metryczka tekstu

autor:   Piotr Skarga
tytuł:   Kazania na niedziele i święta
rok wydania:   1595

kolumna: b

---

strona: kt

1:

Kazania

2:

Ná Niedźiele

3:

y Swiętá/ cáłe=

4:

go Roku.

5:

X. PIOTRA SKARGI,

6:

SocietatisIESV.
¶ Dwá ſą przy nich Regeſtry. Ieden do náuk ná
zmoćnienie Kátholickiey wiáry: A drugi
do napráwy obyczáiow ſłużący.
Zá dozwoleniem Stárſzych.
Cum Gratia & Priuilegio S.R.M.
W KRAKOWIE,
W Drukárniey Andrzeiá Piotrkowczyká. Ro=
ku Páńſkiego/ 1595.

---

strona: ktv

1:

Tibi dixit Dominus Deus tuus: Tu paſces populum meum,

2:

& tu eris Princeps ſuper eum. 1. Paral: 11.

3:

Poſtquàm ſederit in ſolio Regni ſui, deſcribet ſibi Deuterono-

4:

mium legis huius in volumine, accipiens exemplar à ſacer-

5:

dotibus Leuiticæ tribus, & habebit ſecū, legetq́: illud omni-

6:

bus diebus vitæ ſuæ, vt diſcat timere Dominū Deum ſuum,

7:

et cuſtodire verba, & cerimonia eius, quæ in lege præcepta

8:

ſunt. Non eleuetur cor eius in ſuperbiam ſuper fratres ſuos,

9:

nec declinet in partem dexteram vel ſiniſtram, vt longo tem-

10:

pore regnet, ipſe, & filius eius ſuper Iſdrael. Deuter: 17.

---

strona: )( 2

1:

Naiáſnieyſzemu y Niezwyćię=

2:

żonemu Monárſze Zygmuntowi trzećiemu/ z łá=

3:

ſki Bozey Krolowi Polſkiemu y Szwed=

4:

ſkiemu/ Wielkiemu Kśiążęćiu

5:

Litewſkiemu. rć.

6:

Láſká y pokoy od Páná y Bogá náſzego Iezuſá

7:

Chryſtuſá.
Vż ſobie podrobiwſzy/ Naiáſnieyſzy
Miło: Krolu Pánie moy/ po dwu y trzydzieſtu
lat rzemięſłá mego káznodzieyſkie^o/ tą trochą po=
dłey pracey/ w zoſtáwieniu piſmá/ náuki ktoram
w imię Chryſtuſowe rozśiewał/ zámykam wiek
moy/ y dni ty złe y krotkie drogi moiey. Zwątlo=
ny/ y iáko Sámuel Prorok mowi/ zſtárzáły y zá=
śiwiáły/ nie długo vſtánę. Czás mi ná pokoy/
czeka mię komorká w domu vbogich oycow moich/ do ktorey ry=
chło gość on nie bywáły/ z czeladką ſwoią/ z niemocámi y boleśćiá=
mi zákołáce. Boże day mu ſię śmiele odezwáć y drzwiczki otwo=
rzyć/ y z ochotą mowić: Witay ſpodziewány gośćiu: czekałem
ćię w teſknośći żywotá tego y kłopotách iego. Cháłupká tá po=
gniła y błotem vlepiona ktorą obáliſz/ obroćić ſię ma w dom nie
ręką budowány y wieczny. Duſzy wrotá do pokoiu otworzyſz/ á
nád ćiáłem krotką poćiechę mieć będzieſz. Boże day tákie ſerce mieć
ná onę godzinę/ y mnie y káżdemu wiernemu.
Myślę iáko ſię ſpráwię Chryſtuſowi Pánu y Bogu memu/
ktory mię ná tę ſwoię robotę poſłał: y tálenty ſwemi/ wedle máłey
śiłeczki moiey/ nádał y opátrzył: gdy ſpyta: Coś mi zrobił? wiele
y iákicheś mi pożytkow przyczynił? A ia z czym ſię poſtáwię? co
vkażę? Záwſtydziwſzy ſię y przeſtráſzywſzy/ rzeknę: Pánie po=
ſłałeś mię do dworu krolewſkiego/ do Zygmuntá trzećiego Páná
dwu wielkich Kroleſtw/ do domu y Senatu y Rycerſtwá y ſług
y poddánych iego. Náuczałem y vpominał Páná ſwego/ pomázáń=
cá twego/ ná ktorym nawięcey należáło/ od ćiebie y twoim Boz=
kim imieniem: áby ciebie znał Bogá ſwego ktoryś go wynioſł/ y
głową nád ták wielkimi y ſzerokimi narody poſtáwił/ y w ręce ie=
go dałeś tákie Páńſtwá y nieprzeliczony poczet ludu twego/ ktoryś
twoią krwią odkupił: áby ſobie mądrośći y rozumu prośić v ćie=

)( ij

bie y ná=

---

strona: )(2v

bie/ y nábywáć ſtáránim pilnym/ ná ták trudne y ćięſzkie rządzenie
vmiał: áby ſię w boiáźni twoiey y we wſzytkiey pobożnośći v=
twierdzał y kochał: ſłużbę świętą twoię y chwałę rozmnażał: ko=
śćiołom twoim y wierze ś. obronę wſzeláką y wyſługę czynił: we=
dle praw twoich pánował: ſpráwiedliwośći y kárnośći nie od=
ſtępował: miłość vprzeymą ku poddánym y ku práwom ich zá=
chował: y pracy żadney y czuynośći/ w obmyślániu dobrá poſpo=
litego y obrony á záchowánia w cáłośći korony wſzytkiey/ nie żá=
łował. áby ſię w mądrych y bogoboynych kochał/ y rády ich vży=
wał: pochlebſtwá ſię ſtrzegł/ w prożnowánie ſię y w roſkoſzy nie
wdawał: duchowne y świeckie vrzędniki y ſprawce rámieniá ſwe=
go/ pobożne y dobre wſzędzie ſtáwił. y innemi wedle práwá twego
y woley Bozkiey twoiey drogámi chodził. y obiecowałem mu od
ćiebie Iezu Chryſte mocną rękę twoię nád nim/ y powodzenie
wſzytkiego coby począł.
Y do rády y Senatu iego ydo Rycerſtwá iego/ y do domu y
ſług iego/ y ná Seymách y ziázdách/ odpráwowałem Pánie Zbá=
wićielu poſelſtwo twoie: vpominałem áby obie mátce ſwoie ko=
śćioł Boży y oyczyznę/ w iednym końcu złączone/ wiernie y vprzey=
mie miłowáli: áby ich kácerſtwy nie rozrożniáli/ á niezgody mie=
dzy nie nie śiali/ ktorą ſię obiedwie zábijáią. Aby wierną rádę da=
wáli/ ná ſámo ſię dobre poſpolite oglądáiąc/ á domy y prywaty
ſwoie dla niego rádzi trácąc/ gdyby tego potrzebá. Aby pány kro=
le ſwoie ná wzor przodkow ſwoich wiernie czćili/ y onym poſłu=
ſzeńſtwo oddawáli/ y o ich ſię niecześć gniewáli/ y ſzemránia ſię
wſzelákiego o nich ſtrzegli. áby vprzeymość y cáłość ſercá miedzy
ſobą záchowáli: áby wolnośćią ſwoią nie ginęli/ á niewoley ob=
cych pánow ná ſię nie przywodzili. Wołałem ná nie Pánie/ áby
ná niewierność/ mężoboyſtwá/ cudzołoſtwá/ káźirodztwá/ li=
chwy/ wydzieránia/ naiázdy/ y inne ſrogie grzechy/ lepſze práwá y
prędſzą ſpráwiedliwość náleźli/ á zmázáną krwią y krzywdámi ko=
śćiołow y vbogich/ y vćiążeniem poddánych/ ziemię ſwoię oczyś=
ćiáli: áby hárdośći/ zbytkow y prożnych vtrat/ w iedwabiách y
winie y roſkoſzách zániecháli/ á doſtátek ſwoy/ ná obronę R. P. y
oyczyzny miłey/ ná vbogie y ná kośćioły obracáli. Groźiłem im/
iákoś roſkazał/ gniewem twoim/ zgubą y pożárćiem ich od nieprzy=
iaćioł/ y ſpuſtoſzenim y przenieśienim kroleſtwá ich do innych na=
rodow. Vkázowałem iáko Pogáńſki miecz nád nimi wiśi/ ktory
ſąśiedzkie zdrowia y máiętnośći pożera: áby ſię przykłády ſrogo=
śći twey vkaráli/ á o więtſzych grzechách ſwoich/ ktore teyże ſprá=
wiedliwośći nie vydą/ myślili/ y z nich powſtawáli.
Cożem dáley czynić miał moy Pánie? Vprzeymiem y z ſercá
náwrocenia y popráwy ich y zbáwienia ich prágnął/ ty wieſz. y
radbych ná to zdrowie ważył/ ábych ná dobre ich y oyczyzny ich

pátrzył.

---

strona: )(3

do Iego Krol: Miło.

pátrzył. Miłowáćiem chćiał cześć twoię y pożytki twoie/ áby
praca y wylanie drogiey krwie twoiey ná nich nie ginęło.
Niewiem czym ſię dzieie/ iż nie pomaga im poſelſtwo twoie y
wołánie moie. do pokuty rzadki bárzo powſtáie. twarda rola ſtru=
dziłá wołu ſtárego/ á pracy ná niey w dobrym żniwie nie znáć.
Chytre ryby od śieći twey vćiekáiąc/ poimáć ſię nie dáią. Mowić
z Prorokiem Micheaſzem muſzę: Nieſtety mnie/ ná złym czás trá=
fił/ ná ieśień/ w ktorey iágody iuż pozbierano/ á rzadko ſię co ná=
leść może: iáko gruſzki po otrzęśieniu y kłoſy po żniwie. Zebráne
ſą z tego kroleſtwá one ſłodkie iágody/ mężowie oni nabożni/ mą=
drzy/ mężni/ y potężni cnot y poczćiwośći y oyczyzny wielcy miło=
śnicy/ ktorzy y vpadku korony weſprzeć mogli.
Nie máſz doſtałych iágod/ máło poćiechy: łákomſtwo/ hárdość/
łupieſtwo/ zdrádá/ nieſtátek wſzytkich opánował: nieſpráwiedli=
wość y nieprawdá gorę wzięłá: lichwy yzłupienie dobr poſpolitych
náſtąpiło. zginął święty z ziemie/ y proſtego á vprzeymego miedzy
ludźmi nie náleść. ieden drugiego krwie prágnie: mąż brátá ſwego
ná śmierć łowi. Złość ręku ſwoich dobroćią zowią: pánowie w=
ſzytko mowią: day/ day: ſędziowie zapłáty y dárow czekáią: możni
przewodzić myśli ſwoie chcą. Nalepſzy miedzy nimi/ przedſię kole
iáko ćierznie z płotu. Iedni nas fałſzywi ſámi/ fałſzywemi proroki
zowią/ choć iáwne od ćiebie Páná náſzego świádectwá mamy.
Drudzy ſłucháią á nie czynią/ wiárę máią Kátholicką/ á ręce here=
tyckie. Drugim ſłowo twoie ieſt zá śpiewánie y muzykę/ po ktorey
ſię ſłuchániu nic nie záwiąże. chwalą kazánia/ á żywotá ſwego nie
popráwuią.
Ktoż winien Pánie? Stráſzliwe ſądy ſą twoie/ ze mnie może
być przyczyná. Abo boiáznią/ ábo niedbálſtwem/ ábo nieumieię=
tnośćią/ pſuię żniwo twoie. Ktoż ſię ćiebie nie przelęknie Pánie?
Kto ſię wyliczy y przed tobą vſpráwiedliwi? Kto ſię nie przeſtrá=
ſzy ná liczbie z ſługámi twemi? Ieſli świecki mędrzec ná złego v=
czniá pátrząc/ miſtrzá iego bić y káráć kazał: á coż ty ſpráwiedli=
wſzy nád wſzytki ludzie czynić z námi będzieſz: gdy ták złe ſłuchá=
cze náſze widziſz? Lecz Pánie przyimi wymowkę poſłáńcá twego/
iákoś ſam powiedział: Ieſli ſtroż ná wieży wołáć będzie: oto idzie
nieprzyiaćiel: á ludzie ſię nie przeſtrzegą: ſámi ſobie winni zoſtáną/
á ſtroż wolny bez karánia będzie. Vczyńże mię wolnym Pánie/
bomći wołał ná nie y przeſtrzegał ich/ y tobiem co dzień ofiáry zá
nie czynił/ y modlitwá moiá y pokłon moy nigdy zá nie przed tobą
nie vſtał. Otom y ná tych kártách piſánie zoſtáwił/ znáki robotki
máłey moiey. Proſzę y zemną y z temi co mię ſłucháią nie wchodź
w ſąd: ále zwyczáiu y nátury ſwoiey vżyway nád námi. Nie dla
nas/ ále dla ſámego śiebie/ iákoś v Proroká rzekł: Dla chwa=
ły wielkiey imieniá twego/ vczyń z námi przymierze wieczne/ á

)( iij

nie prze=

---

strona: )(3v

Przedmowá

nie przeſtáy nam dobrze czynić. Day boiaźń twoię w ſercá náſze/
ábyſmy ćię nigdy nie odſtępowáli/ á czyniąc nam dobrze/ miey po=
ćiechę y weſele ſwoie z nas. Day nowe ſerce y nowego duchá: á
oddal kámienne/ á day mięśiſte ſerce: á ſpraw to/ ábychmy chodzi=
li w roſkazániu twoim: ábyſmy ludem twoim nigdy być nie prze=
ſtáli/ á ty Bogiem náſzym záwżdy zoſtawał.
Ale co czynię? z Krolem ziemſkim począwſzy rozmáwiáć/ do Kro=
lám ſię niebá y ziemie obroćił? Więtſza bowiem z tym ſpráwá kto=
ry krole dáie y ſkłáda y ſądźi. Wracam ſię do ćiebie Naiáſnieyſzy
Miło: Krolu/ vkázuiąc iáko ſię ſądu Bożego boię/ ieſlim co boiá=
zliwie/ nieroſtropnie/ niedbále ſobie ná tym wielkim powołániu
poſtąpił/ á wiernym y mądrym robotnikiem nie był. Ieſlim ſię ná
máieſtat W. K. M. przeſtráſzył/ á tego co P. Bog kazał do W.
K. M. nie mowił/ á iáko Ionás od poruczenia Bozkiego vćiekał:
ábo ieſlim mowił/ á nie z táką roſtropnośćią y miárą iáko było po=
trzebá. Ieſlim nie vſłuchał głoſu Bożego/ ktorym mię vmocniał
mowiąc: Moẃ wſzytko coć każę/ á nie boy ſię ich/ bom ia z tobą
ieſt/ ábych ćię z ręki ich wyrwał. Dałem ſłowo moie w vſtá two=
ie/ y poſtáwiłem ćię nád narody y nád kroleſtwy/ ábyś wyrywał y
pſował y budował y ſzczepił. Nie mogłem wykorzenić z ſerc ludz=
kich tych grzechow ktorem wſpomniał/ nie mogłem wſzczepić bo=
iáźni Bożey y pobożnośći: á iákoż ſię bać nie mam/ gdyż mię po
to y ná to poſłano?
Acz też ſą tácy ſłuchácze náſzy/ z ktorych mamy poćiechy ſwoie/ y
ktorych P. Bog ſercá ſpráwuie/ ácz tákich máło widzim/ ále o dru=
gich táiemnych z Heliaſzem niewiemy/ o wybránych y nápiſánych
w kśięgách bożych/ ktorzy nam v ſędziego ſtráſzliwego pomogą/ á
grzechy y niedbálſtwá náſze pokryią. A oſobliwie mam wielką po=
ćiechę pracey tey moiey/ gdy pátrzę ná W. K. M. pobożność y bo=
iaźń ku P. Bogu/ y ochotne do ſłużby Bożey ſerce/ y do naświęt=
ſzych Sákrámentow vgęſzczánie. Gdy pátrzę náſpráwiedliwe pá=
nowánie/ ná trzeźwość y mierność/ y odmiátánie zbytkow y nie=
przyſtoynych roſkoſzy/ ná iáłmużny y miłośierdzie nád znędzone=
mi/ ná pokorę ku P. Bogu y táiemne miedzy ludem poſpolitym
nabożeńſtwá. ktore wielkie cnoty ácz z łáſki Bożey/ z dobrego wy=
chowánia/ y dobrey nátury/ y z innych pomocy W. K. M. wyro=
ſły/ iednák ſłuchánie pilne ſłowá Bożego/ w ktorym ſię W. K. M.
kochaſz/ ten ogrod polewa/ y rozmnożenie mu od Bogá dáie.
Proſzę nawyżſzego nád krolmi Krolá/ áby do tych pobożnośći/ y
inne wielkie á krolewſkie cnoty przydáne y rozmnożone w W. K.
M. były: do tego co zbáwieniu W. K. M. y ludzi poruczonych
dobremu ſłuży. Wzbudzay ſię W. K. M. ku wdzięcznośći y
więtſzey ſłużbie Bożey/ ná dobre poſpolite poddánych ſwoich/ zá
temi wielkiemi dobrodzieyſtwy/ ktoremi W. K. M. opátruie/

broni/ ſła=

---

strona: )(4

do Iego Krol: Miło.

broni/ ſławę v poſtronnych rozſzerza. Gdy W. K. M. z wiel=
kich niebeśpieczeńſtw ná oboygu páńſtwie wyrywa/ y dziwnie
nád nádzieię ludzką od nieſpokoynych broni/ y do ſzczęśliwego
końcá przywodzi.
Y tym P. Bog ku więtſzey ſłużbie ſwoiey w krolowániu W.
K. M. nie pomáłu pobudził: iż W. K. M. dáć raczył ſynaczká
Włádzyſłáwá/ ktoremu dziś ieſt pięćdzieśiąty dzień y czwarty: w
ktorym ſię zeſzłá kreẃ nie tylo wielkich Krolow/ ále y wielkich Ce=
ſárzow y Monárchow. zá czym wielkiey po nim poćiechy wſzy=
tká Koroná czeka. Gdy zwłaſzczá dobre wychowánie przyſtąpi/
ná ktorym wſzytko należeć będzie. Ktorego iż ia nie doczekam/ á w
grobie ćiáłem/ niżli rozumu doydzie/ gnić będę ábo iuż zgniję: z
rádośći w iego národzeniu vweſelony/ ták mu też z Zácháryaſzem
záśpiewam/ gdy to piſmo ktore zoſtáwuię czytáć będzie: Ty ſy=
naczku krolem Polſkim zwány/ ſłużyć Pánu twemu/ ktory ćię ſtwo=
rzył/ w dobrym ſpráwowániu ludu iego będzieſz. Władnąć maſz
ſławą Włádzyſłáwie/ áby ią z narodem y ludem twoim podnioſł/
á poniżoną podwyżſzył. Pobożność y męſtwo Iágiełłá Włá=
dzyſłáwá y drugiego tegoż imieniá ſyná iego/ ktory mężnie zdro=
wie ſwoie ná potrzebie CHrześćijáńſkiey przećiw Turkom v
Wárny położył/ mieć maſz: áby z rodzicy twemi y z ludem two=
im był błogoſłáwiony ná wieki. áby mowiono: Błogoſłáwio=
ny żywot ktory ćię nośił/ y pierśi ktorycheś pożywał. Viść to Bo=
że nád nim.
Co ſię sſtánie dali Bog/ gdy y z pierśi pobożność bráć będzie/
gdy tákie weźmie od W. K. M. ćwiczenie/ áby ſię pierwey czło=
wiekiem być poznał/ niżli pánem y ſynem krolewſkim. áby wiedział
iż ieſt proch y ziemiá/ y podległy wſzytkiey ludzkiey nędzy: żeby ſię
w nim hárdość z młodu nie záymowáłá. Niech ſię do miłośći na=
rodu/ ktory ſpráwowáć ma/ przyucza/ á do nábywánia mądrośći
y náuk/ ktore do ſtánowienia w R.P. domowego pokoiu/ y do
rycerſkiego męſtwá ná obronę ſłużą/ wſzytkę pracą y pilność o=
broći. Mądrzy/ pobożni y ſtáteczni niech przy nim ſię báwią/ áby
ſię náuczył wſzytko z rádą czynić/ ſwoiemu rozumowi nie dufáć/ y
zá ſwemi áffektámi nie chodzić/ y miękkośći ſię y pieſzczoty wſzelá=
kiey w czás oduczáiąc/ á do rycerſkiey twárdośći/ nie tylo duſzę/ ále
y ćiáło ſwoie ſpoſobiąc.
Do czego pomogą mu przykłády W. K. M. y Iey Krolewſkiey
Miło: ſzczęśliwey mátki iego/ z ktorey táką pobożność y roſtro=
pność/ iáka w niey ieſt/ weźmie. A bárzo mu też pomogą przykłá=
dy y náuka/ wielkiey Krolowey náſzey/ potomká oſtátniegͦ Iágieł=
łow ſzczęśliwych y ſławnych Krolow/ Anny żony Stepháná
przezacnego Krolá/ á Ciotki W. K. M. ktora tu ná chrzeſt iego
przyiechawſzy/ poćiechę wielką odnioſłá. á Boże áby więtſzą/ gdy

ná doro=

---

strona: )(4v

Przed: do IeoIego Krol: Miło.

ná doroſły rozum iego pátrzyć/ y vpominániem y wzorem poſtęp=
kow ſwoich/ przyuczáć go będzie. Czego day Boże Iey K. M.
doczekáć z poćiechą nas wſzytkich. Przyimiż W. K. M. to piſánie
moie/ ktore ſię W. K. M. oddáie y pod obronę porucza. Czegoś
W. K. M. rad ſłuchał/ z ták wielką ochotą/ iżem nigdy W. K. M.
drzymiącego ná kazániu/ áni z kim gadáiącego nie widział: to czy=
táć W. K. M. ácz nie ták zupełnie/ gdy czás znieśie możeſz. A ia
iuż ſtáry rychło ſię v W. K. M. prośić do komorki ſwoiey do
bráćiey będę/ młodſzym tę robotę oddáiąc. Nie wątpię/ iż W. K.
M. ná moie grzechy y niedoſkonáłą ná tym vrzędzie ſłużbę pom=
nieć nie będzieſz/ á mnie ſługę ſwego w łáſce ſwey Krolewſkiey zá=
chowáć/ á ſwoim pobożnym y mądrym pánowánim wſzytki pod=
dáne ſwoie/ y wſzytko Chrześćijáńſtwo/ y mnie też grzeſznego y
napodleyſzego ćieſzyć nie zániechaſz. Pokornie y vniżenie ſię W.
K. M. łáſce zálecam. W Krákowie w dzień Więzienia ś.
Piotrá. 1. Auguſti. 1595.
W. K. M. mego Miło: Páná.
Naniżſzy y pokorny Kápłan
y ſługá
X. Piotr Skárga
Societatis IESV.

---

strona: 1

1.

1:

NA PIERWSZA NIE=

2:

DZIELE ADWENTV,

3:

EWANGELIA V LVKASZA

4:

W XXI. ROZDZIALE.
Záſu onego/ mowił Pan Iezus do/
vczniow ſwoich: Będą znáki ná ſłońcu/ y
kśiężycu y gwiazdách: á ná źiemi vćiśnienie
narodow dla zámieſzánia ſzumu morſkiego y
nawáłnośći: ták iż ludzie ſchnąć będą od ſtrá=
chu y oczekawánia tych rzeczy/ ktore będą przy=
chodzić ná wſzytek świát. Abowiem mocy nie=
bieſkie wzruſzone będą. A tedy vyzrzą Syná człowieczego przycho=
dzącego w obłoku/ z mocą y z máieſtatem wielkim. A to gdy ſię dziać
pocznie/ poglądayćieſz á podnośćie głowy wáſze: boć ſię przybliża
odkupienie wáſze. Y powiedział im podobieńſtwo: Poyzrzyćie ná fi=
gę y ná wſzytkie drzewá: gdy iuż z ſiebie liſtki wypuſzczáią/ wiećie żeć
iuż blizko ieſt láto. Tákże y wy gdy vyzrzycie iż ſię to będzie działo/
wiedzćieſz żeć blizko ieſt kroleſtwo Boże. Záprawdę mowię wam/ żeć
nie przeminie tento wiek/ áż ſię wſzyſtko ziśći. Niebo y ziemiá przemi=
ną: ále ſłowá moie nie przeminą.
kolumna: a
Ielką y przednieyſzą tá=
iemnicę wiáry náſzey dźiś
ſobie przypominamy/ wier=
ni wybráni Boży/ wido=
me w ćiele ná ſąd oſtátni
przyſzćie Páná y Bogá náſzego Iezuſá
Chryſtuſá/ ábyſmy go iáko bárzo pewne=
go czekáli/ á iáko wielce potrzebnego
prágnęli/ á iáko ſrodze ſtráſzliwe^o bali ſię/
y iáko wſzem dobrym poćieſznego/ miło=
wáć ie/ iáko mowi Apoſtoł/y w nim ſię
kocháć nie zániecháli. O pewnośći te^o
przyſzćia vchoway Boże z ſłábą ſię wiárą
poſtáwić/ gdyż przed wielą ſet lat Proro
cy opowiedźieli/ y pierwſze vbogie y w=
tore záraz wſpániáłe przyſzćie iego/ á z=
właſzczá Izáiaſz y Máláchiaſz/ y inni. y
iuż ſię prawdá ich ná pierwſzym ziśćiłá/
iż w poſtáwie ſłużebniczey przyſzedł do
nas y ſłużył nam; pewnie y ná wtorym
nie pochybi/ iż przydźie ſądźić nas z mo=
kolumna: b
cą wielką y máieſtatem. o czym y pier=
wſzy káznodźieiá Ewángeliey Ian Krz=
ćićiel ludźie vpewniał/ opiſuiąc go y iá=
ko báránká do zárzezánia zá grzechy ná=
ſze/ y iáko lwá do karánia zá niewdźięcz=
nośći náſze. opiſał go z wieiádłem ná ple
wę/ z śiekierą y z ogniem nieugáſzonym
ná złe y niepłodne drzewo. Sam też Zbá
wićiel częſto o tym ſwoim przyſzćiu mo=
wił/ y vcznie vtwierdzał/ y przy śmierći
toż ſwoim nieprzyiaćielom powiedźiał:
Vyźrzyćie/ práwi/ Syná człowieczego/
przychodzącego w obłokách niebieſkich.
Lecz y Anyołowie z niebá to nam przy
iego w niebo wſtąpieniu oznáymuią; y
my to mocnie w Kredźie náſzym wyzna=
wamy. Mowmy zá pomocą Bożą o po
trzebie/ á potym o poſtráchách y poćie=
chách tego Páńſkiego przyſzćia ná ſąd
oſtátni.

A

Pierwſza

---

strona: 2

Ná Pierwſzą Niedzielę Adwentu..

2.

1:

PIERWSZA CZESC.

2:

O potrzebie przyſzćia Páńſkiego ná ſąd oſtátni.
kolumna: a
O zá potrzebá tego przyſzćia y ſą=
du ludźi wſzytkich záraz/ ktorzy by=
li y będą ná ten ieden dźień; gdyż
ieſt ſąd poiedynkowy ſkoro po śmierći
káżdego? Ná lepſze vważenie tey rzeczy
powiedźieć ſię y wſpomnieć ma/ iż Bog
wſzechmogący ma cztery trybunały/ ná
ktorych czyni ſąd ſpráwiedliwośći ſwo=
iey. Pierwſzy ieſt w vrzędách tu ná źie=
mi/ ktorym Pan Bog zlećił ſwoie ſądy/
ták iákoby on ſam przez ludźie ná nim
śiedźiał. Iozáphát krol kłádźie ná oczy
tym ſędźiom ktore dawał: Pátrzćie/ prá=
wi/ co czynićie. Bo nie ludzki ſąd ſprá=
wuiećie/ ále Bozki (To ieſt/ nie śiedźićie
tu iáko ludźie/ ále iáko bogowie.) Iá=
ko v Páná Bogá niemáſz nieſpráwiedli=
wośći/ áni brákowánia perſon/ áni brá=
nia dárow: ták y v was tego niechay nie
będźie. Y przetoż ná wielu mieyſc ſędźie
źiemſkie zowie Pan BOG bogámi: bo
ſądy y ſpráwiedliwość ludźiom z miey=
ſcá Bożego iáko iego namieſtnicy czy=
nią/ y dobrego ludzkiego przeſtrzegáią.
Tá ſpráwiedliwość vrzędow ludzkich
bárzo ieſt niedoſtáteczna. Bo ludźie y
pánowie ná vrzędách śiedząc/ ábo z nie=
dbálſtwá nie ſądzą/ ábo źle nieſłuſznie
ſądzą/ ná ludźie ſię ábo ná dáry oglądá=
iąc/ ábo złą ſpráwę máią/ y pilnośći ná
obiáśnienie prawdy y wiádomośći pe=
wney nie czynią/ ábo złym ſługom zlecá=
ią/ ábo práwá nieſpráwiedliwe máią.
Ták iż Mędrzec ná táki ſię ſąd żáłuiąc
mowi: Widźiałem pod ſłońcem miáſto
ſądu niezbożność/ y miáſto ſpráwiedli=
wośći niepráwość. y niżey: Widźiałem
potwarzy ktore ſię pod ſłońcem dźieią/ y
łzy niewinnych ktore poćiechy żadney
nie máią/ á nikt ſię gwałtom ich ſprzeći=
wić nie może/ á ná wſzytkiey im pomocy
ſchodźi. y w Pſálmie Prorok mowi: Stá=
nął Bog w zgromádzeniu bogow/ y ka=
rał ie/ mowiąc: [Długoż nieſpráwiedli=
wie ſądźić będźiećie? długoż grzeſzni=
kom dogádzáć maćie? Sądźćie niedo=
ſtátecznego y śierotę/ poniżonego y v=
bogiego vſpráwiedliwiayćie. Niechcą
wiedźieć/ nie rozumieią/ w ćięmnoś=
ćiách chodzą y fundámenty źiemie wzru=
kolumna: b
ſzáią.] Bo fundáment pokoiu y dobrego
ludzkiego/ ieſt ſpráwiedliwość/ ktorą źie=
miá ſtoi/ ktorą kroleſtwá ſpokoyne y
trwáłe y mocne zoſtáią. Gdźie tey nie
máſz/ źiemiá ſię práwie trzęśie/ á pożera
obywátele ſwoie/ iákoby bez fundámen=
tu y dná zoſtawáłá. Przetoż támże Pro=
rok do drugiego trybunału áppelluie/
mowiąc: [Powſtań Boże oſądź źiemię.
Boś ty Pánem ieſt dźiedźicznym wſzy=
ſtkim narodom.] Ták iáko od vrzędniká
do dźiedźicznego Páná/ poddáni vkrzy=
wdzeni áppelluią.
Wtory tedy ieſt trybunał/ gdy ſam
Pan Bog tu ná źiemi karze/ czego ludźie
káráć nie mogli ábo niechćieli/ gdy ſam
wybawia vbogie vćiśnione/ o ktorych
ludźie mowić niechćieli/ y ſam y złe ſę=
dźie y pány ſkłáda śmierćiámi y vpadká=
mi ich: Abo gdy kroleſtwá dla nieſprá=
wiedliwośći/ iáko mowi Mędrzec/ y dla
potwarzy y zdrad rozmáitych przenośi
Pan Bog od iednego narodu do drugie-
go. Ták P. Bog vczynił nád ſyny He=
lego: ktorych gdy oćiec káráć niechćiał/
ſam ie Pan Bog ná woynie pogubił. y
Nábálá ktory zelżył Dawidá/ ſam ſkarał/
ták iż Dawid Pánu Bogu dźiękuie mo=
wiąc: Błogoſłáwiony ktory oſądźił ſprá=
wę zelżywośći moiey nád Nábálem. y o
Abſolonie gdy był ná dębie obieſzony/ w
ten czás gdy z woyſkiem wielkim pow=
ſtał ná oycá ſwego/ mowi piſmo: iż oſą=
dźił Pan Bog ſpráwę Dawidowę z nie=
przyiaćioły iego. Ták Pan Bog oſądźił
Sodomę y Gomorę/ y one heretyki kto=
rym źiemiá otworzyłá piekło: y śiedm
narodow Pogáńſkich w Páleſtynie/ y
wiele kroleſtw/ ktore dla nieſpráwiedli=
wośći y grzechow y morderſtw gubi/ á
innym ie narodom podáie. Iáko po
dźiś dźień widźim/ iáko wiele do Tu=
reckiey niewoli vpádło/ tych kroleſtw
Chrześćijáńſkich/ ktore zakonu Chryſtu=
ſowego pełnić/ y ſpráwiedliwie wedle ie=
go woli żyć y drugich káráć niechćieli.
Ten też trybunał ieſzcze nie ma do=
ſkonáłey ſpráwiedliwośći. Bo táki ſąd
Bozki ieſt rzadki/ nierychły/ odwłoczny/
pełny miłośierdźia y zániechánia/ y vbli=

żenia ſprá=

---

strona: 3

Ná Pierwſzą Niedzielę Adwentu.

3.

kolumna: a
żenia ſpráwiedliwośći/ y wyproſzenia ſię
od gniewu Páńſkiego. Nieſkwápliwy
Pan Bog ná złośći y grzechy: y owſzem
mowi piſmo:
Niechce áby kto zginął:
ále rozmyśla ſię/ áby vpádły do końcá zá=
gubiony nie był. Gdy ſię ná kogo przegra
ża/ długo to czyni y odwłoczy káránie/
ták iż piſmo mowi: [Iż nie rychło czy=
nią ná złe wyroku/ bez boiáźni ludźie źle
czynią.] Zowie piſmo Páná Bogá prze=
włocznego y ná złośći ludzkie ćierpliwe=
go/ ták iż ieden Prorok nieiáko ſię gor=
ſzy mowiąc: Gniewam ſię nád złemi ná
pokoy ich pátrząc/ y ledwiem ſię nie po=
śliznął do grzechu tym ſię obrażáiąc/ iż
ich Pan Bog nie karze. y drugi woła:
[Czemuś mi Pánie vkazał złość y przy=
krość/ iż pátrzę ná łupieſtwá y nieſprá=
wiedliwość? Czemu ná hárde pátrzyſz á
milczyſz/ gdy niezbożny depce po lepſzȳ
niżli ſam?] Pełne miłoſierdźia ſądy Bo=
zkie ná źiemi. y owſzem tu v tego ſądu/
ſpráwiedliwość żáłuie/ inſtyguie/ płá=
cze/ prośi; ále miłośierdźie ſkázuie y de=
kretá czyni. y gdy kto od ſpráwiedliwoś=
ći do miłośierdźia áppelluie/ idźie mu tá
áppellácya/ iáko onemu co wołał: Nie
wchodź zemną Pánie w práwo y ſąd/ bo
káżdy ná tym przegra. vczyń wedle mi=
łośierdźia twego. Pogroźił ſię Pan Bog
y inſtygowáłá ſpráwiedliwość iego ná
Niniwity/ áby ie źiemiá pożárłá: ále ſię
oni pokutą y trzemi dni poſtu wyprośili/
y dekret po nich miłośierdźie vczyniło.
Inſtygowáłá ſpráwiedliwość ná Robo=
ámá: Tákże y ná ony w kśięgách Sę=
dźiakow/ ták częſto/ y ná Ezechiaſzá kro=
lá/ y ná ine: á oni ſię do miłośierdźia v=
ćiekáiąc wygráli. To ſię nam dźiś tu ná
źiemi dźieie/ gdy Páná Bogá ſpráwie=
dliwość pobudza/ áby nas zá wielkie
grzechy náſze ſkázował y karał: A my
przybiegamy do miłośierdźia iego y w
nawiętſzych złośćiách náſzych/ zá poka=
iániem gáśiem y przemagamy ſpráwie=
dliwość iego. y dekret zá ſobą miłośier=
dźia otrzymawamy. Co y Apoſtoł ba=
cząc/ każe nam z vfániem przyſtępowáć
do ſtolice y trybunału łáſki iego/ ábyſmy
doſtáli miłośierdźia y łáſki y pomocy/
poki czás mamy/ zá tákiey pogody. Bo
ten czás ſkoro po śmierći mija.
Gdźie iuż trzeći trybunał náſtępuie/
ſkoro człowiek świátá tego ſkończy/ ieſt
trzeći poiedynkowy ſąd y trybunał/ iáko
kolumna: b
Apoſtoł świádczy: Státut Boży ieſt á=
by káżdy raz vmárł/ á potym ſąd. Pan
Bog po śmierći záraz oſądźi iednego do
piekłá ná męki/ drugiego ná łono Abrá=
hámowe ná poćiechy/ y łotrowi ná krzy=
żu záraz ray y kroleſtwo niebieſkie obie=
cał. y Páweł ś. záraz ſię po śmierći być z
Chryſtuſem ſpodźiewa/ mowiąc: Chcę
być z tym ćiáłem rozwiązány/ á z Chry=
ſtuſem zoſtáć. y indźiey náucza: Wiemy
iż gdy ſię ten dom náſz tego mieſzkánia
rozſypie/ iż budowánie z Bogá mamy/
dom nie ręką czyniony/ ále wieczny w
niebie. y niżey: Mamy tę dobrą wolą od
ćiáłá być dálekiemi/ á z Pánem być obe=
cnemi. Bez wątpienia tedy ſądźi Pan
Bog ſkoro kto vmrze/ y dáie zapłátę zá
złe y dobre.
Lecz y táka v tego trybunału ſpráwie=
dliwość/ ieſzcze ieſt niedoſkonáła. Bo
tylo ná duſzy ieſt zapłátá/ á ćiáło/ ktore to
co duſzá kazáłá wykonywáło/ bez nagro=
dy y karánia w źiemi y prochu zoſtáie.
Cáły człowiek robił/ cáły też wźiąć ma
zapłátę. A duſzá ſámá bez ćiáłá/ nie ieſt
człowiekiem cáłym/ y nátury oney ludz=
kiey iáko ieſt od Bogá ſtworzoná. A k
temu ten ſąd ieſt táiemny. Nie doſyć ſię
dźieie ſpráwiedliwośći/ gdy w wieży y
więźieniu rozboyniká ſkarzą/ áż gdy tru
pá iego ábo głowę wywieſzą/ áby ſię dru=
dzy karáli y budowáli. A co więcey/ táki
ſąd ieſt bez ſtrony ktora krzywdę ma/ á
winná pátrzyć ná karánie ſwego przeći=
wniká/ y ná nagrodę ktora ſię iey sſtáć
ma. k temu iż ogień y męki mogą też y
beſtye ćierpieć/ á ſámego człowieká ro=
zumnego właſna ieſt męká/ ſromotá y
poháńbienie y záwſtydzenie. Potrzebá
tego y ſpráwiedliwość wyćiąga/ áby ſię
zły wſtydźił y záſromał oczu wſzytkiego
świátá/ ludźi y Anyołow co ich ieſt y bę=
dźie/ gdy iego mu złośći y grzechy wy=
miátáć przed wſzytkimi będą. O wielkaż
to będźie męká. By tu ktorego z was
grzechy ná kazániu powiedźiáne być
miáły: czymbyśćie tę ſromotę odkupili?
y drudzyby vmrzeć woleli. iáko to czynią
ći/ co ſię w więźieniu zábijáią/ áby iáw=
nie przed ludźmi záwſtydzeni nie byli.
A coż ná on czás? Ieſzcze y ſtąd ieſt nie=
doſtáteczna ſpráwiedliwość: iż drugie
ſą tákie grzechy/ ktore wiele miáły to=
wárzyſtwá/ ktore iednáko y záraz z inne=
mi vczeſtniki karáne być máią.

A ij

Dla tegoż

---

strona: 4

Ná Pierwſzą Niedzielę Adwentu.

4.

Dla tegoż muśi być iny ſąd/ ná ktorȳ=
by ſpráwiedliwość wſzytki doſkonáłośći
ſwe miáłá. Táki będźie ten oſtátni czás/
w ktorym wſzytko ſię vkarze/ wſzytko ſię
popłáći/ nikt ſię nie zátái/ nikt nie obro=
ni/ nikt nie przedáruie/ nikt ſię nie wykłá
ma/ nikt ſię nie wyprośi. Teraz nie do=
chodźi ſpráwiedliwość. teraz mowiem:
Czemu Turecka moc ták wiele Chrze=
śćijáńſtwá pożárłá y pogubiłá? czemu
Chryſtus náſz nie pokaże mocy ſwoiey?
czemu ſię ták złym powodźi? czemu ták
nierowno P. Bog ludźie podźielił? cze=
mu ná ták dobrego ták wiele idźie złych
przygod? Lecz ná on czás ſądu tego rze=
knie káżdy: Spráwiedliwy P. Bog we
wſzyſtkich drogách ſwoich/ y święty we
wſzyſtkich dźiełách ſwoich. Spráwiedli=
wy Pan y práwy/ y nie máſz w nim nie=
práwośći. Teraz ná ſpráwy Boże pá=
trzym iáko ná rozebrány zegárek/ ná koł=
ká y żelazká iego/ niewiedząc gdźie ſię
co przydáć ma/ y rzemieśnikowi przygá=
niamy. Ale gdy ſię złoży ten żegar/ po=
znamy wielkiego rzemieśniká/ y pochwa
lim ſądy iego y ſpráwy wſzytki iego.
Ná ſądźie tym nie będźie odwłoki/ nie
będźie żadnego miłośierdźia/ nie przeſzko
dźi łáſká/ muśi miłośierdźie ábo milczeć/
ábo z dáleká y prożno płákáć; á ſpráwie=
dliwość ſzczera y goła ſkázowáć ma. Ná
ten ſąd y ćiáło zmartwychwſtánie/ y za=
płátę ſwoię ábo dobrą ábo złą przy duſzy
weźmie/ y ták ſię człowiek przy ſwym iá=
ko robił zoſtoi/ gdźie iáwnie przed wſzy=
tkim świátem káżdemu nagrodá będźie.
Gdy ſtrony wſzytkie ſtáną/ á vkrzywdze=
ni pátrzyć będą ná karánie ſwoich nie=
przyiaćioł. Gdy wſzyſcy vczeſtnicy ied=
nych grzechow pátrzyć ná ſię/ á vczeſtni
ctwo w mękách bráć będą. Gdy ſię káż=
dego natáiemnieyſze grzechy przed wſzy=
tkim świátem otworzą; áby ten ktory
ſię oká Bozkiego nie bał/ oká ſię wſzyſt=
kiego świátá záſromał.
O tym ſądźie źle trzymáią heretycy.
Mowią iż ſię ná nim ſámą wiárą obro=
nią/ á iż tenże ſędźia będźie/ ktory ieſt
pośrzednikiem y zaſtępcą náſzym/ ſro=
gośći ſię iego bać nie będźie potrzebá.
Czym wielce ſzkodzą y zwodzą ſercá ludz
kie/ od dobrych ie vczynkow y boiáźni ſą=
dow Bożych odwodząc. Bo ná ten ſąd
wiárá nie poydźie/ iedno vczynki. Gdyż
niewierni iuż oſądzeni ſą/ mowi Pan/
kolumna: b
nie do wypytánia áni do ſądzenia/ á
le tylo do ſłuchánia wyroku przyzwáni
ná ten ſąd będą. A z wiernymi P. Bog
ſądźić ſię będźie o vczynki y niepokuto=
wánie/ iáko Apoſtoł mowi: Wſzyſcy ſię v=
kázáć muśim do trybunału Chryſtuſowe
go/ áby káżdy odnioſł/ to co w ćiele czy=
nił ábo złe ábo dobre. y dekret ſędźia dá=
wáć będźie nie wedle wiáry/ ále wedle v=
czynkow: Podźćie błogoſłáwieni/ otrzy=
mayćie kroleſtwo. Nie zá to cośćie w
mię wierzyli/ ále zá co? Láknąłem/ ná=
karmiliśćie mię rć. y ſam nam opowie=
dźiał. Przyidźie Syn człowieczy w chwa=
le Oycá ſwego/ y zápłáći káżdemu/ nie
wedle wiáry/ ále wedle vczynkow iego.
A choćże ten będźie ſędźiem/ ktory też
ieſt zaſtępnikiem y zbáwićielem y pośrze
dnikiem náſzym; iednák ná ten czás iuż
wſtáwiáć ſię zá grzeſznymi y niepokutu=
iącymi nie będźie. Bo iuż minie czás v=
rzędu pośrzednictwá y milośierdźia ie=
go. Teraz pokiſmy ná źiemi/ oboię rzecz
czyni: y karze nas ná vpominánie iáko
ſędźia/y wybawia nas od gniewu Oycá
ſwego/ iáko pośrzednik y iednacz y odku=
pićiel náſz. Ale ná dźień oſtátni ſámę ty
lo powinność ſędzie^o czynić będźie. Mi=
łośierdźie y ſąd wychwáláć tobie Pánie
będę/ mowi Dawid. Ná ktore ſłowá pi=
ſze ś. Auguſtyn: (Rozdźielaymy te dwá
czáſy/ podobno teraz naydźiem czás mi=
łoſierdźia/ á potym czás ſądu.) y Apoſtoł
dźieli te dwá czáſy/ mowiąc: [Oto teraz
czás przyięmny/ teraz dźień zbáwienia.]
A czáſu dáley do miłoſierdźia nie będźie.
Szukayćie Páná/ mowi Prorok/ poki
náleźion być może/ poki wrot głupim
pánnom nie zámkną/ ktore teraz poku=
tuiącym otworem ſtoią. Vchronić ſię/
mowi ś. Grzegorz/ poſtráchu ſędźiego
nie możem/ iedno przed ſądem. Teraz go
nie widźim/ ále go vbłágáć możem. Lecz
gdy w ſtráſzliwym máieſtaćie ſwoim zá=
śiędźie/ vyrzeć go będźiem mogli/ ále go
vbłágáć nie będźiem mogli. bo zbrodnie
złych/ ktorym długo milcząc ćierpiał/ bę=
dźie wſzytki záraz w gniewie karał. Po=
ty ś. Grzegorz.
Przetoż ſłowá ś. Ambrożego/ ktore he=
retycy przywodzą (Pátrzyſz ná ſędźiego/
mowi ten S. á nie pátrzyſz ná iednaczá.
Izali ſam nie mowi: Co zá pożytek będę
miał krwie moiey/ ieſli potępie tego kto=
regom odkupił?) rozumieć ſię máią o

wtorym

---

strona: 5

Ná Pierwſzą Niedzielę Adwentu.

5.

kolumna: a
wtorym trybunale/ y o tym czáſie żywo=
tá tego/ w ktorym tego ſędźie^o vbłágáć
możem/ y w ktorȳ nie ſądźi nas ſpráwie=
dliwość/ ále miłośierdźie iego/ y o tych
ſię rozumieć ma/ ktorzy ná ſąd on iuż o=
czyśćieni z dobremi ſię vczynkámi y w
czynioney pokućie vkażą. bo tákich nie
potępi/ ále im rzecze: Podźćie błogoſłá=
wieni. rć.
kolumna: b
Nie ſłucháć tedy tey zdrády heretyc=
kiey/ ále ſię bárzo onego przyſzłe^o ſądu prze
lęknąć/ y nań ſobie dobre vczynki goto=
wáć winniſmy. Szczera tám y dźiwnie
ſtráſzliwa ſpráwiedliwość będźie/ y po=
myślić niepodobno/ z iákim ſtráchem/ o=
gromnośćią/ mocą y wſpániáłośćią czy=
nić ſię ten ſąd ma. o czȳ iuż w tey drugiey
częśći zá tąż pomocą Bozką mowmy.

10:

WTORA CZESC.

11:

O porządku tego ſtráſzliwego ſądu.
kolumna: a
Aprzod to mamy y z dźiśieyſzey
Ewángeliey/ iż przed tym dniem
oſtátniey y doſkonáłey ſpráwie=
dliwośći/ ná ludźie Pan Bog ná źiemi
puśći wielkie poſtráchy/ wſzytko ſtwo=
rzenie/ ktore człowieku ſłużyło/ nań po=
budzáiąc/ y iem go ſtráſząc. Słońce/ kto=
re vweſela świátłośćią ſwoią bárzo w=
dźięczną człowieká/ záſmucone zoſtánie/
y płákáć nieiáko będźie/ niezwyczáyne=
mi odmiány y okrutnemi bárzo znáki lu=
dźie do ſmutku przywodząc. Tákże y mie
śiąc/ y gwiazdy/ puſzczą z śiebie oſobli=
wą y ſtráſzącą ćiemność y miegotánie.
Iáko więc po onych kometách y mio=
tłách ná niebie baczem: y vpádáć nie=
iáko będą: y powietrze tákże będźie peł=
ne trwog. Ieſt w kśięgách Mácháb:
przed onym ſpuſtoſzenim wielkim/ ktore
Antyochus vczynił kroleſtwu Iudſkie=
mu y kośćiołowi: widźiáne były woyſká
ná powietrzu/ zbroyne y świetne/ ktore
ſię z ſobą potykáły y kruſzyły. Co ludźiom
wielki poſtrách czyniło/ iż prośili Páná
Bogá áby one widoki cudowne w dobre
obroćił. Toż będźie przed tym ſądem/ nie
zmierne y dáleko bez przyrownánia ſtrá
ſzliwſzym obyczáiem/ gdy nie iedná część
máła świátá/ ále wſzytek ſtroſkány y ná
ſąd ten záwołány będźie. Wody mor=
ſkie wyſoko ſię podnioſą/ y z brzegow
ſwoich wylewáć/ iákoby świát wſzytek
zátopić y ludźi poźrzeć miáły/ ſzumem y
nawáłnośćiámi ták bárzo ludźie potr=
wożą/ iż od tego ſchnąć będą/ czegoś ie=
ſzcze gorſzego czekáiąc/ mowi P. Iezus.
A iż człowiek świátu temu widomemu
ieſt pánem y goſpodarzem/ gdy ſię z pá=
nem źle dźiać będźie/ wſzytko my ſtwo=
rzenie y czeladká iego boleśći y ſmutku
pomágáć ma/ y wſzytká czeladká iego w
kolumna: b
żáłobie chodźić pocznie/ tuż przed zgu=
bą páná ſwego y ſwoią: o czym ieſt wie=
le powiedźiano v Ianá ś. w Obiáwie=
niu. Tám wiele około tego czytamy.
Potym ſię vkaże/ iáko ſam Pan opo=
wieda/ ná powietrzu znák Syná czło=
wieczego/ to ieſt/ krzyż Iezuſow (iáko w=
ſzyścy Doktorowie y kośćioł wſzytek wie
rzy y ſłowá te Páńſkie rozumie) ktory
ná powietrzu ſię rośćiągnie przedźiw=
ną iáſnośćią/ y ſłoneczne záćmi promie=
nie/ ktory będźie iáko przeſłániec tego/
ktory ná nim dla świátá niewdźięczne-
go ćierpiał. Vkaże ſię ná nagrodę oney
wzgárdy/ ktorą P. Iezus ná nim dla lu=
dźi podiął/ ná poháńbienie nieprzyia=
ćioł krzyżá iego/ ná ſromotę tym ktorzy
táki znák/ wiedząc czyi to ieſt herb y cho
rągieẃ/ wymiátáli/ deptáli/ y im ſię iá=
ko towárzyſze czártowſcy brzydźili.
Y zátym wielki ſię płácz vda zá vy=
źrzenim krzyżá/ po wſzytkim świećie lu=
dźiom/ złym/ niewiernym/ y dobrym á
wiernym. Tedy/ mowi Pan/ płákáć bę=
dą wſzytki narody. Niewierni ktorzy v=
krzyżowánego bluźnili/ płákáć y nárze=
káć będą/ iż nie vwierzyli Ewángeliey y
kośćiołowi tego Bogá/ ktory zá nie v=
márł/ ktorego śmierćią wykupić ſię od
onych poſtráchow/ y z tego co zá nimi i=
dźie mogli. Lecz on płácz nie vrośćie z
pokuty. Bo iuż do niey wrotá zámknio=
ne zoſtáną/ iedno z roſpáczy á z boiáźni: y
przeto im iuż pożytku nie vczyni. Bo
wiárá vſtánie/ gdźie ſię iáwnie y ná oko
vkrzyżowány wſłáwiáć y vkázowáć po=
cznie. Zli też Chrześćijánie płákáć bę=
dą/ iż krzyżá y vmartwienia Iezuſowe=
go ná ſobie nie nośili/ y ſłowni tylo Ch=
rześćijánie byli; iż iuż do zbáwienia o=
mieſzkáli/ iż czás y pogodá im do dobrego

A iij

vpłynęłá:

---

strona: 6

Ná Pierwſzą Niedzielę Adwentu.

6.

kolumna: a
vpłynęłá: iż ſądzeni o niewdźięczność/
y złośći y grzechy y o dáremny chrzeſt/ y o
nie vżywánie łáſki y podeptánie dobro=
dźieyſtw Bozkich być máią. Lecz tákże
płákánie im/ iáko y pierwſzym/ pomocy
nie przynieśie. A dobrzy płákáć będą/ y
ieſzcze ſię boiąc/ iż y ſpráwiedliwośći ich
ſądzone być máią/ wiedząc iż rzeczono:
iż y ſpráwiedliwy z trudnośćią zbáwion
będźie. Płákáć będą/ iż nie vczynili dla v=
krzyżowáne^o/ więcey niżli w ſumnieniu
ſię poczuią. Lecz wielka część onego płá
czu ich pochodźić będźie z rádośći. iáko
ie Pan vpomina: iż iuż dobre ich/ y bło=
goſłáwieńſtwo/ y koniec odkupienia ich
przyſtępuie. y podnoſząc głowy ſwe krzy=
kną: Błogoſłáwiony ktory idźie w imię
Páńſkie.
Y zátym vkaże ſię Pan Iezus ná po=
wietrzu w obłokách/ nie tych co deſzcz
dáią y ćmią nam świátłość ſłoneczną/
ále w onych złotych y farb niepomyślo=
ney wdźięcznośći. y vkaże ſię z wielką
mocą y máieſtatem wielkim. Moc iego
będźie w nieźliczonych Anyelſkich woy=
ſkách/ ktorzy poydą rozſzykowáni iáko do
bitwy/ y ná nieprzyiaćiele Páná ſwego/
ze wſzytkim ryſztunkiem/ y ármatą/ y bro=
niámi/ y ogromnośćią woienną. Ktoby
przeliczył one woyſká o ktorych Prorok
mowi: Tyśiące tyśiącow ſłużyli mu/ y
po dźieśięćkroć ſto tyśiącow przed nim
ſtali? Máieſtat záś Páńſki pokaże ſię w
doſtátku y bogáctwách y świetnośći/
ktora ſię ná oney iego czeladce pokaże:
ktorzy też ponioſą korony y vpominki
wieczne á nieobięte/ ktore ſię dobrym ſłu=
gom iego rozdáwáć máią. Poydźie też
zá Pánem iedno czarne woyſko ſtráſzli=
we/ kátowſkie/ dyabłow y duchow złych/
ktorzy poydą z okazániem iádu ſwego y
gniewu ná ludźie/ y z naczyniámi piekiel
nymi/ y łáncuchy/ y powrozy/ y okowy/ do
wiązánia y karánia nieprzyiaćioł Chry=
ſtuſowych. Bo y oni ſą exekutorowie
roſkazánia iego.
Potym náſtąpi trąbá oná Archányo=
łá iáko pozew do ſądu/ w ktorey moc
Chryſtuſowá y zmartwychwſtánia iego
obudźi wſzytkie ćiáłá/ od Iádámá áż do
oſtátniego człowieká ktory ſię vrodźi/ iż
vmárli vſłyſzą w grobách głos Chryſtu=
ſow w trąbie oney/ z niebá y z piekłá/ y z
czyścu duſze po ćiáłá ſwe pobieżą/ y we=
zmą ie/ y kośći wſzytkie wedle Ezechielá
kolumna: b
ſpoią ſię/ y ſtáną ná wielkie woyſko. O
woyſko kto ćię zliczy? A żywi ktorzy nie
vmrą ná on czás/ vſłyſzeniem trąby/ y
przenieśieniem ſię ná powietrze śmier=
ći ſkuſzą: y wnet záś ożyią/ y ſtáną wſzyt=
cy przed ſądem y ſędźią ſpráwiedliwym/
ſpráwowáć ſię/ y bráć zapłátę zá robotę
ſwoię/ złą ábo dobrą.
A iż pomieſzáni będą źli z dobremi:
Dobrzy máiąc duſze iuż świetne/ ćiáłá
też z duſz ſię oświecą y odmienią. iáka
ieſt duſzá tákie y ćiáło. Z duſze ná ćiáło
ſpada y błogoſłáwieńſtwo y przeklęc=
two. Iáko w láterni iáka ieſt świeczká/
tákie świátło w láterni/ ieſli nie iáſna/
láterná też nie iáſna. y poznáć będźie
ſzczerniáłe ćiáło od świetnych á ſzczęśli=
wych. Tedy Anyołowie vczynią/ iáko
Pan mowi/ rozdźiał: Odłączą czarne
od białych/ y białe owce ná práwicy/
czarne kozły ná lewicy poſtáwią/ iáko
ſam Pan mowi: Wyłączą/ práwi/ złe od
ſpráwiedliwych. O iáki tám rozdźiał
będźie/ mátki od ſyná/ ſyná od oycá/ brá=
tá od brátá/ śioſtry od śioſtry?
Zátym Pan Iezus/ ták iáko ſam obie=
cał/ chwalić dobre będźie przed Anyoły y
onym wielkim dworem y woyſkiem ſwo=
im. To ſą práwi/ rzecze/ moi Chrześći=
ánie. To moie namilſze owce/ ná kto=
rych widzę piątno moie/ miłośći ſpolney
y miłośierdźia: Ci mnie nie widząc w
mię vwierzyli: Ci mnie nie oglądawſzy/
mnie miłowáli: Ci mi dobrze czynili.
Iedni zá mię zdrowie dáli/ drudzy ſię dla
mnie trudźili/ prac dla chwały moiey
rozmnożenia wiele ćierpiąc. Ci w mo=
ich pokuſách wytrwáli: Ci ſię mnie nie
záwſtydźili: ći mnie przed ludźmi ſławi=
li/ á ia też ie przed wámi y Oycem mo=
im wyſławiam. Tedy Anyołowie krzy=
kną wſzyścy: Zápłáć im Pánie robotę
ich/ policz z námi towárzyſze náſze/ day
im obiecáne odpoczynienie w chwale
twoiey. Zátym ſędźia da po nich dekret
ſwoy/ mowiąc: Przydźćie ſám błogoſłá=
wieni Oycá mego/ ośięgnićie zgotowá=
ne wam kroleſtwo.
Potym ſię obroći P. Iezus do kozłow
onych ná lewicy/ y ſłucháć będźie rozmá
itego ná nie obżáłowánia. Bo powſtá=
nie Moyzeſz/ iáko ſam Pan mowi: Po=
wſtáną páſterze y náuczyćiele ich/ y żá=
łowáć ſię ná nie będą/ iż ich ſłucháć nie=
chćieli/ iż ná ich przeſtrogi y nápominá=

nia niedbá=

---

strona: 7

Ná Pierwſzą Niedzielę Adwentu.

7.

kolumna: a
nia niedbáli. Powſtáną y Anyołowie y
inni święći. A iáko Pan groźił: Powſtá=
nie y krolowa Sábá y Niniwitowie/ y
potępiáć ie/ y czárći piekielni wrzeſzczeć
ná nie będą; iż woleli ich rády złey ſłu=
cháć/ woleli dla godźiny roſkoſzy már=
ney/ ćiebie Bogá ſwego gniewáć/ iż le=
piey ſłużyli nam nieprzyiaćiołom ſwo=
im/ niżli tobie ktoryś zá nie vmárł/ bę=
dąc Bogiem ich/ y dla nich toś ćiáło ná
ſię y náturę ich przyiął/ y w niey odkupie
nieś ich z wielką ćięſzkośćią odpráwił:
czegoś nam nie vczynił. Tedy źli oni z
roſpáczy wielkiey krzykną: Gory przy=
walćie nas/ págorki przykryićie nas; á=
le im to nie pomoże.
Y zátym vſłyſzą on piorun z vſt Chry=
ſtuſowych: Odſtępćie odemnie przeklę=
ći. A oni krzykną: Izali nas przeklinaſz
tworcá y odkupićielu náſz? Gdźież one
wnętrznośći miłośierdźia twego? w=
ſpomni iákoś dla nas vmárł/ ábyś nas
od tey wieczney śmierći wybáwił? A
Pan też rzecze: W czás było miłośier=
dźia ſzukáć: precz przeklęći. A gdźież
nam każeſz? W ogień. A długoż? Ná
wieki wiekom. Wżdy po ſtu tyśięcy lat
nas wyzwol? Niech ptaſzek z gory w=
ſzytkiego świátá co tyśiąc lat źiarnecz=
ko piaſku do nas nośi/ á gdy wybierze
gory wſzytkie/ wżdy nas w ten czás wol
nemi vczyniſz/ á zmiłuieſz ſię? Nie. Ná
wieki wiekom nie zmiłuię. Coż będźiem
mieć tám zá pány/ y w czyiey mocy bę=
dźiem? V dyabłow nieprzyiaćioł wáſzych/
ktorym gwoli mnieśćie nie ſłucháli.
Y ták ſię ſąd on ſkończy. Ci poydą ná
męki wieczne/ á ſpráwiedliwi ná żywot
y roſkoſzy wieczne.
Z tákiego rozmyślánia puſzczaymy do
ſercá boiaźń BOżą/ niechay ſię przelę=
knie/ á od boiáźni począwſzy/ niech miło-
śćią ſkończy. Mowmy z Dawidem: A kto
Pánie poznáć może moc gniewu twe^o/ á
w boiáźni kto przeliczy gniew twoy? kto
wie iáko BOg wielki/ ten też wie iáko
wielka ſpráwiedliwość y gniew iego. A
kto ſię nie zlęknie? Przeraź Pánie/ mo=
wi tenże Prorok/ boiáźnią twoią ſerce
moie: bom ſię przelękł ſądow twoich.
Ieſt boiaźń ktora w łáſce Bożey nie wą=
tpi/ á ſzuka śrzodkow/ ktoremi z tego wy=
niść może/ czego ſię boi. Lew záryknął/
mowi Prorok/ á kto ſię nie zlęknie/ On
ćichy báránek/ ktory wſzytkich zbáwiáć
kolumna: b
przyſzedł/ lwem ſię ná on ſwoy dźień vczy=
ni/ y zápálczywość ſwoię y gniew/ ná złe
y niewdźięczne odkupienia iego wypuś=
ći. A on ktory zá ludźie wylał kreẃ ſwo=
ię/ w ludzkiey krwi brodźić będźie. Cze=
mu/ pyta go Prorok/ czerwona ſzátá
twoiá/ iáko tych co w práśie wino dep=
cą? A on odpowiáda: Zdeptałem naro=
dy w gniewie moim/ podeptałem ie w
popędliwośći moiey/ y krwią ich zmá=
załem ſzáty moie/ dźień pomſty moiey/
dźień odpłáty moiey przyſzedł.
Namilſzy bráćia/ do czáſu ſobie o miło=
ſierdźiu Boſkim potuſzaymy/ á poki trwa/
te^oczáſu dobrze vżywaymy/ przyidźie czás
gdźie miłośierdźie odſtąpi/ á ſpráwiedli=
wość ſzczera nieodwłoczna/ nie zbyta/ nie
vwiárowána/ náſtąpi. Iáko ſię vkażem/
iáko ſię ſkryiem? ſkryć ſię niepobobno/ v=
kázáć ſię nieznośno. Lepiey ſię teraz z
báránkiem iednáć/ niżli ſię ze lwem po=
tykáć. Lepſza boiaźń zwłaſzczá winne=
mu/ niżli głupie beśpieczeńſtwo. Krolá
kto ránił/ á przedſię nie vćieka? Bogáſ=
my obráźili y Chryſtuſá vkrzyżowáli/ á
przedſię ſię nie boiem? Kaim mowił: Zá=
bije mię káżdy kto mię naydźie: á my be=
śpiecznieiem? Tenże co nas káráć chce/
ábyſmy od iego gniewu vćiekáli y o ſobie
rádźili/ nas miłośćiwie przeſtrzega. Y v=
pomináiąc nas/ ten ſwoy dźień przyrow=
nał do śidłá/ do złodźieiá/ do nocy/ do na=
głego páńſkiego z gośćiny do ſług przyiá=
zdu. Ieſliś oſtrożny ptak/ boy ſię śieći y
w ſzczyrym polu. Ieſliś dobry goſpodarz/
miey ná złodźieiá ſtraż. Ieſli w nocy
naść ma ná ćię nieprzyiaćiel/ nie záſy=
piay; náſpiſz ſię gdy bitwy wygraſz á woy
ná ſię ſkończy. Ieſlić Pan rzekł: Przyidę
gdj ſię nie ſpodźieieſz; pilnuyże co godźiná
dobry ſługo/ ábyś otworzył ſkoro zákołá=
ce/ ábyś odnioſł pilnośći twoiey wyſługę.
Nie obżeray ſię/ mowi Pan/ áby ćię
twárdy ſen nie zmorzył/ á do czuyno-
śći ábyś ſpoſobnieyſzy zoſtawał. Nie ob=
ćiążay ſercá świeckimi pracámi/ y náby=
wánim tego czego odbieżeć muśiſz. Wy=
noś w czás z nagłego ogniá świátá tego
co możeſz/ á poſyłay przed ſobą/ gdźie to
tám naydźieſz/ gdy przez ręce vbogich po=
śleſz. Przed chorobą/ mowi Mędrzec/
ſzukay lekárſtwá/ y przed ſądem pytay ſię
ſam. Bo w chorobie trudno ſię leczyć/ á
do ſądu przyſzedſzy/ wſzytko mieć gotowo
potrzebá. Iáko w bitwie/ dwá kroć nie

płáći błą=

---

strona: 8

Ná Wtorą Niedzielę Adwentu.

8.

płáći błądźić/ bo raz zbłądźiwſzy/ poprá=
wić ſię czáſu nie máſz: ták y ná tym Bo=
zkim ſądźie/ raz vtráćiwſzy/ nie máſz
gdźie áppellowáć.
A obracáiąc boiaźń w miłość: Szczę=
śliwi ktorzy ten ſąd y przyſzćie Syná Bo
żego miłuią y prágnąć go mogą. Do kto=
rych mowi Pan: Wy pátrzćie á podnie=
śćie głowy ſwoie/ bo ſię odkupienie wáſze
przybliża. Inym ſrogi poſtrách/ ále do=
brym to przyſzćie weſele wielkie przynie=
śie. Iáko ſię Apoſtoł weſelił/ mowiąc:
Dobrąm robotę zrobił/ biegum dokonał/
wiárym dochował: zá tym záchowána
mi ieſt koroná ſpráwiedliwośći/ ktorą mi
odda ná on dźień ſędźia ſpráwiedliwy. A
nie tylo mnie/ ále wſzytkim ktorzy miłuią
przyſzćie iego. Więźień ſłuſznie o zbro=
dnie y grzechy ſwoie poimány/ do ſądu
ſię nie kwápi: káżdey odwłocze rad/ nie
ćięſzki mu łáncuch y okowy/ y wſzytki w
wieży nędze: ná káżde ſię ſkrzypienie
drzwi przelęka/ ieſli go do ſądu nie wołá=
ią. Lecz niewinny á ſpotwarzony/ ſądu
prágnie/ y o ſędźiem ſię pyta/ y prośi áby
záśiadł: káżda mu nędzá w wieży y od=
włoká przykra. Ták ſługá Chryſtuſow/
dobrym ſię ſumnieniem ćieſząc/ krom be=
śpiecznośći ſędźiemu rad. O Boże/ day
to nam vfánie ná on dźień/ y przy śmier=
kolumna: b
ći náſzey/ gdy nas do tego práwá záwołá
ią. Iáko dobra małżonká z dálekiey dro=
gi czekáiąc mężá/ á czyniąc to co iey ro=
ſkazał/ wiáry mu dochowuiąc/ vſtáwi=
cznie wzdycha/ oknem wygląda/ co wrot
ruſzą iego ſię ſpodźiewa/ o nim namilſza
iey rozmowá/ y lepſzey nowiny nie ma/ ie=
dno gdy powiedzą: przyiáchał. A zła cu=
dzołożna/ rádáby o nim nie ſłycháłá y do
wrot go nie puśćiłá. Ták dobry Chrze=
śćijánin z ſwoim Chryſtuſem czyni/ ták
przyſzćie iego miłuie. Bo wſzytki dobrá
iego z nim mu przychodzą/ kończy nędze
y teſknośći/ y złe dni świátá tego; ſkłáda
żáłobę w ktorey chodźił/ kończy roboty á
bierze zapłátę/ y otwarza mu Pan chwa=
łę y rádość y ony przybytki bogátego po=
koiu y beśpieczne^o pomieſzkánia ná wie=
ki wieczne. Przyidźi Pánie Iezu Chry=
ſte/ przyidźi pierwey do ſercá łáſką y du=
chem twoim/ ktoryby nas od grzechow
vkarał/ náuczył/ vſpráwiedliwił/ y do
ſądu twego przypráwił. A gdy ſię na=
lepiey ná twoy ſąd przygotuiemy/ á
czuć v wrot będźiem/zákołác/ ábyſmy o=
chotnie tobie otworzyli/ á z tobą wie=
cznych dobr twoich záżyli. Przez śmierć
y mękę twoię/ ktory z Oycem y z Duchem
ś. kroluieſz ná wieki Bog ieden. Amen.

---

strona: 38

Ná I. Niedzielę po Trzech Krolách.

38.

7:

NA PIERWSZA NIEDZIE=

8:

LE PO TRZECH KROLACH,

9:

EWANGELIA V LVKASZA II.
Dy iuż był IEzus we dwunaśćie lećiech/
gdy oni wſtąpili do Ieruzálem wedle zwyczáiu świę=
tá/ á ſkończywſzy dni gdy ſię wracáli/ zoſtáło dziećię Ie=
zus w Ieruzálem: á nie obaczyli rodzicy iego. A mniemáiąc że
on był w towárzyſtwie/ vſzli dzień drogi/ y ſzukáli go miedzy kre=
wnymi y znáiomemi. A nie nálazſzy/ wroćili ſię do Ieruzálem/
ſzukáiąc go. Y sſtáło ſię/ po trzech dniách náleźli go w kośćiele śie=
dzącego w pośrzodku Doktorow/ á on ich ſłucha y pyta ich. A
zdumiewáli ſię wſzyścy/ ktorzy go ſłucháli/ rozumowi y odpowie=
dziam iego. A vyrzawſzy go wielce ſię zdziwili. Y rzekłá ku niemu
mátká iego: Synu/ przeczżeś nam ták vczynił? oto oćiec twoy
y ia żáłoſni ſzukáliſmy ćię. Y rzekł do nich: Czemużeśćie mię ſzu-
káli? Niewiedzieliśćie/ iż temi rzeczámi ktore ſą Oycá mego iam
ſię báwić powinien? A oni nie zrozumieli tego ſłowá ktore im mo=
wił. Y poſzedł z nimi/ y przyſzedł do Názárethu: á był im poddá=
ny. Lecz mátká iego wſzytkie te ſłowá záchowáłá w ſercu ſwym.
A Iezus ſię pomnażał w mądrośći/ y we wzrośćie/ y w łáſce v
Bogá y v ludzi.
kolumna: a
Rzydzieśći lat Pan y
Bog náſz CHRISTVS
IEZVS w wielkim mil=
czeniu y zátáieniu y nie=
wiádomośći ludzkiey przeżył/ iedno ty
lo ſłowo iego dźiſieyſze gdy miał lat 12
mamy/ v wſzyſtkich Ewángeliſtow.
Ktoby nie prágnął wiedźieć/ co ſię
przez ty látá z nim dźiało/ co czynił/ co
mowił/ co ćierpiał Pan wſzytkiego ś=
wiátá przez ták długi czás? ktoby nie
rad ſię dowiedźiał o co tu tych Dokto=
row pyta/ y co im ná ich pytánie odpo
wieda? Z tey teſknośći ludźie niekto=
rzy/ z nabożnego o tym rozmyślánia/
nápiſáli byli kśiążki o dźiećińſtwie P.
IEZVSOWYM, domyśláiąc ſię rzeczy y
dźiwow około tákie^o dźiećięćiá y mło=
kolumna: b
dośći iego. Ale kośćioł ſłuſznie tákie pi
ſánia y powieśći odrzućił. Lepiey nam
niewiádomość ćierpieć/ niżli ſię nie=
pewnymi poćiechámi karmić: lepiey
nam ná tym przeſtáwáć/ iż niechćiał
Pan Bog áby ſię co o tym wiedźiáło/ y
przenaświętſzey mátce tego w ſkarb
kośćielny podáwáć nie dopuśćił: do=
ſyć nam ná tym y doſyć wielkie náuki
z tego mamy iż do lat trzydźieśći nic
nie wiemy/ iedno te rzeczy/ zátáienie y
milczenie/ nabożeńſtwo á poſłuſzeń=
ſtwo Páná náſze^o. Dźiwuiemy ſię onym
Antoniom Hiláryonom/ Arſeniuſzom
y innȳ puſtelnikom/ iż świátem y ſła=
wą ie^o gárdząc/ y przykłádem Heliaſzá y
Ianá od ludźi ſię kryiąc/ pokoiu ná bo
gomyślność ſzukáli: Iáko ſię Pánu

wſzytkiego

---

strona: 39

Ná I. Niedzielę po Trzech Krolách.

39.

kolumna: a
wſzytkiego świátá Chryſtuſowi náſze=
mu nie dźiwowáć y tákiego przykłá=
du pożyteczniey niżli z tych innych
nie bráć? Czás mowienia/ czás mil=
czenia. Ani náuczáć/ áni cudow czy=
nić/ y vrzędu ſwego Pan náſz zácząć
niechćiał/ poki mu to lat 30. nie minę=
ło: krocąc náſzych młodych ſkwápli=
wość do vrzędow/ zwłaſzczá duchow=
nych. Co więcey potrzebá wiedźieć/
kolumna: b
co Pan przez ten czás czynił? Oto żył
iáko puſtelnik/ w zátáieniu y milcze=
niu y w poſłuſzeńſtwie/ drogi z rodźi=
cámi ná mieyſcá święte odpráwował
pełniąc zakon Boży. Przypátrzmyſz
ſię/ co to był zá zakon y práwo około
drogi do onego kośćiołá/ á tym pier=
wſzą część kazánia zábaẃmy/ á potym
do náuk innych z przykłádow tego Sy=
naczká y mátki iego przyſtąpim.

11:

PIERWSZA CZESC.

12:

O drogách nabożnych y o práwie Bożym ná nie.
kolumna: a
Náczna ieſt y kilákroć powto=
rzona vſtáwá w zakonie Moy=
zeſzowym/ ktorą roſkazał Pan
Bog/ áby káżdy mąż zwłaſzczá goſpo=
darz trzykroć do roku vkazał ſię przed
obliczność wſzechmogącego P. Bogá
Izráelowego/ nioſąc co w ręku ſwo=
ich ná ofiárę/ ná mieyſce iedno ktore
ſobie Pan Bog obráć miał. To ieſt ná
to gdźie ſtał namiot Boży z Arką ábo
ſkrzynią oną/ przy ktorey Pan Bog o=
beczność ſwoię pokázował/ ktora byłá
pierwey w Másſie/ potym w Sylu/ á
nákoniec w Ieruzálem gdźie był iuż
zbudowány od Dawidá y Sálomoná
kośćioł/ do ktorego wnieśiona ſkrzy=
niá iuż mieyſcá nie odmieniáłá. To
mieyſce zwáło ſię oblicznośćią Bożą/
iż tám ſwym obyczáiem Pan BOg
mieſzkał/ á indźiey ták nie mieſzkał.
Iákoby tám twarz święta iego byłá/
oczy/ vſzy/ ręce/ á indźiey nie byłá. Ná=
uczano ich dobrze tego iż Pan Bog
wſzędźie ieſt/ mocą y obecznośćią ſwo
ią/ y wſzędźie widźi y ſłyſzy y czyni co
chce ná źiemi y ná niebie/ á iż nie ma
ćiáłá ludzkiego áni żadney widomey
formy. Wſzákże dla łácnieyſzego po=
ięćia y wzruſzenia ſercá/ ſkłonił ſię P.
Bog do obyczáiu przyrodzenia ludz=
kiego/ ktore nie łácno poymuie tego
co wſzędźie y w obecz ieſt/ y do tákiey
rzeczy z trudnośćią ſerce ſkłánia/ chy=
bá do tákiey ktora tu ieſt y teraz/ ná
pewnym mieścu y pewnego czáſu.
Obrał tedy Pan Bog mieśce iedno/
áby ná nim dla ludźi mieſzkał/ y tám
od nich pokłon przyimował/ y tám pro
śby y potrzeby ich odpráwował. Nie
iżby ſię w nim záwárł ábo ogárnął/ bo
y niebá niebow ogárnąć go nie mogą
kolumna: b
iáko Sálomon mowi: ále áby ſię czło=
wiek tám ná mieścu pewnym vćieſzył
y dobrodźieyſtwo od niego brał. Tákie
było mieśce w Ieruzalem/ on przedźi=
wny kośćioł Sálomonow/ do ktorego
z dáleká y od ſámych gránic chodźić
trzykroć do roku wiernym ſwoim ro=
ſkazał.
Co zá przyczyny były tey drogi/ kto
vważyć prágnie/ námieni ſię ich kilká
doſyć poważnych y wielkich. Pierwſza
ſię z ſłow ſámych tego ſtátutu podáie/
gdy mowi: Vkaże ſię przed obliczno=
śćią wſzechmocnego Páná Bogá ká=
żdy mężczyzná. Vkázowánie ono/ by=
ło wyznánie nawyżſzey zwierzchnośći
Bozkiey/ ktorą ma nád ludem ſwoim/
y oddawánie powinne^o iemu poddáń=
ſtwá. Iáko ſię dworzánie krolowi v=
kázuią/ znáiąc że ich pánem ieſt/ á go=
towość do poſług iego nioſąc. Abo
iáko poddáni idą z czyńſzem do pá=
ná/ znáiąc iż ſą kmiećie iego/ y ná
iego grunćie śiedzą. Y tym ſię lud on
przyćwiczał/ áby znał Páná Bogá ſwe
go/ y do innego ſię nie ſkłániał/ á wie=
dźiał od kogo ma wſzytko co ma/ áby
ſię mu zá to pokłon powinny odda=
wał/ y ná pełnienie woley iego świę=
tey/ záwżdy gotowym ſtáwił. Y prze=
toż mieyſce ono zwáne było/ Mieyſce
pokłonu/ o ktorym mowił Dawid:
[Kłániayćie ſię ná mieyſcu świętym
iego. Wchodźćie przed obliczność ie=
go z weſelem/ á wiedzćie iż Pan on ieſt
Bogiem/ on nas vczynił/ á nie my ſá=
mi śiebie. Ludkowie iego y owce pá=
ſtwiſká iego/ wchodźćie do bran iego z
wyznániem/ do páłacu iego z śpiewá=
niem/ y dźiękuyćie mu: chwalćie imię
iego/ bo ſłodki ieſt Pan. Wieczne mi=

łośierdźie

---

strona: 40

Ná I. Niedzielę po Trzech Krolách.

40.

kolumna: a
łośierdźie iego/ y od rodzáiu do rodzá=
iu prawdá iego.] To Pſalm.
Druga byłá przyczyná drogi oney/ zá=
chowánie iednośći wiáry y nabożeń=
ſtwá/ y ſłużby iednemu Bogu po wſzy=
tkim onym páńſtwie. Nie godźiło ſię
nikomu ná inſzym mieyſcu ofiar czynić
y ołtarzá budowáć/ iedno ná onym/
gdźie mieſzkał ieden nawyżſzy kápłan/
y inni duchowni/ ktorzy ludźi zakonu
Bożego náuczáli/ y drogę im Bożą v=
kázowáli. Bo gdźieby było oſobne á
domowe nabożeńſtwo/ łácnoby byli
od iednego Bogá/ y od iedney wiáry/ y
od iednego ołtarzá/ y od iednego ká=
płáńſtwá odſtąpili. Ale zyázdy one do
iednego kośćiołá y ołtarzá/ bárzo ie w
iednośći wiáry y w ſłużbie iedne^o Bo=
gá vtwirdzáły. Iáko ſeymy Koronne
czynią wſzytkich częśći kroleſtwá zied=
noczenie/ y przez nie ſię wſzytki rozer=
wánia nápráwuią. Y gdy nieprzyia=
ćiel ludzki ſzátan onę iedność chćiał
rozerwáć/ poduſzczył Ieroboámá kro=
lá Izráelſkiego nád dźieśiąćią pokole=
nia/ áby im chodźić do iednego onego
kośćiołá zákazał. Co gdy vczynił/ wnet
ſię iedność wiáry ſtárgáłá: Bo wiárę
ſobie inną/ y zá tym wiele obcych fał=
ſzywych bogow náleźli.
Co też niektore ludźie w Chrześći=
áńſtwie y przeſzłych y tych wiekow ná
ſzych potkáło. Chryſtus IESVS chcąc
nas w iednośći wiáry záchowáć/ ie=
dnego dał nawyżſzego wſzytkiemu ko=
śćiołowi y owcom ſwoim páſterzá y
kápłaná. Do ktorego poki ſię wſzytkie=
go świátá Biſkupi ábo oſobámi ziez=
dżáli/ ábo z nim ſię przez liſty porozu=
miewáli/ y od niego moc y wyznánie
wiáry bráli; iedność ſię zátrzymawá=
łá á odſzczepieńſtwá nie było/ y herezye
ginąć muśiáły. Ale gdy tego z pychy
y niepoſłuſzeńſtwá czynić przeſtáli; ſzko=
dliwe bárzo rozerwánie w kośćiele Bo
żym vczynili. A naprzod kośćioły w=
ſchodnie/ od tego mieyſcá y páſterzá
iednego gdy odpádły/ ná wiele ſię ſekt
rozerwáły/ y do wiele ſrogich błędow
y kácerſtw iáko obcych y rożnych bo=
gow przyſzli/ y zátym niewolą pogáń=
ſką zniſzczáły.
Táż też przyczyná ieſt tych pułno=
cnych roſterkow y wiar ták rożnych:
odſtąpili od iednego kápłáńſtwá/ y ie=
dnego ołtarzá/ y náczynili ſobie tyle
kolumna: b
wiar ile miaſt/ y tyle bogow ile mi=
ſtrzow. Zadney inney nie máſz áni być
może drogi do zátrzymánia zgody y ie=
dności wiáry Kátholickiey/ iáko miey=
ſce iedno y miſtrz y páſterz y nawyż=
ſzy kápłan ieden. Iáko ſię o tym in=
dźiey mowi.
Mieyſce też ono kośćiołá Sálomo=
nowego/ miáło oſobne á wielkie przy=
wileie do poćiech ludzkich/ ktorych ża=
dne inne ná on czás nie miáły/ iż ſię do
nich ſłuſznie ludźie kwápić y z ochotą
tám drogi czynić y nadálſze mogli. Bo
naprzod mieyſce ono kto ná nie do=
brym ſercem przyſzedł/ káżdego wzru=
ſzyło y nieiáko odmieniło/ pokázuiąc
táiemną tám moc Bożą. Wierny y
nabożny dźiwnie ſię vćieſzonym vczuł/
iż był przed oblicznośćią bozką/ y doz=
nawał ná onym mieyſcu práwey obe=
cznośći/ po wzruſzeniu ſercá y wnę=
trzney niewymowioney rádośći. y nie
wierny muśiał ſię drugdy przeſtráſzyć.
Iáko on Heliodorus/ ktorego Anyoło=
wie/ gdy onego mieyſcá nie vczćił/ po=
tłukli/ iż muśiał wyznáwáć: iż ná o=
nym mieyſcu prawdźiwie ieſt iákaś
moc Boża.
A k temu káżdy do tego ſpoſobiony/
odnośił z onego mieyſcá poćiechy y po=
trzeby ſwoie o ktore Páná Bogá pro=
śił/ gdy ſię tám obiecował y obietnicy
doſyć vczynił. Y przetoż wiele Pogan
y Rzymian y ludźi od końcá świátá/
do onego kośćiołá chodźiło/ y krolowie
Pogáńſcy w wielkiey czći ono mieyſce
mieli/ y oni Monárchowie/ Perſowie
y Grecy/ Dáryuſzowie/ Cyruſowie/ Se=
lewkowie/ ktorzy złotem y śrebrem y
wielkimi koſzty páńſkimi on kośćioł
zdobili/ y z niego pomoc do ſwoich po=
trzeb mieli. Iákoż ſię było do tákiego
przedźiwnego mieyſcá nie kwápić?
A nákoniec chćiał Pan Bog/ áby lu=
dźie oną táką drogą chęć ku Pánu Bo=
gu pokazáli/ onę dla niego nie bárzo
lekką pracą podeymuiąc. Bo nie łá=
cno było goſpodarzom opuſzczáć domy
ſwoie/ y wſzytko kroleſtwo wdáć w nie
beśpieczność pográniczną v nieprzy=
iaćioł/ gdy ſię ludźie oną nabożną dro=
gą od gránic zwłaſzczá zábáwili: y tru
dźić ćiáłá ſwe chodzeniem y noſzeniem
ofiar/ y pędzeniem bydłá/ nie przyſzło
ludźiom iedno z ćięſzkośćią: ktorą też y
naświętſza mátká Boża/ táką w tey

drodze przy=

---

strona: 41

Ná I. Niedzielę po Trzech Krolách.

41.

kolumna: a
drodze przygodę vczułá. Ale chęć y mi=
łość ku Pánu Bogu/ ná rzeczy było tru=
dney y ćięſzkiey pokázáć. kto Pánu Bo=
gu dufał y obietnicom iego/ w rádość
ſię oná ćięſzkość obracáłá. Bo przytȳ=
że roſkazániu tákim obiecał im to Pan
Bog/ iż gránice ich w pokoiu zácho=
wáć miał/ gdyby ono roſkazánie iego
pełnili. Zaden/ práwi/ ſzkody czynić źie=
mi twey nie będźie/ gdy trzykroć do ro=
ku przychodźić y vkázowáć ſię oblicz=
nośći P. Bogá twego będźieſz. Wie=
rzyli iż on ſtrożem domowich zoſtawał
y gránic ich bronił. Ták nam P. Bog
obiecuie záwżdy vżyczáć łáſki y pomo=
cy ſwey ná pełnienie roſkazánia ſwe=
go/ ábyſmy ſię trudnośćią nie wyma=
wiáli. Y ták nieśli ná ono mieśce tro=
iáką ofiárę: z duſze poſłuſzeńſtwo/ z ćiá=
łá vtrudzenie/ z máiętnośći bydło ábo
pieniądze ná ofiárę/ y żywność kápła=
now y Lewitow y wdow y śirot y przy
chodniow/ ktorych tám było naywię=
cey/ ktore żywić P. Bog roſkázował.
Co ſię też náſzego nowego zakonu
dotycze: Tá vſtáwá około chodzenia
ná mieścá święte/ ácz byłá do ċzáſu po
ki kośćioł on trwał/ y ná lepſzy ſię koś=
ćioł po wſzytkim świećie nie odmieni=
łá: ma iednák to w ſobie co do obyczá
iow ſłuży: iż mieścá święte/ dárem iá=
kim Bozkim nádáne/ náwiedzáć/ y do
nich chodząc y dla Páná Bogá ſię tru
dząc/ prędſze^o v P. Bogá miłośierdźia
y wyſłuchánia ſzukáć/ rzecz ieſt chwále
bna/ y z dawná bárzo w nabożeńſtwie
Chrześćiáńſkim zwyczáyna. Tego nikt
przeć nie może/ iż w kośćiele ſwym ma
Pan Bog niektore mieścá przywileymi
łáſki ſwey nádáne/ ktorych inne nie má=
ią. Bo ieſli to ſtára Synágogá y nie=
wolnicá miáłá/ iáko oblubieńcá mieć
nie ma? W ſtárym zakonie byłá oná ſa=
dzáwká Syloe/ do ktorey Anyoł pew=
nych czáſow zſtępował/ y gdy wodę w=
zburzył/ ieden chory ktory pierwey do
niey wſzedł/ vleczony zoſtawał/ iákąkol
wiek miał niemoc. Czemu tego inne
wody y inne mieyſcá nie miáły? Bo tey
ſámey Pan Bog ten dar ſpuśćił. Cze=
mu Helizeuſz Náámánowi do Iorda=
nu po vzdrowienie trądu kazał? ták iż z
gniewem mowił: Máłomli ia miał do
má wody dáleko lepſzey niżli ieſt w
Iordanie? Máłoli tákich mieyſc w
Chrześćijáńſtwie od Páná Bogá vdá=
kolumna: b
rowánych oſobnemi przywileymi/ gdźie
ábo Chryſtus Bog náſz przebywał/ á=
bo ieſt naświętſzey Mátki iego iáka pá=
miątká/ ábo ktory Apoſtoł y męczen=
nik y święty leży/ iż tám Pan Bog lu=
dźie ćieſzy/ rychley y hoyniey niżli ná in=
nych mieyſcách/ y to ſię Pánu BOgu
podoba/ gdy ludźie tám náwiedzá=
ią. Boby ich nie vzdrawiał/ áni im łá=
ſki rozmáitey tám nie vdźielał. Ieſzcze
zá czáſow Apoſtolſkich do ćieniá Pio=
trá ś. z dáleká chore noſzono. Czemuż
tego inne ćienie nie miáły? iákoż tám
chodźić y vgęſzczáć ludźie nie mieli? ták
częſto Chrześćijánie do Ieruzálem y
do źiemie świętey bieżeli. co y ſam Apo=
ſtoł Páweł czynił. Do grobu Piotrá ś.
y Páwłá do Rzymu/ y z Perſyey wierni
y zacni przychodźili/ miedzy ktorymi
był Máryus z żoną y z dwiemá ſyn=
mi. S. Lucya mátkę ſwoię chorą do
grobu ś. męczenniczki Agáthy obiecá=
łá/ y tam drogę czyniąc mátká iey/
ozdrowiáłá.
Wſzytek świát Chrześćijáńſki chwa=
li Helenę mátkę Konſtántyná Ceſá=
rzá/ iż do Ieruzálem ná drogę świętą
iácháłá/ y tám krzyż Páńſki nálázłá.
ś. Chryzoſtom mowi: Do krolewſkich/
práwi/ zamkow nikt nie pielgrzymuie/
á do grobow męczenniczkich y krolo=
wie iezdżą/ w ktorych czárty biczuią/
ludźie ſię popráwuią y wybawiáią. Y
ná innym mieyſcu tenże ś. prágnie do
Rzymá drogi/ áby proch Apoſtołow
SS. Piotrá y Páwłá cáłowáć mogł.
Y indźiey do łáncuchá w ktory był
Piotr ś. okowány bárzo teſkni. S. Hie
ronȳ vpomina Dezyderyuſzá áby przy=
ſzedł ná mieyſcá święte pokłonić ſię we
dle Pſálmu/ tám gdźie ſtánęły nogi
Páńſkie/ przy ktorych mieyſcách ſam
áż do śmierći mieſzkał. Do grobu ná=
ſzego ś. Woyćiechá przed piąćią ſet lat
Otto Ceſarz dáleką drogę do Gniezná
vczynił/ y k woli ś. Woyćiechowi kto=
rego náuki vżywał/ koronę Krolewſką
Boleſłáwowi dárował. Cieleſnymi dá
ry niektore mieyſcá Pan BOg vczćił/
iáko Cieplice/ do ktorych ludźie dáleko
iezdżą/ á mieyſc świętych vczćićby le=
pſzemi dáry ſwymi nie miał? Prożno te
dy ći ludźie gárdzą mieyſcy świętymi/
y drogi do nich gánią/ á łáſkę Bożą há=
muią/ y miłośierdźiu ſię iego/ ktore on
puſzcza więtſze gdźie chce wedle wo=

F	ley ſwoiey/

---

strona: 42

Ná I. Niedzielę po Trzech Krolách.

42.

kolumna: a
ley ſwoiey/ ſprzećiwiáią. Prożno przeć
máią tych cudow y poćiech ludzkich/
kolumna: b
ktore ſię ná tákich mieyſcách w oczách
świátá wſzytkiego dźieią.

3:

WTORA CZESC.

4:

O zoſtániu Páná Iezuſowym w Ieruzálem w kośćiele

5:

miedzy Doktormi.
Czkolwiek Zbáwićiel náſz/ iáko
ſię ná przodku námieniło/ do v=
rzędu ſwego około ludzkie^o zbá=
wienia czekał męzkich lat: iednák w
młodośći znáki tego dawał/ ná co ſię
był vrodźił/ iż ná náukę y napráwę ś=
wiátá wſzytkiego. Y po inſzych proſtych
ludźiách młodych drugdy znamy/ ná co
ie ſobie Pan BOg gotuie/ iáko mowi
Mędrzec: Po ſkłonnośći poznáć dźie=
ćię/ ieſli czyſte y proſte ſpráwy iego. Iá=
ko o Ianie Chrzćićielu gdy ſię vrodźił
mowili ludźie: (co y o tym Synaczku
Pánu Iezuśie mowić mogli ći Dokto=
rowie/ miedzy ktorymi śiedźiał w koś=
ćiele:) Co rozumieſz iákie to dźiećię bę=
dźie/ iż táka ręká Boża/ to ieſt moc bo=
zka byłá z nim. y nie mogły ſię w nim
zátáić przyſzłey iego świątobliwośći
znáki/ bo z dźiećińſtwá ieſzcze puſtelni=
czy żywot záczął. O świętym Mikołá=
iu piſzą/ iż ieſzcze v pierśi máćierzyń=
ſkich pośćić począł/ raz tylo w Srzody
y w Piątki pokarm biorąc. Y ſłuſznie
Mędrzec mowi: Po chęći poznáć dźie=
ćię gdźie ſkłonne ieſt. Tu w Ieruzálem
y w kośćiele zoſtáiąc Pan IEZVS, w o=
nych młodych lećiech/ ſkłonność ſwoię
do rzeczy bozkich y do domu oycá ſwe=
go pokazał/ iż kośćioł iego nápráwo=
wáć y nowy zbudowáć miał/ w mądro=
śći y w doſtátku ſwoim/ więtſzym y le=
pſzym niżli Sálomon/ ták iáko miał po=
ruczenie od oycá ſwego.
A będąc miedzy vczonymi/ y promy=
ſczki máłe mądrośći ſwey bozkiey puſz=
czáiąc/ dał znáć iáko ſię w nim ſkárby
náuk y wiádomośći głębokich y lu=
dźiom zákrytych zámykáły/ á iáko do
ſzkoły chodźić/ y vczyć mu ſię od innych
było nie potrzebá. Bo on wſzyſtek ś=
wiát náuką y rozumem duchownym
oświecáć przyſzedł. y przetoż potym ći
ktorzy iego wychowánia świádomi by=
li/ dźiwuiąc ſię mowili: Iáko ten ná=
ukę ma gdyż ſię nie vczył? Wielki znák
przyſzłe^o żywotá w młodych/ iż będą do
bremi/ gdy do kośćiołá y nabożeńſtwá
kolumna: b
y boiáźni Bożey ſkłonnymi ſię pokázu=
ią/ gdy nie do młodych ále do ſtátecz=
nych ſię y ſtárych gárną/ á w ich ſię to=
wárzyſtwie kocháią. iáko Mędrzec v=
pomina młode^o: Miedzy ſtárymi mą=
drymi ſtoy/ y do mądrośći ich z ſercá ſię
przyłączay/ áby mogł powieśći bozkie
od nich ſłyſzeć. Gdy vyrzyſz mądrego/
wſtaway ráno do niego/ á progi drzwi
iego niech poćiera nogá twoiá.
Młodemu też by namędrſzemu/ nie
przyſtoi ſtáre náuczáć/ ále ich o rzeczy
potrzebne pytáć/ á ieſli o co ſpytáią/ od
powiedáć. Iáko tu vczynił Pan IE=
ZVS nawyżſza mądrość. Y piſmo mo=
wi: [Słuchay milcząc/ á wſtyd tobie
przyczyni boiáźni Młodźieńcze ledwie
mow w ſpráwie twoiey gdy potrzebá.
A gdy ćię dwá kroć ſpytáią/ niech gło=
wá twoiá ma odpowiedź. O wielu rze=
czy bądź iáko niewiedzący/ á ſłuchay
milcząc á pytáiąc: á miedzy wielkimi
nie vprzedzay mowić: á gdźie ſą ſtárſzy
nie mow wiele.] Dźiś młodźi náſtáli
bárzo mowni/ y wſtydu á czći ku ſtár=
ſzym máło pokázuiący/ y w rzeczy ſię
wielkie/ y w rządy Rzeczypoſpolitey
wdawáiący. Mniemáią iż ſą mądre=
mi iáko mowi Apoſtoł/ á oni y drogi do
mądrośći niewiedzą/ iż látá á dozná=
nie ſą do niey drogi. Więcey ieden ſtá=
ry ktory rzeczy ręką nośił/ porádźić mo=
że/ niżli ſto młodych z iężycznemi dy=
ſzkurſámi. Długo potrzebá młodemu
milczeć/ áby dobrze mowić vmiał.
Toż ſię w náuce Bożey dźieie: here=
tycy śmieią z wielkiey hárdośći młode=
mi będąc/ á dźiś ſię vrodźiwſzy/ ſtáre=
mi od dwánaśćie ſet lat Doktormi ko=
śćielnymi gárdźić/ y miſtrzámi ich y ſę=
dźiámi być ſię ważą. y pełni ſię oná w=
ſzeteczność/ o ktorey mowi Izáiaſz: Bu=
rzy ſię dźiećię ná ſtárego/ y podły ná
zacnego. Zadna mi rzecz ták przykra
do nich/ ták ſproſna y gruba/ ták py=
chy oney y głupiego o ſobie rozumienia
y ślepoty pełna nie zda ſię/ iáko gdy ś=
więtemi oycy pomiátáią/ ſam rozum

ſwoy nád

---

strona: 43

Ná I. Niedzielę po Trzech Krolách.

43.

kolumna: a
ſwoy nád ich przekłádáiąc. Nawyżſza
mądrość Pan IESVS vczćił Doktory/
y miedzy nimi śiedząc/ y onych ſłuchá=
iąc á pytáiąc. Bo ták młodſzym przy=
ſtoi áby ſtárſzych ſłucháli/ á w czym
wątpią/ ná ich rozſądku pytáiąc prze=
ſtawáli.
Kośćioł Boży nigdy bez ſwoich Do=
ktorow nie ieſt/ iáko mowi Apoſtoł/ a=
byſmy ſię iáko dźieći nie chwiali od lá=
dá wiátrow náuki/ á chytrośćią y złoś=
ćią ludzką do błędow wprowádzeni
nie byli. Oni ſą iáko filary prawdy y
świece ná świeczniku w puł domu po=
ſtáwione/ áby wſzytkim co wchodźą ś=
wiećili. oni ſą iáko ſzáfárze obrokow ná=
ſzych duchownych/ y vrzędnicy nád cze=
ladką Páńſką. A iż drudzy piſmá ſwo=
iey náuki zoſtáwili/ bárzo nas vmocniá
ią w prawdźie Kátholickiey/ ktorą od
przodkow ſwoich Apoſtołow wźięli. A
im ſą ſtárſzy y znácznieyſzey świątobli=
wośći y więtſzey z ſobą zgody/ tym mo=
cnieyſze świádectwo ma z nich Kátho=
licka prawdá.
Ci nowi z ſwoią dźiś vrodzoną náu=
ką/ ſłuſznie ſię ich boiąc/ mowią: Poty
ſłucháć Doktorow będę/ poki przy ſło=
wie Bożym ſtoią. O nieſtátku niero=
zumny. Doktormiby kośćielnymi nie
byli/ by namniey od ſłowá Bożego o=
deſzli. Iuż to kośćioł w nich vpátrzył
y oſądźił piſmá ich/ ćiebie ſię coś ſię po
tyśiącu lat vrodźił nie rádząc/ iż pra=
wdy y ſłowá Bożego pełne ſą. A ty coś
zá ſędźia Oycow ták ſtárych/ ták świę=
tych y cudámi wſławionych/ y ták przez
tyle ſet lat doświádczonych? Ktoby
ták był głupi/ áby Lutrowi/ Kálwino=
wi/ Beźie/ więcey rozumu y wiádomo=
śći piſmá ś. y táiemnic ktore Duch ś.
otwarza przyczytał/ á niżli im? Błą=
dźić/ powiáda/ mogli iáko ludźie. A ty
coś ieſt? nie możeſzli błądźić iáko czło=
wiek? y owſzem tobie wſzytki błędy przy
ſtoią. Boś ty młody/ á oni po tyśiącu
lat y dáley máią. Tyś w grzechách y w
złośćiách wychowány/ á oni w ſzkole
cnot wſzytkich żywot ſwoy święty wy=
ćwiczyli. tyś vporny á żadnemu ſię ſą=
dźić nie daſz/ á oni byli pokorni y ná ko=
śćielnym rozſądku przeſtawáli. ty ná=
uki trochę z pracy ſwey doſtáieſz/ á o=
nym ią Pan Bog Duchem ſwoim przy
ich wielkiey pilnośći y czyſtośći wle=
wał. Oni poſtem/ powśćiągliwośćią/
kolumna: b
bezżeńſtwem/ klaſztormi/ puſtyniámi/
y vmartwieniem ćiał ſwoich/ do mą=
drośći y táiemnic Bozkich przychodźi=
li/ á tyś w roſkoſzy y roſpuſtnośći ćiá=
łá y świátá wzroſł. Oni pierwſzych Oy
cow ś. co byli przed nimi/ wykłádáli
piſmá ś. iáko perły zbieráli/ y podánia
ich vſtnego dochowáli/ á ty wſzytkimi
gárdźiſz. Tym ſámym głupim ſię po=
kázuiąc/ iż ſobie/ iáko piſmo mowi/ y
dumie ſwey dufaſz. A nie tylko poiedyn
kiem Doktormi ś. gárdzą/ ále y tám/
gdźie ſię ziáchawſzy ze wſzytkie^o świá=
tá ná Koncylium prawdę BOżą wy=
świadczáią. Pychá ich y wzgárdá ták
dáleko záchodźi/ iż śmiał ſię ieden z
nich przećiw Koncylium Trydentſkie=
mu Doktorom wſzytkiego świátá pod
nieść. Coż chceſz? y ná ſłońce ſię y
gwiazdy rzucą. Niechże im wierzy
ten co y odrobiny rozumu nie ma.
Mamy y drugą náukę z przykłádu te=
go młodego Synaczká/ około czwarte=
go przykazánia Bożego/ o czći ku ro=
dźicom. Cześć ku nim powinna te^o w
ſobie nie zámyka/ ábyſmy ich pytáć/ á=
bo z ich wolą poczynáć winni/ gdy co
Pan Bog pierwſzy oćiec roſkázuie á=
bo zbáwienie náſze potrzebuie. Kto ſię
náuczył mowić: Oycze náſz ktoryś ieſt
w niebie: wie co niebieſkiemu/ á co te=
mu źiemſkiemu oycu powinien. Pier=
wſze poſłuſzeńſtwo niebieſkiemu oddá=
iem: á ieſliby tego bronił ćieleſny oćiec/
niedbáć oń mamy. Tey rzeczy tu Pan
IEZVS dał wielki przykład w tey mło=
dośći ſwoiey/ gdy mu niebieſki Oćiec
zoſtáć w Ieruzálem kazał/ iuż o to má
tki y oycá mniemánego nie pytał/ áni
dozwolenia brał. áby dał przykład y ná
ukę tym ſynom/ ktorym Pan Bog od
rodźicow vchodźić/ y ná ſłużbę ſię iego
vdáwáć z powołánia ſwego roſkázuie/
áby o to rodźicow nie pytáli. By do=
brze tácy ſię náleźli/ ktorzyby przeſzka=
dzáć niechćieli/ ále iż poſpolićie tácy ſą
rodźicy/ ktorzy rádźi przeſzkadzaią/ wo
lał Pan IEZVS táki przykład zoſtá=
wić/ áby zgołá nie pytáli/ á z onemi Le=
witámi/ o ktorych Moyzeſz nápiſał/
mowili oycu y mátce: nie znam was;
mam w tey mierze pierwſzego Oycá
Páná wáſzego y mego/ ktoremu wolno
bráć co iego/ was ſię nie rádząc áni py=
táiąc. Ieſli ſię rodźicy záfráſuią/ przy=
czytáć to máią Pánu Bogu/ ktory ták

F ij	ná nie do=

---

strona: 44

Ná I. Niedzielę po Trzech Krolách.

44.

kolumna: a
ná nie dopuśćił/ iáko gdy im przez ś=
mierć ſyny bierze. Przetoż y potym
Syn Boży w náuce ſwey powiedźiał:
Kto więcey miłuie oycá y mátkę niżli
mnie/ nie ieſt mnie godźien. Y onemu
ktory Páná prośił/ áby nimby zá nim
poſzedł/ oycá pogrzebł/ rzekł: Niech v=
márli grzebią ſwoie vmárłe. Iednák
to ſię nie dla tego mowi/ áby ſyn ktore=
go Pan Bog do zakonu/ ábo iákiey ſłu=
żby ſwey powołał/ rodźicom ſię opo=
wiádáć nie miał/ o ktorych wie iż mu
przeſzkody nie vczynią. Bo y Helizeuſz/
gdy go wzywał ná ſłużbę prorocką He=
liaſz/ prośił áby mogł pożegnáć y cáło=
wáć oycá y mátkę/ dopuśćił mu mo=
wiąc: Idź á wroć ſię/ iam vczynił co
mnie należáło. Ale ſię to mowi/ áby ſy=
nowie y corki/ gdy powołánie bozkie
máią/ byli w tym bárzo wolni/ co im
Pan Bog roſkázuie/ ná rodźice ſię nie
oglądáiąc. Iáko náuczáią święći. Au=
guſtyn ś. mowi: [Iáko rodźice czćim/
ták gdy przyidźie kroleſtwo Boże opo=
wiádáć/ bez niezbożnośći iemi gár=
dźiem.] Y Hieronym [By ná progu o=
ćiec leżał/ podepc oycá á wychodź/ y ſu=
chym okiem pod chorągieẃ krzyżá wy=
latay.] Y Chryzoſtom ś. [We wſzytkim
rodźicow ſłucháć mamy/ iedno tám
nic/ gdźie nam do pobożnośći przeſzka
dzáią.] Przetoż śmiáłe máią być owe
dźieći/ ktore máią oyce heretyki/ áby ſię
ná nie nieoglądáli/ áni ná gniew/ áni
ná wydźiedźiczenie. Bo idą do lepſze=
go oycá w kośćiele Kátholickim/ ktory
im lepſze dźiedźictwo dáć może. ſłuſznie
oycom mowić mogą: Pánie oycze wy=
śćie od dźiádowſkiey y prádźiádow=
ſkiey dawney y vtártey wiáry Chryſtu=
ſowey odſtąpili/ á ia od wáſzey nowey
odſtąpiwſzy/ żadnego karánia nie zá=
ſługuię; cośćie wy nieſłuſznie drugim
vczynili: to ia wam ſłuſznie czynię.
Nie boyćie ſię dobre dźieći/ opátrzność
Bogá Kátholickiego nád wámi/ ktory
zá modlitwą wáſzą/ ſerce oycowſkie
zmiękczy/ y zá wámi ie do zbáwienia
poćiągnie.
Ieſt y druga náuká poważna z przy=
kłádow tego młodego Synaczká. Był
rodźicom Pan IEZVS poddánym.
Wielki y oſtry y wdźięczny bárzo przy=
kład/ nam z nátury pyſznym robaczkom
źiemſkim/ ktorzy wolnośći ſámi nie=
wiemy iákiey ſię domagamy. Syn Bo=
kolumna: b
ży człowiekiem ſię sſtawſzy/ poddánym
ludźiom zoſtał; á ludźie ſię z poddáń=
ſtwá wydźieráią: y iáko mowi Iob/ Iá
koby bydło y ośieł/ mniemáią áby ſię
wolnemi vrodźili. Ktoż ſię to ná ſwie=
ćie ták wolnym rodźi/ żeby zwierzchno
śći y práwu iákiemu nie podległ? W
krolewſkim ſię domu kto vrodźi/ izali
nie poddány ieſt oycu/ y owſzem nim do
rośćie/ iáko mowi Apoſtoł/ nic od nie=
wolniká nie rożny. Bo muśi być pod
kárnośćią oycowſką y pedágogow: A
gdy dorośćie/ izali nie ieſt poddánym
práwom/ gdźie ſą y ná krole piſáne. A
ieſli nie ſą/ izali poddánym y iáko na
nędznieyſzym kmiećiem v Páná Bogá
nie ieſt? Samći to Pan BOg páná y
práwá nád ſobą nie ma. Lecz ſtworze=
nie żadne nie ieſt bez poddáńſtwá. ná
ktore ábyſmy ſię oglądáli y rádźi ie mie
li/ ſam Syn BOży táki nam poddáń=
ſtwá przykład zoſtáwił. Iáko może ś=
wiát ſtać bez poſłuſzeńſtwá/ y káżda
Rzeczpoſpolita y dom káżdy bez niego
vpada. Przygánę dáie goſpodarzowi
Apoſtoł/ y tákiego bráć ná biſkupſtwo
nie każe/ ktory ſynow poddánych y po
ſłuſznych ſobie nie ma/ iż ie ták źle wy=
chował/ iż ſurowość z nich y kárność
oycowſką złożył: znák ieſt głupiego y
nikczemnego goſpodarzá. y kto ták do=
mu rządźić nie vmie/ do kośćiołá rzą=
dzenia godny nie ieſt. Synowie powin
ni być poddáni rodźicom; ále gdyby
niechćieli/ oćiec winien/ iż ich do tego
z młodu nie vczył/ iż nie karał/ nie ſło=
wy ále czym twárdſzym. Bo y Heli ſło=
wy ſyny karał: ále gdy ná ſłowá nie
dbáli/ wygnániem y złożeniem z vrzę=
dow kápłáńſkich káráć ie miał. Przeto
ſam z nimi iednegoż czáſu od Bogá
bárzo ſkarány ieſt. y ſam ſzyię złomił/ y
ſyny miecz nieprzyiaćielſki pożárł.
A w zakonie ſtárym/ godźiło ſię oycu
ſyná niepoſłuſznego do vrzędu obżáło=
wáć/ y o ſkazánie iego ná śmierć pro=
śić. Gdy ták oćiec y mátká rzekli: Ten
ſyn náſz vporny y krnąbrny/ vpominá=
niem náſzym gárdźi/ bieśiad tylo y nie=
rządow pilnuie: tedy zá to/ mowi/ vká=
mienuie go lud miáſtá onego y vmrze/
áby złe wyrzucone było/ á lud ſię wſzy=
tek bał/ ſłyſząc to. Ták o wychowániu
dźiatek Pan Bog práwá dał/ á ſrodze
ie y ná gárdle káráć o niepoſłuſzeń=
ſtwo ku rodźicom roſkazał.

Niech ſię

---

strona: 45

Ná I. Niedzielę po Trzech Krolách.

45.

kolumna: a
Niech ſię bierze náuká z naświętſzey
Mátki/ ktora małżeńſtwu świętemu
ſłuży/ áby kłopoty y fráſunki/ ktore dla
wychowánia dźiatek/ dla chwały Bo=
żey y Rzeczypoſpolitey podeymuią/ w=
dźięcznie od Páná Bogá/ gdy ie dopu=
ſzcza/ przyimowáli. Niech ćieſzą ſię tą
przenaświętſzą mátką/ ktora żadnego
grzechu nie máiąc/ áni przygány nam=
nieyſzey mieć mogąc/ tákie boleśći z
ſtrony namilſzego dźiećięćiá odnośi.
Nie z iego przyczyny/ vchoway to Bo=
że mowić/ ále z bozkiego dopuſzczenia/
ktorym Pan Bog ſwoie doznawa/ kto=
re miłuie y ſobie mieć chce. áż y mátce
ſwego namilſze^o Syná nie przepuśćił:
dla tego to vczynił/ áby nam byłá mi=
łośćiwſzą Mátką/ doznániem trudno=
śći y ćięſzkośći około dźiatek/ iáko Apo=
ſtoł o Chryſtuśie mowi: Vmie ſię vża=
lić nád nievdolnośćiámi náſzemi. bo
ich ſam ſkoſztował. Wielki to był frá=
ſunek tey przeczyſtey Pánny/ ktorego
nie może zmierzyć iedno miłośćią. Iá=
ko wielka ku Synaczkowi onemu byłá
miłość/ ták też wielka byłá żáłość/ iż
go przez trzy dni nie widźiáłá/ á iemu
w potrzebách iego nie ſłużyłá/ o rozmá
itych też przygodách iego myśląc. Czy=
tamy y o świętych Pátryárchách/ iákie
około dźiatek fráſunki podeymowáli.
Wielki y on był Abráhámow/ gdy mu
Pan Bog ſyná ták miłego y iedynego
Izááká brał/ y ofiárowáć go á zábić ſo=
bie ręką oycowſką kazał. Acz z rádoś=
ćią y nádźieią zmieſzána byłá żáłość o=
ná/ y ochotá ią poſłuſzeńſtwá/ ku temu
ktory go dał/ roſtwarzáłá. Bo wierzył/
iáko Apoſtoł mowi/ iż zábite^o y vmár=
łego ożywić mogł Pan Bog. Y Iákob
wnęk iego tákiey troſki z ſynámi vżył/ á
zwłaſzczá z Iozephem/ po ktorym áż do
śmierći żáłobę nośić chćiał/ rozumie=
iąc że go iáka beſtya dźika pożárłá. A
Dawid iákich kłopotow około dźieći
vżył/ trudno ná krotce powiedźieć.
Właſny to ieſt krzyż małżeńſki/ o kto=
rym ſię w przyſzłą Niedźielę mowić bę
dźie. Tu ſię tylo ich poćiechá w tákich
fráſunkách vkázuie/ iż ie máią z prze=
naświętſzą Mátką ſpolne. Do ktorey
ſię częſto vćiekáć/ á ony też iey około
Synaczká iey kłopoty przypomináiąc/
y o pomoc przyczynną prośić małżon=
kowie nie zániecháią.
kolumna: b
Co ſię tu mowi o tym Synaczku Pá=
nu IEZVSIE, iż roſł w mądrośći y le=
ćiech/ y w przyiáźni v Bogá y v ludźi/
życzmy ſobie tego/ ábyſmy też nie tyl=
ko w látá rośli/ ále w rozum á nawię=
cey w duchowny. Acz o Pánie náſzym
nie właſnie ſię mowi/ iż roſł w mądro=
śći. Bo on od poczęćia ſwe^o miał wſzy=
tkę mądrość/ będąc ſam mądrośćią
wieczną y myślą Oycá ſwego/ y náby=
wáć mu iey nie było potrzebá. Ale ſię
mowi o wynikániu y odkrywániu mą=
drośći oney w nim/ iż co dźień więtſzą
pokázował y wypuſzczał. Iáko świá=
tłość ſłoneczna/ gdy ſłońce wſchodźi/
pomáłu rośćie. nie iżby iey ſłońce ná=
bywáło iáko nowey świátłośći/ ktorą
záwżdy w ſobie ma/ ále iż ſię pomáłu
ziáwia y nieiáko z ſtrony nas rośćie.
Lecz my rozumu/ náuką/ pilnośćią/
ſłuchániem/ doznawániem/ nábywáć
muśim. Acz wiárę nam Pan Bog dá=
ie do rzeczy duchownych/ ktora ieſt w
duchowieńſtwie rozumem náſzym/ y
bez niey bylibyſmy iáko ći co ſię głupi=
mi z nátury rodzą: ále tá wiárá y mą=
drość duchowna/ rozmnażáć ſię y rość
w nas może/ y vważániem tego co wie
rzym. O czym ſię indźiey mowiło.
O mądrośći nawyżſza Pánie IEZV
Chryſte/ poſadź ſię w kośćiele ſercá me
go/ á ſpráwuy w nim wolą Oycá twe=
go/ to ieſt/ zbáwienie moie/ ktoreś iuż
w ćiele twoim tu ná źiemi przebywá=
iąc ſpráwić/ y dokonáćieś go raczył/ á=
le w duchu y ſkutku ieſzcze dokonáne
nie ieſt: pośli Duchá mądrośći/ áby o=
świećił rozumy náſze/ y zápalił wolą
náſzę do gorącego pełnienia zakonu
twego/ áby nam drogi twoie do Ieru=
zálem gornego ćięſzkie nie były. Co nas
ná tey drodze z mátką przenaświętſzą
potyka boleśći y ćięſzkośći/ niech wſzy=
tko w miłośći y ćierpliwośći znośim.
Tego nas tylo vchoway Pánie/ ábyſ=
my ćię Páná y poćiechy ſwoiey nigdy
nie vtráćili. A ieſliby ſię przydáło iáko
ludźiom/ ábyſmy ćię prędko náleźli/ á
nigdy od poſłuſzeńſtwá twego nie od=
ſtępowáli/ roſtąc w mądrośći ducho=
wney y pobożnośći wſzelákiey/ przy po=
ważney przyczynie y opiece mátki two=
iey. Ktory żywieſz y kroluieſz z Oycem
y z Duchem ś. BOg ieden ná wieki.
Amen.

F iij

NA WTORA

---

strona: 79

Ná VI. Niedzielę po Trzech Krolách.

79.

16:

NA SZOSTA NIEDZIELE PO

17:

TRZECH KROLACH, EWAN-

18:

GELIA V MATTHEVSZA W XIII.
ON czás: Mowił P. Iezus ludziom to po=
dobieńſtwo. Podobne ieſt kroleſtwo niebieſkie ziárnu
gorczycznemu: ktore wziąwſzy człowiek/ wśiáł ná ro=
li ſwoiey: ktore namnieyſzeć ieſt ze wſzego naśienia: ále kiedy v=
rośćie/ więtſze ieſt ze wſzech zioł ogrodnych: y sſtawa ſię drzewem/
ták iż przychodzą ptacy powietrzni/ y mieſzkáią ná gáłązkách iego.
Inſze podobieńſtwo powiedział im: Podobne ieſt kroleſtwo nie=
bieſkie kwáſowi/ ktory wziąwſzy niewiáſtá/ zákryłá we trzy miáry
mąki/ áż wſzytká ſkwáśniáłá. To wſzytko mowił Iezus przez po=
dobieńſtwá do ludzi: á krom podobieńſtwá nie mowił im: áby
ſię wypełniło to co ieſt rzeczono przez Proroká mowiącego: O=
tworzę vſtá moie w przypowieśćiách: opowiem ſkryte rzeczy od
záłożenia świátá.
kolumna: a
Zywánie przypowie=
śći/ y páráboł/ y táiemney
mowy/ w ktorey ſię co wiel=
kiego y mądrego pokrywa/
ieſt ſtárodawne/ y ludźiom mądrym
zwyczáyne. O czym ták Mędrzec mo=
wi: [Słucháiąc mądry mędrſzym zoſtá=
nie/ á rozumny otrzyma rządy/ przypá=
trzy ſię przypowieſćiom y wykłádu ich/
ſłowom ludźi mądrych y zátáieniu ich]
To mądry/ ktory zá mądre^o ſię nie má=
iąc/ mądrych ſłucha y ſłowá ich vwa=
kolumna: b
ża/ y o wyrozumieniu ſię ich pyta. Y
ná inym mieścu mowi piſmo: [O mą=
drośći ludźi ſtárych pytáć ſię mądry
będźie/ y Prorokámi ſię zábáwi/ powie=
śći ludźi ſławnych záchowa/ y przypo=
wieśći ich táiemne zrozumie] My też
chcąc te mądre y táiemne Páná náſze=
go przypowieśći zrozumieć/ zá pomo=
cą Duchá iego/ poznaymy pierwey
zwyczay y przyczyny á pożytki tákich
przypowieśći/ á potym ſię do wykłádu
tych dwu o gorczycy y kwáśie vdamy.

PIERWSZA

---

strona: 80

Ná VI. Niedzielę po Tzrech Krolách.

80.

1:

PIERWSZA CZESC.

2:

O zwyczáiu y przyczynách tákiey w przypowieśćiách mo=

3:

wy/ y o trudnośći piſmá ś.
kolumna: a
Zytamy ony ſtáre páráboły ábo
przypowieśći ieſzcze zá czáſow
ſędźiakow/ iáko Ioáthán Sychi=
mitom przekłádał/ gdy drzewá w leśie
krolá obieráć chćiáły. y poważne bár=
zo rozumienie tám pokrył/ gdy figá y
winna mácicá y oliwá krolem być nie=
chćiáłá/ boiąc ſię ſwey ſłodkośći y tłu=
ſtośći vtráćić: á tarnie bárzo ſię rádo
ná kroleſtwo porwáło/ y wſzytki drze=
wá popaliło y ſámo zginęło. Y Ioás
krol Izráelſki do Amázyaſzá krolá
Iudſkiego párábołę wſkázuie/ iáko o=
ſet źiele niſkie poſłáło do Cedru ná go=
rze Libanie do drzewá wielce wyſokie=
go/ áby ſwoię corkę dał zá ſyná iego. Y
Náthán Prorok przypowieśćią Da=
widá do pokuty vłowił. y pewnie ten
był v ſtárych mędrcow miedzy ludem
Bożym zwyczay/ ktorego też Pan IE-
ZVS vżywa/ w gęſtych przy náuce
ſwey przypowieśćiách. O winnicy/ o
godách/ o naśieniu y roley/ o kąkolu/ o
perłách/ o niewodźie. rć. y tu o gorczy=
cy y kwáśie. Y był to piękny obyczay
mądrych ſtárcow y wielkich krolow/ y
innych doſtátecznych/ ktorzy tym ſobie
ſławę y krotofilę czynili/ gdy o co táie=
mnego á od poſpolitego zrozumienia
zákrytego/ ſpytáć ábo náuczyć drugie=
go mogli. V Dáryuſzá monárchy w=
ielkiego/ przed pokoiem iego paniętá y
dworzánie gadki ſobie rozumne zádá=
ią/ y z nimi do krolá y do ſenatu iego
ná rozſądek idą: przy kim więtſza mą=
drość y rozum/ y zá tym vpominki bo=
gáte zoſtáwáć miáły. Y Nábuchodo=
nozor drugi tákże wielki monárchá/
niechce ná pokoiu inákſzych komorni=
kow mieć/ iedno vczone młodźieńce/
ktorzyby mu ná iego pytánie rozumnie
odpowiedáć mogli. Toć práwie páń=
ſki y krolewſki obyczay/ rozumu ná rzą=
dy ludzkie nábywáć/ y mądre á dobre á
nie pochlebce około śiebie báwić. Lecz
y wſzytkim piękna zabáwá doſtawánie
mądrośći/ y pámiętánie roſtropnych
mow y przypowieśći y wykłádu ich. Tá
ką zabáwą od pánow/ prożnowánia y
pijańſtwá/ y obmowne ięzyki/ y inne
prożnośći y grzechy y vtráty oddáláć
ſię mogą.
kolumna: b
A co ſię przyczyn dotycze tey ćięm=
ney w párábołách Páná náſzego mo=
wy y náuki: tá ieſt pierwſza. Aby nie
wſzyſcy rozumieli táiemnice Bozkie.
tę przyczynę dáie ſam Pan w tymże ro=
zdźiale. Gdy Páná ſpytáli vczniowie:
czemu im ták w przypowieśćiách mo=
wiſz? A Pan odpowiedźiał: [Wam
dano ieſt rozumieć táiemnice krole=
ſtwá niebieſkiego/ á im nie ieſt dano.]
Boby vżyć tego ná dobre ſwe nievmie
li/ y vważyć v śiebie y vczćić nie mo=
gli. y przetoż Pan przydáie: [Temu kto
ma/ dádzą/ á doſtátecznym będźie: á te=
mu ktory nie ma/ y to co ma wezmą
mu.] To ieſt: kto dobrze vżywa dárow
Bożych/ przyczynia mu ich Pan Bog:
á ten ktory vżyć ich dobrze niechce/ ták
ie ma iákoby ich nie miał/ y przeto go=
dźien ieſt áby mu y to co ma wźięto by=
ło. Y ná inym mieyſcu P. Chryſtus v=
czniow vpomina: áby pereł wieprzom
nie miotáli/ żeby ich nie zdeptáli. dá=
iąc znáć/ áby ráczey táiły ſię ſkárby ná=
uki bozkiey y táiemnice mądrośći iego/
przed tymi ktorzy ich vżyć ná ſwe do=
bre nieumieią/ áby rzeczy drogie niebie=
ſkie/ wzgárdy od nich nie ćierpiáły.
Chćiał też Pan IEZVS, iáko piſze
ieden Doktor/ áby nie wſzytkim rozu=
mienie bozkie było otwárte: ále ſámi
miſtrzowie y przełożeni/ od ktorychby
ſię drudzy vczyli/ áby ie w ſwoim ſkár=
bie y zámknieniu mieli. O ktorych tám=
że Pan rzekł: Káżdy vczony w krole=
ſtwie niebieſkim/ podobny ieſt goſpo=
darzowi/ ktory z ſkárbu ſwego wydáie
ſtáre rzeczy y nowe. Przeto Pan IE-
ZVS tákie przypowieśći ſámȳ vczniom
wykłáda. Y o zmartwychwſtániu iego
mowi ś. Piotr: Vkázował ſię nie wſzy=
tkim ludźiom/ ále nam poſtánowio=
nym świádkom/ z ktoremi pił y iadł po
zmartwychwſtániu ſwoim.
Iedni ſą/ ktorzy do ſkárbu klucze
máią y wydáią drugim wedle potrze=
by/ á drudzy/ ktorzy z ich ręku biorą.
Iedni náuczáią/ drudzy ſłucháią. Iza=
li wſzyſcy máią być doktormi? mowi A=
poſtoł. Izali káżdy w ſkárbie goſpo=
dárſkim czerpáć ma? Izali káżdemu
czeládnikowi do ſzpiżárniey wolno?

Goſpodarz

---

strona: 81

Ná VI. Niedzielę po Trzech Krolách.

81.

kolumna: a
Goſpodarz wie czego komu potrzebá/
y co komu przyſtoi: ináczey ſynom á i=
náczey czeladce: inſze potráwy chorym/
inſze zdrowym ſłużą: chory by ſię do
ſzkodliwych ſobie potraw rzućił/ y ták=
by ſię zábił.
Przetoż wielki nierząd wſzczynáią/
ktorzy mowią/ iż káżdemu piſmo ś. łá=
cne/ y ſłowo Boże y táiemnice iego o=
twárte ſą/ y káżdy ſam ie ſobie bráć/
ſam ie rozumieć może. Nie ták ieſt: á=
le pewnie piſmo ś. ácz ma niektorą
miáłką wodę/ w ktorey/ iáko mowi ie=
den ś. y báránek brodźić może: wſzákże
więcey ma głębiny/ w ktorey y wiel=
błąd vtonąć może. Ieſt iednym iáko
mleko/ á drugim iáko twárde mięſo/
ktore dobrze kráiáć y żwáć máią/ ći
ktorzy ná to ſą obráni y zá miſtrze od
Bogá dáni/ ktorzy mocne zęby máią.
Ma w ſobie piſmo ś. wiele kośći/ kto=
remi ſię pyſzny á kápłanow y kośćiołá
nie ſłucháiący vdawić może. Dawid
prośi Páná Bogá/ ták mądry będąc y
Duchá Bożego máiąc: Day mi/ prá=
wi/ Pánie rozum/ á będę ſię bádał w za
konie twoim. Odſłoń oczy moie/ á v=
pátrzę dźiwy w zakonie twoim. Ná co
mowi Hieronym ś. [Ieſli táki Prorok
przyznawa ćięmnośći nievmieiętnoś=
ći ſwoiey: á my máludcy y v pierśi sſą=
cy/ iáką nocą niewiádomośći ogárnie=
ni ieſteſmy.]Y Ambroży ś. mowi: [Mo
rze ieſt piſmo ś. ktore w ſobie ma głę=
bokie rozumienia/ y wyſokie prorockie
zákrytośći.] Y Auguſtyn S. woła:
[Dźiwna głębokość ſłow twoich/ zw=
ierzchu nam máluczkim pobłażáią/ ále
dźiwna w nich głębokość/ Boże moy/
dźiwna głębokość.] Y indźiey tenże/
mowi: [Ták wielka ieſt głębokość Ch=
rześćijáńſkiego piſmá/ co dźień bych
ſię miał czego w nim vczyć/ bych ſię go
tylo ſámego od młodośći áż do zgrzy=
biáłośći vczył/ máiąc ná to wiele czá=
ſu/ wielką pilność/ y więtſzy dowćip.]
Iáko nie ma być trudne piſmo? gdyż
Piotr ś. o liſtách ś. Páwłá mowi: iż w
nich ieſt wiele rzeczy trudnych/ ktore
nieſtátkowie y nievczeni pſuią/ iáko y
inne piſmá/ ná ſwoię zgubę. Iáko nie
ma być trudne piſmo ś. á w nim ſą rze=
czy ták trudne/ o Troycy ś. o wćieleniu
Syná Bożego/ o przenaświętſzym Sá=
krámenćie ołtarzá/ o dźielnośćiách bo=
zkich ná duſzy/ o Anyołách/ o przeyrze=
kolumna: b
niu bozkim/ o przyſzłych dźieiách świá=
tá drugiego/ y o innych wyſokich do
poięćia táiemnicách? Wiele ſię w
nim rzeczy vdáią iákoby ſobie przećiw=
ne/ wiele wątpliwey wymowy y wła=
ſnośćią Zydowſkie^o ięzyká zátrudnio=
ney/ wiele pomieſzáney powieśći/ co
miáło być naprzod/ to ſię ná oſtátku
námienia/ wiele figur rozmáitych/
gdźie ſię inſze ná wierzchu w ſłowiech/
á inſze w rozumieniu zámyka.
Coż ći ludźie mowią? ieſli łácne pi=
ſmo y otworzyſte/ czemu ſię w nim nie
zgadzáią/ á ieden ták wykłáda/ á drugi
inák? By było iáſne piſmo/ iednoby w=
ſzyścy w nim widźieli y rozumieli. Prze
toż miſtrz y początek wſzytkich roſtyr=
kow nápiſał: [Ieſli świát dłużey ſtać
będźie/ záś będźie potrzebá dla rozmá=
itych wykłádow piſmá/ ktore teraz ſą/
ná záchowánie iednośći wiáry/ przy=
iąć wyroki Koncyliow/ y do nich ſię v=
ćiec.] To iego ſłowá/ ktore prawdá od
mátáczá wielkiego wyćiſnęłá/ gdy go
iego vczniowie/ y przećiwni Sákrá=
mentarze przyćiſnęli. Práwie dla tego
Pan Bog chćiał mieć piſmo trudne/ y
Pan IEZVS ták trudne przypowieśći
podawał/ y wykład ich ſámym vczniom
przekłádał: áby ludźie inni podlegli v=
rzędowi duchownemu/ Doktorom ko=
śćielnym/ y Koncyliom/ około náuki y
wykłádánia ſłow Bożych. Niechćiał
tego nierządu Chryſtus/ áby káżdy do
ſkárbu iego klucze miał: ále áby z ręku
ſwoich ſtárſzych obroku pátrzył/ á tym
ſámym ſwoie przełożone duchowne v=
czćić vmiał. Nie dármo wielcy oni
Theologowie dwie iáſne kośćiołá Bo=
żego gwiazdźie/ Bázylius y Názyán=
zenus/ iáko o nich nápiſał Ruffinus/
przez trzynaśćie lat/ porzućiwſzy wſzy=
tkie Greckie piſmá/ ſámego ſię piſmá ś.
vczyli/ iego rozumienie biorąc nie z
właſney śmiáłośći/ ále z piſmá ſtár=
ſzych/ zá ktorych powodem ſzli/ o kto=
rych wiedźieli/ iż z Apoſtolſkiey ſucceſ=
ſyey ábo wſtępowánia ſznur rozumie=
nia ábo linią mieli. To ſłowá tego
Ruffiná.
Chćiał też Pan Bog w táiemnych
párábołách zákryć ſwoie ſłowo/ y rozu=
mienie iego/ przed tymi ktorzy tego nie=
godni/ y ktorzy dla grzechow y złośći
ſwoich/ ná zátwárdzenie w táiemnych
ſądách Bożych dáni ſą. O ktorych

L

támże mo=

---

strona: 82

Ná VI. Niedzielę po Trzech Krolách.

82.

kolumna: a
támże mowi/ wſpomináiąc ná tákie
przeklęctwo v Izáiaſzá piſáne: [Zá=
tyło ſerce ludu tego/ ſłucháć im przy=
kro/ y oczy ſwe zámknęli: Niechże ſłu=
cháiąc nie ſłyſzą/ y widząc nie widzą/
áby ſię nie náwroćili á vzdrowieni nie
byli.] Stráſzliwy bárzo ále ſpráwiedli=
wy wyrok Páńſki/ ná hárde/ ná vpor=
ne/ ná niewdźięczne łáſki iego/ ktorą
częſto odmiátáiąc/ á w złośći y vporze
trwáiąc/ do tego punktu przychodzą/
iż żadne kazánie y wykład prawdy/ y
vpominánie im nie pomaga/ y zákryte
im ſą wſzytki drogi/ do baczenia y ro=
zumienia potrzebnego. Y ná nie tákie
páráboły w piśmie y w ſłowie Bożym/
ſą iáko śieći ná ptaki/ w ktorych ſię
hárdźi y vporni wichlą. Co ſię wſzyt=
kim heretykom przydáie/ ktorzy w grze
chách/ y złośćiách/ y nienawiśćiách/ y
krzywdách ludzkich leżąc/ beśpiecznie
ſłowo Boże bez czyſtego ſercá/ bez po=
kolumna: b
kory/ bez poſłuſzeńſtwá ſtárſzych/ rozu=
mieć y wykłádáć chcą.
Nákoniec w tákich párábołách zá=
lećić Pan chćiał pilność/ y prágnienie/
y pokorę/ do rozumienia ſłowá ſwego.
Zámknął ábyſmy kołátáli/ zákrył áby=
ſmy ſzukáli/ nie dáie záraz ábyſmy pro=
śili. Ták kołátał Dawid: Oświeć Pá=
nie twarz twoię ſłudze twemu/ á ná=
ucz mię vſpráwiedliwienia twoich. Y
wiele świętych y dźiś/ y przed námi/ bez
modlitwy do czytánia/ iáko y my do
ſłuchánia ſłowá Bożego nie przyſtę=
puiem/ áby nam zaſłoná ná oczu w za=
konie iego nie byłá/ iáko onym co ná
twarz Moyzeſzá pátrzyć/ áż ią záſło=
nił/ nie mogli. Y teraz prośim pokor=
nie/ áby nam Doktor y miſtrz náſz w=
nętrzny/ do rozumienia tych dwu przy=
powieśći w dźiśieyſzey Ewángeliey o=
tworzyć raczył.

22:

WTORA CZESC.

23:

O wykłádzie tych dwu przypowieśći y iáko ſię z nich

24:

budowáć mamy.
Vchowne niewidome y nie=
bieſkie dobrá y cnoty święte/
ktore ſię kroleſtwem Bożym
zowią (iż przez nie do kroleſtwá tego
wchodźim) przyrownał Pán IEZVS
do rzeczy máłey/ podłey y wzgárdzo=
ney/ do źiárná gorczycznego. Bo tu
ná ſwiećie v ludźi świeckich ćieleſnych
w máłȳ ſą vważeniu/ y owſzem wzgár=
dzone zoſtáią v tych/ ktorzy ich zákry=
tey drogośći y zacnośći nie widzą/ áni
ſię iey przypátruią. Tákże y oſoby ty
ktore ſię zá tákie niewidome y ducho=
wne rzeczy imáią/ y w nich żywot ſwoy
y wſzytko ſzczęśćie pokłádáią/ y ludźiom
ie do pozyſkánia zbáwienia podáią/
wzgárdzone ſą v świátá/ y zá máłe á
podłe poczytáne. To ſię naprzod ná
Pánie náſzym pokazáło/ ktory gdy z tá=
kiemi duchownemi dobry z niebá przy=
ſzedł/ máłym á wzgárdzonym v ludźi
był. Ták iż go Izáiaſz zowie napodley=
ſzym z mężow y wzgárdzonym v świá=
tá/ y práwie źiarneczkiem gorczycz=
nym/ po ktorym ludźie depcą: y sſtał
ſię/ iáko Pſalm mowi/ iáko robaczek
á nie człowiek. Pháryzeuſzowie y bo=
gacze oni im gárdźili/ mowiąc: Szalo=
kolumna: b
ny ieſt co go ſłucháćie/ y przyczytáli mu
zmowę z dyabły. y ták Pánem chwały
świát wzgárdźił/ iż go w wielkiey zel=
żywośći y mękách ſromotną śmier=
ćią zábił.
Lecz gdy z martwych wſtał/ z one=
go źiárná ták drobnego y wzgárdzo=
nego wielkie drzewo vroſło/ ktore iáko
ieſt v Dányelá/ áż do niebá wzroſtem
záśięgło/ y źiemię wſzytkę nápełniło. y
ná tym drzewie ośiedli ptacy/ á źwierz
wſzyſtek pod nim z owocu iego żywno=
śći vżywał. Zá poniżenie ono y wzgár=
dę źiarneczká tego/ mowi Apoſtoł/ pod=
nioſł go Pan Bog/ y dał mu nád wſzyt=
kim moc/ iż ná imię IEZVS przyklęka
káżde koláno/ w niebie/ ná źiemi/ y
pod źiemią.
Toż ſię dźiało z świętymi vczniámi
iego y Apoſtołmi. Ná początku/ świát
iemi iáko źiárnem máluczkim gárdźił/
y miał ie zá napodleyſze/ y gubił ie y zá=
bijał/ ták iáko im Pan IEZVS opowie=
dźiał: [My głupi v świátá/ mowi A=
poſtoł: my nie vſzláchceni/ głodniſmy
y prágniem/ y poſzyikuią nas/ y biją/
włoczym ſię z mieścá ná mieśce/ wyra=
biamy właſnymi rękomá/ sſtáliſmy ſię

śmiećiámi

---

strona: 83

Ná VI. Niedzielę po Trzech Krolách.

83.

kolumna: a
śmiećiámi v świátá/ y iáko proch o=
ſkrobány]. Y indźiey mowi: [Sſtáliſmy
ſię iáko owce ktore ná zárzezánie y zá=
bićie/ iáko chcą y kiedy chcą/ wywo=
dzą.] Lecz z onych ziarnek iákie drze=
wá niebieſkie vroſły/ y iákie kośćioły y
fundácye ich po wſzytkim świećie ſto=
ią/ wſzyścy ſię ſławie/ y chwale/ y mocy
ich dźiwuiem y mowim: Poſtáwiłeś ie
Kśiążęty nád wſzytką źiemią/ áby pá=
miątká byłá imieniá twego od rodzá=
iu do rodzáiu. Słowo też y náuká Chryſtuſowá
przyrownána ieſt do tákże podłego
źiárná y drobnego. Gárdźili wiárą y
náuką Ewángeliey świętey Zydowie/
gárdźili Philozophowie y pogánie/ iá=
ko mowi Apoſtoł/ gdy im o vmęczo=
nym Bogu powiádano/ gorſzyli ſię Zy=
dowie/ á Pogánie wielkim to głup=
ſtwem zwáli/ wierzyć w zábitego y tá=
ką śmierćią zgubionego. Lecz pochwi
li źiárno to wzgárdzone pokazáło ſwo=
ię dźielność y moc wielką/ vroſło wyſo=
kie y mocne drzewo. Krzyż ś. y moc ie=
go/ to ieſt moc kazánia o vkrzyżowá=
nym/ po wſzytkim świećie rozſzerzona/
sſtáłá ſię zbáwieniem y śiłą Bożą wie=
rzącym/ y potępiłá wſzyſtkie rozumy
Philozophſkie/ y podbiłá pod wiárę
mądrość ſwiecką/ iż ſię vniżyć Ewán=
geliey muśiáłá/ y pod tym ſię drzewem
chłodźić/ y z iego owocu żyć/ y ná ie=
go gáłęźiách odpoczywáć/ wſzyſtek ś=
wiát począł.
Toż ſię rozumie o cnotách y obyczá=
iách ktore Ewángelia Chryſtuſowá
śieie/ vboſtwo/ ćierpliwość/ łáſká=
wość/ zámiłowánie tych co nam źle
czynią/ wzgárdá doſtoynośći y vrzę=
dow ná tym świećie/ vmartwienie
ćieleſnośći/ trudzenie ćiáłá/ poſty/ czy=
ſtość/ pokorá/ poſłuſzeńſtwo/ y inne v=
niżenia y wyniſzczenia ſię Chrześćijáń=
ſkie: zdádzą ſię być v ſwiátá rzeczy má=
łe/ podłe y wzgárdzone/ źiarneczko
gorzkie y przykre wſzytkim roſkoſzni=
kom. Lecz gdy to śieią/ do ſerc ludz=
kich/ gdy ſię to wykonywa y nábywa/
gdyſmy prawdźiwie w duchu vbodzy/
ćierpliwi/ pokorni/ świátem y chwa=
łą iego gárdzący/ y płáczący zá grze=
chy ſwoie y cudze: wielkie y pożytecz=
ne drzewo rośćie/ niewymowney po=
ćiechy ná duſzy/ y nádźieie w niebie/ y
pewnego owocu z tákiego drzewá w
kolumna: b
zapłáćie przyſzłego żywotá ſpodźiewa=
my ſię/ iáko Pan rzekł: Błogoſłáwieni
vbodzy wzgárdzeni iáko źiárnko gor=
czyczne. Ale pátrz ná iákie wyſokie
drzewo vraſtáią: bo ich/ práwi/ ieſt kro=
leſtwo niebieſkie.
Sieymyż ty podłe y máłe źiarnká ná
roli ſerc náſzych/ á pátrzmy ná dźiel=
ność/ moc/ y śiłę ich/ co z nich może być
nápotym/ y co ſię w ich máłośći záwie
ra. Bądźmy máłemi ſámi v śiebie/ á=
byſmy v Páná Bogá byli wielkiemi.
śieymy pokorę y podłe o ſobie rozumie=
nie/ iáko Apoſtoł ś. rádźi: Nie czyńćie
nic z vporu y ſwarow áni z prożney
chwały/ ále w pokorze/ ieden drugiego
miey zá więtſzego y lepſzego/ nie pá=
trząc ná to co ty maſz/ ále co drugi ma.
to ieſt/ maſzli iáki dar Boży/ rozumiey
że brát twoy więcey ma/ ábo z tey ábo
z drugiey miáry: á ieſli nie ma tedy
mieć może więcey niżli ty/ á iż go to=
bie może odiąć Pan Bog/ y iemu á=
bo godnieyſzemu y pożytecznieyſzemu
przyſądźić.
Ná niſkim o ſobie rozumieniu nikt
nie przegra. O Saulu rzeczono: [Gdyś
był máłym w oczách twoich sſtałech
ſię pánem y głową nád ludem Izráel=
ſkim] gdy máłe to źiárno miał w ſercu/
máłe o ſobie rozumienie/ Bog go wy=
nioſł y vczynił go wielkim drzewem
nád inne wyżſzym. Lecz gorną o ſobie
dumą y podnioſłą á wielką myślą/ śi=
łá ſobie zepſuie człowiek. Bo doły ſą
ná pyſznego głębokie/ łácny vpadek/
prędkie odmiány v ludźi. Abſalon w=
śiał w ſerce ſwe wielką o ſobie dumę:
vroſł chwaſt ktory bydło zdeptáło.
Ták on Amán ktory mowił: [Nie máſz
v krolá nád mię więtſze^o/ y krolowa He
ſter mnie ſámego tylo ná vcztę we=
zwáłá] á krol go názáiutrz obieśić ka=
zał. Wśiał Dawid gorczyczne źiarn=
ko niechcąc być źięćiem Saulowym/ y
mowił: [Dźiećiná ieſtem y wzgárdzo=
ny]. Y w Pſálmie mowi: [Zebrakiem
ieſtem y vbogi] ále z iego źiarneczká/ z
ták máłego o ſobie rozumienia/ wielkie
drzewo y rodzay Meſſyaſzá Chryſtuſá
vroſł/ y kroleſtwo y páńſtwo podnio=
ſłe y długie.
Wśiawſzy záś to máluczkie pokory
Chryſtuſowey y podłego rozumienia o
ſobie źiarneczko/ polewaymy ie áby ro=
ſło/ ſłuchániem ſłowá Bożego/ y ka=

L ij

zániem/ w

---

strona: 84

Ná VI. Niedzielę po Trzech Krolách.

84.

kolumna: a
zániem/ w ktorym częſto ſię przekłáda
náuká y przykład Páná náſzego IEZV-
SA, ná ktore Apoſtoł vkázuie/ vpomi=
náiąc: To vczuyćie w ſobie/ co Chry=
ſtus miał/ y iákim on był. on będąc
Bogiem/ nie chlubił ſię z tego iáko z
łupu ábo z wygráney bitwy/ iż był ro=
wny Bogu: ále ſię wyniſzczył/ y vniżył
iáko niewolnik. A my nie będąc iedno
prochem y źiemią y ſámą nikczemno=
śćią/ czyniem ſię rownemi wſzytkim y
nawyżſzym/ á nikomu vſtąpić niechce
my. Tą pokorą Chryſtuſową źiárno
to polewáiąc/ rośćmy iáko mowi A=
poſtoł/ w rozumie duchownym y poz=
nániu Bogá náſzego/ co dźień więcey
iego ſię dobroći przypátruiąc/ á w ie=
go ſię żywot odmieniáiąc/ ábyſmy ná
przyſzłym wieku drzewem vroſli wiel=
kim/ ná ktorymby Pan á goſpodarz
náſz dobre owoce náydował/ y śiekie=
rę ſpráwiedliwośći ſwoiey nád nim
pohámował.
Máłych też rzeczy ktore w ſobie má=
ią zákrytą moc/ nie pomiátaymy; ále
ſię temu przypátruymy czego inni w
nich nie widzą. Ná kámieniu drogim
y perle máłey nie zna ſię iedno biegły
około tego kupiec/ á głupi lekko ią ſo=
bie ſzácuie. Máła rzecz miedzy robacz=
kámi pſzczołá/ mowi Mędrzec/ á po=
czątkiem ſłodkośći ieſt owoc iey. kto
ná iey robotę/ dowćip/ pilność/ porzą=
dek/ pożytek woſku y miodu nie pá=
trzy/ prędko ią wzgárdźi. Máły roba=
czek iedwábnicá/ y naśienie iey mniey=
ſze niżli źiárno máku: ktoby ie zbierał
ábo chował? Lecz kto wie iż z onego
drobniuchnego źiarnká gdy ſię ná ſłoń
cu położy ábo v pierśi białychgłow
zágrzeie/ rodźi ſię robaczek co iedwab
z śiebie wije/ y ktory wſzytkie krole/ pá=
ny y niewiáſty y ołtarze ozdabia: v=
mie ſobie poważyć rzecz ták málucz=
ką. Ták y my podłemi ludźmi w ſzpi=
talách/ w ſzkołách/ w klaſztorách/ we
wśiách y kmiecych domkách/ nie gar=
dźmy. wſzytko to pſzczołki y robaczko=
wie Boży/ ktorzy w niebie będą wiel=
kiemi/ y tu ná źiemi wſzytko z ich robo=
ty kmiecey mamy. Tákich naywięcey
w niebie/ tácy ná wielkie drzewá vro=
ſtą. Namnieyſzy/ iáko mowi Prorok/
będźie ná tyśiąc. Ná tákie drudzy pá=
nowie z dáleká pátrzyć będą á mowić:
Oniſz to coſmy ie w pośmiechu mieli/
kolumna: b
coſmy po nich deptáli/ coſmy ie zábijá=
li/ coſmy zdrowie ich zá kilá grzywien
ſzácowáli/ iákoż ſą miedzy ſyny Boże
poczytáni?
O nędzne źiarnko y robaczkowie/
ćieſzćie ſię á czekayćie w proſtoćie y nie
winnośći/ wzroſtu y podwyżſzenia
ſwego. Przyidźie wáſze láto y wioſná/
przyidźie ten/ iáko mowi Izáiaſz/ kto=
ry o vbogie ſpráwiedliwie ſądźić bę=
dźie/ y záſtáwi ſię o ćiche y poniżone
ná źiemi. Zle ſię Goliatowi powiodło/
iż máłym y niezbroynym Dawidem w=
zgárdźił. O Dawidźie rzeczono: Da=
wid/ iáko ſubtelny w drzewie robaczek/
oſḿ ſet mężow pobił iednȳ naiázdem:
w ták máluczkim robaczku/ táka ſię
moc ziáwiłá. Táka ſię w tych rochmá=
nych y vbogich y wzgárdzonych ná źie
mi/ w przyſzłym żywoćie ziáwi. Przeto
źiárnem tym gorczycznym nie gár=
dząc/ ſámi ſię też w pokorze ſerde=
czney kochaymy.
Kwás też w piſmie ś. dwoiákie rze
czy znáczy/ y złe y dobre. Tám gdźie
Pan Bog roſkázuie gotowánie do po=
żywánia báránká/ wymiátáć z domu
kwás muśiano: To ieſt świeckie y ćie=
leſne żądze/ ktoremi ſię náturá náſzá/
iáko dźieżá z ćiáſtem/ z iednego Iádá=
mowego grzechu zákwáśiłá/ iż wſzytká
grzechem y ćieleſnośćią śmierdźi. Ná
toż też tákie zákwáſzenie przymawia
Apoſtoł/ gdy o vżywániu lepſzego bá=
ránká mowi: Wymiátayćie kwás ſtá=
ry/ ábyśćie byli nowym záczynieniem/
ták iákośćie ſą przaſnemi y ſłodkimi.
Abowiem báránek náſz Chryſtus ieſt
zábity y ofiárowány/ vżywaymyż nie
w kwáśie złośći/ ále w ſłodkośći v=
przeymośći y prawdy.
Tu záś ná tym mieyſcu Pan IEZVS
do kwáſu nie onego ſtárego/ ále do no=
wego kroleſtwo Boże przyrownywa.
Abyſmy ſię inſzym nowym kwáſem zá=
czynili y opuſzyli/ áby dźieżá nátury ná
ſzey/ iuż nie woniáłá Iádámem y iego
zákáżenim/ y ſtárego człowieká żądzá=
mi: ále Chryſtuſem/ z ktoregoſmy zno
wu odrodzeni/ y iego piżmem záczy=
nieni y perfumowáni zoſtáli. Aby on
w nas żył/ y my w nim wſzczepieni y w
iego náturę zápráwieni/ żywot iego
ná ſobie nośili. Iáko Apoſtoł mowi:
Aby żywot Chryſtuſow w nas ſię po=
kázował/ cnot świętych iego náśládo=

wániem. Iá=

---

strona: 85a

Ná VI. Niedzielę po Trzech Krolách.

85.

kolumna: a
wániem. Iáko ze pniá ſok roſzczká
bierze táki iáki ieſt we pniu/ y chleb ma
táki ſmák iákim dźieżá zápráwiona
ieſt: y my táki żywot mieć mamy/ iáki
z korzeniá drogiego y ſłodkiego/ to
ieſt/ z Páná IEZVSA pochodźi.
A iż o trzech miárách Pan wſpomi=
na/ przez nie rozumieć ſię trzy częśći
nátury náſzey mogą. Bo wedle Apoſto
łá/ mamy w ſobie duchá nieśmiertelne=
go/ mamy duſzę/ mamy ćiáło/ y ták zá
nas Páweł ś. P. Bogá prośi: Bog/ prá
wi/ pokoiu/ niech was ze wſzytkim po=
święći: áby y duch wáſz y duſzá y ćiáło/
záchowáne bez przygány było/ ná przy=
ſzćie Páná náſzego IEZVSA Chryſtu=
ſá. Duſzá náſzá duchem ſię zowie/ gdy
z Anyoły/ ktorzy ſą ſzczerzy duchowie/
obmyśla rzeczy niebieſkie/ y do oney ſię
oyczyzny z Anyoły przyſpoſabia. Ale
ſię duſzą zowie/ gdy rzeczy źiemſkie y ty
z bydłem rowne zabáwy/ o żyćiu y do=
brym ná tym świećie mieniu/ ná ſobie
nośi/ bez ktorych też być w tym żywo=
ćie nie możem. Ciáło záś ma ſwoy o=
byczay/ y ieſt naczyniem duſze y przez
nie duſzá czyni źle y dobrze. Ty tedy
trzy częśći náſzey nátury y náſzey dźie=
że záczynić ſię máią/ opuſzyć y zápiżmo
wáć Chryſtuſem y chwałą świętą/ y
żywotem y przykłády iego. Aby wſzytko
co iedno poczniem/ iáko náucza Apo=
ſtoł/ w ſłowie y w vczynku/ było w imię
Páná IEZV Chryſtuſá/ ná cześć iego/
ná náśládowánie iego. Aby on w nas
woniał/ ábyſmy iego byli wonnośćią
ná żywot wieczny. Iáko w zápiżmo=
wáney ſkrzynce/ co iedno z niey wyi=
mieſz/ káżda rzecz piżmem wonia: ták
w ſercu/ w ſłowie/ y w vczynkách
Chrześćijáńſkich/ ktore ſą Chryſtuſem
y miłośćią iego záczynione/ co iedno
ſię pocznie/ iego ſpráwiedliwośćią/ wy
kolumna: b
ſługą y náśládowániem woniáć ma.
Y dla tego iż ſię to tu trochę náráźi/
vczynki náſze ważne ſą do wyſługi
przed Pánem Bogiem/ iż wſzytki Ch=
ryſtuſem y dźieżą wyſług iego woniá=
ią/ y iego zapách y moc w ſobie noſzą.
Otwarzay wieczna mądrośći IEZV
Chryſte táiemnice twoie/ ktore Duch
ś. twoy w piſmie zákrył/ świętym vrzę
dnikom y páſterzom náſzym/ áby ſię y
nam wedle miárki náſzey y potrzeby do
ſtáło. Dobrzeć nam z ich ręku pátrzyć/
á twárdemi ſię ná nievroſłe zęby po=
tráwámi nie dawić/ niech oni nam
pierwey żuią iáko mátki náſze/ á my
zdrowi zoſtániem. Niech ſię my w tych
ſiećiách ná pyſzne dánych nie wichlem/
pokornym ty táiemnice ſwe otwarzaſz/
á tym ie zámykaſz/ ktorzy ſámi ſobie mą
dremi ſię być zdádzą. Day nam śiłę tá=
ką/ ábyſmy ſię żadney wzgárdy świátá
tego nie bali/ á ráczey wzgárdzonemi
być/ niżli kogo lekce ſobie ważyć/ obie=
ráli. Wley w ſercá náſze pokorę twoię/
á niech v śiebie máluczkimi zoſtáiem.
Day też Pánie ćierpliwość tym málu=
czkim v świátá wzgárdzonym nędzni=
czkom/ po ktorych świát depce/ á zá
proch ich nog ſwoich poczyta/ áby pod
nieśienia ſwego w niewinnośći czeká=
li. wſzytki ſpráwy/ mowy y myśli náſze/
niech miłośćią twoią y prágnieniem
czći ś. twoiey/ y dobrymi ku doſkonáło=
śći żądzámi zápráwione y zápuſzone
zoſtáią/ ábyſmy z nátury twey bozkiey
odrodzeni będąc/ ćiebie Páná ſwego
ná duſzy y ná ćiele y we wſzytkich poſtę=
pkách náſzych náśláduiąc nośili/ á do
ſtárego Iádámá dźieże y ćiáſtá onego
zepſowánego/ nigdy ſię nie wracáli.
Ktory z Oycem y z Duchem ś. krolu=
ieſz Bog ieden ná wieki. Amen.

---

strona: 116

Ná II. Niedzielę w Poſt.

116.

10:

NA WTORA NIEDZIELE W

11:

POST, EWANGELIA V MAT-

12:

THEVSZA W XVII.
Nego czáſu: Wziął P. Iezus Piotrá y Iá=
kubá y Ianá brátá iego/ y wprowádził ie ná gorę wyſoką
oſobno: y przemienił ſię przed nimi. A oblicze iego roziá=
śniáło iáko ſłońce: ſzáty też iego sſtáły ſię białe iáko śnieg. A oto
ſię im vkazáli Moyzeſz y Eliaſz z nim rozmawiáiący. A odpowie=
dáiąc Piotr/ rzekł do P. Iezuſá: Pánie/ dobrze ieſt nam tu być: Ieſli
chceſz vczyńmy tu trzy przybytki: tobie ieden/ Moyzeſzowi ieden/ á
Eliaſzowi ieden. Gdy on ieſzcze mowił/ oto obłok iáſny okrył ie.
A oto głos z obłoku mowiący: Ten ieſt Syn moy miły/ w kto=
rym ſię mnie dobrze vpodobáło/ iegoż ſłuchayćie. A vſłyſzawſzy
vczniowie/ vpádli ná twarz ſwoię y bali ſię bárzo. A przyſtąpi=
wſzy Iezus dotknął ſię ich/ y rzekł im: Wſtańćie á nie boyćie ſię.
A podniozſzy oczy ſwe/ nikogo nie widzieli/ iedno ſámego P. Iezu=
ſá. A gdy sſtępowáli z gory/ przykazał im P. Iezus/ mowiąc:
Nikomu nie powiedayćie widzenia (tego) áż Syn człowieczy
zmartwychwſtánie.
kolumna: a
Ie święćim dźiś prze=
mienienia Páńſkiego/ ieſt
inſzy dźień ná to święto
od kośćiołá poſtáwiony:
ále tę Ewángelią czytamy dźiś dla
tego/ Naprzod ábyſmy ſię w záczętym
tym czáśie pokuty y poſtu przez dni
40. vmocnili/ y do zbáwiennego z nich
pożytku ſpoſobili/ pátrząc iáko ty tá=
kie dni 40. poświęćiły ſię w zakonie ſtá=
rym v Moyzeſzá y v Prorokow przez
Heliaſzá/ ktore tu nam P. IEZVS vká=
zuie/ ábyſmy ſobie wſpomnieli/ iáko oni
pośćili. Moyzeſz gdy miał zakon w=
źiąć ná tablicách onych opiſány/ kto=
rym miał ludźie w boiáźni Bożey/ y o=
nę ich Rzeczpoſpolitą w cáłośći zácho
wáć/ y Heliaſz gdy Páná Bogá o na=
kolumna: b
práwę y przywrocenie obálonych oł=
tarzow y ſpuſtoſzoney chwały iego v=
błágáć y vprośić miał. A k temu żeby=
ſmy ná zapłátę pátrzyli/ iáko P. Bog
poſty y inne trudzenia y cnoty poboż=
nośći wſzelákiey płáćić vmie/ tákim
páńſtwem y roſkoſzámi ktore tu vka=
zał vczniom ſwoim/ y w nich nam ſy=
nom ich/ ábyſmy ſię przez zapłátę wie=
czną y trwáłą/ do krotkiey pracey y ro=
boty vpomináli. A nákoniec dla tego
ſię tá Ewángelia czyta/ ábyſmy gorę
onę z ktorey ſzátan kroleſtwá świátá
tego vkázował do grzechu y báłwo=
chwálſtwá námawiáiąc/ z tą gorą/ ná
ktorey P. IEZVS kroleſtwo ſwoie nie=
bieſkie vkazał/ przyrownáli/ á dobre o=
bieránie vczynili/ támtą ſzátáńſką gár=

dząc/ y oney

---

strona: 117

Ná II Niedzielę w Poſt.

117.

kolumna: a
dząc/ y oney ſię ſtrzegąc/ á ná tę Chry=
ſtuſowę gárnąc ſię y ćiſnąc. O czym
mowić będźiem zá pomocą Duchá
kolumna: b
świętego: iedno pierwey wiárę náſzę
y ártykuły iey niektore z tey Ewánge=
liey vtwierdźim.

4:

PIERWSZA CZESC.

5:

O świádectwie Boſtwá Páná Chryſtuſowego ná tey gorze/ o

6:

nieśmiertelnośći duſz náſzych y wiecznośći ćiał/ o vkázowá=

7:

niu ſię duſz ludzkich y o ich rożnych mieyſcách.
Dy Piotr ś. ná pytánie Páná
y miſtrzá ſwego wiárę/ ná kto=
reyeſmy zbudowáni/ o boſtwie
iego wyznał/ mowiąc: Tyś ieſt Chry=
ſtus Syn Bogá żywego: pochwalił
Pan iego wyznánie/ mowiąc: Iż ſię
tego nie náuczył od ludźi/ áni z dowći=
pu y mądrośći świeckiey/ áni z piſmá
Moyzeſzowego y Prorockiego/ ktore=
go ábo nie czytał/ ábo go iáko proſty
rybak nie rozumiał: ále onę wſzytkę ná=
ukę y táiemnicę miał z obiáwienia Oy=
cá niebieſkiego. Ktora wiárá y wyzná=
nie to w ſobie zámyka/ iż Pan Chry=
ſtus ieſt Synem Bożym/ nie ſpoſobio=
nym iáko inni święći y Prorocy/ ále
rodzonym przed wieki/ iedney nátury
z Oycem y boſtwá iednego. Bo gdy lu=
dźie ná cudá dźiwne Páná Iezuſowe y
ná żywot iego y mądrość pátrzyli: do=
myśláli ſię iż ieſt ábo Heliaſzem/ ábo
Ieremiaſzem/ ábo Ianem Chrzćićie=
lem/ ktorzy byli w łáſce wielkiey v Bo=
gá/ y ſynmi ſię Bożymi wedle łáſki y
ſpoſobienia zwáć mogli. Ale ſię tego
nikt domyślić nie mogł/ áby P. IEZVS
był Synem rodzonym/ y iedney nátury
y rownego boſtwá z Oycem. Sam O=
ćiec niebieſki do ſercá to y wiádomo=
śći Piotrowey podał/ y iemu tę pierw=
ſzą táiemnicę wiáry náſzey/ y Bogá w
Troycy iedynego obiáwił.
Tá wiárá iż byłá bárzo dźiwna y tru=
dna: á tym trudnieyſza/ iż táki ten Syn
Boży rowny Bogu/ ćiáłem y náturą o=
błożony/ ná wzgárdę/ pośmiech y ſro=
gą mękę y śmierć ſromotną dány być
miał: iáko ſam po tym Piotrowym wy=
znániu dołożył y opowiedźiał: ná vtwir
dzenie rzeczy y wiáry ták trudney/ obie
cał niektorym vczniom przy Pietrze/
vkázáć im kroleſtwo ſwoie/ gdźie od te
goż Oycá niebieſkiego/ nie táiemnie
do ſercá/ ále iáwnie do vchá świádec=
two vſłyſzeć mieli/ iż Piotr dobrze wy=
znał/ á iż on ieſt práwy Syn Bogá ży=
kolumna: b
wego/ teyże z nim nátury iedney Boz=
kiey. To ſię sſtáło/ iáko nam Ewánge=
liſtá powiedźiał/ po ſześći dni/ gdy im
to Pan obiecował. Wźiął Piotrá/ Iá=
kubá y Ianá Pan IEZVS, y prowá=
dźił ie ná gorę wyſoką y przemienił ſię
przed nimi/ y vkazał ſię im Moyzeſz y
Heliaſz/ ktorzy ná świećie tu żyiąc o
Meſſyaſzu piſáli y náuczáli. Co w pi=
ſmie ſwoim Moyzeſz opowiedźiał/ co w
ćiemnych figurách pokrył/ y czego oni
ábo nie czytáli/ ábo ná ten czás zrozu=
mieć nie mogli: to ſam oſobą ſwoią z
otchłáni świętych oycow przyzwány/
zeznawa: iż ten ieſt obiecány Meſſyaſz/
o ktorymem piſał. Y mowiąc z nim/
iáko Lukaſz ś. dokłáda/ o iego zeſzćiu
ktore być w Ieruzálem miáło/ to ieſt/
o męce y śmierći iego/ dał znáć/ iż to
on báránek/ ktorego kreẃ świát wſzy=
tek odkupić y wyzwolić z niewoli wie=
czney miáłá. Toż vczynił Heliaſz przed=
nieyſzy Prorok imieniem wſzytkich Pro
rokow: iż ten ieſt á nie inny/ o ktorym
Prorocy opowiedáli.
Zátym náſtąpiło nawyżſze świádec=
two Bogá Oycá o drugiey Bozkiey ná=
turze iego: vſłyſzeli głos z obłoku. oſo=
by nie widźieli/ bo Bog nie ma twarzy
áni podobieńſtwá żadnego ná niebie y
ná źiemi/ iáko Moyzeſz náuczał: [Gło=
ſeś/ práwi/ iego ſłyſzał/ áleś twarzy y
formy żadney nie widźiał.] y nie może
ſię málowáć do żadney rzeczy nieprzy=
rownáne Boſtwo. y ten głos ták zá=
brzmiał: [To ieſt namilſzy Syn moy w
ktorym mi ſię vpodobáło/ tego ſłuchay
ćie.] Nie Moyzeſz/ nie Heliaſz/ nie ża=
den święty/ nie Anyoł ktory Synem ieſt
moim: ále ten ſam. nie czyniony/ áni
ſtworzony/ ále rodzony/ w ktorym mam
wſzytko kochánie y roſkoſzy moie.
Bog właſnie kocháć ſię nie może/ ie=
dno ſam w ſobie y náturze ſwey. Miłu=
ie ludźie y ſługi y to co ſtworzył/ ále v=
podobánia ſwego właſne^o/ ktore wiel=

P iij

kośći y má=

---

strona: 118

Ná II. Niedzielę w Poſt.

118.

kolumna: a
kośći y máieſtatu y náturze iego przy=
ſtoi/ nie ma/ iedno ſam w ſobie. Iáko
Anyoł y duch nie ma kochánia w ćiele=
ſnych dobrách/ bo ćiáłá nie ma: y czło=
wiek nie mieſzka w wodźie/ iáko ryby
ktore ſię w niey rodzą y kocháią: Ták
Pan Bog w náturze tylo ſwey/ to ieſt
ſam w ſobie vpodobánie ma/ ktora ie=
go náturá iż ieſt wſzytká w Synie/ y o=
nę przedwiecznym rodzeniem nań wle=
wa/ przeto rownym mu ieſt y iednym z
nim Bogiem. Mamy tedy y tu wielkie wyświád=
czenie tego boſtwá Syná Bożego/ kto=
re Piotr ś. wyznał. Y przetoż kazánia
y náuki ſwoiey y wyznánia oney wiáry
o Chryſtuśie/ Piotr ś. tym widzeniem
y ſłyſzeniem głoſu Oycowſkiego wſpie=
ra/ mowiąc: [Nie z vczonych báśni
oznáymiliſmy wam Páná náſzego IE=
ZV Chryſtá moc y przytomność/ ále=
ſmy ſámi widźieli wielmożność iego.
Bowiem biorąc od Bogá Oycá cześć
y chwałę/ głos od niego táki od wiel=
możney chwały ſpuſzczony był: To ieſt
Syn moy namilſzy w ktorym mi ſię v=
podobáło/ tego ſłuchayćie. Ten głos
ſłyſzeliſmy z niebá/ będąc z nim ná go=
rze świętey.] Mamy tedy z tey Ewán=
geliey wielkie świádectwo o Boſtwie
Páná náſzego/ przećiw tym Aryanom
y Nowochrzczeńcom.
Lecz y Kálwiniſtowie y ći co ſię E=
wángeliki zowią/ z tego ſłowá [Tego
ſłuchayćie] burzyć chcą vrzędy kośćiel=
ne/ Koncylia/ Doktory/ ſłucháć ich nie
chcąc/ iedno co Syn Boży mowi y ná=
ucza. Y gdy ich pytamy: gdźie go ſły=
ſzą mowiącego? powiádáią: w piſmie
y Ewángeliey. Lecz głos Oycá niebie=
ſkiego mowi: tego ſłuchayćie/ nie mo=
wi/ piſmá iego ſłuchayćie. A iż Pan
IEZVS nic nie piſał/ áni piſáć roſka=
zał/ nie máſz czego ſłucháć. A gdy Pan
IEZVS w niebo wſtąpił/ á piſáney ie
ſzcze Ewángeliey nie było/ kogoż ludźie
ſłucháć mieli? Pewnie tegoż Chryſtu=
ſá w poſłáńcách ſwoich y w Apoſtołách
mowiącego/ ktorym dał Duchá ś. nie
wſzytkiego im przez ſię ſam powiádá=
iąc/ ále wiele nań odkłádáiąc. ktorym
dał ten kredyt: Kto was ſłucha/ mnie
ſłucha: kto wámi gárdźi/ mną gárdźi.
Głos Bogá Oycá [tego ſłuchayćie] na
mniey ſię ná piſáną Ewángelią nie
śćiąga: bo iey ieſzcze nie było/ y oná ię=
kolumna: b
zyká nie ma y mowy/ y nie káżdy iey czy=
táć vmie/ á rzadki dobrze rozumieć ią
może. Ale ſię śćiąga ná ſłowo iego kto=
re ſam rozśiewał/ y ktore włożył w v=
ſtá/ iáko mowi Prorok/ naśienia ſwe=
go/ Apoſtołow y potomkow ich/ y w
kośćioł ſwoy y Koncylia y Doktory/ w
ktorych záwżdy Chryſtus/ iáko Apo=
ſtoł świádczy/ mowi y náucza/ y kto=
rych káżdy winien ſłucháć iáko ſáme=
go Chryſtuſá. Chytrzy á wężá piekiel=
nego iády nápełnieni/ do tákiego mi=
ſtrzá vkázuią/ ktorego náchylić po
ſobie y po głowie ſwoiey mogą. iákie
ieſt piſmo/ ktore wykręćić y wyſkro=
báć/ y zepſowáć/ y wyrzućić/ y ſpalić y
zgubić mogą. A od onego ſędźiego v=
ćiekáią/ ktory ſię zwieść y oſzukáć nie
dopuśći/ to ieſt od vrzędu kośćielnego/
od Koncylia/ Doktorow y kápłanow
y páſterzow/ ktorzy wymyſły ich potę=
piáią/ y ktorych ſłow zepſowáć/ y ro=
zumienia ná ſwoię ſtronę náwieść/
nie mogą. Pokázuie ſię też z tey Ewángeliey
nieśmiertelność duſz ludzkich po wy=
ſzćiu z ćiáłá/ iż ſą/ żyią/ trwáią/ á nie v=
mieráią/ iáko iuż dźiśieyſze heretyctwá
práwi Epikurowie/y v Pogáńſtwá
niegdy wzgárdzeni/ náuczáć śmieią.
Moyzeſzowe ćiáło/ mowi piſmo/ po=
grzebł Pan Bog ná gorze Abárim ábo
Nebo/ á oto duſzá tu iego z Pánem w
máieſtaćie ták wiele lat máiąca y wie=
czna rozmawia. Co y o duſzách/ Abrá=
hámá/ Izááká y Iákobá Pan ſam prze=
ćiw Sádduceuſzom twierdźi/ y głup=
ſtwo ich gromi/ iż nie rozumieią y pi=
ſmá y mocy Bożey/ vkázuiąc iż duſze ſą
y żyią. A Bog nie ieſt vmárłych ále ży=
wych. A gdy tenże Pan IEZVS mo=
wi: [Nie boyćie ſię tych co zábijáią ćiá
łá/ bo duſze zábić nie mogą.] bárzo iá=
śnie o nieśmiertelnośći duſz náſzych o=
znaymił. Przetoż brzydźmy ſię temi
heretyctwy/ ktore do ták grubego y by=
dlęcego nierozumu przywodźi ſzalone
od kośćiołá ś. odſtąpienie.
Lecz y ćiał náſzych nieśmiertelność
ktorą ná dźień ſądny weźmiem/ ná tym
Heliaſzu dobrze ſię vmacnia/ ktory ie=
ſzcze nie vmárł/ y nie vmrze áż przed
ſądnym dniem/ gdy przyſzćie wtore Pá=
ná náſzego vprzedźi/ y przeſłáńcem ie=
go/ iáko ś. Ian w pierwſzym/ zoſtánie.
Ieſli ćiáło ludzkie przy duſzy ieſzcze nie

vwielbioney

---

strona: 119

Ná II. Niedzielę w Poſt.

119.

kolumna: a
vwielbioney Pan Bog kilá tyśięcy lat
zdrowe trzymáć może: y wieczne á nie=
śmiertelne vczynić też może.
Oná ſię rzecz też ſtąd vmacnia/ iż
duſze ludzkie z Bozkiego roſkazánia y
dozwolenia vkázowáć ſię ludźiom mo=
gą/ iáko ſię tu tym Apoſtołom vkazáłá
duſzá Moyzeſzowá. Y w kśięgách Kro=
lewſkich mamy/ iż ſię Saulowi vkazá=
łá duſzá Sámuelowá/ nie dla czárow/
ále czáry vprzedźiwſzy/ ſtánął Sámuel/
y powiedźiał rzeczy przyſzłe Saulowi.
Tákże ſię duſzá Ieremiaſzowá y Onia=
ſzowá vkazáłá Máchábeuſzowi. y w
dźieiách ſwiętych/ v zacnych doktorow
tákich hiſtoryi niemáło ſię náyduie.
O rożnych też mieyſcách duſz ludz=
kich ſtąd ſię wiádomość bierze/ iż nie
tylo ſą dwie/ Niebo á piekło/ ále inſze
rożne. Bo Moyzeſzowá duſzá nie z nie=
bá przyzwána ieſt. Bo przed Chryſtu=
ſem żadna tám być nie mogłá. Bo ieſli
ray grzechámi zámkniony ieſt/ dáleko
więcey niebieſkie/ gdźie ná Páná Bo=
gá pátrzą/ roſkoſzy/ poty zámknione by=
kolumna: b
ły/ poki ich Zbáwićiel náſz śmierćią/
męką y wſtąpienim ſwoim w niebo nie
otworzył/ długi zá ludzki rodzay wy=
płáćiwſzy. Nie z piekłá też duſzá Moy=
zeſzowá wyſzłá: bo tám potępionych
ieſt mieyſce/ nie świętych przyiaćioł y
ſług Bożych/ iáki był Moyzeſz. Muśi
tedy być inne mieyſce ludzkim duſzom/
to ieſt odchłań oycow świętych. o Sá=
muelowey duſzy piſmo świádczy/ iż nie
zgory áni z niebá/ ále z źiemie wycho=
dźiłá. Nie z piekłá potępionych: bo
Sámuel był wielki y Bogu miły Pro=
rok: ále z innego pod źiemią mieyſcá/
w ktorym Chryſtuſá y iego przyſzćia o=
czekiwano/ do wybáwienia y przepro=
wádzenia do niebieſkiey chwały. In=
ſze też mieyſce ma Heliaſz ieſzcze nie v=
márły/ w ktorym z ćiáłem y w ćiele mie=
ſzka/ nie to źiemſkie náſze/ ále inne po=
dobno rayſkie/ w ktorym ieſt drzewo
żywotá/ nam innym potomkom Iá=
dámowym zámknione/ á Heliaſzowi z
przywileiu otworzone.

25:

WTORA CZESC.

26:

O pośćie Moyzeſzá y Heliaſzá/ o roboćie w pokućie ś. pátrząc

27:

ná zapłátę/ o wſtępowániu z Pánem ná gorę.
kolumna: a
Ni te 40. ktoreſmy ná poku=
ty náſzey podpárćie záczęli/ zá=
lecáią ſię nam nie tylo przykłá=
dem P. náſzego/ iákoſmy w przeſzłą Nie=
dźielę ſłyſzeli/ ále też y przykłádem tych
wielkich v Bogá mężow y Prorokow/
Moyzeſzá y Heliaſzá. Pośćił Moyzeſz
gdy miał bráć zakon y práwá od Páná
Bogá/ ktoremiby ludźie ſobie poru=
czone drogámi ſpráwiedliwośći/ y ży=
ćia pobożnego prowadźił/ y w dobrym
ie porządku y Rzeczypoſpolitey ich
poſtánowił. Ná vczczenie y ziedná=
nie ták potrzebnego ludźiom zakonu/
poſtem ſię przypráwował. Tákże He=
liaſz gdy miał Páná Bogá widźieć/ y
napráwę kośćiołá/ od heretykow po=
deptánego/ y báłwochwálſtwem zárá=
żonego/ vprośić/ poſtem ſię przygoto=
wał. Y my też tego prágniemy/ áby
Pan Bog ſwoy święty zakon nie ná
kámiennych tablicách/ ále iáko nowe=
go teſtámentu łáſká ieſt/ ná ſercách
náſzych nápiſał/ y mocnie á z miłośći
ſynowſkiey pełnić go nam dał. ábyſmy
kolumna: b
grzechy y bezzakonnośći náſze porzu=
ćiwſzy/ wolą Bozką iego y práwá świę=
te iego wykonywáli: poſtem ſię też
przypráwuymy. A nie bądźmy iáko o=
ni/ co iedli y pili y wſtawſzy igráli/ y
ćielcowi ſię/ bogiem go ſwoim czyniąc/
kłániáli. ktore vyrzawſzy Moyzeſz/ á
nioſąc im wielki od Bogá vpominek/
on zakon pálcem Bożym piſány: wo=
lał tablice one potłuc/ á niżli obżer=
com y niepoſzczącym zakon ktorego on
poſtem doſtawał/ ták drogą rzecz/ y
táki dar od Bogá oddáwáć. Tákże y
my/ ieſli niepowśćiągliwi będźiem/ á
ćiał náſzych w pokućie nie ſtrudźim/
pálcá Bożego/ y mocy Duchá ś. ná
ſercách náſzych/ ktoryby ná nich piſał/
y one odmienił/ y do pełnienia woley
Bożey ſpoſobił/ nie vczuiem.
Słuſznie y my z Heliaſzem żáłowáć
ſię przed Pánem Bogiem/ dźiśieyſzych
tych czáſow możem/ mowiąc:
[Zięłá mię żáłość y gniew o chwałę twoię
Pánie. bo ſynowie kośćielni odſtąpili
przymierza twego/ ołtarze twoie po=

pſowáli/

---

strona: 120

Ná II. Niedzielę w Poſt.

120.

kolumna: a
pſowáli/ Proroki twoie mieczem pozá=
bijáli/ y ſamem zoſtał/ y ieſzcze y mnie
ná śmierć ſzukáią.] Bo ná ták wiele
ludźi heretyckich/ y odſtępnikow od
wiáry y przymierza/ ktore z Pánem Bo
giem y kośćiołem iego vczynili/ pá=
trzym. ták wiele zwoiowánych kośćio=
łow y ołtarzow liczym. ták ćięſzkie ná
kośćioł Boży prześládowánie od nich
powſtáło/ iż nam z onym Máthátya=
ſzem y z tym Heliaſzem prośić przycho=
dźi/ ábyſmy ná to nie pátrzyli/ á śmier=
ćią tey żáłośći zbyli. Chcemyli co v Pá=
ná Bogá vprośić/ áby nam krole y
proroki á kápłany ſwoie/ ná wrocenie
y napráwy kośćiołá ſwego wzbudźił/ z
gorącą miłośćią ku chwale iego/ y po=
śćmy y trudźmy ćiáłá náſze.
Teraz zwłaſzczá gdyżćie ſię ná ten
ſeym ziecháli/ iáko wodzowie ludu Bo=
żego/ iáko świece ich ćięmnośći/ iáko
opiekunowie śieroctwá ich/ iáko mi=
ſtrzowie proſtych y ktorzy o ſobie rá=
dźić nievmieią/ wam ie Pan Bog zle=
ćił/ wam máiętnośći y zdrowia ich po=
ruczył/ ábyśćie ie do ſpráwiedliwośći
przypráwowáli/ y w dobrey obronie od
tego pogániná Turczyná zátrzymáli.
Ná to iáko Moyzeſzowi/ rády wam z
niebá y rozumu wielkiego potrzebá/ ná
ták trudny rozmyſł y wielkie Korony
wſzytkiey niebeśpieczeńſtwo. Słuſznie
ſię Pánu Bogu w pośćie vkarzáć ma=
ćie/ ieſli lud ſwoy y oyczyznę namilſzą
miłuiećie. Toż ſię do duchownych mo=
wi/ áby o chwałę ſię Bozką w ktorey
ieſt ludzkie zbáwienie fráſowáli/ y ná
iey obálenie łzy z Heliaſzem wylewáli/
proſząc Páná/ áby do napráwy kośćio=
łá ſwe^o nie mieſzkał/ poſtem ſię poniżáć
Pánu Bogu nie zániechaymy.
Niech pokuśnik nie mowi: duchow=
ny poſt lepſzy á ćieleſny niepotrzebny.
bo nas iedzenie/ iáko Apoſtoł mowi/
Bogu nie záleca. Poſt duchowny ćie=
leſnego nie pſuie/ y owſzem ćieleſny ná
duchownym ſię buduie. Dobrze nie
grzeſzyć co ieſt duchowny poſt/ ále też
dobrze zá grzechy ćiáło káráć/ y grze=
chom áby ſię nie wracáły/ zábiegáć.
Zbáwićiel náſz nie duchowny poſt po=
śćił/ bo grzechu nigdy nie miał/ ále ćie=
leſny. Moyzeſz y Heliaſz nie duchownie
40. dni pośćili. Bo duchowne cnoty
záwżdy być máią y nigdy nie vſtáwáć/
á ćieleſny poſt nie záwżdy/ dni 40. y dru=
kolumna: b
gdy mniey pośćili święći. Toć ſię o ćie=
leſnym pośćie rozumie.
Nie zálecać nas pokarm Pánu Bo=
gu/ ále poſt nas záleca/ ktory ná wiel=
kich y BOgu miłych cnotách rośćie.
Bo naprzod ſkruchá go prawdźiwa y
vprzeyme zá grzechy záſmucenie rodźi.
Zaden nigdy ſzczerze pokutuiący po=
ſtem nie gárdźił/ ále im ſobie ſmutku
dla Páná Bogá przyczyniał. Bo iáko
ſię człowiek/ mowi Apoſtoł/ pokármem
vweſela/ ták ſię głodem záſmuca. Ni=
niwczycy y bydłu y dźiećiom pośćić
trzy dni kazáli/ áby ſię wzraſkiem y płá=
czem y wyćiem niemych beſtyi/ do żá=
łośći y ſmutku przywodźili. y przetoż y
wory ná ſię kłádli/ y w popiele y w pro=
chu leżeli/ áby tym więtſzą żáłośćią y
ſmutkiem nápełnić ſercá ſwoie mogli/
zá to iż Bogá gniewáli.
Poſt rodźi ſię ná oney piękney cno=
ćie/ ktorą powśćiągliwośćią od rze=
czy wolnych/ ábo wſtrzymawáłośćią
zowiem. Rozum to przyrodzony chwa=
lić muśi/ gdy ſię kto od rzeczy miłey á
ſobie wolney pohámuie/ y ſam śiebie
zwyćięży/ y właſną chęć ná znák mę=
ſtwá duchownego vmorzy/ á pokaże
iż ſobą władnie/ á chęć go do rzeczy lu=
bych nie zwyćięży. Tá cnotá nie ná
tym ſię báwi co z grzechem ieſt złączo=
no/ iákie ieſt porubſtwo y cudzołoſtwo/
y pijáńſtwo/ obżerſtwo/ bo to ieſt prze=
ćiw czyſtośći y trzeźwośći: ále ná tym
coby bez grzechu vczynić mogł/ á czy=
nić ná ćwiczenie cnoty ſwey y vpodo=
bánie Bogu niechce. Iáko gdy ſię od
właſnego małżeńſtwá hámuie/ gdy kto
w bezżeńſtwie zoſtáie/ gdy wolne rze=
czy ſam ſobie zákázuie/ gdy ſobie tę ro=
ſkoſz y kochánie odbiera/ ktoregoby bez
grzechu záżyć mogł. Wielkie męſtwo
y powśćiągliwość pokazał Dawid/ gdy
wody z Bethleem ná ktorey ſię vcho=
wał/ po ktorą trzey mężni żołnierze ie=
go/ páná miłuiąc/ przez woyſko ſię nie=
przyiaćielſkie przebili y oney przynieśli/
w wielkim ſwoim prágnieniu pić nie=
chćiał/ myśląc: Droga to teraz v mnie
wodá/ ták wielką chuć mam do niey/
krwią moich namilſzych rycerzow czer
pána ieſt/ nie będę iey pił/ zwyćiężę
ſwoię chćiwość/ á Bogu ią iáko rzecz
v mnie teraz bárzo drogą ofiáruię y od
dam. y ták vczynił. Iáko z przećiwney
ſtrony/ gruba byłá y ſproſna niepo=

wśćiągliwość

---

strona: 121

Ná II. Niedzielę w Poſt.

121.

wśćiągliwość Ezaego/ mowi Apoſtoł/
ktory vyźrzawſzy ſmáczną potráwę/
przedał zá nię práwo ſwoie pirworod=
ne. Tey my nieczći vchodząc/ á cnotę w=
ſtrzymawáłośći y zwyćięſtwá ſkłonno=
śći ſwey ćwicząc/ bárzo rádźi pośćim.
Rodźi ſię poſt náſz Kátholicki y ná
poſłuſzeńſtwie kośćielnym ku práwom
y zwyczáiom mátki náſzey oblubienice
Chryſtuſowey/ y owſzem ſámego Chry=
ſtuſá. ktory ták o vczniách ſwoich po=
wiedźiáł: Gdy oblubieniec od nich w=
źięty będźie/ pośćić będą. Roſkaże im
áby pośćili. y doſyć roſkazał/ gdy to
rzekł/ y gdy poſzczącym zapłátę v Oy=
cá ſwego obiecał. Czáſu nie náznáczył/
Duchowi to ś. y Apoſtołom poruczył/
ktorzy ten czás obráli/ y wſzytkiemu
Chrześćijáńſtwu pośćić te 40. dni ka=
záli. Ieſli Saul krol świecki mogł lud
ſwoy ná poſt obwiązáć: á Ionátás
ſyn iego z niewiádomośći zgrzeſzył/ gdy
go nie záchował: dáleko więtſzą moc
ma kośćioł Chryſtuſow/ czáſy poſtom
ſtáwić. y dáleko więcey grzeſzą/ ktorzy
iádowićie y ze złośći tákim roſkazá=
niem gárdzą. Wielka cnotá ieſt poſłu=
ſzeńſtwo/ y wielkie ſię w nim pokuſy
zwyćiężáią zá pomocą Bożą. Bo ták
ieſt ſkáżona/ iáko mowi Apoſtoł/ nátu=
rá náſzá/ iż ſię tego więcey chce/ y vśi=
lnie nápiera/ o co zákazánie ma/ y po=
żądliwość zákazánim więcey ſię bu=
rzy/ ieſli ſię łáſką Bożą nie vkroći. Má=
ła rzecz byłá iábłko w ráiu/ dáleko lep=
ſzych owocow mieli doſtátek/ ále ten
ſię zdał im być naſmácznieyſzy ktory był
zákazány. Y zwiedźieni kłamſtwem
czártowſkim/ choć ieſzcze w cáłey ná=
turze/ vpádli/ pátrząc ná piękny on w
oczách owoc. Y nie o iábłko ie ſkarano
y nas w nich/ ále o niepoſłuſzeńſtwo.
Y my nie wielką rzecz czynim/ iż mięſá
y mleczná nie iemy/ mamy ryby y ine
potráwy. Ale poſłuſzeńſtwo pełniąc/
wiele ſobie v Páná Bogá wyſługuiem/
y wielką pokuſę/ wſpárći łáſką Chry=
ſtuſową/ zwyćiężamy/ morząc w ſobie
gorącość chęći do zákazánych ná ten
czás potraw.
Tey pokuſy heretycy żadną miárą
nie zwyćiężą/ by mieli ryby co nagor=
ſze/ y owſzem y do żab rzućiliby ſię/ gdy=
by im ich zákazał. Bo łáſkę Bożą/ kto=
ra ſię poſłuſznym y pokornym wlewa/
vtráćili. Oboie ty dwie cnoćie wſtrzy=
kolumna: b
mywáłość y poſłuſzeńſtwo ſławnie wy=
pełnili oni czterzey młodźieniaſzkowie
w Bábiloniey/ ktorzy młode y gorące
ſwoie chęći do potraw krolewſkich/ y
winá ktore ſam wielki Monárchá pi=
iał/ vmorzyli/ do ſwego przyſtáwá mo=
wiąc: Day nam iárzyny/ ktore źiemiá
rodźi/ á po 10. dni pátrz ná twarzy ná=
ſze ieſli będą bláde y ſuche. Bo tych po=
traw zakon nam Boży zákazał. Mieli
y wyſoką wiárę/ iż przyrodzoney vro=
dy/ Bogá y zakonu iego ſłucháiąc/ po=
ſtem tráćić nie mieli/ ktorey ſię y Iu=
dyćie wdowie z poſtu przyczyniło/ iż po
ſzcząc pięknieyſzą zoſtawáłá. O tákie
w pośćie poſłuſzeńſtwo oni ſiedm Má=
chábeyſcy młodźieńcy bráćia rodzeni/
woleli ćięſzkiemi mękámi vmieráć/ niż=
li ſię zákazánym pokármem mázáć/ á
zakonu Boże^o około poſtu nie ſłucháć.
Buduie ſię poſt náſz y ná ofierze/ kto=
rą Pánu Bogu z ćiáłá náſzego czynim/
wedle Apoſtołá/ gdy chęći iego vma=
rzamy/ y Pánu Bogu ie zábijamy: [V=
martwiayćie/ práwi/ członki wáſze ná
źiemi.] y indźiey mowi: [Stawćie ćiá=
łá ſwe ofiárą żywą/ świętą/ Bogu ſię
podobáiącą.] Iákaż ma być ofiárá z
ćiáłá náſzego Pánu Bogu? iedno gdy
ie dla niego trudźim poſtem y iną pra=
cą w ſłużbie iego/ zábijáiąc chęći náſze
w nim/ ktore ſię przećiwią woley iego.
Poſtem też ſobie czynim do czyſtośći
pomoc y ſtraż/ y ná tey pilnośći rośćie
tá powśćiągliwość. Iáko Iudytá w=
dowá młoda czyniłá/ włośiennicę ná
ſobie noſząc/ á ná káżdy dźień okrom
świętá poſzcząc.
Y z gorącey modlitwy poſt ſię záczy=
na/ gdy co pilnego chcemy v Páná Bo=
gá vprośić/ ieſt modlitwie wielkiemi
ſkrzydłámi do niebá. Bo czyni trzeź=
wią y czuyną duſzę/ y lekką do niebie=
ſkiego latánia. Dányel chcąc vprośić
obiáwienie táiemnic/ pośćił/ y inni ś=
więći modlitwy poſtem wſpieráli/ y do
wyſłuchánia im v Páná Bogá bárzo
ſłużył. Iáko ſię o Moyzeſzu y Heliaſzu
powiedźiáło.
A żebyſmy ſię ſámi nie żałowáli ná
poſty y ná prace y inne trudnośći dla
zbáwienia náſzego/ w tym przemienie=
niu ſwoim chćiał Pan IEZVS vkázáć
vczniom y nam w nich/ wielką y pew=
ną pracey náſzey zapłátę/ ábyſmy ſię
nią do ćierpienia y roboty pobudzáli.

Q	Máło przed=

---

strona: 122

Ná II. Niedzielę w Poſt.

122.

kolumna: a
Máło przedtym powiedźiał vczniom
ſwoim/ iż wiele ćierpieć/ y w wielkiey
zelżywośći vmrzeć ná krzyżu/ y potym
z martwych wſtáć miał. czym ſię vcz=
niowie záfráſowáli y obráźili/ á zwłaſz=
czá Piotr ś. ktory śmiał Pánu mowić:
Nigdy to nie będźie/ áby ná táką ſro=
motę y śmierć hániebną przyść miał.
A Pan ich náuczył/ iż táka zelżywość
y ćierpienie ná tym świećie dobrze ſię
płáći ná drugim po śmierći/ y ná dźień
z martwych wſtánia. Y obiecał nie=
ktorym vkázáć tę chwałę y kroleſtwo/
ktorym ſię iemu krzyż y praca płáćić
będźie/ á nie tylko iemu/ ále y náślá=
dowcom iego/ ktorzy ſámi ſobą wzgár=
dzą/ y krzyż ſwoy ćierpliwośći y vći=
ſkow tego świátá z pokorą zá nim po=
nioſą/ y tą drogą cnot świętych poy=
dą/ ktorą on ſam chodźił. Y co obiecał
trzem tym/ zyśćił/ vkazał im kroleſtwo
y wſzytek doſtátek/ máieſtat/ ozdobę/ y
wſpániáłość iego.
To okázowánie Máttheuſz ś. y Lu=
kaſz dwiemá tylo ſłowy opiſáli/ y rzecz
bárzo wielką w krotkich ſłowiech zá=
grzebli/ tylo o roziáśnieniu twarzy ie=
go iáko ſłońce/ y o biáłośći ſzat iego
iáko śnieg powiedźiawſzy. Acz Lukaſz
ś. máieſtatu iego trochę dotknął. Iza=
li ták przenawyżſze kroleſtwo Chryſtu=
ſowe/ y przemożną wſpániáłość/ z ża=
dnym wſzytkiego świátá krolem nie=
zrownáną pompę/ y máieſtat niebieſki
opiſuią? Pan obiecał niektorym vcz=
niom vkázáć ſię im w kroleſtwie ſwo=
im/ y w páńſtwie/ w doſtátku y ozdobie
máieſtatu ſwego: á ty ś. Ewángeli=
ſtá/ o twarzy iego tylo á o ſzátách po=
wiádaſz? Nie dźiwowáć ſię/ bo táki
ieſt zwyczay prawdy ś. piſmá. Philo=
zophia y mądrość świecka/ máiąc rze=
czy nizkie/ máłe y niepewne/ ſłowy dłu=
gimi y wydwornymi nágradza/ y vdá=
tną ſię czyni. A Bozka Duchá ś. náu=
ká/ máiąc rzeczy bárzo wielkie/ wyſo=
kie/ prawdźiwe y niepoięte/ o ſłowá nie
dba/ y owſzem proſtą y nizką wymową
wielkość y máieſtat prawdy ſwey po=
krywa/ żadnego zálecánia ludzkiego
ięzyká nie ſzukáiąc/ á ráczey więtſzego
ſię z nich zelżenia boiąc. A k temu iż
rzeczy ſą wyżſze/ niżli rozum poiąć y ię=
zyk wymowić może: muśi wielkość ich
w ſkąpych ſłowách pogrzebáć/ á wię=
cey dźiwowániu y vważániu pilnemu
kolumna: b
y nabożnemu polecáć.
Dźiwne to było y nád wſzytkie świá=
tá tego ozdoby/ bogáctwá/ roſkoſzy y
doſtátki napożądliwſze przemienienie.
o twarzy iego y o ſzátách powieść nam=
nieyſza ieſt/ odrobiná te^o co ſię im tám
pokazáło. Bo do pokazánia krolew=
ſkiey doſtoynośći y wielkośći wiele po=
trzebá. A zwłaſzczá/ gdy nie krol świe=
cki/ áni kroleſtwo ieſt to iáko ná świe=
ćie/ málowáne y ćieniowi mijáiącemu
podobne: ále Bozkie/ wieczne/ z ktore=
go wſzytki źiemſkie idą. Do tákiego o=
kázowánia/ po náſzemu mowiąc/ śiłá
tám było dworu/ woyſká/ rycerſtwá/
doſtátku/ złotá/ śrebrá/ kámieni dro=
gich/ roſkoſzy/ ſzat/ pompy/ máieſtatu.
A iáko ſię Sálomon Sábie krolowey z
ſwoią wielmożnośćią y chwałą poka=
zał: ták dáleko poważnieyſze to było
okázowánie/ gdy dźiedźic niebá y źie=
mie ſwoy dom/ páłace/ roſkoſzy/ doſtá=
tki/ ſwoim vczniom w oczách ſtáwił/
pokázuiąc ſię Pánem w páńſtwie/ y
krolem w kroleſtwie ſwoim nie vſtáią=
cym y wiecznym. Aby podłośćią iego
y poniżeniem w ćiele ludzkim y żywo=
ćie onym/ w ktorym naubożſzym nád
wſzytki ludźie zoſtawał/ nie obrażáli
ſię/ á rozumieli/ iż vboſtwo y podłość
oná iego ná świećie/ nie byłá przymu=
ſzona/ ále dobrowolnie przyięta dla
zbáwienia świátá wſzytkiego.
Tego kroleſtwá ták vkazánego ſku=
śiwſzy Piotr ś. mowił: Dobrzeby tu
nam zoſtáć. bárzo dobrze á nigdźież
nie lepiey. Ziemiá pożera obywátele
ſwoie/ ná dole wſzytek świát y nędzá y
nieprzyiaćiele y pokuſy. Tu roſkoſz/ tu
pokoy/ tu rzeki roſkoſzy y pokoiu/ tu wi=
dzenie krolá w chwale ſwoiey/ tu wie=
czność bez odmiány. Lecz Piotr ś. nie
wiedźiał co mowił. nie iżby źle rzekł:
bo nigdźież lepiey iáko w oney chwale
Chryſtuſowey/ przy Moyzeſzu y Helia=
ſzu/ y wſzytkich Anyołách y duchách
ſpráwiedliwych: ále iż ſię ſkwápił do
zapłáty oney/ roboty ſię ieſzcze nie ią=
wſzy. Muśim pierwey/ naświętſzy Pie=
trze/ z tym Chryſtuſem płákáć/ muśim
pierwey ná iego ſrogą śmierć pátrzyć/
muśim łáſkę iego y Ewángelią po w=
ſzytkim świećie roznośić/ muśiſz w ko=
śćiele około rządu iego prácowáć/ pra=
wdę zakonu Chryſtuſowego po wſzyt=
kim świećie ſzczepić/ á ćierpieć wzgár=

dę/ wymiá=

---

strona: 123

Ná III. Niedzielę w Poſt.

123.

kolumna: a
dę/ wymiátánie/ biczowánie y wſzytki
nędze/ á ná koniec ná krzyżu vmrzeć:
toż dopiero tego/ ná ktory pátrzyſz/ po=
koiu vżywieſz. Pokazanoć to/ nie iżby
iuż teraz miał/ ále żeby ná to robił.
Wſtępuymyż ná tę wyſokę gorę. O
goro iákoś piękna. o bych miał ſkrzy=
dłá iáko orzeł ábych tám wlećiał. Tá
gorá trudny ma przyſtęp/ ćiáſna do
niey drogá/ przykre y pracey pełne w=
chodzenie. Potrzebá wiele vćierpieć
nim wierzchu weſołego y odpoczynie=
nia wiecznego doydźieſz. Lecz pracy
y ćierpienia nie żáłuy/ wierny robotni=
ku y náśládowco Chryſtuſow. Mow
do Páná ktory ćię tám wzywa: Weźmi
mię Pánie IEZV Chryſte zá rękę/ á pro=
wadź mię zá ſobą/ rácz mi w ſercu o=
ſłodźić ony roſkoſzy wieczne/ á ia poydę
zá wonnośćią y ſłodkośćią twoią/ á=
bych z Apoſtołem mogł mowić: obco=
wánie moie w niebie. Niechże mi tá
źiemiá wśmierdnieie/ ktorą mi czárt
vkázuie/ y wſzytki iey kroleſtwá ktore
iáko dym mijáią y vpadáią. Niech zło=
żę niepotrzebne ná tę gorę tłomoki.
kolumna: b
Iáko poſtąpić wzgorę mam/ á ia ſłá=
by/ ſłábego y wątłego zdrowia y nog
zemdlonych/ á tákim będąc tłomokow
y worow świeckich zabaw/ pieniędzy/
bogáctwá y niepotrzebney ſtráwy przy
czyniam y ná ſię kłádę? á ieſzcze mam
tákie nieprzyiaćiele/ ktorzy mię popy=
cháią y zá ſzyię pokuſámi rozmáitemi
biją. Nie wiele ſtráwnego ná tę gorę y
drogę potrzebá. To porzućić mam/ co
mi ſię ná drogę nie przyda. Oddáć mam
vbogiemu/ co mi ćięży y názbyt ieſt.
Izali lepiey z gory ſpáść y potłuc ſię/
niżli ty ćiężary zoſtáwić/ ktore mi gdy
ſpádnę á zdrowie ſtrácę/ nie pomogą?
IEZV moy prowadź mię do roboty/
y pomagay mi do pokuty/ ábych przyść
do zapłáty mogł. Czárt mi z gory ſwey
świát y chwałę iego vkázuie/ y do ſłu=
żby mię ſwoiey y piekłá prowádźi. Nie
chcę nań pátrzyć/ zá tobą Pánem y
wodzem moim idę/ z pracey ſię żadney
nie wymowię/ ábych kroleſtwo twoie
y ćiebie krolá wiecznego po zeſzćiu z tey
źiemie oglądał. Ktory z Oycem y z Du=
chem ś. kroluieſz ná wieki. Amen.

---

strona: 154

Ná Wielki Czwartek.

154.

5:

NA WIELKI CZWARTEK, E=

6:

WANGELIA V IANA W XIII.
Nego czáſu: Przed świętem Páſchy/ wie=
dząc P. Iezus iż przyſzłá godziná iego áby przeſzedł z te=
go świátá do Oycá: vmiłowawſzy ſwe ktorzy byli ná
świećie/ do końcá ie vmiłował. A odpráwiwſzy wieczerzą/ gdy
iuż był dyabeł wrzućił w ſerce Iudaſzá Symonowego Iſzkáryo=
tá/ żeby go wydał: wiedząc iż wſzytko dał Oćiec w ręce iego; á
iż od Bogá wyſzedł y do Bogá idzie: wſtał od wieczerzy/ y zło=
żył ſzáty ſwe. á wziąwſzy prześćierádło/ przepaſał ſię. Potym
nálał wody do miednice/ y począł vmywáć nogi vczniow/ y vćie=
ráć prześćierádłem ktorym ſię był przepáſał. Przyſzedł tedy do
Symoná Piotrá. Y rzekł mu Piotr: Pánie/ tyż mnie nogi vmy=
waſz? Odpowiedział P. Iezus/ y rzekł mu: Co ia czynię/ ty te=
raz niewieſz: ále ſię dowieſz potym. Powiedział mu Piotr: Nie
będzieſz mi vmywał nog ná wieki. Odpowiedział mu P. Iezus:
Ieſli ćię nie vmyię/ nie będzieſz miał cząſtki zemną. Rzekł mu Sy=
mon Piotr: Pánie/ nie tylko nogi moie; ále y ręce/ y głowę. Po=
wiedział mu P. Iezus: Ktoć omyt ieſt/ nie potrzebuie iedno no=
gi vmyć: ále ieſt czyſt wſzytek. Y wy ieſteśćie czyſtymi/ ále nie w=
ſzyścy. Abowiem wiedział ktory go wydáć miał. dla tegoż po=
wiedział; Nie wſzyścyśćie czyſtymi. Gdy tedy vmył nogi ich/ y
wziął ſzáty ſwe; śiadſzy/ záſię rzekł im: Rozumieyćież com wam
vczynił? Wy mnie názywaćie Náuczyćielem y Pánem: á dobrze
mowićie; bomći ieſt. A przetoż ieſlim ia Pan y Náuczyćiel vmył
nogi wáſze: y wy powinniśćie iedni drugim nogi vmywáć. A=
bowiem dałem wam przykład; áby iákom ia wam vczynił/ táke=
śćie y wy czynili.
kolumna: a
E dziśieyſzą wigilią
męki y śmierći ſwey Pan y
Bog náſz Chryſtus IEZVS,
dźiwnie nam wielkiemi v=
pominkámi vczćić y okraśić raczył. od=
chodzenie ſwoie do Oycá y koniec ży=
ćia ſwego z námi tu ná źiemi/ wielką
ku nam bráćiey ſwoiey miłośćią zám=
knął/ iáko tu mowi Ewángeliſtá: V=
miłowawſzy ſwoie ktore ná świećie zo=
ſtáwował/ do końcá ie vmiłował/ y ná
końcu vmieráiąc nawiętſzą im miłość
kolumna: b
pokazał. ktora iż byłá z wielką á z bozką
mocą złączona: wiele przemogłá/ y bo=
gáte á nieoſzácowáne dáry y vpomin=
ki zoſtáwić ſwoim nie trudno iey było.
Czego dotykáiąc Ian ś. przydał ty
ſłowá: Wiedząc Pan IEZVS iż mu
Oćiec dał wſzytko w ręce/ to ieſt wła=
dzą y ſzáfunek wſzytkich dobr niebie=
ſkich y bozkich/ ktoremi mogł pełną prá
wie ręką nádáć tych/ ktore miłował y
tu ná źiemi zoſtáwował. Mogł bárzo
bogáty teſtáment vczynić/ máiąc wſzy=

tki Oycowſkie

---

strona: 155

Ná Wielki Czwartek.

155.

kolumna: a
tki Oycowſkie dobrá w ſwych ręku.
Iákoż vczynił zoſtáwuiąc nam prze=
dźiwną ofiárę y głęboką táiemnicę v=
żywánia ćiáłá y krwie ſwoiey. Mow=
kolumna: b
my trochę co o ofierze/ potym o vży=
wániu tey ofiáry zá pomocą Bożą mo=
wić będźiem.

4:

PIERWSZA CZESC.

5:

O przenaświętſzey ofierze Mſzey ś. ktorą dziś Pan Iezus

6:

ofiárował y ofiárowáć roſkazał.
I co nam wydrzeć y zepſowáć
ofiárę nowego Teſtámentu/ dro=
gę Antychryſtowi czyniąc/ vśi=
łuią: iáſnego z Ewángeliey ná tey w=
ielkiey wieczerzy/ piſmá od nas ſię v=
pomináią/ gdźieby Chryſtus mowił:
Oto ia ofiáruię/ y wam ofiárowáć ro=
ſkázuię. Kośćioł Kátholicki ſpráwę im
tę dawał/ y my ktorzy od niego rozu=
mienie bierzem/ dáiem káżdemu/ kto
vporu odſtąpiwſzy rozumnego bacze=
nia vżywa; iż nie wſzytko Ewángeli=
ſtowie wyráźnie nápiſáli/ y z táiemni=
cámi około tey przedźiwney/ y iáko ś=
więći mowią/ ſtráſzliwey y niezrozu=
miáney ofiáry/ piſmá ſię ſtrzegli/ nie
tylo przed niewiernemi ią kryiąc/ ále y
przed proſtymi á nieſpoſobnymi Chrze=
śćiány o niey milcząc. Y ták rozumieią
niektorzy z Doktorow/ iż Apoſtoł Pá=
weł ś. o Chryſtuſowym kápłáńſtwie
wedle Melchiſedechá chcąc náuczyć: te
táiemnice w onych ſłowiech pogrzebł/
gdy ták mowi: [O tym kápłáńſtwie
wyſoka ábo głęboka ieſt náuká/ y nie=
wypowiedźiána wam/ bośćie do ſłu=
chánia ſłábi. moglibyśćie iuż dla czáſu
miſtrzámi być/ á iednák potrzebuiećie
drobney náuki o początkách ſłow Bo=
żych/ y sſtáliśćie ſię tácy ktorym mleká
potrzebá/ á nie mocnego pokármu.] Y
v ś. Chryzoſtomá y Auguſtyná w ka=
zániach niektorych czytamy/ gdźie ie=
ſzcze pogáńſtwo ná nich bywáło/ ſło=
wá/ ktoremi ty táiemnicę ołtarzá ś.
pokrywáli/ mowiąc: Wiedzą wierni
co chcemy mowić/ drugim obiáwiáć
ſię tego nie godźi/ ktorym po kazániu/
gdy tá ofiárá być miáłá/ z kośćiołá wy=
chodźić kazano/ y pátrzyć nie tylo ſłu=
cháć nie dopuſzczono. Przeto nie dźiw
iż ś. Ewángeliſtowie tey wielkiey á
bárzo poważney y táienia godney rze=
czy nie wyráźili/ iż Chryſtus ofiárował
ná wieczerzy ćiáło y kreẃ ſwoię/ iáko
kápłan wedle Melchiſedechá/ y mo=
kolumna: b
wił: ofiáruię tobie Oycze niebieſki.
A też rzecz ſámá ſłow tych nie potrze=
bowáłá. Bo y w ſtárym zakonie w kto=
rym ták wiele ofiar czyniono/ nie nay=
dźieſz/ áby gdźie ták mowili kápłani:
Boże oto my tobie ofiáruiemy. Y Pan
náſz ná krzyżu práwą y żywą ofiárę
czyniąc/ niech vkażą gdźie ty ſłowá
mowił: Oycze ia tobie ofiáruię. Czego
iż nie pokażą/ nie dla tego mowić mo=
gą/ iż ná krzyżu Pan ćiáłá y krwie ſwo=
iey nie ofiárował. rzeczą to ſámą ná
krzyżu bez ſłow czynił. Y tákże ná tey
wieczerzy oſtátniey/ ácz wźiąwſzy chleb
nie mowi: Ia tobie Oycze ofiáruię:
ále ſámą to rzeczą czyni/ chleb błogoſłá=
wiąc y ná ćiáło go ſwoie odmieniáiąc/
tákże y wino błogoſłáwiąc y kreẃ ſwo=
ię z nie^o czyniąc. W błogoſłáwieńſtwie
y w ſámym ćiáłá ſwego ku iedzeniu po=
świącániu/ ofiárę zámknął. A co Pan
IEZVS czynił/ toż też Apoſtołom czy=
nić kazał/ gdy rzekł: To czyńćie ná mo=
ię pámiątkę com ia czynił. Iam błogo=
ſłáwił chleb/ y wy błogoſławćie. Iam
ofiárował y wy ofiáruyćie.
A iż czynić wykłáda ſię ofiárowáć/ z
wiela piſmá dowieść ſię może w ſtá=
rym y nowym zakonie/ y ſłuſznie to ták
rozumiemy/ gdy Pan mowi: To czyń=
ćie/ to ieſt ofiáruyćie/ ná pámiątkę mo=
ię. Iednák to mijáiąc/ z inego fundá=
mentu dowodźim/ iż Pan IEZVS ná
tey wieczerzy ćiáło y kreẃ ſwoię ofiá=
rował zá grze=chy náſze.
Naprzod nikt przeć nie może/ iż
Chryſtus IEZVS pośrzednik náſz/ był
y ieſt práwym kápłanem y biſkupem
náſzym/ co piſmo iáſne świádczy. A ká=
płanem być nie mogł/ mowi Apoſtoł/
ieſli czego nie ofiárował. Bo kápłan z
ofiárą á ofiárá z kápłáńſtwem ſię wią=
że. A iż dwoie ieſt w piſmie kápłáń=
ſtwo/ Aaroná y Melchiſedechá: pew=
na rzecz ieſt/ iż Pan Chryſtus nigdy nie
był kápłanem wedle porządku Aaro=

V ij	ná. Bo iá=

---

strona: 156

Ná Wielki Czwartek.

156.

kolumna: a
ná. Bo iáko Apoſtoł dowodźi/ nie był
z pokolenia Lewi/ w ktorym ſię kápła=
ni rodźili: ále z pokolenia Iudy/ z ktore=
go nigdy kápłan v Moyzeſzá nie był/ á=
ni ſię godźiło tákiemu ofiárowáć/ by
dobrze był y krolewſkiego ſtanu. Nád
to lepák nic nie máſz pewnieyſze^o/ iáko
to/ iż P. IEZVS był kápłanem wedle po=
rządku Melchiſedechá. bo ták Pſalm
mowi/ y Páweł ś. ſzeroko przywodźi.
Czym był rożny Melchiſedech w ſwo=
im kápłáńſtwie od Aaroná/ oznáymuie
Apoſtoł. Bo Melchiſedech był ſtár=
ſzy/ á drugi/ to ieſt Aaron/ był młodſzy.
Ieden doſtoynieyſzy/ drugi podleyſzy.
Ieden ſam bez potomſtwá/ drugi/ to
ieſt Aaron/ z potomkámi y z rodzáiem
náſtępuiącym. Ieden wieczne á nieod=
mienne miał mieć kápłáńſtwo/ á drugi
docześne y odmienne. Dwie iednák
naznácznieyſze były miedzy nimi rożno
śći. Iedna/ iż Aaron krwáwe ofiáry
bydlęce czynił/ á Melchiſedech bez kr=
wie w chlebie tylo y w winie/ iáko pi=
ſmo mowi: Wynioſł ábo ofiárował
chleb y wino: bo był kápłan Bogá na=
wyżſzego. Iż toż ieſt wynioſł co y ofiá=
rował/ ſłowá ty zá tym idące twier=
dzą: Bo był kápłan Bogá nawyżſzego.
Nie wynioſł áby Abráhám z towárzy=
ſzmi z woyny ſię wracáiąc/ iadł tylo y
pił: ále żeby zá iego zwyćięſtwo dźięku=
iąc pierwey P. Bogu/ chleb y wino o=
fiárował/ potym nabożnie rozdawał.
Bo Abráhám z wielką ſię w ten czás
korzyśćią wracał/ nie potrzebował pro
ſtego chlebá y winá/ ále dźięki kápłáń=
ſkiey y ofiáry zá zwyćięſtwo potrzebo=
wał. A też żadney inney ofiáry Melchi=
ſedechá nie mamy wedle ktorey kápła=
nem był/ iedno tę chlebá y winá. Bo
prożno go kápłanem zwáć/ ieſli o iego
ofierze niewiemy/ ták iáko o Aarono=
wey wiemy. Iż błogoſłáwił Abráhámo
wi/ nie dla tego był kápłanem. bo y ś=
wiecki błogoſłáwić może: iáko Sálo=
mon y Dawid ludźiom błogoſłáwił: ále
ofiárowáć nie może. Co też ś. Dokto=
rowie wſzyſcy co ich mamy/ o tym Mel=
chiſedechu náuczáią/ iż ofiárował chleb
y wino. ^a Klemens Alex. ^b Cypryan/
^c Euzebius/ ^d Ambroży/ ^e Epiphánius/
^f Hieronym/ ^g Chryzoſtom/ ^h Auguſtyn
y inni. ktorych ſię ći nowi wſtydźić y
przelęknąć z ſwemi fałſzámi máią. Ie=
ſliż tedy Melchiſedech chleb y wino o=
kolumna: b
fiárował/ á Pan Chryſtus był kápła=
nem wedle tego porządku/ muśiał ták=
że pod oſobą chlebá y winá ofiárę czy=
nić: boby tákim kápłanem nie był/ y fi=
guryby tey ták wielkiey nie wypełnił. A
nigdźież iey nie wypełnił iedno ná wie=
czerzy: tedyć tám wźiąwſzy chleb y wi=
no pewnie á pewnie ofiárował.
Druga byłá rożność miedzy temi ká=
płáńſtwy/ o ktorey ſzeroko Páweł ś. mo=
wi/ iż kápłáńſtwo Melchiſedechá/ ie=
dnę tylo oſobę miáło/ z ktorey nigdy ná
inne nie ſchodźiło/ y nie ma wyliczo=
nych rodzáiow y potomkow ták iáko
Aaron ktore^o kápłáńſtwo po śmierći
iednego ná drugiego ſchodźiło/ y potym
vſtáło. Y dla tegoż Páná Chryſtuſá w=
łaśnie y w tym wyrażał Melchiſedech/
iż on ſam ieſt iednym y wiecznym á ni=
gdy nie vſtáiącym kápłanem náſzym/
ktory nigdy nie vmiera/ y naſtępniká
nie potrzebuie. Ieſli tedy po dźiś dźień
w nowym zakonie tákie iego kápłáń=
ſtwo trwa/ od Aaroná y Moyzeſzowych
kápłanow przenieśione: tedyć y ofiárá
iego trwáć muśi. boby wieczne kápłáń=
ſtwo iego było prożne/ gdyby ofiáry nie
miał. Nie w niebie/ bo tám nie ofiáruią
zá grzechy: ále tu na źiemi grzechow lu
dźie przez tákie^o kápłaná ofiárę zbywá=
ią. Ktoraż tedy ieſt tá ofiárá? Nie oná
krzyżowa krwáwa: bo tá raz vczynio=
na ieſt/ powtárzáć ſię co dźień nie mo=
że. Muśi tedy być inſze ofiárowánie
teyże iedney krzyżowey ofiáry/ wedle
ktore^o ſam P. Chryſtus przez ſługi ſwo
ie/ iáko kápłan wedle Melchiſedechá
wieczny/ á nieodmienny/ ofiáruie. A
táć ieſt Mſza ſwięta/ w ktorey ſam przez
nas ſwoie ſługi/ y kápłáńſtwá iego
ſprawce/ pod oſobą chlebá y winá ofiá=
ruie/ ćiáło y kreẃ ſwoię/ ták iáko to ſam
ná tey oſtátniey wieczerzy poſtáno=
wić y roſkázáć raczył. A ieſliż tenże
Chryſtus ſwoim obyczáiem w ſtárym
zakonie przez ony kápłany v Moyzeſzá
w figurze gdy ſię ieſzcze nie národźił/ o=
fiárowány był/ iáko Ian ś. mowi: iż
Báránek zábity był od początku świá=
tá: Dáleko lepiey potym iáko zá nas w
rzeczy ſámey ofiárowány y zábity ieſt/
ſam to kápłáńſtwo przez ſługi widome
w nowym zakonie ſpráwuie/ y ſpráwo=
wáć áż do końcá świátá będźie. Bo iá=
koby trwáło iego kápłáńſtwo/ gdyby
co ofiárowáć nie miał?

Tego wywo=

---

strona: 157

Ná Wielki Czwartek.

157.

kolumna: a
Tego wywodu ták iáſnego zbywá=
iąc heretycy/ mowią: iż ſię w niebie zá
nas modli/ y tám Oycu mękę ſwoię ſtá=
wi/ y nas z nim iedna. Ale modlitwá
nie ieſt właſnie ofiárá kápłáńſka/ y nie
máſz w niebie właſney ofiáry y odprá=
wowánia kápłáńſkiego vrzędu. Gdyby
ſię w niebo iego kápłáńſtwo przenio=
ſło/ y zakonby ſię też iego w niebo prze=
nioſł/ iáko mowi Apoſtoł/ y muśiáłyby
w niebie grzechy być ná ktore zakon dá=
ią. Bo gdźie grzechu nie máſz/ mowi A=
poſtoł/ zakonu też nie máſz. Muśiáłyby
też być w niebie rzeczy zwierzchownie
oſoby chlebá y winá/ czego y dźiećięćiu
nierozumnemu nie godźi ſię mowić y
myślić.
Prawdźiwa ofiárá muśi mieć tę pięć
ſztuk: Aby co widomego y zwierzchne=
go ofiárowano/ to ieſt bydlę iákie w za=
konie opiſáne: á w zakonie nowȳ chleb
y wino/ wedle porządku Melchiſede=
chá. Bo wnętrzne ofiáry/ iáko ſkruchá/
modlitwá/ y ſpráwiedliwość/ y inne/
nie ſą właſne ofiáry/ y káżdy ie y nie ká=
płan czynić może. Druga/ áby oná o=
fiará od wſzytkich chwalcow Bożych/
iáwnie y imienim ludu wſzego odda=
wána Bogu byłá/ ná wyznánie nawyż=
ſzey zwierzchnośći Bozkiey/ y poddáń=
ſtwá powinnego ku niemu/ y ná vbła=
gánie od gniewu/ y vproſzenie potrzeb.
Trzećia/ áby ią dawał P. Bogu kápłan
y oſobá ná to od P. Bogá poſtáwiona/
á nie ina. Czwarta/ áby iákimi ceremo=
niámi y zwierzchownym porządkiem
poświęcona byłá y błogoſłáwiona/ áby
z ſwieckiey byłá ſwięta y ſámemu Bogu
náznáczona. A nákoniec/ áby ná cześć
P. Bogu ginęłá/ ábo zábićim/ ábo ſpa=
lenim/ ábo ſtrawieniem y iedzenim.
To wſzytko Chryſtus nie w niebie/
ále ná ołtarzu kośćielnym odpráwuie.
On to wſzytko czyni co dźiś ná tey o=
ſtátniey wieczerzy czyni. Bierze chleb
y wino/ rzecz widomą y zwierzchną.
Od wſzytkich y zá wſzytki. Bo mowi: zá
was y zá wiele ich kreẃ ſię tá wylewa.
Sam ieſt nawyżſzym kápłanem od Bo=
gá pomázánym. Sam błogoſłáwi y po=
święca chleb y wino/ y odmienia w ſwo
ie ćiáło/ mowiąc: To ieſt ćiáło/ to kreẃ
moiá. Pożywáć y trawić każe. Iedz=
ćie/ piyćie. Acz Bozkie ćiáło iego nie
zábija ſię áni trawi/ iednák w oſobách
zábićie ſię vkázuie/ y w ſtrawieniu/ oſo=
kolumna: b
by chlebá y winá giną. Oſobno poſwię=
ćił ćiáło/ oſobno kreẃ/ iákoby zábite y
vmárłe. Bo gdźie ſię to dźieli/ tám ieſt
śmierć pewna. Czegoż tu do ofiáry pra
wdźiwey nie doſtáie?
Y owſzē ſię y tym potwierdza też wiel=
kim wywodem: Iż ná tey wieczerzy wy
pełnił Pan figurę pożywánia báránká
Zydowſkiego/ ktorego pierwey P. Bogu
ofiárowano/ ná pámiątkę y dźięki wyſz=
ćia z Egyptu/ á potym go pożywano.
wżdyć rzecz ſámá miáłá mieć coś więt=
ſzego y nabożnieyſze^o/ niżli tylo figurę.
Ieſli onego báránká nie proſto bez ofiá=
ry y ſłużby Bozkiey pożywano: dáleko
te^o więcey nie godźiło ſię bez ofiáry po=
żywáć. Nabożnieyſzeby było Zydowſkie
pożywánie/ niżli Chrześćijáńſkie.
Tu tedy tę figurę Pan IEzus wy=
pełniáiąc/ ſtárą ofiárę báránká zepſo=
wał/ á lepſzą nam dał z ćiáłá y krwie
ſwoiey. Zá mięſo bydlęce dał nam prze=
nadrożſze ćiáło ſwe. Zá dźiękowánie z
Egiptu/ zoſtáwił nam pámiątkę y dźię
kowánie zá mękę ſwoię y wybáwienie
z mocy piekielney. Zá ſtráwne ná dro=
gę náſzę/ dał nam dáleko lepſzy y pośil=
nieyſzy pokarm. Y przetoż Apoſtoł mo=
wi: Páſchá ábo báránek náſz/ ofiáro=
wány ieſt Chryſtus/ vżywaymyż w prza
ſznicy ſzczerośći y prawdy. Co ſię o krzy=
żowey ofierze rozumieć nie może. Bo
nie ták go pożywamy iáko ná krzyżu v=
márł/ ále iáko ná wieczerzy tey pod oſo=
bą chlebá y winá podány nam ieſt. á ie=
ſli do iedzenia dány/ tedyć y ofiárowá=
ny: gdy go Apoſtołowie pożywáli ná
wieczerzy/ ofiárowány być muśiał.
Sámo pożywánie vkázuie/ iż vprze=
dźiłá ofiárá/ iáko mowi święty ieden:
[Iákobyſmy mogli ćiáłá ie^o pożywáć/
gdyby pierwey z ábite/ to ieſt ofiárowá
ne nie było?] Niżey ſię ſłowá iego poło
żą. Zábite było w oſobách chlebá y wi=
ná/ táiemnym bezkrewnym obyczáiem
ofiárowánia/ toż dopiero do iedzenia
podano ieſt.
A k temu gdy Pan mowi in præſen-

49:

ti iáko ieſt v Lukaſzá ś. y v Apoſtołá:
Bierzćie/ to ieſt moie ćiáło/ ktore ſię zá
was łamie/ krew ktora ſię zá was wy=
lewa/ teraz tu ná tey wieczerzy. Coż
ieſt łamánie/ coż ieſt wylewánie/ ieſli
nie ofiárá Bogu? A tego to ſłowo/ zá
was/ bárzo potwierdza/ y za wáſze y zá
wielu ich grzechy. Nie ſámo tu poży=

V iij

wánie/ bo

---

strona: 158

Ná Wielki Czwartek.

158.

kolumna: a
wánie: bo nikt nie pożywa tego bárán=
ká zá grzechy ſwoie: bo go ma bez
grzechu pożywáć: ále ſię káżdemu o=
fiáruie zá grzechy iego. Nikt zá dru=
giego/ ktorego nie máſz/ nie pożywa/ ie=
dno ſam zá ſię. á tu y zá drugie ktorych
tám nie było: zá was/ práwi/ y zá wiele
ich krew ſię tá wylewa. Toć muśi ro=
zumieć/ kreẃ ſię tá ofiáruie. bo możem
zá dálekie y odległe ofiárowáć/ ále zá
nie pożywáć/ iedno ſámi zá ſię/ nie mo=
żem. Przetoż ſię ſámi ći głupcy nie ro=
zumieią/ gdy mowią: pożywamy ná
odpuſzczenie grzechow. Proſtaczku
nie możeſz dla odpuſzczenia grzechow
pożywáć/ bo w grzechu śmiertelnym
pożywáiąc ginieſz/ iáko mowi Apo=
ſtoł: Ale ofiárą pierwey grzechy głá=
dźiſz/ toż tey ofiáry dopiero pożywaſz.
Przetoż ieſli to prawdá/ iż bierzem ná
odpuſzczenie grzechow/ ofiárá vprze=
dźić muśi. Nie onym ſpoſobem ná
krzyżu/ bo ſię on ſpoſob raz vczyniony
powtárzáć/ y nigdy drugi raz ofiáro=
wáć nie może: ále tym drugim pod o=
ſobą chlebá/ w ktorym ſię oney raz v=
czynioney krwáwey ofiáry ſkutek y po=
żytek przez tę niekrwáwą odpráwuie/
y ná grzechy y potrzeby náſze przykłá=
da. Oná ofiárá ná krzyżu ieſt iáko ſtu=
dnia/ á tá ná ołtarzu iáko wiádro/ kto=
rym ſię tá kreẃ Páńſka czerpa/ y ná
zbáwienie náſze niekrwáwnie wylewa.
O tey ofierze Prorocy oznáymo=
wáli. A zwłaſzczá Máláchiaſz bárzo
iáſnie/ iż po zburzeniu ofiar Zydow=
ſkich/ tá ſámá w kośćiele Bożym mie=
dzy Pogáńſtwem ſzczepionym/ zoſtáć
miáłá. Mowi Pan Bog zaſtępow do
Zydowſkiey Synágogi: [Iuż mi ſię nie
podobaćie/ y ofiáry nie przyimę z ręku
wáſzych. Bo od wſchodu ſłońcá do za=
chodu/ wielkie ieſt imię moie miedzy
Pogány/ y ná káżdym mieyſcu ofiáruią
imieniu memu ofiárę czyſtą/ bo wiel=
kie ieſt imię moie miedzy Pogány/ mo=
wi Pan Bog zaſtępow] Kręććie/ gryź=
ćie heretycy/ ten dobrze mocną ręką
wbity goźdź/ nie ruſzyćie go z mieyſcá/ y
zęby połamiećie. Nie mowi o ofiárách
duchownych/ bo te nigdy nie vſtáią:
Ale o zwierzchownych/ iákie w ſámym
Ieruzálem czyniono/ ná iednym miey=
ſcu. Vkażćieſz táką ofiárę v Chrześći=
an/ w nowym kośćiele z pogáńſtwá ze=
bránym/ po wſzytkim świećie ná káż=
kolumna: b
dym mieyſcu/ á práwie czyſtą? Nie v=
każećie iedno tę/ ktorey Apoſtoło=
wie náuczyli/ ktorą wſzytki kąty Chrze=
śćijáńſkie nápełnione ſą/ ktora przez te
pułtorá tyśiącá lat nigdy nie vſtáłá/
ktorey żaden heretyk y Tyran wygubić
nie mogł: ſam ią tylo Antychryſt ná
krotki czás obáli. Kiedy kośćioł wſcho
dny y zachodny był bez tey ofiáry? kiedy
Mſzey Polſká Chryſtuſá poznawſzy nie
miáłá? wſzytek świát złość y vpor ich
Antychryſtki potępia. Słuchaymy co
święći Doktorowie ze wſzytkiego ſwiá=
tá mowią/ trochę ich ſłow położę/ bo
kśięgi wielkie o tym ich świádectwá
zebrano.
Ireneus vczeń Apoſtolſki mowi:
[P. Iezus ná wieczerzy náuczył nas
nowego teſtámentu nowey ofiáry.] Cy=
pryan męczennik: [Iezus Chryſtus
ofiárę Bogu Oycu ofiárował/ tę co
Melchiſedech ofiárował/ chleb y wino/
to ieſt ſwoie ćiáło y kreẃ.] Ambrozyus:
[Widźieliſmy nawyżſzego kápłaná do
nas przychodzącego/ widźieliſmy y ſły=
ſzeli/ á on zá nas kreẃ ſwoię ofiáruie.
Náśláduymy iáko możem kápłani/ o=
fiáruymy zá lud ofiárę: bo ácz ieſteſmy
w zaſługę ſłábi/ áleſmy ofiárą czći go=
dni. Choć nie widźiem Chryſtuſá áby
teraz ofiárował/ wſzákże iego ofiáruią
ná źiemi/ gdy Chryſtuſowe ćiáło ofiá=
ruią. Y owſzem on w nas ofiáruie/ bo
iego ſłowo poświęca ofiárę/ ktorą ofiá=
ruiem.] Grzegorz Niſſeńſki/ przypá=
trzmy ſię pilno co mowi: [Nie wymo=
wnym y táiemnym/ ktorego ludźie wi=
dźieć nie mogą/ obyczáiem ofiárowá=
nia/ zrządzenim ſwoim P. Chryſtus v=
przedza náſzćie gwałtowne/ y ſam śie=
bie ofiárę y zábićie ofiárował zá nas/
kápłan ſam/ y záraz ſamże báránek Bo=
ży. Kiedyż ſię to sſtáło? Gdy ćiáło ſwo=
ie dał do pożywánia/ y kreẃ do napoiu
domownikom ſwoim.] Chryzoſtom ś.
[Miáſto zábijánia bydłá/ P. Chryſtus
ſam śiebie ofiárowáć roſkazał. Y in=
dźiey: [Swięta ofiárá choć ią Piotr
ábo Páweł/ ábo iákieykolwiek zaſługi
kápłan ofiáruie/ iednáż ieſt/ ktorą dał
ſam Chryſtus vczniom ſwoim/ ktorą
teraz kápłani ſpráwuią. Nic ná tey
mniey nie máſz/ niżli ná oney. A to cze=
mu? bo tey nie poświęcáią ludźie/ ále
Chryſtus ktory ią pierwey poświęćił.]
Auguſtyn. [P. Chryſtus z ćiáłá y krwie

ſwoiey ofiá=

---

strona: 159

Ná Wielki Czwartek.

159.

kolumna: a
ſwoiey ofiárę vſtáwił/ wedle porządku
Melchiſedechá.] O nieſtátkowie/ nie=
godniśćie tym ludźiom świętym nog
vmywáć y cáłowáć/ ták ſtárym/ ták
świętym/ wy ćieleſnicy/ y młodźi/ milcz=
kolumna: b
ćieſz wżdy iuż/ á prawdę poznayćie.
A my ſwary z nimi pomiátáiąc/ do na=
bożeńſtwá dźiś náſzego/ do vżywánia
tey ofiáry przenaświętſzey ſerce nabo=
żne gotuymy.

6:

WTORA CZESC.

7:

O przyięćiu Páná Iezuſá w Sákrámenćie.
Yſoki dowod y iáſne dozná=
nie miłośći tego Páná náſze=
go ku nam wiernym ſwoim/
w tym ſię nawięcey pokazáło: iż on ſwo=
ie ludki y poddáne właſnȳ ćiáłem ſwo=
im y krwią karmi. A ktoż kiedy o tá=
kiey miłośći y cudách ſłychał? Nieſły=
chána w prawdźie rzecz áby krol pod=
dáne ćiáłem ſwoim karmił. Y mátki
tego ſynaczkom ſwoim nie czynią/ ie=
dno z przyrodzenia/ y to nie wſzytki/ zby=
wáiąc pokármu w ćiele niepotrzebne=
go. V Iopá coś tákie^o ſłudzy iego mo=
wią: O bychmy y ćiáło iego ieść mo=
gli. z wielkiey miłośći ku Pánu ſwemu
to rzekli/ iáko więc mátki dźiećiom
ſwoim mowią: ále do tego przyść nie
mogło. Bo táka miłość ſzkodęby vczy=
niłá temu ktorego miłuieſz. Aż gdy mi=
łość mocna/ y tá co wſzytko przemoże/
sſtąpiłá z niebá: dopiero ſię ten cud ziá=
wił. Ná ktorym y miłość ſię wielka po=
kázáć mogłá/ y ſzkody nie ma ten co mi=
łe ſwoie ćiáłem ſwoim karmi. Zánie=
chaymy teraz ſwarow z heretyki/ niech
odſtąpi niewierność wſzeláka. prze=
ſtráchu/ zdumiewánia/ łez nabożnych
y ſkruchy wielkiey ſzukaymy/ á wiárę w
ſobie nieomylną vmacniaymy y rozſze=
rzaymy/ ábyſmy z wiernemi do vſprá=
wiedliwienia przychodźili/ y godnie v=
żywáć tákich táiemnic mogli.
Chćiał nam pokázáć tę miłość P. Ie=
zus/ o iákiey ſwiát nigdy nie ſłychał áni
pomyślić mogł/ áby nas ćiáłem ſwoim
karmił. bo to obiecał był v Ianá ś. mo=
wiąc: Chleb ktory ia wam dam/ ieſt
ćiáłem moim. Y prágnął bárzo tego
czáſu y tey wieczerzy oſtátniey/ ná kto=
rey to wykonáć miał. Prágnąc/ prá=
wi/ prágnąłem tę Páſchę ieść z wámi/
niżli ćierpieć będę. Y zoſtáwował tey
wielkiey miłośći ſwey ku ſwoim dozná
nie ná ſam koniec/ áby ią ták zápieczęto
wał ták pámiętnym y wielkim cudem:
do końcá ſwe miłuiąc/ zoſtáwił im ná
kolumna: b
żegnániu vpominek nowe^o teſtámen=
tu ták wielki. Iákież mogło być zná=
cznieyſze woley iego w tey mierze oznay
mienie? iáko gdy chleb błogoſłáwił/ á=
by ſię iego przemożnym ſłowem kto=
rym wſzytko ſtworzył/ ná inną náturę
odmienił/ á sſtał ſię z niego inny nie=
bieſki Anyelſki chleb/ ktory ieſt ćiáło ie=
go. Izali błogoſłáwieńſtwo iego pro=
żnuie/ izali nie ieſt dźielne y mocne?
Błogoſłáwił P. Bog przez Moyzeſzá/
iáko ieden święty wywodźi/ laſkę/ y od=
mieniłá ſię w wężá/ błogoſłáwił opo=
ce/ y odmieniłá ſię w wodę. Błogoſłá=
wieńſtwo Bozkie więtſzą ma moc niżli
náturá: bo ſię im y náturá mieni. Sá=
mą wolą ſwoią/ mowi drugi Doktor/
wodę przemienił ná wino/ nie błogoſłá
wiąc wody y nic nie mowiąc; á tu gdy
błogoſłáwi y mowi/ to ieſt ćiáło moie:
ták máło o błogoſłáwieńſtwie y dźiel=
nośći ſłow iego trzymáć mamy? O=
broń Boże.
A nie przeto mniey wierzyć mamy/
iż nie widźim tákiey odmiány áni ko=
ſztuiem/ iáko ná onym winie. Bo nie
ćieleſny nam pokarm y napoy dáie/ iá=
ko tám dawał/ ále duſzny. Iáko duſze
náſze niewidome ſą/ ták też niewido=
my y duchowny pokarm máią. A coż=
by to zá wiárá byłá/ gdyby wſzytko od=
kryte ſmyſłom miáłá? Błogoſłáwieni
ktorzy vwierzyli á nie widźieli. w tákiey
wierze otrzymáć mamy błogoſłáwień=
ſtwo. A więcbych Bogu nie miał wie=
rzyć czego mi ná oko nie vkaże? Toćby
iuż wiáry żadney ku BOgu y ſłowom
iego nie było. W tey táiemnicy ſmy=
ſłom náſzȳ ſłuſznie kłamſtwo zádáiem/
áni ſię ná rozſądek ich ſpuſzczaymy.
Myli ſię oko/ myli ſię ręká/ myli ſię
ſmák/ myli ſię wonia. Sámo ſię tylo
vcho iáko v onego ſtárego Izááká nie
myli/ ktore ſłyſzy Bogá mowiącego:
To ieſt ćiáło moie. Precz oczy/ precz
ſmáku/ precz vſtá/ nic tu do rozſądku

wáſzego nie=

---

strona: 160

Ná Wielki Czwartek.

160.

kolumna: a
wáſzego nie máſz/ prawdy nie pozna=
ćie. iáko woł y ośieł ták ſię ná tey po=
tráwie omylićie. precz wſzytko niedo=
wiárſtwo/ ktore ſłowom y mocy Boz=
kiey vwłoczyſz. Ia ſię P Bogu memu
wiárą zálećić chcę/ y przygotowáć.
Ták iáko ſię ią zálećił Noe/ o potopie
ktorego nie widźiał do rzeczy niepodo=
bnych przyſtáiąc/ y iáko ná pewne ko=
rab on ſto y dwádźieśćiá lat buduiąc.
Iáko ſię ią zálećił Abráhám/ oyczyznę
ktorą miał w ręku opuſzczáiąc/ á ná in=
ną ſię ktorey nie widźiał/ dla ſłowá Bo=
zkiego ſpuſzczáiąc. Iáko ſię zálećił
Moyzeſz gdy gotowe bogáctwá/ ktore
w ręku miał y páńſtwo Egiptu porzu=
ćił/ á do inne^o ktorego nie widźiał ſerce
ſkłonił. Bo mowi Apoſtoł/ niewido=
memu ták wierzył iákoby nań pátrzył.
Twoię Pánie Boże moy wſzechmo=
cność ſławię/ y ſłowo twoie czczę/ do=
wodow żadnych ná oko y zmyſły nie=
chcę. Pewnieyſze mi twoie ſłowo niżli
moie oko/ ktore pátrząc ná wapno/ á
mniemáiąc áby było mleko/ pátrząc
ná pozłocony groſz/ á mniemáiąc áby
złoty był/ omylić ſię może. A twoie ſłowo
omyłki żadney mieć nie może. Niech=
żeć ſię tá wiárá moiá podoba/ á przy=
mnażay mi iey tyle ſto kroć. Byś mi
rzekł/ że ten kámień ieſt chlebem/ iabych
záraz wierzył. Bo to vczynić możeſz/
iáko y czárt nieprzyiaćiel twoy to wie=
rzył/ gdy ćię kuśił ná puſzczy. Gorſzą
ći o tobie wiárę máią/ á niżli czárto=
wie/ ktorzy gdy ty mowiſz wźiąwſzy
chleb/ to ieſt ćiáło moie/ wierzyć tobie
niechcą. Vchroń mię Boże tákiego po=
tępienia y záślepienia. Wſzytko co chce
Bog/ to czyni/ Pſalm mowi/ ná niebie
y ná źiemi/ á nic v niego niepodobne=
go być nie może. Niech mi czárt zá=
dáie iákie może wymyślić niepodobień=
ſtwá y nieprzyſtoynośći/ y rozumámi
ludzkiemi y zmyſły niech zemną ſtoczy/
obiecuię go krotko odpráwić: Pan ieſt/
Pan mowi/ lew ryknął/ vćiekay/ Bog
przemowił prorokuy/ á Pánu powol=
ność poday/ á głowę ſwoię y rozum/ y
zmyſły ná oſtrym ſłow iego kámieniu
rozbijay.
Táka wiárá y wyznánie przywodźi
mię do niſkiego bárzo pokłonu/ ábych
ćię pod oſobą chlebá vczćił/ y iáko obe=
cnego tu w tey táiemnicy Páná mego
naniżſzą pokorą duſzą y ćiáłem przy=
kolumna: b
witał/ y do nog twoich vpadł/ poddáń=
ſtwo wſzytko moie y to com ieſt tobie
oddáiąc/ y twoię nádemną nawyżſzą
moc y pánowánie wyznawáiąc. Nie
tyloś mię ſtworzył/ áleś mię nowym
práwem zá drogą krwią ſwoią kupił.
Przyimi od podnożká nog twoich/ od=
poddánego y naliżſzego kmiećiá twe=
go/ od prochu ſtop twoich/ ten pokłon.
Iákoś przyiął od Abráhámá/ ktory ſię
prochem y popiołem twoim názwał.
Iákoś przyiął od Iopá mowiącego:
Ręce mię twoie vczyniły/ tyś mię vro=
bił/ y z mlekáś mię iáko ſer vtworzył/
iákożći ſię kłániáć nie mam? Iáko gár
niec ſtoiąc przed gárncarzem/ ſłomá
ſtoiąc przed ogniē/ ſzczenię ſtoiąc prze=
de lwem/ drżeć nie ma y vpádáć? Iá=
koś przyiął pokłon od trzech krolow/
ktorzy ćię w dźiećinney poſtáwie y nie=
potężnośći/ y w vboſtwie/ y w ſtáyni
miedzy bydłem poználi/ y nie gorſząc
ſię zwierzchowną podłośćią/ z wyſo=
kiey wiáry vpádli ná źiemię/ y wyználi
ſtráſzliwe imię twoie/ y oddáli niſkie
poddáńſtwo y czyńſze ſwoie/ tobie zbá=
wićielu świátá. Ia ſię też tą oſobą
chlebá/ ták podłym odźienim twoim y
poſtáwą niſką twoią/ ktorą dla mnie
bierzeſz nie gorſzę/ ále bárzo zá nię dźię=
kuię.
Iákobych ia wytrwał byś mi ſię
w máieſtaćie ſwoim podawał? ktoby w
tákim ogniu w ćiele będąc nie zgorzał?
iákobych ia mogł ćiáło twoie ták od=
kryćie ieść/ by mi go ták pod oſobą
zwyczáynego chlebá nie podał? Nie
tylo ſię nie gorſzę/ ále ćię z tey mądrośći
wielkiey y opátrznośći około nas wy=
ſławiam. Przyimi pokłon ták iákoś
przyiął od vczniow twoich/ gdy po o=
nym tonieniu ſwoim/ y chodzeniu two=
im po wodźie/ do nog twoich przypá=
dli/ mowiąc: Prawdźiwie ieſteś Sy=
nem Bożym/ Bog z przyrodzenia v
ktorego nic nie ieſt niepodobnego.
Prawdźiwe ćiáło maſz/ á po wodźie w
nim chodźiſz. Ciáło twoie y tám ieſt/
gdźie właſnoſći ćieleſnych nie máſz. Bo
ma od boſtwá z ktorym ſię złączyło ſub=
telność niepoiętą/ iż być bez okolicz=
nośći ćiał przyrodzonych y ná wielu
mieyſc záraz może/ y z pożywánia ża=
dney ſzkody y vmnieyſzenia nie ma.
A iż mi każeſz pożywáć ćiáłá twego/
á w dom moy vbogi idźieſz/ ábyś mię
ták drogą potráwą nákarmił: chędo=

żę iuż domek

---

strona: 161

Ná Wielki Czwartek.

161.

kolumna: a
żę iuż domek ſercá mego iáko mogę/
wyrzućiłem Pánie wſzytki moie grze=
chy/ żáłośćią wielką oblewam y łzámi
páwiment mieſzkánia mego/ żem ćię
kiedy obráźił. Nigdy ſię wrácáć do
grzechu/ nigdy tu iuż do gmáſzku tego
nieprzyiaćiel twoy nie przyſtąpi/ nigdy
y zákołátáć do mnie nie będźie śmiał.
Coż dáley czynić mam?
Roſkazałeś ábych ćię czeſtował/ ch=
cąc ieść zemną/ á ia z tobą: Abych ia
ſwoie potrawki ná ſtoł dał/ iáko ty ſwo
ie dáieſz. A coż ia vbogi kmieć twoy to=
bie krolowi memu poſtáwić zá potrá=
wę mogę? Wiem iż vbogim obiádem
ſługi twego nie gárdźiſz/ nie mam ie=
dno tey trochę dobrey woli do ochotne=
go przyięćia twego. Poſtáwię wſzytko
ſerce moie tobie/ wſzytko co ieſt/ twoie
iuż niech będźie. Przyimi tych trochę
łez moich z pokuty/ iákoś od Mágdále=
ny przyiął/ ktora ćię lepiey vczeſtowá=
łá płákániem/ niżli Pháruż on potrá=
wámi ſwemi. Twoiá potráwá ieſt/ po=
kutá grzeſzących. Lecz moy Pánie gdyś
ták ná ſługę twego łáſkaw/ pośliſz do
cháłupki moiey ſługi twoie z obićiem y
kobiercámi twemi/ z kuchnią y kreden=
ſem twoim. Day mi táką przypráwę
iákaby ſię tobie podobáłá. Ia z ręku y
potraw twoich żyw być mam: Przydź=
że Pánie gdy ták miłuieſz/ bogáty do v=
bogiego/ lekárzu do chorego/ żywoćie
do vmárłego/ á vbogacay y ożywiay
duſzę moię.
Kazałeś mi w tey vczćie Pánie ná
ſię pámiętáć gdyś rzekł: To czyńćie ná
pámiątkę moię. Pomnię Pánie żeś z
wyſokiego máieſtatu Boſtwá twego y
chwały/ ktorą maſz ſpolną z Oycem y
Duchem ś. ná źiemię sſtąpił/ y ćiáło to
nátury moiey y kośći/ y kreẃ złączywſzy
w Bozką perſonę twoię/ dla mnie vbo=
go y w ſtáyni/ podley niżli naliżſzy
kmieć y niewolnik/ vrodźićieś ſię raczył.
Pomnię żeś dla mnie do Egiptu iáko
wygnániec/ mieczá okrutniká vcho=
dząc/ z namilſzą mátką twoią vćiekał/
y trzydźieśćiś lat w zátáieniu/ milcze=
niu y w poſłuſzeńſtwie mieſzkał. Pom=
nię twoie zá mię poſty y drogi y vtru=
dzenia. Pomnię krzywdy y zelżywośći
y prześládowánia ſrogie y potwarzy
ſproſne/ ktoreś dla mnie ćierpiał. Po=
mnię ná ogrodźiec/ poimánie/ ſądze=
nie/ powłoczenie/ biczowánie/ korono=
kolumna: b
wánie y niezliczone zelżywośći y boleś=
ći twoie dla mnie. Pomnię iákoś ná
krzyżu roſpięty vmierał. Pomnię coś
mowił y coś od niezbożnych vćierpiał.
Pomnię iákoś był opuſzczony y iákoś
wołał: Oycze czemuś mię opuśćił: á=
bych ia opuſzczony nie był. Pomnię iá=
koś ná krzyżu zá grzechy moie iáko ká=
płan y pośrzednik moy ofiárował ſię
mowiąc: Oycze odpuść im/ bo niewie=
dzą co czynią. Pomnię coś rzekł do ło=
trá y do mátki: y tegoż głoſu od ćiebie
czekam/ dźiśiem w ráiu twoim/ gdy ćiá=
ło twoie y kreẃ mam. A ktoryż ray po=
ćieśnieyſzy być może? dźiś policzony ie=
ſtem zá ſyná przeczyſtey Mátki twoiey.
Pomnię iákoś prágnął y mowił/ ſkoń=
czyło ſię/ y iákoś Duchá ſwego Oycu
oddał. Pomnię pogrzeb twoy y do pie=
kłow wſtąpienie y zmartwychwſtánie
y wniebo wſtąpienie. Zá co wſzytko nie
wyſławione tobie dźięki ze wſzytkiemi
Anyoły y świętymi ná niebie y ná źiemi
y pod źiemią oddáię. Wiem iż mi to w=
ſzytko ſłuży/ y moie to ieſt coś dla mnie
vćierpiał. Wiem iż tym obmywam z=
łośći y grzechy moie. Stoię pod krzyżem
twoim/ y z boku twego z źrzodłá zbá=
wienia piję kreẃ twoię. Proſzę niech
mi ná moy okup á nie ná ſąd ſłuży.
Coż mi dáley każeſz? Izali o dobroći
twoiey ku mnie roſpáczáć mogę? Nie
idę do pocáłowánia twe^o iáko Iudaſz/
ále z łotrem dobrym wołam: Pomni
ná mię Pánie w kroleſtwie twoim.
Słyſzę iż mi mowiſz: Bierz á pożyway/
to ieſt ćiáło moie. A ia przelękſzy ſię má=
ieſtatu twego/ á miłośćią y przyzwá=
niem twoim pokrzepiwſzy ſię/ idę ocho
tnie do pocáłowánia nog twoich iáko
Mágdálená. Day mi trochę łez bych
polać mogł nogi twoie/ o ſtudnico mi=
łośierdźia/ ktory ſerce moie w ręce
twoiey trzymaſz. Niech ſię ná táką mi=
łość twoię ſkruſzy/ roſpuśći y roſtáie.
Izalim ia godźien tákiey łáſki? więtſzą
mi czyniſz/ niżli oćiec ſynowi vczynić/
niżli mátká dźiećięćiu ſwemu może.
Niechże mi ſmákuią potráwy two=
ie/ niechże ie ſłodko w zębách ſercá me=
go rośćieram. Cożem wźiął? Ofiárę
ná krzyżu zábitą: toć iuż grzechy moie
zgłádzone. A kogożby tá ofiárá nie v=
błagáłá? Iákiegoż grzechu okupić nie
ma? Wźiąłem chleb niebieſki ná pośi=
lenie: toć iuż duży będę ná pracą w ro=

X	boćie Bożey.

---

strona: 162

Ná Wielki Piątek.

162.

kolumna: a
boćie Bożey. Wźiąłem ſtráwne ná dro
gę: to iuż dobrze chodźić do miłey oyczy=
zny będę. Wźiąłem Páná Iezuſá: toć
ſię weń odmienić mam/ á iemu ſáme=
mu żyć/ w nim mieſzkáć/ y z nim ſię ni=
gdy nie rozſtáwáć winien ieſtem. W=
źiąłem zadátek dobry ná dźiedźictwo
niebieſkie y oyczyznę onę wieczną: toć
iuż wſzytko moie co w niebie ieſt/ y to
co Chryſtus moy pośiadł. O Pánie toś
mi dobrym krolem y Pánem moim/ ná
dobreyeś mię paſzy oſádźił/ nád chłod=
ną niebieſkiey roſy wodą/ iáko drzewo
nád rzeką/ ktorego korzenie nigdy nie
kolumna: b
podeſchną/ ktore ſię vpalenia y wiátru
nie boi/ á rodźić záwżdy może. Skuśi=
łem owocu z drzewá żywotá/ ſpoiłem
ſię z dobrą pomocą y wodzem do ſprá=
wiedliwośći/ vbrał mię iáko oblubieni=
cę miłą ſwoię/ ták drogie kleynoty ná
mię wyſług ſwoich záwieśił. Trzymay=
że mię mocno Pánie w tym złączeniu z
tobą/ á z ręki mię ſwoiey nie wypuſz=
czay/ ábych dotrwał á nie vſtał/ á zá tá=
kim przedźiwnym obrokiem do gory
Horeb doſzedł/ gdźie ćię ná oko oglą=
damy ćiebie BOże odkupićielu náſz.
Amen.

---

strona: 203

Ná I. Niedzielę po Wielkieynocy.

203.

1:

NA PRZEWODNA NIEDZIE=

2:

LE, PIERWSZA PO WIELKIEY-

3:

NOCY, EWANGELIA

4:

V IANA VV XX.
Nego czáſu: Gdy wieczor był dniá onego/
pierwſzego po ſzábáćie/ á drzwi były zámknione/ kędy v=
czniowie byli zgromádzeni dla boiázni Zydow; przyſzedł
P. Iezus/ y ſtánął w pośrzodku/ y rzekł im: Pokoy wam. A to
rzekſzy/ vkazał im ręce y bok. Vrádowáli ſię tedy vczniowie/ vy=
rzawſzy Páná. Rzekł im tedy záſię: Pokoy wam. Iáko mię po=
ſłał Oćiec/ ták y ia was poſyłam. A to powiedziawſzy/ tchnął ná
nie: y rzekł im. Wezmićie Duchá świętego: ktorych odpuśćićie
grzechy/ ſą im odpuſzczone: á ktorych zátrzymaćie/ ſą zátrzymáne.
A Thomaſz ieden ze dwunaśćie/ ktorego zowią Dydymus/ nie był
z nimi kiedy przyſzedł P. Iezus. Mowili mu tedy drudzy vcznio=
wie: Widzieliſmy Páná. A on im rzekł: Ieſli nie vyrzę w ręku
iego przebićia goźdźi/ á nie włożę pálcá mego ná mieśce goźdźi/ y
nie włożęli ręki moiey w bok iego: nie vwierzę. A po ośmi dni/
byli záſię vczniowie iego w domu/ y Thomaſz z nimi. Przyſzedł
P. Iezus drzwiámi zámknionymi/ y ſtánął w pośrzodku/ y rzekł:
Pokoy wam. Potym rzekł Thomaſzowi: Sćiągni ſám pálec
twoy/ á ogląday ręce moie: y śćiągni rękę twoię/ á włoż ią w bok
moy: á nie bądź niewiernym/ ále wiernym. Odpowiedział Tho=
maſz/ y rzekł mn: Pan moy/ y Bog moy. Powiedział mu P. Ie=
zus: Iżeś mię vyrzał Thomaſzu/ vwierzyłeś. Błogoſłáwieni kto=
rzy nie widzieli/ á vwierzyli. Wieleć y innych známion vczynił
P. Iezus przed vczniámi ſwemi/ ktore nie ſą w tych kśięgách wy=
piſáne. Ale te ſą nápiſáne/ ábyśćie wierzyli/ że P. Iezus ieſt Chry=
ſtus Syn Boży: á iżbyśćie wierząc żywot mieli w imię iego.
kolumna: a
Ym dwoygiem ziá=
wieniem/ ktore tá Ewán=
gelia przekłáda/ wielki mi=
łoſnik bráćiey ſwey/ iáko
ie przez Mágdálenę názwał P. IEZVS,
wiele dobrego do vczniow ſwoich wno=
śi/ ten ktory nie vmie iedno nam do=
brze czynić. Bo przynośi boiáźliwym
prawdźiwy pokoy: wątpliwym pew=
ność zmartwychwſtánia ſwego/ vká=
zuiąc im ręce y bok: poniżonym y od ś=
wiátá wzgárdzonym wielkie vrzędy/
gdy ich świátá wſzytkiego ſtároſtámi
czyni/ mowiąc: Iáko mię poſłał Oćiec
ták ia was poſyłam. y moc im dźiwną
kolumna: b
ná odpuſzczenie grzechow ludzkich dá=
ie/ gdy mowi: komu odpuśćićie będźie
odpuſzczono. y ſmutne vweſela/ bo ſię
vrádowáli vyrzawſzy Páná ſwego. y
błędne náwraca/ gdy Thomaſzá do ſtá=
tecznośći wiáry y tákiego wyznánia
przywodźi/ iż záwołał: Pan moy y Bog
moy. O wſzytkim trudno teraz mowić/
ále potrzebnieyſze náuki y poćiechy we
źmiem. Pierwey wedle obyczáiu náſze=
go/ to co ſłuży do vmocnienia wiáry o
właſnośćiách ćiáłá Páná náſzego/ y o
vrzędźie poſyłánia y mocy Apoſtolſkiey/
trochę co rozumienia rozſzerzymy. A
potym o przyczynách tych o zmar=

Cc ij

twychwſtániu

---

strona: 204

Ná I. Niedzielę po Wielkieynocy.

204.

kolumna: a
twychwſtániu wywodow ták wiel=
kich/ o pokoiu y bliznách ran Páń=
kolumna: b
ſkich/ poćieſzne wam náuki z dáru Bo=
żego przynieśiemy.

3:

PIERWSZA CZESC.

4:

O właſnośćiách vwielbionego ćiáłá Páná náſzego y o ná=

5:

ſzych/ y o poſyłániu y mocy Apoſtolſkiey.
kolumna: a
Ie dármo ſię/ iáko Lukaſz ś.
dołożył/ ná przybyćie nagłe Pá=
ná ſwego vczniowie przeſtrá=
ſzyli/ y zátrwożyli: mnimáiąc áby duſzá
iáka ábo duch do nich przyſzedł/ y mie=
dzy nimi ſtánął. Bo weſzćie Páńſkie
było iákoby duchowne á nie ćieleſne/
przez zámknione drzwi/ co dwá kroć
powtarzáiąc mowi Ian ś. Nie po=
trzebowáło ćiáło iego vwielbione o
tworzenia drzwi/ áni vprzątnienia za=
wad iákich do weſzćia: przez śćiány y
mury przeniknęło/ á iáko duch żadne=
go zátrzymánia y przeſzkody mieć nie
mogło/ y mieyſcá nie záſtąpiło. To iá=
ſne ſłowá ś. Ewángeliſty pokázuią.
Ktore pſowáć śmieią/ y iáſność ich
ćmić/ wiáry świętey dźiśieyſzy nieprzy=
iaćiele/ mieniąc/ iż pierwey ſobie Pan
drzwi otworzył toż wſzedł/ ábo iákie in=
ne wolne weſzćie nálazł. Ale vpor ich/
ſłowá bárzo iáſne Ianá ś. dwá kroć
powtorzone potępiáią. Y święći ko=
śćielni Doktorowie ſtárzy/ Chryzoſtom
Cyryllus/ Auguſtinus/ Ambroſius/
Iuſtinus/ Epiphánius/ Hieronymus/
Gregorius/ Hilárius/ y inni/ vſtá im
zámykáią/ gdy wielki cud y właſność
dźiwną ćiáłá vwielbionego Páná Ie=
zuſowego w tym weſzćiu przyznawáią/
nád rozum y poięćie ludzkie: iż kośćiſte
y mięśiſte ćiáło ſwoie prawdźiwie przez
zámknione drzwi y mury y śćiány w=
nieść/ y poſtáwić ſię w śrzodku vcz=
niow z nim raczył.
Bo nie dármo ſię vczniowie przeſtrá-
ſzyli/ y myślili/ że to nie práwy w ćiele
Chryſtus/ ktory ták przez zámknione
drzwi przeſzedł/ ále duſzá iáka/ ábo duch
miał być iáki. Lecz Pan IEZVS o pra=
wdźiwym ćiele ſwoim ich vpewnia/ y
dotykáć ſię im każe mowiąc: Dotkni=
ćie ſię á obáczćie iż duch kośći y ćiáłá
nie ma/ iáko widźićie że ia mam. Wy=
znáć tedy nád rozum náſz muśim/ iż
ćiáło vwielbione Páná náſzego/ dźiw=
ne ma nád poięćie náſze właſnośći/ iż
mieyſcá w Sákrámenćie nie záſtępu=
kolumna: b
ie/ iż ná wielu mieyſcách być może/ iż y
tám ieſt prawdźiwie/ gdźie żadney o=
kolicznośći ćiał właſnych ludzkich nie
máſz. Choć go nie widźim/ choć pod
ták máłą y namnieyſzą odrobiną oſoby
chlebá/ prawdźiwe iednák ćiáło ie^o ieſt.
Y dla tego ći Sákrámentarze y
przodek ich Berengárius/ ták te ſło=
wá ś. Ewángeliey pſowáć chćieli/ á=
byſmy z tego mieyſcá vtwierdzenia o
prawdźiwym ćiele w Sákrámenćie
nie mieli. y przą tego/ áby przez kámień
y pieczęći nienáruſzone z grobu ćiáło
Páná náſzego wyſzło. Ale kto im iuż
wierzy/ widząc ták iáſne ś. Ewánge=
liey ſłowá y tákie kośćiołá ś. wſzytkie
Doktory/ ktorzy im vſtá záwięzuią y
niewſtyd ich háńbią. Nákoniec ſam
Ewángeliſtá ś. Ian zá cudo to wy=
ſzćie ono przyznawa/ gdy mowi támże:
Wiele y innych cudow czynił Pan
przed vczniámi ſwemi/ ktorych tu nie
piſano. Coż tu zá cud vczynił przed
nimi? Ten pewnie/ iż ćiáło z mięſá y z
kośći przez zámknione drzwi y mury y
drzewá wnioſł.
Nie tylo Chryſtuſowe ćiáło/ ktore
ſto kroć więtſze ma dla perſony Boz=
kiey z ſobą ziednoczenia przywileie: ále
y náſze ludzkie gdy będą zmartwych=
wſtániem vwielbione ćiáłá/ będą tę
ſubtelność miáły/ iáko mowi Apoſtoł/
iż im żadne mury y śćiány y przeſzkody
nie záwádzą/ y nic ich więźnić nie bę=
dźie mogło. Sieiem w źiemię/ mowi
ś. Páweł/ ty ćiáłá iáko źiárná pſzeni=
czne/ ktore ná wioſnę onę mocą Chry=
ſtuſowego zmartwychwſtánia/ odro=
dzą ſię y roſkwitną: wśiewamy ie ſká=
źitelne/ á wſtánie nie ſkáźitelne. Niech
wiárá nie chramie: by y zgorzáło/ by y
w brzuchu beſtyey ſtrawione było/ tedy
ſię wroćić toż á nie inne muśi/ á ſkázy
żadney nápotym nie vzna/ y wieczne
zoſtánie bez śmierći. Wśiewamy ie w
źiemię bárzo nie poczćiwe/ ſzpetne/
śmierdzące/ brzydkie/ ſtráſzliwe lu=
dźiom/ bárźiey niż trupy innych beſtyi:

ále nie gorſz

---

strona: 205

Ná I. Niedzielę po Wielkieynocy.

205.

ále nie gorſz ſię tym/ á pomni/ iż toż ćiá=
ło wielką chwałę/ więtſzą niżli ſłońce
piękność y iáſność/ y wdźięczność w=
ſzytki wonie przechodzącą mieć będźie.
Iáko ono ćiáło Chryſtuſowe w ogroy=
cu okrwáwione/ v Káiphaſzá oſzpeco=
ne/ v Piłatá podrápáne/ ná krzyżu ro=
zgoźdźione y zdźiuráwione/ y włocznią
otworzone/ y śinośćią/ krwią y ránámi
wielce oſzpecone/ dźiś ſię roſkwitnęło
nád wſzytki roże y lilie y gwiazdy y ká=
mienie drogie/ y nád ſámo ſłońce: Ták
y náſzym ſię sſtánie/ we wſzytkich roſko=
ſzách wiecznych vwielbienie weźmie/
we wſzytkich vbiorách Anyelſkich chlu
bić ſię będźie/ nic vrodźiwſzego y pię=
knieyſzego nád nie nie będźie.
Wśiewamy ie/ mowi Apoſtoł/ oſłá=
bione/ ktore ſobą nie władnie/ nośić
ie iáko drewno muśi/ ſámo ſię y beſty=
om y robáctwu nie odeymie. Ale ná on
dźień weźmiē ćiáło mocne iáko żelázo/
trwáłe iáko miedź ábo złoto/ mocne nád
wſzytki ludzkie śiły/ ktorymi y źiemią
ruſzyć będźie mogł ieden vwielbiony.
Wśiewamy ie w źiemię iáko wolé
y ſzkápié ćiáłá/ grube/ ćięſzkie. Lecz ná
onę wioſnę weźmiem ie dźiwnie ſub=
telne/ duchowne/ ná kſztałt duchá wſzę=
dźie przenikáiące/ á nátury ćiał praw=
dźiwych nie trácące. Ciáło prawdźiwe
ludzkie będźie/ y żadny zamek/ y drzwi/ y
kámienie żadne zátrzymáć go nie będą
mogły. Ieſliż tákie ćiáłá náſze tákiey
ſubtelnośći/ wedle Apoſtołá/ będą: á
coż Chryſtuſowe z boſtwem ziednoczo=
ne ćiáło/ ktore dáleko więtſze z onego
złączenia ma właſnośći. Może ſię ku
pożywániu wſzytkim dáwáć/ á ſzkody
żadney y vmnieyſzenia nie odnośić: mo=
że ná wielu záraz mieyſc być/ y może
mieyſcá nie záſtępowáć/ á przedſię pra=
wdźiwym ćiáłem zoſtáwáć. Iáko w
naświętſzym Sákrámenćie mocno wy=
znawamy/ wiárą rozum y oczy y ſmy=
ſły vmartwiáiąc. Ci ludźie z rozumem
ſwoim do táiemnic Bożych idą/ y prze=
to ślepemi y głupiemi zoſtáią. świá=
tłość nieprzyſtępna oczy ich ſowié śle=
pi. Bozką moc rozumem ſwoim mie=
rzą: y przetoż nie tylo wiárę ále y ro=
zum trácą. y to v nich nie podobno/ co
w głowie ich ſtánąć nie może. Nie ták
wiárá Kátholicka: ále ná ſłowie Bogá
ſwego przeſtáie/ á iego mądrośći y mo=
cy/ obyczay y trudność wſzytkę poleca.
kolumna: b
Vżyimyſz wielkiey poćiechy y weſe=
la z pewnośći vwielbienia ćiał náſzych/
przez tákie Páná náſzego zmartwych=
wſtánie/ ktore ieſt wzorem ſzczęśćia ná=
ſzego. Czekánie odkupienia tych ćiał
náſzych niech nam ćięſzkie nie będźie.
áczkolwiek/ iáko mowi Apoſtoł/ y my
co pierwiaſtki Duchá ś. mamy/ ſtękáć
muśim/ noſząc ták mizerne ćiáło/ y mie
ſzkáiąc w ták ſkáżonym domu: czekay=
my iednák napráwy. duſzá przedſię po=
bożna/ ma ſwoię zapłátę/ y dobre śnia=
dánie mieć może nim ten obiad nádey=
dźie. Ná duſzy chwałę niebieſką iáko
śniadánie mieć záraz po śmierći po=
iedynkiem możem: á obiad/ to ieſt v=
wielbienie ćiał/ ze wſzytkimi záraz ná
dźień ſądny.
Chce P. Bog doznáwáć wiáry ná=
ſzey/ y z niey nam zapłátę dáwáć. By=
ſmy ná chrzćie záraz bráli nieśmiertel=
ność ćiał náſzych/ niktby z miłośći ku
Chryſtuſowi y z chęći do niebieſkich
dobr/ do chrztu ś. nie przyſtąpił. Go=
dźić ſię nam ták śmierći ſkuśić/ iáko
iey y P. IEZVS Pan náſz ſkuśił: nie=
chćieymy nád Páná y miſtrzá náſzego
więtſzy być. Acz śmierć ieſzcze nád ćiáł=
mi pánowáć będźie/ ále czás on przyi=
dźie/ gdy ią ná głowę zwoiuiem/ y śpie=
wáć pioſnkę onę v Apoſtołá będźiem:
Smierć vtonęłá/ wygráliſmy. Gdźież
ieſt śmierći zwyćięſtwo ono twoie?
Gdźie ieſt on twoy oſtry bodźiec/ kto=
rymeś wſzytki zábijáłá? Chwałá Bo=
gu/ ktory nam dał zwyćięſtwo przez
Páná náſzego Iezu Chryſtá.
Co ſię drugiey rzeczy dotycze/ o po=
ſyłániu y mocy ś. Apoſtołow y potom=
kow ich: wiedźieć mamy/ iż temi ſło=
wy: [Iáko mię Oćiec poſłał/ ták ia was
poſyłam:] vczynił ie P. IEZVS vrzę=
dnikámi y ſprawcámi wſzytkie^o kośćio=
łá ſwego ná źiemi. Gdy ſam do Oycá
odyść miał/ y kroleſtwo w niebie oſieść:
nie opuśćił trzody y kośćiołá ſwego: á=
le zoſtáwił ſtárſze/ ná ktorych rząd wſzy=
tek y zátrzymánie domu iego należy.
Dźiwnieyſzym obyczáiem niżli inni kro
lowie y zakonodawce. Bo żaden z nich
po śmierći porządkow y vſtaw ſwoiey
Rzeczypoſpolitey nie ſtánowił/ ále ty=
lo poki żyli. A náſz wielki Krol y zako=
nodawcá vmárwſzy/ po śmierći prá=
wá dáie y vrzędniki ſwoiemu Krole=
ſtwu ſtáwi. Kto to kiedy ſłychał? Prze=

Cc iij

toż ſtáno=

---

strona: 206

Ná I. Niedzielę po Wielkieynocy.

206.

kolumna: a
toż ſtánowienia iego więtſzą powagę
máią/ y niewybádáney mądrośći pełne
ſą y wieczne/ ktorych żadne ſtworzenie
odmienić nie może. Iáko mię/ práwi
Oćiec poſłał/ ábych kośćioł iego/ po=
kim był w tym ná źiemi żywoćie/ ſprá=
wował: ták ia gdym iuż ná niewidome
moie kroleſtwo poſzedł/ á ná źiemi wi=
domie mieſzkáć nie będę: poſyłam was
y ná ſwym mieyſcu ſtáwię. Co y wy ták=
że vczynićie/ inne po ſobie poſyłáiąc:
áby ſię ták vrzędnicy kośćiołá mego
rodźili/ á nigdy nie vſtawáli. Bo lu=
dźiom w ćiele bez ćieleſnego y widome=
go miſtrzá być/ nie ieſt podobno/ gdyż
P. Bog ták ich náuczáć y rządźić nie=
chćiał/ iáko Anyoły duchem ſámym y
niewidomie. Bo nigdyby ták rząd mie
dzy ludźmi nie był/ gdyby ſię káżdy w=
nętrznym y niewidomym duchem ſzczy=
ćił/ á ſtárſze^o iáko Chryſtuſá nie ſłuchał.
W czym y to dał znáć P. IEZVS.
Aby ſię nikt ná vrząd duchowny/ ná
mieyſce Chryſtuſowe nie wmagał/ áni
ćiſnął/ áżby był poſłány/ áżby go tenże
Chryſtus przez ſwoie iuż poſłáne po=
ſłał. Bo nikt ſobie bráć tey czći nie
ma/ mowi Apoſtoł/ áż wezwány/ iáko
Aaron/ y ſynowie iego. Kto z ie^o krwie
nie pochodźił/ do kápłáńſtwá práwá
nie miał: ták y w nowym/ kogo po=
ſłáńcy od ſámego Chryſtuſá nie poſłá=
li/ ten do ſpráwowánia vrzędu ducho=
wnego práwá żadnego nie ma. Czym
ſię wſzytko ſámoſłáńſtwo miniſtrow v=
marza/ y háńbi ſię beśpieczność pánow
onych co ná nie ręce kłádą. Sámi nie
będąc poſłáni/ poſyłáć nie mogą/ ſámi
żadney mocy duchowney ná to nie w=
źiąwſzy: dáć nikomu nie mogą/ czego
nie máią/ y nigdy mieć nie mogli. Skąd
też baczyć ſię może/ iż káżdy Chrześći=
ánin/ ſtárſzych kośćielnych od niego
poſłánych iáko ſámego Chryſtuſá ſłu=
cháć winien ieſt. A ná coby ſłał ſługi
ſwe do poddánych/ gdyby ná poddáne
tego práwá nie włożył/ áby ſłucháli ie=
go poſłáńcow/ iáko iego ſámego? Co
y przed tym mowił: Kto was ſłucha/
mnie ſłucha.
Y drugiey ſię ieſzcze rzeczy przypátrz-
my. Swieccy krolowie y pánowie/ gdy
vrzędniki ná ſwe mieyſce dáią: piſáć
im práwá y ſtátuty y inſtrukcye mogą/
áby ſię wedle nich záchowáli: ále rozu=
mu im/ áby kiedy niepobłądźili/ dáć nie
kolumna: b
mogą. A náſz Zakonodawcá y Krol
nic nie piſząc áni praw piſánych dáiąc/
ná ſercu ie poſłáńcow ſwoich nápiſał y
wyrył. Moyzeſz ná kámiennych tabli=
cách/ á Chryſtus/ mowi Prorok/ ná ſer=
cách práwo zoſtáwił. A żeby nie po=
błądźili/ dał im rozum ſwoy/ dał im Du
chá ſwego ś. o ktorym/ tchnąwſzy ná
nie/ mowi: Bierzćie Duchá ś.
To tchnienie Syná Bożego pokázu=
ie/ iż Duch ś. od niego pochodźi iáko y
od Oycá. iáko to wykłáda Cyryllus A=
lexándryiſki y inni/ przećiw vporowi
Grekow nowych. A dánie Duchá ś.
tym ktorzy nas rządzą/ pewnym ieſt
dowodem/ iż pobłądźić nigdy około ná
uki/ máiąc táki Chryſtuſow rozum y
mądrość y tákiego miſtrzá/ nie mogą.
Przetoż beśpiecznie ſię ná nie ſpuśćić
możem/ zwłaſzczá gdy ſpolnie pod ie=
dnym Piotrem ſtoią á mowią: Ták ſię
Duchowi ś. zda y nam też.
Ieſzcze y to vważenia godno. Swiec=
cy krolowie gdy od śiebie vrzędy ſtá=
wią/ dáią im moc ná zapłátę dobrym y
złym/ áby ſądząc kto czego godźien/ do=
brym pochwałę y podwyżſzenie/ á złym
karánie dawáli. Co dáleko poważniey
z więtſzym pożytkiem poddánych ſwo=
ich P. IEZVS vczynił. Dał vrzędom
ſwoim moc ná duſze/ áby grzechy do=
brym á pokutuiącȳ odpuſzczáli/ á złym
niepoſłuſznym y w grzechu leżącym/
grzechy zátrzymawáli. To ieſt áby z ich
ręku wſzyſcy wierni niebieſkie dáry/ v=
ſpráwiedliwienie/ łáſkę/ y wſzytko prá=
wo do wiecznych ſkárbow bráli/ á ich
rozſądkowi/ około tákich wiecznych
dobr bránia/ podlegáli: obiecuiąc im
to: Iż co oni ná źiemi vczynią/ to w
niebie przyięto y pochwalono być ma.
O iáka to moc? kto ſię iey prágnący łá=
ſki Bożey y odpuſzczenia grzechow nie
rozmiłuie? kto ſię iey nie przelęknie?
kto ſię tu ſtárſzym kośćielnym nie po=
niży? O wielka mądrośći Páńſka? iá=
ko y ſwoie vrzędniki vczćił/ y ná pod=
dáne ták oſtre wędźidło włożył/ iż ich
poſłuſzni być y w pokoiu y rządźie ſię
záchowáć/ ieſli zbáwienie mieć chcą/
muſzą. Iáko ſię tu y ſpowiedź funduie/
iuż ſię w innym kazániu powiedźiáło.
Zákochaymyż ſię w tákiey mocy/
ktorą kośćiołowi ſwemu zoſtáwić Pan
raczył/ á vmieymy iemu dźiękowáć z o=
nym ludem: Pochwalon bądź Pánie/

ktoryś táką

---

strona: 207

Ná I. Niedzielę po Wielkieynocy.

207.

kolumna: a
ktoryś tákę twoią bozką moc ludźiom
podał. Bo tá moc z wielkim pożytkiem
y poćiechą náſzą/ iáko ſię indźiey náu=
czyło/ tu ná źiemi od Páná zoſtáwiona
ieſt. Iáko ſam mowił: Niech káżdy
wie/ iż Syn Boży ma moc ná źiemi od=
puſzczáć grzechy. Nie wźiął iey z ſobą
do niebá/ ále ią tu ná źiemi zoſtáwił/
kolumna: b
gdźie grzeſzym/ ábyſmy tu odpuſzcze=
nie mieć mogli. Vmieymy mocy tákiey
y tego kluczá do ták bogátey ſkárbnice
vżywáć/ częſto do nog kápłanow klu=
cznikow y ſzáfárzow Bozkich przypa=
dáiąc/ iáko do Chryſtuſá ſámego/ wie=
dząc iż co oni vczynią ná źiemi/ to Ch=
ryſtus vczynił ná niebie.

9:

WTORA CZESC.

10:

O przyczynách tákich wywodow zmartwychwſtánia/ o po=

11:

koiu/ y innych náukách.
kolumna: a
Aden ártykuł wiáry náſzey/ ták
mocnie y dowodnie vgruntowá=
ny nie ieſt/ iáko ten o zmartwych=
wſtániu Páná náſzego. Sam Pan czę=
ſto o nim powiádał/ y figurę Ionaſzo=
wę wykłádał. Anyołowie z niebá przy=
ſzli do grobu y zmartwychwſtánie to
wyświadczáli. Sámi nieprzyiaćiele
morderce Páná náſzego/ vwierzyć żoł=
nierzom ktorzy grobu ſtrzegli/ y mátá=
ctwo v nich kupowáć muśieli. Sam
Pan Iezus żywo ſię ſtáwi y vkázuie
nie iednemu/ ále rozmáitym. Widźiał
go/ mowi Apoſtoł/ Piotr: widźiał go
Iákub/ widźieli go iedennaśćie/ widźie
li go więcey niż pięć ſet záraz bráćiey.
Y mnie ſię/ práwi/ napodleyſzemu ze
wſzytkich vkazał. y innym ſię vkázo=
wał/ nie przez ieden dźień áni dwá/ ále
przez dni czterdźieśći/ iáko mowi Lu=
kaſz ś. y chćiał áby o tym prawdźiwym
iego zmartwychwſtániu/ nie tylo ſer=
cá ludzkie wierzyły: ále áby y oczy pá=
trzyły y ręce ſię dotykáły ćiáłá iego.
Iáko tu Thomaſz czyni. y ſam do nich
mowił: Dotykayćie ſię á doznayćie iż
nie duch ieſt/ ále práwe ćiáło: bo duch
ćiáłá y kośći nie ma. Y Ian ś. mowi:
Widźieliſmy oczymá náſzemi/ y ręce ſię
go náſze dotykáły. Y Piotr ś. mowi:
Iedliſmy z nim y pili po tym iáko z=
martwychwſtał.
Coż zá przyczyná byłá ták wielkich
dowodow/ y ták mocney o tym pewno=
śći? Wielkie á poważne ſą przyczyny/
ták pilnych o zmartwychwſtániu Páń
ſkim dowodow. Naprzod ábyſmy pe=
wnie wiedźieli/ iż ieſt żywot po śmier=
ći/ iż ſą niewidome źiemie/ kroleſtwá/
zamki/ páłace/ niebieſkie y piekielne/
niſkie y gorne. kto o tym niewie ábo
nie wierzy/ ábo nie myśli/ wżdy ſię z te=
kolumna: b
go zmartwychwſtánia náuczay y vpe=
wniay. Kto tu źiemie te y ty widome
dobrá ma zá ſwoy dom/ pokoy/ y za=
mek/ y ná tym iuż przeſtáie/ y radby á=
by ták zoſtał: nic w nim Chrześćijáń=
ſkiego nie máſz. widźi y ręką ſię dotyka/
iż tu ná źiemi nic wiecznego/ nic do
końcá poćieſznego nie máſz/ á wrodzo=
na chęć do wiecznośći y trwáłośći w
nas ieſt. Ten co tákie prágnienie wie=
cznośći y żywotá w ſerce ludzkie wlał/
á tu ná źiemi doſtąpić go nie dał; ná
innym świećie y ná innych dobrách tę
wieczność żyćia vkazał. A tenći ieſt
po śmierći żywot. Tám ieſt kroleſtwo
Páná náſzego Iezu Chryſtá/ o ktorym
mowił: iż nie ieſt z tego świátá. W
tym kroleſtwie po zmartwychwſtániu
vkázował ſię/ y iadł y pił z vczniámi
ſwemi/ będąc iuż ná inſzym świećie y
kroleſtwie ſwoim. O tym záwżdy wier
ni z Tobiaſzem mowili/ y mowią: Sy=
nowieſmy świętych/ żywotá onego cze=
kamy/ ktory P. Bog da tym co mu wiá=
ry nie mienią. Y Apoſtoł piſze: Byſmy
tyle ná tym świećie w Chryſtuśie ná=
dźieię mieli: nędznieyſzychby ludźi nád
nas nie było. Coby mi/ powiáda/ po
tym/ iżem w Epheźie z beſtyámi wal=
czył/ ieſli vmárli nie zmartwychwſtá=
ią/ á inego po śmierći żywotá nie máſz?
Iedzmy/ piymy/ bo iutro vmrzemy.
Iáko mowią niewierni/ y niezbożni/ y
beſtyálſcy ludźie/ ktorzy o przyſzłym ży=
woćie ná ktory ſtworzony ieſt człowiek
y innym ſzczęśćiu lepſzym nie wiedzą/
ábo zámiłowawſzy ty dobrá bydlęce/
wiedźieć o nim nie chcą. Dla tego te=
dy Pan Iezus wſzedſzy ná ten przyſzły
náſz żywot/ y wźiąwſzy weń iáko czło=
wiek poſſeſſyą/ w nim ſię ludźiom po
śmierći vkázuie: Vpewniáiąc ich/ iż

ieſt ludźiom

---

strona: 208

Ná I. Niedzielę po Wielkieynocy.

208.

kolumna: a
ieſt ludźiom y náturze ludzkiey po ś=
mierći inny żywot/ ná ktory człowieká
P. Bog ſtworzył. A żeby nie rozumie=
li iż ták zmartwychwſtał iáko Lázarz
ábo on młodźieniec y pánná/ ktore ten=
że P. Iezus wſkrześił/ żeby tu ieſzcze w
tym żywoćie źiemſkim przebywáć miał:
Przetoż vkázuie ſię im krotko/ wnet w=
znikáiąc z oczu ich/ y przez drzwi zám=
knione wchodząc y wychodząc/ vkázu=
iąc im chwałę żywotá inego/ y chwałę
iuż nie źiemſkiego ćiáłá ſwego.
Druga ieſt przyczyná tákiego vpew=
nienia o zmartwychwſtániu: áby nam
Pan Iezus rzeczą ſámą pokazał nie=
śmiertelność duſze ludzkiey ná ſobie.
Acz ćiáło vmrze/ ále duſzá vmrzeć nie
może/ nie ginie/ nie w grobie zoſtáie/
nie zámiera/ iáko niektorzy heretycy
dźiś plotą. Gdy Pan ćiáło ſwoie żywe
vkazał/ pewnie w nim y duſzę ludzką ſtá
wił: bo ćiáło ſámą ſię tylo duſzą oży=
wia. W beſtyách z ćiáłá ſię duſzá ktorą
żyią rodźi/ y z ćiáłem vmiera: ále w ludz
kie ćiáło wlewa P. Bog duſzę/ ktorą z
niſzczegoż ná ſwoie podobieńſtwo two=
rzy/ iáko piſmo mowi: Vczyniwſzy P.
Bog z źiemie Iádámowe ćiáło/ ná=
tchnął w twarz iego tchnienie żywo=
tá/ y sſtał ſię człowiek w duſzę żywią=
cą. Gdy tedy Pan vkazał żywe ćiáło/
pewnie y duſzę ludzką w nim vkazał/
bez ktorey ćiáło żyć y ożywić ſię nie mo
że/ y bez ktorey ieſt ſzczera źiemiá. A
coby po wſzytkim co wierzym y co nam
Bog obiecuie/ gdyby duſzá náſzá vmie=
ráłá? Przetoż ná vmocnienie nieśmier=
telnośći duſze náſzey/ P. Iezus ták pil=
nie ſwe^o zmartwychſtánia dowodźi.
A iż ſię ćiáło śmierćią pſuie/ y czło=
wiek náturę ſwoię pierwſzą tráći/ iż
duſzá bez ćiáłá prawdźiwym człowie=
kiem nie ieſt: vpewnia nas Pan ſwoim
zmartwychwſtániem/ iż ſię wſzytká ná
turá náſzá czáſu ſwego nápráwi/ á ćiá=
ło w prochu y źiemi porzucone/ wroćić
ſię duſzy y z nim złączyć muśi/ ták iáko
ſię w Chryſtuśie iáko w głowie náſzey
złączyło. O tym ábyſmy byli pewni/
ſwoim nas zmartwychwſtániem vmo=
cnił. Iáko Apoſtoł wykłáda: Ieſli
Chryſtus zmartwychwſtał: á iáko nie=
ktorzy mowią iż zmartwychwſtánia
od vmárłych nie máſz? y śmie mowić:
Ták to fałſz ieſt/ iż Chryſtus nie zmar=
twychwſtał: iáko to fałſz/ iż my zmar=
kolumna: b
twychwſtáć nie mamy. A ieſli to pra=
wdá iż Chryſtus zmartwychwſtał: ták
y to prawdá iż my zmartwychwſtániē.
Y ſámá nieśmiertelność y trwá=
łość duſze to wyćiąga/ áby ćiáło ſię wro=
ćiło. Bo ieſli z duſze y z ćiáłá práwy ieſt
człowiek/ á ſámá duſzá nie ieſt náturą
cáłą y człowiekiem onym iáko ieſt z o=
boygá ſtworzony: pewnie to być muśi/
iż iáko duſzá ieſt nieśmiertelna/ ták też
y ćiáło muśi być czáſu ſwego nieśmier=
telne. Y ták Pan IEZVS ćiał zmar=
twychwſtánia przećiw Sádduceuſzom
dowodźi.
Abráhám/ Izáák y Iákob ży=
ią ná duſzy. Bo mowi P. Bog: Iam
ieſt Bog Abráhámow y Izáákow y Iá
kobow: á mowi po ich śmierći/ iż ieſt
Bogiem y Pánem ich: á Bog nie ma
ſług vmárłych: pewnie tedy ſłudzy ie=
go żyią. Co zá tym idźie/ iż też ich ćiáłá
zmartwychwſtáną. Bo Abráhám nie
ieſt práwym Abráhámem bez ćiáłá. du=
ſzá Abráhámowa nie ieſt człowiekiem
bez ćiáłá Abráhámowego. Ieſli tedy
Abráhám żyie/ pewnie y ćiáło mieć mu
śi. bo bez ćiáłá práwym człowiekiem
Abráhám nie będźie. Przetoż to poſpo=
łu chodźi/ nieśmiertelność duſze z ćiá=
łem zmartwychwſtánia. Ci co o wie=
cznośći duſze nie trzymáią/ o zmar=
twychwſtániu też ćiáłá nic trzymáć
nie mogą. Iáko byli Sádduceuſzowie
y dźiś Nowochrzczeńcy niektorzy/ y w
Angliey Puritani/ co mowili iż nie
máſz áni Anyołá/ áni duchá ábo duſz lu=
dzkich. Lecz my co wierzym iż duſzá po
śmierći żyie/ ſłuſznie wierzym/ iż y ćiá=
ło ſię iey wroći/ áby człowiek był czło=
wiekiem cáłym ták iáko ſtworzony ieſt.
Przypráwuymyż ſię o vwielbie=
nia ćiał náſzych nádźień on zmartwych
wſtánia. Bo wſzyſcy zmartwychwſtá=
ną: ále ſię nie wſzyſcy odmienią/ mowi
Apoſtoł. Duſze dobre wezmą tákie ćiá=
łá iáko ſię opiſáło/ y tyśiąckroć chwá=
lebnieyſze ná wzor Chryſtuſowego ćiá=
łá. Ale ći co ná zmartwychwſtánie ſą=
du powſtáną/ wezmą ćiáłá nie tylo tá=
kie iákie tu ná źiemi mieli/ ále ieſzcze dá=
leko nędznieyſze/ wezmą ie ná męki y o=
gień piekielny/ ćięſzkie/ śmierći bez koń=
cá podległe/ to ieſt konáiące bez vmie=
ránia. żywe będą: ále nie duſzy áby co
w nich dobrego vżyłá/ iedno mękom á
piekłu á czártom nieprzyiaćiołō ſwoim.
Kto rad widźi ſwoie zdrowe ćiáło/

y rad w nim

---

strona: 209

Ná I. Niedzielę po Wielkieynocy.

209.

kolumna: a
y rad w nim mieſzka choć w tákim nę=
dznym y zgniłym: ſtáray ſię/ ábyś ná
wieki ták zdrowe miał/ y ná wieki w
nim z weſelem mogł y roſkoſzą mieſz=
káć. Morzże ie tu nie dopuſzczáiąc mu
chęći iego przećiw rozumowi y zakono
wi Bozkiemu. Ieſli tu wſzytkiego mu
dopuśćiſz/ zábijeſz ie/ á ná piekło ie vtu=
czyſz. Kto ſię w młodośći y vrodźie ćiá-
łá ſwego kocha: mieyże záwżdy młodą
á niepomázáną duſzę/ áby grzechem y
zgrzybiáłośćią ſwoią/ ná ćiáło wrzo=
dow wſzytkich nie wypuſzczáłá. Wſzy=
tko chcemy mieć piękne/ iedno duſzę
ſzpetną. A ono piękność z duſze ná ćiá=
ło wychodźi.
Kochaymy ſię w przyſzłym żywoćie/
ná ktory Chryſtus zmartwychwſtał/ á
ten podrożny á nietrwáły niechay nas
nie záwodźi. nie pokłádaymy tu ſobie
domu/ gdźie ieſt goſpodá krotka y nie
náſz właſny dom/ gdźie śmierć nas ze
wſzytkiego wypchnie. O żywoćie gdźie
śmierći nie máſz/ gdźie ſłońce nie zácho
dźi y mieśiącá nie vbywa/ gdźie wſzyt=
ko wioſná bez źimy/ roſkoſz bez vprzy=
krzenia/ pomieſzkánie weſołe bez teſkno
śći/ kto ſię o twoich dobrách y wczá=
śiech wypowie?
Mieymy pokoy Chryſtuſow z Bo=
giem/ z bliźnim/ y ſámi z ſobą/ ábyſmy z
P. Bogiem w tey przyiáźni/ ktorą nam
Chryſtus męką y zmartwychwſtániem
ſwoim ziednał/ zoſtawáli/ á nigdy iey
nie tárgáli. Chryſtus ieſt pokoiem ná=
ſzym/ mowi Apoſtoł/ ktory ze dwu v=
czynił iedno. Bog przezeń z świátem
ſię poiednał/ y przez kreẃ krzyżá iego
wſzytko vſpokoił. O iáki to wdźięczny
pokoy/ Bogá mieć ná ſię łáſkáwego y
wſzytko dobre od niego bráć/ y więt=
ſzych co dźień poćiech czekáć. O iáko
nie rowna woyná kto z nim przymierze
łamie/ á gniew iego grzeſząc ná ſię
pobudza.
Z káżdym też bliźnim náſzym/ vpo=
mina Apoſtoł/ pokoy mieymy/ á przy=
czyny żadney do niezgody nie dáymy.
Wolał Abráhám ſynowcowi ſwemu
Lotowi vſtąpić y dáleko od niego mie=
ſzkáć: boiąc ſię dla ſług rozerwánia
bráterſkiey miłośći. Lepiey/ iáko Apo=
ſtoł mowi/ y krzywdy ćierpieć/ niżli w
nieſnaſki iákie z brátem záchodźić. Po=
koy moy dáię wam/ mowi Pan IEZVS,
pokoy moy zoſtáwuię wam. Nie ták iá=
kolumna: b
ko go świát dáie/ ták go ia dáię: bo ś=
wiát dáć nam zwierchny ćieleſny po=
koy y to nie długo y obłudnie może: ále
ſerdecznego y wnętrznego dáć nie mo=
że. Chryſtus pokoy z łáſką przez Apo=
ſtołá złącza.
Błogoſłáwiony ktory ſumnienia
ſwego pokoy mieć może/ ktory ſam Pan
Bog przez łáſkę ſwoię w nas ſpráwuie/
iż przeſtáiem ná tym co nam P. Bog
z dobroći ſwoiey dał y co obiecał: iż chę=
ći do świátá/ ktore wſzytki niepokoie
czynią/ vmarzamy: iż ná mále przeſtá=
iem: iż ſię świeckich niepokoiow nie
boim: iż ſię P. Bogá boiąc/ y iego mi=
łuiąc/ w nim wſzytki pokoie/ y koniec/ y
wczáſy náſze pokłádamy. Niechże Pá=
nie vżyię pokoiu tego/ ktoryś mi zoſtá=
wił/ niech do onego gornego pokoiu
teſknię/ á z dobrego ſię ſumnienia weſe=
lę/ czuiąc on pokoy ktorymeś mię z Oy=
cem twoim poiednáć raczył.
Częſto piáſtuymy ręce/ nogi/ y bok
Páná náſzego/ gorącym ſię ſercem bli=
zen tych iego dotykáiąc/ á one częſto
pozdrawiáiąc. Zwykliſmy pięć paćie=
rzy mowić/ y zá pokutę ie wam dáwáć/
ná pámiątkę tych piąći ran Páńſkich.
O byſmy tego nabożeńſtwá dobrze v=
żyć mogli. Iákobyſmy z weſelim z tym
Tomaſzem wołáli: Pan moy y Bog
moy. Dobrodźiey moy y tworcá moy/
ręce mię iego vczyniły/ ręce mię iego
okupiły/ drogie pieniądze krwie wła=
ſney zá mię dáiąc. z ręku iego bogátych
á goźdźmi przebitych wſzytko mi dobre
płynie. Zdźiuráwione ſą áby nic nie
śćiſkáły/ ále ná nas wypuſzczáły. Bok
iego ſerce mi otworzone vkázuie/ y v=
przeymość/ y miłość ku mnie z niego
pátrzy/ iákoż go miłowáć nie mam?
Nogi ie^o ná poſłuſzeńſtwie zá mię prze=
bite/ leniſtwo y niepoſłuſzeńſtwo moie
gánią/ iákoż ſię wſtydźić nie mam/ á
do pilney roboty y powolnośći w za=
konie Chryſtuſowym nie pobudźić?
Kochaymy ſię z tego/ iż wierzym w
Chryſtuſá/ ktoregoſmy/ iáko Piotr ś.
mowi/ nie widźieli: iż tego miłuiem ná
ktorego nie pátrzym: iż to wierzymy co
on rzekł/ choć nie rozumiemy: iż praw=
dźie y mocy iego nád ſmyſły y poięćie
náſze pokłon czynim/ y powolność ro=
zumu náſzego pod ſłowo iego podmiá=
tamy. To náſze błogoſłáwieńſtwo od
Chryſtuſá: Błogoſłáwieni ktorzy nie

Dd	widźieli á v=

---

strona: 210

Ná II. Niedzielę po Wielkieynocy.

210.

kolumna: a
widźieli á vwierzyli. Nie fráſuymy
ſię/ viśći ſię nam czáſu ſwego/ y tę wiá=
rę náſzę/ y tákie bez dowodow y cudow
do prawdy iego y mocy przyſtánie/ ná=
grodźi: iż go dali Bog oglądamy ták
iáko ieſt/ y rzeczywiśćie weźmiem w=
ſzytko czego czekamy/ poćiechy duſz y
ćiał náſzych/ y kroleſtwo ono ná ktore
zmartwychwſtał/ ktorym ſię z námi
bráty ſwemi y ſpołdźiedźicmi dźielić
kolumna: b
będźie. Iedno nas Pánie Iezu nie o=
puſzczay/ á niewidomie łáſką twoią y
náwiedzenim vweſelay/ á z błędow w=
ſzytkich iáko tego Tomaſzá wyryway.
A my tobie wdźięczne wyznánie z po=
kłonem ofiáruiem y záwżdy ofiárowáć
będźiem: Pan náſz ieſteś y Bog náſz
ieſteś. Ktory z Oycem y z Duchem ś.
kroluieſz ná wieki. Amen.

---

strona: 240

Ná dzień Wniebowſtąpienia Páńſkiego.

240.

1:

NA DZIEN WNIEBOWSTA=

2:

PIENIA PANSKIEGO, EWANGE-

3:

LIA V MARKA W XVI.
On czás: Gdy iedennaśćie vczniow v ſto=
łu śiedźiáło/ vkazał ſię im P. Iezus/ y wymawiał im
niedowiárſtwo ich y zátwárdzenie ſercá/ iż tym/ ktorzy
go widzieli zmartwychwſtáłego/ nie wierzyli. Y mowił im: I=
dąc ná wſzytek świát/ każćie Ewángelią wſzemu ſtworzeniu.
Kto vwierzy/ y ochrzći ſię: zbáwion będźie. A kto nie vwierzy:
będzie potępion. A cudá tych co vwierzą/ te náśládowáć będą. W
imię moie czárty będą wyrzucáć; nowemi ięzykámi będą mowić;
węże będą bráć; y choćby co śmiertelnego pili/ ſzkodzić im nie bę=
dzie; ná niemocne ręce będą kłáść/ á będą zdrowi. A ták P. Iezus/
potym gdy rzecz do nich odpráwił/ wzięty ieſt do niebá/ y śiedźi ná
práwicy Bożey. A oni wyſzedſzy/ przepowiedáli wſzędy: ktorym
Pan dopomagał/ y náukę ich potwierdzał przytomnemi cudámi.
kolumna: a
O roſkazánie Páńſkie
o rozgłoſzeniu Ewángeli=
ey/ ná wſzytki ſię wieki śćią
ga. Bo ludźie záwżdy no=
we Pan Bog tworzy/ á ná mieyſcá v=
márłych náſtępuią żywi/ ktorzy Ewán=
geliey y zbáwienia potrzebuią/ á mieć
go bez náuczyćielow y káznodźiey nie
mogą. gdy iedni náuczáią y rząd czy=
nią/ á drudzy ſłucháią/ y do wiáry y peł=
nienia woley Bożey poſłuſzni ſą: nigdy
kośćioł Boży nie vſtáie/ á Ewángelią
wſzytká źiemiá/ y zbáwieniem ludzkim
niebo ſię nápełnia. Y rowne ieſt niebe=
śpieczeńſtwo/ y nam Ewángeliey nie
opowiedáć: y wam iey nie ſłucháć y peł=
nić. gdyż obiemá potępieniem pogro=
kolumna: b
żono. A iż ſię tych wiekow náſzych złych
námnożyło ludźi/ ktorzy fałſzywą E=
wángelią wnoſzą y ludźie zárażáią/ miá
ſto ſłowá Boże^o wymyſły ſwoie y ſzátáń=
ſkie náuki podáiąc: pilno ſię znáć maćie
ná tych ktorzy z fałſzywą á ktorzy z pra=
wdźiwą Ewángelią idą. Z dźiśieyſzych
ſłow Páńſkich cztery znáki wyczer=
pnąć/ po ktorych poznáć prawdźiwe
Ewángeliſty/ y ty fałſzywe Ewángeli=
ki iemi wytknąć możem. O czym y o
tym ártykule wniebowſtąpienia Páń=
ſkiego/ pierwey zá pomocą bozką mow
my. A potym o przyczynách tegoż w=
niebowſtąpienia y o innych náukách y
poćiechách náſzych mowić będźiem.

17:

PIERWSZA CZESC.

18:

O czterech znákách prawdziwych Ewángeliſtow y kázno=

19:

dziey/ y o tym ártykule wiáry/ Wſtąpił ná niebioſá.
kolumna: a
Aprzod ten z prawdźiwą E=
wángelią idźie/ ktory ſię ſam
w ten vrząd nie wdáie/ áżby
go P. Bog poſłał/ y to iemu roſkazał/
iáko tu czyni Pan IEZVS : Idźćie ro=
zgłaſzayćie Ewángelią. y indźie mowi:
Iáko mię poſłał Oćiec: ták ia was po=
ſyłam. Bo iáko/ wedle Apoſtołá/ ká=
kolumna: b
záć kto ma/ gdy poſłány nie ieſt? Y nikt
ſobie tey czći nie bierze/ áżby był we=
zwány ná to/ ták iáko Aaron z ſynmi
ſwemi. Prawdźiwi poſłáńcy tego ſię
vrzędu bali/ y od niego iáko mogli v=
ćiekáli. Moyzeſz ták ſię długo z Pánem
Bogiem o to vmawia/ wypraſzáiąc ſię
z tákiego vrzędu. Ieremiaſz tákże ſię

trudnośći

---

strona: 241

Ná dzień Wniebowſtąpienia Páńſkiego.

241.

kolumna: a
trudnośći boiąc/ y niegodność ſwoię
vważáiąc/ wymawia: á Ionás y zá
morze vćiec chćiał/ áby od poſelſtwá
Boże^o do Niniwen prożen być mogł.
Lecz fałſzywi Ewángelicy nie czekáią
áby im Bog ábo ludźie od Bogá ten v=
rząd poruczyli. Sámi bieżeli/ mowi
P. Bog/ á iam ich nie poſłał/ y przetoż
kłámáli mowiąc: Bog mię poſłał/ y
Bog mi to á to mowić kazał/ á P. Bog
im nic nie poruczał.
Prawdźiwi Ewángeliſtowie z cudy
ná początku poſłáni ſą/ iáko tę moc im
Pan dáie/ áby czárty wyganiáli y w=
ſzelkie choroby leczyli. y tákimi bozkie=
mi práwie wywody náukę ſwoię Apo=
ſtołowie potwierdzáli. A ći Ewánge=
licy cudá żadnego nie czyniąc: wierzyć
ſobie każą. Biblią vkázuią y ſłowá Bo
że w niey fałſzuią/ co káżdy zły y ſam
czárt vczynić może. á pieczęći tákiey
Bozkiey ná cudách nie vkázuią/ ktorą=
by ſię prawdźiwie iż ſą poſłáńcámi bo=
zkimi/ wywieść mogli. A ieſli rzeką/ iż
y my ſtárzy Ewángeliſtowie kośćielni
cudow nie czynim: odpowiádamy im/
iż doſyć ná tym iż my cudá oycow ná=
ſzych/ ná ktorycheſmy náukę święcenim
y rodzeniem duchownym wſtąpili/ v=
kázuiemy: y náukę ſtárą y iuż od Apo=
ſtołow y ich potomkow męczennikow
y innych wyznawcow cudámi potwir
dzoną przynośimy: y poſſeſſyą ſwoię y
ſukceſſyą nigdy nie przerwáną/ od A=
poſtołow y tych co cudá czynili vkázu=
iemy. Gdy kto dźiedźiczne imienie dłu=
go trzyma/ przywileiu ná nie vkázowáć
mu nie potrzebá/ narodem ſię ſámym
wywiedźie. Ták ſtárym Chrześćijá=
nom poſſeſſyą w wierze ś. y kośćiele
Bożym máiącą cudow nie potrzebá/
gdyż cudá przodkow ſwoich vkázuią.
Iáko ś. Auguſtyn nápiſał: W tey wie=
rze/ práwi/ ſtoię/ ktora cudámi vtwir=
dzona y ſukceſſyą á rodzáiem kápłáń=
ſkim wzmocniáłá. Doſyć było ſynom
Aaronowym/ ná dowod poſelſtwá ſwe
go od Bogá y kápłáńſtwá ſwoiego/ v-
kázáć rodzay y pochodzenie od Aaroná
oycá ſwego/ ktorego vrząd cudámi
P. Bog wyświádczył. Ták y nam do=
ſyć ná tym/ iż rodzay od Apoſtołow y
ich potomkow ktorzy cudá czynili vká=
zuiemy/ y tę ich náukę cudámi potwir-
dzoną przynośimy. Gdybyſmy z nową
náuką y z nowym poſelſtwem iáko oni
kolumna: b
przychodźili/ ſłuſznieby ſię cudow v
nas vpomináć mogli/ iáko my bárzo
ſłuſznie v nich/ iáko nowey náuki mi=
ſtrzow/ tego ſię vpominamy. Kto ma
dźiedźictwo od tyśiącá lat w domu
ſwym trwáiące/ tákiemu przywileiow
ná nie vkázowáć/ iáko ſię rzekło/ nie po
trzebá. Ale kto czego nowo doſtał/
przywileiem ſię wſpieráć muśi. Mielić
też Apoſtołowie Biblią: á iednák nie
Biblią/ o ktorey Pogáńſtwo nic nie
wiedźiáło/ ále cudámi ſwemi prawdy
dowodźili.
Trzeći znák ieſt práwego Ewánge=
liſty/ iż idźie z tą náuką ktora wſzędźie
ieſt y záwżdy. Iáka byłá Apoſtolſka/ o
ktorey tu Duch ś. mowi/ iż wſzędźie ro=
zgłośili Ewángelią. To nie Apoſtol=
ſka Ewángelia ktora nie ieſt wſzędźie/
ktora w iednym kąćie ſię ozywa/ o kto=
rey świát nie ſłychał/ ktorą záwżdy wy=
klinał y oną ſię brzydźił. Tákieć ſą tych
Ewángelikow náuki/ ktore w iednym
kąćie kwitną/ á ſtáre potępione od ko=
śćiołá herezye wſkrzeſzáią/ y w nich ſię
ſámi nie zgadzáią. Acz ná wielu mieyſc
fałſz ſwoy rozśiewáć mogą/ ále wſzę=
dźie inſzy y z ſobą niezgodny. Prawdźi=
wa Ewángelia/ iednáka záwżdy y zgo=
dna ná káżdym mieyſcu y zá morzem y
w Indyách záwżdy iedná/ iáko praw=
dá iedná ieſt.
Nákoniec to prawdźiwa Ewánge=
lia/ do ktorey ſámá ręká Bozka przyſtę=
puie/ y w ktorey P. Bog ſam roboty
pomaga/ iáko tu mowi ś. Márek/ iż A=
poſtołom w rozśiewániu Ewángeliey
pomagał P. Bog/ y ręká iego z nimi
byłá/ iáko w Dźieiách Apoſtolſkich ś.
Lukaſz mowi. Nie ludzkie to ſpráwy/
ſerce odmienić y wiárę w nie wlać/ y
ná trudne á niepodobne v ludźi rzeczy
kogo námowić. y ták tę prawdę oſło=
dźić/ iż dla niey ludźie máiętnośćią y ś=
wiátem wſzytkim gárdźili/ y rádźi z o=
chotą kreẃ roźlewáli y tyśiąc śmierći
podeymowáć chćieli. Nie ludzka to
ſpráwá/ zátrzymáć po wſzytkim świe=
ćie iedność wiáry y wytrwáć wſzytki
prześládowánia/ y ták długo nie dáć
ſię żadną nawáłnośćią obálić. Ná
tych tákich rzeczách poznáć rękę y śiłę
Bożą y prawdę ſłowá iego. Czego iż v
heretykow nie máſz/ á ſámá v nich rę=
ká ludzka robi/ chytrość/ przewro=
tność/ ſwawola/ vpor/ tyráńſtwo/

Hh	zdrády y fał=

---

strona: 242

Ná dzień Wniebowſtąpienia Páńſkiego.

242.

kolumna: a
zdrády y fałſze y oſzukánia/ wywody Phi
lozophſkie/ y ſmyſłow á rozumu ludz=
kiego ſpráwy/ tym oni robią. Z czego
áni do wielkich cnot/ áni do wzgárdy
świátá/ áni do pokory/ áni do vmar=
twienia ćiáłá y ſwey woli/ ludźie ſię nie
przywodzą: ále ráczey do roſkoſzy y ćie=
leſnośći y hárdośći pobudzáią. nie máſz
tám ręki Bożey ále ſámá ludzka/ ktora
źle buduie/ wiecznośći y trwáłośći dáć
nie może/ y przetoż ſię mienią y prędko
ſię herezye obaláią y giną. Bo ſámi ty=
lo ludźie tę Bábilonią záłożyli/ Bogá
z nimi y ręki iego nie máſz/ odbieżeć iey
niedokonawſzy muſzą.
Miedzy ártykułámi prawdźiwey E=
wángeliey ten też dźiś rozgłaſzamy/ iż
Pan IEZVS Bog náſz/ wedle nátury
ludzkiey w niebo wſtąpił/ y śiedźi ná
práwicy v Bogá Oycá.
Czterdźieśći dni po ſwym zmar=
tychwſtániu vkázował ſię Pan vcz=
niom ſwoim rozmawiáiąc z nimi o kro
leſtwie Bożym/ mowi Lukaſz ś. Kro=
leſtwo to Bożé ieſt święty kośćioł Ch=
ryſtuſow ná źiemi/ w ktorym nim do
niebá wſtąpił porządek wſzytek poſtá=
nowił/ y náuczył ś. Apoſtoły iáko go
ſpráwowáć mieli. Vczynił ſtárſzego
nawyżſzego Piotrá ś. ktoremu wſzytki
ſwoie owce poruczył. Dał im moc ná
ſądzenie grzechow ludzkich y rozgrze=
ſzánie. wykłádał im táiemnice piſmá ś.
y innych wiele rzeczy w tym kroleſtwie
ſwoim poſtánowił/ piſząc ie ná ſercách
vczniow onych/ ktore oni kośćiołowi ś.
podáli. A nákoniec wyprowádźił ie z
miáſtá/ y ſzedł z nimi przez Betánią ná
gorę/ ná ktorey im błogoſłáwił ręce
podniozſzy. żegnáiąc ſię z nimi/ ná=
dał im wiele duchownych vpomin=
kow/ y zoſtáwił im drogie błogoſłáwień
ſtwo ſwoie/ zgodę/ miłość/ moc ná náu=
kę y náwrocenie świátá/ przez tego Du
chá ktorego im obiecał/ y czekáć w Ie=
ruzálem kazał. Y ták im błogoſłá=
wiąc/ mowi Lukaſz ś. odſzedł od nich
y ponioſł ſię w niebo.
Tu Márek ś. mowi/ wźięty ieſt w
niebo. A Lukaſz ś. y drudzy mowią/
Sam wſtąpił y ponioſł ſię w niebo. O=
boiá ieſt prawdá. Iáko gdy mowi pi=
ſmo: z grobu od śmierći wzbudźił go
Oćiec. Y drugie mowi: Iż ſię ſam od
vmárłych wſkrześił y ſwoią mocą po=
wſtał: ták też y to gdy raz mowią E=
kolumna: b
wángeliſtowie/ iż wźięty ieſt w niebo
drugi raz iż ſam w nie wſtąpił: iednoż
ſię rozumie. Bo wedle nátury ludzkiey
wzbudzony z grobu ieſt y wźięty w nie=
bo: ále wedle Bozkiey/ ſam ſię wzbu=
dźił/ y ſam w niebo wſtąpił. Acz y we=
dle vwielbionego ćiáłá nátury: nie po=
trzebował żadney pomocy. Bo ćiáło
vwielbione może ná powietrzu cho-
dźić/ y ná obłokách y wiátrách latáć/
máiąc wſzytkę ſubtelność duchom po=
dobną. Acz nie może niebá ſobie otwie=
ráć iáko ten Pan niebá/ ktoremu An=
yelſkie woyſká ſłużą/ y niebá wſzytki.
A nie dármo iednák położył to ſłowo
Márek ś. Wźięty ieſt w niebo: dáiąc
znáć o wielkim woyſku wſzytkich An=
yołow ktorzy mu ſłużyli/ y z tryumphē
wielkim Páná ſwego prowádźili. Mie=
dzy ktoremi dwá zoſtawſzy/ ony ſłowá
do vczniow rzekli: Mężowie Gáliley=
ſcy/ co ſię dźiwuiećie pátrząc w niebo?
Ten IEZVS ktory w niebo wźięty ieſt
od was: ták przyidźie iákośćie go wi=
dźieli idącego w niebo. A wiemy iż
przyidźie ze wſzytkimi Anyoły/ iáko ſam
mowi/ ná ſąd widomie y ná oko. Prze=
to y teraz rozumieć mamy/ iż widomie
y ná oko woyſká wſzytki niebieſkie pro=
wádźiły go w niebo.
Gdźie śiadł ná práwicy Oycá ſwe=
go. Nie máſz v P. Bogá áni lewice
áni práwice. bo bezćieleſny ieſt y nieo=
gárniony: ále ſię temi ludzkiemi ſłowy
wyraża/ moc/ páńſtwo/ chwałá/ y wła=
dza wielka/ ktorą Pánu náſzemu dał
Oćiec ná niebie y ná źiemi/ to ieſt czło=
wieczeńſtwu iego. Bo wedle boſtwá
záwżdy to miał/ á nigdy tego nie trá=
ćił: ále wedle tego iż y człowiek ieſt
práwy P. IEZVS, wźiął po onym vni=
żeniu ſwoim ná źiemi/ y po oney nieſła=
wie y zelżeniu ſwoim ná krzyżu/ wielką
y napierwſzą cześć v Oycá nád wſzyt=
ko ſtworzenie/ y vrząd Páńſki y krolew=
ſki ſpráwowánia wſzytkiego co ieſt ná
niebie y ná źiemi/ iáko mowi Apoſtoł/
odnioſł: Aby ná imię iego kłániáło ſię
wſzelkie koláno/ ná niebie/ ná źiemi/ y
pod źiemią. To śiedzenie iego ná prá=
wicy Bożey dáie znáć/ iż śiedźi iáko
Krol w Páńſtwie ſwoim/ y iáko ſędźia
wſzytkiego świátá/ ná ſtolicy ſądowey
ſwoiey/ á wſzytko ſtworzenie ſłucháć/
y iemu poddáńſtwo oddáwáć winno
ieſt/ gdyż ſię mśćić/ y pomśćić nád nie=

poſłuſznemi

---

strona: 243

Ná dzień Wniebowſtąpienia Páńſkiego.

243.

kolumna: a
poſłuſznemi będźie. Y teraz máiąc wie=
le nieprzyiaćioł/ iáko ieſt w Pſálmie/
kroluie miedzy nimi/ á mocy kroleſtwá
y kośćiołá iego nikt nie obáli/ áż czás
przyidźie/ gdy wſzytki niepoſłuſzne ſobie
pokarze/ y vczyni ie podnożkiem nog
ſwoich.
To śiedzenie Páńſkie w niebie nie
ták ſię rozumie/ iáko dźiśieyſzy miſtrzo=
wie wykłádáć chcą: áby P. IEZVS we=
dle człowieczeńſtwá miał tám być iá=
ko zámkniony/ y nigdy ſię ſtámtąd nie
ruſzáć/ áni tu ná źiemi ćiáłem być: áżby
ná ſąd oſtátni. iáko wyznawamy/ iż
ſtámtąd przyidźie ſądźić żywe y vmár=
łe. Bo to ieſt wielki fałſz ná zniſzczenie
Sákrámentu ołtarzá ś. wymyślony.
Gdyż wiemy/ iż Pan IEZVS vkazał
ſię tu ná źiemi po kilá kroć ś. Páwło=
wi/ á zwłaſzczá przy náwroceniu iego.
A vkazał ſię iáko práwy człowiek: Bo
gdy ſpytał/ Pánie ktoś ieſt/ rzekł: Iam
ieſt IEZVS Názáreńſki/ on com ſię w
Názáret wychował. co boſtwu iego
nie ſłuży/ iedno ſámemu człowieczeń=
ſtwu iego. Y pewne á cáłego świáde=
ctwá ſą hiſtorye/ iż ſię y Piotrowi ś. w
Rzymie gdy miał być vkrzyżowan v=
kazał. Y do wſzytkich Apoſtołow przy
ich śmierći obiecował ſię przyść/ temi
ſłowy: Nie fráſuyćie ſię iż odchodzę od
was: Idę gotowáć wam mieyſcá/ á
gdy ie wam zgotuię/ záś przyidę y we=
zmę was do śiebie/ ábyśćie tám byli
gdźie y ia. Bez wątpienia do káżdego
ſwego Apoſtołá/ y dźiś do kogo chce/ á
zwłaſzczá przy śmierći przychodźi Pan
IEZVS. y bierze ie do chwały ſwey/ tám
gdźie on ieſt wedle widomego człowie=
czeńſtwá. Bo wedle boſtwá wſzędźie/ y
záwżdy w niebie był y ieſt. Tákie fałſze
ktore tę niewolą y więźienie ná Páná
kłádą/ y rozumowi ſię ſprzećiwiáią/ y
bluźnienia ſzkárádego pełne ſą.
Ten też ártykuł wiáry náſzey/ iż ćiá=
ło Chryſtuſá Páná náſzego śiedźi w
niebie ná práwicy Oycowſkiey/ nie ieſt
przećiwny drugiemu/ ktorym wyzna=
wamy/ iż ćiáło iego naświętſze w Sá=
krámenćie mamy ná ołtarzu/ pod oſo=
bámi chlebá y winá/ toż w ktorym śie=
dźi ná práwicy Bożey. Bo oboiá ieſt
ſzczera prawdá/ śiedźi ná práwicy v
Oycá w przyrodzonym y widomym
ſtanie: á w Sákrámenćie ieſt niewido=
mie y nád przyrodzenie przez poświą=
kolumna: b
cánie y odmienienie chlebá y winá w
ćiáło y kreẃ ſwoię/ ktore on mocą Bo=
zką ſwoią ſpráwuie nád rozum y poię=
ćie náſze. Nie sſtępuie ćiáło iego z nie=
bá áni wſtępuie z źiemie ná niebo/ gdy
ie nam w Sákrámenćie dáie: ále ie mo=
cą nieogárnioną ſwoią czyni. y ſło=
wem odmienia chleb w ćiáło ſwoie y
wino w kreẃ ſwoię/ gdy przez vſtá ká=
płáńſkie mowi: To ieſt ćiáło moie/ to
ieſt kreẃ moiá. A kto mu wierzyć nie
ma? A kto mu mocy w tym viąć może?
Iáko to czyni y ktorym ſpoſobem/ my
niewiemy/ y pytáć ſię nie ieſt wierne=
go rzecz. doſyć ná tym iż czyni/ iż mo=
wi/ á my mu bez omyłki wierzym. Bo
ſłowo iego mocne y niepochybne ieſt.
Nie z Sákrámentu áni z Ciborium
przyidźie ná ſąd/ mowią ći niewierni/
ále z niebá. Prawdá: bo w Sákrámen=
ćie ieſt obecność ćiáłá iego docześna/
niewidoma/ ná pośilenie y zbáwienie
duſz náſzych/ nie ná ſądzenie: ále ná
práwicy ieſt obecność widoma y wie=
czna. y ſtámtąd przyidźie káráć y ſą=
dźić złe y niewierne heretyki/ y ná oko
pátrzyć nań wſzyſcy źli y dobrzy będą/
czego w Sákrámeńćie nie máſz. O
czym ſię ná innych kazániách doſyć
náucza.
Tym tylo zámknę/ iáko kośćioł Bo=
ży od wieku y wſzytká ſtárożytność oy=
cow świętych/ tego ſię zádawánia y
trudnośći nie bali/ á oboię rzecz mo=
cno wierzyli y wyznawáli. Długoby
wſzytkie wyliczáć/ iednego tylo Chry=
zoſtomá przed iedennaśćią ſet lat ták
każące^o przywiodę. [O dźiwy/ mowi/ o
łáſká Boża/ ten ktory z Oycem w zgo=

40:

rę śiedźi/ ná ten czás (przy ołtarzu) w
ręku ieſt wſzytkich/ y ſam ſię dáie tym
ktorzy go przyimowáć chcą.] Y ná dru=
gim mieyſcu: [Heliaſz zoſtáwił płaſzcz
vczniowi ſwemu/ á Syn Boży wſtą=
piwſzy ćiáło nam ſwoie zoſtáwił. Ale
Heliaſz wyzuty bez płaſzczá zoſtał: á
Chryſtus y ćiáło ſwe nam zoſtáwił/ y
ſam ie máiąc wſtąpił.] Y indźiey: [Tu
będąc w tym żywoćie/ czyni to nam tá
táiemnicá y Sákráment/ iż z źiemie
sſtáie ſię nam niebo. Bo to co nawięt=
ſzey czći godno ieſt/ to ia tobie ná źie=
mi vkażę. Bo iáko w krolewſkich pá=
łacách nie śćiány áni pokryćia złote/ á=
le ćiáło krolewſkie rzecz ieſt nazacniey=
ſza: ták y w niebie krolewſkie ćiáło. Y

Hh ij

nie Anyoły

---

strona: 244

Ná dzień Wniebowſtąpienia Páńſkiego.

244.

kolumna: a
nie Anyoły áni Archányoły áni niebá
niebow/ ále ſámego Páná ktorego to
wſzytko ieſt/ tobie vkázuie.] Poty ten
święty. Vkázuiemy ćiáło Chryſtuſowe
y ſámego Chryſtuſá pod oſobámi chle=
bá y winá ná ołtarzu. Bo ácz go ná o=
ko nie widźim: ále gdy ná oſoby chlebá
pod ktoremi on ieſt zákryty/ pátrzym/
kolumna: b
ná ſámego Páná pátrzym. Iáko więc
mowiem/ y dobrze mowiem: widźia=
łem ćiáło Páńſkie przy ś. Mſzey/ wi=
dźiałem Chryſtuſá Páná mego. Táć
ieſt wiárá kośćiołá Bożego/ ktora przy
ſłowiech Páńſkich y wſzechmocnośći
boſtwá iego ſtoiąc/ ſmyſłow ſię ćiele=
ſnych y rozumu ſwego nie rádźi.

9:

WTORA CZESC.

10:

O przyczynách Wniebowſtąpienia Páńſkiego/ y o poćie=

11:

chách z niego y náukách náſzych.
kolumna: a
Idomie y w oczách ludźi o=
nych/ o ktorych Apoſtoł mo=
wi/ iż ſię więcey niżli piąći
ſet bráćiey záraz vkazał/ w niebo wſtą=
pił P. IEZVS, w wielkiey chwale An=
yołow y duchow oycow świętych/ kto=
re z ſobą prowádźił iáko Pſalm mowi/
y Apoſtoł ś. przywodźi: y w wielkim o=
błocznym máieſtaćie/ áby wźiął záſłu=
żone kroleſtwo/ zá ono ták wielkie po=
ſłuſzeńſtwo ktore Oycu ſwemu oddał/
y zá ono poniżenie ktore dla nas tu ná
świećie podiąć raczył. W ten czás mu
śpiewáli Anyołowie tyśięcy tyśięcow/
iáko ieſt w Obiáwieniu Ianá ś. Go=
dny ieſt báránek ktory zábity ieſt/ áby
wźiął moc y boſtwo (to ieſt cześć Bo=
zką) wedle tego iż báránek/ to ieſt pra=
wdźiwy człowiek ieſt/ áby był vczczon
iáko Bog ieden z Oycem y Duchem ś.
Dla tego iż vćierpiał y zábity ieſt/ áby
mu ſię oná wzgárdá y poniżenie ná=
grodźiło. Ná co pátrząc vczniowie o=
ni/ dźiwnie ſię weſelili/ y z wielkim v=
rádowániem do Ieruzálem ſię wracá=
li/ życząc Pánu ſwemu tákiey czći y tá=
kiey nagrody po oney ták ſrogiey ná
krzyżu zelżywośći. Iuż nie żáłowáli
śierodztwá ſwego iż z nimi widomie
ná źiemi nie zoſtał/ iáko ich vpominał:
Byśćie mię miłowáli/ rádowáćbyśćie
ſię mieli/ iż idę do Oycá. W ten czás tę
práwą miłość y rádość pokazáli: gdy
go iuż w tákiey chwale widźieli. nie
ſwoie poćiechy ále iego chwałę obierá=
iąc. Acz y w tym więtſzych poćiech
ſwoich doſtáli.
My też poráduymy ſię Pánu z tá=
kiego iego podwyżſzenia/ iáko życzliwi
miłośnicy czći iego. A coż nas lepiey
y ſtáteczniey vweſelić może/ iedno ch-
wałá Páná náſzego/ dla ktorey wſzytko
kolumna: b
y nas ſtworzył? Więcey nam ma być
milſza cześć Zbáwićielá náſzego/ niżli
ſámo zbáwienie náſze. boſmy go miło=
wáć winni więcey niżli ſámych śiebie.
Gdy Páná náſzego cześć Pogánie y in=
ni niewierni gubią/ gdy imię iego blu=
źnią/ gdy kośćioł iego tárgáią/ gdy Ch=
rześćijánie ſwemi niezgodámi y złoś=
ćiámi ſwego Chryſtuſá źle do Turkow
y poháńcow vdáią: wielką ſię żáłośćią
zálewaymy. A gdy powſtáie chwałá
Boża á Chryſtus ſię ſławi/ tá ſámá rá=
dość niech nam żywotem będźie. Dla
niey y właſnych poćiech náſzych odſtę=
puymy/ bo ich w tákiey ku Pánu miło=
śći nie vtráćim/ á mowmy: Podwyż ſię
nád wſzytkie niebá Pánie/ y wſzytká źie
miá niech ſię nápełni chwały twoiey.
Tobie Pánie ſpráwiedliwość/ á nam
poháńbienie twarzy náſzey: niech two=
ie cáło zoſtáie/ á náſze niech ginie. Nie
nam Pánie nie nam/ ále imieniu twe=
mu zoſtaw chwałę. iuż nam dobrze/
gdy chwale ś. twoiey dobrze.
Nie tu ná źiemi Pan IEZVS wźiął
ſobie kroleſtwo/ bo tu chćiał być wz=
gárdzony/ y będąc Pánem niebá y źie=
mie/ iednym ſię pálcem źiemſkie^o páń=
ſtwá y rządow nie dotykał. Bo krole=
ſtwá ná źiemi nie ſą ſtáteczne/ wſzytki
z fráſunkámi y morderſtwy ludzkimi y
obćiążeniem vbogich. wſzytki gubią
dźierżawce ſwoie/ á káżdego z nich ś=
mierć ſtrąca y ſkłáda. wſzytki nie ſą go=
dne áby ſię iemi Syn Boży báwił. Nie
godne to ieſt ná źiemi mieśce páńſtwá
y zacnośći iego/ ćiáſne ná ták wielkie=
go Páná/ v ktorego źiemiá ieſt podnoż=
kiem nog iego/ y obywátele iey/ mowi
Prorok/ v niego iáko mrowki y roba=
czkowie/ y páńſtwá ich iáko kroplá ie=
dná z wiádrá vpadáiąca. Niebieſkie

wielkie ſze=

---

strona: 245

Ná dzień Wniebowſtąpienia Páńſkiego.

245.

kolumna: a
wielkie ſzerokie ſobie kroleſtwo Pan w=
źiął/ y tám á nie ná źiemi krolem być
chćiał. A my czemu ſię w tych źiem=
ſkich dobrách/ ieſli tego imieniá godne
ſą kochamy? Czemu ſię tym świeckim
kroleſtwom dźiwuiemy? Czemu ná o=
no wielkie y wieczne/ w ktorym náturá
náſzá poſádzona ieſt/ nie pátrzymy? O
niebo iákoś ſzerokie/ iáko mocno zbudo
wáne/ odmiány w tobie nie máſz/ domē
ieſteś rádośći y roſkoſzy nieuſtáiącey.
A nie tylo ſobie ono kroleſtwo gorne
Pan Iezus wźiął/ ále y dla nas ie opá=
nował/ y dla nas ná poſſeſſyą w nie wiá
chał. Idę/ práwi/ do Oycá gotowáć
wam mieyſcá. Zgotował nam to tám
mieyſce kupnem y wyſługą ſwoią/ kr=
wią ie nam drogą ſwoią kupił/ śmier=
ćią ie nam ſwoią otworzył: á dźiś y ſá=
mą poſſeſſyą á dźierżeniem nas o nim
vpewnił: iż iuż v tego w ręku ieſt/ kto=
ry ieſt brátem náſzym/ krwią náſzą/ ná=
turá náſzá. oſádźiłá ſię w niebie głowá
rodzáiu náſzego/ wſzczepiłá ſię w Ráiu
gornym: ſkądże nam vrość ma więtſza
nádźieiá? iż tám możem być gdźie iuż
dla nas zgotowano/ gdźie náturá ludz
ka náſza/ gdźie głowá náſzá ośiádłá/
tám też y członki ośieść máią. gdźie
kreẃ y kośći náſze záſzły: tám też y my
teyże krwie y kośći być mamy.
Gdy Iozeph ſyn Iákobow w Egip=
ćie pánem zoſtał/ mowił do bráćiey
ſwoiey: Bog mię tu dla was przeſłał/
ábyśćie głodem nie pomárli. Powiedz=
ćie oycu memu o chwale y páńſtwie
moim/ á niechay rychło przyiedźie do
mnie/ á ia wam dam dobrá wſzytki E=
giptu/ y oſádzę was ná źiemi przewy=
borney w tym kroleſtwie. Toż do nas
Iozeph náſz Syn Boży mowi: Dla was
z táką trudnośćią/ y męką/ y śmierćią
ſrogą moią doſtałem tego kroleſtwá.
Pátrzćie iákie ieſt/ iáko wieczne/ mo=
cne/ okwite/ pełne roſkoſzy y doſtá=
tku/ y ſkárbow/ y weſela. Nie máſz w
nim śmierći/ áni boleśći/ áni boiá=
źni/ áni niedoſtátku żadnego. Kwáp=
ćieſz ſię do mnie bráćia moi/ dla was
to zgotowano/ wáſze ſą wſzytki ſkár=
by niebieſkie. O moy IEZV ták do=
bry y hoyny/ y táki miłośniku bráćiey
twoiey/ czemuż my tu ná źiemi zoſtá=
wáć chcemy/ á do ćiebie ſię nie kwá=
pim? iákobyſmy ſię w wieży y więźie=
niu vrodźili/ á ſłońcá nigdy nie widźie=
kolumna: b
li/ ták do niego nie prágniem/ nie wie=
dząc iáko ieſt piękne y weſołe. Iákoby=
ſmy nic nie wierzyli/ co nam o tym tá=
kim kroleſtwie powiádáią. Iákoby=
ſmy tu od śmierći y kłopotow beśpie=
czni byli/ á o drodze y krotkiey goſpo=
dźie nie wiedźieli. Tym gárdźim coś ty
ták drogo kupił Pánie.
A iáko Iozeph wiedząc iż iego oćiec
y bráćia/ y dom iego wſzytek/ nie mieli
koni/ wozow/ doſtátkow ná ták dáleką
do kroleſtwá iego drogę: wypráwił po
nie wiele wozow/ koni y oſłow/ y poſłał
ſzat wiele y pieniędzy/ áby wſzelákim
doſtátkiem opátrzeni drogi ſię oney nie
bali. Ták też náſz Iozeph Pan Iezus/
wiedząc iż my ieſteſmy ćiáłem y źiemią
obćiążeni/ wiedząc iákoſmy do niebie=
ſkich y wiecznych dobr nieſpoſobnymi:
záśiadł ná práwicy v Oycá/ áby/ iáko
mowi Apoſtoł/ wſtáwiał ſię zá námi/
á iednał nam y poſyłał dáry y pomocy
wſzelákie z niebá ná tę drogę/ y do tego
kroleſtwá ſwoiego/ do ktorego nas zá
ſobą wzywa.
On ieſt przyczyńcą y pośrzednikiem
náſzym/ on blizny ran ſwoich w ktorych
zá nas vmárł vkázuie/ y miłośierdźie
wſzelákie y dobrodźieyſtwá iedna. A nie
tylo iedna przeſzłą wyſługą ſwoią/ ále
też ſam z Oycem wſzytko dáie/ byleſmy
w imię ie^o prośili. Prośmyſz á wołaymy.
Pánie/ ſłábiſmy ná táką drogę/ wiel=
kiey nam pomocy potrzebá/ pośli nam
wſzelákie doſtátki/ wozy/ konie/ ſzáty/ o=
broki/ pieniądze/ obrony łáſki twoiey.
Tá drogá pełná rozboynikow y du=
chow złych/ ktorzy nas bárzo ſtráſzą.
pełná błotá y złey drogi/ grzechow y
nieczyſtośći y chęći złych do świátá.
pełná gor przykrych y hárdośći proż=
ney/ z ktorych łácno ſpáść y ſzyię zła=
máć. pełná źimná y śniegow/ y wod/ y
złych przeiázdow. Opátrzże nas Pá=
nie/ á z támtego kroleſtwá bogátego
pośli doſtátki. Pośli Duchá ś. ktoryby
nas ſtáre iuż y w złośćiách zgrzybiáłe
ná tę drogę pośilił/ y odmłodźił duſze
náſze. pośli ſkruchę zá grzechy/ ábyſmy
z nich iáko z ćięſzkiego błotá wychodźi=
li. pośli Anyoły ktorzyby nas od rozboy=
nikow y pokus bronili. pośli ſzáty łáſki
y niewinnośći y ſpráwiedliwośći two=
iey/ ktoreby nas zágrzały y tobie wdźię=
cznemi vczyniły. A my ochotnie ſię do
ćiebie pokwápim. O iákiebych miał

Hh iij

mieć ſkrzy=

---

strona: 246

Ná VI. Niedzielę po Wielkieynocy.

246.

kolumna: a
mieć ſkrzydłá/ kto mi ie da iáko gołębi=
cy ábych tám przelećiał. Vſtępuyćie
ćiężary świeckie/ y wſzytki źiemſkie mi=
łośći y grzechy/ nie możećie z námi ná
tę drogę/ iuż ſię około wozow náſzych
nie wieſzayćie. Nie wprowádźiłá Pá=
ná náſzego do támtego kroleſtwá py=
chá świecka/ áni łákomſtwo/ áni ro=
ſkoſzy/ áni dobre mienie: ále pokorá/ v=
boſtwo/ poſłuſzeńſtwo/ y vmartwienie
kolumna: b
ćiáłá/ y ſromotá świecka/ y zelżywość/
dla woley Oycá ſwego/ y wypełnienie
roſkazánia iego. Ty go tám wozy wpro
wádźiły. Ná tychże ſię y my koniách y
wozách tám puſzczaymy/ ktore z niebá
y od niego z dáru iego mieć możem/ zá
ſtárániem náſzym. On to nam wſzy=
tko z domu ſwego ták bogátego pośle.
Ktory żyie y kroluie ná wieki wie=
kow. Amen.

---

strona: 273

Ná dzień Troyce ś.

273.

1:

WTORA CZEŚĆ

2:

KAZAŃ ROCZNYCH

3:

NIEDZIEL.

4:

NA DZIEŃ TROYCE PRZE-

5:

NACHWALEBNIEYSZEY BOGA

6:

IEDNEGO, EWANGELIA V MAT=

7:

THEVSZA VV XXVIII.
On czás: Mowił Pan Iezus v=
czniom ſwoim. Daná mi ieſt wſzytká wła=
dza ná niebie/ y ná ziemi. Idąc tedy náu=
czayćie wſzytkie narody chrzcząc ie/ w imię Oy=
cá/ y Syná/ y Duchá świętego: náuczáiąc
ie chowáć wſzytko com wam przykazał. A oto/
ia ieſtem z wámi po wſzytkie dni áż do ſkończenia świátá.

15:

EWANGELIA NA NIEDZIELE

16:

PIERWSZA PO SWIATKACH, V

17:

LUKASZA VV VI.
Nego czáſu: Mowił P. Iezus vczniom ſwo=
im. Bądźćie miłośierni/ iáko y Oćiec wáſz miłośierny
ieſt. Nie ſądźćie/ á nie będziećie ſądzeni. Nie potępiay=
ćie/ á nie będziećie potępieni. Odpuſzczayćie/ á będzie wam odpu=
ſzczono. Dawayćie/ á będzie wam dano. Miárę dobrą/ y nátło=
czoną/ y potrzęśioną/ y opływáiącą dádzą wam ná łono wáſze.
Bo tąż miárą/ ktorą mierzyćie/ będzie wam odmierzono. Y powie=
dział im podobieńſtwo: Izali może ślepy ślepego prowádzić?
ázaż nie obádwá w doł wpadáią? Nie ieſtći vczeń nád miſtrzá:
lecz doſkonáły káżdy będzie/ będzieli iáko miſtrz iego. A coż wi=
dziſz trzaſzczkę w oku brátá twego: á tramu/ ktory maſz w oku
właſnym/ nie baczyſz? Abo iáko możeſz rzec brátu twemu; Brá=
ćie/ dayći wyrzucę trzaſeczkę z oká twego: ſam tramu ktory ieſt
w oku twym nie bacząc? Obłudniku/ wyrzuć pierwey tram
z oká twego: á tedy przeyrzyſz ábyś wyrzućił trzaſzczkę z oká brá=
tá twego.
kolumna: a
Zczęśćie nawyżſze ieſt
ludzkie/ mowi Prorok Ie=
remiaſz/ znáć Páná Bo=
gá tworcę y właſnego á
przyrodzonego Páná ſwe=
kolumna: b
go. Bo ieſli ſię źle mylić ná wiernym
przyiaćielu od ktorego czekamy wſzelá=
kiey pomocy y poćiechy: dáleko po ty=
śiąc kroć gorzey/ mylić ſię ná tym w
ktorym wſzytkę nádźieię pokłádáć ma=

Mm

my/ do

---

strona: 274

Ná dzień ś. Troyce.

274.

kolumna: a
my/ do dobrego náſzego wiecznego y
docześnego. ábyſmy miáſto Bogá/ nie
tráfili na Belzebubá/ ktory ſię Bo=
giem záwżdy czynić y vdáwáć do ludźi
chce: ábyſmy miáſto oycá właſnego
nie tráfili ná oycowſkiego/ y narodu
ludzkiego nieprzyiaćielá: miáſto przy=
rodzonego Páná/ ktory nas ſobie ſtwo=
rzył/ nie tráfili ná okrutniká ktory ża=
dnego do nas práwá nie ma. Wielka
omyłká/ kto ſię ná znáiomośći Bogá
prawdźiwego myli. Wielkie y nawyż=
ſze ſzczęśćie/ kto w tym pewność ma
nieomylną/ iż zna práwe^o Bogá twor=
cę y Páná ſwego. Ieſli Philozoph w
tym ludzkie^o żywotá oſtátnie ſzczęśćie
kolumna: b
kładł/ gdy kto mogł co pewnego o dźi=
wách świátá tego y tych ſworzonych
rzeczy wiedźieć/ á po nich do znáiomo=
śći tworce ich przychodźić: iáko nie ma
być wielkie ſzczęśćie tych ktorzy o Pánu
Bogu ták wiele wiedzą/ nie po rozu=
mie ktory ſię omylić może domyśláną/
ále pewną y z niebá obeſłáną y ziáwio=
ną wiádomośćią? Przetoż zá pomo=
cą Bozką w pierwſzey częśći pokażę/
iż prawdźiwego Bogá nie znáią/ iedno
Chrześćijánie/ á iż go nikt pewniey y
lepiey nie wyznawa/ iáko iż ieſt w Troy
cy iedyny. A we wtorey częśći náu=
czym ſię/ iáko czćić mamy Troycę ś. o=
braz iey ná ſobie noſząc.

17:

PIERWSZA CZESC.

18:

O prawdziwym Bogu/ iż go tylo ſámi Chrześćijánie znáią

19:

y dobrze wyznawáią/ á ten ieſt Bog w Troycy iedy=

20:

ny Bog Chrześćijáńſki.
Rzy ſekty ſą ktore ſię z praw=
dźiwego Bogá iákoby go pew=
nie znáły/ chlubią: Zydowſka/
Heretycka/ y Turecka/ przeto iż wierzą
w tego iedynego Bogá ktory ſtworzył
niebo y źiemię. Ale prożna chlubá ich
ieſli trzech perſon w boſtwie nie wie=
rzą/ pewnie nie w tego Bogá wierzą
co ſtworzył niebo y źiemię. Bo ten ie=
den nigdy nie był inſzy áni ieſt/ iedno
Oćiec/ Syn/ y Duch ś. Co ſię y przy
ſtworzeniu świátá ácz zákryćie pokázo=
wáło. Bo mowi piſmo: Ná początku
ſtworzył Bog niebo y źiemię/ á Duch
Boży przenośił ſię nád wodą. W kto=
rych ſłowiech miánuie ſię Oćiec ktory
ſtworzył/ Syn ábo ſłowo ktore ſię tu
początkiem zowie/ iáko ſam Pan wy=
kłáda/ miánuiąc ſię początkiem v Ia=
ná ś. Y Duch ś. przenoſzący ſię nád wo=
dą. Co wyłożył Dawid w Pſálmie mo=
wiąc: Słowem Páńſkim niebá ſię v=
twierdźiły/ y Duchem vſt iego wſzytká
moc ich ſtánęłá. Gdźie miánuie trzy
perſony/ Bogá/ Słowo/ y Duchá ś.
ktorym ſtworzenie niebá przypiſuie.
Tenże we trzech ſię perſonách Abráhá=
mowi vkazał. Tenże do Moyzeſzá mo=
wi: Iam ieſt Bog Abráhámow/ Bog
Izáákow/ Bog Iákobow/ trzykroć
to ſłowo/ Bog/ powtarzáiąc. Co y w
Pſálmie Dawid czyni: Błogoſłaẃ nas
Bog/ Bog náſz/ y błogoſław nas Bog.
kolumna: b
Y Izáiaſz widźiał Bogá tego praw=
dźiwego/ nie bez oznaymienia trzech
perſon/ gdy Cherubinowie wołáią trzy
kroć miánuiąc/ święty/ święty/ święty
Pan zaſtępow. dáiąc znáć o trzych w
iednym boſtwie. Przetoż ono widze=
nie Izáiaſzowe Ian ś. wykłáda o Sy=
nie. á Páweł ś. o Duchu ś.
A iż nie ták iáſnie ſtárym onym oy=
com w przyrodzonym y piſánym zako=
nie oznaymione ſą ty trzy w boſtwie
perſony: y owſzem nieiáko zátáione y
zákryte zoſtawáły: ty ſą tego przyczy=
ny. Naprzod iż doſyć było ná on czás
do zbáwienia ták Pogánom iáko y Zy=
dom/ wierzyć w iednego Bogá/ bez wiá
domośći o perſonách. Bo ſtworzenie/
po ktorym do znáiomośći Bożey przy=
chodźili/ iáko ś. Apoſtoł mowi/ y ten
rząd dźiwney mądrośći ktory ieſt w
nim: nie vkázuie iedno iż ieden Bog
ieſt. o perſonách nikt ſię z rozumu przy=
rodzonego domyślić nigdy nie mogł/
poki iáwne obiáwienie z niebá o tym
nie záſzło. Iáko kto ná cudnie málo=
wány obraz pátrzy/ o málárzu wie: ále
ieſli ieſt Włoch ábo Hiſzpan ábo Po=
lak/ ieſli máły ábo wielki/ głádki ábo
ſzpetny/ domyślić ſię nie może/ áżby mu
go kto vkazał.
A z ſtrony Zydow dźiwnie do wiela
bogow ſkłonnych/ było bárzo niebeśpie=
czno o trzech im perſonách w boſtwie

powiádáć

---

strona: 275

Ná dzień Troyce ś.

275.

kolumna: a
powiádáć. gdyżby ſię záraz byli do báł=
wochwálſtwá/ o trzech bogách źle my=
śląc/ ſkłonili/ á nie vmieli rozeznáć rze=
czy trudney/ co iedność iedne^o boſtwá/
á co rożność perſon. A iż zakon ſtáry
był iáko dźiećię niedoſkonáłe y nie do=
roſłe/ y odmienić ſię y znieść miał: nie
godźiło ſię wſzytkie mu táiemnice otwá
rzáć/ ále wzroſtu potrzebá było czekáć.
Iáko dźieći nie záraz do wielkich y tru
dnych náuk prowádzą. Chowáłá ſię też
tá táiemnicá o perſonách w Boſtwie
ták trudna y w rozumie niepodobna/
nowemu zakonowi/ y nawyżſzemu y na=
pewnieyſzemu z niebá ſámemu miſtrzo
wi Synowi Bożemu/ świádkowi: kto=
rego náuce rzecz ták dźiwna y trudna
zlećić ſię miáłá.
Ten przyſzedſzy ná świát w náturze
ludzkiey/ oznaymił ſię być Synem Oy=
cá niebieſkiego. nie czynionym áni ſpo=
ſobionym: (bo ſię ták káżdy w łáſce
Bożey będąc zwáć może) ále rodzo=
nym od wieku/ y we wſzytkim Bogu ro=
wnym. iáko ſię to ná innym mieyſcu o=
koło iego práwego boſtwá vtwierdza.
Y oney prawdy ſwoiey wielkimi cudá=
mi podpierał. Y nie mamy go/ ktorzy
weń wierzym/ zá inákſzego iedno zá
práwego Bogá.
Tenże Syn Boży náuczył/ iż ieſt in=
ny od Oycá y od Syná pochodzący
Duch ś. tákże Bog práwy/ Synowi y
Oycowi rowny. ktory ſię ná chrzćie ie=
go w znáku gołębice vkazał/ y ná Apo=
ſtoły widomie w ogniu y ięzykách z nie=
bá sſtąpił. Iáko ſię ná dźień Swiąte=
czny náuczyło.
A o wſzytkich trzech perſonách y o
iednym boſtwie/ w dźiśieyſzey Ewán=
geliey tenże doſkonáły miſtrz náſz o=
znaymił/ mowiąc: Náuczayćie wſzytki
narody/ chrzcząc ie w imię Oycá y Sy=
ná y Duchá ś. Sámego Bogá mocą
ludźie ſię odradzáią y zbáwienia doſtá=
ią/ przez ſłowo Boże y wodę. Ieſli
Duch ś. chrzći/ y Syn chrzći iáko y O=
ćiec: tedyć y Duch ś. ieſt Bogiem y
Syn ieſt Bogiem. w ktorych trzech nie
ieſt troie boſtwo/ ále iedno. y przeto
nie trzey Bogowie ále ieden Bog/ tym
ſię ſłowem dáie znáć: iż nie mowi/ w
imioná: ále w imię/ iáko iednego Bo=
gá/ ktorego zowiem Troycą ábo w
Troycy iedynego.
Tę wiárę roznieśli Apoſtołowie y
kolumna: b
towárzyſze/ ich wſzczepili po wſzy=
tkim świećie. y od nich Chrześćijánie
názwáni ſą rożni od Zydow/ ktorzy w
Syná Bożego vwierzyć niechćieli/ y
náuką iego wzgárdźili/ y boſtwo iego
zbluźnili/ y po dźiś dźień bluźnią: nie
przypuſzczáiąc iáwnego y wielce do=
wodnego obiáwienia o trzech w bo=
ſtwie iednym perſonách. ktore to Zy=
dy dla tey niewdźięcznośći y złośći od=
rzućił P. Bog/ y pokarał ie w gniewie
ſwoim/ iż oddalił od nich kroleſtwo
ſwoie/ á przenioſł ie do narodow wſzey
źiemie: iż znáiomośći Bożey y ſłowá
iego ś. y prawdy y obiáwienia Bozkie=
go żadnego y Prorokow nie máią. iż
kośćioł im on ktoremu dufáli/ y ſłużbę
wſzytkę w nim/ y ofiáry ich y kápłáń=
ſtwo y zakon zepſował. y roſpędźił ie
tułáczmi po świećie/ bez krolá/ bez ká=
płaná/ bez wolnośći/ iż dźiś nędzniey=
ſzego narodu ná świećie nie máſz. Zá
ten tylo grzech iáko mowi Dányel/ iż
zábiwſzy Syná Bożego/ vwierzyć weń
niechćieli. y opiſał ten Prorok látá/ kto=
rych ſię to ich karánie dla tego grze=
chu sſtáć miáło/ po lat od wyſzćia z
Bábiloniey 490. Ná co wſzytek
świát pátrzy/ y żadna ſię do tego czá=
ſu nácya do nich po prawdę y znáio=
mość Bożą nie vćieka. bo v ſámych
Chrześćijan zoſtáłá/ ktorzy ſię Bogiem
prawdźiwym w Troycy iedynym y zná=
iomośćią iego chlubią.
V heretykoẃ też prożno znáiomoś=
ći o Bogu prawdźiwym ſzukáć. bo tám
wielki nieſtátek. raz ſą/ drugi raz ich nie
máſz: raz to mowią drugi raz owo: ie=
dni ták drudzy inák. ſą iáko y Zydowie
bez wodzá/ bez miſtrzá y proroká/ bez
kápłaná y ołtarzá/ bez rządu/ bez poſłu=
ſzeńſtwá/ bez iednośći/ bez trwáłośći.
Zaden z nich podánia Apoſtolſkiego y
prawdźiwe^o rozumienia piſmá nie ma.
bo by ie dobrze rozumieli: náleźliby w
nim zgodną prawdę; ále iż ſię około ie=
go wykłádow nie zgadzáią: do prawdy
w nim/ ktora iedná ieſt/ tráfić nie mo=
gą. y miałbych od tych prawdy ſzukáć
co wczorá náſtáli á iutro zginą/ á ſámi
ſię o nie zgodźić y náleść iey nie mogą?
V Turkow ieſzcze mniey wiádomo=
śći o práwym Bogu. bo ich Mácho=
met w ſześć ſet lat po Apoſtolech ná=
ſtał/ Chrześćijáńſką wiárę porzućił/
Chryſtuſá zbluźnił/ żadnych cudow nie

Mm ij

czynił/

---

strona: 276

Ná dzień Troyce ś.

276.

kolumna: a
czynił/ ſzáblą á roſkoſzámi do plotek
ſwoich ludźie poćiągnął.
V ſámych Chrześćijan Kátholikow
náuká y wiádomość pewna o prawdźi
wym Bogu/ ktory ieſt w Troycy/ Oćiec/
Syn y Duch ś. zoſtáłá. ktorą prawdę y
wiárę mocno wyznawamy: Wierzę w
iednego Bogá. ktoryż to? Zydowſkili?
nie. Tureckili? nie. heretyckili? nie. A
ktoryż? Ten ktory ſię zowie/ Oćiec/
Syn/ Duch ś. Wierzę w Oycá wſze=
chmogącego/ ſtworzyćielá niebá y źie=
mie/ wſzech widomych y niewidomych.
y wierzę w Iezu Chryſtá Syná iego/ y
wierzę w Duchá ś. Co ták iáko możem
obiáśniamy. Iedno ieſt Boſtwo y Bog ieden/ iá=
ko piſmo mowi/ wiela bogow żadną
miárą nie przyznawamy. bo to ſą Po=
gáńſkie báłwochwálſtwá y heretyckie
Aryáńſkie zdrády/ ktore do tegoż báłwo
chwálſtwá wiodą. Pan IEZVS náſz
miſtrz tey wiáry náucza y z Moyzeſzá
przywodźi piſmo/ y w tym nas vmo=
cnił/ y nie czynił ſię inſzym Bogiem á=
ni drugim Bogiem/ ále iednym z Oy=
cem y z Duchem ś. Ia y Oćiec iedno
ieſteſmy.
W boſtwie trzy perſony wyznawa=
my/ ieſt Oćiec/ Syn y Duch ś. Iáko tá
ś. Ewángelia świádczy: Chrzćićie w
imię Oycá y Syná y Duchá ś. Czym
potępiamy Zydy niewierne/ ktorzy ſię
do perſon znáć y wierzyć niechcą. y
Turki/ ktorzy tákże tego nie wierzą. y
tym wiárá náſzá od nich rożna/ y to ſá=
mo Chrześćijány nas czyni/ y ten ſam
ieſt Bog Chrześćijáńſki/ Bog ieden w
trzech perſonách/ Oćiec/ Syn y Duch ś.
ktorego iednego imieniem/ chrzeſt bie=
rzem/ y mocą ſię iego odradzamy ná ſy=
ny Bożé.
Ty perſony rożnośći inſzey miedzy
ſobą nie máią/ iedno z ſtrony pochodze
nia. Iż Syn rodźi ſię przed wieki od
Oycá/ nie Oćiec od Syná. iż Duch ś.
pochodźi od Oycá y od Syná. á od Du=
chá ś. nie pochodźi áni Oćiec/ áni Syn.
Oćiec nie rodzony/ Syn rodzony/ Duch
ś. pochodzący. Tá ieſt ſámá rożność
ktora perſony czyni. w innych wſzyt=
kich rzeczách/ to ieſt/ w boſtwie/ w mo=
cy/ w máieſtaćie/ w władzey/ w ſtwo=
rzeniu ſwiátá wſzytkie^o/ wielka ieſt row
ność á namnieyſzey rożnośći nie máſz.
Ty perſony nigdy ſię mieſzáć nie
kolumna: b
mogą. Oćiec nie ieſt Synem/ Syn nie
ieſt Oycem/ Duch ś. nie ieſt áni Sy=
nem áni Oycem. Inny Oćiec ktory
Syná rodźi. inny Syn ktory ſię od nie=
go rodźi, inny Duch ś. od obudwu po=
chodzący. Przetoż błędow heretyckich
ktoremi nas do Zydow ćiągnęli/ á mo=
wili iż tenże ieſt Oćiec co y Syn/ ko=
śćioł ś. potępia. Nie Oćiec ſię wćielił
w żywoćie Pánny czyſtey: ále Syn.
Nie Duch ś. ále Syn. Nie Syn ná A=
poſtoły w ogniu sſtąpił: ále Duch ś.
W boſtwie liczby nie máſz dwoiá=
kiey/ áni troiákiey. bo ſię boſtwo nie
dźieli: ále tylo w ſámych perſonách z
ſtrony pochodzenia iedney od drugiey/
tám liczbá ieſt trzech/ Oycá/ Syná y
Duchá ś.
Boſtwo Troyce ś. nie ieſt iáko czło=
wieczeńſtwo/ ktore ſię vdźiela Piotro=
wi/ Páwłowi y Iędrzeiowi: ále ieſt ie=
dność nierozdźielna. iáko iedno ſłoń=
ce/ w ktorym ieſt iſtność/ promień y ćie=
płość. Iáko nie máſz trzech ſłońcow
ná ktoreby ſię náturá ſłońcá roznośi=
łá: ták boſtwo iedno. á ná troie ſię nie
roznośi/ iedno w iednym poiedyńſtwie
ſą trzy perſony.
Do Troyce ś. nic nie przybywa áni
wchodźi ze wćielenia y człowieczeń=
ſtwá Syná Bożego. Bo ácz ieſt z per=
ſoną y boſtwem ſłowá Syná Bożego
ziednoczone/ y od niego nigdy nieroz=
dźielne: iednák nie ieſt Bogiem czło=
wieczeńſtwo Páná náſzego/ ále rzeczą
od Troyce ś. ſtworzoną. Acz Syn Bo=
ży Chryſtus BOg ieſt y człowiek prá=
wy. y dobrze mowim/ iż Bog zá nas
ćierpiał y vmárł. O czym ſię ná innym
mieyſcu náucza.
A iż to ſą rzeczy trudne/ nie poięte/
y rozum nie tylo ludzki ále y Anyelſki
przechodzące/ áby ſię nikt trudnośćią
y ludzkim niepoięćiem od wiáry tey ś=
więtey nie odrażał: niech ma táki po=
śiłek y náuki. Náprzod wiedźieć ma
doſkonále co to wiárá w Bogá y co to
Bogu wierzyć/ gdy on ſam co mowi:
iż ieſt wedle Apoſtołá przekonánie w=
ſzytkiego rozumu náſzego/ y zniewole=
nie iego pod poſłuſzeńſtwo tego co mo=
wi. Doſyć maſz iż to Bog mowi iż ieſt
w Troycy iedyny/ iżći vkazał Syná w
ćiele/ y Duchá ś. w znáku gołębice y o=
gniá. Doſyć iż to Syn Boży świád=
czy ktory ieſt práwym Bogiem/ á omy=

lić nie mo=

---

strona: 277

Ná dzień Troyce ś.

277.

kolumna: a
lić nie może/ ktory mowił: Co wiemy
to mowim/ á coſmy widźieli to świád=
czym: Wiárá náſzá ná ſłowie ſię Bo=
żym wſpiera/ ktory ſámá prawdá ieſt/
nie ná rozumie.
Pomyśl ſobie iáko ſłáby ieſt ludzki
rozum/ y iáko omylne wiádomośći ie=
go. Rzeczy tych ná ktore pátrzym ná=
tury nie znamy/ y ſámi ſię nie znamy:
á iáko Bozkie rzeczy poiąć możem?
Ciáło/ mowi Mędrzec/ obćiąża duſzę/
iż ſię ná wyſokie rozumienie podnieść
nie może: nie tylo Bozkich ále y źiem=
ſkich ſubtelnośći. Y przeto Pan do Ni=
kodemá mowił: Ziemſkieć rzeczy mo=
wię/ á nie rozumieſz ich/ á niebieſkie ro=
zumem ogárnąć chceſz?
Vważáć mamy/ iż tá wiárá Chrze=
śćijáńſka o Troycy ś. iáko y o innych ár=
tykułách/ dźiwnie ſię vmacnia piſmem
ſtárego zakonu y Prorokow/ w ktorych
byłá iáko dąb wielki w máluczkim żo=
łędźiu. Bárzo iáſne ſą proroctwá przed
kilką tyśięcy lat vprzedzone y przeyrzá=
ne o wierze Chrześćijáńſkiey.
Tá wiárá vmocniłá ſię cudámi. Za=
dney ſekty nie máſz áni było ná świećie/
w ktoreyby cudá ták wielkie/ ták gęſte
y po dźiś dźień czyniono. Turecka y pſá
chromego nie vzdrowiłá: heretycka ie=
ſzcze mniey: o Zydowſkiey áni pytáć.
Nie máſz áni było ná świećie żadney
ſekty/ ktoraby ná ſwey prawdy świáde=
ctwo ták wiele krwie roźlałá iáko wiá
rá Chrześćijáńſka/ ktorey Duch ś. w
ludziech tákie dał świádectwo/ iż ná
śmierć dla niey iáko ná weſele ſię ćiſnę
li. á to zá więtſzą ćięſzkość y krzywdę
ſobie mieli męczennicy/ gdy vmrzeć
dla prawdy tey nie mogli.
Zadna religia ták wiele báłwochwál
ſtwá nie obáliłá y ono ze wſzego świá=
tá nie wypędźiłá/ iedno tá Chrześćijáń
ſka. Co y po dźiś dźień miedzy Indiany
ná wſchod y zachod czyni. Zadna tá=
kich praw nie ma około cnoty y poczći
wych obyczáiow/ w ktorych namniey=
ſzey przygány/ nieſpráwiedliwośći y nie=
poczćiwośći nie máſz/ iáko tá náſzá. Zy=
dowie/ Turcy y heretycy iákie mákuły
cnoty y poczćiwośći w zakonie ſwym
máią/ y ſproſnośći ktorą ſię y rozum
brzydźi: trudno krotko powiedźieć. Za=
dna ſektá nie miáłá nigdy ták ludźi ś=
więtych y cudownych y vmartwionych
świátu y ćiáłu/ iáko Chrześćijáńſka w
kolumna: b
oboiey płći. Ná ſáme zakony y kápłáń=
ſtwo pátrząc: káżdy ſię zdźiwi/ gdy ie z
innemi przyrowna/ á zwłaſzczá z here=
tyki/ ktorzy żadnego świętego ſwey ſe=
kty áni w kśięgách/ áni w kálendarzu
vkázáć nie mogą. Zadna ſektá tákich
ſtoſow y prześládowánia nie wytrzy=
máłá/ y ták długo/ iáko wiárá Chrześ=
ćijáńſka. Iákoż iey o Troycy ś. y in=
nych ártykułách nie wierzyć?
Rádá zbáwienna ieſt około pokus
przećiw wierze tey ták dźiwney y trud=
ney: áby ſię żaden Kátholik z żadnym
ádwerſarzem/ zwłaſzczá około Troyce
ś. w rzecz nie wdawał. Bo y práwá
duchowne y ſwieckie: mowy około tego
zákazáły. ále niech káżdy/ gdy go ná
pádnie Nowochrzczeniec/ ták mowi:
Milcz Pogáninie y Zydźie y Turczynie/
ieſtem Chrześcijánin/ vwierzyłem y o=
chrzćiłem ſię imieniē y mocą Bogá w
Troycy iedyne^o/ ſpráwy z tobą nie mam.
Táiemnice Bożé zákryte wiáry ná=
ſzey/ káżdy z nas lepiey wiárą zrozu=
mieć/ lepiey pokłonem y dobrym żywo=
tem wyznáć/ lepiey milczeniem niżli
ſłowy vczćić może. Gdy ćię rozum po=
tárgnie á będźieſz chćiał ſzperáć w má=
ieſtaćie bozkim y dochodźić trudnośći:
nágotuy wiárę á moẃ: Gdy wierzę że
to prawdá/ iuż y rozumiem. Gdyż Pro=
rok mowi: Ieſli nie vwierzyćie/ nie
zrozumiećie: inákſzego mi rozumienia
nie potrzebá. Bobych oſzálał y rozum
ſtráćił/ bych ſię miał z rozumem moim
ná mądrośći niedośćigłe Bozkie pory=
wáć. Doſyć mi z Apoſtołem mowić:
O wyſokośći y bogáctwo rozumow y
mądrośći Bożych/ iáko ſą niepoięte ſą=
dy iego y niezrozumiáne drogi iego. A
iż do wiáry/ wyznánia potrzebá: nie
oſtrz ná to ięzyká/ bo y w tym potknąć
ſię możeſz: ále pádni ná źiemię á day
cześć Troycy ś. á żyi cnotliwie/ obraz
iey ná ſobie wedle zakonu Chrześćijáń
ſkiego noſząc: to ſtánie heretykowi zá
náukę. A ieſli ſię chce náuczyć/ vkaż
mu drogę do kápłanow Bożych. Mil=
czenie pokornego ſercá lepiey vczći tá=
iemnice Bozkie/ iáko ie Apoſtoł vczćił:
Słyſzałem/ práwi/ w trzećim niebie tá=
iemne ſłowá/ ktorych ſię ludźiom mo=
wić nie godźi. im więcey kto ſię bozkim
táiemnicom przypátrzy/ tym mniey o
nich mowić może. Izáiaſz ſkoro vy=
źrzał P. Bogá w máieſtáćie: iął ſię zá

Mm iij

vſtá y mo=

---

strona: 278

Ná I. Niedzielę po Swiątkách.

278.

kolumna: a
vſtá y mowił: Ach mię/ mowić tru=
dno/ muśi milczeć/ pomázáną gębę
mam/ y miedzy tákimi mieſzkam. Y
Moyzeſz vyrzawſzy y poznawſzy Páná
ná krzu onym/ záſłonił oczy y mowił:
Iákoś do mnie począł Pánie mowić/
kolumna: b
ták mi ięzyk ſłábieie. Mowić o táiem=
nicách Bozkich zákrytych ledwie ſię
godźi. A coż z ſprożnośći y hárdośći ro=
zumu co świegotáć/ iáko wielka śmiá=
łość y nievczćiwość rzeczom Bozkim
z tego rośćie?

7:

WTORA CZESC.

8:

O Ewángeliey tey Niedziele: Bądzćie miłośierni/ iáko y O=

9:

ćiec wáſz miłośierny ieſt.
Hcemy vczćić y wyznáć Troycę
ś. Bogá náſzego: nośmyż obraz
iego ná ſobie. Boſmy ná obraz
tego Bogá/ w ktorego wierzym/ ſtwo=
rzeni ſą. Wieſz iáką twarz ma P. Bog?
Wieſz iáki ieſt Bog w Troycy? Twa=
rzy żadney nie ma/ y nie może boſtwá
iego do żadnego ſtworzenia przyrow=
náć/ áni go málowáć. Mowi Moyzeſz
do ludu: Słyſzałeś głos Bogá twego
áleś twarzy żadney nie widźiał. Nie
widźiałeś żadnego podobieńſtwá/ ná
on dźień gdy do was mowił w Horeb
w puł ogniá. Nie ieſt Bog: áni czło=
wiek/ áni Anyoł/ áni ſłońce/ áni do ża=
dney ſtworzoney rzeczy przyrownány
być może. A iákoż ia obraz y podobień=
ſtwo Troyce ś. ná ſobie mam? Powiem=
ći. Z iſtnośći y zewnętrznośći nie zna=
my teraz P. Bogá: iedno z dźiełá y
ſkutkow iego. Iáko w człowieku duſze
nie widźiſz/ iedno ćieleſną twarz iego/
y po niey go znaſz: ták boſtwá P. Bo=
gá twego nie widźiſz/ iedno ſkutki á v=
czynki iego widźiſz/ iż ieſt dobry/ mi=
łośierny/ ćierpliwy/ ſpráwiedliwy. Toć
ieſt iákoby obraz iego. Iáko człowie=
ká znamy z twarzy/ ták P. Bogá z do=
broći/ z miłośierdźia/z łáſkáwośći/ z
prawdy/ y z innych cnot iego Bozkich/
ktore ſą nieiákim obrázem iego.
Tákich cnot gdyć P. Bog dał du=
ſzę/ włożył w ćię fundámenty/ y chce á=
byś był táki iáki on/ dobry á miłośierny
ná drugie/ iáko on ieſt ná wſzytki. Na=
lepiey P. Bogá poznawamy po miło=
śierdźiu iego wielkim/ ktore wylał ná
wſzytko ſtworzenie ſwoie/ káżdego po=
trzeby opátruiąc/ y nędze oddaláiąc/
iáko Pſalm mowi: [Oczy wſzytkiego
ſtworzenia do ćiebie ſię obracáią Pá-
nie/ á ty opátruieſz wſzytkę żywność y
potrzeby ich. Ty dáry twoie ſypieſz/ á
oni zbieráią/ ty rękę twoię otwarzaſz/ á
kolumna: b
oni ſię dobry twemi nápełniáią] Y beſtye
znáią tego co ie karmi/ y do ſwey goſpo=
dyniey ná wśi wſzytko ſię ptáſtwo zbie=
ga. Iáko dźiećię napierwey ſię náuczy
znáć mátkę ábo mámkę/ ktora ie pier=
śiámi y chlebem karmi: ták człowiek
napierwey poznawa Páná Bogá ſwe^o
z tey twarzy y miłośierdźia iego/ iż nas
karmi/ nam dobrze czyni/ y nędze náſze
od nas/ gdy do niego wołamy/ oddala.
Chce tedy P. IEZVS ábyſmy twarz
Oycá náſzego niebieſkiego ná ſobie mie
li: to ieſt abyſmy byli miłośierni/ iáko
Oćiec náſz niebieſki miłośierny ieſt. Bo
ſię do nas nie przyzna/ gdy tey twarzy
ſwey ná nas nie ogląda. rzecze: Nie
moie to dźieći/ ták okrutne y niemiło=
śierne. To moie/ ktore nád nędzą ludz=
ką boleią/ á wnet ią odganiáią ieſli
mogą. Miłośierdźie nie tylo ieſt obraz
Troyce ś. ále wypełnienie wſzytkiego
zakonu Bożego/ ktory ná miłośći zá=
wiſnął. Ieſt świádectwo dobrey wiá=
ry/ pokuty pierwſzy owoc iáko Ian
Chrzćićiel rádźił/ pomoc do oczyśćie=
nia grzechow/ vproſzenie ſkruchy ſer=
deczney. Miłośierne vczynki od gnie=
wu Bożego bronią/ długi Bogu wy=
płacáią/ máiętność y domy rozmnażá=
ią. O czym ſię ná zálecánie tey wiel=
kiey cnoty/ ná innym mieyſcu mowi=
ło y piſáło.
Tego miłoſierdźia cztery ſkutki Pan
wylicza. Mieymy miłośierdźie/ nád
ſławą bliźnich náſzych/ gdy iákie złe
mnimánia o nich powſtáią. Nád du=
ſzámi ich tákże/ gdy grzeſzą ábo komu
ſzkodę czynią. Nád potrzebámi ich ćie=
leſnemi mieymy miłośierdźie/ gdy czym
ſobie pomoc nie máią. Nád ślepotą
ich/ gdy w czym błądzą. O pierwſzy ták
vpomina Pan IEZVS.
Nie poſądzayćie á nie będźiećie po=
ſądzeni. Częſto ſię tráfia/ iżći ſię zda

kto być

---

strona: 279

Ná I. Niedzielę po Swiątkách.

279.

kolumna: a
kto być złym/ ábo co tákiego niepewne=
go kto o nim mowi/ y do vchá twego
nieśie: Zmiłuy ſię nád ſławą iego. Nie
poſądzay go/ nie czyń krzywdy ſławie
iego/ nie ták prędko wierz gdy o nim
źle mowią. ráczey obmawiay z miło=
śierdźia ku niemu/ mowiąc: Nie pew=
ne to rzeczy. rozumieymy dobrze o nim/
poki ſię pewna rzecz nie pokaże.
A gdy ſię co pewnego y iáwny á zná=
czny grzech pokaże: drugie miłośier=
dźie każe Pan Chryſtus czynić: Nie
potępiáć. To ieſt duſze iego nie dáwáć
wnet do piekłá ięzykiem: ále ráczey
zmiłowáć ſię nád vpadkiem iego/ á mo
wić: vpadł nieborak/ ále iuż podobno
żáłuie y z grzechu powſtał. Iam też á=
bom táki był/ ábo być mogę: prożno go
potępiáć mam/ gdyż ſię y ſam tákiego
vpadku boię. Wolę zań prośić P. Bo=
gá/ áby mu dał prawdźiwą ſkruchę.
Trzećie miłośierdźie Pan roſkázu=
ie. Odpuſzczayćie á będźie wam odpu=
ſzczono. Gdy nas vkrzywdźi bliźni náſz
á wyſtąpi przećiw nam/ czyńmy mu mi=
łośierdźie/ odpuſzczaymy/ iáko też ſámi
tego v P. Bogá ſwe^o co dźień prośim.
Czwarte miłośierdźie Pan roſká=
zuie: Dayćie á będźie wam dano. wi=
dźiſz iż bliźni twoy potrzebuie chlebá/
ſukniey/ pieniędzy/ rády y pomocy two=
iey: day mu/ nie broń brátu twemu te=
go co y dla niego tobie Bog dał: áby y
on zá ćię Bogá prośił/ y ty ábyś miał
odpłátę v Bogá. Nie gubiſz gdy dáieſz:
obiecuieć P. Bog zapłátę y dobrą miá=
rą odmierzy tobie/ nátkáną/ nátrzęśio=
ną y opływáiącą miárą/ iáko ſam ná
wielu mieyſc obiecuie. y ná onym ſą=
dźie ſwoim/ gdy twoie iáłmużny ktoreś
bliźniemu czynił/ ſobie ſámemu przy=
czyta y rzecze: Mnieś to dawał/ mnieś
to odźiewał/ karmił/ bronił/ leczył: we=
źmiſz zá to dobrą miárę/ wnidź do kro=
leſtwá mego. To práwie wielka miárá.
Oſtátnie miłośierdźie roſkázuie
nád błędnemi y iákoby ślepemi/ ktorzy
náuki y vpominánia náſzego y kazánia
potrzebuią. Aby widomy ſłużył ślepe=
mu/ áby mądry głupiego náuczał/ y bá=
czny błędne^o. nie łay głuchemu/ y przed
ślepym pniá nie kłáć/ mowi zakon. y
przeklęty ktory ślepe w drogę błędną
prowádźi. W czym potrzebá ná ſię pier
wey weyźrzeć/ ieſli ty ſam w tákim błę=
dźie y grzechu nie leżyſz. ieſli dobrze ſam
kolumna: b
widźiſz á tákiey przygány nie maſz. Bo
poſpolićie ludzkie grzechy widźim/ á ná
ſwoie nie pátrzym. Gdy tedy kogo
widźiſz błądzącego/ ábo złą drogą do
grzechu idącego/ ábo coć ſię w kim nie
podoba: pierwey ſam ná ſię weyrzy.
Ieſli toż v śiebie naydźieſz: pierweyże
około śiebie ſámego prácuy/ á vmieć
dobrze w domu ſwoim: toż v drugiego
śmieći vkázuy. Pierwey z oká ſwego
wyrzuć/ coć do twego wzroku wádźi:
toż drugiemu oko oczyśćiay. Bo ſzká=
ráda rzecz ieſt/ y obłudnikiem pokry=
tym táki ieſt/ ktory ſam złym będąc/ dru=
giego karze. Co táki vkarze? Slepy
slepego nie dobrze poprowádźi/ obá w
doł wpádną/ mowi Pan.
A to mowiąc/ nie gardźmy náuką
kápłáńſką/ choć drugdy widźim/ iż to
ſámi czynią o co ludźie karzą. Bo w
tey mierze Pan nas ná innym mieyſcu
przeſtrzegł: Ná ſtolicy Moyzeſzowey
śiedzą vczeni y Pháryzeuſzowie: czyń=
ćie co wam czynić każą/ ále wedle ich
vczynkow nie czyńćie. To zgromienie
Páńſkie/ nie ſłuży iedno ná tego co v=
pomina/ choćiaż ſam zły ieſt: ále tobie
ktorego vpomináią y náuczáią nic nie
wádźi/ choć ćię y zły przeſtrzega/ y táki
ktory w tymże grzechu leży. Boże á=
być y to pomogło. Choć mię trędowá=
ty leczy/ nie dbam/ bylech ia ſwoiego
trądu zbył. Choć mię czarny obmywa/
nie dbam/ bylech ſię ia obmył. Choć
mię zły nápawa/ nie dbam/ bylech ſię
ia nápił.
O nieogárniona wſzechmocnośći
Bogá w Troycy iedyne^o/ iáko z niſzcze=
goś wſzytko ſtworzył. O nieokreſzona
wielkośći ktorey końcá nie máſz/ y więt
ſzą ſię nád niebá wſzytki pokázuieſz. O
bezdnie głębokośći ktora nie maſz miá=
ry. O mądrośći niepośćigła y zákryta/
iákoć ſię kłániáć y vpádáć nie mam?
O dobroći ktora dáry twemi nápełniaſz
wſzytko ſtworzenie: iáko ćię chwalić y
miłowáć nie mam? Oycze bez począ=
tku nierodzony/ Synu od wieku y bez
czáſu rodzony/ Duchu ś. od obudwu
tchniony y pochodzący od wieku bez
czáſu/ iedyny Boże náſz Troyco/ zmiłuy
ſię nád námi: ábyſmy w tey wierze y w
tákim o máieſtaćie twoim wyznániu
mocno trwáli/ á wſzemu piekłu z niego
ſię ſpycháć nie dopuśćili. O Boże Ch=
rześćijáńſki/ rácz Zydy y Turki y herety=

ki oświećić/

---

strona: 280

Ná dzień Bożego Ciáłá.

280.

kolumna: a
ki oświećić/ áby poználi/ iż nie máſz
Bogá práwego nád ćię Bogá Chrze=
śćijáńſkiego. O chlubo náſzá/ iáko ſię
ćieſzymi iż ćię znamy: ábo iżeś ty nas
poznáć/ á táką nam wiárę dárowáćieś
raczył. Tego nam nie doſtáie ábyć ſię
wſzytek świát pokłonił/ á inne ſtworze=
nie twoie ćiebie Páná ſwego właſnego
y y przyrodzone^o znáło/ ták iáko my zna=
my. ábyś ſię weſelił z roboty twoiey/ y z
onego drogiego odkupienia ná ktoreś
ták wiele náłożył. Pożegnayże nas
Boże/ Boże náſz/ y pożegnay nas Bo=
że/ niechći ſię pokłonią wſzytki kráie
źiemie. Błogoſław nam Boże Oycze/
kolumna: b
á bądź ſtrożem náſzym. Vkaż nam
Boże Synu twarz twoię/ á zmiłuy ſię
nád námi. Obroć Boże Duchu ś. obli=
cze twoie do nas/ á dáruy nam pokoy.
Niech nośim ná ſobie obraz dobroći y
miłośierdźia twego/ ábyſmy tobie po=
dobni byli/ dobrze czyniąc wſzytkim kto
rym możem. Nikogoż nie poſądzáiąc/
nikogoż nie potępiáiąc/ káżdemu co
nam źle czyni odpuſzczáiąc/ y niedoſtá=
teczne dáruiąc/ y błędne do drog two=
ich prowádząc/ ábyſmy ták prawdźiwe
mi ſynmi twoiemi zoſtawáli. Ktory
kroluieſz Bog ieden w Troycy ná wie=
ki wiekow. Amen.

---

strona: 309

Ná V. Niedzielę po świątkách.

309.

31:

NA PIATA NIEDZIELE

32:

PO SWIATKACH, EWANGE-

33:

LIA V MATTHEVSZA W V.
Nego czáſu: Mowił P. Iezus vczniom ſwo=
im. Záprawdę powiádam wam; iż ieſli nie będzie obfi=
towáłá ſpráwiedliwość wáſzá więcey niż doktorow za=
konnych y Pháryzeuſzow/ nie wnidziećie do kroleſtwá niebieſkie=
go. Słyſzeliśćie/ iż rzeczono ſtárym: Nie będzieſz zábijał. A kto=
bykolwiek zábił/ będzie winien ſądu. A ia wam powiedam; iż ká=
żdy ktory ſię gniewa ná brátá ſwego/ będzie winien ſądu. A kto
rzecze brátu ſwemu/ Ráchá: będzie winien rády. A kto rzecze/ ſza=
lony: będzie winien ogniá piekielnego. Ieſli tedy ofiáruieſz dar
twoy do ołtarzá; á tám wſpomniſz/ iż brát twoy ma nieco prze=
ćiw tobie: zoſtaw tám dar twoy przed ołtarzem/ á idź pierwey
ziednáć ſię z brátem twoim: á tedy przyſzedſzy ofiáruieſz dar twoy.
kolumna: a
Spráwiedliwośći á=
bo vſpráwiedliwieniu Ch=
rześćijáńſkim wiele gadek
ieſt miedzy dźiśieyſzemi o=
kolumna: b
wierze ſwary. ktore iż wedle Apoſtołá
pożytku nie nioſą/ zwłaſzczá do zbudo=
wánia poſtpolitego: proſta á práwą
Kátholicką náuką około tych ſłow

Qq iij

Páńſkich y

---

strona: 310

Ná V. Niedzielę po Swiątkách.

310.

kolumna: a
Páńſkich y wykłádu ich/ wiele trudno=
śći z nimi zbędźiem: y odpráwim ie łá=
cno/ gdy naprzod zá pomocą Bożą
zrozumiemy/ o iákiey tu P. IEZVS
ſpráwiedliwośći mowi: á zátym iáko
kolumna: b
w nas vczniách iego ma być więtſza y
okwitſza ſpráwiedliwość/ niżli w o=
nych ſtárego zakonu ludźiách vczo=
nych y Pháryzeuſzách/ ktore świát
miał zá święte y ſprawiedliwe.

6:

PIERWSZA CZESC.

7:

O iákiey tu ſpráwiedliwośći Pan mowi/ á iáko w nas

8:

więtſza być ma.
O imię ſpráwiedliwość/ roz=
máite ma w piſmie ś. rozumie=
nie. Bo zowie ſię drugdy ſprá=
wiedliwośćią zakon wſzytek Boży pi=
ſány/ ktory ſpráwiedliwośći náucza.
to ieſt/ iákoby wſzytko było proſto/ y
pod linią y ſznurem woley Bożey/ y
práwá od niego dánego/ á nic nie chy=
biáło áni ná tę ſtronę áni ná owę. Ták
mowi Dawid: Spráwiedliwośći two=
ich przeſtrzegáć będę: náucz mię ſprá=
wiedliwośći twoiey. Y indźiey: Sprá=
wiedliwośći Páńſkie proſte/ vweſelá=
iące ſercá. Y Apoſtoł mowi: Pogánie
ábo nieobrzezáńcy ſpráwiedliwośći za=
konney ſtrzegą. Drugdy ſię też tym i=
mieniem rozumieią vczynki dobre z=
wierzchnie/ wedle práwá piſánego czy=
nione/ ná ktore ludźie pátrzą/ y o nich
ſądzą y chwalą ie. Y táka ſpráwiedli=
wość zowie ſię vczynkowa/ iáką mieli
ći Pháryzeuſzowie/ o ktorey tu P. IE=
ZVS mowi: Ieſli ſpráwiedliwość wá=
ſzá nie będźie okwitſza/ niżli vczonych/
y Pháryzeuſzow: nie wnidźiećie do
kroleſtwá niebieſkiego. Bo oni ná z=
wierzchownych tylo vczynkách pokłá=
dáli dobroć y ſpráwiedliwość ſwoię/
gdy zwierzchnie to czynili/ co zakon
Boży v Moyzeſzá náuczał.
O tey y Apoſtoł mowi: Ieſli Abrá=
hám z vczynkow vſpráwiedliwiony
ieſt: ma ſławę: ále nie v Bogá. Bo lu=
dźie zwierzchowne tylo ſpráwy widzą/
y chwalą ábo gánią. Ale P. Bog ná
ſercá y wnętrznośći pátrzy. Táką ſprá=
wiedliwość mogli mieć Philozopho=
wie/ y inni ktorzy żyli wedle praw ábo
przyrodzonych ábo piſánych ſwoich/ y
od rzeczypoſpolitey vchwalonych. Y
wedle Philozophow táka ſpráwiedli=
wość ieſt dwoiáka: iedná zakonna/ kto
ra w ſobie zámyka wſzytki cnoty/ ktore
zakon y práwo każe: á druga oſobna
w ſobie/ ktora ſię ściąga ná zmowy/ ku=
kolumna: b
pná/ dániny/ ſądy/ miáry/ łokćie/ ſzá=
cowánia: gdźie porownánia y ſpráwie
dliwey liniey potrzebá.
Po trzećie zowie ſię ſpráwiedli=
wość/ ſerdeczne wedle P. Bogá y prá=
wá/ y woley iego vſpráwiedliwienie. A
táć ieſt ſámá prawdźiwa ſpráwiedli=
wość/ ktora ſię zowie/ ſpráwiedliwość
z wiáry y z Bogá. Z wiáry: bo ſię od wiá
ry w Meſſyaſzá IEZV Chryſtá poczyna:
á z Bogá ſię zowie/ iż ią P. Bog ludźiō
dáruie y wlewa ná ſercá ich. O tey Apo
ſtoł mowi: W Chryſtuśie chcę być ná=
leźion/ nie máiąc moiey ſpráwiedliwo=
śći/ ktora z zakonu ieſt: ále onę ktora
ieſt z wiáry Chryſtuſowey/ ktora z Bo=
gá ieſt/ ſpráwiedliwość w wierze.
Y tym rożna ieſt vczynkowa ſprá=
wiedliwość wedle zakonu/ od tey kto=
ra z wiáry ieſt: iż oná ieſt bez łáſki/ przy=
iáźni y pomocy Bożey: á tá z łáſką/ z
przyiáźnią/ y z pomocą Bożą/ iáko
rzekł Ian Chrzćićiel: Zakon przez Moy
zeſzá dány ieſt/ á łáſká y prawdá sſtáłá
ſię przez IEZV Chryſtá. Y tá ieſt na=
przednieyſza rożność nowego zakonu
od ſtárego: iż ſtáry przyſzedł z ſámą
náuką/ tylo ludźiom vkázuiąc co źle á
co dobrze/ co czynić mieli á czego nie
czynić: A Ewángelia y nowy zakon
przyſzedł nie tylo z ſámą náuką co czy=
nić á czego ſię ſtrzedz: ále też z łáſką y
przyiáźnią Bożą y pomocą/ áby ſię to
czynić y wypełnić mogło/ co w ſtárym
y w nowym zakonie roſkazano ieſt.
Stáry zakon przez Moyzeſzá/ ktory po=
mocy do wypełnienia dáć nie mogł/
poſtáwiony ieſt: á nowy przez Chry=
ſtuſá/ ktory łáſkę y pomoc do wypełnie=
nia dáć mogł y dáie/ wnieśiony ieſt.
Gdy tedy mowi P. IEZVS: Ieſli nie
będźie więtſza ſpráwiedliwość wáſzá:
niżli vczonych y Pháryzeuſzow. Chce
Pan ábyſmy do zwierzchney ſpráwie=
dliwośći Pháryzáyſkiey/ do vczynko=

wey ktora

---

strona: 311

Ná V. Niedzielę po Swiątkách/

311.

kolumna: a
wey ktora z zakonu ieſt/ przykłádáli w=
nętrzną ktora z wiáry y z Bogá ieſt.
Nie iżbyſmy zwierzchnią vczynkową
odmiátáli: Bo Pan nie mowi: ieſli nie
będźie inſza: ále ieſli nie będźie więtſza
ſpráwiedliwość: żebyſmy ią wnętrzną
y z wiáry á łáſki á pomocy Chryſtuſo=
wey płynącą/ kończyli y doſkonáłą czy=
nili. Bo to co ieſt w zakonie y v Proro=
kow z ſtrony cnot y vczynkow dobrych
piſano: z więtſzą to powinnośćią Ch=
rześćijánie pełnić mamy/ máiąc łáſkę
y pomoc z wiáry/ to ieſt z łáſki Chry=
ſtuſowey y z pomocy iego/ ktorey oni
nie mieli.
A podobno ſię tu pożyteczniey wſpo=
mni/ iż vſtáwy zakonne v Moyzeſzá ná
troię ſię dźieliły. Iedny ceremoniálne/
ktorych było bárzo wiele/ y ćieſzkie/ y
trudne były do záchowánia/ iáko mo=
wi Piotr ś. Iáko ony vſtáwy/ około ie=
dzenia/ pićia/ ofiar/ obrzezánia/ vmy=
wánia/ świąt/ czáſow/ chodzenie do
kośćiołá z dáleká/ y inne/ ktore ſię wſzy=
tki od Chryſtuſá nowym iego zakonem
znioſły. Bo Chryſtus dał nam inne
ceremonie/ lepſze/ łácne/ krotkie y w
máłey liczbie/ y bárzo ważne/ iákie ſą w
Sákrámentách iego.
Drugie vſtáwy były ſądowe/ około
rządu Rzeczypoſpolitey y ſpráwiedli=
wośći. Te dał nam Chryſtus ná wo=
lą/ áby ich Chrześćijánie vżywáli we=
dle ſwey potrzeby. Bo iż ſądowe ony
práwne/ iedney tylo y máłey nácyey Zy=
dowſkiey dáne były: á Chrześćijáńſtwo
ná wſzytek świát y narody rośćiągnąć
ſię miáło: trudno było wſzytkiemu ś=
wiátu rządźić ſię y ſądźić wedle praw y
obyczáiow narodu iednego. Gdyż ká=
żda nácya ma ſwoie obyczáie/ y wedle
nich práwá ſobie ſtáwić/ y wedle po=
trzeby ie pſowáć drugdy z czáſem mu=
śi: tylo żeby były święte/ á od ſpráwiedli
wośći y bogoboynośći ſię nie oddaláły.
Trzećie ſą vſtáwy w zakonie ſtárym
y v Prorokow/ do obyczáiow y cnoty
ſłużące/ ktore Moralia zowiem. tych
Chryſtus nie zepſował/ ále ie doſkonál=
ſze vczynił/ y wſzytki pełnić roſkazał.
Aczkolwiek máło nie wſzytko ieſt w tey
mierze w zakonie y v Prorokow/ co y
w Ewángeliey z ſtrony obyczáiow do=
brych/ máło co Ewángelia przyczyni=
łá. Bo y o miłowániu nieprzyiaćioł
náyduie ſię ſtáre piſmo. Chybá ſą nie=
kolumna: b
ktore rzeczy/ im dla ich nievdolnośći
pozwolone/ ktorych Ewángelia zábra=
nia. Iáko wielożeńſtwo y rozwody. A
rády też niektore przydáie Ewángelia:
á to co zepſowáli Pháryzeuſzowie/ to
nápráwuie.
Iáko tu Pan nápráwia w tym ka=
zániu v Máttheuſzá ś. y nie mowi: Nie
będźieli więtſza ſpráwiedliwość wáſzá
niżli ieſt w zakonie y v Porokow: bo
tám z ſtrony obyczáiow táż byłá: Ale
mowi: niżli Pháryzeuſzow. Bo ći tylo
zwierzchney oney vczynkowey ſpráwie=
dliwośći pilnowáli/ wnętrzną opuſz=
czáiąc/ y wiele przykazánia Bożego złe=
mi wykłády pſuiąc. Co tám P. IEZVS
wylicza y nápráwia. Bo naprzod za=
kon około mężoboyſtwá y cudzołoſtwá
pſowáli/ tákim rozumieniem/ iákoby
ſámą ręką tylo zábijánie grzechem by=
ło: á gniew/ nienawiść/ y wola krwá=
wa grzechu nie miáłá. Y przeto Pan y
gniewu y nienawiśći zákázuie/ y nie
tylo rękę/ ále y ſerce y ięzyk od krzywdy
bliźniego hámowáć każe. Tákże też o
cudzołoſtwie rozumieli/ iż ná tym do=
ſyć gdy kto vczynkiem nie cudzołoży. A
Pan y pożądánie z przyzwoleniem ná
vczynek/ cudzołoſtwem zowie.
Náruſzyli też byli práwá Bożego
ſtárego zakonu o rozwodách/ ktorych
im było dla ich twárdośći pozwolono.
To też Pan w teyże náuce nápráwuie.
Y o przyśięgách práwo Boże źle wy
kłádáli/ rozumieiąc/ iż ládá o co przy=
śięgáć/ grzechu nie nieśie. Lecz Pan
náucza/ iż przyśięgáć nie mamy áż z w=
ielkiey potrzeby. Náuczáli też/ iż ſię
onym práwem: Oko zá oko/ ząb zá ząb/
ręká zá rękę/ godźiło mśćić nád nieprzy
iaćielem. A Pan to nápráwuie/ vkázu=
iąc/ że to nie vſtáwiono ná prágnienie
y náſycenie pomſty: ále ná ſpráwiedli=
wość. Y przeto dobry Chrźeśćijánin
ma być gotow ráczey krzywdę ćierpieć/
niżli ſię o nię mśćić: gdy mowi: Gdy
ćię w iednę ſtronę twarzy vderzą/ dru=
giey mu náſtáẃ. To ieſt/ bądź gotow
odpuśćić mu á nie mścić ſię. Nie iżby
miał mu mowić: vderz mię w drugą
ſtronę: ále ták to ma przyiąć/ iż ſię
mśćić tego niechce/ by go dobrze y w
drugą vderzył. Także y około miłośći
nieprzyiaćioł: Bog im drugdy dopuſz=
czał/ áby zábijáli nieprzyiaćiele ſwoie:
nie z nienawiśći/ ále z ſpráwiedliwo=

śći/ ktorą

---

strona: 312

Ná V. Niedzielę po Swiątkách.

312.

kolumna: a
śći/ ktorą Bog nád nimi czynił/ gdy im
ie w ręce ich podawał. Y oni z tego ſo=
bie vczynili wykład y práwo tákie: Mi
łuy przyiaćielá á nienawidź nieprzyia=
ćielá twego. Co Pan nápráwuie/ ro=
ſkázuiąc y nieprzyiaćiele miłowáć.
Roſkázuie tedy nam Pan IEZVS,
ábyſmy przechodźili w ſpráwiedliwośći
Pháruże: to ieſt/ ábyſmy do zwierzcho=
wney ſpráwiedliwośći wnętrzną przy=
kłádáli/ do vczynkowey y ręczney ſerde=
czną przydawáli. á onę ludzką y zakon=
ną/ z tą ktora ieſt z wiáry w Chryſtuſá
ſpráwiedliwośćią ożeniáli. Nie odmiá
táiąc dobrych vczynkow/ ále ie pozła=
cáiąc wiárą w Chryſtuſá y męką iego/
áby ważne były. Nie odmiátáiąc to co
w Phárużách było cnotliwego: ále to
lepiey y okwićiey pełniąc.
Co tu rzekną ći co wiárę ſámę zále=
cáią/ iż bez vczynkow ieſt z niey ſprá=
wiedliwość. Bez ktorychże vczynkow?
bez onych ktore łáſki Chryſtuſowey nie
miáły/ bez tákich ktore y Phárużowie y
ſámi Pogánie mieć mogli. Ale nie bez
tych/ ktore wiárą w Chryſtuśie ozdo=
bione y pozłocone ſą: ktore nie z ſáme=
go zakonu wyraſtáią/ ále z łáſki Chry=
ſtuſowey y z wiáry weń/ y z miłośći ku
niemu. Tyż vczynki ſą/ ále nie ná tym
polu/ ná inną rolą krwią Chryſtuſową
polaną przeſádzone ſą. Toż drzewo/ á=
le w innym ſzczepie w Chryſtuśie w
máćicy winney náſzey. Bo dla tego w
wierze łáſká nam daná ieſt: ábyſmy do=
bre vczynki mogli czynić/ lepiey y do=
ſkonáley niżli Phárużowie y Philozo=
phowie. Nie dla ſpráwiedliwośći v
ludźi zwierzchney: ále dla ſpráwiedli=
wośći/ ktorą wiárá záczyna/ á Bog ią
nam dla Syná ſwego dáie. Ieſli oni
kolumna: b
nie zábijáli: my ſię y nie gniewaymy. ie=
ſli oni nie cudzołożyli vczynkiem: my
áni myślą. Ieſli on cudzego nie brá=
li: my daymy ſwe właſne. Ieſli oni z
nieprzyiaćioł pomſty nie chćieli: my ie y
miłuymy/ á dobrze im czyńmy. bo iná=
czey do kroleſtwá Boże^o nie wnidźiem.
Słuſzna rzecz bárzo/ ábyſmy ſię y Zy=
dom y Pháryzeuſzom/ y Turkom/ y Po=
háńcom/ y heretykom do dobrego vbie=
gáć nie dáli: ále we wſzytkich ie cno=
tách przechodźili. My coſmy więtſze
dáry ze krwie y łáſki Chryſtuſowey po=
bráli: My co ná lepſzą źiemię dobrych
owocow przeſádzeni ieſteſmy: My kto=
rzy świećić Pogánom mamy/ áby wi=
dźieli cnoty náſze/ á wzbudzáli ſię do
wiáry w tegoż Bogá y Chryſtuſá. A=
byſmy ich nie odrażáli od zbáwienia
ich/ y chwały Bogá iednego. Dla was/
práwi/ imię Páńſkie miedzy Pogány
zbluźniono ieſt. Bo ták Prorok záw=
ſtydzał ſługi Bogá práwego: Idźćie
á pátrzćie v Pogan ktorzy práwego
Bogá nie znáią: iákie ſzpitale/ iákie
dobre vczynki y iáłmużny/ iáka ſłużbá
Boża w ich bożnicách. Pátrzćie/ iż y
Zydowie iuż ták wielkiey lichwy nie
wydźieráią.
O Boże moy/ iáki ſąd ponieśiem.
Lżey będźie/ mowi Pan/ Sodomie y
Gomorze. bo tákich dárow Bożych y
pomocy do vwiárowánia grzechow
ludźie oni niemieli. Lżey będźie Tur=
kom y Tátárom y wſzytkim Pogánom:
bo nie vználi tey łáſki co my: y tákich
do dobrze czynienia pomocy nie máią:
áni tákimi obietnicámi do czynienia
cnot wſzelkich náięći y zmowieni nie
ſą/ ták iáko my/ cośmy ſię robić Pánu
obiecáli.

42:

WTORA CZESC.

43:

O nierownośći grzechow/ o gniewie y mężoboyſtwie/

44:

y ofierze ábo iednániu.
Tárzy niektorzy y nowi dźiśiey=
ſzy heretycy nie kłádą nierow=
nośći w grzechách/ o wſzytkich
náuczáią że ſą śmiertelne ſámy z śie=
bie/ y wiecznego potępienia godne. Co
ieſt przećiw tym ſłowom y náuce Páń=
ſkiey. Bo czyni P. IEZVS trzy ſtopnie
gniewu. Ieden ták máły/ iż ſię żadnym
ſłowkiem nie wydáie. Drugi więtſzy/
kolumna: b
ktory iuż ſię ſłowem bez zelżywośći bli=
źniego vkázuie. á trzeći nawiętſzy/ kto=
ry złe zelżywe ſłowo ná bliźniego mie=
ce. Ná te trzy ſtopnie gniewu/ rożne
obwinienie Pan kłádźie. Bo ten kto=
ry ſie tylo rozgniewał/ á nic w vśćiech
nie zgrzeſzył: winien ieſt ſądu. To ieſt
áby go do ſądu pozwano/ á iego wi=
nę ieſli iáka ieſt oſądzono. A ten ktory

gniew dał

---

strona: 313

Ná V. Niedzielę po Swiątkách.

313.

kolumna: a
gniew dał znáć/ á z vſt gniewliwy głos
wypuśćił/ Ráchá: bez wątpienia z=
grzeſzył/ y záſłużył áby o nim rádzono/
iáko go káráć/ máłym ábo więtſzym ka=
ránim máią. A záś o tym trzećim/ kto=
ry z gniewu y nienawiśći zelżył ſło=
wem brátá ſwego: iuż nie wątpią ieſli
zgrzeſzył/ áni wątpią iáko go káráć:
ále záraz záſłużył ogień piekielny.
Co ſię ták rozumie: kto z wielkie=
go iádu y doſtałey á rozmyślney niena=
wiśći/ ktora ſię mężoboyſtwu rowna/
iáko Ian ś. mowi/ iżby go rad zábił/ y
ná ſercu to iuż vczynił: gdy w tym wy=
rzecze zelżywe ſłowo ná bliźniego/ iuż
go ná ſercu zábił: y przeto karánie tá=
kie záſługuie. Bo z proſtego z prędkie=
go gniewu/ ábo z żártu/ co tákiego y
gorſzego wyrzec/ bez żadney nienawi=
śći: nie máſz tákiego grzechu/ ktoryby
piekłá godźien/ by nagorſze ſłowo było.
Po tákiey tedy rożnośći karánia/ y po
tákim rozdźiale gniewu/ rożność ſię
grzechow znáczy: iż iedny ſą ktore pie=
kło/ á drugie ktore tylo ſąd wątpliwy/
y rádę wątpliwą záſługuią.
Pierwſzy gniew może być grzechem/
ábo też może nie być: gdy gniew nie
trwa/ áni ſię żadną nienawiśćią bliź=
nie^o pomázał. A ten drugi/ ieſt grzechē:
ále nie tákim żeby piekłá był godźien:
ále inſze mnieyſze karánie záſługuie/ ná
ktore ſię rádá ſchodźi. Y przetoż ná in=
nym mieyſcu Pan máłe grzechy przy=
rownał do komorow/ á wielkie do wiel
błądow/ gdy przyimowił Phárużom:
Slepi wodzowie/ komoru przecadzáią:
á wielbłądá połykáią. Y drugi raz: wi=
dźiſz/ práwi/ zdźiebłko w oku brátá twe
go: á drewná w oku twoim nie widźiſz.
Przeto wielcy ſą błędnicy ći to he=
retykowie/ ktore y ſam rozum ludzki
potępia/ gdy ludźie rożne karánia ná
rożne grzechy ſtáwią/ y ſámi Pogánie
co tylo przyrodzony rozum máią. Y
Pan do Piłatá mowi: Ten co mię wy=
dał tobie/ ma więtſzy grzech. Swięći y
ſpráwiedliwi śiedm kroć ná dźień/ mo=
wi piſmo/ vpadáią: toćby nigdy świę=
temi y ſpráwiedliwemi nie byli/ gdy=
by ich káżdy grzech śmiertelnym być
miał/ á od łáſki ie Bożey dźielił. Bo tá
ieſt rożność miedzy grzechem śmier=
telnȳ y powſzednim: Smiertelny przy=
iaźń Bożą pſuie/ y miłośći Bożey y
bliźniego przećiwny ieſt: á powſzedni/

---

strona: 313b

przy miłośći Bożey y łáſce zoſtáie/ choć
oycowſkie karánie záſługuie.
O gniewie ktory wſzytkim wrodzo=
ny/ ták wiele złego miedzy ludźmi czy=
ni: pożyteczne ſą bárzo náuki y prze=
ſtrogi káżdemu. Naprzod wiemy iż
gniew ieſt w nas/ iáko inne namiętno=
śći bydlęce z beſtyámi ſpolne/ iáko ſłu=
gá y niewolnik v rozumu: ieſt iáko
chárt ná ſmyczy v myśliwcá: ieſt iáko
żołnierz zbroyny v hetmáná. Pożyte=
czny ieſt y potrzebny gdy nie rządźi pá=
nem/ to ieſt rozumem: ále ſłucha iáko
ſługá/ gdy go tám vżywamy/ nie gdźie
ſię ſam miece y porwie: ále gdźie go
wedle rozumu potrzebá/ ábyſmy czuło/
y mężnie/ y potężnie/ y prędko rzeczy
dobre odpráwowáli. Dla tegoż y Po=
gáńſcy mędrcy zwáli go potrzebnie
náturze náſzey dánym. Y oycowie ná=
ſzy święći/ zowią go duſzną żyłą. Y pi=
ſmo ś. mowi: Gniewayćie ſię á nie
grzeſzćie. Ludźie bez gniewu y gorąco=
śći ſą ſłábi do exekucyey. Y owi Phle=
gmátycy/ iáko barſzczykowie/ rzeczy do=
brych/ świętych/ Bozkich/ ſpráwiedli=
wych/ popieráć y gorąco ich odpráwo=
wáć nie mogą. Ani ćiepli áni źimni:
ále rozmokli/ iáko zmokła kokoſz: ták
ſię ruſzáią/ nic nie ſpráwią/ y wyrzuce=
nia godni ſą wedle piſmá.
Dobry gniew ále ovzdány. gdźie o
chwałę Bożą/ o cnotę/ o ſpráwiedli=
wość idźie/ á rozum y práwo Boże ka=
że: popuść go/ oſtrog przyłoż. Ale gdy
ſię ſam ſwoią popędliwośćią iáko chći
wy czárt miece ná bliźniego/ ná ſławę
iego/ ná zdrowie/ gdy ięzyk wywłoczy
y rękę: trzymay/ nie puſzczay/ áppelluy
do rozumu/ ieſli ſię to godźi y do práwá
Boże^o/ ieſli to ieſt wedle niego. Tu mę=
ſtwo pokażeſz/ gdy ſáme^o śiebie zwyćię
żywſzy/ gniew pod rozum podbijeſz.
Dawid gdy z gniewu bieżał ná pom=
ſtę Nábálá/ áby go zgubił y dom wſzy=
tek iego: zábieżáłá mu Abigáil/ y mo=
wi: Tyś nie brukowy żołnierz/ pográ=
nicznego nieprzyiaćielá bijeſz/ y woyny
Bożé odpráwuieſz: iáko ſzáble ſwey ná
ſąśiádá y brátá dobywáć maſz? A ono
P. Bog ćiebie obrał ná kroleſtwo y o=
bronę ludu ſwego. Záłowáć długo bę=
dźieſz iżeś kreẃ ſąśiedzką o ſwoię krzy=
wdę przelał/ ktorey ſię pomśći P. Bog/
á ty niechćiey mázáć ręku ſwoich. V=
ważay zły á głupi rozum tego Nábálá

Rr

mężá me=

---

strona: 314

Ná V. Niedzielę po Swiątkách.

314.

kolumna: a
mężá mego/ á ſam vżyi dobrego bacze=
nia ſwego/ iż głupim vſtąpić/ á ich po=
ſtępkámi ſię nie obráżáć madrego rzecz
ieſt. Vſłuchał Dawid/ y gniew y wſzy=
tko mśćiwe ſerce złożywſzy/ bárzo iey
dźiękował/ mowiąc: Błogoſłáwione
ſłowá twoie y wymowá twoiá.
Tá Abigáil mądrość ieſt/ y rozumu
wzor/ ktorym ſię gniew w nas hámo=
wáć ma: ábyſmy ſię bez rozmyſłu nie
gniewáli/ áż ſię dobrze nárádźiwſzy.
Poczekay/ rozmyśl ſię co czynić maſz/
P. Bogá wzyway. radź ſię rozumu/ á
oney zapálczywośći mieyſcá nie day.
Niech ſługá nie rządźi/ niech żołnierz
twoy nie dobywa ſzáble/ áż mu każeſz.
O Boże dayże to nam baczenie y dar
ten/ wielebyſmy trudnośći/ żáłośći/
grzechow y ſzkod vchodźili.
Lecz iż drugdy gniew vprzedza ro=
zum/ nim ſię człowiek obaczy y do śie=
bie przyidźie/ z prędká ná nas iáko dźi=
ki niedźwiedź wpádnie: ná tym ieſt
ćwiczenie náſze/ ábyſmy gniew w dobry
rząd ſwoy wźięli. Y przetoż zapálczy=
wym rádzą/ áby z dáleká gniew vpá=
trowáli/ ſkądby mogł przypáść/ á nań
ſię nágotowáli: áby ćierpliwie káżdą
rzecz znośili: áby gdy ſię rozgniewáią/
Paćierz ábo Zdrową Máryą zmowili:
toż dopiero czás do rozmyſłu bráli.
Wielka to ſzkołá Chrześćijáńſka/ ty be=
ſtye náſze z ktorymi chodźim záwżdy
powolne mieć/ á o ten dar P. Bogá
prośić/ y ćwiczeńſtwá á kárnośći oko=
ło śiebie vżyć.
Korzeń z ktorego gniew nieporząd=
ny wyraſta/ ieſt miłość zbytnia ſámego
śiebie/ y chćiwość wielka do rzeczy ś=
wieckich/ y hárdość podnioſłego ſercá.
Ktory byſmy vćináli/ krzewićby ſię
gniew zły nie mogł: ále iż ſię ſámi w ſo=
bie bárźiey niż potrzebá kochamy: lá=
dá ſię czym obráźim. iż świeckie rzeczy
miłuiemy: ládá ſzkodá y krzywdá nas
zápala y burzy. iż ſię wyſoko podnośim:
máła zelżywość ábo ſámo rozumienie
o niey/ choć iey nie máſz/ do furyey nas
przywodźi. Gdy świętemu iednemu
zazdrośćiwy nieprzyiaćiel zboże wſzyt=
ko popalił/ ieden mu tę nowinę nioſąc/
rzekł: Biádá tobie żeć wſzytká żywność
zginęłá. á on rzekł: Biádá temu co to
vczynił/ bo mnie nic nie zginęło: iż rze=
czy świeckich nie miłował/ gniew łá=
cno poráźił. Byſmy gniew hámowáć
kolumna: b
y w dobrey ſtraży trzymáć vmieli: áni
do ták wiele obraz bliźniego/ áni do mę
żoboyſtwá nigdyby nie przychodźiło. O
iáko to wielki y ſzkárády grzech/ ktory
z gniewu iáko z korzeniá wyraſta. mow
my co ná ohydę iego.
Mężoboyſtwo grzech ſzkárády/ chcąc
P. IEZVS vmorzyć w vczniách ſwo=
ich/ od tego korzeniá poczyna ná kto=
rym rośćie/ od gniewu z ſerdeczney nie=
nawiśći. Kto ſię vmie nie gniewáć
gdźie nie potrzebá: nievmie brátá zel=
żyć áni zábić. Gdy ſię w ſercu grzech
nie wkorzeni/ do ięzyká y ręki nie przy=
chodźi. Lecz gniewliwemu á brátá nie=
nawidzącemu/ mężoboyſtwo nie trud=
ne. Ná ktorego grzechu ohydzenie wie=
le rzeczy mamy w piśmie ś. ktore ſię tu
krotko dotkną. Po Iádámowym grze=
chu/ napierwſzy był grzeſznik mężoboy=
cá ſyn iego ſtárſzy Kaim. ktory pogro=
żoną Iádámowi śmierć ćieleſną na=
pierwey przywiodł/ y vkazał poſtrách
ieſzcze niewiedźiány/ żáłośći/ boleśći y
zdumienia pełny: rodźicom zwłaſzczá/
ktorzy párę ſynow máiąc/ obudwu zá=
raz ſtráćili. iedne^o niwidána gwałto=
wna śmierć pożárłá: á na drugie^o pá=
trzyć nie mogli/ y ſam vćiekáć muśiał.
Ieden ná ćiele/ drugi ná duſzy zginął.
Ciężſza tego męká ktory ná duſzy ro=
ſpácz ćierpi/ o Bożym miłośierdźiu
wątpi/ prze boleść ſerdeczną niezmier=
ną mowi: Więtſzy grzech moy/ niżli
żebych do odpuſzczenia przyść miał.
Kryie grzech w ſercu/ y śmiał ſię y przed
Bogiem ktory wſzytko widźi záprzeć:
ále ſámá kreẃ z źiemie nań woła/ y czy=
ni go przeklętym od Bogá/ y tułáczem
po źiemi/ y ná liśćia pádnienie/ iáko mo
wią/ boiąźliwym. O brzydki grzechu/
iáko wielkie ćiężary ná duſzę kłádźieſz.
Ná ohydę mężoboyſtwá/ włożył P.
Bog dáleko śiedmioráko więtſze ka=
ránie ná drugiego po Kaimie mężo=
boycę/ ktoryby ten grzech wznowił. A
ná trzećiego śiedmdźieśiąt kroć y
śiedmkroć więtſze/ iáko mowi Lámech.
Y podobno dla tego ludźie áż do po=
topu źwierząt żadnych nie zábijáli y
mięſá nie iedli/ ábo z przyrodzonego
baczenia/ ábo z Bozkiego roſkazánia:
áby zábijáiąc źwierzętá/ do okrutno=
śći ſię nie zwyczáili/ y potym ſię do ro=
źlania krwie ludzkiey nie ſpoſobili. Do
czego mam tę przyczynę. Bo gdy Pan

Bog po

---

strona: 315

Ná V. Niedzielę po Swiątkách.

315.

kolumna: b
Bog po potopie ludźiom mięſá dozwo
lił: záraz roſkazał áby krwie bydlęcey
nie iedli: przeto żeby ſię ná niey do zá=
bijánia ludźi niewpráwowáli. Y mowi
P. Bog tám záraz o kreẃ ludzką/ iż y
beſtye káráć będźie nie tylo człowieká.
Y kłádźie powſzechne práwo ná wſzyt=
ki ſyny Noego/ to ieſt ná wſzytek na=
rod ludzki. kto ludzką kreẃ roźleie/ ie=
go niech roźlana będźie. bo ná obraz
Boży vczyniony ieſt człowiek.
Dla tegoż w zakonie piſánym ſrogie
bárzo dał práwá ná mężoboyce. Nie
bierz/ práwi/ pieniędzy od tego co czło=
wieká zábił/ wnetże niech ſam zábit
będźie. Y ná ohydę grzechu tego wie=
le rzeczy P. Bog poſtánowił. Naprzod
ná tego ktory niechcąc zábił/ włożone
ieſt karánie. Rąbáli drwá dwá towá=
rzyſze/ iednemu śiekierá z toporzyſzcza
ſpádłá y drugiego zábiłá. Ten nie wi=
nien krwie tego/ á przedſię mogł go po=
winny vmárłego zábić/ bez żadnego
o to karánia. y dla tego vćiekáć mu
kazano/ do miáſtá ná to náznáczone=
go/ áby go powinny nie zábił. Tám ſię
ſpráwował: á choć ſię niewinnym ná=
lazł/ przedſię pokutował/ ná wygná=
niu w obcey ſtronie mieſzkáiąc/ áżby
nawyżſzy kápłan vmárł: dopiero ſię
do ſwoiey oyczyzny wroćił. á ieſli z one=
go miáſtá przed czáſem wyſzedł/ á po=
winny go vpátrzył: zábić go mogł wol
no. A ieſli mężoboyſtwo było z iákiey
zwády ábo nienawiśći: miáſto mu o=
no do ktorego vćiekł/ nie pomogło: wy=
dáć go ná śmierć kazano.
A gdy náleźiono trupá zábitego ná
drodze: P. Bog blizſze miáſto y vrząd
iego kazał obwiniáć/ áby mężoboyce
ſzukáli. á potym ieſli nie náleźli/ v ofiá=
ry przyśięgáć muśieli: iż wſzytkę pil=
ność w ſzukániu vczynili/ y o nim nie=
wiedzą. Czego ieſli nie vczynili/ á mę=
żoboycę mogąc ſkáráć nie ſkaráli: gro=
źił im P. Bog zgubą wſzytkiey źiemie/
krwią ludzką ták zmázáney á nieoczy=
śćioney. A oczyśćienie y znieśienie
grzechu było: ſkaránie mężoboyce. Nie
plugawćie/ práwi/ źiemie mieſzkánia
wáſzego/ ktora ſię krwią niewinną má
że: y rozgrzeſzyć ſię y oczyśćić nie może/
iedno krwią tego ktory kreẃ drugiego
roźlał. Y ták oczyśćiona źiemiá ẃáſzá
będźie/ ná ktorey z wámi mieſzkam.
O Boże moy iáka pomſtá wiśi nád
kolumna: b
tą źiemią/ ktora ten grzech niekárno=
śćią mnoży. ktora poſpolićie kreẃ ſzá=
cuie człowieká ná obraz Boży ſtworzo=
ne^o. w ktorey miawſzy grzywny/ zábić
ich zły człowiek może ile chce. Záklęta
táka źiemiá/ nie oczyśćia ſię/ ále co
dźień więcey máże. A co ieſzcze gorſze=
go/ práwá ma tákie/ iż mężoboycá ſpo=
koynie w domu ſiedźieć może/ do kilá=
naśćie lat: y ten co brátá y ten co oycá
zábił. Gdy ſzláchćicá nie poimáć áż
práwem przekonánego/ ktory drugdy w
50. lat nie dochodźi/ áż drugich názá=
bija ile chce.
Ieſt ták/ iż piſánemu o tákich ſą=
dách práwu v Moyzeſzá nie podległ
Chrześćijáńſki narod: Ale ſpráwiedli=
wośći ſłuſzney do karánia y vhámowá=
nia mężoboyſtwá bárzo podległ. Dwie
rzeczy vważyć ſię máią. Iedná/ iż o
karániu krwie zá kreẃ nie ieſt Moyze=
ſzowe y ſtáre^o zakonu práwo: ále przed
Moyzeſzem w práwie przyrodzonym
od Bogá poſtánowione y obwołáne
ieſt onym oycom náſzym/ Noemu y ſy=
nom iego. Przeto tá wymowká nie
idźie. Druga iż tákiego práwá o mę=
żoboyſtwie niewiem ieſli ktora ná świe
ćie nácya ma. Czym ſię dáie znáć/ iż te=
mu práwu iedne^o kroleſtwá/ z inemi ſię
narody Chrześćijáńſkiemi zwłaſzczá
niezgadzáiącego: ná ſpráwiedliwośći
ſchodźi. Day to iżby w ktorey przygo=
dźie nie káráć gárdłem/ ábo kreẃ y ſzko
dę z niey oſzácowáć ſię godźiło: wżdy=
by miáło być zrownáne karanie z grze=
chem/ y exekucya prędka ná doſyć czy=
nienie/ y ná poſtrách drugim/ żeby ſię
nikt nie ważył tákie^owielkie^o grzechu.
A iż tráfia ſię ludźiom z ſobą ſię gnie
wáć/ áby do mężoboyſtwá ſerdecznego
y vczynkowego ábo do nienawiśći/ kto=
ra ſię mężoboyſtwu wedle Ianá ś. ro=
wna/ nie przychodźiło: od tego ieſt ie=
dnánie y porownywánie/ ktore tu Pan
IEZVS oſtro bárzo ſtánowi y roſká=
zuie/ y wielką klątwę ná vcznie ſwoie
kłádźie. Ktorą? Nie ofiáruy mi/ czći
od ćiebie nie przyimę. nie kłániay mi
ſię/ nic mi z máiętnośći twey nie dáy/
áni ná ołtarz moy nie kłádź. O iákaż
to wielka klątwá ofiáry nie czynić/ to=
bie Pánie zá dobrá ktore nam dáieſz nie
dźiękowáć/ tobie ſię nie kłániáć/ tobie
z máiętnośći nic nie dáwáć? Co ludźi
w tey klątwie chodźi/ á nie czuią ſię iá=

Rr ij

ką z tego

---

strona: 316

Ná VI. Niedzielę po Swiątkách.

316.

kolumna: a
ką z tego vtrátę máią/ iż tobie pokło=
nu y ofiáry nie czynią. Nie widzą co
zá tym idźie/ gdy ty oczy twoie Bozkie
od nich odwroćiſz. Wolał Dányel zdro=
wie ſtráćić/ niżli ſię co dźień trzy kroć
tobie tworcy ſwemu nie kłániáć. Temu
kto zna coś ty ieſt/ y kto ćię miłuie: lek=
czeyſza śmierć niżli opuſzczenie czći y
chwały twoiey. Przetoż ſię bárzo prze=
lękaymy w gniewie z brátem mieſzkáć:
bo ofiáry y modlitwy od nas nie przyi=
mie P. Bog/ y wzgárdźi ſłużbą náſzą/
ieſli my przyiáźnią bliźniego gárdźim/
á z nim ſię nie poiednamy. Abo záraz
gdy może być á doſtáć go możem: ábo
ſercem y wolą gdy go nie máſz.
Nie mowmy/ vczynił mi ſzkodę y zel=
żywość. Więtſza to ſzkodá y zelżywość
twoiá: iżći P. Bog ná oczy do śiebie
przyſtąpić nie każe. Więtſza tobie zel=
żywość przed wſzytkiemi Anyoły y świá
tem wſzytkim/ gdyć rzecze ten co ćię
ſtworzył: Podź mi precz z oczu áni mi
ſię kłániay/ pátrzyć ná ćię nie mogę. O
iáka ſroga zelżywość. A gdy tobą Pan
wzgárdźi/ iuż dwor wſzytek świętych
iego tobą porzući. Gdźie ſię vćieczeſz?
gdźie ſię ſkryieſz? Nie widźim iż to do=
bre náſze ieſt/ ábyſmy z káżdym w poko=
iu mieſzkáli/ á rozerwánia y fráſunkow
z ludźmi nie mieli: ſpokoyny wſzędźie
beśpieczny/ á zuchwáły bać ſię wſzędźie
muśi. Iáką P. Bog łáſkę nam czyni/
woli czći ſwey odſtępowáć/ tylo żebyſ=
my w zgodźie mieſzkáli. Więcey ſobie
kolumna: b
waży náſzę bráterſką miłość/ niżli ſwo=
ie ofiáry: náſz pożytek więcey/ niżli po=
kłony y dáry ſobie powinne.
Sámi ſię ſądźmy/ gdyſmy iáką krzy=
wdę bliźniemu vczynili/ á ſobie nie po=
chlebuymy/ wymowkámi y ſkłádániem
ná drugie^o. Spráwiedliwy rad ſię ſam
wini/ mowi piſmo/ y tám gdźie práwey
ábo wielkiey winy nie máſz: á zły vpor=
ny záwżdy ſię wymawia/ á ćięſzki ieſt
do wyznánia grzechu ſwego.
O Boże moy záchoway mię przy o=
ney ſpráwiedliwośći/ ktoram wźiął dár
mo przez wiárę w namilſzego Syná
twego: ábych w niey wſzytkę vczynko=
wą y powinną ſpráwiedliwość zakonu
twego y woley twoiey/ oſtro y lekko/ do=
ſkonále y ſerdecznie wypełnić mogł/ á
łáſki y pomocy twoiey do tákiey roboty
záżyć vmiał. Day mi ná gniew wielkie
rozumu męſtwo/ ábych zbroynego tego
żołnierzá vkroćić y trzymáć vmiał/ á
porywáć mu ſię ſwowolnie nie dopuś=
ćił. Wſzeláką nieżyczliwość y zazdrość/
y ohydę ſerdeczną y zwierzchnią ku brá=
tu memu oddal odemnie: ábych weſo=
łym y wolnym ſumnieniem pokłon y
powinne ofiáry tobie Pánu memu od=
dawał/ zá mię y zá bráty moie: ábych
nigdy od łáſki y ołtarzá twego odep=
chniony y wzgárdzony nie zoſtawał.
Przez tegoż Syná twego Páná Iezu
Chryſtá. Ktory z tobą w iednośći Du=
chá ś. kroluie Bog ieden ná wieki.
Amen.

---

strona: 346

Ná X. Niedzielę po Swiątkách.

346.

28:

NA DZIESIATA NIEDZIELE

29:

PO SWIATKACH, EWANGE-

30:

LIA V LVKASZA W XVIII.
Nego czáſu: Mowił P. Iezus do niektorych/
ktorzy vfáli ſámi w ſobie/ iákoby byli ſpráwiedliwemi/ á
inſzych ſobie zá nic nie mieli/ to podobieńſtwo. Dwoie
ludzi wſtąpiło do kośćiołá áby ſię modlili; ieden Pháryzeuſz/ á
drugi Celnik. Pháryzeuſz ſtoiąc/ ták ſię ſam v śiebie modlił: Dźię=
kuię tobie/ Boże/ żem nie ieſt iáko inni ludzie; drapieżni/ nieſprá=
wiedliwi/ cudzołożnicy: iáko y ten Celnik: Poſzczę dwákroć w
tydzień: dawam dzieśięćiny ze wſzytkiego co mam. A Celnik ſto=
iąc z dáleká/ niechćiał áni oczu podnieść w niebo: ále ſię bił w
pierśi ſwoie/ mowiąc: Boże bądź miłośćiw mnie grzeſznemu. Zá=
prawdę powiedam wam: żeć ten odſzedł vſpráwiedliwiony do
domu ſwego więcey niżli on. Abowiem ktokolwiek ſię podwyż=
ſza/ będzie vniżon: á kto ſię vniża/ będzie podwyżſzon.
kolumna: a
Dy Pan Bog obráć
miał krolá ludu ſwemu/ ná
mieyſce porzuconego Sau=
lá: poſłał Sámuelá Pro=
kolumna: b
roká w dom Ieſſe do Bethleem. ktory
vyrzawſzy Heliábá Syná ſtárſzego z
wielką vrodą/ á práwie krolewſką páń
ſką twarzą mężá: rozumiał/ iż tego

P. Bog wy=

---

strona: 347

Ná X. Niedzielę po Swiątkách.

347.

kolumna: a
P. Bog wybrał nád inne. Lecz vſłyſzał
głos Páńſki do śiebie: [Nie pátrz ná
twarz iego/ áni ná wyſokość wzroſtu
iego: bom go ia porzućił/ á nie wedle
widzenia ludzkiego ia ſądzę. człowiek
widźi co ná wierzchu ieſt: ále Pan ná
ſercá pátrzy.] Kto weyrzał ná te^o Phá
ryzeuſzá dobry święty żywot y pobożne
ſpráwy: á iáko nie miał mowić/ iż ſię
ten Pánu Bogu podoba/ iż ten łáſkę
iego ſobie záſługuie? A z drugiey ſtro=
ny pátrząc ná tego mytniká niezbo=
żnośći y żywot nieſpráwiedliwy: kto
pomyślić nie miał/ iż to ieſt ſyn potę=
pienia. od Bogá porzucony? A ono
kolumna: b
ináczey v Páná Bogá w rozſądku ie=
go poſzło. Iáko ſię przeſtráſzyć nie ma=
my temi táiemnemi ſądámi Bozkiemi?
iáko nie wedle widzenia/ áni wedle po=
wieśći ludzkiey/ iáko mowi Izáiaſz/
ſądźi: ále ma ácz ſkryte ále ſpráwiedli=
we ſądy ſwoie około nas/ w ktorych
przygány być nie może. Przypátrzmyſz
ſię: czym ten ták święty v ludźi/ v Pá
ná Bogá przegrał: á czym ten ták grze=
ſzny wygrał/ y do łáſki Bożey y vſprá=
wiedliwienia/ tego co pierwey wyſzedł/
vbieżał. Moẃmy pierwey o tym my=
tniku grzeſznym.

15:

PIERWSZA CZESC.

16:

O vſpráwiedliwieniu.
kolumna: a
Yſzedł/ práwi/ ten vſpráwie=
dliwiony do domu ſwego nád
te^o. Vſpráwiedliwienie grze=
ſznego/ y przenieśienie iego z gniewu
do łáſki Bożey: nie ieſt gołe vderzenie
w pierśi/ áni oczu ſpuſzczenie ná źie=
mię/ áni ták krotka modlitwá/ áni ſá=
má wiárá/ iáko ſobie herezye pochle=
buią y fałſzywie podáią: ále ieſt trudny
y práwie cudowny ákt/ do ktorego ſię
wiele rzeczy y dárow Bozkich/ y vśil=
nośći ludzkiey ſchodźić muśi. A cho=
ćiaż ſą rzeczy niewidome y prędko ſię
drugdy ná ſercu ludzkim sſtáią: iednák
dźiwow y wielkich ſpraw Bozkich ſą
pełne: y godźi ſię y wielce ieſt pożyte=
czno/ tym ſię ſpoſobem przypátrzyć: iá=
ko ſię to vſpráwiedliwienie grzeſzne=
go sſtáie.
Naprzod rzecz ieſt iáſna/ iż go nie
ludzka ręká áni moc náſzá ſpráwuie: á=
le ieſt ſámego P. Bogá dźieło. Ktoż
może/ iáko mowi piſmo/ vczynić czy=
ſtym tego ktory ſię z nieczyſtego naśie=
nia począł? y v Proroká mowi Pan.
Iam ſam/ Iam ieſt ſam/ ktory głádzę
złośći twoie dla mnie. Y Apoſtoł mo=
wi: Bog ieſt ktory vſpráwiedliwia/ á
ktoż ieſt coby potępił?
A iż P. Bog wſzytko czyni z łágo=
dnośćią y porządkiem; nie gwałtem
to vſpráwiedliwienie dáie: ále zá wolą
wolną ludzką. y pierwey ſercá łáſką
ſwoią vprzedza/ áby ſię duſzá náſzá oży=
wiáłá/ á od grzechu podnośiłá. Bo ſá=
mi przez ſię powſtáć z grzechu nie mo=
kolumna: b
żem/ áż on nam rękę y pomoc ſwoię
poda/ iáko Syn Boży mowi: Nikt do
mnie nie przychodźi/ áż kogo Oćiec
moy poćiągnie: y bezemnie nic czynić
nie możećie. Bo on pierwey nas miłu=
ie/ mowi Ian ś. y powoływa y ćiągnie
do ſiebie oſobną pomocą ſwoią/ y vprze
dzáiącą/ y z námi idącą. Iáko Pſalm
mowi: Miłośierdźie twoie vprzedźi
mię. y drugi: Miłośierdźie twoie ze=
mną poydźie. Vprzedza nas łáſká Bo=
ża/ mowi ś. Auguſtyn/ ábyſmy chćieli:
á gdy chcemy/ idźie z námi żebyſmy nie
prożno chćieli. Co y Grzegorz ś. mo=
wi: Czyni tá łáſká Boża w nas ábyſmy
chćieli: y záś ſpoł z námi czyni/ ábyſmy
wykonáli. Tę łáſkę poſyła więc P. Bog
ábo przez kazánie y ſłuchánie ſłowá
Bożego: ábo przez iákie nátchnienia/
y przygody/ y dobre iákie ſpoſobne czá=
ſy/ y przyczyny: w ktorych człowieczé
ſerce vſłuchawa P. Bogá kołácącego.
iáko mowi: Oto ſtoię v drzwi y kołácę:
kto vſłyſzy głos moy y drzwi mi otwo=
rzy/ wnidę do niego.
Zá czym człowiek z tąż pomocą Bo=
zką bierze świátłość z wiáry/ ſpoſabiá=
iąc ſię do oney łáſki Bożey/ pátrząc po=
czyna ná to czym P. Bog groźi/ tym
ktorzy w gniewie iego zoſtáią: y co o=
biecuie tym ktorzy ſą ludem iego/ y ſyn=
mi iego. y wierzy temu wſzytkiemu/ y
śrzodkom tym ktore P. Bog dał wier=
nym/ ná doſtąpienie zbáwienia/ y od=
dalenie gniewu iego. Y pátrząc ná
Chryſtuſá pośrzedniká/ tu poczyna zá=

Xx ij

kłádáć fun=

---

strona: 348

Ná X. Niedzielę po Swiątkách.

348.

kolumna: a
kłádáć fundáment ſwego zbáwienia:
to ieſt/ ná wierze w Chryſtuſá/ bez kto=
rey ſię niepodobno Pánu Bogu podo=
báć.
Tá wiárá naprzod Páná Chryſtu=
ſá pośrzedniká obeymuie. Bo nie máſz
inney pierwſzey pomocy iedno wierzyć
w Chryſtuſá/ y przezeń otrzymáć wſzy=
tki zbáwienne potrzeby.
Tá wiárá nie ſámá vſpráwiedli=
wia/ ále rodźić y przyczyniáć ſobie inne
go towárzyſtwá cnot ś. muśi. o iá=
ko powiedźiano: Bez wiáry niepodo=
bno ieſt Pánu Bogu ſię podobáć; ták
też powiedźiano: bez boiáźni Bożey
nikt nie może być vſpráwiedliwiony.
A iáko wiárá początkiem ieſt zbáwie=
nia: ták też boiaźń początkiem ieſt
mądrośći. O boiáźni mowi Mędrzec/
iż ieſt źrzodłem żywotá: co ſię też y o
wierze mowi/ iż przez nię ſpráwiedliwy
żyie. Ma ſię grzeſzny/ ktory prawdźiwą
wiárę ma/ pierwey przelęknąć gniewu
Bożego y ſtráſzliwey ſrogośći iego:
áby ſobie obrzydźił grzech: gdyż wiárá
vkázuie/ iż Bog ſpráwiedliwośći ſwo=
iey nie odſtępuie/ á vżywa iey nád temi
ktorzy ſię ſprzećiwią woley iego. y zgo=
tował piekło y ſrogie męki y ogień nie=
vgáſzony grzeſzącym.
Zá czym náſtępuie nádźieiá/ ktorą
táż wiárá podáie/ ktora widźi miło=
śiernego Bogá/ á boiáźni do roſpáczy
przywodźić ſię nie dopuſzcza. Wierzy
iáko ieſt łáſkáwy pokutuiącym/ y odpu=
ſzcza rad grzechy y krzywdy ſwoie/ tym
ktorzy ſię go boią. y pámięta ná krew=
kość náſzę/ y śćiąga miłośierne ręce
ſwoie/ do tych/ ktorzy go w prawdźie
wzywáią/ y przeſtráſzeni ſpráwiedliwo=
śćią do miłośierdźia ſię iego vćiekáią.
O czym piſmá y przykłádow doſyć. Iá=
ko przyiął ſyná márnotrawcę/ iáko
Mágdálenę/ iáko Mánáſſego krolá/ y
inne w nowym teſtámenćie grzeſzne.
Iáko ſam P. Iezus mowi: Iżem dla
grzeſznych przyſzedł. y wſzytkim wrotá
miłośierdźia ſego otwarza/ y wſzyt=
kich grzechy zaſługą y męką ſwoią zá=
ſtąpić y wſzytkim ie odpuśćić obiecuie.
Z tákiey záś nádźieie rośćie nieiáka
miłość/ ácz ieſzcze niedoſkonáła/ ku
Bogu: iż ták dobry/ ták łáſkáwy prze=
ćiw grzeſznym y nieprzyiaćiołom ſwo=
im. Bo gdy ſię od niego ſpodźiewa
odpuſzczenia grzechow ſwoich y vſprá
wiedliwienia/ y wſzytkich dobr nie=
kolumna: b
bieſkich: iáko dobrego y ochotnego ſer=
cá ku niemu mieć nie ma? Mowi
Mędrzec: Ktorzy ſię boićie Páná
Bogá/ mieyćie w nim nádźieię. Y
záś: Ktorzy ſię boićie Páná/ miłuyćie
go/ á obiáśnią ſię ſercá wáſze. Iáko tá=
kiego miłowáć nie mam/ ktory mię do
ták wielkiey łáſki ſwey bez żadnych za=
ſług moich wzywa/ y tę łáſkę temu kto=
ry go bez wſtydu y boiáźni obrażał/ dáć
mi gotow?
Y táki pocznie ſię brzydźić grzechá=
mi temi/ ktorymi P. Bogá obrażał/ y
do práwey pokuty przyſtąpi/ w ktorey
żáłowáć będźie/ iż kiedy P. Bogá ták
głupie y złośliwie gniewał: y nád prá=
wo y zakon iego/ cudzołożył/ wydźie=
rał/ lichwił/ zábijał/ y inne grzechy po=
pełniał. ktorych ſię prawdźiwie zárze=
káć/ y wſzytko co komu wźiął/ wroćić/
y ná potym w pobożnośći żyć áż do ś=
mierći poſtánowi. A nákoniec/ wedle
náuki kośćiołá Bożego y ſłowá Chry=
ſtuſowego: vmyśli vżywáć ś. Sákrá=
mentow/ bez ktorych P. Bog vſpráwie
dliwienia nie dáie. Iáko rzekł P. Ie=
zus: Ieſli ſię kto nie odrodźi z wody y
z Duchá ś. nie może wniść do krole=
ſtwá niebieſkiego. Y do ſwoich Apo=
ſtołow rzekł: Ktorym odpuśćićie grze=
chy/ odpuſzczone: ktorym zátrzymaćie/
zátrzymáne będą.
Gdy ſię to wſzytko ná ſercu grzeſzne=
go odpráwi: dáie mu P. Bog vſprá=
wiedliwienie. To ieſt/ czyni go praw=
dźiwie czyſtym od wſzytkich grzechow/
nie záſłániáiąc ich iáko heretycy plotą:
ále ie rzeczą ſámą głádząc y oddaláiąc.
Cożby to było zá oczyśćienie/ ktore nam
P. Bog obiecuie/ y przez kreẃ y mękę
Syná ſwego dáie: gdyby nieczyſtośći
ná nas zoſtáły/ á tylo záſłonione á nie
zmázáne w nas były? Dźiękuięć zá tá=
ką czyſtość. O ſprośni ludźie ktorzy ták
lżyćie dáry Bożé. A iż zakał grzechu w
vſpráwiedliwionych/ to ieſt concupi-

47:

ſcentia zoſtáie/ coż ná tym? do náby=
wánia więtſzey ſpráwiedliwośći y przy=
ſługi/ y do boiu żołnierſtwá Chrześći=
áńſkiego zoſtáie: ále żadnym grzechem
nie ieſt. Skłonność do grzechu/ nie ieſt
grzechem: ále vczynienie grzechu/ to
grzech.
A iáko onego márnotráwnego ſyná
przyiąwſzy oćiec/ oblokł go w ſzátę dro=
gą/ y pierśćień dał ná pálce iego/ y bo=

ty ná nogi

---

strona: 349

Ná X. Niedzielę po Swiątkách.

349.

kolumna: a
ty ná nogi iego: ták nie doſyć ma Pan
Bog áby vſpráwiedliwionego grzechy
odpuśćił/ y do łáſki go ſwoiey przyiął:
ále go prawdźiwie iego właſną ſprá=
wiedliwośćią ozdabia/ y wlewa nań y
ná duſzę iego cnoty przypoione dárow
ſwoich/ dla ktorych prawdźiwie/ á nie
mniemániem ſámȳ ſpráwiedliwy ieſt.
To ſą ſzáty ony w ktore P. Bog duſzę
obłoczy. Ktore to ſzáty ſą z wyſług y
męki Páná Zbáwićielá náſzego Iezu
Chryſtá/ ktorego ſię ſpráwiedliwośćią
odźiewamy y ozdabiamy/ iáko iuż wła=
ſną náſzą. On ią wyſłużył/ á nam ią
dáie zá náſze właſne/ y ieſt ná duſzy/ nie
iáko co powierzchowne^o: ále iáko rzecz
z nią zroſła/ która duſzę świetną/ pię=
kną/ y ſpoſobną do wſzytkiego dobrego
y do poſtępkow więtſzych w pobożno=
śći czyni.
Tą ſpráwiedliwośćią duſze ſą obrá=
zem Chryſtuſowym/ iáko mowi Apo=
ſtoł: ktore przeyrzał áby były iednegoż
obrázu z Synem Bożym. Ten obraz ná
duſzy ieſt tá ſpráwiedliwość nie mnie=
mána/ ále rzeczna y prawdźiwa. Bo
doſkonáłe ſą ſpráwy Bożé/ prawdźiwie
á nieobłudnie czyni P. BOg ſpráwie=
dliwe. A iáko ſam Chryſtus nieobłud=
nie ieſt ſpráwiedliwy/ nie mniemániem
ſámym: ták y nas tákimi czyni: áby o=
braz náſz z iego ſię obrázem zgadzał. Y
dokłáda Apoſtoł: Iákoſmy nośili obraz
źiemſkiego/ ták nośmy obraz niebieſkie=
go Chryſtuſá. A pewnie nośiliſmy pra=
wdźiwy á nie przypiſány obraz grzechu
Iádámowego: przetoż też nie przyczy=
tány/ ále w nas wlany y prawdźiwie
nam dány nośim obraz Chryſtuſow y v=
ſpráwiedliwienia iego. Czego y ná in=
nym mieyſcu dokłáda ś. Páweł: Vſprá=
wiedliwieni ieſteſmy dármo przez łáſkę
ie^o/ ktora ieſt w Chryſtuśie Iezuſie: kto=
rego podał vbłagálnikiem przez wiárę
we krwi iego. W ktorych ſłowách zám
knął to co ſię wyżſzey miánowáło/ wſzy
tki przyczyny vſpráwiedliwienia náſze=
go. Bo BOg nas vſpráwiedliwia z
ſzczerey dobroći y ſzczodroty ſwoiey/ bo
tego záſłużyć nikt nie może. A to przez
łáſkę iego/ to ieſt/ ſpráwiedliwość/ kto=
kolumna: b
rą on ná duſze náſze wlewa/ zá zaſługą/
P. Iezuſá Chryſtuſá/ ktory to nam mę=
ką y śmierćią y zmartwychwſtániem
ſwoim ziednał: tym ktorzy ſię wiárą y
tym co z niey płynie/ iáko ſię rzekło/ ſpo=
ſobnemi czynią.
Do tákiego vſpráwiedliwienia ten
Mytnik z dáru y łáſki Bożey przyſzedł.
Y miał ty wſzytki ſztuki tego wielkiego
áktu. Vprzedźił go Pan Bog w mi=
łośierdźiu ſwym/ y wzruſzył ſerce iego.
A on ſię Pánu Bogu odezwał/ dobrą
wolą ſwoię do pomocy Bozkiey y do
wzbudzenia iego przykłádáiąc. Miał
wiárę z ktorą do kośćiołá przyſzedł: iż
P. Bog grzeſzne karze/ á czyni miło=
śierdźie pokornym/ przez onego obie=
cánego w ſtárym zakonie Meſſyaſzá.
Przelękł ſię ſądow Bożych y ſrogośći.
Nie roſpáczył/ ále ſię chwyćił nádźieie
o nieprzebránym miłośierdźiu Bożym.
Z nieiákiey miłośći ku Pánu tákiemu
przyſtąpił ácz z dáleká. Wyznał grze=
chy ſwoie w wielkiey żáłośći y záwſty=
dzeniu ktore ná wierzchu pokazał: iż y
weyźrzeć w niebo nie śmiał. Poſtáno=
wił bijąc ſię w pierśi á z niego złośći
wyganiáiąc/ y w nie dobrą wolą ná ży=
wot wieczny ſzczepiąc: áby iuż ináczey
żył. Vmyślił lichwy przeſtáć/ cudze
wroćić/ w czyſtośći żyć/ iáłmużny vbo=
gim iáko y Zácheuſz czynić. A iż ieſzcze
ſpowiedźi poſtánowioney nie było: v=
myślił ofiáry zá grzech ſwoy przez ká=
płany ofiárowáć/ y tego wſzytkiego co
P. Bog roſkazał nie zániecháć. A Pan
Bog weyźrzał nań/ y grzechy iego od
puśćił/ y odźiał go ſzátą niewinnośći y
ſpráwiedliwośći przez Iezu Chryſtá
dáną/ ktorą potym krwią ſwoią wy=
konał. Y wyſzedł piękny/ świetny y o=
zdobny/ y práwie odrodzony ná duſzy/
iáko śrebro y złoto z ogniá. y odnioſł
wielkie poćiechy y rádośći duchowne/
y ono ſerce ſynowſkie/ w ktorym wo=
łamy: Oycze Oycze. Y doſtał ná ſum=
nieniu pokoiu wielkiego. Boże day
nam tákiego grzeſzniká náśládowáć/ á
z vſpráwiedliwienim/ y obmyćiem grze
chow náſzych z kośćiołá wychodźić.

51:

WTORA CZESC.

52:

Czym ten Pháryzeuſz przegrał.

Xx iij

Naprzod/

---

strona: 350

Ná X. Niedzielę po Swiątkách.

350.

kolumna: a
Aprzod/ nie tȳ przegrał iż dobre
vczynki czynił ktore tu wyliczył.
bo ty Bog czynić roſkazał/ y bez
nich zbáwion być nikt nie może. iáko
rzekł: Chceſzli wnidź do kroleſtwá Bo
żego choway przykazánie Bożé. To
czyń á żyw będźieſz. Y Apoſtoł mowi:
Vdręczenie y vćiſk czyniącemu źle/ á
chwałá/ cześć y pokoy czyniącemu do=
brze. Y ná ſądźie Bożym wedle vczyn=
kow ſądzą/ iáko kto dla Chryſtuſá mi=
łośierny był. Prożno ći miſtrzowie no=
wi z tego mieyſcá dobrym vczynkom
vwłoczą: iż temu nic nie pomogły. Nie
pomogły: bo ich źle vżył/ y z nich ſię
hárdźie chlubił/ y drugiemi grzeſznemi
gárdźił. Ale ſámy z śiebie ty cnoty y
dobre vczynki chwálebne ſą: kto ie w
wierze y w łáſce Bożey czyni/ á w po=
korze y miłośći ku bliźniemu zoſtáie.
Nie tylo chwálebne ſą: ále y wyſłu=
żyć wieczny żywot mogą. Co ſię in=
dźiey lepiey vtwierdza. Nie day Boże
tego y pomyślić/ co oni o dobrych vczyn
kách mowią/ iáko ie ludźiom hydzą.
Smieią mowić/ iż y v ſpráwiedliwego
vczynki dobre/ ſą grzechámi śmiertel=
nemi. O páſzczęko piekielna/ iáko tru=
dno wierzyć/ áby to człowiek rozum
máiący być miał/ ktory ták pilnie czár=
tá y piekło záleca. Pełne kárty piſmá ś.
ktore dobre vczynki nam roſkázuią y
chwalą. Modlitwę Zbáwićiel záleca
y zapłátę zá nię obiecuie: Oćiec moy/
powiáda/ ktory widźi w táiemnicy/ zá=
płáći tobie modlitwę twoię. Nie grze=
ſzy tedy ten Pháryzeuſz że ſię modli.
O pośćie też mowi Pan IEZVS, iż
poſt twoy/ práwi/ Oćiec twoy ktory wi
dźi w táiemnicy/ zápłáći tobie. Nie
grzeſzył tedy ten Pháryzeuſz iż pośćił.
Pan IEZVS iáłmużnie tákąż zapłátę
przypiſuie. A iákożby miał grzeſzyć ten
ktory dźieśięćinę ze wſzytkie^o P. Bogu
ná iáłmużnę dáie? Pewnie go tedy nie
to poniżyło/ iż dobre vczynki do zbá=
wienia od P. Bogá roſkazáne/ y zapłá=
tą wiecznego żywotá zálecone/ czynił.
Ani ſię tym zepſował/ ieſli w tych
dobrych vczynkách nádźieię ſobie v Pá=
ná Bogá dobrą y otuchę podawał. Bo
ſię to godźi/ y tá ieſt náturá dobrych v=
czynkow: iż czynią v P. Bogá nádźie=
ię/ iáko rzekł Tobiaſz: Vfánie wielkie
ieſt przed nawyżſzym Bogiem iáłmu=
żná/ wſzytkim co ią czynią. Inna rzecz
kolumna: b
ieſt dobrym vczynkom dufáć: ták iáko=
by iuż pewnie wiedźiał/ że P. Bogu
przyiemne ſą: y wſzytko vfánie ſwoie
bez pokory y boiáźni w nichby położył.
Co ſię nie godźi: y tym ten Pháryzeuſz
vtráćił. A inna rzecz ieſt z nich ſobie
v P. Bogá nádźieię czynić/ y otuchę
dobrą ſumnienia mieć. To ſię dobrym
vczynkom bráć nie może. Iáko od do=
brego oleyku woniey odegnáć nie mo=
żeſz: ták dobre vczynki bez poćiechy y
woniey nádźieie dobrey nie ſą/ y piſmo
im to dáie. Mowi Apoſtoł: Vżaliliś=
ćie ſię nád więźniámi/ y wydárćie dobr
wáſzych przyięliśćie z weſelem. á ták
nie vtracayćie vfnośći wáſzey. Y Ian
ś. mowi: Gdy ſerce náſze gánić nas
nie będźie: vfność mamy ku Bogu. Y
Cypryan ś. w kazániu o iáłmużnie ná=
piſał: [Zacna y Bozka rzecz ieſt/ na=
milſzy bráćia/ zbáwienne czynienie (to
ieſt vczynki dobre) poćiechá wielka w=
iernym/ podporá nádźieie/ obroná wiá=
ry y lekárſtwo grzechu.] y Chryzoſtom
ś. [Prośim was bráćia/ ábyśćie po
chrzćie vczćiwy żywot wiedli: á wy
niedbaćie o to/ ábyśćie z dobrym żywo=
tem ſtąd zeſzli: á my prágniem ábyśćie
z dobrych vczynkow nádźieię mieli.] Y
Auguſtyn ś. [Ten/ práwi/ ſię ſpodźie=
wa/ ktory dobre ſumnienie ma. á v ko=
go złe ſumnienie będźie: oddala ſię od
nádźieie/ y nie tuſzy ſobie iedno potępie=
nie. Aby ſię tedy kroleſtwá ſpodźiewał/
niech ma dobre ſumnienie/ niechay wie
rzy y czyni.] To Auguſtyn ś.
Wiele świętych dobremi vczynkámi
ſwemi otuchę ſobie łáſki Bożey czynili.
Ták Dawid mowi: Odpłáći mi Pan
Bog wedle ſpráwiedliwośći moiey/ y
wedle czyſtośći rąk moich nágrodźi mi:
bom ſtrzegł drog Páńſkich. To ſię ten
zda chełpić z ſpráwiedliwośći ſwoiey
dáleko znáczniey niżli ten Pháryzeuſz/
y ieſzcze zapłáty ſię ſpodźiewa dla niey.
Y krol Ezechiaſz śmie mowić/ broniąc
ſię przećiw Páńſkiemu pogrożeniu/
gdy mu vmrzeć kazał: Prośi: Pámię=
tay Pánie iákom chodźił przed tobą/ w
prawdźie y w cáłym ſercu/ á czyniłem
to co ieſt dobre przed oczymá twemi. Y
Heſter oná páni mowi w potrzebie w=
ielkiey ludu ſwego/ modląc ſię P. Bo=
gu: [Ty wieſz Pánie iżem ſię nie kochá=
łá ſługá twoiá w páńſtwie tym/ y ch=
wale/ y w znákách pychy ná głowie mo=

iey/ y nie

---

strona: 351

Ná X. Niedzielę po Swiątkách.

351.

kolumna: a
iey/ y nie iádłám v ſtołu Amáná/ y nie
piłám winá ofiárowánego bogom/ y
nigdym ſię nie vweſeliłá/ iedno w to=
bie Pánie Boże Abráhámow/ Boże
mocny náde wſzytko/ wyſłuchay tych
ktorzy inney nádźieie nie máią/ y wy=
zwol nas z ręki złoczyńcow.] Obácz
iáko ſobie nádźieię v P. Bogá do wy=
ſłuchánia z vczynkow ſwoich czyni.
Toż czyni y oná Sará Ráguelowá cor
ká/ w ćięſzkośći y modlitwie ſwoiey/
wylicza vczynki dobre ſwoie: [Ty wieſz
Pánie iżem nie pożądáłá mężá/ y czy=
ſtam záchowáłá duſzę moię od wſzel=
kiey pożądliwośći/ nie mieſzáłám ſię z
igráiącemi.] Tákże y Páweł ś. otuchę
ſobie z prac ſwoich czyni/ mowiąc: Do=
bram robotę zrobił/ ſkończyłem drogi/
wiárym dochował: zátym położoná mi
ieſt koroná ſpráwiedliwośći. Y Hiero=
nym ś. nápiſał o Hiláryonie/ iż vmierá=
iąc ták mowił: wynidź duſzo moiá/ wy=
nidź/ czemu ſię boiſz/ 70. lat ſłużyłáś
Chryſtuſowi/ á śmierći ſię boiſz? Y
Marćin ś. tákże przy śmierći mowi do
ſzátáná: Czego tu ſtoiſz krwáwa beſtya/
nic v mnie ſzkodliwego nie naydźieſz.
Iednák my tego nie vczym/ áby kto
wſzytkę ſwoię nádźieię w ſámych ſwo=
ich vczynkách okrom miłośierdźia Bo=
zkiego pokłádáć miał: á więcey ſię ná
nie/ niżli ná obietnicę Bozką y łáſkę ie=
go ſpuśćił. Y owſzem rádźim wedle
ſłow Páńſkich: im ich kto nawięcey
ma/ áby mowił: ſługá ieſtem nie poży=
teczny/ com był winien tom vczynił.
Aby ráczey z nimi bał ſię ſądu Bożego/
áby pokorny był/ y w boiáźni zbáwienie
ſwoie ſpráwował/ iáko Apoſtoł rádźi.
Ale żeby z nich otuchy ſobie y nádźieie
kto czynić nie miał: to być nie może. y
ieſt to przećiw náturze ſumnienia do=
brego: áby ſię weſelić y ćieſzyć z tego co
w ſobie dobrego czuie/ nie miáło. Iáko
dobry pokarm wſzytki członki pośila:
ták dobry vczynek wſzytki duſzne wnę=
trznośći chłodźi. Przetoż owoc du=
chowny Apoſtoł położył: weſele. Z po=
kory powinney ták záwżdy mowić ma=
my: Nie w náſzych Pánie ſpráwiedli=
wośćiách pomiátamy modlitwy náſze
przed tobą: ále w miłośierdźiu twoim.
Y iáko kośćioł ſię modli: Pánie ty wieſz
iż żadney ſpráwie náſzey nie dufamy.
Srzednią drogą kośćioł ś. idźie/ nie
dufa vczynkom ſwoim bez Bożey łáſki:
kolumna: b
nie zoſtáie też w nich bez nádźieie.
Ieſzcze temu Phárużowi nie to
ſzkodźiło iż dźiękował P. Bogu/ iż nie
był: łupieżczą nieſpráwiedliwym/ cu=
dzołożnikiem/ iáko inni. Bo to dobrym
ſercem czynić káżdy może/ bez chluby:
będąc tylo wdźięczen łáſki Bożey. gdy
inne widźi pijánice/ łotry/ lichwiarze/
złodźieie/ nieczyſte/ y dźiękuie P. Bogu
że on tákim nie ieſt: przyznawáiąc P.
Bogu dar iego y łáſkę/ że go w tym
ſtrzegł y bronił. y owſzem zá to dźięko=
wáć dobra rzecz ieſt y powinna. żáłu=
iąc iednák drugich vpádłych á iemi nie
gárdząc/ á zá nie P. Bogá/ áby ſię vpá=
miętáli/ proſząc.
Boże by ſię ták wſzyścy modlić y
prawdźiwie przed P. Bogiem mowić
mogli: Dźiękuię Pánie żem nie ieſt
drapieżnikiem. O/ co ſię tego łupie=
ſtwá názbieráło miedzy ludźmi/ á zwła
ſzczá pány. Iákie poddánych vbogich
y kmieći obłupienie/ iákie vćiſki wſzę=
dźie/ ná ktore ſię v Proroká P. Bog ża=
łuie: Czemuśćie wypáśli winnicę mo=
ię? łupieſtwo vbogich w domu wáſzym.
czemu vćiſkaćie lud moy/ y twarz vbo=
gich kruſzyćie? Nie pomnią ći páno=
wie/ iż nie ſwoie ále Bożé poddáne
máią. im ich P. Bog zwierzył y poru=
czył/ áby ie opátrowáli/ iáko ogrod y
winnicę Bożą. A oni vżywáią ich iá=
ko kupionych niewolnikow/ y gorzey.
kreẃ z nich wyćiſkáią/ zdrowie ich o=
deymuią/ á zá to nikomu ſię nie ſprá=
wuią. Przetoż łupieſtwu y krzywdom
końcá nie máſz.
Boże by wſzyścy mowić ná modli=
twie mogli: Nie ieſtem nieſpráwiedli=
wy/ dáię káżdemu co czyie ieſt/ cudze=
go nic nie mam. Tákie ſię złodźieyſtwá
miedzy ludźmi w dobrách poſpolitych
roſkwitnęły/ tákie lichwy niezbożne
zágęśćiły/ tákie potwarzy/ nievprzey=
mośći w ſpráwách wſzytkich y w prá=
wách nápełniły źiemię/ y to grzeſzne
kroleſtwo: iż trudno poznáć ieſli tu
Chrześćijánie/ á ieſli Bogá znáią ná
tym mieyſcu.
Boże day ſię ták wſzytkim modlić:
dźiękuię żem nie ieſt cudzołożnik. Y ten
grzech iuż nie ma hámowánia/ żadne=
go karánia nań práwá Polſkié nie má=
ią. ſzerzy ſię wſzędźie/ á idźie ćieleſność
dáley. iuż y káźirodztwá bez wſtydu/
powinne ſię krwie mieſzáią/ nie tylo

cudze żo=

---

strona: 352

Ná X. Niedzielę po Swiątkách.

352.

kolumna: a
cudze żony/ ále bráterſkie y śioſtry żon
ſwoich/ y śieſtrzenice y wnuczki. y dru=
dzy Tureckiey pſoćie rowni/ żon wiele
mieć ſię nie wſtydzą. A nikt nie karze
o to: práwá ábo nie máſz/ ábo ie ducho=
wnym odięli/ ábo o exekucyą trudno.
W pánách ſię to záczyna/ nikt mowić/
nikt przygánić/ nikt poznáć y czynić o
ſpráwiedliwość y vczćiwość poſpoli=
tą/ y o práwá Bożé nie śmie. Może z
Prorokiem rzec: Nie máſz znáiomośći
Bożey ná źiemi.
Coż tedy Phárużowi temu záſzko=
dźiło? Hárdość y podnieſienie z ſwoich
vczynkow y ſpráwiedliwośći: iż ſobie
y ſwoim cnotom dufał. Czego Pan do=
tknął mowiąc ná ty co ſobie dufáli. Co
nabożeńſtwo zebráło: to pychá roſpro=
ſzy/ y iáko mol w ſzáćiech dobrych wſzy=
tko zepſuie. Y przetoż Pan tákie zám=
knienie czyni: Kto ſię podwyżſza poni=
żony będźie. Z dobrego drzewá ten zły
robak rośćie/ ktory to ſámo drzewo v=
czynkow dobrych pſuie. Bo narychley
ſię dobry w pychę vnieśie/ ieſli ſtrożem
dobrym ſobie nie będźie. Chora głowá
trochą ſię winá záráźi. ták hárdy tro=
chą dobrych vczynkow. Przetoż rádźi
ś. Chryzoſtom/ mowiąc: [Zá dobre v=
czynki nie wyćiągay zapłáty/ ábyś w=
źiął zapłátę; znay iż łáſką Bożą zbá=
wion być maſz/ áby on (to ieſt P. Bog)
twoim ſię dłużnikiem znał: á nie tylo zá
dobre vczynki twoie/ ále y zá to vmiár=
kowánie twoie. Bo gdy co dobre^o ſprá=
wimy/ mamy go dłużnikiem zá dobre
vczynki: á gdy rozumiemy żeſmy nic o=
ſobnego nie ſpráwili: więcey ſobie zá
táką myśl záſługuiem/ niżli zá vczynki
ktoreſmy vczynili. A ták namniey o ſobie
rozumieć/ ták wiele waży/ iáko nawięt
ſze rzeczy czynić.] Poty ś. Chryzoſtom.
Poniżáć ſię bárzo mamy/ gdy co
dobrego w ſobie czuiem/ nic ſobie nie
przypiſuiąc áni śile ſwey/ iedno łáſce
Bożey ktora z námi robi. Iáko Apoſtoł
mowił: Robiłem więcey niżli drudzy/
nie ia/ ále łáſká Boża zemną. Bo ácz
ſię do dobrych náſzych vczynkow dwie
rzeczy ſchodzą/ łáſká y pomoc Boża/ y
náſzá pracá y ſtáránie: iednák łáſká Bo=
ża przednieyſza ieſt ich przyczyná. y prze
to iey á nie ſobie/ ieſli co ieſt dobrego w
nas/ przyczytáć mamy. Auguſtyn ś.
ſwym ádwerſarzom ták odpowiádał:
[Z ſtrony ludzkiego mniemánia/ mam

---

strona: 352b

doſyć świádkow co mię znáią: z ſtro=
ny P. Bogá ſámo mam ſumnienie/ kto=
re przećiw wáſzym potwarzom niev=
ſtráſzone nioſę. iednák ſię przed oczymá
wſzechmocnego vſpráwiedliwiáć nie
śmiem: ále ráczey hoynośći miłośier=
dźia iego niżli ſądowego ćiáſne^o pytá=
nia czekam.] Y Bernárd ś. [Szko=
dliwe vboſtwo/ niedoſtátek dobrych v=
czynkow: á podnioſły duch/ bogáctwá
fałſzywe] Przetoż Pánie y vboſtwá y
bogáctwá mi nie day/ mowi Mędrzec.
Szczęśliwy kośćioł ktory ma zaſługi/
dla wyſługi nie dla hárdośći. Przetoż
lepiey wyſługom nigdy w hárdośći
nie dufáć.
W tym też vpadł ten Pháryzeuſz/ iż
ſam ſię ſądźił/ á ſądu Bożego o ſwoich
vczynkách nie czekał. Bo y dobre v=
czynki y ſpráwiedliwośći náſze ſądźić
P. Bog będźie/ iáko Pſalm mowi. Y
niewiemy teraz zápewne/ ieſliſmy y w
nawiętſzych cnotách duchownych/ łá=
ſki ábo gniewu godni. Wſzytko P. Bog
chowa ná on czás obiáwienia y ſądu
ſwego. Przeto trudno pozwánemu/
przed dekretem ſędźie^o wykrzykáć. Nie
beśpieczno ſię ſámemu ſądźić. Lepiey
mowić z Páwłem ś. Nie czuię ſię w ni=
wczym: á przedſię nie w tym vſpráwie=
dliwion ieſtem: ále ten co mię ſądźi
Pan ieſt. Ná ſąd ſię iego ſtráſzliwy o=
glądaymy: á ſobie/ byſmy dobrze nic ták
ſzkodliwego do śiebie nie czuli/ nie
dufaymy.
Y to Phárużowi nie pomogło/ iż dru=
gim gárdźił grzeſznym/ á w ſercu go
ſwoim poniżył/ niewiedząc co ieſzcze
z niego być miáło/ ábo iáką mu P. Bog
łáſkę ſwą do ſercá puśćić mogł. Tę wá=
dę nátrąca Ewángeliſtá/ gdy mowi:
iż Pan IEZVS przymawiał tym/ kto=
rzy ſobie dufáli/ á innemi gárdźili. Gdy
námi wſzytek świát wzgárdźi/ wádźić
to nam nie może: ále gdy my namniey=
ſzego wzgárdźim: ſzkodźić to nam bár=
zo może. Iáko ty/ mowi Apoſtoł/ ſądźić
maſz cudzego ſługę: ktoć nań dał tę
zwierzchność? Pánu ſwemu vpadł/
ieſli vpadł. A może go Pan podźwi=
gnąć. Co mowiąc nie broni ſię to/ áby
człowiek iáwne^o grzechu/ ktory widźi/
ſądźić zá grzech nie miał. Bo to być
nie może/ y iáwno ieſt. ále żeby grze=
ſznego nie oſądźił/ iáko iuż v Bogá po=
tępionego: á pámiętał iż powſtáć mo-

że/ á nie

---

strona: 353

Ná XI. Niedzielę po Swiątkách.

353.

kolumna: a
że/ á nie gárdźił bliźnim y naczyniem ſzká=
rádym/ ktore P. Bog záś ku czći ſwey o=
broćić/ wedle Apoſtołá/ może. Gdyż po=
kiſmy tu ná drodze/ powſtáć y popráwić
ſię z łáſki Bożey nie trudno.
O Iezu Chryſte Boże moy/ day mi
ták vniżone ſerdeczne oczy/ żebych ſię te=
go niebá wſtydźił/ gdźie ty ſędźia śiedźiſz/
co wſzytko widźiſz/ y káráć będźieſz. Zebych
práwie ty oczy ná źiemię/ z ktoreyem wźię
ty ieſt/ ſpuśćił/ ábych poznał żem źiemiá y
w nię ſię obrocę. ábych vmiał poznáć
proch ſwoy y niedoſtátki ſwoie y ſzpetność
ſwoię: ktoram piękny obraz twoy zmázał/
y duſzę ná chrzćie ś. obmytą y ozdobioną
poſzpećił. Day mi táką ręką vderzyć ſię
w ty pierśi: żebych iuż z nich wybić wſzy=
kolumna: b
tki złe myśli mogł/ y niepráwośći wſzytki
wytrząſnąć: y do wykonánia dobre wſzyt=
ki poſtánowienia przywieść: á rękę do ſer=
cá/ to ieſt vczynki y wykonánie do dobrych
myśli y woley przyłożył. A ieſli co dobre=
go we mnie z łáſki twey będźie: niech ſię z
tego nie chlubię/ á tobie wſzytko przypi=
ſuię. Niech pomni roſzczká ná czyiem
korzeniu ſtoi/ á ſkąd iey wilgotność
ná dobry rodzay dochodźi. Od ćiebie
wſzytko/ y do ćiebie niech ſię ná chwałę
twoię obraca wſzytko. Tobie Pánie po=
chwałá: á nam poháńbienie twarzy ná=
ſzey. Nie nam Pánie/ nie nam/ ále imie=
niu wielkiemu twemu bądź cześć y chwa=
łá y pokłon od wſzytkiego ſtworzenia ná
wieki wiekow. Amen.

---

strona: 380

Ná XIIII. Niedzielę po Swiątkách.

380.

50:

NA PIETNASTA NIEDZIE=

51:

LE PO SWIATKACH, EWAN-

52:

GELIA V LVKASZA W VII.

Onego czá=

---

strona: 381

Ná XV. Niedzielę po Swiątkách.

381.

Nego czáſu: Szedł P. Iezus do miáſtá/ kto=
re zową Naim: á z nim ſzli vczniowie iego y ludzi wiele.
A gdy ſię przybliżył ku bramie mieyſckiey: álić wynoſzą
vmárłego/ ſyná iedynego mátki iego: á tá byłá wdowá: á ludzi
mieyſckich wiele z nią. Ktorą vyrzawſzy Pan/ vlitował ſię nád
nią/ y rzekł iey: Nie płácz. Y przyſtąpiſzy/ dotknął ſię mar. A ći
co nieśli/ ſtánęli. Y rzekł: Młodzieńcze/ tobieć mowię/ wſtań. Y
vśiadł on ktory był vmárły/ y począł mowić. Y dał go mátce ie=
go. Y ziął wſzytki ſtrách/ y chwalili Bogá/ mowiąc. Ze Prorok
wielki powſtał miedzy námi: á iż Bog náwiedził lud ſwoy.
kolumna: a
Ywot ten náſz ná tákim
wygnániu/ wſzędźie z ſmut=
kiem y płáczem zmieſzány
ieſt. krotko żyiem/ mowi Iob
ś. á wſzelákijeſmy nędze pełni: ábo nád
ſwemi właſnemi/ ábo nád ludzkimi do=
ległośćiámi záwżdy wzdycháć muśim.
á nikt nas vćieſzyć nie może/ iedno ten
ktory tey wdowie żáłoſney mowi: Nie
płácz. á zwłaſzczá w tey naſtráſzliwſzey y
naćiężſzey przygodźie śmierći/ ktorą on
ſam vmorzył/ y iego ſię ſámego boi: y
on ią od nas odpędźić/ y żywot nam/
ktorego iuż śmierć nie odeymie/ dáie.
A oſobliwy ieſt żal gdy kto miły y po=
trzebny vmiera. iákobyſmy rádźi áby
go nam Chryſtus tákże ożywił y wro=
ćił/ iáko tu vczynił tey wdowie. Ale iż
teraz tego nie czyni/ dla więtſzey y ſtá=
kolumna: b
tecznieyſzey poćiechy náſzey: tákie nam
iednák w kośćiele ſwoim poćiechy zo=
ſtáwił: iż ſłuſznie y my żal náſz vćieſzyć/
gdy nam mili náſzy przez śmierć odcho
dzą/ y płácz pohámowáć możem. Ty
poćiechy miedzy innemi ſą przedniey=
ſze: Nieśmiertelność duſz náſzych/
przyſzłe zmartwychwſtánie: dobre á
Kátholickie z tego ſwiátá zeſzćie: płácz
mierny/ y pogrzeb vczćiwy: wykoná=
nie teſtámentow: opátrzenie śierot
ich: pomoc duſzom ich ná wypłácenie
grzechow/ ábo karánia zá grzechy ich.
Poczniem od tey oſtátniey poćiechy/
ktorą nam nabárźiey heretycy wydźie=
ráią: á potym ſię do inych puśćim zá
dárem poćieſzyćielá y Páná náſzego/
ktory ſam płákánie náſze kroći.
kolumna: b

20:

PIERWSZA CZESC.

21:

O pomocy vmárłych/ o nieśmiertelnośći duſz/ y zmartwych=

22:

wſtániu ćiał náſzych/ y o dobrey śmierći.
kolumna: a
Ielkie nam vbliżenie poćie=
chy náſzey Chrześćijáńſkiey
czynią/ ktorzy nas żywe z v=
márłemi dźielą/ y miłość náſzę ku nim
tárgáć y wydrzeć nam chcą: gdy ſię o
to ſtáráią/ áby ſię przyiaźń náſzá śmier=
ćią kończyłá: ábyſmy ſobie nic powinni
nie byli/ nic o ſobie nie wiedźieli/ vczyn=
nośći przyiaćielſkiey ieden drugiemu
żadney nie pokázowáli: ſkoro śmierć
nas rozłączy. Co iż ieſt przećiw zako=
nowi przyrodzonemu/ przećiw piſmu
ś. y náuce y zwyczáiu wſzytkiego pow=
ſzechnego kośćiołá/ przećiw rozumowi
ſámemu/ przećiw poćieſze náſzey Chrze=
śćijáńſkiey: godźi ſię o to záſtáwiáć/ á
kolumna: b
miłość y vczynność ku namilſzym ná=
ſzym zmárłym wzbudzáć/ ktorą/ żal ſię
Boże/ ći ludźie v ſiebie zgubili/ á w nas
ią bárzo oſłábili.
Zakon przyrodzony y práwo Bożé
ná ſercách ludzkich piſáne/ ktore nie
idźie z náuki áni ze zwyczáiu: ále z ſáme
go ſtworzenia y vrodzenia y piſmá Bo
żego: ktore ſam pálcem ſwoim nápiſał/
vkázuie: iż vmárłym żywi ſłużyć y po=
moc im v Bogá mogą. Bo nie máſz
ná świećie ták grubego narodu/ ktory=
by ſię zá vmárłe ſwoie nie modlił/ y o=
fiar ábo czegokolwiek zá nie nie czynił.
Pogáńſkie piſmá ſtáre bárzo to świád=
czą/ hiſtorye y zwyczáie ich. Bo v Rzy=

Bbb iij

mian ſtá=

---

strona: 382

Ná XV. Niedzielę po Swiątkách.

382.

kolumna: a
mian ſtárych/ mieśiąc Luty wſzytek ná
tym nabożeńſtwie zá duſze trawili. Po
dźiś dźień gdźie ſię iedno naſproſnieyſzy
y nagrubſzy Pogánie y dźicy ludźie náy
duią/ to czynią. y Turcy/ nawiętſze to
nabożeńſtwo máią/ iáko ći świádczą
co o nich piſzą y miedzy nimi bywáią.
Zydow niech pytáią co czynią w tey
mierze/ y co z zakonu y od ſtárych oy=
cow wźięli. Co y kśięgi Máchábeyſkie
ktore niżey wſpomniem świádczą/ iá=
ko zá vmárłe modlitwy czyniono.
Co tedy wſzytkie narody po świećie
czynią/ czego żaden nie zániechywa/ kto
ludzką twarz ná ſobie ma: toć muśi
być zakon przyrodzony od Bogá ſáme=
go piſány. iáko ten/ nie zábijay/ nie cu=
dzołoż/ nie krádni. bo ſię ná to wſzytko
rozumne ſtworzenie zgadza. Ci tedy
co o vmárłe niedbáią/ áni ſię tym ćie=
ſzą: gwałt wielki práwu przyrodzone=
mu czynią.
A niemniey piſmo ś. y kośćiołá ſtá=
rego y nowego zwyczay ſtárowieczny/
tego wſpiera. Dla czegoż w ſtárym za=
konie pośćili ludźie zá Saulá y ſyny ie=
go śiedm dni/ ieſli duſzy iego pomocy
ſtąd nie było? Zá co im Dawid bárzo
dźiękuie/ y oſobne do nich z temi dźięká
mi poſły wypráwuie. A Máchábeuſz
gdy zá ſwe żołnierze pobite modły czy=
nić/ y ofiáry y ſummę pieniędzy wielką
do kápłanow nieść każe: ná wiátr to
puſzcza/ czyli błądźi? kto go z tego iáko
z błędu karze? y owſzem kośćielny y ſtá=
rodawny/ y z nabożeńſtwem zakonnȳ
vroſły obyczay wypełnia.
Mowią: niechcemy tych kśiąg/ nie
ſą świętym piſmem. Wierzę. Bo im
nie po ich głowách y wymyſłách. Toć
ich Ewángelia/ gdźie co błędom ich
ſzkodźi/ wyrzućić z Ewángeliey. Aza to
iednym kśięgom vczynili/ máłoli z Bi=
bliey wymiátáli: y wſzytkiey ſię zárzę=

45:

ką/ ieſli ią błędy ich zbijáć będźiem. Od
bieżą y kśiąg Mądrośći/ y Ekklezyáſty
ká/ y Thobiaſzá/ y Heſter/ y liſtu ś. Iá=
kubá. Iáko to czynią. Pierwey do pi=
ſmá ś. vkázowáli/ á teraz ie odmiátáią.
Dobrze/ niech im Máchábeyſkie kśięgi
piſmem nie będą (iáko v Kátholikow
ſą y będą ná wieki) wżdy ie zá hiſtoryą
przyiąć muſzą/ á wierzyć im ták iáko
Liwiuſzowi y Iuſtynowi y innym Po=
gáńſkim hiſtoryom/ winni ſą. Ná czym
nam doſyć/ iż vkażem modlitew y ofiar
kolumna: b
zá vmárłe w ſtárym zakonie vżywánie.
Niech y Zydow dźiśieyſzych pytá=
ią/ ieſli tego zwyczáiu podánego od
trzech tyśięcy lat y dáley nie máią?
Niech ich y ſámá hiſtorya v Iozephá
vpomni. Gdy Ierpátę miáſto Zydo=
wſkie w Gálileiey wźięli Rzymiánie/
Iozeph ktory tám był ſtároſtą/ z żoł=
nierzmi ſwemi w iedney ſię iáſkini zám
knął/ y widząc iż vyść nie mogli: pozá=
bijáć ſię żołnierze ſámi ſpolnie chćieli.
á on im temi ſłowy odrádźił: [Nie=
wiem/ práwi/ żołnierze coby zá vbłagá=
nie duſzá tego miáłá/ ktory ſię ſam zá=
bija: kto ſię zá námi do Bogá przyczy=
ni/ ieſli ták zgrzeſzym? żadne ofiáry Bo=
gá nam nie vbłagáią/ prożno kápłani
wzywáć będą Pátryárchow (Pátrz w=
zywánie ś.) przodkow náſzych/ ktorzy
odpoczywáią w Hebronie/ áby nam do
ogrodá Eden otworzyli: prożno będą
wzywáć Anyołow pokoiu/ áby nam o=
tworzyli wrotá rayſkiey roſkoſzy.] O=
báczże z tych ſłow y z tákiego świádká
nie Papieżniká/ ieſli w zakonie ſtárym
zá vmárłe co czyniono.
A w nowym zakonie gdy P. IEzus
mowi: Grzech przećiw Duchowi ś.
nie będźie odpuſzczony/ áni ná tym áni
ná onym świećie: izali nie dáie znáć iż
y ná onym świećie ſą odpuſty? A Pá=
weł ś. gdy mowi dowodząc zmartwych
wſtánia ćiał/ z tego iż duſzá żywa/ y zá
duſze wiele ſię trudźi żywych/ áby vmár
łym pomoc dáli: izali nie wyráźił ſtá=
ránia zá duſze y pomocy ich od żywych?
Co czynią ći/ práwi/ ktorzy ſię chrzczą
zá vmárłe/ ieſli vmárli nie zmartwych
wſtáną/ czemu ſię zá nie chrzczą? to ieſt
trudzą. Bo ták też to ſłowo w piſmie
ſię ś. rozumie/ y ták go vżywa P. Iezus:
Chrztem mam być chrzczony/ o iáko
prágnę áby był rychło: to ieſt/ mękę
mam ćierpieć. Lecz byſmy y piſmá nie
mieli/ iákoż ieſt ták iaſne: ſámá Apoſtol
ſka náuká y zwyczay/ y podánie/ po w=
ſzytkiego świátá kośćiołách/ przełomić
by ten vpor miáłá. Nie máſz żadnego
piſárzá/ doktorá/ hiſtoryká/ ktoryby tey
náuki kośćielney y zwyczáiu nie wy=
świadczał. ktorych tu ſłowá kłáść dłu=
gośćby vczyniło.
Y rozum ſam to vkázuie/ gdyż nie
wſzyścy ludźie iednácy. Są iedni bár=
zo dobrzy/ drudzy bárzo źli/ trzeći mier=
ni. Iedni cáły żywot ſwoy ná poku=

ćie y dobrych

---

strona: 383

Ná XV. Niedzielę po Swiątkách.

383.

kolumna: a
ćie y dobrych vczynkách trawią. Drudzy
ledwie o Bogu wiedzą. Drudzy vpá=
miętawſzy ſię/ rychło ábo záraz z tego
świátá ſchodzą: nic práwie tákiego w
żywoćie ſwoim nie vczyniwſzy/ co świę
ći y pilni około ſwego zbáwienia czy=
nią. iákoż tego co w pokućie iednego
dniá ábo iedney godźiny vmiera: z o=
onym dobrym ktory cáły żywot oſtrą po=
kutę y dobre vczynki czynił/ porowny=
wáć? Iákoż go też od zbáwienia y ná=
dźieie odſądzáć/ á do piekłá poſyłáć: gdyż
w wierze o męce y wyſługách Chryſtu=
ſowych y w dobrey woley czynienia dłu
giey y wielkiey pokuty ſchodźi? Dźiw=
naby to nieſpráwiedliwość/ ktorą trud=
no przypiſowáć ſędźiemu nawyżſzemu.
Nie day Boże oſłábieć w nabożeń=
ſtwie/ y miłośći ku vmárłym/ ták do=
brze po wſzytkim Chrześćijáńſtwie y
po wſzytki wieki vfundowáney. Z kto=
rey wiele nam żywym dobrego y vmár=
łym wiele pomocy płynie. Bo my zá nie
co czyniąc/ gruntuiem ſię w wierze o
onym świećie y żywoćie/ y o ich trwá=
niu y nieśmiertelnośći: y dźiwnie ſię z
tego ćieſzym/ iż nas śmierć nie gubi: á
iż człowiek po śmierći lepiey żyie/ le=
piey ſłyſzy/ lepiey widźi/ ćiáłá ták tru=
dnego/ gnuśnego y ćięſzkiego/ y choro=
bámi obłożonego zbywſzy.
Y zátym tychże ſię ſądow Bozkich
boiąc/ ná ktore vmárli przychodzą/ my=
ślim o ſobie/ ábyſmy zgotowáli potrze=
by ſwoie. Bo źle ſię ſpuśćić ná przyia=
ćiele. po ſobie baczym iáko ſłábo miłu=
iem tych ktorych nie widźim: iáko nam
prędko z pámięći wypádną/ gdy ich tu
nie sſtánie. Lepiey tu czynić coby zá
mię przyiaćiel miał czynić/ á nienápew=
ne ſię vczynnośći ſpuſzczáć. vmieráiąc
przyiaćielowi poruczyſz: przedſię nie v=
czyni/ á káżdy ná ſię pilniey y wierniey
robi niżli ná drugiego. A ſporſza tu ro=
botá w wierze/ niżli tám ná oko/ y Pá=
nu Bogu milſza. Y lepſza iedná świe=
cá przed tobą/ niżli ſto zá tobą. więcey
tu zá ieden dźień wypokutuieſz/ niżli
tám zá dźieśięć ábo zá ſto lat.
A k temu modląc ſię zá vmárłe/ ſá=
mi też ſwoię śmierć wſpomináć mu=
śim: ná ktorą myśl y wſpominánie/ nic
pożytecznieyſzego do porátowánia zbá
wienia nie mamy/ iáko ſię niżey powie.
A nákoniec gdy náſzą pracą porátowá=
ni do widzenia ſię twarzy Bożey vmár
kolumna: b
li podnioſą: vmieią nam záś oddáć
modlitwámi ſwoiemi zá námi/ ſtánie
nam zá nagrodę.
A nie mowmy: niewiem ieſli potrze=
buie: podobno iuż ieſt w niebie/ ábo po=
dobno być w piekle może. Bo choć tey
pewnośći w tym nie máſz: iednák ten
ktory miłość ku bliźniemu płáći/ tobie
to nágrodźi. Do ćiebie ſię to wſzytko
obroći: y ná twoy pożytek/ by dobrze
tám tego nie było potrzebá/ poydźie.
wſzák śieieſz/ choć pewnie niewieſz ie=
ſli wznidźie. Mędrzec mowi: Siey
wieczor/ śiey ráno: bo niewieſz ktore
wznidźie. A ieſli oboie/ tym lepiey. Nie
o roli ten piſał/ ále o vczynkách do=
brych/ y pracey ktora ſię ná onym świe=
ćie płáći. Mátká gdy śle ſynowi w dá=
leką krainę pieniądze: nie myśli o tym
iż zginą. á by dobrze zginęły: oná z miło
śći ſwey ktorą dźiećięćiu pokazáłá/ ćie=
ſzy ſię á nowi: Nie poſkárży ſię ná mię
ſyn moy: vczyniłám co byłá winná
z miłośći ku niemu. Pan Bog ktory
nam tę miłość ku vmárłym roſkazał/ á
wiedźieć nie dał iáko ſię to obraca co
dla nich czynim: wie iáko tym ſzáfuie:
zapłátá v niego miłośći y miłośierdźia
ku bliźniemu nie ginie.
Zyczmy tey pomocy vmárłym/ ktora
im tu w kośćiele żywych/ iáko członkom
tegoż ćiáłá/ ſámá zoſtáłá. Robić tám
nie mogą/ żebráć ſię tám wſtydzą/ bo
tu czás mieli. Ná náſze tylo ręce pá=
trzą. wſtydźmy ſię ich/ áby nam nie wy=
mawiáli/ gdy ſię w kupie oglądamy:
wżdyś mię nie miłował/ wżdyś mi fał=
ſzywym przyiaćielem był/ wżdyś mi ſię
nie viśćił. Y żáłowáć przed ſędźim w=
ſzytkich ná nas będą. Iákoż ſię im ſprá
wim? gdy tu kogo/ mowi Cyrillus/ z źie=
mie wywołáią: izali przyiaćiele v kro=
lá go wyprośić/ áby był przywrocon/
nie mogą? Toż ſię mowi o vmárłych/
mowi ten Cyrillus ś. Iedná przena=
drożſza ofiárá Mſzey ś. o iáko im po=
moc wiele może/ przy ktorey święći wo=
łáią/ Bázylius/ Chryzoſtom/ Cyrillus/
Klemens/ Ambrozyus: Przez tę kreẃ y
mękę/ y śmierć twoię Pánie: Day miey
ſce odpoczynienia/ ochłody/ y pokoiu
tym ktorzy przed námi z znákiem wiá=
ry poſzli/ otworz im wrotá świátło=
śći twoiey.
Druga ieſt poćiechá náſzá nád v=
márłemi/ Nieśmiertelność duſz ná=

ſzych: iż ći

---

strona: 384

Ná XV. Niedzielę po Swiątkách.

384.

kolumna: a
ſzych. iż ći ktorzy vmieráią ná ćiele/ ży=
ią ná duſzy/ á nie giną iáko ſię rzekło.
wychodzą z ćiáłá iáko z domu ſproch=
niáłego/ iáko z namiotu zgniłego. iáko
Apoſtoł mowi: [Wiemy iż gdy ſię dom
źiemſki tego mieſzkánia náſzego ſkáźi/
iż inne budowánie z Bogá mamy/ dom
nie ręką czyniony wieczny w niebie] Co
ſię nie tylo wiárą náſzą/ ktora ná tym
ſię vfundowáłá/ ále y modlitwą zá v=
márłe/ y wzywánim świętych wſpiera.
Ci co modlitwę zá vmárłe pſuią/ ie=
dnym naiázdem ty dwie rzeczy obalá=
ią: iż y o ſpráwiedliwośći Bozkiey y
karániu ná onym świećie/ y o duſzney
trwáłośći/ muſzą nic nie trzymáć. Y
ná to ſię tá ich Ewángelia táiemnie
pierwey v Lutrá zánośiłá. Bo ſam ná
wielu mieyſc plećie: iż vmárli ták ſpią
y niewymownym ſnem ták záſnęli/ iż
áni widzą/ áni czuią/ ták iáko gdy kto
śpi. y śpi/ práwi/ duſzá máiąc ſmyſły
wſzytki pogrzebione/ ták iż y mieyſce
vmárłych/ męki żadney nie ma. Pátrz=
że ná tego Epikurá: oto tu duſze v=
márłe czyni/ y karánia po śmierći ża=
dnego nie kłádźie. Y potym towárzyſze
iego ná ſwoie ſię vcznie ſkárżą: iż po
kárczmách z tym ſię wydáią/ w kośćie=
le ſię wżdy tego wſtydząc/ iż duſzá z
ćiáłem vmiera. Y drudzy ichże mini=
ſtrowie o Libertynách w Angliey po=
wiádáią: iż ſię śmieią z wiáry o zmar=
twychwſtániu ćiał náſzych. zá czym/
powiáda/ gdy ten ártykuł wiáry zgu=
bią/ wſzytká wiárá z gruntu vpada.
Nie potrzebá w tym wątpić/ iż ty ich
kácerſtwá nie tylo z pogány/ ále y z be=
ſtyámi nas zrownáć chcą/ y gorſzemi ni
żli Epikur ludźie czynić myślą/ do áthe=
izmu y beſtyálſtwá prowádząc/ áby lu=
dźie ná przyſzły ſię żywot nieoglądáiąc/
czynili co chćieli. Iáko Apoſtoł mowi.
y v Mędrcá ſłowá tákich położono.
Y Pogáńſtwo ſię nieśmiertelnoś=
ćią duſze ćieſzyło/ co Bogá práwego nie
ználi/ y Philozophowie: gdy im kto mi=
ły vmierał/ ábo gdy ſtrách śmierći od=
pędźić od śiebie chćieli. Mowił ieden
vmieráiąc: [Ná mom pogrzebie nie
mow/ iż pogrzebaſz Sokráteſá: bo nie
ſłuſznie ſię to mowi: y w tym zgrzeſzyſz/
y ludźiom nieco złego do myśli podáieſz.
ále beśpiecznie mowić ſię ma/ iż ćiáło
Sokráteſá pogrzebaſz.] A cożmy wy=
ćwiczeni náuką zbáwienną/ vcznio=
kolumna: b
wie nawyżſzey mądrośći Syná Boże=
go/ ſynowie świátłośći/ iáko ſię tym
ćieſzyć nie mamy: iż vmieráiąc nie gi=
niem/ áni ſię śmierći bać mamy/ ſłu=
cháiąc Páná náſzego: Nie boyćie ſię/
práwi/ tych co zábijáią ćiáłá/ bo du=
ſze zábić nie mogą. Nie wchodźi w
grob duſzá/ ányelſki duch ieſt/ twarzy
Bożey ná ſobie vpominek ma/ nieſmier
telność. z ćiáłá iáko z więźienia y gli=
niáney cháłupki y płoćiennego namio=
tku/ iáko święći mowią/ wychodźi/ ná
lepſzy żywot y pokoy/ do portu y kreſu
ſwoiey drogi przychodząc. O czym trá=
fi ſię gdźie indźiey ſzerzey mowić.
A ćiáło iáko/ ktore w tákiey zgubie y
prochu y nieczći zoſtáie z bydłem y z
ſzkápámi rowno? Y to wſkrzeſzone y o=
żywione y duſzy przywrocone będźie ná
on oſtátni dźień: iáko opiewa wiárá
náſzá y ártykuł iey/ y iáko Chryſtus kto
ry ná ſobie dał wzor zmartwychwſtá=
nia náſzego/ y ná ćiele ſwoim/ nam obie
cał y nas vpewnił: Ia tego ktory w
mię wierzy wzbudzę ná oſtátni dźień.
Kto nieśmiertelność duſze wierzy/ ten
y ćiáłá zmartwychwſtánie wierzyć mu
śi. bo to poſpołu chodźi. Ieſli duſzá/
ktora ieſt z nátury y z ſtworzenia ſwe=
go do ćiáłá przywiązána/ bez ćiáłá żyie:
pewnie do ſwoiey nátury/ to ieſt do ćiá
łá ſię wroći/ ná dźień/ ktory zowie Pan
przywroceniem wſzytkiego. y Piotr ś.
tákże. To ieſt/ wſzytko do ſwey nátury
y ſtanu ſwego wroći. Y ták Zbáwićiel
ſam przećiw Sádduceuſzom dowodźi
ćieleſnego zmartwychwſtánia po wie=
cznośći y nieśmiertelnośći duſzney. iá=
ko ſię o tym gdźie indźiey náuczyło. Ma
my tedy y ná tę ćiał náſzych ſkazę poćie=
chę táką y ták pewną.
Lecz ná ſámę śmierć náſzę y miłych
náſzych/ nawiętſza ieſt ochłodá y poćie=
chá: zeſzćie dobre Kátholickie z Sákrá=
menty kośćielnemi Bo wiárá náſzá
Kátholicka/ wiárá w Chryſtuſá y w
mękę y drogie wyſługi iego ták nas v=
pewnia: iż kto w tey wierze/ z pokutą/
y z Sákrámenty ábo z prágnieniem ich
ſchodźi: iż wieczną śmierćią nie vmie=
ra/ áni ná potępienie idźie: ále w na=
więtſzych grzechách idźie od śmierći
ná żywot. y otwarza mu P. Bog wro=
tá ſwego miłośierdźia/ dla nadrożſzey
męki Syná ſwego/ w ktorym nam hoy=
ne odkupienie zgotował. A ieſliż ſprá=

wiedliwość

---

strona: 385

Ná XV. Niedzielę po Swiątkách.

385.

kolumna: a
wiedliwość Bozka co wyćiąga po ś=
mierći: ponieważ drugi nic dobrego
przez cáły żywot ſwoy nie czynił/ iáko
inni święći dla tákiey łáſki czynili/ y
czynić byli winni: tedy iuż nie z gnie=
wu áni wiecznie/ ále w łáſce z Oycow=
ſkiey miłośći dáie karánie docześne.
Czego ſię Dawid bał/ mowiąc: Pánie
nie w gniewie áni w furyey karzy mię.
kolumna: b
Z ktorego y tu od przyiaćioł/ ábo ſię
wypłáćić/ ábo pomoc wielką do wypłá
cenia wźiąć możem. Toć ſą wielkie po=
ćiechy Kátholickie. Stądże ſię zá v=
márłe modlim/ ofiáruiem/ poſty y iáł=
mużny y drogi czynim: áby im P. Bog
tám ná onym świećie ty docześne ka=
ránia odpuśćił/ y ſpráwiedllwośći
ſwey z nimi vlżył.

10:

WTORA CZESC.

11:

O drugich poćiechách náſzych nád vmárłemi y náu=

12:

kách z Ewángeliey.
kolumna: a
Dy Pan IEZVS mowi tey w=
dowie/ nie płácz: nie gáni áni
zákázuie płákánia nád vmár=
łym. Bo to ſámo przyrodzenie wyćią=
ga y powinne vżalenie/ y ludzkość nád
nędznym/ y nád oſtátnią y nawiętſzą
nędzą náſzą do ktorey śmierć przywo=
dźi. Co może być nędznieyſzego iáko
vmárły? ktora przygodá ták człowieká
pſuie? Płácz/ mowi piſmo/ nád vmár=
łym: bo vſtáłá świátłość iego. wſzytko
vſtáie z vmárłym: ſam z ſobą nic nie
bierze/ z páná táki vbogi/ z mocnego
ták ſłáby/ iż ſię ſam nie ruſzy/ y pſom
ſię y namnieyſzey beſtyey nie odeymie.
z piękney vrody/ táka ſzpetność y trup
ſproſny. ze czći ktorą miał v ludźi/ tákie
obrzydzenie/ ktorego dom iego właſny/
żoná y dźieći iego y kreẃ iego wytrwáć
nie może. Iáko nád tákim wnętrzno=
śći ſerdeczne wzruſzyć ſię nie máią? iá=
ko łez pohámowáć kto może? Płákał
Abráhám nád vmárłą Sarą żoną ſwo=
ią/ y vmyślnie ná ſmutku y płákániu
ná źiemi záśiadł. Płákał Iozeph oycá
ſwego Iákobá/ iáko mowi piſmo: v=
padł ná twarz vmárłego oycá ſwego
płácząc go y cáłuiąc. y wſzytek Egipt
długo w żáłobie po nim chodźił. Y był
ieſzcze w zakonie przyrodzonym zwy=
czay/ dni pewne y czáſy po vmárłych do
płákánia ábo żáłoby náznáczáć. Iáko
Egipt wſzytek 70. dni Iákobá płákał/
to ieſt w żáłobie po nim chodźił. Aaro=
ná dni 30. Moyzeſzá dni tákże 30. płá=
kał lud wſzytek ná puſzczy. Dawid płá=
kał Saulá krolá y Ionáty ſyná iego/ y
náuczył ludu żáłobney nád nimi pie=
śni. Tákże y Abnerá hetmáná zdrádą
zábitego/ gorzko płákał/ y drugich do
płákánia wzywał mowiąc: Bierzćie
kolumna: b
ná ſię wory/ á płáczćie przed ćiáłem ie=
go. Y w zakonie miano zá przeklęctwo/
gdy kogo bez płákánia grzebiono. Iá=
ko mowi Ieremiaſz Prorok/ o krolu
Ioácym: [Nie będą go płákáć áni
mowić: Biádá brátu/ biádá śieſtrze.
áni poklęſkiwáć będą mowiąc: Biá=
dá Pánie/ biádá wielki Pánie: ośli po=
grzeb mieć będźie/ wśmiardły y wy=

10:

rzuczony przed miáſto Ieruzálem.] Y
ſam Pan IEZVS płákał nád Lázá=
rzem ták iż ludźie nań pátrząc mowi=
li: Pátrz iáko te^o vmárłego miłował.
Płákánie nád vmárłym ieſt świá=
dectwo cnot iego/ iż ſię ludźiom dobrze
záchował. Ieſt vlżenie nieiákie ſmut=
ku/ gdy ſerce żáłośćią zięte/ przez oczy
nieiáko oddycha y łzámi ſię chłodźi.
Niemierne płákánie ábo bez nádźieiey
nieśmiertelnośći y zmartwychwſtá=
nia/ y doſtąpienia łáſki Bożey po śmier
ći/ gáni Apoſtoł/ y tákiego ſmutku zá=
kázuie: ále Chrześćijáńſkiego mierne=
go y ktory miłość ku odchodzącemu y
ſámá ludzkość wyćiſka/ nigdy nie gá=
nił. Bo y ſam o ſobie rzekł: Zmiłował
ſię Pan Bog nádemną/ iż Epáphro=
dytus nie vmárł: ábych ſmutku po
ſmutku nie miał. A iż tey wdowie Pan
IEZVS mowi: Nie płácz: nie gáni
płákánia ſłuſznego iey: ále ią ćieſzy. A
nie tylo ſłowy/ ále ſámą rzeczą. bo iey
ſyná onego ożywił y wroćił. Y my ták
ſmutne y płáczące ćieſzmy/ nie tylo ſło=
wy/ ále pomocą iáką możem/ płáká=
nim z nimi/ iáko mowi Apoſtoł/ ćieſzmy
ie. Bo wielka ſmutnemu poćiechá/ gdy
mu kto ſmutku y płákánia pomaga.
Iáko żáłość wielka/ gdy ſię kto z iego
ſmutku y złego śmieie y ráduie.
Pogrzeb też vczćiwy ieſt iedná nam

Ccc

poćiechá

---

strona: 386

Ná XV. Niedzielę po Swiątkách.

386.

kolumna: a
poćiechá nád vmárłemi náſzemi/ gdy
ćiáłá ich ze czćią pokrywamy/ y koſzt
ná nie iáki czynimy: miłość vmárłe=
mu pokázuiemy/ gdy ie ná poczeſnym
y nabożnym mieyſcu chowamy: gdy
do pogrzebu ich wielkie^o towárzyſtwá/
vbogich/ y ſtanu wſzelákiego ludźi ná=
bywamy. Co chwali y rádzi piſmo ś.
Synu/ powiáda/ nád vmárłym płácz/
á iákobyć ſię co ćięſzkiego sſtáło poczy=
nay łzy wylewáć/ y wedle rozſądku y
baczenia pokryi ćiáło iego/ á nie gardź
pogrzebem iego. Iozeph ćiáło oycá
ſwego roſkazał drogiemi máśćiámi ſłu=
gom ſwoim lekárzom mázáć: y przez
dni 40. w máśćiách ie chowáli. Y nie=
chćiał go ládá gdźie grześć/ ále ná
mieyſcu ná to obránym y poświęconȳ/
w źięmi obiecáney w Hebronie/ do ktore
go więcey niżli ſto mil ćiáło ono/ z wiel
kim dworu wſzytkiego y pánow krolá
Pháráoná towárzyſtwem/ prowádźił.
Tákiego też ſzczęśćia ſam Iozeph ſobie
życzył/ poprzyśięgáiąc bráćią áby kośći
iego z ſobą ná onoż mieyſce oycá iego
wynieśli z Egiptu. Y było iedno prze=
klęctwo w zakonie/ nie leżeć zmárłe=
mu w grobie oycow ſwoich. Nie zgá=
nił P. IEZVS Mágdáleny/ ktora dro=
gą máść ná ćiáło iego/ iákoby iuż ná
ćiáło vmárłe wylałá: ále iey od ſzemrá=
nia Iudaſzowego bronił. Chwali pi=
ſmo Iozephá/ y Nikodemá/ ktorzy ná
ćiáło Páńſkie przy pogrzebie wielki
koſzt vczynili: drogiemi ie oleyki z áloes
y z myrrhy nápuſzczáiąc. y one niewiá=
ſty ktore po śmierći tákimże koſztem
ćiáło Zbáwićielá náſzego vczćić chćiá=
ły: wielką máią w Ewángeliey/ miło=
śći y czći ſwey ku vmárłemu dobrodźie=
iowi y Pánu ſwemu/ pochwałę.
Niechże nie mowią ći Iudaſzowie:
lepiey to vbogim rozdáć. Niech y vbo=
dzy máią/ niech y ćiáłá Chrześćijáńſkie
domy Duchá ś. ktore ſię ná dźień zmar=
twychwſtánia iáko ſłońce obiáśnią/
potrzeby do vczćiwośći ſwey máią.
Niechże nam nie gánią cmyntarzow
y kośćiołow/ y mieyſc do pogrzebow
Chrześćijáńſkich náznáczonych: gdy
ná nie y z trudnośćią y z koſztem ćiáłá
przyiaćioł náſzych prowádźim. Niech
ſámi oślim pogrzebem w ládá źiemi le=
żą/ á do náſzych ſię kośćiołow po śmier
ći nie ćiſną. Niemáła vmárłemu po=
ćiechá/ tám leżeć gdźie święći leżą/
kolumna: b
gdźie ſłużbá Boża kwitnie/ gdźie miey
ſce do tego poświęcone ieſt. Przetoż
y teſtámentem/ y przyśięgánim powin
nych ſwoich/ tey ſobie poćiechy życzyli
święći: áby ie tám grzebiono/ gdźie o=
ni ſobie pożyteczniey y vczćiwiey być
rozumieli.
Ieſt ieſzcze niemáła nie tylko vmár=
łym/ ále y po nich płáczącym poćiechá:
gdy oſtátnie wole y poruczenie ich wy=
konywáią/ á wiáry im dotrzymawáią
ći/ ná ktore ſię vmieráiący ſpuśćili.
Gdy Iákob prośił ſyná ſwe^o Iozephá
áby wolą iego po śmierći ie^o wykonał/
rzekł: Day mi rękę á położ ią ná boku
ábo łędźwiách moich/ ábyś mi vczynił
miłośierdźie y prawdę. Wielkie ieſt
miłośierdźie nád vmárłym/ gdy im to
czynim/ co po śmierći/ zwłaſzczá około
dobrych vczynkow ſobie do zbáwienia
ſłużących/ nam poruczyli. bo tym ſię
ná drugim świećie rátuią: gdy ábo ich
długi płáćim/ ábo iáłmużny z dobr ich
ktore zoſtáwili/ y ktorych vżywamy/ czy=
nim/ ábo Mſze ábo ofiáry zá nie odprá=
wuiem. Iáko więc poſpolićie pole=
cáią y proſzą y piſzą. Bo vmárły iuż
ſam o ſię mowić tu y czynić nic nie mo=
że. Iáko wielkie miłośiedźie/ związá=
nego rozwięzáć/ y tonącemu ręki po=
dáć/ gdy ſam ſobie nie może pomoc:
ták y vmárłym duſzom/ ktore tu ná ś=
wiećie niczym iuż władnąć nie mogą.
Dáleko tám oni więtſzy głod/ y ſrożſze
prágnienie/ y ćiężſze wygnánie y ośie=
rocenie y źimno á nagość/ choroby/ y
więźienia okrutnieyſze ćierpieć mogą:
á niżli tu ći ćierpią ná ktore pátrzym.
Gdyby widźiał á ono kogo ćwier=
tuią/ á mogłby go wybáwić/ y byłby
winien/ y toby mu obiecał: coby zá o=
krućieńſtwo było ſercá twego/ gdyby
tego nie vczynił? Táki ieſt/ kto vmár=
łym wiáry nie dochowywa/ á zdraycą
ich zoſtáie. Przetoż ná exekutory/ ná
przyiáćiele/ ná ſyny/ ná kápłany/ ktorzy
powinni wykonywáć to co im vmárli
poruczyli/ w ofiárách y Mſzách świę=
tych: wſtánie ná dźień ſądny wielkie o=
ſkárżenie ich/ od tákich vmárłych: y
muſzą to ćierpieć co oni ćierpieli/ kto=
rzy przez ich ſtáránie z powinney ſprá=
wiedliwośći rátowáni być mogli. O
iáko ſię ich záwſtydzą y przelękną/ gdy
żáłuiąc ſię ná nie przed ſędźią ſpráwie=
dliwym będą mowić: Ci nas oſzukáli/

ći nas zdrá=

---

strona: 387

Ná XV. Niedzielę po Swiątkách.

387.

kolumna: a
ći nas zdrádźili: ći wiárę nam złąmáli:
pokarz ie ſędźia dobry/ á miłośierdźia
im nie czyń/ iáko oni nam nie czynili.
Iáko oycowie powſtáną ná ſyny/ mo=
wiąc: Iam mu ták wiele názbierał y
zoſtáwił: á on zá duſzę moię nic nie dał/
ták mi złym ſynem ieſt. Pokarz go ſę=
dźia ſpráwiedliwy. Toż będą mowić
dobrodźieie ſwoim chleboiedźcom: Go=
dni Pánie więtſzego karania/ ći ktory=
meſmy dobrze czynili: á oni ták nas o=
ſzukáli y zápomnieli.
Nákoniec poćiechá ieſt vmárłym/
gdy ich wdowy y śieroty opátruiemy/
iáko Mędrzec mowi: Bądź miłośier=
ny śierotom/ iáko ich oćiec/ á mátce ich
sſtań zá mężá iey. To co dobrego kto
dźiećiom y żenie y innym śierotom po=
zoſtáłym czyni: to też vmárłego docho=
dźi y tym ſię ćieſzy/ gdy zań czyni przy=
iaćiel/ co on był dźiećiom y żenie ſwey y
innym winien czynić/ by mu śmierć by=
łá nie przeſzkodźiłá. Tákie ſłowá ſą w
kśięgách Ruth/ iż Boos opátrował
śierotę powinnego ſwego vwárłego/
Ruthę onę vbożuchną wdowkę: dopu
ſzczáiąc iey kłoſy zbieráć/ y z żeńcámi
ſwoiemi chleb ieść. rzekłá Noemi: Bło
goſłáwiony niech będźie od Páná: Bo
tę łáſkę ktorą pokázował żywym/ zá=
chował ią y vmárłym. Vmárł był Che=
lion mąż tey Ruthy/ á iednák vmárłe=
go tá łáſká dochodźi/ ktorą żenie iego
owdowiáłey Boos czyni.
Oglądaymy ſię też wſzyſcy ná śmierć
ſwoię/ gdy ná drugie vmieráiące pá=
trzym/ ktorzy do nas mowią: Pámię=
tayćie ná ſąd moy/ bo też y wáſz táki bę=
dźie. Mnie dźiś á wam iutro. Nie bądź
my iáko owi co kazánia ſłucháiąc/ gdy
co káznodźieiá przymowi/ rádźi ná dru=
giego vkázuiem: ná ćię to przymawia
nie ná mię. A káznodźieiá wſzytkim
groźi. Nie możem mowić: dźiś po ćię
śmierć przyidźie/ á potym po mię: ále
wſzyſcy ſię iey ſpodźiewamy. ná mię
koley/ ia podobno drugie vprzedzę. Aby
tá myśl gotowość w nas do tákiego
potkánia ſpráwowáłá/ ktore ſię tylo
ná raz chowa. Gdy dwu ná śmierć o=
ſądza/ á iednego proſtą drogą á drugie=
go krzywą y dálſzą prowádzą: nie wiele
ma nád tego ten co dálſzą drogą idźie.
bo obiemá ná iedneyże ſzubienicy zo=
ſtáć. Ták gdy ieden dłużey żyie niżli
drugi/ nie wiele ma poćiechy ieſli nie
kolumna: b
żyie Bogu y pokućie świętey/ nád tego
kto prędzey przed nim kreſu tego dobie=
ga. Dobrzeby nam nic z dáleká ále z bli=
zká ná tego nieprzyiaćielá pátrzyć. Bo
z dáleká pátrząc nie poznamy go/ iáki
ieſt/ z iáką trwogą/ ſmutkiem y boleś=
ćiámi przychodźi/ y iáki rozdźiał od te=
go co miłuiem ná świećie czyni. On
krol Agág vyźrzawſzy śmierć z blizká/
bárzo/ gdy mu ná ſzyię zmierzano/ záwo=
łał: Tákili to śmierć rozdźiał czyni?
dopiero ſię śmierći przypátrował y iey
gorzkość y obyczáie poznawał: gdy ſię
iuż potkáć z nią miał. Potrzebá było
dawno o tym rozdźiale wiedźieć/ y my=
ślić/ áby nam tego śmierć nie wydárłá/
y od tego nas nie oddźieliłá/ co nam ży
wot lepſzy po śmierći dáie. Niech nas
oddźiela od máiętnośći ktora zoſtáć tu
muśi/ od przyiaćioł miłych ktorzy zá ná=
mi nie poydą/ od ćiáłá z ktorymeſmy
ták mocno związáni/ ktore zgnić y w
proch ſię obroćić muśi: ále nas od Pá=
ná Bogá y łáſki iego niechay nie dźieli.
O Pánie Iezu Chryſte/ tyś dla tego
ná świát przyſzedł/ áby nas od tey śmier
ći wybáwił. Iákoś temu vmárłemu
ſtánąć roſkazał: ták roſkaż ſtánąć
mym grzechom y złym ſkłonnośćiom
moim/ ktore mię do tey śmierći prowá=
dzą. Dotkni ſię ręką ſwoią tych mar/
tych złych nałogow moich/ áby vſtáły
y ſtánęły: pomoż do powſtánia/ záwo=
łay ná mię: Młodźieńcze wſtań. niech
ſtárá w złośćiách odmłodnie duſzá mo=
iá/ niech ożyie ná głos twoy. Boś ty
rzekł: Teraz ieſt godźiná. áby vmárli
ſłucháli głoſu Syná Bożego/ á ktorzy
vſłyſzą/ ożyią. Słyſzę moy Pánie iż da=
wno ná mię przez Proroki y ſługi y ká=
znodźieie/ y właſne ſumnienie moie wo
łaſz: Wſtań z tey złośći/ ruſz ſię z tego
błotá/ wychodź z tey ćiemnice y więźie=
nia/ wſtań co leżyſz/ wſtań vmárły á
Chryſtus ćię oświeći. A ia iákobych
nie ſłyſzał/ w grobie ſię tym ſmrodli=
wym/ w tym ćięmnym táráśie/ złych
żądz y roſkoſzy moich/ y w tey śmierći
duſze moiey kocham. Iuż iuż zá pomo=
cą twoią ná głos twoy powſtáię: po=
dayże mi rękę twoię/ vmocniſz śiły mo=
ie/ ábych iuż żył tobie y ſpráwiedliwoś=
ći twoiey/ á nigdy nie vmierał/ y od ćie=
bie ſię Páná y Bogá mego/ od duſze
duſze moiey nie dźielił. Amen.

---

strona: 416

Ná XX Niedzielę po Swiątkách.

416.

8:

NA DWVDZIESTA NIEDZIE=

9:

LE PO SWIATKACH, EWAN-

10:

GELIA V IANA W IIII.
On czás: Był nieiáki krolewic/ ktorego ſyn
chorował w Káphárnáumie. Ten gdy vſłyſzał iż P.
Iezus przyſzedł z Iudſkiey źiemie do Gálileiey/ poſzedł
do niego/ y prośił go/ áby sſtąpił/ á vzdrowił ſyná iego. Bo po=
czynał vmieráć. Rzekł tedy do niego P. Iezus: Ieſli znákow y
cudow nie vyrzyćie/ nie wierzyćie. Rzekł do niego krolik: Pánie
sſtąp pierwey niż vmrze ſyn moy. Rzekł mu P. Iezus: Idź/ ſyn
twoy żyw ieſt. Vwierzył człowiek mowie ktorą mu powiedział
P. Iezus/ y poſzedł. A gdy on iuż sſtępował/ zábieżeli mu ſłudzy:
y oznaymili mowiąc/ iż ſyn iego żywie. Pytał ſię tedy od nich go=
dziny/ ktorey mu ſię polepſzyło. Y rzekli mu: iż wczorá śiodmey
godziny opuśćiłá go gorączká. Poznał tedy oćiec/ iż to oná go=
dźiná byłá/ ktorey mu rzekł P. Iezus: Syn twoy żywie. Y vwie=
rzył ſam/ y wſzytek dom iego.
kolumna: a
Ie záraz wyſłuchał/
y przymowką záwſtydźił y
wyćwiczył tego krolewi=
cá Krol nád krolmi Pan
IEZVS : czego innym podłym v świá=
tá nie rad czynił. Iáko Prorok Helize=
uſz niewiáſtę vbogą Sunámitę nie tylo
do ſiebie puśćić kazał/ ále z nią ſzedł y ſy=
ná iey wſkrześił: á Náámáná Syryey
hetmáná bogátego/ y zacnośćią świe=
cką wielkiego/ z dworem y pompą iego
przypuśćić do śiebie/ áni wynidź do
niego niechćiał: ále go tylo przez ſłu=
gę odpráwił. pokázuiąc iáko ſobie bo=
gáctwo y pychę iego máło ważył.
Ták P. IEZVS Pan Prorokow/ vbogie
y podłe v świátá do śiebie rad przypu=
kolumna: b
ſzczał/ y niewiáſtom z poſpolſtwá z dźie
ćmi przyſtępu do śiebie bronić nie ka=
zał: y wſzytki z wielką łáſkáwośćią ćie=
ſzył y odpráwował: á temu bogátemu
y zacnemu trochę ſię oſtro poſtáwił.
dáiąc znáć iż iego ſtan y wynioſłość v
świátá nic mu do tego nie pomagáłá:
áby rychley y więcey dla niego co czy=
nić miał ten ktory świátem y pychą ie=
go gárdźił. v ktorego iednáki ieſt wiel=
ki iáko y máły. Przygánił mu też o nie=
doſkonáłość wiáry/ ktora niemáłą ma
przygánę/ gdy máiąc inne dowody/ cu=
dow prágnie. Mowmy o tym naprzod
zá pomocą Bożą: á potym do náuk
ſię y poćiech náſzych z tey Ewángeliey
obroćim.

18:

PIERWSZA CZESC.

19:

O cudách ná potwierdzenie wiáry.

Nikt w tym.

---

strona: 417

Ná XX. Niedzielę po Swiątkách.

417.

kolumna: a
Ikt w tym nigdy nie wątpił/ y
ſámi heretycy to znáią/ iż wiá=
rá święta y náuká od Bogá
poſłána/ potrzebuie ná przodku vtwier
dzenia z cudow: y ktoby bez nich wie=
rzył/ byłby/ iáko mowi Mędrzec/ lekkie=
go ſercá. Iákiby to był rozum y ba=
czenie? mieni ſię kto od Bogá poſłá=
nym/ y powiáda rzeczy dźiwne/ nowe/
nieſłycháne/ trudne/ y rozumieniu ludz=
kiemu niepoięte: á záraz mu vwierzyć?
ieſt to ſproſne á nierozumne głupſtwo/
y wielka/ dla zdrády y chytrośći ſzátáń=
ſkiey/ duſze niebeśpieczność. Gdy Pan
Bog wielką rzecz poruczał Moyzeſzo=
wi/ áby lud iego z mocy Pháráonowey
wyiął/ á od Bogá mu powiedźiał/ áby
ináczey nie czynił: tákże y lud on vćiś=
niony áby vpewnił o wybáwieniu ich:
Moyzeſz rzekł: Nie vwierzą mi Pánie
ábyś ty zemną gadał/ y to mi poruczył.
Przetoż mu P. Bog dał wielkie cudá
w rękę áby ie czynił/ á poſłánia ſwego
y powieśći iemi potwierdzał. Zbáwi=
ćiel náſz tákże nioſąc nam z niebá zbá=
wienną náukę/ y dźiwne rzeczy powiá
dáiąc/ iż on ieſt ſyn Boży/ nie ſpoſo=
bienim/ ták iáko święci y ſpráwiedliwi
ludźie ſynmi ſię Bożymi zowią: bo to
łácno było wierzyć kto ná święty iego
żywot pátrzył: ále iż był rowny Bogu/
iáko rodzony właſny Syn teyże nátu=
ry z Bogiem: á iż on ieſt przez ktorego
wſzyſcy zbáwieni być máią: y inne tru=
dne do rozumienia náuki. A kto miał
wierzyć/ by był cudow nie czynił? Dla
tegoż ſam mowił: Bych cudow nie czy
nił/ iákich nikt nie czynił: grzechuby
nie mieli iż mi nie wierzą. Y drugi raz
mowi: Ieſli mnie nie wierzyćie: cu=
dom wierzćie/ ábyśćie poználi y wierzy
li/ iż Oćiec we mnie ieſt á ia w Oycu.
A nie tylo Pan ſam náuki ſwey cudy
potwierdzał: ále y Apoſtołom kazał. y
dał im wielką moc ná czynienie cu=
dow/ y temi ſię wiárá ś. rozſzerzyłá. Ty
bárzo ludźie y świát wſzytek wzruſzyły/
y do wiáry ś. po wſzytkim świećie przy=
wiodły. Bo dowodźili onymi cudámi/
iż od práwego Bogá poſłáni byli/ á w=
ſzytko co náuczáli wiáry godne było. Y
mowi piſmo: Bog z nimi ſpráwował/
y náukę ich cudámi potwierdzał. Prze=
toż Auguſtyn ś. w Apoſtolſkiey náuce
potwierdza ſię cudámi. y twierdźi/ iż
cudow było potrzebá áby świát náuce
kolumna: b
o Chryſtuśie Apoſtolſkiey vwierzył.
A gdy iuż ieſt vtwierdzona cudámi
wiárá y náuká/ á ći wſtępuią ná miey=
ſcá tych ktorzy cudá czynili/ á tęż á nie
inſzą kośćielną náukę przynoſzą: tám
cudow nie potrzebá/ doſyć wierzyć ſtá=
rym oycowſkim cudom. Y ták ony w
Egiptćie y ná puſzczy cudá Boże przez
Moyzeſzá y Aaroná czynione/ nie wzna
wiáły ſię: ále wſzyſcy potomni onym
wierzyli/ co ich oycowie o cudách raz
czynionych powiádáli/ wedle Pſálmu.
Iáko też y ſynowie Aaronowi ná do=
wod powołánia ſwego kápłáńſkiego/
nie vkázowáli cudow: ále cud oycá ſwe
go Aaroná/ gdy laſká iego zákwitnęłá:
pochodzenie tylo y rodzay od niego po=
kázowáli. Y kto rodzáiu od Aaroná v=
kázáć nie mogł: zrzucony był z kápłáń=
ſtwá. Iáko ieſt v Neemiaſzá.
Przetoż my Kátholicy nie winniſmy
wiáry náſzey cudámi potwierdzáć. Bo=
ſmy ná tę/ iáko mowi ś. Auguſtyn/ w=
ſtąpili/ ktora od oycow náſzych Apo=
ſtołow y męczennikow cudámi ieſt v=
twierdzona. y niewinni kápłani y ká=
znodźieie náſzy ná to/ iż ie Bog poſłał
ná náukę ludzką/ áby im ludźie wierzy=
li cudow vkázowáć. Bo máią rodzay
y náſtępowánie od tych ktorzy cudá
czynili. Doſyć iż vkażą iż oni ſą ſy=
nowie/ iż z rodzaiu ich duchownego/
przez ręce kłádźienie idą.
Z drugiey ſtrony dźiśieyſzy miſtrzo=
wie nowi/ Kálwinowie/ Lutrowie/
Nowochrzczeńcy/ winni vkázáć cudá
y iemi náuki ſwoiey potwierdźić. Bo
nową náukę wnoſzą/ ktora nigdy nie
ieſt cudámi wyświádczona/ y rodzáiu
ſwego od tych co cudá czynili nie vká=
zuią. Iż nową náukę y niepodobną do
rozumienia wnoſzą: káżdy to oſądźi.
Nowiná to v Kátholikow y wſzytkie=
go Chrześćijáńſtwá/ áby Bog nie był
w Troycy iedyny/ áby Chryſtus nie
miał być Bogiem práwym/ áby kośćioł
iego od tyśiącá lat vſtał y vpadł/ áby w
nim ofiáry nie było/ áby ná ołtarzu ćiá=
łá Chryſtuſowego nie było/ żeby Rzym=
ſcy Biſkupi nawyżſzy/ ktorzy po wſzyt=
kim świećie wiárę Chrześćijáńſką ſzcze
pili y ſzczepią/ byli Antychryſtámi/ że=
by przez tyśiąc lat żaden ná świećie
rozumu nie miał/ á tego w Papieżách
doznáć nie mogł/ iż wſzyſcy Doktoro=
wie ták ſtárzy y święći y wſzytkie Kon=