſiebie puſzcża. A gdy nie
mogli zgádnąć/ prośili iego żony
áby ná nim wybádáłá co to ieſt/ á
im powiedzyáłá/ mowiąc iey/ ieſli tego nie vcżyniſz/ ſpalimy cię y z domem oycá
twego. Ktora ták długo prośiłá by iey powiedzyał/ áż pocżęłá płákáć mo=

wiác/ widzę

---

strona: 52

Wiek trzeći.

Liſt 52.

wiąc/ widzę iż mię nie miłuieſz á maſz mię w nienawiśći/ przeto mi nie chceſz po=
wiedzyeć: Potym iey powiedzyał za vſtawicżnym proſzeniem/ oná lepak powie=
dzyáłá młodzyeńcom mieyſkim. Gdy przyſzedł cżás powiedzyeli mu gadkę rze=
kąc/ co ieſt ſłotſzego nád miod/ co mocnieyſzego nád Lwa. Ktory iákoby z gnie=
wu rzekł: Byſcie nie orali iáłowicą moią/ nie zgádlibyſcie tego. Wſtąpił weń
duch Boży/ ſzedł do Aſzkálonu/ tám zábił trzydzyeśći mężow ktorzy go przeſla=
dowáli/ pobrał im ſzáty y dał onym młodzyeńcom co gadkę tráfili. A gdy żonę
iego/ zá inego dáli/ náchwytawſzy trzy ſtá Liſzek przywięzował głownie z ogniem
do ich ogonow/ y puſzcżał miedzy zboże Paleſtynow álbo Filiſtynow/ y popalił
im zboże/ dla tego iego oycá y z żoną ſpalili y s przyrodzonymi/ ále im to oddał
plagą wielką/ gdy ich wiele pobił. Vſzedł tedy Sámſon od nich/ y mieſzkał w
iáſkini ſkálney Ethám.
¶ Potym ſzli Filiſtynowie do zyemie Iudá/ mśćić ſie nád nimi ſwey krzywdy.
Ktorym rzekli Iudowego narodu ludzye/ cżemuſcie powſtáli przećiw nam/
wſzákeſmy wáſzy ſłudzy? Ktorzy rzekli/ daycie nam związánego Sámſoná. Y
ſzło trzy tyſiące ludu z narodu ludzye/ cżemuſcie powſtáli przećiw nam/
wyrządzaſz Filiſtynom/ zaſz nie wieſz żeſmy pod mocą ich? Przyſliſmy ábyſmy
cię związáli á dáli cię im w moc. Ktory rzekł/ przyſięſzcie mi tu iż mię nie zábije
cie/ tedy ſie wam dam zwięzáć. Vcżynili ták y związáli go á przywiedli Filiſty=
nom. Vyrzawſzy go Filiſtyni związánego/ krzyknęli wielkimi głoſy ráduiąc ſie.
Tedy duch Boży przypadł ná Sámſoná á roſtárgał powrozy ná nim iáko ni=
ći ſkoro ſobą ruſzył/ pochwyćiwſzy cżeluść Oſlą zabił ich tyſiąc áż drudzy vcie=
kli. Sprágnął Sámſon przez picia/ wołał ku Pánu Bogu o wodę/ wnet mu
Pan Bog wypuśćił wodę s cżeluśći ktorą iuż był zárzućił/ wyrwawſzy z niey
trzonowy ząb/ nápił ſie y pośilił ciáło ſwoie/ s tey przycżyny y dziś to mieyſce
zową wzdroy s cżeluśći. Będąc Sámſon ſercá dobrego/ nie bał ſie Filiſtynow/
ſzedł do ich miáſtecżká przeſpiecżnie Gazá/ á tám ſie mu ſpodobáłá niewiáſtá
ſwowolna/ y mieſzkał z nią przez niemáły cżás. A gdy ſie dowiedzyeli o nim Fi=
liſtynowie/ oſádzili o nim ſtraż w bronach mieyſkich áby nigdzyey nie vſzedł/ bo
go chcieli ráno zábić. Sámſon wſtawſzy o połnocy/ wyſzedł z miáſtá wzyąwſzy
wrotá oboie w bronie mieyſkiey y zamki/ donioſł ie ná rámionach ſwoich ná
wirzch gory nád Hebron. Potym ſie mu ſpodobáłá niewiáſtá Dáliłá (drudzy
zową Dalidá) y miłował ią/ ktora byłá ná gorze Soreth/ do ktorey przyſzli
pięć dworzan Filiſteńſkich/ mowiąc iey: wywiedz ſie od Sámſoná w cżym on
táką moc ma/ ábyſmy go mogli zwięzáć/ dáruieć káżdy z nas tyſiąc ſrebrnikow.
Y ſtáráłá ſie o to Dáliłá chodząc około niego iákoby tego dokazáłá. A gdy go
łágodnie prośiłá/ rzekł iey kuńſztem: Gdyby mię ſiedmią powrozy żylánemi
związano/ byłbych iáko drugi cżłowiek. A gdy vſnął związáłá go tákimi po=
wrozy/ y dáłá znáć Filiſtynom. Przyſzli chcieli go poimáć/ trząſnął ſobą/ opá=
dły z niego powrozy iáko nići. Powtore záſię prośiłá áby iey powiedzyał/ tákże
iey powiedzyał. Ale potrzecie iuż powiedzyał prawdę ná iey vśiłowánie/ mo=
wiąć: Ieſtem Názáreńſki/ ktoby mi włoſy ná głowie ogolił/ ten by mię tey mo=
cy zbáwił. Tedy Dáliłá iſkáłá mu głowę áż vſnął/ poſłałá po Filiſtyny/ ktorzy
przyſzli á głowę mu ogolili/ á Pan Bog od niego odſtąpił/ przeto związan y
wſadzon do więzyenia w Gazye/ wyłupiwſzy mu ocży. Piſze Iozephus iż thám
kámień młyńſki obrácał iáko niewolnik. A Zydowie powiedáią iż go do nie=
wiaſt przypuſzcżáli/ áby ſie ták mocni ludzye rodzili v nich. Po niektorym cżá=
ſu/ gdy mu włoſy pocżęły podraſtáć/ zeſzli ſie kſiążętá Filiſtyńſkie ná ſwięto do
modły/ áby ofiárę vcżynili Dagonowi bogu ſwemu. A gdy byli weſeli/ kazáli
przywieść do ſiebie Sámſoná ná śmiechowiſko/ kazał chłopcu co go wodził á=
by go przywiodł do ſłupow/ ná ktorych wſzytek dom leżał/ á iąwſzy obá ſłupy
rękomá/ trząſnął imi á rzekł: Niechay duſzá moiá vmrze s Filiſtyny/ á gdy dom
vpadł potłukł wſzytki cokolwiek byli ná nim y ſam ſiebie/ ták iż ich tám zginę=

H 4

ło około

---

strona: 52v

Kſięgi pirwſze

ło około trzech tyſiąc ludzi. Potym wzyąwſzy go przyiaciele ſchowáli do grobu
iego oycá/ roſkázowal Zydom dwádzyeściá lat.
Tego cżáſu Lewita z narodu Lewi mieſzkáiąc w E=
fráim/ ſzedł z żoną z Bethleem do Gábáá/ gdzye był narod Beniáminow/ cho=
dząc po vlicy niechciał ich nikt przyiąć w dom/ áż ie vyrzał ieden ſtáry mąż kto=
ry ie przyiął do ſwego domu. Młodzyeńcy onego miáſtá vyrzawſzy perſonę cu=
dną onego gościá żonę/ wiecżor oſkoćżyli dom onego ſtárego mężá wołáiąc áby
wywiodł gością niewiáſtę/ chceli ſam pokoy mieć. Vpominał ie ſtárzec ták dłu
go/ áż dáley nie mogł inácżey vcżynić iedno obá z gościem wywiedli żonę onego
Lewity/ ktorą wzyęli y cżynili z nią co chcieli cáłą noc. Ráno wſtawſzy oná
niewiáſtá przyſzłá do goſpody/ pádłá ná progu przed domem y vmárłá. Mąż
iey bacżąc to/ wzyął ią á nioſł ią ná oſle do domu/ tám ią rosſiekał ná dwána=
ſcie ſztuk á poſłał do wſzytkich narodow dwunaſcie Izráelſkich po ſztuce/ po=
wiedáiąc co ſie mu przydáło od narodu Beniáminowego/ á proſząc áby zá táki
nieſláchetny vcżynek byli karáni. Wneth ſie zebráli Izráelitowie przed dom
Boży w Sylo/ y vrádzili áby to miaſto Gábáá y z ludem do gruntu zborzyli.
Wzyąwſzy ná ſię zbroię ſzli do Gábáá. Potkali ſie z ludźmi narodu Beniámi=
nowego/ á tám wielki lud z obu ſtron poráżon/ to ieſt/ s ſtrony Izráelſkiey cżter
dzyeśći tyſiąc/ á s ſtrony Beniámin pięć á dwádzyeśćiá tyſiąc/ dopuśćił im
Pan Bog pirwſzego wygránia Beniáminowym ludzyom. Drugi raz Izráeli=
towie potkáli ſie z nimi/ záſadziwſzy lud przed miáſtem ná iney ſtronie miáſtá
ná zaſadce. Przećiw ktorym iuż beſpiecżnie wyſzli z miáſtá Beniáminowie/ má=
iąc nádzyeię w zwycięſtwie. Potkali ſie z nimi s przodku/ á oni ktorzy byli ná
zaſadce/ rzućili ſie do miáſtá/ zápalili ie y wyſiekli żony/ dzyeći/ dobytek/ żadne=
mu nie przepuśćili/ tákże y owi ná przodku poráżeni/ ledwo wſzytkich zoſtáło
ſześć ſet. Y ſprzyſięgli ſie Izráelitowie żadnemu z narodu Beniáminowego dzie
wki ſwey nie dáwáć w małżeńſtwo/ ieſzcże nád to wywiádowáli ſie miedzy ſo=
bą/ ieſliby tácy byli miedzy imi coby im tego pomagáć niechcieli/ y nálezyeni by
li tácy być ſynowie Lábis Gáláád/ wybili ie Izráelitowie do namnieyſzego/
tylko cżterzy ſtá dzyewek zoſtáwili/ ktore vrádzili dáć w małżeńſtwo tym kto=
rych ieſzcże zoſtáło było ſześć ſet z narodu Beniáminowego/ áby ten trybus ál=
bo narod dwunaſty nie záginął Beniáminow. Ale iż ieſzcże nie doſtawáło do
dwu ſet dzyewek/ przeto im powiedzyeli: Oto w ſwięto poydą dzyewki ſwym
ſtadem do tańcá/ wyrywaycie ſie milcżkiem z winnic/ á chwytay káżdy ſwoię á
miey zá małżonkę. A tym obycżáiem zaſię narod Beniáminow wſkrzeſzon. A tu
ſie ſkońcżyły kſięgi Sędzyow Izráelſkich/ ktore zowiemy Iudicum/ po Zydo=
wſku Sowthym.

38:

Hiſtorya Ruth.
Záſu niektorego Sędzyego/ był głod w zyemi miedzy
Izráelity. Wyſzedł tedy Elimelech z żoną ſwoią Noemi z Bethle=
em Iudá/ pielgrzymowáli do Moábſkiey zyemie/ ze dwiemá ſyny
Malon y Chelion/ y mieſzkáli tám przez niemáły cżás. Vmárł po=
tym Elimelech/ á Noemi zoſtáłá z dwiemá ſyny/ ktorzy tám żony
poięli Moábſkie/ iednę zwano Orfá/ drugą Ruth. Potym vmárli mężowie bez
płodu/ tylko mátká zoſtáłá Noemi ze dwiemá świekrámi/ ktora ſie wezbráłá
do oycżyzny iść z Moábſkiego kráiu/ bo ſłyſzáłá iż iuż Pan Bog dał doſyć ży=
wnośći ludu Izráelſkiemu. Wyſzłá z domu z obiemá świekry. A gdy przyſzedł
cżás ná drodze/ rzekłá świekrom áby ſie wroćiły do ſwych mátek przyrodzo=
nych/ mowiąc: Niechay was Pan Bog opátrzy miłoſierdzim ſwoim/ we mnie
iuż prożną nádzyeię macie mieć ábych ſyná miáłá coby naſienie bráckie wſkrze=

śił/ bych go

---

strona: 53

Wiek trzeći.

Liſt 53.

grafika śił/ bych go dobrze te=
raz vrodziła/ niżliby do=
roſł sſtárzałybyſcie ſie/
á sſtáłybyſcie ſie niego=
dne ku rodzeniu. Sły=
ſząc to płákáły obłapiá=
iąc ią. Orfa ſie wroćiłá
ále Ruth przyſthałá k
niey/ áni iey chciałá zo=
ſtáć/ mowiąc: Twoia
zyemiá moiá zyemiá/
thwoy Bog moy Bog/
thwoi przyiaciele moi
przyiaciele/ twa śmierć
moiá śmierć. Bacżąc
Noemi iey vpor ſzły ſpołu/ przyſzły do Bethleem. Lud poſpolity mowił/ przy=
ſzłá Noemi. Ktorym odpowiedzyáłá/ nie zoẃcie mię Noemi (to ieſt cudna)
ále Mará/ to ieſt gorzka/ bo mię gorzkośći nápełnił Pan Bog wſzechmogący/
bom wyſzłá pełná/ á przyſzłam prożna. A gdy cżás przyſzedł żniwu/ rzekłá
Ruth świekrze ſwoiey/ poydę zbieráć kłoſia ná pole gdzye mi dozwolą. Był w
onym kráiu Elimelechowi krewny bogáty cżłowiek imieniem Booz od mátki
Rááb/ ná ktorego rolą proſto ſzłá á zbieráłá kłoſie/ wyżdzymáłá y iádłá y świe
krze nośiłá. A gdy przyſzedł goſpodarz Booz do żeńcow/ ſpytał co to zá dzyew=
ká? Powiedzyeli mu iż ieſt Moábſka żoná/ ktora przyſzłá z Noemą. Rzekł k
niey Booz/ ſłyſz coro nie chodź ná iną rolą zbieráć kłoſia/ ále tu zbieray/ á przy=
ſtań do moich dzyewecżek/ roſkazałem cżeládzi ſwey y dzyeciom áby cię w poko=
iu zachowáli/ á ieſli pić chceſz/ idź do flaſzek á nápiy ſie kiedy chceſz. Ktora pad=
ſzy ná ſwą twarz cżyniłá mu pocżćiwość/ rzekłá k niemu: Skąd mi to przyſzło
żem nálázłá łáſkę przed ocżymá twymi/ żeś mię racżył poznáć niewiaſtę piel=
grzymſką. Ktorey odpowiedzyał/ powiedzyano mi wſzytko coś cżyniłá świekrze
ſwoiey po śmierći mężá ſwego/ á iákoś opuśćiłá przyrodzone ſwoie á przyſzłáś
w nieznáiomy lud/ niechayći Pan Bog Izráelſki odpłáći zá twoy vcżynek/ żeś
ſie obroćiłá ku Izráelowi pod iego ſkrzydłá/ Rzekł też do niey/ gdy przydzie go=
dziná śniadániu/ przydź tu á iedz chleb rozmocżywſzy w occie. Tákże vcżyniłá.
Przykazał też ſwoiey cżeladzi áby iey nie bronili żąć będzyeli chciáłá/ á ſnopow
odchodźcie áby ie ſobie brałá bez wſtydu. Y názbieráłá do wiecżorá kłoſia y ſno
pow/ ktore gdy wymłoćiłá było ięcżmieniá iáko trzy miáry/ ktore przynioſłá do
świekry ſwoiey vkazáłá iey/ thákież y s potraw ktore przynioſłá nie doiadſzy.
Rzekłá do niey świekrá/ gdzyeś tho zárobiłá álbo názbieráłá? niechay będzye
błogoſłáwion ktory ſie to nád tobą zmiłował. Powiedzyáłá iey imię iego Bo=
oz. Rzekłá Noemi/ odpłáć mu to Pánie Boże/ ábowiem iáko zá żywotá łaſkę
ſwą okázował mężowi memu/ tákże y po śmierći. Rzekłá też/ ieſt to nam bli=
ſki w rodzye cżłowiek. Ruth rzekłá/ przykazał mi ábych tám bywáłá ták dłu=
go áż zeżną á zbiorą s polá. Rzekłá świekrá/ gdyż ieſt przyrodzony náſz/ oblecż
ſie miła coro w cudne odzyenie/ vmywſzy ſie chędogo idź do iego gumná/ będzie
teraz wiał ięcżmień/ opátrz gdzye lega iákoby cię nikt nie widział/ á gdy ſie ná=
ie y nápije będzye weſelſzy/ vkłádzye ſie ku ſpániu/ położ ſie v iego nog przykry=
wſzy ſie cżęſcią iego płaſzcżá/ tákże vcżyniłá. A gdy było o połnocy ocućił Bo=
oz/ zlękł ſie niewiáſty ſpytał kto ieſt? Rzekłá/ iam ieſt Ruth ſługá twoiá przy=
odzyey mię płaſzcżem twoim/ boś mi ieſt przyrodzon. Rzekł k niey/ bądź błogo
ſłáwioná coro moiá/ otrzymáłáś v mnie więtſzą łáſkę nád pirwſzą/ iżeś opu=
śćiłá młode y bogáte álbo vbogie młodzyeńce/ á ſkłoniłáś ſie ku mnie/ nie boy
ſie/ o co mi rzecżeſz vcżynię/ wie wſzytek lud w mieście moim o twym záchowá=

niu cnotliwym/

---

strona: 53v

Kſięgi pirwſze

niu cnotliwym/ ieſtći iny blizſzy k tobie niżli ia/ á wſzákże nie będzyeli cię chciał
przyiąć prziymę ia/ zywie Pan Bog/ ſpi ſpokoiem áż do iutrá. Spáłá thedy v
nog iego áż do dniá. Ktorey rzekł áby o tym nikt niewiedzyał żeś thu przyſzłá/
rzekł iey ieſzcże áby ſie płaſzcżem przykryłá dzyerżąc obiemá rękomá/ áż iey ná=
mierzył ſześć ſpądow ięcżmieniá y położył ná niey. Wzyęłá potym ięcżmień á
donioſłá do świekry/ á powiedzyáłá iey wſzytko co ſie dzyało. Rzekłá świekrá/
pocżekayże máło/ coć rzekł nie vcżyni inácżey.
¶ Siadł tedy Booz w bronie mieyſkiey/ á gdy vyrzał blizſze^o w rodzye Ruth/
záwołał go k ſobie imieniem rzekąc/ ſiądź tu trochę/ y vcżynił ták. Wezwał też
Booz dzyeſięć mężow ſtárſzych mieyſkich/ przed ktoremi ku bliſkiemu krewne=
mu mowił: Brátá náſzego Elimelechá żoná Noemi przedáie imienie/ ty bli=
ſkość ktemu przyrodzonym práwem máiąc/ chcę to od ciebie ſłyſzeć przed wſzy=
tkimi/ ieſli ie odkupiſz álbo nie/ ábowiem nie máſz blizſzych do niego nád náiu.
Ktory rzekł/ ia rolą odkupię. Rzekł Booz/ gdyż rolą mieć chceſz/ weźmiſz Ruth
Moábſką zá żonę/ áby wſkrześił plemię nieboſzcżyká Elimelechá/ ná twoiey
dzyedzinie. Vſłyſzawſzy to rzekł/ vſtępuię práwá/ to ieſt/ ſpuſzcżamći bliſkość
ſwoię. Był then obycżay v nich/ gdy kto komu práwo przyrodzone ſpuſzcżał/
trzewik álbo bot ziął z nogi á podał ſtronie/ ná znák iż mu ie ze wſzytkim prá=
wem ſpuſzcża. A gdy ták vcżynił/ oſwiádcżył Booz wſzytkimi iż ia biorę Ruth
Moábſką zá żonę ſobie/ ábych wſkrześił plemię brátá ſwego/ iáko to káżdy po=
winien/ by nie zágubił imieniá domu przyrodzonych ſwoich. Rzekł poſpolity
cżłowiek/ ieſteſmy tego ſwiádkowie/ áby cię Pan Bog racżył pomnożyć s tą
niewiáſtą ktorą bierzeſz do ſwego domu/ iáko rozmnożył Iakobá z Lią á Ra=
chel/ ktorzy zbudowáli wſzytek dom Izráelſki/ áby był przykład cnoty w Efrá=
cie/ á imię chwálebne w Bethleem. Wzyął thedy Booz Ruth zá małżonkę/
ktora mu vrodziłá ſyná imieniem Obed/ ten był ociec Izai oycá Dawidowe=
go. Noemi byłá iego piáſtunką áż do wychowánia.

28:

Rozdzyał trzynaſty kſiąg pirwſzych o Złotym Ru=

29:

nie/ á o walce Troiáńskiey z Greki.
Oku od pocżątku ſwiátá 4017. gdy był Sędzyą
nád Zydy Lábdon álbo Hábdon ſyn Hellel/ roku iego roſkázo=
wánia trzeciego/ były wielkie walki Troiánow z Greki/ o kto=
rych wiele Poetow y Hiſtorykow roznie piſáło/ przycżyny ro=
zmáite dawáiąc/ miedzy imi też thá iedná byłá. Iazon ſyn
Aſſoná brátá Pelleáſá krolá Teſſállickiego/ był młodzyeniec
wielkiey cudney vrody y vdátney śiły/ chcąc zá oſobliwość po
ſobie w pámięć ludzką ná ſwiecie zoſtáwić/ vmyſlił żeglowáć á doſtáć złotego
runá w Kolchis kroleſtwie z mieyſcá trudnego á niebeſpiecżnego. Prośił s ſobą
Pelleáſá ſtryiá krolá Teſſálickiego w towárzyſtwo/ ktory przyzwolił dla tego/
áby go tám mogł iáko zátráćić/ boiąc ſie by mu kiedy w kroleſtwie nie przeka=
żał. Ale pirwey o tym złotym runie trzebá wiedzyeć/ o ktorym wiele á rozmái=
cie piſzą/ przeto o nim muśi pirwey nápiſáć/ według Diodoruſá.
¶ Athánás krol/ ktory ná wſchod ſłońcá pánował/ miał żonę Nephelę/ kto=
ra mu vrodziłá ſyná imieniem Frixus/ y corę Hellen. A gdy mu tá żoná vmár=
łá/ poiął drugą/ ktora nie ſprzyiáiáłá páśirbom iáko mácochá/ y ſtáráłá ſie o
to pilnie tym obycżáiem/ iáko by ie ociec precż wygnał z zyemie. Poſuſzyłá naſie=
nie wſzelkie ktore miano ſiać w folwárcech táiemnie/ á gdy ie rosſiano/ nie we=
ſzło. Pytáno kápłanow báłwáńſkich/ cżemu indzyey doſyć ſie vrodziło zboża á
v krolá nic? Przenáięłá kápłany pirwey iż rzekli: poki będą thu w kroleſtwie
Frixus y Hellen/ poty ſie nie będzye nigdy rodziło zboże dla ich wyſtępku. O=

ciec ich/ bo=

---

strona: 54

Wiek trzeći.

Liſt 54.

ciec ich/ boiąc ſie poſpolitego ludu/ wygnał ie s kroleſtwá. A gdy byli nad mo=
rzem/ vkazáłá ſie im mátká Nefele dzyerżąc baráná ze złotą wełną/ rzekłá im.
Weźmicie tego baráná/ á gdzye on poydzye idźcieſz zá nim á nie oglądaycie ſie/
á przewiedzyeć was przez morze ná beſpiecżne mieyſce/ potym go ofiáruiecie bo=
gu Marſowi/ potym od nich znikłá. Szli thedy zá onym baránem/ potym ſie
Helle ſioſtrá oglądnęłá y vtonęłá/ przeto ono morze zową y dziś Helleſpontus.
Ale Frixus cáło przeſzedł do Kolchis krolá Oety/ tám bárána Marſowi ofiá=
rował/ ſkorę w iego kościele záwieśił/ y sſtał ſie Mars ſtrożem wełny. Oſá=
dzili ſtraż około tey ſkory Smoká/ s ktorego páſzcżęki ogień záwżdy pałał/ oſá=
dzili też dwá Byki okrutne/ ktorym ogień z gęby ſzedł/ iákoby żadny tey ſkory z
wełną złotą nie doſtał/ áż ktoby tymi Woły oráł á Smokowe zęby rosſiał/ to
ieſt/ zá niepodobną to rzecż ſobie mieli/ bo miał práktykę od Marſá ten krol/ iż
w ten cżás zginąłby krol/ kiedyby tę wełnę zlotą wzyęto s kościołá iego. Prze=
to ią wielką ſtrażą oſádził/ to ieſt/ okrutnemi ludźmi/ ktore z wyſpu Tauryki
przywiodł/ przeto ie zwano Byki/ iż gdyby kto przyiechał do koćiołá Marſowe=
go/ zábili go y ofiárowáli Marſowi/ iáko Smokowi okrutnemu. Rozſłáwiło
ſie to okrucieńſtwo po wſzytkim ſwiecie krolá Oety/ przeto ſie tám káżdy chro=
nił iecháć á ochylał mieyſce to/ á ktoby był iechał y przyiechał we zdrowiu/ był
rycerzem wſzytkiego ſwiátá.
¶ Iazon tedy ktoregom miánował chćiwy ſławy dobrey/ vmyſlił tám iecháć s
towárzyſtwem/ á doſtáć złotego runá. Wezwał k ſobie Arguſá miſternego cie=
ſle/ ktoremu roſkazáł ná wodę budowáć okręt iákiby mogł nabeſpiecżnieyſzy á
mocnieyſzy y więtſzy vcżynić. Y vcżynił Argus okręt ták wielki/ iż go ieſzcże
ſwiát nie miał tákiego ná ten cżás/ przeto go Poetowie piſáli mieć ſto ocży/ to
ieſt/ ſto rozumow/ y pirwſzy okręt ná ſwiecie vcżynił. Nakłádſzy do niego ſzpi=
że y wſzytkiego cżego potrzebá/ nabrawſzy też s ſobą mężow ſláchetnych co na=
wybornieyſzych pięćdzyeſiąt y cżterzech/ krom inych poſpolitych/ miedzy ktory=
mi byli známienitſzy/ Káſtor/ Pollux/ Herkules/ Telámon/ Orfeus/ Atlán=
tes/ y wiele inych. Herkuleſá nád nimi przełożył mężá wielkiey śiły y rozumu/
á ſam żeglarzem był. Puśćili ſie ná wodę/ á gdy przyiecháli do Frigiey/ ſtánęli
v portu Simoentis/ wyſzli z okrętu ná zyemię w kroleſtwie Láomedontowym/
tám ná brzegu morſkim náleźli vrodziwą pánnę krolewſką corę związáną/ imie=
niem Heſſyonę/ ktora tám byłá dla tego położoná/ iż gdy ſie Nepthunus ro=
zgniewał ná kroleſtwo Láomedentowo o niezbudowanie ſobie kościołá iáko
był krol obiecał/ gdy beſpiecżnie morze przeiechał/ wypuśćił Nepthunus bog
morſki Wielorybá z wody ná zyemię/ ktory ludzi pożyrał y zárażał párą moro=
wą. Pytáli bogá Apoliná o tę pokuſę/ powiedzyał iż to gniew Nepthunow o
nie ſpełnienie obietnice/ á ták będzye długo poki mu nie dádzą ktorego dzyecię=
ciá krolewſkiego ku pożárciu/ ná ktore los przypádnie. Boiąc ſie oni tey okru=
tnośći/ puſzcżáli loſy ná dzyeći ony/ przypadł los ná Heſſyonę ktora była niepo=
ſpolitey cudnośći/ związáli ią á położyli ná brzegu morſkim Wieloribowi/ kto=
rą to nádiecháli Argonánte/ wzyęli y rozwiązáli/ á Wielorybá Herkules zá=
bił. Iecháli do krolá Láomedontá/ powiedzieli mu co ſie im przydáło/ iż Wie=
lorybá zábili/ dzyewkę wybáwili. Krol zá to obiecał dáć Herkuleſowi konie nie
zwyciężone y Heſſyonę pánnę. Herkules ty wſzytki dáry zoſtawił v krolá/ áżby
ſie wroćił od złotego runá s Kolchis/ toż to miał wzyąć.
¶ Dares Frigius inácżey piſze/ Iż gdy przyiecháli ná brzeg kroleſtwá Láome=
dontowego/ kazał ie od brzegu wypędzić/ á nigdzyey ſie im nie dał w ſwym kro=
leſtwie rozgośćić/ y muſieli odſtępić. A w tym cżáſu powadziłá ſie Medea w
Kolchis z oycem ſwoim Oetą o to okucieńſtwo ktore nad gośćmi cżynił/ ták iż
niektore przeſtrzegáłá/ niektore z więzyenia wypuſzcżáłá/ przeto od oycá byłá w
ſtraży/ potym vciekłá do koćiołá Słońcá/ ktory nád brzegiem morſkim był/
ktorego cżáſu s Tauryki oni Argonánte do Pontu álbo do Kolchis iecháli.

W nocy do ko=

---

strona: 54v

Kſięgi pirwſze

W nocy do kościołá sſtąpili/ tám náleźli Medeą chodząc po brzegu/ od ktorey
ſie wywiedzyeli okrucienſtwá oycowſkiego/ ktore nad pielgrzymy álbo gośćmi
cżynił/ wielbili iey rozum y ludzkość. Potym obiáwili iey przycżynę przyiázdu
ſwego. Oſtrzegáłá ie áby ſobie w tym roſtropnie pocżynali/ chcąli w cáłośći
zdrowia ſwego zoſtáć. Tám wſtąpiwſzy z nimi w radę/ przywiodłá Iazoná ná
przyſięgę/ chceli doſtáć złotego runá/ áby iey wiernym á prawdziwym małżon=
kiem był/ á oná mu ktemu miáłá dopomoc/ iákoby they rzecży ktorą przed ſię
wzyął/ dokonał. A gdy ták ſobie rzekli y tego przyſięgámi potwirdzili/ iecháli
w nocy Argonánte y z Medeą do złotey wełny/ ktora byłá od Sybáry miáſtá
krolewſkiego ſiedḿdzyeſiąt ſtáian. Przyſtápiwſzy do drzwi kościołá Marſo=
wego Medea/ záwołáłá ná Rycerze ich ięzykiem áby ią puśćili. Oni vſłyſza=
wſzy iey głos/ otworzyli iey. Rzućili ſie Argonánte do kościołá z dobytemi
miecżmi/ pobili wiele Rycerzow onych/ á drudzy s przelęknienia vciekáli/ po=
chwyćiwſzy ſkorę z złotą wełną wyſzli prętko/ wſiedli w okręt y z Medeą poſzli
precż. A gdy ſie krol Oetá dowiedzyał od tych co vciekli/ gonił ie s tymi ktore
mogł ná prętce zebráć/ pogoniwſzy ie potkał ſie z nimi/ tám zábit á drudzy v=
ciekli. Argonánte potym przypłynęli do Pontu/ potym do morzá ktore zową
Propontidis/ potym do Heleſpontu/ áż do Troiey. Poſłał thedy Herkules do
krolá Láomedontá brátá ſwego Iphiklá y Telámoná/ áby mu dał konie y He=
ſſyonę iáko obiecał. Niechciał dáć/ ktemu y poſły poſadzał/ y Argonánty Gre
ki táiemnie chciał pobić/ á chcieli mu tego pomagáć wſzyſcy w Troiey okrom
Pryámuſá/ bo ten był przećiw temu/ mowiąc: iż gościom y poſłom ma być wiá
rá chowaná. A gdy ná to nic niedbáli/ Pryamus dodał do więzienia onym po=
ſłom potáiemnie dwu miecżu/ ktoremi ſtroże pobili y z więzyenia vciekli do
ſwoich/ á powiedzyeli co im zá odpowiedź krol Láomedont dał. Krol też Láo=
medont zebrawſzy lud ciągnął przećiw im do brzegá morſkiego. Potkáli ſie z
nimi/ ácż nie rowno było Grekom w pocżet/ ále zacnoſcią y męſtwem Troiány
przechodzili. Tám Herkules zábił Láomedontá krolá/ miáſto wzyęli y Heſſyo=
nę pánnę/ ále potym miáſto Pryámuſowi ſpuśćili/ iáko przyiacielowi ſprá=
wiedliwemu. ∴ ∴ ∴
¶ Ale ini piſzą inácżey/ mieniąc iż gdy Iazon przypłynął do Kolchis/ był
cżcżon y ważon od krolá Pontſkiego Oety/ á od Medee cżarownice dzyewki kro
lewſkiey był zámiłowan. A gdy prośił krolá áby zá łáſką iego mogł widzyeć zło=
te runo. Krol mu dał odpowiedź/ ieſli tego dokaże iżby mogł vkroćić Woły
Wulkanowe z miedzyánemi nogámi/ ktorym ogień z gęby pałá/ á orał imi/
Smokowi zęby wybrawſzy poſiał iżby Rycerze z nich powſtáli á zbili ſie ſpołu
ſámi. Medea máiąc z Iazonem około tego oſobną rozmowę/ powiedzyáłá mu/
ieſli mi przyrzecżeſz poiąć mię zá właſną żonę á chowáć mię pocżćiwie do śmier
ći/ damći náukę iż doydzyeſz złotego runá bez ſzkody ſwey y towárzyſzow ſwych.
Ktorey gdy przyſiągł/ dáłá mu náukę iż ſtraż pobił/ złote runo wzyął/ miáſto ze
wſzytkimi ſkárby wybrał/ y ziechał precż wziąwſzy Medeą. A dał mu był Apol=
lo odpowiedź/ iż ták długo miał być krolem poki złotego runá nie wezmáą z iego
kroleſtwá. Medea boiąc ſie pogoniey/ rosſiekáłá ſwego brátá Abſyrtá ná ſztu
ki/ roſkłádłá po wyſpach/ áby ociec zbieráiąc po ſztuce cżynił pogrzeb á omie=
ſzkał pogoniey/ áżby przyiecháli do Greciey.
¶ Ty rzecży niektore ſą wymyſlne od Poetow Greckich/ bo oni miáry nie mieli
chwale ſwey w piſániu/ zwłaſzcżá gdy co ieden z ich narodu vkazał oſobliwego
przydáli ktemu wiele niepodobnych rzecży. Co ſie tycże tego złotego runá/ ſtąd
to runo ſławę wzyęło/ i w tym kroleſtwie Kolchis nád morzem Pontſkim by=
ły owce z wełną bárzo dobrą/ nád ktorą ſwiát lepſzey nie miał/ zá ktorą wełnę
ten krol wielkie ſkárby brał/ ták złotá ſrebrá/ iáko drogiego kámienia/ iż mu ro
wnia w ſkárby ná ſwiecie nie było. Grekowie będąc ná then cżás przeważni á
mężni kuśili ſie o nię do niego/ y nie mogli ich inácżey doſtáć v niego iedno przez

tę corę iego

---

strona: 55

Wiek trzeći.

Liſt 55.

tę corę iego Medeą/ ktorą Iazon ſwoią wymową á łágodną rzecżą ktemu ná=
mowił/ iż nie tylko ſkárby z nią pobrał/ ále y kroleſtwo mu wſzytko poddáność
chcieli vcżynić/ gdy ſie ſámi miedzy ſobą przez iego przycżynę nie mogli zgodzić.
Piſzą niektorzy iż rychło potym Medea pogniewáłá ſie z Iazonem/ y ziecháłá
od niego precż z Greciey ná wſchod ſłońcá/ popaliwſzy iego kráinę y miáſtá o=
gniem miſternie przypráwnym/ á tám záłożyłá miáſto Medią/ od ſwego imie=
niá y od ſyná ſwego Medeuſá/ potym od miáſtá wſzytko kroleſtwo zwano Me=
dia/ ktore pirrwey zwano Elámiite.
Herkules pámiętał co mu zá lekkość wyrządził krol
Frigiyſki Láomedont y towárzyſzom iego/ przyiechał do Spárty miáſtá/ gdzye
był Káſtor y Polux brácia piękney Heleny/ proſząc ich o pomoc towárzyſką
przećiw Láomedontowi/ ktorzy mu tego towárzyſtwá obiecáli pomoc/ tákież
y Telámon/ y Peleus/ Neſtor/ y ini/ bo co miáſto było v Grekow to krol álbo
kſiążę/ przeto zacni ludzye byli w Greciey. Gdy Herkules zgotował ſwoie o=
kręty/ wzyąwſzy pocżet ludzi y towárzyſtwo obiecáne do nich/ puśćił ſie do Tro
iey. Przypłynął w nocy do Sygeum/ oſádziwſzy ſtráżą łodzye álbo okręty/ przy
ktorych zoſtáwił Káſtorá y Poluxá/ á ſam ciągnął z woyſkien do Illium. Gdy
to powiedzyano Láomedontowi/ zebrał woyſko ieznych/ ciągnął przećiw im.
Herkules iną drogą ſie obroćił. A gdy ſie Láomedont dowiedzyał iż Greko=
wie do Illium ciągną/ wroćił ſie z woyſkiem od brzegá/ potkał ſie z Greki/
byłá wielka bitwá/ zábit krol Láomedont w bitwie od Herkuleſá. Poráźiwſzy
Troiány/ Telámon napirwey miáſto Illium vbieżał/ tám pobráli wielkie ſkár
by y pánnę Heſſyonę krolewſką corę/ ktorą Herkules Telámoná zá poſługę zná
mienitą dárował. Priamus ſyn Láomedontow o tym niewiedzyał/ bo był ná
ſtronie w Frigiey. Nośili do okrętow łupy Grekowie/ ktorych doſyć nábráli
w mieście/ ták ſkárbow iáko zacnych pań/ pánien álbo młodzyeńcow. Pobi=
wſzy wiele rycerſkiego ludu/ puśćili ſie záſię do Greciey.
¶ Priamus dowiedzyawſzy ſie/ przyiechał s Frigiey s pocżtem rycerſkich lu=
dzi/ opłákawał długą chwilę tey przygody złey/ to ieſt/ oycá zábitego/ ſioſtry
poſromocenia/ rycerzow zbitych/ ſkárbow wyniſzcżonych/ wſzákże ieſzcże nie wą
tpił w ſwoiey fortunie/ rozumieiąc ieſzcże zoſtáć kroleſtwo ſámo w ſobie ſláche=
tne á obfite/ ták w ludzyech/ w ſkárby/ iáko w pożytki. Zoſtáłá mu też ſláche=
tna żoná Hekubá s piącią ſynow vrodziwych/ wſzytkiemu ſwiátu ſławnych/
ktorych imioná/ Hektor/ Paris álbo Alexánder/ Deifebus/ Helenus/ Troil=
lus/ y s trzemá corámi wſzelkiey pocżćiwośći godnych/ ktorych imioná/ Andro=
machá/ Káſſándrá/ Polixemá. Vmyſlił thedy miáſto Illium opráwić/ áby
był beſpiecżen od nieprzyiacioł/ á ſzkodę nieprzyiacielom powoli oddáć. Oprá=
wił miáſto/ mury drugiemi obtocżył á drugich podnioſł/ w okrąg trzy dni cho=
du. Sześć bron miáło przednieyſzych/ iednę zwano Dárdánia/ druga Thym=
brea/ trzecia Illia/ cżwartá Scea/ piąta Troiána/ ſzoſta Antenoria. Páłacow
w niey było krolewſkich bez licżby. Vlice známienite. Dno z mármuru cżyrwo=
nego. Przez pośrzodek miáſtá rzeká Xántus ſzłá. Przywiodł Priamus do miá=
ſtá ku mieſzkániu co nazacnieyſze/ możnieyſze/ á godnieyſze męże/ ze wſzego krole=
ſtwá/ ták iż wſzytká rádá kroleſtwá przednieyſza z nim w mieſcie obecnie mie=
ſzkáłá. Gdy iuż Priamus miáſto dobrą obroną opátrzył/ á Rzecżpoſpolitą
dobrze poſtánowił/ poſłał do Greciey Antenorá iednego s kſiążąt ſwoich/ áby
ſioſtrę krolewſką Heſſyonę wroćili. Przyiechał wodą napirwey do Miſyey/ żą=
dał krolá Peleáſá ſioſtry krolewſkiey áby byłá wroconá. Krol ſie rozgniewał/
kazał mu ſkokiem precż iecháć. Vcżynił to/ przypłynął do portu Sáláminy do
Telámoná/ proſząc go áby Heſſyoná byłá wroconá/ mowiąc: że nie ſłuſzno krole=
wſkiego ſtanu pánnie być w niewoli/ gdzye ſie to ták nigdzyey nie záchowuie ná
ſwiecie/ gdyż pánieńſka płeć nikomu nie ieſt ni w cżym przećiwna/ áni ku ſzko=

K	dzye cżyiey

---

strona: 55v

Kſięgi pirwſze

dzye cżyiey przycżynna. Ktoremu Telámon odpowiedzyał/ iż ia dáru ſwoiego
ktory mi dan cnotliwie/ nie dam nikomu/ ktemu kazał Antenorowi poſłowi co
rychley vieżdzáć. Potym iechał do Acháye gdzye był Kaſtor y Polux/ proſząc
tákież y oſwiadſzáiąc ſie/ áby wroćili krolewſką ſioſtrę. Ktorzy powiedzyeli/ iż
Priamuſowi nic nie wzyęto áni ſzkody vcżyniono/ też kazáli precż iecháć. Ná o=
ſtátku do Piloná do Neſtorá kſiążęciá/ ktory ieſzcże gorzey powiedzyał. A ták
Antenor wroćiwſzy ſie do krolá Priamuſá/ nic inſzego iedno śmiech á hárdą
odpowiedź od nich powiedzyał.
¶ Wnet Priamus ſynow wezwał y wſzytkich przyiacioł ſwoich/ kſiążąt/ y pá=
now rádnych kroleſtwá Troiáńſkiego w Frigiey/ powiedzyał im poſelſtwo w
ktorym Antenorá ſłał do Greciey/ y iáko go odpráwili/ áby ná to ſwoie namo=
wy zgodliwemi głoſy powiedzieli/ iáko ſie w tym máią przećiw Grekom zácho=
wawáć. Rozbieráli ty przygody miedzy ſobą rádá Troiáńſka/ zwłaſzcżá krole=
wſcy ſynowie/ ná ktorych wotach więcey zależáło. Hektor wielki á známienity
wſzytkiemu ſwiátu mąż iáko ſtárſzy/ rádził áby byli z Greki o to w pokoiu/ ie=
ſli co więtſzego nie będą chcieć vcżynić/ wiedząc tám o wielkich á ſpráwnych y
przeważnych mężoch. Pomagał mu w tego Helenus wieſzcżek/ powiedáiąc ku o=
ſtátku ogniem Illium będzye przez dopuſzcżenie bogow gorzáło. Ini wſzyſcy
przećiw temu wotowáli inácżey/ iedno im táki pych oddáć tákową ſzkodą. Wy=
brał ſie ſam Paris wodzem álbo Hetmánem do Greciey. A w tym cżáſu Pán=
thus przyrodzony Priamuſow powiedał/ iż ſłychał od ſwego oycá/ ieſli kiedy
Paris żonę poymie z Greciey/ będzye wſzytka Troiá ſkáżoná. Ale tá práktiká
od nich byłá w śmiech obroconá. Kaſándrá krolewná vſłyſzawzy iż Paris wo
dzem do Greciey/ ięłá wołáć głoſem:O oycże co cżyniſz/ cżemu ſie w tákie nie
beſpiecżne rzecży wdawaſz/ gdzye to idzye nie o iednego áni o dwu/ ále o wiele
tyſięcy nas/ ázaś nie ſłychał iż walká ná dwoie bywa/ á ktory ſzcżęſciu nawię=
cey dufa/ nawięcey tákiego zdradza/ á ták proſzę niechciey płochey rády ſłu=
cháć/ ieſli ſleſz w tákich rzecżach wielkich do Greciey/ poſliſz wielkie ſprawce á
nie płoche álbo młode. Ach oycże moy wiedząc godność á ſtałość ſyná ſtárſze=
go/ cżemu przedeń wyſadzaſz ná tákie rzecży młodſzego/ wiedz pewnie że ſie zá=
wiedzyeſz/ y nas wiecżnie potráćiſz s poddánymi ſwymi. Ociec nie tylko iey nie
chciał ſłucháć/ ále wywieść ią kazał od Senatu áby milcżálá. Piſzą Poetowie
ſkąd iey tá práktiká przyſzłá. Apollo bog Troiáńſki widząc dzyewecżkę bárzo
mierną á obycżáyną y cudną práwie boſką Káſándrę/ prośił iey o wdzyęcżny
vpominek/ oná iáko nie głupia obiecáłá dáć w ten obycżay/ áby ią tym dáro=
wał/ iżby rzecży przyſzłe wiedzyáłá á ludzyem obiawiáłá. Dał iey to Apollo iż
przygody ludzkie znáłá. A gdy ſie od niey nápierał cżego żądał/ niechciáłá te=
go vcżynić/ rozgniewał ſie y cięſzko mu to było iż go żeńſka płeć oſzukáłá/ radby
to od niey záſię wzyął/ áno trudno/ co ſie raz rzecże álbo da/ nie godzi ſie thego
bogu odmieniáć. Tedy vſtáwił áby iey powieśći mieyſcá nie dano/ tákże ſie iey
sſtáło/ iż nie tylko iey powieśći mieyſcá nie dano/ ále wyniść precż kazano/ y
ſkáráć ociec kazał.
Potym Priamus kazał gotowáć do okręthow ży=
wnośći wſzelkie ludu/ Rycerſtwu ſie kazał gotowáć/ nád ktorymi Pariſá He=
tmánem przełożył. Przydał k niemu Deifebá/ Eneáſá/ Polidáná/ á roſkazał
áby pirwey Heſſyony żądał á ſzkod nágrodzenia/ nie będąli chcieć/ daway ie=
ſzcże znáć ábych więtſzy okręt poſłał. Paris wſiadſzy w okręt s towárzyſzmi
ſwymi/ do Greciey przypłynął napirwey do wyſpu Cyteriey/ gdzye był kościoł
Wenery boginiey ſtáry/ tám iey ſwięto ſwięćił Paris/ gdzye ſie było wiele ludzi
zeſzło dziwuiąc ſie wielkośći okrętu/ ktorzy ná wyſpie mieſzkáli. A gdy pytáli
kto ieſt/ powiedano im iż Paris iedzye po Heſſyonę do Greciey. A gdy to po=
wiedzyano piękney Helenie Menelauſowey żenie/ ktora byłá nie dáleko od wy=

ſpu Cytery/

---

strona: 56

Wiek trzeći.

Liſt 56.

ſpu Cytery/ chcąc widzyeć cudność Pariſowę/ wezbráłá ſie do b kościołá We=
nery ná odpuſt/ rzekąc iż tám drogę obiecáną miáłá. Przyiechawſzy/ Pariſowi
powiedzyano o iey przyiechániu/ vbrał ſie w krolewſkie odzyenie/ á gdy było
ráno ſzedł do kościołá/ tám ſie oboie przypráwionych w ſzáty koſztowne przy=
witáło z rádoſcią/ żądáiąc ſie z dawná ſpołu widzyeć. A gdy ná ſię ſpołu łágo=
dną poſtáwą weyrzeli/ záráźiłá ich ſercá Kupido/ to ieſt/ miłość ſpolna iedná=
ka/ y dáli ſobie cżás y mieyſce gdzyeby ogień oney miłośći mogli ku chwale bo=
giniey Wenery wſkrześić/ bo w tákich odpuśćiech Wenus ſie kocha. A gdy ſie
mieli żáłobliwie rosſtáwáć/ roſkazał Paris potáiemnie ſwoim áby byli pogo=
towiu w nocy/ á Helenę wzyęli do okrętu ze wſzytkim Fraucymerem iey/ tákże
ſie sſtáło oney nocy. Mieſzcżánie polękli ſie/ zebráli ſie z okolicżnym ludem v=
derzyli nań/ ále poráżeni od Pariſá/ gdzye wiele ludu pobrał/ kościoł wyłu=
pił/ y iechał do oycá s korzyścią. Ociec Priamus był rad/ mnimáiąc wroćić
Heſſyonę zá Helenę. Káſtor y Polux gdy ſłyſzeli iż ſioſtrę Helenę wzyęto/ goni=
li Pariſá/ ále prze nawáłność morſką rozbiegli ſie rozno ná ſtrony/ ktorych ſzu=
káli Lezbiáni długo/ to ieſt/ z Lezbo wyſpu ludzye. Nie mogli ich náleść/ mni=
máiąc áby do niebá záiecháli y miedzy známiony niebieſkiemi vſieść/ przeto im
nieſmiertelność przypiſuią Poetowie. Menelaus krol gdy ſie dowiedzyał iż
mu żonę wzyęto Helenę cudną/ ktorą bárzo miłował/ był záſmucon/ vżywał
rády brátá ſwego Agámenoná/ żáłował ſie przed wſzytkimi krolmi y kſiążęty
Greckimi ſwoiey lekkośći/ ktorą mu Troiani wyrządzili. Ktorzy mu rádzili/
áby poſły poważne poſłał do Priamuſá/ żądáiąc zá dobrą wolą wrocenia He=
leny. Ale gdy ná poſelſtwá Troiani niedbáli/ vcżyniwſzy ſyem ſpolny Greckie
kſiążętá/ ſprzyſięgli ſie do gardł y máiętnośći ſwoich pomśćić ſie tego nád Tro
iány/ ktorych było w licżbie cżterdzyeśći y ſiedḿ/ á zebráli okrętow wſzytkich
dwánaſcie ſet y dwá/ ktorych kſiążąt álbo krolow imioná były. Agámenon
Myceńſki/ Menelaus s Párty/ Archelaus s Boeciey/ Aſcálaphus y Iárme=
nus z Orkomená/ Schedius s Focydy/ Aiáx Telámońſki/ Aiáx Oileus/ Ne=
ſtor/ Toás/ Diomedes/ Polifobus/ Antifus/ Prothezylaus/ Neoptolemus/
Phineus/ Pálámedes/ Erifilus/ Xántypus/ Amphimachus/ Polibetes/ Cle=
onteus/ y wiele inych.
¶ By táką zgodę Pan Bog racżył dáć Krześćiáńſkim krolom álbo pánom/
iáko tym pogánom ná ten cżás dał/ nie tylko zyemiá ále y niebo przećiw im ni=
gdyby nie powſtáli. Vliſes Itace wyſpy krol nie był w ten cżás z nimi/ ná kto=
rym wiele zależáło/ bo godnoſcią/ chytroſcią/ męſtwem/ żádnemu z nich na=
przod nie dał/ áby vſzedł tey potrzebie/ vcżynił ſie ſzalonym/ orał á ſol ſiał/ gdy
vſłyſzał o zbierániu Grekow do Troiey. Poſłáli do niego Pálámedá áby go
námawiał ku tey potrzebie/ á wywiedzyał ſie przycżyny iego błędu álbo ſzaleń=
ſtwá. Pálámedes gdy przyiechał do niego á on orze iáko chłop/ chcąc ſie wy=
wiedzyeć ieſli to s ſzáleńſtwá cżynił/ położył dzyecię ſyná iego przed pługiem
Telemachá/ przenioſł go Vliſes pługiem/ pocżął ſie śmiać Palámedes/ ile mę=
drcow tyle chytrcow/ y muſiał z drugimi ku potrzebie woienney. Nie było ie=
ſzcże k nim Achilleſá ſyná Pelleáſá krolá Teſſálickiego/ á mieli Grekowie od=
powiedź v Apoliná/ iż bez Achilleſá Troia nie może być wzyętá. Ten to był A=
chilles/ o ktorym Poetowie piſáli iż go mátká Tetidis/ gdy ieſzcże był dzyecię=
ciem rozmocżyłá w iezyzerze piekielnym Wulkánowym/ iąwſzy iedną ręką zá
piętę á drugą zá plecy/ y sſtał ſie wſzytek iáko żelázny/ okrom tych mieyſc gdzye
ręką trzymáłá/ s tey przycżyny/ iż od Apoliná o nim odpowiedź miáłá ſkoro ſie
vrodził/ iż miał być o żeńſką płeć zábit v Troiey/ mnimáiąc áby tym thego v=
ſzedł. A dla pewnieyſzey rzecży dáłá go chowáć ná gorze Peleo brátu ſwoiemu
Chironowi/ ktory go wychował y náucżył rozmáitym rzecżam álbo náukom/
ten go nośił w pánieńſkim odzyeniu/ y dał go zá pánnę krolowi Likomedowi/
mowiąc go być ſioſtrą Achilleſową/ tám potym nálazł towárzyſtwo miłoſne

K 2	s krolewſką

---

strona: 56v

Kſięgi pirwſze

s krolewſką dzyewką Deidamią/ s tą to miał ſyná Neoptolemá álbo Pirruſá.
A ták był poſłan Vliſes od Grekow iáko mąż roſtropny á chytry ná wywiádo=
wánie/ gdzye ſie Achilles obraca (bo narychley łotr łotrá wyſzpieguie po ſwych
obycżáioch.) Po długim ſzukaniu/ nalazł miedzy pánnámi. Nie znáiąc kto=
ry miedzy imi Achilles/ ſpráwił ſobie kramik Vliſes/ máiąc w nim miecże/ ro=
hátyny/ łuki/ cżepce/ złoto/ iedwab/ y ine rzecży pánieńſkie y rycerſkie/ ſzedł
przedáwáć miedzy pánny: ktore były poprawdzye pánny/ tárgowáły cżepcow/
iedwabiow/ ſznurek/ y inych ſzat. Ale naſz Achilles nie poglądał iedno ná mie=
cże á zbroię/ ták długo ſie táił áż wzyął łuk ſpytał zacż/ pociągnął go áż ſie
złamał. Wſzyſcy ſie zdumieli mocy tákiey pánny. Vliſes obacżył iż ten ieſt bez
wſzego wątpienia/ przyſtąpił k niemu bliſko/ poſzeptał mu w vcho áby ſie go=
tował z Greki do Troiey. Ktory temu rad był/ przeto prośił áby był wyzwo=
lon z błazeńſkiego pánieńſkiego vbioru/ á we zbroię co nawiętſzą był vbran/ y
sſtáło ſie ták/ potym z rádoſcią do okrętow Vliſeſowych wſzedł/ á ku potrze=
bie z Greki do Troiey ciągnął.
¶ Agámenon ſyn Attreuſow krolá Myceńſkiego/ brátá Menelauſowego/ nád
woyſkiem przełożon/ przeto ku wſzytkim ktorzy ku they potrzebie ſie ziecháli/
rzecż ſzyroką á obciężliwą o lekkość/ ktorą Troianowie wyrządzili brátu iego
Menelauſowi/ vcżynił: rozwodząc im ſzyroką rzecżą/ iż ſpráwiedliwie tę woy=
nę przećiw Troiánom prziymuią. Zá tym káżdy z nich zápłákał/ á gárdłá ſwe=
go dáć zá to nie żáłował. Ale áby nic nie cżynili s ſiebie ſami/ iedno z boſkiey o=
bietnice/ poſłáli do Apoliná do Delfu/ pytáć co im zá odpowiedź da ná ich v=
myſł/ ná wypráwę przećiw Troiánom/ Achilleſá y Pátrokluſá. Ktory odpo=
wiedzyał/ iż w dzyeſięć lat Grecy miáſto Illium wezmą. W ten cżás też Kál=
chás biſkup Troiáńſki przyiechał do Delfu/ á odpowiedź przećiw Grekom po
ofierze wzyął/ áby nie odſtępował od Grekow áż Troią wezmą/ nie chceli zgi=
nąć. Tákże vcżynił iż wzyął towárzyſtwo z Achilleſem/ z rádoſcią Grekow/
ktorzy mu dáli biſkupſtwo ine.
¶ Drudzy záſię piſzą/ iż Agámenon krol ná łowie zábił Lánią Dyany boginiey
niewiedząc. Ktora gdy ſie rozgniewáłá/ przepuśćiłá powietrze ná Greki iż im
wiele ludu pomárło. A gdy v Delfu przycżyny pytáli/ wzyęli odpowiedź iż to
gniew Dyany boginiey leśney/ ktorey nie vbłagáią ni cżym iedno krwią Agá=
menonową/ gdy ią będzye ofiárował. Miał Agámenon corę ſwoię imieniem I=
phigenią o ktorą to grá ſzłá/ ále nie mogli ná to oycá náwieść áby ią miał ofiá=
rowáć/ bo ią bárzo miłował. Przeto Vliſes iáko chytry/ zmyſlił iey weſele z A=
chilleſem/ áby ią ku ofierze wywiedli. Ale bogini vżaliwſzy ſie iey/ przyięłá Lá=
nią miáſto cory krolewſkiey/ zá to Iphigenią dáli do iey kościołá ná wiecżne
kápłáńſtwo w Tauryce. Potym Grekowie vpátrzywſzy cżás ſłuſzny/ puśćili
ſie ná wodę z wielkoſcią ludzi do Frygiey/ przypędził ie wiátr do brzegow My=
ſyey/ gdzye krol Thelefus pánował/ ktory chciał bronić brzegow Grekom/ ále
ránion y poráżon od Achilleſá. A iż miał przyiaciele miedzy Greki/ przeto ſie
poiednáli/ á o ránę wzyął odpowiedź iż nie mogł inácżey być zdrow ná nię/ ie=
dno áż drugi raz tymże żelázem y tą ręká ná to mieyſce muśi vderzyć á odnowić
ránę/ bo we zły cżás tráfił. Przeto muſiał z Greki do Troiey/ á od Achilleſá
znowu był ránion y vzdrowion. Owidyuſz o tym piſze w thy ſłowá: Vulnus A=

46:

chilleo quæ quondam fecerat hosti: Vulneris auxilium pelias hasta tulit.
¶ Potym Grekowie puśćili ſie do kroleſtwá Priamuſowego/ gdzye mu kilko
miaſt wzyęli. A gdy przyſzli ná wyſep Tenedum/ tám wſzytek lud pobili. Poſłá=
li znowu do Priamuſá/ áby im ſzkody nágrodził á Helenę wroćił/ mowiąc iż
mamy dwu po ſobie co zá nas będą walcżyć/ to ieſt/ ſpráwiedliwość á niezwy=
ciężoną moc. Priamus zwoławſzy ſynow y pánow rádnych/ kazał im wotowáć
ná to poſelſtwo/ iedni chcieli áby Helená wroconá/ drudzy nie rádzili/ áż będzie
Heſſyoná wroconá. A w tym Hekubá krolowa żoná Priamuſowá ſwoie wi=

dzenie podáłá/

---

strona: 57

Wiek trzeći.

Liſt 57.

dzenie podáłá/ áby Heleny pytano przy poſlech/ przy ktorym mężu chce zoſtać/
ieſli przy Menelauſie pirwſzym/ cży przy Paryſie wtorym. Ktorey gdy pyta=
no/ rzekłá: iż mi przyſtoyniey mieſzkáć s Paryſem niż z Menelauſem/ ktemu płá
cżąc mowiłá y proſząc by nie wzruſzáli ſlubu wiernośći/ ktory s Pariſem ſpo=
łu vcżynilá mowiąc/ iż nie máſz tákich odpowiedzi wielkich álbo ſtráchow v
Grekow/ ktoreby mię od Paryſá odſtráſzyły. A w tym ią Hekubá obłápiłá y
płákáły obiedwie/ poſły Greckie ſrogo odpráwiono. Ktorzy przyiecháli/ po=
ſelſthwo powiedzyeli/ ktore niewdzyęcżnie przyięli/ walkę im opowiedzyeli.
Miał Priamus ná ſwoię ſtronę wielkie krole Azyey y kſiążętá/ to ieſt/ s Cy=
liey/ Licyey/ Trácyey/ Frygiey/ Etyopiey/ Páflágoniey/ Perſyey/ Amázo=
ny/ y wiele inych.
¶ Agámenon oznaymiwſzy Priamuſowi walkę/ puśćił ſie do iego kroleſtwá
wodą/ ſtánął z wielkoſcią okrętow v iego brzegow/ ktorych mocno Troiano=
wie bronili. Protezylaus wyſkocżył ná zyemię z wody/ potkał ſie z nimi/ pirz=
chnęli Troiani. Przyſkocżył Hektor krzyknął ná ſwoie/ roſproſzył záſię Greki
iáko żáby do wody/ y Protezylauſá zábił. Wyſkocżył potym Achilles/ vcżynił z
nim potkánie/ bili ſie okrutnie/ iż wiele z obu ſtron ludzi poległo/ áż ie noc ro=
zwádziłá. Grekowie ná beſpiecżnieyſze mieyſcá okręty odwiedli/ á w tym prze=
dłużeniu ciáłá zbitych z obu ſtron chowáli/ to ieſt pálili. Krenus krol vderzył
od brzegá ná Greki/ y roſproſzył im okręty. Achilles ktoremu ſtraż byłá poru=
cżoná nád okręty/ s Telámonem y Aiáxem wyſkocżyli przećiw iemu/ zábili go/
poráźiwſzy mu lud/ drudzy Grekowie ciągnęli Priamuſowi do zyemie cżynić
ſzkody przez miecż y ogień/ napirwey do krainy Cycni/ á tám miáſto Mentho=
ryeńſkie wzyęli y ſpalili. Potym gdy ſie im miáſtá niektore poddáły/ ruſzył ſie
Achilles do wyſpu Lezbo/ y wzyął gi/ y Forbántá krolá zábił ktory był Gre=
kom ná przekázye. Potym Pirrę y Hieropolim miáſtá oblegli y wywroćili. Wi=
dząc to drugie okolicżne miáſtá/ dobrowolnie ſie dawáły/ poſtąpiwſzy podatki
żywnośći/ áby ich role álbo zboża w cáłośći były záchowány. Potym Achilles
do woyſká przyciągnął/ á w tym cżáſu krol Tátárſki z dáry do Achilleſá przy=
iechał/ áby iego kroleſtwo było záchowano w cáłośći. Potym do Cylikás przy=
ciągnął Achilles/ á tám wiele ſkárbow nábrał/ zábiwſzy krolá ich Ecyoná y żo
nę iego wzyąwſzy Aſtyonę. Potym Pedaſum/ Legelum/ miáſtá pobrał/ pobi=
wſzy ich krole y żony pobrawſzy/ wroćił ſie do woyſká/ tákież Aiáx vcżynił. Gre
cy byli rádzi widząc pełne okręty ſkárbow/ rozdzielili ſie imi/ dawſzy przodkiem
krolowi Agámenonowi Aſtyonę krolową corę Chryzuſá á żonę Ecyoná/ á ſam
Achilles wzyął Hipodámią Bryzeidę krolá Pedáſkiego Bryzeſá żonę/ drugie
łupy według zaſług rozdzyeláli miedzy ſobą.
¶ Piſze też Diktys Kretenſis/ iż w ten cżás Aiáx ſyná Priamuſowego Polido=
rá wzyął/ ktorego był dał ku wychowániu nowo vrodzonego/ Polimneſtrowi
krolowi Trácyey brátu Hekuby krolowey/ w ten obycżay ieſliby kiedy Greko=
wie Illium miáſto wzyęli á zborzyli/ áby záſię on iáko dzyedzic nápráwił. Ale
go ten Polimneſtor wydał/ chcąc thym ſobie pokoy vcżynić. A gdy Grekowie
vyrzeli ſyná Priamuſowego Polidorá/ weſzli w rádę/ vrádzili y poſłáli s tym
poſelſtwem áby Priamus dał Helenę/ ktorą nieſłuſznie á s krzywdą wzyął/ zá
tego ſyná iego Polidoruſá/ á nie cżekał dáley vpadku kroleſtwá ſwoiego/ gdyż
wie/ iż ieſli inácżey vcżyni/ Grekowie ſie ſprzyſięgli do gardł ſwoich kroleſtwo
Troiáńſkie z ludem zborzyć á z gruntu przewroćić. A gdy iuż Vliſes poſelſtwo
odpráwił od Grekow/ wotowáli Troiani ná nie rozmáitemi głoſy/ Rádá pir=
wſza rádziłá áby byłá Helená wroconá/ á to dla ſpolney przyiáźni z Greki/ wy=
wodząc ich ſtalość iednoſtáyną/ ſpráwę y ſzcżęſcie oſobliwe. Drudzy przećiw
temu/ zwłaſzcżá ſynowie krolewſcy/ iż Helená zupełną wiárą byłá vtwirdzoná
s Paryſem/ ániż ſie godzi nád iey wolą wydawáć. Ale ták/ ktore ſobie ſkárby
Grekowie miánuią wzyąć z Heleną/ ty im będą wrocony: nád tho ieſzcże/ ná

K 3	mieyſce Hele=

---

strona: 57v

Kſięgi pirwſze

mieyſce Heleny/ damy krolowi Menelauſowi ſioſtrę ſwoię ktorą będzye chciał
ze dwu obráć/ álbo Káſándrę/ álbo Polixenę/ z wielkimi á známienitemi dáry/
y ná tym ſtánęli Troiani. A gdy to poſłom Greckim poſelſtwo powiedzyano/
nie podobáło ſie im/ tákże y wſzytkim Grekom. Poſpolity lud narzekał vpadku
wielkiego z máłey przycżyny. Grekowie ſie rozgniewáli/ vrádzili przyciągną=
wſzy pod mury Troiáńſkie/ gdzyeby ná tho pátrzyli wſzyſcy/ zábić ſyná krolew=
ſkiego Polidoruſá kámieńmi przed ocżymá wſzytkich Troiánow ktorzy z muru
pátrzyli/ y vcżynili ták. Tu Poetowie wiele mátáctwá przycżynili/ ktore tu o=
puſzcżam/ tylko do hiſtoryey przychodzę. Aiáx Telámońſki pobrał miáſtá zná=
mienite Troiánom Botyrę y Cyllę/ Gárgárę/ Girgin/ Serpſyn/ Láryſſę/ gdzie
wiele ſkárbow y dobytká nábráli/ bez żadnego odporu..
¶ Hektor mąż wielkiey śiły będąc/ zebrał ſie też przećiw Grekom s ſwoim lu=
dem/ wyciągał cżęſtokroć z miáſtá ná Greki/ y ku vciekániu przypądzał. Prze=
ćiw ktoremu Agámenon iednego dniá chciał ſie oprzeć/ potkał ſie z nim wiel=
kim krzykiem. Hektor ſercá dobrego będąc/ nie vſtráſzył go/ tám zábił Pátro=
kluſá towárzyſzá Achilleſowego/ á gdy go Meryon pochwyćił áby nie był złu=
pion od Troiánow/ vgonił go Hektor y zábił. A w tym cżáſu Mneſtrus Hekto=
rá w vd ránił/ wſzákże s tą ráną Greki bił/ y roſproſzyłby ie był do końcá/ by
był s pośilecżnym vffem Aiáx nie przyciągnął. A gdy ſie ſpołu potkáli/ obiá=
wił ſie mu Aiáx we krwi być/ bowiem to był ſyn Heſſyony ſioſtry Priamuſo=
wey á ciotki Hektorowey/ przeto ſobie dáli pokoy. Tám Hektor złożywſzy s ſie=
bie zbroię/ vpominał go cudnemi ſłowy/ áby przeſtáli od pocżętey rzecży Gre=
kowie/ Aiáx też prośił áby o to pracą miał/ iákoby z Greki przyiaźń w dobrym
záchowániu mieli/ porownawſzy s ſobą. Mieli onego dniá pokoy/ bo iuż Troia=
ni Greki gonili/ y chcieli ſpalić oboz Grecki/ by był Hektor on dzyeń pokoiá
nie vcżynił/ drugiego dniá Grekowie przymierza żądáli. Achilles płákał Pá=
trokluſá/ Agámenon Protezylauſá/ drugie pogrześć kazał. Pálámedes powie
dał być krolá Agámenoná winnym. A gdy przyſzedł cżás bitwy/ wywiedli woy
ſko ludzi/ Achilles/ Agámenon/ Dyomedes/ Menelaus. Przećiw záſię drugie
Hektor/ Troillus/ Eneás/ potkáli ſie mocnie/ z obu ſtron ludzye pádną okru=
tnie/ Hektor zábił Becteen y Archelauſá y Protenorá/ áż bitwę noc rozięłá/ á
iuż to trzećia bitwá byłá. Potym cżwárte potkánie vcżynili/ w ktorym Paris
Menelauſowi vd przeſtrzelił z łuku ſtrzałą. W piątym potkániu Hektor zá=
bił ſiedḿ zacnych y mocnych mężow Greckich/ Eneás dwu/ Achilles cżterzech
Troiańſkich/ Dyomedes dwá. W ſzoſtey walce/ ktore były káżdy dzyeń do ośḿ=
dzyeſiątnego dniá/ wielki lud z obu ſtron był poráżon. Przeto Grekowie żądá=
li do trzech lat przymierza/ y otrzymáli.
¶ W tych trzech leciech Chryzes kápłan Apolinow gniewał ſie/ iż iego dzyew=
kę Aſtyomen trzymał v ſiebie Agámenon poimáną/ dla cżego prośili go áby ią
wroćił/ nie chciał: przeto wielkie powietrze pádło ná Greki iż márli bez miá=
ry. Pytáli potym Kalkáſá ſwego biſkupá y proroká przycżyny powietrzá/ nie
chciał powiedzyeć nic/ boiąc ſie od nich cżego złego zá powiedzenie prawdy/ áż
mu przyſięgli krolowie y Achilles zá pokoy. Przeto powiedzyał iż to był gniew
Apolinow o kápłaná Chryzeſá/ á inácżey thego nie vśmierzy/ iedno áż wroći
krol Aſtyonę. To vſłyſzawſzy Agámenon/ kazał do zbroie Rycerſtwu przećiw
tym ktorzy nań powſtáli o corę kápłáńſką. Bacżąc Troiani niezgodę kſiążąt
Greckich/ vderzyli ná nie nád przymierze/ potkáli ſie z Greki/ poráżeni Troia=
ni iż muſiał Priamus do drugich trzech lat przymierza prośić. A w tym Agá=
menon krol widząc iż przećiw iemu powſtáli wſzyſcy o tę kápłáńſką dzyewkę/
powoławſzy wſzytkich kiążąt y pánow przednieyſzych/ powiedzyał im iż chce
wroćić Aſtyonę Chryzeſowi kápłanowi/ ieſli mu Achilles ná iey mieyſce da
Hipodámią. Byli temu drudzy ná odpor/ wſzákże Achiles rzekł to vcżynić dla
zgody á iednośći rzecży poſpolitey. Y odeſłaná byłá Aſtyoná oycu do kościołá

Apolinowego/

---

strona: 58

Wiek trzeći.

Liſt 58.

Apolinowego/ á Hipodamią kazał wzyąć ſługom pieſzym. O co przećiw iemu
znowu powſtał Achilles y wiele inych/ iż nie bacżył ná zacne poſlugi Achilleſo=
we. Powtore Palamedes przed wſzytkimi powiedał być krolem niegodnym
Agámenoná/ y nie od wſzytkich wybránego. Agámenon powiedał przed wſze=
mi mowiąc/ iż on nigdy o to przełożeńſtwo nie prośił/ tylko mu ie z dobrey wo=
ley dano/ podáiąc w moc wſzytkim áby ie dáli komu chcą inemu/ á ták wybran
zá krolá Pálámedes.
¶ Po wyściu przymierza potkáli ſie znowu Troiáni z Greki/ z obu ſtron wielki
lud poráżon. Názáiutrz Andromachá żoná Hektorowá byłá vpominána przez
ſen/ áby thego dniá Hektor bitwy nie zwodził/ álbo ſam w bitwie nie był. Ale
Hektor niewieście ſny wzgardzał/ nápierał ſie przezdzyęki bitwę mieć. Zoną y z
inemi pádłá v nog iego proſząc aby inacżey nie cżynił. Priamus krol zaſadził ie=
go mieyſce Pariſem/ Helenuſem/ Troilluſem/ y Eneáſem/ ktorzy gdy z Greki
bitwę zwiedli/ przemożeni byli od Grekow. Widząc Hektor z muru ſwoich v=
ſtępowánie/ nie mogł ſie odzyerżeć/ z wielkim krzykiem do nich bieżał chcąc ie
rátowáć/ zábił Leontá y Idummeuſá kiążętá Greckie/ á ránił Iphikluſá/ y wie
le inych. Widząc Achilles ſzkodę w ludu przez Hektorá/ potkał ſie z nim ſam á
ſam/ miał Hektor zbroię ná ſobie Pátrokluſá zábitego/ ktora byłá Achilleſo=
wá/ przeto iey wiedzyał obycżay Achilles. Gdy ſie śilnie potkáli rohátynámi/
ránił Achilleſá Hektor/ Achilles tym ſie więcey záiuſzył/ przebił rohátyną He=
ktorá/ y zábił go/ ktory był mur wſzytkiey Troiey. Pirzchnęli Troiáni/ gonił ie
Achilles áż do brony. Záłość y ſtrách ogárnął wſzytki Troiany s śmierći He=
ktorowey/ wzyęli przymierze do roku chowáć ciáłá zbite z obu ſtron/ á ránne go=
ić. Pogrzeb Hektorow gdy był żáłośćiwy/ pátrzył nań Achilles/ á iáko drudzy
piſzą iż płakał. Drudzy piſzą iż vmárłe ciáło iego kazał około miáſtá końmi
włocżyć ná żáłość Troiánom/ áż pánná Polixená pokrwáwiwſzy ſobie twarz
ſzłá do niego żáłośćiwa s ſwoim fraucymerem/ vprośiłá ie v niego/ y pocho=
wáłá s przyrodzonymi pocżćiwie.
¶ Dares Frygius inácżey piſze/ iż ná oſtátku przymierza wyſzli náwiedzáć grob
Hektorow ociec Priamus/ Hekubá matká/ żoná/ y Polixená krolewná. Ktore
Achilles gdy widzyał/ Wenus go záſtrzeliłá w ſerce/ gdy ſie mu krolewná Po=
lixená ſpodobáłá. A gdy vſtáwicżnie myſli ſwoich o niey ſpuśćić nie mogł/ po=
ſłał ſługi do oycá y mátki żądáiąc iey w małżeńſki ſtan/ obiecuiąc ſie wnet z lu=
dem ſwoim do domu wroćić/ y zá ſobą drugie námowić. Powiedzyeli ſługom ie
go iż to chcą vcżynić ná żądánie iego tym obycżáiem/ ieſli precż Greckie woyſko
odciągnie/ ále ieſliby nie chciáło/ prożno ſie o tho pokuſzáć ma/ byſmy mieli w
nieprzyiacielſkie ręce dáć corę ſwoię. Słyſząc to Achilles/ tym więcey był chu=
tliwy ku pánnie/ pocżął z Greki około niepotrzebnych walek namowy cżynić/
iáko dla iedney niewiáſty wiele zacnych krolow y kſiążąt y ludu poſpolitego po=
ginęło z Grecyey/ á żadney nadzyeie nie trzebá mieć ábyſmy Illium álbo Troią
wzyęli/ gdyż widzimy wielki doſtátek w ludzyech y w inych potrzebach/ á ieſzcże
co dzyeń to im więcey ludu przybywa/ przeto lepiey ieſt ſwemu zdrowiu porá=
dzić/ á wzyąć przymierze na cżás długi álbo wiecżną przyiaźń/ áby ten lud ſprá=
cowány zá ty látá nieco odpocżynął/ á domoſtwo ſwoie/ żonę y dzyatki przez ten
cżás ośirociáłe/ lubym wiedzeniem dáley opátrzyć/ niżli walek tákich s ſwoią
ſzkodą náſládowáć. Niektorzy ná to zezwaláli/ niektorzy niechcieli go w tym
pocieſzyć/ zwłaſzcżá więtſza cżęść. Ale Achilles ſwemu ludowi kazał ſie wroćić
od walki. Grekom też ſzpiże nie doſtáło/ áż ſłali do Telefuſá ktory ie żywnoſcią
opátrzył. Gdy cżás przymierzu wyſzedł/ zwiodł bitwę Pálámedes s Troiany/
zábił tám Deiphebuſá Palámedes/ á gdy ſie s tego chwalił á pyſznił/ przeſtrze=
lił mu gárdło Paris/ potym támże ogárnęli go Troiani y zábili. Wſzákże dru=
dzy piſzą/ iż go ſámi Grekowie przez chytrą potwarz zábili/ zwłaſzcżá Vliſes/
pámiętáiąc iż go był wywiodł ná woynę/ zmyſlił ſobie liſty ná kſtałt iego ręki

K 4	właſney/ iá=

---

strona: 58v

Kſięgi pirwſze

właſney/ iákoby zá pieniądze chciał woyſko Greckie vtráćić do Priamuſá etcet.
Ale hiſtorya piſze iż Pálámedes w iedennaſtey bitwie zginął od Troiánow.
¶ Po śmierći Pálámedowey/ Neſtor iáko ſtárſzy brát ieſzcże w nocy obeſłał
kſiążętá y rycerſtwo/ áby inego przelożonego nád ſobą vſtáwili. Wybráli tedy
záſię Agámenoná mowiąc/ iż zá iego ſpráwą pirwſzą fortunnie ſie im wodziło.
Potym s Troiány zwiedli bitwę. Troillus od Troiánow dobrze ſobie pocży=
nał/ poráźił Greki áż vciekli ná wodę. Drugiego dniá záſię zwiedli bitwę/ zá=
bił Troillus ſzeſnaſcie kſiążąt Greckich/ ſiedḿ dni bez przeſtánia bitwę mieli.
Agámenon prośił do dwu mieſiącu przymierza/ á w tym prośili Grekowie A=
chilleſá przez poſły/ áby záſię zbroię oblokł przećiw Troiánom. Ktory ſie im s
tego wymowił/ y miał im zá złe mowiąc/ iż tego byłá niegodná thá niewiáſtá/
co wiele zacnych ludzi zginęło dla niey przez ſzaleńſtwo wáſze. Powiedziano kro
lowi Agámenonowi poſelſtwo Achilleſowo. Ale Menelaus rádził zwieść bi=
twę znowu/ Achilleſowey rády niedbáiąc/ mowiąc: wſzák też Troiani Hektorá
nie máią. Przećiw temu Dyomedes y Vliſes mowili/ iż Troillus doſtąpił ſprá=
wy Hektorá brátá/ y ieſzcże nádeń fortunnieyſzy. Znowu bitwę Grekowie ſto=
cżyli s Troiány/ gdzye Menelaus ránion od Troilluſá/ y wiele inych zábił/ Gre=
ki roſproſzył/ noc bitwę rozwiodłá.
Názáiutrz Troillus s Pariſem wywiedli
woyſko przećiw Grekom/ Troillus Diomedeſá ránił y Agámenoná/ wielkie po=
bicie ludu z obu ſtron było zá kilko dni z wielką ſzkodą Grekow. Widząc Agá=
menon co dzyeń to mniey ludu być/ prośili przymierza do ſiedmi mieſięcy. Nie
chciał Troillus te^o vcżynić/ ále ſie rzućił ná okręty Greckie á popalić ie chciał.
A wſzákże według ſłuſzney vvmowy vcżynił to. A w tym przymierzu ſzli do A=
chilleſá Agámenon krol z Neſtorem od wſzech Grekow/ áby w tych cżáſiech nie
beſpiecżnych kiedy ſie Troiani zmocnili/ ſwoich nie odſtępował. Ná to Achil=
les odpowiedzyał/ wſzák nie zdradzam áni odſtępuię/ ale rádzę y rádziłem o po
koiu á záchowániu żywotow náſzych/ ná ktorych iuż drudzy vtráćili/ nie dáiąc
mieyſcá ſłowom moim. Powiedzyał też náoſtátek/ ku potrzebie tákiey przyſtą=
pić chcę będzyeli moy cżás/ á nie będzyeli/ tedy Rycerze ſwoie poſlę. Podzyęko=
wał Agámenon/ máiąc tę nádzyeię/ kiedy vyrzy ſwoie poſtępowáć ná zad/ bę=
dzye ich rátował ſwoią oſobą.
¶ A gdy cżás walce przyſzedł/ wyciągnęli Troiani z miáſtá s ſwoim woyſkiem/
Grekowie przećiw im z drugim. Achilles ſwoy lud do woyſká Greckiego po=
ſłał. A gdy ſie potkáli/ Troillus ná pirwym potkániu Greki poráźił/ á lud A=
chilleſow vciekł/ á przeráźił woyſko Greckie áż do namiotow/ wiele ich pobił
y poránił. Wroćili ſie Troiani z zwycięſtwem do miáſtá. Drugiego dniá zwie=
dli bitwę/ ná ktorą krol Agámenon wſzytki Greckie kiążętá przywiodł. Po=
tkáli ſie z nimi Troiani/ ſpolna bitwá byłá áż ie noc rozwádziłá. Názáiutrz zno
wu áż do kilká dni okrutnie ſie bili/ poráźili náoſtátek Troiani Greki/ áż mu=
ſiał Agámenon prośić przedłużenia do trzydzyeśći dni/ w ktorych pobite ciá=
łá chowáli. A gdy cżás bitwy przyſzedł/ potkáli ſie znowu/ pirwſzego dniá po=
ráźili Troiani Greki y lud Achilleſow. A gdy to obacżył Achilles/ nie mogł ſie
dáley odzyerżeć áby ſwoich nie rátował/ obroćił wielką śiłą s krzykiem s pośi=
lecżnym vffem ná Troiány/ potkał ſie z nim Troillus y ránił go/ viechał z woy=
ſká Achilles/ trwáłá bitwá ſześć dni nie przeſtáiąc. A gdy ſie podgoił Achilles/
wyiechał s ſwym ludem przećiw Troiánom z Greckim woyſkiem/ tám roſkazał
ſwemu ludu áby ſie przebili do Troilluſſá/ vcżynili ták/ padł s koniem Troil=
lus/ widząc to Achilles przytárł k niemu zábił go/ y chciał ciáło iego wynieść/
ále mu ie gwałtem odbił Memnon kſiążę Perſkie/ ktore było ná pomocy Tro=
iánom. Widząc Achilles Memnoná zá ſobą/ obroćił ſie y zábił go/ Troiani
poráżeni. To ieſt Dareſá Frygiá hiſtorya o Troilluſie. Ale Diktis Kreteńſki
inácżey piſze/ iż Achilles poimał żywo Troilluſá z Likaonem/ y vdawić kazał/
gniewáiąc ſie iż mu Priamus cory nie dał iáko miał nádzyeię/ wſzákże iákokol=

wiek ieſt piſa

---

strona: 59

Wiek trzeći.

Liſt 59.

wiek ieſt piſano/ owa Troillus zginął od Achilleſá. Priamus prośił przymie=
rza do trzydzyeśći dni/ á w thym pogrzeb żálośćiwy vcżyniono Troilluſowi y
Memnonowi.
¶ Hekubá mátká Troilluſowá ſmutna będąc y żáłośćiwa o ſyny ſwoie/ ná A=
chilleſá ięłá nárzekáć/ wezwáłá ſyná Pariſá/ płácżąc mowiłá áby ſzukaał rády
iákoby ſie mogł pomśćić tego nád Achilleſem/ y vrádzili ták miedzy ſobą. Gdyż
pánnę Polixenę ſobie oblubił zá małżonkę/ poſlimy k niemu áby ná ſlub przy=
iechał/ á nam z Greki ziednał przymierze do kilká cżáſow. Paris thedy poſłał
imieniem oycowſkim do Achilleſá/ áby przyiechał proſto ná ſlub do kościołá
Apolinowego z máłym pocżtem. Słyſząc to Achilles był rad. Przyiechał ná=
záiutrz s towárzyſzem Antylochem/ ſtáwił ſie w kościele Apolinowym/ ktory
był miedzy Illium á woyſkiem Troiáńſkim w gáiu/ gdzye ſie tám nań záſádzili
w táiemnym mieyſcu Paris z brátem Deifebem. Ná przywitániu Deifebus o=
błápił go á śćiſnął ręce iego w obycżay przyiaźni/ Paris wyrwał ſie s kątá
przebił go miecżem/ y vciekli s kościołá iną ſtroną/ tákież Antylochá. Obacży=
li Grekowie rzućili ſie do kościołá/ záſtáli ieſzcże żywo Achilleſá/ powiedzyał
im co mu vcżynili Páris z brátem Deifebem. Eneás przyiaciel Priamuſow był
s tego vcżynku żáłośćiw/ bo on kościołá tego bronił. Helenus Priamuſow dru
gi ſyn żáłował tego mowiąc/ iż to oſtátecżny znák náſzego złego/ vciekł do Chry
zuſá kápłaná ktory był w kościele Apolinowym/ ktory go potym wydał Gre=
kom. A gdy go pytáli co zá przycżyná iego zbieżenia. Powiedzyał iż mu ták bo=
gowie roſkazáli vcżynić/ gdy brát moy kościoł ich pomázał krwią niewinną/
obiáwili mi iż Troia będzye przewrocona od Grekow. Záchowáli go Grecy w
pokoiu odeſławſzy do okrętow.
¶ Poſłáli tedy Grekowie do kościołá Apolinowego/ pytáiąc co máią cżynić o
zgwałceenie ich kościołá á zabicie Achilleſá. Odpowiedź wzyęli/ áby iego kre=
wny nablizſzy był ná iego mieyſce wſádzon. Poſłáli tedy po Piruſá ſyná Achille=
ſowego do Likomedá dzyádá iego/ y dáli mu ine imię Neoptolemeus/ y lud nie=
boſzcżykow porucżyli iego ſpráwie. A gdy mu oycowſkie zacne dzyeie roſpowie=
dáli/ nie mnieyſze po ſobie ofiárował ſie zoſtáwić/ potym ſie rozeſzli. Gdy przy=
ſzedł cżás bitwy/ wyciągnęły woyſká przećiw ſobie. Grekowie przełożyli ſpra=
wcę nád ſobą Piruſá z ludem oycowſkim/ Pirus Aiaxá iáko powinowátego
wzyął k ſobie ná pomoc. Troiánom też przybył Euryfilus krol Miſyey/ ktore=
go przełożyli nád woyſkiem ſwoim/ dawſzy ſobie znáki z obu ſtron/ potkáli ſie z
wielką śiłą/ Euryfilus Peneleuſá y Nereuſá zábił. Pirus widząc to/ przytárł
k niemu y zábił go. Będąc Troiani bez ſprawce/ zámięſzáli ſpráwę/ to ieſt/ zmy=
lili ſzyk/ vciekáli nierządnie/ wiele ich zginęło. Drugiego dniá wyciągnęły prze=
ćiw ſobie obie woyſká/ nád Troiáńſkim był przełożon Paris/ ktory wiele Gre=
kow zábił/ wywabił go ſam á ſam Philokletes ná rękę/ rad to vcżynił Paris/
z łukow ná ſię ſtrzeláiąc zábił Pariſá ſtrzałą.
¶ O tych ſtrzałách niektorzy piſzą/ iż Herkules vmieráiąc przywiodł ná przy=
ſięgę Philokletá/ áby nikomu o iego ciele nie powiedał/ y dał mu zá vpominek
ſtrzały/ ktore były námázáne żołcią wężową/ ktorego zwano Hidrá. Przeto bo=
gowie obiáwili Grekom/ iż im potrzebá do Troiey Herkuleſowych ſtrzał/ y ſłá
li po Philokleſá Vliſeſá/ thymi ſtrzałámi zábił Pariſá wielkiego ſtrzelcá.
Poráźiwſzy Troiany Grekowie/ gonili ie áż pod ſáme mury/ y pobili ich wiele
gdy ſie do miáſtá w bronę ćiſnęli. A gdy z murow ćiſkáli kámieńmi/ Philokle=
tes odſtrzelawał ie ſtrzałami Herkuleſowemi/ y wzyęliby iuż byli Grekowie
miáſto/ by byłá noc nie záſzłá. Od tego cżáſu iuż moc wſzytká Troiáńſka vpá=
dłá. Przyiecháłá potym Penteſylea Amázońſka krolowa dobrze zbroyna w
wielkim pocżcie pánien Troiánom ná pomoc/ ktora názáiutrz bitwę ſtocżyłá z
Greki/ gdzye z obu ſtron lud niemáły poległ/ trwáłá bitwá do trzeciego dniá
z nią/ gdzye by był nie Dyomedes/ zápaliłyby były Amázones okręty Greckie

miſterną przy=

---

strona: 59v

Kſięgi pirwſze

miſterną przypráwą ogniá w ſtrzałách/ thák że káżdego dniá byłá Penteſylea
śilna Grekom/ iż ie cżęſto przepiráłá ſtrzelánim ſwym/ áż ſie Pirus álbo Neo=
ptolemeus przećiw iey wyſádził/ potkał ſie z nią y zábił ią/ wſzákże s ſwoią ſzko
dą/ bo był od niey ránion. Potym ſnádnie Troiáńſkie woyſko poráźili y gonili/
obegnáli miáſto iż s Troiey nie mogli nigdzyey wynidź. Widząc rádá miáſtá
Illium iż żadney nádzyeie odporu nie máſz/ vrádzili áby byłá Helená wydaná
Grekom. Ale Deifebus poiął ią zá żonę po śmierći brátá ſwoiego Pariſá. Po=
tym Antenor y Eneás prośili áby weſzli w rádę/ widząc oſtátni vpadek ſwoy.
Priamus vcżynił ſyem/ ná ktorym dobrowoleńſtwo dano káżdemu powiedzyeć
ſwe widzenie/ co ſie komu zdáło mowić. Powiedzyał ſwe zdánie Antenor w ty
ſłowá/ iż iuż wſzyſcy widzimy oſtátni vpadek ſwoy/ á w żadnym rátunku nádzye
ie nie mamy/ Hektor/ Troillus/ Paris/ Amázones pobići cżoło wſzytko náſze/
v Grekow ieſzcże doſyć mężow wielkich/ mocnych/ zacnych/ y przeważnych/ A=
gámenon/ Pirus/ Menelaus/ Dyomedes/ Aiáx/ Lokrus/ Neſtor/ Vliſes/ w
ktorych nádzyeię wſzytkę Grekowie máią. Nád to ieſzcże oni wolni będąc/ mo=
gą cżynić známi co chcą záwżdy w oblężeniu/ żywność y pomoc máią záwżdy/ á
nam to nie przydzye ſnádnie będącym w oblężeniu. Przeto rádzę áby bez żadne=
go rozmyſłu Helená byłá im wroconá s tymi rzecżámi ktore Paris pobrał. Wie
le ich ná to przyzwaláło/ ále Amphimachus ſyn Priamuſow przećiw temu ſro=
go mowił/ mowiąc iż lepiey z nieprzyiacielem w polu vmrzeć/ niż go pocieſzyć.
Przeto rádził/ áby wſzyſcy ktorych ieſzcże mogło być trzydzyeśći tyſięcy/ wycią=
gli w nocy ná Greckie woyſko nád ich nádzyeię/ á vderzyli ná nieopátrzne/ iżby
iuż álbo vmrzeć z nimi/ álbo ſie odiąć/ iáko byſmy więcey nie pływáli miedzy bo=
iáźnią á nádzyeią/ gdyż káżdy cżłowiek muśi raz vmrzeć/ á wiemy theż ſpoſob
Greckiego okrucieńſtwá/ iż lepiey z nas káżdemu vmrzeć wolnym/ niż w nie=
woli v nich żyć. Powſtał Eneás rozwodził cudnemi ſłowy/ iż lepiey cudny po=
koy mieć/ niż ná okrucieńſtwo pátrzyć.
¶ Priamus ſrogoſcią puśćił ſie ná Antenorá y Eneáſá/ ktorzy rádzili łáſki
prośić v Grekow/ wykładáiąc im/ iż ſámi tego przycżyną będąc niepokoiá/ á te
raz ſie im ſprzykrzył/ á to gdy w poſelſtwie iezdził do Grekow Antenor/ iáko go
ważyli/ álbo iáką odpowiedź od nich nośił/ Eneás záſię gdy s Pariſem Helenę
wzyął/ widzę iż duch iny w nie dziś wſtąpił. Przeto wzyąwſzy ſyná zá rękę Am=
phimachá/ vmowił z nim pirwey Eneáſá y Antenorá zábić prośiwſzy ich ná
cżeść/ potym ná Greckie woyſko táiemnie vderzyć/ áby ći dwá táiemnice they
ich pirwey nie wydáli Grekom/ y zámknęli tę rzecż miedzy ſobą. A w tym cżáſu
też Antenor/ Eneás/ Vkálegon/ Amphidámás/ Dolon/ poſłáli táiemnie Po=
lidamá do Agámenoná Greckiego krolá/ dáiąc mu w moc miáſto ze wſzytkim
ludem/ okrom tych ktore poſeł będzye miánował y przyiacioł ich/ áby ſie ták w
tym záchowáli ćicho iáko was náucżymy. Agámenon w nocy wſtał wezwał rad
ſwoich/ powiedzyał im poſelſtwo Troiáńſkie. Wſzyſcy ie potwirdzili y przyſię=
gli záchowáć w pokoiu ty ktorzy ſie o pokoy ſtáráią. Wroćił ſie poſeł s poſel=
ſtwem. Sprzyſięgli ſie tedy Eneás z Greki y s towárzyſzmi ſwemi w iednośći
być/ y pomoc ſobie tey vgody do gardł ſwych. Potym Priamus poſłał po Ante=
norá y Eneáſá áby przyſzli do rády/ á vcżynili ták co ſie wſzytkim podobáć bę=
dzye. Eneás y Antenor iuż mieli ſpráwę o ſiatkách ſwoich v Priamuſá/ zebráli
ſie w wielkim pocżcie zbroynie/ ſzli ná zamek do Priamuſá. Zlękł ſie Priamus/
przeto dał znáć Amphimachowi/ áby nic nie pocżynał/ Snádnie tho vcżynił
gdy znie mocy nie miał.
¶ Dáli cżás y mieyſce ku wzyęciu Troiey zdrayce Eneás y Antenor Grekom
przyſzłey nocy/ ktorzy pod miáſto z woyſki ſwemi przyciągli. A gdy byli gotowi/
otworzyli im bronę ktorą w ſwoiey mocy miał Antenor. Weſzli do miáſtá Gre
kowie w nocy táiemnie/ á wſzedſzy ognie wielkie vkazáli/ krzyk huk po wſzytkim
mieſcie vcżynili/ lud poſpolity zlękły mordowáli/ ktory ſie im náwinął żadnemu

nie przepuśćili/

---

strona: 60

Wiek trzeći.

Liſt 60.

nie przepuśćili/ ścináli/ bráli/ dzyeći przed mátkámi ſiekli/ domy łupili/ wyłu=
piwſzy zápalili. A gdy ſie ná zamek dobyli/ Priamus krol vciekł do kościołá Io
wiſzowego/ vchwyćił ſie ołtarzá obiemá rękomá/ tákież drudzy do drugich ko=
ściołow/ ále y w kościelech ſwego zdrowia nie mogli záchowáć/ wſzędzye okru=
cieńſtwo wielkie cżynili Grekowie/ Deifebuſá ktory był z Heleną brał ſlub/ po=
imawſzy Menelaus iáko ſwaká/ vrznął mu nos/ vſzy/ gębę/ náoſtátek gi ściął/
Priamuſá v ołtarzá/ nie bacżąc ná mieyſce/ látá/ y doſtoyność/ Pirus vda=
wił. Vradzili miedzy ſobą áby y s kościołow od ołtarzow bráli kędy kogo nay=
dą. Wybrawſzy domy/ wyśćinawſzy lud poſpolity/ zápalili miáſto známienite/
w ktorym wielkie páłace á koſztownie ochędożne wſzytki vpádły á w niwecż ſie
obroćiły. Po zwoiowániu á ſpaleniu Troiey/ wezwał Agámenon wſzytkich
kſiążąt Greckich do kościołá Minerwy/ tám łup rozdawał ſwoim. Napir=
wey Helenę wroćił Menelauſowi/ Káſándrę krolewnę ktora záwżdy rádziłá
by Helená byłá wroconá/ wſzyſcy przyſądzili Agámenonowi krolowi zá pracą
y zaſługi iego wielkie. Przyſtąpił też Eneás y Antenor do krolá proſząc zá An=
dromáchą żoną Hektorową/ iż oná záwżdy prośiłá o ſpokoyne przymierze z
Greki/ áby byłá wolna. Vcżynili ták Grekowie iż ią wolną puśćili/ y wroćili
wſzytko co iey było/ wſzákże ią náznácżyli Piruſowi. A Hekubie ſtárey krolo=
wey Helenus vprośił żywot iáko ſyn mátce/ ktory był ſzedł dobrowolnie ſam
do Grekow. Vſtáwili też/ áby niewiáſty ſlácheckie/ ktore były záchowáne ży=
wo/ były wolno puſzcżone/ tákież y ći wſzyſcy ktorzy byli krewni Eneáſowi y
Antenorowi/ y inſzy łup od ſkárbow krol Agámenon puśćił w rowny dzyał
miedzy Rycerſtwo.
¶ Po zborzeniu miáſtá Illium y rozdzyale łupow/ odciągnęli Grekowie od
niego do ſwoich okrętow/ chcąc do domu z ſwoią fortuną odiecháć/ ále wielkie
wiátry powſtáły iż ſie żadny nie mogł z mieyſcá ruſzyć s ſwoią łodzyą. Przeto
żądáli odpowiedzi od ſwoich bogow. Ktorzy im tháką odpowiedź dáli przez
Kálkáſá kápłaná/ iż ſie ieſzcże nie pomśćili Achilleſá nád Polixeną/ przeto ſzu
káli krolewny Polixeny/ y dowiedzyeli ſie iż ią zátáił á ſchował Eneás iáko
ſwoię przyrodzoną z mátką Hekubą. Rozgniewáli ſie Grekowie nań. Widząc
Antenor iż nie mogło być inácżey/ wywiodł ią z mieyſcá táiemnego y przywiodł
do Grekow..... Kálkás kápłan powiedzyał od bogow/ iż inácżey gniewu boſkiego
nie vkroćimy/ iedno przez ofiárę tey ktora byłá przycżyną pomázánia krwią ko=
ściołá Apolinowego. Wiedzyoná tedy żałobliwie krolewná Polixená ná ofiá=
rę dla vſpokoienia wiátrow/ gdzye iey wſzytek lud z obu ſtron płakał. A niżli
byłá ofiárowaná/ vcżyniłá rzecż do wſzytkich weſołą poſtáwą/ mowiąc: O Gre
kowie ieſzcżeſcie nie ſyći krwie Troiáńſkiey/ oycá mego/ bráciey/ y inych przyro=
dzonych moich/ tákież ludu poſpolitego/ ktoregoſcie ſie bez licżby niewinnie ná=
bili/ áż kreẃ rzekámi ciecże/ iedno wam moiey nie doſtawáło/ ktoram po nich
wam w śiroctwie zoſtáłá. Ieſli moim zdrowim gniew boſki ſobie chcecie prze=
práwić/ obácżcie ſie w tym dobrze/ bo ieſli bogowie ſą prawdziwi/ wiedzą my=
ſli ludzkie/ á wiedzyawſzy/ cżynią rozeznánie ſpráwiedliwe/ wiedzą tedy iż moy
vmyſł nigdy táki nie był áni o tym wiedzyał/ ábych ia Achilleſá gárdłá miáłá
zbáwić/ kościoł boſki zgwałćić/ Helenę wzyąć/ y owſzem gdym to vſłyſzáłá/ z
żáłoſciąmem tego vżywáłá. Cżemuſcie ták głupi á niebácżni/ iż Kálkáſowi da=
cie tákimi ſwiątoſciámi ná mieyſcu boſkim ſzafowáć/ wiedząc co on Troiánom
vcżynił/ ſnádnie to y Grekom może vcżynić. Ieſli bog ieſt ſpráwiedliwy/ roze=
zna miedzy im á wámi tákież mną rzecż ſpráwiedliwą/ byſcie iedno moim zdro=
wim gniew boſki ku pożytku ſwemu vkroćili/ życżę wam tego/ iać záprawdę
wdzyęcżnie to od was prziymuię/ boć nie mogę pocżćiwiey vmrzeć iáko ták k
woli bogom wáſzym/ ktorym teraz ſwą niewinność ofiáruię/ gdyż mię to ſzcżę=
ſcie tákie nádeſzło/ iż mi ſie tráfiło w miłey oycżyznie vmrzeć á nie w ſłużbie v
Grekow/ nád to mam nádzyeię zupełną w boſkich dárzech/ znáiąc niewinność

moię/ iż mię

---

strona: 60v

Kſięgi pirwſze

moię/ iż mię nieśmiertelnoſcią obdárzą. Zátym Pirus ſyn Achilleſá wzyąwſzy
ią bez litośći ná grobie oycá ſwego vdawił/ y ſpalono według obycżáiá ich o=
fiar. Od tegoż cżáſu pocżęłá ſie fortuná Grekom mienić/ iáko wielką fortunę
mieli/ ták záſię wielką niefortunę/ gdy ſie ſámi miedzy ſobą ięli wádzić/ zábijáć/
y ná rozmáite haki przywodzić. Vliſes napirwey zábił Aiaxá o obraz Pálády
boginiey/ Agámenoná krolá zábił Egiſtus z napráwy żony Klitemneſtry/ E=
giſtá záſię Oreſtes/ Dyomedes vciekł boiąc ſie żony/ ſkąd ſie ná wieki nie wro=
ćił/ Vliſes zábit od ſyná Telegoná/ drudzy ná morzu poginęli.
¶ Trwáłá walká Troiáńſka z Greki dzieſięć lat oṡḿ mieſięcy y dwánaſcie dni/
wypiſuią s ſtrony Greckiey ludzi zginąć ná tey walce ośḿ ſet y ſiedḿdzyeſiąt
tyſiąc/ s Troiánow ſześć ſet ſiedḿdzyeſiąt y ſześć tyſięcy do wzyęcia miáſtá/ ále
po wzyęciu dwie ſcie ſiedḿdzyeſiąt y ſześć tyſięcy. Po zborzeniu Troiey Ante=
norá nád kroleſtwem Troiáńſkim przełożył Agámenon/ y pánował thám lat
dwádzyeściá y dwie. A Eneás ácżkolwiek godnieyſzy był nád Antenorá y ſtár=
ſzy/ wſzákże ſie precż wypráwił ze wſzytkim domoſtwem z oycżyzny po morzu/ bo
ſie nań Grekowie gniewáli iż był táiemnie záchował Polixenę przyrodzoną
ſwoię v oycá ſwego Anchizeſá. Przypławił ſie napirwey do Dárdániey/ potym
do Włoch ábo Lácium s przyrodzonymi ſwemi y s ſtátki z wielkoſcią ludzi/ by=
ło to cżáſu tego gdy Lábdon ſzoſtego roku ſądził Zydy.
¶ Pánował thedy Eneás w Lácium trzy látá/ ále niżli do Włoch przyſzedł/
pytał przed tym bogá Apoliná o ſwoiey ſpráwie iáko ſie mu potocży. Dał mu
odpowiedź iż miał Włoſką zyemię/ ácż zá trudnoſcią/ oſieść. Przeto napirwey
do Krety wyſpu przyiechał/ potym do Sycyliey/ potym do Włoch/ potym do
Lácium/ á tám zoſtał według obietnice boſkiey/ támże ſie mu przygodziło na=
pirwey ſtoły ieść (iáko Poetowie nápletli) to ieſt/ iż głupi ludzye tám będąc
ſtoły s chlebá wielkiego cżynili/ ná ktory kłádli mięſo y ine potráwy/ on chleb
Eneás y iego towárzyſze iedli. Przyiechawſzy Eneás do Włoch/ záłożył miáſtá
Korcyre y Menele nád morzem Adryátyckim/ y oſiadł ſam nie dáleko Lauren=
tu miáſtá/ przeſzedſzy przez Tyber rzekę gdzye wpada w morze/ á tám poſiadſzy
kráiny krolá Láćińſkiego/ Troią znowu záłożył. A gdy ſie nań ſąſiedni kro=
lowie zbieráli wygnáć go/ iechał do Ewándrá ktory go ziednał s krolem Lá=
ćińſkim/ á dla lepſzego przyiacielſtwá/ dał mu krol Láćińſki corę ſwoię Láwi=
nią zá małżonkę/ y pánowáli ſpołu iednáką mocą/ á ſtąd Eneás był miánowan
krol Laurentu. Turnus potym krol Rutulorum álbo Ardee/ ktoremu był pir
wey krol Láćińſki dzyewkę ſwoię Láwinią obiecał/ rozgniewał ſie mowiąc/ iż
tu cudzozyemiec wſzedł w náſze kráiny/ á żonę mi wzyął/ przeto vmyſlił ſie tego
pomśćić nád Eneáſem/ y prośił ſobie ná pomoc przez poſły krolow/ Apuliy=
ſkiego/ Tuſyckiego/ Liguſtyckiego/ y Kámille krolowey Wolſkow/ ći wſzyſcy
zebráli ſie przećiw Ewándrowi y Láćińſkiemu krolowi/ tákież Eneáſowi. A
gdy ſie woyſká ziecháły/ poráżeni Láćinnicy z Eneáſem/ y krol ich zábit od Tur
nuſá/ ktory też y Pállántá Ewándrowego ſyná włocżnią przebił. Potym Ene=
ás po rozmáitych poraſzkach/ potkal ſie ſam á ſam s Turnuſem/ zábił Turnu=
ſá/ y Kámillę krolową z woyſkiem iey poráźił/ otrzymawſzy zwycięſtwo nád ni=
mi/ Lácium s cżęſcią Kámpániey wzyął/ y trzy látá pánował/ potym vtonął
w rzece Laurentu Numiciyſkiey/ pochowan w mieście Laurentum. Potym tá
rzeká byłá poświęconá/ á Eneáſá zá bogá Pogáńſki lud chwalił. Piſzą dru=
dzy iż zábit w tey rzece był Eneás y wrzucon w morze. Ten Eneás pirwſzą żo=
nę miał Priámuſowę corę imieniem Kreuſá/ s ktorey miał ſyná Aſzkániuſá/ á
po śmierći iego zoſtáłá brzemienna żoná iego druga Láwinia/ ktora boiąc ſie
páśirbá Aſzkániuſá/ ſzłá do láſá vrodziłá ſyná/ ktorego zwano Iulus Sylwius
Poſthumus/ iż w leſie po śmierći oycowſkiey vrodzon. Aſzkánius potym ná má=
cochę był łáſkaw/ y vſtąpił iey kroleſtwá Láćińſkiego/ gdy miáſto Albe záłożył
y zbudował/ ktore oná rządnie ſpráwowáłá áż ſyn Iulus doroſł. Piſze Euze=

bius/ iż byłá

---

strona: 61

Wiek trzeći.

Liſt 61.

bius/ iż byłá ſzłá zá drugiego mężá Láwinia/ Melámpodá/ s ktorym miáłá
Látynuſá Sylwiuſá drugiego ſyná.

3:

Albániey Krolowie.
¶ Pirwſzy Eneás/ pánował trzy látá/ ten Láwinią záłożył.
¶ Aſzkánius ſyn iego pánował trzydzyeśći y trzy látá.
¶ Sylwius Poſthumus Iulus dzyewięć y dwádzyeściá lát/ od thego wſzyſcy
byli wezwáni Sylwij Poſthumi.
¶ Eneás Sylwius trzydzyeśći y ieden rok.
¶ Látynus Sylwius pięćdzyeſiąt lat.
¶ Albá Sylwius trzydześći y dzyewięć lat/ od te^o wezwáni Albani krolowie.
¶ Egiptus Sylwius cżterzy á dwádzyeściá lat.
¶ Kapis Sylwius ośḿ y dwádzyeściá lat.
¶ Kalpetus Sylwius trzynaście lat.
¶ Tyberyus Sylwius ośḿ lat/ od thego rzeká Tyber wezwána iż w niey vto=
nął/ bo ią przed tym zwano Albulá.
¶ Agrypá Sylwius cżterdzyeśći lat.
¶ Aremulus pánował dzyewiętnaście lat/ gromem záráżon.
¶ Aretinus trzydzyeśći y ſiedḿ lat/ od te^o gorá Aretinus wezwána w Rzymie.
¶ Proká dwádzyeściá y trzy látá.
¶ Amulius cżterdzyeśći y cżterzy látá. Numitor brát iego był/ od ktorego
Remus y Romulus poſzli/ o ktorych będzye ná ſwym mieyſcu/ do hiſtoryey
pirwſzey przychodząc.
¶ Antenor wykonawſzy ná kroleſtwie Troiáńſkim dwádzyeściá y dwie lecie/
wypędzon od Heleno ſyná Hektorowego. Wzyąwſzy tedy s ſobą Antenor przy=
rodzone ſwoie/ z dwiemá tyſięcy ludzi/ puśćił ſie wodą ná zachod ſłońcá/ przy=
iechał w ten kray nád morze Adryátyckie gdzye Wenecya/ záłożył miáſto Pa=
dwę/ y tám żywotá ſwoiego dokonał.
¶ Philoſtratus y Wergilius Poetá/ piſáli ſzyroce o dobyciu miáſtá Illium/
przez koniá wielkiego z drzewá vdzyáłánego/ ktorego piſzą wymyſlić miał Vli=
ſes/ w ktorym ſie miáło záchowáć trzydzyeśći tyſiąc ludzi zbroynych/ ktorego
koniá poſłáli Grekowie ofiárowáć bogu Troiáńſkiemu y s klenoty wielkimi/
widząc iż nie mogli nic vcżynić Troiey/ dla ktorego koniá áż bronę muſieli
Troiani wyłámáć/ s ktorego potym koniá w nocy lud Grecki wyſzedł/ bronę
odbił/ Greckie woyſko do miáſtá puśćił/ á Troiani w ten cżás goduiąc popi=
li ſie á poſnęli będąc przeſpiecżni. Grekowie ie nád nádzyeię ich zwoiowali/ y
okrucieńſtwo nád nimi vcżynili. Ale to ſą wymyſlne rzecży/ ku przeſzłey hi=
ſtoryey nie zależą.

38:

O Británniey álbo Angliey.
Ylwiuſowemu ſynowi/ to ieſt/ práwnukowi Aſzkáni=
uſowemu vrodził ſie ſyn/ ktoremu było imię Brutus/ przy iego
porodzeniu mátká vmárłá. A gdy mu było piętnaſcie lat/ zábił
oycá s przygody ná łowie ſtrzałą/ przeto był záſłan do Grecyey/
tám nálazł wiele Troiánow w niewoli pod krolem Brándázyu=
ſem/ ktorego corę poiął Brutus imieniem Ignoná. Potym go Troiánowie
przełożyli nád ſobą kſiążęciem. A gdy żądał odpowiedzi w kościele Dyany o
ſwoiey fortunney ſpráwie/ radziłá mu ná zachod ſłońcá iecháć/ y vcżynił ták iż
ſie puśćił s ſwymi Troiány morzem. Przyiechał tám gdzye dziś zową Equitá=
nią/ potym do Ligery/ á tám ſie nań chłopi okolicżni zebráli/ vderzyli nań/ ále

L	porażeni od

---

strona: 61v

Kſięgi pirwſze

poráżeni od Brutuſá/ iednegoż Turnuſá mężá ſtráćił/ támże gdzye mu pogrzeb
vcżynił/ przezwał mieyſce Turnon. Potym ſie puśćił do Albionu/ gdzye dziś
Anglią zową/ á tám żadnych ludzi nie nálazł iedno Gigánty/ to ieſt Obrzymy/
s tymi też zwiodł bitwę y zá trudnoſcią wielką ie przepomogł. A gdy thám o=
ſiadł/ przezwał onę kráinę od ſwego imieniá Bruto Brytánnią. Po nim ſyn
iego Lokryus. Po nim Mándanus ſyn iego. Potym ſyn iego Memprycyus zły
á niecnotliwy. Po nim Embrácyus/ ten wiele miaſt pobudował/ ſynow miał
trzydzyeśći y pięć/ á dzyewek trzydzyeśći/ ktore wſzytki Sylwiuſowi cżwarte=
mu poſłał do Albániey ku małżeńſkiemu ſtanowi/ bo im tám ná ten cżás nikt
corek ſwych niechciał dawáć/ iż cudzozyemcy byli. Ten Embrácyus napirwey
do Gálliey okręty przewiodł. Brutus wtory/ ſzoſte kſiążę Brytáńſkie/ ná iego
mieyſce wſtąpił/ ini brácia zá pomocą Sylwiuſową we wſzytkich Niemcoch
pánowánia doſtáli. Po nim pánował w Brytánniey Leil/ od ſwego imieniá
miáſto záłożył. Po nim Bladud. Po nim Leir ſyn iego/ y ten wiele miaſt pozá=
kłádał/ ten też miał trzy ſyny/ á gdy ie pożenił/ był od nich wypędzon s kroleſt=
wá/ ále zá pomocą krolá Gálliyſkiego zyęciá ſwego był przywrocon/ á ten krol
zyęć iego poiął żonę dzyewkę iego bez poſágu tym obycżáiem: Gdy Leir miał
trzy cory/pytał ich ktora go nawięcey miłuie? iedná z nich odpowiedzyáłá mu
w ty ſłowá/ ile maſz ták wiele ważyſz y tylko cię miłuię. Przeto ſie rozgniewał
ná nię/ oddálił ią iey cżęśći/ ktorą potym krol Gálliyſki poiął. Przyſzło potym
to kroleſtwo ná dzyewki po iego śmierći/ gdy Rzym zbudowan/ tego cżáſu tám
krolował Kunedágius. Po nim Kinellus/ potym ſyn Gárganus/ po nim Syl=
wius/ po nim Lágo/ Káminrus/ Godoburcho/ Porrex/ then brátá zábił y
Swárdá krolá Fráncuſkiego/ ſam też potym zábit. Po nim był Monnerius/
ten práwá y pobor Brytánnom vſtáwił/ y koronę ſam ſobie złotą ná głowę
włożył. Kościoł Zgodzye wielki wyſtáwił. Ten po ſobie dwu ſynu zoſtáwił
Belliná y Brenná. Brennus wielki mąż á przeważny będąc/ Norhándyey y
Cháteneſyey doſtał mocą/ wſzákże potym ſtámtąd wygnan/ do Allobrogá kſią
żęciá Gálliyſkiego ſie ſkłonił/ ktorego poiął corę y odiął mu połowicę páńſt=
wá/ máło ſie mu ná tym zdáło/ zebrawſzy wielki lud z Niemiec/ z Brytánniey/
z Gálliey/ y z zamorſkich kráin/ ciągnął do Włoch máiąc ludu trzy ſtá tyſiąc/
woiował kráiny Włoſkie powoli/ iż ſie mu żadny nie opárł. Potym do Rzymá
ciągnąc miáſtá Sene záłożył dla zeſzłych ludzi ſwoich y dobytká/ Rzym wzyął
wybrawſzy zápalił. A tho było napirwſze zwoiowánie Rzymu.Piſzą drudzy/
zwłaſzcżá Hiſtorikowie Niemieccy/ że then Brennus był kſiążęciem Szwab=
ſkim/ y z Niemiec pocżet wielki ludzi wywiodł do Włoch.

37:

O Walce Thebáńskiey.
Rzed Troiáńſką walką máło nieco lat/ byłá walká ie=
ſzcże okrutnieyſza niżli Troiáńſka miedzy dwiemá bráty w Grecy=
ey/ ná ktore to kroleſtwo przypadáło przyrodzonym práwem/ to
ieſt/ ná Eteoklá y Policyniuſá (ábowim w Grecyey nie ieden krol
był/ było wiele krolow/ iż miáſtá były bogáte á ludne/ przeto káż=
de miáſto ſwoiego krolá miáło/ á s tey przycżyny były tám rozmáite walki.) A
gdy ſie potym zgodzili álternatą trzymáć káżdy po ſwym roku/ Eteoklus nie
zdzyerżał vgody/chciał wiecżnie pánowáć. Policynius widząc to/ vciekł ſie do
Argos krolá Adráſtá/ ábowiem miał iego dzyewkę zá małżonkę. Adráſt chcąc
go rátowáć/ zábit przed miáſtem Thebe/ y lud iego poráżon. Brácia gdy ſie ſá=
mi dwá potkáli/ obá ſie zábili. Wielkie walki wnętrzne powſtáły ná ten cżás
w Grecyey/ gdzye wielką ſzkodę obie ſtronie popádły. A ták ziechawſzy ſie inſze
kſiążętá Greckie/ tákież krolowie/ miáſto Thebe do gruntu zborzyli.

O Herkule=

---

strona: 62

Wiek trzeći.

Liſt 62.

1:

O Herkuleſie.
Erkules był máło przed krolem Saulem w Grecy=
ey/ ktory ine Kſiążętá y Rycerze męſtwem y dobrą ſpráwą prze=
chodził. Ociec iego był Amfitryo/ mátká Alemená z miáſtá Thy=
ryntu nie dáleko Argis. Ociec Amfitryo zábił brátá w zwádzye/ á
s tey przycżyny muſiał vciec do miáſtá Thebe s Thyryntu y s ſy=
nem Herkuleſem/ ktory tám napirwey męſtwo ſwoie w grafika
Thebe vkazał. Abowim gdy Minije Orkomeńſcy (kto=
rzy ná ten cżás w Grecyey mocni byli) oblegli Thebe/
ty Herkules poráźił/ y miáſto od oblężenia wyzwolił/
á Orkomenon miáſto Miniyſkim wzyął. O ktorego
miáſtá bogáctwie Homerus Poetá ſzyroko piſze. A s
tey przycżyny chodzili z dálekich ſtron do Herkuleſá/
dawáiąc ſie pod iego obronę/ ſkąd wielka cżeść roſłá
Grecyey. Abowiem był záchowánia wielkiego/ cnotę
y ſpráwiedliwość miłuiąc/ iedny wſpomagáiąc á dru=
gich broniąc/ káżdemu łáſkáwość ſwą okázuiąc. Po=
tym iechał do Azyey do krolá Troiáńſkiego Láome=
dontá/ poráźił go y zábił/ á w tym miłoſierdzya vżył
nád ſynem Priamuſem/ gdy go ná oycowſkie páńſtwo
wſádził/ bo to było máło przed Troiáńſką walką. Nád
to ieſzcże od rozboynikow morſkich wyzwolił morze
Medyteráńſkie/ ktore dzyeli Afrykę z Europą álbo Hi
ſzpánią/ támże ná znák wiecżny poſtáwił dwá ſłupy ká=
mienne/ ktore ieſzcże y dziś ſą pod mocą Ceſárzá Krze=
śćiáńſkiego/ zową ie po Láćinie Columne Herculis/
ná znak/ áby Pirate/ to ieſt/ zboyce morſcy/ thám zbi
iáć nie śmieli/ o ktorym też Poetowie wiele wymyſlnych rzecży piſáli.

29:

Rozdział czternaſty o Kápłaniech Zydowſkich/

30:

ktorzy po Sędzyoch lud Izráelſki

31:

ſpráwowáli.
Oku od ſtworzenia ſwiátá 4048. Po Sámſonie
oſtátecżnym Sędzim/ ſpráwował lud Izráelſki Heli kápłan
s potomſtwá Itámár cżterdzyeśći lat. Ten był pirwſzym ká=
płanem/ przeniozſzy ie od ſynow Eleázárowych ktorzy byli
Phinee/ Abiezer/ Buzy/ Ozy.

37:

O Sámuelu.
Ył tego cżáſu mąż ieden z Rámáthy imieniem Helka=
ná z Efráim Lewitá álbo z Bethleem/ ten miał dwie żenie Annę
y Phennennę/ Anná byłá cudna ále niepłodna. Chodził ten Hel=
kaná według vſtáwy zakoná do Sylo/ gdzye był dom Boży/ ku po=
ſłudze á chwale Boſkiey. Byli w Sylo przy kościele dwá ſynowie
Heli/ Ophni y Phinees kápłani. A gdy cżynił ofiárę Helkaná/ dał Phennennie
dwie cżęści/ tákież ſynom iey/ ále Annie iednę cżęść/ ktora ſmutna odeſzłá/ á to
dla ſwey niepłodnośći/ nie iedząc áni pijąc ſzłá do drzwi kościelnych gdzye ſie=

L 2	dzyał Heli/

---

strona: 62v

Kſięgi pirwſze

grafika dzyał Heli/ modliłá ſie
Pánu Bogu s płácżem
áby ią pocieſzył płodem/
mowiąc: Ieſli mi daſz
miły Pánie płod męſki/
ſlubuię go dáć tobie ná
poſługę domu twoiego
przez wſzytek cżás żywo=
tá iego. Heli Kápłan
mnimał by byłá pijána/
rzekł k niey: Przetrzeźwi
ſie trochę od winá kto=
rymeś ſie vpiłá. Ktora
rzekłá/ nie wierzcie pá=
nie bych ſie vpiłá/ ále
żem niewiáſtá nieſzcżęſliwa/ modl ſie zá mną. Porozumiał Heli iż to o niepło=
dność idzye/ rzekł: dayći Boże cżego żądaſz. Przeto ſzłá beſpiecżnie weſoła nie
wątpiąc/ ále máiąc zupełną nadzieię w Bodze że ią pocieſzy. Y sſtáło ſie iż po=
rodziłá ſyná/ dáłá iemu imię Sámuel/ tho ieſt żądánie/ y nie wychodziłá ni=
gdzyey z domu/ áż dzyecię odchowáłá v pierśi. A gdy go odchowáłá/ wiodłá gi
do kościołá ze trzemi Cielcy y mąki trzemi miárámi ná ofiarę y dzbanem winá
do Sylo/ y ofiárowali Cielcá/ á dzyecię porucżyli kápłanowi Heli. Rzekłá An=
na do Heli: Niechay żywie duſzá twoiá w Bodze/ ono to ieſt dzyecię zá ktoreś
ſie przycżyniał do Páná Bogá á wyſłuchał cię/ ktoregom obiecáłá ná wiecż=
ną poſługę domu Bożego/ y modliłá ſie Anná rzekąc: Vradowáło ſie ſerce
moie w Pánie etcet. Y poſługował Sámuel w kościele Bożym kápłanom/
vbieráiąc ſie w odzyenie Prorockie/ á mátká mu dawáłá káżdy rok ſuknią.
Synowie Heli nieucżćiwie ſie záchowáli przy domie Bożym/ s cżego ie ociec
łágodnie karał. Przeto był Pan Bog obiáwił Heli/ iż ich miał rychło zbá=
wić ich doſtoieńſtwá.
¶ Iednego cżáſu Heli ná łożu leżał/ bo był ná ocży záchorzał/ Sámuel też przy
nim leżał przy domie Bożym. A gdy go Pan Bog záwołal/ mnimał by go He=
li wołał/ ſzedł do niego. Rzekł Heli/ wſzák cię nie wołam wroć ſie á ſpi. Sſtá=
ło ſie tákież powtore/ bo ieſzcże Sámuel nie rozumiał głoſu Páńſkiemu. A gdy
go Pan wezwał trzeći raz/ ſzedł do Heli przedſię. Ale Heli porozumiał iż go
Pan Bog wzywał/ przeto go náucżył/ gdy cię drugi raz Pan záwoła/ nie chodź
nigdzyey ále rzecż/ moẃ Pánie/ bo ſłyſzy twoy ſługá. A gdy go Pan Bog drugi
raz záwołal/ rzekł: moẃ Pánie ſłyſzy ſługá twoy. Y rzekł Pan Bog do Sámu=
elá: Oto ia cżynię ſłowo w Izráelu/ iż ktory będzye ſłuchał/ będą brzmieć vſzy
iego etc. Ráno przywiodł Heli Sámuelá ná przyſięgę/ áby mu powiedzyał co
Pan Bog iemu powiedzyał. Rzekł Sámuel: powiem/ ále proſzę miey to przy
ſobie. Ták Pan powiedzyał: Oto ia vcżynię ſłowo w Izráelu/ ktorego gdy
kto ſłucháć będzye/ będą brzmieć obie vſzy iego/ będę ſądził dom Heli dla
złośći/ przeto iż widzyał zbytki ſynow ſwoich/ á nie karał ich. A on rzekł: Pan
ieſt/ co dobrego ieſt przed ocżymá ſwoiemi/ niechay cżyni. Roſł tedy Sámu=
el. Poznał lud poſpolithy iż Sámuel wierny Prorok Páńſki/ przeto ſie go
wſzyſcy rádzili.
¶ Sſtáło ſie/ gdy Filiſtynowie zebrawſzy ſie ná walkę v Aphek/ y lud Izráel=
ſki ſie też zebrał przećiw im/ potkáli ſie zbroynie v kámieniá/ ktory potym zwa=
no kámień wſpomożenia/ poráżeni Izráelitowie/ ták iż poległo ná plácu cżte=
rzy tyſiące ludzi. Rzekli ſtárſzy/ wynieśmy Arkę od Sylo. Y wzyęli Arkę Bo=
żą/ ktorą nieśli dwá ſynowie Heli/ bo iuż ociec ich nie widzyał/ ktorym ociec
rzekł áby przez nie do domu nie przychodzili. A gdy ſie drugi raz z nimi potká=

li/ poráżeni

---

strona: 63

Wiek trzeći.

Liſt 63.

li/ poráżeni ieſzcże gorzey Izráelitowie áż vciekáli/ gdzye trzydzyeśći tyſiąc lu=
du pieſzego poległo/ y dwá ſynowie Heli zábići/ Arkę bożą wzyęto Izráelitom.
A gdy to vſłyſzał Heli/ padſzy ná wznák s ſtołká przebił ſobie ciemię y vmárł/
y przeſzłá ſławá od ludu Izráelſkiego.

5:

Látá od ſtworzenia wſzech rzecży 4087.
Amuel Prorok y Kſiążę y Kápłan/ po Heli Kápłanie
ſpráwował lud Izráelſki áż do pomázánia krolá Saulá.
Gdy Filiſtynowie wzyęli ſkrzynię álbo Arkę Bożą Zydom/ poſtáwili ią
v ſwego bogá Dagon w Azocie. A gdy było ná świtániu/ náleźli Dagoná á on
padł ná zyemię przed ſkrzynią Bożą/ cżyniąc iey pocżćiwość/ á podniozſzy go/
położyli záſię ná ſwym mieyſcu. Názáiutrz záſię náleźli go ná zyemi/ áno mu v=
cięto głowę y ręce ná progu/ przeto ieſzcże y dziś w Azocie nie depcą progu kie=
dy ktory wchodzi do kościołá. Y rozgniewał ſie Pan Bog ná Azotſkie ludzi/
przeto ná nie dopuśćił plagę/ wielki bol wnętrzny gdy ie myſzy gryzły áż było
widáć wnętrznośći/ y ine plagi. Ktorzy gdy ſie rádzili ſtárſzych ſkąd im to przy=
ſzło. Iedni mowili dla Arki/ drudzy przećiw temu. A gdy to obacżyli kápłani
ich iż dla Arki/ vrádzili ią záſię odeſłáć włożywſzy w kápſę pięć myſzy złotych/
‡†y oſob tákież pięć cżłowiecżych/ á przy ſkrzyni położyć/ bo tyle miaſt tę plagę
ćirpiáło. Włożyli ią tedy ná nowy woz á záprzęgli dwie krowie cielne/ ktore
nigdy nie bywáły w iárzmie/ á cielętá ich domá záwárli/ przeto chcąc ſie do=
wiedzyeć ieſli to dla ſkrzynie Pan Bog przepuśćił/ mowili: poydą proſtą dro=
gą krowy z wozem/ nie vchyláiąc ſie ná lewo áni ná práwo s ſkrzynią/ do Beth=
ſamidow ludu Zydowſkiego/ á ieſli krowy do cieląt w ſtronę ſie vdádzą/ toć z
iney przycżyny plagá. A gdy ták vcżynili/ ſzły krowy z Arką Páńſką proſto do
Bethſámidy/ á było to miáſto kápłáńſkie/ á Filiſtynowie ſzli zá nią. Bethſámi=
dowie w ten cżás żęli pſzenicę. Przyſzedł woz ná rolą Iozue y ſtánął/ á tám zło=
żyli ſkrzynię ná kámień wielki y kápſę s klenoty Lewitowie/ poſiekli woz ná
drwá/ krowy tákież porzázáli/ włożyli ná drwá ku ofierze. Ale ie Pan Bog
plagą morową záráźił/ iż ich poległo pięćdzyeſiąt tyſięcy poſpolitego ludu/ á
ſiedḿdzyeſiąt mężow Bethſámickich/ á to dla tego iż widzyeli Arkę odkrytą
nie będąc kápłany. (Tu ſie doktorowie pytáią/ cżemu tey plagi Pan Bog nie
przepuśćił ná Filiſtyny/ gdy byłá w Azocie á potym w Aſzkálonie przez ſiedḿ
lat. Powieda iż oni nie mogli zgrzeſzyć widzenim/ gdyż im tego nie zákázowa=
no/ ále Zydom wiele kroć zákázowano y oſtrzegano/ przeto niepoſłuſzeńſtwem
zgrzeſzyli/ ſłuſzną zapłátę wzyęli.) Boiąc ſie Bethſámidowie ktorzy byli z zye=
mie Iudowey/ poſłáli do mężow Káryátſkich/ Káryátowie.áby do ſiebie Arkę Bożą przy=
wieźli. Ktorzy ták vcżynili/ y sſtáwili ią do domu Aminádáb Lewity ſpráwie=
dliwego/ ktory ią w ſwey pracy chował przez dwádzyeściá lat. Potym ią Sá=
muel przeniozł do Máſphá/ potym do Gálgi przez Saulá/ potym przez Dawi=
dá do Naboth/ potym do Syonu/ náoſtátek od Sálámoná do kościołá ſwego.
A gdy byli Káldeycżycy kościoł zápalili/ ſkrył ią był Ieremiaſz w táiemne
mieyſce. Potym pewnie nikt niewie gdzye ſie podzyáłá. Piſzą niektorzy iż do
Rzymá byłá przenieſioná.
¶ Sámuel widząc iż ſie záſię lud ku Pánu Bogu ſwemu obráca/ á nádzyeię w
nim pokłáda/ rzekł k nim: Podźmy do Máſphá á będę ſie modlił zá wámi. Tám
(iáko piſze Iozephus) báłwáná ſtárł ná proch/ z wodą zmieſzał/ dáwał lu=
dzyom pić/ chcąc ſie wywiedzyeć ieſli ieſzcże v ktorego cżárt w ſercu álbo w my=
ſli záchowány/ tákiemu wnet od oney wody wárgi ſie zroſły áni mogł gęby ro=
zdzyewić. Tám ie też náucżał rozeznánia Boſkich. Słyſząc Filiſtynowie iż ſie
Izráelite zebráli do Máſphy bez zbroie/ zebráli ſie ná nie. Bacżąc to Izráel/
boiąc ſie/ rzekli do Sámuelá: modl ſie zá námi. Tám Sámuel ofiárę vcżynił ku

L 3	chwale Bo=

---

strona: 63v

Kſięgi pirwſze

chwale Boſkiey/ proſząc Páná Bogá o wſpomożenie. A gdy ſie potkáli z nimi/
Pan Bog wielki grom vcżynił iż ſie Filiſtynowie polękli pocżęli vciekáć/ á Zy=
dowie ie gonili bijąc áż do gránic. Tám Sámuel położył kámień/ á przezwał
ono mieyſce kámień wſpomożenia/ zá ktory iuż dáley Filiſtynowie zá Sámuelá
nigdy nie przechodzili. Nád to wroćili miáſtá ktore byli Zydom pobráli.
¶ Sądził tedy Sámuel ſwoy lud w pokoiu w Bethel/ w Gálgáli/ y w Má=
ſphát/ obchodząc od iednego do drugiego káżdy rok/ á wracał ſie záſię do Rá=
máthy/ gdzye też ná ſpráwy do niego chodzili. A gdy ſie iuż sſtárzał/ záſádził
ſwemi ſyny mieyſcá ſwoie/ Iohel/ Abiám/ w Bethel/ w Berſábee/ y indzyey/
áby ná mieyſcu iego lud poſpolity ſpráwowáli. Ale prętko ná dáry ſwoy vmyſł
obroćili/ przeto ſądzili przewrotnie. Widząc to lud poſpolity/ rzekł do Sámu=
elá/ wybierz nam krolá ktoryby nas ſpráwował/ iáko ini ludzye máią. Nie mi=
ło to było Sámuelowi. A gdy ſie tego mocnie dopiráli/ rádził ſie Sámuel o
to Páná Bogá. Ktory rzekł/ ſłuchay głoſu ich/ nie iednoć ciebie zárzućili ále y
mnie/ bych nád nimi nie krolował/ wſzákże roſpowiedz im pirwey práwo kro=
lewſkie. Rzekł tedy Sámuel do nich/ to práwo krolewſkie będzye nád wámi:
Synowie wáſzy muſzą być ſłużebnikámi v niego/ iedny pocżyni iezne/ drugie
pieſze/ drugie kowalmi ná zbroię/ drugie oracżmi. S corek wáſzych podzyała
ſłużebnice/ z iednych kuchárki/ z drugich młynárki/ z drugich przątki/ tákież pra
cżki. S cżeládzi wáſzey álbo y z dobytká vcżyni co chce/ dworzánom ſwym da
lepſze rzecży/ á was zá ſługi będzye miał. Lud poſpolity rzekł/ nie ſłuchamy cię
w tym przekłádániu/ niechay będzye krol náſz/ ktory przed námi będzye wal=
cżył. Rzekł Sámuel/ idźcie theraz do domu/ potym was przyzowę gdy bę=
dzye potrzebá. ∴ ∴ ∴

25:

O Saulu y pomázániu iego ná kroleſtwo.
Ego cżáſu był mąż ieden z narodu Beniámin imie=
niem Cys/ ktory miał ſyná imieniem Saul/ nád ktorego lepſzego
nie było w Izráelu. A gdy poginęły Oſlice temu Cyſowi/ rzekł do
ſyná: Weźmi s ſobą chłopcá iednego á idź ſzukáć Oſlic: A gdy ſzli
po gorach Efráim do zyemie Sáliſe y Beniámin/ nie náleźli ich/
przyſzli do zyemie Zufowey/ ktory był prádzyádem Sámuelowym/ rzekł Saul
do chłopcá: wroćmy ſie do domu/ by ſie o nas ociec moy nie troſkał. Rzekł chło
piec/ w tym tu mieście ieſt wieſzcżek Boży/ ktory bez wątpienia prawdę powie
káżdemu ná pytánie ludzkie. Rzekł Saul/ á coż mu dáć mawá? Rzekł chło
piec/ mam ia w ręku cżwartą cżęść łotu ſrebrá. Y ſzli do Rámáthy/ y rzekli
dzyewkom ktore ſzły po wodę/ áża tu ieſt widzący? to ieſt Prorok. Ktore rze=
kły/ ieſt/ dziś cżynił poſługi kościelne. A gdy chodzili po mieście/ vyrzał ie Sá=
muel (á przed tym iáko wcżorá/ roſkazał Pan Bog Sámuelowi: Poſlęć iutro
do ciebie mężá z narodu Beniámin/ ktorego pomáżeſz ná kroleſtwo ludu Izrá=
elſkiemu.) Rzekł mu Pan Bog/ oto ieſt ten mąż. Rzekł Sámuel Saulowi/
iam ieſt widzący/ to ieſt práktykarz/ sſtęṕ będzyeſz zemną iadł/ iutro poydzyeſz
o Oſlice ſie nie ſtáray powiemći o nich. A gdy ſzedł/ poſádził go zá ſtoł przed
trzemidzyeſty mężow wyzſzey/ ktorych też był prośił ná cżeść/ y położył przeń
krolewſką ſztukę mięſá/ to ieſt/ s práwey cżęśći Báráná przedniey. A gdy ráno
wſtáli á mieli iść z miáſtá/ rzekł Sámuel: Niechay chłopiec przodkiem idzye á
ty máło zoſtań/ iżći oznaymię ſłowo Páńſkie. Tám Sámuel wzyąwſzy oley wy=
lał mu ná głowę/ cáłował go á rzekł: Pomázał cię Pan Bog ná kroleſtwo ná
ſwoię dzyedzinę/ á toć ná znák dam/ gdy odemnie odeydzyeſz/ náydzyeſz dwu mę=
żu v grobu Rachel/ ktorzyć powiedzą iż nálezyone ſą Oſlice/ á gdy przydzyeſz do
dębu Thabor/ naydą cię trzey mężowie/ ieden noſząc trzy Kozły/ á drugi troie
chlebá/ á trzeći fláſzę winá/ á weźmieſz z ręku ich dwoie chlebá. Potym przy=

dzyeſz ná miey=

---

strona: 64

Wiek trzeći.

Liſt 64.

grafika dzyeſz ná mieyſce ktore
zową Stanie Filiſthy=
now/ potkaſz ſie s Pro=
roki sſtępuiącemi z go=
ry Páńſkiey/ ſpiewáiąc
weſele/ gędąc ná gęſlach
y prorokuiąc/ tho ieſt/
Bogá chwaląc/ á wſtą=
pi w cię duch Prorocki/
á będzyeſz z nimi proro=
kował. A gdy then znák
vyrzyſz/ wiedz iż ſtobą
Pan Bog ieſt/ idźże prze
demną do Gálgale/ á ia
poydę zá tobą/ áby cży=
nił ofiárę ſiedḿ dni. Przydał ieſzcże Sámuel/ pocżekay tu áż przydę do ciebie á
vkażęć co maſz cżynić. A gdy Saul przyſzedł do Prorokow/ prorokował z ni=
mi/ y dziwowáli ſie ći co go ználi/ mowiąc: Aza theż Saul miedzy Proroki/ y
Cys ociec? iákoby rzekł/ gdyż nie ieſt z narodu Prorockiego. Potym wſzedł do
Ner ſtryiá ſwego/ ktory gdy go pytał o Sámuelu/ odpowiedał mu/ ale gdy py
tał o pomázániu ná kroleſtwo/ milcżał.
¶ Wezwał tedy Sámuel ludu Zydowſkiego do Máſphy/ rzekł: Stoycie przed
Pánem/ będzyem puſzcżáć loſy ná wſzytki narody náſze/ tákież domy ich. Y ná=
lazł los narod Beniáminow á ſzedł áż do Saulá ſyná Cys. Wiedząc tedy Saul
iż go ſzukano/ ſkrył ſie/ iákoby niechcąc przyiąć przełożeńſtwá tego. Nálazſzy
go poſtáwili w pośrzodku ludu/ á był nád iny lud wzroſtem wyſoki/ przeto
rzekł Sámuel: O to kogo Pan Bog wybrał/ nie ieſt mu rowien żadny miedzy
wſzytkim ludem. Záwołał wſzytek lud/ Bog day był zdrow ná długie cżáſy.
Nápiſał Sámuel vſtáwę kroleſkwá/ y cżćił przed wſzytkimi przy krolu/ y po=

30:

łożoł ty kſięgi w domu Bożym przy ołtarzu/ y wroćili ſie do domow. Nápiſał
też Sámuel kſięgi Sędzyow/ tho ieſt Iudicum/ też Ruth hiſtoryą/ y pir=
wſze kſięgi Krolewſkie.
¶ Sſtáło ſie potym iż Náás Amonitſki obległ Iabes miáſto Gáláátſkie. A
gdy obegnańcy prośili o przymierze/ rzekł: W ten obycżay vcżynię iednánie zwá
mi/ iż káżdemu z was oko práwe wyłupię/ bo drugim tákież podzyáłał. Rzekli
k niemu/ day nam do ſiodmego dniá przedłużenia/ w ktorych poſlem do ſwo=
ich áby nas rátowáli/ ieſli nie rátuią/ wynidzim z miáſtá do ciebie. Gdy ſie te=
go Saul dowiedzyał/ sſiekał wołu ná kęſy drobne/ rozeſłał po Izráelſkich krá=
inach s tym poſelſtwem: Kto nie poydzye zá Saulem á Sámuelem/ ták ſie sſtá
nie iego wołom. Y wyſzło wſzytkich iáko ieden trzy ſtá tyſięcy/ y sſzykował ie
krol ná trży woyſká/ ná świtániu poráźił woyſko Ammonitowo. Rzekli potym
wſzyſcy do Sámuelá/ kto ieſt táki co mowi áby Saul nie był krolem/ wydaycie
go nam ná zábicie. Rzekł Saul/ nie będzye dziś nikt zábit/ bo dziś Pan Bog
zdrowie záchował w Izráelu. Y powtore Sámuel pomázał Saulá ná krole=
ſtwo w Gálgáli. Rzekł thedy Sámuel do ludu: Oto krol idzye przed wámi/
mnieſcie odrzućili y Páná/ á to wam będzye ná známię iż wam Pan Bog dał
krolá w gniewie/ oto dziś ieſt iáſny dzyeń y żniwo pſzenice/ będę prośił Páná á
da grom y deſzcż. Y sſtáło ſie ták wnet przećiw przyrodzeniu oney zyemie. A
lud boiąc ſie/ rzekł: Modl ſie zá námi prośimy/ vcżyniliſmy źle proſząc o krolá.
Rzekł Sámuel: Zgrzeſzyliſcie/ nie odſtępuycieſz potym od Páná/ bo ieſli inácżey
vcżynicie/ zginiecie y s krolem wáſzym.
¶ Byl Saul s przodku dwie lecie dobrym á ſpráwiedliwym krolem/ Bogá ſie
boiąc/ przeto ſie mu fortunnie wſzytko wodziło. Ale potym był okrutny nád lu

L 4	dem/ nieſprá=

---

strona: 64v

Kſięgi pirwſze

dem/ nieſpráwiedliwy/ vſtáwámi Boſkiemi gárdził/ ſobie wſzytko przypiſował
á nie Bogu. Wybrał ſobie trzy tyſiące ludu/ s ktorych dwá miał przy ſobie w
Máchmie y Bethel/ á trzeći s ſynem iego Ionátam w Gábie Beniámin/ gdzie
poráźił ſtraż Filiſtyńſką ná mieyſcu obronnym/ cżyniąc ſie pány w Izráelu.
Słyſząc to Filiſtyni/ zebráli ſie przećiw Izráelom trzydzyeśći tyſiąc wozow/ á
ſześć tyſiąc ieznych z ludem bez licżby. Saul wſtąpiwſzy do Gálgále/ wezwał
lud y Sámuelá w rádę ku pytániu Páná. A gdy Sámuel cżekał do ſiedmi dni
według vmowy/ rozbiegł ſie lud od niego á pokrył po iáſkiniach dla boiáźni/ á
drudzy áż do namiotow Filiſtyńſkich ſzli ſłużyć im. Gdy widzyał Saul s ſzko=
dą cżekáć ták długo do ſiodmego dniá/ cżynił ofiáry ſpokoyne. A gdy wypełnił/
przyſzedł Sámuel pytał krolá coś to vcżynił? Rzekł Saul/ pouciekał lud/ zdá=
ło mi ſie ſzkodliwie cżekáć cię długo/ cżyniłem ofiárę boiąc ſie nieprzyiacielá. A
w tym Saul wyſtąpił iż bez Sámuelá cżynił ofiáry. Przeto rzekł Sámuel/ ża=
dnym obycżáiem twoie kroleſtwo dáley nie powſtánie. Ale ſzukał Pan inego
krolá według ſercá ſwego/ áby lud iego ſpráwował. Y odſzedł Sámuel do Gá=
báá Beniámin/ á Saul wyſzedł przećiw Filiſtynom/ á nie było ich z nim iedno
ſześć ſet ludzi á Ionátá ſyn/ y to nie mieli miecżow áni rohátyn/ okrom Saulá
á Ionátá ſyná iego. Abowiem zápowiedzyeli byli Filiſtynowie ſwoim rzemię=
śnikom/ áby im żadney broniey áni zbroie nie cżynili/ gdyż ſwych nie mieli rze=
mięśnikow. Kazał Arkę przynieść do namiotow Ionátá ſyn Saulow krom oy
cowſkiey wiádomośći/ ſzedł z Rycerzem iednym áby ſtraż Filiſtyńſką rozbił.
Przyſzedł nád wał gdzye było kámienie záwieśiſte iáko zęby w ſkále. Rzekł Io=
nátás do ſłużebniká/ iedno ſie vkażym Filiſtyńſkim/ á rzeką pocżekaycie iedno/
ſtoymyſz: á ieſli rzeką chodźcie iedno do nas/ tedy poydzyem/ da ie nam Bog w
moc/ bo v niego wielkość máłość/ á máłość wielkość. A gdy im rzekli Filiſty=
nowie przez wał/ podźcie iedno do nas. Y leźli przez onę ſkáłę ná ręku y ná no=
gach áż ná drugą ſtronę przeleźli/ á ſługá iego zá nim. Sſtráſzył Pan Bog on
lud Filiſtyńſki od Ionátáná iż pocżęli vciekáć. Zábił ich thám Ionátán dwá=
dzyeściá/ drudzy vciekſzy do woyſká Filiſtyńſkiego/ powiedáli ciągnąć Saulá z
wielkoſcią ludzi. Strwożyli ſie ſámi bárzo/ áż ſie ſámi bili vciekáiąc. Saulowi
to powiedzyeli ſzpiegowie/ porádziwſzy ſie Páná Bogá gonił nieprzyiaciele/ y
oni co byli vciekli do Filiſtynow przyſtáli záſię do ſwoich/ á bili Filiſtyny go=
niąc ie/ á było ich iuż ná dzyeſięć tyſiąc w gromádzye. Saul áby ſie pogoniey
nie mieſzkáło roſkazał pod przeklęctwem y gárdłem/ áby żadny nie iadł áż do
wiecżorá áżby ſie pomśćił nád nieprzyiacielmi. A gdy ſzedł lud zá pogonią/
nádchodzili miod ciekący/ ále ſie k niemu nie ſchyláli/ tylko Ionátás/ ktory nie
wiedzyał o przeklinániu oycowſkim/ rozmocżył pręt w potoku á ſkoſztował mio
du/ y oświećiły ſie iego ocży. A gdy mu powiedzyeli o przeklęctwie oycowſkim/
przeſtał wnet. A gdy ſie przez kápłaná rádził Páná Bogá każeli ná Filiſtyny
vderzyć? Zámilcżał Pan ná to pytánie. Przeto Saul wywiádował ſie gniewu
Boſkiego. A gdy ſie wywiedzyał ná ſyná iż iadł miod nád zapowiedź iego/ po=
ſtáwił lud ná iedney ſtronie/ á ſam s ſynem ná drugiey ſtánął/ kazał puſzcżáć
loſy kto winien gniewu Bożego/ ieſli on álbo ſyn/ á miał káżdy táki gárdło dáć.
Padł los ná ſyná iego. Rzekł Saul/ coś vdzyáłał przećiw Bogu. Rzekł Ioná=
tá/ nic inego iednom miodu ſkoſztował niewiedząc o zapowiedzi wcżorá. Rzekł
Saul/ muśiſz vmrzeć Ionátá/ boby tego Pan Bog ná mnie pátrzył. Rzekł lud
poſpolity/ ieſzcżeſzby miał Ionátá vmrzeć/ przez ktorego Pan Bog lud Izrá=
elſki wybáwił/ y wydárli go z ręku Saulowych.
¶ Saul będąc potwirdzony w kroleſtwie/ miał wſzędzye zwycięſtwo nád nie=
przyiacielmi/ á bił Amálechá. Synowie Saulowi byli/ Ionátás/ Ieſui/ Mel=
chiſua/ cżwarty Hisboſet młodszy. Cory były iego/ Merob/ Michol/ á żoná
Achinoe/ á Hetman woyſká Abner/ ſyn Nerow brát Cyſow. Mowił Sámuel
do Saulá/ Pan Bog to mowi/ áby wygłádził Amálechá ze wſzytkim iego lu=

dem/ ktory

---

strona: 65

Wiek trzeći.

Liſt 65.

dem/ ktory powſtawał przećiw Izráelowi gdy ſzedł z Egiptu. A gdy zebrał
Saul ludu dwie ſcie tyſiąc pieſzego/ potkał ſie z Amálechem/ rzekł Cyneuſowi:
odſtęṕ od Amálechá bym cię z nim nie poráźił/ boś ty cżynił miłoſierdzye nád
Izráelem. Poráźił tedy Saul Amálechity/ á przepuśćił krolowi ich Agág y
dobytku iego. Rzekł Pan Bog do Sámuelá/ żal mi żem Saulá krolem wy=
brał. Modlił ſie zá nim Sámuel przez wſzytkę noc. Potym Saul vcżynił ſobie
́́tryumf pychy obycżáiem pogáńſkim. Szedł k niemu Sámuel wyrozumiawſzy
iego rzecży. Saul przećiw iemu wyſzedł. Karał go s tego Sámuel/ iż Amále=
chowi przepuśćił/ y z inych rzecży ktore cżynił nád wolą Bożą. Rzekł wyma=
wiáiąc ſie iż to vcżynił áby záchował niektore ludzi żywo ku ofierze á dzyęki cży
nieniu/ ku cżći á chwale Bożey. Rzekł ná to Sámuel/ lepſze ieſt poſłuſzeńſtwo
niżli ofiárá. Rzekł Saul/ zgrzeſzyłem/ ále ná ten cżás weźmi grzech moy. Rzekł
Sámuel/ odrzućił cię Pan Bog ábyś dáley krolem nie był nád Izráelem. A
gdy chciał od niego Sámuel precż iść/ vchwyćił go zá płaſzcż krol Saul/ y ro=
zdárł płaſzcż ná nim. Rzekł Sámuel/ ták Pan Bog kroleſtwo dziś twoie ro=
zdárł/ to ieſt/ od twoich potomkow. A gdy ſie obá modlili do Páná Bogá/
przykazał Sámuel przed ſię przywieść krolá Agág/ ktorego gdy przywiedzyo=
no tłuſte^o/ á on drżał y rzekł/ tákże mię dziś rozdzyeli s ſwiátem gorzka śmierć?
Potym go sſiekał w kęſy Sámuel y wroćił ſie do Rámáthy. Sámuel płákał
Saulá/ przeto Pan Bog rzekł do niego/ ieſzcżeſz płácżeſz Saulá gdym go zárzu
ćił. Náley w rog oleiu/ á idź do domu Iſſái álbo Ieſſe/ á pomáż iednego s ſy=
now iego ná kroleſtwo/ á iż ſie boiſz Saulá/wiedź Cielcá iákoby ku ofierze. Y
vcżynił ták. A gdy przyſzedł do Bethleem/ rzekli k niemu ſtárſzy/ ſpokoyneli tu
ieſt twoie przyście? bo zá to mieli iż nie dármo przyſzedł/ álbo káráć kogo/ álbo
od oblicżnośći krolá vchodził/ y nie śmieli go przyiąć. A gdy powiedzyał iż przy
ſzedł ku ofierze/ cżynili mu pocżćiwość. Poświęćił Iſſái y ſyny iego/ y poſtawił
ie wnet przed ołtarzem. Widząc Sámuel Heliábá vrody dobrey/ miał zá to iż
ten krolem będzye. Rzekł k niemu Pan Bog/ nie pátrzę ia ná ludzkie vrody áni
cudnośći ciáłá gdy przełożeńſtwá rozdawam/ iedno ná myſli cnotliwe. A ták=
że ſie sſtáło y drugim ſynom/ ktorych był Iſſái ſiedḿ poſtáwił y z wnukiem
Nátán od ſyná Sámáá iż ich nie pomázał. Rzekł Sámuel/ wſzyſcyli tu ſyno=
wie twoi ſą? Odpowiedzyał Iſſái/ ieſzcże młodſzego nie máſz/ ktory páſie ow=grafika
ce. Przywiedzyon tedy
Dawid z roſkazánia Sá
muelowego rumiány y
cudny/ y pomázan przez
Sámuelá ná kroleſtwo
w pośrzodku bráciey ſwo
iey/ á sſtąpił nań duch
Páńſki/ á od Saulá od=
ſtąpił á zły przyſtąpił/
ktory go ná cżáſy ruſzał.
Przeto rzekli ſłudzy Sau
lowi/ oto cię duch zły po
ruſza/ każ przy ſobie do=
bremu geńcowi być coć=
by od ciebie duchá złego
ſwym gędzyenim wdzyęcżnym odpądzał (bo cżárt gędźby roſkoſzney ćirpieć nie
może.) Y powiedzyano Saulowi iż Dawid vmiał gąść ná lutni. Poſłał Saul
do Iſſái po Dawidá/ ktory przyſzedł z winem á chlebem y kozłem do Saulá/ y
gądł mu ſłotkie ſpiewánie/ gdy go cżárt pocżynał wzruſzáć/ y było lżey Saulo=
wi/ á gdy vćichł odchodził Dawid do oycá.
¶ Sſtáło ſie potym iż ſie zebráli Filiſtynowie przećiw ludu Izráelſkiemu/ ze=

brał ſie też

---

strona: 65v

Kſięgi pirwſze

brał ſie też Saul z ludem Zydowſkim. Położyli ſie w dolinie modrzewiu. Wy=
ſzedſzy Goliáth z woyſká Filiſtyńſkiego/ mąż wielkiey vrody z narodu Gigán=
tow/ná wzwyſz ſześć łokći y ná dłoń/ przeſládował lud Izráelſki mowiąc/ iż ſą
niewolnicy Filiſtyńſkich/ y wywabiał iednego z nich ná rękę bić ſie z nim ſam á
ſam/ ktory kogo przepomoc miał/ lud wſzytek pod poſłuſzeńſtwem iego będzye.
Bali ſie Izráelitowie Goliáthá y vciekáli. Słyſząc Dawid iż krol Saul obie=
cał corę ſwoię dáć temu ktoby Goliáthá zábił/ y vbogáćić go/ pokuśił ſie oń/
á w tym go brácia karáli/ zwłaſzcżá Heliáb/ przypiſuiąc mu niegodność kte=
mu. Słyſząc to Saul wezwał go k ſobie. Rzekł mu Dawid/ ia ſługá twoy bę=
dę walcżył przećiw Filiſtynowi. Bronił mu thego Saul dla lat dzyećinnych.
Rzekł Dawid/ ia ſługá twoy zábiłem Lwá y Niedźwiedzyá gdy mi ſtádo nád=
chodzili/ vcżynię tákież temu nieobrzezáńcowi iáko iednemu z nich. Vbrał go
tedy Saul we zbroię ſwoię/ ále ią Dawid zrzućił iż ſie w niey nie náucżył by=
wáć/ ále wzyął kiy páſterſki á pięć kámieni z rzeki ſmágłe do proce/ ſchował ie grafika
do kalety/ y ſzedł prze=
ćiw Goliáthowi/ ktory
vyrzáwſzy go rzekł/ áza=
żem ia pies żeś ná mię s
kijem przyſzedł. Ktore=
mu Dawid/ thyś przy=
ſzedł ná mię we zbroi/ á
ia k tobie w imię Boże/
áby dziś káżdy kościoł
wiedzyał/ iż nie w mie=
cżu Pan Bog wſpoma=
ga. Ciſnął Dawid s pro=
ce kámieniem/ tráfił Go
liáthá w cżoło/ powto=
re y potrzecie tráfiał go
w cżoło áż padł/ przypadſzy dobył iego miecżá/ y vciął mu ſzyię. Vciekáli tedy
Filiſtynowie/ á lud Izráelſki gonił ie áż do brony Akkáron. Wzyął thedy Da=
wid głowę y miecż/ y przynioſł do namiotu ſwego. Potym przynioſł to do Ie=
ruzalem/ áby to włożono do domu Bożego ná znák zwycięſtwá. Ten miecż po=
tym Achimelech wzyął. Od tego cżáſu wzyął był towárzyſtwo y przyiaźń Io=
nátás ſyn Saulow z Dawidem/ y dał mu s ſiebie ſzáty ſwoie. Gdy ſie wrocili z
woyſká/ niewiáſty y dzyewki Izráelſkie cżyniąc tryumfy iáko bywał obycżay v
nich wychodząc z miaſt ſpiewały y gędły/ Saul zábił tyſiąc Filiſtynow/ á dzye=
wki záſię odſpiewawáły/ á Dawid dzyeſięć tyſięcy.
¶ Słyſząc to Saul żáłuiąc rzekł/ co mu inego przyſtoi iedno krolewſki ſtolec/
bał ſie áby z iego domu kroleſtwo nie wyſzło. Przeto nie pátrzył ocżymá proſte=
mi ná Dawidá zayrząc mu. Tedy iednego cżáſu gdy cżárt poruſzał Saulá/ gądł
przy nim Dawid/ vderzył nań rohátyną Saul/ y mnimał by go przytknął k
ścienie/ ále ſie Dawid vchylił á ſzedł precż od niego/ á cżynił mu to dwá rázy.
Dał mu potym porucżeńſtwo nád tyſiącem ludu/ vpomináiąc go áby ſobie mę=
żnie pocżynał chciałliby iego corę mieć Merob/ ktora potym daná inemu/ á to
w ten obycżay/ áby iáko zginął od Filiſtyńſkich. A gdy ſie Dawidowi podobáłá
Michol corá Saulowá/ rzekł mu Saul/ ieſli mi przynieſieſz obrzeſkow ſto Fili=
ſtyńſkich/ tedy corę moię odzyerżyſz Michol/ ábych ſie pomśćił nád nieprzyia=
cielmi. Szedſzy tedy Dawid do Akkáron s ſwym ludem/ zábił dwie ſcie Filiſty=
now/ ktorych obrzeſki przynioſł iáko Saul roſkazał/ ábowiem Saul tego żądał
po nim/ áby od Filiſtynow zginął. Widząc iż Bog z nim był/ zayrzał mu tego.
Dał tedy Saul corę ſwoię zá małżonkę Michol Dawidowi nie z dobrey woley.
Widząc Saul iż Dawid miał przyiaźń y łáſkę z dobrą ſławą v wſzech ludzi/

przykazał Io=

---

strona: 66

Wiek trzeći.

Liſt 66.

przykázał Ionacie áby go zábił. Ale Ionátá máiąc wielką miłość przećiw Da
widowi/ wyſtrzegł go y kazał ſie mu ſchronić/ áżby pirwey z oycem gadał. Mo=
wił tedy Ionátás oycu/ cżemu grzeſzyſz chcąc rozláć kreẃ niewinną tego ktory
wyſwobodził lud Izráelſki/ á tobie bárzo potrzebny poſługámi ſwemi/ s ktore^o
śmierći corá twoiá/ żoná iego/ byłáby záſmucona áż do śmierći. Y obacżył ſie
Saul/ przyſiągł mu rzekąc/ żywie Pan Bog iż nie będzye zábit. Przywiodł te=
dy Ionátá Dawidá przed Sau