[zaloguj się]
metryczka tekstuautor:   Stefan Falimirz
tytuł:   O ziołach
rok wydania:   1534


strona: kt


-1:
grafika
2:
O ziolach y o mo
3:
czy gich.
4:
O Paleniu wodek z zioł.
5:
O Oleykach przyprawianiu.
6:
O Rzeczach zamorzkich.
7:
O Zwierzetach/ o Ptaczech/ y o Ribach.
8:
O Kamieniu drogim.
9:
O Vrinie/ o Pulſie, Y o inych znamionach.,
10:
O Rodzeniu dziatek.
11:
O Naucze gwiazdecżney.
12:
O Stawianiu baniek. Y o puſzcżaniu krwie.
13:
O Rządzeniu cżaſu powietrza morowego.
14:
O Lekarzſtwach doſwiadczonych na wiele nie=
15:
O Naucze Barwierzkiey. (moczy.
16:
Cum GratiaetPriuilegio.
17:
grafika

strona: ktv

1:
Illuſtris ſpectabilis et Ma=
2:
gniſici Domini Ioannis a Tęczyn comitis.
3:
Palatini Podolie. Chelme. Belze. Kra=
4:
ſnoſtawień Capitanei etc. Inſigma.
5:
grafika

strona: +2

1:
Wielmoznemu panu
2:
nu Ianowi Grabi z Tęczyna: Woi
3:
Podolskiemu/ ſtaroſcie Chełms
4:
Bełskiemu/ Kraſnoſtawskie
5:
Panu ſwemu miłoſciwemu
6:
Stephan Falimirz ſluz
7:
bę pokorną.
8:
V
Myſł then moy przełozenia thy
9:
kxiąg lekarzkich z łacińſkieigo iezyka na polſki, V
10:
możny panie, á panie moy miłoſciwy/ dwie oſobliwy
11:
przycżyny k temu prżywiodły. Acżkolwiek y ta by by=
12:
ła niemała tego przycżyna, iż moy wielki łaſkawiecz
13:
pan. H. S. y wiele inych dobrich przijacioł, za to nie
14:
żądali y pracz ſwych przy mnie (inemi iego miłoſci pana Krakowſkiego
15:
pana mego miłoſciwego poſlugami zatrudzonemu) nie litovali, Scże
16:
gom ſie ia tak miłym przijacielom wymowic nie vmiał. A zwłaſzcża iż
17:
moy miły Florian ſwoiego wielkiego nakładu, nie telko nie litował, Ale
18:
też vſtawicżną robotą ſwą około tego tako pilnował, Iakoby na ſna=
19:
dniey/ na lepiey/ na chędożey nowemi Literami/ y czudnemi Figurami
20:
ty Polſkie kxięgi ozdobił y ochędożył. Wſzakoſz wżdy wieczey maiącz
21:
przed ſobą Mandat pana naſzeo Iezu Kriſta, ktorim roſkazuie aby każ
22:
dego ſwiatłoſć przed ludzmi ſwieciła/ to ieſt żeby ſie daremno niepaliła
23:
ale też s funtē tym z łaſki iego ſwiętey wſzechnemu rozmagicie vżycżo=
24:
nym, nieiaką lichwę vcżyniła. Przetoż ta była napierwſza tego przycży=
25:
na, że wiele miaſt w tey tho ſlawney Koronie, iako y indzie Lekarzow y
26:
aptek mieć nie mogą. Snadzby ſie wiele zacznych ludzi á rzecży poſpo=
27:
litey potrzebnych wylecżyło. Ale iże porady lekarzkiey nie maią: muſzą
28:
przed cżaſem zchodzić z tego ſwiata. Słowa ſą piſma ſwiętego Eclé
29:
ſiaſticus xxxviij. Czcż lekarza dla potrzeby/ bociem iego ſtworzył nawyſz
30:
ſzy, Abowiem od Boga ieſt wſzelkie lekarzſtwo/ á od krola wezmie podarek
+ ij


strona: +2v

1:
Imienie lekarza powyſſzy głowę iego, á przed obliczem wiel
2:
możnych ludzi będzie chwalon. Naywyſſzy ſtworził ieſt z ziemie lekarz=
3:
ſtwo á mąż/ mądri nie będzie gardzić gim, A zali od drzewa ſlodka v=
4:
...oda gorzka ku poznaniu ludzkiemu ieſt mocz gich, á dał
5:
wiadomoſć ludziem naywyſſzy, Aby vcżcion był w ſwych dziwiech, Te
6:
lekarz vkroci boleſć/ á aptekarz vcżyni lektwarze chętne, á
7:
ie zdziała ku zdrowiu, á nie ſkończone będą ſprawy iego
8:
Abowiem pokoy Boży ieſt nad oblicżem ziemie. Synu w twey niemoczy
9:
...nie wzgardzay ſam ſiebie y trochę daley, A day mieſtcze lekarzowi, A
10:
... go ieſt pan Bog ſtworzył/ ániechay nie chodzi od ciebie, bo
11:
... go ſą potrzebne/ ponieważ ieſt then cżas gdyſz w ręcze lekarza
12:
... ſz. Tak rzecz potrzebną á ludzkiemu naradowi barzo vzycżną
13:
... ſwięthe ſzyrocze opiſało/ że nie może być nicz liepiey ani wyſla=
14:
... ani wychwalono. Z tądże każdy pożitek tych lekarzkich kxiąg po
15:
... może/ gdzie lekarza y apteki doſiądz nie może. Tu naydzieſwoiey
16:
... robie prędkie lekarſtwo, Wyrozumie mocz zioł/ mocz zwierzat/ moc
17:
... ogiego kamienia/ y taiemną ſprawę ludzkiego przyrodzenia. Ale iako
18:
wiecz mowią, Niepotrzeba wiechy wybornemu winu/ á ſama ſie rzecż
19:
dobra chwali. Ku drugiey przycżynie przyſtepuiącz. Waſza miłoſć miło
20:
ſciwy panie bacżić rzaczy, iż ta ſlawna Korona kxiąg żadnych ięzykiem
21:
ſwym nie maiącz tak ſlawnym/ tak była ſirociała/ iż też inym obczym
22:
narodom prawie w poſmiech y w dziwowanie była/ aczkolwiek czno=
23:
thą/ ſiłą/ ſprawą/ rozumem z inſzemi narody Krzeſcijańſkiemi niethel=
24:
ko zarownała/ ale theż przewyſſzała, Iakoſz tho Florian na kończu
25:
ninieyſzych kxiąg przeſtrono rozważa y przypomina. Bociem y on Va
26:
lerius hiſtorik o vſtawach ſtarich w kxięgach wtorich między inſzemi pań
27:
ſtwa rzymſkiego ſprawami piſze, Tak pri pilno ſenatorowie Rzymſzcży
28:
dla ważnoſci ſwey teo ſtrzegli, aby nigdy żadnyn inym iedno właſnem
29:
ięzykiem/ wſzytki poſpolithe ſprawy ſie działy/ nie thelko w Rzymie ale
30:
też y w Grecijey/ y w Aſijey przez tłumacze po wſzem ſwiecie tymże ię
31:
zykiem panować chcieli y roſkazowali. Tego dla wielmożny Panie thy
32:
nowe Polſkie kxięgi pracę moię W.W. pod obronę poddaię y W.W.
33:
wielkiemu dobrodzieiowi z oſoby moiey vbogiey ofiaruię. Bo iako we
34:
wſzech innych potrzebach łaſkę wielką ádobrodzieyſtwo wyſokie W.W.
35:
poznawałem y dotichmiaſt poznawam, tako zaſię chciałem tym darem
36:
małym, ale w Koronie Polſkiey nowym tego wielkiego W.W. dobro=
37:
dzieyſtwa nieprzepominać/ przed wſzemi ludzmi wyſlawiać/ y odſlugo=
38:
wać chcze y pokim żyw powiniem będe. 1534.

strona: [+3]

Tabula generalis be herbis.

kolumna: a
1:
De litera. A. Liſt.
2:
Abſinthcum. Piołyn 1.
3:
Abrotanum. Boże drzewko. 1
4:
Altea. Siaz wyſoki. 2.
5:
Acorus. Miecżyk. 3.
6:
Acetoja. Szcżaw. 4.
7:
Agrimonia, Rzepik. 4.
8:
Altium. Czoſnek. 5.
9:
Alkakenge. Michunki. 6.
10:
Amcos. Kmin. 6.
11:
Anctum. Kopr ſwoyſki. 7.
12:
Apium. Opich. 8.
13:
Arthimeſia. Bylicza. 8.
14:
Ariſtologia longa. Smolnik. 9.
15:
Ariſtologia rotūda. Kokornak. 10.
16:
Aſarum. Kopytnik. 11.
17:
Atriplex. Loboda. 11.
18:
Aaron. Wężownik. 12.
19:
Auricula muris. Niedoſpiałek. 13.
20:
Amogloſſa. Babka. 14.
21:
Ambroſiana. Zołcien. 14.
22:
Aſſodillus. Złotogłow. 15.
23:
Agnus caſtꝰ. Włoſka wirzba. 16.
24:
De litera. B.
25:
Borago. Borag. 17.
26:
Bugloſſa. Wołowy ięzyk. 17.
27:
Betonica. Bukwicza. 18.
28:
Branca vrſina. Barſzcż. 19.
29:
Bleta. Cwikła. 19.
30:
Burſa paſtoris. Tobołki. 20.
31:
Berberus. Piwnik. 21.
32:
Baſelicon. Polſki balſam. 21.
33:
Brionia. Przeſtep. 22.
34:
De litera. C.
kolumna: b
Liſt.
1:
Cicorea. Podrożnik. 23.
2:
Calameneū. Miętka kamiēna. 23.
3:
Centaurea. Czenturzija. 24.
4:
Cinogloſſa. Pſi ięzyk. 25.
5:
Camomilla. Rumien. 25.
6:
Capillus veneris. Włoſki. 26.
7:
Cepe. Czebula. 27.
8:
Coriandrum. Koriander. 27.
9:
Cuſcuta. Kania przędza. 28.
10:
Ciperus. Wodny oſtrzyſz. 29.
11:
Celidonis. Złotnik. 90.
12:
Catapucia. Skocżek. 30.
13:
Cucumer. Ogurek. 31.
14:
Calamꝰ ſilueſtr (tatarſkie ziele. 32.
15:
Canapus. Konop. 32.
16:
Cartamus. Ktokos. 33.
17:
Caulis. Karuſta 34.
18:
Cicuta. Swinia weſz. 34.
19:
Coſtus (ieſt zamorzkie) 35.
20:
Cauda equina. Przeſika. 35.
21:
Cerifolium. Trzebuła. 36.
22:
Camedreos. Wielka ozanka. 36.
23:
Camepiteos. Mała ozanka. 36.
24:
Conſolida maior. Koſtywał. 37.
25:
Conſolida minor. Zywokoſt. 38.
26:
Conſolida rubea. Zywokoſt cżyr=
27:
wony. 38.
28:
Cotula ſetida. Rumien pſi. 39.
29:
Cucurbita. Bania. 39.
30:
Carui Polny kmin. 40.
31:
De litera. D.
32:
Daucꝰ cretieꝰ. Ptaſze gniazdo. 40.
33:
Diptamus. Trzemdała. 41.
34:
De litera. E.

strona: [+3]

Tabula generalis be herbis.

kolumna: c
1:
Liſt.
2:
Eſula minor. ſoſnka mnieyſza. 42.
3:
Endiuia. Mlecż. 42.
4:
Eupatorium. Szadziecz. 43.
5:
Enula campana. Oman. 44.
6:
Epatica.Watrobnt ziele. 44.
7:
Elleborus albꝰ. Czemierzycza
8:
biała. 45.
9:
Elleborus niger. Cżemierzycza
10:
cżarna. 46.
11:
Ebulus. Chebd. 47.
12:
Edera terreſtris. Bluſzcż. 47.
13:
Edera arborea. bluſzcż drzewny 48.
14:
Eufraſia. Swiecżki. 49.
15:
Elitropium. Nawrot. 49.
16:
Epitimum (ieſt zamorzkie) 49.
17:
Eruca. Biała gorcżycza. 50.
18:
De litera. F.
19:
Fumus terre. Polna ruta. 51.
20:
Fenicujus. Włoſki kopr. 51.
21:
Fragaria. Pozimki. 52.
22:
Frarimus. Iaſion. 53.
23:
Filipendula. Orzeſzki. 53.
24:
Febrifuga. Trędownik. 54.
25:
Filiꝰ a patre. polne gwozdziki. 54.
26:
Fiſtuia paſtoris. Bzdziucha. 55.
27:
Filix. Paproć. 55.
28:
Flammula. Iaſkier. 55.
29:
Fungus. Grzyb. 56.
30:
De litera. G.
31:
Grana ſolis. Wroble proſo. 56.
32:
Galletricum (ieſt zamorzkie) 57.
33:
Garioſſilata. Kuklik. 57.
34:
Geuciana. Goricżka.
kolumna: d
Liſt.
1:
Geneſta. Ianowiecz. 55.
2:
Gramen. Trawa. 59.
3:
Garioſili. Gwozdziki. 60.
4:
Gladiollus. Miecżyk. 60.
5:
Git. Kakol. 61.
6:
Galla. Gallas. 61.
7:
Gira ſolis. Skocżek. 62.
8:
De litera. H.
9:
Hermodactilus. Paluchy. 62.
10:
Herba paraliſis. Paraliżowe. 63.
11:
Herba victorialis. Dziewęſił. 63.
12:
Herba ſulonum. Ielenitrunk. 64.
13:
Herba vmbilicorū. Pepownik. 64.
14:
De litera. I.
15:
Iuſquiamus. Bielon. 65.
16:
Iarus. Kołorzyk. 65.
17:
Iſopus. Izop. 66.
18:
Ircos. Koſaciecz. 67.
19:
Iuniperus Iałowiecz. 67.
20:
Iringus. Mikołaiek. 68.
21:
Iperico.Swięteo, Iana ziele. 69.
22:
Iriſ Illirica. Fijołkowy korzeń. 69.
23:
De litera. K.
24:
Kantarides (ſą chrobaczy) 69.
25:
Kamphora. 70.
26:
Kalendula. Nogietek. 71.
27:
De litera. L.
28:
Lilium. Lilija. 71.
29:
Luppulus. Chmiel. 72.
30:
Lappaciū acutū. Kobyliſzcżaw. 72.
31:
Lactuca. Sałata. 73.
32:
Leuiſticus. Lubſzcżek. 74.

strona: +4

Tabula generalis de Herbis.

kolumna: a
Liſt.
1:
Liguſticum. Lubſzcżek. 75.
2:
Lauendula. Lauenda. 75.
3:
Laurcola. Wilcże łyko. 76.
4:
Lilium conualium. Lanka. 76.
5:
Lenticula. Rząſa. 77.
6:
Lens. Socżowicza. 77.
7:
Lilialis. 77.
8:
Liquiricium. Lakricija. 78.
9:
Lingua anis. Ptaſzy iezycżek. 78.
10:
Linaria. Matki Bożey len. 78.
11:
Lingna paſſerina. Sporzyſz. 79.
12:
De litera. M.
13:
Melliſa. Miodunka. 79.
14:
Milleſolium. Krwawnik. 80.
15:
Malua. Slaz. 80.
16:
Menta. Miętka. 81.
17:
Mellilotum. Noſtrzeg. 82.
18:
Matricaria. Maruna. 83.
19:
Maiorana. Maioran. 83.
20:
Marubium. Szańta 84.
21:
Moracelſi. Zorawiny. 85.
22:
Mercurialis. Szcżyr. 85.
23:
Mandragora. Pokrzyk. 86.
24:
Matriſilua. 87.
25:
Melon. Malon. 88.
26:
Meu. Oleſzaik. 88.
27:
Morſus galline. 88.
28:
Mumia. 89.
29:
De litera. N.
30:
Naſturtiū ortulanū. Rzeżucha. 89
31:
Naſturcium aquaticum. Wodna
32:
rzeżucha. 90.
33:
Nigella. Kakolicza. 91.
kolumna: b
Liſt.
1:
Nenufar. Grzybienie. 91.
2:
Nareiſcus. Złotogłow. 92.
3:
Napellus. Omieg. 93.
4:
De litera. O.
5:
Origanum. Lebioika. 93.
6:
Oculus bouis. Wołowe oka. 94.
7:
Oculue corui. Wronie oko. 94.
8:
Opiom. 54.
9:
Os mundi. Stniſowe proro. 95.
10:
Os de corde cerui. Koſć z ſercza
11:
Ieleniego. 95.
12:
Olus. Gir. 95.
13:
Oſtrus oſtrucium. 96.
14:
De litera. P.
15:
Piretrum. 96.
16:
pionia. Piwonija. 97.
17:
Petroſilinum. Piotruſzka. 98.
18:
polipodium. Paprotka. 98.
19:
Paritaria. Nocz y dzień. 99.
20:
portulata. Kurza noga. 99.
21:
Pulegium. Poley. 100.
22:
porrum. Luk. 101.
23:
Pentaſſilon. Pięciornik. 102.
24:
pipinella. Biedrzeniecz. 103.
25:
Papauer. Mak. 103.
26:
populus. Topola. 104.
27:
Paſtinaca ſilueſtr. Paſternak. 104.
28:
paſtinaca do meſ. Paſternak. 105.
29:
Pallaciū lepor. pałac zaięczi. 105.
30:
panis porcinus. Obraſki. 106.
31:
Pes corinnus. Sturzeſz. 107.
32:
pes rolūbinꝰ. Gołębia noga. 107.
33:
Piſtacca ſiſtica. 107.
+ iiij


strona: +4

Tabula generalis de Herbis.

kolumna: c
Liſt.
1:
Platanus. Iawor. 108.
2:
Pellicinus. Wilcży groch. 108.
3:
Paucedamū. Wſzywy kopr. 109.
4:
Perficus. Brzoſkinia. 110.
5:
Perſoliata, Pepkowe ziele. 111.
6:
Pſilium. 111.
7:
Palma. Dłoń Kriſtowa. 112.
8:
Piperata. Pięprzycżka. 112.
9:
Paſſule. Greczkie wino. 112.
10:
Pes milui. Kania noga. 112.
11:
Premorſa. Cartowo ziobro. 113.
12:
Piloſella. Koſmacżek. 113.
13:
Perſicaria. Rdeſt. 114.
14:
Pulicari. Płeſznik. 114.
15:
Poligonia. Szcżotki. 114.
16:
Pinea. Soſna 115.
17:
Piruia. Gruſzcżycżka. 116.
18:
De litera. Q.Quercus. Dąb. 116.
19:
De litera. R.
20:
Roſa. Roża. 115.
21:
Raſſanus. Rzodkiew. 116.
22:
Radix. Korzeń Chrzanowy. 117.
23:
Ruta. Ruta. 117.
24:
Rozmarinus. Rozmarin.118.
25:
Rapa. Rzepa. 119.
26:
Ribes. Maliny. 120.
27:
Rubea tinctorū. Marzana
28:
więtſza. 120.
29:
Rubus. Ieżyny. 121.
30:
Roſtrum poręmū. Pepawa. 122.
31:
De litera. S.
kolumna: d
Liſt.
1:
Solatrum. Pſinki. 122.
2:
Spinachia. Szpinak. 123.
3:
Silermōtanū. Czarnogłow. 123.
4:
Sinapis. Gorcżycza. 124.
5:
Squinantum. 125.
6:
Serpentaria. Węzownik. 126.
7:
Satirion. Liſie iayka. 126.
8:
Sticados citri. Koczenki
9:
żołte 127.
10:
Sticados arabicum. Koczenki
11:
z Arabijey. 128.
12:
Sparagꝰ. gromowekorzenie. 129
13:
Sauina. Szawina. 129.
14:
Semperuiua. Roſchodnik. 130.
15:
Squillā. Czebula zamorzka. 130.
16:
Sambucus. Bez. 133.
17:
Salix. Wirzba. 134.
18:
Saxifraga. Lamikamień. 134.
19:
Seolopendria. Ieleni ięzyk. 135.
20:
Seabioſa. Polnadrijakiew. 136.
21:
Saluia. Szałwija. 136.
22:
Spicanardi. 137.
23:
Spica celtica. 134.
24:
Serpillū. Macierza duſzka. 134.
25:
Sandix. Vrzet. 139.
26:
Samſucus. 139.
27:
Senecion. Przymiot. 140.
28:
Simphieum. 140.
29:
Soldanella. 141.
30:
Sertula. 141.
31:
Spongia marina. Morzkie
32:
bdły. 141.
33:
Spatula ſetida. Pałki. 142.
34:
Sapo. Mydło. 142.
35:
Saturegia. Cżąbr. 143.

strona: +5

Tabula generalis de Herbis.

kolumna: a
Liſt.
1:
Staphiſagria. 143.
2:
Stercus. Layno. 143.
3:
De litera. T.
4:
Tapſꝰ barbatꝰ. Dziewanna. 144.
5:
Tormentilla. Kurza noga. 145.
6:
Titimallꝰ. Romanowo ziele. 146.
7:
Timus. Dzięcielina. 146.
8:
Trifolium. Konik. 147.
9:
Tribulus. Oſeth. 147.
10:
Tenacetum. Wrotycż. 148.
11:
Turbik. 148.
12:
Tela aranee. Palecżyna. 149.
13:
De litera. V.
kolumna: b
Liſt.
1:
Viole. Fijołki. 149.
2:
Virga paſtoris. Polna ſzcżeć. 150.
3:
Vſnea. Mech. 150.
4:
Valeriana. Kozłek. 151.
5:
Vrtica. Pokrzywa. 152.
6:
Verbena. Koſzyſzcżko. 152.
7:
Volubilis. Powey. 153.
8:
Vngula cababellina. Końſkie.
9:
kopyto. 154.
10:
Virgaaurea. Wężowe ziele. 154.
11:
Viſcus. Iemioła. 154.
12:
Vinū agreſte. Wino płone. 155.
13:
Wino białe. 156.
14:
O Wodkach z zioł rozmagithych. Y o moczy
15:
gich. A oſobliwie o thych: ktorich Doctorowie
16:
vzywaią wrozmagitych niemoczach ludzkich
kolumna: a
Liſt.
1:
Wodka Ałunowa. 1. 3.
2:
Wodka Anyżowa. 2. 3.
3:
Wodka Boragowa. 3. 3.
4:
Wodka Biedrzeńczowa. 4. 4.
5:
Wodka Bzoweo Kwiatu. 5. 4.
6:
Wodka Bukwiczowa. 6. 4.
7:
Wodka Babcżana. 7. 4.
8:
Wodka Balſamowa. 8. 4.
9:
Wodka Czelidonijowa. 9. 5.
10:
Wodka Cżarneo korzenia. 10. 5.
11:
Wodka Chmielu płoneo. 11. 5.
12:
Wodka Chebdowa. 12. 5.
kolumna: b
Liſt.
1:
Wodka Czenturzijowa. 12. 5.
2:
Wodka Dziewannowa. 13. 5.
3:
Wodka Dębowa. 14. 6.
4:
Wodka Fijołkowa. 15. 6.
5:
Wodka Grzybieniowa. 16. 6.
6:
Wodka Gromoweo korzenia. 17. 6.
7:
Wodka Izopowa. 18. 6.
8:
Wodka Ielenich lezykow. 19. 6.
9:
Wodka Koſaćczoweo korze. 20. 6.
10:
Wodka Koſtywałowa. 21. 6.
11:
Wodka Kurzey nogi ziela. 22. 7.
12:
Wodka Kaniey przędze. 23. 7.

strona: +5

O Wodkach z zioł palonych.

kolumna: c
Liſt.
1:
Wodka Lawendowa. 24. 7.
2:
Wodka Lactucżana. 25. 7.
3:
Wodka Lancżana. 26. 7.
4:
Wodka Lamikamieniowa. 27. 7.
5:
Wodka Mioduncżana. 28. 7.
6:
Wodka Macierzey duſzki. 29. 7.
7:
Wodka Michunkowa. 30. 8.
8:
Wodka Miecżowa. 31. 8.
9:
Wodka Mietcżana. 32. 8.
10:
Wodka Matki bozey włoſek. 33.
11:
Wodka Maioranowaa. 34. 8.
12:
Wodka Mikołaykowa. 35. 8.
13:
Wodka Maku białego. 36. 8.
14:
Wodka Omanowa. 37. 9.
15:
Wodka Piołynowa. 38. 9.
16:
Wodka pſinkowa. 39. 9.
17:
Wodka Pozimkowa, 40. 9.
18:
Wodka paraliżoweo ziela. 41. 9.
19:
Wodka Polney ruty. 42. 9.
20:
Wodka polney drijakwie. 43. 9.
21:
Wodka Podroznikowa. 44. 10.
22:
Wodka pigwiana. 45. 10.
23:
Wodka Pſilij. 46. 10.
24:
Wodka przęſikowa. 47. 10.
25:
Wodka Paprociana. 48. 10.
26:
Wodka Ruciana. 49. 10.
27:
Wodka Rumienkowa. 50. 10.
28:
Wodka Rozmarinowa. 51. 10.
29:
Wodka Rożana. 51. 11.
30:
Wodka Roiownikowa. 52. 11.
31:
Wodka Rzodkwiana. 53. 11.
32:
Wodka Rozchodnikowa. 54. 11.
33:
Wodka Slazu wyſokieo. 55. 11.
34:
Wodka Skocżkowa. 56. 11.
35:
Wodka Sporzyſzowa. 57. 11.

strona: +5


kolumna: d
Liſt.
1:
Wodka Swiecżkowa. 58. 12.
2:
Wodka Szcżyrowa. 59. 12.
3:
Wodka Szałwijowa. 60. 12.
4:
Wodka Szcżotkowa. 61. 12.
5:
Wodka Szafranneo kwia. 62.
6:
Wodka Trawowa. 63. 12.
7:
Wodka Trłycżowa. 64. 12.
8:
Wodka Wołoweo iezyku. 65. 12.
9:
Wodka Wierzbowa. 66. 12.
10:
Wodka Winna. 67. 13.
11:
Wodka Winnych ſkorek. 68. 13.
12:
Wodka Włoſkieo kopru. 69. 13.
13:
Wodka Wyſokieo ſlazu. 70. 13.
14:
Wodka Iałowczowa. 71. 13. O Oleykoch.Liſt.
15:
Olelek Rożany. 22.
16:
Oleiek Lilijowy. 22.
17:
Oleiek Rumienkowy. 22.
18:
Oleiek Migdałowy. 22.
19:
Oleiek Piołynowy. 22.
20:
Oleiek Z żołtkow iaiecżnych. 22.
21:
Oleiek Z czegły. 22.
22:
Oleiek Koprowy. 23.
23:
Oleiek przeciw powietrzu. 23.
24:
Oleiek barzo woniaiączy. 23.
25:
Petroleum. 23. grafika

strona: +6

1:
O ziołach Zamorzkich/ Y o rozmagitem na=
2:
ſieniu/ y o inſzych rzeczach ku lekarzſtwam
3:
przyſluſzączych. Ktore ſie za morzem
4:
rodzą: y tu v nas.
kolumna: a
Liſt.
1:
Aloes. Halena. Liſt. 2.
2:
Agaricus. Modrzewowa gębła. 3.
3:
Coloquintida. Czebula, albo
4:
Iabłko zamorzkie. 3.
5:
Caſſiaſiſtula. 3.
6:
Euforbium. 3.
7:
Emblici, y o Mitrabolaniech. 4.
8:
Manna. 4.
9:
Reubarbarum. 4.
10:
Seamonea. 5.
11:
Senes. 5.
12:
Tamarindi. 5.
13:
Czukier. 6.
14:
Cinamon. 6.
15:
Cardamomum. 7.
16:
Crocus. Szafran. 7.
17:
Galanga. Gałgan. 7.
18:
Muſzkatowy kwiat. 10.
19:
Nuxmuſcata. Muſzkat. orzech. 10.
20:
Piper. Pierż. 10.
21:
Reuponticum. 11.
22:
O Sandacch. 11.
23:
O Lepie. 11.
24:
Zinziber. Imbier. 12.
25:
Amigdale. Migdały. 12.
26:
Citonia: Pigny. 13.
27:
Caparris. Kapari 13.
28:
Caſtanee. Kaſztany. 14.
29:
O Figach. 14.
kolumna: b
Liſt.
1:
O Szyſzkach. zamozkich. A. 15.
2:
Iuiube z Sebeſten. 15.
3:
Pruna Damaſcina. Węgierzkie
4:
ſliwki. 15.
5:
Anizium. Anyż. 16.
6:
Laurus. Bobek. 16.
7:
Cubebe. Kubeby. 16.
8:
Faba. Bob. 17.
9:
Fenum grecum. 17.
10:
Semenlini. Lniane naſienie. 17.
11:
Lupinus. 17.
12:
Milium. Proſo. 18.
13:
Nux vſualis. Orzechy włoſkie. 18.
14:
Auellana. Laſkowe orzechy. 19.
15:
Neſpilum. Neſzpuły. 19.
16:
Pomū citri. Citrowe iabłka. 19.
17:
Dactillus. Dactilli. 20.
18:
Malus granatum. 20.
19:
Cinus alba. Wiſnie białe. 21.
20:
O robus. Ptaſza wyka. 21.
21:
Oliwa, Oliwki z Oliwą. 22.
22:
Pomagrana. 22.
23:
Poma. Iabłka. 23.
24:
Pira. Gruſzka. 23.
25:
Ordeum. Ięcżmień. 24.
26:
Auena. Owies. 24.
27:
Triticum: Pſzeńcza. 24.
28:
Riſum. Riż. 25.
29:
Kamphora. 25.
O ziołach Zamorzkich.

kolumna: c
Liſt.
1:
Dragant. 26.
2:
Gumi arabicum. 26.
3:
Laudanum. 27.
4:
Maſtix. Maſtyka. 27.
5:
Mirra. 27.
6:
Picca ſtue Pix. Smoła. 28.
7:
Reſina. Zywicza. 28.
8:
Storax. 28.
9:
Terpentina. Modrzewowa
10:
żywicza. 29.
11:
Sarcocolla. 29.
12:
Sandaraca. 30.
13:
Sanguis draconis. 30.
14:
Serapinum. 31.
15:
Olibanum. Kadzidło. 31.
16:
Galbanum. 33.
17:
Aurum. Złoto. 34.
18:
Argentum. Srebro. 34.
19:
Argentū viuū. Srebro żywe. 35.
kolumna: d
Liſt.
1:
Alumen. Hałun. 35.
2:
Bolus armenus. 36.
3:
Ceruſa. Blaywas 36.
4:
Cementum. Wapno. 36.
5:
Vitrum. Sćkło. 37.
6:
Litargirrum. 37.
7:
Lapis lazuli. 3.
8:
Sulſur. Siarka. 38.
9:
Sal. Sol 38.
10:
Tartarus. Wainſztan. 39.
11:
Antimonium. Szpiſglas. 39.
12:
Vitrioleū. Koperwaſer. 39.
13:
Viridtes. Grinſzpan. 40.
14:
Arſenicum. 40.
15:
Sal nitrum. Saletra. 41.
16:
Sal armoniacum. 41.
17:
Tucia. 41.
18:
Amidum. Krochmał. 41.
19:
Cantabrum. Otreby. 42.
20:
O rzeczach zywych/ Ku lekarzſtwam ſlu=
21:
zączych/ Iako o Zwierzętach/ o Pta
22:
czech/ y o Ribach.
kolumna: c
Liſt.
1:
Agnus. Baranek. 1.
2:
Aties. Baran. 2.
3:
Aper. Kiernoz. 3.
4:
Aſinus. Oſieł. 4.
5:
Vacca. Krowa. 4.
6:
Lac. Mleko. 4.
7:
Butirum. Maſlo. 5.
8:
Caſeus. Syr. 5.
9:
Syrzyſko. 5.
kolumna: d
Liſt.
1:
Bos. Woł. 5.
2:
Capra. Koza. 5.
3:
Canis. Pies. 6.
4:
Cattus. Kot. 6.
5:
Camellus. Wielbłąd. 7.
6:
Caſtor. Bobr. 7.
7:
Ceruus. Ieleń. 8.
8:
Damma. Lani. 8.
9:
Dammula. Dzika koza, 9.

strona: +7

O rzeczach zywych ku lekarſtwam ſlazączych.

kolumna: a
Liſt.
1:
Cuniculus. Krolik. 9.
2:
Daxus vel Taxus. Ialwiecz. 9.
3:
Equus. Koń. 9.
4:
Hericius. Ież. 10.
5:
Caper. Kozieł. 10.
6:
Leo. Lew. 11.
7:
Lepus. Zaiącz. 11.
8:
Lupus. Wilk. 12.
9:
Muſtella. Laſicza. 12.
10:
Mulus. Muł. albo Mulicza. 12.
11:
Taurus Byk. 12.
12:
Vitulus. Cielę. 13.
13:
Vrſus. Niedzwiedz. 13.
14:
Vulpis. Lis. albo Liſzka. 13.
15:
Talpa. Kret. 14.
16:
Mus. Myſz. 14.
17:
Lacerta. Iaſzcżorka. 14.
18:
Rana. Zaba. 15.
19:
Scorpio. Niedzwiadek. 15.
20:
Multipes. Stonog. 15.
21:
Tinea. Mol. 16.
22:
Pidiculus. Weſz. 16.
23:
Pulex. Pchła. 16.
24:
O Ptaczech.
25:
Aquilla. Orzeł. 17.
26:
Acripiter. Iaſtrząb. 17.
27:
Anas. Kacżka. 17.
28:
Anſer. Ges. 18.
29:
Gallus. Kur. 18.
30:
Gallina. Kokoſz. 19.
31:
Capo. Kapłon. 19.
32:
Galline oua. Kokoſze iaycza. 19.
33:
Ciconia. Bocian. 20.
34:
Columbus. Gołąb. 20.
kolumna: b
Liſt.
1:
Palumbus. Grzywacz. 21.
2:
Pauo. Paw. 21.
3:
Paſſer. Wrobl. 22.
4:
Perdix. Kuropatwa. 22.
5:
Cornix. Gawron. 22.
6:
Falco. Sokoł. 23.
7:
Cuculus. Kukołka. 23.
8:
Alauda. Skowronek. 23.
9:
Noctua. Sowka. 24.
10:
Mirundo. Iaſkołka. 24.
11:
Grus. Zoraw. 25.
12:
Merula. Drozd. 25.
13:
Nocticorax. Lelek. 25.
14:
Pica. Sroka. 25.
15:
Tuxtur. Synogarlicza. 26.
16:
Vpupa. Dudek. 26.
17:
Vultur. Sęp. 26.
18:
Veſpertilio. Nietoperz. 27.
19:
Apis. Pcżoła. 27.
20:
Mel. Miod. 27.
21:
Cera. Woſk. 29.
22:
Veſpa. Oſſa: 28.
23:
Muſce. Muchy. 28.
24:
Culex. Komor. 29.
25:
O Ribach.
26:
Anguilla. Węgorz. 29.
27:
Allec. Sledz. 30.
28:
Aranea marina. Paiąk morzki. 30.
29:
Lampredula. 30.
30:
Cancer. Rak. 30.
31:
Cetus. Wielorib. 30.
32:
Conche. Slimaki. 31.
33:
Cochlce. Slimaki ziemne. 32.
34:
Conger. Ieſt riba Morzka. 32.
O Ribach rozmagitych.

kolumna: c
Liſt.
1:
Cocodrillus. Liſt. 32.
2:
Draco nacinꝰ. Smok morzki. 33.
3:
Delphin. 33.
4:
Eſtinis. 33.
5:
Echyni. 34.
6:
Erox. 34.
7:
Ezox. Ieſioſtr. 35.
8:
Felchus. et Galata. 35.
9:
Gardus. 35.
10:
Lepꝰ marinꝰ. Zaiącz morzki. 36.
11:
Lucius. Szcżuka. 36.
12:
Murix. 37.
13:
Mulus. 37.
14:
Oſtrea. 37.
15:
Purpura. 38.
16:
Sepia. 38.
17:
Scorpio. Scolopendra.
18:
Niedzwiadek Morzki. 39.
19:
Stincus. 39.
20:
Teucha. Piſkorz. 40.
21:
Timus. 40.
22:
Vranoſcopus. 40.
23:
Lis morzki. 40.
24:
Karp. 41.
25:
O Karaſiu y o Dubielu. 41.
26:
Kieſzcż. 41.
27:
Płocicza 41.
28:
Iaſicz. 41.
29:
Kleń y Vkleia 42.
30:
Okun. 42.
31:
Iażdż. 42.
32:
Sedak. 42.
33:
Kiełb. 43.
34:
Sliż. 43.
35:
Czerta. 43.
kolumna: d
Liſt.
1:
Sum. 43.
2:
Mientus. 43.
3:
Minog. 43.
4:
Lin. 44.
5:
Loſos. 44.
6:
Pſtrąg. 44.
7:
Lipień. 45.
8:
Capitulum. 120. Y oſtatnie o przy
9:
rodzeniu Ribiem. 45.
10:
O Kamienioch dro=
11:
gich. Na wiele rze
12:
czy potrzebnych.
kolumna: d
Liſt.
1:
Adamas. 46.
2:
Agatas. 46.
3:
Alabandina. 47.
4:
Alabaſter. 47.
5:
Allectorius. Kapłoni. 47.
6:
Ametiſt. 47.
7:
Aquille lapis. 48.
8:
Auricalcum. Moſiądz. 48.
9:
Balagius. 49.
10:
Bezaar. 49.
11:
Borax. 49.
12:
Carbuntulus. 49.
13:
Celidonius. 50.
14:
Celonites. 50.
15:
Criſolectrus. 50.
16:
Criſolitus. 51.
17:
Criſtallus. 51.
18:
Cinnabar. 51.
19:
Corallus. 51.

strona: +8

O Kamſenioch rozmagitych.

kolumna: a
Liſt.
1:
Cuprum. Miedz. 52.
2:
Cinis. Popioł. 52.
3:
Ematites. 52.
4:
Ferium. Zelazo. 53.
5:
Gagatek. 53.
6:
Granatus. 53.
7:
Gelacies. 54.
8:
Iacincius. 54.
9:
Iaſpis. 54.
10:
Karabe. Burztyn. 54.
11:
Lapis lazuli. Lazur. 55.
12:
Magnes. 55.
13:
Magneſia. 56.
kolumna: b
Liſt.
1:
Marmor. 56.
2:
Margarite. Perły. 56.
3:
Pumex. 57.
4:
Rubcus. 57.
5:
Safirus. 57.
6:
Smaragdus. 57.
7:
Silex Krzemień. 58.
8:
Tegula. Dachowki. 58.
9:
Topazion. 58.
10:
Veſiet et molaris. 59.
11:
Spongia marina. 59.
12:
Zignites. 59.grafika

strona: 8v

grafika
1:
PONDERA
2:
medicinalia ſic ſenbūr.
3:
Libra. 18. 1.
4:
Libra media. 18. 62
5:
Uncia ż.j.
6:
Uncia media. z. 5.
7:
Dragma. 3.
8:
Dragma media. 3. 5.
9:
Scropulus. 9
10:
Scropulusmedius 9. 5.
11:
Stanum. S
12:
Manipulus. .
13:
Ańa. equaliter.grafika
14:
Regeſtr ten ktoriſmy wam przodkiem połozili
15:
telko głowny rozdział wſzytkich zioł kthore ſą w thych kxięgach w ſobie
16:
zawiera, Zdało ſie nam (acżkolwizk z wielka praczą naſzą) Regeſtr na
17:
wſzelkie niemoczy, ktore lekarzſtwem tich zioł bywaią vzdrowiony: wam
18:
przyłożyć. Ktoriſz regeſtr ieſt dla łacneo nalezienia ktoreykolwiek nie=
19:
moczy/ ā on richło vkaże lekarzſtwa przeciw niemoczam rozma=
20:
gitym. Gdzieſz ty obacżywſzy taką pilnoſć naſzę/ tego przod=
21:
kiem wdzięcżen będzieſz/ y nam za to będzieſz dziękował.
22:
Miey ſie dobrze.
kolumna: a
1:
Parchy leczy
2:
na głowie.
3:
Liſt. 1. C.
4:
Liſt. 2. A.
5:
Liſt. 3. H.
6:
Liſt. 5. Cap. 7. D.
7:
Liſt 8. D.
8:
Liſt 16. nad H.
9:
Liſt. 40. Cap. 58. E.
10:
Liſt. 43. Cap. 63. C.
11:
Liſt. 70. B.
12:
Liſt. 116. H.
13:
Liſt. 117. Cap. 195. G.
14:
Liſt. 122. D.
15:
Liſt. 125. I.
16:
Liſt. 127. Cap. 211. C.
17:
Liſt. 133. F.
18:
Liſt. 134. Cap. 218. F.
19:
Liſt. 136. A.
20:
Liſt. 143. Cap. 236. A.
21:
Liſt 144. N.
22:
Liſt. 146. Cap. 240. D
23:
Głowy łupie=
24:
nie oddala.
kolumna: b
1:
Liſt. 5. Cap. 7. E.
2:
Liſt. 20. E.
3:
Liſt. 43. Cap. 63. C.
4:
Liſt. 45. E.
5:
Na głowie
6:
ſtrupy lecży.
7:
Liſt. 6. C.
8:
Liſt. 20. Cap. 28. D.
9:
Głowę y ięzy
10:
czek czyſci.
11:
Liſt. 143. Cap. 236 A.
12:
Głowie boleſc
13:
czyni.
14:
Liſt. 5. Cap. 7. G.
15:
Liſt. 16. A.
16:
Liſt. 33. C.
17:
Liſt. 50. Cap. 74. F.
18:
Liſt. 102. P.
19:
Liſt. 109. Cap. 178 A
20:
Liſt. 133. Cap. 217.
21:
B. D.
22:
Liſt. 156. F.
kolumna: c
1:
Głowną bo=
2:
leſc oddala.
3:
Liſt. 18. Cap 25. EF.
4:
Liſt. 18. Cap 25. F.
5:
Liſt. 26. K.
6:
Liſt. 28. F.
7:
Liſt. 48. D.
8:
Liſt. 48. Cap. 70. C.
9:
Liſt. 52. Cap. 77. F.
10:
Liſt. 58. E.
11:
Liſt. 63. Cap. 98. D.
12:
Liſt. 67. E.
13:
Liſt. 77. C.
14:
Liſt. 82. N.
15:
Liſt. 82. Cap. 131. D.
16:
Liſt. 96. C.
17:
Liſt. 104. Cap. 167. I.
18:
Liſt. 109. Cap. 178 D
19:
Liſt. 111. Cap. 181 B
20:
Liſt. Cap. 194. E. K.
21:
Liſt. 119. I.
22:
Liſt. 120. Cap. 200. G.
23:
Liſt. 124. H.
24:
Liſt. 125. I.
25:
Liſt. 133. Ca. 217.
Index.

kolumna: d
1:
Liſt. 138. Cap. 225. B
2:
Liſt. 144. F.
3:
Liſt. 149. Cap. 251. C.
4:
Liſt. 154. B.
5:
Boleſc głowy
6:
z zimney przy=
7:
czyny oddala.
8:
Liſt. 89. Cap. 142. C.
9:
Liſt. 127. Cap. 212. E.
10:
Boleſc głowy
11:
z gorączey przy
12:
czyny vſmie=
13:
rza yoddala.
14:
Liſt. 39. Cap. 57. E.
15:
Liſt. 72. Cap. 113. D.
16:
Liſt. 92. C. D.
17:
Liſt. 95. D.
18:
Liſt. 100. L
19:
Liſt. 117. Ca. 197. Bv
20:
Liſt. 122. Cap. 204. C.
21:
Liſt. 149. Cap. 250. A.
22:
Liſt. 150. I.
23:
Liſt. 153. Ca. 257. d. F.
24:
Boleſc poł gło=
25:
wną oddala.
26:
Liſt. 35. G.
27:
Liſt. 84. M.
28:
Liſt. 139. Cap. 227. G.
29:
Na głowie ro=
30:
ſci włoſy.
kolumna: e
1:
Liſt. 15. Cap. 21. E.
2:
Liſt. 16. nad H.
3:
Liſt. 20. G.
4:
Liſt. 27. C.
5:
Liſt. 27. Cap. 37. L.
6:
Liſt. 33. D.
7:
Liſt. 117. Cap. 195. G.
8:
Liſt. 137. N.
9:
Liſt. 137. Ca. 223. c. K.
10:
Liſt. 144. M.
11:
W głowie ra=
12:
ny leczy.
13:
Liſt. 18. Cap. 25. B.
14:
Liſt. 37. G.
15:
Liſt. 61. B.
16:
Głowę vczy=
17:
ſcic.
18:
Liſt. 20. nad C.
19:
Liſt. 27. Cap. 37. C.
20:
Liſt. 30. M. C.
21:
Liſt. 33. D.
22:
Liſt. 46. G.
23:
Liſt. 48. D.
24:
Liſt. 48. C.
25:
Liſt. 83. Cap. 133. E.
26:
Liſt. 84. M.
27:
Liſt. 91. I.
28:
Liſt. 96. Cap. 156. E.
29:
Liſt. 107. G.
30:
Liſt. 117. Cap. 197. B.
31:
Liſt. 136. Cap. 222. F.
32:
Liſt. 143. Cap. 236. A.
33:
Do głowy dy=
kolumna: f
1:
mom wſtępo
2:
wac broni.
3:
Liſt. 28. C.
4:
Głowy mdłoſc
5:
czyni.
6:
Liſt. 28. F.
7:
Mozg poſila y
8:
głowę.
9:
Liſt. 29. Cap. 40. F.
10:
Liſt. 60. Ca. 92. C.
11:
Liſt. 117. Cap. 197. B.
12:
Liſt. 119. I.
13:
Liſt. 128. Cap. 212. F.
14:
Liſt. 137. Cap. 223. G.
15:
Liſt. 141. Cap. 231. C.
16:
Gorączoſc gło=
17:
wy odeymuie.
18:
Liſt. 71. E.
19:
Liſt. 92. N.
20:
Liſt. 149. Cap. 250. A.
21:
Boleſcz głowy
22:
dzieciom vſmierza
23:
Liſt. 88. B.
24:
Z głowy ſluz
25:
wyciąga.
26:
Liſt. 115. Cap.
27:
W głowie ſzumienie oddala
Infirmitatum.

kolumna: a
1:
Liſt. 94. Cap. 150. C.
2:
Liſt. 139. Cap. 227. I.
3:
Na wſzytki nie
4:
doſtatki głowne.
5:
Liſt. 128. Cap. 212. C.
6:
W głowie wil=
7:
koſci trawi.
8:
Liſt. 137. Cap. 223. B.
9:
Liſt. 139. I.
10:
Z mozgu nie=
11:
cżyſtoſci wyciągnąć.
12:
Liſt. 13. M.
13:
Liſt. 13. Cap. 18. M.
14:
Liſt. 46. G.
15:
Liſt. 80. M.
16:
Liſt. 83. Cap. 133. E.
17:
Liſt. 96. Cap. 157. B.
18:
Liſt. 97. C.
19:
Liſt. 118. Cap. 197. B.
20:
Liſt. 124. Cap. 207. E.
21:
Liſt. 128. Cap. 212. C.
22:
Liſt. 143. Cap. 236. A.
23:
Zołzy ktore by=
24:
waią za vſzima roſpądza.
25:
Liſt. 9. G.
26:
Liſt. 12. K.
27:
Liſt. 12. Cap. 17. E.
28:
Liſt. 67. H.
29:
Liſt. 73. D.
30:
Liſt. 83. Cap. 132. F.
31:
Liſt. 125. F.
32:
Złą pamięc na
33:
prawia.
kolumna: b
1:
Liſt. 17. M.
2:
Liſt. 29. Cap. 40. F.
3:
Liſt. 77. F.
4:
Liſt. 95. Cap. 152. C.
5:
Liſt. 109. Cap. 178. C.
6:
Liſt. 125. G. H. R.
7:
Liſt. 138. Cap. 225. B.
8:
Gdyby ſie kto
9:
obiadł ſiemienia/ albo polewki zniego. A ſtąd
10:
by miał boleſć głowy.
11:
Liſt. 33. C.
12:
Z głowy wilko
13:
ſci flegmiſte wyſuſza.
14:
Liſt. 50. Cap. 74. C.
15:
Włoſy czyrni.
16:
Liſt. 48. E.
17:
Liſt. 62. E.
18:
Liſt. 85. H.
19:
Liſt. 121. Cap. 202. C.
20:
Liſt. 134. H.
21:
Liſt. 137. H. N.
22:
Rozum ſtra=
23:
czony przywracza.
24:
Liſt. 50. B.
25:
Liſt. 109. Cap. 178. C.
26:
Liſt. 110. H.
27:
Liſt. 112. B.
28:
Liſt. 155. E.
29:
Płec gładzi.
30:
Liſt. 52. P.
31:
Kroſti ktore by
kolumna: c
1:
waią za vchem lecży.
2:
Liſt. 62. Cap. 96. E.
3:
Rozumu na
4:
chwilę pozbyć.
5:
Liſt. 65. G. R.
6:
Włoſam opa=
7:
dnąć niedopuſzcża.
8:
Liſt. 89. Cap. 143. B.
9:
Liſt. 137. Ca. 223 E K
10:
Mole kthorzy
11:
włoſy ſieką wypądza.
12:
Liſt. 36. C.
13:
Liſt. 43. Cap. 63. C.
14:
Pamięc kazi.
15:
Liſt. 104. Cap. 167. I.
16:
Włoſy zołthe
17:
vcżynić.
18:
Liſt. 121. E.
19:
Remę oddala
20:
Liſt. 40. B.
21:
Liſt. 47. I.
22:
Liſt. 61. Cap. 94. D.
23:
Liſt. 63. Cap. 98. B.
24:
Liſt. 66. Cap. 104. C.
25:
Liſt. 77. C.
26:
Liſt. 84. G.
27:
Liſt. 91. K.
28:
Liſt. 93. Ca. 149. B. E
29:
Liſt. 100 Ca. 163. E. b
30:
Liſt. 105. E.
31:
Liſt. 130. G.
32:
Liſt. 133. Cap. 217. C.
‡ ij
Index.

kolumna: d
1:
Liſt. 139. I.
2:
Liſt 141. Cap. 231. C.
3:
Liſt. 151. F.
4:
Guz na krczy=
5:
cży roſpądza.
6:
Liſt. 144. G.
7:
Włoſy iaſne
8:
cżyni.
9:
Liſt. 145. H.
10:
Zawraczanie
11:
głowy oddala.
12:
Liſt. 2. L.
13:
Liſt. 18. Cap. 25. F.
14:
Liſt. 28. L.
15:
Liſt. 50. B.
16:
Liſt. 89. Cap. 142. C.
17:
Liſt. 138. Cap. 225. B.
18:
Wſzam w gło
19:
wie być nie da.
20:
Liſt. 20. E.
21:
Liſt. 46. E.
22:
Wſzy ſie mnożą.
23:
Liſt. 5. Cap. 7. F.
24:
Na głowie le=
25:
cży wrzody wilgotne.
26:
Liſt. 62. Cap. 96. E.
27:
Liſt. Cap. 193. H.
28:
Gdy kto od pa
29:
mięci odeydzie.
30:
Liſt. 125. G. H. R.
31:
Na łupieze w
32:
głowie.
kolumna: e
1:
Liſt. 134. Cap. 218. F. grafika
2:
Głuchoſc oddala.
3:
Liſt. 1. G.
4:
Liſt. 48. I.
5:
Liſt. 48. Cap. 70. L
6:
Liſt. 76. D.
7:
Liſt. 133. L.
8:
Liſt. 137. Cap. 223 G
9:
W vſzu raba=
10:
ki morzyć.
11:
Liſt. 1. H.
12:
Liſt. 24. G.
13:
Liſt. 46. D.
14:
Liſt. 46. Cap. 67. H.
15:
Liſt. 47. F.
16:
Liſt. 52. M
17:
Liſt. 61. Cap. 94. F.
18:
Liſt. 91. E.
19:
Liſt. 134. N.
20:
W vſzu roſpa=
21:
dliny goij.
22:
Liſt. 20. Cap. 28. D.
23:
Liſt. 153. Cap. 257. E.
24:
W vſzu piſzcze
25:
nie oddala.
26:
Liſt. 27. Cap. 37. K.
27:
Liſt. 39. D.
28:
Liſt. 47. F.
29:
Liſt. 72. F.
30:
Liſt. 134. G.
31:
Z vſzu ropę
kolumna: f
1:
cżyſci.
2:
Liſt. 79. Cap. 126. A.
3:
Liſt. 134. Ca. 218. M.
4:
Liſt. 155. Cap. 216. A.
5:
Na ociekłoſc vſzu.
6:
Liſt. 79. Cap. 116. A.
7:
W vchu roba
8:
ka czo gi zową Sko=
9:
rek: vmarza.
10:
Liſt. 110. C.
11:
Liſt. 118. T.
12:
W vſzu rany
13:
z kroſt lecży.
14:
Liſt. 151. Cap. 254. D.
15:
W vſzu boleſc
16:
oddala.
17:
Liſt. 7. Cap. 10. E.
18:
Liſt. 15. Cap. 21. D.
19:
Liſt. 20. L.
20:
Liſt. 21. G.
21:
Liſt. 33. Cap. 45. AB.
22:
Liſt. 39. Cap. 57. D.
23:
Liſt. 65. D.
24:
Liſt. 72. F.
25:
Liſt. 82. Cap. 131. C.
26:
Liſt. 84. Cap. 134. I.
27:
Liſt. 89. Cap. 142. C.
28:
Liſt. 99. N.
29:
Liſt. 101. G.
30:
Liſt. 104. Cap. 167.
31:
Liſt. 104. C.
32:
Liſt. 109. Cap. 178.
Infirmitatum.

kolumna: a
1:
Liſt. 110. D.
2:
Liſt. 121. G.
3:
Liſt. 134. H.
4:
Liſt. 134. Cap. 218. K.
5:
Liſt. 139. Cap. 227. I.
6:
Opuchlinę w
7:
vſzu lecży.
8:
Liſt. 12. Cap. 17. B. grafika
9:
Z oczu bielmo
10:
y inſze makuły ſpądza.
11:
Liſt. 1. F.
12:
Liſt. 3. C.
13:
Liſt. 30. K.
14:
Liſt. 43. F.
15:
Liſt. 52. H.
16:
Liſt. 67. D.
17:
Liſt. 89. C.
18:
Liſt. 125. S.
19:
Oczam czyſcie
20:
nie y poſielnie.
21:
Liſt. 5. C.
22:
Liſt. 11. F.
23:
Liſt. 54. Cap. 80. F.
24:
Liſt. 60. Cap. 92. B.
25:
Liſt. 151. G.
26:
Przeciw mdło
27:
ſci wzroku.
28:
Liſt. 13. F.
29:
Liſt. 27. Cap. 37. K.
30:
Liſt. 30. H.
31:
Liſt. 51. Cap. 76. A.
32:
Liſt. 54. Cap. 80. F.
33:
Liſt. 60. Cap. 92. B.
kolumna: b
1:
Liſt. 89. C.
2:
Liſt. 118. D. R.
3:
Liſt. 119. B. E.
4:
Liſt. 120. Cap. 200. G.
5:
Liſt. 133. D.
6:
Liſt. 134. Cap. 218. G.
7:
Liſt. 137. Cap. 223. F.
8:
Liſt. 143. K.
9:
Liſt. 146. D.
10:
Liſt. 147. B.
11:
Liſt. 153. F.
12:
Naprzeciw za
13:
ćmieniu ocżu.
14:
Liſt. 2. L.
15:
Liſt. 13. C.
16:
Liſt. 18. Cap. 25. D.
17:
Liſt. 30. N.
18:
Liſt. 51. Cap. 76. K.
19:
Liſt. 54. Cap. 80 F.
20:
Liſt. 60. Cap. 92. B.
21:
Liſt. 137. Cap. 223. F.
22:
Liſt. 146. D.
23:
Na oczy chore
24:
y mdłe: lekarzſtwo.
25:
Liſt. 51. Cap. 76. A.
26:
Liſt. 54. Cap. 80. F.
27:
Liſt. 89. C.
28:
Liſt. 98. D.
29:
Liſt. 146. D.
30:
Z oczu wilkoſc
31:
złą wyſuſza.
32:
Liſt. 5. Cap. 7. H.
33:
Liſt. 35. K.
34:
Zoczu makuły
35:
ſpądza wſzelkie.
kolumna: c
1:
Liſt. 52. H.
2:
Z oczu boleſc
3:
oddala.
4:
Liſt. 22. Cap. 30. F.
5:
Liſt. 25. G.
6:
Liſt. 26. K.
7:
Liſt. 28. B.
8:
Liſt. 34. Cap. 48. B.
9:
Liſt. 65. H.
10:
Liſt. 83. L.
11:
Liſt. 88. B.
12:
Liſt. 101. G.
13:
Liſt. Cap. 194. I. M.
14:
Liſt. 137. Cap. 223. F.
15:
Liſt. 145. D.
16:
Liſt. 154. E.
17:
Powiek opuch
18:
nienie roſpądza.
19:
Liſt. 68. Cap. 107. C.
20:
Na ięczmyk/
21:
Y na opuchlinę pod
22:
ocżyma.
23:
Liſt. 15. Cap. 21. C.
24:
Zoczu ſwierzb
25:
ſpądza.
26:
Liſt. 27 Cap. 37 G.
27:
Liſt. 31. L.
28:
Liſt. 52. I.
29:
Z oczu nieczy
30:
ſtoſć y cżyrwonoſć
31:
ſpądza.
32:
Liſt. 70. D. Camphora
33:
Liſt. 95. D.
‡ iij
Index

kolumna: d
1:
Liſt. Cap. 194. N.
2:
Liſt. 118. M.
3:
Liſt. 134. Cap. 218. G.
4:
Liſt. 141. D.
5:
Liſt. 146. D.
6:
Liſt. 151. G.
7:
Gorączoſc z o=
8:
cżu odeymuie.
9:
Liſt. 70. D. E. campho
10:
Liſt. 95. D.
11:
Oczu ociekłoſc
12:
lecży.
13:
Liſt. 87. K.
14:
Wilkoſciam
15:
do ocżu płynąć broni.
16:
Liſt. 88. B.
17:
Na oczy pły=
18:
nącze lekarzſtwo.
19:
Liſt. 91. I.
20:
Liſt. 95. D.
21:
Liſt. 118. M.
22:
Wzrok zacmie
23:
wa.
24:
Liſt. Cap. 164. C.
25:
Liſt. 109. Cap. 178. A.
26:
Wzrok mdli.
27:
Liſt. 5. Cap. 7. H.
28:
Liſt. 7. Cap. 10. F.
29:
Liſt. 27. Cap. 37. I.
30:
Liſt. 100. F.
31:
Liſt. 109. Cap. 178. A.
32:
Lipkoſc z oczu
kolumna: e
1:
y ogień ſciąga.
2:
Liſt. 122. G.
3:
Luskę w oczu
4:
na białku zdziera.
5:
Liſt. 127. Cap. 211. F.
6:
Niedoſtatek w
7:
ſzelki w ocżu naprawia
8:
Liſt. 141. Cap. 231. A.
9:
Liſt. 147. B.
10:
Liſt. 148. Cap. 243. D.
11:
Oczy zagnoio
12:
ne wyſuſza.
13:
Liſt. 146. D.
14:
Twardoſc po=
15:
wiek roſpądza.
16:
Liſt. 145. D.
17:
Czyrwonoſc z
18:
ocżu ſpądza.
19:
Liſt. 1. F. grafika
20:
Na liczu trąd
21:
lecży.
22:
Liſt. 2. Cap. 3. C.
23:
Liſt. 4. Cap. 5. C.
24:
Liſt. 7. D.
25:
Liſt. 20. F.
26:
Liſt. 23. Cap. 31. F.
27:
Liſt. 24. F.
28:
Liſt. 27. Cap. 37. F.
29:
Liſt. 31. L.
30:
Liſt. 43. H.
31:
Liſt. 46. Cap. 67. E.
kolumna: f
1:
Liſt. 50. C.
2:
Liſt. 61. Cap. 94. C.
3:
Liſt. 63. Cap. 98. E.
4:
Liſt. 76. A.
5:
Liſt. 91. M.
6:
Liſt. 96. Cap. 156. C.
7:
Liſt. 100. C.
8:
Liſt. 144. G.
9:
Rumianoſc
10:
licza cżyni.
11:
Liſt. 133. Cap. 217. D.
12:
Licze czudne
13:
vcżynić.
14:
Liſt. 12. Cap. 17. D.
15:
Liſt. 88. C.
16:
Sinoſc pod o=
17:
cżyma ſpądza.
18:
Liſt. 22..
19:
Liſt. 24. 7.
20:
Liſt. 83. Cap. 133. C.
21:
Na liczu bar=
22:
wę ſtraczoną przy=
23:
wracza.
24:
Liſt. 133. D.
25:
Licze kroſtawe
26:
lecży.
27:
Liſt. 133. Cap. 217. A.
28:
Liſt. 136. C.
29:
Na liczu barwę czudną czyni.
30:
Liſt. 28. Cap.. H.
31:
Liſt. 39. C.
Infirmitatum.

kolumna: a
1:
Liſt. 52. P.
2:
Liſt. 82. L.
3:
Liſt. 133. D.
4:
Kroſty z licza
5:
białe ſpądza.
6:
Liſt. 53. G.
7:
Liſt. 59. K.
8:
Liſt. 76. A.
9:
Liſt. 156. C.
10:
Opuchlinę ro
11:
ſpądza pod ocżyma.
12:
Liſt. 39. Cap. 57. E.
13:
Na licze wę=
14:
grow pełne.
15:
Liſt. 71. Cap. 111. C.
16:
Liſt. 125. K.
17:
Na liczu kro=
18:
ſty cżyrwone goij.
19:
Liſt. 120. M.
20:
Liſt. 120. Cap. 200. C
21:
Na liczu trąd
22:
cżyni.
23:
Liſt. 5 Cap. 7. G.
24:
Piegi z licza
25:
y inſze ſzkaradoſci.
26:
ſpądza.
27:
Liſt. 14. I.
28:
Liſt. 15. Cap. 21. E.
29:
Liſt. 22. E.
30:
Liſt 67. F.
31:
Liſt. 70. D. Campho.
32:
Liſt. 76. A.
kolumna: b
1:
Liſt. 91. D.
2:
Liſt. 93. C.
3:
Liſt. 97. Cap. 158. G.
4:
Liſt. Cap. 195. D.
5:
Liſt 120. I.
6:
Liſt 125. K.
7:
Liſt. 126. Cap. 209 B
8:
Liſt. 141. Cap. 231. A.
9:
Liſt. 144. L.
10:
Trąd biały z
11:
licza ſpądza.
12:
Liſt. 93. Cap. 140. B.
13:
Liſt. 121. H.
14:
Przeciw ogo=
15:
rzelinie.
16:
Liſt. 15. Cap. 21. E.
17:
Brodę richło
18:
vroſcić.
19:
Liſt. 2. B.
20:
Liſt. 27. Cap. 37. L.
21:
Liſt 127. Cap. 211. D grafika
22:
Krew z noſa
23:
pobudza.
24:
Liſt. 133. Cap. 217 B
25:
Krew z noſa
26:
płynączą ſtanowi.
27:
Liſt 28. H.
28:
Liſt. 35. Cap. 50. B.
29:
Liſt. 38. A.
30:
Liſt. 62. B.
31:
Liſt. 65. A.
kolumna: c
1:
Liſt. 70. C. Campho.
2:
Liſt. 80. Cap. 128. N.
3:
Liſt. 100. G.
4:
Liſt 101. Cap. 163. E
5:
Liſt. 115. B.
6:
Liſt. 118. S.
7:
Liſt. 130. Cap. 215. D.
8:
Liſt. 134. Cap. 218. H.
9:
Liſt. 151. Cap. 254. F.
10:
Naprzeciw za
11:
ciſnieniu cżeluſci/ Y
12:
dziurek wnoſie. Zową
13:
thy choroby Brancos
14:
et coriza.
15:
Liſt. 85. B.
16:
Liſt. 152. D.
17:
Otwiera zat
18:
kanie dziurek w noſie
19:
od mozgu.
20:
Liſt. 96. Cap. 157. B.
21:
Liſt. 128. Cap. 212. F.
22:
Liſt. 143. C.
23:
Liſt. 152. D.
24:
Bolączkę Can
25:
cer/ ktora bywa w no=
26:
ſie: lecży.
27:
Liſt. 10. Cap. 14. G.
28:
Liſt. 20. F.
29:
Liſt. 82. Cap. 131. A. grafika
30:
Smrod odda
31:
la z vſt.
32:
Liſt. 1. I.
‡ iiij
Index.

kolumna: d
1:
Liſt. 8. A.
2:
Liſt. 29. Cap. 40. H.
3:
Liſt. 52. Cap. 77. E.
4:
Liſt. 81. Cap. 130. C.
5:
Liſt 82. O.
6:
Liſt 110. E.
7:
Liſt. 115. Cap. 191. D
8:
Liſt. Cap. 193. C.
9:
Liſt. 148. C.
10:
Liſt 148. Cap. 244. A
11:
Na wargach
12:
Liſt. 14. M (kroſty goij
13:
Liſt. 25. Cap. 34. A.
14:
Liſt. 51. D.
15:
Vſt roſpadli
16:
ny y podniebienia goij
17:
Liſt. 10. Cap. 14. H.
18:
Liſt. 18. C.
19:
Liſt. 20. F.
20:
Liſt. 25. Cap. 34. A.
21:
Liſt. 29. Cap. 40. L.
22:
Liſt. 52. Cap. 77. D.
23:
Liſt. 85. I.
24:
Liſ. 100, C.
25:
Liſt. 102, Cap, 165, L,
26:
Liſt, Cap, 194, H
27:
Liſt, 117, Cap, 196, G
28:
Liſt. 140. Ca. 229. E.
29:
Rany goij w
30:
vſtach,
31:
Liſt, 67, Cap, 104, F
32:
Liſt. 153. A.
33:
Skazenie
kolumna: e
1:
warg naprawia,
2:
Liſt, 51, D,
3:
Kroſty złe le=
4:
cży w vſciech
5:
Liſt, 30, F,
6:
Vſt ſpadałoſc
7:
dzieciom goij.
8:
Liſt, 33, Cap, 46, E,
9:
Vſt skrzywie
10:
nie naprawia.
11:
Liſt. 69. Cap. 109. D
12:
Liſt. 84. M.
13:
Liſt. 89. Cap. 142. C.
14:
Mowę ſtraczo
15:
ną przywracza.
16:
Liſt. 63. Cap. 98. D.
17:
Podniebienie
18:
w vſciech wyſuſza.
19:
Liſt. 96. Cap. 157. B.
20:
Od zagniłoſci
21:
vſt broni.
22:
Liſt. 102. Cap. 165 C
23:
Vſt zagniłoſc
24:
lecży.
25:
Liſt. 117. Ca. 196. G
26:
Liſt. 133. C.
27:
Rany w v=
28:
ſtach y na podnie=
29:
bieniu goij.
30:
Liſt. 121. Cap. 202 A
kolumna: f
1:
Boleſc zębow
2:
oddala.
3:
Liſt. 2. Cap. 3. B,
4:
Liſt. 4. Cap. 5. K.
5:
Liſt. 5. Cap. 7. I.
6:
Liſt. 13. F.
7:
Liſt. 14. H.
8:
Liſt. 15. Cap. 21. D.
9:
Liſt. 18. Cap. 25. C.
10:
Liſt. 30. B.
11:
Liſt. 39. Cap. 57. H.
12:
Liſt. 46. Cap. 67. F.
13:
Liſt. 47. I.
14:
Liſt. 48. D.
15:
Liſt. 61. Cap. 94. G.
16:
Liſt. 65. E
17:
Liſt. 71. Cap. 111. B.
18:
Liſt. 76. B.
19:
Liſt. 80. H.
20:
Liſt. 80. Ca. 128. c. F.
21:
Liſt. 85. F. M.
22:
Liſt. 89. B.
23:
Liſt. 97. C. G.
24:
Liſt. 101. P.
25:
Liſt. 101. Cap. 164, L
26:
Liſt. 102. Cap. 165 B
27:
Liſt. 108. Cap. 176 C
28:
Liſt. 109. Ca. 178. F.
29:
Liſt. 110. Cap. k78. K
30:
Liſt. 115. Ca. 191 D.
31:
Liſt. Cap. 194. L.
32:
Liſt. 118. E
33:
Liſt. 124. Ca. 207. D.
34:
Liſt. 125. P.
35:
Liſt. 129. O.
Infirmitatum.

kolumna: a
1:
Liſt. 143. Cap. 236. 1.
2:
Liſt. 145. C. H.
3:
Liſt. 146. Cap. 240 B
4:
Mięſo około
5:
zębow ſcieńcża.
6:
Liſt. Cap. 193. C.
7:
Dziąſla gdy
8:
komu gniją.
9:
Liſt. 10. Cap. 14. H.
10:
Liſt. 18. C.
11:
Liſt. 29. Cap. 40. L.
12:
Liſt. 51. D.
13:
Liſt. 69, Cap, 109, A
14:
Liſt, 133, G,
15:
Liſt, 153, A,
16:
Vmocznia
17:
zęby,
18:
Liſt, 18, C,
19:
Liſt, 29, Cap, 40, L,
20:
Liſt, 82, P,
21:
Liſt, 97, G,
22:
Liſt, 110, Cap. 178, K
23:
Liſt, Cap, 193, C,
24:
Liſt, 133. C,
25:
Oſkominy na
26:
zębiech oddala,
27:
Liſt, 100, I,
28:
Czyni zgrzy
29:
tanie ząb.
30:
Liſt, 40, Cap, 58, E,
31:
Do dziąſl
32:
wilkoſciā płnąć nie da.
kolumna: b
1:
Liſt, 62, C,
2:
ſmrod z dziąſl
3:
odeymuie,
4:
Liſt, 81, Cap, 130, C,
5:
Białe zęby
6:
vcżynić,
7:
Liſt, 82, P,
8:
Wyciąga nie
9:
cżiſtoſci z dziąſl,
10:
Liſt, 93, Cap, 149, C,
11:
Liſt, 148, C,
12:
Rany w dzią
13:
ſlach goij,
14:
Liſt, Cap, 193, C
15:
Dzięgna wy=
16:
ſuſza y lecży,
17:
Liſt, Cap, 194, L,
18:
Liſt 122, F,
19:
Dziąſla ſlabe
20:
vmocznia,
21:
Liſt, 133, C
22:
Liſt, 136, Cap, 222, C
23:
Liſt, 155, Cap, 261, A
24:
Broni zębom
25:
prochnąć,
26:
Liſt, 146, Cap, 240, B
27:
Dziąſla około
28:
ząb naprawia
29:
Liſt, 155, Cap, 261, Agrafika
kolumna: c
1:
Ięzyka ſpada
2:
nie lecży
3:
Liſt, 33, Cap, 46, C,
4:
Liſt, 66, Cap, 104, C
5:
Ięzyczek vpa
6:
dły podnoſi,
7:
Liſt, 47, I,
8:
Liſt, 85, B,
9:
Liſt, 119, L,
10:
Liſt, 124, Cap, 207 C,
11:
Liſt, 155, Cap, 261 A grafika
12:
Na ſzigi zolzy
13:
roſpądza.
14:
Liſt. 4 Cap. 5. K.
15:
Liſt. 125. F.
16:
Opuchlinę
17:
ſzije lecży.
18:
Liſt. 105. G. grafika
19:
Gardla ochra
20:
pienie oddala.
21:
Liſt. 13. L.
22:
Liſt. 38. B.
23:
Liſt. 82. Cap. 131 B.
24:
Liſt. 138. Cap. 225. F.
25:
Liſt. 141. Cap. 231. C.
26:
Glinogorz le=
27:
cży dziatkam.
28:
Liſt. 68. Cap. 107. D.
29:
Slinogorz le
Index.

kolumna: d
1:
cży wſzelkiemu.
2:
Liſt. 27. Cap. 37. C.
3:
Liſt. 47. H.
4:
Liſt. 52. Cap. 77. A.
5:
Liſt. 85. B. I.
6:
Liſt 117. Cap 195. H
7:
Liſt. 117. Cap. 196 O
8:
Przeciw ſucho
9:
ſci gardła
10:
Liſt. 78. Cap. 123. A.
11:
Przeciw zada=
12:
wieniu ktore bywa w
13:
gardle.
14:
Liſt. 85. I.
15:
Boleſc gardła
16:
oddala.
17:
Liſt. 89. Cap. 142. C.
18:
Gardło opu=
19:
chłe lecży.
20:
Liſt 99. O.
21:
Roſpadliny
22:
w gardle goij.
23:
Liſt. 100. C.
24:
Pod gardłem
25:
zołzy roſpądza.
26:
Liſt. 119. C.
27:
Liſt. 125. F.
28:
Bolączki w
29:
gardle lecży.
30:
Liſt. 143. Cap. 237. A
31:
Liſt. 144. B.
kolumna: e
grafika
1:
W Pierſiach
2:
cięſzkoſć oddala.
3:
Liſt. 2. C.
4:
Liſt. 5. Cap. 7. K.
5:
Liſt. 7. E.
6:
Liſt. 7, Cap. 10. G. H
7:
Liſt. 20. Cap. 28 F.
8:
Liſt. 22. Cap. 30. F.
9:
Liſt. 44. Cap. 64. D.
10:
Liſt 66. Cap. 104. A.
11:
Liſt. 80. K.
12:
Liſt. 89. Cap. 142. D.
13:
Liſt. 113. Cap. 186. C.
14:
Liſt. 114. Cap. 189. B
15:
Liſt. 123. Cap. 205. F
16:
Liſt. 124, Cap. 206 A
17:
Liſt. 124. F.
18:
Liſt. 128. G,
19:
Liſt. 133. D.
20:
Liſt. 138. Cap. 225. F.
21:
Liſt. 150. K.
22:
Liſt. 150. 252. F
23:
Liſt. 154. C.
24:
Flegmę z pier
25:
ſi wywodźi.
26:
Liſt. 36. C.
27:
Liſt. 27. D.
28:
Liſt. 45. Cap. 66. A.
29:
Liſt. 66. C. E.
30:
wilkoſci zle z
31:
pierſi wywodzi.
32:
Liſt. 13. K.
33:
Liſt. 84. Cap. 134. K.
kolumna: f
1:
Liſt. 137. Cap. 223 B
2:
Na ſkazone
3:
pierſi lekarzſtwo.
4:
Liſt. 84. Cap. 134. B.
5:
Pierſi y płuca
6:
cżyſci.
7:
Liſt. 84. Cap. 134. K.
8:
Liſt. 90. G.
9:
Liſt. 90. Cap. 144. B.
10:
Liſt. 101. Cap. 164 D
11:
Liſt. 110. Cap. 178. I
12:
Liſt. 136. F.
13:
Liſt. 140. Cap. 229 D
14:
Liſt. 143. A.
15:
Liſt. 149. D
16:
Liſt. 152. M.
17:
w Pierſiach le
18:
cży wrzedzienicze.
19:
Liſt. 31. Cap. 43. F.
20:
Mleko białem
21:
głowam w pierſiach
22:
rozpuſzcża z ſiadłe.
23:
Liſt. 33. Cap. 46. D.
24:
Liſt. 47. G.
25:
Liſt. 82. G.
26:
Pierſi białem
27:
głowam aby wielkie
28:
nie vroſly.
29:
Liſt. 34. Cap. 48. E.
30:
Liſt. 35. I.
31:
Twardoſc
32:
pierſi roſpądza.
Infirmitatum.

kolumna: a
1:
Liſt. 37. D.
2:
Liſt. 69. Cap. 109. B.
3:
wrzedzienicze
4:
ktore bywaią v bia
5:
łych głow na pier
6:
ſiach lecży.
7:
Liſt. 65. I.
8:
Liſt. 149. Cap. 250. C.
9:
Pierſi potwier
10:
dza.
11:
Liſt. 144. Cap. 64. E.
12:
Czyni wolnoſc
13:
oddychania.
14:
Liſt. 44. Cap. 64. E.
15:
Liſt. 68. G.
16:
Liſt. 78. Cap. 123. A.
17:
Liſt. 86. F.
18:
Liſt. 109. Ca. 178. G.
19:
Liſt. 110. Cap. 178 I
20:
Liſt. 112. Cap. 181. G.
21:
Liſt. 140. Cap. 229 D
22:
Liſt. 142. Ca. 234. B.
23:
Boleſc pierſi
24:
oddala.
25:
Liſt. 67. A.
26:
Liſt. 81. G.
27:
Liſt. 123. Cap. 215 A
28:
Liſt. 150. Ca. 252. F.
29:
w dychawiczę
30:
wpada.
31:
Liſt. 56. Cap. 85. K.
32:
Liſt. 122. E.
kolumna: b
1:
Pierſi ociekłe
2:
paniam lecży.
3:
Liſt. 79. Cap. 126. A.
4:
Krew z pierſi
5:
płynączą ſtanowi.
6:
Liſt. 101. Cap. 164 N
7:
Suchoſc pier
8:
ſi oddala.
9:
Liſt. 103. Cap. 167. E
10:
Liſt. 78. Cap. 123. A.
11:
Pierſi odmięk
12:
cża.
13:
Liſt. 112. Ca. 184. A.
14:
Pierſiam na
15:
choroby zaſtarzałe.
16:
lekarzſtwo.
17:
Liſt. 117 Cap. 196. L.
18:
Pierſi zagrze
19:
wa.
20:
Liſt. 127. M.
21:
Pierſi zaciſnio
22:
ne otwarza.
23:
Liſt. 136. F.
24:
Pierſi y płuca
25:
poſila.
26:
Liſt. 153. Cap. 257. E.
27:
Flegmę z pier
28:
ſi lipką wywodzi.
29:
Liſt. 7. E.
30:
Liſt. 37. B.
kolumna: c
1:
Liſt. 27. D.
2:
Liſt. 44. Cap. 64. D.
3:
Liſt. 66. C.
4:
Liſt. 84. Cap. 134. K.
5:
Liſt. 138. Cap. 225 H
6:
Liſt. 147. E.
7:
Liſt. 150. Cap. 252. F.
8:
Liſt. 152. E.
9:
W pierſiach z
10:
ſiadłą krew roſpądza
11:
Liſt. 7. E.
12:
Liſt. 47. G.
13:
Mleko w pier=
14:
ſiach mnoży.
15:
Liſt. 7. Cap. 10. I.
16:
Liſt. 51. Cap. 76. B.
17:
Liſt. 74. G.
18:
wrzod w pier=
19:
ſiach lecży, Ktori zo=
20:
wą Peripleumonija.
21:
Liſt. 150. K. grafika
22:
Płucz boleſc
23:
oddala.
24:
Liſt. 4. Cap. 4. D.
25:
Liſt. 35. Cap. 50. B.
26:
Liſt. 67. A.
27:
Liſt. 123. Cap. 205 A
28:
Płuczam
29:
ſzkodzi.
30:
Liſt. 108 Cap. 176. F.
31:
Rany w
32:
płu=
Index.

kolumna: d
1:
czach lecży.
2:
Liſt. 14. G.
3:
Liſt. 26. D.
4:
Liſt. 35. Cap. 50. E.
5:
Liſt. 116. K.
6:
Liſt. Cap. 193. B.
7:
Chropawoſc
8:
płucz gładzi.
9:
Liſt. 18. A.
10:
Liſt. 78. Cap. 123. A.
11:
Ropę z płucz
12:
cżyſci.
13:
Liſt. 38. A. E.
14:
Liſt. 66. C.
15:
Niemoczy w=
16:
ſzelkie płucz/ wątroby,
17:
y ſleziony lecży.
18:
Liſt. 108. B. C.
19:
Liſt. 116 K.
20:
Owrzedzenie
21:
płucz lecży.
22:
Liſt. 116. H.
23:
Liſt. Cap. 193. B.
24:
Krwią plwa=
25:
nie zaſtanawia.
26:
Liſt. 20. Cap. 28. B. F.
27:
Liſt. 24. Cap. 33. B.
28:
Liſt. 35. Cap. 50. B.
29:
Liſt. 78. Cap. 123. A.
30:
Liſt. 79. Cap. 126. A.
31:
Liſt. 82. K.
32:
Liſt. 112. Cap. 184. A.
33:
Liſt. 115. Cap. 191. A.
kolumna: e
1:
Liſt. 3. T.
2:
Liſt. 19. L.
3:
Liſt. 35. Cap. 50. B.
4:
Liſt. 126. H.
5:
Liſt. 134, Cap. 218 D
6:
Liſt. 140. Cap. 229. F
7:
Liſt. 151. Cap. 254. F.
8:
Liſt. 155. Cap. 261 A.
9:
B. tudzieſz v białeo
10:
wina.
11:
Na Płuczach
12:
wrzod: zową gi Pleu=
13:
ra: lecży.
14:
Liſt. 3. K.
15:
Liſt. 105. D.
16:
Liſt. 150. K.
17:
Dychawiczę
18:
lecży.
19:
Liſt. 6. D.
20:
Liſt. 9. Cap. 13. D
21:
Liſt. 10. L.
22:
Liſt. 10. Cap, 14. F
23:
Liſt. 26. D.
24:
Liſt. 35. Cap. 50. B.
25:
Liſt. 37. Cap. 54. B.
26:
Liſt. 40. Cap. 59 B.
27:
Liſt. 41. Cap. 60. G.
28:
Liſt. 54. G.
29:
Liſt. 58. Cap. 89. C.
30:
Liſt. 60. Cap. 82. G.
31:
Liſt 66. Cap. 10. 4. A.
32:
Liſt. 68. F.
33:
Liſt. 71. Cap. 112. D
34:
Liſt. 80. K.
kolumna: f
1:
Liſt. 84. Cap. 134. B.
2:
Liſt. 109. Cap. 178 G
3:
Liſt. 124. Cap. 206 A
4:
Liſt. 125. V.
5:
Liſt. 133. G.
6:
Liſt. 147. C. E.
7:
Liſt. 152. H.
8:
Głos napra=
9:
wia.
10:
Liſt. 5. Cap. 7. K.
11:
Liſt. 14. Cap. 20. C.
12:
Liſt. 133. D. grafika
13:
Kaſzel iaki/ a
14:
z cżego kolwiek bę-
15:
dączy: oddala.
16:
Liſt. 3. I.
17:
Liſt. 5. Cap. 7. K.
18:
Liſt. 18. A.
19:
Liſt. 20. H.
20:
Liſt. 35. Cap. 50. B.
21:
Liſt. 36. Cap. 52. B.
22:
Liſt. 40. Cap. 58. C.
23:
Liſt. 40. Cap. 59. B.
24:
Liſt. 41. Cap. 60. L.
25:
Liſt. 69. Cap. 109. A.
26:
Liſt. 84. Cap. 134. B.
27:
Liſt. 96. D.
28:
Liſt. 99. M.
29:
Liſt. 109. Ca. 178. G.
30:
Liſt. 113. Cap. 186 C
31:
Liſt. 115. Cap, 191 K
32:
Liſt, 133 G,
Infirmitatum.

kolumna: a
1:
Liſt. 139. K.
2:
Liſt. 145. B.
3:
Liſt. 154. C.
4:
Kaſzel z wilko
5:
ſci lipkich ktore ſą w
6:
pierſiach: oddala.
7:
Liſt. 13. L.
8:
Liſt. 101. F.
9:
Liſt. Cap. 195. F.
10:
Kaſzel z zim=
11:
ney przycżiny oddala.
12:
Liſt. 3. I.
13:
Liſt. 81. G.
14:
Kaſzel zaſtha=
15:
rzały oddala.
16:
Liſt. 36. Cap. 52. C.
17:
Liſt. 47. H.
18:
Liſt. 66. Cap. 104. A.
19:
Kaſzel ſuchy
20:
oddala.
21:
Liſt. 71. Cap. 112. D.
22:
Liſt. 78. Cap. 123. A.
23:
Liſt. 78. Cap. 124. E.
24:
Liſt. 150. Cap. 252 F grafika
25:
Sercze poſila
26:
y vweſela.
27:
Liſt. 17. F.
28:
Liſt. 18. B.
29:
Liſt. 23. Cap. 31. G.
30:
Liſt. 43. G.
31:
Liſt. 44. Cap. 64. E.
kolumna: b
1:
Liſt. 58. F.
2:
Liſt. 76. Cap. 119. A.
3:
Liſt. 77. C.
4:
Liſt. 80. D. M.
5:
Liſt. 92. K.
6:
Liſt. 95. Cap. 154. A.
7:
Liſt. 98. B.
8:
Liſt. Cap. 194. M.
9:
Liſt. 128. Cap. 212 A
10:
Liſt. 151. G
11:
Liſt. 154. B.
12:
Serca drzenie
13:
oddala.
14:
Liſt. 28. N.
15:
Liſt. 40. Cap. 58. B.
16:
Liſt. 43. G.
17:
Liſt. 50. B.
18:
Liſt. 151. G.
19:
Sercza boleſc
20:
oddala.
21:
Liſt. 52. Cap. 77. F.
22:
Serczu ſzkodzi
23:
Liſt. 59. Cap. 90. K. grafika
24:
W zywocie za
25:
bija gliſty/ y inſze
26:
robaki.
27:
Liſt. 1. E.
28:
Liſt. 2. D.
29:
Liſt. 6. M.
30:
Liſt. 7. B.
31:
Liſt. 12. H.
kolumna: c
1:
Liſt. 15. E.
2:
Liſt. 24. G.
3:
Liſt. 40. Cap. 58. B.
4:
Liſt. 49. Cap. 72. F.
5:
Liſt. 55. Cap. 83. B.
6:
Liſt. 60. I.
7:
Liſt. 61. Cap. 94. B F
8:
Liſt. 66. Cap. 104. D.
9:
Liſt. 82. K.
10:
Liſt. 85. E.
11:
Liſt. 101. O.
12:
Liſt. 110. B. C.
13:
Liſt. 114. A. B.
14:
Liſt. 127. Ca. 211. Ab.
15:
Liſt. 128. H.
16:
Liſt. 136, B. C.
17:
Liſt. 147. C.
18:
W zywocie v
19:
dzieci gliſty zabija.
20:
Liſt. 31. L.
21:
Liſt. 34. G.
22:
Liſt. 36. C.
23:
Liſt. 110. B.
24:
Liſt. 118. R.
25:
Głowę
26:
poſila.
27:
Liſt. 18. Cap. 25. E.
28:
Liſt. Cap. 194. M.
29:
Liſt. 118. C.
30:
Liſt. 137. Cap. 223 B
31:
Płod vmarły
32:
z żywota wywodzi.
33:
Liſt. 2. E.
34:
Liſt, 9 C
Index.

kolumna: d
1:
Liſt. 10. G. H. I.
2:
Liſt. 10. Cap. 14. E.
3:
Liſt. 23. nad K.
4:
Liſt. 24. H.
5:
Liſt. 36. Cap. 52. C.
6:
Liſt. 41. Cap. 60 D
7:
Liſt. 49. Cap. 72. D.
8:
Liſt. 49. Cap. 72. E.
9:
Liſt. 55. Cap. 83. B.
10:
Liſt. 58. Cap. 89. G.
11:
Liſt. 69. Cap. 109. A.
12:
Liſt. 87. I.
13:
Liſt. 90. Cap. 144. I.
14:
Liſt. 144. Cap. 189 C
15:
Liſt. 118. K. L.
16:
Liſt. 121. D.
17:
Liſt. 124. F.
18:
Liſt. 130. I.
19:
Liſt. 136. Cap. 222 G
20:
Liſt. 140. Cap. 229. C
21:
Liſt. 143. A.
22:
Liſt. 144. H.
23:
Liſt. 147. C.
24:
Boleſc zywo=
25:
ta oddala.
26:
Liſt. 5. E.
27:
Liſt. 7. A.
28:
Liſt. 7. Cap. 10. I.
29:
Liſt. 11. A.
30:
Liſt. 30. D.
31:
Liſt. 32. D.
32:
Liſt. 40. Cap. 58. D.
33:
Liſt. 54. F.
34:
Liſt. 67. A.
35:
Liſt. 69. Cap. 109. A.
kolumna: e
1:
Z zywota cze=
2:
pek y dziecię żywe
3:
wywodzi.
4:
Liſt. 10. G. H. I.
5:
Liſt. 10. Cap. 14 E.
6:
Liſt. 24. Cap. 33. D.
7:
Liſt. 26. B.
8:
Liſt. 41. Cap. 60. D.
9:
Liſt. 48. Cap. 70. D.
10:
Liſt. 58. Cap. 89. G.
11:
Liſt. 107. Cap. 174 D.
12:
Liſt. 129. Cap. 214 D
13:
Liſt. 134. F.
14:
Liſt. 140. Cap. 229 C
15:
Liſt. 143. A.
16:
Liſt. 147. C.
17:
Zywot czyſcie
18:
Liſt. 11. E.
19:
Liſt. 146. Cap. 240. A.
20:
Zywot za=
21:
twardza.
22:
Liſt. 34. I.
23:
Liſt. 77. Cap. 121. B.
24:
Liſt. 100. B.
25:
Liſt. 111. Cap. 181 G
26:
Liſt. 120. Cap. 200. E.
27:
Liſt. 139. Cap. 226. B.
28:
Zywot miękczi
29:
Liſt. 12. C.
30:
Liſt. 13. Cap. 18. I.
31:
Liſt. 19. Cap. 27. A.
32:
Liſt. 22. G.
kolumna: f
1:
Liſt. 27. Cap. 37. B.
2:
Liſt. 34. I. j na końcu.
3:
Liſt. 40. M.
4:
Liſt. 62. Cap. 96. F.
5:
Liſt. 85. C.
6:
Liſt. 85. Cap. 136. B.
7:
Liſt. 96. D.
8:
Liſt. 110. A.
9:
Liſt. 111. Cap. 181 A
10:
Liſt. 123. Cap. 205. C.
11:
Liſt. 129. G.
12:
Liſt. 144. K. N.
13:
Kłocie wzywo
14:
cie vſmierza.
15:
Liſt. 13. Cap. 18. N.
16:
Liſt. 19. B.
17:
Liſt. 29. E.
18:
Liſt. 40. Cap. 58. D.
19:
Liſt. 54. F.
20:
Liſt. 57. B.
21:
Liſt. 61. Cap. 94. E.
22:
Liſt. 63. G.
23:
Liſt. 82. H.
24:
Liſt. 84. Ca. 134. F. g.
25:
Liſt. 90. I.
26:
Liſt. 90. Ca. 144. c. g.
27:
Liſt. 91. F.
28:
Liſt. 98. Cap, 160. D.
29:
Liſt. 101. M.
30:
Liſt. 102. G.
31:
Liſt. 116. Cap. 192 E.
32:
Liſt. 129. G.
33:
Liſt. 134. Cap. 218 B
34:
Liſt. 135. Cap. 219 B
35:
Liſt. 140. Cap. 229. E
Infirmitatum.

kolumna: a
1:
Liſt. 147. Cap. 242. H.
2:
Twardoſc zy=
3:
wota rozpądza.
4:
Liſt. 16. K.
5:
Liſt. 27. Cap. 37. K.
6:
Liſt. 62, Cap. 96. F.
7:
Ziwot chłodzi
8:
Liſt. 74. G.
9:
Płod w zywo
10:
cie vmocznia.
11:
Liſt. 38. Cap, 56. B.
12:
Liſt. 145. Cap. 239 A
13:
Zywot
14:
otwiera.
15:
Liſt. 45. Cap. 67. B.
16:
Liſt. 50. A.
17:
Liſt. 55. Cap. 83. E.
18:
Liſt. 81. E.
19:
Liſt. 85. E.
20:
Liſt. 85. Cap. 136. B.
21:
Liſt. 94. K.
22:
Liſt. 100. B.
23:
Liſt. 111. Cap. 181. F
24:
Liſt. 117. Ca. 196. e. n.
25:
Liſt. 123. Ca. 205. F.
26:
Liſt. 128. Ca. 212 B
27:
Liſt. 129. D.
28:
Liſt. 153. Cap. 257 A
29:
Z zywota wil
30:
koſci zagniłe wywo.
31:
Liſt. 123. Cap. 205 F
32:
Wilkoſci zle
33:
przez vſta wywodzi.
kolumna: b
1:
Liſt. 30. Cap. 42. B.
2:
W zywocie ro
3:
baki ktore zową Aſca=
4:
rides: zabija.
5:
Liſt. 49. Cap. 72. F.
6:
Liſt. 7. B.
7:
Liſt. 49. Cap. 72. F.
8:
Z zywota wia
9:
tri wypądza.
10:
Liſt. 58. D.
11:
Liſt. 33. E.
12:
Grizienie w zi
13:
wocie oddala.
14:
Liſt. 60. D.
15:
Liſt. 66. Cap. 104. B.
16:
Liſt. 68. Cap. 107. F.
17:
Liſt. 119. D. M.
18:
Liſt. 137. Cap. 223 B
19:
Liſt. 139. Cap. 227 D
20:
Liſt. 143. K.
21:
Grizienie wzy
22:
wocie od iakichkolwiek
23:
chrobakow oddala.
24:
Liſt. 110. C.
25:
W zywocie v
26:
dzieci robaki zabija.
27:
Liſt. 91. B.
28:
Płod odey
29:
muie.
30:
Liſt. 104. B.
31:
Płod ſie richło
kolumna: c
1:
zawięzuie.
2:
Liſt. 124. G.
3:
Aby ſie ſyno=
4:
wie rodzili.
5:
Liſt. 127. C.
6:
Kruczenie w
7:
żywocie cżyni.
8:
Liſt. 156. G.
9:
Boleſc ziwota
10:
z wiatrow oddala.
11:
Liſt. 7. A.
12:
Liſt. 19. B.
13:
Liſt. 29. E.
14:
Liſt. 40. Cap. 58. D
15:
Liſt. 67. A.
16:
Liſt. 84. G.
17:
Ku richłemu
18:
porodzeniu dżieciątka.
19:
Liſt. 155. D. grafika
20:
Zołądek po=
21:
twierdza.
22:
Liſt. 21. Cap. 29 C.
23:
Liſt. 22. Cap. 30. B.
24:
Liſt. 24. L.
25:
Liſt. 29. C.
26:
Liſt. 29. Cap. 40. E.
27:
Liſt. 32. E.
28:
Liſt. 36. Cap. 52. C.
29:
Liſt. 38. Cap. 56. E.
30:
Liſt. 40. Cap. 58. B.
31:
Liſt. 44. Cap. 64. E.
Index.

kolumna: d
1:
Liſt. 52. F.
2:
Liſt. 60. Cap. 92. C.
3:
Liſt. 82. Cap. 131. F.
4:
Liſt. 83. Cap. 133. E.
5:
Liſt. 88. Cap. 140. D.
6:
Liſt. 93. Cap. 149. F.
7:
Liſt. 97. Cap. 158. I.
8:
Liſt. 98. C.
9:
Liſt. 100. Cap. 163. B.
10:
Liſt. 101. H. I.
11:
Liſt. 105. Cap. 170. B
12:
Liſt. 110. E.
13:
Liſt. Cap. 194. M.
14:
Liſt. 121. B. C.
15:
Liſt. 133. D.
16:
Liſt. 136. Cap. 222. D.
17:
Liſt. 138. Cap. 225 N
18:
Liſt. 139. Cap. 226. D.
19:
Liſt. 143. B.
20:
Liſt. 147. B.
21:
Liſt. 150. Cap. 252. E.
22:
Liſt. 151. E.
23:
Liſt. 155. Cap. 261 B
24:
y drugie B. v białego
25:
wina.
26:
w zołądku wia
27:
tri trawi.
28:
Liſt. 6. M.
29:
Liſt. 25 C.
30:
Liſt. 32. Cap. 45. A.
31:
Liſt. 36. B.
32:
Liſt. 40. Cap. 58. E.
33:
Liſt. 40. C.
34:
Liſt. 75. C.
35:
Liſt. 88. Cap. 140. D.
kolumna: e
1:
Liſt. 90. L.
2:
Liſt. 98. C.
3:
Liſt. 100. Cap. 163. C.
4:
Liſt. 118. P.
5:
Liſt. 126. H.
6:
Liſt. 147 Cap, 242. A
7:
z zołądką obphi
8:
thoſć flegmy y inſzych
9:
wilkoſci złych
10:
wypądza.
11:
Liſt. 5. Cap. 7. L.
12:
Liſt. 6. M.
13:
Liſt. 18. I.
14:
Liſt. 25. D.
15:
Liſt. 27. Cap. 37. A.
16:
Liſt. 36. C.
17:
Liſt. 37. B.
18:
Liſt. 59. Cap. 91. B.
19:
Liſt. 107. Cap. 174. B.
20:
Liſt. 146. Cap. 240. A.
21:
wiatri z zołąd=
22:
ka roſpądza.
23:
Liſt. 68. Cap. 107. F.
24:
Liſt. 82. Cap. 131. F.
25:
Liſt. 98. Cap. 160. a. b.
26:
Liſt. 99. A.
27:
zołądek gdy ſie
28:
komu roſciąga.
29:
Liſt. 138. C.
30:
zołądek zazię=
31:
biony zagrzewa.
32:
Liſt. 22. Cap. 30. B.
33:
Liſt. 75. B.
kolumna: f
1:
Liſt. 88. Cap. 140. D.
2:
Liſt. 90. H.
3:
Liſt. 99. B.
4:
Liſt. 121. C.
5:
Liſt. 147. Cap. 242 K
6:
Liſt. 154. Cap. 259. B.
7:
zołądka wzdę=
8:
cie oddala.
9:
Liſt. 68. Cap. 107. C.
10:
Liſt. 86. C.
11:
Boleſc zołąd=
12:
ka oddala.
13:
Liſt. 29. D. E.
14:
Liſt. 32. D.
15:
Liſt. 41. Cap. 60. F.
16:
Liſt. 44. Cap. 64. F.
17:
Liſt. 54. E.
18:
Liſt. 58. Cap. 89. H.
19:
Liſt. 66. Cap. 104. E.
20:
Liſt. 67. A.
21:
Liſt. 75. Cap. 116. C.
22:
Liſt. 77. E.
23:
Liſt. 83. I.
24:
Liſt. 88. Cap. 140. B.
25:
Liſt. 92. E.
26:
Liſt. 93. Cap. 149. F.
27:
Liſt. 99. D.
28:
Liſt. 101. H. I.
29:
Liſt. 126. H.
30:
Liſt. 129. I. et Cap.
31:
2 14. B. eodem Folio.
32:
Liſt. 139. L.
33:
Liſt. 140. D.
34:
Liſt. 150. L.
35:
Liſt. 150. Cap. 252. E.

strona: ++


kolumna: a
Infirmitatum.

kolumna: a
1:
w zołądku tra=
2:
wienie dobre cżyni.
3:
Liſt. 32. E.
4:
Liſt. 52. F.
5:
Liſt. 58. D.
6:
Liſt. 83. Cap. 133. F.
7:
Liſt. 124. F.
8:
z zołądka fle=
9:
gmę ſtolczy wywodzi.
10:
Liſt. 33. Cap. 46. E.
11:
Liſt. 37. B.
12:
Liſt. 66. H.
13:
Liſt. 67. E.
14:
Liſt. 107. Cap. 174. B.
15:
Liſt. Cap. 194. A.
16:
Liſt. 128. Cap. 212. C
17:
Liſt. 147. C
18:
Zołądek poſila.
19:
Liſt. 35. Cap. 50. B.
20:
Liſt. 133. I.
21:
Chęc ku iedze=
22:
niu cżyni.
23:
Liſt. 40. Cap. 58. B.
24:
Liſt. 50. Cap. 74. C.
25:
Liſt. 81. Cap. 130. B.
26:
Liſt. 100. Cap. 163. C.
27:
Liſt. 110. G.
28:
Liſt. 112. Cap. 184. A
29:
Liſt. 120. Cap. 200. B
30:
Zołądkowi ſzko=
31:
dzi.
32:
Liſt. 59. Cap. 90. A.
kolumna: b
1:
Liſt. 101. Ca. 164. b. m.
2:
Liſt. 127. Cap. 211, A
3:
z zołądka nie
4:
cżyſtoſci wywodzi.
5:
Liſt. 68. I.
6:
Liſt. Cap. 194. A
7:
Liſt. 126. Cap. 209. F
8:
Liſt. 133. D.
9:
Liſt. 149. D.
10:
Nieczyſtoſci
11:
grube zwnętrzno=
12:
ſci wywodzi.
13:
Liſt. 36. Cap. 52. C.
14:
Liſt. 37. B.
15:
Liſt. 86. E.
16:
Liſt. 128. Ca. 212. G.
17:
Liſt. 149. C.
18:
w zołądku wil
19:
koſci ſprochniałe
20:
trawi.
21:
Liſt. 141. C.
22:
w zołądku po=
23:
karm gruby trawi.
24:
Liſt. 80. M.
25:
Ludziem po
26:
trawy grube ia=
27:
daiączym.
28:
Liſt. 6. L.
29:
Do zołądka
30:
wilkoſciam złem
31:
płynąć broni.
32:
Liſt. 110. F.
kolumna: c
1:
w zołądku nie
2:
chęć cżyni.
3:
Liſt. 149. B.
4:
w zołądku na
5:
dymanie oddala.
6:
Liſt. 150. L.
7:
wzołądko wia
8:
tri pobudza.
9:
Liſt. 149. B.
10:
Kruczenie w
11:
żołądku y w ielitach
12:
oddala.
13:
Liſt. 110. Ca. 179 B.
14:
Brzydkoſc
15:
oddala.
16:
Liſt. 7. F.
17:
Liſt. 8. L.
18:
Zgagę cżyni.
19:
Liſt. 63. Cap. 97. A.
20:
Liſt. 129. G.
21:
zołądkowi w=
22:
dzięcżne lekarzſtwo.
23:
Liſt. 137. Ca. 223 B
24:
Liſt. 138. B. G.
25:
Liſt. 148. E.
26:
zołądek z nie
27:
cżyſtoſci ociera.
28:
Liſt. 129. N.
29:
Liſt. 149. D.
30:
zołtą a zagni=
++
Index.

kolumna: d
1:
łą wilkoſć ſtalczy wy=
2:
pądza.
3:
Liſt. 141. D.
4:
Zatkanie wą
5:
troby, Sleziony/ y
6:
nyrek: przeprawia.
7:
Liſt. 1. A.
8:
Liſt. 3. Cap. 4. A.
9:
Liſt. 9. A.
10:
Liſt. 11. A.
11:
Liſt. 13. D.
12:
Liſt. 14. N.
13:
Liſt. 16. A.
14:
Liſt. 17. C.
15:
Liſt. 18. Cap. 25. A.
16:
Liſt. 20. D.
17:
Liſt. 20. I.
18:
Liſt. 23. B.
19:
Liſt. 24. Cap. 33. CD
20:
Liſt 27. E.
21:
Liſt. 28. A.
22:
Liſt. 31. Cap. 43. F.
23:
Liſt. 37. B.
24:
Liſt. 42. Cap. 62. A.
25:
Liſt. 45. C.
26:
Liſt. 51. C.
27:
Liſt. 51. Cap. 76. D.
28:
Liſt. 58. Cap. 89. H.
29:
Liſt 67. A.
30:
Liſt. 72. D.
31:
Liſt 74. Cap. 116. B.
32:
Liſt. 79. D.
33:
Liſt. 80. M.
kolumna: e
1:
Liſt. 82. I.
2:
Liſt. 84. Cap. 134. k.
3:
Liſt. 122. Cap. 203. C.
4:
Liſt. 98. G.
5:
Liſt. 103. C.
6:
Liſt. 121. H.
7:
Liſt. 118. H.
8:
Liſt. 124. B. C.
9:
Liſt. 126. Cap. 209. F.
10:
Liſt. 128. N.
11:
Liſt. 129. A. H. I.
12:
Liſt. 137. Cap. 223. H.
13:
Liſt 138. Cap. 225. E.
14:
Liſt. 150. Cap. 252. N.
15:
Na opuchlinę
16:
wątroby lekarzſtwo.
17:
Liſt. 6. D.
18:
Liſt. 12. Cap. 17, H,
19:
Liſt 138. Cap. 225. E.
20:
wątroby twar
21:
doſć y ſledziony
22:
roſpądza,
23:
Liſt, 9, podle, B,
24:
Liſt, 11, H,
25:
Liſt, 16, B,
26:
Liſt, 19, A,
27:
Liſt, 20, I,
28:
Liſt, 22, A,
29:
Liſt, 24, Cap. 33, E,
30:
Liſt, 25, F,
31:
Liſt, 34, F,
32:
Liſt 36, Cap, 69 52, B, C,
33:
Liſt, 47, Cap, 69, B,
34:
Liſt, 48, H,
35:
Liſt, 53, C, H,
kolumna: f
1:
Liſt, 71. Cap, 112, B
2:
Liſt, 73, B, C,
3:
Liſt, 74, k,
4:
Liſt. 80, F,
5:
Liſt, 81, C, G,
6:
Liſt, 82, Cap, 131, B,
7:
Liſt, 87, Cap, 138, B,
8:
Liſt, 90, H,
9:
Liſt, 96, Cap, 156, B,
10:
Liſt, Cap, 195, C
11:
Liſt, 117, Cap, 196 I k.
12:
Liſt. 135 Cap. 220, a, b
13:
Liſt, 144, D,
14:
Liſt, 152, R,
15:
wątrobną nie=
16:
mocz wſzelką lecży.
17:
Liſt, 123, F,
18:
Liſt, 138, F,
19:
wątrobę zapa=
20:
loną chłodzi.
21:
Liſt, 14, B,
22:
Liſt, 21, Cap, 29, C, F
23:
Liſt, 23, Cap, 51, B,
24:
Liſt, 26, Cap, 36, B,
25:
Liſt, 40, M,
26:
Liſt, 42, Cap, 62, B,
27:
Liſt, 43, C,
28:
Liſt, 45, A,
29:
Liſt, 70, B, Campho,
30:
Liſt, 72, D,
31:
Liſt, 92, B, M,
32:
Liſt. 103. Cap. 167. C
33:
Liſt. 104. G.
34:
Liſt. Cap. 194. E.
35:
Liſt. 122, Cap. 203. A

strona: ++2

Infirmitatum.

kolumna: a
1:
Liſt. 123. F. H.
2:
Liſt. 133. I
3:
Liſt. 137. Cap. 223 D
4:
Liſt. 149. Cap. 251 B
5:
Liſt. 153. Cap. 257 D
6:
Wątrobę po=
7:
ſila.
8:
Liſt. 21. Cap. 29. C.
9:
Liſt. 96. Cap. 156. B
10:
Liſt. 108. C.
11:
Liſt. 121. Cap. 201 B
12:
Liſt. 124. F.
13:
Liſt. 137. Cap. 223 B
14:
Liſt. 136. Cap. 226 D
15:
Liſt. 141. C
16:
Mdłoſc wątro
17:
by y ſleziony oddala.
18:
Liſt. 26. L.
19:
Liſt. 28. A
20:
Liſt. 29. B
21:
Liſt. 41. E
22:
Liſt. 45. A
23:
Liſt 60. C
24:
Liſt. 61. F
25:
Liſt. 94. K
26:
Wątrobę/ zo=
27:
łądek y ielita poſila.
28:
Liſt. 35. Cap. 50. B
29:
Liſt. 133. I
30:
Wątrobną bo
31:
lącżkę lecży.
32:
Liſt. 45. D
33:
Liſt. 72. Cap. 113. E
kolumna: b
1:
Wrzody wą=
2:
trobne gorącze lecży.
3:
Liſt. 138. C.
4:
Wątrobę za=
5:
grzewa.
6:
Liſt. 90. H
7:
Wątrobę y
8:
nerki cżyſci.
9:
Liſt. 112. Cap. 184. A
10:
Wątrobę cho=
11:
rą wſpomaga.
12:
Liſt. 102. Cap. 165. F
13:
Liſt. 135. C
14:
Liſt. 138. F
15:
Boleſc wątro=
16:
by y ſleziony oddala.
17:
Liſt. 8. A. B
18:
Liſt. 26. C
19:
Liſt. 37. E
20:
Liſt. 45. A
21:
Liſt. 50. B
22:
Liſt. 58. Cap. 89. H Liſt. 60. E
23:
Liſt. 67. A
24:
Liſt. 68. Cap. 107. G
25:
Liſt. 75, B
26:
Liſt. 124. Cap. 207. C.
27:
Na wątrobę opuchłą
28:
Liſt. 138. Cap. 225 E
29:
Nieczyſtoſci z
30:
wątroby y ſleziony
31:
wywodzi.
kolumna: c
1:
Liſt. 8. B
2:
Liſt. 24, I.
3:
Liſt. 37. B
4:
Liſt. 61. Cap. 94. E
5:
Liſt. 69. D.
6:
Liſt. 94. C.
7:
Liſt. 101. Cap. 163 D
8:
Liſt. 108. C
9:
Liſt. 121. H
10:
Liſt. 126. Cap. 209. F
11:
Liſt. 128. Cap. 212 G
12:
Liſt. 133. I.
13:
Wzdęcie y bo
14:
leſć Sleziony oddala
15:
Liſt. 5. E
16:
Liſt. 8. B
17:
Liſt. 36. Cap. 52. C
18:
Liſt. 47. K.
19:
Liſt. 47. Cap. 69. A
20:
Liſt. 50. B.
21:
Slezionę opu
22:
chłą lecży.
23:
Liſt. 47. Cap. 69. A
24:
Liſt. 50. B
25:
Liſt. 26. C
26:
Liſt. 59. Cap. 90. A
27:
Liſt. 92. L.
28:
Liſt. 152. R.
29:
Slezionę we
30:
wſzech chorobach
31:
wſpomaga.
32:
Liſt. 69. Cap. 169. A
++ ij
Index.

kolumna: d
1:
Liſt. 135. Cap. 220. C
2:
Liſt. 138. F.
3:
Bolączkę ſle=
4:
ziony y miechierza
5:
lecży.
6:
Liſt. 92. N
7:
Liſt. 138. D
8:
Slezionę po=
9:
ſila mdłą.
10:
Liſt. 135. Cap. 220. C
11:
Niemocz w=
12:
ſzelką ſleziony lecżi
13:
Liſt. 106. E.
14:
W ielithach
15:
cienkich kłocie oddala.
16:
Liſt. 31. F.
17:
Liſt. 42. Cap. 61. A
18:
Liſt. 54. C
19:
Liſt. 57. B
20:
Liſt. 61. Cap. 94. E
21:
Liſt. 68. B
22:
Liſt. 90. Cap. 144. C
23:
Liſt. 98. Cap. 160. D
24:
Liſt. 109. C
25:
Liſt. 129. Cap. 214 B
26:
Liſt. 144. C
27:
Boleſc ielit
28:
oddala.
29:
Liſt. 2. Cap. 3. E
30:
Liſt. 4. Cap. 5. L
31:
Liſt. 44. Cap. 64. F
kolumna: e
1:
Liſt. 93. Cap. 149. F
2:
Liſt. 142. Ca. 234. B
3:
Liſt. 144. C
4:
Liſt. 154. Cap. 259 B
5:
Ielita czyſcic
6:
Liſt. 29. E
7:
Liſt. 66. G
8:
Liſt. 85. D
9:
Liſt. 109. C
10:
Liſt. 126. Cap. 209. F
11:
Ielit naruſze=
12:
nie lecży.
13:
Liſt. 4. H
14:
Liſt. 35. Cap. 50. B.
15:
w mnieyſzych
16:
ielitach rany lecży.
17:
Liſt. 35. Cap. 50. B
18:
Liſt. 102. Cap. 165. L
19:
Ielita gdy ko
20:
mu ſtolczem wy=
21:
chodzą.
22:
Liſt. 136. I
23:
Ielito w ſtol=
24:
czu gdy komu
25:
puchnie.
26:
Liſt. 89. E
27:
Trzew albo
28:
ielit owrzedzenie. goij
29:
Liſt. 95. C
30:
Liſt. Cap. 193. G
31:
w ielitach r=
kolumna: f
1:
ſpadliny goij.
2:
Liſt. 100. E.
3:
w ielitach rze
4:
zanie y darcie oddala.
5:
Liſt. 111. Cap. 181 C
6:
Ielita mięk=
7:
cżyć.
8:
Liſt. 142. Cap. Cap. 234. B
9:
Liſt. 156. G. H
10:
Ielita vwię
11:
dłe z zgorączoſci w
12:
cżłowiecże odwilża
13:
Liſt. 154. E.
14:
Ielito z zadku
15:
gdy komu wychodzi.
16:
Liſt. 13. Cap. 18. K
17:
Liſt. 89. E
18:
Liſt. 94. H
19:
Liſt. 116. G.
20:
Bolenie ielith
21:
v ſtarich ludzi oddala
22:
Liſt. 112. Cap. 183 A
23:
Liſt. 113. Cap. 186 C
24:
Boleſc Nerek
25:
oddala.
26:
Liſt. 50. B.
27:
Liſt. 88. Cap. 140. B
28:
Liſt. 137. Ca. 223. D
29:
Liſt. 138. D.

strona: ++3

Infirmitatum.

kolumna: a
1:
Zatkanie nerek
2:
przeprawia.
3:
Liſt. 82. Cap. 131. F
4:
Zapalenie ne=
5:
rek oddala.
6:
Liſt. 115. Cap. 191 A
7:
Liſt. 122. Cap. 203. A
8:
Liſt. 154. B
9:
w nerkach ro=
10:
ſpadliny goij.
11:
Liſt. 6. G
12:
Nerki wſpo=
13:
maga.
14:
Liſt. 32. B
15:
Liſt. 29. Cap. 40. M
16:
Liſt. 50. B grafika
17:
Boleſc wſzel=
18:
ką pępkową oddala.
19:
Liſt. 64. Cap. 101. B
20:
Ranę na pęp
21:
ku lecży.
22:
Liſt. 111. C.
23:
Dziecięciu pę
24:
pek gdy daleko
25:
wyraſta.
26:
Liſt. 111. C. et Cap.
27:
181. C. na tym że Li.grafika
kolumna: b
1:
W mechierzu
2:
roſpadliny goij.
3:
Liſt. 6. G.
4:
Liſt. 35. Cap. 50. B
5:
Liſt. 59. Cap. 91. A
6:
Liſt. 60. D
7:
Liſt. 100 L
8:
w miechierzu
9:
boleſć vſmierza.
10:
Liſt. 12. F
11:
Liſt. 88. Cap. 140. B
12:
Liſt. 92. F
13:
Liſt. 100. L
14:
Liſt. 129. Cap. 214 C
15:
Liſt. 138. D.
16:
Miechierza
17:
zatkanie przeprawia
18:
Liſt. 82. Cap. 131. F
19:
Liſt. 124. B. C
20:
Owrzedzenie
21:
Miechierza goij.
22:
Liſt. 78. Cap. 123. A
23:
Liſt. 89. Cap. 142. D
24:
Liſt. 116. Cap. 192 B
25:
Mieſcza około
26:
miechierza cżyſci.
27:
Liſt. 79. B
28:
Miechierz czy
29:
ſci zwilkoſci zagniłich
30:
Liſt. 154. Cap. 259 Bgrafika
kolumna: c
1:
Vrinę pędzi.
2:
Liſt. 3. Cap. 4. A
3:
Liſt. 22. G.
4:
Liſt. 25. C
5:
Liſt. 29. B. C
6:
Liſt. 31. Cap. 43. E
7:
Liſt. 32. nad tatarz=
8:
kiem zielem.
9:
Liſt. 32. A
10:
Liſt. 34. F
11:
Liſt. 36. A
12:
Liſt. 36. Cap. 52. C
13:
Liſt. 37. C
14:
Liſt. 40. A
15:
Liſt. 41. Cap. 60. E
16:
Liſt. 42. Cap. 62. A
17:
Liſt. 44. Cap. 64. G
18:
Liſt. 51. A. C
19:
Liſt. 51. Cap. 76. A. C
20:
Liſt. 59. Ca. 91. A. B
21:
Liſt. 60. D. H
22:
Liſt. 61. Cap. 94. B.
23:
Liſt. 69. Cap. 109. C
24:
Liſt. 70. A
25:
Liſt. 73. E
26:
Liſt. 79. Cap. 126. A
27:
Liſt. 87. Cap. 138. D
28:
Liſt. 90. Ca. 144. E I
29:
Liſt. 91. H
30:
Liſt. 94. Cap. 151. A
31:
Liſt. 96. Cap. 156. B
32:
Liſt. 97. Cap. 158. I
33:
Liſt. 98. A. I.
34:
Liſt. 101. L
35:
Liſt. 106. C
++ iij
Index.

kolumna: d
1:
Liſt. 113. Cap. 186. C.
2:
Liſt. 114. Cap. 189. C
3:
Liſt. 117. Ca. 196. e. n.
4:
Liſt. 121. I
5:
Liſt. 124. D
6:
Liſt. 134. Cap. 219. A
7:
Liſt. 135. Cap. 220 D
8:
Liſt. 136. Cap. 222. E
9:
Liſt. 137. Cap. 223 B
10:
Liſt. 138. B. G. et
11:
Cap. 225. A. na tym
12:
że liſcie.
13:
Liſt. 138. Cap. 225 H
14:
Liſt. 141. D
15:
Liſt. 150. M.
16:
Liſt. 156. F. G.
17:
Vrinę pobu=
18:
dzić ku wyſzciu.
19:
Liſt. 4. Cap. 4. D
20:
Liſt. 7. A
21:
Liſt. 8. G
22:
Liſt. 11. B
23:
Liſt. 15. A
24:
Liſt. 23. K
25:
Liſt. 24. Ca. 33. D. E
26:
Liſt. 26. Cap. 36. A.
27:
Liſt. 56. Cap. 86. A
28:
Liſt. 57. C. D. E.
29:
Liſt. 58. Cap. 89. A
30:
Liſt. 59. Cap. 90. B
31:
Liſt. 67. A
32:
Liſt. 68. Cap. 107. F
33:
Liſt. 74. Cap. 116. A
34:
Liſt. 75. C
35:
Liſt. 88. Cap. 140. D
kolumna: e
1:
Liſt. 94. K.
2:
Liſt. 100. B
3:
Liſt. 102. P
4:
Liſt. 103. B
5:
Liſt. 105. A. E
6:
Liſt. 112. Cap. 183 A
7:
Liſt. 118. I. P
8:
Liſt. 119. D
9:
Liſt. 120. N
10:
Liſt. 121. H. I
11:
Liſt. 123. Cap. 206 A
12:
Liſt. 124. D. F
13:
Liſt. 125. Ca. 208 F. g
14:
Liſt. 126. H
15:
Liſt. 128. I
16:
Liſt. 129. D. H
17:
Liſt. 136. Cap. 222 G
18:
Liſt. 151. Cap. 254. A
19:
Rzezanie mo=
20:
cżu oddala.
21:
Liſt. 2. F
22:
Liſt. 2. Cap. 3. A
23:
Liſt. 3. I
24:
Liſt. 6. D
25:
Liſt. 7. podle B
26:
Liſt. 8. G
27:
Liſt. 19. D
28:
Liſt. 20. Cap. 28. F
29:
Liſt. 27. E
30:
Liſt. 29. Cap. 40. A
31:
Liſt. 32 B
32:
Liſt. 41. Cap. 60. E
33:
Liſt. 50. Cap. 74. D
34:
Liſt. 61. F
35:
Liſt. 68. B
kolumna: f
1:
Liſt. 69. Cap. 109, C
2:
Liſt. 73. E
3:
Liſt. 76. C
4:
Liſt. 80. Cap. 128. D
5:
Liſt. 83. Cap. 133. B
6:
Liſt. 84. Cap. 134. F
7:
Liſt. 90. N
8:
Liſt. 90. Cap. 144. N
9:
Liſt. 91. F
10:
Liſt. 94. G
11:
Liſt. 97. Cap. 158. E
12:
Liſt. 99. C. E
13:
Liſt. 100. B
14:
Liſt. 101. L
15:
Liſt. 103. B
16:
Liſt. 105. E
17:
Liſt. 107. C
18:
Liſt. 115. Cap. 191. A
19:
Liſt. Cap. 195. C
20:
Liſt. 118. I
21:
Liſt. 124. D
22:
Liſt. 128. N
23:
Liſt. 129. B. I
24:
Liſt. 129. Cap. 213. B
25:
et Ca, 214 C, eod Fo.
26:
Liſt. 138. Cap. 225. D
27:
Liſt. 151. Cap. 254. G
28:
Vrinę gdy kto
29:
cżeſto a po troſzcze
30:
puſzcża.
31:
Liſt. 29. A
32:
Liſt. 16. M
33:
Liſt. 37. C
34:
Liſt. 40. Cap. 58. B. C
35:
Liſt. 57. B
36:
Liſt. 68. B. C

strona: ++4


kolumna: a
Infirmitatum.

kolumna: a
1:
Liſt. 90. Cap. 144. H
2:
Liſt. 151. Cap. 254. G
3:
Vriny gdy kto
4:
zatrzymać nie może.
5:
Liſt. 29. Cap. 40. M
6:
Liſt. 38. Cap. 56. E
7:
Liſt. 104. B
8:
Liſt. 139. Cap. 226. D
9:
Liſt. 154. Cap. 259. B
10:
Vrinę zaſta
11:
nawia.
12:
Liſt. Cap. 193. E
13:
Mocz zatrzy=
14:
many przepuſzcża.
15:
Liſt. 50. Cap. 74. D
16:
Liſt. 99. E.
17:
Liſt. 124. B
18:
Drogi cżiſci kę
19:
dy vrina wychodzi.
20:
Liſt. 41. E
21:
Liſt. 69. Cap. 109. C
22:
Vriny zbytecz
23:
noſć oddala.
24:
Liſt. 41. G
25:
Rzezanie mocżu
26:
cżyni.
27:
Liſt. 56. Cap. 85. B
28:
Vriny gdy kto
29:
mieć nicz nie może.
30:
Liſt. 197. Cap. 158. E
31:
Liſt. 129. I. ca. 214
32:
C. na tymże liſcie.
kolumna: b
1:
Zyłek zatkanie
2:
otwiera/ przez ktore
3:
vrina wychodzi.
4:
Liſt. 82. I
5:
Lekarſtwo prze
6:
ciw zarażeniu/ kthore
7:
bywa przy puſzcżaniu
8:
vriny.
9:
Liſt. 44. Cap. 64. F
10:
Vriny zbytnie
11:
puſzcżanie ſtanowi.
12:
Liſt. 70. B. Camphora
13:
Vriny zapale=
14:
nie oddala.
15:
Liſt. 115. Cap. 191. A
16:
Vriny gdy kto
17:
puſcić nie może.
18:
Liſt. 103. B
19:
Liſt. 139. Cap. 227. C
20:
Vriny zaſtano
21:
wienie przepuſzcża.
22:
Liſt. 143. A
23:
Liſt. 154. Cap. 259. B
24:
Vriny dzieci
25:
gdy mieć nie mogą.
26:
Liſt. 88. Cap. 140. E
27:
vrina ze krwią
28:
bywa.
29:
Liſt. 130. I. grafika
kolumna: c
1:
Maciczę ozim
2:
niałą v pań zagrzewa
3:
Liſt. 29. Cap. 40. N
4:
Liſt. 154. Cap. 259. B
5:
Maciczę wy=
6:
cżyſciać.
7:
Liſt. 3. G
8:
Liſt. 7. podle D.
9:
Liſt. 17. G
10:
Liſt. 22. Cap. 30. D
11:
Liſt. 23. K
12:
Liſt. 29. E
13:
Liſt. 30. C
14:
Liſt. 41. E. F
15:
Liſt. 57. Cap. 87. A. B
16:
Liſt. 66. Cap. 104. B
17:
Liſt. 68. I
18:
Liſt. 79. Cap. 127. B
19:
Liſt. 82. F
20:
Liſt. 84. H
21:
Liſt. 100. Cap. 163. B
22:
Liſt. 114. Cap. 189. D
23:
Liſt. 134. F
24:
Liſt. 143. A
25:
Liſt. 152. H
26:
Maciczę ku go
27:
rze podnioſlą/ na iey
28:
mieſtcze vkłada.
29:
Liſt. 14. P
30:
Liſt. 60. Cap. 92. C
31:
Liſt. 124. F
32:
Liſt. 143. D
33:
Zaduſzenie kto
++ iiij
Index.

kolumna: d
1:
re bywa z podnieſie=
2:
nia macicze: oddala.
3:
Liſt. 133. D
4:
Z macicze wil
5:
koſci wypływaiącze
6:
ſtanowi.
7:
Liſt. 21. Cap. 29. A
8:
Liſt. 123. E
9:
Macicze twar=
10:
doſć roſpądza.
11:
Liſt. 72. H
12:
Liſt. 94. H
13:
Liſt. 134. F
14:
Wmaciczi wy
15:
ſuſza wilkoſci.
16:
Liſt. 101. K
17:
Liſt. 125. Cap. 208. E
18:
Liſt. 150. Cap. 252. G
19:
Macicze zadu=
20:
ſzenie oddala.
21:
Liſt. 107. Cap. 174. C
22:
Liſt. 143. D.
23:
Macicze owrze
24:
dzenie goij.
25:
Liſt. 116. Cap. 192. B
26:
Maciczę we
27:
wſzech chorobach
28:
wſpomaga.
29:
Liſt. 138. F
30:
Liſt. 148. Cap. 244. A
31:
W maciczy fi=
32:
ſtułę lecży.
kolumna: e
1:
Liſt. 151. Cap. 254. H
2:
Maciczę
3:
otwiera.
4:
Liſt. 134. F
5:
Macicza gdy=
6:
by nadoł zeſzła.
7:
Liſt. 60. Cap. 92. D
8:
Liſt. 62. D
9:
Liſt. 143. D
10:
W maciczy bo
11:
lącżki y inſze boleſci
12:
lecży.
13:
Liſt. 2. E
14:
Liſt. 4. Cap. 4. E
15:
Liſt. 8. M
16:
Liſt. 12. K
17:
Liſt. 19. B
18:
Liſt. 32. B
19:
Liſt. 35. Cap. 49. E
20:
Liſt. 60. Cap. 92. C
21:
Liſt. 65. K
22:
Liſt. 68. I. K
23:
Liſt. 72, I
24:
Liſt. 88. Cap. 140. B
25:
Liſt. 114. Cap. 189. D
26:
Liſt. 125. Cap. 208. E
27:
Liſt. 137. Cap. 223 D
28:
Liſt. 147. Cap. 242. C
29:
Liſt. 151. D grafika
30:
Chorobę przy=
31:
rodzoną paniam po=
32:
budza y wywodzi.
kolumna: f
1:
Liſt. 2. E
2:
Liſt. 7. A
3:
Liſt. 8. G
4:
Liſt. 9 C. D
5:
Liſt. 10. E
6:
Liſt. 11. B
7:
Liſt. 15. A
8:
Liſt. 18. Cap. 25. A
9:
Liſt. 22. Cap. 30. D
10:
Liſt. 23. K
11:
Liſt. 24. D
12:
Liſt. 24. Cap. 30. D
13:
Liſt. 26. B
14:
Liſt. 27. Cap. 37. A
15:
Liſt. 30. E
16:
Liſt. 32. A. B
17:
Liſt. 35. Cap. 49. C
18:
Liſt. 36. Cap. 52. C
19:
Liſt. 37. C
20:
Liſt. 41. Cap. 60. D
21:
Liſt. 44. Cap. 64. G
22:
Liſt. 46. Cap. 67. K
23:
Liſt. 47. B
24:
Liſt. 48. Cap. 70. D
25:
Liſt. 49. Cap. 72. E
26:
Liſt. 51. Cap. 76. C
27:
Liſt. 57. C. D. E
28:
Liſt. 58. B. C
29:
Liſt. 58. Cap. 89. G
30:
Liſt. 66. G
31:
Liſt. 68. K
32:
Liſt. 68. Cap. 107. F
33:
Liſt. 69. Cap. 109. A
34:
Liſt. 72. G
35:
Liſt. 75. C
36:
Liſt. 79. Cap. 127. B

strona: ++5

Infirmitatum.

kolumna: a
1:
Liſt. 81. F
2:
Liſt. 83. Cap. 132. D
3:
Liſt. 83. Cap. 133. D
4:
Liſt. 84. Cap. 134. K
5:
Liſt. 87. I
6:
Liſt. 90. Cap. 144. E I
7:
Liſt. 91. H
8:
Liſt. 94. I
9:
Liſt 96. Cap. 156. B
10:
Liſt. 97. Cap. 158. I
11:
Liſt. 98. I
12:
Liſt. 102. P
13:
Liſt. 105. A. B. E
14:
Liſt. 107. Cap. 172. H
15:
Liſt. 107. D
16:
Liſt. 109. B
17:
Liſt. 110. Cap. 178. L
18:
Liſt. 114. Cap. 189. C
19:
Liſt. 118. K. L. P
20:
Liſt. 119. D. N
21:
Liſt. 121. D. H
22:
Liſt. 123. Cap. 206. A
23:
Liſt. 124. D
24:
Liſt. 125. Cap. 208. F
25:
Liſt. 126. H
26:
Liſt. 126. Cap. 209. E
27:
Liſt. 128. I
28:
Liſt. 129. Cap. 214 D
29:
Liſt. 130. I
30:
Liſt. 136. Cap. 222 G
31:
Liſt. 138. Cap. 225. H
32:
Liſt. 139. Cap. 227. H
33:
Liſt. 140. Cap. 229. C
34:
Liſt. 143. A
35:
Liſt. 144. M
36:
Liſt. 151. Cap. 254. B
kolumna: b
1:
Liſt. 152. H. N
2:
Chorobę przy=
3:
rodzoną paniam zby
4:
tnie będączą: ſtanowi
5:
Liſt. 4. Cap. 5. L
6:
Liſt. 14. F
7:
Liſt. 20. Cap. 28. E
8:
Liſt. 28. F
9:
Liſt. 35. Cap. 50. B
10:
Liſt. 38. F
11:
Liſt. 38. Cap. 56. C
12:
Liſt. 45. E
13:
Liſt. 53. Cap. 77. L
14:
Liſt. 59. Cap. 90. C
15:
Liſt. 65, K
16:
Liſt. 79. Cap. 126. A
17:
Liſt. 100. F. L
18:
Liſt. 122. F
19:
Liſt. 137. Cap. 223. C
20:
Liſt. 138. E. F
21:
Liſt. 140. Cap. 229 D
22:
Liſt. 144. D
23:
Liſt. 145. Cap. 239. D
24:
Liſt. 151. Cap. 254. E
25:
Paniam gich
26:
rżecz przyrodzona lek=
27:
ko odchodzi za thym
28:
lekarzſtwem
29:
Liſt. 148. Cap. 244. C grafika
30:
Boleſc członka
31:
taiemnego/ męſkiego
32:
oddala.
kolumna: c
1:
Liſt. 28. B
2:
Liſt. 31. Cap. 43. D
3:
Liſt. 65.B. C
4:
W członku mę
5:
ſkim rany goij.
6:
Liſt. 7. Cap. 10. K
7:
Liſt. 140. K
8:
Opuchłoſc mę
9:
ſkiego cżłonka lecży.
10:
Liſt. 7. Cap. 10. K
11:
Liſt. 92. N
12:
Liſt. 144. D
13:
Na vgaſzenie
14:
ognia piekielnego na
15:
cżłonku męzkiem.
16:
Liſt. 130. Cap. 215 G
17:
Niewzwod czi
18:
ni męſcżyznam.
19:
Liſt. 28. G
20:
Liſt. 34. Cap. 48. D
21:
chorobę płyną
22:
czą wilkoſciami zcżłō
23:
męzkiego: ſtanowi.
24:
Liſt. 34. Cap. 48. D grafika
25:
Moſznę zapa=
26:
loną lecży.
27:
Liſt. 140. C. E
28:
Moſzen boleſc
Index.

kolumna: d
1:
oddala.
2:
Liſt. 147. Cap. 242. C
3:
Wrzod na mę
4:
ſkiem cżłonku lecży.
5:
Liſt. 82. Cap. 131. E
6:
Liſt. 89. Cap. 142. D
7:
Na przepukli=
8:
nę ludzem oboyga
9:
wieku.
10:
Liſt. 38. C
11:
Liſt. 64. Cap. 100. C
12:
Liſt. 69. D
13:
Liſt. 89. Cap. 142. D
14:
Liſt. 111. B. et Cap.
15:
181. C. na tymże Liſt.
16:
Liſt. 116. Cap. 192. B.
17:
D. et Cap. 193. A
18:
Swierzb na
19:
cżłonkoch taiemnych
20:
v ludzi oboyga po=
21:
głowia: goij.
22:
Liſt. 137. K grafika
23:
Na opuchnie=
24:
nie mieſtcza taiem=
25:
nego v niewiaſt.
26:
lekarzſtwo.
27:
Liſt. 93. Cap. 149. D grafika
28:
Kamień w
29:
cżłowiecże łamie
kolumna: e
1:
y wypądza gi precż.
2:
Liſt. 2. K
3:
Liſt. 4. Cap. 5. L
4:
Liſt. 2. Cap. 3. A
5:
Liſt. 6. D
6:
Liſt. 7. podle B
7:
Liſt. 8. C
8:
Liſt. 13. D
9:
Liſt. 18. Cap. 25. A
10:
Liſt. 26. C
11:
Liſt. 27. D
12:
Liſt. 29. B. D
13:
Liſt. 34. H
14:
Liſt. 41. G
15:
Liſt. 47. K
16:
Liſt. 48. G
17:
Liſt. 48. Cap. 70. C
18:
Liſt. 52. O
19:
Liſt. 52. Cap. 77. C
20:
Liſt. 54. B. D
21:
Liſt. 55. Cap. 82. E
22:
Liſt. 56. D
23:
Liſt. 56. Cap. 86. A
24:
Liſt. 57. C. D. E
25:
Liſt. 59. Cap. 90. B
26:
Liſt. 59. Cap. 91. A
27:
Liſt. 60. D. G
28:
Liſt. 68. C
29:
Liſt. 80. Cap. 128. D
30:
Liſt. 90. Ca. 144. c. I
31:
Liſt. 96. Cap. 156. B
32:
Liſt. 98. E
33:
Liſt. 100. Cap. 163 B
34:
Liſt. 103. B
35:
Liſt. 106. C
36:
Liſt. 112. Cap. 184. A
kolumna: f
1:
Liſt. 113. Cap. 186 C
2:
Liſt. 117. Cap. 195. et
3:
C Cap. 196. eodē Fo.
4:
Liſt. 121. Cap. 202. C
5:
Liſt. 126. H
6:
Liſt. 133. D
7:
Liſt. 134. Cap. 219. A
8:
Liſt. 135. Ca. 220. e. f.
9:
Liſt. 138. Cap. 225 D
10:
Liſt. 142. C
11:
Liſt. 144. N
12:
Liſt. 148. B
13:
Liſt. 154. Cap. 259 B
14:
Liſt. 156. Cap. 261 C grafika
15:
Rąk boleſc
16:
oddala.
17:
Liſt. 42. Cap. 61. A
18:
Liſt 45. Cap. 66. B. E
19:
Liſt. 47. D
20:
Liſt. 80. L
21:
Liſt. 87. K
22:
Liſt. 123. H
23:
Na złe paz=
24:
nogcie lekarzſtwo.
25:
Liſt. 70. D
26:
Zanogciczę
27:
lecży.
28:
Liſt. 78. C
29:
Liſt. 102. Ca. 165. e I
30:
Boleſc kthora
31:
bywa za paznogcia-
32:
mi: oddala.

strona: ++6

Infirmitatum.

kolumna: a
1:
Liſt. 12. I
2:
Liſt. 22. H
3:
Zadzieranie
4:
paznogciow oddala.
5:
Liſt. 4. Cap. 5. B
6:
Drzenie rąk
7:
o ddala.
8:
Liſt. 136. Cap. 222 B grafika
9:
Boleſc grzbie=
10:
ta oddala.
11:
Liſt. 123. Cap. 205.
12:
B. F. H
13:
Liſt. 144. F grafika
14:
Boleſc krzy=
15:
żow oddala.
16:
Liſt. 37. E
17:
Liſt. 38. DE.
18:
Liſt. 40. Cap. 58. C
19:
Liſt. 69. Cap. 109. D
20:
Liſt. 99. E
21:
Liſt. 100. L
22:
Liſt. 101. Cap. 164 H
23:
Liſt. 123. Ca. 205. b. f
24:
Liſt. 137. Ca. 223. D
25:
Liſt. 150. M grafika
26:
Twardoſc bo=
27:
kow roſpądza.
kolumna: b
1:
Liſt. 2. F
2:
Boleſc bokow
3:
oddala.
4:
Liſt. 4. Cap. 4. D
5:
Liſt. 15. A
6:
Liſt. 18. Cap. 25. A
7:
Liſt. 58. Cap. 89. H
8:
Liſt. 69. Cap. 109. B
9:
Liſt. 144. F
10:
Liſt. 145. B
11:
Liſt. 151. Ca. 254. B
12:
Liſt. 154. Ca. 259. B
13:
Boleſc boku le
14:
wego oddala.
15:
Liſt. 135. C
16:
Zathkanie bo
17:
kow otwiera.
18:
Liſt. 136. F
19:
Kłocie w bo=
20:
koch y w miechierzu:
21:
oddala.
22:
Liſt. 36. A
23:
Liſt. 38. F
24:
Liſt. 50. B
25:
Liſt. 61. D
26:
Liſt. 140. Cap. 229 E
27:
Boleſc ſlabizn
28:
oddala.
29:
Liſt. 26. C. I
30:
W zadku leczi
kolumna: c
1:
wzdęcie.
2:
Liſt. 13. B
3:
W zadku bo=
4:
leſć oddala.
5:
Liſt. 64. Cap. 100. C
6:
Liſt. 140. E
7:
wrzedzienicze
8:
w zadku goij.
9:
Liſt. 19. D
10:
Liſt. 82. Cap. 131. A
11:
Komu ſie na
12:
ſtolecz chcze á nie=
13:
może go mieć.
14:
Liſt. 9 E
15:
Liſt. 15. F
16:
Liſt. 22. Cap. 30. E
17:
Liſt. 83. Cap. 132 E
18:
Liſt. 88. Cap. 140. D
19:
Liſt. 94. H
20:
Liſt. 97. Cap. 158. F
21:
Liſt. 102. R
22:
Liſt. 106. C D
23:
Liſt. 111. Cap. 181. E
24:
Liſt. 118. G
25:
Liſt. 129. Cap. 214 E
26:
Liſt. 145. K
27:
w zadku fiſtu=
28:
łę lecży.
29:
Liſt. 22. F
30:
w zadku leczy
31:
wrzod.
32:
Liſt. 82. Cap. 131. E
Index.

kolumna: d
1:
W zadku bo=
2:
lącżki lecży.
3:
Liſt. 119. C
4:
Ociekłoſc albo
5:
opuchlinę w zadku
6:
roſpądza.
7:
Liſt. 66. D
8:
Emorroidi zby
9:
tnie płynącze ſtanowi
10:
Liſt. 4. Cap. 5. I
11:
Liſt. 12. Cap. 17. C
12:
Liſt. 14. D
13:
Liſt. 35. Cap. 50. B
14:
Cap. Liſt. 38. A
15:
Liſt. 82. Cap. 131. H
16:
Liſt. 100. L
17:
Liſt. 102. Cap. 165. L
18:
Liſt. 119. C
19:
Liſt. 120. Cap. 200. E
20:
Liſt. 122. F
21:
Liſt. 136. D I
22:
Liſt. 141. Ca. 232. B
23:
Liſt. 145. I
24:
Liſt. 150. Cap. 252 B
25:
Emorroidi po
26:
budza y wywodzi.
27:
Liſt. 7. Cap. 10. K
28:
Liſt. 27. Cap. 37. A
29:
Liſt. 29. Cap. 40. N
30:
Liſt. 54. Ca. 80. E
31:
Liſt. 61. Cap. 94. F
32:
Liſt. 67. K
33:
Liſt. 72. A
kolumna: e
1:
Liſt. 102. O
2:
Liſt. 106. Ca. 172. B
3:
Liſt. 126. H
4:
Liſt. 127. G
5:
Rany w zad=
6:
ku goij.
7:
Liſt. 156. D
8:
wzadku pęche
9:
rze goij
10:
Liſt. 12. Cap. 17. C
11:
Liſt. 84. Cap. 134. H
12:
Stolcze czyni
13:
Liſt. 11. I
14:
Liſt. 15. Cap. 21. F
15:
Liſt. 32. nad tatarz=
16:
kiem zielem.
17:
Liſt. 33. Cap. 46. A
18:
Liſt. 34. I. y na końcu
19:
Liſt. 35. Cap. 49. E
20:
Liſt. 39. Cap. 57. F. G
21:
Liſt. 45. Cap. 66. A
22:
Liſt. 46. Cap. 67. G
23:
Liſt. 50. A
24:
Liſt. 55. Cap. 83. E
25:
Liſt. 66. Cap. 10. E
26:
Liſt. 76. C. wtore.
27:
Liſt. 77. Cap. 121. B
28:
Liſt. 81. E
29:
Liſt. 82. K
30:
Liſt. 85. C
31:
Liſt. 85. Cap. 136. D
32:
Liſt. 94. K
33:
Liſt. 100. B
kolumna: f
1:
Liſt. 107. Cap. 172. H
2:
Liſt. 109. Cap. 178 G
3:
Liſt. 111. Ca. 181. a. d
4:
Liſt. Cap. 195. E
5:
Liſt. 123. Cap. 205. F
6:
Liſt. 128. Cap. 212 B
7:
Liſt. 133. Cap. 217. E
8:
Liſt. 140. Cap. 229 B
9:
Stholcze zby=
10:
tnie ſtanowi.
11:
Liſt. 110. A grafika
12:
Na biodrach
13:
bolącżkę lecży.
14:
Liſt. 68. Cap. 107. E
15:
Biodr boleſc
16:
oddala.
17:
Liſt. 140. D
18:
Liſt. 129. G grafika
19:
Bolenie nog
20:
oddala.
21:
Liſt. 10. N
22:
Liſt. 12. F
23:
Liſt. 12. Cap. 17. G
24:
Liſt. 15. G
25:
Liſt. 23. Cap. 31. E
26:
Liſt. 31. E
27:
Liſt. 32. C
28:
Liſt. 34. Cap. 48. F

strona: ++7

Infirmitatum

kolumna: a
1:
Liſt. 39. Cap. 57. E. I
2:
Liſt. 42. Cp. 61. A
3:
Liſt. 43. E
4:
Liſt. 45. Cap. 66. B C
5:
Liſt. 46. I
6:
Liſt. 47. C D
7:
Liſt. 48. G
8:
Liſt. 49. Cap. 72. E
9:
Liſt. 59. Cap. 90. D
10:
Liſt. 63. C
11:
Liſt. 66. F
12:
Liſt. 77. Cap. 120. D
13:
Liſt. 80. L
14:
Liſt. 87. K
15:
Liſt. 99. L
16:
Liſt. 101. S
17:
Liſt. 119. N et Cap.
18:
199. B eodemſo.
19:
Liſt. 120. F
20:
Liſt. 123. H
21:
Liſt. 125. I
22:
Liſt. 130. Cap. 215. F
23:
Liſt. 134. H
24:
Liſt. 134. Cap. 214. E
25:
Liſt. 137. Cap. 223. L
26:
Liſt. 141. Cap. 231. B
27:
Liſt. 144. N
28:
Na opuchlinę
29:
w nogach/ w reku y w
30:
twarzy, zową ią Ipo=
31:
ſarka.
32:
Liſt. 16. I
33:
Liſt. 73. F
34:
Na wrzody
35:
ſmrodliwe na nogach
kolumna: b
1:
Liſt. 116. L
2:
Wrzod wilk
3:
w nodze goij
4:
Liſt. 116. Cap. 192 C
5:
Roſpadliny
6:
v nog goij.
7:
Liſt. 120. F. G
8:
Gdy ſie kto
9:
ſchodzi.
10:
Liſt. 9. I
11:
Liſt. 26. H
12:
Liſt. 151. G
13:
Boleſc w człon
14:
koch nożnych oddala.
15:
Liſt. 140. D
16:
Stawy y prze
17:
guby nożne poſila.
18:
Liſt. 141. Cap. 231 B
19:
Bolączkę leczy
20:
ktora bywa na kolenie
21:
Liſt. 108. Cap. 176. B
22:
Smrod wſpa
23:
rach odeymuie.
24:
Liſt. 151. G
25:
Boleſc zył ſu=
26:
chych oddala.
27:
Liſt. 2. Cap. 3. E
28:
Liſt. 15. G
29:
Liſt. 54. Cap. 80. G
kolumna: c
1:
Liſt. 125. Cap. 308 D
2:
Liſt. 128. Cap. 212 G
3:
Liſt. 136. Cap. 222. A
4:
Liſt. 140. D
5:
W zyłach ſu=
6:
chych rany goij.
7:
Liſt. 2. Cap. 3. A
8:
Kurcz leczy.
9:
Liſt. 4. Cap. 4. F
10:
Liſt. 10. M
11:
Liſt. 36. Cap. 52. C
12:
Liſt. 67. I
13:
Liſt. 69. Ca. 109. A. D
14:
Liſt. 97. F
15:
Liſt. 125. Cap. 208 D
16:
Zyły ſuche
17:
gdy ſchną.
18:
Liſt. 19. A
19:
Mdłoſc zył
20:
ſuchych oddala.
21:
Liſt. 29. Cap. 40. I
22:
Liſt. 25. Ca. 49. B
23:
Liſt. 69. Cap. 109. A
24:
Liſt. 75. Cap. 118. A
25:
Liſt. 90. F
26:
Liſt. 96. Cap. 157. F
27:
Liſt. 127. H
28:
Liſt. 128. O. et. C Cap.
29:
212. A. na tymże Liſt.
30:
Liſt. 141. Cap. 231. A
31:
Suchych zył
32:
odciſnienie lecży.
33:
Liſt. 35. Cap. 49. B
Index.

kolumna: d
1:
Liſt. 44. Cap. 64. B
2:
Liſt. 58. Cap. 89. H
3:
Liſt. 140. C
4:
Zyły ſuche
5:
przerwane z raſzcża.
6:
Liſt. 35. Cap. 50. B
7:
Liſt. 64. Cap. 100. B
8:
Liſt. 93. B
9:
Liſt. 140. C
10:
Zył ſuchych
11:
drżenie oddala.
12:
Liſt. 69. Cap. 109. D
13:
Zyły ſuche
14:
zagrzewa.
15:
Liſt. 128. Cap. 212. F
16:
Na zimne wil
17:
koſci w żyłach ſuchych
18:
lekarzſtwo.
19:
Liſt. 133. Cap. 217 D
20:
O cztherzech
21:
wilkoſciach w
22:
cżłowiecże.
23:
Krew zbytnie
24:
plynączą ſtanowi.
25:
Liſt. 4. Cap. 4. F
26:
Liſt. 35. Cap. 50. B
27:
Liſt. 38 A
28:
Liſt. 65. A
29:
Krew z płucz
kolumna: e
1:
płynączą ſtanowi.
2:
Liſt. 14. O
3:
Liſt. 35. Cap. 50. B
4:
Liſt. 38. A
5:
Krew dobrą
6:
cżyni.
7:
Liſt. 17. A. B
8:
Liſt. 46. Cap. 67. A
9:
Liſt. 52. P
10:
Liſt. 52. Cap. 77. D
11:
Liſt. 68. A
12:
Liſt. 74. E
13:
Liſt. 82. L
14:
Liſt. 105. Cap. 170. B
15:
Liſt. 123. Cap. 205. C
16:
Krew pali.
17:
Liſt. 29. Cap. 40. K
18:
Liſt. 63. E
19:
Krew czyſcic.
20:
Liſt. 51. B
21:
Liſt. 72. B
22:
Liſt. 95. Cap. 154. A
23:
Liſt. 153. Cap. 257 A
24:
Krew złą czini
25:
Liſt. 56. Cap. 85. A
26:
Krew skądkol
27:
wiek płynącą ſtanowi
28:
Liſt. 62. C
29:
Liſt. 65. A.
30:
Liſt. 71. E. Campho.
31:
Liſt. 80. Cap. 128. H
32:
Liſt. 89. Cap. 142. D
33:
Liſt. 110. B
kolumna: f
1:
Liſt. 126. G. K
2:
Liſt. 134. Cap. 218. N
3:
Liſt. 137. I
4:
Liſt. 141. E. D
5:
Liſt. 149. Cap. 250. A. B
6:
Liſt. 151. C.
7:
Krew zapalo=
8:
ną chłodzi.
9:
Liſt. 72. B
10:
Liſt. 120. Cap. 200. F
11:
Liſt. 123. Cap. 205. C
12:
Krew z nerek
13:
płynączą ſtanowi.
14:
Liſt. 77. C
15:
Liſt. 80. Cap. 128. H
16:
Krew z ran
17:
ſwieżych płynącą
18:
ſtanowi.
19:
Liſt. 151. Cap. 254 D
20:
Krew skazo=
21:
ną naprawia.
22:
Liſt. 78. Cap. 123. A
23:
Krew zapala.
24:
Liſt. 101. Cap. 164 M
25:
Krew zſiadłą
26:
roſpądza.
27:
Liſt. 147. D
28:
Kolerę z ciała
29:
wypądza.
30:
Liſt. 18. D
31:
Liſt. 30. Cap. 42. A
32:
Liſt. 31. K

strona: ++8

Infirmitatum.

kolumna: a
1:
Liſt. 39. C
2:
Liſt. 46. Cap. 67. I
3:
Liſt. 51. A
4:
Liſt. 54. Cap. 80. D
5:
Liſt. 62. Cap. 96. A
6:
Liſt. 72. B. D
7:
Liſt. 76. A
8:
Liſt. 94. K
9:
Liſt. 112. Cap. 181 G
10:
Liſt. 147. F
11:
Liſt. 150. M
12:
Koleri gorą=
13:
czoſć odeymuie.
14:
Liſt. 31. A
15:
Flegmę z czło
16:
wieka wywodzi.
17:
Liſt. 30. Ca. 42. a. h. k
18:
Liſt. 28. Cap. 39. K
19:
Liſt. 45. Cap. 66. A
20:
Liſt. 46. Cap. 67. I
21:
Liſt. 50. B
22:
Liſt. 51. A
23:
Liſt. 53. G
24:
Liſt. 59. Cap. 90. B
25:
Liſt. 62. Cap. 96. A
26:
Liſt. 63. Cap. 97. K
27:
Liſt. 66. H
28:
Liſt. 67. E
29:
Liſt. 76. A
30:
Liſt. 98. Cap. 160. C
31:
Liſt. 107. Cap. 174. B
32:
Liſt. 125. Cap. 208 B
33:
Flegmę lipką
34:
ſcieńcża.
kolumna: b
1:
Liſt. 69. Cap. 109. A
2:
Liſt. 126. Cap. 209. F
3:
Flegmę y ko=
4:
lerę wraczaniem
5:
wywodzi.
6:
Liſt. 87. D
7:
Liſt. 90. I
8:
Liſt. Cap. 195. B
9:
Przeciw Me=
10:
lankolijey.
11:
Liſt. 17. C
12:
Liſt. 18. D
13:
Liſt. 28. A
14:
Liſt. 30. Cap. 42. A
15:
Liſt. 45. Cap. 66. A
16:
Liſt. 46. Cap. 67. A B
17:
Liſt. 50. A
18:
Liſt. 51. A
19:
Liſt. 80. M
20:
Liſt. 86. E
21:
Liſt. 98. Cap. 160. C
22:
Liſt. 101. C
23:
Liſt. 123. Cap. 205. E
24:
Liſt. 128. Ca. 212. c. d
25:
Flegmę trawi
26:
Liſt. 49. Cap. 72. B
27:
Liſt. 53. K
28:
Kolerę trawi.
29:
Liſt. 49. Cap. 72. B
30:
Liſt. 123. Cap. 205 A
31:
O Febrach.
kolumna: c
1:
Febrę tercianę
2:
lecży.
3:
Liſt. 26. Cap. 36. B
4:
Liſt. 42. Cap. 62. B
5:
Liſt. 45. B
6:
Liſt. 49. Cap. 72. D
7:
Liſt. 86. F
8:
Liſt. 112. Cap. 181 G
9:
Liſt. 115. D
10:
Liſt. Cap. 195. A
11:
Liſt. 147. Cap. 242 D
12:
Liſt. 149. Ca. 251. d. g
13:
Liſt. 151. Cap. 254 G
14:
Liſt. 154. E
15:
Liſt. 155. B
16:
Febrę na kazdi
17:
dzień będączą oddala
18:
Liſt. 30. et. 31. Cap.
19:
42. C. D
20:
Liſt. 42. Cap. 61. A
21:
Liſt. 45. B
22:
Liſt. 45. Cap. 66. B
23:
Liſt. 62. Cap. 96. A C
24:
Liſt. 98. Cap. 160. D
25:
Liſt. 115. D
26:
Liſt. Cap. 195. A
27:
Liſt. 149. A
28:
Liſt. 149. Ca. 251. d. g
29:
Febrę quarta=
30:
nę lecży.
31:
Liſt. 7. C
32:
Liſt. 11. H
33:
Liſt. 14. K
34:
Liſt. 17. C
Index.

kolumna: d
1:
Liſt. 46. Cap. 67. L
2:
Liſt. 47. Cap. 69. C
3:
Liſt. 49. Cap. 72. D
4:
Liſt. 50. D
5:
Liſt. 51. B
6:
Liſt. 67. C
7:
Liſt. 69. C
8:
Liſt. 74. Cap. 116. B
9:
Liſt. 86. F
10:
Liſt. 102. Ca. 165. f. g
11:
Liſt. 106. E
12:
Liſt. 110. H
13:
Liſt. 112. Cap. 185. A
14:
Liſt. 115. D
15:
Liſt. Cap. 195. A
16:
Liſt. 122. Cap. 203. B
17:
Liſt. 150. Cap. 252. C
18:
Febri cięſzkie
19:
vſmierza.
20:
Liſt. 150. G
21:
Febri: tercianę
22:
y quartanę może
23:
vcżynić.
24:
Liſt. 153. C
25:
Febrę oddala.
26:
Liſt. 2. I
27:
Liſt. 19. N
28:
Liſt. 24. B
29:
Liſt. 24. Cap. 33. C
30:
Liſt. 26. F. G. L
31:
Liſt. 29. B. dziatkam.
32:
Liſt. 29. Cap. 40. N
33:
Liſt. 35. Cap. 49. B
34:
Liſt. 44. Cap. 63. F
kolumna: e
1:
Liſt. 52. L
2:
Liſt. 62. Cap. 96. B
3:
Liſt. 76. A
4:
Liſt. 80. Cap. 128. G
5:
Liſt. 90. P
6:
Liſt. 97. H
7:
Liſt. 112. Cap. 183. A
8:
Liſt. 115. D
9:
Liſt. 125. M
10:
Liſt. 128. K
11:
Biegunkę czir
12:
woną zaſtanawia.
13:
Liſt. 12. I
14:
Liſt. 14. F
15:
Liſt. 20. Cap. 28. B. C
16:
Liſt. 21. Cap. 29. E
17:
Liſt. 35. Cap. 50. B
18:
Liſt. 38. D. F
19:
Liſt. 48. A
20:
Liſt. 53. D. E
21:
Liſt. 55. Cap. 82. C
22:
Liſt. 59. Cap. 90. C
23:
Liſt. 60. Cap. 92. F
24:
Liſt. 71. E
25:
Liſt. 73. E
26:
Liſt. 79. A
27:
Liſt. 80. I
28:
Liſt. 80. Cap. 128. I
29:
Liſt. 90. Cap. 144. F
30:
Liſt. 95. Cap. 152. C
31:
Liſt. 95. Cap. 153. B
32:
Liſt. 106. C
33:
Liſt. 115. C
kolumna: f
1:
Liſt. Cap. 193. P. G
2:
Liſt. Cap. 194. B
3:
Liſt. 134. Ca. 218. I. L
4:
Liſt. 137. N
5:
Liſt. 140. Cap. 229 D
6:
Liſt. 143. Cap. 237. A
7:
Liſt. 151. E
8:
Liſt. 155. L
9:
Biegunkę kto=
10:
rą zową Lienteria
11:
zaſtanawia.
12:
Liſt. 22. Cap. 30. E
13:
Liſt. 53. D
14:
Liſt. 80. Cap. 128. H
15:
Liſt. 115. C
16:
Wſzelkie pły=
17:
nienie z żywota za=
18:
ſtanawia.
19:
Liſt. 89. Cap. 142. C
20:
Liſt. 115. C
21:
Biegunkę w=
22:
ſzelką zaſtanawia.
23:
Liſt. 115. C
24:
Liſt. Cap. 193. B
25:
Liſt. 121. Cap. 202 B
26:
Liſt. 125. Cap. 208. C
27:
Płynienie w=
28:
ſzelkie iakichkolwiek
29:
wilkoſci: ſtanowi.
30:
Liſt. 151. Cap. 254. F
31:
Biegunkę za=
32:
ſtanawia.
Infirmitatum.

kolumna: a
1:
Liſt. 4. Cap. 5. H
2:
Liſt. 21. Cap. 29. B
3:
Liſt. 28. D
4:
Liſt. 35. Cap. 50. B
5:
Liſt. 53. D. E
6:
Liſt. 58. I
7:
Liſt. 59. Cap. 91. A
8:
Liſt. 60. H
9:
Liſt. 61. E
10:
Liſt. 62. H
11:
Liſt. 67. Cap. 106. A
12:
Liſt. 69. D
13:
Liſt. 73. D
14:
Liſt. 80. Cap. 128. H
15:
Liſt. 85. L
16:
Liſt. 90. Cap. 144. D
17:
Liſt. 92. I. N
18:
Liſt. 102. Cap. 165. D
19:
Liſt. 104. D
20:
Liſt. 107. E
21:
Liſt. 115. C
22:
Liſt. Cap. 193. E
23:
Liſt. Cap. 194. B. C
24:
Liſt. 120. ca. 200. a. b. d
25:
Liſt. 122. F
26:
Liſt. 125. Cap. 208. C
27:
Liſt. 137. Cap. 223 B
28:
Liſt 145. B grafika
29:
Kolikę oddala
30:
Liſt. 19. M
31:
Liſt. 25. G
32:
Liſt. 30. D
33:
Liſt. 33. Cap. 46. E
kolumna: b
1:
Liſt. 40. C
2:
Liſt. 56.C
3:
Liſt. 58. H
4:
Liſt. 77. C. E
5:
Liſt. 90. Cap. 144. C
6:
Liſt. 98. Cap. 160. D
7:
Liſt. 101. M
8:
Liſt. 103. B.
9:
Liſt. 106. B
10:
Liſt. 107. E
11:
Liſt. 118. R
12:
Liſt. 122. G
13:
Liſt. 144. I
14:
Kolikę wſzelką
15:
oddala.
16:
Liſt. 118. F
17:
W kolikę
18:
wpada.
19:
Liſt. 56. Cap. 85. A grafika
20:
Ciało tuczy.
21:
Liſt. 12. N
22:
Po ciele ſi=
23:
noſć od ſtłucżenia
24:
rozpądza.
25:
Liſt. 1. D
26:
Liſt. 7. D
27:
Z ciała ſzkara
28:
doſci ſpądza.
29:
Liſt. 4. C
30:
Liſt. 22. E
kolumna: c
1:
Liſt. 30. L
2:
Liſt. 62. Cap. 96. E
3:
Liſt. 67. F
4:
Liſt. 87.
5:
Liſt. 88. C
6:
Liſt. 91. D
7:
Liſt. 92. G
8:
Liſt. 93. G
9:
Liſt. 97. Cap. 158. G
10:
Liſt. 120. I
11:
Liſt. 125. K
12:
Liſt. 142. Cap. 234 B
13:
Liſt. 151. F
14:
Liſt. 156. Cap. C
15:
Ciała wzdęcie
16:
z zapaleniem oddala.
17:
Liſt. 39. Cap. 57. B
18:
Ciało przepala.
19:
Liſt. 56. B
20:
Liſt. 146. Cap. 240 B
21:
Ciało gładkie cżyni
22:
Liſt. 96. E
23:
Ciało na=
24:
prawia.
25:
Liſt. 46. Cap. 67. A
26:
Ciało z kroſt
27:
cżyſci.
28:
Liſt. 46. Cap. 67. B
29:
Liſt. 53. F
30:
Liſt. 62. Cap. 96. E
31:
Liſt. 63. D
‡‡
Index.

kolumna: d
1:
Liſt. 50. A
2:
Liſt. 70. A
3:
Spriſzczenie
4:
ciała lecży.
5:
Liſt. 70. E
6:
Liſt. 79. F
7:
Liſt. 124. Cap. 209 B
8:
Ciało kazi.
9:
Liſt. 102. P
10:
Z ciała ſinoſc
11:
ſpądza.
12:
Liſt. 130. L
13:
Liſt. 139. Cap. 227. E
14:
Cialo ſcieńcza.
15:
Liſt. 149. B
16:
Ciała ſlaboſc
17:
vmocznia.
18:
Liſt. 151. F
19:
Boleſc ciała
20:
wſzytkieo oddala
21:
Liſt. 112. Cap. 185. A
22:
Ciała drzenie
23:
y mdłoſć odeymuie
24:
Liſt. 95. Cap. 154. A
25:
Zaduſza czło=
26:
wieka.
27:
Liſt. 46. Cap. 67. K
28:
Liſt. 63. B
29:
Vmorzy
30:
cżłowieka.
kolumna: e
1:
Liſt. 93. C grafika
2:
Zyły zmilkłe
3:
á cierpnącze wſpo=
4:
maga.
5:
Liſt. 151. B
6:
Zyły wilkie
7:
otwiera.
8:
Liſt. 153. Cap. 257 B
9:
Zył zatkanie
10:
otwiera.
11:
Liſt. 8. A
12:
Liſt. 14. N
13:
Liſt. 36. B
14:
Liſt. 58. Cap. 89. H
15:
Liſt. 72. D
16:
Liſt. 123. Cap. 206. A
17:
Liſt. 147. E
18:
Boleſc zył
19:
oddala.
20:
Liſt. 8. A
21:
Na roſciągnie
22:
nie cżłonkow maſć
23:
barzo dobra.
24:
Liſt. 19. D
25:
Członki zazię=
26:
bione zagrzewa.
27:
Liſt. 11. A
28:
Liſt. 99. B
kolumna: f
1:
Liſt. 114. Cap. 189 B
2:
Liſt. 144. F
3:
Członki zapa=
4:
lone chłodzi.
5:
Liſt. 43. D
6:
Liſt. 72. A
7:
Liſt. 130. Cap. 215 B
8:
Członkow drze
9:
nie oddala.
10:
Liſt. 86. F
11:
Członki vſchłe
12:
á ſkurcżone roſciąga.
13:
Liſt. 109. Cap. 178. D
14:
Członki w nie=
15:
doſtatkoch wſpomaga
16:
Liſt. 112. B
17:
Boleſc człon=
18:
kow oddala.
19:
Liſt. 86. F
20:
Liſt. 128. Cap. 212 G
21:
Na ſuchoſc
22:
Cżłonkow wnętrz=
23:
nych lekarzſtwo.
24:
Liſt. 103. Cap. 167. E grafika
25:
Sen w gorącz
26:
kach ſtraczony
27:
przywracza.
Infirmitatum.

kolumna: a
1:
Liſt. 65. L
2:
Liſt. 74. E. G. K. L. N
3:
Liſt. 81. D
4:
Liſt. 86. C
5:
Liſt. 87. E
6:
Liſt. 92. C. N
7:
Liſt. 95. D
8:
Sny ſtraſzli=
9:
we cżyni.
10:
Liſt. 101. Cap. 164. D
11:
Liſt. 156, G
12:
Z człowieka
13:
ſpączego cżuyneo
14:
vcżynić.
15:
Liſt. 109. Cap. 178. E
16:
Spania chci=
17:
woſć wielką oddala.
18:
Liſt. 143. G
19:
Spanie zby=
20:
tnie odeymuie.
21:
Liſt. 151. E
22:
Sen vczynic.
23:
Liſt. 7. Cap. 10. D
24:
Liſt. 27. Cap. 37. L
25:
Liſt. 87. E
26:
Liſt. 92. C. N
27:
Liſt. 95. Cap. 152. C
28:
Liſt. 103. Cap. 167 B
29:
Liſt. 104. Ca. 167. f. g
30:
Liſt. 104. E. F
31:
Liſt. 149. Ca. 251. c. f.
32:
Spanie zby=
kolumna: b
1:
tnie á ſzkodliwe cżyni.
2:
Liſt. 16. A
3:
Liſt. 87. B. L grafika
4:
O bolączkach/
5:
o wrzedziech/
6:
Y oinnych
7:
kroſtach.
8:
¶ Bolącżki iadowi=
9:
te lecży.
10:
Liſt. 5. F
11:
Liſt. 82. Cap. 131. A
12:
Liſt. 99. K
13:
Liſt. 151. Cap. 254. C
14:
¶ Wrzedzienicze go
15:
rącze lecży.
16:
Liſt. 11. Cap. 16. A
17:
Liſt. 20. Cap. 28. A
18:
Liſt. 21. Cap. 29. D
19:
Liſt. 23. Cap. 31. D
20:
Liſt. 34. E
21:
Liſt. 39. Cap. 57. B
22:
Liſt. 65. A
23:
Liſt. 73. Cap. 115. B
24:
Liſt. 81. B
25:
Liſt. 82. Cap. 131. A
26:
Liſt. 84. K
27:
Liſt. 87. K
28:
Liſt. 96. B
29:
Liſt. 100. D
30:
Liſt. Cap. 193. F
31:
Liſt. 122. Cap. 204 D
kolumna: c
1:
Liſt. 149. Cap. 251. E
2:
Liſt. 154. D
3:
¶ Bolącżki gorącze
4:
goij.
5:
Liſt. 12. M
6:
Liſt. 20. D
7:
Liſt. 28. B
8:
Liſt. 33. Cap. 45. A. H
9:
Liſt. 34. Cap. 48. C
10:
Liſt. 42. Cap. 62. B
11:
Liſt. 65. A
12:
Liſt. 74. F
13:
Liſt. 82. Cap. 131. A
14:
Liſt. 87. K
15:
Liſt. 89. Cap. 143. C
16:
Liſt. 92. M
17:
Liſt. 102. Cap. 165. I
18:
¶ Wrzedzienicze
19:
zimne lecży.
20:
Liſt. 12. Cap. 17. D
21:
Liſt. 71. Cap. 112. A
22:
¶ Rany zzłych kroſt
23:
lecży.
24:
Liſt. 13. M
25:
Liſt. 35. Cap. 50. B
26:
Liſt. 37. G
27:
Liſt. 40. L
28:
Liſt. 54. Cap. 60. B
29:
Liſt. 62. B
30:
Liſt. 63. D
31:
Liſt. 87. K
32:
Liſt. 89. F
33:
Liſt. 102. O
34:
Liſt. 127. F
35:
Liſt. 137. I
‡‡ ij
Index.

kolumna: d
1:
Liſt. 145. E
2:
Liſt. 145. Ca. 239. B
3:
Liſt. 152. C. S
4:
¶ Kroſty ſpądza.
5:
Liſt. 15. Cap. 21. E.
6:
Liſt. 53. F
7:
Liſt. 63. D
8:
¶ Wrzedzieniczam
9:
być nie da.
10:
Liſt. 20. C
11:
Liſt. 148. G
12:
¶ Wrzod gorączy
13:
lecży.
14:
Liſt. 21. H
15:
Liſt. 82. Cap. 151. A
16:
Liſt. 87. K
17:
¶ Bolącżkę Can=
18:
cer: goij.
19:
Liſt. 30. F
20:
Liſt. 50. C
21:
Liſt. 79. F
22:
Liſt. 82. Cap. 131. H
23:
Liſt. 116. Ca. 192. C
24:
Liſt. 126. Ca. 209. D
25:
Liſt. 146. E
26:
Liſt. 146. Cap. 240 D
27:
Liſt. 152. C. O
28:
¶ Na wrzod zapa=
29:
lony á bolączy:
30:
lekarzſtwo.
31:
Liſt. 28. I. K
32:
Liſt. 34. Cap. 48. C
33:
Liſt. 74. F
34:
Liſt. 82. Cap. 131. A
35:
Liſt. 87. K
36:
¶ Bolącżki wnętrz
kolumna: e
1:
ne roſpądza.
2:
Liſt. 136. G
3:
¶ Na rany złe.
4:
Liſt. 29. Cap. 40. G
5:
Liſt. 67. C
6:
Liſt. 87. K
7:
¶ Bolącżki iadowi=
8:
the goij/ iednę zową
9:
Heriſipila/ drugą
10:
Flegmon.
11:
Liſt. 20. Cap. 28. A
12:
Liſt. 23. Cap. 31. D
13:
Liſt. 39. Cap. 57. I
14:
Liſt. 87. G
15:
Liſt. 89. Cap. 143. C
16:
Liſt. 130. Cap. 215. E
17:
Liſt. 151. Cap. 254. C
18:
¶ Wrzod ſie zbiera
19:
pod tym.
20:
Liſt. 34. E
21:
Liſt. 23. L
22:
Liſt. 73. B
23:
Liſt. 81. C
24:
Liſt. 96. Cap. 156. D
25:
Liſt. 126. Cap. 209 D
26:
Liſt. 142. Cap. 244 A
27:
¶ Wrzod wſzelki
28:
goij.
29:
Liſt. 149. Cap. 250. A
30:
¶ Wrzod kthori zo=
31:
wą Antrax: lecży.
32:
Liſt. 38. G
33:
Liſt. 87. K
34:
Liſt. 136. F. H
35:
¶ Wrzod zebrany
36:
przedziera.
kolumna: f
1:
Liſt. 56. B
2:
Liſt. 125. N
3:
Liſt. 126. Cap. 209 D
4:
Liſt. 144. G
5:
Liſt. 152. B
6:
¶ Wrzody wnętrz=
7:
ne roſpądza.
8:
Liſt. 55. Cap. 82. D
9:
¶ Rany gnijącze á
10:
ſmrodliwe lecży.
11:
Liſt. 67. G
12:
Liſt. 76. A
13:
Liſt. 87. K
14:
Liſt. 102. Cap. 165. R
15:
Liſt. 106. Cap. 176. G
16:
Liſt. 116. Cap. 192. C
17:
Liſt. 148. Cap. 244 A
18:
¶ Sadzele rozma=
19:
gite lecży.
20:
Liſt. 68. Cap. 107. C
21:
Liſt. 71. Cap. 111. B
22:
Liſt. 102. Cap. 165. E
23:
Liſt. 137. H
24:
¶ Wrzody ciało roz
25:
iadaiącze lecży.
26:
Liſt. 70. C
27:
Liſt. Cap. 193. F
28:
¶ Wrzod zatwar=
29:
działy zbiera ſie pod tym.
30:
Liſt. 73. B
31:
Liſt. 142. Cap. 234. A
32:
¶ Bolącżkę pod zio
33:
bri cży.
34:
Liſt. 78. Cap. 123. A
35:
¶ Kroſty złe lecży.
36:
Liſt. 79. F
Infirmitatum.

kolumna: a
1:
¶ Na wrzod zatwar
2:
działy lekarzſtwo.
3:
Liſt. 81. G
4:
¶ Wrzedzieniczę kto
5:
rą zową Carbunculꝰ
6:
lecży.
7:
Liſt. 91. G
8:
Liſt. 146. Cap. 240 D
9:
¶ Ludziem wrzody,
10:
albo bolącżki maią=
11:
czym: lekarzſtwo.
12:
Liſt. 95. Cap. 154. B
13:
¶ Kroſty y wrzedzie=
14:
nicze wyſuſza.
15:
Liſt. 99. I
16:
¶ Sadzel zapalo=
17:
ny á bolączy: lecży.
18:
Liſt. 102. Cap. 165 E
19:
Liſt. 103. Cap. 167. C
20:
Liſt. 123. I
21:
¶ Rany chodzącze z
22:
mieſtcza na mieſtcze:
23:
lecży.
24:
Liſt. 102. Cap. 165. I
25:
¶ Boleſć wrzodow
26:
wſzelkich y bolącżek
27:
oddala..
28:
Liſt. 111. Cap. 181 B
29:
¶ Wrzody wſzelkie
30:
wilgotne lecży.
31:
Liſt. Cap. 193. H
32:
¶ Bolącżki Herpeſi
33:
lecży.
34:
Liſt. 119. Cap. 199. E
35:
¶ Bolącżki roz=
36:
pądza.
kolumna: b
1:
Liſt. 122, Cap. 204 B
2:
¶ Kroſthy grube á
3:
ſwierzbiącze goij.
4:
Liſt. 122. Cap. 204 D
5:
¶ Bolącżki opuchłe
6:
lecży.
7:
Liſt. 127. E
8:
¶ Bolącżkam ſie
9:
działać nieda.
10:
Liſt. 127. Cap. 211. E
11:
Liſt. 148. G
12:
¶ Z ran y też z kroſt
13:
ſmrodliwych wilkoſci
14:
niecżyſte wyſuſza.
15:
Liſt. 130. H
16:
¶ Ranę z wrzodu
17:
lecży.
18:
Liſt. 130. K
19:
¶ Kroſty goij.
20:
Liſt. 134. Cap. 218 I
21:
¶ Wrzod wſzelki w=
22:
nątrz łamie.
23:
Liſt. 136. F
24:
¶ Bolącżki y też ſta
25:
wy boleſtne lecży.
26:
Liſt. 144. D
27:
¶ Bolącżki wſzelkie
28:
goij.
29:
Liſt. 146. Cap. 240 D
30:
¶ Na wſzelkie wrzo=
31:
dy otworzone y bolącż
32:
ki lekarzſtwo.
33:
Liſt. 151. Cap. 254. C
34:
¶ Kroſthy wnątrz
35:
lecży.
36:
Liſt. 151. Cap. 254. F
kolumna: c
1:
¶ Owrzedzenie w=
2:
nątrz goij.
3:
Liſt. 155. Cap. 261. K
4:
Liſt. 156. H
5:
¶ Bolącżki zatwar=
6:
działe lecży.
7:
Liſt. 7. Cap. 10. A
8:
Liſt. 19. A
9:
Liſt. 26. L
10:
Liſt. 66. E
11:
Liſt. 80. E
12:
Liſt. 81. G
13:
Liſt. 82. Cap. 131. A
14:
Liſt. 87. K
15:
Liſt. 94. Cap. 150. B
16:
Liſt. 142. C
17:
Liſt. 151. F
18:
Liſt. 154. D
19:
¶ Liſzaie ſpędzić.
20:
Liſt. 4. Cap. 4. C
21:
Liſt. 14. M
22:
Liſt. 20. F
23:
Liſt. 33. Cap. 46. B
24:
Liſt. 73. A
25:
¶ Liſzay gnogiſthy
26:
lecży.
27:
Liſt. 133. Cap. 217. A
28:
¶ Na ſadzele zatwar
29:
działe.
30:
Liſt. 2, F
31:
Liſt. 12. C
32:
Liſt. 26. H
33:
¶ Na bolącżkę
34:
bolączą.
35:
Liſt. 99. F
‡‡ iij
Index.

kolumna: d
1:
O Chorobach
2:
wnętrznych y
3:
też o tych ktore bywa=
4:
ią na wierzchu od
5:
iakieykolwiek
6:
przygody.
7:
¶ Maſć na rozma=
8:
githe choroby z wierz=
9:
chu mażącz.
10:
Liſt. 3. F
11:
Liſt. 19. A
12:
¶ Iadowitoſć z cżło
13:
wieka wygania.
14:
Liſt. 79. Cap. 126. A
15:
¶ Pijańſtwa broni.
16:
Liſt. 1. K
17:
Liſt. 28. F
18:
Liſt. 101. Cap. 164. I
19:
Liſt. 120. Cap. 200. E
20:
¶ Po przepiciu lekarſtwo
21:
Liſt 4. Cap. 5. I
22:
¶ Zołthą niemocz
23:
lecży.
24:
Liſt. 1. A
25:
Liſt. 3. Cap. 4. B
26:
Liſt. 4. Cap. 5. D. E
27:
Liſt. 6. D
28:
Liſt. 8. F
29:
Liſt. 9. B
30:
Liſt. 11. G
31:
Liſt. 11. Cap. 16. B
32:
Liſt. 12. N
33:
Liſt. 15. D
34:
Liſt. 17. E
kolumna: e
1:
Liſt. 24. I
2:
Liſt. 24. Cap. 33. C
3:
Liſt. 25. F
4:
Liſt. 26. C
5:
Liſt. 29. B
6:
Liſt. 30. I
7:
Liſt. 33. Cap. 46. F
8:
Liſt. 34. F
9:
Liſt. 37. BB. E
10:
Liſt. 38. C
11:
Liſt. 41. Cap. 60. I
12:
Liſt. 42. Cap. 62. B
13:
Liſt. 43. Cap. 63. B
14:
Liſt. 45. A
15:
Liſt. 47. Cap. 69. C
16:
Liſt. 48. F
17:
Liſt. 72. Ca. 113. C. E
18:
Liſt. 74. M
19:
Liſt. 79. B. C. E
20:
Liſt. 94. Cap. 150. C
21:
Liſt. 96. C Ca. 156. B. F
22:
Liſt. 98. H
23:
Liſt. 102. Cap. 165 H
24:
Liſt. 106. Cap. 172. E
25:
Liſt. 119. D
26:
Liſt. 121. I
27:
Liſt. 122. Cap. 203. C
28:
Liſt. 129. B
29:
Liſt. 133. E
30:
Liſt. 134. Cap. 218. O
31:
Liſt. 135. Cap. 220 D
32:
Liſt. 137. Ca. 223. D
33:
Liſt. 138. C
34:
Liſt. 144. D. M
35:
Liſt. 151. F
36:
Liſt. 153. A
kolumna: f
1:
Liſt. 153. Cap. 257. C
2:
Liſt. 154. B. E
3:
¶ Przeciw powie=
4:
trzu morowemu.
5:
Liſt. 4. Cap. 5. G
6:
Liſt. 95. Cap. 54. B
7:
Liſt. 118. O
8:
Liſt. 120. Cap. 200. d. f
9:
Liſt. 146. E
10:
Liſt. 155. Cap. 261. B
11:
¶ Vkąſzenie od wę=
12:
ża lecży.
13:
Liſt. 2. Cap. 3. D
14:
Liſt. 4. Cap. 5. F
15:
Liſt. 18. Cap. 25. G
16:
Liſt. 21. G
17:
Liſt. 23. Cap. 31. C
18:
Liſt. 24. K
19:
Liſt. 33. Cap. 46. H
20:
Liſt. 35. Cap. 49. E
21:
Liſt. 40. Cap. 58. C
22:
Liſt. 47. G
23:
Liſt. 52. E
24:
Liſt. 58. Cap. 89. E
25:
Liſt. 61. Cap. 94. G
26:
Liſt. 68. Cap. 107. G
27:
Liſt. 80. G
28:
Liſt. 82. C
29:
Liſt. 84. I
30:
Liſt. 87. G
31:
Liſt. 89. D
32:
Liſt. 90. M
33:
Liſt. 91. I
34:
Liſt. 101. O
35:
Liſt. 101. Cap. 164. F
36:
Liſt. 108. Cap. 176. H
Infirmitatum.

kolumna: a
1:
Liſt. 117. Cap. 196 O
2:
Liſt. 118. N
3:
Liſt. 119. Cap. 199. C
4:
Liſt. 125. O
5:
Liſt. 128. L
6:
Liſt. 129. E
7:
Liſt. 138. E
8:
Liſt. 147. Cap. 242 D
9:
Liſt. 151. Cap. 254 G
10:
¶ Vkąſzenie zwie=
11:
rząt iadowitych lecży.
12:
Liſt. 47. G
13:
Liſt. 52. E
14:
Liſt. 68. L
15:
Liſt. 114. Cap. 189. A
16:
Liſt. 115. D
17:
Liſt. 125. O
18:
Liſt. 128. L
19:
Liſt. 138. E
20:
¶ Vkąſzenie roba=
21:
kow rozmagitych lecżi
22:
Liſt. 4. Cap. 4. D
23:
Liſt. 9. Cap. 13. E
24:
Liſt. 13. G
25:
Liſt. 23. Cap. 31. C
26:
Liſt. 35. Cap. 49. E
27:
Liſt. 40. Cap. 58. C
28:
Liſt. 41. Cap. 60. A
29:
Liſt. 47. G
30:
Liſt. 52. E
31:
Liſt. 58. Cap. 89. E
32:
Liſt. 75. C
33:
Liſt. 125. O
34:
Liſt. 128. L
35:
Liſt. 144. D
36:
Liſt. 147. Cap. 242 D
kolumna: b
1:
Liſt. 153. A
2:
¶ Gad z domu wy=
3:
gnać.
4:
Liſt. 2. G
5:
Liſt. 15. Cap. 21. G
6:
Liſt. 24. L
7:
Liſt. 41. Cap. 60. K
8:
Liſt. 42. M
9:
Liſt. 90. M
10:
Liſt. 91. L
11:
Liſt. 109. Cap. 178 E
12:
Liſt. 133. H
13:
¶ Iadu broni.
14:
Liſt. 2. H
15:
Liſt. 33. Cap. 46. N
16:
Liſt. 36. Cap. 52. C
17:
Liſt. 40. Cap. 58. C
18:
Liſt. 53. H
19:
Liſt. 94. K
20:
Liſt. 94. Cap. 151. A
21:
Liſt. 102. Cap. 165. F
22:
Liſt. 114. Cap. 189. C
23:
Liſt. 117. Ca. 196. d. m
24:
Liſt. 118. N
25:
¶ Ludziem ſtłucżo=
26:
nym albo vtrząſnio=
27:
nym lekarzſtwo.
28:
Liſt. 35. Cap. 50. B
29:
Liſt. 53. Cap. 77. K
30:
Liſt. 107. C
31:
¶ Na paraliż.
32:
Liſt. 4. Cap. 6. A. B
33:
Liſt. 10. D
34:
Liſt. 14. Cap. 20. B
35:
Liſt. 31. G
36:
Liſt. 35. Cap. 49. B
kolumna: c
1:
Liſt. 42. Cap. 61. A
2:
Liſt. 43. Cap. 63. A
3:
Liſt. 45. Cap. 66. B. C
4:
Liſt. 46. Cap. 67. I
5:
Liſt. 50. Cap. 74. D
6:
Liſt. 67. I
7:
Liſt. 75. Cap. 118. A
8:
Liſt. 77. D
9:
Liſt. 84. M
10:
Liſt. 90. O
11:
Liſt. 97. C. D
12:
Liſt. 97. Cap. 158. D
13:
Liſt. 106. B
14:
Liſt. 109. Cap. 178 D
15:
Liſt. 118. E
16:
Liſt. 121. F. I
17:
Liſt. 133. E
18:
Liſt. 136. Cap. 222 A
19:
Liſt. 137. L
20:
Liſt. 137. Cap. 223. I
21:
Liſt. 139. Cap. 227. I
22:
Liſt. 152. H
23:
Thenże the ż ſyrop na
24:
paraliż ięzyka.
25:
¶ Syrop barzo do
26:
bri na wiele niemoczy.
27:
Liſt. 11. Ca. 15. b. c. d.
28:
Liſt. 69. B
29:
¶ Przeciw opu=
30:
chlinie.
31:
Liſt. 1. A
32:
Liſt. 5. D
33:
Liſt. 8. A
34:
Liſt. 8. F
35:
Liſt. 11. B. G
Index.

kolumna: d
1:
Liſt. 12. H
2:
Liſt. 13. I
3:
Liſt. 13. Cap. 18 B D
4:
Liſt. 14. Cap. 19. O
5:
Liſt. 15. D
6:
Liſt. 16. A
7:
Liſt. 18. Cap. 25. A
8:
Liſt. 28. B
9:
Liſt. 32. B
10:
Liſt. 33. Cap. 45. A
11:
Liſt. 35. G
12:
Liſt. 35. Cap. 50. B
13:
Liſt. 36. C
14:
Liſt. 36. Cap. 52. C
15:
Liſt. 37. Cap. 54. B
16:
Liſt. 40. D
17:
Liſt. 41. Cap. 60. H
18:
Liſt. 42. Cap. 61. A
19:
Liſt. 43. Cap. 63. B
20:
Liſt. 47. E
21:
Liſt. 47. Cap. 69. C
22:
Liſt. 49. Cap. 72. E
23:
Liſt. 52. G. N
24:
Liſt. 61. C
25:
Liſt. 61. Cap. 94. C
26:
Liſt. 67. A
27:
Liſt. 72 C
28:
Liſt. 76. C
29:
Liſt. 77. Cap. 120. D
30:
Liſt. 83. Cap. 133. B
31:
Liſt. 88. Cap. 141. A
32:
Liſt. 89. D
33:
Liſt. 99. H
34:
Liſt. 101 E
35:
Liſt. 104. Ca. 167. H
36:
Liſt. Cap. 195. F
kolumna: e
1:
Liſt. 117. Cap. 156 K
2:
Liſt. 118. R
3:
Liſt. 119. F
4:
Liſt. 125. O
5:
Liſt. 125. Ca. 208. D
6:
Liſt. 133. E
7:
Liſt. 134. F
8:
Liſt. 135. D
9:
Liſt. 139. Ca. 227. D
10:
Liſt. 141. B
11:
Liſt. 147. Ca. 242. C
12:
Liſt. 148. B
13:
¶ Przeciw iadu pſa
14:
wſciekłeo y cżłowieka
15:
Liſt. 5. F
16:
Liſt. 14. Cap. 19. O
17:
Liſt. 27. Cap. 37. D
18:
Liſt. 40. Cap. 58. C
19:
Liſt. 47. G
20:
Liſt. 78. D
21:
Liſt. 80. G
22:
Liſt. 82. R
23:
Liſt. 89. D
24:
Liſt. 115. D
25:
Liſt. 125. O
26:
Liſt. 134. G
27:
Liſt. 152. L
28:
¶ Naſienie meſzcży
29:
znam wyſuſza.
30:
Liſt. 33. Cap. 45. A
31:
Liſt. 28. G
32:
Liſt. 87. Cap. 138. C
33:
¶ Przeciw iadowi=
34:
toſci bedł.
35:
Liſt. 6. K
36:
Liſt. 41. Cap. 60. F
kolumna: f
1:
Liſt. 144. I
2:
¶ Zatłumić z ſiebie
3:
wonią cżoſnkową.
4:
Liſt. 6. N
5:
¶ Denną niemocz
6:
oddala.
7:
Liſt. 2. Cap. 3. A
8:
Liſt. 24. C
9:
Liſt. 34. Cap. 48. F
10:
Liſt. 37. E
11:
Liſt. 61. B. F
12:
Liſt. 64. Cap. 100. C
13:
Liſt. 67. I
14:
Liſt. 69. C
15:
Liſt. 104. B
16:
Liſt. 121. F. I
17:
Liſt. 124. Ca. 207. B
18:
Liſt. 125. I
19:
Liſt. 129. B
20:
Liſt. 133. D
21:
Liſt. 140. Ca. 229. C
22:
¶ Pragnienia broni
23:
Liſt. 3. I
24:
Liſt. 20. H
25:
Liſt. 21. Cap. 29. C
26:
Liſt. 31. B
27:
Liſt. 38. B
28:
Liſt. 40. M
29:
Liſt. 52. Cap. 77. B
30:
Liſt. 73. Cap. 115. C
31:
Liſt. 110. E
32:
Liſt. 111. Cap. 181. D
33:
Liſt. 112. Ca. 181. G
34:
Liſt. 120. Cap. 200. A
35:
Liſt. 140. Cap. 229. E

strona: *

Infirmitatum.

kolumna: a
1:
¶ Pragnienie
2:
czyni.
3:
Liſt. 50. A
4:
Liſt. 27. Cap. 37. B
5:
Liſt. 101. Cap. 164. M
6:
¶ Fiſtułę goij.
7:
Liſt. 6. B
8:
Liſt. 9. Cap. 13. F
9:
Liſt. 10. C
10:
Liſt. 14. M
11:
Liſt. 30. G
12:
Liſt. 46. Cap. 67. D
13:
Liſt. 55. C
14:
Liſt. 55. Cap. 83. D
15:
Liſt. 58. G
16:
Liſt. 63. I
17:
Liſt. 82. Cap. 131. H
18:
Liſt. 102. Cap. 165. H
19:
Liſt. 119. Cap. 199 E
20:
Liſt. 126. Cap. 209. C
21:
Liſt. 134. H
22:
Liſt. 146. Cap. 240 D
23:
Liſt. 150. Cap. 252. B
24:
Liſt. 152. C
25:
¶ Swierzb goij.
26:
Liſt. 30. L
27:
Liſt. 40. Cap. 58. E
28:
Liſt. 44. D. E
29:
Liſt. 46. F
30:
Liſt. 46. Cap. 67. E
31:
Liſt. 51. F
32:
Liſt. 53. F
33:
Liſt. 71. Cap. 112. C
kolumna: b
1:
Liſt. 73. A
2:
Liſt. 90. D
3:
Liſt. 91. C
4:
Liſt. 99. P
5:
Liſt. 102. Cap. 165. I
6:
Liſt. 114. Cap. 187. C
7:
Liſt. 122. Cap. 204. B
8:
Liſt. 124. Cap. 207. C
9:
Liſt. 125. L
10:
Liſt. 126. I
11:
Liſt. 127. F
12:
Liſt. 130. F
13:
Liſt. 133. Cap. 217. A
14:
Liſt. 136. A
15:
Liſt. 146. Cap. 240. D
16:
Liſt. 150. H
17:
¶ Rany opuchłe
18:
lecży.
19:
Liſt. 6. C
20:
Liſt. 80. Cap. 128. B
21:
¶ Wilkoſci flegmi=
22:
ſte z ludzi ſtarich
23:
wywodzi.
24:
Liſt. 63. Cap. 98. C
25:
¶ Panią niepłodną
26:
ſprawić ku richłemu
27:
pocżęciu.
28:
Liſt. 9. F
29:
Liſt. 22. Cap. 30. D
30:
Liſt. 66. Cap. 104. B
31:
Liſt. 79. Cap. 127. B
32:
Liſt. 83. Ca. 132. B C
33:
Liſt. 100. Cap. 163. D
34:
Liſt. 101. N
35:
Liſt. 109. Cap. 178. E
kolumna: c
1:
Liſt. 119. N
2:
Liſt. 145. Cap. 239. C
3:
Liſt. 146. B
4:
Liſt. 152. G
5:
¶ Dijabelſtwo z do=
6:
mu wygania.
7:
Liſt. 9. K
8:
Liſt. 10. M
9:
¶ Mięſo w ranach
10:
naroſcić.
11:
Liſt. 9. Cap. 13. B C
12:
Liſt. 10. C
13:
Liſt. 47. K
14:
Liſt. 67. G
15:
Liſt. 69. Cap. 109. A
16:
Liſt. 72. G
17:
Liſt. 93. nad B
18:
Liſt. 109. Cap. 178. H
19:
Liſt. 114. Cap. 187. C
20:
Liſt. 150. Cap. 252. D
21:
¶ Mięſo złe wy=
22:
griza z ran.
23:
Liſt. 9. Cap. 13. F
24:
Liſt. 22. H
25:
Liſt. 46. Cap. 67. C
26:
Liſt. 67. G
27:
¶ Wſzelką rzecż z cia
28:
ła kthora zoſtawa po
29:
zakłociu: wyciąga.
30:
Liſt. 10. K
31:
Liſt. 10. Cap. 14. I
32:
Liſt. 13. E
33:
Liſt. 21. Cap. 29. B
34:
Liſt. 61. B
35:
Liſt. 88. Cap. 141. A
*
Index.

kolumna: d
1:
Liſt. 93. D
2:
Liſt. 147. D
3:
¶ Niemocz ſwiętego
4:
walantego oddala.
5:
Liſt. 10. L
6:
Liſt. 10. Cap. 14. D
7:
Liſt. 13. Cap. 18. I
8:
Liſt. 18. Cap. 25. F
9:
Liſt. 22. I
10:
Liſt. 28. F
11:
Liſt. 40. Cap. 58. C
12:
Liſt. 42. N
13:
Liſt. 46. Cap. 67. I
14:
Liſt. 50. B
15:
Liſt. 54. G
16:
Liſt. 58. Cap. 89. D
17:
Liſt. 68. D
18:
Liſt. 76. B
19:
Liſt. 84. M
20:
Liſt. 89. Cap. 142. C
21:
Liſt. 97. Ca. b. c. h
22:
Liſt. 102. c.. 165. g. k. o
23:
Liſt. 107. Cap. 174. E
24:
Liſt. 109. Cap. 178. C
25:
Liſt. 113. Cap. 186. D
26:
Liſt. 118. Ca. 197. b. c.
27:
Liſt. 119. G
28:
Liſt. 124. E
29:
Liſt. 125. G
30:
Liſt. 133. D
31:
Liſt. 139. Cap. 227. I
32:
Liſt. 144. H
33:
¶ Maſć na wſzelkie
34:
ktoſty.
kolumna: e
1:
Liſt. 10. B
2:
Liſt. 71. Cap. 112. C
3:
Liſt. 122. Cap. 204. B
4:
Liſt. 146. Cap. 240. D
5:
¶ Pani aby lekko
6:
porodziła.
7:
Liſt. 11. Cap. 14. K
8:
Liſt. 19. N
9:
¶ Wracanie vcżinić
10:
Liſt. 12. D
11:
Liſt. 15. Cap. 21. F
12:
Liſt. 31. C
13:
Liſt. 33. Cap. 46. A
14:
Liſt. 39. C
15:
iiſt 45. Cap. 66. A
16:
Liſt. 59. Cap. 90. A. B
17:
Liſt. 76. C. wtore.
18:
Liſt. 86. B
19:
Liſt. 88. D
20:
Liſt. 93. B
21:
Liſt. 107. Cap. 174. B
22:
Liſt. Cap. 195. E
23:
Liſt. 117. Ca. 196. c. g
24:
Liſt. 140. Cap. 229. B
25:
Liſt. 146. Cap. 240. A
26:
¶ Ogień piekielny vgaſza.
27:
Liſt. 12. E
28:
Liſt. 14. C
29:
Liſt. 20. D. K
30:
Liſt. 28. E
31:
Liſt. 60. K
32:
Liſt. 77. Cap. 120. D
33:
Liſt. 79. Cap. 126. A
kolumna: f
1:
Liſt. 80. Cap. 128. d. e.
2:
Liſt. 89. Cap. 143. C
3:
Liſt. 99. K
4:
Liſt. 102. Cap. 165. E
5:
Liſt. 104. Cap. 167. H
6:
¶ Przeciw gorącżcze
7:
Liſt. 12. G
8:
Liſt. 21. Cap. 29. G
9:
Liſt. 31. Cap. 43. G
10:
Liſt. 39. Cap. 57. H
11:
Liſt. 72. D
12:
Liſt. 74. I
13:
Liſt. 86. A
14:
Liſt. 92. B. M
15:
Liſt. 98. B
16:
Liſt. 100. B. H
17:
Liſt. 103. Cap. 167 D
18:
Liſt. 104. E
19:
Liſt. 120. Ca. 200. d. f.
20:
Liſt. 122. A
21:
Liſt. 134. Cap. 218. O
22:
Liſt. 149. Cap. 251. F
23:
Liſt. 153. Cap. 257. D
24:
Liſt. 154. B
25:
¶ Na ranę bolączą.
26:
Liſt. 33. F
27:
Liſt. 114. Cap. 107. C
28:
¶ Na dziwe mięſo.
29:
Liſt. 13. M
30:
Liſt. 20. F
31:
Liſt. 33. Cap. 46. E
32:
Liſt. 46. Cap. 67. C
33:
Liſt. 62. B
34:
Liſt. 67. C
35:
¶ Rany ſtula y goij.

strona: *2

Infirmitatum.

kolumna: a
1:
Liſt. 13. Cap. 18. I
2:
Liſt. 14. L
3:
Liſt. 20. Cap. 28. D
4:
Liſt. 37. Cap. 54. C.
5:
Liſt. 41. Cap. 60. C.
6:
Liſt. 53. Cap. 77. K.
7:
Liſt. 60. F
8:
Liſt. 64. Cap. 101. B
9:
Liſt. 79. Cap. 126. A
10:
Liſt. 80. Ca. 128. BD
11:
Liſt. 116. I
12:
Liſt. Cap. 193. B
13:
Liſt. 134. Cap. 218. N
14:
Liſt 142. B
15:
Liſt. 151. Cap. 254 D
16:
Liſt. 153. D
17:
¶ Czknienie cżyni.
18:
Liſt. 33. Cap. 46. A
19:
¶ Suchoty oddala.
20:
Liſt. 14. Cap. 19. O.
21:
Liſt. 32. nad Tatarz=
22:
kiem zielem.
23:
Liſt. 52. Cap. 77. G
24:
Liſt. 103. Ca. 167. d. e.
25:
Liſt. 115. ca. 191. a. bc
26:
Liſt. 116. K
27:
Liſt. 117. Cap. 196. F
28:
¶ Chciwoſć cieleſną oddala.
29:
Liſt. 16. Cap. 22. a. d. e.
30:
Liſt. 35. H
31:
Liſt. 100. F
32:
Liſt. 118. F
33:
Liſt. 122. F
34:
¶ Na rany ſzkodliwe
35:
Liſt. 22. C
kolumna: b
1:
Liſt. 25. Cap. 34. A
2:
Liſt. 87. K
3:
¶ Gdy ktori męſzcży
4:
zna Naſienienie przez
5:
ſen wypuſzcża.
6:
Liſt. 16. C. F
7:
Liſt. 25. Cap. 34. B. C
8:
Liſt. 67. K
9:
Liſt. 68. Cap. 107. B
10:
Liſt. 70. B camphora.
11:
Liſt. 73. Cap. 115. c. d.
12:
Liſt. 87. Cap. 138. C
13:
Liſt. 92. K
14:
¶ Sierſć z ſkor
15:
ſpądza.
16:
Liſt. 22. B
17:
¶ Ludziem cięſzko
18:
myſlączym/ ſmuth=
19:
nym/ troſkliwym:
20:
lekarzſtwo.
21:
Liſt. 106. B
22:
Liſt. Cap. 194. H
23:
¶ Ludziem ſercza
24:
nie weſołego.
25:
Liſt. 17. B
26:
Liſt. 80. D. M
27:
Liſt. 106. B
28:
¶ Przeciw omdle=
29:
waniu.
30:
Liſt. 17. B. F
31:
Liſt. 22. Cap. 30. A
32:
Liſt. 82. E
33:
Liſt. 101. R
34:
Liſt. Cap. 194. D. F
35:
Liſt. 119. K
36:
Liſt. 137. Cap. 223 D
kolumna: c
1:
Liſt. 138. Cap. 225. D
2:
¶ Koniem na gich
3:
roſpadliny.
4:
Liſt. 22. D
5:
¶ Rziganie kwaſne
6:
vſmierza.
7:
Liſt. 18. H
8:
¶ Przeciw kordijace
9:
Liſt. 18. E
10:
Liſt. 22. Cap. 30. A
11:
Liſt. 120. Cap. 200 B
12:
Liſt. 137. Ca. 223 D
13:
¶ Przeciw lekarz=
14:
ſtwu iadowitemu.
15:
Liſt. 19. K
16:
Liſt. 34. Cap. 48. A
17:
¶ Wilkoſci tłuſte z
18:
ciała wygnać.
19:
Liſt. 54. Cap. 80. D
20:
Liſt. 91. N
21:
¶ Gdyby kto był o=
22:
karmion iadem morz
23:
kiego zaiącza.
24:
Liſt. 55. Cap. 82. B
25:
¶ Mleko białey gło
26:
wie odeymuie.
27:
Liſt. 34. Cap. 48. E
28:
Liſt. 91. H
29:
¶ Rany wnątrz
30:
goij.
31:
Liſt. 55. Cap. 82. E
32:
¶ Na rany krwawe
33:
Liſt. 59. Cap. 91. C
34:
¶ Koſci z ran
35:
wyciąga.
36:
Liſt. 22. H
* ij
Index.

kolumna: d
1:
Liſt. 61. B
2:
Liſt. 109. Cap. 178 H
3:
¶ Przeciw niemoczi
4:
ktorą zową Apo=
5:
plexia.
6:
Liſt. 22. I
7:
Liſt. 125. T
8:
¶ Przeciw vkąſzeniu
9:
węża: kthorego zową
10:
Tyrus.
11:
Liſt. 22. I
12:
¶ Poth cżyni.
13:
Liſt. 24. A
14:
Liſt. 97. E
15:
Liſt. 104. H
16:
Liſt. 112. Cap. 183 A
17:
Liſt. 113. Cap. 186 A
18:
Liſt. 119. F
19:
Liſt. 133. Cap. 217 A
20:
Liſt. 152. O
21:
¶ Robaki wranach
22:
z złych kroſt zabija.
23:
Liſt. 24. G
24:
Liſt. 114. Cap. 188 A
25:
¶ Mieſtcza ſtłucżo=
26:
ne/ albo odgniecione:
27:
goij.
28:
Liſt. 24. K
29:
Liſt. 27. Cap. 37. I
30:
Liſt. 32. C
31:
Liſt. 44. Cap. 64. B
32:
Liſt 37. Cap. 54. B
33:
Liſt. 53. Cap. 77. I
34:
Liſt. 87. K
35:
Liſt. 144. D
36:
¶ Iad mdli.
kolumna: e
1:
Liſt. 24. I
2:
Liſt. 127. H
3:
¶ Przeciw łożney
4:
niemoczy.
5:
Liſt. 31. Cap. 43. G
6:
Liſt. 112. Cap. 181 G
7:
¶ Rany moczno
8:
goij.
9:
Liſt. 24. Cap. 33. A
10:
Liſt. 37. D
11:
Liſt. 41. Cap. 60. C
12:
Liſt. 53. I
13:
Liſt. 101. Cap. 164 G
14:
Liſt. 116 I. e ca. 192 a
15:
Liſt. 140. Cap. 229 F
16:
Liſt. 153. D
17:
Liſt. 153. Cap. 257 E
18:
¶ Dziw nad pſy
19:
vcżynić.
20:
Liſt. 25. E
21:
¶ Brodawki ſpędzi.
22:
Liſt. 27. Cap. 37. H
23:
Liſt. 49. Cap. 72. C
24:
Liſt. 61. Cap. 94. C
25:
Liſt. 70. B. F
26:
Liſt. 71. Cap. 111. B
27:
Liſt. 100. K
28:
Liſt. 134. Cap. 218 I
29:
Liſt. 146. Cap. 240 D
30:
¶ Roſpadliny gdzie
31:
kolwiek goij.
32:
Liſt. 134. G
33:
¶ Pijawki zabija.
34:
Liſt. 47. G
35:
Przeciw iadu Opij.
36:
Liſt. 55. Cap. 82. B
kolumna: f
1:
¶ Zołthą niemocz
2:
cżarną lecży.
3:
Liſt. 36. Cap. 52. C
4:
¶ Claret vcżynić.
5:
Liſt. 31. D
6:
Liſt. 42. Cap. 61. A
7:
¶ Ludziem niemocz
8:
nym lekarzſtwo.
9:
Liſt. 30. Cap. 42. C
10:
¶ Wſzelkie zapale=
11:
nie wnątrz gaſi.
12:
Liſt. 31. A
13:
Liſt. 52. B
14:
Liſt. 70. B. camphora
15:
Liſt. 123. G
16:
¶ Przeciw omdle=
17:
waniu z gorączey
18:
przycżyny.
19:
Liſt. 31. A
20:
Liſt. 82. E
21:
¶ Boleſci vſmierza
22:
Liſt. 34. C
23:
Liſt. 34. Cap. 48. G
24:
Liſt. 82. Cap. 131. A
25:
Liſt. 87. K
26:
Liſt. 99. C
27:
Liſt. 113. Cap. 187 A
28:
¶ Chciwoſć cieleſną
29:
pobudza.
30:
Liſt. 35. 49. D
31:
Liſt. 50. Cap. 74. b. e. f
32:
Liſt. 68. A
33:
Liſt. 78. Cap. 124. B
34:
Liſt. 90. K
35:
Liſt. 101. Cap. 164. I
36:
Liſt. 105. E

strona: *3

Infirmitatum.

kolumna: a
1:
Liſt. 105. Ca. 170. a. b.
2:
Liſt. 119. Cap. 199 A
3:
Liſt. 126. Cap. 210. A
4:
Liſt. 127. B. D
5:
Liſt. 152. F. K. P
6:
¶ Na odbicie gdzie=
7:
kolwiek.
8:
Liſt. 37. D
9:
Liſt. 44. Cap. 64. B
10:
¶ Na wywinienie.
11:
Liſt. 37. D
12:
Liſt. 53. Cap. 77. I
13:
¶ Na mieſtcza nie=
14:
cżuyne á cierpnącze
15:
lekarzſtwo.
16:
Liſt. 37. F
17:
¶ Twardoſci kthore
18:
bywaią około ran
19:
roſpądza.
20:
Liſt. 37. F
21:
¶ Swierzbienie
22:
vcżyni.
23:
Liſt. 37. Cap. 54. A
24:
Męſo w garnczy
25:
zroſci.
26:
Liſt. 24. Cap. 33. A
27:
Liſt. 37. Cap. 54. C
28:
Liſt. 140. Cap. 229 A
29:
¶ Gołębie potruć.
30:
Liſt. 46. Cap. 67. F
31:
¶ Aby pani dzieciąt
32:
ka donoſiła.
33:
Liſt. 38. Cap. 56. D
34:
Liſt. 155. G
35:
¶ Twardoſć guzow
36:
roſpądza.
kolumna: b
1:
Liſt. 39. B
2:
Liſt. 61. C
3:
Liſt. 67. H
4:
Liſt. 94. Cap. 150. B
5:
Liſt. 105. F
6:
¶ Ludziem ſwieżo
7:
ranionym lekarzſtwo
8:
Liſt. 41. Cap. 60. B
9:
Liſt. 113. Ca. 187. B
10:
¶ Roſpadliny, albo
11:
kroſty wnątrz goij.
12:
Liſt. 44. G
13:
Liſt. 90. Cap. 144. I
14:
¶ Gorącżkę vcżyni.
15:
Liſt. 42. Cap. 61. B
16:
¶ Przeciw wſzytkim
17:
boleſciam.
18:
Liſt. 44. Cap. 64. AC
19:
¶ Na wſzelki vraz.
20:
Liſt. 44. Cap. 164. AC
21:
Liſt. 64. Cap. 100. B
22:
¶ Myſzy truć.
23:
Liſt. 46. H
24:
Liſt. 133. A
25:
¶ Iad z ciała wy=
26:
gania.
27:
Liſt. 53. H
28:
Liſt. 95. Cap. 153. A
29:
Liſt. 112. A
30:
¶ Wnętrznoſci
31:
poſila.
32:
Liſt. 50. A
33:
Liſt. 133. I
34:
¶ Niedzwiadek v=
35:
ciecże.
36:
Liſt. 49. Cap. 72. G
kolumna: c
1:
Liſt. 101. Cap. 164. K
2:
¶ Pragnienie cżyni.
3:
Liſt. 50. A
4:
Liſt. 27. Cap. 37 B
5:
Liſt. 101. Ca. 164. M
6:
¶ Wilkoſci ſpalone
7:
z cżłowieka wywodzi.
8:
Liſt. 50. B
9:
¶ Niemocz ktorą zo
10:
wą Melankolia
11:
oddala.
12:
Liſt. 50. B
13:
Liſt. 80. M
14:
Liſt. 110. H
15:
Liſt. 133. D
16:
¶ Gorączoſć wſzel=
17:
ką gaſi.
18:
Liſt. 52. Cap. 77. B
19:
Liſt. 70. D. camphora
20:
Liſt. 92. N
21:
Liſt. 104. E
22:
¶ Pot zaſtanawia.
23:
Liſt. 52. Cap. 77. B
24:
Liſt. 104. D
25:
Liſt. Cap. 194. F
26:
¶ Pcżoły aby od
27:
vla nie vciekły.
28:
Liſt. 52. O.
29:
¶ Złamanie goleni
30:
y inſzych koſci ſpaia.
31:
Liſt. 52. Cap. 77. H
32:
Liſt. 53. B
33:
Liſt. 89. Cap. 142. C
34:
Liſt. 142. Cap. 233 C
35:
¶ Vraz wnęthrzny
36:
lecży.
* iij
Index.

kolumna: d
1:
Liſt. 53. Cap. 77. K
2:
¶ Wiatri mnoży.
3:
Liſt. 62. Cap. 97. A
4:
Liſt. Cap. 195. E
5:
Liſt. 156. G
6:
¶ Rany ſwieże goij
7:
Liſt. 53. A. I
8:
Liſt. 59. Cap. 91. B
9:
Liſt. 64. Cap. 100. C
10:
Liſt. 79. Cap. 126. A
11:
Liſt. 116. E
12:
Liſt. Cap. 193. D
13:
Liſt. 145. E
14:
¶ Blizny kthore po
15:
ranach zoſtaią gładzi
16:
Liſt. 54. Cap. 80. C
17:
Liſt. 69. D
18:
¶ Vkąſzenie od ia=
19:
ſzcżorki lecży.
20:
Liſt. 55. B
21:
Liſt. 58. Cap. 89. E
22:
Liſt. 87. G
23:
¶ Wilkoſci wnętrz
24:
ne wyſuſza.
25:
Liſt. 59. I
26:
Liſt. 98. Cap. 160. A
27:
¶ Vkąſzenie roba=
28:
kow iadowitych lecży
29:
Liſt. 58. Cap. 89. F
30:
Liſt. 125. O
31:
¶ Roſpadliny ſpaia
32:
Liſt. 60. F
33:
¶ Twardoſć wſzelką
34:
roſpądza.
35:
Liſt. 61. Cap. 94. C
36:
Liſt. 79. Cap. 126. A
kolumna: e
1:
Liſt. 86. G
2:
Liſt. 94. Cap. 150. B
3:
Liſt. 142. Cap. 234 C
4:
Liſt. 148. B
5:
Liſt. 151. F
6:
¶ Mocż w mężoch
7:
poſila.
8:
Liſt. 60. Cap. 92. G
9:
¶ Wracanie krwią
10:
zaſtanawia.
11:
Liſt. 138. Cap. 225 C
12:
¶ Rany wycżyſcia.
13:
Liſt. 64. Ca. 100. B C
14:
Liſt. 69. Cap. 109. A
15:
Liſt. 109. Cap. 178 H
16:
Liſt. 114. Cap. 187 C
17:
Liſt. 116. H
18:
Liſt. 127. F
19:
Liſt. 155. B
20:
¶ Otok roſpądza.
21:
Liſt. 64. Cap. 100. C
22:
Liſt. 79. Cap. 126.A
23:
Liſt. 116. Cap. 192. A
24:
Liſt. 141. Cap. 231. A
25:
Liſt. 149. Ca. 270 a. b
26:
¶ Przerwania goij.
27:
Liſt. 64. Cap. 101. B
28:
Liſt. 116. Cap. 192. B
29:
et cap. 193. A
30:
¶ Od cżarow y od
31:
przeſtrachow zacho=
32:
wawa.
33:
Liſt. 64. B
34:
Liſt. 112. A
35:
Liſt. 127. H
36:
Liſt. 153, A
kolumna: f
1:
Liſt. 155. E
2:
¶ Kichanie vcżyni.
3:
Liſt. 67. M
4:
Liſt. 107. Cap. 172. G
5:
¶ Lipkie wilkoſci
6:
wywodzi.
7:
Liſt. 66. N
8:
¶ Wilkoſci gorącze
9:
z cżłowieka wywodzi.
10:
Liſt. 66. G. H
11:
¶ Wodnoſć żołtą z
12:
cżłowieka wywodzi.
13:
Liſt. 66. H
14:
Liſt. 76. B. wtore.
15:
Liſt. 144. E
16:
¶ Naſienie wężcży-
znam mnoży.

17:
Liſt. 68. Cap. 107. A
18:
Liſt. 105. Ca. 170. B
19:
Liſt. 119. ca. 199. a. d
20:
¶ Iad wyciąga.
21:
Liſt. 69. A
22:
¶ Niemocz każdą z
23:
gorączey przycżyny
24:
oddala.
25:
Liſt. 70. D. camphora
26:
Liſt. 153. Ca. 257. A
27:
¶ Truciny broni.
28:
Liſt. 112. A
29:
Liſt. 117. Cap. 196 N
30:
Liſt. 120. K
31:
Liſt. 148. E
32:
¶ Ludziem wnątrz
33:
zapalenie maiączym
34:
lekarzſtwo.
35:
Liſt. 74. H

strona: *4

Infirmitatum.

kolumna: a
1:
¶ Sparzenie od go
2:
rącżey wody: lecży.
3:
Liſt. 72. E
4:
Liſt. 77. Cap. 120. B
5:
Liſt. 85. G
6:
Liſt. 99. G
7:
Liſt. 108. Cap. 176 D
8:
Liſt. 116. F
9:
Liſt. 130. Cap. 215. C
10:
¶ Niemoczy w cżło=
11:
wiecze cżyni.
12:
Liſt. 77. Cap. 121. C
13:
¶ Gnicie wnątrz
14:
goij.
15:
Liſt. 78. Cap. 123. A
16:
¶ Wnętrznoſci
17:
miękcży.
18:
Liſt. 79. E
19:
¶ Ktoby od wielkiey
20:
zimnicze/ albo od go=
21:
rącżki wyſzedł.
22:
Liſt. 78. Cap. 124. C
23:
Liſt. 115. Ca. 191. c. b
24:
¶ Myſli ſmutne
25:
oddala.
26:
Liſt. 80. M
27:
¶ Robaki bydlęciu
28:
w ranie zabija.
29:
Liſt. 114. A
30:
¶ Smak y wonią
31:
dobrą cżyni.
32:
Liſt. 82. Cap. 131. G
33:
¶ Ranecżki goijć
34:
ktore ſtaią po ſie=
35:
kaniu baniek.
36:
Liſt. 84. L
kolumna: b
1:
¶ Rany wſzelkie wy=
2:
ſuſzą.
3:
Liſt. 89. F
4:
¶ Vlicżki wſzytki w
5:
nątrz otwiera.
6:
Liſt. 94. Cap. 151. A
7:
Liſt. 113. Cap. 186 B
8:
¶ Boleſć w ciele y
9:
wżyłach vſmierza.
10:
Liſt. 94. Cap. 151. A
11:
¶ Gdyby kto omdle=
12:
wał dla ſpania
13:
wielkiego.
14:
Liſt. 95. C
15:
¶ Ludziem ſtraſzli=
16:
wym lekarzſtwo.
17:
Liſt. 95. Cap. 154. B
18:
¶ Ludziem opętha=
19:
nym lekarzſtwo.
20:
Liſt. 97. Cap. 158. H
21:
¶ Chorobę oddala:
22:
ktora bywa gdi ſie kto
23:
widzi we ſnie z Białą
24:
głową ſwe rzecży ſpra
25:
wować. Albo także
26:
niewiaſta.
27:
Liſt. 97. Cap. 158. I
28:
¶ Każdą opuchlinę
29:
roſpądza.
30:
Liſt. 99. H
31:
¶ Wnętrznoſci
32:
chłodzi.
33:
Liſt. 100. A
34:
¶ Boleſci wnętrzne
35:
oddala.
36:
Liſt. 100. Cap. 163. C
kolumna: c
1:
Liſt. 129. I
2:
Liſt. 133. I
3:
Liſt. 136. G
4:
Liſt. 138. D
5:
Liſt. 139. Ca. 227. b. d
6:
¶ Lekarzſtwo na każ
7:
dą niemocż z zimney
8:
przycżyny.
9:
Liſt. 1. A
10:
Liſt. 19. B
11:
Liſt. 32. D
12:
¶ Wąż vciecże.
13:
Liſt. 101. Cap. 164. K
14:
¶ We wſzytkich nie=
15:
moczach zbytnie go=
16:
rączych.
17:
Liſt. 103. Cap. 167 D
18:
¶ Wężowi ſzkodzić
19:
nie da.
20:
Liſt. 105. H
21:
¶ Aby pani wneth
22:
dziecię porodziła.
23:
Liſt. 107. Cap. 172. I
24:
¶ Iadowi broni roz
25:
lewać ſię po ciele.
26:
Liſt. 107. Cap. 173 B
27:
¶ Iad kazi z wſzelkie
28:
go vkąſzenia iado
29:
witego.
30:
Liſt. 108. Cap. 176. H
31:
Liſt. 138. Cap. 225. A
32:
¶ Gdyby mor na
33:
owcze padł.
34:
Liſt. 113. Cap. 186. C
35:
¶ Gdy bydło ſzcża=
36:
ruią.
* iiij
Index.

kolumna: d
1:
Liſt. 113. Cap. 186. C
2:
¶ Lekarſtwo ludziem
3:
ſtłucżonym/ z wyſoka
4:
vpadłym/ kijem zbi=
5:
tym/ od cięſzkiey prace
6:
zemdlonem: vrwanem
7:
Liſt. 113. Cap. 187. B
8:
Liſt. 116. Cap. 192. A
9:
¶ Wſzelką zaziębli=
10:
nę zagrzewa.
11:
Liſt. 114. Cap. 189 B
12:
¶ Lekarzſthwo dzie=
13:
ciom ktore ſie w noczy
14:
vſikaią.
15:
Liſt. Cap. 193. H
16:
¶ Lekarſtwo ludziem
17:
flegmiſtym/ kolericż=
18:
nym, y melankolikom
19:
Liſt. Cap. 193. A
20:
¶ Niedzwiadka v=
21:
morzy.
22:
Liſt. 117. Ca. 196 M
23:
¶ Iad przez poth
24:
wywodzi.
25:
Liſt. 119. Cap. 199. C
26:
¶ Przeciw wſzelkiem
27:
iadom.
28:
Liſt. 119. Cap. 199. E
29:
Liſt. 126. Cap. 209. A
30:
Liſt. 138. Cap. 225. A
31:
Liſt. 146. E
32:
Liſt. 148. E
33:
¶ Lekarzſtwo dzie=
34:
ciem dobre.
35:
Liſt. 120. L
36:
Niemoczi gorącze
kolumna: e
1:
oddala.
2:
Liſt. 120. Cap. 200. D
3:
Liſt. 123. I
4:
¶ Niecżyſthoſci ſka=
5:
żone wywodzi.
6:
Liſt. 124. Cap. 206. A
7:
¶ Opuchlinę za=
8:
twardziałą roſpądza.
9:
Liſt. 139. Cap. 227 B
10:
¶ Od vziębnienia
11:
broni.
12:
Liſt. 124. F
13:
¶ Zołzy gdziekol=
14:
wiek: roſpądza.
15:
Liſt. 125. F
16:
¶ Iadowi ſzkodzić
17:
niedopuſzcża.
18:
Liſt. 127. H
19:
Niecżyſthoſci z da=
20:
lekich cżłonkow
21:
wyciąga.
22:
Liſt. 133. B
23:
Liſt. 149. D
24:
¶ Prochnienia wſzel
25:
kiego/ y zagniłoſci
26:
broni.
27:
Liſt. 128. Cap. 212. A
28:
Liſt. 133. B
29:
¶ Pſy truć.
30:
Liſt. 129. F
31:
¶ Pocżęcia paniam
32:
broni.
33:
Liſt. 134. Cap. 218. C
34:
Liſt. 135. Cap. 220. F
35:
¶ Guz wſzelki roſpądza.
kolumna: f
1:
Liſt. 134. Cap. 218. I
2:
Liſt. 142. Cap. 234. C
3:
¶ Wilkoſci klijowa=
4:
te roſpądza.
5:
Liſt. 135. Cap. 220. F
6:
¶ Boleſci wſzelkiego
7:
cżłonka wnątrz
8:
oddala.
9:
Liſt. 138. D
10:
¶ Vkąſzenie od pcżo
11:
ły/ albo od oſſy lecży.
12:
Liſt. 138. Cap. 225 D
13:
Liſt. 144. E
14:
¶ Rany cięte goij.
15:
Liſt. 140. D
16:
¶ Wilkoſci z żył: kthore
17:
zową Meſaraicas
18:
wywodzi.
19:
Liſt. 141. C
20:
¶ Boleſć po koſciach
21:
vſmierza.
22:
Liſt. 141. Cap. 231. A
23:
Liſt. 154. Cap. 259 B
24:
¶ Ociekłoſci wſzel=
25:
kie rozgania.
26:
Liſt. 141. Cap. 231 B
27:
Liſt. 142. Ca. 234. a. c.
28:
Liſt. 151. F
29:
¶ Naprzeciw powie=
30:
trza zabiciu/ to ieſt
31:
Szlak.
32:
Liſt. 141. Cap. 231 D
33:
¶ Ranę zwarthą
34:
otworzyć.
35:
Liſt. 141. D
36:
¶ Flaki białe z ciała

strona: [*5]


kolumna: a
Infirmitatum.

kolumna: a
1:
ſciera.
2:
Liſt. 142. Cap. 233 B
3:
Liſt. 149. D
4:
¶ Zathkanie cżłon=
5:
kow wnętrznych
6:
otwiera.
7:
Liſt. 143. A
8:
¶ Zaſthanowienie
9:
ktorey kolwiek rzecży
10:
otwiera.
11:
Liſt. 143. A
12:
¶ Na zmiękcżenie
13:
iakieo kolwiek mieſthcza
14:
od vrazu ſtawrdziałeo
15:
Liſt. 144. D
16:
¶ Mieſtcza odarthe
17:
goij.
18:
Liſt. 144. E
19:
¶ Lamanie po ko=
20:
ſciach vſmierza.
21:
Liſt. 144. F
22:
¶ Włoſy z ciała wy
23:
miata.
24:
Liſt. 146. Cap. 240. C
25:
¶ Rany ſkażone na=
26:
prawia/ y inſze od ſka=
27:
żenia zachowawa.
28:
Liſt. 148. Cap. 244. A
29:
¶ Nadymania wſzel
30:
kie roſpądza.
31:
Liſt. 148. B
32:
¶ Pchły mnożyć.
33:
Liſt. 148. F
34:
¶ Riby w ſtawie
35:
mdli.
36:
Liſt. 146. Cap. 240. E
kolumna: b
1:
¶ Gdi ktorą dziewkę
2:
ſcżaruią: iako to
3:
odiąć.
4:
Liſt. 148. Cap. 244 B
5:
¶ Grubą wilkoſć á
6:
lipką z ciała wywodzi
7:
Liſt. 149. C
8:
¶ S ſthawi wſzelkie
9:
cżyſci.
10:
Liſt. 149. D
11:
¶ Boleſci wnątrz v
12:
ſmierza.
13:
Liſt. 149. D
14:
¶ Wilkoſci wſthecż
15:
pędzi.
16:
Liſt. 150. Cap. 252. D
17:
¶ Twardoſ s ſta=
18:
wow roſpądza.
19:
Liſt. 151. G
20:
¶ Ranę z vkąſzenia
21:
pſa wſciekłego lecży.
22:
Liſt. 152. C
23:
¶ Ludzi vweſzela.
24:
Liſt. 153. B
25:
¶ Gorącoſci wnątrz
26:
roſpądza.
27:
Liſt. 154. B
28:
¶ Zimniczę ktora by
29:
wa przy zachwyczeniu
30:
powietrza: oddala.
31:
Liſt. 154. B
32:
¶ Na koſci vrażone
33:
w cżłowiece: lekarſtwo
34:
Liſt. 155. B
35:
¶ Owcze aby płodu
36:
nie potraciły.
kolumna: c
1:
Liſt. 155. F
2:
¶ Gdy ſie kto cżęſto
3:
przeciąga.
4:
Liſt. 155. Cap. 261 B
5:
y drugie. B. pod nimże
6:
¶ Nadyma cżło=
7:
wieka.
8:
Liſt. 156. G. H
9:
¶ Przeciw zaſzkodze
10:
niu wſzelkiemu z zim=
11:
ney przycżyny.
12:
Liſt. 156. K
13:
¶ Iadz wnatrza
14:
wyciąga.
15:
Liſt. 156. K
16:
¶ Duchy żywiołne
17:
poſila.
18:
Liſt. 156. K
19:
¶ Swierzb ciekący
20:
lecży.
21:
Liſt. 4. Cap. 5. B
22:
Liſt. 5 Cap. 7. E
23:
Liſt. 10. B
24:
Liſt. 53. F
25:
¶ Vkąſzenie od
26:
Niedzwiadka goij.
27:
Liſt. 4. Cap. 5. F
28:
Liſt. 33. Cap. 46. G H
29:
Liſt. 40. Cap. 58. C
30:
Liſt. 49. Cap. 72 E
31:
Liſt. 52. E
32:
Liſt. 58. Cap. 89. E
33:
Liſt. 80. G
34:
Liſt 108. Cap. 176. H
35:
Liſt. 139. Cap. 227. c. f
36:
Liſt. 145. F
Index Infirmitatum.

kolumna: d
1:
Liſt. 147. Cap. 242 B
2:
¶ Wraczanie vſmie
3:
rza y ſtanowi.
4:
Liſt. 7. E
5:
Liſt. 8. L
6:
Liſt. 38. Cap. 56. E
7:
Liſt. 53 E
8:
Liſt. 60. H
9:
Liſt. 81. Cap. 130. D
10:
Liſt. 95. Cap. 153. B
11:
Liſt. 100. F
12:
Liſt. Cap. 193. B
13:
Liſt. Cap. 194. C
14:
Liſt. 120. Cap. 200. A
15:
Liſt. 46. C
16:
Liſt. 154. E
17:
¶ Na rany płynącze
18:
lekarzſtwo.
19:
Liſt. 7. Cap. 10. B
20:
Liſt. 8. N
21:
Liſt. 14. A
22:
Liſt. 14. Cap. 19. O
23:
Liſt. 15. Cap. 21. B
24:
Liſt. 20. F
25:
Liſt. 37. G
26:
Liſt. 38. Cap. 56. F
27:
Liſt. 59. I
28:
Liſt. 116. M
29:
Boleleſć ſtawową
30:
y cżłonkową oddala.
31:
Liſt. 7. Cap. 10. C
32:
Liſt. 19. M
33:
Liſt. 19. C
kolumna: e
1:
Liſt. 29. Cap. 40. I
2:
Liſt. 31. G
3:
Liſt. 42. O
4:
Liſt. 42. Cap. 61. A
5:
Liſt. 56. C
6:
Liſt. 63. Cap. 97. AH
7:
Liſt. 63. Cap. 98. A, C
8:
Liſt. 68. H
9:
Liſt. 80. L
10:
Liſt. 87. H
11:
Liſt. 90. E
12:
Liſt. 93. B
13:
Liſt. 96. Cap. 157. D
14:
Liſt. 98. Cap. 160. D
15:
Liſt. 99. Cap. 160. F
16:
Liſt. 102. Cap. 165. I
17:
Liſt. 107. E
18:
Liſt. 111. Cap. 181 B
19:
Liſt. 119. Cap. 199. B
20:
Liſt. 137. Cap. 223. I
21:
Liſt. 141. Cap. 231. A
22:
Liſt. 143. B
23:
Liſt. 144. M
24:
Liſt. 149. C
25:
¶ Szcżkanie vſmie=
26:
rza.
27:
Liſt. 7. Cap. 10. I
28:
Liſt. 8. L
29:
Liſt. 29. D
30:
Liſt. 135. Cap. 220. D
31:
Sparzenie od o=
32:
gnia/ albo od żelaza
33:
gorączego: lecży.
kolumna: f
1:
Liſt. 14. E
2:
Liſt. 20. K
3:
Liſt. 69. C
4:
Liſt. 72. E
5:
Liſt. 85 G
6:
Liſt. 93. B
7:
Liſt. 99. G
8:
Liſt. 108. Cap. 176. D
9:
Liſt. 116. F
10:
Liſt. 130. L et Cap.
11:
215. C. na tymże Liſt
12:
Liſt. 134. G
13:
Liſt. 139. Cap. 226. C
14:
Liſt. 144. E, G
15:
Liſt. 145. G
16:
¶ Na ſinoſć blizn
17:
lekarzſtwo.
18:
Liſt. 20. K
19:
Liſt. 22. E
20:
¶ Na wrzody gniją=
21:
cze: lekarzſtwo.
22:
Liſt. 69. C
23:
Liſt. 87. K
24:
Liſt. 102. Cap. 165. F
25:
Liſt. 142. C
26:
Liſt. 155. C
27:
¶ Niemocz ſwiętego
28:
Walantego pobudza
29:
Liſt. 8 E
30:
¶ Panie brzemienne
31:
tego ziela maią ſie
32:
ſtrzedz.
33:
Liſt. 8. E

strona: [*7]

Przedmowa.
1:
W
Szelka rzecz zywią
2:
cza/ albo thez z ziemie roſtącza: Ze
3:
cżterzech żywiołow ſtworzona albo ſlożona ieſt. To
4:
ieſt z ognia/ z powietrza/ z wody/ y z ziemie. Od tąd
5:
nayduie ſie wtych rzecżach bytnoſć/ mocz/ y vcżynek. Vcżynek tedy od
6:
moczy pochodzi/ mocz zaſię od bytnoſci. Bytnoſć ze cżterzech żywio=
7:
łow pochodzi: z ich przyrodzonemi ſpoſoby. Iako z gorączoſcią/ z zim=
8:
noſcią/ z wilkoſcią/ y z ſuchoſcią. A iakoſz vmyſl moy ieſt o przyrodzo=
9:
nem ſlożeniu przez żywioła thych zioł, Kmiecia/ naſienia/ drzew/ owo=
10:
czow/ piſać: też y o moczach á ſprawowaniu gich rozlicżnym ku poſi=
11:
leniu mdłego przyrodzenia ludzkiego: oznaymic. A iże niekthore rzecży
12:
z ziemie wyſzłe: ſą gorączego y ſuchego przyrodzenia, Niekthore gorą=
13:
czego y wilgotnego, Niektore zimnego/ wilgotnego z ſuchoſcią/ iako
14:
kthore podle ſwego ſlożenia wyſſzego albo theż niſſzego. Iakoſz ſtopnie
15:
gich ſpoſobow: wypiſany bedą. Kthoremi zagiſte bytnoſć ſwego wła=
16:
ſnego ſlożenia przenoſi ſie. Bo w niekthorich ogich/ w niekthorich po=
17:
wietrze/ w niektorich voda/ á w niektorich ziemia: podle ſwego rozdziel
18:
nego zmieſzania kożde: nad yne żywioły przewyſſza ſie. A od thakiego
19:
przyrodzonego ſlożenia żywiołow: mocz rozlicżna wychodzi ku wſpomo
20:
żeniu żywota ludzkiego, áto poſpolitem rozeznaniem. Gorączkoſci moc.
21:
ieſt zagrzewać/ gorączo cżinić/ palić etc.. Zimnoſci zaſie mocz ieſt chło
22:
dzić, gorączoſci rozganiać/ zbytniey ciepłoſci vmnieyſzać. A to pokuſze=
23:
niem bywa poznano/ iako przy ktorich rzecżach z ziemie vroſlich ogień
24:
żywiołny panuie, Iako gorzkoſć kąſanie ſpołem/ albo theż gorzkoſć z
25:
cirpnoſcią/ albo kąſanie z ſlodkoſcią/ albo ſlodkoſć y gorzkoſć/ też nie=
26:
gdy ſama ſlodkoſć albo ſlonoſć przewyſſza. Kąſanie ieſt od ognia/ ſlod
27:
koſć od powietrza, Iako przy Cinamonie nayduie ſie: iż ieſt gorzkoſć z=
28:
ſlodkoſcią zmięſzana, Iako też Agarik na gorzkoſć od przipalonej gru
29:
boſci ziemney, A ſlodkoſć powietrznoſć przinoſi. Gorzkoſć z cirpnoſcią
30:
iako ieſt Aloe y piołyn/ ieſt z przypaloney ziemnoſci grubey y mnieyſzey
31:
ieſt też ſlonoſci potroſſze. Ty moczy wſzytki będą niżey wypiſany.
32:
¶ Ine moczy/ tho ieſt drugie, trzecie y cżwarthe: w rozlicżnych niemo=
33:
czach zijawiaią ſie przez vcżynki ſwe, Powod ſwey biorącze z ognia ży

strona: [*7]v

Przedmowa.
1:
wiołowego: maią mocz zażywiaiączą/ wyparzaiączą wodnoſci/ cży=
2:
ſcić niecżyſtoſci/ otwierać przechody/ ſcierać gniłoſci/ roſpuſzcżać z ſia=
3:
dłe rzecży od zimnoſci, odmiękcżać wſzytki twardoſci z ſiadłe/ ſcieńcżać
4:
gruboſci/ otoki wycięgać przez parę/ y inych wiele moczy ieſth. Drugie
5:
moczy ſą pocżąthkiem trzecich moczy y vcżynkow gich przy ciele ludz=
6:
kim w zdrowiu vpadłym/ iako gdy kamień ieſt w nerkach albo w mie=
7:
chierzu: ma mocz łamać gi, á piaſkiem z mocżem wypędzać/ ta mocz to
8:
cżyni gdy będzie z drugą złącżona/ bo tego nie przemoże telko ſama ży=
9:
wiołna gorączoſć, Ale mocz ſcieńcżaiącza/ przenikaiąca á roſpuſzcża=
10:
iącza wilkoſci kamienne. Też thą moczą/ mocż z miechierza y z nyrek
11:
wypądza. na tho ſluży mocz otwieraiącza miechierz y przechody nyr=
12:
cżane/ á wilkoſci w nich zimne roſpuſcżaiącza y przyciągaiącza gru=
13:
boſci ſcieńcżaiącza. Też zaſtanowienie rzecży v pań/ y theż Emorroid,
14:
to ieſt żył w ſtolczu: naprawia. Moczą trzecią vcżynek ſprawuie/ á tho
15:
z pomoczą drugich moczy ktore tu wymieniaią ſie. Mocz otwieraiącza
16:
przechody żył/ bądz tho w maciczy albo około: kiedy będzie złącżo=
17:
na z mocą przyciągaiączą krwie, Wilkoſci grube cżyſcić y roſpuſzcżać
18:
Pierſi też cżyſcić ſnadnem wycharkaniem ſlin/ gnoiu z pierſi/ Fluxi kr=
19:
wawe wymiatać, Gliſty też morzyć/ robaki/ wſzy z ciała wyganiać.
20:
¶ Też vcżynek barzo vżitecżny: iad z ciała y od ſercza precż wypędzać
21:
á ſercze y wſzytki cżłonki wnętrzne poſilać/ y też ocży iaſne cżynić/ vſzy
22:
ku ſluchu naprawiać/ y ine cżłonki ſmyſlow potwierdzać. Ty tedy wſzit
23:
ki vcżynki od tey moczy trzeciey/ ktorąż to ma z inemi moczami ſwoie
24:
ſpoienie: pochodzą.
25:
¶ Cżwarta mocz rzecży z ziemie wyroſle zagiſte: vcżynki ſwe przy na=
26:
ſzem ciele właſnie ſprawuie, Iako gdy krew będzie poruſzona złemi á nie
27:
przyrodzonemi wilkoſciami: cżyſci ią á precż z ciała wypądza/ iako gdy
28:
kolera/ albo flegma/ albo też melākolija przemnaża ſię á cżiſtą krew za
29:
niecżyſcia/ á acżkolwiek ty wilkoſci będącz zmieſzane w żyłach/ ſamem
30:
puſzcżaniem krwie wypływaią przednie/ wſzak moczą tych rzecży z zie=
31:
mie vroſlych przez ſkutecżną ſprawę/ to ieſt daniem lekarzſtwa/ wycią=
32:
gaiącz ty złe wilkoſci precż: krew ſie cżyſci y od poruſzenia, zachowawa, á
33:
to ſie dzieie dla vcżynku cżwartey moczy tych rzecży z ziemie wyroſlych
34:
á od naucżonego lekarza pokuſzonych y wydanych.
35:
¶ Ta tedy mocz y właſnem przyrodzeniem od zwirzchnich niebieſkich
36:
płanet y gwiazd/ y też dla biegu ſlończa/ tym rzecżam żywiołnym by=

strona: [*8]

Przedmowa.
1:
wa dana ku naprawie y ku poſilaniu cżłonkow wnętrznych, Iakoſz tho
2:
Piwonija ma mocz od ſwiathłoſci niebieſkiey: Iż padaiączą niemoc
3:
oddala mocznie. Też reubarbarum gorączoſć wątroby rozgania/ á tho
4:
gdy z niey kolerę wypądza ktora zapala wątrobę, Ieleni ięzyk ziele ſle=
5:
zionę naprawia. Orzech muſzkatowy/ kubeby/ rozmarin, Ty rzecży ma
6:
ią moc mozg poſilać, Swiecza ziele y kopr włoſki: wzrok poſilaią, á tak
7:
ty vcżynki tych rzecży namienionych/ nie z moczy żywiołow, albo nie z=
8:
gorączoſci ktorą maią od ognia/ ale od zwierzchnich promieni gwiaz=
9:
decżnych pochodzą/ bo wiele ieſt rzecży przyrodzenia gorączego/ á wſza
10:
koſz tego vcżynku przy nich nie maſz/ tho ieſt iż nie ſą pożytecżne cżłon=
11:
kom cżłowiecżem w lekarzſtwie tak znamienicie iako ty namienione. A
12:
ono Lactuka wątrobę odwilża, bo tę mocz ma od żywiołnego ſlożenia
13:
wodnego/ á wſzakże iey nie poſila? Ale mlecż też to cżyni czo y Lactuka
14:
ale wżdy więtſzą mocz ma z ſtrony nieba: iż wątrobę odwilża y poſila.
15:
¶ Przetoſz moczy takie y włoſnoſci poznać: dar ieſth ſtworzyciela nie=
16:
bieſkiego, Ktori ſtworzywſzy ty rzeczi: mocz gim takową dał/ á poty ieſt
17:
o rzecżach ſlożenia gorączego.
18:
¶ Mocz tedy zzimnoſci żywiołowey poſzła: á w ty rzecży vroſle wla
19:
na: tym ſie vcżynkiem z iawia. Naprzod zaziąbia/ á z thąd pochodzą y
20:
inſze rzecży/ iako wilkoſci/ krwie z ſiadanie/ vlicżek zatwieranie/ zaſta=
21:
nawiać krew/ ſtwardzić/ zgęſcić/ zatkać/ rozegnać gorączoſci z wilko=
22:
ſciami/ w nątrz w thrzewach twardzić, Sen przywodzić/ duchy mar=
23:
twić y gorączoſć przyrodzoną, A też ſie vcżynki they moczy domyſlem
24:
cieleſnym oznaymuią. Iako ſwą wodnoſcią/ kwaſnoſcią/ cirpnoſcią
25:
oſkominnoſcią/ zmarzſzcżaniem.
26:
¶ Rozdział też ſtopniow tych rzecży z ziemie vroſlych/ przy moczy go
27:
rączey y zimney/ przyrodzonym ſmyſlem bywa poznan. Bo to czo nie
28:
przezliż zagrzewa/ albo chłodzi/ albo wilży/ albo ſuſzy: w pierwſzym ſto
29:
pniu okazuie ſie być. Czo lepak barzo zagrzewa/ albo chłodzi/ albo od=
30:
wilża/ albo ſuſzy: w wtorim ſtopniu okazuie ſie być. Ty zaſię ktore zna=
31:
mienicie palą albo odwilżają: na trzecim ſtopniu kładą ſie być. Kthore
32:
zaſię z kąſaniem palą/ á przezliż chłodzą y vmarthwiaią/ mocznoſć/
33:
krew y inſze duchy: w cżwarthym ſthopniu nayduią ſie być. Suchoſć
34:
cżwartego ſtopnia: nie nayduie ſie tylko przy kończu trzeciego ſtopnia.
35:
Wilgotne rzecży cżwartego ſtopnia ſą iadowite/ vmartwiaiącze/ za=
36:
duſzaiącze, Iako ſą bdły á zwłaſzcża Grzyby, Opium, Rtęć.

strona: [*8]v

Przedmowa.
1:
¶ To przedpiſanie ieſt iakoby drzwi/ przez ktore wnidz ku inem taiem=
2:
nem rzecżam. Kto rozum ma potemu: może niżey piſane rzecży łaczno pochopić.
3:
¶ Zywioły cżterzy ſą z ſwemi przyrodzonemi ſpoſoby,
4:
Powietrze gorącze y mokre/ ogień gorączy y ſuchy/ woda mokra y zim
5:
na/ ziemia zimna y ſucha.
6:
¶ Wiek cżłowiecży cżworaki ieſt, Pierwſzy dziecińſtwo: krewneo y po=
7:
wietrznego przyrodzenia. Drugi młodoſć: gorączego y ſuchego przyro=
8:
dzenia/ w nim nawięczey ſie Kolera mnoży. Trzeci męſtwo: zimnego y
9:
wilgotnego przyrodzenia/ w nim ſie nawięczey flegma mnoży. Cżwar=
10:
ty ſtaroſć y ſiwizna: zimny y ſuchy, w nim ſie mnoży Melankolija kto=
11:
ra ſie przyrównawa zimie.
12:
¶ Wilkoſci przirodzone cżterzy ſą/ á płanety ſprawcze gich/ krew go
13:
rącza á wilgotna, Iupiter ſprawcza iey/ powietrznego przyrodzenia.
14:
Druga wilkoſć flegma po greczku/ połacinie pituita, Mieſiącz ſpraw=
15:
cza iey. Trzecia wilkoſć kolera po greczku/ połacinie flauabilis, Słoń=
16:
cze ſprawcza iey. Cżwarta wilkoſć melankolija po greczku/ połacinie a=
17:
trabilis, Saturnus zimny y ſuchy ſprawcza iey. Melankolijey przypa=
18:
loney Marz panuie ogniſtego przyrodzenia.
19:
¶ Roku cżterzy cżęſci ſą/ ktoregoſz rozdziału pocżątek ieſth Sloncze
20:
ſwem biegiem pod dwanaſcie znamion niebieſkich.
21:
¶ Wioſna ieſt napierwſza cżęſć/ ktora ieſt gorącza á mokra, powietrz
22:
na y krewna/ w niey ſie krew mnoży/ troie znamion niebieſkich w ſobie
23:
zawiera, Skopu, Byka y Bliznięta.
24:
¶ Druga ieſt lato/ gorącze/ ſuche i ogniſte, W nim ſie kolera mnoży
25:
Troie znamion w ſobie zawiera, Raka, Lwa y Pannę.
26:
¶ Trzecia ieſt Ieſień zimna y mokra, W niey ſie flegma mnoży, Tro
27:
ie znamion w ſobie zawiera, Wagę, Niedzwiadka, Strzelecza.
28:
¶ Cżwarta ieſt Zima/ zimna y ſucha, W niey ſie mnoży melankolija
29:
kolera z zimoſci pochodzi, Trwa w biegu Słonecżnym pod Kozoroż=
30:
czem, Wodnikiem y Ribami.
31:
grafika

strona: 1

Piołyn.Liſt 1.

kolumna: a
1:
Abſintheum.
2:
grafika
3:
¶ Piołyn. ¶ Wermut.
4:
¶ Capitulum. 1.
5:
grafika
6:
P
Yrwſze zie
7:
le piołyn: ktore
8:
ieſt ziele cziepłe
9:
w pirwſzim ſlop/
10:
niu tziepłoſczi/
11:
a ſuche wtorim
12:
ſlopniu: ktore ieſt ziele wielkiey
13:
gorzkoſtzi: y tez tziepnoſtzty. Ma=
14:
bytz to ziele zbierane ku chowa=
15:
niu na oſtatku wioſny: a ma bytz
16:
ſuſzono w tzieniu: a tak przez rok
17:
mozeſz ye chowatz. Ieſt rozlicż=
18:
ney moci/
19:
bo ma w ſobie przeczi=
20:
wne dwoiakie właſnoſtzy: to ieſt
kolumna: b
1:
odmiekczaiątza żywot: a to cżyni
2:
s ſwoiey wrodzoney tziepłoſci y
3:
gorzkoſci. Wtorą ma moc zat=
4:
wierdzaiątzą/ a to czym á nieia=
5:
kiey ſwey gruboſtzy zielney: a tak
6:
ma wſobie przetziwne ſprawy/ a
7:
przeto nie ma bytz to ziele po=
8:
trzebuiącim ludzyom dawano/
9:
azeby pirwey przieżyna niemoci
10:
byla ſprawiona w tziele/ a potim
11:
piołyn dany: tedi ſwoią tziepło=
12:
ſtzią łatzno wypedzy niemotz z
13:
ſtziału chorego człowieka: bo mo
14:
cnie otwiera: wypądza wilkoſci z
15:
wątroby y ſliezyony: a leſt liekar
16:
ſtwo dobre: na niemotz żołtą/ na
17:
opuchline. Auicēna mowi w wto
18:
rych kxiegach ſworch: gdy dedzie
19:
człowiek pil ſok piolynowy przez
20:
dzieſietz dni poranu: trzi dragmy
21:
to ieſt cżtyrzy łyſzki/ tedi mu ieſt
22:
pomotz wielka na niemotz każdą
23:
ktora z zimney przieżyny pocho=
24:
dzi: a ktoby niemogł ſamego ſo=
25:
ku pitz dla gorzkoſtzy/ tedy moze
26:
ay otzukrowatz według woley. B
27:
¶ Albo vczynitz ſniego iako=
28:
by ſiropek tym oboczaiem: We=
29:
zmi wierzchow piołynowich poł
30:
garſtzi: kwiatkow Ceuturzyiey/
31:
y kwiatkow ſtołkowych/ y bora=
32:
gowych/ y bagniſſowych: row=
33:
ne czeſtzi/ każdego poł garſtki/
34:
korzenia reupontici zaoieki/ lacri
35:
cy/ każdego yſnich tzo zloty zawa=
36:
ży: rozinkow drobych tzo cżty=
A
Właſnoſtz

kolumna: a
1:
rzy z ote zaważą/ to ieſt: dobrą
2:
garſc: ty tzecżi wſzytki przetłukſzy
3:
troche: warz w wodzie: iżby trze
4:
cztą cżeſtz wywrzało: potym prze
5:
cedz a otzukruy dobrze a tak be=
6:
dzie ſirop/ bierziż go po ranu: y
7:
wiecżor trunek mierny/ czoby
8:
troche tzlepło. Ale przed pitzim
9:
tego ſyropu: dobrzeby wzyątz pi=
10:
kułek de Reubarbaro: A potym
11:
poſilenie: ktore doctorowie zowa
12:
Dyiarodon abbatis/ ſą kołatzki
13:
w aptece: a tak potym pij ſyrop.
14:
C ¶ Też kto ma na głowie par=
15:
chy dobry ieſt/ y komu włoſi pa=
16:
daią/ y dla molow: wezmiz tego
17:
piołynu/ bożego drzewka/ pogar
18:
ſtzy/ a ſpiki celtiki z apteki troche
19:
prziłoż/ varz ty zyoła w winie/
20:
a tym myi głowe.
21:
D ¶ Też ſok piołynowy z miodē
22:
przaſnym: albo z mąką ięczmiēną
23:
zmieſzany/ zgania ſmoſtz pod
24:
ocżyma: ktora bywa s klucżenia
25:
y też z inſzych mieſtz tziala mocńe
26:
ſpądza.
27:
E ¶ Też ten ſok z prochē gliſtzia=
28:
nym: a ſtrochą miodu zmieſzany
29:
wypadza gliſti y inſze robaki zlu=
30:
dzi przez ſtolce.
31:
F ¶ Tez ſam ſok wpuſzcżony w
32:
oko/ cżerwonoſc ſpądza y bielmo
33:
z oka.
34:
G ¶ Też gdy vwarziſz piołyn w
35:
wodzie albo w winie, a potrzi
36:
maſz vcha nad oną parą/ tedy
kolumna: d
1:
głuchoſc y piſzcżenie vſmierzá.
2:
¶ Tez ſok ten z oleikiem gorz= H
3:
kich migdałow wpuſzcżony w v=
4:
cho/ robaki morzy.
5:
¶ Też piołyn warzony w wo= I
6:
dzie s ſkorkami citrinowymi/ od
7:
dala wonią przykrą vſt/ ktora po
8:
chodzy z wilkoſtzy zgniłych w żo=
9:
łatku.
10:
¶ Też pianſtwa broni ſok zmio K
11:
dem przaſnym.
12:
¶ Też rzecz przyrodzoną pobu
13:
dza panian/ gdy będzie vcżyniō
14:
knot z niego/ a zbyltza y zoliwą
15:
vwarzywſzy ty rzecży: vcżynitz
16:
knot ſtego/ y wpuſtzytz gy w mie=
17:
ſce taiemne.
18:
Abrotanum:
19:
grafika
20:
¶ Bożedrzewko. Gartham.
21:
Capitulum. 2.
22:
grafika

strona: 2

BozegodrewkaLiſt 2.

kolumna: a
1:
A
D
Rugie ziele boże drze
2:
wko. Boze urzewko
3:
tziepłe w pirwſzym
4:
ſlopniu/ a ſuche w
5:
wtorym. Aulcēna mowi: ieſt po
6:
żytecżne na parchy: y na mole/
7:
iako y piolyn. B
8:
B ¶ To drzewko ieſt pomocne k rż
9:
ch łemu vroſtzyeniu brody/ tym
10:
obycżaiē: Wezmi ſoku tego zye=
11:
la/ oleiku włoſkiego kop: u: row=
12:
no każdego zmieſzay: a tym na=
13:
maż brode albo tuſze mieſce gołe.
14:
C ¶ Kto ma tzieſzkoſc w pierſiach
15:
z obſitoſtzi flegmiſtey/ tedi warz
16:
to ziele z yzopem y z lakricią w
17:
wodzie/ a przyłoż tzukru z apteki
18:
ktory zową pruſdium/ albo pro=
19:
ſtego tzukru/ piyże to poranu/ a
20:
pierſi ſobie poniazuymaiowent
21:
maſlem/ albo dialteą/ ady tym
22:
były zmiekcżone wilkoſci w pier=
23:
ſiach. A potym cżwartego dnia
24:
vezmi piłułek z apteki: ktore zo=
25:
wą de agariko/ yżeby ony wilko=
26:
ſci byly wywiedzyony z pierſi
27:
przez ſtolce/ a na zatutrz po piłu=
28:
łach wezmi diapenidiō albo dia=
29:
tris ſalomonis z apteki kołacżki
30:
ſa pot wierdzaiące pierſi.
31:
D ¶ Też ieſt dobre naprzetzywko
32:
gliſtam y ynſzym robakō wnetrz
33:
nym/ tym obycżaiem: Wezmi
34:
bożego drzewka/ ſlukſzy ie drobno
35:
na proch: a prochu gliſt zyem=
36:
nych każdego rowno/ tzo trzi
kolumna: b
1:
złote zaważa/ zmieſzai ty prochy
2:
z żołtzią kokoſzą a z oleikiem pio=
3:
łynowym/ pomażyż tym żywoth
4:
żołątka motykaiątz. A gdy ſok te
5:
go ziela zmieſzaſz s ſokiem ptoły=
6:
nowym a wypijeſz/ tedy takież y-
7:
cżyni troche mleka przy=
8:
mieſzawſzy.
9:
C ¶ Też ſok iego z mieſzany z mie=
10:
rą tłucżoną/ a rozmocżywſzy w
11:
onym knoth: włożytz gy do ma=
12:
czyce: tedy rzecż przyrodzona przy
13:
chodzy/ dzyetziatko martwe wy=
14:
pądza/ y bolącżki flegmiſte w ma
15:
tzici lecży a zgładża. Y też gdy be
16:
dzie kadzenie cżyniono ſniego/ te=
17:
dy też vcżyni iako y knot: tym o=
18:
bycżaiem. Wezmi bożego drzew=
19:
ka/ ſzawiny/ bylice/ każdego dwie
20:
garſtzi/ poleiu/ cżyrwonez lebiotki
21:
wrotycżu/ każdego połgarſci/ ko=
22:
pitniku/ vcżelniku też połgarſci/
23:
przetłukwſzy wſzitko ziele/ warz w
24:
wodzie ż godzine: a potym pani
25:
niech ſie tym kadzi.
26:
I ¶ Też ſok tego zyela/ zmąkaie
27:
cżmienną albo zmiode/ miekeży
28:
ſadzeie zatwardziałe/ y też na ſlu
29:
cżenie bokow ieſt poniotzno/ gdy
30:
ſtego bedzie vczynion plaſtr.
31:
G ¶ Też to ziele wypadza z domu
32:
iadowite robaki gdy bedzie w do=
33:
mu/ albo kadzenie z niego/ albo
34:
pokropienie podomu wodą w kto
35:
rey bedziewrziało. H
36:
H ¶ Też vwarzone w winie: bro=
A ij
O Właſnoſtzi

kolumna: c
1:
ni od iadu/ kto ono wino pije.
2:
I ¶ Też ſok iego zmieſzány s ſolą
3:
y z oliwą/ a gdy będą pomazane
4:
pulſi vrąk y vnog/ tedy zymnoſtz
5:
y drżenie oddala: ktore bywa w fe=
6:
brach/ w zymnitzach.
7:
K ¶ Też warzone/ z pcżełnikiem
8:
y z winē/ a otzukrowawſzy/ kamiē
9:
lamie/ y wypądza: y rzazanie kto
10:
re bywa w puſzeżaniu mocżu/ v=
11:
ſmierza.
12:
L ¶ Też ſok iego z oliwą zmieſza=
13:
ny oddala zawrocenie głowy/ y
14:
zatzmienie przed ocżyma.
15:
Alltea.
16:
grafika
17:
Slaz wyſſoki. Wild papel
18:
Capitulum 3.
19:
grafika
kolumna: d
1:
T
Rzetzie ziele ieſt wy=
2:
ſoki ſlaz/ a ten ieſt
3:
mierney tzieyłoſtzi/ y
4:
ſuchoſtzy. Właſnoſc
5:
tego ziela ieſt/ odmiekcżaiątza/ y
6:
trawiątza: roſpądzaiątza/ y otzie
7:
raiątza. Naſzienie ſlorzeniem ieſt
8:
wiecżſzey moci/ a z właſcża ko=
9:
rzen zielony/ abowiem v warze=
10:
nie korzenia ſlazowego/ y naſie=
11:
nia iego: z bożym drzewkiē w wi=
12:
nie/ oddala tzieſzkie (a ktore bywa
13:
ſtrudnoſczią) puſzczanie wody/ y
14:
nakamien/ y naprzetzywko deney
15:
niemoci/ y leż kto ma rany roży=
16:
kach ſuchych/ gdy to bedzie pił
17:
mocnie pomaga.
18:
B ¶Też bolenie zębow vſmierza:
19:
gdy korzen tego ziela bedzie wa=
20:
rzon w otztzie s piretrū/ a s tro=
21:
chą maſtiki/ tedi płokanie vſt tą
22:
wodą warzoną: cżyni tę pomotz.
23:
C ¶ Też naſienie tego ztela vwa=
24:
rzone s cżoſnkiem/ a z otztem/ v=
25:
lecża trąd ktory bywa na litzu/
26:
gdy ie pomażeſz na ſlontzu.
27:
D ¶ Y też naſienie z oliwą zmie=
28:
ſzane: przyłożone na mieſce vką=
29:
ſzenia weżowego/ pomaga. Ta=
30:
kież kogo pcżoła vkaſi tym vle=
31:
cżyſz zawſze.
32:
E ¶ Też gdy vwarziſz korzen wy=
33:
ſokiego ſlazu z winē a z wodą/
34:
troche maſtiki przycżyniwſzy/ v=
35:
zdrawia boleſtzi ielitowe/ ktore po

strona: 3

Slazu wiſſokiego.Liſt 3

kolumna: a
1:
chodza zdarczia y też bolenie żył
2:
ſuchych.
3:
F ¶ Też korzen ieſt nabolącżki go
4:
rące ciezkow: y ktore bywaią tā
5:
w ſtoltzu na kontzu ielita/ y też ná
6:
zatwardziałe wrzedzienice/ y na
7:
zołzi: y naroſciągańe ſuchych żył
8:
abowiem roſpądza opuchline/ y
9:
wzdetzie ktore bywa nabrwiach: y
10:
zołſki ktore bywaią za vſzyma/ y
11:
tez boleſcz ktora bywa w cżłon=
12:
kach w ſtawiech: vſmierza/ y też
13:
roſtziągaiąć żyły ſuche: gdy ie v=
14:
warziſz: a ſlukwſzy cżyſtzie zmie=
15:
ſzaſz ſmąką fenugreci/ y z mąką
16:
lnianego naſienia/ przycżyniwſzy
17:
knim trochę kacżey tluſtoſczi/ a
18:
iedłowey żywice: zmieſzawſzi do=
19:
brze w możdzerzu: a ta maſtz ro
20:
ſpądza y othwiera wrzedzienice:
21:
y richło ſie potym zbierze ropa.
22:
G ¶ Też gdy ſtego vcżyniſz knot a
23:
wpuſciſz do matzice/ cżyſtzi yą/ y
24:
ty wilkoſtzi ktore bywaią przy po=
25:
rodzeniu/ wywodzi:
26:
H ¶ Parchy na głowie lecży vwa
27:
rzone korzenie z bożym drzewkie/
28:
a pomaſuy głowe na ſlontzu.
29:
I ¶ Też naſienie ſlazowe warzo=
30:
ne z lakricią y z ſtgami/ a potym
31:
otzukruy tzukrē one wode piyże
32:
ią/ tedy pomaga na kaſzel z zym=
33:
ney przycżyny/ y richley ſtegmy
34:
odbywatz potym bedzieſz mogł.
35:
A gdy ktemu przyłożyſz dragan=
36:
tu: ieſt gummi w aptece/ tedi bro
kolumna: b
1:
ni krwie: ktora s pierſi z ſtegmą
2:
pochodzi: Toż lekarſtwo oddala
3:
rzezanie ktore miewaią przy pu=
4:
ſcżaniu vriny: y pragnienia broni K
5:
K Tez pomaga na pleurę/ y na
6:
przeciwo wrzodowi ktory bywa
7:
na płucach: tym obycżaiē: wezmi
8:
korzenia wyſſokiego ſlazu cze trzi
9:
złote zaważą: lacricigiey tileż: ko
10:
rzeniá podrożnikowego/ naſieniá
11:
ogorkowego małonow: a ieſli mo
12:
żeſz mietz naſieie citrullorū/ każ=
13:
dego ſnych tzo dwa złote zawa=
14:
zą/ naſienia mlecżu wyſſokiego/
15:
naſienia kurzey nogi iako y pir=
16:
wſzego: kwiatkow ſiyolkowych/
17:
rozinkow wiecżſzych/ warz to ſpo
18:
łem wſzitko w wodzie przetłukſzy
19:
tżby połowica wywrzała/ a po=
20:
tym przeczadziwſzy oczukruy do=
21:
dobrze/ a to maſz ſyrop/ ktory pij
22:
poranu y wiecżor tziepło trunek.
23:
Acorus.
24:
grafika
25:
Mieczyk Gelſchiueritel.
26:
Capitulum 4.
A iij
O Właſnoſczy.

kolumna: c
1:
Acorus.
2:
grafika
3:
A
M
Iecżyk ieſt ziele tzie=
4:
płe y ſuche rorono w
5:
torim ſlopniu/ a ma
6:
moctz vrme pądzą=
7:
iatzą/ odhtwieraią ą/ y d cziera=
8:
iątzą: a tak ieſt dobri tym ktorzy
9:
maią twardoſtz albo gruzłe koło
10:
ſledziony/ a bowiem odtwiera za
11:
tkanie ſle iony y wątroby/ z wil=
12:
koſtzi ſlegmiſtey y melankoliyey/
13:
tym obycżaiem czyniątz: Wezmi
14:
korzenie miecżykowo ſlukſzi ye ia=
15:
koby cżwartą cżeſtz funta/ poley
16:
że ie otztem: albo namocż ie w otz
17:
tze na trzi dni/ a prziłoż kniemu
18:
korzenia reupot ci dwa loty: kwia
19:
tkow boragowoch/ ielenich iezi=
20:
kow/ każdego populgarſtzy/ naſie
21:
nia hanyjowego/ lacriciyey/ każ
kolumna: d
1:
dego dwie dragmie/ rozinkow łot
2:
wſzukich rzeczy troche przetłukſzi
3:
warz ie w wodzie iakoby wpołto=
4:
ry quarty wodi/ iż pulkwarty wy
5:
wre: a potym przecedz a otzukruy
6:
pijże to rano tziepło y w wietzor
7:
trunek. A potym vitzu tzwartego
8:
dnia/ wezmi piłuły de reubarba=
9:
ro/ piłuł de lapide lazułi: kazdych
10:
po poł dragmy/ zmieſzay: niech
11:
bedą piłuły v działane s ſyropē
12:
ieleniego iez:ku / w lidzbie ſiedmi
13:
albo dziewiątzy. A potym wezmi
14:
diagalange albo diaboraginatū
15:
dla poſilenia żołądka/ a naoſtat=
16:
ku pomaż dobrze ſlezione niaſcią
17:
dialteą dla odmiekcżenia nieczy=
18:
ſtoſtzy
19:
B ¶ Też gdy gij vwarzyſz z iele=
20:
nim iezikiem a z mlecżem z lakri=
21:
ią z naſienim ogorkowym malonowē
22:
citrullowym/ a prietzadzi=
23:
wſzy otzukruieſz/ gdy bedzieſz to
24:
pił/ vzdrawia żołtą niemotz.
25:
C ¶ Też miecżykowie ſpądza bi=
26:
elmo z oka/ tak ſprawiony: We=
27:
zmi ſoku miecżykowego/ ſoku
28:
włoſkiego kopru/ każdego po cżty
29:
rzi loty/ kamienia cala minaris
30:
dragme/ haleny brunatney tucig i
31:
każdego rowno trzetzia cżetz lota
32:
apotym ty rzecży ktore maią bytz
33:
ſtarte na proch/ ſctrzi ye ſubtilnie
34:
a potym powarz ich troche/ aby
35:
ſie tak dobrze zmieſzały/ potym
36:
w puſżeżay piorem na oko chore

strona: 4

Mietzykowia.Liſt 4

kolumna: a
1:
tego lekarſtwa.
2:
D ¶ Też ſok miecżykow dany ku
3:
pitzu/ albo woda w ktorey wrzał
4:
miecżyk pobudza vrinę ku wyſtznu
5:
motzą ſwą właſną/ y vſmierza
6:
boleſtz w płutzach y w bokach y te
7:
że ieſt oſobna pomocz na vkąſze=
8:
nie iadowitych robakow.
9:
E ¶ Też vſmierza bolenie w ma=
10:
tzici/ gdy vwarziſz ye: a poſiedzy
11:
nanym pani chora.
12:
F ¶ Powiada pandecta/ gdy kto
13:
ry cżłowiek noſi przy ſobie koſa=
14:
tzietz: taki nigdy nie wpadnie w
15:
niemotz kurcżową/ ani w wielkie
16:
płynienie krwie: Pandecti nauka
17:
Acetoſa.
18:
grafika
19:
Scżaw. Sawer ampfer.
20:
Capitulum 5.
21:
grafika
kolumna: b
1:
S
Cżaw ieſt dwoiaki/ A
2:
domowy y polny/
3:
ieſt zymny ſuchy/ w
4:
pirwym ſlopniu zim
5:
ny/ a wtorym ſuchy/ ma w ſobie
6:
tzierpnoſtz: y otzetny ſmak: ktory
7:
ieſt nalepſzy w tym ſzcżawyu.
8:
¶ Korzen ſzcżawiowy zotztem B
9:
v warzony: lecży ſwierzb gruby
10:
gnoiſti: y komu ſie paznoktzie za
11:
dzieraią.
12:
¶ Też ieſt lekarſtwo na trąd y C
13:
na liſzaie: y na inſze ſkaradoſtzi
14:
tziała/ gdy kilo krotz będzie poma
15:
zano mieſcze tym przerzecżonym
16:
lekarſtwem. A potym możeſz po=
17:
mazowatz tym lekarſtwem/ dla
18:
lepſzey pewnoſtzy: Wezmi ſoku
19:
ſzcżawiowego iakoby oſm łotow
20:
iodłowey zywice cżterzy łoty/ ſo=
21:
li proſtey lot ielen/ zmieſzay ty
22:
rzecży z oleikiem bobkowym a ſte
23:
go vcżyn maſtz: na rince roſpu=
24:
ſtziwſzy ty rzecży na ogniu.
25:
¶ Też ſzczaw ieſt pomocē na D
26:
żołtą niemotz ktora przychodzi z
27:
zatkania żył s przycżyny tziepłey
28:
a tak maſz gy warziſz zwodą mle
29:
cżową y znaſieiem ogorkowym
30:
y malonowym y citrullowym/
31:
ato maſz pitz.
32:
¶ Albo warz w winie białym E
33:
wyſtałym/ a toż wino piy/ lecży
34:
żoltą niemotz z zimney przycżyny
35:
to też wino oddala brzitkoſtz. F
36:
¶ Też ieſt lekarſtwo na vkąſze= F
O właſnoſtzi.

kolumna: c
1:
nie niedzwiatka y weza: O cżym
2:
Awicenna y Serapio powiada=
3:
ią: gdy kto kiele liſtkow z gie ſzcża
4:
wiowych/ albo piye wodę w kto=
5:
rey wrzał ſam/ a potym gdy by
6:
onego cżłowieka wąż viadl albo
7:
niedzwiadek/ nitz nie będzie ſko=
8:
dzitz iemu.
9:
G ¶ Też wodka ſzcżawiowa z dri=
10:
yakwią pita: morowego powie=
11:
trza broni: tym obycżaiem: We=
12:
zmi wodki ſzcżawiowey piętz ły=
13:
żek: a łot ieden driyakwie rozmą=
14:
cywſzy w wodzie/ dayże wypitz
15:
tziepło w połnoci/ a potym niech
16:
ſie pr yodzicie dobrze iżby ſie zapo
17:
tził/ ieſt to rzecż znamienita y do=
18:
ſwiadſzona wiele razow.
19:
H ¶ Też ſama wodka s ſwoiey
20:
właſnoſtzi/ tedy zaſtanawia bie=
21:
gunkę y naruſzenie ielit vzdrawia
22:
anawiętzey ta motz na biegunkę
23:
ieſt więcżſza w naſieniu.
24:
I ¶ Też ſok iego dobry vpiłym lu
25:
dziom/ y tym ktorzy maią emo=
26:
roidi: to ieſt: kto ma wielkie tziecże
27:
nie krwie z żyłek ktore ſą w ſtoltzu
28:
zaſtanawia.
29:
K ¶ Też ieſli będzie ſzcżaw zawie=
30:
ſzon na ſzygi v tego kto ma zołzi
31:
zginą od niego. Auicēna mowi:
32:
gdy vſta płocżeſz wodą: w ktorey
33:
warziſz ſzcżaw/ zębową boleſtz
34:
vſmierza.
35:
L ¶ Też korzenie iego warzone w
36:
winie/ zaſtanawia rzecż przyro=
kolumna: d
1:
dzoną paniam: y łamie kamien
2:
w nyrkach: też broni drzenia ie=
3:
lit/ Auicenna powiada.
4:
Agrimonia.
5:
grafika
6:
¶ Rzepik albo ſtarcżetz. Hail
7:
allerwelt.
8:
Capitulum 6.
9:
grafika
10:
R
Zepik albo ſtartzetz/
11:
ieſt tziepłe y ſuche w
12:
wtorym ſlopniu/ v wa
13:
rzenie iego korzenia
14:
ieſt pożytecżne naprzetzywko pa=
15:
raliżowi/ tako tzyniątz ten ſyrop:
16:
Wezmi korzenia rzepikowego/
17:
ſzałwiyey/ primule veris: to ieſt/
18:
pirwoſnki/ każdego gartz/ korze=
19:
nia piwoniey/ białey lebiotki/ ka=
żdego


strona: 5

Rzepik albo Starczek.Liſt. 5.

kolumna: a
1:
A żdego połgarſſczy/ Cżemierzicze/
2:
Czynamonu/ Bobrowego ſtroiu
3:
każdego podwu łotu, przetłucż thy
4:
rzecży trochę/ apotim warz ie w=
5:
wynye ſtarym wpołtory kwarty
6:
wyna/ yſzbi pol kwarti wywrżało
7:
apotim przecedz a omyedż dobrze
8:
s ſzymowanym myodem/ atak to
9:
będzyeſz myał ſyrop trawyąci kto
10:
rego bierz po ranu y wiecżor trūk
11:
cziepło/ a potim wypiwſzy ten ſi=
12:
rop wezmy ty piłuły kladącz ſię.
13:
Wezmi piłuł de euforbio/ piłuł
14:
ſmierdzączich/ kożdich ſnich po
15:
pollotu/ vcżiń piłułi s ſiropem de
16:
Sticados/ to ieſt s ſiropem kocēkowem
17:
wlicżbie viiij. Apotem na=
18:
żaiutrz dla poſilenia żołądka y ſer=
19:
cza vezmi Dyamuſcū/ albo Dyacaſtoreū
20:
zapteki,
21:
Apotem k wiecżo
22:
ru namaż pacierze v ſzije, y grzbiet
23:
y inſze mieſca żarażone paraliżem
24:
thą maſcią trochę iey zagrzwſi/
25:
B ¶ Wezmi ſoku rzepikowego, gor
26:
cżice, naſienia Piwonyei kożdego
27:
podragmie/ Bobroweo ſtroiu, Pi=
28:
retrum/ kożdego po połlotu, Sa=
29:
franu czwartą cżęſcz łotu, zetrzy
30:
ty rżecżi dobrże mialko a zmieſzay
31:
z oleykiem z bobrowech ſtroiow/
32:
a trochę woſku, roſpuſciſz to wſit=
33:
ko na rince na ogniu iſz będzie ſteo
34:
maſc miękka/ a pożiwai iey w po
35:
trzebie przerzecżoney.
36:
C ¶ Też ſok rżepikowi dobrże wi=
kolumna: b
1:
ćiſcżony/ wktori wpuſc trochę Tu=
2:
cijey tartey/ a potrzimay trochę
3:
na ogniu wgarnuſzku/ iż ſię zmie=
4:
ſza dobrze/ a potim niechay poſtoi
5:
á onem z wirzchu macżay ocży
6:
przez chuſtę/ tedy ocży poſila/ y
7:
cżyſci wzrok barzo dobrze.
8:
¶ Też ſok rzepikow zmąką feni= D
9:
greci y Boliarmeni y s ſmalczem
10:
wieprżowym zmieſzay to ſpołem,
11:
a máży mieſcze opuchłe y bolące
12:
gdzie kolwiek będzie.
13:
¶ Też rzepik gdy go kto poży= E
14:
wa s kapuſtą/ albo s ćzwikłą al=
15:
bo s ſzpinakiem/ tedy bolenie ży=
16:
wota vſmierza/ y takież ſleziony
17:
bolenie y nadymanie oddala.
18:
¶ Też rzepik gdi ieſt zielony ſtar F
19:
thy na proch/ á piti zwodką ſcża=
20:
wiową/ tedy ieſt lekarſtwo vielkie
21:
na bolącżki iadowite s ktorih mię
22:
ſo pada/ y też naprzeciwko iadu
23:
pſa wſciekłego y cżłowieka wſćie
24:
kłego/ niedopuſzcża wnątrz wcho
25:
dzić/ Takież y zwirzchu prziłożiw
26:
ſzy na ty mieſcza pomaga.
27:
Allium:
28:
grafika
29:
Cżoſnek. Knoblach.
30:
Capitulum. 7.
B
Czoſnek.

kolumna: c
1:
grafika
2:
A
C
Zoſnek ieſt dwoiaki/
3:
Ieden domowy á dru
4:
gi polny, domowy ieſt
5:
cziepły y ſuchy wtrze=
6:
czim ſlopniu/ á leſny ieſzcże czie=
7:
pleyſzy ieſt, á tak łaczno może być
8:
ſniego iad tim ſpoſobem.
9:
B ¶ Wezmi naſienia cżoſnkowe=
10:
go rosſiey że ie/ á pothem onego
11:
cżoſnku ktori vroſcie/ wezmi iego
12:
naſienie y poſiey, cziń tak pięć ra
13:
zow/ tedy on cżoſnek piątego ſia=
14:
nia iuſz będzie iadem/ dla ſwoiey
15:
zbythniey gorączoſczi. A przetho
16:
ogrodniczi nigdy nieſieią cżoſnku
17:
iedno ſadzą/ prżycziny niewiedzą
18:
cżemu tak cżynią/ ale wy iuż tak
19:
wiedzcie.
kolumna: d
1:
¶ Cżoſnek ieſt liekarſtwo na par D
2:
chy ktore pochodzą z zimney przi=
3:
cżiny tak cżiniąc. Stłucż cżoſnek
4:
á zmieſzay gi z oleikiē bobkowym
5:
albo zdrożdżami oleiowemi, a tim
6:
namazuy parchy.
7:
¶ Też cżoſnek ſtłucżony/ á kto E
8:
ma roſpadliny na rękach/ albo
9:
gdzie indzie/ albo kroſti s ktorych
10:
wilkoſczi płyną/ vlecża gdi gy przi=
11:
łożyſz, y takieſz włożywſzy w lug
12:
na otręby albo na łupienie głowi
13:
pomaga.
14:
¶ Też kto gi cżęſto iada/ thedy F
15:
wſzy mnoży.
16:
¶ Theż cżęſte iadanie cżoſnku/ G
17:
cżyni bolenie głowy/ y theż cżyni
18:
trąd na liczu.
19:
¶ Też mdli wzrok ktho go wie= H
20:
lie pożiwa/ wyſuſzaiąc wilkoſć do
21:
brą z ocżu/ á ktho ma wylkoſczi
22:
złych obfitoſć w ocżoch/ tedy do
23:
bry cżoſnek iadać, abowiem wy=
24:
ſuſza złe wilkoſczi.
25:
¶ Też warzony cżoſnek z maſti= I
26:
ką y ſpiretrum/ vſmierzá boleſć
27:
zębow/ kiedy vſtha będą czieplo
28:
płokane.
29:
¶ Też cżoſnek v warzoy albo K
30:
vpiecżony/ á potym zmieſzay ſczu
31:
krem/ głos kantorom y inſzym na
32:
prawia/ y káſzel vſmierza/ y bole=
33:
nie pierſi ktore pochodzi z zimney
34:
przycżyny oddala.
35:
¶ Też kto ma obfitoſc flegmy/ L

strona: 6


kolumna: a
Alki Pſinki.Liſt. 6.

kolumna: a
1:
y inſzych wilkoſczi grubych w żo=
2:
łądku/ cżoſnek dobri ieſth takim/
3:
abowiem trawi y wypądza z żo=
4:
łądka.
5:
K ¶ Też dobrze cżoſnek ieſć onem
6:
ludziem ktorzi bdły iadaią/ á bo=
7:
wiem bdły ſą iaodwite y zimne/
8:
á czoſnek ieſt na to pomoc.
9:
L ¶ Też cżoſnek dobry ieſt barzo
10:
ludziem proſtym kmiotkom ktorzi
11:
iadaią grube rzecży zimne á piją
12:
wodę/ tedy cżoſnek trawi wnich
13:
ty karmie y niemoczi broni, á prze
14:
to ieſth ich drijakiew/ y teſz onym
15:
ieſy drijakiew ktorzy ſą na morzu/
16:
á piją wodę morską y inſzą wo=
17:
dę zagniłą.
18:
M ¶ Też cżoſnek ſtłucżony á pity
19:
... tą wypądza zbrzuha chrobaki
20:
y też flegmę/ ieſt też dobry komu
21:
...zywot odima zwiatrow, ocżim
22:
galienus mowi/ yż między inemi
23:
zioly cżoſnek ieſt namocznieyſze y
24:
nalepſze wtrawieniu wiatrow kto
25:
re bywaią zamknione wżiwocie.
26:
N ¶ A gdy by chciał yżby cżoſnek
27:
ſciebie nie páchnął/ z iedz trochę
28:
korzeniá koſaćczowego, przeſtanie
29:
wonia iego.
30:
Alkakenge:
31:
grafika
32:
Alkij Pſſijnkij Mychonkij.
33:
Iudentockel.
34:
Capitulum 8.
kolumna: b
grafika
1:
A
Lki albo wyſuki ogro A
2:
dne ieſt zielie podobne
3:
nieiako pſinkā w wlo
4:
ſnoſci/ zimne y ſuche
5:
około wtorego ſlopnia/ á ma liſt
6:
podobny liſthkom pſinkowym/ á
7:
w ktorimto liſtku ma macherziki/
8:
á wnich ſą iakoby iagody czirwo
9:
ne/ ktorego owoczu moc ieſt podo
10:
bną/ moczy iagod wilcżych.
11:
¶ Sok thego ziołka zmieſzany B
12:
s ſokiem celidoniowym á ſtrochą
13:
koperwaſeru rzimskiego tartego,
14:
to liekarſtwo wpuſzczay w fiſtulę/
15:
á potym w oſim godzin omywai
16:
onę fiſtulę wodą wkthorey by był
17:
miodek rożany/ á to cżyń tak dłu
18:
go ażeby ſię ono mieſcze zmieni=
19:
ło/ to ieſt yżby iuż ony niecżyſto=
20:
ſczi wodne/ ſubtelne/ obrociły ſię
B ij
Pſinki Włoſkie.

kolumna: c
1:
wniaſzſzą ropę wbiałą/ tedy iuſz
2:
ona fiſtuła łatzna będzie ku zago=
3:
ieniu.
4:
C ¶ Też to ziełie ieſt pożytetzne
5:
ſtłuſzone wſzytko weſpołek/ to ieſt
6:
owotz iego z zielem á zotzem/ te=
7:
dy gdy tego będzieſz przykładał
8:
na ſtrupy/ vſzy/ na rany opuchłe:
9:
ieſt pomocz.
10:
D ¶ Też to ziołko ieſt dobre na dy
11:
chawicżę y na opuchlilinę wątro=
12:
by y na żółtą niemocż y na czieſz
13:
kie puſzcżanie vrynny/ ábowiem
14:
zlekkoſczią pędzy vrinie nadoł/ y
15:
kamień w nerakch y w mechierzu
16:
łamie/ á potym wypądza precż/
17:
áto tym obycżaiem pożywać wpi
18:
cziu.
19:
E ¶ Wezmi ſoku alkikengi/ ſoku
20:
piotruſzczanego/ każdego poł libri
21:
to ieſt połfunta albo mniey/ naſie
22:
nia włoskiego kopru/ naſienia o=
23:
pichowego/ naſienia od lactuki
24:
łamikamieniowego/ albo wrobleo
25:
proſa/ kożdego czo dwa loty za=
26:
waży/ rozinkow/ kwiatkow fijoł=
27:
kowych rowno cztirzi łoti/ warz
28:
ty rzecży w wodzie/ á trochę wi=
29:
na przycżiń/ tak długo yż by po=
30:
łowicę wywrzało/ potim przecedz
31:
á ocukruy dobrze, á wiecżor piy te=
32:
go trunek/ poki tego ſtaie/ a po=
33:
tim na oſtatku wezmi piłuły tyto
34:
Vezmi maſſi piłuł ſmierdzącech
35:
dwie dragmie/ maſſi piłuł złyka
36:
wilcżego ktore zową/ meſereon/
kolumna: d
1:
dragmę iednę zmieſzay s ſiropem
2:
oczcianym wkthorym ſą karmie
3:
prziprawione/ á tak niech będą pi
4:
łuły dziewięć wlicżbie.
5:
F ¶ A nazaiutrż/ wezmi kołácż=
6:
kow z apteki dialacce/ dla poſile=
7:
nia ſpięć nakażdy dzień.
8:
G ¶ Też ſok tego ziela pithy ſam
9:
przes ſie albo z wodką mlecżową,
10:
tho picie vzdrawia roſpadliny w
11:
nerkach y wmiecherzu/ y bolącżki
12:
wnętrzne vzdrawia.
13:
Ameos.
14:
grafika
15:
Kmin. Keinfar.
16:
Capitulum: 9.

strona: 7

Kmin.liſt. 7.

kolumna: a
1:
A ¶ Kmin ieſt zielie/ ktorego ziela
2:
naſienia vżiwamy wlekarſrwie
3:
ieſt to ziele cziepłe y ſuche wtrze=
4:
czem ſlopniu/ ieſt dobry kmin na=
5:
przeciwko boleſcziam ktore pocho
6:
dzą zwiatrow w żiwoczie/ á po=
7:
budza vrine y rzecży przirodzone
8:
białym głowam/ warzony w wi
9:
nie albo w proſtey wodzie z vinem
10:
á gdi to będą panie pić, tedy przi=
11:
dą ku zdrowiu.
12:
B ¶ Sok kminu/ zmidem zmie=
13:
ſzay/ zabija robaki wżywocie, kto=
14:
re zową aſcorides/ y inſze robaki
15:
ktorzi ſię płodzą s flemgy grubei.
16:
¶ Też cżiſci żyły ktore ſą mie=
17:
dzy wątrobą á miedzi żoładkiem
18:
á tak ieſt dobry tym ktorzi czirpią
19:
kamień wnerkach/ y tym ktorzy
20:
zboleſcią/ á z rzezaniem wodę pu
21:
ſzcżaią, á tak kmin warzony s ſpo
22:
riſzem zielem/ z naſieniem włoſkie
23:
go kopru/ znaſieniem piotruſzcża=
24:
nem/ alkikengi/ ſparagowe/ wa=
25:
rzić to w wodzie/ á oſlodzić miodē/
26:
á potēpić iako y pirwe ſiropy.
27:
C ¶ Też anyż warzony z ielenimi
28:
ięzicżki y zliſtkami ſene/ y znaſie
29:
niem piotruſzcżanim/ włoſkigo Ko=
30:
pru/ bruſci ſparagowym naſieniē
31:
y theże z rozinkami y z lakriciją/
32:
w wodzie/ á potim oczukrować/
33:
piy że ten ſirop poranu/ ten ſirop
34:
quartanę wypądza s cżłowieka,
35:
kto gi pije poranu cziepłe po trun=
36:
kowi/ á po wypicziu tego ſiropu
kolumna: b
1:
wezmi ty piłuły s maſſi piłuł de
2:
lapidelazuli połdragmy/ á s maſ
3:
ſi piłuł/ de Reubarbaro też poł
4:
dragmy/ dijagredij trzy ziarnka/
5:
maſtiki iedno ziarnko/ vcżiń piłu
6:
ły panie aptekarzu s ſiropem iele=
7:
nich ięzikow wlidzbie dziewięć/
8:
á potych piłułach nazaiutrz/ al=
9:
bo trzeciego dnia/ wezmi metrida
10:
tum dragmę iednę albo dwie dra
11:
gmie zwinem ciepło na tżcżo/ al=
12:
bo z wodką ſzałwijową.
13:
¶ Też gdy anyż vwarziſz z mą=
14:
ką pſzenicżną trochę miodu priło=
15:
ziwſzi/ ktho ma trąd naliczu albo
16:
ſinoſć/ tedy tim pomazui zginie.
17:
¶ Też kurzenie zbiałego kadzi=
18:
dła/ á s ſoku hanyżowego cżiſci
19:
macziczę.
20:
¶ Też aniż warzony zmiodēciſtē
21:
y ſprohem koſaćczowym zmieszay
22:
ty rzecżi/ pić zwodką matkibożey
23:
włoſkow/ ieſt pomocz tym ktorzy
24:
wpierſiach cieſzkość maią/
25:
A tym ktorzy maią w piersiach
26:
flegmę lipką/ y też krew s siadłą.
27:
Też vwarzenie anyżowe zmiętką
28:
á zgałganem vsmierza
29:
brzidkości y wraczanie.
30:
Anetinu.
31:
Kopr swoyski. Tille
32:
Capitulum 10.
Kopr ſwoyski.

kolumna: c
1:
grafika
2:
A ¶ Kopr ſwoyski ieſt ciepły y ſu=
3:
chy/ niedochodzącz trzeciego ſlo=
4:
pnia ciepłoſci, á ſuchy miedzy pirwſzī
5:
á między wtorim graduſem/
6:
iest trawiączi y roſpądzaiąci wrze=
7:
dzienicze zatwardziałe tem oby=
8:
czaiem. Wezmi naſienia ſwoyſkie
9:
go kopru/ korzenia vyſokigo ſlazu
10:
a smalczu wieprzowego, ſtłucż na
11:
sienie y kruſzenie ſlazowe, á potim
12:
zmieszay s smaltzem á przikładay
13:
na wrzedzienicze. B
14:
B ¶ Proch znasienia tego kopru/
15:
albo popioł sprochem korzenia ko=
16:
saćczowego zmieszay/ á kto ma vary płynącze s swego ciała/ zasi=
17:
puy tym prochem/ vznasz mocz.
18:
Też oleiek s swoyskiego ko=
19:
pru zmieszay z dialteą vsmierza bo=
20:
leść stawow, y cżłonkow gdy niem
21:
namażesz.
kolumna: d
1:
¶ Też oleiek tego kopru/ z oley= D
2:
kiem makowym zmieſzany/ cżyni
3:
ſpanie gdy nim ſkronie pomaże.
4:
¶ Ten też oleiek zmieſzany z o= G
5:
leikiem gorzkich migdałow, vſmie
6:
rza boleſć w vſzoch/ ktora przicho=
7:
dzy z wilkoſci/ w puſzczaiącz tam
8:
tego w vcho chore.
9:
¶ Kto cżęſto pożiwa w iedzeniu F
10:
naſienia kopru ſwoyſkiego/ temu
11:
wzrok mdli/ Auicēna to powieda
12:
¶ Też naſienie ſwoyſkiego ko= G
13:
pru ieſt dobre naprzeciw cięſzkoſci
14:
pierſi/ ktora pochodzi z zimnoſci
15:
flegmiſtey/ tem ſpoſobem.
16:
¶ Wezmi pięć fig albo więczey H
17:
Soku kopru ſwoyſkiego/ wktory
18:
ſok włoż ty figi/ iżby tak po ſtały
19:
ſkilko godzin/ á trochę przyłoż też
20:
tam naſienia anyżowego/ trochę
21:
izopu y lacriciey. á ty rzecży warz
22:
w winie/ á potym vwarzywſzy
23:
przecedz á daway pić ciepło/ ábo
24:
wiem ten ſirop cżyni łaczne odby
25:
wanie flegmy ſpiekłey klijowatey
26:
z ropą zmieſzaney.
27:
¶ Też proch tego kopru/ poży= I
28:
way w połowkach iakiech kolwiek,
29:
cżyni obfitoſć mleka wpierſiach y
30:
ſzcżkanie vſmierza kthore przicho=
31:
dzi z napełnienia zołądkowego/ y
32:
bolienie/ morzenie w żywocie od=
33:
dala.
34:
¶ Też proch albo popioł kopru K
35:
ſwoyſkiego/ pobudza emorroidi to
36:
ieſt krew z żyłek ktore ſą wſtolczu.

strona: 8

Opich.Liſt. 8.

kolumna: a
1:
gdy nim poſipieſz ielito y rany kto
2:
re bywaią wcżłonku męſkiem za=
3:
gaia/ y gdy puchlina ſię przyda
4:
tamże/ tedy to naſienie/ á z wła=
5:
ſzcża proch iego dobry ieſt.
6:
L ¶ A gdy to naſienie vwarziſz/
7:
zmaſtiką w winie/ á potym tego
8:
pożiwaſz wpiciu/ tedy broni wra=
9:
czania y brzidzenia/ y ſzcżkawkę v
10:
ſpakaia ſprzicżiny zimney.
11:
m ¶ Gdi ſobie panie kładą w wānę/
12:
á ſiedzą wnim/ bolenie maci=
13:
cze y wnętrzne zgładza.
14:
N ¶ Też mowią/ Auicenna/ Se=
15:
rapio/ Pandecta. Naſienie kopru
16:
ſwoyſkiego naproch ſtłucżone/ á
17:
onem prochem rany płynącze za=
18:
ſipuy wyſuſza ie y ſpaia, albo goi.
19:
Apium.
20:
grafika
kolumna: b
1:
grafika
2:
Opich/ Mirzik/ albo kcżelnik.
3:
Eppe.
4:
¶ Capitulum. 11.
5:
Z
Eſt ciepły w pirſzym
6:
ſłopniu á w wtorim
7:
ſuchi/ ieſt roſpądzaią
8:
cze ziele opuchliny y
9:
otwarzaiące zatkanie żił y boleſci
10:
vſmieraiacze/ á ieſt rozmaite/ ie=
11:
dno ieſt domowe/ á drugie polne/
12:
á trzecie wodne/ wnaſieniu tego
13:
ziela moc ieſt nawiętſza/ ktore gdi
14:
ktory cżłowiek żuie: trączenie zuſt
15:
oddala, Też ieſt dobre na vątrob=
16:
ną y ſledzony niemocz them ſpo=
17:
ſobem. ¶ Wezmi ſoku opichowe
18:
go dziewięć łyżek, ielenich ięzikow,
19:
boragowych kwiatkow/ każdego
20:
połgarſczi/ korzenia mieczykowe=
21:
go, korzenia bruſci ſparagowego
22:
zapteki, kożdego rowno dwa łoty,
23:
naſienia włoſkiego kopru/ piotru=
24:
ſzcżanego, kożdego po łothu, warz
25:
że ty rzecży w wodzie/ áż do poło=
26:
wicze/ á potim przecedziwſzy oczu
27:
kruy/ á tak to piy poranu y w wie
28:
cżor/ á potym piłuły de reubarbaro
29:
wezmi/ y diarodon abbatis/
30:
dla poſilenia/ á gdy będzie plaſtr
31:
vcżiniony s ſoku opichowego á
32:
znaſienia ſwoyſkiego kopru/ á cie
33:
pło przyłozyſz na wątrobę/ albo
34:
na ſliedzonę/ tedy niecżiſtoſczi ſtih
35:
cżłonkow bywaią wypędzone tim
Opich.

kolumna: c
1:
odmiękcżone.
2:
C ¶ Też ſok opichowy z wroblem
3:
proſem y złamikamieniē y znaſieniē
4:
alkagengi/ to zielie znaſie=
5:
niem przerzecżonym/ vwarzone
6:
w winie á ocukrowawſzy kamień
7:
łamie wmechierżu gdy kto tego
8:
pożiwa.
9:
D ¶ Też opych warzony z bożem
10:
drzewkiem wługu/ á tym głowę
11:
myieſz parchowatą/ ieſt pomoc.
12:
E ¶ Opich według powieſczi. Ga=
13:
liena, pobudza ſwietego walanteo
14:
niemocz/ á tak panie brzemienne
15:
niemaią tego ziela pożiwać/ áni
16:
w picziu ani wmyciu/ á bowiem
17:
mdli żyły/ ktoremi bywa płod v
18:
moczniony wmacziczy/ á tak dzie
19:
cziątko rado odchodzi, przez cżaſu
20:
y też to zielie ſprawuie w wciele
21:
w dzieciątku wrzedzienicze/ y in=
22:
ſze niemoczy ktore pochodzą z za=
23:
gniłoſczi wiłkoſczi/ iako swirzb
24:
y parchy, á tak dziatki vpierſi ma
25:
ią ſie ſtrzec tego zielia wſzelkim o=
26:
bycżaiem dla tych y inſzych niemo
27:
czy/ á bowiem to zielie roſpądza
28:
wilkoſći wnętrzne y podnoſi ie ku
29:
głowie ápotem ony vilkoſći wcho
30:
dzą w dziurecżki głowy/ ktore na
31:
pełniaią á zacziſkaią/ á tak ſtąd
32:
przichodzi ſwęteo walantego nie=
33:
moc tym dziatkam.
34:
F ¶ Też korzenie opichowe vwa=
35:
rzone s korzeniem włoſkiego ko=
36:
pru/ wſoku polney ruty y w ſoku
kolumna: d
1:
ſwiniego mlecżu, á potym gdy po
2:
wre dobrze przecedz á oczukruy á
3:
to piy dla opuchliny ktora pocho
4:
dzy s flegmiſtey opfitoſći/ á tho
5:
też lekarſtwo ieſt dobre y na żółtą
6:
niemoc ktora pochodzi z zatkania
7:
wilkoſci niedobrey wżyłach y wą=
8:
trobie.
9:
¶ Też opich warzony w winie G
10:
znaſieniem włoſkiego kopru/ ſpio
11:
truzſką y z wroblem proſem ieſt le
12:
karſtwo na ćięzſkiepuſzczanie wo
13:
dy y też rzecż przyrodzoną pobu=
14:
dza paniam, á tak vrinę pobudza
15:
gdy przyłożiſz licontripomis ktym
16:
rzecżam/ á potym wſzytko weſpo
17:
łek warz/ á poiżiway pijąc.
18:
Arthimeſia.
19:
grafika
20:
Bylicza. ¶ Pcifos.
21:
grafika

strona: 9

Bylicza.Liſt. 9.

kolumna: a
1:
A ¶ Capitulum. 12.
2:
I
Eſt bylicza ziołko cie
3:
płe y ſuche w trzecim
4:
ſłopniu według Pla=
5:
teariuſa doctora, á po
6:
wiedaią doctorowie iżby była ma
7:
tka wſzitkich zioł ktorei liſt ma vię
8:
tſzą mocz/ á zwłaſzcża poki ieſzcże
9:
zielona bylicza ieſt/ Ieſt bylicza o
10:
twieraiącza drog y żył cżiſciącza
11:
á tak ieſt dobra wzatkaniu y wza
12:
muleniu wątroby y ſledziony nie
13:
cżyſtoſciami zimnemi/ tym ſpoſo
14:
bem/ wezmi byłicze y ielenich ięzy
15:
kow rowno po garſci/ y piołinku
16:
trochę, warz ty ziołka w winie á
17:
potym przeczedziwſzy oczukruy á
18:
piy.
19:
B ¶ Też ieſt lekarſtwo/ na żołtą
20:
niemocz/ s ſtrony ſledziony/ wa=
21:
rzona s kwiatkami centurzijey á
22:
pita od niemocznego/ lecży żołtą
23:
chorobę.
24:
¶ A gdy ono ziele vwarzone
25:
prziłożiſz na ſledzonę zatwardiza-
26:
łą albo opuchłą ciepło/ tedy ros=
27:
chodzy ſię pod onym/ leguchno.
28:
C ¶ Też woda w korey wrzała by
29:
licza, y zliſciem babkowem j zwro
30:
tycżem/ wktorym gdy będzie nie
31:
wiaſta ſiedzieć albo onym będzie
32:
ſobie maciczę naparzała albo di=
33:
miona/ thedy rzecż przyrodzoną
34:
mocznie pobudza/ y też dziecię v=
kolumna: b
1:
marłe wypądza.
2:
¶ Też warzona zliſtkami zbob= D
3:
kowymi z oliwą/ á onego w puſ=
4:
ciſz do macicze albo będzie w o=
5:
nym pani ſiedzeć rzecż przyrodzo=
6:
ną prziwodzi.
7:
¶ Też ktory człowiek miewa/
8:
Tenaſmonem/ to ieſt chciwoſć
9:
wielką na wielki dwor/ tak yż ſię
10:
cżęſto wydyma á nicz niemoże v
11:
czynić/ Thedy taki niechay bierze
12:
zadkiem dym ktory pohody s ſmo
13:
ły iodłowey/ a potym zagrzey by
14:
licze w winie/ á położ tą nakamie
15:
niu młyńſkiem albo żarnowym á
16:
na onym má ſiedzieć on cłżowiek
17:
wezmie od tego zdrowie/ ieſt rzecż
18:
doſwiadcżona.
19:
¶ Też bylicza w proch obroczo=
20:
na a z mieſzana s prochem koſci
21:
ſłoniowey ktorą zową Ebur/ y
22:
ſprochem rogu ie leniego y ſpro=
23:
chem orzecha muſzkatowego, mio
24:
du przeſnego trochę przicżiniwſzy/
25:
á wody w ktorey wrzała bylicza/
26:
wziąć iey ſpoł kwarty/ a pić/ ty
27:
prochy weſpołek poranu/ tedy pa=
28:
niam niepłodnym płod ſprawuie
29:
mocznie/ á to ma być/ rozumiano/
30:
tym paniam ktore maią niepło=
31:
dnoſć zwilkoſci/ ale tym paniam/
32:
ſuchego przirodzenia tedy nie ma
33:
być dawano ono lekarſtwo, a ſte=
34:
go prochu możeſz na poic knot á
35:
w puſcić gi paniey tam wtaiem=
Ziele ſmolnik.

kolumna: c
1:
ne mieyſcze/ poſila maciczę yżby
2:
pocżęła richło/ Pandecta/ y Pla
3:
tearius mowią o tym.
4:
G ¶ Też proch zbylicze y proch s
5:
ſzanty ieſt dobri na zołzi y na gru
6:
zły ktore bywaią za vſzima y oko
7:
ło ſtolcza/ thym obycżaiem/ ma
8:
być ona gruzła puſzcżadłem s ſie=
9:
kana/ á potym prziłoż nanię pro=
10:
chu tego/ á to będzie liekarſtwo.
11:
K ¶ Też oddala dijabelſtwo/ gdy
12:
będzieſz nią kadził w domu.
13:
I ¶ Też ſtłukſzi ią s ſmalczam vie
14:
przowym á przyłoż na nogi ktore
15:
bolą ſchodzenia wielkiego/ vſmie=
16:
rza doſtatecznie.
17:
Ariſtologia lōga.
18:
grafika
19:
¶ Ziele Smolnik. Langhol.
20:
Capitulum. 13.
21:
grafika
kolumna: d
1:
S
Molnik/ ieſth dwoy A
2:
rodzai iego/ ieden ieſt
3:
przedługowaty á dru
4:
gi okrągły, á oba ſą
5:
ciepłey moczi y ſuchey w wtorym
6:
ſłopniu/ á ſpowieſci drugich leka=
7:
rzow ſą ciepłe w trzecim ſłopniu
8:
á ſuche w wtorym.
9:
¶ Długi ſmolnik ieſt ocieraią= B
10:
czy y zagrzewaiący/ á tak ieſt do=
11:
bry w goieniu ran roſcieć wnich
12:
ciało.
13:
¶ A zwłaſzcża proch tego kokor C
14:
naku albo ſmolniku zmieſzay ſpro
15:
chem koſaćczowem/ ieſt barzo do=
16:
bry w goieniu ran wilkotnech/ á
17:
z bolącżek vdziałanech.
18:
¶ Naprzeciwko dychawiczi ieſt D
19:
dobry tym obycżaiem.
20:
Wezmi dwie cżęſci tho ieſth dwa
21:
łoty prochu kokornakowego á ie=
22:
den łot prochu gorycżki ſprochem
23:
koſaćczowym/ zmieſzay zmiodem
24:
s ſzymowanym/ á ten lektwarz
25:
daway choremu.
26:
¶ Też gdy by kto miał wſobie E
27:
iad robaka ktorygo iadowitego/
28:
to ieſt z vkąſzenia węża albo ia=
29:
ſzcżorki/ dayże mu prochu thego
30:
ſmolnika sſokiem rucianym albo
31:
sſokiem miętcżanym omiedziwſzy
32:
trochę.
33:
¶ Też proch tego ziela trawi á F
34:
wigryza martwe ciało wranach/
35:
albo w fiſtułach/ vcżyniwſzi knot
36:
y wpuſcić w fiſtułę ſtego prochu/

strona: 10

Ziele kokornak.Liſt. 10.

kolumna: a
1:
A potym na wierzch oney fiſtuły
2:
poſipuy tim prochem/ y tā wdziu
3:
rę wpuſzcżay tego prochu ieſt rzetz pomoczna.
4:
G ¶ Też wipądza zmacicze vmar
5:
ły płod y żywy/ y błonecżkę wkto
6:
rey dziecziątko bywa zową ſecūdiną
7:
lekarze/ tym obycżaiem/ H
8:
H ¶ Warz ſmolnik długi ſpie=
9:
przem á zmirrą wwinie á tego ſię
10:
napiy/ tedy vznaſz prawdę.
11:
I ¶ Ale też y z wirżchu maſz na
12:
parzać wolno maciczę v warżonē
13:
korżeniem tego ſmolniku długieo
14:
w winie/ y teſz knot maſz puſzcżać
15:
ſobie/ vwarżiwſi korżenie teo zie=
16:
la z oliwą z mierą a ſpieprzem.
17:
K ¶ Też drzewo ktore bywa w cie=
18:
le kiedi ſię zakole albo drewno wra
19:
nach/ prochu ſtego ziela prżiłożyć
20:
na ono mieſce wkorem ieſt drewno
21:
zmieſzawſzi kniemu prochu koſzaćco
22:
wego/ a prochu korzenia diptano=
23:
wego zmiodem zmieſzawſzi yż bę=
24:
dzie iako by maſć/ á to prżikładay
25:
na ono zakłocie.
26:
L ¶ Też woda w kthorey po wre z
27:
godżine ten ſmolnik długi/ też od
28:
dala ſwiętego walantego niemocz
29:
kthora prżichodzi zgrubey flegmy/
30:
y tcże dichawicżnem ieſt dobre kto
31:
ra prżichodzi ſtakieyże przicżiny/
32:
maſz ſię tego napijać.
33:
m ¶ Też ſmolnik długi ieſt znamie
34:
nite lekarſtwo na cżłonki wktorich
35:
panuie kurcz/ kiedy ſtłucżeſz ye na
kolumna: b
1:
proch/ a prżimieſzai prochu ſkorze
2:
nia wiſokieo ſlazu, albo ſtłukſi ſla=
3:
zowe korzenie ſtem prochem, a z o=
4:
liwą y z ſmalcem z wieprżowem
5:
vcżiniwſzi iakoby maſć/ namazui
6:
ty mieyſcza ſkurcżone/ á gdy za=
7:
kadziſz tim zielem ſmolnikiem dia
8:
belſtwo zdomu wypądza. Pande= N
9:
cta mowi/ Też vwarzony w wo=
10:
dzie/ á pity kto ma boleſć wno=
11:
gach vſmierza bol.
12:
Ariſtologia rotūda.
13:
grafika
14:
Kokornak. Simbelholwurs.
15:
Capitulum 14.
16:
grafika
17:
K
Okornak okrągłi ieſt A
18:
iednakiey ciepłoſci/ y
19:
ſuchoſci iako y ſmol=
20:
nik długi/ á wſzakoſz
Kokornak.

kolumna: c
1:
okrągły kokornak więcżſzych ieſt
2:
pożitkow w lekarſtwach, niżli dłu
3:
gi/ Ma moc roſpądzaiączą, tra=
4:
wiączą/ y wypądzaiącza złych á
5:
ſzkodliwych wilkoſci/ á korzeń
6:
tego ziela ma być kopany/ przed
7:
tym nyſzły kwiatki będzie miało
8:
to ziele/ bo tak więcżſzey moci bę
9:
dzie/ ku roſpądzeniu ku odmiek=
10:
cżeniu y wypędzeniu złych wilko=
11:
ſci lepiey daleko niżli długi ſmol=
12:
nik albo kokornak/ to mowi Pan
13:
decta.
14:
B ¶ Też proch kokornakow/ zmie
15:
ſzany s ſokiem kobylego ſzcżawiu
16:
y s ſokiem polney ruty/ á trochę
17:
przycżyniwſzy Heleny wątrobnei
18:
á wapna niegaſzonigo trochę/
19:
z oleykiem bobkowym zmieſzaw=
20:
ſzy to/ ieſt maſć barzo dobra na
21:
ſwirzb y na kroſty wſzelkie.
22:
C ¶ Proch tego ziela martwe mię
23:
ſo albo dzive mięſo wnątrz trawi
24:
á zwłaſzcża mięſo martwe ktore
25:
bywa w fiſtułach trawi/ poma=
26:
zawſzy tym prochem/ z miodem
27:
przeſnym.
28:
D ¶ Też naprzeciwko ſwięteo wa=
29:
lantego niemocy/ y na przeciwko
30:
paralizowi maſć ſtego kokornaku
31:
vcżyniona: ieſt rozlicżna tym oby
32:
cżaiem.
33:
¶ Wezmi kokornakowego ko=
34:
rzenia dwa łoty/ ſtroiu bobroweo
35:
polłota/ ſmrki, Euforbium zapte=
36:
ki trzecią cżęſć łotu/ ſtłucż ty rze=
kolumna: d
1:
cży na miałki proch/ á potym we
2:
zmi trzi łyżki oleyku de Caſtoreo,
3:
ſtroiow bobrowego/ á zmieſzay ty
4:
prochy ſtym oleykiem/ á tym na=
5:
mazuy grzbiet/ pocżąwſzy od ſzije
6:
aż do ſamych krziżow. E
7:
¶ Też wino/ w ktorym warzo=
8:
no korzenie tego kokornaku/ y też
9:
kopytnik y opich/ każdego rowno
10:
warzyć w winie albo w wodzie/
11:
á potym oſłodziwſzy piy to pani/
12:
ktora chcze mieć rzecż przirodzo=
13:
ną/ albo martwy płod s ſiebie vy
14:
pędzić/ Albo ſecundine/ w ktorey
15:
dziecię bywa/ á gdy ſtych rzecży
16:
knoth vcżiniſz prziłozywſzy mirry
17:
á wprawiwſzy gi do macicze/ toſz
18:
rychło vcżyni iako y ſirop wyſ=-
19:
ſzey napiſany.
20:
¶ Też kokornak/ warzony w F
21:
wodzie z lakricią/ z izopem/ przy=
22:
lawſzy wina/ dobry ieſt dychawicż
23:
nym ludziom.
24:
¶ Też komu ieſt bolącżka wno G
25:
ſie zdziurami ktorą zową cancer
26:
tedy proch tego ziela/ ſprochem
27:
cżarnei heleny i ſprochem wapna
28:
niegaſzonego zmiodem to zmie=
29:
ſzay á tym ono potym mieſcze na
30:
mazować.
31:
¶ Też proch kokornakow zmio= N
32:
dem zmieſzany ieſt dobri na roſpa
33:
dliny vſt y też komu dziąſła gniją/
34:
¶ Też proch kokornakow/ zmie= I
35:
ſzany s prochem dyptanowym ko
36:
żdego po dwa łotu wziąć a potē

strona: 11

Kopytnik.Liſt. 11.

kolumna: a
1:
zmieſzai ie zmiodem będzie iakoby
2:
maſć/ wyciąga ſciała drewna y
3:
ſtrzały, á bowiem kokornak ieſt o
4:
cieraiączey moczy y roſpądzaią=
5:
czey y też przyciągaiączey.
6:
¶ Iżeby pani bez boleſci á lek=
7:
ko porodziła dzieciątko ſwoie/ we
8:
zmiż kokornaku á warz gi z wi=
9:
nem á wley trzy łyſzki oliwy albo
10:
więczey á tym pomaży żywot pa
11:
niey w ten czas gdy iuſz czas bę=
12:
dzie tego.
13:
Aſarum. Cap. 15.
14:
grafika
15:
¶ Kopytnik. Haſelwurtz.
16:
grafika
17:
A
K
Opytnik ieſt ciepłe y
18:
ſuche w trzeciem ſło=
19:
pniu/ á otwiera zat=
20:
kania y ocierá, y człon
kolumna: b
1:
ki zaziębione zagrzewa/ á boleſci
2:
wnętrzne wſzitki vſmierza.
3:
¶ A tak ma mocz na zadzierże= B
4:
nie zbytniey niemoci przirodzoney
5:
y vrinę pobudza ktora też bywa
6:
z zatrzymania dła flegmy grubey
7:
wdrogach tych przez kthore vrina
8:
pochodzy z wątroby do nerek/ á
9:
tak ſtąd y opuchlinę oddala/ tym
10:
obycżaiem ſprawuiącz.
11:

12:
¶ Wezmi kopytniku/ kminu, ko C
13:
rzenia miecżykoweo, każdego ſnich
14:
połgarſci, bruſci ſparagu, naſienia
15:
włoſkiego kopru/ piotruſzcżanego
16:
wroblego proſa, każdego ſnich po
17:
trzy łoty/ polney ruty garſć/ liſt=
18:
kow ſenes, rozinkow drobnych trzy
19:
łoty/ ty rzecży wſzytki przetłukſzy
20:
warz z wodą á zwinem, wody poł
21:
kwarty á wina takieſz/ ocztu zwi=
22:
na białego s ſzeſć łyżek, warz że to
23:
iżby trzecią częſc wywrzało/ á tro
24:
chę oczukrui bialem czukrem, á po
25:
tym przeczedziwſzi piy ten ſirop po
26:
ranu y w wiecżor.
27:
Ktory ſirop gdy wypijeſz/ tedy po
28:
tym wezmi piłuły ty to.
29:
¶ Wezmi maſſi piłułek de Reu D
30:
barbaro, Maſſy piłuł de ſumotere
31:
Maſſy piłuł de meſercon, kożdych
32:
rowno po ſcrupule iednem/ ſpiki
33:
ziarnek trzy/ á potem ſtych rzecży
34:
vcżiń iedny piłuły s ſiropem pol=
35:
ney ruty wlicżbie dziewięć/ á na
36:
nocz ie wezmi/ nicz ſie niepoczącz
37:
na nie/ á nazaiutrz po piłułach/
Ziele łoboda.

kolumna: c
1:
albo trzeciego dnia.
2:
Wezmi kołacżkow z apteki/ tich
3:
ktore zową dialacca albo diacoſtū
4:
za groſz, pożiwayże ich pothrzy po
5:
ranu, podwu przed vieczerzą, bo ti
6:
kołacżki poſilaią wątrobę y ſle=
7:
dzionę, y żołtą niemocz to wſzitko
8:
lekekatſtwo lecżi albo wykorzenia
9:
á ieſt znamienite doſić, y też ten ſi=
10:
rop przerzecżony wypądza boleſci
11:
s cżłonkow y denną boleſć/ y teſz
12:
boleſć ktora ſie w korzenia w bio=
13:
dra.
14:
E ¶ Kopytnik ma mocz yſz purug
15:
ie/ cżiſczi żywoth iako y cżemie=
16:
rzieza biała Auicenna powiada/
17:
á gdy będzie warzony zmiodem á
18:
wodą.
19:
F ¶ Też kopytnik proch, ieſt też do=
20:
bry na ocży cżiſciącz wzrok.
21:
G ¶ Też gdy będzie wrzał kopyt=
22:
nik w możcżu á gdy ono wino bę
23:
dzie pił cżłowiek opuchły vlecża o
24:
puchlinę y żołtą chorobę.
25:
H ¶ Też na zimniczę na quartanę
26:
ieſt dobry z ielenim ięzykiem y zli=
27:
ſtkami ſene w vynie warz á to piy
28:
á bowiem twardoſć wątroby y
29:
ſledziony roſpądza ſkąd niemocz
30:
ta ma poſzcic. I
31:
I ¶ A barzo dobrze ieſth tho ziele
32:
ſkozią ſerwatką mieſacz y trochę
33:
ſpiki/ trzi ziarna á potym pić bo=
34:
wiem richley vcżyni ſtolcze ſtimi
35:
rzecżami.
kolumna: d
1:
Atriplex.
2:
grafika
3:
¶ Loboda. Molten.
4:
Capitulum. 16.
5:
grafika
6:
I
Eſt ziele ktore ma wſo A
7:
bie zimnoſć wpirwſzim
8:
ſłopniu/ á w wthorim
9:
wilkoſc/ Ieſt dobre na
10:
wrzedzienice gorącze á
11:
wielkiey boleſci ktore ſie
12:
cżynią ſkolery á to na przodku ich
13:
albo na oſtatku/ gdy iuſz przeſtaie
14:
ſie mnożyć wrzod.
15:
¶ Gdy vwarziſz naſienie łobo= B
16:
dziane/ naſienie mlecżowe y naſie
17:
nie ielenigo ięziku/ tak iſz powre
18:
zgodzinę/ á potym przeczedziwſzy
19:
oczukruieſz á tego ſie będzieſz na=
20:
pijać poranu: tedy żołtą niemocz

strona: 12

Loboda.Liſt. 12.

kolumna: a
1:
wypądza ktora pochodzi z wątro
2:
by z gorączey przycżiny.
3:
C ¶ Gdy vwarziſz łobodę ſkapu=
4:
ſtą z iarmużem á s ſzcżirim zielem
5:
tedy żiwot miękcży, á gdy vcziniſz
6:
plaſtr ſtey łobody á ſkorzenia wy=
7:
ſokiego ſlazu tedy ſadzele twarde
8:
y gorącze roſpądza wolno. D
9:
D ¶ Też naſienie łobody/ zwodą
10:
rzotkwianą á trochą ſzafranem
11:
tarteg á to wypiy zwodą ciepłą
12:
tedy wraczanie ſobie vcżiniſz átak
13:
żołądek wycżiſciſz/ ſok tego ziela
14:
ſam wzięty cżtirzi łyſzki wracza=
15:
nie cżini y ſtolcże.
16:
E ¶ Serapio mowi/ łoboda ſtłu
17:
cżona zroiownikiem á trochę ocz=
18:
tu przilawſzi/ tedy ieſt lekarſtwo
19:
niepodłe na ogień piekielny ktory
20:
bywa w ciele cżłowiecżem.
21:
F ¶ Też łoboda ſtłucżona zmio=
22:
dem przeſnym á przyłożiwſzi na
23:
podogrę vſmierza bol/ y zapalie=
24:
nie, á liſtki tego ziela iedzione ſka=
25:
puſtą cżarną tedy bolenie ktore by
26:
wa wmiechierzu odeymuie.
27:
G ¶ A gdy s ſzpinakiem albo z lak
28:
tuką będieſz pożiwał gorącżkę tra
29:
pi chłodzącz.
30:
H ¶ I też gliſty wygania naſienie
31:
they łobody znaſieniem gliſtniko=
32:
wem gdi gi kto będzie pił.
33:
I ¶ A kto by miał cżyrwoną nie=
34:
mocz á pożiwał naſienia tey ło=
35:
body ſtarſzi na proch á potym wy
36:
pił ono iaie/ zaſtanawia biegunkę
kolumna: b
1:
¶ A gdy tę łobodę/ ſkorzeniem K
2:
wyſokiego ſlazu vtłucżeſz á przy=
3:
łożyſz na maciczę paniey tedy ta=
4:
ki plaſtr bol przeriwa, á gdy ieſzcże
5:
ku temu prziłożiſz naſienia fenum
6:
greci/ naſienia lnianego á trochę
7:
maiowego maſła á to ſtłucżeſz á
8:
gdy to prziłożyſz na twardoſć al=
9:
bo na gruzłę tedy miękcżi/ y bol
10:
vſmierza.
11:
¶ Też ſok tey łobody/ zmiodem L
12:
zmieſzany á trochę powarżony/
13:
tedy to lekarſtwo oddala boleſć
14:
ktora bywa za paznokty.
15:
¶ To maſz wiedzieć/ iſz łoboda m
16:
domowa albo ogrodna ieſt zim=
17:
nieyſzego przirodzenia niſzli polna
18:
á tak domowa/ lepſza ieſth na bo=
19:
lącżki gorącze ktore ſkoleri albo ze
20:
krwie pochodzą/ gdy ią ſtłucżeſz á
21:
zocztem na mieſcze przyłożyſz.
22:
¶ Gdy łobody będzieſz pożiwał N
23:
z iarmużem/ rychło odniey ciało
24:
wezmieſz/ á tak chudim ieſt dobra
25:
yteż tym ktorzi niemocz żołtą ma
26:
ią/ albo ktorzi zapalenie wątroby
27:
miewaią dobrze ią gim iadać.
28:
Aaron.
29:
grafika
30:
Wężownik. Aron.
31:
Capitulum. 17.
kolumna: c
Wężownik.
grafika
1:
A
I
Eſt ciepłe y ſuche/
2:
według powieſci pan
3:
decti wpirſzim ſłop=
4:
niu ale według Pla.
5:
tearza wtreciē/ á przetoż ma moc
6:
roſpądzaiączą/ purguiączą, ſcień
7:
cżaiączą y też otwieraiączą.
8:
B ¶ Gdy vcżiniſz plaſtr ſtego ziela
9:
trochę kminu á oliwy przycżiniſz
10:
á to weſpołek ſtłucżeſz/ kto ma o
11:
puchlinę w vſzoch tym vlecżiſz gdi
12:
na nocz prziłożyſz.
13:
C ¶ Też gdy ktoremu cżłowiekowi
14:
krew idzie zbytnie ſtolczem ktorą
15:
zową Emoroidi á chczeſz zaſtano
16:
wić tak vcżiń, wezmi tego wężo=
17:
wniku/ kwiatkow dziewāny, warz
18:
to w wodzie á w winie/ á potym
19:
rozmaczaiącz gębkę albo chuſtę
20:
w onym przikładay na ſtolecz pra
21:
wie na koniecz ielita tym vlecżiſz
kolumna: d
1:
y też na pęchierze ktore ſie wymia
2:
taią tamże na tym mieſcu takieſz
3:
vcżiń/ tedy bol przeſtaie y ony pę=
4:
chierziki ſię rozeydą.
5:
¶ Też to ziele ſtłucżone s ſmal= D
6:
czem albo lepiey s ſadłem vieprzo
7:
wem, ieſt dobre na zimne wrzedzie
8:
nicze ktore bywaią zmelankolijey
9:
albo s flegmy/ ciepło prżiłożiwſzi
10:
¶ Też gdy ią zmieſzaſz ſczebulą E
11:
á s ſadłem niedzwiedziem á przy=
12:
łożyſz na zołzy albo na gruzły/ ro
13:
ſchodzi ſię pod tym barzo dobrze.
14:
¶ Też kto chcze mieć czudnoſć F
15:
licza/ nad przirodzoną czudnoſc
16:
tak iżby skora była ſubtelnieyſza
17:
tak vcżyń/ Wezmi korzenia tego
18:
ziela á vſuſz ie dobrze/ wezmi też
19:
ſpoł dragmy koſci ſepie (tak ie zo=
20:
wą aptekarze) wezmi theż Ceruzi
21:
trochę mniey/ á ono wſzitko na=
22:
proch barzo miałki ſtłukſzy zmie=
23:
ſzay z wodką rożaną/ á potym
24:
gdy ſię vſtoij na dnie proch/ tedy
25:
oną wodką vmyway z wirzchu
26:
licze, albo zamieſzawſzy myi twarz
27:
¶ Diaſcorides mowi o tym zie=
28:
lu ktore polacinie zowiemy/ Aarō
29:
to ceſt wężownik/ mocz tego ziela
30:
ieſt wnaſieniu/ wliſciu y w korze=
31:
niu/ á tak gdy to ziele ſtłucżeſz/ á
32:
ſkrowińczem zmieſzaſz/ tedy maſz
33:
plaſtr barzo dobry na podogrę/
34:
to ieſt na bolenie nog. H
35:
¶ Proch ſtego korzenia zmieſzai H
36:
ſprochem tartari/ ieſt w aptecze/

strona: 13

Niedoſpiałek.Liſt. 13.

kolumna: a
1:
tzoby poł dragmy/ á czukru dra=
2:
gmę/ zmieſzay to ſpołem á wypiy
3:
ſzcżim chczeſz, tedy opuchlinę traci
4:
w cżłowiecże.
5:
I ¶ A gdy proch thego ziela zmie=
6:
ſzaſz ſtim tho tartaro á z oliwą á
7:
przyłożiſz na opuchlinę zwierzchu
8:
tedy pomaga y opuchlinę rozga=
9:
nia.
10:
K ¶ Też kto by pożiwał tego ziela
11:
albo prochu thego ziela w kar=
12:
miach/ tedi wilkoſci złe ſpierſi wy
13:
pądza.
14:
L ¶ Albo gdy vwarziſz w wodzie
15:
albo w winie á oczukruieſz albo o
16:
miedziſz/ á gdy tego pożywać bę=
17:
dzieſz pijącz ciepło poranu/ kaſzel
18:
vſmierza ktory pochodzi zwilkoſci
19:
lipkich ktore ſą w pierſiach y oko=
20:
ło płucz/ y też w gardle/ á tak y o
21:
chrapienie oddala.
22:
m ¶ Też proch ſkorzenia tego ziela
23:
poſipawſzy na rany ktore pocho=
24:
dzą skroſt złych/ wyſuſza ie á po=
25:
tym goij/ y mięſo dziwe gubi/ á
26:
tak wliſciu y wnaſieniu ma mocz
27:
wielką, ále wkorzeniu ma więcżſzą
28:
tho Pandecta y Platearius twir=
29:
dzą.
30:
Auricula muris.
31:
grafika
32:
¶ Niedoſpiałek. Mewſzorlein.
33:
Capitulum 18.
kolumna: b
grafika
1:
I
Eſt ciepłe á ſuche/ á A
2:
tak zagrzewa kto go
3:
pożiua, j vyſuſza krom
4:
żadnego bolu/ á ocie=
5:
ra też niecżiſtoſci y prziciąga.
6:
¶ Plaſtr vcżiniony zniedoſpiał B
7:
ku/ zwężowniku/ zdziewanny/ każ=
8:
dego rowno po garſci wziąć/ á
9:
warzić w winie/ á potym ktho by
10:
miał opuchlinę/ albo wzdęcie w
11:
ſtolczu, tedy thego przikładać na
12:
mieſcze opuchłe.
13:
¶ Też ſok tego niedoſpiałku/ C
14:
z wodką celidoniową zmieſzay/
15:
zaćmienie ocżu oddala átak wzrok
16:
v iaſnia.
17:
¶ Też tym ludziom ktorzi ſkłon D
18:
ni albo opuchlinę maią/ y też kto
19:
rzy maią kamień w ſobie/ y ktorzi
20:
maią zatkanie w wątrobie, vcżiń
21:
ſirop tym obycżaiem będzieſz miał
C
Niedoſpiałek.

kolumna: c
1:
ſniego na przeciwko thim niemo=
2:
czam pomocz lekką y vżitecżną.
3:
Wezmi tego niedoſpiałku garſć,
4:
wyſokiego mlecżu/ polney ruty/
5:
każdego po garſci/ wilcżego łyka
6:
poł garſci/ naſienia włoſkiego ko
7:
pru/ piotruſzcżanego połgarſci/ ro
8:
zinkow drobnych garſć/ ocztu tro=
9:
chę to ieſt ſpięć łyżek/ warz ty rze
10:
cżi we dwu kwartu wody aż nie=
11:
mal dopołowicze wywarż/ potim
12:
przecedz á oczukruy/ piy że to po
13:
ranu trunek ciepło y przed wiecże=
14:
rzą drugi trunek. A gdy wypijeſz
15:
vcżiniſz ty piłułki tem obycżaiem
16:
napiſzeſz ie ſobie do apteki.
17:
Maſſi piłułek de Meſereon.
18:
Maſſi piłułek de Reubarbaro.
19:
Oboich po poł dragmy.
20:
Pulpe granorum coconidij wlicż=
21:
bie pięć ziarnek/ zmieſzayże ty tho
22:
piłuły s ſiropem polney ruty á v
23:
cżyń dziewięć/ á tak ty piłuły we=
24:
zmi na nocz/ nicz ſię nie pocić ani
25:
na wiatr niewychodzić/ á potym
26:
trzeciego dnia albo nazaiutrz po=
27:
piłułach/ Wezmi zapteki kołacż=
28:
kow ktore zową dialaca ze cżtyrzi
29:
albo ſpięć poranu dla poſilenia
30:
cżłonkow.
31:
E ¶ Też gdy by ſię kto zakłoł/ á
32:
drewno tam zoſtało w ciele/ thedy
33:
wezmi niedoſpiałku á korzenia dy
34:
ptanowego/ ſtłucż tho ſpołem á
35:
przyłoż na ono mieſcze/ tedy wy=
36:
ciągnie drewno na wirzch, á opu=
kolumna: d
1:
chlinę roſpądza.
2:
¶ Też ſok tego ziela/ s ſokiem F
3:
ziela ktore zową bluſzcż/ y sſokiem
4:
niedoſpiakowym zmieſzay/ á kto
5:
by miał mdły wzrok albo zamierz
6:
knienie przed ocżima/ w puſć tego
7:
ſoku w nos á na wznak ſię położ
8:
yż doydzie tam daleko do żiłek kto
9:
re pochodzą od mozgu do ocżu/
10:
przynoſzącż duchy iaſne/ y też zę=
11:
bow bolenie traci toż lekarſtwo.
12:
¶ Też kiedy kogo wąż albo czo G
13:
inſzego iadowitego vgije napiy ſię
14:
tego ſoku niedopuſci iadu wnątrz
15:
¶ Też ſok tego ziela wnos napu H
16:
ſzcżony/ niecżiſtoſci zmozgu ſmier
17:
dzące prziciąga átak mozg cżiſci.
18:
¶ Też ſok tego ziela/ rany ſpaia I
19:
y ſtula/ y też żiwot odmiękcża gdi
20:
ſię go napijeſz zwinem albo ſzcżar=
21:
nem piwem.
22:
¶ Też gdy komu ielita wycho= K
23:
dzą/ warz ſok tego ziela zwinem
24:
á włoż dziewanny zgarſć/ á po=
25:
tym przikładay onego na ſtolecz
26:
albo ſiedz wtym/ tedy ielito daley
27:
niebędzie wychodziło.
28:
¶ Też ſok tego ziela pity z winē L
29:
ſwiętego walantego niemocz tłu=
30:
mi y pſuie.
31:
¶ Theż proch iego z imbirem/ m
32:
wſtrzikany wnos pobudza kicha=
33:
nie/ á tak głowę y mozg cżiſci.
34:
¶ Też to ziele s ſkocżkiem zielem N
35:
á s kminem kramnym warzone
36:
w winie/ á kto by miał kłocie w

strona: 14

BabkaLiſt. 14.

kolumna: a
1:
żiwocie barzo wielkie/ gdi ſię tego
2:
napije/ odeidzie boleſć ktora ſię
3:
ſmierci rowna.
4:
O ¶ Theż ſok iego z bolum arme=
5:
num ktory ieſt w aptecze á zwod=
6:
ką żywokoſtową albo bobcżaną
7:
krew ktora vſti pochodzi ſpłucz za
8:
ſtanawia.
9:
P ¶ Też tym paniam ktore maią
10:
podnieſienie macicze ku pierſiam
11:
á ſtąd prichodzą k ſmierci nagłey
12:
tego ziela ſok z wodką byliczową
13:
pity/ maciczę na ſwe mieſcze poci=
14:
ſka.
15:
Arnogloſſa.
16:
grafika
17:
¶Babka. Wegrat.
18:
Capitulum. 19
19:
grafika
kolumna: b
1:
I
Eſt zimny á ſuchy w A
2:
wtorim ſlopniu, á ieſt
3:
dwoiaki/ ieden więcſzi
4:
drugi mnieyſzy/ ma tę
5:
mocz/ wyſuſza rany y zagniłoſci
6:
ktore bywaią wnich/ á to ieſt ſok
7:
iego ſtrochą heleny wątrobnei kto
8:
rą przedaią w aptecze.
9:
¶ Wątrobie ieſt ziołko dobre B
10:
poſilaiącze gdy ie warziſz z wyſo=
11:
kim mlecżem albo z wodką wyſo
12:
kiego mlecżu á potym oczukrowa
13:
wſzy napijać ſie będzieſz ciepło po=
14:
ranu/ á nawięczey gdy wątroba
15:
ma w ſobie zapalenie/ na ktore za
16:
palenie możeſz tak vcżynić/ We=
17:
zmi ſoku tey babki/ wodki mlecżo
18:
wey/ zmieſzay/ á chuſtę rozmocż
19:
prziłożiſz na wątrobę letnio ciepło
20:
zwierzchu/ y potwore możeſz gdy
21:
vſchnie chuſta.
22:
¶ Też piekielny ogień gaſi wcż C
23:
łonkoch, gdy ſok tei babki s ſokiem
24:
roiownikowim zmieſzaſz áſtrochą
25:
ocztu á prziłożiſz na ktory cżłonek
26:
ktory ma w ſobie ten ogień/ tedy
27:
ochłodzi y vgaſi.
28:
¶ Też ſok tego ziela/ ſprochem D
29:
obraſkowym ziela tego zmieſzany
30:
tedi to lekarſtwo vſtanawia krew
31:
ktora zadem idzie/ ktorą zową E=
32:
moroides.
33:
¶ Też ſok tego ziela/ ochładza E
34:
y wypądza gorączoſć ktora przy=
35:
chodzi s ſpalenia ogniem albo że=
36:
lazem.
C ij
Babka.

kolumna: c
1:
F ¶ Też ieſt dobry tym ktorzy cir=
2:
pią cżirwoną niemocz y paniam
3:
ktorem bywaią ich rzecżi zbytnie/
4:
gdi gi pić będą zbolo armeno kto
5:
ry ieſt w aptecze.
6:
G ¶ Też dobry ieſt dychawicżnym
7:
y tym ktorzi maią rany w płn=
8:
cach/ tem ſpoſobem. Wezmi ſokn
9:
babcżanego weſpołek y znaſieniē
10:
babcżanem/ y bolum armenum z
11:
apteki ſpoł dragmy/ Koralow cżir
12:
wonech też połdragmy/ zmieſzay
13:
ty prochy ſtym ſokiem á wypiy to
14:
wſzitko zwodką babcżaną albo bo
15:
ragową.
16:
H ¶ Też korzenie tego ziela/ ſpire=
17:
trum warz w wodzie, á kogo zęby
18:
bolą płocż ſobie vſta tym ciepło
19:
vſmierza bol, Pandecta y Platea
20:
rius mowią otym.
21:
I ¶ Sok tego ziela ſtrochą ocz=
22:
tu, gdy pomażeſz tym piegi zginą
23:
zlicza.
24:
K ¶ Też ſok tego ziela ſtrochą dria
25:
kwie dany albo piti zwinem quar=
26:
tanę lecży.
27:
L ¶ Też ſok iego s ſadłem ſtarem
28:
wieprzowem zmieſzany/ rany ſpa
29:
ia y goij.
30:
m ¶ Też ſok babcżany/ zmieſzany
31:
ſtrochą Ceruzi to ieſt blaywaſu á
32:
ſtrochą ocztem, ieſt dobra ta rzecż
33:
na kroſty warg y na zagniłoſci
34:
ych, abowiem wyſuſza y goij bar=
35:
zo dobrze y też na liſzaie dobre ieſt
36:
j też na fiſtuły j na wſzelkie roſpa=
kolumna: d
1:
dliny ciała.
2:
¶ A naſienie tego ziołka y liſt N
3:
iego y korzenie, ty rzeczi maią moc
4:
w ſobie odwierać y wypychać zat
5:
kanie ktore bywa w żiłach j w wą
6:
trobie y wnyrkach.
7:
¶ Też ſok iey ieſt wyborny na O
8:
rany płynącze/ na vkąſzenie pſa/
9:
y na opuchlinę y na ſuchoty ſpo=
10:
wieſci Pandecti y Platearza.
11:
Ambroſiana.
12:
¶ Ziele żołcień Albo nogietek.
13:
Wilderſalwan.
14:
Capitulum. 20. grafika
15:
Z
Ołcień powiedaią o A
16:
nim iż by był polną
17:
ſzałwiją/ á ieſt ciepły
18:
y ſuchy wtorym ſlop=

strona: 15

Nogietek.Liſt. 15.

kolumna: a
1:
niu/ Diaſcorides powiada iżby
2:
był rowny wmoczi byliczi kthorą
3:
zową wrotycżem/ cżego poſwiad=
4:
cża Pandecta.
5:
B ¶ Ieſt to ziele pomoczne naprze
6:
ciwko paraliżowi wſzelkiemu/ tim
7:
obycżaiem ſprawiony.
8:
Wezmi żołcień, ziela paraliżoueo,
9:
Trlicżu, każdego poł garſci, centu=
10:
rzijey połgarſci, bobroweo ſtroiu/
11:
gorcżice, każdego po trzi dragmy/
12:
naſienia kubebow dragmę iednę,
13:
ſtłucż ty rzecży na proch miałki á
14:
potym gi warz w winie a w wo=
15:
dzie iako by w połtori kwarty wo=
16:
dy aż by trzecia cżęſć wywrzała/
17:
á przecedz y oczukruy albo lepiey
18:
omiedzi miodem cżiſtim s ſzim=
19:
wanym/ á tego ſię napijay pora=
20:
nu trunek ciepło, á w wiecżor dru=
21:
gi trunek, á gdy ten ſirop wſzytek
22:
wipijeſz tak pijącz/ Tedy wezmi
23:
ty piłuły albo ie day vcżynić do
24:
apteki tak napiſawſzy.
25:
Wezmi Maſſi piłuł de Euforbio
26:
wezmi Maſſi piłuł ſmierdzącich.
27:
Każdych po poł dragmy. Vcżyń
28:
piłuły wlicżbie ſiedḿ sſiropem ko
29:
czankowym/ á potym trzeciego
30:
dnia wezmi Kołacżkow pięć ktore
31:
zową dijacaſtoreum albo dijamu=
32:
ſcum czo chczeſz.
33:
C ¶ Tenże też ſirop ieſt dobry na
34:
paraliż ięzyka/ płocżącz nim ſobie
35:
vſta á wypluwaiącz, y głos cżyni
36:
lepſzi kantorum/ tym obycżaiem
37:
pożywaiącz tego lekarſtwa.
kolumna: b
1:
¶ Też vwarzenie thego nogiet= D
2:
ku s ſokiem Opichowym á s ſo=
3:
kiem mlecżu vyſokiego/ y z ielenie
4:
mi ięziki z liſciem iego/ á prziłoż
5:
naſienia tego iako naſienia wło=
6:
ſkiego kopru/ piotruſzcżanego, ſp̀a
7:
ragowego j też naſienia bruſci po
8:
poł dragmi każdego ſnich/ á ſtego
9:
vcżinić ſirop/ ieſt dobry na opuch=
10:
linę y na żołtą niemocz kto gi bę=
11:
dzie pić po kielko dni/ á ponim
12:
wziąć tych piłułek z apteki kazaw
13:
ſzy ie vcżynić tym obycżaiem.
14:
Wezmi Maſſi piłuł de meſereon
15:
Maſſi piłułek de Fumotere, Każ=
16:
dych po poł dragmy, zmieſzayże ie
17:
ſpołem á vcżiń dziewięć cum oxi=
18:
melle ſquilitico/ wezmiſz ty piłuły
19:
na nocz/ á trzeciego dnia wezmi
20:
kołacżkow poſilaiącich/ ktore zo=
21:
wą dijalacca albo dijarodōabba
22:
tis.
23:
¶ Theż ſok tego ziela zmieſzany E
24:
ſprochem iądrek broſkiniowych á
25:
tego pożywaſz/ będzieſz miał lekar
26:
ſtwo na wypądzanie gliſt z żiwo=
27:
ta.
28:
¶ Też kto ma wydymanie/ á F
29:
ſtolcza nie może mieć/ á chciwoſć
30:
ma iżby gi miał/ tedy warz to zie
31:
le weſpołek zbyliczą w wodzie y z
32:
dziewanną albo w winie á potim
33:
ſiedz na onym zielu gołym zadkiē
34:
przydzie potym ſtolecz.
35:
¶ Też kto ma bol w poł głowy G
36:
varz żołcień sſzałwią á zwłoſkim
C iij
Złotogłow.

kolumna: c
1:
koprem w winie á onym głowę o
2:
kładay/ odeydzie boleſć od głowy
3:
y też boleſć ktora wnogach y wſu
4:
chych żiłach bywa wypądza.
5:
Aſfodillus.
6:
grafika
7:
¶ Złotogłow. Wildſchwertel.
8:
Capitulum. 21.
9:
grafika
10:
A
M
A w ſobie cziepłoſć y
11:
ſuchoſć w trzecim ſlo
12:
pniu, o ktorym mowi
13:
Platearius/ yż vrinę
14:
pobudza, y rzecż przirodzoną pa=
15:
niam pobudza, y też bolenie boku
16:
oddala ktore pochodzi z oddawie=
17:
nia albo ſtłucżenia tym obycża=
18:
iem ſprawować.
19:
Wezmi ſoku tego ziela/ opicho=
kolumna: d
1:
wego też trochę mniey/ też wroti=
2:
cżu liſcia weſpołek s korzeniem
3:
naſienia bruſci, ſparagoweo, wło
4:
ſkiego kopru/ naſienia piotruſzcża=
5:
nego/ warz ty rzecży prztłukſzy
6:
w winie/ á tego ſię napijay na ty
7:
niemoczy namienione.
8:
¶ Też proch korzenia tegoż ziela B
9:
ieſt dobry na rany płynącze y gni=
10:
iącze, á nawięczei powarziwſzi go
11:
w winie á onym winem wypriſka
12:
wać thy mieſcza barzo cżyſcie po=
13:
maga.
14:
¶ Sok złothogłowow z droż= C
15:
dzami winnymi á zmirrą á ſtro=
16:
chą ſzafranu zmieſzany ieſt dobrze
17:
na ięcżmyki y na opuchlinę ktora
18:
bywa pod ocżyma prżykładaiącż
19:
chuſtę na ty mieſcza.
20:
¶ Też ſok tego ziela ſam w pu= D
21:
ſzcżony w vcho ciepło/ boleſć zę=
22:
bow wielką vtula/ y bolenie vſzu
23:
znamienicie vſpokaia.
24:
¶ Korzeń złotogłowow zbożem E
25:
drzewkiem wługu warzone włoſi
26:
roſci y kroſty ſpądza, á gdy to ko=
27:
rzenie vwarzyſz z otrębami pſze=
28:
nicżnemi w wodzie, á tem licze bę=
29:
dzieſz mył/ ogorzelinę w inſze nie=
30:
cżiſtoſci zlicza zgania.
31:
¶ Też woda w kthorey korzenie F
32:
iego wrało/ żywot odmiękcża y
33:
ſtolcze cżyni.
34:
¶ A ieſt wężom barzo przeciw= G
35:
ne ziele złotogłow.

strona: 16

Złotogłow.Liſt. 16.

kolumna: a
1:
H ¶ A gdy korzenie iego ſtłucżeſz
2:
zmiodem albo z oliwą á namażeſz
3:
głowę parſzywą, ſpądza parchy y
4:
włoſi mnoży.
5:
I ¶ Też kto wody niemoże puſz=
6:
cżać/ albo kto cżęſto puſzcża po=
7:
troſzcze/ tym obycżaiem ſprawu=
8:
iącz/ Warz złotogłow zwroblem
9:
proſem w winie á znaſieniem opi
10:
chowym aż do połowicze wywarz
11:
potym przeczedz á oczukruy albo
12:
omiedzi, dayże to pić temukto cżę
13:
ſto á po troſze puſzcża wodę.
14:
K ¶ Też ieth pomoczno naprze=
15:
ciwko opuchlinie z zimney przicżi=
16:
ny, to ieſt naprzeciwko tey opuch=
17:
linie ktora ieſt wnogach á wrękach
18:
y w twarzy, zową ypoſarka albo
19:
loucofleumancia tak ią ſprawuią
20:
Wezmi ſoku złotogłowowego/
21:
ſkorek bzowech, chlebdu albo ſkorek
22:
iego/ każdego po ſiedmi łothoch
23:
naſienia opichowego/ naſienia
24:
ſparagowego/ korzenia bruſci/ ka
25:
żdego ſnich rowno po dwie dra=
26:
gmie/ wſzitkich rżecży przetłukſzy
27:
warz ie w winie ſtrochą oczthu/
28:
aż do połowiecze, á potym przecze=
29:
dziwſzy oczukruy/ á pijay ciepło
30:
poranu y wiecżor/ Ten ſirop ieſth
31:
ſlachetnoſci wielkiey naprzeciwko
32:
tym chorobam/ A potym wezmi
33:
ty piłuły.
34:
Wezmi Maſſi piłuł de meſereon
35:
Maſſi piłuł ſmierdzącich.
36:
Rowno po poł dragmy/ turbith
kolumna: a
1:
ſeropuła połowiczę/ imbiru dwie
2:
ziarnka, zmieſzay ty piłuły ávcżiń
3:
ie cum oximelle ſquillitico panie
4:
aptekarzu, á potym wezmi kołacż
5:
kow dijalacca albo dijacaſtum dla
6:
poſilenia.
7:
Agnus caſtus.
8:
grafika
9:
¶ Włoſka wirzba. Schaff=
10:
mulle.
11:
Capitulum. 22.
12:
grafika
13:
I
Eſt drzewko ciepłe y A
14:
ſuche w trzecim ſlop=
15:
niu/ mowi Serapio
16:
iże by miało w ſobie
17:
mocz ſubtilizowaną/ y roſchodze
18:
nia/ y też ma mocz odeymuiączą
19:
chciwoſć cieleſną y gamraczką, á
C iiij
Włoſka wirzba.

kolumna: b
1:
to gdi go kto pożiwa w karmiach.
2:
Tego drzewka liſti/ naſienie j korze
3:
nie w chodzi w lekarſtwo, naſienie
4:
iego zbytnie pożywane od ludzi
5:
cżyni bolenie głowy y ſpanie zby=
6:
tnie á ſzkodliwe/ á ieſt dobre na=
7:
przeciwko zamuleniu wątroby y
8:
ſledziony gdi ie vwarzyſz z ielenim
9:
ięzykiem ſtrochą piołynku á z la=
10:
krycziją w winie/ á onego ſię na=
11:
pijaſz oczukrowawſzi, y też gdy ſię
12:
go napijaſz vwarzywſzy w wodzie
13:
á w oczcie tedy opuchlinę wygą-
14:
nia ſciała chorego.
15:
B ¶ Też włoſka wirzba ma mocz
16:
naprzeciwko twardoſci żywota y
17:
ſledziony tym ſpoſobem/ Wezmi
18:
naſienia tego drzewka á ſtłucż ie
19:
na proch miałki dwie dragmie/ ko
20:
rzenia wyſokiego ſlazu ſtłucżoneo
21:
dobrze/ zmieſzay ty rzecży wſzytki
22:
weſpołek z drożdżami winnemi á
23:
ſtrochą wina/ á thak będzie iako
24:
maſć, ktorą maſcią namazuy ſle=
25:
dzionę y twardoſć żywotha/ roſ=
26:
chodzi ſie pod tym cżyſcie twar=
27:
doſć.
28:
C ¶ Też męſzcżiznam na ich nie=
29:
mocz ktorą zową gomorea, to ieſt
30:
gdy ktory cżęſto miewa naſienia
31:
przez ſen wypuſzcżanie/ albo y te=
32:
dy kiedy wodę puſzcża/ á tak na
33:
zaſtawienie tego/ wezmi liſcia teo
34:
drzewka kwiatkow iego/ bobro=
35:
wych ſtroiow dragmę iednę, á li=
36:
ſcia po garſci, ſtłucż ty rzecży cży=
kolumna: d
1:
ſcie á przimieſzay trochę ocztu ze
2:
dwie łyżcze albo ze trzy á przyłoż
3:
tego na nocż proſto na iaycza za=
4:
ſtanowi ſie ta rzecż barzo richło.
5:
¶ Theż naſienie iego ſtłucżone D
6:
na proch/ day wypić ſtrochą bo=
7:
browego ſtroiu á ſpiwem albo z
8:
wodą/ tedy to picie odeymuie chci
9:
woſć cieleſną, albo telko vwarziw
10:
ſzy wſzitko to drzewko/ tho ieſt zli=
11:
ſciem j znaſieniem w wodzie ána
12:
nocz naparzay ſobie ciepło wolno
13:
cżłonek taiemny/ tedy też vcżyni
14:
cżłowieka nicz niedbaiączego/ o
15:
gamraciją.
16:
¶ Niektorzy ludzie chczącz być E
17:
cżyſci/ zawſze ſobie cżinią/ łoſzko
18:
ſtego drzewka/ albo ie kładą włoż
19:
ko á cżini ie iakoby wałachy.
20:
á niekthorzy tak ſobie odeymuią
21:
chciwoſć tę przyrodzoną/ warz że
22:
naſienie lactucżane pſilij/ naſienie
23:
citrulli w aptecze/ naſienie malo=
24:
nowe/ ogorkowe/ bań naſienie y
25:
kurzey nogi/ każdego po dwie dra
26:
gmie/ warzże to w wodzie/ á gdy
27:
połowicza wy wre przyley ſpięć ły
28:
żek ocztu/ á możeſzli też ſoku z a=
29:
greſty mieć/ wley też ze trzy łyſzki/
30:
á po warz trochę/ á potym włoż
31:
kanfory ſpoł dragmy á thego ſię
32:
napijay na nocz, y też rozmocżiw=
33:
ſzy chuſtę przykładay na ty rzecży
34:
czo im rzekaią iaycza.
35:
¶ A niektorzi też pożiwaią wpi F
36:
ciu albo w iedzeniu ruty/ maiora

strona: 17

Borag ziele.Liſt. 17.

kolumna: a
1:
ny tego drzewka też ſnimi przimie
2:
ſzaiącz/ kminu też/ lebiodki/ cży=
3:
nią ſtego proch á potym go poży=
4:
waią w winie/ á tak ty rzecżi tra
5:
wią naſienie á prawie wyſuſzaią
6:
ie, yſz potym przeſtaie im ta choro=
7:
ba.
8:
G ¶ Też vwarż tę włoſką wierzbę
9:
zbylicżą á ſpiołynem/ á potym
10:
przikładay na maciczę to wſzitko
11:
vwarzone ziele/ wyſuſza niecżiſto=
12:
ſci y wilkoſci zbytnie wmaciczy/
13:
y zaciſka ſzyię iey/ á przeto ſprawu
14:
ie ią ku pocżęciu lacznemu.
15:
H ¶ Też kto ma złą pamięć albo
16:
prawie ſtraczoną tak vcżiń/ warz
17:
to drzewko zbobrowym ſtroiem/
18:
z opichem/ s ſzałwiją/ w ſłoney
19:
wodzie z godzinę dobrą/ á potym
20:
oną wodą myiay cżeſto naciera=
21:
iącz tył głowy/ przywracza ſtra=
22:
czoną pamięć á złą naprawia/
23:
Pandecta y s Platearzem powie=
24:
daią.
25:
Borago.
26:
grafika
27:
¶ Borag. Boriſz.
28:
Capitulum. 23.
29:
A
B
Orag ma wſobie cie
30:
płoſć y wilkoſć wpir
31:
vym ſłopniu/ liſt ieo
32:
gdi ieſt zielony ieſt do
33:
bry ku lekarſtwam/ ále vſchły iuż
34:
niema godnoſci takiey/ á potym
kolumna: b
grafika
1:
też naſienie boragowe bywa vży=
2:
wane w lekarſtwie/ Borag ma to
3:
w ſobie iſz krew dobrą cżini/ á tak
4:
thym ludziem ktorzi wzmagaią
5:
zdługich niemoczi dobrze go gim
6:
pożywać.
7:
¶ Też tym ludziem ktorzi ſercza B
8:
weſołego nie mogą mieć/ y tym
9:
ktorzy omdlewanie miewaią albo
10:
drżenie ſercza/ y ſmętnym ludziē
11:
borag ſpomożenie daie, gdy go po
12:
żywa zmięſem albo ſzcżym inſzim
13:
miaſto iarmużu/ á na omdlenie
14:
tym obycżaiem przipraw gi/ we=
15:
zmi ſoku boragowego mniey tro=
16:
chę niż poł kwarty/ wina w kto=
17:
rem warzono Citra iabłka także
18:
też ſpoł kwarty/ koſci s ſercza iele
19:
niego dragmę iednę/ zmieſzay ſpo
20:
łem wſzytko á oczukruy białym
Borag.

kolumna: c
1:
czukrem/ á tego ſie napijay po ra
2:
nu y wiecżor iako chczeſz wiele.
3:
C ¶ Też borag otwiera zatkanie
4:
ſledziony y melancolią/ y też fe=
5:
brę quartanę wypądza tak ſpra=
6:
wuiącz/ Wezmi ſoku boragoweo
7:
poł kwarty/ ieleniego ięzyku/ ka=
8:
niey przędze/ rowno każdego po
9:
poł garſci/ liſtkow ſenes/ korzenia
10:
Bruſci ſparagowego/ naſienia
11:
włoſkiego kopru/ piotruſzcżanego
12:
hanyżowego/ Lacricijey/ każdeo
13:
po cżtyrech dragmach/ ty rzecży
14:
przetłukſzy trochę warz w wodzie
15:
á w winie rowno/ wina poł kwar
16:
ty á wody poł kwarty/ warz że ti
17:
rzecży wſzytki ażeby trzecia cżęſć
18:
wywrzała/ á potim przeczedziwſzi
19:
piy ten ſirop ciepło poranu y wie=
20:
czor po trunkowi/ á gdy wypijeſz
21:
Wezmi ty piłuły nanocz dawſzy
22:
ie vcżinić do apteki tak napiſawſzi
23:
na kartcze.
24:
Wezmi maſſi piłuł de Reubar=
25:
baro. Maſſi piłuł de lapide lazuli
26:
Każdych rowno po połowiczi dra
27:
gmy, Pulpegramorum ziarn wlicż
28:
bie ſzeſć/ zmieſzay ty piłuły weſpo=
29:
łek á vcżiń s ſiropem ielenich ię=
30:
zykow/ á vcżiń piłuł dziewięć/ á
31:
trzeciego dnia wezmi dla poſile=
32:
nia dryakwie dragmę iednę/ wy=
33:
piy że to rano z winem ciepło al=
34:
bo dijakorum lektwarz zwinem cie
35:
pło.
kolumna: d
1:
¶ Korżenie boragowe niegodży D
2:
ſię na lekarſtwo/ ale liſcie borago
3:
we iedzione ſurowo z wołowym
4:
ięzykiem cżyni krew dobrą.
5:
¶ Też naprzeciwko żołtey nie= E
6:
moczy/ ſok boragowy albo ſamo
7:
liſcie boragowe/ zliſciem łobodzia
8:
nem w mięſie warz á onę polew=
9:
kę iedz dla tey niemoczy.
10:
¶ Borag s ſwoiey vrodzoney w F
11:
łoſnoſci ſercze poſila/ á przeto też
12:
wodka boragowa ieſt ſerdecżná/
13:
y na inych wiele niemoczi pomocz
14:
na/ á nawięczey gdy w wodzie v
15:
warziſz liſtki ſene/ á potym prze=
16:
czedżiwſzi oczukruy a piy, ieſt rzecż
17:
pomoczna á poſilaiącza barzo lu
18:
dzie mdłe/ Serapio ſpandectą
19:
o tym powiedaią.
20:
Bugloſſa.
21:
grafika

strona: 18

Wołowy ięzyk.Liſt. 18.

kolumna: a
grafika
1:
Wołowy ięzik. Ochſenzungen.
2:
Capitulum. 24.
3:
A
W
Ołowy ięzik rzecżon
4:
dla tey przicżiny iż ieſt
5:
podobuywołowemn
6:
ięzykowi/ mocz tego
7:
ziela pirwſza ieſt zagrzewaiącza y
8:
odwilżaiącza/ wthora mocz iego
9:
ieſt/ ktora kaſzel vſmierza y chro=
10:
pawoſć płucz gładzi tym obycża
11:
iem cżyniącz ſirop/ Wezmi ſoku
12:
wołowego ięzyka poł kwarty al=
13:
bo mniey/ izopu/ miodunki, każde
14:
go po poł garſci, korzenia lilioweo
15:
korzenia koſaćczowego/ omanu/
16:
lacricijey, każdego ſnich po trzi dra
17:
gmy/ fig ſuchich ſiedm/ warzże ty
18:
rzecżi wſzitki w połtori kwarty wo
19:
dy iżby trzecia cżęſć wywrzała/ á
20:
potim przeczedz y oſłodz miodem
21:
cżyſtym á piy gi ciepło poranu y
22:
w wiecżor trunek dobry/ á gdy gi
23:
wypijeſz/ tedy wezmi ty piłuły po
24:
poł noczi dawſzy ge vcżinić do ap
25:
teki tak napiſawſzi na czedule.
26:
Wezmi piłułi de agarico dragmę
27:
iednę, modrzewowey gębki trzecią
28:
cżeſć dragmy to ieſt ſcropul/ ſoli
29:
ocżkowatey ktorą zową ſal gem=
30:
me ziarno iedno/ zmieſzay ty rze=
31:
cży ſpołem á day vcżinić piłuły s
32:
ſiropem lakrycijey wlicżbie dzie=
33:
więć, potym nazaiutrz wezmi
34:
diapenidiū albo diaris ſalonis ktorich
kolumna: b
1:
kolwiek chczeſz kołacżkow dla po=
2:
ſilenia/ á na oſtatek pomazuy ma
3:
ſcią dialteą pierſi przymieſzawſzy
4:
kniey oleyku s ſłotkich migdałow
5:
¶ Trzecia mocz wołowego ię= B
6:
ięzyka/ ieſtci barzo vweſelaiacza
7:
ſercze/ to ieſt gdy będzie to ziele v
8:
warzono s ſmalczem albo s kapu
9:
ſtą cżarną vſiekawſzi, albo vwarż
10:
wołowy ięzyk w winie á tho wi=
11:
no piy/ tedy mało nie takieſz vcżi=
12:
ni/ Serapio o tym powiada.
13:
¶ Proch tego ziela wilgtnoſć C
14:
z dziąſł wyciſka y zęby vmocznia
15:
y też ten proch ieſt dobry dzieciom
16:
na roſpadliny kthore bywaią na
17:
podniebieniu/ y na inſzim mieſczu
18:
goi, zmieſzawſzy gi ſprzeſnim mio
19:
dem.
20:
¶ Włoſnoſć też ma wołołowy D
21:
ięzyk/ wypądzać ſciała kolerę y
22:
melankolią/ á gdy kto chcze poży
23:
wać tego ziela/ tedy pożyway ſo=
24:
ku iego ſprochem ſcnes ſtrochą im
25:
biru y ſtrochą czukru/ Mezue po
26:
wiada.
27:
¶ Też ſok tego ziela cū boloar= E
28:
meno (z apteki) z mieſzawſzi ſpo=
29:
łem á kniemu przymieſzać trochę
30:
miodu warzonego albo ſity prze=
31:
warzoney, gdy tego ſie będzieſz na
32:
pijać Cordiakę wypądza y ſercze
33:
vweſela/ Pandecta powiada.
34:
Betonica.
35:
¶ Ziele bukwicza. Bethonich.
Bukwicza.

kolumna: c
1:
Capitulum. 25.
2:
grafika
3:
A
I
Eſt ciepłe j ſuche wtrze
4:
cim ſłopniu/ ma mocz
5:
ocieraiącą j przecżinia
6:
iączą grubych wilkoſci
7:
á przeto ma mocz ła=
8:
miącz kamień wnyr=
9:
kach y w miechierzu/ y pobudza
10:
przirodzoną niemocz paniam/ y
11:
boleſć bokową vbłaga/ y też zat=
12:
kanie ſledziony wycżyſczia/ á tho
13:
gdy ie vwarziſz z ielenim ięzikiem
14:
y s korzeniem włoſkiego kopru zwi
15:
nem pijącz/ á to też lekarſtwo ma
16:
mocz naprzeciwko opuchlinie przi
17:
łożiwſzi korzenia bruſci y korzenia
18:
ſparagowego, á tho gdy tha opu=
19:
chlina przichodzi z zimney przycżi
20:
ny to ieſt s flegmy.
21:
B ¶ Też proch bukwicze ma mocz
kolumna: d
1:
goijć rany głowy/ á to zmieſzaw
2:
ſzi z mirrą á ſtrochą ſzafranu prżi
3:
mieſzawſzy knim.
4:
¶ Też bukwicza vwarzona woc C
5:
cie zbluſzcżem á ſtrochą piretrum
6:
płocż ſobie vſta/ bolenie zębow od
7:
dala.
8:
¶ Też wodka bukwiczowa ſpro D
9:
chem cżarney heleny á ſtrochą tu
10:
czijey, zmieſzay że to ſpołem á puſz
11:
cżay kielko krop na ocży/ á bowiē
12:
to lekarſtwo zaćmienie oczu y in=
13:
ſze ſkazy oddala.
14:
¶ Też warz bukwiczę w winie E
15:
á przyłoż kniey trochę piołynku y
16:
naſienia kubebow á tego ſię napi
17:
iay/ á bowiem głowę poſila ybo=
18:
leſć oddala.
19:
¶ Też bukwicza/ ſpicaccltica y F
20:
kubebe/ warzone w ługu á tym
21:
ługiem głowę myiay/ zawracza=
22:
nie głowy y boleſć oddala/ y ſwię
23:
tego walantego niemocz vlecża.
24:
¶ Też warzenie bukwiczowe z G
25:
ocztem/ á gdy by kogo wąż viadł
26:
prziłoż tego na ranę/ iad vyciąga
27:
na wirzch/ á niedopuſzcża w ciało
28:
ſie w korzeniać.
29:
¶ Też wino w ktorim wre to zie H
30:
le z gałganem tłucżonym/ rziga=
31:
nie przikre oczciane zaſtanawia.
32:
¶ Też vwarzenie korzenia bu= I
33:
kwicżanego ſkrekoſem/ á wley oc
34:
tu skielko łyżek iżby cżuć oczet/ á
35:
to wypiy/ á bowiem tho picie fle=
36:
gmę z żołądka obficie pobudza y

strona: 19

Barſzcz.Liſt. 19.

kolumna: a
1:
przez vſta wypądza.
2:
K ¶ Też bukwicza warzona w wi
3:
nie á pita/ pſuie mocz y złoſć iado
4:
witego lekarſtwa/ Serapio po=
5:
wiada.
6:
L ¶ Też wino w ktorym wrzała
7:
bukwicza cum bolo armeno zmie=
8:
ſzawſzy/ zaſtanawia krew ktora po
9:
chodzi s pierſi.
10:
m ¶ Też wino bukwiczowe/ s che
11:
bdem á ſtrłicżą vwarzone á pithe
12:
boleſć s cżłonkow rąk y nog wy=
13:
pądza/ y kolikę odeymuie.
14:
N ¶ Samo wino bukwiczowe/
15:
ieſt dobre paniey przy porodzeniu
16:
pite/ ieſli by nie miała febry/ á ie=
17:
ſli by miała: tedy go niechay nie=
18:
pije./ A wſzakoſz ſama wodka bu=
19:
kwiczowa ieſt dobra naprzeciwko
20:
febrze. Pandecta/ Serapio/ Pla
21:
tearius powiedaią.
22:
Brancaurſina.
23:
grafika
24:
¶ Barſzcż. Bernklaw
25:
Capitulum. 26.
26:
A
I
Eſt ziele ciepłe j wilkie
27:
wtorim ſłopniu/ prze
28:
to ma mocz odmięk=
29:
cżáiączą j przemienia
30:
iącżą złych wilkoſci wdobre, áprze
31:
to ieſt dobre na przeciwko vſchnie
32:
niu żił ſuchych j cżłókow, j bolącż
33:
kam zatwardziałym/ y też naprze
34:
cziwko zatwardzeniu ſledziony/ v
35:
cżiniwſzy maſć zbarſzcżu á skorze=
kolumna: b
grafika
1:
nia wyſokiego ſlazu/ á z naſienia
2:
fenum greci/ y lnianego/ warz to
3:
w oliwie á potem przeczedz á przi
4:
kładay woſku iako wiele potrzeba
5:
á tak vcżiń ſtego maſć/ ktora ieſt
6:
barzo dobra na wſzelkie twardoſci
7:
iako na wrzedzienicze y na ſadzele
8:
y na guzy/ y też gdi nią namażeſz
9:
pierſi tedy ie odmiękcża/ y flegmy
10:
łaczne odbywanie cżini przeſz vſta
11:
á nawięczey gdy migdałow ſłod=
12:
kich oleyku ktemu przimieſzaſz nicz
13:
niekładącz z oliwy tedy lepiey bę=
14:
dzie.
15:
Też ta maſć vſmierza boleſć ma= B
16:
cicze/ też boleſć inſzich cżłonkow
17:
ktora pochodzi z zimnoſci y z wia
18:
trow oſtrych/ możeſz tak vcżinić
19:
Wezmi ſoku barſzcżowego cżty=
20:
rzi vncie/ ſzawiny/ poleiu/ bylicze
21:
bożego drzewka, piołynu, ſzałwijey
Barſzcz.

kolumna: c
1:
maioranu/ rozmarinu/ każdego
2:
ziela po garſci/ Cinamonu/ ſpiki
3:
gałganu, każdego podwu dragmu
4:
wſzithko ſtłucż á warz ż winem iż
5:
wſzitko wino wywre/ á potym v
6:
cżiń z onych zioł y ſprochow ſok/
7:
ktoremu prziday białego woſku y=
8:
le potrzeba ieſt/ á tak vcżyń maſć
9:
miękką/ á na kończu kładącz thy
10:
rzecży korzenie/ tho ieſth cinamon
11:
ſpikę y inſze/ á mieſzay na rincze
12:
iż będzie maſć/ ktorey vżyway na
13:
thy rzecżi iako napiſano ieſth na
14:
wirzchu/ á nawięczey kto ma kło
15:
cie wżywocie z wiathrow oſtrych
16:
albo s flegmy/ tedy namaży ſobie
17:
żywot tą maſcią.
18:
C ¶ Też ſok barſzcżowy/ s ſadłem
19:
gęſiem á s korzeniem wyſokiego
20:
ſlazu trochę wina przimieſzawſzy
21:
tho lekarſtwo vſmierza boleſć ſta
22:
wową y cżłonkową gdy tym bę=
23:
dzieſz namazował.
24:
D ¶ Też vwarzenie barſzcżu y zli=
25:
ſciem wyſokiego ſlazu, znaſieniem
26:
pſwij/ ieſt lekarſtwo na cieſzkie pu
27:
ſzcżanie vrini ktora pochodzi zgo=
28:
raczoſcią/ y theż na roſciąganie
29:
cżłonkow gdy tim namażeſz/ y też
30:
na wrzedzienicze kthore ſię cżinią
31:
w ſtolczu/ y naprzeciwko vkąſze=
32:
niu węża/ Pandecta mowi.
kolumna: d
1:
Bleta.
2:
grafika
3:
¶ Cwikła. Pieſſen.
4:
Capitulum. 27.
5:
grafika
6:
I
Eſt żimna j wilkotna A
7:
á ſą dwa rodzaie ćwi=
8:
kły/ iedna ieſt biała á
9:
druga cżarna/ Biała
10:
ma mocz ocieraiączą y odmięk=
11:
cżaiączą/ y też odwilżaiączą/ y
12:
chłodzączą/ ale cżarna ma w ſo=
13:
bie nieiakie cirpnienie, á przeto nie
14:
iako żywot zaciſka/ ale biała ſwo
15:
ią wilkotnoſcią odmiękcża y łacz
16:
ny cżini żywot ku ſtolczom, á prze
17:
to tym ludziom ktorzi maią za=
18:
twardzenie żiwota/ ieſt dobra ćwi
19:
kła gdy ią vwarżyſz w mięſie. B
20:
¶ Też ieſt dobra/ cżyſciąc niecży B

strona: 20

Cwikła.Liſt. 20.

kolumna: a
1:
ſtoſci z głowy gdy kto ſobie vcżi=
2:
ni kichanie z oleikiem ćwiklanym
3:
z miodem á ſtrochą imbiru, żmie=
4:
ſzay ty rzecży ſpołem á w puſzcżay
5:
wnos/ thedy s kichaniem wynidą
6:
ty nieczyſtoſci z głowy
7:
C ¶ Też ſok ćwiklany z roſchodni
8:
kiem broni ciała od cżinienia wrze
9:
dzienicz gdy nim namażeſz ktory
10:
cżłonek chczeſz.
11:
D ¶ Też tenże ſok ieſt dobbry na=
12:
przeciwko ogniu piekielnemu/ y
13:
naprzeciwko bolącżkam palącem
14:
á ogniſtim ktore pochodzą skole=
15:
ry/ ale muſiſz trochę ocztu przy=
16:
mieſzać A wſzak że cżęſte á zbyt=
17:
nie iedzenie ćwikły gryzie żołądek
18:
y ielita. Cwikła tak czarna iako y
19:
byała oboya mało thucży cżłeka
20:
á tho dła niektorcy oſtroſci ktorą
21:
maią w ſobie/ Serapio/ á wſzak
22:
że ieſt dobra na zatkanie ſledzio=
23:
ny y wątroby gdy ſie będzie taki
24:
człowiek napijał tey wody w kto=
25:
rey ćwikła wrzała oczukrowawſzi
26:
trochę/ albo tak ſamo korzenie ie=
27:
dżącz vwarzone.
28:
E ¶ Też ług w ktorym wrzało ko=
29:
rzenie ćwiklane á boże drzewko/
30:
á tym ługiem myi głowę/ otręby
31:
y gnidy z głowy zgania/ y wſzy
32:
niedopuſzcża w głowie ſię mnożić
33:
F ¶ Też ſok ćwiklany z mieſzay s
34:
ſalethrą á thym namazuy licze/
35:
trąd vlecżą/ I też tho lekarſtwo
36:
ieſt dobre na rany wyſuſzaiącz ie
kolumna: b
1:
y mięſo dziwe trawiącz á ſpądza
2:
iącz/ I też roſpadliny vſt goij/ I
3:
theż liſzaie ſpądza y rany wnoſie
4:
wyſuſza goiącz.
5:
¶ Też ſok iey s ſokiem bożego G
6:
drzewka vraſzcża włoſi na parſzy
7:
wey głowie.
8:
¶ Woda w ktorey wrzała ćwi= H
9:
kła, pragnienie odeymuie y kaſzel v
10:
ſpokaia.
11:
¶ Też voda wktorey wrzała ćwi I
12:
kła zgorcżicą á ſtrochą ocztu pita
13:
albo iedzona ćwikła, ieſt dobra thē
14:
ktorzi maią twardoſć ſledziony/
15:
á nawięczey z gorcżicżą ieſt barzo
16:
dobra ku iedzeniu. Diaſcorid. mo
17:
wi Capitulo de bleta/ ćwikła tim
18:
ktorzi maią twardoſć á zatkanie
19:
w wątrobie albo wſledzionie/ bar
20:
zo dobra ieſt ku iedzeniu z gorcży=
21:
czą vwarżona.
22:
¶ Theż piekielny ogień gaſi/ y K
23:
ſpalenie od ognia ſok iey zmieſza
24:
ny zbiałkiem iaiecżnym prziłożiw
25:
ſzy na mieſcze/ ieſt rzecż barzo po
26:
moczna.
27:
¶ Też ſok ćwiklany ciepło w v= I
28:
ſzy wpuſzcżony vſmierza boleſć v
29:
ſzu/ A gdy nim pomażeſz bliznę/
30:
oddala ſinoſć y cżarnoſć kthora
31:
bywa około y nabliznie/ Pande=
32:
cta powieda iſz tak ieſt.
Krwawnik.

kolumna: c
1:
Burſa paſtoris.
2:
grafika
3:
¶ Krwawnik albo Tobołki.
4:
Taſchełkrawt.
5:
Capitulum. 28.
6:
grafika
7:
A
K
Rwawnik ieſt zimnei
8:
włoſnoſci/ á ma moc
9:
wſobie zadwieraiącą
10:
á ieſt dwoiaki krwa=
11:
wnik/ ieden ieſt maiączi liſtki iako
12:
by kaletki albo taſzki/ á przeto ieſt
13:
rzecżona kaleta paſterſka/ á dru=
14:
gi ieſt ktory zową ſporiſzem/ ktore
15:
ziełe kładzie ſię po ziemi maiącz
16:
liſtki iakoby ruta/ á naſienie ma
17:
około liſtkow/ ktory też zową ię=
18:
zycżkiem wroblem/ To ziele obo=
19:
ie ieſt vżytecżne naprzeciwko wrze
kolumna: d
1:
dzieniczam zapalonym/ tho ieſth
2:
naprzeciwko they bolącżcze ktora
3:
pochodzi s koleri zową ią herizi=
4:
pila/ y naprzeciwko tey bolącżcze
5:
ktora pochodzi ze krwie zową ią
6:
flegmon/ á tak krwawnik ſtłucżo
7:
ny z oczthem prziłożony na thakie
8:
bolącżki/ ogień wyciąga j niedo=
9:
puſzcża ſię mnożyć.
10:
¶ też ieſt oſobne lekarſtwo nacżir B
11:
woną niemocz/ y tym ktorzi plu=
12:
ią krwią/ gdy vwarziſz ten krwa=
13:
wnik z babką á zbolo armeno w
14:
wodzie deſzcżowey/ á tho piy aſz
15:
przeſtanie cżyrwonká.
16:
¶ Też vwarzywſzy ten krwaw= C
17:
nik z babką á zbolum armeno á
18:
zbiałkiem/ prziłoż to na żiwot te=
19:
mu kto ma tę cżirwoną niemocz
20:
á zaſtanawia ſię cżiſcie pod them
21:
plaſtrem.
22:
¶ Też ſok tego krwawnikn goij D
23:
y ſpaia rany ſiecżone od żelaza/
24:
też na ſtrupy albo na roſpadliny
25:
ktore ſię w vſzoch dzałaią, ábowiē
26:
wyſuſza ropę y goij.
27:
¶ Theż y na zaſtawienie rzecży E
28:
przirodzonych paniam gdi ie vwa
29:
rziſz w wodzie deſzcżowey s pſica
30:
rią zielē, á tym zielem okładay cie
31:
pło dymiona y na mieſcze taiem=
32:
ne ápotym przeſtanie ta rzecż.
33:
¶ Też ſok iego zmieſzany zbolū F
34:
armeno/ á ktho by miał plwanie
35:
krwią zaſtanawia y pierſi cżyſci/
36:
j też tim ieſt wielka pomocz ktorzi

strona: 21

Piwnik.Liſt. 21.

kolumna: a
1:
z boleſcią á ſcięſzkoſcią miewaią
2:
vrinę.
3:
G ¶ Theż naprżeciwko vkąſzeniu
4:
węża, ieſt dobry ſok krwawnikow
5:
z winem pity/ y bolenie vſzu odey=
6:
muie.
7:
H ¶ Też gdy vwarziſz krwawnik
8:
zroiownikiem w oczcie á prziłożiſz
9:
białek iaiecżny, á ſtłuc to ſpołem,
10:
á ktho by miał ogień wſobie albo
11:
wrzod zgorączey przicżiny/ thego
12:
przykładay na mieſcze zapalone.
13:
Berberus.
14:
grafika
15:
¶ Piwnik albo cżirwona glika.
16:
Paiſſlelpere.
17:
Capitulum. 29.
18:
grafika
kolumna: b
1:
I
Eſth zimne y ſuche w A
2:
wtorem ſlopniu/ á ieſt
3:
dwoiaki, domowi j pol
4:
ny/ Polny ieſt zimny
5:
y ſuchy około trzeciego ſlopnia/
6:
á ieſt ziołko z oſciami/ á owocz ieo
7:
ma wſobie cirpnoſć j zimnoſć kto
8:
ra ſie przeciwi kolerze.
9:
¶ Sok owoczu tego ziela zwod B
10:
ką babcżaną/ zaſtanawia biegun
11:
kę będączą od kielka niedziel, y też
12:
wilkoſci ktore zmacicze wypływa=
13:
ią/ A gdy vcżiniſz z owoczu tego
14:
ziela plaſtr s ſokiem diptanowym
15:
albo z niedoſpiałkowym ſtłukſzy
16:
cżiſcie/ á potym gdy by ſie kto za=
17:
kłoł drewnem/ tedy ten plaſtr wy=
18:
ciąga drewno y inſze rzecży ſciała.
19:
¶ Też ſok tego ziela/ oddala pra C
20:
gnienie/ y pothwierdza żołądek y
21:
wątrobę nad zwycżay/ y gaſi za=
22:
palenie ktore pochodzi skolery.
23:
¶ Też ſok iego zwodka rożaną D
24:
á zbiałkiem, ieſt barzo dobry plaſtr
25:
na wrzedzienicze gorącze á bolą=
26:
cze.
27:
Theż ſok tego ziela z wodką E
28:
babcżaną á ſtrochą maſtiki przy=
29:
mieſzawſzi/ átego ſie napijać/ ieſt
30:
dobre picie na cżirwoną niemocz
31:
ktora przichodzi zobłupienia j zob
32:
darcia ielit.
33:
¶ Theż na zapalenie wątroby/ F
34:
ſok tey cżyrwoney gliki z mlecżo=
35:
wą vodką, trochę prziłożiwſzi cżir
36:
wonych ſandalow/ w aptecze ſą/
D
Polſki balſam.

kolumna: c
1:
á zmieſzawſzi to ſpołem rozmocż
2:
wtym faczelet lethnie ciepło przi=
3:
łoż na wątrobę po kilko kroć á v=
4:
gaſi ie.
5:
G ¶ Theż ieſt dobre na zapalenie/
6:
ktore pochodzi w febrach/ zgorą=
7:
czich á z zgniłych wilkoſci/ thak v
8:
cżiniwſzy/ Wezmi ſoku thego tho
9:
ziela namienionego/ ſoku mlecżo
10:
wego/ każdego rowno/ mniey niż
11:
po poł kwarty kwiatkow fijolko=
12:
wych garſć/ naſienia ogorkoweo
13:
malonowego/ citrullowego/ mle=
14:
cżowego/ każdego po dwie drag=
15:
mie/ ſliwek węgierſkich ſiedḿ/ á
16:
warzże ty rżecży wproſtey wodzie
17:
iako by wpołtory kwarti wody/ á
18:
przeczedz gdy trzecia cżęſć wywre
19:
á potim oczukruy á piy trunek cie
20:
pło aż wſzytek wypijeſz/ á potym
21:
wezmieſz ty piłuły dawſzi ie vcży=
22:
nić do apteki tak napiſawſzi.
23:
Wezmi maſſi piłuł z reubarbarū
24:
dwa ſcropuły/ Maſſi piłuł ſpol=
25:
ney ruty ieden ſcropuł/ dijagredij
26:
trzi ziarnka/ zmieſzay s ſiropem
27:
mlecżowym/ vcżyń piłuł dziewięć
28:
A nazaiutrz albo trzeciego dnia
29:
wezmi diarodon abbatis ſpięć ko
30:
łacżkow poranu/ á potim drugieo
31:
dnia takieſz/ abowiem ty kołacżki
32:
potwierdzaią á potym możeſz fa
33:
czelet rozmocżić wtym ſoku iako
34:
wyſzſzey napiſano ieſt y przikładać
35:
na wątrobę przed iedzeniem.
kolumna: d
1:
Baſelicon.
2:
¶ Polſki balſam. Baſilgrim.
3:
Capitulum. 30.
4:
grafika
5:
P
Olſki balſam dwoia A
6:
ki ieſt/ ieden ieſt gwoz
7:
dzikowy/ á bowiem
8:
ma wonią gwozdzi=
9:
kową wſobie/ ktory ieſt ciepły
10:
wpirwſzē ſłopniu á ſuchi w wtorim
11:
á ieſt na rozlicżnieyſzey moczy/ o
12:
cżym ſw iadczy Platearius ſpo=
13:
wieſci konſthantinowey/ á drugi
14:
balſam maiącz wſobie barwę iak
15:
by żołtą: ieſt ciepły y ſuchy w pir=
16:
ſzym ſłopniu/ kthory balſam dla
17:
ſwei ko=
18:
rzennoſci ma mocz potwir
19:
dzaiączą y roſpądzaiączą złych
20:
wilkoſci y trawiąc ie y ocieraiącz
21:
y też cżyſciącz/ Pandecta mowi

strona: 22

Polski balſam.Liſt. 22.

kolumna: a
1:
ſpowieſci diaſcoridis o tym balſa=
2:
mie/ iakoby mocz iego lekarzom
3:
była niepewna á wątpliwa/ á nie
4:
ktorzi ſnich powiedaią iſz żołądku
5:
ieſt niedobri y ocżi zacmiewa, y też
6:
czini cżłowieka bez rozumnego/ á
7:
gdy to ziele zagnije ſie na ſlonczu,
8:
tedy robaczi ſie cżinią ſniego/ nie=
9:
kthorzy powiedaią gdy by kogo v
10:
iadł wąż thego dnia ktorego then
11:
balſam cżłowiek prziſobie ma: tedi
12:
nigdi ſie taki niewylecży/ czo ieſth
13:
rzecż niepodobna ku prawdzie/ A
14:
wſzakoż Pandecta onim mowi iſz
15:
by był dobry balſam żołądkowi/
16:
á to przeto iſz nadymanie iego od
17:
dala/ y też dobry ieſt na mdłoſć y
18:
na kordiakę/ á to gdy kto pije wi=
19:
no w ktorym to ziele wrzało albo
20:
woda iego vwarzenia/ á gdy ieſz=
21:
cże ſnim będzie vrzało iabłko citrū
22:
thedy lepiey pomaga na thy nie=
23:
moczy.
24:
B ¶ Theż żołądek zaziębiony za=
25:
grzewa y twirdzi/ gdi ie vwarziſz
26:
w winie z gałganem á zmięthką
27:
á thego ſie napijać będzieſz/ á tak
28:
y trawienie dobre ſprawuie.
29:
E ¶ Też ieſt dobry balſam na bie=
30:
gunkę ktora pochodzy z zimnych
31:
s flegmiſtich vilkoſci, iako ieſt lien
32:
teria ktora pochodzi z zażiębienia
33:
żołądka/ tak iſz pokarm wychodzi
34:
rychło z żołądka nicz ſie niemie=
35:
niącz wnim áni trawiącz/ á tho
36:
tak ſprawuiącz/ Wezmi naſienia
kolumna: b
1:
balſamowego, trochę ſoku tarnko
2:
wego/ á tho warż w deſzcżowey
3:
wodzie á day ſie thego napić cho=
4:
remu/ zaſtanowi biegunkę.
5:
¶ Też ieſt dobry balſam na wy= D
6:
cżyſcienie macicze/ y na pobudze=
7:
nie przyrodzoney niemoczy paniā
8:
á tho gdy vwarziſz z bylicżą y zli=
9:
ſciem bobkowym/ á to przikładay
10:
na maciczę ciepło/ y też ſtego cżo=
11:
pek vcżiń á włoż gi na nocz tham
12:
do macicze wniſką fortkę/ á then
13:
cżopek y pocżęcie rychłe ſprawuie.
14:
¶ Theż to ziele z baziliją/ zdzie= E
15:
wanną warz w winie/ á prziłoż
16:
trochę oliwy/ á gdy tego przyło=
17:
żyſz na biodra/ tedy ten plaſtr cżi=
18:
ni ſtolcze wolne tim ludziem kto=
19:
rzy maią chciwoſć á niemogą ſtol
20:
czow mieć/ zową lekarze tę choro
21:
bę Tenaſmon.
22:
¶ Też gdy go kto pożywa w ka F
23:
puſcie cżarney przyſiekaiącz go/
24:
thedy wolnoſć oddychania cżyni
25:
pierſiam/ y też bolenie ocżu odda=
26:
la gdy ie vwarziſz w winie á tego
27:
wina ſie napijaſz/ Pandecta/ Pla=
28:
tearius o tym mowią.
29:
Brionia.
30:
grafika
31:
¶ Przeſtęp. Brionich oderwilde
32:
weinreben.
33:
Capitulum. 31.
D ij
Przeſtęp.

kolumna: c
grafika
1:
A
P
Rzeſtęp ieſt ciepłego
2:
y ſuchego przyrodze=
3:
nia/ to ieſt korzeń, liſt
4:
y wſzitko ziele iednako
5:
á ma wſobie wloſnoſć ocieraiącą
6:
y omywaiączą/ y ſubtilizowaną
7:
y też roſpądzaiącą złich wilkoſci,
8:
á przeto dobre ieſt tym ktorzy ma=
9:
ią twardoſć ſledzioni cżiniącz ſnie
10:
go plaſtr/ á kniemu przyłożyſz ko=
11:
rzenia wyſokiego ſlazu y też fig, y
12:
ſmalczu albo ſadła wieprzowego,
13:
á thy rzecży warzyć w wodzie yſz
14:
zmiękcżeią/ á potym ſtłukſzy thy
15:
rzecży weſpołek przyłoż na ſledzio
16:
nę/ roſchodzi ſie pod tym gruzła
17:
ſledziony.
18:
B ¶ Theż ſok przeſtępow/ ſpądza
19:
ſierſć s ſkor.
20:
C ¶ Też ſok przeſtępow s ſolą/ ieſt
kolumna: d
1:
dobry na rany ſzkodliwe gdy ie wy
2:
mywaſz albo płocżeſz tym ſokiem
3:
¶ Theż roſpadliny ktore na ko= D
4:
niech bywaią vlecża.
5:
¶ Theż korzeń przeſtępowy ſtłu= E
6:
cżony z fenum grecum/ á z wyką
7:
z ocztem/ á tą wodą omyway ſko
8:
rę/ ábowiem tha wodka ſpądza
9:
s ſkori piegi y inſze ſzkaradoſci, bli=
10:
zni y też ſinoſć ktora bywa pod o
11:
cżyma.
12:
¶ Sok tego ziela zmieſzay z o= F
13:
liwą á z woſkiem/ á vcżiń iako by
14:
maſć/ tedy ta maſć ieſt dobra na
15:
fiſtułę ktora bywa wſtolczu/ y bo=
16:
leſć vſmierza barzo dobrze.
17:
¶ Też wirzchy tego przeſtępu/ G
18:
gdi iuż przichodzi ku vzrzeniu, wa
19:
rzone s ſwoyſkim koprem á ſkorze
20:
niem piotruſzcżanym/ á tey wody
21:
ſie ciepło napijay/ tedi vrinę pędzi
22:
y żiwot odmiękcża.
23:
¶ Też korzeń z winem vwarzo= H
24:
ny/ odpądza bol zanokcicze gdy
25:
tego przyłożiſz na palecz/ y roſpą=
26:
dza ſniego niecżiſtoſci/ y też to le=
27:
karſtwo wyciąga koſci zran j mię
28:
ſo zgniłe trawi.
29:
¶ Też wino wktorim wrzało to I
30:
ziele ieſt dobre na ſwiętego walan
31:
tego niemocz/ y naprzeciwko apo=
32:
plexij/ kthora niemocz ieſth barzo
33:
zla/ tak yſz wedwudzieſtu godzin
34:
vmarza cżłowieka/ Iedno iſz płod
35:
w żywocie zabija / y theż ieſt dobry

strona: 23

PodroznikLiſt. 23.

kolumna: a
1:
na przeciwko vkąſzeniu węża kto=
2:
rego zową tyrus/ ktory w chodzi w
3:
driakiew/ iedno nietzeba wiele brać
4:
razem tego, iedno czoby dwie dra=
5:
gmie zaważyło/ A gdy pani tego
6:
ſobie włożi wtaiemne mieſcze wy=
7:
wodzi vmarły płod z żywota.
8:
K ¶ Też gdy ſie thego wina pani
9:
napijać będzie w ktorim wrzał prze
10:
ſtęp/ rzecż iey przyrodzoną pobu=
11:
dza y vrinę wywodzi/ y też maci=
12:
czę cżyſci gdy na thym zielu nie=
13:
wiaſta ſiedzi.
14:
L ¶ Też wrzod podnim ſie zbiera y
15:
pothym wychodzi precż bol gdy v=
16:
vcżyniſz plaſtr ſkorzenia przeſtępowe
17:
go y też s malczu wieproweo j ſko=
18:
rzenia wyſokieo ſlazu weſpołek ſtłuk
19:
ſzy á tego przyłoż na mieſcze ſadze
20:
iowe vznaſz pomocz/ Auicenna y
21:
Pandecta o tym powiedaią.
22:
Cicorea.
23:
grafika
24:
¶ Podrożnik. Wegwart.
25:
Capitulum. 31.
26:
A
P
Odrożnik ieſth zimny
27:
y wilki w wtorim ſłop=
28:
niu/ á ieſt dwoiaki/ ie=
29:
den polny drugi ogro=
30:
dny/ więczey chłodzi niż
31:
li polny.
32:
B ¶ Sok podrożnikowy ieſt dobry
33:
naprzeciwko zatkaniu wątroby/
kolumna: b
grafika
1:
y naprzeciwko zapaleniu iey thym
2:
obycżaiem ſprawuiącz/ Wezmi
3:
ſoku podrożnikowego/ mlecżoweo
4:
ieleniego ięzyka, każdego ſnich po=
5:
połkwarty albo mniey/ kwiatkow
6:
fijołkowych/ rozynkow drobnych/
7:
każdego ſnich po cżtyrzy dragmy
8:
naſienia ogorkowego/ malonowe=
9:
go/ Citrullowego/ Baniowego/
10:
naſienia lactucżanego/ naſienia
11:
kurzey nogy/ każdego po dwie dra
12:
gmie/ ſpodij dragmę iednę/ wſzyt=
13:
ki rzeczy przetłukſzy warz ie w poł=
14:
tory kwarty wody/ prycżyniwſzy
15:
kielko łyżek ocztu/ aże by polowi=
16:
cza wywrzała/ á pothym przecze=
17:
dziwſzy oczukruy białym czukrem
18:
á ſtego iuż będzie ſirop/ kthorego
19:
ſie napijay cieplo poranu j wiecżor
20:
á gdy gi wypijeſz/ tedy wezmi thy
D iij
Podroznik.

kolumna: c
1:
piłuły dawſzy ie ſobie vcżynić do a
2:
pteki/ Wezmi maſſi piłuł de reu=
3:
barbaro dwa ſcropuły/ Maſſy pi
4:
łuł ſtomachicarum ieden ſcropuł/
5:
Dijagredij trzy ziarnka/ vcżyń pi
6:
łuły wlidzbie dziewięć s ſiropem
7:
Wyſokiego mlecżu/ á nazaiutrz
8:
wezmi dla poſilenia cżłonkow, ko
9:
łacżkow diarodō abbatis ſpięć ra
10:
zem/ albo triaſandali kołacżki też
11:
ſą dobre dla poſilenia/ á z wierz=
12:
chu na wątrobę vcżyń mazanie
13:
maſcią triaſandali/ albo wezmi
14:
wodki wyſokiegp mlecżu/ prochu
15:
ſandalowego cżarnego/ á to ſpołē
16:
żmieſzay, á omoczywſzy faceleth
17:
wetroie ſłożony prziłoż na wątro
18:
bę/ tedy gaſi zapalenie iey.
19:
C ¶ Też ſok podrożnikow ieſth po=
20:
moczny naprzeciwko vkąſzeniu wę
21:
ża j inſzego iadowitego zwierzęcia
22:
D ¶ Też ſok tego ziela zmąką ięcż
23:
mienną/ á ſtrochą ocztu/ ſtrochą
24:
blaywaſu/ á zmieſzaſz tho cżyſcie/
25:
ieſt rzecż barzo dobra na wrzedzie
26:
nicze gorącze á bolącżki ktore zo=
27:
wą Criſipile/ abowiem chłodzi
28:
y boleſć zatłumia.
29:
E ¶ Też ſok podrożnikow zmieſza=
30:
ny s ſokiem wyſokiego ſlazu á s
31:
ſokiem ziela paraliżowego á z ole
32:
iem lnianym á ſtrochą ſzafranu/
33:
zmieſzay ty rzecży ſpołem/ ieſt do=
34:
bry plaſtr na bolenie rog ktore zo=
35:
wą podagra.
36:
F ¶ Też wodka podrożnikowa s
kolumna: d
1:
ſaletrą zmieſzana, ieſth dobra na=
2:
przeciwko trądowi/ to ieſt na cżir=
3:
wone kroſty ktore bywaią na liczu
4:
gdy tym omywaſz licze cżęſto.
5:
¶ Też ſok podrożnikowy zwod= G
6:
ką lactucżaną poſila ſercze/ Aui=
7:
cenna o tym powiada Capitulo o
8:
żyłach ſerdecżnych.
9:
Calamentum.
10:
grafika
11:
¶ Miętka kamienna.
12:
Sſtainmuntz.
13:
Capitulum. 32.
14:
grafika
15:
M
Iętka kamienna/ al= A
16:
bo polna miętka ieſth
17:
ciepłoſci y ſucchoſci w
18:
trzeciem ſłopniu, á ieſt
19:
troiakiey oſobnoſci/ iedna ieſt w=
20:
woni ſwoiey j wliſciu
21:
podobna po

strona: 24

Miętka kamienna.Liſt. 24.

kolumna: a
1:
leiowi/ iedno iż liſcia ieſth trochę
2:
ſzyrſzego/ á ſtądże niektorzy żową
3:
ią piołynem polnym/ wtora oſo=
4:
ba miętki tey kamienny zową ią
5:
biała lebiotka/ á trzecia ieſth na=
6:
podobnoſć miętki polney/ iedno iż
7:
liſt ma ſzyrſzi y dłuſzſzy niżli miętka
8:
polſka/ Pandecta ſpowieſti Gal=
9:
liena/ gdi ktory cżłowiek pije ſok kamiēney
10:
miętki s ſitą miodową te
11:
dy pot pobudza y poczenie cżyni.
12:
B ¶ Gdy tę miętkę kamienną ze=
13:
trzeſz z oliwą a ſtrochą ſoli y theż
14:
ſtrochą ocztu/ á tim pomażeſz pul
15:
ſi v rąk j vnog przed febrą z godzi
16:
nę/ tedy to pomazanie oddala dr=
17:
żenie y zimnoſć kthora przychodzi
18:
w febrach.
19:
C ¶ Też to lekarſtwo ieſth dobre na
20:
denną niemocz/ pomazawſzy tym
21:
tę żyłę ktorą zową ſciatica.
22:
D ¶ Też ſok tego ziela vwarzony
23:
z winem/ albo ſamo ziele vwarzo=
24:
ne w winie á tego ſie napiay, rzecz
25:
przyrodzoną pobudza paniam bar
26:
zo mocznie.
27:
E ¶ Też trędowatym ludziem ieſth
28:
barzo pomoczne lekarſtwo z inſzy=
29:
mi rzecżami na thę niemocz ſlu=
30:
zączemi/ á bowiem trawi y ro=
31:
ſpądza niecżyſtoſci thy s ktorych
32:
trąd pochodzi.
33:
F ¶ Sok tego ziela z winem/ na
34:
ſinoſć kthora bywa pod oczyma
35:
przyłożony/ ſpądza ia precż.
36:
G ¶ Też ſok tey miętki piti z wod=
kolumna: b
1:
ką piołynkową albo przez kliſtere
2:
w puſzcżony do ielit/ robaki y gli=
3:
ſti wypądza j zabija/ Też ſam ſok
4:
iego zabija y morzy chrobaki ktho
5:
re bywaią w vſzoch j wranach kto
6:
re pochodzą z łych kroſt=
7:
Też gdy ſtey kamienney mięt= H
8:
ki będzie vcżynion cżopek ſuppo=
9:
ſitorium/ á włoſzyſz gi do macicze
10:
tedy płod vmarły wypądza/ ale z
11:
winem maſz vcżynić ten cżopek/
12:
á przeto ma mocz oſtrą wycżynia=
13:
iączą dla ciepłoſci ktorą ma wſo=
14:
bie/ y dla gorżkoſci
15:
¶ Też ſama miętka kamienna I
16:
vwarzona w wodzie á oczukrowa
17:
wſzy/ á kto ią pije tedy niecżyſtoſci
18:
z wątroby y s ſledziony wypądza
19:
y żołtą niemocz vzdrawia.
20:
¶ Sok tego ziela na przeciwko K
21:
vkąſzeniu węża ieſth barzo dobry
22:
gdy nim mieſcze pomażeſz vkąſzo=
23:
ne/ y też ſtłucżone mieſcza y odda
24:
wienie goij.
25:
¶ Też miętka kamiena z winem L
26:
pita, iad vcina y mdli/ y też mdły
27:
żołądek poſila/ A kurzenie ſthego
28:
ziela węże z domu wygania, á prze
29:
tho między inſzymi znamienitemi
30:
lekarſtwi godne ieſt policżenia, Pādecta
31:
mowi, dziſieyſzego cżaſu mie
32:
dzy lekarzmi ieſt nazwano to ziele
33:
dijacalamentum dla ſlachetnoſci
34:
tego ziela.
D iiij
Czenturzija.

kolumna: c
1:
Centaurea.
2:
grafika
3:
¶ Czenturzija Fieberkrawt.
4:
Capitulum. 33.
5:
grafika
6:
A
I
Eſth ciepła j ſucha w=
7:
trzecim ſłopniu, á ieſth
8:
dwoiaka, iedna więcſza
9:
druga mnieyſza/ á ma
10:
mocz ſpaiaiączą y ſtu=
11:
laiączą/ abowiem gdy
12:
by korzenie więcżſzey centurziey by
13:
ło włożono w garniecz w ktorym
14:
mięſo wre/ tedy ſtuki onego mięſa
15:
zroſtą ſie/ á tak gdy ſwieża bę=
16:
dzie położona na ranę gojią mo=
17:
cznie, y też proch iey toż vcżini.
18:
B ¶ Korzenie czenturzijey więcż=
19:
ſzey/ tho ieſth proch iego albo vwa
kolumna: d
1:
rzenie iego korzenia z lakriciją w=
2:
wodzie/ dobre ieſt tym ktorzy plu=
3:
ią krwią.
4:
¶ Też vwarzenie Czenturzijey C
5:
więcżſzey albo mnieyſzey z ielenim
6:
ięzikiem y też z rozynkami y la=
7:
kriciją/ á potim przeczedz y oczu=
8:
kruy/ ieſt dobre ku piciu thym kto=
9:
rzy zimniczę maią/ mowi Platea
10:
rius ſpowieſci Galienuſa/ Czen=
11:
turzija ieſt ziele ktore ieſt godne po
12:
licżenia międzi inſzymi wyborne=
13:
mi lekarſtwy/ ktora wypycha zat=
14:
kania ſledziony j z wątroby przez
15:
żadnego obrażenia/ á tak ieſt bar=
16:
zo dobra na żołtą niemocz wpiciu
17:
albo wſiropie.
18:
¶ Też woda wktorey by wrzała D
19:
Czenturzia pobudza przyrodzoną
20:
rzecż paniam, j też płod ku wiſciu
21:
poſila, á przeto niema być paniam
22:
dawano brzemiennem to picie, bo
23:
by muſiała przed cżaſem mieć po=
24:
rodzenie/ á gdy przyłożyſz naſie=
25:
nia włoſkiego kopru y piotruſzcża=
26:
nego/ tedy vrinę obficie pobudza/
27:
y też na zatkanie wątroby j ſlezio=
28:
ny/ y na zatkanie nyrek ieſth zna=
29:
mienita pomocz gdy białego czu=
30:
kru przyłożyſz.
31:
Też Czenturzija z winem y z= E
32:
oliwą warzona/ a pothym onego
33:
przyłoż na nyrki/ pobudza vrinnę
34:
ku wyſzciu/ y też na ſledzionę ieſth
35:
dobre lekarſtwo na niemocży iey/
36:
A gdy maſć będzie vcżyniona sſo

strona: 25

Pſi ięzyk.Liſt. 25.

kolumna: a
1:
ku Czenturzijey j ſprochem iego á
2:
z oliwą á ſtrochą woſku, a ſtego v
3:
cżyń maſć/ á gdy będzieſz poma=
4:
zował albo przykładał na ſledzionę
5:
tedy twardoſć iey miękcży.
6:
F ¶ Też na przeciwko twardoſci
7:
ſledziony y wątroby, y naprzeciw=
8:
ko żołtey niemoczy ieſt pomoczne
9:
tho ziele wſiropie thim obycżaiem
10:
ſprawuiącz/ Wezmi ſoku Czentu
11:
rzijey mniey niżli poł kwarty, wod
12:
ki ieleniego ięzika też trochę mniej
13:
niżli poł kwarty, korzenia włoſkie=
14:
go kopru, piotruſzcżanego/ opicho
15:
wego/ naſienia ogorkowego/ ma=
16:
lonowego/ citrulloweo/ banioweo
17:
każdego po trzech dragmach, warz
18:
thy rzecży w wodzie ażeby trzecia
19:
cżęſć wywrzała/ á potym przecze=
20:
dziwſzy oczukrui a tego ſie napijai
21:
ciepło poranu/ iako y inedy/ á po=
22:
thym wezmi piłuły dragmę iednę
23:
de Reubarbaro/ á potym dla po=
24:
ſilenia wezmi kołacżkow dijakala
25:
mentum.
26:
G ¶ Też ten ſirop ieſt dobri na ko=
27:
likę cięſką/ y też ſok Czenturzijey
28:
z wodką rożaną ieſt dobry na ocży
29:
abowiem wyſzuſza ie znamienicie.
30:
Cinogloſſa.
31:
?................................
32:
..................................?
33:
¶ Pſi ięzyk. Hundeſtzunge.
34:
Capitulum. 34.
kolumna: b
grafika
1:
P
Si ięzyk ieſt zielie po= A
2:
dobne zielu babcze/ ie=
3:
dno iż pſi ięzyk ma na
4:
wierzchu liſcia ſwego
5:
nieiakie żyłki iakoby koſztecżki/ ſok
6:
tego pſiego ięzyku z ocztem zmie=
7:
ſzany/ goij roſpadliny y kroſty vſt
8:
y warg, j inſze rany ſzkodliwe/ j też
9:
pſi ięzyk zimnego y ſzuchego przy=
10:
rodzenia/ Sok tego pſiego ięzika
11:
s ſokiem babcżanym j ſkorzeniem
12:
koſaćczowym á ſtrochą miodu/
13:
to zmieſzay ſpołem/ á tym nama=
14:
zuy rany j roſpadliny ktore bywa=
15:
ią w podniebieniu j w vſciech goij
16:
ie mocznie.
17:
¶ Też vwarz pſi ięzyk z babką y B
18:
z gicżelnikiem/ á w tim ſidz zielu
19:
w wannie j też okładay nim ſobie
20:
nyrki albo krzyże/ chczeſli zaſtano
Pſi ięzyk.

kolumna: c
1:
wić gomoream to ieſt ciecżenie na
2:
ſienia przyrodzonego vmęſzcżyzn/
3:
á potim vwarz kwiatkow zliſciem
4:
włoſkiey wierzby á ſtrochą bobro=
5:
wych ſtroiow y z ocztem/ á thym
6:
ſobie okładay cżłonek thaiemny
7:
wſzytek chczeſzli to zaſtanowić/ al
8:
bo vwarz naſienie lactucżane/ ci=
9:
trulli/ pſilij/ malonowego/ ogor=
10:
kowego, kurzey nogi, ſwiniego mle
11:
cżu/ warże to w wodzie ſgodzinę
12:
á pothym przyłoż agreſty a trochę
13:
ocztu/ á tego ſie napijay chczeſzli
14:
zaſtanowicz thę rzecz przirodzoną
15:
v męſzcżyzn.
16:
C ¶ Sa też niektore rzecży/ kthore
17:
trawią naſienie y duchy ożywia=
18:
iącze ktore mnożą naſienie/ y theż
19:
wiatry trawią/ iako ieſth włoſka
20:
wirzba/ rutha/ maiorana/ miętka
21:
kamienna/ kmin/ hanyż/ abowiē
22:
ty rżecży ſą ktore trawią y roſpą=
23:
dzaią wiatry y naſienie przyrodzo=
24:
ne/ Platearius mowi na tim mie=
25:
ſczu gdzie mowi o włoſkiey wirz=
26:
bie.
27:
D ¶ Też vwarzenie pſiego ięzika
28:
á omiedziwſzy napijay ſie thego, á
29:
bowiem niecżiſtoſci lipkie z żołąd=
30:
ka wypądza.
31:
E ¶ Też wezmi pſi ięzyk á ſercze
32:
małei żabki, á ti rzecżi położ gdzie
33:
chczeſz/ tedy na ono mieſcze wſzyt=
34:
czy pſi ſie zbieżą/ á gdy thy rzecży
35:
włożyſz pod wielki palecz nożny/
36:
tedy nacię żadny pies niezaſzcżek=
kolumna: d
1:
nie ale będą iakoby niemi/ á gdy
2:
ty rzecży zawinieſz na ſzije pſią iż=
3:
by gębą niemogł doſiiącz/ tedi ſie
4:
będzie wkoło obracżał iako koło/
5:
tak długo aż padnie na ziemie ia=
6:
koby zdechły/ á to ieſt rzecż do=
7:
ſwiadcżona naſzych cżaſow, Woy
8:
ciech mowi na tym mieſczu gdzie
9:
mowi o moczy zioł.
10:
Camomilla
11:
grafika
12:
¶ Rumien. Camillen.
13:
Capitulum. 35.
14:
grafika
15:
R
Vmien ma w ſobie A
16:
ciepłoſć y ſuchoſć w=
17:
pierwſzem ſłopniu/ á
18:
ma mocz odmiękcża=
19:
iączą y też roſpądzaiączą/ gałąſ=

strona: 26

Rumien.

kolumna: a
1:
ki j kwiatki rumnowe ſą iednakiei
2:
mocży.
3:
B ¶ Woda w ktoryby wrzał ru=
4:
mianek z bylicżą á tym naparzay
5:
maciczę/ rzecż przyrodzoną pobu=
6:
dza paniam/ y theż thym paniam
7:
ktore maią porodzić czini łaczne á
8:
przez boleſci rodzenia.
9:
C ¶ Też vwarzenie kwiatkow ru=
10:
mienkowych/ y też wierzchow pio
11:
łynkowych/ ſkorzeniem włoſkiego
12:
kopru/ ſpiotruſzczanym/ y też zna
13:
ſieniem ogorkowym/ y z malono=
14:
wym/ baniowym y citrullowym,
15:
warzże thi rzecżi w wodzie á w wi
16:
nie/ albo w ſamym winie aże do=
17:
połowicze/ á tego ſie natżcżo na=
18:
pijay/ abowiem vrinę popądza y
19:
kamień łamiącz wygania z vrin=
20:
ną/ y też opuchlinę ſledziony y bo
21:
leſć wątroby y ſlabizn roſpądza,
22:
y żołtą niemocz vlecża.
23:
D ¶ Też vwarzenie rumienkowych
24:
kwiatkow s fijołkowym korzeniem
25:
y znaſieniem ogorkowym/ malo=
26:
nowym/ citrullowym/ y też banio
27:
wym/ y znaſieniem lactucżanym
28:
wyſokiego mlecżu/ każdego ſnich
29:
po poł garſci/ lakricijey skielo ko=
30:
rzonkow/ fig ſpięć/ á tho warz w=
31:
wodzie/ á potym oczukruy á pij
32:
poranu ciepło/ dychawicżnym ieſt
33:
lekarſtwo dobre/ á nawięczey tym
34:
kthorzy maią bolącżkę albo rany
35:
na płuczach/ y wątrobę chorą w=
36:
ſpomaga.
kolumna: b
1:
¶ Też kwiatki rumienkowe z ocz F
2:
tem y ſtrochą ſoli y z oleykiem ru=
3:
mienkowym/ ſtłucż ty rzecży ſpo=
4:
łem/ á gdy tym namażeſz pulſi v=
5:
rąk y też v nog/ albo prziłożywſzi
6:
tego na pulſi iakoby plaſtr/ thedy
7:
zimniczę wypądza albo vſmierza
8:
á to maſz cżinić godzinę pred zim=
9:
niczą.
10:
¶ Też gdy z oleykiem rumien= G
11:
kowym namażeſz ciepło grzbieh/
12:
zimno vſmierza ktore bywa przy=
13:
zimniczach/ y trzęſienie zbythnie.
14:
¶ Też gdy namażeſz oleykiē ru H
15:
mienkowym z oleykiem ſwoyſkieo
16:
kupru grzbiet/ tedy tym ieſt dobre
17:
ktorzi ſie ſpraczuią wchodzie á ma
18:
ią boleſć w krzyżach/ á nazaiurz
19:
nicz niepocżuią potym mazaniu.
20:
¶ Też rumien ma mocz gruzł= I
21:
miekcżaiączą j roſpadzaiączą/ y
22:
trawiączą j ſcieńczaiączą á prze=
23:
to boleſci vſmierza/ á na więczey
24:
gdy kwiatki rumienkowe w oliwie
25:
vwarzyſz á tą oliwą namażeſz bo
26:
lącze mieſcze á zwłaſzcża ſłabiz=
27:
nę ieſtliby tam boleſć była przeſta
28:
nie pod tym.
29:
¶ Też kwiatki rumienkowe bo= K
30:
lenie głowy y ocżu oddalaią.
31:
¶ Theż tym ktorzy maią mdlą L
32:
wątyobę/ ſok rumienkowy dany
33:
zwodką mlecżową vzdrawia wą
34:
trobę/ y zimnlcę odpądza/ y theż
35:
rumien ieſth dobry na bolącżki y
36:
na ſzadzele/ abowiē miękcżi ie izbie
Matki bozey włoſki.

kolumna: c
1:
ra ſie pod tym cżyſcie/ Auicenna
2:
powiada.
3:
Capillus veneris
4:
?...............................
5:
................................?
6:
¶ Matki bożey włoſki. Stain=
7:
rute.
8:
Capitulum. 36.
9:
grafika
10:
A
M
Atki bożey włoſki, Pādecta
11:
z ianem mezue
12:
mowią o thych włoſ=
13:
kach iżby były ty włoſ
14:
ski ſtudzienne/ á niektorzy powie=
15:
daią yżby były mchem ſtudziennē
16:
albo koriandrem ſtudziennym/ á
17:
bowiem matki bożey włoſki ſą po
18:
dobne w liſciu, koriandrowemu li=
19:
ſciu/ Diaſcorides powieda onim
20:
iżby było poletricon ktore też ieſth
21:
podobne wewſzytkim. Matki bożej ######

strona: 26


kolumna: d
1:
włoſkom/ roſcie to ziele na mieſ=
2:
czach ciemnych a na wilgothnych
3:
około ſtudzien, ieſt zimney y ſuchej
4:
włoſnoſci w wtorim ſłopniu, Pla
5:
tearius mowi iżeby miało włoſ=
6:
noſć w ſobie pobudzaiączą vryny
7:
ſwieże włoſki więczſzey ſa moczy/
8:
ale zwiędłe nie tak rozlicżney mo=
9:
czy telko ziołko ieſth pożyteczne a
10:
nie korzenie.
11:
¶ Ieſt dobre na zapalenie wą= B
12:
troby j na febrę tercianę gdy ſirop
13:
vcżyniſz tym obycżaiem/ Wezmi
14:
matki bożej włoſkow/ mlecżu wy=
15:
ſokiego/ ieleniego ięzyku/ po gar=
16:
ſci, naſienia ogorkowego/ malo=
17:
nowego/ citrullowego/ banioweo
18:
y też naſienia kurzey nogi y lactu
19:
cżanego/ á ſtych rzecżi vcżiń ſirop
20:
ſczukrem iako y pirwey á napijay
21:
ſie tego poranu y wiecżor po trun=
22:
kowi ciepło, á pothym po wypiciu
23:
tego ſiropu wezmi ty piłuły daw
24:
ſzy ie vcżinić do apteki tak napiſa=
25:
ſzy/ Wezmi piłuł de Reubarba=
26:
ro dragmę iednę/ Diagredij trzy
27:
ziarnka/ á vcżyń piłuł dziewięć z
28:
wodką mlecżową, á ieſtliby chciał
29:
miaſto piłuł wziąć lektwarz tym
30:
obycżaiem/ wezmi lektwarzu s ſo
31:
ku Rożanego/ Diaſene/ każdego
32:
ſnich po dwie dragmie/ Caſſie trzi
33:
dragmy/ zmieſzay ſpołem á vcżiń
34:
Confect/ wezmi gi na ſwitaniu/
35:
á możeſz ponim z godzinę ſpać á
36:
potim nazaiurz dla poſilenia we=

strona: 27

Czebula.Liſt. 27.

kolumna: a
1:
zmi ſpięć kołacżkow diarodō ab=
2:
batis albo triaſandalow.
3:
C ¶ Mathki bożey włoſki roſzcżą
4:
włoſi tim ktorzi maią parchowa=
5:
tą głowę/ to ieſt gdy ſok tego zie=
6:
la s ſokiem bożego drzewka á ſtro
7:
chą miodu przeſnego/ zmieſzay ty
8:
rzecżi á namazuy mieſcze oblazłe
9:
albo kładz ty ſoki albo żiele ſamo
10:
wług á myi ſobie głowę tym łu=
11:
giem zdrapaiąc głowę ſtrupliwą
12:
á tim wymyway ługiem, albo na
13:
mazuy głowę timi ſoki z miodem
14:
D ¶ Theż ſok matki bożey włoſek
15:
znaſieniem włoſkigo kopru j zwro
16:
bliem proſem/ vwarziwſzy ty rze=
17:
cży zwinem á thego ſie napijay/
18:
kamień łamie to picie/ y też cży=
19:
ni łaczne odbywanie flegmy y lip
20:
kich wilkoſci ktore w pierſiach ob
21:
fituią, ale oczukruj ten ſirop mier
22:
nie/ Serapio powieda.
23:
E ¶ Theż wino w ktorym wre tho ziele
24:
ziele z ieleniem ięzikiem, ieſt dobre
25:
naprzeciwko zatkaniu ſledziony y
26:
wąthroby/ y na cięſzkie puſzcżanie
27:
wodi, j zaſtanawia biegunkę krwa
28:
wą to ieſt cżyrwoną niemocz.
29:
Cepe.
30:
grafika
31:
¶Czebula. Ziuifal.
32:
Capitulum. 37.
kolumna: b
grafika
1:
C
Zebula ieſt ciepła, go A
2:
rącza w wtorim ſłop
3:
niu znieiaką vilkoſcią
4:
á zwłaſzcża cżirwona
5:
czebula á przedługowata ieſt moc
6:
nieyſza j oſtrſza niżli okrągła cebu
7:
la y biała/ á ma włoſnoſć otwie=
8:
raiączą/ ábowiem otwiera końce
9:
żył tych ktore ſą wſthołczu prawie
10:
około ielita: zową ie Emoroides/
11:
á to gdy przyłożyſz czebule na ko=
12:
niecz tego ielita, j też pobudza rzetz
13:
przyrodzoną paniam gdy vcżiniſz
14:
cżopek ſczebule á włożiſz gi do ma
15:
cicze przes godzinę/ Iedno iż cze=
16:
bula ieſth nadymaiącza á trudna
17:
ku ſtrawieniu/ á nawięczey ſuro=
18:
wa/ ále warzona Czebula zagrze=
19:
wa cżłowieka y ſubtilizuie wnim
20:
twardoſć, wilkoſci grube flegmiſte
Czebula.

kolumna: c
1:
á przeto ludziem ſuchego przyro=
2:
dzenia kolerikom ieſth niedobra ku
3:
iedzeniu/ ale flegmatykom dobra
4:
ym ieſth iadać/ ábowiem thrawi
5:
wnich flegmę y ſiecże ią.
6:
B ¶ Też czebula cżyni pragnienie
7:
y wiatry/ y też żywot odmiękcża.
8:
C ¶ Sok czebułny/ zmieſzani ſpro
9:
chem maiorany á ſtrochą ymbiru
10:
á gdy thego w puſciſz wnos cżiſci
11:
głowę.
12:
D ¶ Też czebula ſtłucżona zwodą
13:
z zrutą: ieſth dobra naprzeciwko v
14:
kąſzenin pſa wſciekłego.
15:
E ¶ Też gdi czebulę ſtłucżeſz zgnia
16:
zdem iaſkołcżem á z miodem/ bę=
17:
dzieſz mał dobry plaſthr na ſlino=
18:
gorz gdy z wirzchu przyłożyſz.
19:
F ¶ Też czebula ſlłucżona z ocztē
20:
á tym na ſłończu pomazuy trąd
21:
na liczu albo kroſty cżyrwone/ zgi
22:
ną od tego.
23:
G ¶ Też gdi ſok czebulny zmieſzaſz
24:
ſtucją k torą przedaią w aptecze á
25:
thego przyłożiſz na ocży przez chu
26:
ſthę/ ſwierzb ocżu oddala kthory
27:
ſwirzb s flegmy ſłoney pochodzi.
28:
H ¶ Też gdi ſok czebulny zmieſzaſz
29:
zoliwą á tim namażeſz brodawki
30:
ſpądza ie precż.
31:
I ¶ Też gdi ſok czebulny zmieſzaſz
32:
s ſmalczem albo s ſadłem koko=
33:
ſzym/ á tym namażeſz mieſcze od=
34:
dawione albo ſtarte bothem albo
35:
cżem ynem ieſt pomocz na tho.
36:
K ¶ Też gdi ſoku czebulnego wpu
kolumna: d
1:
ſciſz w vcho s ſokiem bożego drze=
2:
wka, albo ſamego, tedi oſtrzi mdły
3:
ſłuch/ y piſzcżenie z vſzu oddala/ y
4:
wilkoſczi nie dopuſzcża płynąć w
5:
vſzy.
6:
¶ Theż gdy tymi ſoki pomażeſz L
7:
głowę parchowatą/ roſci na niey
8:
włoſi/ y takież na brodzie gdy thy=
9:
mi ſoki będzieſz namazował mi=
10:
ſcze gołe/ ábowiem dla ſwey oſtro
11:
ſci otwiera dziurecżki w brodzie y
12:
indzie/ á tak cżini drogę włoſom
13:
ku rychłemu roſzcżeniu/ á to ieſth
14:
rzecż doſwiadcżona, ſerapio mo=
15:
wi yżby miała pobudzać gamra=
16:
cziją ále kto iey częſtho pożywa/
17:
wzrok mdli y też zaćmiewa/ y ſen
18:
cżyni napełniaiącz głowę dymy.
19:
Coriandrum.
20:
grafika
21:
¶ Koriander. Koriander A
22:
Capitulum. 38.
23:
K
Oriander ieſth ziele/
24:
kthorego ziela naſie=
25:
nia poſpolicie poży=
26:
wamy wlekarſtwie/ á
27:
ieſth zimne w pirwſzym ſłopniu/ á
28:
ſuche w wtorim wedłuk Auicēnni
29:
Serapio them powiada yżby ſie
30:
więczey ſkłaniało ku zimnoſci ta
31:
kież Galienus mowi/ ale Dia=

strona: 28

Koriander.Liſt. 28.

kolumna: a
grafika
1:
ſcorides inaczey mowi/ ábowiem
2:
powieda żeby miało być zimnego
3:
przyrodzenia.
4:
B ¶ Sok koryandrow ieſth dobry
5:
na bolącżki gorące gdy ocztu á ſo
6:
ku roiownikowego przymieſzaſz/ á
7:
tego przyłożyſz na bolącżkę/ ábo=
8:
wiem chłodzi y bol odeymuie, j też
9:
opuchlinę y boleſć cżłonku taiem=
10:
nego vmęſzcżyzn.
11:
C ¶ Theż koriander przyprawiony
12:
z ocztem/ á gdy go pożywaſz tro=
13:
chę po obiedzie broni dimow wſtę=
14:
pować w głowę.
15:
D ¶ Też proch koriandrow s ſokiē
16:
babcżanym zmieſzany á z wodką
17:
babcżaną/ gdy ſie go napije kielo
18:
razow ten ktory ma biegunkę/ za=
19:
ſtanawia ią.
20:
E ¶ Też ſok koriandrow z ocztem
kolumna: b
1:
zmieſzany, na piekielny ogień dobri
2:
ieſt ktori bywa w ciele.
3:
¶ Też naſienie iego zwodką bab F
4:
cżaną pity od paniey/ zaſtanawia
5:
iey przyrodzoną niemocz/ j też in=
6:
ſzą biegunkę, ieſt rzecż doſwiadcżo
7:
na/ Pandecta mowi capitulo de
8:
coriandro/ Coriander pry ſwieży:
9:
ieſt zymny zbytnie/ á cżyni pry o
10:
mdlenie głowy y zmilknienie gło=
11:
wy/ ábowiem gdy go ktho wonia
12:
albo pożywa/ niedopuſcża dymu
13:
wſtępować w głowę z żołądka á
14:
to iſz zaciſka gi ſwoią zimnoſcią,
15:
á tak ieſt dobri tim ktorzy miewa=
16:
ią cżęſte bolenie głowy, jtim dobri
17:
ktory by ſie niechciał vpić/ y tym
18:
ktorzi cirpią ſwiętego walantego
19:
niemocz.
20:
¶ Też woda w ktorey by wrzał G
21:
Koriander oczukrowawſzy ią iako
22:
by ią pił/ cżyni takiemu niezwod
23:
y naſienie męſzcżyznam wyſuſza.
24:
¶ Też ſok koryandrow wnos w H
25:
puſzcżony krew zaſtanawia z noſa
26:
albo tilko ſama wonia cżyni to.
27:
¶ Też ſok iego s ſokiem roiow= I
28:
nikowym á z ocztem/ á z oſrodką
29:
chlebową zmieſzawſzy/ á tego przy
30:
łoż plaſtru na wrzod bolączi á za
31:
palony/ pomaga znamienicie.
32:
¶ Theż zmieſzawſzy ſok korian= K
33:
drow z mlekiem albo z blaywaſē,
34:
albo z oleykiem rożanym á thego
35:
przyłoż na wrzod albo na zapale=
36:
nie/ wyciągnie ogień j boleſc odey
Kania przędza.

kolumna: c
1:
muie ſerapio powiada.
2:
L ¶ Też koriander przyprawiony
3:
ſczukrem iako bywa w aptecze, ieſt
4:
dobry naprzeciwko głowy zawra=
5:
czaniu/ ktore bywa z dymu gorą=
6:
czego albo s flegmiſtego.
7:
m ¶ Też ſok iego wpuſzcżony w o
8:
ko/ vſmierza boleſc ocżu.
9:
N ¶ Też gdy proch koriandrow bę
10:
dzie pity z wodką boragową/ od=
11:
dala drżenie ſerdecżne.
12:
Cuſcuta.
13:

14:
¶ Kania przędza. Flachſſei=
15:
den oder ſeiden vff flachs.
16:
Capitulum. 39 grafika
kolumna: d
1:
K
Ania przędza wije ſie
2:
po zielu y po lnie/ á A
3:
ieſt ciepła w pirwſzim
4:
ſłopniu/ ſucha w vto
5:
rim richło/ ma mocz cżyſcienia y
6:
wypądzania melankoliey, j też po
7:
tym flegmy tym obycżaiem/ We
8:
zmi Kaniey przędze/ ieleniego ięzi
9:
ku/ każdego ſnich po garſci/ pa=
10:
protki/ korzenia ſoſnki/ liſtkow ſe=
11:
nes/ każdego po połtory garſczi/
12:
kwiáthkow fijołkowych/ borágo=
13:
wych/ każdego ſnich popoł garſci
14:
wárz że ty rzecży skraiáwſzi
15:
korzōki w winie á w wodzie/ iżby było
16:
wſzytkiego połtory kwárty/ á ocz=
17:
tu prziley skielko łyżek/ á pothym
18:
wárz iżby trzeciá cżęſc wywrzała
19:
á przeczedz y oczukruy/ napijáy że
20:
ſie tego poranu y wiecżor po trun=
21:
kowi ciepło/ á gdy wypijeſz ten ſi=
22:
rop/ Wezmi piłuły dáwſzy ie vcżi
23:
nić do apteki thak napiſáwſzy/
24:
Wezmi Maſſi piłuł do lapidela=
25:
zuli/ Maſſi piłuł żołądkowych/
26:
każdych po połdragmy/ Turbith
27:
trzecią cżęſc dragmy/ imbiru trzi
28:
ziarnka/ zmieſzáy że ty rzecży á v=
29:
cżin piłuły s ſiropem ieleniego ię
30:
zyka w licżbie dziewięć/ á potym
31:
nazaiutrz dlá poſileniá cżłonkow
32:
wezmi pięć kołácżkow kthore zo=
33:
wą dijacalamentum albo dijaca=
34:
paris/ ábowiem ten ſirop wſpo=
35:
maga wątrobę mdłą y nyrki cży
36:
ſci y też wątrobę znamienicie.

strona: 29

Kania przędza.Liſt. 29.

kolumna: a
1:
B ¶ Też naprzeciwko thymże nie=
2:
moczam, gdi vwarziſz Kanią przę
3:
dzę z naſieniem włoſkiego kopru/
4:
ſpiotruſzcżanym/ ſparagowym/
5:
bruſci/ w winie/ ieſt rzecż pomocz=
6:
na y barzo dobra/ ábowiem vry=
7:
nę znamienicie pędzy/ j żołtą nie=
8:
mocz vlecżą ktorá pochodzi s ſtro
9:
ny wątroby/ y też to picie zimni=
10:
czę dziátkám oddálá/ gdy dobrze
11:
oczukruieſz á tego ſie gim napijać
12:
bedzieſz dawał.
13:
C ¶ Też vwarzenie Kaniey prze=
14:
dze z winem á z hanyżem á z opi=
15:
chem á z gałganem/ żołądek po=
16:
ſila y tráwienie dobre cżyni/ Se=
17:
rapio o tym powiedá.
18:
¶ Theż gdi ſie napijeż z ocztem
19:
Kaniey przędze/ ſzcżkáwkę vſtana
20:
wiá.
21:
D ¶ Theż wodka iey ieſth dziwney
22:
moczy naprzeciwko żołtey niemo=
23:
czy.
24:
E ¶ Theż wodka w ktorey wrzała
25:
Kania przędza ſpolną drijakwią
26:
á s hannyżem/ kłocie wnętrzne y
27:
boleſc żywota oddalá/ ábowiem
28:
cżyſci niecżiſtoſci mulne ielit y ma
29:
ciczę y nyrek á tak pomagá/ Aui-
30:
cenua powiadá/ przyrodzenie theo
31:
zielá ieſth według przyrodzeniá o=
32:
nego zielá około ktorego ſie obwi
33:
iá, á ieſtliby około ciepłego/ thedy
34:
też má w ſobie ciepłoſc, á ieſthliby
35:
około zimnego, tedy też má w ſo=
kolumna: b
1:
bie zimnoſc/ Pandecta powiadá
2:
Ciperus.grafika
3:
¶Wodny oſtrzyſz Wildegaliē.
4:
Capitulum. 40. grafika
5:
W
Odny oſtrzyſz ieſt cie A
6:
pły j ſuchy w wtorim
7:
ſłopniu/ á ieſt ziele na
8:
trzy granie roſtącze/
9:
á korzenie tego zielá ieſt vżytecżne
10:
ku lekarſtwám/ má mocz roſpą=
11:
dzaiączą/ á przetho ieſt vżytecżne
12:
naprzeciwko cięſzkiemu puſzcżaniu
13:
vriny ktore bywá z boleſcią po tro
14:
ſzcże á cżęſto.
15:
¶ Też na kamień thym ſpoſobē B
16:
wezmi korzenia tego zielá ſtarſzi ie
17:
dobrze/ korzeniá piotruſzcżanego/
C
Wodny oſtryſz.

kolumna: c
1:
każdego rowno ſzeſc vnciy/ naſie=
2:
niá opichowego/ włoſkiego kopru
3:
łamikamieniowego/khażdego po
4:
vncijey/ wſzythko ſtłukſzy wárz w
5:
winie ażeby trzecia cżęſc wywrza=
6:
ła/ á potym przeczedzywſzy oczu=
7:
kruy á piy naprzeciwko tym przy=
8:
godám.
9:
C ¶ Też vwarziwſzi wodny oſtrziż
10:
w winie albo w wodzie/ á potym
11:
gdy vwre ſtłucż gi á zmieſzáy z o=
12:
leykiem rumienkowym albo ſpro=
13:
ſtą oliwą/ á thego ciepło przyłoż
14:
na nyrki albo na krzyże/ wywie=
15:
dzie vrynę w obphitoſci.
16:
D ¶ Też gdy vwarzyſz wodny O=
17:
ſtrzyſz korzenie iego w winie z zielē
18:
łamikamieniem/ á potym nabrá=
19:
wſzy oney wody ciepło w ſikáwkę
20:
w puſzcżáiże tham w korzeń męſz=
21:
cżyznie/ znamienicie kamień wy=
22:
pądzá łamiącz gi w práwdzie/ y
23:
też na przeciwko boleniu żołądka
24:
y inſzich wnętrznoſci ieſt dobre to.
25:
E ¶ Też varzony oſtrziż ſamē
26:
cinamonē wwinie/ tedi żołądek barzo
27:
twirdzi y boleſci wnim zatłumiá.
28:
F ¶ Też vwarzenie wodnego O=
29:
ſtryżu w oliwie ſamey thak długo
30:
iżby barzo wywrzało/ ale khorzeń
31:
má być warzony s kraiany drob=
32:
no/ á kto má pamięć zapſowaną
33:
prawie z grunthu/ włoż thego na
34:
węgle á trzymay głowę nad tym
35:
dymem biorącz gi wſię vſty/ poſi
kolumna: d
1:
lá pamięć/ y głowę/ y mozg bar=
2:
zo dobrze.
3:
¶ Proch korzeniá tego zielá wło G
4:
żony na rany złe/ goij ie y vilkoſci
5:
wyſuſzá.
6:
¶ Też kto go pożywá cżyni czu H
7:
dną barwę, y theż wonią vſth złą
8:
przikrą odeimuie á wdzięcżną cżi
9:
ni/ Platearius powiadá.
10:
Też korzeń tego zielá ſtłucżo=I
11:
ny z zielem paraliżouym albo sſo=
12:
kiem iego/ á z oleykiem bobroweo
13:
ſtroiu/ á to ſpołem zmieſzáy á na
14:
mazuy cżłonki w ktorych ieſt bol/
15:
pomagá y żyły ſuche poſilá kthore
16:
ſą zemdlone.
17:
¶ Iedno cżęſte pożiwanie korze K
18:
nia tego zielá ieſt ſzkodliwe/ ábo=
19:
wiem páli krew/ Auicenna mowi
20:
¶ Vwarzenie tego oſtrziżu, goij L
21:
roſpadliny vſt j dziąſla zgniłe/ tą
22:
wodą płocżącz/ y zęby twierdzy.
23:
¶ Wino w ktorym by był wa= m
24:
rzony korzeń tego zielá/ ktho by ie
25:
pił maiącz zły miechierz/ á ſthąd
26:
cżęſte puſzcżanie vryny y żbythnie
27:
niemogącz cżaſem zadzierżeć/ te=
28:
dy pomagá to wino j zaſtanawiá
29:
y nyrkám ieſth oſobliwa pomocz
30:
to ziołko.
31:
¶ Też gdy vwarzyſz to w winie N
32:
á przyłożyż go na maciczę ozim=
33:
niałą/ zagrzewa ią cżyſcie/ y theż
34:
emoroidi pobudza/ tho ieſth krew
35:
s ſtholcza/ y naprzeciwko długim

strona: 30

Czelidonia.Liſt. 30.

kolumna: a
1:
febrám oſobliwą mocz má gdi go
2:
w ſiropie kto pożywá/ Serapio/
3:
Pandecta/ Platearius/ o tym zie
4:
lu powiedaią.
5:
Celidonia.grafika
6:
¶ Czelidonia albo Złotnik.
7:
Schelwurtz.
8:
Capitulum. 41. grafika
9:
C
Zelidoniá ieſt ciepłá A
10:
y ſuchá w cżwártym
11:
ſłopniu/ á ieſt dwoia
12:
ká więcſzá y mnieyſzá
13:
á wſzakoſz iedna wmiaſto drugiey
14:
może być braná/ á gdy ktory do=
15:
ctor piſze ią w receptach/ tedy ko=
16:
rzenie má być rozumiáno nie zie=
kolumna: b
1:
le/ ábowiem w korzeniu ieſt więc=
2:
ſzá mocz/ roſpądzaiączá j tráwią
3:
czá y też przyciągaiączą.
4:
¶ Ieſth pomoczná naprzeciwko B
5:
boleſci zębow kthorá przychodzi z
6:
zimney przicżyny, to ieſt gdy proch
7:
s korzeniá Czelidoniowego będzie
8:
na zębie bolączym trzymany.
9:
¶ Theż głowę cżyſci z zimnych C
10:
wilkoſci y theż maciczę paniám y
11:
fortkę niſką wyſuſzá barzo dobrze
12:
gdy włożiſz tam związawſzi proch
13:
korzeniá Czelidoniowego zoleykiē
14:
Liliowwym/ á vwikłeſz bawełnę
15:
y tam wetkáſz yzby tak było przez
16:
nocz/ á pothym wyimieſz/ Albo
17:
thak vcżyń, wezmi korzeniá thego
18:
prochu/ albo wſzytkiego zielá y ko
19:
rzeniá/ wárzże to w wodzie a po=
20:
thym podſtháw pod ſię yżby para
21:
ſzła miedzi nogi do macicze.
22:
¶ Theż wezmi korzeniá Celido= D
23:
nijey/ ſtłucż że gi á potim wárz w
24:
winie/ á gdy by miáł grizienie w
25:
żywoczie/ thedi rozmocżywſzi gęb
26:
kę w ciepłym winie onym/ przy=
27:
kładái na mieſcze bolącze odeidzie
28:
bol precż/ y na kolikę ieſt dobre to.
29:
¶ Też rzecż przyrodzoną paniā E
30:
wywodzi gdi będzieſz tim ſobie na
31:
parzała cżęſto macicżę.
32:
¶ Też woda w ktorey by wrzało F
33:
korzenie Czelidoniowe/ włożiwſzy
34:
wnię miodu á tym vſta ſobie pło
35:
kać/ wyſuſzá kroſty złe w vſciech y
Czelidonia.

kolumna: c
1:
goij/ á náwięczey bolącżcze kan=
2:
czer barzo ſie przeciwi.
3:
G ¶ Też proch korzeniá tego ziela
4:
s ſokiem iego/ fiſtułę zaſtanawiá
5:
wyſuſzaiącz ią gdy tam tego bę=
6:
dzieſz wpuſzcżać cżęſtho w dziurę
7:
w fiſtulną/ Platearius powiadá
8:
H ¶ Też ſok Czelidonijey ſtucziją
9:
ktorá ieſt w aptecze zmieſzawſzy ie
10:
ſpołem á tego w puſzcżáy na ocży
11:
pothwierdzá mdłe ocży viaſnia=
12:
iącz ie/ j makuły ſpądzá ſnich.
13:
I ¶ Niektorzi piją wino w ktorim
14:
warzoná ieſth Czelidoniá dlá żoł=
15:
tey niemoczy.
16:
K ¶ Diaſcorides capitulo de Cze=
17:
lidonia mowi/ Sok prawi Czeli=
18:
donijey więcſzey z miodem warzo
19:
ny na węglu/ bielmo y inſze niecżi
20:
ſtoſci z oczu ſpądzá y ſcierá.
21:
L ¶ Też ſok Czelidoniowy ſtrochą
22:
ſiarki kiedy pomażeſz ſkorę thym/
23:
kroſty y inſze ſzkaradoſci zgładzá/
24:
á tak dobry ieſt na ſwierzb.
25:
m ¶ Theż ſok Czelidonijey z mio=
26:
dem zmieſzany/ á pothym ciepło
27:
wnos wpuſzcżony głowę cżyſci/
28:
Pādecta powiadá j Serapio ſpo
29:
wieſci Diaſcorida.
30:
Catapucia.
31:
¶ Trłycż Springkraut.
32:
Capitulum. 42.
kolumna: d
grafika
1:
T
Rłycż ieſth to ziele cie A
2:
płe w trecim ſłopniu
3:
á wilkie w wtorim ſło
4:
pniu/ á gdy w recep=
5:
tach naydzieſz piſáno o Trłycży/
6:
máſz rozumieć nie o zielu ale o o=
7:
woczu/ s ktorego owoczu ſkorecż=
8:
kę wirzchnią zdzieraią/ Zielona
9:
Trłycż má przednią mocż cżiſcie=
10:
niá y purgowaniá flegmy/ á po=
11:
tim melākolią j kolerę pędzi precż
12:
¶ Też má włoſnoſć purgowa= B
13:
niá wilkoſci przez vſta/ á to znieia
14:
kiey tłuſtoſci y łekkoſci kthorą má
15:
wſobie/ á tak niewadzy bierać al=
16:
bo pożywać thego owoczu zdro=
17:
wym ludziē dlá zachowaniá zdro=
18:
wiá.
19:
¶ Theż niemocznym ieſt dobre/ C

strona: 31

Trłycz.Liſt. 31

kolumna: a
1:
á náwięczey maiączym na każdy
2:
dzień febre / ktorą zową quotidia=
3:
na/ ktorá s flegmy ſłoney pocho=
4:
dzy/ s ktorey też flegmy y ſwierzb
5:
ſie mnoży/ á tho tym obycżaiem
6:
vcżyniwſzy ſirop/ Wezmi Trły=
7:
cżowego owoczu, polney drijákwie
8:
polney ruty/ każdego ſnich po gar
9:
ſci/ korzeniá ſoſnki mnieyſzey/ pa=
10:
protki/ każdego ſnich po cżthyrzy
11:
dragmy/ kaniey przędze/ liſtkow ſe
12:
nes/ każdego ſnich po dwie drag=
13:
mie/ ty wſzitki rzecży wárz w wo=
14:
dzie aże do wywarzeniá thrzeciey
15:
cżęſci/ á przeczedziwſzy omiedz sſzi=
16:
mowanym miodem á tak ſie theo
17:
ſiropu napijáy poránu y wiecżor/
18:
przed wiecżerzą we dwie godzinie.
19:
D ¶ Też możeſz ſobie vcżynić Clá=
20:
ret tym obycżaiem/ wezmi Trły=
21:
cży grſć/ Czinamonu/ gałganu/
22:
dwie dragmie, imbiru trochę, ſtłutz
23:
ty rzecży wſzytki miáłko á wárż ie
24:
w winie/ á przyłoż trochę miodu
25:
ſſzimowanego/ á potym przecedz
26:
przez worek/ á tho będzie roſkoſzne
27:
picie ludziem znamienytym á ro=
28:
ſkoſznym/ á náwięczey tym ktorzy
29:
by mieli febre quotidiánę.
30:
E ¶ Też tho picie ieſth dobre tym
31:
ktorzy maią boleſć wnogach/ kto
32:
rego piciá albo ſiropu możeſz po=
33:
żywać y w mięſney polewcze/ al=
34:
bo w iakiey inſzey.
35:
F ¶ Też wino w ktorym było wa=
kolumna: b
1:
rzono to ziele/ ieſth dobre ku piciu
2:
tym ktorzi miewaią kłocie w cien=
3:
kich ielitach/ zową tę boleſć iliaca
4:
barzo złá á ſzkodliwá ta niemocz.
5:
¶ Też toż wino w ktore przyło= G
6:
żyſz zielá pirwoſnki, ktore ſie napir
7:
wey vkazuie na wioſnę, á omiedzi
8:
wſzy/ gdy ſie tego napijać będzieſz
9:
ábowiem ieſth dobre naprzeciwko
10:
paraliżowi, y naprzeciwko bolom
11:
cżłonkowym y ſtawowym:
12:
¶ Też proch Trłycży/ ſthrochą H
13:
prochu cinamonowego w miekkiē
14:
iaiu wzięty albo w iakiey polewce
15:
leguchno purguie flegmę s cżło=
16:
wieka.
17:
¶ Mocz liſciá Trłycżowego ieſt I
18:
mnieyſzá niżli iagodek iego.
19:
¶ Też iagody tego zielá pietná=
20:
ſcie wliczbie/ ſkorki ſnich z iąwſzy,
21:
á zmieſzáwſzy ſnimi trochę aloepa
22:
tici á maſtiki theż trochę, zmieſzáy
23:
to ſpołem ſtłukſzy á vcżiń piłuły/
24:
wezmiż ie na nocz chceſzli aby ſcie
25:
bie wypędziły flegmę s kholerą y
26:
inſze wodne wilkoſci przez ſtolcze/
27:
cżynią też wraczanie.
28:
¶ Theż ſwierzb y trąd wypądzá L
29:
y gliſthi z żywota dzieciom, gdy ie
30:
vwarzyſz w wodzie á dáſz ku piciu
31:
Serapio Spādectą powiedaią.
32:
Cucumer.grafika
33:
¶ Ogorek. Kurbis.
C iij
Ogorek.

kolumna: c
grafika
1:
Capitulum. 43.
2:
A
O
Gorek ieſt zimnego y
3:
ſnchego przyrodzeniá
4:
w wthorym ſłopniu/
5:
naſieniá pożiwámi w
6:
reczeptach/ naſienie Ogorkowe/
7:
baniowe/ citrullowe/ malonowe/
8:
ty naſieniá ſą iakmiárz iednakiey
9:
moczy y włoſnoſci/ Thy naſieniá
10:
vſmirzaią gorączoſć/ zapálenie/
11:
y też gorączoſc kolery odeymuią/
12:
iedno iſz Ogorki/ cittrulli/ malo=
13:
ny cżynią złe wilkoſci ktore ſą ła=
14:
czne ku prochnieniu y gniłoſci/ á
15:
tak pothym ku zimniam/ iedno
16:
yż naſienie Ogorkowe lepſze ieſth
17:
niżli czitrullowo.
18:
Czitrullus ieſth trudnieiſzi ku ſtrá
19:
wieniu/ á cżini zimnice barzo dłu
kolumna: d
1:
gie/ ktorego złoſci przeciwi ſie ha=
2:
nyſz zagrzewaiącz żołądek.
3:
Kthorzi ludzie miewaią omdlenie
4:
z gorączey przycżyny/ ſama tełko
5:
woniá Ogorkowa ożiwiá cłowie
6:
ka y ſercze chłodzącz.
7:
¶ Sok ogorkowy albo citrullo B
8:
wy/ pragnienie odeymuie.
9:
¶ Też gdy vwarzyſz Ogorek ſci C
10:
trullem w wodzie á przyleieſz tro=
11:
chę ocztu á miodu/ á tego ſie ciep=
12:
ło napijeſz/ cżyni wraczanie fle=
13:
gmiſthymi wilkoſciami/ á náwię=
14:
czey gdy kniemu przyłożyſz iago=
15:
dek trłycżowych.
16:
¶ Sok Ogorkow s ſokiem ci= D
17:
trollowym/ vſmierzá boleſc
18:
cżłōkow taiemnych v męſzcżyzn/ tho
19:
ieſth iądrek/ gdy na nie przyłożyſz
20:
rozmocżywſzy faczelet.
21:
¶ Naſienie Ogorkowe/ citrul= E
22:
lowe/ malonowe/ ſą naſieniá pę=
23:
dzącze vryny/ á thak ſą godne ku
24:
lekarſtwám.
25:
¶ Theż ty naſieniá ſą dobre na F
26:
przeciwko zatkaniu wątroby y ſle
27:
dziony, nyrek/ miecherza. ynaprze=
28:
ciwko wrzedzieniczám ktore ſie cżi
29:
nią wpierſiach/ ale ie trzeba zwi=
30:
rzchnich ſkorek obłupować á potī
31:
máſz ie zetrzeć/ á potym wtyzan=
32:
nie warzić, á potim przeczedziwſzi
33:
oczukruy á piy będzieſz miáł lekar
34:
ſtwo na przeciwko tym chorobám
35:
¶ Też wgorączych á w oſtrych G

strona: 32

Ogorek.Liſt. 32.

kolumna: a
1:
gorącżkach/ iako w tercianach/ w
2:
vſtawicżnych kthore zowiemy og=
3:
niowymi/ albo też włożonych nie=
4:
moczach/ to cżworo naſienie vwa
5:
rzone tym obycżaiem ieſt wielkiey
6:
pomoczy/ Wárz naſienie Ogor=
7:
kowe/ malonowe/ czitrullowe/ y
8:
też kukurbitowe/ warzże ie w wo=
9:
dzie iakoby we dwu kwártu wody
10:
á potim włoż knim ſoku wyſokieo
11:
mlecżu iako mniey niżli połkwár=
12:
ty/ kwiátkow fijołkowych/ rozin=
13:
kow drobnych iakoby po cżterzech
14:
dragmach/ naſieniá lactucżanego
15:
kurzey nogi/ ięcżmieniu/ iuiubę/
16:
ſebeſten, (w aptecze ty owocze ſą)
17:
każdego rowno po dwie dragmie/
18:
ſliwek węgierſkich ſiedm/ niecháy
19:
thy rzecży wreią wſzythki ſpołem/
20:
przylawſzy ſpięć łyżek oczta/ áżby
21:
trzeciá cżęſc wywrzała/ á potym
22:
przeczedziwſzy oczukruy á piy po=
23:
ranu y wiecżor ciepło po trunko=
24:
wi/ á gdy gi wypijeſz za kielo dni/
25:
weżmiſz pothym lekarſtwo s ſoku
26:
rożanego z apteki poł vncijey/ caſ
27:
ſiey fiſtuły trzy dragmy/ á to we=
28:
zmi na ſwitaniu z wodką mlecżo
29:
wą á z borágową dlá ſtholczow/
30:
ieſt to rzecż nie podłá możeſz wie=
31:
rzyć na takie niemoczy gorącze/
32:
á potym nazaiutrz po purgacijey
33:
wezmi kołáczkow za groſz kthore
34:
zową triaſandali/ albo diarodon
35:
abbatis s cżtyrzy razem dlá poſi=
kolumna: b
1:
leniá żołądka y wątroby/ ábowiē
2:
ten ſirop y thim ieſth dobry barzo
3:
ktorzy maią ſuchoty/ vrynę theż
4:
pędzi y ſtolcze cżyni lekko/ Sera=
5:
pio s Pādectą powiadaią/ y Pla
6:
tearius tego poſwiatcżá.
7:
Calamus ſilueſtris.
8:
¶ Tatarſkie ziele. Wilder
9:
calmis.
10:
Capitulum. 44.grafika
11:
T
Atarſkie ziele ieſt czie= A
12:
płego y ſuchego przy
13:
rodzeniá/ á má mocz
14:
ſubtilizouania j vmo
15:
cznianiá ſwoią korzennoſczią w=
16:
rodzoną/ á ſtąd że pobudzá rzecż
17:
przyrodzoną paniám znamienicie
C iiij
Tatarskie ziele.

kolumna: c
1:
y też vrynę pędzi gdy gi vwarżyſz
2:
w winie skopytnikiem á z bożym
3:
drzewkiem/ á potim oſłodziſz tro=
4:
chą miodem sſzimowanym/ á teo
5:
ſie napijay poranu y wiecżor trūk
6:
á potym onymże zielem przecze=
7:
dziwſzy pierwey wodę onę w kto=
8:
rey wrzały/ okładay ciepło dymio
9:
na y maciczę/ ábowiem to ſpra=
10:
wia ku mieniu tych rżecży.
11:
B ¶ Też wino w kthorym wrżało
12:
Tatarſkie ziele/ z zielem y znaſie=
13:
niem opichowym y s chebdowym
14:
á potym oczukrowawſzy/ ieſt do=
15:
bre naprzeciwko opuchlinie żywo=
16:
ta ktora przychodzy z zimney przi=
17:
cżyny/ y też ieſt dobre to picie na=
18:
przeciwko trudnemu puſzcżaniu v
19:
riny/ ktora bywa potroſzcze á zbo
20:
leſcią/ y też nyrki wſpomaga cho
21:
re/ A gdi cżopek vcżiniſz ſtych zioł
22:
po vwarzeniu á włożiſz w macicę
23:
niemocz przirodzoną paniam po=
24:
budza/ y bolenie wmaciczy vſmie
25:
rza/ albo vcżyń ſtych zioł wannę
26:
nawarzywſzi tego ziela/ á ſiedz że
27:
wthey wannie albo okładay ſobie
28:
dymiona y maciczę/ toż vcżyny/
29:
Serapio powieda.
30:
C ¶ Theż plaſtr vcżyniony ſtatar=
31:
ſkiego ziela á ſkorzenia dypthano=
32:
wego/ ſtłucż że thy rzecży ſpołem
33:
á wley knim oliwy/ á ieſzcże drugi
34:
raz przetłuc á potem ciepło priłoż
35:
na golenie w ktorych by była bo=
kolumna: d
1:
leſc albo łamanie/ ábowiem ma
2:
moc oſobliwą plaſtr ten naprzeci
3:
wko takiem boleſcziam poſilaiącz
4:
żyły ſuche/ y mieſcze oddawione
5:
albo ſtłucżone w ſpomagaiącz/
6:
co ieſt rzecż cżęſto doſwiatcżona.
7:
¶ Korzeń tego ziela Tatarſkiego D
8:
ieſt barzo korzēny á zagrzewaiąci
9:
á ieſth dobri naprzeciwko boleniu
10:
żołądka y inſzych wnętrznoſci, kto=
11:
ra boleſć pochodzi z zimney przy=
12:
cżyny y z wiatrow.
13:
¶ Też wino w ktorym by wrza= E
14:
ło to korzenie ſcinamonem á zgał
15:
ganem/ trawienie cżyni dobre/ al=
16:
bo vcżyniwſzy proch ſtego polſkieo
17:
korzenia á ſcinamonem á zgałga
18:
nem/ zwieſzawſzy thy prochy day
19:
wypić zwinem ciepło dla poſilenia
20:
żołądka/ oczukrować dobrze mo=
21:
żeſz.
22:
Canapusgrafika
23:
¶ Konop. Haniff.
24:
Capitulum. 45.
25:
K
Onopia ieſth ciepła y
26:
ſucha w wtorym ſłop
27:
niu/ Naſienie konop=
28:
ne ieſt więcżſzey wagi
29:
niżli ſamo ziele/ kthore ma wielką
30:
moc wyſuſzaiączą/ y też ma moc
31:
roſpądzaiączą/ opuchliuy j wiatri
32:
á przeto naſienie konopne ieſt do=

strona: 33

Konopia.33.

kolumna: a
grafika
1:
bre na opuchlinę żiwota ktora by=
2:
wa z zimney przicżiny/ á mleko v
3:
czyniwſzy gęſto s ſiemienia kono=
4:
pnego/ wyſuſzá naſienie przirodzo
5:
ne męſzczyznám/ á niektorzy wy=
6:
ciſkaią ſok s ſiemieniá á wpnſzcżo
7:
ny ciepło w vcho/ boleſć odeymu=
8:
ie y vſmierzá/ Serapio powiedá
9:
iż gdy korzenie konopne będzie v=
10:
warzone ſkorzeniem wyſokzeo ſlá=
11:
zu á s pſinkowym/ á potym ſtłu=
12:
cżeſz á vcżyniſz pláſtr/ á przyłożyſz
13:
na wrzedzienicze albo na bolącżkę
14:
bolączą á zapáloną/ barzo ieſt v=
15:
żytecżne/
16:
Skorki konopne ſą dobre na cży=
17:
nienie powrozow.
18:
B ¶ Theż oley ſkonopnego naſie=
19:
niá wpuſzcżony wbolącze vcho bo
20:
leſć vſmierzá.
kolumna: b
1:
¶ Też gdi kto wyciſnie ſám ſok C
2:
z naſienia konopneo á pożywá go
3:
tedy cżyni bolenie głowy.
4:
¶ Theż liſtki Konopne z bożym D
5:
drzewkiem wługu warzone/ á kto
6:
by ſię mył tem ługiem tedy włoſi
7:
długie cżini y głowę barzo cżyſci.
8:
¶ Polewki/ á nawięczey gdi ſa= E
9:
mo ſiemię/ niedobre ieſt ku iedze=
10:
niu, ábowiem ieſth trudne ku ſtrá=
11:
wieniu/ iedno iſz wiatry wypądza
12:
z żywotha.
13:
¶ Też ſok wſzitkiego zielá w puſz F
14:
cżony ciepło na ranę bol vſpokoia.
15:
¶ Też kto by ſię obiádł ſiemie= G
16:
nia konopnego á ſtąd by miáł nie
17:
iaką chorobę/ thedy ſie má napić
18:
wody z miodem á z ocztem vwá=
19:
rzoney/ albo ſiropu acetoſum wa
20:
ptecze gi maią/ odeydzie niemocz
21:
to ieſth boleſć wnętrzná/ y boleſć
22:
głowy ktorá bywá dlá dimow w
23:
ſthępuiączich w głowę z żołądka
24:
ſtego ſiemienia konopnego.
25:
¶ Theż z vwarzenia naſienia y H
26:
korzenia ſiemiennego zblaijwaſem
27:
á z olejkiem rożanym, ſtłucż ty rze
28:
cży ſpołem á potym onego przy=
29:
kłádáy na bolącżkę, vznáſz pomoc
30:
niemałą.
31:
Cartamusgrafika
32:
¶ Domowy ſzafran.
33:
Wilderſchaffran.
Domowy ſzafran.

kolumna: c
grafika
1:
Capitulum 46.
2:
A
S
Zafran domowy al=
3:
bo krokos má wſobie
4:
ciepłoſć wwtorim ſło
5:
pniu/ naſienie domo=
6:
wego ſzafranu ieſt naużytnieyſze, á
7:
pothym kwiát iego má włoſnoſć
8:
wyſuſzaiącą j ocieraiączą/ czknie=
9:
nie cżyny y ſkłonnoſć ku wracza=
10:
niu y ſtolcze pubudzá á tak żołąd
11:
kowi ſzkodzy/ á wſzakoſz gdy knie=
12:
mu przyłożiſz trochę imbiru á gał
13:
ganu/ tedy vcżyni purgaciją then
14:
krokos bez obrażenia żołądka.
15:
B ¶ Kwiecie thego krokoſu ſtarſzy
16:
ie na proch á przymieſzáſz ocztu/ á
17:
gdy thim będzieſz namazowáł na
18:
dziwe mięſo, ałbo na liſzáy, zginie
19:
od tego.
kolumna: d
1:
¶ Theż ſpadały ięzyk albo vſta C
2:
v dzieci tym namaży kielo razow=
3:
á zlecżyſz.
4:
¶ Theż kwiátki ſzafranu ogrod= D
5:
nego w winie warzone/ mleko w=
6:
pierſiach biálym głowám s ſiadłe
7:
roſpuſzcża.
8:
¶ Też naſienie tego Krokoſu v E
9:
warzone w polewcze kapłoniey al
10:
bo kurowey cżyni ſtolcze przez kto
11:
re wywodzi flegmę z żołądka y s
12:
pierſi. I też they polewky ſtym ſza
13:
franem możeſz wlać w kliſtherę do
14:
ielith chczeſzli kolikę vlecżyć.
15:
¶ Theż żołtą niemocz vlecżyſz F
16:
gdy kwiátki tego krokoſu vwarziſz
17:
w ſitie á thego daſz ſie napić kielo
18:
razow poranu ciepło dobri trunek
19:
¶ Też gdi by kogo niedzwiádek G
20:
vkąſił/ vwárz Krokos w winie al
21:
bo w wodzie á dáy ſie napić/ y za
22:
pocić ſie ma potim/ á ktemu ſtluk
23:
ſzy then Krokos przimieſzáy ocztu
24:
á prziłoż na ranę ktorą niedzwiá=
25:
dek vcżynił/ wyciągá iád/ powie=
26:
daią niektorzy lekarze/ aby korzeń
27:
Krokoſow w ręcze trzimany bole=
28:
ſci bronił ktorá by miała przidz od
29:
vkąſzeniá niedzwiadkowego.
30:
¶ Też kur ſtáry kijem zabity/ á
31:
nie zarzezany kthory má być wy=
32:
wnątrzony á oſkubiony á ty rze=
33:
cży weń maią być włożone/ iako
34:
náprzod Cinamon/ Krokos/ ha=
35:
nyſz/ lebiodka/ y korzenie paprotki

strona: 34

Kapuſta.Liſt 34.

kolumna: a
1:
każdego ſnich podmiarą. á potim
2:
zaſzpuntowáwſzy tego kura/ máſz
3:
warzyć ze dwie godzinie, á potym
4:
ta polewka ieſth barzo dobrá na=
5:
przeciwko iadō niedzwiádkowym
6:
y wężowym/ ocżym Pandecta s
7:
Platearzem ſwiadcżą.
8:
Caulis.grafika
9:
Kapuſta. Kraudt.
10:
Capitulum. 47. grafika
11:
A
K
Apuſta má vilkotnoſc
12:
wliſciu ſwoim/ á ieſth
13:
troiaká/ domowá/ le
14:
ſniá y morſká/ leſniá
15:
ta ieſt náwiecſzey gorzkoſci y oſtro
16:
ſci/ a tak ku iedzeniu mało poży=
kolumna: b
1:
tecżná/ ábowiem czini krew gru=
2:
bą/ y nadyma żołądek/ y darcie
3:
w żołądku cżyni. Kapuſta domo=
4:
wá ieſth odwilżaiączá/ ale kiedy ią
5:
przewarziſz: tedi má mocz wyſuſza
6:
iączą/ barzo mało tucżnoſci daie
7:
Krew niedobrá ſię ſkapuſty mno=
8:
żi/ á wſzakoż kapuſtha ſwieżá na
9:
tłuſtem mięſie wołowem vżitecż=
10:
nieyſzá y lepſzá bywá.
11:
¶ Też kapuſta domowá vſmie= C
12:
rzá boleſci. D
13:
¶ Też popioł kapuſtny ieſt cir= D
14:
pnąci a mocznie wyſuſzaiączi.
15:
¶ Też liſt kapuſti domowey przi E
16:
łożony na wrzedzienicze vſmirzá.
17:
ich bol/ y ropa ſie podnim zbiera.
18:
¶ Thez ſok Kapuſtny i winem F
19:
pity y z rozynkami drobnemi/ żoł
20:
tą niemocz oddálá/ y ſledzionę ná
21:
twardziałą ſcieńcża, Vrinh ophi
22:
cie pędzy.
23:
¶ Też naſienie Kapuſtne ſtarte G
24:
á z wodką piołinkową ku piciu da
25:
ne, gliſty w żiwocie v dzieci zabijá
26:
¶ Też popioł ſkorzeniá Kapuſt= H
27:
nego dány z wodką graminis kto
28:
rá ieſt w aptecze/ kamień łamie y
29:
wypądzá s cżłowieka.
30:
¶ Też Kapuſta ogrodná trochę I
31:
niedowarzoná/ odmiekcżá żywot
32:
y ſtolcze cżyni/ Diaſcorides ſwiad=
33:
cży. A gdy ią barzo przewarzyſz/
34:
tedy zaſię żołądek zatwardzá j ob
35:
ciążá.
Swina weſz.

kolumna: c
1:
Iſaac Zyd powiedá kapuſthę być
2:
ſuchey y zimney włoſnoſci.
3:
I ¶ Też kapuſta ktorą lecie zbiera
4:
ią/ ſpálenſzą krew cżini niżli kapu
5:
ſta kthorą zimie zbieraią. Bowiē
6:
kapuſta zimie zbieraná wiecey od
7:
miekcża zywoth y ſtolcze cżyni/ y
8:
vrynę pędzi. A z włáſzcża ſok al=
9:
bo polewka kapuſtna.
10:
Cicuta.
11:
¶ Swiniá weſz. Pfefferkraut.
12:
oder Scherlinck.
13:
Capitulum. 48. grafika
14:
A
S
Winiá weſz ieſth ziele
15:
ſwiadome kthore ieſth
16:
barzo cziębiaiącze/ á
17:
zwłáſzcża korzen y na
18:
ſienie iego. A dlá ſwoiey zbytniey
kolumna: d
1:
zimnoſci iako iád zabijá gdi bygo
2:
ktore zwierzę miało pożywać/ A
3:
wſzakoſz gdi by tego naſieniá cżło
4:
wiekowi zadáno/ thedi mu ſie dać
5:
napić wina korzennego nathſzcżo
6:
dobry thrunek/ bo thym zatłumiſz
7:
mocz iadowitą tego naſieniá.
8:
¶ Wirzchy thego zielá zbieraią B
9:
y wyciſkaią ſnich ſok/ kthory po=
10:
tym na ſłończe wyſtawiaią yſz ſie
11:
tak ygęſtnie y ſpiecże/ á then ſok
12:
ieſt dobry na boleſci ocżu/ z wod=
13:
ką rożaną y ſkoprawą roſpuſzcżo
14:
ny á tym ocży bolącze maczać.
15:
¶ Theż kthoby miáł wrzod albo C
16:
bolącżkę barzo bolączą/ tedy ſtłu
17:
kſzi to ziele prziłoż na wrzod boleſc
18:
odeymuie.
19:
¶ Też kto by miáł chorobę pły= D
20:
nączą s cżłonku męſkiego wilko=
21:
ſciami/ tedi tim zielem obłoż cżło
22:
nek thaiemny zaſtanowyſz płynie=
23:
nie y niew rzed cżyni.
24:
¶ Też gdy by pláſtrem ſtego zie E
25:
lá obłożył pierſi biáłey głowie te=
26:
dy iey mleko odeymie. A gdiby tē
27:
plaſtr przykładáł na cżłonek tha=
28:
iemny młodemu męſzcżiznie tedy
29:
mu nie będzie roſć/ thakieſz pierſi
30:
młodey biáłej głowie nie będą ro
31:
ſły pod tym pláſtrem.
32:
¶ Tez ſwiniá weſz ieſth vżitecż= F
33:
ná naprzeciwko podegrze j naprze
34:
ciwko Sciatice gdi kto będzie ſo=
35:
bie nogi vmywáł wthym zielu v=

strona: 35

Polski balſam.Liſt. 35.

kolumna: a
1:
warziwſzi ie ſchebdē y z rumnem.
2:
G ¶ Też liſcie tego zielá ſtłucżone
3:
á na opuchlinę przyłożone ieſth
4:
barzo dobre/ y inſze boleſci vſmie=
5:
rzá to rzecż ieſt doſwiadcżoná.
6:
H ¶ Też ſwiniá weſz liſcie z naſie=
7:
niem/ ſtłukſzy thy rzecży ſpołem y
8:
przyłoż na cżłonek męſki taiemny
9:
oddálá buynoſc y cżłonek mdli/ y
10:
broni poluciy nocznych.
11:
I ¶ Też tēże pláſtr prziłożony na
12:
pierſi młodziuchney panienki/ nie
13:
dopuſzcżá ym roſć.
14:
K ¶ Też ſok naſieniá ſwiniey weſz=
15:
ſki pomazany na ocży płynącze/
16:
zaſtanawiá łzy: y ocży viaſnia.
17:
Coſtus.
18:
Capitulum. 49.grafika
kolumna: b
1:
C
Oſtus ieſt ziele ale ſie A
2:
w polſzcże nierodzy á
3:
ieſt troiakiego rodza=
4:
iu/ ieden ieſt ktory ro=
5:
ſcie w Arabijey/ ten ieſt biáły/ ko
6:
rzennoſć w ſobie maiączi/ á drugi
7:
roſcie w Indijey/ ten ieſt cżárny y
8:
gorzki/ trzeci roſcie w ſirijey á ieſt
9:
woniey przykrey/ á ieſth na podo=
10:
bieńſtwo gwozdzikow/ Biáły ieſt
11:
nálepſzy/ ſwieży/ ktory nie ieſt ſto=
12:
cżoni albo zdziurkouany, nie ſmier
13:
dzączy/ á kthory niekąſá w ięzyk/
14:
á ponim then ktori w Indijey ro=
15:
ſcie/ Ieſt to ziele ciepłey y ſuchey
16:
włoſnoſci w trzeciem ſłopniu.
17:
Coſtns ieſth oſobne lekarſtwo B
18:
poſilaiące ſuche żyły/ á náwięcey
19:
gdy kogo powietrze ruſzy/ iako pa
20:
raliż/ tedy oleijek ſthego zielá ieſth
21:
barzo dobri mazać pacierżej wſzi=
22:
tek grzbiet/ albo kto má oddawio
23:
ne albo ſciſnione żyły/ thedy oley=
24:
kiem s koſtuſą maſz mazać ty ży=
25:
ły ciepło/ Iteż zimno wielkie kto
26:
re w zimniczach bywá oddálá gdi
27:
tym oleykiem grzbiet namażeſz.
28:
¶ Też przyrodzoną niemocz pa C
29:
niám poruſzá/ á tho gdy będzie v
30:
warzony w winie albo w vodzie á
31:
thego ſie dáſz poranu albo na noc
32:
napić/ Tákież y kurzenie ſtego zie=
33:
lá vcżynić.
34:
¶ Theż chciwoſc cżyni ku ciele= D
35:
ſnem ſkutkom.
Przęſłka.

kolumna: c
1:
E ¶ Też boleſci w maciczi oddálá
2:
gdi tego zielá pani ſie napije vwa
3:
rzywſzy w winie/ y ſtolcze cżyni/ y
4:
też ſie przeciwi iadom ktore przicho
5:
dzą z vkąſzeniá węża y iaſzcżorki.
6:
Cauda equina.
7:
¶ Przęſłka.
8:
Capitulum. 50. grafika
9:
A
P
Rzęſłka Ziele o kto=
10:
rim Auicēna w wto=
11:
rych kxięgach Capitu
12:
lo o Przęſłcze mowi/
13:
iż ieſt ziele ktore roſcie na dolinach
14:
ktorego kocżłanie ieſt dziurkowa=
15:
the/ a ku rumiennoſci barwą ſię
16:
ſkłaniá/ Ieſth ziele oſtre á cżłonki
17:
má poſobie/ rado też to ziele roſ=
18:
cie przi drzewie/ y obwija ſie oko=
kolumna: d
1:
ło drzewa iako chmiel/ á ma ko=
2:
rzenie twarde/ To ziele ieſt zimnej
3:
moczy j wyſuſzaiącey, á ſmak ma
4:
gorzki y czierpniączy/ á dlá thego
5:
má mocz wyſuſzaiączą.
6:
¶ Anicen. mowi o tē zielu iż má B
7:
włoſnoſć krew zaſthanawiać ſkąd
8:
kolwiekby ſie przepuſzcżała/ Ra=
9:
ny ktore z złych kroſth przychodzą
10:
wyſuſzá y goij ie mocznie/ y żyły
11:
ſuche porwane ſpaiá y zraſzcżá/ y
12:
też wnętrznoſci wſzitki/ á z włáſz=
13:
cża ielita y wątrobę y żołądek po
14:
ſilá/ y naprzeciwko opuchlinie ieſt
15:
dobrá thak w trunku iako y pláſtr
16:
ſniey y vcżyniony/ á wſzakoſz Ga=
17:
lienus vcży warzyć ſamę przęſłkę
18:
zwinem á z wodą/ á oſłodzić tro=
19:
chę czukrem á thego ſię napijać/
20:
powiedá iſz cżyrwoną biegunkę y
21:
chorobę biáłym głowám zbytnie
22:
będącą zaſtanawiá/ y też rany w
23:
miechierzu y w ſubtilnych albo w
24:
mnieyſzych ielithach goij/ thenże
25:
Galienꝰ powieda iż ſok ſtey przęſł
26:
ki wyciſniony/ zaſthanawia krew
27:
z noſa zbytnie płynączą/ y
28:
biegūkę każdą/ z winem albo z babcża=
29:
ną wodką pithy natſzcżo/ ocżym
30:
Diaſcorides ſwiadcżi iſz ieſth bar=
31:
zo dobrá Przęſłka ludziom ſthłu=
32:
cżonym albo vtrząſnionym/ dáy
33:
pic z winem albo z wodą vwarzi
34:
wſzy/ I na dychawiczę też ieſt do=
35:
brá ktorá cżyni vlżenie wpierſiach

strona: 36

Trzebnła.Liſt 36.

kolumna: a
1:
y oddech wolny cżini/ y kaſzel odei
2:
muie.
3:
Cerifolium.grafika
4:
¶ Trzebuła.
5:
Capitulum. 51. grafika
6:
A
I
Eſt ziele zagrzewaiące
7:
y wyſuſzaiącze zbytnie
8:
A roſcie to ziele poſpo=
9:
licie na mieſczach wy=
10:
prawnych/ iako przi ro
11:
lach: kxiężicza kwietnia
12:
roſcie. Iſaac mowi o thym zielu
13:
w kxięgach dictarum/ Tho ziele w
14:
wodzie vwarzone á potym miodē
15:
oſłodzone a ciepło pite/ pędzi vri=
16:
nę kto iey niemoże puſzcżać/ y też
kolumna: b
1:
boleſci kłocie w bokoch j wmieche
2:
rzu vſpokoiá.
3:
¶ Też wiatry/ y nadymanie żo B
4:
łądkowe z grubych wiatrow roſ=
5:
pądza y tráwi/ y zamulenie/ tho
6:
ieſth opilacije z żył wycżyſciá.
7:
¶ Theż woda s Trzebuly pora= C
8:
nu pithá/ flegmę w pierſiach y w
9:
żołądku tráwi/ á gdy kniey ocztu
10:
przycżyniſz/ tedy gliſty w żywocie
11:
v dzieci zabijá y wypądzá/ y theż
12:
mole ktorzy włoſi ſieką ſpądzá/ y
13:
każdą opuchlinę roſpądzá.
14:
Macer theże w ſwogim Herbá=
15:
rzu wypiſuie włoſnoſci tego zielá
16:
na przerzecżone niemoczi być bar
17:
zo vżytecżne.
18:
Camedreos.
19:
¶ Wielká Ozauka.
20:
je lenger je lieber.
21:
Capitulum. 52.
22:
W
Ielká ozanka ieſt zie= A
23:
le niebarzo wyſokie/
24:
podobne ku dębcżinie
25:
liſtki má przyſzyrſzym
26:
ku miętcze podobne á roſkraiane,
27:
Roſcie tho ziele na mieſczach ka=
28:
miennych/ opoczyſtych/ kwiáthky
29:
má barwy fijołkowey/ Tho ziele
30:
zbieraią ku lekarſthwám kiedy iuż
Wielka ozanka.

kolumna: c
grafika
1:
naſienie wnim dozrzeie/ á weſpo=
2:
łek z naſieniem má być zbieraná/
3:
Galienus powiedá iſz ieſth moczy
4:
ciepłey y wyſuſzaiącey/ á ſtąd ieſt
5:
barzo podobná ozanka ku dębcżi=
6:
nie.
7:
B ¶ Moczy tego zielá thy ſą/ ná
8:
przod vwarzoná Ozanka w pro=
9:
ſtey wodzie á oſłodzywſzi miodem
10:
kaſzel lecżi/ j ſledzionę zatwardzia
11:
łą miękcży.
12:
C ¶ Theż opuchłym ludziem ieſth
13:
pożytchcżná/ mártwy płod z ży=
14:
wota wypądzá/ á z włáſzcża vwa
15:
rzoná ozāka w oczcie á w wodzie
16:
ſledzionę zatwardziałą odmięk=
17:
cżá/ á gdy z winem vwarzona o=
18:
zanka á pitá: każdemu ſie iadowi
19:
ſprzeciwia. Galienus thak mowi/
kolumna: d
1:
Ozanka ieſth ſmaku trochę gorz=
2:
kiego/ y troſzkę przykwaſnieyſzem
3:
á dla tych ſmakow ieſt barzo vży=
4:
thecżná naprzeciwko niemoczám
5:
ſledziony, vrynę j vpławy biáłym
6:
głowám pędzy ophicie/ y też wſzel
7:
kie niecżyſtoſci grube z wnętrzno=
8:
ſci wywodzy/ o takichże włoſnoſ=
9:
ciach Serapio Lekárz ſtari thego
10:
zielá wypiſuie/ powiedá na zaſta=
11:
rzały kaſzel ieſt oſobney pomoczi/
12:
y żołądek poſilá/ y kurcżu broni/
13:
W apthecze ſirop cżinią ſthey o=
14:
zanki ktorego możeſz vżywać na=
15:
przeciwko thym wſzytkym niemo=
16:
czám z wodkami/ piołynkową á
17:
ielenich ięzykom poranu/ y też żoł
18:
tą niemocz cżárną ktorá przycho=
19:
dzy s ſtrony ſledziony/ tho ziele w
20:
wodzie vwarzone á poranu ciep=
21:
ło pithe po trunkowi vlecży.
22:
Camepitteos.grafika
23:
¶ Mała Ozanka.
24:
Capitulum. 53.
25:
O
Zanka małá/ kthorá A
26:
ſię Z groeczkiego ię=
27:
zyka wykładá małá
28:
ſoſnka albo choia á=
29:
bowiem woniey zeſt to ziele ſoſno
30:
wey/ á ieſt małá ozanka podobná

strona: 37

Mała ozanka.Liſt 37.

kolumna: a
grafika
1:
iakmiárz we wſzythkich włoſnoſ=
2:
ciach wielkiey ozancze/ Serapio
3:
tak mowi/ mala Ozanka ieſt ziele
4:
ktore roſcie lieda gdzie naziemi/ á
5:
ieſt troiaki rodzáy iey/ iedna ſnich
6:
ieſt więczſzey moczy/ ktorá ma liſt
7:
ki iakoby roſchodnik/ iedno iſz tro
8:
chę mnieyſze á koſmate/ á prziſa=
9:
mech roſzcżkach liſthki ſą mnieyſze
10:
wionią maią iakby ſoſnina, kwiá
11:
tki má blade, naſienie cżárne/ ga=
12:
łąſki ſą długie/ wtory rodzáy theo
13:
zielá má gałąſkhi barzo długie á
14:
cienkie/ ale liſt y kwiecie j naſienie
15:
podobne pirwſzemn. Trzeci rodzáj
16:
małey Ozanki/ má gałąſki na=
17:
ſubtelnieyſze/ blade y koſmate/ á
18:
to ieſt prawy ſamiecz/ Rozga teo
19:
zielá przy kthorey ſą gałąſki ieſth
kolumna: b
1:
chropowathá niegładká á biáłá/
2:
kwiecie má bláłe bardzo drobne/ á=
3:
le woniey iednakiey z inſzemi.
4:
¶ Serapio lekárz mowi/ B
5:
Ozāka małá cżyſci wnętrznoſci omy=
6:
waiąc y ocieraiącz zamuleniá fle
7:
gmiſte z żołądka y z wątroby y s
8:
ſledziony/ á tak naprzeciwko żoł=
9:
they niemoczy ieſth nad inſze ziola
10:
wielkiey moczy.
11:
¶ Też vpławy biáłym głowā C
12:
pędzy/ gdy vwarzyſz thę Ozankę
13:
z bylicza á oſłodzyſz miodē/ á theo
14:
dáſz ſie napijać thrunek poranu/ y
15:
vryny zadzierżenie poruſzá.
16:
¶ Też gdy ieſth zieloná ozanka D
17:
má mocz goiączą rany naraſzcża
18:
iącz ciałem/ y też twardoſć pierſi
19:
roſpądzá, y odbicie albo wywinie=
20:
nie vzdráwiá gdy ſniey pláſthr v=
21:
cżyniſz z miodem á zoliwą.
22:
¶ Dijaſcorydes thak powiadá/ E
23:
gdy korzeń małey ozāki będzie pi=
24:
ty z wodą vwarzony/ przez ſiedḿ
25:
dni żołtą niemocz vlecżyſz/ á gdy
26:
go vwarzyſz w miedzie pithym/ á
27:
kto ma ſciatikę to ieſt denną bo=
28:
leſć/ má pić thrzydzieſci dni á bę=
29:
dzie zdrow/ thym ludziem kthorzy
30:
maią chorą wątrobę y też kthorzi
31:
maią bolenie w krzyżoch, Ieſt tho
32:
rzecż doſwiadcżoná korzeń Ozāki
33:
ktorego Turczy cżęſto pożywaią.
34:
¶ Też gdy vwarżyſz korzeń O=
35:
zanki w wodzie á z oną wodą roz
Koſtywał.

kolumna: c
1:
mąciſz mąkę iarą thak iſz vcżyniſz
2:
pláſtr przycżyniwſzy oliwy/ Tedy
3:
then pláſtr przykładáy na mieſcza
4:
ktoreby cżuynoſci niemiały/ á kto
5:
reby cirpnęły/ y też twardoſci kto
6:
re bywaią około rán odmiekcżá y
7:
roſpądzá.
8:
G ¶ Też gdy figy ſtłukſzy w moż=
9:
dżerzu á zmieſzáſz ſtą wodą w kto
10:
rey było warzone korzenie Ozan=
11:
ki małey á knim przyłożyſz żywice
12:
á ſtego vcżiniſz twardy pláſtr kto=
13:
ry rany cżyſci y goij.
14:
Conſolida maior.grafika
15:
¶ Koſtiwał. Walwurtz.
16:
Capitulum. 54 grafika
kolumna: d
1:
K
Oſthywał roſcie na A
2:
mieſczach thwardych
3:
gałąſky má podobne
4:
lebiodcze/ ſą woniaią
5:
cze á ſłodkiego ſmaku/ korzeń dłu
6:
gi má, troſzkę żołty á miąſzſzy, dru=
7:
gi rodzáy Koſthywáłu ieſt kthory
8:
zową Simſitum/ wierzch ma o=
9:
ſthry á chropawy/ długi na dwa
10:
łokcia á węglaſty, ſłup thego zielá
11:
wnątrz niemá nicz/ liſt má w ſo=
12:
bie oſtry chropawy á przydłuſzſzim
13:
na podobieńſtwo miodunki, kwiát
14:
ki má w ſobie barzo ſłodkie/ tho
15:
ziele gdy gie zetrzeſz á gdy przyło=
16:
żyſz go ku ciału gołemu/ natych=
17:
miaſth vcżyni ſwierzbienie/ á ko=
18:
rzeń má czárny zwierzchu á we=
19:
wnątrz biáły á wilgotny/ á tho
20:
ieſt prawy Koſtywáł więczſzy.
21:
¶ Korzeń Koſtywáłu więczſzeo B
22:
miałko ſtarty á z wodką podbia=
23:
łową pity/ dychawiczę lecży/ od=
24:
dawienia y opuchłe mieyſcza roſ=
25:
pądzá/ á tho gdy to ziele ſtłucżeſz
26:
weſpołek y z liſciem/ á przyłożyſz
27:
na mieſcze wzdęte albo odciſnio=
28:
ne miaſto pláſtru.
29:
¶ Też rany ſtulá y zráſzcżá/ á C
30:
gdy tego zielá włożyſz w garniecz
31:
gdzie mięſo wre/ thedy ſie ſztuki z
32:
ráſtaią.

strona: 38

Zywokoſt.Liſt. 38.

kolumna: a
1:
Conſolida minor.grafika
2:
¶ Zywokoſt. Prunellen.
3:
Capitulum. 55. grafika
4:
A
Z
Ywokoſt mnieiſzi má
5:
mocz ocieraiączą/ á
6:
ſtądże ropę ſpłucz o=
7:
cierá y wycżyſciá/ á
8:
drugą má włoſnoſć zgromadza=
9:
iączą/ thak iſz krew zaſthanáwiá
10:
zbytnie płynączą/ ſmaku ieſt ſłod
11:
kiego, woniey wdzięcżney.
12:
B ¶ Gdy by tego ziela pragnączy
13:
cżłowiek maſtikował, oddálá pra=
14:
gnienie, odeymuie ſpołem y ochra
15:
pienie.
16:
C ¶ Też roſpukłem dzieciom vcżiń
17:
pláſtr/ á prziłoż na roſpukłe mie=
kolumna: b
1:
ſcze moczno prziwiązáwſzi ręcżni
2:
kiem/ á vlecży
3:
¶ Theż cżyrwoną niemocz vle= D
4:
cżyſz vwarzywſzy z winem/ to zie=
5:
le bolenie krzyżow odeymuie.
6:
¶ Dijaſcorides tákież ſwiadcży
7:
o mnieyſzim żiwokoſcie/ gdy pra=
8:
wi vwarziſz żywokoſt wpitim mie
9:
dzie/ á będzieſz ſie tego miodu na=
10:
pijać/ płucza kthore maią w ſobie
11:
zgromadzenie ropy: wycżyſciſz/ z
12:
wodą vwarzony á piti boleſć krzi
13:
żow vlecżá.
14:
¶ Theż korzeń tego Zywokoſtu F
15:
w winie vwarzony, paniám vpła
16:
wy zbytnie będącze zaſtanawiá/
17:
y cżirwoną biegunkę ſthanowi/ á
18:
gdy gi vwarzyſz w wodzie á ſtro=
19:
chą ocztu á z miodem przeſnym á
20:
oſłodziſz, tedi kłocie bokow oddálá
21:
¶ Theż Plinius powiadá yż ia= G
22:
dowity wrzod ktori z melankolijey
23:
ſpáloney bywá/ zową gi Antrax
24:
lecży gy ten korzeń gdy będzie v=
25:
ſuſzon á pothym miedzy dwiema
26:
kamienioma ſtarty/ á onym pro=
27:
chem poſipować then wrzod/ nad
28:
domniemanie ludzkie lecży.
29:
Conſolida rubea.grafika
30:
Zywokoſt czyrwony.
31:
Gulden guntzel.
32:
Capitulum. 56.
F ij
Zywokoſt czyrwony.

kolumna: c
grafika
1:
A
C
Zyrwony żywokoſth
2:
Ieſt ziele podobne ku
3:
pięćperſthowi/ ábo=
4:
wiem ma ſiedḿ liſth=
5:
kow z obudwu kończu koſmathe/
6:
á dla tego greczkiem ięzykiem zo=
7:
wą ie Eptaphilon/ korzeń ma cżir
8:
wony zakrącżony/ podobny gał=
9:
ganowy/ ale niekońcżyſty/ kwiat=
10:
ki ma złothey barwy/ Włoſnoſć
11:
ma wyſuſzaiączą á oziębiaiączą,
12:
Ieſt też drugy Zywokoſt cżyrwo=
13:
ny ktory na liſt podobny końſkie=
14:
mu ſzcżawiowi/ iedno iż liſth tego
15:
ziela z iedney ſthrony ieſth iakoby
16:
modry/ á z drugiey ſtrony zielony
17:
kwiathki y korzeń cżyrwony/ ale
18:
moczi ieſt iednakiey iako y pirwſze
19:
zową ie niektorzy podbiałem.
kolumna: d
1:
¶ To ziele má mocz gorączą/ y B
2:
płod w żywocie vmoczniaiączą.
3:
¶ Proch ſthego zielá vcżyniony
4:
á dany ku piciu z babcżaną wod=
5:
ką albo s ſokiem babcżanym/ za=
6:
ſtanáwiá vrynę ktho iey niemoże
7:
zadzierżeć/ y też przirodzoną nie=
8:
mocz biáłym głowám zaſthana=
9:
wiá/ gdy ſie tym prochem napa=
10:
rzy vwarzywſzi w wodzie deſzcżo=
11:
wey/ á wtim macżać gębkę y cie=
12:
pło przykładać na maciczę.
13:
¶ Też aby pani mogla donoſić D
14:
dzieciątka w żywocie/ wezmi pro=
15:
chu ſkorzeniá thego ziela vcżynio=
16:
nego ſpoł łota/ prochu ſkoriandru
17:
czo złoti zawáżi/ Cinamonu tar=
18:
tego/ gwozdzikow czo poł złoteo
19:
zawáży/ á ty prochy roſpuſciwſzy
20:
woſk á terpentinę zmieſzáy z wos
21:
kiem/ á gdi ochłodnie vcżiń pláſtr
22:
ktory pláſtr przykładáy na krzyże,
23:
y na maciczę możeſz.
24:
¶ Theż kto w żołądku nicz nie= E
25:
może zadzierżeć/ tedy pzoch thego
26:
korzeniá zmieſzany z biáłkiem ia=
27:
iecżnym/ á nathrzonie vpiecżony
28:
dáy ieſć natſzcżo/ zaſtanowiſz wra
29:
czanie y żołądek poſiliſz.
30:
¶ Też má włoſnoſć proch tego F
31:
korzeniá rany wyſuſzać y goić, má
32:
też mocz ocieraiączą y wyſuſzaią
33:
czą rán/ á tak y goiączą.

strona: 39

Pſi ięzyk.Liſt 39.

kolumna: a
1:
Cotula Fetida.grafika
2:
¶ Pſi Rumien.
3:
Capitulum. 56. grafika
4:
A
T
O ziele pſi rumienek
5:
má kocżłanie miękkie
6:
áliſcie podobne Ma=
7:
ratro, kwiátki má zoł
8:
te nápodobnieiſze rumienkowemu
9:
kwieciu/ á wſzakoſz oſthroſci ieſth
10:
więczſzey niżli rumien ſwoiſki, må
11:
liſtki drobne/ roſcie poſpolicie oko=
12:
ło murow/ na ſiedliſkach puſtych
13:
B ¶ Kwiecie z głowkami tego
14:
rūnu pſiego ſtarte na proch/ z wos=
15:
kiem roſpuſzcżone á trochę oliwy
16:
przyláwſzy/ má mocz thwardoſci
17:
y guzow odmiękcżać y roſpądzać
kolumna: b
1:
á możeſz kniemu throchę ſzafranu
2:
przyłożyć.
3:
¶ Też powiedaią niektorzy/ gdi C
4:
by ſie kto napił wody w ktoreyby
5:
wrzało to ziele wyſzedſzy z łaznie/
6:
tedi daie czudną płeć y barwę ta
7:
kiemu cżłowiekowi, wraczanie też
8:
cżyni ktorym wraczaniem wypą=
9:
dzá kolerę/ á thak żołtą niemocz
10:
vlecża.
11:
¶ Auicenna powiedá yżby wo= D
12:
niá pſiego rumnu wiathry w gło
13:
wie tráwiła, á tak ſzumienie y piſz
14:
cżenie oddálá.
15:
Cucurbita.grafika
16:
¶ Baniá.
17:
Capitulum. 57. grafika
F iij
Bania.

kolumna: c
1:
A
P
Linius piſze o baniach
2:
W dziewiętnaſthych
3:
kxięgach, powiadá ba
4:
nie być podobne ogor=
5:
kom w włoſwoſciach, á nawięcey
6:
w tem iż zimna nie cierpią/ ani ſie
7:
rodzę zymie/ á na mieſczach wil=
8:
gotnych y na gnoiowych z włáſz=
9:
cża, na poł ſtopy na głębią ſadzą
10:
banie w ziemię/ kxiężycza kwieth=
11:
nia/ maia, á drudzi kxiężicza mar
12:
czá ſieią banie/ po pięci ziarn w
13:
iedno mieſcze ſadzą/ ſthądże roż=
14:
dże wynikną/ ktore potim dlá buy
15:
noſci roſcie wyſoko ku gorze/ á to
16:
gdi będzie miało prziſobie iakie dre
17:
wno albo płot/ albo poklat vcży=
18:
niony/ za ktorym ſie pnie ku gorze
19:
wyſoko, Palladius lekarz ieden po
20:
wiadá yże naſienie w iedney bani
21:
ieſt rozne/ abowiem to ktore ieſth
22:
przyſamey ſzypułcze wierzchniey/
23:
ieſt lepſze/ potim nietak dobre ſpo=
24:
ſrzotku/ á ktore ieſt na dole baniey
25:
to ieſth mnieyſzey dobroci/ á ieſth
26:
grubſze y też ſzyrſze/ Ty banie by=
27:
waią chowane á nie ruſzane, z roż=
28:
dżá aż do ſamey zimy/ áby ſie na
29:
ſienie tim lepiey doſtało/ A potim
30:
onyż banie zebrane po wthore na
31:
ſłończu ſuſzą.
32:
B ¶ Naſienie thych báń iako piſze
33:
Serapio ieſt chłodzącze.
34:
C ¶ Włoſnoſci ſamych báń ti ſą,
35:
naprzod baniá tak ſwieżo ſtłucżo
kolumna: d
1:
na iſz będzie ſniey iakoby pláſthr/
2:
ktory gdy przyłożyſz na wrzedzie=
3:
nicze albo na wzdęcie ciała/ ktore
4:
bywá z zapaleniem/ vzdráwia.
5:
¶ Też ſok wyciſniony z banie á D
6:
z rożanym oleykiem zmieſzany/
7:
bolenie vſzu ktore z zapáleniá przi
8:
chodzi oddálá, á zwłáſzcża dzieciē
9:
lekarſtwo ieſt przeſpicżne
10:
¶ Też bolenie głowy z gorącey E
11:
przycżiny, y theż opuchlenę kthora
12:
bywá pod ocżyma ſpądzá/ y po=
13:
dogrę vſmierzá gdy tym będzieſz
14:
namazował.
15:
¶ Theż banie vwarzone w wo= F
16:
dzie/ á potim ku oney wodzie przi=
17:
mieſzáy miodu áſoli ocżkowatey,
18:
á komu ſie dáſz tego napić będzie
19:
miáł ſtolcze.
20:
¶ gdi z banie wymieſz naſienie á G
21:
naleieſz wina/ á dáſz temu tak ſtać
22:
przez nocz j przez dzień á oneo wi=
23:
na dáſz ſie napić komu, tedi będzie
24:
niáł purgaciją.
25:
¶ Też ſok báń/ boleſć zębow v= H
26:
ſmierzá/ gdy w vſciech chwilę bę=
27:
dzie trzymany/ á gdy ktemu ſoko=
28:
wi przyłożyſz rożaneo oleiku á tim
29:
namażeſz wątrobę y ſiercze/ thedy
30:
thakie namazanie oddálá zbytnią
31:
gorączoſc w febrách.
32:
¶ Theż ſok baniowy z oſrodhką I
33:
biáłego chleba zmieſzany/ á iako
34:
pláſtr vcżyniony/ naprzeciwko po
35:
dogrze ieſt vżytecżny/
36:
y heriſipile

strona: 40

Polny kmin.Liſt 40.

kolumna: a
1:
to ieſt wrzod s kolery barzo bolą=
2:
czy lecży.
3:
K ¶ Cżynią też popioł s ſkorek ba
4:
niowych/ ktori proch goij rany na
5:
cżłonku taiemnym męſkim.
6:
L ¶ Naſienie malonowe má moc
7:
wyſuſzaiączą/ ktore gdi będzie na
8:
proch ſtarthe á będzieſz zaſipował
9:
onym prochem rany żłych kroſth,
10:
wyſuſzá ie mocznie y goij.
11:
m ¶ Też w kármiach naſienie ba=
12:
niowe pożiwane/ żołądek odmięk
13:
cżá y pragnienie odeymuie/ y wą=
14:
trobę zapaloną chłodzy.
15:
Carui.grafika
16:
¶ Polny kmin. Kómel.
17:
Capitulum. 58. grafika
kolumna: b
1:
P
olny kmin/ w Sicili= A
2:
iey doſić obficie roſcie
3:
iako y vnas w polſzce
4:
Trwa mocz polnego
5:
kminu przez pięć láth/ Má mocz
6:
pobudzaiącą/ roſpądzaiączą wil
7:
koſci.
8:
¶ Wino w kthorym by był wa= B
9:
rzon polny Kmin/ ieſt vżythecżne
10:
naprzeciwko zadzierżeniu vriny/ y
11:
theż w potrawach iedziony poſilá
12:
żołądek ku tráwieniu/ wiathry w
13:
żołądku tráwi/ y chęć ku iedzeniu
14:
dáwá/ y theż chrobáki w zywocie
15:
zabijá/ y Drżenie ſercza oddálá/
16:
Plinius piſze/ polny Kmin w ſici=
17:
liey być nalepſzi y więcżſzey moci
18:
Korzeń polnego kminu/ może być
19:
iedzion od ludzi iako paſternák ieſt
20:
takiego ſmaku.
21:
¶ Theż ieſt dobry thim ludziem C
22:
ktorzy cierpią ſwiętego walanteo
23:
niemocz/ y kaſzlączim, y ktorzi ma
24:
ią bolenie krzyżow/ y tym ktorzy
25:
niemogą vryny wolno puſzcżać/ y
26:
naprzeciwko każdemu iadowithe=
27:
mu vkąſzeniu.
28:
¶ Theż bolenie y kłocie w żiwo= D
29:
cie vſmierzá ktore przichodzi z gru
30:
bych wiatrow.
31:
¶ Ziarna kminu polnego ſtarte E
32:
na proch á z ocztem roſpuſzcżone,
33:
ſwierzb j parchi na głowie vlecża
34:
á gdy by ſie kthory cżłowiek thym
35:
okadzył: thedy zgrzythanie zebow
36:
mieć będzie.
F iiij
Ptaſze gniazdo.

kolumna: c
1:
Daucus creticus.grafika
2:
¶ Ptaſze gniázdo. Fogelneſt.
3:
Capitulum. 59. grafika
4:
A
P
Taſze gniázdo ieſt cie=
5:
płe y ſuche w trzecim
6:
ſłopniu/ kthorego zielá
7:
kwiátki więccey ſą go
8:
dne ku lekarſtwu niżli korzenie y li
9:
ſcie iego/ á ieſth dwoiakie to ziele/
10:
iedno ktore połacinie zową Creti=
11:
cus, á drugie ktore zową azininus
12:
ktorego oſłowie pożiwaią/ tu bę=
13:
dzie wypiſanie othym ktory zową
14:
Creticus/ Má mocz roſpądzaią=
15:
czą, thráwiączą y ſcieńcżaiączą, á
16:
ieſt popądzaiącze vryny,
kolumna: d
1:
¶ Naprzeciwko remie y naprze= B
2:
ciwko kaſzlowi, y naprzeciwko dy=
3:
chawiczi z zimney przycżyny ieſth
4:
dobre pthaſze gniázdo/ gdy będzie
5:
vwarzone kwiecie iego w winie s
6:
figami ſuchemi á z lakriciją, á teo
7:
ſie maią napijać ci kthorzy by thy
8:
choroby mieli/ á tho gdy by w ſo=
9:
bie gorącżki niemieli/ á gdi by go
10:
rącżkę mieli/ thedy z wodą á nie
11:
z winem maią być vwarzone thy
12:
rzecży/ á gdy włołyſz w tho wino
13:
Diapraſſium (kołácżki ſą w ap=
14:
tecze) thedy ieſzcże lepiey będzie/ á
15:
to ieſtli ty choroby z zymney przi=
16:
cżyny ſą/ á ieſtli by z gorącey przi
17:
cżyny były/ tedy ty rzeczy z wodą
18:
máſz vdawać, bowiē wino zapálá.
19:
¶ Też wino w kthorym wrzało C
20:
Ptaſze gniázdo kwiathki s hany=
21:
żem dane ku piciu/ wiatri grube y
22:
oſtre tráwi w żywocie/ á tak koli=
23:
cze niedopuſzcżá być.
24:
¶ Naprzeciwko opuchlinie ſirop D
25:
taki vcżiń/ wezmi kwiátkow pta=
26:
ſzego gniázda iednę garſć/ naſie=
27:
niá opichowego/ włoſkiego kopru
28:
piotruſzcżanego/ każdego cżtyrzy
29:
dragmy/ korzeniá ſparagowego/
30:
bruſci/ w apthecze náydzieſz wárż
31:
ty rzecżi w winie á w wodzie iako
32:
w połtory quárty wſzytkiego/ aże
33:
iakmiárz do połowicze wywre/ á
34:
potym przeczedz á omiedz trochą
35:
miodu/ á potim ſie napijáy thego

strona: 41

Ptaſz gniazdo.Liſt 41.

kolumna: a
1:
ſiropu poranu y wiecżor/ á gdy gi
2:
wypijeſz wezmiſz ty piłuły dáwſzy
3:
ie vczinić do apteki tak napiſáwſzi
4:
Wezmi piłuł z wilcżego łyka á
5:
vcżyń dziewieć/ z wodką włoſkieo
6:
Kopru/ á potym nazaiutrz po pi=
7:
łułach wezmi kołácżkow dlá poſi
8:
leniá ktore zową dialaca.
9:
E ¶ Też przerzecżony ſirop w ſpo
10:
mágá mdłą wątrobę y ſledzionę
11:
broniącz niemoczy ſtich cżłonkow
12:
pochodzić/ y też drogi ktorimi vri=
13:
na wychodzy wycżiſcia/ y też ma=
14:
ciczę cżiſci zwilkoſci ſprochniałich
15:
á to gdy kniemu przyłożyſz trochę
16:
Triferam ſaracenicā, ieſt lektwarz
17:
w apthecze.
18:
F ¶ Też vcżyń cżopek rozmáciw=
19:
ſzy tey Triferi wtim ſiropie/ a przi
20:
łożiwſzy prochu thego zielá ptaſzeo
21:
gniázda á throchę mirry a oliwy
22:
ze dwie vncij/ á tak możeſz thego
23:
throchę powarzyć á ſtehgo vcżiń
24:
czopek kthory włoż w macicze na
25:
nocz.
26:
G ¶ Theż wino w ktorym wrzało
27:
to ziele ieſt dobre naprzeciwko ka=
28:
mieniowi, y naprzeciw obphitoſci
29:
zbythniey vryny. Pandecta/ Pla
30:
tearius/ Serapio o thym powia=
31:
daią.
32:
Diptamus.grafika
33:
¶ Trzemdała. Diptam.
kolumna: b
1:
Capitulum. 60. grafika
2:
D
Iptamus ieſth ciepłe A
3:
y ſuche w trzecim ſło
4:
pniu, na mieſczach ſu
5:
chych a khamiennych
6:
roſcie to ziele/ korzenie Diptamo-
7:
we ieſt więczſzey ważnoſci y moci
8:
niżli ſamo ziele/ a przeto w recep-
9:
tach poſpolicie o korzeniu má być
10:
rozumiano/ Korzeń Dipthamow
11:
má być obierany ktory by niemiał
12:
w ſobie żadnych dziurek/ bowiem
13:
má taki korzeń mocz roſpądzaią-
14:
czą/ tráwiączą/ y prziciągaiączą
15:
iád/ a przeto ieſt bardzo dobry Di-
16:
ptam naprzeciwko vkąſzeniu iado-
17:
witychrokákowalbo zwierząth/
18:
gdy korzeń Diptamow będzie ſtłu-
19:
czony z oleykiem czebulnym ateo
Diptamus albo Trzemdała.

kolumna: c
1:
przyłoż na mieſcze vkąſzone/ bar=
2:
zo pomágá/ iád wyciągaiąc zmie
3:
ſcza.
4:
B ¶ Gdy vwarzyſz Dipthán albo
5:
Ttrzemdałę z byliczą á z niedoſ=
6:
piałkiem á z zielem ktore zową po
7:
łacinie Sanamundi (w aptecze
8:
maią w winie/ á kto by był ran=
9:
ny dáy mu ſie thego napić/ ábo=
10:
wiem poſpolity lud barzo trzymá
11:
o tim piciu iże ieſth rozlicżney po=
12:
moczy rannym ludziom/ goiącz
13:
rany rychło/ á żadnego iątrzeniá
14:
niedopuſzcżá.
15:
C ¶ Proch korzenia Dipthanu/ z
16:
blaywaſom zmieſzany á s ſmołą
17:
iodłową iże bęzdie iakoby maſć/
18:
kthorey na ranę przykładáy/ abo=
19:
wiem ſie pod nią goij j ſpáiá rany
20:
D ¶ Też niemocz przirodzoną pa=
21:
niám wywodzy, y też cżepek, ktory
22:
zową po łacinie secundina/ wywo
23:
dzy gi theż z żywotha y vmarły
24:
płod wyciągá, á to gdy nawarzyſz
25:
korzenie Dipthamowe z byliczą á
26:
z bożym drzewkiem w winie á o-
27:
miedziwſzymiodēs ſzymowanym
28:
tego ſie będzieſz napijała.
29:
Ktemu też proch Korzenia Dipta
30:
nowego z mirrą á s ſokhiem byli
31:
czanym zmieſzawſzi ty rzecży ſpo-
32:
łem á vcżyniſz cżopek z bawełny
33:
ktory namocziwſzy w tich rzeczach
34:
włoż do macicze na nocz, tedy ri-
35:
chło thákież vczyni iako y pirwſze
36:
lekarſtwo.
kolumna: d
1:
¶ Też to picie iako ieſt wyſzſzey E
2:
napiſáno/ má mocz popądzaią=
3:
czą vriny kthorá ſcięſzkoſcią przi=
4:
chodzy.
5:
¶ Theż wino w ktorym wrzało F
6:
thego zielá korzenie ſpiołunkiem/
7:
ieſt dobre tym ktorzi miewaią bo=
8:
lenie w żołądku/ á nawięczey ſpo=
9:
karmow złych/ iako z bedłek.
10:
¶ Też naprzeciwko dychawiczy G
11:
z zimney przycżyny/ vwárz Dip=
12:
tham s figami ſuchemi w winie/ á
13:
potym przeczedz á dobrze wyciſni
14:
á tego ſie napijáy.
15:
¶ Też vwarzenie diptánu s cheb H
16:
dem á z opichem w proſthey wo=
17:
dzie/ á potym przeczedziwſzi oczu=
18:
kruy albo omiedzi á thego ſie na=
19:
pijáy/ naprzeciwko opuchlinie ieſt
20:
dobre lekarſtwo.
21:
¶ Theż gdy vwarzyſz Dipthán I
22:
w wodzie, á oną wodą włazni bę
23:
dzieſz ocieráł ciało/ ktho by miáł
24:
żołtą niemocz: pomágá/ bowiem
25:
na wierzch żołtoſć wychodzi, ſpo=
26:
tem wypływa.
27:
Też gdy nakładzieſz Diptánu K
28:
w domu ſwogim/ iadowite zwie=
29:
rzętha iako węże y iaſzcżorki wy=
30:
pądzá ſthego domu. Pandectha/
31:
Platearius y Serapio powia=
32:
daią
33:
¶Też Diptán vwarzony w wo L
34:
dzie a potem w praſny miod wło
35:
żoni kaſzel oddálá iedzony natſcżo

strona: 42

Soſnka mnieyſza.Liſt 42.

kolumna: a
1:
m ¶ Też Diptan w ktorym domu
2:
będzie na kielo mieſczoch/ wygá=
3:
niá z onego domu gád.
4:
N ¶ Też wezmi Diptánu, Caſtore
5:
um: to ieſt bobrowech ſtroiow, każ
6:
dego rowno cżęſć czo złoti zawá=
7:
ży/ ſoku rucianego s ſzeſć łyżek/ á
8:
thy prochy ſthim ſokiem zmieſzáy/
9:
wpuſzcżáiże tego potroſzcze w nos
10:
ábowiem ſwięthego walanthego
11:
niemocz vzdráwiá.
12:
O ¶ Też komu by ſie cżłonki albo
13:
ſtawy kurcżiły z boleſcią, tedy tim
14:
namazuy vznáſz pomocz.
15:
Eſula minor.
16:
¶ Soſnka mnieyſza.
17:
Kleinwolfwortz.
18:
Capitulum. 61. grafika
kolumna: b
1:
I
Eſth ciepłá y ſuchá w A
2:
trzecim ſłopniu, korzeń
3:
Soſnki godzi ſie ku le
4:
karſtwám/ á má mocz
5:
purgowaniá flegmy/
6:
á pothym też y melan=
7:
kolią ſciała cżłowiecżego/ Soſn=
8:
ka ieſt dobrá naprzeciwko zimnici
9:
ktorá bywá na każdy dzień/ Itheż
10:
naprzeciwko ſthawowym boleſciā
11:
ieſt barzo dobrá/ to ieſt naprzeciw
12:
ko boleſciám nog/ j rąk/ y naprze=
13:
ciwko paraliżowi/ y na kholikę w
14:
cienſzych ielitach/ y naprzeciwko o
15:
puchlinie z zimney przycżyny tym
16:
obycżaiem ſprawować/ Wezmi
17:
korzeniá ſoſnki/ korzeniá piotruſz=
18:
cżanego/ khorzeniá chebdowego,
19:
mlecżoweo/ każdego ſnich po cżti=
20:
rzy dragmy/ naſieniá włoſkiego
21:
kopru/ naſieniá opichoweo y
22:
hanyżoweo, rowno iakoby po dwu dra=
23:
gmu, maſtiki, cinamonu, po trzech
24:
dragmach/ wárzże thy rzeczy we
25:
dwu kwárthu wody aże by trzeciá
26:
cżęſć wywrzała/ á potym przecze=
27:
dzywſzy oczukruy á tego ſie napi=
28:
iáy poranu y wiecżor/ Ieſtliby lu
29:
dzie roſkoſzni brzydzyli ſobie to pi=
30:
cie/ tedy wárz korzenie Soſnki s
31:
ſwiniem mięſem á z rozynkami á
32:
s hanyżem/ á thak niecháy poży=
33:
waią tey tho polewki naprzeciwko
34:
tym chorobám/ albo vcżiń klaret
35:
ſprochu ſoſnkowego korzeniá ſprochem
Soſnka mnieyſza.

kolumna: c
1:
gałganowym/ hanyżowym/ ma=
2:
ſtikowym/ á będzie przijemnieyſzy
3:
y ſmacżnieyſzy ku piciu.
4:
B ¶ Soſnká niemá być pożywá=
5:
na od thych kthorzy ſą gorączego
6:
przyrodzeniá, ábowiemby gorącż
7:
ka była ſniey łaczno/ czo ieſt rzecż
8:
doſwiadcżoná od Serapiona/ á
9:
nawięczey ſzkodzi tym ktorzi zwy=
10:
kli miewać Emoroidi, to ieſt krew
11:
z żyłek ktore ſą około ſtolcza: Zby=
12:
tnie wywodzącz ſnich krew/ Iteż
13:
dlá ſwoiej cierpnoſci zaciſkaiącz o=
14:
ny żyłki cżini wnich nieiaką opu=
15:
chlinę/ thákież y Wilcże łyko thoż
16:
cżyni/ bo má w ſobie oſtroſć ſcir=
17:
pnoſcią, Serapio capitulo o ſoſn
18:
cze to powiadá.
19:
C ¶ Też wmleku Soſnki niemaſz
20:
żadnego pożytku/ ábowiem obrá=
21:
żá ktho go pożywá/ Gdzież wiele
22:
lekarzow ktorzy krążą około ludzi
23:
á będącz niedoſkonali/ wiele ludzi
24:
thym mkekiem potruli/ A gdy od=
25:
nich pytáno ktore by lekarſtwo da
26:
wali w piciu ludziem chorym/ po=
27:
wiadali iże mleko Soſnki z oley=
28:
kiem Zyzaminowym/ ktorá rzecż
29:
takowy gwáłt gim cżyniła w ſtol
30:
czoch/ iſz od nich vmirać muſieli/
31:
Serapio Pandecta/ Platearius
32:
o tym powiedaią.
33:
Endiuia.
34:
¶ Mlecż. Maijdieſtel.
kolumna: d
1:
¶ Capitulum. 62. grafika
2:
M
Lecż ieſth zimny y ſu= A
3:
chy w pirwſzym ſłop=
4:
niu/ liſth Mlecżowy
5:
ieſt godny ku lekarſt=
6:
wam/ s kthorego pokárm bywá á
7:
nawięczey z zielonego, ieſt rozlicż=
8:
ney moczy ziełony Mlecż/ ale ſu=
9:
chy nicz nieieſt, má mocz popądza
10:
iączą vryny y potwierdzaiączą/
11:
Iteż chładzaiączą/ a przeto ieſt
12:
dobry naprzeciwko zathkaniu ſle=
13:
dziony y wątroby ſprzycżyny go=
14:
rączey.
15:
¶ Też ieſt dobry naprzeciwko żoł B
16:
tey niemoczy/ y naprzeciwko ther=
17:
cianie iakáżbykolwiek była/ y na=
18:
przeciw zapáleniu wątroby, I na
19:
bolącżkę gorączą/ vcżyniwſzy ta=
20:
kie picie, Wezmi ſoku Mlecżoweo

strona: 43

Mlecz.Liſt 43.
1:
poł kwárthi/ ieleniego ięzyku/ po=
2:
drożnyku/ lactuki każdego ſnich po
3:
połgarſci/ kwiátkow fijołkowych
4:
rozynkow/ naſieniá ogorkowego,
5:
málonowego/ baniowego/ citrul
6:
lowego, każdego ſnich po dwie drá
7:
gmie/ wárzże thy rzecżi w wodzie
8:
w kwarcie czałey aż do połowicze
9:
wywre/ á potym przeczedzywſzi o
10:
czukruy á tak ſie thego ſiropu na=
11:
pijáy po thrunkowi poranu y wie=
12:
cżor kielko razow/ A pothym ſiro
13:
pie wezmi Reubarbarū na proch
14:
ſthłucżonego dwie dragmie/ á za=
15:
wiązawſzy w chuſtkę włożże gi w
16:
Mlecżową wodkę na nocz, á po=
17:
tym naſwitaniu wyciſni cżyſcie o
18:
nę chuſthę iże by mocz onego Reu=
19:
barbarum wyſzła w onę wodhkę/
20:
á potym rozmąć theż w oney wo=
21:
dzie Caſſijey fiſtuły/ dijafiniconis
22:
lektwárzu każdego po dwie drag=
23:
mie/ á potim poranu ciepło wypij
24:
wcżyni ſzeſć ſtolczow/ á potim dlá
25:
poſileniá wezmi kołáczkow z apte
26:
ki kthore zową Triaſandali/ albo
27:
Konfekt s fijołkow.
28:
C ¶ Drugie dla zapálenia wątro
29:
by/ możeſz przikładać fáczeletek ro
30:
zmocżiwſzi w Mlecżowey wodzie
31:
á przymieſzáwſzy kniey trochę ſan
32:
dalow cżyrwonych/ Drugie w ie=
33:
dzeniu máſz pożywać pokarmow
34:
chlodzączych/ nicz ſpieprzem nie=
35:
iadać/ ale grucze/ krupy iecżmien/
kolumna: b
1:
ne/ raki theż z ocztem warzone ſą
2:
dobre ku iedzeniu przy takiey wą=
3:
trobie/ ptiſanna też ſcznkrem do=
4:
brá napijać ſie iey.
5:
¶ Też woda Mlecżowá z blay= D
6:
waſem á ż ocztem/ ieſth dzywney
7:
moczy na cżłonki zapálne chło=
8:
dzącz ie.
9:
¶ Też gdi wezmieſz wodkę Mle E
10:
cżową ą ſok wyſokigo ſlázu ſtro=
11:
chą ſzafranu/ á tym namaż bole=
12:
nie ktore bywá w nogach.
13:
¶ Też mleko ktore bywá w Mle F
14:
cżu zmieſzane ſtuciją, ocierá y ſpą
15:
dzá bielmo z oka.
16:
¶ Theż wezmy wodki Mlecżo= G
17:
wey/ mąki ięcżmienney á throchę
18:
ſzafranu/ á vcżyń pláſthr/ á then
19:
pláſtr ſercze poſilá j drżenie oddá=
20:
lá/ Auicenna powiadá.
21:
¶ Też kto má cżyrwone kroſthy N
22:
na liczu/ ſok thego Mlecżu wyſo=
23:
kiego przyłożony na ony kroſthi/
24:
wyſuſzá ſnich ogień y ſpądzá ie.
25:
Eupatorium.
26:
¶ Sżadziecz. Wildſelbe oder
27:
hertzkle.
28:
Capitulum. 63.
Szadziecz.

kolumna: c
grafika
1:
A
S
Zadziecz ieſthci ziele
2:
ciepłe w pirwſzim ſło
3:
pniu/ á ſuche w wto=
4:
rym ſłopniu/ niekto=
5:
rzi gi zową ſzałwiją polną/ á tak
6:
ieſt w práwdzie/ ieſth dobry na pa=
7:
raliż wſzitkiego ciała/ Iteż na pa
8:
raliż iedneo albo dwu cżłonku kto
9:
rich kolwiek bądz/ Na paraliż cia
10:
ła wſzythkiego vcżyń thaki ſirop/
11:
Wezmi ſoku Sżadzczowego, ſo=
12:
ku ſzałwiowego/ każdego ſnich po
13:
połowiczy wieczſzey kwárty/ pier=
14:
woſnki/ lebiodki/ maiorany/ każ=
15:
dego ſnich po połgarſci, bobroweo
16:
ſtroiu/ Cinamonu/ każdego ſnich
17:
dwie dragmie/ vwárz thy rzecży/
18:
zbiáłym czukrem ocukrowáwſzy/
19:
á thego ſie napijáy poranu y wie=
20:
cżor po trunkowi ciepło/ á gdy gi
kolumna: d
1:
wypijeſz wezmi ti piłuły dáwſzi ie
2:
vcżynić do apteki thim ſpoſobem
3:
Wezmi Maſſi piłuł de Euſorbio
4:
dwa ſcropułi / Maſſi piłuł ſmier=
5:
dzączych ieden ſcropuł/ Thurbith
6:
poł ſcropułu/ imbiru trzi ziárnka
7:
zmieſzáy ti rzecży ſpołem/ á vcżiń
8:
piłuł dziewięć s ſiropem koczanko
9:
wym/ á wezmi ie opołnoczi/ á po
10:
thim nazaiutrz wezmi kołácżkow
11:
Dijakaſtoreum ſpięc poranu, albo
12:
Dijantos mikołaiowych dlá po=
13:
ſileniá.
14:
¶ Też naprzeciwko opuchlinie y B
15:
żołtey niemoczy/ gdy thy choroby
16:
przichodzą s ſtrony zathkania ſle=
17:
dziony albo wątroby, ten ſirop bę
18:
dzie dobri/ wezmi Szadzczu/ ſzał
19:
wijey/ chebdu/ każdego po garſci
20:
naſieniá opichowego/ włoſkieo ko
21:
pru/ piotruſzcżanego/ każdego po
22:
trzy dragmy/ wárzże thi rzecży w
23:
winie aż do trzeciey cżęſci má wy
24:
wrzeć/ á pothim przeczedz á napi=
25:
iáy ſie tego poranu j wieczor, á po
26:
thym wezmi piłuły de Meſereon
27:
połthrzeciá ſcropuła/ iże gich má
28:
być dziewięć á wezmi ie w połno=
29:
czi á nazaiutrz wezmi kołácżkow
30:
Dijalacca/ albo electuarium ducis
31:
dlá poſileniá.
32:
¶ Theż vwarzenie Szadzczu C
33:
z bożym drzewkiem/ w ługu/ ieſth
34:
dobry ług na parſziwą głowę/ y
35:
na mole y na otręby kthore ſą w
36:
głowie

strona: 44

Szadziecz.Liſt 44.

kolumna: a
1:
D ¶ Też ſok Szadzczow s ſokiem
2:
kobylego ſzcżáwiu á polney ruty/
3:
zmieſzáwſzy z oczcianym ſiropem
4:
kthory zową w aptece Oximel/ á
5:
knim przyley wodki polney drijá=
6:
kwie czo chczeſz, á tego ſie napijay
7:
poranu/ abowiem ten ſirop wypą
8:
dzá ſwierzb ſciała barzo mocznie
9:
E ¶ Theż ſok Szadzczu s ſokiem
10:
kobyleo ſzcżáwiu, á z wieprzowym
11:
ſadłem/ á ſtrochą ſoli/ á ſiarki/ ty
12:
rzecżi wſpołek zmieſzáy dobrze á v
13:
cżyń iakoby maſć/ á thym nama=
14:
zuy ſwierzb barzo pomágá.
15:
F ¶ Theż wino w kthorym wrzáł
16:
Szadziecz ſpiołinkiem á ſtrochą
17:
czukru/ ágdy przidáſz knim trochę
18:
kopytniku/ á thego ſie napijay/ á
19:
bowiem febre zaſtarzałą wipądza
20:
G ¶ Theż wino w kthorym wrzáł
21:
Szadziecz s hanyżem/ á kto má
22:
boleſci wnętrzne/ albo roſpadliny
23:
albo kroſty wnątrz/ tego ſie napi=
24:
iáy wezmieſz zdrowie.
25:
Enula campana.grafika
26:
¶ Omán. Alant.
27:
Capitulum. 64.
28:
A
O
Man/ iego korzeń w
29:
chodzi w lekarſkie rze=
30:
cżi/ ieſt ciepły y ſuchy
31:
w wtorē ſłopniu/ má
32:
w ſobie nieiaką wilkoſć zbytnią/
kolumna: b
grafika
1:
á przeto nie natichmiáſth zagrze=
2:
wá ciało gdy go kto pożywá/ ieſt
3:
dobry naprzeciwko wſzytkim bole=
4:
ſciám/ y na vrazy wſzelkie y theż
5:
wiatry tráwi w żywocie.
6:
¶ Theż naprzeciwko boleſci kto= B
7:
rá pochodzy z oddawienia żył ſu=
8:
chych/ ieſt dobry korzeń Ománo=
9:
wy gdy ſniego vcżyniſz pláſtr ſko=
10:
rzeniem koſaćczowym, ſkorzeniem
11:
ſlázowym vwarziwſzi ie/ á potim
12:
ſtłukſzy to korzenie wley knim oli=
13:
wy albo oleiu lnianego/ á vcżyń
14:
pláſtr/ ktory przykładáy na ty bo=
15:
leſci y na thi mieſcza chore.
16:
¶ Też na thy wſzitki przerzecżo=
17:
ne niemoczy albo boleſci/ wárz ko
18:
rzeń Omanow s korzeniē koſać=
19:
czowym á z naſieniem hanyżowē
Oman.

kolumna: c
1:
wárzże thy rzecżi w winie z wodą
2:
albo w ſamey wodzie/ á pothym
3:
przeczedzywſzy oczukruy/ á piy na
4:
ty choroby ten ſirop.
5:
D ¶ Też ten ſirop przerzecżony ieſt
6:
dobry thym ktorzy maią cięſzkoſć
7:
w pierſiach/ á cżyni łaczne odby=
8:
wanie flegmy/ y inſzych wilkhoſci
9:
ſpiekłech/ á nawięczey gdi włożiſz
10:
Dijairis ſalomonis kołácżkhow z
11:
apteki wten ſirop.
12:
E ¶ Wino w ktorim by wrzało to
13:
korzenie ománowo s cinamonem
14:
á z gałganem/ potwierdzá żołą=
15:
dek mdły y ſercze poſilá/ Auicen=
16:
na Capithulo o Ománie mowi/
17:
Omán ieſt dwoiaki ogrodny/ dru
18:
gi polny/ thu mowimy o polnym
19:
omanie, á wino w kthorym wrzáł
20:
Omán/ á potym oczukrowáwſzy
21:
to wino/ ieſt dobre pierſiám twier
22:
dzącz ie, j woluoſć oddychaniá da
23:
iącz według onych ſłow/ Omán
24:
s Kampanijey pierſi dobre cżyni.
25:
F ¶ Też naprzeciwko żołądkowey
26:
boleſci/ y też ielith/ y naprżeciwko
27:
kolicze ktorą zową Iliaka/ y na=
28:
przeciwko zarażeniu kthore bywá
29:
wpuſzcżaniu vryny/ vcżyń Thro=
30:
ią thim obycżaiem. Wezmi omá
31:
nowego korzeniá/ cinamonu/ każ
32:
dego ſnich po dwie dragmie/ gał=
33:
ganu/ anyżu/ lakricijey/ każdego
34:
po dragmie/ korzeniá koſaćczoweo
35:
Imbiru/ khażdego po połowiczy
kolumna: d
1:
dragmy/ muſzkátowego kwiátu/
2:
gwozdzikow, każdego iakoby trze
3:
cią cżęſć dragmy/ wſzythki rzecży
4:
na proch ſthłucż á zmieſzáy zbiá=
5:
łym czukrem iako vzrziſz potrzebę
6:
wiele go máſz włożyć/ á ſthego v=
7:
cżyń troią.
8:
¶ Theż gdy vwárzyſz Omán z G
9:
naſieniem ſparagowym á z wro=
10:
blem proſem w wodzie/ á tego ſie
11:
napijáy/ abowiem vrynę y rzecży
12:
przirodzone paniám wywodzi do=
13:
ſkonale/ Pandectha/ Serapio o
14:
tym powiedaią.
15:
Epatica.grafika
16:
¶ Maiownik albo wąthrobne
17:
ziele. Leberkraut.
18:
Capitulum. 65. grafika

strona: 45

Maiownik.Liſt 45.

kolumna: a
1:
A
M
Aiownik ieſt zimny y
2:
ſuchy w pirwſzim ſłop=
3:
niu/ Ieſt ziołko ro=
4:
ſtącze około wod/ al=
5:
bo na wilgotnych mieſczach, albo
6:
na wilgotnych kamienioch/ á ieſt
7:
vżitecżne wątrobie/ y wſpomaga
8:
iącze ią w niemoczach iey/ á prze=
9:
to ieſt rzecżono wątrobne ziele/ á
10:
zwłáſzcża naprzeciwko zapáleniu
11:
wątrobnemu/ y theż naprzeciwko
12:
żołtey niemoczi má być dána wo=
13:
da tego ziela, albo woda w ktorey
14:
by wrzało to żiele z mleceżm wy=
15:
ſokim/ á oczukrować á to pijać.
16:
B ¶ Naprzeciwko febrze ktorá by=
17:
wá trzeciego dnia/ yteż ktorá by=
18:
wá na każdi dzień s ſtrony wątro
19:
by chorey albo wrzedliwey/ thedy
20:
ten ſirop niżey napiſany lekarſtwē
21:
będzie/ y na inſze choroby wyſzſzey
22:
wypiſane/ ieſt then ſirop/ Wezmi
23:
ſoku Zielá wątrobnego/ mlecżo=
24:
wego/ lactucżanego/ każdego ro=
25:
wno połkwárty, kwiatkow fiołko
26:
wych/ rozinkow drobnych/ każde
27:
go ſnich trzy dragmy/ ſliwek wę=
28:
gierſkich ſiedḿ/ ty wſzytki rzecży=
29:
wárz w wodzie iako we dwu kwár
30:
tu wody/ aże do połowicze niech
31:
wywre/ á potym przeczedziwſzi o=
32:
cukruy dobrze biáłym czukrem á
33:
thak ſię napijáy thego ſiropu po=
34:
ranu y wiecżor we dwie godzynie
35:
przed wiecżerzą/ trunek czo by w=
kolumna: b
1:
nim były ze cżtyrzy vncije/ á gdy
2:
gi wypijeſz wezmiſz thę purgaciją
3:
z apteki tak napiſáwſzy na karcie,
4:
Wezmi lektwárzu s ſoku rożaneo
5:
cżthyrzy dragmy/ Reubarbarum
6:
thrzecią cżęſć dragmy/ ſpiki thrzy
7:
ziárnka/ Caſſijey fiſtuły trzy dra=
8:
gmy/ á ty rzecży rozmęć w cżty=
9:
rzech vncijach ſiropu wyſzſzey na=
10:
piſanego/ wypiy że tho ciepło na=
11:
ſwitaniu/ á nazaiutrz wezmi ko=
12:
łácżkow z apteki zową ie Triaſan
13:
dali, albo Conſerui fijołkowey dlá
14:
poſileniá wątroby. A zwierzchu v
15:
cżiń taki pláſtr na wątrobę wzią=
16:
wſzy wodki wyſokiego mlecżu czo
17:
chczeſz á zmiſzáy ſnią prochu ſan
18:
dalow cżirwonych iako by połtrze
19:
ci dragmy/ ſpodij prochu iego też
20:
ſpołdragmy/ á ſłożiwſzy faczeleth
21:
wetroie rozmocż w tey wodzie ſti=
22:
mi to prochy/ á prziłoż poranu na
23:
wątrobę ciepło letnio, á tego cżiń
24:
kielko razow przykładaiącz.
25:
Theż Ziele wąthrobne/ ieleni
26:
ięzyk/ wyſoki mlecż/ każdego máſz
27:
wziąć po garſci/ á potē oczukruy
28:
á piy dlá zatkaniá wątroby y ſle=
29:
dziony s ſtrony wilkoſci gorącich.
30:
¶ Też ty zioła przerzecżone, ſtłu D
31:
cżone á potym przyłożone na ſa=
32:
mę wątrobe/ ieſth dobri pláſtr na
33:
bolącżkę gorączą wątrobną, nie=
34:
dopuſzcżaiącz ſie ſzyrzić bolącżcze
35:
¶ Też ten pláſtr przyłozony na E
G
Ciemierzycza biała.

kolumna: c
1:
maciczę: zaſthanáwiá mieſięcżną
2:
niemocz paniám.
3:
Elleborus albus.grafika
4:
¶ Cżemierzycza biáłá.
5:
Weiſniſwurtz.
6:
Capitulum. 66.grafika
7:
A
C
Zemierzicza biáłá ieſt
8:
ciepłá y ſuchá w trze=
9:
cim ſłopniu/ kthorey
10:
ieſth dwoiaki rodzáy/
11:
to ieſth biáłá y cżárná Cżemierzi=
12:
cza/ albo gorzekwiat/ biáłá Cże=
13:
mierzicza ieſth dlá thego rzecżona
14:
iſz má biáły korzeń/ albo też iſz fle=
15:
gmę ktorá ieſt wilkoſć biáłá: pur=
16:
guie, cżárná dlá tego ieſt rzecżona
kolumna: d
1:
iże melankolią cżárną purguie/ á
2:
korzeń telko w chodzi wlekarſtwa,
3:
Thu włoſnoſci biáłey Cżemierzi=
4:
cze wypiſuiemy ſtarzi ludzie wpur
5:
gacijach ſwoich poſpolicie vżiwa=
6:
li biáłey cżemierzicze/ iako my te=
7:
ráz vżywámy ſcamoneam/ abo=
8:
wiem pirwſzi ludzie byli mocniey=
9:
ſzego przyrodzeniá/ á thak mogli
10:
wycirpieć Cżemierziczi/ ale dziſia
11:
rzádko iey vżywámy/ bowiem ſą
12:
ludzie mdleyſzi dziſieyſzych cżaſow
13:
á thak z wielką dowcipnoſcią á z
14:
wágą lekárz má ſie wáżić dawać
15:
Cżemierzicze/ á náwięczey thym
16:
ludziom kthorzy ſą ciaſnych pierſi
17:
á mdłym y ſuchego przyrodzeniá
18:
niemá być dáwána Cżemierzicza
19:
ábowiem cżyni gwáłtowne wra=
20:
czanie y ſtolcze zbytnie/ iedno lu=
21:
dziem tłuſtim wilgotnego prziro=
22:
dzeniá má być dáwána.
23:
¶ Wezmi ciemierzicze dwie dra B
24:
gmie/ vcżiniwſzi proch ſniei á za=
25:
wiązawſzi wchuſtkę włoż na nocz
26:
w wodkę mlecżową iże tak poſto=
27:
gi ſpięć godzyn/ á pothym cżyſcie
28:
wyciſni á wypiy na ſwitaniu/ dlá
29:
febry kthorá bywá na każdy dzień,
30:
I theż dlá boleſci kthorá bywá w
31:
cżłonkoch nożnych y ręcżnych/ y
32:
naprzeciwko paraliżowi to będzie
33:
dobrá pomocz albo lekarſtwo.
34:
¶ Też z wierzchu przykładaiącz
35:
vwarzone korzenie Cżemierzycze

strona: 46

Ciemierzycza biała.Liſt 46.

kolumna: a
1:
z lebiodką/ bowiem oddálá ti cho
2:
roby przerzecżone/ á gdy ieſzcze ku
3:
tym ziołkám albo ku temu korze=
4:
niu przyłożiſz laku z ſłonych ryb s
5:
ſledzy albo z inſzych ryb.
6:
D ¶ Theż proch biáłey Cżemierzi=
7:
cze zmieſzany s ſokiem brzoſkinio=
8:
wym albo z oleykiem gorzkich mi
9:
gdáłow/ wpuſć teo w vcho w kto=
10:
rym by robáczy byli/ abowiem ie
11:
zabija.
12:
E ¶ Też gdy będzie vwarzoná w
13:
ługu á tym ługiem głowę myieſz
14:
wſzi niedopuſzczá w głowie/ y gło
15:
wę z otrąb cżyſci.
16:
F ¶ Też naprzeciwko ſwierzbiowi
17:
ieſt dobrá maſć z biáłey Cżemie=
18:
rzycze/ á z Litargirium á z oleiem
19:
albo z oliwą á z ocztem vcżiń ſteo
20:
maſć. Pandecta/ Meſue/ Sera=
21:
pio powiedaią twierdzącz tę rzecż
22:
G ¶ Też proch biáłey Cżemierzi=
23:
ce wnos wdmuchniony, cżiſci gło
24:
we cżyniącz kichanie.
25:
H ¶ Też ſok Cżemierzicze z mąką
26:
rżaną zmieſzany/ myſzy od thego
27:
zdychaią gdy ktorá zakuſi.
28:
I ¶ Też kto má podogrę/ vwárz
29:
proch Cżemierzicze biáłey w oley
30:
ku ktory zową petreoleum á thym
31:
namazuy nogy bolącze vznáſz po
32:
mocz niemałą.
33:
Capitulum. 67.
kolumna: b
1:
Elleborus niger.grafika
2:
¶ Cżárná cżemierzicza albo go
3:
rzekwiat.
4:
Swarcze neiſwurtz.grafika
5:
C
Zárná cżemierzicza,
6:
ieſt ciepłá y ſuchá, gdi
7:
ią dobrze kto przypra= A
8:
wi wſzythko ciało na=
9:
prawiá y krew thákież/ abowiem
10:
purguie/ wypądzá cżárne melan=
11:
kolicżne wilkoſci.
12:
¶ Gdi nakładzieſz korzeniá Cże B
13:
mierzycze w kokoſz albo w kapłu=
14:
na/ á włożyſz też włoſkiego kopru
15:
ſtą Cżemierżyczą/ á tak pothym
16:
vwárz tę kokoſz iako ſie godzy á o
17:
ney polewki napijáy ſie/
18:
á potym
G ij
Czemierzycza czarna.

kolumna: c
1:
we dwie godzinie iedz/ melanko=
2:
lią cżyſci známienicie/ y żywot o=
3:
twierá/ y ciało s kroſt cżyſci.
4:
C ¶ Theż proch tak biáłey iako y
5:
cżárney Cżemierzicze/ tráwi mię=
6:
ſo złe w ranach złych zagniłych.
7:
D ¶ Też proch Cżemierzycze cżár
8:
ney zmieſzany z miodem/ á thego
9:
przykłádáy na fiſthułę/ powiadá
10:
Pandecta iże zakielko dni zaſtaná=
11:
wiá fiſtułę wyſuſzaiącz ią.
12:
E ¶ Theż oboia Cżemierzicza má
13:
mocz ocieraiączą/ á tak ieſt obo=
14:
ia Cżemierzicza dobrá na thrąd y
15:
na cżyrwone kroſthi ktore bywaią
16:
na liczu/ y też na ſwierzb/ to ieſth
17:
gdy vwarżiſz Cżemierzicze w wo=
18:
dzie s ſokiem kobylego ſzcżáwiu/ al
19:
bo w ſamym ſoku kobylego ſzcżá=
20:
wiu/ á przyłoż knim Litargirium
21:
á trochę miodu/ á tak zmieſzáwſzi
22:
to ſpołem á vwarzywſzy iſz zgęſt=
23:
nieie/ tedy tym namazuy ty niedo
24:
ſtatki namienone.
25:
F ¶ Oczet w kthorym będzie wa=
26:
rzoná Cżemierzicza/ płokać vſta
27:
tym ocztem/ boleſć zębow vſmie=
28:
rzá ciepło tim płocżąc ſobie, á gdi
29:
ktemu przyłożiſz grochu albo pſze=
30:
nicze/ á poważyſz weſpołek/ tedy
31:
ktoriby gołąb thego grochu albo
32:
pſzenice zakuſił kazdy zdechnie,
33:
Pādecta powiadá.
34:
G ¶ Też powiadaią gdy pry Cże=
35:
mierzicza roſcie podle korzeniá kto
kolumna: d
1:
rego drzewa/ thedy owocz onego
2:
drzewa ſtolcze cżyni.
3:
¶ Też naprzeciwko robákom kto H
4:
rzy w vſzoch bywaią/ zmieſzáy że
5:
proch Cżemierzicze s ſokiem pio=
6:
łynowym á ciepło po throſze wpu
7:
ſzcżáy w vſzy/ pobijeſz thym robáki.
8:
¶ Też wezmi korzeniá Cżemie= I
9:
rzycze/ naſieniá włoſkiego kopru/
10:
á zawiązáwſzy w chuſtkę włoż w
11:
wodkę ieleniego ięzyku/ á pothym
12:
po pięci godzyn wyciſni/ á oczu=
13:
krowáwſzy wypiy ciepło/bowiem
14:
ten trunek flegmę y kolerę purgu=
15:
ie s cżłowieka przez ſtolcze wywo=
16:
dzącz y też tym ktorzi maią ſwię
17:
tego walantego niemocz/ albo w
18:
członkoch/ y też tym ktorzy maią
19:
paraliż/ to przerzecżone lekarſtwo
20:
daie pomocz.
21:
¶ Cżopek vcżyniony s Cżemie= K
22:
rzycze á z miodē/ á obwałkowáw
23:
ſzi bawełnę vcżiniwſzi ſniey cżopek
24:
włóż gi do macicze/ chczeſzli przyć
25:
ku rzeczám przyrodzonym/ iedno
26:
brzemiennym tego nietrzeba/ abo
27:
viem płod vywodzi przed cżaſem,
28:
Pandecta z Iánem meſue powia
29:
daią iż by ſie trzeba warować cże
30:
mierzycze biáłey/ abowiem zadu=
31:
ſzá cżłowieka/ á iad ieſt ciału.
32:
¶ Cżárná Cżemierżicza w wi=
33:
nie vwarzoná á pitha czukrem o=
34:
czukhrowawſzi: qnárthana od niey
35:
przeſtanie.

strona: 47

Chebd.Liſt 47.

kolumna: a
1:
Ebulus.grafika
2:
¶ Chebd. Atich.
3:
Capitulum. 68. grafika
4:
A
C
Hebd ieſth ciepłego y
5:
ſuchego przyrodzenia
6:
w trzecim ſłopniu/ á
7:
má mocz wyſuſzaią=
8:
czą y ciała roſtączą/ y też roſpą=
9:
dzaiączą miernie/ korzenie y z li=
10:
ſciem godzy ſie ku lekarſtwám.
11:
B ¶ Też dlá moczi ſwoiey roſpą=
12:
dzaiączey y też otwieraiącey rzecż
13:
przyrodzoną paniám pubudza/ á
14:
gdy vwarziſz chebd z byliczą/ z bo
15:
żem drzewkiem w winie/ á tym o=
16:
kładáy dymiona y maciczę, też wy
17:
wodzy rzecż przyrodzoną paniám
kolumna: b
1:
¶ Też ieſt dobry na bolenie nog C
2:
ktore bywá z opuchliną tym oby=
3:
cżaiem ſprawuy/ Wezmi chebdu,
4:
kwiátkow rumienkowych, noſtrze
5:
gu, każdego ſnich po garſci, otrąb
6:
pſzenicżnych dwie garſci/ wárzże
7:
thy rzecży w ługu/ á tym ługiem
8:
vmywáy przez dzień cżtyrzy razy
9:
nogi ciepło/ albo inſze mieſcza kę=
10:
dy by bol był z opuchliną nietelko
11:
nogi.
12:
¶ Też ſok chebdow z wodą ſło= D
13:
ną/ ieſth dobry na boleſci nożne y
14:
ręcżne z wierzchu przikładaiącz.
15:
¶ Też vwarzenie korzeniá cheb= E
16:
dowego z naſieniem włoſkiego ko
17:
pru, piotruſzcżanem, z opichowem
18:
na opuchlinę kthorá z zimney przi=
19:
cżyny pochodzy/ niewymownie
20:
wſpomágá/ Pandecta powiadá.
21:
¶ Theż ſok chebdu ciepło w vſzi F
22:
wpuſzcżony/ piſzcżenie y ſzumienie
23:
od nich oddálá/ á gdy kniemu ſo=
24:
ku piołynkowego przymieſzáſz á w
25:
vcho wpuſciſz po kielko razow cie=
26:
pło/ robáki vmárzá.
27:
¶ Też ſok iego przeciwi ſie vką= G
28:
ſzeniu iadowitech zwierząt y krew
29:
s ſiadłą albo mleko w pierſiach s
30:
ſiadłe rozmiękcżá gdy tim ſokiem
31:
namażeſz mieſcze kiele razow.
32:
Pijáwki zabijá kiedi by ſie kthorá
33:
napiła tego ſoku.
34:
¶ Wino w kthorym by wrzáło H
G iij
Chebd.

kolumna: c
1:
korzenie chebdowe z lakciją/ ka=
2:
ſzel zaſtarzały vſmierza. Iteż ſli=
3:
nogorz mocznie wypądzá ktori zo
4:
wą po łacinie Squinantia.
5:
I ¶ Też ſok chebdow z wodą bab=
6:
cżaną á ſtrochą piretrum y ſthro=
7:
chą miodu rożanego zmieſzáy że
8:
ty rzecży ſpołem á tym ſobie vſta
9:
płocż ciepło gargarizuiącz/ abo=
10:
wiem broni reumy s chodźić z gło
11:
wy w gardło y na pierſi/ ale vſty
12:
wywodzi ty niecżyſtoſci/ y też bo=
13:
leſć zębow vſmierzá długo thrzy=
14:
many w vſciech/y też ięzyk vpa=
15:
dły podnoſi.
16:
K ¶ Też woda w ktorey by wrzało
17:
korzenie chebdowe z ieleniemi ięzy
18:
ki/ tym ktorzy maią ſledzionę cho
19:
rą: wſpomagaią/ á gdy kthemu
20:
przyłożyſz opichu/ tym ktorzi ma=
21:
ią kamień w ſobie barzo gim ieſt
22:
dobre lekarſtwo.
23:
Edera terreſtris.grafika
24:
¶ Bluſzcż. Gruntdreb.
25:
Capitulum. 69.
26:
A
B
Luſzcż/ liſcie iego ieſth
27:
godne ku lekarſtwam
28:
liſcie ieo z liſciem wy=
29:
ſokiego ſlázu á ſkorze
30:
niem mlecżowym/ vwarz ty rze=
31:
cży ſpołem w oczcie á w wodzie/
32:
á tego ſie napijáy oczukrowawſy
kolumna: d
grafika
1:
abowiem ſledzionę ſkażoną á opu
2:
chłą naprawiá.
3:
¶ Albo thak vcżyń ſirop na thę B
4:
niemocz/ Wezmi ſoku Bluſzcżo=
5:
wego/ ſoku ieleniego ięzyku/ każ=
6:
dego ſnich po poł kwárty/ wyſo=
7:
kiego ſlázu/ mąki bobowey/ korze
8:
niá miecżikowego/ każdego ſnich
9:
po vncijey/ wſzytki rzecży ſtłukſzy
10:
wárz w tych ſokoch przyláwſzy tro
11:
chę ocztu/ á potym rozmocżywſzi
12:
wtim faczelet prziłoż na ſledzionę
13:
opuchłą albo zatwardziałą/ ale
14:
wnątrz biorącz albo pijącz.
15:
¶ Ten ſirop będzieſz miáł dobry G
16:
na ſkażoną ſledzionę/ y naprze=
17:
ciwko quartánie/ naprzeciwko o=
18:
puchlinie/ y naprzeciwko żołthey
19:
niemoczy z zimney przycżyny tym

strona: 48

Bluſzcz.Liſt 48.

kolumna: a
1:
obycżaiem/ Wezmiſz ſoku Bluſz=
2:
cżowego/ ieleniego ię zyku/ każdeo
3:
ſnich mniey niżli po poł kwárthy,
4:
wirzchow piołynkowych/ kopyt=
5:
niku/ kwiátkow czenturzyiey/ każ=
6:
dego ſnich po połgarſci/ kwiáth=
7:
kow boragowych/ rozynkow, liſt=
8:
kow ſenes/ każdgo ſnich po gar=
9:
ſci/ z aptheki epitimi (żiele ieſt) ka=
10:
niey przędze/ naſieniá hanyżoweo
11:
opichowego/ włoſkiego koprn / pio
12:
truſzcżanego/ korzeniá bruſci z a=
13:
pteki, ſparagowego, każdego ſnich
14:
trzy dragmy/ lakricijey poł vnci=
15:
iey/ ty wſzytki rzecży wárz w kwár
16:
cie wina biáłego ze cżtyrzema ły=
17:
ſzkoma oczthu aż do połowice/ á
18:
pothym przeczedzywſzy oczukruy
19:
dobrze/ á tego ſie napijáy poranu
20:
ciepło po trunkowi/ á gdi gi wypi
21:
ieſz wezmi tę purgaciją w lektwá=
22:
rzoch z aptheki/ Wezmi lektwá=
23:
rżu hamech Meſue/ lektwárzu di
24:
iaturbit/ dijaſene/ wſzithkich row=
25:
no po dwie dragmie/ Caſſijey wy
26:
ciągnioney cżterzy dragmy/ á po=
27:
thym wezmi thego ſiropu cżtyrzy
28:
vncie/ á roſpuſciwſzi wnim ti lek=
29:
twárze/ wypiy naſwitaniu ciepło,
30:
á nazaiuthrz dlá poſileniá wezmi
31:
kołacżkow ktore zową Dijacorus
32:
albo dijacalanentum/ á na oſta=
33:
thek możeſz prziłożić na ſledzionę
34:
przerzecżony pláſtr zagrzáwſzy le=
35:
tnio.
kolumna: b
1:
¶ Też ſok bluſzcżow ciepło wpu= D
2:
ſzcżony w nozdrze/ cżyſci głowę y
3:
boleſć iey vſmierzá/ á gdy też teo
4:
ſoku w lewe vcho wpuſciſz, tedi bo
5:
lenie zębow na lewey ſtronie vſpo
6:
koiá.
7:
¶ Też vwarzony bluſzcż w ługu E
8:
z łupinami orzechow włoſkich nie
9:
dozrałych: włoſi cżerni/ Pande=
10:
cta powiadá.
11:
¶ Też liſcie Bluſzcżowe w wo= F
12:
dzie vwarzone/ á ona woda pita
13:
poranu kielko razow/ żołthą nie=
14:
mocz oddálá.
15:
¶ Theż wanna vcżyniona z v= G
16:
warzeniá tego zielá, á kto by miáł
17:
w nyrkach kamień má ſiedzieć w=
18:
oney wodzie ciepłey/ y naprzeciw=
19:
ko podogrze ieſt to vżytecżuá wan
20:
na.
21:
¶ Theż twardoſć ſledziony od= H
22:
miękcżá y roſpądzá gdy będzie v=
23:
warzony bluſzcż w oczcie/ á przy=
24:
łożony na lewy bok.
25:
¶ Też oknienie oddálá tym oby= I
26:
cżaiem wezmi ſoku bluſzcowego á
27:
po kropcze puſzcżáy ciepło w vſzy
28:
poranu y na nocz.
29:
Edera arborea.grafika
30:
¶ Drugi Bluſzcż Drzewny.
31:
Ebich.
32:
Capitulum. 70.
G iiij
Drugi Bluſzcz drzewny.

kolumna: c
grafika
1:
A
T
En Bluſzcż/ ieſt rze=
2:
cżony bluſzcż drzewo=
3:
wy/ bowiem ſie oko=
4:
ło drzewa wije/ kozy
5:
go rady pożywaią/ mleka ſie gim
6:
przymnáżá dlá tego pokarmu/ ko
7:
rzeń iego zimnego ieſth przirodze=
8:
niá/ á cżyni ziemię zimną nakto=
9:
rey roſcie/ á długo trwá w zielo=
10:
noſci liſtu ſwoiego/ má ſmak gorz
11:
ki ſcierpnoſcią niektorą/ ieſt dwo=
12:
iaki rodzáy bluſzcżow/ ieden ieſth
13:
biáły á drugi cżárny/ albo ieden
14:
ieſt ſamiecz á drugi ſamicza/ Biá
15:
ły bluſzcż má biáły owocz/ á cżár
16:
ny má cżárny owocz/ Tim zielem
17:
Poetowie w rzymie bywali koro=
18:
nowani dlá gich ſlachethnoſci ro=
19:
zumu, gdzież to wielki Woyciech
kolumna: d
1:
powiadá iż by Alexander tim zie=
2:
lem riczerze ſwoie koronowáł, Pli
3:
nius powiadá iż ten Bluſzcż miał
4:
być drzewkiem barzo prawi wyſo=
5:
ko roſtącz aże náydzie drzewo ia=
6:
kie albo mur na kthorym ſie wije/
7:
maiącz liſt iakoby ſkorzenia wyro
8:
ſtaiączy albo z drzewa/ á rozdzie=
9:
lenie w nich ieſt nieiakie węgłową
10:
te wonią maiąc przikrą, ſmak ma
11:
iącz gorzki/ pod cieniem tego drze
12:
wa wężowie y inſzy rabáczy radzi
13:
przemieſzkáwaią/ Bluſzcż acżkol=
14:
wiek ieſt gorzki: á wſzakoż ieſth do
15:
bry ku lekarſtwám/ abowiem má
16:
mocz cierpniączą y zaciſkaiączą/
17:
á tak ieſt dobry naprzeciwko cżyr=
18:
woney niemoczy.
19:
¶ Sok bluſzcżow zmieſzany z o B
20:
leykiem gorzkich migdáłow wpu=
21:
ſzcżony w vſzy/ głuchoſć oddálá á
22:
ſłuch przywraczá.
23:
¶ Też ſok w nos wpuſzcżony cży C
24:
ſci głowę/ y bolenie iey vſmierzá,
25:
ábowiem má mocz w ſobie rozną
26:
á nieiako przeciwną/ á przeto też
27:
przeciwnym niemoczám pomágá
28:
má mocz trawiączą/ cżyſciączą/
29:
y boleſci vſmierzaiączą/ á tak kie
30:
dy kozieł będzie khármion Bluſz=
31:
cżem drzewnym/ tedy krew takieo
32:
kozła bywa łamiącza Kamień y
33:
wypądzaiącza s cżłowieka/ to ieſt
34:
z nyrek y z miechierza.
35:
¶ Też ieſt ieden bluſzcż na ktoreo D

strona: 49

Swieczki.Liſt 49.

kolumna: a
1:
liſtkoch roſa padnie á twardzieie/
2:
á w kadzidło ſie obraczá/ ktore ka=
3:
dzidło lekarze wielkiey moczy być
4:
wyznáwaią/ ábowiem dym iego
5:
rzecż przyrodzoną paniám pobu=
6:
dzá/ I też cżepek wywodzy/ Se
7:
rapio powiadá o tym.
8:
Eufraſia.grafika
9:
¶ Swiecżki. Augentroſt.
10:
Capitulum. 71. grafika
11:
A
S
Wiecżki/ ieſt ziele bar
12:
zo podobne w kocżła
13:
niu Izopowi/ iedno
14:
to yże Swiecżkowo
15:
kocżłanie ieſth barwy fijołkowey,
16:
á drugie iż gałązek to ziele niemá
17:
ale liſt prawie s ſamego kocżłania
kolumna: b
1:
wychodzi/ drobni á karbowany ia
2:
koby kurowy grzebień/ kwiáthki
3:
s ſiebie wypuſzcżá nieprawie biáłe
4:
á drobne/ iako tu máſz namalowa
5:
ne.
6:
Włoſnoſci theo ziela ſą nawięcey B
7:
prziwłoſzcżone na lekarſtwa ocżō.
8:
Elitropium.grafika
9:
¶ Nawrot.
10:
Capitulum. 72. grafika
11:
N
Awrot ziele/ Plinius A
12:
powiadá iż wten cżas
13:
kwitnie kiedy ſłończe
14:
biwá wznamieniu nie
15:
bieſkiem w raku/ á iako ſłończe y=
Nawrot.

kolumna: c
1:
dzie thákież kwiath thego ziela za
2:
ſłończem idzie roſkwitaiącz ſie/ á
3:
ſtąd że połacinie to ziele Solſe=
4:
quium zową/ iako by naſladuią=
5:
cze ſłończa/ ábowiem iakho ſkoro
6:
ſłończe wznidzie tak ſie też roſkwi
7:
tnie/ á iako richło zaydzie ſłończe
8:
á ono ſie też ſtulá/ Kwiatki z ſie=
9:
bie wypuſzcżá ku biáłoſci ſkłonne,
10:
też ku żołtoſci/ y ku brunáthnoſci
11:
to ieſth rozmaytey barwy/ á liſth
12:
má chropawy trochę ciemny.
13:
B ¶ Włoſnoſć thę má to ziele/ iſz
14:
gdy vwarzone w wodzie á poranu
15:
pite ciepło/ flegmę y kolerę tráwi
16:
w cżłowiecze/ y też niedzwiádko=
17:
uemu vkąſzeniu ſie przeciwi niedo
18:
puſzcżaiącz iadowi ſie ſzyrzyć po
19:
ciele gdy bedzie pite z winem vwa
20:
rzywſzy.
21:
C ¶ Theż pláſtr vcżyniony ſthego
22:
zielá/ á przyłoż na brodáwki: má
23:
mocz iſz giną od tego brodawki.
24:
D ¶ Też cżtyrzy ziárnka naſieniá
25:
nawrothowego z winem ciepło pi
26:
the przed quartaną ſpoł godziny
27:
przeſtaie quarthana albo ſie vlży=
28:
wá/ A tym czo terciáne miewaią
29:
thedy thrzy ziárnka dáy z winem
30:
przed przyſciem febry, tedy też prże
31:
ſtaie trzeciácżka.
32:
E ¶ Też liſcie nawrothu ſtłucżone
33:
á przyłożone na opuchliny/ roz=
34:
chodzy ſie pod nim. Thákież y na
35:
po dogrę przyłożony pláſtr z liſciá
kolumna: d
1:
iego odeymuie boleſć/ Itheż przy=
2:
rodzoną niemocz biáłem głowā
3:
pobudzá/ y mártwy płod z żywo=
4:
ta wypądzá.
5:
¶ Też nawrot weſpołek y z na=
6:
ſieniem/ z izopem/ z włoſkim ko=
7:
prem/ ſoli trochę ocżkowatey przi=
8:
łożywſzy ktemu/ tho lekarſtwo za=
9:
bijá chrobáki w żiwocie/ tak gliſti
10:
iako y inſze chrobaki krothkie á ſzy=
11:
rokie ktore zową Aſcarides.
12:
¶ Też korzeń tego zielá na ſzygi
13:
noſzony, niedzwiádek od thakiego
14:
cżłowieka vcieká/ y iád iego nicz
15:
mu nieſzkodzi.
16:
Epitimum.
17:
Ieſt to ziele zamorſkie. grafika

strona: 50

Epitimum.Liſt 50.

kolumna: a
1:
Capitulum 73.
2:
A
E
Pitimū ieſt ziele ktore
3:
we włoſzech roſcie, á
4:
roſcie tym obyczaiem
5:
iakoby kaniá przędza
6:
á nálepſze Epitimum na iednym
7:
wyſpie kthori wyſep Creta inſula
8:
zową, czo ná wáżnieyſze to ieſt ná
9:
lepſze á wonią má oſtrą/ ktore ieſt
10:
przyliſowatſzem to ieſt nálepſze, ale
11:
blade albo żołtawe nieieſth dobre/
12:
má mocz ciepłą y wyſuſzaiączą y
13:
otwieraiącą j roſpądzaiącą, wnę
14:
trznoſci poſilá/ pragnienie cżyni
15:
y zapálá ciała kolericżnego, otwie
16:
rá żywot cżyniącz ſtholcze/ iedno
17:
ſromoczą inſzech rzecży/ tho ziele
18:
niecirpi wielkiego ognia á thak y
19:
wielkiego warzeniá/ á miedzy in=
20:
ſzemi wſzitkiemi zioły má nawięcz
21:
ſzą włoſnoſnoſć purgować
22:
melākolia ocżym Meſue/ Auicenna/
23:
Serapio/ Diaſcorides/ y Galie=
24:
nus ſwiádcżą.
25:
B ¶ Meſue piſze/ niekthorzy prawi
26:
ludzie powiadaią aby Epitimum
27:
miało też flegmę wypędzać s cia=
28:
ła/ Paweł ieden lekárz mowi/ E
29:
pitimum vywodzi ſciala cżłowie=
30:
cżego ſpálone wilgotnoſci melan=
31:
kolicżne/ á tak ieſt lekarſtwo oſob=
32:
bliwe naprzeciwko niemoczám gło
33:
wnym kthore z melankolijey przy=
34:
chodzą/ iakho ieſth niemocz iedna
kolumna: b
1:
ktorą zową melankoliá, y też cżło
2:
wiek rozum ſtraci, leda czo mowi,
3:
y też ſwiętego valantego niemoc,
4:
zawraczanie głowy/ y drżenie ſer=
5:
cza oddálá/ Iteż niemoczi ſledzio
6:
ny lecży/ Też kłocie bokow/ y bo=
7:
lenie nyrek odeymuie.
8:
Też ktory by cżłowiek miáł Can= C
9:
cer wrzod albo thrąd na ſobie/ v=
10:
warzywſzi Epitimū s polną ru=
11:
tą/ s paprotką, á tego ſie napijać
12:
poranu przez kielo niedźiel dlá tich
13:
niemoczy/ Mirra pożywána teo
14:
Epithymi ſamego w vwarzeniu z
15:
gárſć/ á prochu iego czo cżthyrzy
16:
złothe zawáżą/ Lecie żádny cżło=
17:
wiek niemá pożywać Epitimu a=
18:
le w ieſieni á na wioſnę ti ſą cżaſi
19:
godne ku iedzeniu go.
20:
¶ Też quartanę doſtatecżnie v= D
21:
lecżyſz thym obycżaiem/ Wezmi
22:
Epitymū tak wiele czo dwa złota
23:
zawáżi/ kamienia lazulowego też
24:
wezmi/ á armenowego/ kazdego
25:
czo złoti zawáży/ á tak vwarzyw
26:
ſzy pierwey Epitim. zele w wodzie
27:
proſtey/ więcz pothim wziąwſzi to
28:
kamienie na proch ſtarthe roſpuſć
29:
w oney wodzie w ktorey wrzało
30:
epithimū dáy że ſie onego napić na
31:
ſwitaniu trunek dobry/ á pothym
32:
nieieſc aże za ſzeſć godzyn/ iedno
33:
nie tego dnia máſz dawać tego le=
34:
karſtwa kiedy má być febra quar=
35:
tana ale przed byciem iey dzień.
Biała gorczicza.

kolumna: c
1:
Eruca.grafika
2:
¶ Biáłá gorcżycza.
3:
Capitulum. 74. grafika
4:
A
B
Iáłá gorcżycza ieſt
5:
we wſzem ſwiadoma
6:
iedna ieſt ogrodná á
7:
drugá polná/ domo=
8:
wá Gorczycza ieſt zagrzewaiączá
9:
y odwilżaiączá w wtorim ſłopniu
10:
á wſzakoż polná ieſth mocznieyſzá
11:
B ¶ Domowá Gorcżicza cżęſtho
12:
iedziona od ludzi/ cżyni ſkłonnoſć
13:
ku cieleſnym rzecżam.
14:
C ¶ Cżynią z domowey gorcżycze
15:
przyſmaki w kthorey ryby y mięſo
16:
mácżaią/ daie chęć y ſmak ku ie=
kolumna: d
1:
dzeniu/ á wilkoſci flegmiſte w gło
2:
wie wyſuſzá.
3:
¶ Platearius powiedá o gorcży D
4:
czi iż naprzeciwko paraliżowi ieſt
5:
dobrá y naprzeciwko zadzierżeniu
6:
vriny/ y naprzeciwko rzezaniu kie
7:
di ią s czebulą vwarziſz w wodzie
8:
á oney wody oſłodziwſzy miodem
9:
dáſz ſie poranu napić.
10:
¶ Też ziele ſamo gorcżycżne w E
11:
winie vwarzone á na krzyż przy=
12:
łożone ciepło/ czini buynoſć ciele=
13:
ſną/ thákież y naſienie ſthłucżone
14:
miałko á zmiodem zmieſzane prze
15:
ſnym/ przyłożże na krzyż albo na
16:
nyrki/ cżyni ſkłonnoſć ku rzecżám
17:
cieleſnem.
18:
¶ O tymże też ſwiádcży Gali= F
19:
enus/ iże gorcżycza cżyni pomno=
20:
żenie w męſkiem naſieniu/ y wia=
21:
try w żyłach/ á thak y prędkoſć ku
22:
rzecżám cieleſnym/ iedno iſz poru=
23:
ſzá bolenie głowy/ ale khiedy gor=
24:
cżyczę z lacthuką będzieſz przypra=
25:
wiáł/ thedy odeymieſz iey iadowi=
26:
toſć zbytnią Tenże Galienus po
27:
wiadá iſz gorcżicza biáłá má moc
28:
zagrzewaiączą y wyſuſzaiączą, y
29:
temu mámy wierzyć iż tak ieſt bo
30:
thego doſwiádcżámy ſkuthecżnie
31:
w zimnych á w wilgothnych nie=
32:
moczach.

strona: 51

Polna ruta.Liſt 51.

kolumna: a
1:
Fumus terre.grafika
2:
¶ Polná ruta. Erdrauch.
3:
Capitulum. 75.
4:
A
P
Onlá ruta ieſt ciepłá
5:
y ſuchá w wthorym
6:
ſłopniu/ Pandectha
7:
powiadá iż polná ru=
8:
tá roſcie z dymow grubych kthore
9:
pochodzą z ziemie/ Im zieleńſzá
10:
ieſt: tym nálepſzá polna rutha/ ale
11:
ſuchá nic niewáżi, nápierwey má
12:
mocz purgowania melankolijey/
13:
aá potym flegmę ſłoną/ y pothym
14:
kolerę / á ieſt też popądzaiączá v=
15:
ryny/ á przetho vwarzenie polney
16:
Ruty s piołynkiem/ s kwiátkami
17:
czenturzyiey/ z borágowymi/ każ=
kolumna: b
1:
dego ſnich wziąwſzy po połgarſci,
2:
korzeniá ſoſnki/ korzonkow paprot=
3:
ki/ korzeniá chebdowego/ każdego
4:
ſnich po vncijey/ kaniey przędze/
5:
Epitimi z apteki/ liſtkow ſene/ każ=
6:
dego ſnich poł vncijey/ naſieniá
7:
włoſkiego kopru piotruſcżanego,
8:
libſzcżykowego/ opichowego/ mi=
9:
rabolánu z apteki/ każdego ſnich
10:
dwie dragmie/ lakricijey iednę dra
11:
gmę/ wſzytki thy rzecży przetłucż
12:
miąſzſzo á wárz s proſtą wodą ia
13:
koby we dwu kwárthu wody przy=
14:
láwſzy trochę oczthu iako by pięć
15:
łyżek/ wárzże aż do trzeciey częſci
16:
á potym przeczedziwſzy oczukruy
17:
á piy to poranu y wiecżor we dwie
18:
godzynie przed wiecżerzą trunek/
19:
á wypiwſzy ten ſirop wezmi ty pi=
20:
łuły dáwſzy ie vcżynić do aptheki/
21:
tak napiſáwſzy na kartcze/ Wez=
22:
miż Maſſi piłuł z wilcżego łykha
23:
dwa ſcropuły. Maſſi piłuł s pol=
24:
ney ruti ieden ſcropuł/ Turbit teo
25:
poł ſcropułu/ Granorum Coconi
26:
dij w licżbie pięć/ Imbiru thrzy
27:
ziárnka/ zmieſzáy wſzytko ſpołem
28:
á vcżyń piłuł dziewieć s ſiropem
29:
polney ruti/ á pothym wezmi dlá
30:
poſileniá dijalakā kołácżkow pięć
31:
albo mniey/ albo Dijakorum.
32:
Theż ſok polney ruty s kozią B
33:
ſerwatką/ á przimieſzáy knim tro
34:
chę prochu Mirabolanorū á tego
35:
ſie napijáy/ krew cżiſci/ y quarta=
Polna ruta.

kolumna: c
1:
tanę oddálá.
2:
C ¶ Też ſok polney ruty s ktorym
3:
zmieſzáy prochu wrobleo proſa al=
4:
bo prochu łamikamienia/ á thego
5:
ſie napiy/ ábowiem vryne pobu=
6:
dza.
7:
D ¶ Też ſok polney ruty ieſt dobry
8:
na zapſowanie wárg/ y też na za=
9:
pſowanie dziąſł ktore bywá s ſpro
10:
chniałoſci/ gdy vſta tim kto ſobie
11:
płocże.
12:
E ¶ Też ſok polney ruty s czukrem
13:
ieſt dobri naprzeciwko zatkaniu ſle
14:
dziony y theż wąthroby z zymney
15:
przycżyny.
16:
F ¶ Też ſok polney ruty s ſiarką
17:
á z oleykiem bobkowym/ ieſth do=
18:
bri na ſwierzb/ Pandecta/ Plate=
19:
arius powiedaią. grafika
kolumna: d
1:
Feniculus.grafika
2:
¶ Włoſki kopr. Fenchel.
3:
Capitulum. 76.
4:
W
Loſki kopr ieſt ciepły y A
5:
ſuchy w wthorim ſlo=
6:
pniu/ má mocz pobu=
7:
dzaiączą vryny. naſie
8:
nie y korzenie y liſcie włoſkiego ko=
9:
pru ſą dobre ku lekarſtwám/ woda
10:
Wloſkiego kopru s ſwoiey włoſ=
11:
noſci oczy cżyſci/ á nawięczey ſtu=
12:
ciją á ſkamieniem ktory zową ka=
13:
laminaris/ thy rzecży ſtarſzy ie na
14:
proch á zmieſzáwſzy ſtą wodką/ á
15:
tym ocży mácżáy chore á mdłe/ á
16:
przeto wężowie na wioſnę wycho
17:
dząc z ziemie maiącz zaćmienie w
18:
ocżoch/ lazą do korzeniá włoſkieo
19:
kopru/ a onē ſobie ocży wyciraią,
20:
á ſtąd oſtroſć wzroku biorą.
21:
¶ Też naſienie włoſkiego kopru B
22:
albo korzenie/ albo liſcie pożywa=
23:
ne od páń/ mleko gim w pierſiach
24:
mnoży.
25:
¶ Theż vwarzenie korzeniá albo G
26:
naſieniá włoſkigo kopru/ z naſie=
27:
niem piotruſzcżanym/ znaſieniem
28:
wroblego proſa/ y też łamikamie=
29:
niowego w winie vwarzywſzy/ á
30:
tho wino vrynę wypądza/ y rzecż
31:
przyrodzoną bialym głowam.
32:
¶ Też wino w ktorym by wrzáł D

strona: 52

Włoski kopr.Liſt 52.

kolumna: a
1:
Włoſki kopr s korzeniem bruſci/
2:
s ſparagowym/ z lubſzcżykiem/ á
3:
ktobi miał zatkanie vątroby j ſle
4:
dzony/ tedy to lekarſtwo otworzy
5:
y wypędzi/ Iteż wiatri wnętrzne
6:
tráwi y wypądzá ſciała.
7:
E ¶ Też naprzeciwko wężowemu
8:
vkąſzeniu albo iakiego inſzego ia=
9:
dowitego zwierzęcia/ vwarzywſzy
10:
włoſki kopr ſczebulą á potim prze
11:
tłukſzy przyłoż na mieſcze vkąſzo=
12:
ne: wyciągnie iád.
13:
F ¶ Theż wino w kthorym by był
14:
warzony włoſki kopr z miętką/ á
15:
tego ſie napijáy/ bowiem żołądek
16:
y ſtrawnoſć poſilá, y zgagę vſmie
17:
rzá z zymney przycżyny pochodzą
18:
czą.
19:
G ¶ Theż wino w kthorym wrżáł
20:
włoſki kopr s korzeniem Hermo=
21:
dactillorum/ ſkorzeniem ſoſnki/ á
22:
potim oczukrowáwſzy napijáy ſie
23:
tego/ ábowiem opuchlinę wypą=
24:
dzá z zimney przycżyny.
25:
H ¶ Theż ſok włoſkiego kopru wy=
26:
ſthawiony na ſłończe w ſkláncze
27:
przez dwadzieſcia dni/ ieſth dobry
28:
na bielmo y na inſze makuły ocżu,
29:
wpuſzcżaiącz tego na ocży chore.
30:
I ¶ Też naprzeciwko ſwierzbiowi
31:
ocżu pewne ieſt lekarſtwo/ wezmi
32:
ſoku włoſkiego kopru/ Aloe epati=
33:
ci z apteki/ á roſpuſć gi ſthym ſo=
34:
kiem á potym wyſtáw to na ſłoń=
35:
cze w ſkleniczy albo w kwárcie cze
kolumna: b
1:
nowey przez dwadżieſcia dni, á teo
2:
pothym wpuſzcżáy na ocży/ iako
3:
ieſt obycżáy.
4:
¶ Częſthe iádanie włoſkiego ko= K
5:
pru/ nie rád ſie tráwi rychło w żo=
6:
łądku/ acżkolwiek nadymanie żo=
7:
łądkowe y zgagę odeymuie/ Aui=
8:
cenna powiadá.
9:
¶ Theż w febrách dlugich albo L
10:
zaſtharzałych/ woda Włoſkiego
11:
kopru s piotruſzcżaną á ſczukrem
12:
ſą dobre ku piciu thim chorym lu=
13:
dziem/ Pandecta/ Platearius/ y
14:
Auicenna powiedaią.
15:
¶ Też kto by miáł chrobáka w m
16:
vchu ſkorka albo ſwiercżka/ thedy
17:
ok włoſkiego Kopru z miode m
18:
zmieſzáwſzy/ ciepło wpuſzczay na
19:
nocz w vcho: zdechnie chrobák.
20:
¶ Theż naprzeciwko opuchlinie N
21:
kthorą zową idropiſis/ włoſkiego
22:
kopru korzenie ſtrochą mąki ięcż=
23:
mienney wárz w winie á oneo dáy
24:
choremu poranu potroſze.
25:
¶ Theż ſamo korzenie w wodzie O
26:
albo w winie vwarzone/ á they
27:
wody oczukrowáwſzy albo omie=
28:
dziwſzy dáy ſie napijać themu kto
29:
cierpi kamień/ wypądzá z vryną
30:
barzo lekko
31:
¶ Też kto cżęſto naſieniá wło= P
32:
ſkiego kopru pożywá/ taki prawie
33:
odmłodnieie, bowiem płeć gładzi
34:
y krew dobrą cżyni.
35:
¶ Też pczoły zachowáwá w v= R
Pozimki.

kolumna: c
1:
loch iże nigdzie niepoleczą z oneo
2:
vla/ kiedy ſamo ziele włoſki kopr
3:
ſtlucżeſz á onym zielem będzieſz po
4:
mażowáł vle.
5:
Fragaria.grafika
6:
¶ Pozimki. Erperkraut
7:
Capitulum. 77. grafika
8:
A
P
Ozymki ſą zymnego
9:
przyrodzenia/ ſą do=
10:
bre na ſlinogorz/ tho
11:
ieſt na opuchlinę ſzyie
12:
tym obycżaiem/ Wezmi ſoku po=
13:
zimkomego/ wodki bąbcżaney/
14:
każdego ſnich cżtyrzy vciję/ miod
15:
ku Rożanego iednę vnciją/ ſoku
16:
żoráwin poł vncijey/ baláuſtie z
17:
apteki dragmę iedne/
18:
á przyláwſzi
kolumna: d
1:
ktemu ze cżtyrzy łyſzki ocztu/ przy
2:
wárz/ á tim płocż ſobie vſta gar=
3:
garizuiącz.
4:
¶ Też wodka Pozymkowa go= B
5:
rączoſć gaſi/ y pot zaſtanáwiá/ á
6:
gdy by w tey wodzie roſpuſćił dra
7:
gantu á tego ſie napijáł: pragnie=
8:
nie oddálá.
9:
¶ Też wino w ktorym by wrza= C
10:
ło to ziele z naſieniem piotruſzcża
11:
nym/ z naſieniem łámikamienio=
12:
wym, kamien wypądzá y rozmięk
13:
cżá w cżłowiecże.
14:
¶ Theż ſok Pozimek z miodem D
15:
rożanym ieſth dobry tym kthorzy
16:
maią roſpadliny w vſciech thym
17:
namazować vſta/ A gdi Pozim=
18:
ki vwarzyſz z mięſem/ z borágiem
19:
polewka onego mięſa krew dobrą
20:
iaſną cżyni.
21:
¶ Theż ſok pozimek s cinamonē E
22:
złą wonią vſth mieni przyiemną
23:
cżyniącz.
24:
¶ Też naprzeciwko boleſci ſercza F
25:
y głowy ieſt lekarſtwem.
26:
¶ Theż vwarżywſzy Pozimko= G
27:
we liſcie s ćwiklanym liſciem, z bo
28:
rágowym/ á pothym vſiekáy dro=
29:
bno iako kapuſthę/ á zaſię wárz z
30:
rozynkami drobnemi/ á thego po=
31:
żywáy/ ábowiem ieſt dobry to ſzpi
32:
nák tym ktorży ſuchoty miewaią.
33:
¶ Też liſcie pozimkowe z liſciem H
34:
iaworowym weſpołek vwarzone/
35:
á ſtego potym vcziń pláſtr á przi=

strona: 53

Pozimki.Liſt 53.

kolumna: a
1:
kładáy gi na złámane goleni/ á=
2:
bowiem ſpáiá y zráſzczá.
3:
I ¶ Theż gdy pozimki vwarzyſz z
4:
wyſokim ſlázem á weſpołek ſtłu=
5:
czeſz/ będzieſz miáł dobry pláſtr na
6:
wywinienie y na oddawienie ciała
7:
K ¶ Też gi by ktori cżłowiek miáł
8:
wnęthrzny vráz/ ſok Pozimkowy
9:
s ſokiem żiwokoſtowym zmieſzani
10:
ſpáiá j goij rany/ gdy ſie tego kto
11:
napijać będzie.
12:
L ¶ Też paniám ieſt dobry ku za=
13:
ſtanowieniu zbythniey przyrodzo=
14:
ney rzecży/ á náwięcżey gdy knie=
15:
mu ſoku babcżanego przimieſzáſz.
16:
Fraximus.grafika
17:
¶ Ieſion Eſpenbaum.grafika
kolumna: b
1:
Capitulum. 78.
2:
I
Eſion ieſt zimny y ſu= A
3:
chy w wtorim ſłopniu=
4:
mocz iego ieſth nawię=
5:
czey gdy ieſt zielony/ te
6:
dy rany goij nowe.
7:
¶ Woda w kthorey B
8:
by liſcie ſwieże Ieſionowe weſpo=
9:
łek y ſkorzeniem było vwarzone/
10:
á ſthego vcżynion był płáſtr/ ieſth
11:
dobry na złamane mieſcza, á thak
12:
y na koſci złamane przykładáy/ á
13:
bowiem ſpaia y zraſzcża ie.
14:
¶ Też wino w ktorym by wrza= C
15:
ły ſkorki ieſionowe s ſkorkami ba=
16:
gniſkowymi/ á tego wina ſie dáy
17:
napić temu ktory by miáł ſledzio=
18:
nę zatwardziałą albo zamuloną,
19:
przez pochiby vlecża/ á onę twar=
20:
doſć roſpądzá mocznie/ Ieſth tho
21:
rzecż doſwiadcżoná, gdyby proſię=
22:
ciu była dána woda w kthorey by
23:
były warzone ti ſkorki przez kielko
24:
dni/ á kiedy zabijeſz ono proſię/ te=
25:
di náydzieſz wnim barzo małą ſle=
26:
dzionę dlá piciá they wody/ Pan=
27:
decta powieda.
28:
¶ Theż ieſth dobry Ieſion na= D
29:
przeciwko cżyrwoney niemoczy/ y
30:
naprzeciwko bieguncze inſzey/ gdy
31:
vwarzyſz ſkorecżki Ieſionowe w=
32:
deſzcżowey wodzie á włożiſz gárſć
33:
naſieniá babcżanego/ á tego ſiro
34:
pu będzieſz ſie napijáł naprzeciw=
H
Ieſiou.

kolumna: c
1:
ko tym chorobám.
2:
E ¶ Theż w tym ſiropie rozmocż
3:
gębkę/ á przykładáy na żywoth/
4:
bo zaſtanáwiá biegunkę/ á kiedy
5:
ku temu ſiropowi przyleieſz oczthu
6:
á rozmocżiwſzi gębkę w tim wſzit
7:
kiem ciepło przikładáj na żołądek
8:
chczeſzli wraczanie zbytnie zaſta=
9:
nowić ktore prżychodzy zemdłoſci
10:
żołądkowey.
11:
F ¶ Theż popioł s ſkorek ieſiono=
12:
wych vcżyniony á potim zmieſza
13:
ny s ſokiem kobylego ſzcżáwiu/ á
14:
ſtrochą oleyku bobkowego/ á ſtro=
15:
chą żiwego ſrebra/ iſz będzie iako=
16:
by maſć/ ábowiem ſwierzb y kro=
17:
ſty ſpądzá s ciała.
18:
G ¶ Też dragma iedna albo połto
19:
ry prochu s ſkorek ieſionowych/ z
20:
winem zmieſzany á pithy/ flegmę
21:
purguie y też kroſti wodne á biáłe
22:
ktore bywaią na liczu gdy tym wi
23:
nem ſtym prochem pomażeſz: wy=
24:
ſuſzá ie y wniwecż obracza.
25:
H ¶ Też liſcie Ieſionowe przeciwi
26:
ſie iadowi/ to ieſth gdi ſok wyciſ=
27:
nieſz z liſciá ieſionowego/ á thego
28:
ſie ſoku z winem napijeſz, iád s cia
29:
ła wypądzá/ ábowiem takiey ieſt
30:
moci iſz wężowie poranu j wiecżor
31:
chronią ſie cienia tego Ieſionu/ á
32:
nieſmieią podeń włazić/ á tak gdi
33:
by miedzi wężem położił z iedney
34:
ſtrony ogień á z drugiey ſtrony ie=
35:
ſion/ thedy wąż daleko woli w o=
kolumna: d
1:
gień w bieżeć niżli w Ieſion, bar=
2:
tłomiey z anglijey powiada otym
3:
¶ Też rany goij ſkorka ieſionu I
4:
młodego á ſwieżego ſtłukſzy ie cżi
5:
ſcie/ á przyłoż na ranę cięthą.
6:
¶ Też vwarzone w winie á ono K
7:
wino dáy pić themu ktho by miáł
8:
flegmiſty żołądek, tráwi flegmę y
9:
twardoſć ſledziony roſpądzá.
10:
Filipendula.grafika
11:
¶ Orzeſzki.
12:
Capitulum. 79. grafika
13:
O
Rzeſzki ziele ieſt ktore A
14:
obficie roſcie w dale=
15:
kich zamorſkich ſtro=
16:
nach/ á zwłaſzcża na

strona: 54

Orzeſzki.Liſt 54.

kolumna: a
1:
gorach/ y w polſzcże to ziele roſcie
2:
korzeń orzeſzkow ieſt nálepſzi ku le=
3:
karſtwám, ieſth węzłowaty/ cżaſu
4:
Ieſiennego korzenie má być kopa
5:
no ku lekarſtwám/ á przez dzieſięć
6:
lát może być chowano korzenie w
7:
moci ſwey/ liſt ieſt tego zielá pio=
8:
thruſzcżanemu podobny: ale wyſz=
9:
ſzey roſcie niżli piothruſzka/ mocz
10:
ma przechodzączą dlá ciepłoſci y
11:
ſuchoſci ſwoiey trzeciego ſłopnia,
12:
B ¶ Proch s korzeniá Orzeſzkoweo
13:
s prochem ziełá łamikanienia ie=
14:
dnako po połowiczi dragmy z wi=
15:
nem albo z wodą graminis zmie=
16:
ſzane: á ciepło poranu pite: kamień
17:
wypądzá z nyrek.
18:
C ¶ Theż na kolikę ktorá bywá w
19:
cieńſzych ielitach/ zową ią Iliaka
20:
vcżiń kliſterę s prochu thego zielá
21:
rozmącziwſzy w cziepłey wodzie/
22:
ktorey ma być quárta albo mniey
23:
á ſoli łyſzkę wſip/ á oliwy ſpięć ły
24:
żek albo maſła.
25:
D ¶ Theż lektwárz benedicta laxa=
26:
tiwa ktory w apthekach ſprawuią
27:
dany tym obycżaiem Wezmi be=
28:
nedicte laxatiue pięć dragm/ pro=
29:
chu filipendule ziárn pięć/ zmieſzáj
30:
ſpołem á rozmąć z wodkawłoſkio
31:
kopru á z wodką graminis/ á za=
32:
grzáwſzy naſwitaniu dáy wypić/
33:
ten trunek kamień wypądzá y ko=
34:
likę lecży.
35:
E ¶ Toż proch tego korzeniá s pro
kolumna: b
1:
chem naſieniá włoſkhiego kopru z
2:
winē dany, boleſci żołądka oddálá.
3:
¶ Też na boleſci wnętrzne á z= F
4:
włáſzcża na kłocie, Wezmi prochu
5:
teo korzeniá s kielko łyżek a wárz
6:
trochę w winie iſz by niedokończa
7:
wywrzało/ á potym on proch ták
8:
wilgothny włożiwſzy w worek al=
9:
bo wchuſtę mácżáyże w onym wi
10:
nie á przykładáy na żywoth gdzie
11:
ieſt kłocie.
12:
¶ Też naprzeciwko dychawiczy G
13:
flegmiſthey proch korzeniá thego z
14:
goricżką w potrawach albo w pi=
15:
ciu pożywany ieſt barzo vżytecż=
16:
ny, y naprzeciwko ſwiętego
17:
valanteo niemoci ieſt to lekarſtwo dobre.
18:
Febrifuga.
19:
¶ Trędownik. Fieberkraut.grafika
H ij
Trędownik.

kolumna: c
1:
Capitulum. 80.
2:
A
T
Rędownik ieſth ziele
3:
podobne rumienkowi
4:
roſcie wyſoko á ſęko=
5:
wato kwiatki ma bru
6:
natne/ liſtu ieſt podługowathego
7:
á nieſzyrokiego iako by ruta/ na=
8:
ſienie tego ziela iakoby pſzenicza/
9:
korzeń nikcżemu ieſt pożythecżny/
10:
ſmaku ieſt gorzkieo/ roſcie na wil=
11:
gotnych mieſczach/ niekthorzi zo=
12:
wą to ziele cżemierzicżka, niektorzi
13:
też zową lecżyfebra.
14:
B ¶ Diaſcorides piſze iſz Trędow=
15:
nik ſtłukſzy/ ſok wyciſniony ſnieo
16:
w puſzcżáy w rany kthore z złych
17:
kroſt bywaią/ wyſuſzá rany y goi
18:
C ¶ Też blizny ktore zoſtaią po ra
19:
nach namazuy thim ſokiem/ zro=
20:
wnaią ſie s ciałem.
21:
D ¶ Też Trędownik w wodzie v=
22:
warzony/ dáyże pić onę wodę cie
23:
pło/ wypędzy precż kolerę y inſze
24:
wilkoſci tluſte s ciała.
25:
E ¶ Też Emoroidy wywodzy gdi
26:
przyłożyſz tego zielá roziuſzonego
27:
w możdżerzu ſthłukſzy na koniecz
28:
ielita.
29:
F ¶ Też ſok wyciſniony ſtego zie=
30:
lá z miodem zmieſzany/ mgliſthe
31:
ocży wyiáſniá gdy thym na nocz
32:
będzieſz pomazowáł ocży.
33:
G ¶ Theż boleſci kthore w ſuchych
34:
zyłach bywaią wkorzenione: iako
kolumna: d
1:
wpodogrze/ w ſciatice vſmierzá,
2:
gdi tem zielem chori cżłowiek bę=
3:
dzie ſobie mieſcza bolącze napá=
4:
rzáł.
5:
Filius aute patrem.grafika
6:
¶ Polne gwozdzyki.
7:
Wildenegel.
8:
Capitulum. 81. grafika
9:
P
Olne gwozdziki/ ga= A
10:
łąſki polnych gwoz=
11:
dzykow gęſte roſzcżki
12:
s ſiebie wypuſzcżaią/
13:
á poſpolicie roſzcżka ktorá poſled=
14:
niey z drugiey wyroſcie bywá wyſz
15:
ſzá á tak dlá tego nazywaią to zie
16:
le/ Sin nad oyczem/ ieſt ziele kto
17:
re na wioſnę roſcie, kwiathu ieſth

strona: 55

Polne gwozdziki.Liſt 55.

kolumna: a
1:
podobnego ogrodnemu ſzafrano=
2:
wi.
3:
B ¶ Gdyto ziele w wodzie będzie
4:
vwarzono/ gdy by kthorego cżło=
5:
wieka iaſzcżorka vkąſiła, tą wodą
6:
wymywáy ábowiem boleſć vſmie
7:
rzá.
8:
C ¶ Też ſok albo proch teo zielá w
9:
fiſtułę wpuſzczony/ wyſuſzá y goij
10:
Fiſtula paſtoris. grafika
11:
¶ Bzdziucha. Taſſel kraudt.
12:
Capitulum. 82.grafika
13:
A
F
Iſtula paſtoris ieſt po
14:
dobna pſiemu ięziko=
15:
wi/ nałokieć roſcie/
16:
iedno iſz ku ziemi ſkła=
kolumna: b
1:
niá ſie/ na ſamym wirzchu kwia=
2:
tek zielony wyraſtá/ korzenie cien
3:
kie iako Cżemierzycza to ziele má
4:
roſcie około łęgow.
5:
¶ Korzeń fiſtule paſtoris tak wie B
6:
le czo złoty zawáży/ ſtarty z mio=
7:
dem przeſnym czo dwa złothe za=
8:
wáżą dáy z ieſć themu cżłowieko=
9:
wi kthori by był okármion iadem
10:
morſkiego zaiącza/ tákież y iado=
11:
wi opijowemu lekarſtwo ieſt/ y też
12:
kłocie kthore bywá w żiwocie: od=
13:
dálá.
14:
¶ Też ſamo vwarzenie Bdziu- C
15:
chy s korzeniem paſthernákowym
16:
a then ſirop dáy pić temu ktho má
17:
cżyrwoną biegunkę zaſthanáwiá
18:
mocznie/ tákież y korzenie vcżyni.
19:
¶ Też Auicēna w wtorych kxię= D
20:
gach piſzącz o tym zielu/ mowi iſz
21:
má mocż ocieraiączą/ bolącżki/ y
22:
wrzody roſpądzaiączą wnątrzne
23:
¶ Też wypądzá kamień z nyrek E
24:
drobny/ gdy then korzeń bedzie v=
25:
warzon/ á then ſirop będzie dány
26:
ku piciu/ rany w wnątrzu goij to
27:
picie.
28:
Filix.grafika
29:
¶ Paproć. Farnkraudt.
30:
Capitulum. 83.
H iij
Paprocz.

kolumna: c
grafika
1:
A
P
Aproć roſcie na kha=
2:
miennych mieyſczach
3:
na gorach/ kwiáthku
4:
żádnego niemá ani o
5:
woczu/ liſt má ktori roſcie iako by
6:
pioro ſtruſowo/ woniey theż żád=
7:
ney prawie niemá, korzeń má dłu=
8:
gi/ ſmak iego cirpniący/ mocz pa
9:
proci w khorzeniu wieczſza/ á má
10:
mocz wyſuſzaiączą/ kaſaiączą, o=
11:
mywaiączą y poſilaiączą.
12:
B ¶ Diaſcorides piſze iże paproci
13:
liſczie czo zawáży cżthyrzy złothe
14:
w pitym miedzie vwarziwſzy/ dáy
15:
wypić trunek/ chrobáki w żiwocie
16:
pozdychaią/ y płod zabijá y z ży=
17:
wota wyrzucza. Ieſt też drugi ro=
18:
dzáy paproci ktorą zową Sarex
19:
tey liſcie ieſth podobne pierwſzey/
20:
iedno iſz má gęſtſze gałąſki, korzeń
kolumna: d
1:
y liſt má dłuſzſzy/ Barwę má ko=
2:
rzeń tey paproczi cżárny s cżyrwo
3:
noſcią zmieſzany/ á ta paproć ieſt
4:
ſamicza/ korzeń tey paproci vwa
5:
rzony á z miodem zmieſzany á v=
6:
czyniony iako lektwarz/ chrobáki
7:
gliſty z żywota wyrzuczá y zabijá
8:
¶ Też ktorá by biáłá głowa po C
9:
żywała tego lektwarzu/ broni po=
10:
cżęciá y płod w żywocie zabijá y
11:
wyrzuczá.
12:
¶ Też proch vcżyniony s korze= D
13:
nia paproczianego ktori proch ſip
14:
w fiſtułę/ wyſuſzá y goij ią mocz=
15:
nie.
16:
¶ Też liſtki paprocziane poki ſą E
17:
zielone á młode barzo/ gdy będą
18:
vwarzone á iedzione otwiera ży=
19:
woth cżyniącz ſtholcze/ á wſzakoż
20:
Galienus w oſmych kxięgach far
21:
macorum/ powiadá iſz paproć ná
22:
więczſzą mocz má w ſwogim ko=
23:
rzeniu y wypiſuie ty wſzytki ſpra=
24:
wy ktore ſą wyſzſzey napiſane.
25:
Flammula.grafika
26:
¶ Iaſkier. Brenkraudt
27:
Capitulum. 84.
28:
I
Aſkier má moc zapá= A
29:
laiączą/ ábowiem ieſt
30:
ciepły y ſuchi Iaſkier
31:
w trzecim ſłopniu/ á
32:
náwięczey Iaſkier gdy ieſzcże zie=

strona: 56

Iaskier.Liſt 56.

kolumna: a
grafika
1:
lony ieſt barzo moczny w gorączo
2:
ſci ſwoiey ale vwiędły iuż moczy
3:
mało albo nicz niemá.
4:
B ¶ Plathearius mowi Iaſkier w
5:
możdżerzu ſthłucżony gdy będzie
6:
na gołe ciało prziłożon: zrani ono
7:
mieſcze á prawie ſwoią gorączo=
8:
ſcią przepali ſkorę kiedy przez nocz
9:
z mieſcza niebędzie odięt/ á thak
10:
gdy by miáł wrzod zebrany á nie=
11:
chciáł go przekłoć żelazem tedi teo
12:
Iaſkru przyłoż náń przymieſzáw=
13:
ſzy kniemu trochę oliwy/ Tákież y
14:
na wrzod ſquinantia możeſz tego
15:
Iaſkru przyłożyć z oliwą zmieſzá
16:
wſzy.
17:
C ¶ Też gdy Iaſkier bedzie w ro=
18:
żany oleiek włożony tedy kolikę v
19:
ſmierzá j cżłonkowy bol ktori ar=
kolumna: b
1:
tetica zowiemy
2:
¶ Też kamień s cżłowieka wy= D
3:
pądzá, gdy woda w ktorey by Ia
4:
ſkier wrzáł przez kliſtherę do ielith
5:
wleieſz.
6:
Fungus.grafika
7:
¶ Grzyb. Schwammen.
8:
Capitulum. 85. grafika
9:
G
Alienus piſze grzyby A
10:
być zimnego á wilgo
11:
tnego przyrodzeniá/
12:
á dlá thego ſą bliſkie
13:
we złoſci iadowitym rzecżám/ á=
14:
bowiem maią w ſobie zagniłoſć
15:
przyrodzoną. Też Galienus mo=
16:
wi (w kxięgach o kármiách) o grzi
H iiij
Grzyby.

kolumna: c
1:
biech: iſz ſą godne ku iedzeniu, ied=
2:
no ktho gych wiele á cżęſtho iádá
3:
mnoży w ſobie żłą krew s kthorey
4:
w niemocz cięſzką wpada, á żwłá
5:
ſzcża iſz miedzy grzyby ſą rodzaie
6:
gich rozmagithe/ gdziem widziáł
7:
cżłowieka ktory po iedzeniu grzi=
8:
bow wpádł w dichawicze/ j w kur
9:
czenie y w omdlenie z boleſcią v=
10:
ſtek żołądkowych/ s ktorego zim=
11:
ny pot płynął/ á wſzakoż był vz=
12:
drowion przez picie wina khorzen=
13:
nego w kthorym by był vwarzon
14:
poley á oſoliwſzi dać ſie dobry tru
15:
nek napić tego wina/ po kthorym
16:
trunku wyrzucił żołądek ony grzi
17:
by s ſkliowatą flegmą. A przeto
18:
kto cżęſto grzyby albo inſze bedłki
19:
iada/ taki w kolikę y w dichawicę
20:
wpádá/ale wino korzenne ponich
21:
pithe: odeymuie gim złoſć iadowi=
22:
tą/ á kto by ſie niemiáł ponich na
23:
pić wina/ tedy vwarzyć czáłkiem
24:
trochę tatharcżanego naſieniá w
25:
wodzie á potim odláwſzy onę wo=
26:
dę/ wſipać ſoli á wláć ocztu á teo
27:
zaſię przywarzyć á dać ſie napić
28:
trunek dobry.
29:
B ¶ Theż grzyby doſić tucżnoſci
30:
daią iedno ſą cięſzkie khu ſtráwie=
31:
niu/ á czáłkiem z żołądka wycho=
32:
dza/ rzezak cżinią/ ktho grzybow
33:
cżęſto pożiwá/ dlá tego iſz w kwa
34:
ſną flegmę á w grubą ſie obraca
35:
ią, dlá ktorey rzezanie przi puſzcża
kolumna: d
1:
niu vryny przychodzy:
2:
Granaſolis.grafika
3:
¶ Wroble proſo. Steinbrech.
4:
Capitulum. 86. grafika
5:
W
Roble proſo má wſo A
6:
bie ciepłoſć y ſuchoſć
7:
w trzecim ſłopniu/ á
8:
naſienie wrobleo pro
9:
ſa ieſt więczſzey moczy/ á ieſt tho
10:
naſienie biáłe á okrągłe á barzo
11:
twarde/ roſcie na wyſokich mieſ=
12:
czach/ mocz naſieniá Wroblego
13:
proſa ieſth pobudzaiączá vryny y
14:
łámiączá kamienia/ á prżeto wi=
15:
no w kthorim wrzało tho naſienie
16:
z naſieniem piotruſzcżanym/ z na
17:
ſieniem włoſkiego kopru/ cżyni to

strona: 57

W roble proſo.Liſt 57.

kolumna: a
1:
yſz kamień y vrynę wywodzy obfi
2:
cie, albo tak vcżiń/ ſirop lepſzey mo
3:
czy na ty rzecży/ wezmi ſoku wro=
4:
blego proſa/ wodki włoſkhiego ko
5:
pru/ piothruſzcżaney, każdey ſnich
6:
mniey niżli połkwárthy/ naſieniá
7:
wroblego proſa/ łamikamieniowe
8:
go/ naſieniá alkakiengi/ opicho=
9:
wego/ każdego ſnich cżtyrzy dra=
10:
gmy/ korzenia bruſci, ſparagoweo
11:
każdego ſnich dwie dragmie/ na=
12:
ſieniá málonowego/ krwie kozło=
13:
wey/ każdego ſnich dragmę/ wſzyt=
14:
ki rzecży przetłukſzy wárz w winie
15:
iako wpołtory kwárty wina aż ri=
16:
chło do połowicze má wywrzeć, á
17:
potym przeczedzywſzi oczukruy/ á
18:
tego ſie nayijáy poranu y wiecżor
19:
po trunkowi ciepło.
20:
B ¶ Theż wino w kthorym wrzało
21:
Wroble proſo/ albo proch wroble
22:
go proſa wzięthy z iaką polewką/
23:
ieſt dobry tym ktorzi wody niemo
24:
gą puſzcżać/ yteż kthorzy o=
25:
ſtrą kolikę w żiwocie/ albo w cien
26:
kich ielitach ktorą zową Iliaca.
27:
C ¶ Serapio mowi ſpowieſci Ra
28:
ſis/ proch prawi Wroblego proſa
29:
ieſth dziwny wpobudzaniu vryny
30:
y też w rzecży przyrodzoney paniā
31:
y też kamień w nyrkach y w me=
32:
chierzu łamie iako kolwiek bedzie
33:
wzięti/ to ieſt albo vwarziwſzi gi
34:
w wodzie albo w winie lepiey/ al=
35:
bo w polewcze iakiey/ albo troią
kolumna: b
1:
ſtego vcżynić.
2:
¶ Też troiá poſpolitym obycża D
3:
iem przyprawioná vrinę pobudzá
4:
y rzecży przyrodzone biáłem gło=
5:
wám wywodzy/ y kamień mocz=
6:
nie łamie/ tak ią vcżyniwſzy We
7:
zmi naſieniá wroblego proſa/ na=
8:
ſieniá łamikamieniowego/ naſie=
9:
niá alkakengi z aptheki/ ſparago=
10:
wego/ opichowego/ y też málono=
11:
wego, khażdego ſnich po dragmie
12:
iedney/ Cinamonu/ gwozdzykow
13:
muſzkátowego kwiatu/ gałganu,
14:
krwie kozłowey, każdego ſnich ro=
15:
wno po połowiczy dragmy/ czu=
16:
kru biáłego iakoby cżwártą częſć
17:
funta, Zmieſzáyże ty rzecży ſpołem
18:
w możdżerzu/ á vcżyń troią kto=
19:
rey pożywáy s potrawami albo z
20:
winem.
21:
¶ Gdy by kto chciáł s ſiebie ka= E
22:
mień wypędzić albo vryną/ albo
23:
pani rzecż przirodzoną pobudzyć,
24:
tedi ma wſieſć w wannę w ciepłą
25:
wodę/ á potym má ſie napić they
26:
Troiey z wodką włoſkiego kopru,
27:
albo s piotruſzcżaną/ A do wan=
28:
ny má być warzono ziele/ piołyn/
29:
włoſki kopr/ piothruſzka/ rumien/
30:
Platearius/ Pandecta, Serapio
31:
o tym powiedaią.
32:
Galletricum.grafika
33:
¶ Scharlach.
Galletricum.

kolumna: c
1:
Capitulum. 87. grafika
2:
A
T
O ziele ieſt ciepłe y ſu
3:
che/ włoſnoſć má cżi
4:
ſcić macicze vcżiniw=
5:
ſzy ſniego ſirop thym
6:
obycżaiem/ Wezmi ſoku tego zie
7:
lá/ ſoku bylicze/ każdego ſnich poł
8:
kwárty/ bożego drzewka/ naſieniá
9:
włoſkieo kopru/ hanyzowego/ pio
10:
thruſzcżanego/ każdego ſnich poł
11:
garſci/ cinamonu/ gałganu/ każ=
12:
dego ſnich dragmę iednę/ ty wſzit
13:
ki rzecży wárz w winie aże do po=
14:
łowicze/ á potym przeczedzywſzy
15:
oczukruy albo oſłodz miodem sſzi
16:
mowanym/ á tego ſie pani duſzka
17:
niecháy napijá poranu y wiecżor
18:
ieſtli chcze/ á gdy ten ſirop wypi=
19:
ie/ thę pnrgatią z aptheki niecháy
kolumna: d
1:
vezmie/ Wezmi Irepigre galieni
2:
trży dragmy/ dijafiniconis iednę
3:
dragmę/ Caſſijey wyciągnioney
4:
poł vncijey/ rozmąć że ty lektwa=
5:
rze wtim ſiropie/ á poranu ciepło
6:
wypiy/ á nazaiutrz wezmi kołácż
7:
kow kthore zową Diambrá/ albo
8:
lektwarzu de gēmis dla poſileniá.
9:
¶ Theż wanna z zielem przipra= B
10:
wiona/ cżyſci maciczę z oſtatkow
11:
niecżyſtoſci/ to ieſth miodunka/
12:
wrotycż/ bylicza/ Izop/ lebiodka
13:
miętka/ ſteo má być vāna prżipra
14:
wiona/ á po wyſzciu z wanny, dáj
15:
ſie iey napić metridatū czo złothi
16:
zawáży/ á má ciepło wypić z wod
17:
ką byliczową/ barzo ieſt rzecż do=
18:
brá paniám/ á pothym możeſz ſo=
19:
bie naparzać dymiona/ vwarzyw
20:
ſzy byliczę/ wroticż Izop/ Galle=
21:
tricum/ abowiem cżęſte naparza=
22:
nie macicze/ cżini ią gotowſzą ku
23:
pocżęciu/ á dlá poſileniá żołądka
24:
má pożywać Diagalangi kołácż=
25:
kow/ albo Aromaticum roſátum
26:
Garioffilata.grafika
27:
¶ Kuklik. Garioffelkraut.
28:
Capitulnn. 88.
29:
K
Vklik ieſt ciepłe y ſu= A
30:
che w wtorim ſłopniu
31:
to ziele niemałą moc
32:
má/ w liſtku więczſzą

strona: 58

Kuklik.Liſt 57.

kolumna: a
grafika
1:
niż w korzeniu/ á przeto liſcie má
2:
być kładziono albo brano w lekar
3:
ſtwie anawięczey zielone liſcie Ku
4:
klikowe má być w zwycżaiu/ má
5:
mocz roſpądzaiączą/ tráwiaczą,
6:
otwieraiączą/ zową then Kuklik
7:
gwozdzykowym zielem/ dlá thego
8:
iſz má wonią gwozdzikową
9:
B ¶ Gdy vcżyniſz parzenie z vwa
10:
rzeniá Kułliku/ z byliczą/ zgaletri
11:
cum rzecż przyrodzoną wywodzi
12:
paniám.
13:
C ¶ Cżopek vcżyniony s ſoku teo
14:
zielá/ s ſoku bylicze/ á s prochem
15:
mirri zmieſzawſzy ſpołem/ á roz=
16:
mocżywſzi w tym bawełnę/ vcżiń
17:
cżopek ktory wpuſć w maciczę ieſt
18:
li chczeſz przyć ku rzecżám przyro=
19:
dzęonem richło.
kolumna: b
1:
¶ Też wino w ktorym by wrza= D
2:
ło to ziele z miętką/ z gałganem
3:
ieſt dobre ku poſileniu dobrego trá
4:
wieniá żołądkoweo/ y wiatry wy
5:
gániá z żywota.
6:
¶ Też wino w ktorym by wrza= E
7:
ło to ziele s koriandrem naczukrze
8:
przyprawionym/ á kto ſie go bę=
9:
dzie napijáł/ boleſć głowy vſpo=
10:
kaiá ktorá pochodzi z żołądka.
11:
¶ Też ieſt ziołko poſilaiącze ſer F
12:
cza/ á náwięczey w winie s cina=
13:
monem vwarzone á s kwiathem.
14:
muſzkátowym/ á tego ſie napijać
15:
¶ Tez ſok Kuklikow z grinſpá=G
16:
nem zmieſzany, fiſtuły ſpáiá y goj
17:
mocznie.
18:
¶ Theż wino w ktorym by było H
19:
vwarzono to ziele s khminem á s
20:
polną drijákwią/ ieſt dobre naprze
21:
ciwko kolicze wſzelkiey.
22:
¶ Theż ſok Kuklikow z babcża= I
23:
ną wodką zmieſzany á pity/ wyſu
24:
ſzá wnętrzne wilkoſci/ y biegunkę
25:
zaſthanáwiá/ Pandecta powiadá
26:
Capitulo de Garioffilátá.
27:
Genciana.grafika
28:
¶ Gorcżycza. Encian.
29:
Capitulum. 89.
Goriczka.

kolumna: c
grafika
1:
A
G
Orycżka ieſt ciepłá y
2:
ſuchá w wtorym ſło=
3:
niu/ korzenie iey ku le=
4:
karſthwu ſie godzi ále
5:
nie liſcie/ gorycżka ktorá má wiel
6:
ką gorzkoſć ieſt dobrá/ ale kthorá
7:
niemá wielkiey gorzkoſci: ta ſie nie
8:
godzi ku lekarſthwám/ má mocz
9:
roſpądzaiączą/ tráwiączą/ y theż
10:
purguiączą/ á ieſth pobudzaiącza
11:
vryny.
12:
B ¶ Wino w ktorym by był wa=
13:
rzon korzeń Gorycżky/ s korze=
14:
niem koſaćczowym/ z lakriciją/ á
15:
to vwarzywſzy oczukruy/ będzieſz
16:
miáł ſirop naprzeciwko dychawi=
17:
czy.
18:
C ¶ Też pláſtr vcżiniony s prochu
19:
Goricżcżanego/ s korzeniá koſać=
20:
czowego na proch ſtłuczonego/ á
kolumna: d
1:
zmieſzáwſzy z miodem przyłoż na
2:
pierſi thego/ dlá dychawicze/ albo
3:
namaż pierſi dichawicżne maſcią
4:
dialteą przymieſzáwſzy kniey pro=
5:
chu korzeniá koſaćczowego.
6:
¶ Też tym ktorzy maią ſwięteo D
7:
walanthego niemocz/ proch s ko=
8:
rzeniá Gorycżcżanego z wodkhą
9:
maioranową dany ku piciu kielo
10:
razow: wſpomaga.
11:
¶ A kiedy proch gorycżki będzie E
12:
dany s ſokiem miętki/ przeciwi ſie
13:
iadowitych robákow vkąſzeniu.
14:
¶ Też proch gorycżki zmieſzany F
15:
s czebulnym ſokiem/ ieſt dobry na
16:
vkąſzenie ptakow iadowitych gdy
17:
tym mieſcze będzieſz pomazowáł
18:
albo przykładáł nanie.
19:
¶ Też proch goricżki s prochem G
20:
bożego drzewka á s ſokiem bylicze
21:
ſtrochą miodu przeſnego/ zmieſzáj
22:
thy rzecży ſpołem á vcżyń cżopek
23:
z bawełny/ obwałkowawſzi wtich
24:
rzecżach włoż do macicze/ bowiē
25:
rzecż przyrodzoną paniám wywo
26:
dzy y płod vmarły/ y theż cżepek
27:
ſnich mocznie/ Platearius mowi.
28:
¶ Má mocz otwieraiączą zat=
29:
kaniá z żyły y z wąthroby/ á kiedy
30:
wezmieſz ſok Gorycżki/ albo wo=
31:
dę w ktorey by wrzała Goricżka s
32:
cinamonem/ á thego ſie napijáy/
33:
ábowiem boleſć bokow j oddawie
34:
nie ſuchych żył vzdrawiá/ y też żo
35:
łądkową boleſć y watrobną odej

strona: 59

IanowieczLiſt 59.

kolumna: a
1:
muie.
2:
I ¶ Też proch korzeniá gorycżko=
3:
wego zmieſzany ſprochem cżárnej
4:
heleny/ á tego we złe rany plyną=
5:
cze wpuſzcżać/ wyſuſzá ie y mocz=
6:
nie goij.
7:
K ¶ Theż proch bożego drzewka s
8:
prochem korzeniá gorycżkowego,
9:
á zmieſzawſzi to ſpołem namazuy
10:
kroſti biáłe na twárzy/ Serapio
11:
s Pandectą powiedaią.
12:
Geneſta.grafika
13:
¶ Ianowiecz. Ginſt.
14:
Capitulum. 90. grafika
kolumna: b
1:
I
Anowiecz ieſt ziele cie= A
2:
płego y ſuchego przyro
3:
dzeniá w wtorim ſłop=
4:
nu / á miewá kwiáthki
5:
żołtawe na podobieńſtwo kxięży=
6:
cza/ naſienie iego ieſt ciepłe, kwiát
7:
khki iego weſpołek y z zielem maią
8:
w ſobie zbytnią wilkoſć znieiaką
9:
oſthroſcią vcinaiączą/ á ſthądże
10:
wraczanie pobudzá/ Zołądkowi
11:
ſzkodzi y też ſerczu/ iadowitoſć teo
12:
zielá miodkiem rożanym z má=
13:
ſthiką zmieſzanym bywá odeymo=
14:
mowaná / Naſienie iego má być
15:
dáwáno z wodą miodową to ieſt
16:
s ſithą albo s hanyżowem naſie=
17:
niem zmieſzane/ albo z naſieniem
18:
włoſkigo kopru/ á tak złoſć thego
19:
zielá bywá odeymowaná/ kwiát=
20:
ki tego zielá niecirpią długieo wa=
21:
rzeniá/ ale naſienie iego dłuſzſzego
22:
warzeniá potrzebuie, Ieſt też dru
23:
gi Iánowiecz kthory ieſt zimny á
24:
ſuchy/ á ieſt mnieyſzy y gałąſki y
25:
ſám wſzytek/ á kwiátki ma biáłe/
26:
Pandectha powiadá capithulo de
27:
Geneſta.
28:
¶ Diaſcorides też mowi, naſie= B
29:
nie Iánowczu weſpołek s kwiát=
30:
kami ſthłukſzy ie na proch/ á then
31:
proch wypiy zmiodem albo z mło
32:
dem winem chczeſzli mieć wraczá
33:
nie/ á precż niecżyſtoſci flegmiſthe
34:
s ſiebie wypędzić. Ián Neſue też
35:
mowi o tim zielu iżby miało wy
Ianowiecz.

kolumna: c
1:
wodzić flegmę z żołądka y theż s
2:
cżłonkow barzo mocznie á poży=
3:
tecżnie/ Iteż z nyrek vrynę pobu=
4:
dzá/ y kamień w nyrkach y theż w
5:
miechierzu łamie/ á żádnym oby=
6:
cżaiem mnożyć mu ſie niedopuſz=
7:
cżá ſtich to wilkiech á lipkiech nie=
8:
cżyſtoſci/ á tho gdy vcżyniſz thaki
9:
ſirop/ Wezmi kwiátkow Iánow
10:
czowych weſpołek z naſieniem ieo
11:
theż naſienia hanyżowego/ naſie=
12:
niá wloſkiego kopru/ każdego ſnich
13:
po połgarſci/ korzeniá ſpárágowe
14:
go/ piotruſzcżaneo/ każdego ſnich
15:
poł vncijey / maſtiki poł dragmy/
16:
wárzże thy wſzytki rzecży w winie
17:
y w wodzie/ iſzby wina y wody by
18:
ło po kwárcie/ tak dłuo má wrzeć
19:
aże by thrzeciá cżęſć wywrzała/ á
20:
potym przeczedziwſzi oczukruy al=
21:
bo miodem rożánym oſlodz á teo
22:
ſie napijáy. ktori też ſirop j na opu
23:
chlinę ſledziony ieſt barzo dobry.
24:
C ¶ Też wodka albo woda proſtá
25:
w ktorey wrzało naſienie tego zie=
26:
lá weſpołek s kwiáthkámi iego/ á
27:
z naſieniem babcżanym: biegun=
28:
kę krwáwą zaſtanawiá/ y też przi
29:
rodzoną niemocz paniám zaſtha=
30:
nawiá.
31:
D ¶ Też kto cżęſto pożywá naſie=
32:
niá tego zielá w pothrawách albo
33:
kwieciá iego, takowy będzie zacho
34:
wán od boleſci nożnych kthore zo=
35:
wą podogra.
kolumna: d
1:
Gramen.grafika
2:
¶ Tráwa. Graſz.
3:
Capitulum 91. grafika
4:
T
Rawa ieſth zimna y A
5:
ſucha w przodku pir=
6:
wſzego ſłopnia, woda
7:
w ktorey wrzała Tra
8:
wa s korzeniem piothruſzcżanym/
9:
vrynnę popądzá ophicie y kamień
10:
łamie/ Iteż roſpadliny w mechie
11:
rzu goii y biegunkę zaſtanawia.
12:
¶ Sok tego zielá rany za ſwie B
13:
ża ſpaiá/ ale naſienie iego vrynę
14:
pędzi/ y wilkoſci w żołądku y theż
15:
w ielitach wyſuſzá.
16:
¶ Theż korżeń zielá rany C
17:
krwawe goij/ tho ieſth korzeń tey
18:
Thráwy ſthłucżony s ſokiem they

strona: 60

Trawa.Liſt 60.

kolumna: a
1:
Tráwy weſpołek á prziłożony na
2:
ranę/ ſtulá ią y goij.
3:
D ¶ Też woda w ktorey by wrzała
4:
trawa ta/ grizienie żywota: y ra=
5:
ny albo roſpadliny w miechierzu
6:
vlecżá/ y kamień łamie/ vrynę też
7:
pędzy precż.
8:
Pſi gdy ſie chczą vlżyć/ tedy they
9:
Tráwy pożiwaią/ á thak ku wra=
10:
czaniu przychodzą.
11:
E ¶ Theż wino w ktorym by była
12:
ta Thrawa vwarzona z ieleniem
13:
ięzykiem á s khorzeniem iaworo=
14:
wym/ á oczukrowáwſzy piy tho/
15:
bolenie ſledziony odeymuie/ tákież
16:
gdy thego na ſledzionę zwierzchu
17:
przyłożiſz/ mocznie wſpomágá ſle
18:
dzionę/ czukru nicz nieprzykłada=
19:
iącz. Pandecta powieda.
20:
F ¶ Auicenna też o tym powiedá
21:
iże tráwa roſpadliny y rany ſpáiá
22:
y ſtulá mocznie.
23:
G ¶ Vwarzona Trawa w winie
24:
z diptánem á z naſieniem piotruſz
25:
cżanym/ y też z naſieniem łami=
26:
kamieniowym/ kamień z nyrek y
27:
z mechierza wypądzá.
28:
H ¶ Naſienie they trawy w winie
29:
warzone albo w wodzie/ vryuę pę
30:
dzi mocznie/ yteż wraczanie y bie=
31:
gunkę zaſtanawiá. Pandecta ſpo=
32:
wieſci Galiena powiedá.
33:
I ¶ Też ſok trawy s trochą bożeo
34:
drzewka prochu/ á ſtrochą miodu
35:
dáy wypić temu ktory by miáł ro
kolumna: b
1:
báki w ſobie albo gliſthy/ morzy ie
2:
y wypądzá z żywota/ też ſo=
3:
kiem they trawy z żołcią wołową
4:
zmieſzáwſzy á tym ciepło namaży
5:
żywot dlá wypędzeniá tych chro=
6:
bákow.
7:
¶ Theż ſok they trawy z zielem K
8:
weſpołek ſtłucżony á ſtrochą ocz=
9:
thu/ ogień piekielny vgáſzá barzo
10:
mocznie.
11:
Gariofili.grafika
12:
¶ Gwozdiki. Negelin.
13:
Capitulum. 92. grafika
Gwozdziki.

kolumna: c
1:
A
G
Wozdziki ieſt owocz
2:
drzewa iednego będą
3:
czego w kraginie in=
4:
diyſkiey/ ſwieży gwoz
5:
dzik po themu poznać/ gdy gi ſci=
6:
ſnieſz á on puſci s ſiebie tucżnoſć/
7:
to ieſt wilkoſć włáſną: ten ieſt do=
8:
bry/ má w ſobie ciepłoſć w thrze=
9:
cim ſłopniu/ á to ieſt dowod tego
10:
bo má w ſobie ſzcżypanie albo ką=
11:
ſanie oſtre.
12:
B ¶ Mocz iego ieſt we wnątrz v=
13:
dy poſilać/ oczy cżyſcić, ſwem ſcie
14:
raniem powłokę oczu zdzierać/ y
15:
duchy widzeniá poſilać.
16:
C ¶ Też żołądek y wątrobę poſi=
17:
lá/ warz gwozdziki w winie á przi
18:
mieſzáy ktemu maſtiki/ mierri/ po
19:
tym to dáy pić/ To picie mozg po
20:
ſilá/ y macicze boleſci vſmierzá/
21:
y wzgorę iey wſtępowvć niedá kie
22:
dy by tego wlał do macicze.
23:
D ¶ Też gdy by macicza zeſzła na
24:
doł/ gwozdziki dzierżeć w noſie/ á
25:
tak zaſię ku woniey wzgorę wcią=
26:
gnie ſie.
27:
E ¶ Też proch gwozdzikow dany
28:
ku piciu z wodką wołoweo ięziku
29:
albo z borágową: mdłoſć odeymu
30:
ie.
31:
F ¶ Też gdiby po ſilney purgacij
32:
cżyrwaná niemocz przigodziła ſie
33:
tedy nawarzyć gozdzikow/ maſti=
34:
ki/ gumi arabicum/ w wodcze ro=
35:
żaney á pić/ y theż w winie vwa=
kolumna: d
1:
rziwſzy wytłocżyć á z miodem v=
2:
cżynić Colirium/ to ieſt pláſtr na
3:
ocży: wzrok oſtri cżyni y poſilá.
4:
¶ Theż dychawiczę ſtharym lu=
5:
dziem odeymuie/ włoż dragantu
6:
do tyzanny/ gwozdzikow/ citwa=
7:
ru/ á potym ſtego nadziałáy gá=
8:
łecżek/ á biorącz ie potrzimać ma
9:
ło pod iezykiem á potym połykać
10:
á rano mlekiem popijać/ mocz w
11:
mcżoch poſilá.
12:
Gladiollus.grafika
13:
¶ Miecżyk. Schwartelkraut
14:
Capitulum 93.grafika

strona: 61

Mieczyk.Liſt 61.

kolumna: a
1:
A
M
Iecżyk ieſth ziele na=
2:
wzroſth podobne mie=
3:
cżom w ſwoiem liſciu
4:
wirzch iakoby kijaſzek
5:
ma nad liſti ku gorze wynioſły na
6:
łokieć á na roſzcżkach thego kijaſz=
7:
ka wyraſthaią głowki nieiakie na
8:
trzy granie/ á pod ſámemi gło=
9:
wkami kwiátki brunatne mienio=
10:
ne iako by tęcża niebieſka wyraſta
11:
ią, naſienie má miecżik w mieſzecż
12:
koch podobne ogorkowemu, iedno
13:
ieſt cżarne á okrągłe á klijowate/
14:
korzeń má wezłowati długi á żoł
15:
tawy.
16:
B ¶ Diaſcorides piſze iże miecżyk
17:
rany głowne goij, łámanie vſmie
18:
rzá/ koſci ſthawowe y inſze rzecży
19:
kthore zakłociem w ciele ſie kriją
20:
wyciągá, to ieſt korzeń miecżykow
21:
vwarzony á potym ſtłucżony tak
22:
że na one mieſcze przyłoż s ktoreo
23:
chczeſz koſć albo tárn wyciągnąć,
24:
C ¶ Theż korzeń miecżykow zetrzi
25:
á kniemu przyłoż kwiáthkow iego
26:
y ktemu korzeniá czenturziey, mio
27:
du przeſnego á trochę ocztu, ſtłucż
28:
thy rzecży weſpołek w możdżerzu
29:
albo w doniczy á zmieſzáy/ ſthego
30:
będzieſz miáł lekarſtwo ktore opu=
31:
chliny y thwardoſci iako ſą guży:
32:
ſpądzá.
33:
D ¶ Theż wziąwſzy tego wſzytkieo
34:
czo złoty zawáżi/ możeſz ſie napić
35:
gdi by miáł kłocie w bokoch z wi
kolumna: b
1:
nem albo z miodem ciepło.
2:
¶ Theż korzeń Miecżykowy na E
3:
proch ſtłucżony z babcżaną wod=
4:
ką pity/ biegunkę ſtanowi.
5:
¶ Też naſienie teo zielá czo zło
6:
ty zawáży z winem ciepło wypite
7:
rzezanie vryny y ſciatikę odpądzá
8:
y też ſlezionę poſilá.
9:
Git.grafika
10:
¶ Kąkol. Patten.
11:
Capitulum. 94. grafika
12:
K
Akol ieſt legumen kto A
13:
ry roſcie miedzy zbo=
14:
żem ſą ziárnka cżár=
15:
ne niewielkie graniſte
16:
má mocz zagrzewaiączą y laxu=
17:
iączą/ gorzkiego ſmaku. R
Kąkol.

kolumna: c
1:
B ¶ Diaſcorides/ kakol w wodzie
2:
albo w winie vwarzony, vrinę pę
3:
dzi y gliſty w żywocie zabijá.
4:
C ¶ Też puchliny y twardoſci od=
5:
miękcżá y roſpądzá. Má też moc
6:
wyſuſzaiączą, y roſpądzaiączą/ á
7:
tak brodáwki odnieo giną/ y trąd
8:
gdy kąkol ſtłukſzy na proch á ſprze
9:
ſnym miodē y też z octem zmieſza
10:
ny, będzieſz pomazowáł ti mieſcza
11:
D ¶ Też rymę oddálá proch ieo w
12:
oczcie namocżony á pothym wy=
13:
ſuſzony/ á tego prochu w chuſthę
14:
zawiązáwſzy máſz cżęſtho woniać
15:
ſtraciſz rymę/ y Catharrus zginie
16:
od tego.
17:
E ¶ Też wino w ktorym będzie v=
18:
warzon Kąkol/ wątrobę y ſledzo
19:
nę cżyſci y theż kolikę vſmierzá w
20:
ielithach y w żołądku á zwłáſzcża
21:
ktorzi ludzie z wiathrow takie bo=
22:
leſci miewaią.
23:
F ¶ Też proch kąkolow w polew=
24:
kach iedzony/ Emoroidy otwierá
25:
y gliſty zabijá dáwſzy prochu iego
26:
s przeſnym miodem natſzcżo/ Tá
27:
kież y chrobáki ktore bywaią w v=
28:
ſzoch.
29:
G ¶ Też piſze Plinius iſz proch ką=
30:
kolow z miodem á z ocztem zmie
31:
ſzany/ ieſt dobry naprzeciwko vką
32:
ſzeniu wężowemu á namazować
33:
mieſtcze/ theż boleſci zębow z
34:
ocztē vwarzony á tim płokać y dzier=
35:
żeć na zębiech: vſmierzá.
kolumna: d
1:
Galla.grafika
2:
Gallas.
3:
Capitulum 95.grafika
4:
D
Iaſkorides piſze iż ieſt A
5:
dwoiaki gallás/ ieden
6:
pri ieſt niewielki okrą
7:
gły á ſękowaty dziu=
8:
rek w ſobie niemaiączy á cięſzki á
9:
drugi ieſt lekki dziurowaty/ pirw
10:
ſzy gallas ieſt lepſzy j ku lekarſtwu
11:
vżythecżnieyſzi, poki ieſzcże zielony
12:
ieſt gallas/ tedy má w ſobie ſmak
13:
barzo przykri á barzo cierpniączi
14:
má mocz zaziębiaiączą j wyſuſza
15:
iączą.
16:
Plinius piſze/ w Siriey á w E=

strona: 62

Gallas.Fiſt 62.

kolumna: a
1:
gipcie ophicie ſie mnoży gallas.
2:
B ¶ Diaſcorides/ każdi gallas ieſt
3:
wielkiego cirpnieniá / s ktorego v
4:
cżyniony proch á onym iżeby kto
5:
ſobie ranę z złych kroſt vcżinioną
6:
zaſipował/ thakież y dziwe mieſo
7:
zgania y goij mocznie, j krew zno
8:
ſa płynączą zaſtanawia.
9:
C ¶ Też gallas niedopuſzcżá wil=
10:
koſci przypływać do dziąſl s kto=
11:
rych ſie dzięgna cżynią/ á zwłá=
12:
ſzcża gdi będą wpieczu pirwey tak
13:
barzo vſuſzone iże bedą iako by z=
14:
bucżniałe thedy ie ſtłucż na proch
15:
á on proch zmieſzáy z ocztē á przi=
16:
wárz/ á thym ſobie dziąſła nacie=
17:
ráy/ y ſkażdego mieſcza krew ſta=
18:
nowi.
19:
D ¶ Też gallas vwarzony w wo=
20:
dzie/ ktorey by biáłey głowie ſpa=
21:
dła nadoł macicza niecháy że w o
22:
ney wodzie ſiedzi.
23:
E ¶ Włoſi też cżirni gallas w wo
24:
dzie á w oczcie vwarzony/ á oną
25:
wodą myj głowę.
26:
F ¶ Też biegunkę zaſtanowiſz/ gdy bę
27:
dzieſz w thim macżáł gębkę á na
28:
żywot przikładać przez cżwierć go
29:
dziny przed iedzeniem.
30:
Giraſolis.
31:
vel Pendactillus.grafika
32:
¶ Skocżek. Springwurtz
kolumna: b
1:
Capitulum. 96. grafika
2:
S
Kocżek ieſth dwoiaki/ A
3:
ieden wieczſzy á drugi
4:
mnieyſzy/ wyſoko ro=
5:
ſcie latoroſlnie, liſt má
6:
ſzyrokij ſkarbowany á miedzi lato
7:
roſlmi iakoby grona ſ ſiemieniem
8:
Skocżek mnieyſzi połacinie Ca=
9:
thapuciá minor/ roſcie wzwyſzna
10:
łokieć/ liſthki má podługowathe/
11:
tłuſte á głatkie/ liſtki na krziż ſkła
12:
dá, pełno wodnoſci, mlecżne, zwirz
13:
chu lathoroſle má khrothkie á na
14:
nich kwiat z okhołkiem iakoby na
15:
cżárnym korżeniu, po kwiecie bia=
16:
łe zoſtawia ſiemię trzygranowite
17:
wnątrz białe/ ſmaku ſłodkiego, á
18:
ziarna oboie maią mocz odmięk=
19:
cżaiąc trzewa, napirwey má moc
R ij
Skoczek.

kolumna: c
1:
flegmę y kolerę j gorączą a wilkoſć
2:
wypądać/ á od ſiedmi ziárn mo=
3:
żeſz dawać aż do dziewięć albo do
4:
iedennáſcie/ wirzchem y ſpodkiem
5:
pędzą, zagrzewaią według ciepło
6:
ſci trzeciego ſłopnia/ á odwilżaią
7:
według wilgotnoſci pirwego ſło=
8:
pnia, temu kto cięſzko wraca á ieſt
9:
mdłeo żołądka/ mdłych ocżu: nie
10:
ſlużi, ziarna tego ziela wyłupiwſzi
11:
ſmáż ie ſamy w panwi/ á gdy ſie
12:
dobrze zagrzeią á przyſmażą wy=
13:
bierz á na chuſtę wkładz/ włożże
14:
wnieiaką praſę á wyciſni oley, po
15:
thim ten oley dáwáy w pokarmie
16:
temu ktho má zimniczę na każdy
17:
dzień.
18:
B ¶ Wárz ziarna w winie przyło
19:
żywſzy też miodu/ gdy vwre wyż=
20:
mi przez chuſtę, á to potim dáwáj
21:
ku pożywaniu w zielu w ſzpináku
22:
przicżiniwſzy wina piołynkowego
23:
y też ziárna dáwáy przetłukſzy te=
24:
mu czo zimniczę má s ſlonozim=
25:
noſci.
26:
C Ziarna przetłucżone á wło-
27:
żone w wino/ dać thak ſtháć przez
28:
nocz przikraiawſzy ktemu czytwá
29:
ru/ á tego ſie wina napijać rano,
30:
á pothim zieſć niekielko gwozdzi-
31:
kow y też faczelet macżaiącz ob-
32:
kładay them żołądek, zimniczę le
33:
cży ktorá bywá na każdy dzień/
34:
y też to wino dawać w oczcianym
35:
miedzie/ bowiem wodnoſć wyganiå.
kolumna: d
1:
¶ Ziarna ſkocżka więcżſzego/ D
2:
więczey ich możeſz brać w lekarſt=
3:
wa/ bo mnieyſzi ſkocżek ieſt prędſzi
4:
á iako ſkoro zezra: tak wnet s ſwe
5:
go łoża wyſkocży/ mocznemu żo=
6:
łądkhowi czałe ziarna dawać/ á
7:
mdłemu roſtarte dawać s czyna=
8:
monem.
9:
¶ Oley ſkocżka więczſzego oſi= E
10:
panie na ciele/ y wrzodi mokre na
11:
głowie/ y kroſty záuſzne/ y ſzkara=
12:
doſci na ciele: leczy.
13:
¶ Ziárnka ſkocżka mnieyſzego F
14:
ſtłucżone z lebiodką y z gęſiem ſa
15:
dłem/ tym dziecięciu brzuch ſtwar
16:
działy okładać/ á kęs mydła iako
17:
palecz w oleiu ſkocżkowym omo=
18:
cżyć y wethknąć w zadek też dzia=
19:
łá odmiękcżenie.
20:
Hermodactillus.grafika
21:
¶ Paluchy. Zitlos.
22:
Capitulum. 97.
23:
P
Aluchy/ ieſt ziele ktore A
24:
kwitnie na otatku ie=
25:
ſieni, má kwiátek na=
26:
ſobie biáły troſzkę ku
27:
ſmiadoſci ſie ſkhłaniaiączy/ ieſth
28:
też niektori maiączi kwiátek cżir=
29:
wony, ale ten ktori má biáły kwiá
30:
tek ieſt lepſzy (Inſze paluchy ſą ia
31:
dowitego przyrodzeniá) Ieſth cie=
32:
pły y ſuchy około wthorego ſłop=

strona: 63

Paluchy.Liſt 63.

kolumna: a
grafika
1:
nia. Auicenna capithulo do Her=
2:
modactillo powiedá flegmę ſ
3:
cżłōkow wywodzi á thak ieſt s niego
4:
dobre lekarſtwo tym ktorzy maią
5:
bolenie w cżłonkhoch w nogach y
6:
w rękach/ Iedno iſz żołądkowi ſz=
7:
kodzi y zgagę cżyny, y też wiatri
8:
mnożi/ á przetho nieſzkodzi ku ko=
9:
rzeniowi teo zielá przymieſzać Im
10:
biru z maſtiką á s kminem/ á tak
11:
kto będzie chciáł vżywać tego pro
12:
chu/ ma go wziąć czo złoty zawá
13:
ży albo y połtora złotego.
14:
B ¶ Meſue mowi/ gdy by kthory
15:
cżłowiek pożywáł korzeniá palu=
16:
chowego, vmorzi takiego cżłowie
17:
ka/ zaduſi gi iako y bdły ſurowe/
18:
á tak aby ſie kto niemylil natym
19:
gdiby korzeniá paluchoueo chciáł
kolumna: b
1:
pożywvć ſurowo wmiaſto czebu=
2:
le/ acżkolwiek ieſt ſłodki.
3:
¶ Biáły korzeń paluchow ieſth C
4:
dobry tym ktorzy bol maią w no=
5:
gach/ ale cżirwony korzeń ieſt ia=
6:
dowity barzo/ á tak zabijaiączy/
7:
Serapio wowi j meſue iemu po=
8:
ſwiadcżá.
9:
¶ Proch paluchowy rany złe s D
10:
kroſt wyſuſzá zaſtarzałe/ y cżyſci
11:
ie gdy miodu przymieſzáſz kniemu
12:
Iteż według powieſci Meſue: na
13:
przeciwko oſpiczám ieſt dobry ten
14:
proch/ ale thaki ma być obierany
15:
kthory by był y wnątrz biáły/ ale
16:
cżarny y cżyrwony ſą iadowithe.
17:
¶ Cżęſte pożywanie biáłego ko= E
18:
rzeniá paluchoweo, pobudzá krew
19:
y zbytnie ią ſpálá/ á tak cżyni bo
20:
lącżki w głowie y theż na inſzych
21:
ſtronach ciała/ Serapio mowi.
22:
¶ Też korzeń tich paluchow má F
23:
mocz pryciągaiączą / tráwiączą
24:
y roſpądzaiączą.
25:
¶ Woda włoſkiego kopru w kto G
26:
rey by bylo vwarzono to korzenie
27:
paluchowo/ ieſt dobrá ku piciu na
28:
przeciwko kłociu wnętrznemu/ ie=
29:
dno żeby gorącżki przytakim kło=
30:
ciu niebyło.
31:
¶ Też proch iego zmieſzany z le H
32:
ktwarzem benedicti laxatiwy/ wy
33:
ciąga flegmę ſ cżłonkow nożnich
34:
y ręcżnych/ atak boleſci tych
35:
cżłōkow oddálá.
R iij
Ziele paralizowe.

kolumna: c
1:
I ¶ Też proch paluchowego korze
2:
niá z mydłem ktore zową ſapo/ w
3:
aptecze roſpuſzcżony albo ſtłucżo.
4:
ny/ fiſthułę zaſtanawiá y wyſuſzá
5:
barzo dobrze gdy tam teo będzieſz
6:
wpuſzcżać/ Platearius mowi.
7:
Herba paraliſis.grafika
8:
¶ Ziele paraliżowe.
9:
Capitulum. 98. grafika
10:
A
P
Araliżowe ziele ktore
11:
ieſzcże z zimy pocżiná
12:
kwitnąć kwiáthki má
13:
żołte/ ktore ziele przy=
14:
ſamey ziemi ſie ſciele/ ieſt ciepłe y
15:
ſuche.
16:
Diaſcorides piſze o tem zielu para
17:
liżowym iſz ieſt barzo dobre naprze
kolumna: d
1:
ciwko boleſciám cżłonkowym ſta
2:
wowym.
3:
¶ Liſcie thego zielá ſtłucżone w B
4:
możdżerzu/ ktorym namaży trąd
5:
naliczu: zginie od thego mazaniá.
6:
Theż Catarrum y rymę odpądzá
7:
y bolenie w głowie vſmierzá
8:
¶ Też Meſue piſze iſz ſie przeci= C
9:
wi wilkoſciám flegmiſtem ſtarich
10:
ludzi á vſmierzá boleſci cżłonko=
11:
we.
12:
¶ Też mowę ſtraczoną przywra D
13:
czá ktora ginie dlá paraliżu albo
14:
apoplexijey/ gdy ten ſok tego zielá
15:
będzie dáwany w vſtha na ięzyk
16:
częſto potroſzſze.
17:
Herba victorialis.
18:
vel puerilis.
19:
¶ Dziewięſił. Neunkrafft.grafika

strona: 64

Dziewięſił.Liſt 64.

kolumna: a
1:
Capitulum 99.
2:
A
T
Ho ziele w leſiech ro=
3:
ſcie, mieſiącza ſirpnia
4:
kwitnie, korzeń má ia
5:
ko ſzafrán/ wiele ſkor=
6:
kami odziany, dziewiączią podo=
7:
bno albo więczey, wpoſrodku tich
8:
ſkorecżek korzeń iakoby y cebula bia
9:
ły á ſłodki/
10:
zeſpodku puſzcża s ſie=
11:
bie korzonki rozne/ liſthy má iako
12:
trawa wielkie/ długie/ zaoſtrzone
13:
pręth wzdłuż na łokieć z liſtem/ á
14:
ku wirzchu kwiátki idąrzedem ku
15:
gorze/ ſą iaſney brunátnoſci/ kar
16:
bowane podługowato/ á ſpoſrod
17:
ka biáłe koſmacinki wydáwá/ To
18:
ziele ieſth zimnego y ſuchego przi=
19:
rodzeniá w pirwſzym ſłopniu.
20:
B ¶ To ziele má mocz niecziſtoſci
21:
z rany odeymować, dzieciem ie też
22:
ſłać do kolebki z vrocżnikiem/ al=
23:
bo dzieci timi ziołi okładać zacho
24:
wáwá ie od złego vrzecżenia báb,
25:
y od inych ſtrachow/ á cżyni ie iże
26:
bez płacżu radi vſipiaią/ toć ieſth
27:
rzecż práwdziwá gdi iedno dziecię
28:
pirwey nakármiſz á położiſz ſtem
29:
zielem do kolebki. barzo go też nie
30:
okarmiáy á mleko dobrze vwárż.
31:
Vrocżnik ieſt ziele podobne zielu
32:
pepkowemu/ iedno iż liſt má dłuſz
33:
ſzy.
34:
C ¶ Theż niektorzy ſobie przypra=
35:
wuią to ziele/ ſkorzeniem ſtrzało=
kolumna: b
1:
wem á prziſobie noſzą dlá tego by
2:
ſie żádney ſtrzelby niebáli/ ieſthliż
3:
tak ieſt tedi ta mocz z nieba dana
4:
á teo pokuſzaią w bitwach/ á prze=
5:
toż tho ziele zową/ ziele ſlachetnie
6:
vroſłe. Tho korzenie połacinie
7:
zową arteticária, pocżeſku ſtrzało
8:
we korzenie/ poniemieczku Gicht
9:
kraut/ popolſku niemogliſmy go
10:
wypiſać, bo niewiemi ieſtli też pol
11:
ſkie imię iakie má/ albo ieſthli ſie
12:
też tu rodzi,
13:
Herba ſulonum.grafika
14:
¶ Czeſkie ieleni trunk albo ſirp.
15:
Capitulum. 100 grafika
R iiij
Czeſkie ieleni trunek.

kolumna: c
1:
A
T
O ziele w leſiech ro=
2:
ſcie/ liſty má ze ſpod=
3:
ku dłuſzſze y ſzyrſze/ á
4:
około liſthu każdego
5:
ząbki ſą iako ſirp/ á ſtąd ie może
6:
my też zwać popolſku ſirp/ korzeń
7:
má niewielki z drobnemi korzonżi
8:
á od korzeniá przeſtriphowany, to
9:
ieſth iakoby igłą z żłobkowáł po=
10:
dłuż ku gorze/ atak aż około wſzit
11:
kiego pręta, pręt pełen rożdżek la=
12:
toroſlech około ſiebie mąiąc / á o
13:
koło rożdżek liſtki drobnieyſze niżli
14:
ktore ſą nadole okołu głąbu, á na
15:
roſzcżkach trzy albo cżtyrzy głow
16:
ki s kwiatem brunátnym w głow
17:
kách ſiemiącżko/ á głowki y ſie=
18:
mię podobne głowácżowi/ Ale
19:
mnieyſze y cieńſze głowki ſą.
20:
B ¶ Słożeniá żywiołnego gorą
21:
czego j ſuchego w wtorim ſlopniu
22:
má mocz ocierać/ cżyſcić/ napra=
23:
viać rany y ſtłucżeniá z zbicia z o
24:
brażeniá/ s ſtarciá/ vwarzyć gi w
25:
piwie á pić.
26:
C ¶ Też vwarzony w winie cżir=
27:
wonym/ ſwieże rany naprawiá y
28:
wycżyſciá/ goić ſie richło niedopu
29:
ſzci/ otok rozganiá/ przepuknienie
30:
goij, y boleſci w zadku, dnę vſmie
31:
rzá/ Sukienniczi tego zielá ná=
32:
więczey pothrzebuią ku farbowa=
33:
niu ſukna.
kolumna: d
1:
Herba vmbilicorum
2:
vel perfoliata.grafika
3:
¶ Pępownik. Sant hās kraut
4:
Capitulum. 101: grafika
5:
T
O ziele má liſti gład A
6:
khie á obwijającze ſie
7:
około głąbu s ktoreo
8:
wyraſtá/ thak iſz pod
9:
cżas ludzie mniemiaią aby przez
10:
poſrzodek liſtu przeraſtháł głąb/
11:
zwierzchu má kwiat iakoby cżár
12:
ny korzeń ogrodny, j naſienie wtej
13:
że ſzyrokoſci cżárnego korzeniá/ y
14:
też ſamo przicżerń.
15:
¶ Mocz tego zielá/ gdy będzie B
16:
proch iego pity w winie: przerwa=

strona: 65

Bielon.Liſt 65

kolumna: a
1:
nie goij/ y owrzedzenie pępka lecżi
2:
gdy thym okładá/ y rany ſpáiá/ y
3:
wyſtąpienie pępka z iego mieſcza
4:
naprawiá, y też iego rozwiązanie
5:
albo rozmiękcżenie naprawia.
6:
Iuſquianus.grafika
7:
¶ Bielon. Bilſenkraut.
8:
Capitulum. 102.grafika
9:
A grafikaIelon ieſth zymnego
10:
y ſucheo przirodzeniá,
11:
cżárny bielon ieſt ná=
12:
gorſzy á náſzkodliwſzy
13:
á potym cżyrwony/ biáły miedzi
14:
nimi ieſt nálepſzy á nazdrowſzi kto
15:
rego w lekarſtwie vżiwámy, á ieſt
16:
liby niemogł być biáły/ tedy cżir
17:
wony racżey wezmi/ á cżárnego
kolumna: b
1:
nietykáy/ Czárny bielon ieſt zim=
2:
ny á ſuchy około trzeciego ſłopnia
3:
á biáły mniey ieſt ciepły, Auicen=
4:
na mowi Capithulo o Bielonie/
5:
Ieſt Bielon odeymuiączy cżuy=
6:
noſć cżłōkom y krew zaſtanawiá,
7:
á tak y boleſci ktore przychodzą s
8:
ſtłuczeniá vſmierżá/ Iteż boleſci
9:
bolącżek gorączich kthore pocho=
10:
dzą s kolery vſpokáiá/ to ieſth ſok
11:
bielonow s ſtrochą ocztu zmieſza=
12:
ny/ á rozmocżywſzy chuſthę przy=
13:
kładáy na ty mieſcza.
14:
¶ Też ſok Bielenowy z otręba= B
15:
mi pſzenicżnemi á ſtrochą ocztu z
16:
mieſzany/ ieſt dobry pláſtr na bole
17:
ſci cżłonkow taiemnych mężcżyń
18:
ſkich.
19:
¶ Theż ſok Bielonow s ſokiem C
20:
zielá paraliżowego/ á w thych ſo=
21:
koch rozmocżywſzy chuſtę albo fa
22:
czelet/ przyłoż na mieſcze bolącze
23:
á náwięcey na boleſć cżłonkową
24:
á przedthym go ſie napijeſz zwier=
25:
ciáwſzy trzecią cżęſć dragmy tego
26:
naſieniá bielonu z miodem albo
27:
s ſitą: tym lepiey/ á potim nama
28:
ży mieſcze bolącze tymi ſoki prze=
29:
rzecżonemi.
30:
¶ Też ſok Bielonow albo oleiek D
31:
iego ciepło w vcho w puſzcżony/
32:
boleſć vſpokaiá.
33:
¶ Też ſok Bielonow z oczthem E
34:
albo theż wino w ktorym by było
35:
warzono naſienie biáłego bielonu
Bielon.

kolumna: c
1:
z ocztem á s piretrum/ bolenie zę
2:
bow vſmierzá gdy tym vſta ſobie
3:
kto płokać będzie.
4:
F ¶ Sok bielonowy w wodką ro=
5:
żaną zmieſzany/ á wtim rozmocż
6:
faczelet á przyłoż na cżoło.
7:
G ¶ Liſcie Bielonowe iedzone od
8:
ludzi/ błąd á nieiakhie odeſzcie od
9:
rozumu cżyni.
10:
H ¶ Theż ſok liſciá Bielonowego
11:
pomacżany na ocżi/ boleſć gich y
12:
płynienie niecżyſtoſci knim zaſta=
13:
náwiá.
14:
I ¶ Też emplaſtr z liſciá bielono= I
15:
wego z ocztem ſtłucżony/ na wrze=
16:
dzienice pierſi biáłem głowā ieſth
17:
wyborny.
18:
K ¶ Sok Bielonowy z liſtem ieo
19:
ſtłucżony/ s ktorego vcżyń cżopek
20:
á włoż gi w maciczę/ bolenie y też
21:
rzecż przyrodzoną zbytnią zaſta=
22:
nawia/ y bol oddala.
23:
Kto by naſieniá iego pożiwáł ten
24:
na cżas iakoby oſzaleie y pamięć
25:
ſtraci
26:
L ¶ W gorączych febrách dobry
27:
ieſt tym kthorzy ſen ſtraczą/ gdi s
28:
ſokiem Bielonowego liſciá zmie=
29:
ſzáſz mleko niewieſcie á z biáłkiem
30:
á s trochą ocztu/ ty rzecży weſpo
31:
łek zmieſzáy á przyłoż rozmocżyw
32:
ſzy faczelet na cżoło czo by niebar
33:
zo wilgotno/ albo nogi vmywáy
34:
w Bielonie ciepło na nocz. Plate=
35:
arius o tym powiedá.
kolumna: d
1:
Iarus.
2:
vel Aaron minor.grafika
3:
¶ Kokorzyk. Poniemieczku
4:
Broch wurtz.
5:
Capitulum. 103. grafika
6:
T
O ziele ieſt dwoiakie, A
7:
iedno mnieyſze á dru=
8:
gie więczſze/ to więc=
9:
ſze zową dijáblik/ bo
10:
to má korzenie kąſaiące, te mniej
11:
ſze ziele má prątek na piądz vyſoki
12:
liſty má gładkie á przyſzirſzym o=
13:
koło pręta kwiatki má po żołthey
14:
biáłoſci/ ziarna má okrągłe á zie
15:
lone/ á wnich ieſt ſiemiącżko/ ko=
16:
rzeń má pobielały s koſmacinka=

strona: 66

Kokorzyk.Liſt 66.

kolumna: a
1:
mi korzeń mogą ludzie ieſć iako
2:
rzepę/ teo dijáblika albo ſwiętheo
3:
iana głowy żádny cżłowiek prze
4:
iego oſtre kąſanie niemoże ieſć/ a=
5:
le tu o mnieyſzym mowimy.
6:
B ¶ To ziele gorącze y ſuche w pir
7:
wſzym ſłopniu/ á má mocz roz=
8:
miękcżaiączą y ſcieńcżaiączą/ y
9:
też ocieraiączą.
10:
C ¶ Korzenie vwarzone w wodzie
11:
z lakriciją/ s figami/ z Izopem/
12:
pierſi cżiſci j płucza z wilkoſci gru
13:
bych á lipkich/ gdi ſie kto napiwſzi
14:
go charká j kaſzle wymiataiącz ie.
15:
D ¶ Też warzić to ziele z dziewan
16:
ną w winie á na onym ſiedzieć o=
17:
ciekliny wzadku ſcieńcża.
18:
E ¶ Też bolącżki miękcży/ ſtłucż
19:
korzeń s ſadłem kokoſzem á okła=
20:
dáy/ yteż krcżicę gdy s niego vcży
21:
niſz pláſtr z niedzwiedziem ſadłem
22:
á będzieſz przikładáł: rozwięznie.
23:
F ¶ Theż ſtłucż korzeń zelnianym
24:
ſiemieniem á okładay dnę nożną
25:
roſpądzá ią
26:
G ¶ Też má mocz rzecż przyrodzo
27:
ną paniám gdy by ſie zaſtanowi=
28:
ła otwierać/ j też trzewa miękcżić
29:
y cżiſcić/ yteż gdi ie vwarziſz s ſu
30:
chem korzeniem brzoſkwianym á
31:
dáſz pić/ pálączey gorączoſci wil=
32:
koſć wypądzá precż.
33:
H ¶ Theż gdy na nocz ſkraieſz ko=
34:
krzeń s czythwárem/ ale czitwáru
35:
mniey wziąć iakho by iednę cżęſć
kolumna: b
1:
albo połtory cżęſci/ y też tego zie=
2:
lá/ á z winem pić/ zimną wilkoſć
3:
wypądzá/ á gdi też ktemu niekiel=
4:
ko ziárn aloes prżyczyniſz/ gorące
5:
y pieniſte wilkoſci złe wymiatá/ y
6:
też gdy mirábolánow Indiyſkich
7:
przyłożyſz/ gorącze á grube wil=
8:
coſci s ciała wymiatá. Iteż gdy
9:
prziłożyſz paluchow/ lipkie wilko=
10:
ſci wyganiá/ cżłonki y theż ſtawy
11:
cżyſci/ ytheż ſoſnki gdy przyłożyſz
12:
żółthowodnoſć z wodnocielnego
13:
cżłowieka wylewa.
14:
Iſopus.
15:
¶ Izop. Iſop.
16:
Capitulum. 104.grafika
Izop.

kolumna: c
1:
A
I
Zop ieden ieſt ktory ro
2:
ſcie na gorach/ á drugi
3:
ogrodny/ ieſth ciepły y
4:
ſuchy w trzecim ſłop=
5:
niu/ ieſth dobry á vży=
6:
tecżny pierſiám y płu=
7:
czám y naprzeciwkho dychawiczy
8:
Iteż naprzeciwko zaſtharzałemu
9:
kaſzlowi to ieſt Wezmi Izop/ ko
10:
ſaćczu/ s figami/ lakricijey á tho
11:
ſpołem vwárz/ á oſłodziwſzy po=
12:
ranu ſie napijáy/ albo thak vcżyń
13:
ſirop/ Wezmi liſciá Izopowego
14:
mioduncżanego rowno po garſci
15:
każdego/ korzenia koſaćczowego/
16:
korzenia liliowego/ każdego ſnich
17:
dwie vncije/ lákricijey/ omanu/
18:
każdego rowno po vncijey/ fig w
19:
licżbie dziewięć/ Thy to wſzytki
20:
rzecży przetłukſzy wárz w winie á
21:
w wodzie we dwu kwartu wſzytkie
22:
go aż do wywarzeniá trzeciey cżę
23:
ſci/ á pothim przeczedziwſzy oczu=
24:
kruy albo miodem oſłodz cżyſtim
25:
á thego ſie ſiropu napijáy poranu
26:
y wiecżor ciepło trunek/ á wypiw
27:
ſzy ten ſirop wezmi piłuły na noc
28:
dáwſzy ie ſobie vcżynić do apteky
29:
Wezmi Maſſi piłuł de agarico
30:
dwa ſcropuły/ Maſſi piłuł agre=
31:
gatiuarū ieden ſcropuł/ Modrze=
32:
wowey gębki trociſcate połowicę
33:
ſcropułu/ ſoli ocżkowathey iedno
34:
ziárnko, zmieſzáy ti rzecży ſpołem
35:
á vcżiń ich dziewięć s ſiropem y=
kolumna: d
1:
zopowym, á nazaiutrz dlá poſile=
2:
niá wezmi kołácżkow za groſz z a
3:
pteki diaiſopum albo diapraſſium
4:
trzy gich razem wezmi/ á potym
5:
nazaiutrz tákieſz.
6:
¶ Wino w ktorym by był wa= B
7:
rzony izop s figami/ z naſieniem
8:
włoſkiego kopru/ piotruſzcżanym
9:
też/ bolenie y gryzienie żołądkowe
10:
odpądzá y zatłumiá. A gdy ktim
11:
rzecżám przyłożyſz bylicze/ á theo
12:
ſie wina będzie pani napijała po=
13:
ranu/ maciczę iey zniecżyſtoſci fle
14:
gmiſtich wyciſci. Albo vwarziwſzi
15:
izop z bożem drzewkiew w wodzie
16:
á tem okładaiącz naparzáy maci
17:
czę/ zimne niecżyſthoſci z macicze
18:
wywiedzieſz/ y ſkłonną ku pocżę=
19:
ciu vcżyniſz.
20:
¶ Też na reumę zimną y na v C
21:
padły ięzicżek/ vcżiń płokanie vſt
22:
ciepło gargarizuiącz/ vwarziwſzi
23:
Izop z rożą/ s piretrum w winie
24:
á trochę ocztu przicżiniwſzy/ á po
25:
tym podnies vpadły ięzycżek pal=
26:
czem/ á poſip nań Imbirowym
27:
prochem s piretrum zmieſzáwſzy/
28:
Auicenna powiada.
29:
¶ Też Izop warzony w wodzie D
30:
á pity/ gliſty zabijá w żywocie.
31:
¶ Theż Izop vwarzony w wo= E
32:
dzie á przaſnym miodem oſłodzo
33:
ny trochę mocznego octu prziláw
34:
ſzy á thego ſie dáy napijać/ pierſi
35:
cżyſci s flegmy/ y ſtholcze cżyni y

strona: 67

Koſaciecz.Liſt 67.

kolumna: a
1:
y iaſną daie
2:
F ¶ Też Izop w winie vwarzony
3:
rany goij w vſciech gdy onym wi
4:
nem będą płokane vſta, j dzięgna
5:
lecży.
6:
Ireoes vel Iris.grafika
7:
¶ Koſaciecz. Swartelwurtzel.
8:
Capitulum. 105. grafika
9:
A
K
Oſaciecz ieſt dwoia=
10:
ki/ obadwa liſt maią
11:
ſobie podobny/ iedno
12:
roznoſć kwiatow ma
13:
ią/ ábowiem ieden kwiat noſi na
14:
ſobie biáły á drugi żołthy niepra=
15:
wie/ oboy Koſaciecz ieſth ciepły y
16:
ſuchy wtrzecim ſłopniu/ korzeniá
17:
Koſaćczowego w lekarſtwie vży=
kolumna: b
1:
wamy kthory kolwiek bądz Koſa=
2:
ciec, ábowiem maią iednaką moc
3:
obadwa. Plathearius mowi iżby
4:
Koſaciecz miáł mocz pobudzaią=
5:
czą vryny/ I theż roſpądzaiączą
6:
niecżyſtoſci/ y otwieraiącą, á prze
7:
to ieſt dobri na zatkanie ſledziony
8:
y wątroby/ nyrek y też mechierza
9:
Ieſt też lekarſtwem naprzeciwko
10:
boleſciám pierſi y płucz/ żołądko=
11:
wey y inſzych wnętrznoſci/ kthore
12:
boleſci pochodzą z viatrow oſtrich
13:
I naprzeciwko opuchline kthorá z
14:
zimney przicżyny przychodzi na ti
15:
wſzytki niedoſtatki.
16:
¶ Theż Wino w ktorym vwa= B
17:
rzyſz korzeń Koſaćczow z izopem,
18:
znaſieniem włoſkiego kopru, s pio
19:
truſzcżanym, s hanyzowym/ z la=
20:
kriciją/ á vwarzywſzy oſłodz mio
21:
dem s ſzymowanym/ á thego ſie
22:
napijáy.
23:
¶ Też proch korzeniá Koſaćczo C
24:
wego/ ieſt dobri na rany złe zag=
25:
niłe/ ábowiem mięſo zgniłe á dzi
26:
we wyiadá/ á potim wyſuſzaiącz
27:
goij.
28:
¶ Też proch korzeniá Koſaćczo D
29:
wego s prochem Tucijey/ z wod=
30:
ką rożaną albo włoſkiego kopru/
31:
zmieſzáy thy prochy á puſzcżáy po
32:
throſzce na ocży/ łuſkę albo poſzłe
33:
bielmem/ zgania ie precż.
34:
¶ Też proch korzeniá koſaćczo= E
35:
wego/ ſtrochą prochu ſoſnki zmie
Koſaciecz.

kolumna: c
1:
ſzáwſzi albo rozmąciwſzi z miodē/
2:
potym wypiy rano chczeſzli s ſie=
3:
bie flegmę ſtolczmi wypędzić gru
4:
bą á lipką.
5:
F ¶ Też woda w ktorey by wrza=
6:
ło korzenie Koſaćczowo/ ſtrochą
7:
korzeniá biáłey cżemierzycze/ ſtro
8:
chą blaywaſu/ á thą wodą vmy=
9:
wáy ſobie licze chczeſzli piegi y in=
10:
ſze flaki ſpędzić.
11:
G ¶ Też ſok korzeniá koſaćczoweo
12:
zmieſzany z miodkiem rożanym/
13:
ieſt dobre lekarſtwo na ſmierdzą=
14:
cze á zgniłe rany/ mięſo złe vygri
15:
zá/ á dobre vráſzcżá.
16:
H ¶ Też proch tego korzeniá/ s ſa
17:
dłem wieprzowym zmieſzany/ za=
18:
twardziałe mieſcza guzowate mię
19:
kcży/ y żołzi rozganiá.
20:
I ¶ Oleiek s korzeniá koſaćczowe
21:
go/ ieſt dobry naprzeciwko parali=
22:
żowi y khurcżowi/ y naprzeciwko
23:
denney boleſci namazuiącz ſobie
24:
ty mieſcza.
25:
K ¶ Też proch korzeniá Koſaćczo
26:
wego/ otwierá żyłki Emoroidi á
27:
zaſtanawiá rzecz przirodzoną al=
28:
bo płynienie naſieniá męſzcżiznā.
29:
L ¶ Theż oleiek s korzeniá Koſać=
30:
czowego zmieſzany z oleykiem ro=
31:
żanym/ á ſtrochą ocztu/ boleſć v=
32:
ſmierzá głowy gdi nimi ſobie na=
33:
mażeſz ſkroni.
34:
m ¶ Też proch iego ſám/ kichanie
35:
cżyni gdy go w nos wſtrzyknieſz/
36:
Auicenna powiedá.
kolumna: d
1:
Iuniperus.
2:
¶ Iałowiecz. Kraiventber.
3:
Capitulum 106. grafika
4:
I
Ałowiecz ieſt ciepły y A
5:
ſuchi w trzecim ſłop=
6:
niu/ iagody Iałow=
7:
czowe poſpolicie w re
8:
czepthach maią być rozumiane/
9:
má mocz Iałowiecz roſpądzaią=
10:
czą y tráwiączą, biegnukę zaſta=
11:
náwiá ktorá przychodzi z oſtrego
12:
á z mocznego lekarſtwa ktore prżi
13:
lipá do żołądka/ á tak uſtawicż=
14:
ną purgaciją á ſzkodliwą cżyni/
15:
To ieſth gdy vwarzyſz Iałowiecz
16:
w wodzie á oney wody dáſz ſie na
17:
pić ciepło oczukrowáwſzi ią/ albo

strona: 68

Iałowiecz.Liſt 68.

kolumna: a
1:
vwarzywſzy Iałowiecz w wodzie
2:
á z oney wodi vcżiń wannę w kto
3:
rey má ſiedzieć chory do ſamego
4:
pępka.
5:
B ¶ Wino w ktorym by wrzáł ia
6:
łowiecz s koſaćcowym korzeniem
7:
ieſt dobry tym ktorzy s cięſzkoſcią
8:
vrynę puſzcżaią/ albo gdi iey nie=
9:
mogą puſcić/ Iteż kolikę wypą=
10:
dzá s ſubtilnych ielit.
11:
C ¶ Też oleiek iałowczowy ieſt wy
12:
borny naprzeciwko quártánie kto
13:
rá z melankoliey przychodzi/ Tho
14:
ieſt/ gdy dáſz oleyku iałowczoweo
15:
poł dragmy w iakimkolwiek piciu
16:
albo w potrawie/ á potym tymże
17:
oleykiem namażi mieſcze bolącze
18:
y dymiona dlá cięſzkiego puſzcża=
19:
niá wody.
20:
D ¶ Też naprzeciwko ſwiętego va
21:
lantego niemoci, namaży grzbiet
22:
Iałowczowym oleykiem/ pomoc
23:
vznáſz/ y pulſi v rąk też maſz na=
24:
mazać/ á to przed tym w godzinę
25:
niżli ta niemocz przydzie.
26:
E ¶ Theż oleiek Iałowczow ieſth
27:
dobry tym ktorzi maią kamień w
28:
miechierzu/ gdy thego wpuſciſz w
29:
korzeń ſikáwką.
30:
F ¶ Też ieſt dobre na dychawiczę
31:
to lekarſtwo/ vwarzywſzy iagody
32:
Iałowczowe/ s figami/ z lakrici=
33:
ią w winie á oczukrowáwſzy dáy
34:
pić poranu. Platearius powiadá.
35:
G ¶ Też oleiek iałowczowy zmie=
kolumna: b
1:
ſzany z oleykiem ſłodkhich migdá=
2:
łow/ á thymi oleyki przed ogniem
3:
namaży pierſi/ cżyni wolne oddy=
4:
chanie/ y bolenie pierſi odeymuie.
5:
¶ Też oleiek Iałowczowy ieſth H
6:
dobry naprzeciwko boleſciám ſta=
7:
wowym.
8:
¶ Wino w ktorym by wrzáł ia= I
9:
łowiecz/ Tedy to wino wypądzą
10:
niecżyſtoſci z żołądka/ Iteż ma=
11:
cicze cżiſci y bolenie ich vſmierzá.
12:
¶ Też gdy vwarzyſz Iałowiecz K
13:
z byliczą w wodzie przyłożywſzy
14:
koſaćczu/ tym ſobie naparzáy ma
15:
ciczę/ boleſć iey odeymuie/ y nie=
16:
mocz iey przirodzoną wywodzi.
17:
¶ Theż oleiek Iałowczow/ iád L
18:
tłumi j vyciągá z rany albo z mie
19:
ſcza vkhąſzonego od iadowithego
20:
zwierzęcia/ kiedy nim mieſcze na=
21:
mażeſz. Auicenna powiadá.
22:
Iringus.grafika
23:
¶ Mikołaiek. Kruſdiſtel.
24:
Capitulum 107.
25:
M
Ikołaiek ieſt ciepły y A
26:
wilki w pirwſzim ſłop
27:
niu/ wſzakże wilkoſć
28:
daley ſie wſciągá niż
29:
li do pirwſzeo ſłopnia. Korzeń mi=
30:
kołaikow prziprawiony z miodem
31:
iako imbir przyprawiaią w aptece
32:
á tak kto tego korzeniá mikołaykoweo
Mikołaiek.

kolumna: c
grafika
1:
będzie pożiwáł/ naſienie przi
2:
rodzone mnożi męſzcżyznám/ y v
3:
cżynek małżeńſki vmocznia/ yteż
4:
wilkoſci dobre ſnieo ſie rodzą. Se
5:
rapio/ Auicenna otim powiedaią
6:
Mikołaiek ieſth rodzáy cierniowy
7:
ktorygo liſcie bywá pożywáno w=
8:
miaſtho ſzpináku z inſzem liſciem
9:
ktorego ludzie pożywaią/ á tho li=
10:
ſcie daie krew dobrą. Mocz korze=
11:
nia Mikołaykowego/ ma mocz
12:
iakoby y paſternák.
13:
B ¶ Też korzeń mikołaykow zową
14:
gi babia rzyć/ gdy będzie tak ſu=
15:
rowo iedzony, zaſtanawiá męſzcżi
16:
znám náſienie przyrodzone kthore
17:
s nich wychodzi/ Pādecta powiadå.
18:
C ¶ Liſcie mikołaykowe z liſciem
19:
babcżanym w wodzie z ocztem v=
kolumna: d
1:
warzone/ á tego ſie napijáy/ ieſth
2:
to pożytecżne picie na wzdęcie żo=
3:
łądkowe/ y też na opuchliny po=
4:
wiekow/ y na rozmayte ſadzele.
5:
¶ Niektorzy powiedaią iſz kwiá D
6:
tek tego zielá trochę zołty/ gdi bę
7:
dzie vwarzony w wodzie á tey wo
8:
dy dáy dziátkám kthore maią ſli=
9:
nogorz albo ſwiętego walantego
10:
niemocz.
11:
¶ Sok teo zielá pomazany na E
12:
wrzedzieniczę kthorá bywá na bio
13:
drach vſmierzá zápálenie j bolenie
14:
Pandecta powiedá.
15:
¶ Też gdy będzie pity ſok korze= F
16:
nia mikołaykowego/ vrynę pobu=
17:
dzá y wywodzi/ y rzecż przyrodzo
18:
ną paniám y wiathry roſpądzá y
19:
gryzienie żołądkowe vſpokaia.
20:
¶ Gdy korzeń w winie będzie v G
21:
warzony/ á to wino pithe/ boleſć
22:
wąthrobną/ y vkąſzenie wężowe
23:
mdli á prawie tráwi.
24:
Serapio mowi o mikołayku po=
25:
wiedaiąc iżby to był prawy miko
26:
łaiek ktori má naſobie cżaſu wio=
27:
ſny kwiátki podobne kwiátkom fi=
28:
iołkowym, iedno iż ſą więczſze niż
29:
li fijołkowe/ á gdy kwiátki opad=
30:
ną ſtego zielá mikołaykowego/ te
31:
di naſienie má tak wielkie iako ieſt
32:
tatarcżane naſienie, á ieſt wielkiej
33:
wilkotnoſci, czarne á ſłodkoſć ma
34:
w ſobie nieiaką. Serapio powie=
35:
dá otym mikołayku.

strona: 69

Ziele ſwiętego Iana.Liſt 69.

kolumna: a
1:
Ipericon.
2:
vel perfoliata. vel ſcopa regis.
3:
¶ Swiętego Iana ziele.
4:
Sant hans kraut.
5:
Capitulum. 108. grafika
6:
A
T
O ziele liſthi má iako
7:
by iagły zdziurkowa=
8:
ne/ pręth z gałąſkami
9:
na łokieć wzyſz á ſą
10:
przy cżyrwieńſzym/ kwiatki ma z=
11:
wierzchu żołthe/ ſiemię też má/ á
12:
pirwej niżli roſkwitnie: máſz natar
13:
gać pąpiá á włożyć w oley/ á po=
14:
ſtawić na ſłoncu á mieſzać, á tak
15:
ſthego oley będzie cżyrwony/ á ku
16:
wielu potrzebám barzo dobry/ á z
17:
włáſzcża khu wyciągnieniu iadu
kolumna: b
1:
przez rany albo przez wrzodi/ á to
2:
zwłáſzcża cżaſu powietrznigo.
3:
¶ To ziele má mocz zagrzewać B
4:
y ſuſzyć z właſnoſci trzeciego ſło=
5:
pnia/ też má mocz ſcieńcżać/ ot=
6:
wierać/ roſpuſzcżać zatwardzeniá
7:
wſzytkich zbytkow mechierzowych
8:
lędzwianych/ y niczżiſtoſci niewie
9:
ſciech wſzithkich krwawych/ mocz
10:
má otwierać y wyrzuczać/ átho
11:
gdy vwárzyſz ziele wſzytko poſpo=
12:
ło y s kwieciem y s ſiemieniem.
13:
¶ Też ſpriſzcżenie od ognia goij C
14:
gdy go przyłożyſz/ wrzody gniją=
15:
cze cżyſci. Też kto dmę ſpoioną cir
16:
pi/ rozwięzuie ią y roſpądzá, yteż
17:
ſiemię iego gdi pijeſz/ zimniczę cż=
18:
wártego dnia lecży/ ale w wodzie
19:
vwarzywſzy ieleni ięzik z dziewán
20:
ną/ w tey máſz pić.
21:
¶ Też biegunkę ktorá bywá z ie= D
22:
lit: vſtanawiá/ przepuklinę lecży/
23:
rany/ ſzrámy lecży/ wątrobę y lę=
24:
dzwi cżyſci/ y boleſci ich oddalá/
25:
rany ſuſzy/ iád wygániá.
26:
Iriſillirica.grafika
27:
¶ Fijołkowy korzeń. Faiel
28:
wurtz.
29:
Capitulum. 109.
R?
Fijołkowy korzeń.

kolumna: c
grafika
1:
A
T
o ziele ma korzeń biá=
2:
y/ twardy/ miąſzſzy/
3:
łáw nim woniá fijoł
4:
kowá ieſth/ kwiát má
5:
biáły/ korzeń má być wzięti j ſkra
6:
iany/ á ſuſzyć gi cżaſu wiosenneo,
7:
Ten korzeń ieſt ciepły w wthorym
8:
ſlopniu/ á ſuchy w trzecim/ Má
9:
mocz kaſzel vſmierzać/ charkanie
10:
wywodzi/ tho ieſth cżym cżłowiek
11:
charká, flegmą, flegmę lipką ſcień=
12:
cża/ ſledzionę naprawiá/ kiedy gi
13:
w oczcie vwarzyſz kurcż lecżi/ y ſu
14:
che żiły poſilá, w winie vwarzony
15:
zaſtanowienie rzecży niewieſciech
16:
otwierá/ płod márthwy wyciągá
17:
z żiwota, boleſć brzucha vſmierzá
18:
rany cżyſci y goij/ w wrzedziech y
19:
w bolącżkach cżini aby mięſo do=
kolumna: d
1:
bre roſło/ w winie korzeń vwarzo
2:
ny á tym vſta płokać/ gnicie ich y
3:
około zębow/ y ſmrod gich odey=
4:
muie.
5:
¶ Też proch iego zmieſzany s ſa B
6:
dłem kacżem á mazać pierſi: mię
7:
kcży ie, też z oleykiem fijołkowym
8:
zmieſzany/ ſtrzekanie bokow odey
9:
muie.
10:
¶ Też ma mocz otwierać wnę= C
11:
trzne drogi przez ktore pochodzi v
12:
rina w miecherz, też mocż pędzi, y
13:
khapanie mocżu y rzezanie odey=
14:
muie.
15:
¶ Też má mocz roſpuſzcżać zi= D
16:
mną wilkoſć/ ſuchych żył drżenie
17:
kurcż/ bolenie krzyżom/ yteż ſkrzy
18:
wienie vſt lecży.
19:
Kantarides.grafika
20:
Capitulum. 110.
21:
C
I chrobaczy ſą błyſ=
22:
kaiączy á podługowa A
23:
ci/ ſztrefy żołthe przez
24:
ſkhrzydła maią/ á na
25:
kwiecie pſzenicżnym gdy kwithnie
26:
bywaią naidowany, albo na ieſio
27:
nie cżaſu ſwiątek nayduią ie Są
28:
też drugie bez ſztreph kthore bywa=
29:
ią na ſoſnach, y indziey ie też nay
30:
duią/
31:
Tich chrobakow nakłaſć do
32:
małeo gárnka á zawięzać wirzch

strona: 70

Chrabaczki.Liſt 70

kolumna: a
grafika
1:
chuſtą w iedno/ á wlawſzy ocztu
2:
w wielki garniecz wárz/ á nad o=
3:
ną parą obroć garnek chuſtą aby
4:
tam przez chuſtą para ſzła/ aby o
5:
ni od oney pari pozdychali/ Ci ro
6:
báczy maią gorączoſć w cżwar=
7:
tym ſłopnin/ maią też mocz ſpri=
8:
ſzcżać ciało/ zapalić ciało/ y wrze
9:
dzić/ gdi ich wiele w lekarſtwo we
10:
zmie/ tedi mechierzowi ſzkodzą kie
11:
dy okroſtawieie/ y raniaią barzo,
12:
aż więcz y mocż krwawy ſie puſz=
13:
cżá/ ale kiedy ich miernie wezmie
14:
wodę zaſtanowioną w mechierzu
15:
wypądzaią.
16:
B ¶ Theż ci robáczy wchodzą w
17:
maſć y w pláſthry ku parchom o=
18:
ſutym/ y ku mdłoſci/ yteż ku wy=
19:
korzenieniu brodáwek.
kolumna: b
1:
¶ Też ku wrzodom roziadaiącim C
2:
ciało w piciu miernie dane wod=
3:
nocielnym ludziem, z mocżem nie
4:
mocz odchodzi.
5:
¶ Theż około złych paznokciow D
6:
pomazać ſtłukſzy ie/ ſpadną precż
7:
¶ Też proch ſtich robákow s cia E
8:
ſtem zmieſzany/ á do łuſzcżyny o=
9:
rzecha włoſkiego włoſzywſzy/ przi
10:
łoż na mieſcze gdzie chczeſz ſpriſz=
11:
cżyć á vcżyni ſie bębel/ w then bę=
12:
bel wodnoſć wnęthrzná wyciąg=
13:
nie ſie.
14:
¶ Theż około brodáwek zekrwa= F
15:
wyć cżem oſtrym to ieſt iżby krew
16:
ſzła/ á tym prochem poſipować á
17:
ſpadną.
18:
Kamphora.grafika
19:
Polonice et Germanice.
20:
K
Amphora ieſth ziele s A
21:
ktoregoż to ziela wy=
22:
ſącża ſię iakoby żiwi=
23:
cza ktorą maią w ap
24:
tekach/ zową ią też kamphora/ á
25:
wten cżas gdy grzmi albo ſie liſka
26:
albo nieiakhie zamieſzanie na po=
27:
wietrzu: nawięczey ciecże/ á maia
28:
kikolwiek proch albo na rozgi ſu=
29:
che czo zdrzew opadaią przidzie: s
30:
tym ſie zmieſza/ pothym w naczy=
31:
niach kthemu prziprawnych przez
32:
lekki ogień od tego plugaſtwa by=R ij.
Kamphora.

kolumna: c
grafika
1:
wa oddzielona/ gdy ieſzcże będzie
2:
nieprzeprawna iſz ſkhoro od ziela:
3:
tedy będzie po żołciała/ ale kiedy
4:
ſie iuſz od ognia czedzi: thedy ſie
5:
ſthawa biała/ á ſkrzepnie ſie iako
6:
żywicza/ á gdy nieopatrzy dobrze
7:
gdy po wyczedzeniu albo iey rich=
8:
ło nieobwaruie: tedi wſzitki rżecżi
9:
wonne ſniey wywietrzeią wneth,
10:
ale w ſiemieniu lnianym albo w=
11:
proſie może bić przez długi cżas
12:
zachowvna/ Iiſt przyrodzenia zim
13:
nego j ſuchego w trzecim ſłopniu
14:
Ma mocz zwieraiączą/ ocieraią=
15:
czą podle pirwſzego ſłopnia.
16:
B ¶ Proch iey zmieſzany s ſokiem
17:
pſinkomym/ w tym chuſthę ma=
18:
cżać á na wątrobę przykładać, za
19:
pálenie iey y też inſzych cżłonkow
20:
wnętrznych oddálá/
21:
Iteż gdi tak
kolumna: d
1:
że na ledzwi/ na łono, y nad łonē
2:
będzieſz okładáł/ tedy ciecżenie na
3:
ſieniá męſzcżynſkiego zaſtanawiá
4:
y cięſzkie wodi puſzcżani/ y zbyt=
5:
nie mocżu puſzcżanie/ ktore pocho
6:
dzi zgorączoſci lędzwi/ á the gdy
7:
ktemu przileieſz ocztu, á rozmácża
8:
iąc chuſtę będzieſz lędzwi okładał
9:
¶ Theż proch kamphory s pro= C
10:
chem ſpáloney pokrzywy/ ty pro=
11:
chi zmieſzać s ſokiem ſporiſzowym
12:
á wthym rozmocżyć bawełnę á
13:
kłaſć w nos/ krew zbytnie płyną=
14:
czą s noſa zaſthanawiá/ byłoliby
15:
tho ciecżenie krwie z wnęthrznoſci
16:
dlá gorączoſci wątrobney/ thedy
17:
zmieſzać z rożaną wodką, á wtim
18:
chuſtę omacżać y okładać cżoło/
19:
ſkronie/ y wſzytko gardło/ ale tho
20:
działać zbácżnoſcią/ bo niegdi tę
21:
dy zbytnią krew przyrodzenie pę=
22:
dzi/ kthorą ieſtli zaſtanowiſz á ona
23:
potrzebuie idz/ tedy ſie vdziałá bo
24:
lącżka za vchem/ albo ſie ſádzele
25:
zdziałaią na twarzy.
26:
¶ Też kamphora z wodką roża D
27:
ną y s ſokiem włoſkiegp kopru z=
28:
mieſzaná/ niecżiſtoſci z ocżu y cżir
29:
wonoſć ſcierá/ y gorączoſć ich o=
30:
deymuie/ á gdi będzie wodka kam=
31:
phorowá zmieſzaná z miodem/ te
32:
dy twárz cżyſci flaki ſniey ſciera=
33:
iącz precż/ w niemoczach ktore by
34:
waią z wielkiey gorączoſci dobrze
35:
kamphory vżywać.

strona: 71

Mieſiączek.Liſt 71.

kolumna: a
1:
E ¶ Też wodka Kamphorowá go
2:
rączoſć głowy/ y oczu/ y twárzy
3:
odeymuie/ wonią ſwą y okłada=
4:
niem/ krew ſthanowi/ y płynienie
5:
trzew krwawe gdi ſą z ocztem pi=
6:
ie/ alb o z wodnoſcią wina nieuz=
7:
rzałego: zaſtanawiá/ zmieſzaná s
8:
ſandalmi á z bolum armenum/
9:
ſercze cżaſu morowego powietrza
10:
okładać macżaiącz w tym ſzarłát
11:
albo tafftę cżyrwoną, Gdi iey cżę
12:
ſtho pożywá á wiele: ſzkodzi/ ábo=
13:
wiem mártwi duchy ożywiaiącze
14:
y mocz przyrodzoną/ paniám pło
15:
dnoſć traci/ Siwiznę na cżłowie
16:
ka prędko w wodzi/ mozg wyſu=
17:
ſzá/ ſen odeymuie/ kamień w lędz
18:
wiach y w mechierzu mnoży.
19:
Kalendula.grafika
20:
¶ Mieſiącżek. ringel plumen.
21:
Capitulum. 111.
22:
A
T
O ziele liſti má podo=
23:
bne liſtowi oliwnemu
24:
albo wirzbowemu/ a
25:
le dłuſzſzy y tłuſtſzy z=
26:
nieiaką lipkoſcią, kwiat má zołti,
27:
pręth z gałąſkami na dwie piędzi
28:
w zwyſz/ ſiemiącżko má pobieła=
29:
łe á zmárſzcżone/ á w głowecżcze
30:
rzędem położone á ſkrziwione tro
31:
chę by trąbki/ ieſt gorączego y ſu=
32:
chego przyrodzeniá.
kolumna: b
grafika
1:
¶ Mocz tego zielá ieſt ſknrcża=
2:
iącza/ poſilaiącza/ wyſuſzaiącza/
3:
zetrzeć to ziele na proch obwinąć
4:
w bawełnę á przyłożić na bolączi
5:
ząb/ boleſć oddalá/ A kiedy go w
6:
nozdrze włożyſz/ Cżyrwia kthory
7:
bywá w zębie vmorzyſz/ Pryſzcie
8:
na nodze barzo bolącze zgładzá/
9:
gdy gi ſthłucżeſz á vcżyniſz ſniego
10:
pláſtr á będzieſz przykładáł/ Theż
11:
gdy ſokiem iego będzieſz namazo=
12:
wáł brodáwkhi/ ſpądzá ie precż/ á
13:
dla teo niektorzy zową ie ziele bro=
14:
dawcżane.
15:
C ¶ Też licze ktore ma w ſobie ro
16:
baki ktore zową węgry/ albo kto=
17:
re ieſt ſinocżirwone: goij/ á to tak
18:
wezmi ſoku tego mieſiącżka/ oley
19:
ku rożanego/ łoiu ieleniego/ łoiu
R iij
Lilia.

kolumna: c
1:
kozięczego/ dragantu/ gumi/ ara
2:
bicum/ bolum armenum/ ſethrzy
3:
to wſzitko á vcżyń ſtego maſć/ á
4:
tą maſcią licze maż/ ale łoie ro=
5:
ſtoṕ/ á ty rzecży do nich wſiṕ/ to
6:
ieſt gumi/ dragant/ bolum/ átak
7:
będzie maſć.
8:
To ziele mieſięcżnik/ zda mi ſie że
9:
tho ieſt ktore poſpolicie zową no=
10:
gietek.
11:
Lilium.grafika
12:
¶ Lilia. Lilgien.
13:
Capitulum. 112.grafika
kolumna: d
1:
L
Iliá ieſth ciepłá á wil= A
2:
gotná w pirwſzym ſło
3:
pniu, ieſt ziele domowe
4:
maiącze biáłe kwiathi
5:
Ieſt dobrá Liliá naprzeciwko zim
6:
nym wrzedzieniczam/ to ieſt kiedy
7:
ſtłucżeſz kwiátki Liliowe s ſadłem
8:
wieprowym/ z oleykiem rumien=
9:
kowym zmieſzáwſzi/ powárz albo
10:
po ſmáż trochę thego/ á przyłoż
11:
na bolącżkę.
12:
¶ Theż korzenie Liliowe s korze= B
13:
niem barſzcżowym/ s khorzeniem
14:
wyſokiego ſlázu/ vwarzywſzy thy
15:
rezcży ſpołem w winie/ á pothym
16:
przeczedz, ku ktoremu winu prziłoż
17:
woſku á oliwy iako będzie potrze
18:
ba iſzby była ſteo maſć/ ktorą ma
19:
ży ſledzionę twardą á chorą.
20:
¶ Korzeń Liliowy z octem zmie C
21:
ſzany/ ieſt dobry na ſwierzb zaſta=
22:
rzały y na kroſty gdi tim będzieſz
23:
namazowáł/ ábowiem mocz teo
24:
korzeniá ieſth wyſuſzaiącza mier=
25:
nym obycżaiem, Iteż ocieraiącá
26:
miernie, Iteż wyſuſzaiączá y trá=
27:
wiączá,
28:
¶ Też korzeń liliowy s korzeniem D
29:
wyſokiego ſlázu/ vwarzony ſpo=
30:
łem w wodzie z máſłem/ á to v=
31:
warzywſzy ſtłucż w możdżerzu/ á
32:
vcżyń pláſthr na pierſi przykłada=
33:
iącz ciepło/ dlá dychawicze/ y dlá
34:
kaſzlu ſuchego: ieſt dobry/ abowiē

strona: 72

Lilia.Liſt 72.

kolumna: a
1:
odmiękhcżá flegmę w pierſiach y
2:
w płuczach panuiączą/ á tak cży
3:
ni tho iſz ſnadnie może iey s pierſi
4:
odbywać.
5:
E ¶ Też korzeń Liliowy z ocztem
6:
warzony/ ieſth barzo dobry thym
7:
ktorzy maią ſpalevie od ognia al
8:
bo od gorączey wody/ tego naſie=
9:
nia przyłożywſzy.
10:
F ¶ Też oleiek Liliowy ieſth dobry
11:
tym ktorzi miewaią brzmienie al=
12:
bo piſzcżenie w vſzoch/ albo też bo
13:
lenie/ á tak wpuſżczony w vſzy kiel
14:
ko kroṕ ciepło tego oleyku/ na ty
15:
choroby.
16:
G ¶ Theż korzeń tego zielá domo=
17:
wey Liliey/ ieſt dobry ku vroſzcże=
18:
niu mięſa/ albo ciała w ranach
19:
z złych kroſt/ Iteż rzecż przirodzo
20:
ną paniám pobudzá ku wyſzciu/ y
21:
twardoſć iey miękcży.
22:
H ¶ Oleiek leliowy reſolwuie bez
23:
żádnego grizieniá y odmiękcża/ á
24:
tak ieſt dobry na twardoſć maci=
25:
cze namazáwſzy ią, á możeſz zmie
26:
ſzać ten oleiek ſtym pláſtrem wyſz
27:
ſzey napiſanym/ á tym namazuy
28:
maciczę.
29:
I ¶ Theż vcżyń cżopek s korzeniá
30:
Lilijowego vpiekſzy gi pirwey/ á
31:
potym ſtłucż z oleykiem lnianym,
32:
áſtrochą maſła/ átak potim ſtych
33:
rzeczy vcżiń cżopek á włoż do ma
34:
cicze w ktorey by boleſć panowała
35:
Ieſt barzo dobra rżecż na to. Pā=
kolumna: b
1:
decta/ Serapio, Plateariꝰ, otim
2:
powiedaią.
3:
Luppulus.grafika
4:
¶ Chmiel. Hopfen.
5:
Capitulum. 113. grafika
6:
I
Eſt chmiel ciepły j ſu= A
7:
chy w pirwſzym ſłop=
8:
niu, nieiako ſie ſkłania
9:
iąci khu zimnoſci/ må
10:
moc vſmierzaiącą bo
11:
leſci kthore z gorączey
12:
przicżiny pochodzą, átak má moc
13:
vgaſzaiączą ogniſtego zapáleniá
14:
á cżyni wolnoſć żywota.
15:
Sám Chmiel niemá być cżęſtho
16:
pożiwany/ ábowiem otwierá koń
17:
cze żiłek/ á przeto má być kniemu
R iiij
Chmiel.

kolumna: c
1:
przymieſzáno trochę dragántu al=
2:
bo trochę maſtiki albo ſpiki/ ábo=
3:
wiem ty rzeczy oddálaią iadowi=
4:
toſć od chmiela/ á cżynią gi bar=
5:
zo dobrym y pożytecżnym/ Także
6:
y ſerwatka ieſt dobrá gdy gi wło=
7:
żyſz w nię na nocz albo powarzyſz
8:
trochę.
9:
B ¶ Pandectha mowi o chmielu/
10:
Chmiel pry wywodzi s ciała kole=
11:
rę żołtą/ á krew cżiſci y zapálenie
12:
krwie chłodzi/
13:
á to ieſt gdi namo=
14:
cżyſz chmiel w ſerwátcze na nocz,
15:
przez ſied albo oſ godzin/ átej
16:
ſerwátki ſie napijáy ciepło.
17:
C ¶ Też ſirop vcżyniony s chmie
18:
lu/ lecży żołtą niemocz/ y opuch=
19:
linę kazi ktorá z gorączey przyczi=
20:
ny bywá. Tak vcżyń/ wezmi ſoku
21:
chmielowego/ mlecżowego/ iele=
22:
niego ięzyku ſoku/ każdego ſnich
23:
rowno po połkwárty/ kwiáthkow
24:
fijolkowych/ borágowych/ rozin=
25:
kow każdych rowno po garſci/ na
26:
ſieniá hanyżowego/ ięczmieniu
27:
otłucżonego/ naſieniá ogorkoweo
28:
malonowego/ baniowego, czitrul
29:
lowego/
30:
każdego ſnich rowno po
31:
połowiczy vncijey/ ocztu winneo
32:
iednę vncią iakoby ſpięć łyżek/ ti
33:
wſzytki rzecży wárz aże do połowi
34:
cze/ á potym przeczedziwſzy oczu=
35:
kruy biáłym czukrem/ á thego ſie
36:
napijáy poranu j wiecżor po trun
37:
kowi ciepło/
38:
A gdy gi wypijeſz te=
kolumna: d
1:
dy wezmi ty piłuły tak napiſáwſzi
2:
na kartcze do apteki. Wezmi maſ
3:
ſi piłuł de raubarbaro dwa ſcro=
4:
puły/ Maſſi piłuł s polney ruthy
5:
ieden ſcropuł/ dijagredij trzi ziárn
6:
ka/ zmieſzáy ty rzecży á vcżyń pi=
7:
łuł dziewięć s ſiropem polney ruti
8:
A nazaiutrz po piłułach/ wezmi
9:
kołácżkow Triaſandalow z apteki
10:
albo diarodon abbatis dlá poſile=
11:
niá.
12:
¶ Też ſok chmielow z gruczą ie D
13:
czmienną/ ieſth tho dobra grucza
14:
tym ktorzy miewaią bolenie gło=
15:
wy z gorączey przycżyny/ yteż tim
16:
ktorzy maią zapálenie wąthroby.
17:
Syrop przerzecżony dobry ieſth
18:
naprzeciwko gorącżkam ktore ſko
19:
lery pochodzą/ yteż za krwie/ ábo
20:
wiem ten ſirop kolerę wywodzi s=
21:
páloną/ y zatkanie z wątroby y s
22:
ſledziony wypychá/ yteż z żił kto=
23:
re zową meſaraicze/ to ieſt ſſącze
24:
żyły.
25:
¶ Też ſok chmielowy s ſerwát= E
26:
ką albo z wodką mlecżową/ ieſth
27:
dobry na żołtą niemocz/ y naprze
28:
ciwko bolącżkám gorączym wą=
29:
trobnym, Pandecta mowi Capi=
30:
tulo o chmielu.
31:
Lappacium acutum.grafika
32:
¶ Kobyli ſzcżáw. ſpiczwegerich

strona: 73

Kobili ſzczaw.Liſt 73.

kolumna: a
1:
Capitulum 114.grafika
2:
A
K
Obyli ſzcżáw ieſth cie=
3:
pły y ſuchy w trzecim
4:
ſłopniu/ według Pla=
5:
tearza ieſt dwoiaki ko
6:
byli ſzczáw/ ieden oſtry á drugi o=
7:
kragły/ oſtry dla tego ieſt rzecżon
8:
iſz ma oſtry liſt, Gdy naydzieſz na=
9:
piſáno w reczeptach to ſłowo pro=
10:
ſto Kobyli ſzcżáw/ tedi máſz rożu=
11:
mieć okragły ſzcżaw/ á nie oſthry
12:
Oſtri ſzcżáw ieſt dobry na ſwierzb
13:
y na liſzaie vcżiniwſzi s nieo maſć,
14:
Wezmi Kobylego ſzcżáwiu oſtreo
15:
ſoku iego iakoby zedwanaſcie ły=
16:
żek, oleyku orzechowego dwadzie=
17:
ſcia łyżek, ſmoły poł vnciej, wárz
18:
że ty rzecży ſpołem áż dopołowi=
19:
cze/ á potim przeczedziwſzi prziłoż
kolumna: b
1:
prochu ſarcżaneo, s prochem tar=
2:
tary/ każdego ſnich po poł vnci=
3:
iey/ á zmieſzáy ſpołem iże będzie
4:
maſć/ á tą maſcią namazuy thy
5:
kroſty.
6:
¶ Też kobyli ſzcżaw oſtry/ ieſth B
7:
barzo dobri na zbieranie wrzodow
8:
zatwardziałych/ gdi liſt iego vwa
9:
rzyſz w oliwie przyłożywſzy
10:
wieprzoweo ſadła/ á teo na wrzod przi
11:
kładáy/ na twardoſć ſle. ſok
12:
kobyleo ſzcżawiu ſtorace ktorą naidzieſz
13:
w aptecze: ieſt gumi/ yteż throchę
14:
armoniaczy knim przyłoż/ oczthu
15:
kielko łyżek á dáy themu ſtáć ſpo=
16:
łem przez trzy dni/ á potym thro=
17:
chę przywárz tego ſpołem/ á prże
18:
czedziwſzy przyłoż woſku á oleyku
19:
albo oliwy/ á ſthego wſzitkiego v=
20:
cżyń maſć/ ktorą maży ſledzionę
21:
poranu.
22:
¶ Też woda w ktorey by był v= C
23:
warzony Kobyli ſzcżáw/ s korze=
24:
niem bruſci y ſparágowym á po=
25:
tym przecedziwſzy ocukruy/ piy dlå
26:
tey ſledziony twardoſci/ y wątro=
27:
bney.
28:
¶ Też pláſtr s korzeniá kobilego D
29:
ſzcżáwiu/ á s ſadła wieprzowego
30:
vcżyniony weſpołek ſtłukſzy/ przi=
31:
łoż że gi na zołzy albo na gruzły,
32:
ábowiem cżyſcie pod tim roſcho=
33:
dzi ſie.
34:
¶ Naſienie Kobylego ſzcżáwiu E
35:
má w ſobie cierpnoſć doſić znako
Kobyli ſzczaw.

kolumna: c
1:
mitą/ á przeto ſok Kobylego ſzcżá
2:
wiu/ s ſokiem babcżanym zmieſza
3:
ny/ á przywarzywſzy gich ſpołem
4:
dáy ſie napić themu kielko razow
5:
ktory by miáł biegunkę krwawą,
6:
albo y przez krwie/ bowiem zaſta=
7:
nawia ią. Pandecta powiedá.
8:
E ¶ Theż vwárz Kobyli ſzcżáw s
9:
korzeniem koſaćczowym w winie
10:
á thego ſie napijáy porauu/ cięſz=
11:
koſć ktorá z boleſcią á zrzezaniem
12:
puſzcżaniá wody przychodzi: od=
13:
dálá/ á vrynę obphicie wywodzi.
14:
Na thoż/ vwárz Kobyli ſzcżáw w
15:
winie/ s korzeniem piothruſzcża=
16:
nym/ s korzeniem koſaćczowym/
17:
oliwy przycżyniwſzy/ á tym okła=
18:
dáy poranu y wiecżor dymiona/
19:
obphicie pędzi vrynę.
20:
F ¶ Też na opuchlinę ktorá pocho
21:
dzi s flegmy thak iſz twárz y ręcze
22:
puchną/ Wezmi ſoku Kobylego
23:
ſzcżáwiu połkwárty/ wina trzecią
24:
cżęſć połkwártiá/ wárz tho ſpo=
25:
łem włożywſzy ſoſnki vnciją/ ko=
26:
rzeniá koſaćczowego poł vncijey/
27:
miodku rożanego albo przeſnego
28:
s ſzimowanego/ á przeczedziwſzy
29:
dáy ſię choremu kielko razow na=
30:
pić poranu. Plateariꝰ otim radzi
31:
Lactuca.grafika
32:
Sałáta. Latych.
kolumna: d
1:
Capitulum. 115. grafika
2:
S
Ałátha albo laktuka A
3:
ieſth dwoiáká, Iedna
4:
ieſt domowá á drugá
5:
leſnia/ Mocz they la=
6:
ctuki domowey ieſt zimná y wilka
7:
miernym obycżaiem.
8:
¶ Vwarzenie Lacthuki w wo= B
9:
dzie ſtrochą ocztu/ ieſth dobrá na
10:
wrzedzienicze gorącze/ przekłada=
11:
iącz tego na ty bolącżki.
12:
¶ Lacthuka pożywaná albo ie= C
13:
dzioná/ pragnieniá broni/ y naſie=
14:
nie męſkie zaſtanáwiá, tak iſz cża=
15:
ſu ſpánia wypływać niedopuſzcżá
16:
¶ Też na to/ naſienie Lactucżá D
17:
ne w piciu wzięte/ to ieſth zwier=
18:
ciáwſzy ie á roſpuſcić w wodzie, to
19:
ieſt rzecż niepoſpolitá na tę choro

strona: 74

Lactuka.Liſt 74.

kolumna: a
1:
bę męſzcżyznſką.
2:
E Lactuka miedzi inſzemi chwáſtmi
3:
ktorych pożiwámy ieſth nalepſzá/
4:
ábowiem ſie ſniey nálepſze wilko=
5:
ſci rodzą, to ieſt krew barzo dobrá
6:
ſpowieſci Serapiowey. Capitu=
7:
lo de Lactuca. Tenże theż mowi/
8:
nienayduią miedzy zioły żádnego
9:
ktore by mogło ſen ſtraczony przi
10:
wrocić cżłowiekowi iako Lactuka
11:
cżęſto iedzioná na nocz/ ábowiem
12:
cżyni zimnoſć z wilgothnoſcią w
13:
ciele cżłowiecżym ſkąd ſen nárich
14:
ley pochodzi/ A ſpożywaniá La=
15:
ctuki nieprzichodi żádne zaſzkodze
16:
nie albo choroba iako z inſzich ch=
17:
wáſtow może przydz, Zywota pry
18:
nieotwierá ani zaſthanawiá albo
19:
zatwierdzá / bowiem niemá w ſo=
20:
bie ani ſłonoſci ani cierpnoſci ani
21:
oſtroſci.
22:
F ¶ Z lactuki vcżyniony pláſtr we
23:
ſpołek z iey ſokhiem á przyłożony
24:
na bolącżkhę bolącżą: odeymuie
25:
bol y chłodzi ią barzo dobrze.
26:
G ¶ Też Lactuka domowá ieſt do
27:
brá żołądkowi/ y chłodzi żywot/
28:
ſen cżyni/ mleko paniam w pier=
29:
ſiąch pomnażá, á tak z oliwą bę=
30:
dzie dobrá.
31:
H ¶ Też gdi ią vwarzyſz z mięſem
32:
ſwieżem, ieſt dobrá ku iedzeniu/ á
33:
náwięczey tym ktorzy maią w ſo
34:
bie zapálenie/ iako ci ktorzy ſą go=
35:
rączego przyrodzeniá.
kolumna: b
1:
¶ Też tym ludziem ktorzy mie= I
2:
waią gorącze febry, Lactuka gim
3:
będzie dobrá á pożitecżná ku iedze
4:
niu z ocztem.
5:
¶ Też woda w ktorey wrzała la K
6:
ctuka/ daná ku piciu ſtrochą czu=
7:
kru/ ieſt dobrá na zatkanie ſledzo=
8:
ny albo na iey zatwardzenie/ y tá
9:
kież wątrobie ieſt dobrá w iey nie
10:
doſtathkoch/ Sen theż ſtraczony
11:
przywraczá.
12:
¶ Też naſienie lactucżane z mle= L
13:
kiem niewieſciem/ z biáłkhiem ia=
14:
iecżnym zbiwſzi to ſpołem prziłoż
15:
na cżoło y na ſkronie/ ieſth dobre
16:
tym czo ſpać niemogą. Serapio
17:
otym powiedá.
18:
¶ Theż Lacthuka vwarzoná w m
19:
wodzie/ á potym z oliwą á z ocz=
20:
tem iedzioná żołthą niemocz wy=
21:
pądzá.
22:
¶ Theż naſienie Lactucżane na N
23:
proch ſtarte á z winem na nocz pi
24:
te/ cżyni ſpánie mocżnie.
25:
¶ Theż Plinius piſze iſz má La= O
26:
ctuka oſobną moc vſmierzać buj
27:
noſć cieleſnoſć/ tak męſzcżiznám ia
28:
ko y białym głowám á to tym o=
29:
bycżaiem/ Wezmi Lactukę á ná=
30:
więczey polną/ wyſuſzywſzy ią na
31:
ſłończu ſetrzy na proch á teo pro=
32:
chu pożiwáy z winem ciepło natſz
33:
cżo, vſtanie buynoſć cieleſná przez
34:
obrażenia zdrowiá.
Lubſzczek.

kolumna: c
1:
Leuiſticus.grafika
2:
¶ Lubſzcżek. Liebſtuckel.
3:
Capitulum. 116. grafika
4:
A
L
Vbſżcżek ieſt ciepły y
5:
ſuchy w wtorym ſło=
6:
pniu/ naſienie s korze=
7:
niem godzą ſie w le=
8:
karſtwo/ ale ſie liſcie niegodzi, má
9:
mocz korzenie z naſieniem pobu=
10:
dzaiączą vryuy y othwieraiączą
11:
drog/ y też ſcieńcżaiączą.
12:
B ¶ Wino w kthorym by wrzało
13:
korenie Lubſzcżykowo z naſieniem
14:
iego/ ieſt dobre ku piciu naprzeciw
15:
ko zatkaniu ſledziony jteż wątro=
16:
by z zimney przyczyny/ á gdi ie v=
17:
warzyſz w wodzie proſtey/ tedy o=
kolumna: d
1:
na woda będzie dobrá tym cżłon=
2:
kom naprzeciwko tym chorobám
3:
ktore pochodzą z zimney przycży=
4:
ny/ albo vcżiń tym obycżaiem ſi=
5:
rop/ Wezmi ſoku ieleniego ięzy=
6:
ku mniey dobrze niżli półkwárty
7:
iakoby trecią częſć kwárthy/ ſoku
8:
piołynoweo poł kwárthy/ głowek
9:
chmielowich, kwiát. borá. naſieniá
10:
lubſzcżekoweo, włoſkio kopru,
11:
piotruſzcżaneo, każdeo ſnich po garſci
12:
rozinkow, korzeniá bruſci,
13:
ſparagoweo/ reupontici z apteki/ każdego
14:
ſnich cżthyrzy dragmy/ lakricijey
15:
dwie dragmie/ ty rzecży przetłukſzi
16:
niebarzo/ wárz we dwu kwárthu
17:
wody ſtrochą ocztu/ á potym gdi
18:
połowicza wywre/ przeczedziwſzy
19:
oczukruy biáłym czukrem/ á po=
20:
tym ſie napijáy poranu y wiecżor
21:
po thrunkowi ciepło/ á wypiwſzy
22:
ten ſirop za kiełko dni/ tedy dáy ſo
23:
bie vcżynić do apteki ty to piłuły
24:
tak napiſáwſzy na czedule/ We=
25:
zmi maſſi piłuł de meſereon maſ
26:
ſi piłuł de lapide lazuli po połowi
27:
czy dragmy/ Turbith poł ſcropu=
28:
ła/ imbiru trzy ziárnka/ á vcżyń
29:
piłuły w licżbie dziewięć s ſiro=
30:
pem ielenich iezikow, á názaiutrz
31:
dlá poſileniá wezmi khołácżkow
32:
Diaris ſalomonis albo diakapa=
33:
ris. Ty lekarſtwa y kwartánę wy
34:
pędzą ſciebie kthorá przychodzi s
35:
ſtrony zatkaniá ſledziony.

strona: 75

Lubſzczek.Liſt 75.

kolumna: a
1:
C ¶ Też proch z naſieniá lubſzcży=
2:
kowego zmieſzany s prochem czy=
3:
namonowym/ s prochem gałga=
4:
nowym yteż Reupontici/ á ſtych
5:
prochow á s czukru/ vcżyń thro=
6:
giją á przimieſzáj iey w kármiách
7:
ſwoich, ábowiem boleſć żołądko=
8:
wą y inſzych wnęthrznoſci y ſle=
9:
dziony oddálá y wypądzá. Pla=
10:
tearius powiedá.
11:
Liguſticum.grafika
12:
¶ Lubſzcżek. Liebſtuckel.
13:
Capitulum. 117. grafika
14:
A
T
O ziele roſcie na og=
15:
rodziech obphicie, má
16:
pręth wyſoki á węzło=
17:
wathy podobny wło=
kolumna: b
1:
ſkiemu koprowi á liſth noſtrzego=
2:
wi albo marchwianemu iedno iſz
3:
miękſzy/ woniaiączy/ naſamym
4:
wierchu má głowki s ktorych na=
5:
ſienie wyraſtá cżárne á przedługo
6:
wate na wzráz włoſkiego kopru/
7:
woniaiącze y klijowathe/ Korzeń
8:
má biáłi podobny paſternakowe=
9:
mu.
10:
¶ Włoſnoſć naſieniá y khorze= B
11:
niá ieſt zagrzewaiączá, cierpnącá
12:
boleſci wątrobne oddala.
13:
¶ Też naprzeciwko ukąſzeniu ga C
14:
dowemu má mocz/ vrynę y mie=
15:
ſięcżną niemocz biáłym głowám
16:
wzruſzá/ pity w wodzie vwárz al=
17:
bo w winie, naſienie lubſzcżykowe
18:
żołądek zagrzewá j wiatri w nim
19:
tráwi y roſpądzá.
20:
Wiele ludzy w dalekich ſtronach
21:
naſieniá Lubſzcżykowego w mia=
22:
ſtho pieprzu vżywaią, á zwłáſzcża
23:
w Liguriey.
24:
Lauendula.
25:
¶ Lawanda. Lauendel.
26:
Capitulum. 118.
27:
L
Awenda ieſt ciepłá y A
28:
ſuchá/ á nieiakho ko=
29:
rzenná á dlá they ko=
30:
rzennoſci ſwey/ ſuche
31:
żyły ktore zową nerwi: pothwier=
32:
dzá, á ſwoią ciepłoſcią tráwi wil=
Lawenda.

kolumna: c
grafika
1:
koſci s ktorych paraliż przychodzi
2:
á to gdi ſniey tim obycżaiem vcżi
3:
niſz ſirop Wezmi kwiatkow
4:
lewadulowych/ maiorány/ koczenkow
5:
z Arabijey/ każdego ſnich po po=
6:
łowiczy garſci, kwiátkow rozmari
7:
nowych/ naſieniá koriándroweo/
8:
sczukrem przyprawionego/ ku beb
9:
naſieniá rucianeo/ bobroweo ſtro
10:
iu/ każdego ſnich dwie dragmie, ti
11:
wſzithki rzecży przetłukſzy wárz ie
12:
w winie á w wodzie ſzáłwijowey
13:
rowno w kwárcie, to ieſt iſzby wi=
14:
na była kwárta á wody ſzáłwijo=
15:
wey drugá kwárta/ wárzcie ty rze
16:
cży ſpołem iſzby trzeciá cżęſć wy=
17:
wrzała/ á przeczedziwſzi oczukruy
18:
biáłym cukrem/
19:
á napijáy ſie po
20:
ranu y wiecżor ciepło/ á pothym
21:
wypiwſzy ſirop wezmiż ty piłuły
kolumna: c
1:
Wezmi maſſi piłuł Kochiarum.
2:
Maſſi piłuł de hermodactillis ro=
3:
wno każdych po połowiczy drag=
4:
my/ Turbyt poł ſcropuła, imbiru
5:
trzy ziárnka/
6:
vcżyń ſthego piłuły
7:
s ſiropem koczenkowym wlicżbie
8:
dziewięć albo ſiedḿ/ ktore wezmi
9:
na nocz/ á pothym nazaiutrz we=
10:
zmi kołácżkow z apteki kthore zo=
11:
wą dijantos albo dijacaſtoreum/
12:
albo lekthwárz Pliris/ A pothym
13:
trzecieo dnia vcżyń cżyſcienie gło=
14:
wy naprzeciwko paraliżowi/ tym
15:
obycżaiem,
16:
Wezmi prochu kwiát
17:
kow albo liſtkow lewandulowych
18:
kwiatkow rozmarinowych naſie=
19:
niá bazilijey yteż cżarnuſzki/ każdeo
20:
ſnich rowno po dwie dragmie,
21:
piretri/ Imbiru/ każdego ſnich po=
22:
poł dragmy, ti wſzitki rzecży wárz
23:
w wodzie ſzałwijowey/
24:
á potym o
25:
nę wodkę ciepło wpuſzczáy ſobie
26:
w nos wſarkaiącz w ſię/ bowiem
27:
tim obycżaiem mozg ſobie vycżi=
28:
ſciſz ſtych niecżiſtoſci s ktorych pa
29:
raliż przychodzi/ albo theż iedno
30:
ſamy prochy ſtharwſzi ie wpuſć w
31:
nos trochę/ bowiem przidzie ſtąd
32:
kichanie/ ktore wiele wilkoſci z
33:
noſa wywiedzie ytheż z mozgu/ á
34:
po tym kichaniu namáż ſziję wti-
35:
le y tham throchę niżey ſzije oley=
36:
kiem z bobrowych ſthroiow zmie=
37:
ſzáy gi z oleykiem lnianym/ á tim
38:
namázuy to mieſcze.

strona: 76

Wilcze łyko.Liſt 76.

kolumna: a
1:
Laureola.grafika
2:
¶ Wilcże łyko. Zeidelpaſk.
3:
Capitulum. ſecūdū 118 grafika
4:
A
W
Ilcże łyko ieſt ciepłe j
5:
ſuche w cżwártim ſło
6:
pniu/ Ieſth drzewko
7:
ktorego naſienie ku le
8:
kárſtwu ſie godzi/ zową to naſie=
9:
nie w apthecze kokonidion/ á thak
10:
gdy piſzą doctorowie w ſwoich re
11:
ceptach o wilcżym łyku/ má być
12:
rozumiano naſienie/ Má mocz
13:
purgowaniá flegmę y kholerę/ A
14:
przeto thym ktorzy niewielką febre
15:
maią ieſt dobre to naſienie ku po=
16:
żywaniu dlá wywiedzieniá tich to
17:
vilkoſci/ Iedno iſz wątrobie ſzko=
kolumna: b
1:
dzi á tak oſtroſć y iadowitoſć ieo
2:
bywá oddáloná/ gdy będzie w ocz
3:
cie namocżono przez dwie godzi=
4:
nie/ á potym wyſuſzywſzy dáwáy
5:
natſzcżo lekarſtwa. Ieſt dwoiakie
6:
wilcże łyko/ iednoż nálepſze ieſt na
7:
kthorim ieſt wiele liſciá podobneo
8:
liſciu oliwnemu albo trochę cień=
9:
ſze liſcie wilcżego łyka, Má mocz
10:
cżyſciączą/ ocieraiączą dlá ſwey
11:
zbytniey oſtroſci, á ſthądże ſok li=
12:
ſciá wilcżego lyka z ocztem zmie=
13:
ſzany á ſtrochą litargirium, z blái
14:
waſem/ á gdy tim namażeſz trąd
15:
na liczu albo biáłe kroſti albo pie=
16:
gi: ſpądzá precż z licza, á gdi ktim
17:
to rzecżám przymieſzáſz ſiarki/ te=
18:
di rany ſmrodliwe á zgniłe, cżiſci
19:
y wyſuſzá/ á tak goij gdi throchę
20:
miodu przaſnego knim przydáſz.
21:
¶ Theż woda w kthorey by było B
22:
warzono liſcie albo naſienie wil=
23:
cżego ły. ſtrochą octu/ bolenie zę=
24:
bow vſpokaiá/ gdy ſobie vſta tim
25:
będzieſz płokać.
26:
¶ Theż gdy namocżyſz na nocz
27:
naſienie albo liſcie wilcżego łyka
28:
w wodzie piołynkowey albo pol=
29:
ney ruty á oczukruieſz trochę, á te
30:
go ſie napijeſz khielko razow pora=
31:
nu/ opuchlinę ktorá z zimney przi
32:
cżyny pochodzi/ oddálá/ Iteż te=
33:
mu kto by miáł cięſzkoſć wodi pu=
34:
ſzcżaniá/ ieſt dobrą pomoczą/ Ie=
35:
dno ſie miey na tim oſtrożno aby
Wilcze łyko.

kolumna: c
1:
niedáwáł pożywać tego liſciá al=
2:
bo ſzemieniá iakho ſamo w ſobie
3:
ieſt dlá zbytniey iadowitoſci gich.
4:
B ¶ Piłuły z wilcżego łyka kthore
5:
ſą w aptecze vcżynione/ ku ktho=
6:
rym przidáy ſkielko ziárnek naſie=
7:
niá wilcżego łyka á trochę maſti=
8:
ki/ wezmiſz ty piłuły na nocz/ ob=
9:
phicie wywodzą wilkoſci żołtawe
10:
s cżłowieka opuchłego.
11:
C ¶ Dlá obrażenia oſthroſci wil=
12:
cżego łyka/ dlá ktorey cżyni wra=
13:
czanie y ſtolcze razem á zbytnie/
14:
tak vcżyń/ Wezmi prochu naſie=
15:
niá koryandrowego s prochem na
16:
ſieniá babcżaneo/ ty prochi wárz
17:
w oliwie zgodzinę albo mniey/ á
18:
tak tą oliwę namaży dymiona y
19:
grzebień/ bowiem ſie odrazi moc
20:
tego zielá y cięſzkoſc puſzcżaniá v=
21:
ryny ktore przychodzy zrzezániem
22:
odeymuie.
23:
D ¶ Też oleiek w ktorym by było
24:
warzono naſienie tego łyka wil=
25:
cżego/ wpuſzcżony ciepło w vcho
26:
głuchoſć oddalá y ſłuch oſtrzy.
27:
Plarearius, Serapio mowią.
28:
Lilinm conualium.grafika
29:
¶ Lanka.
30:
Capitulum. 119.
kolumna: c
grafika
1:
L
Anka ieſt ziolko bar= A
2:
zo wdzięcżne wonia=
3:
iące liſt má podobny
4:
babcżanemu liſtowi/
5:
Telko ſame kwiátki godzą ſie ku
6:
lekarſtwu/ dlá tego iſz poſilaią ſer
7:
cze y roſpądzaią.
8:
¶ Pilnius tak piſze/ Wezmi le= B
9:
liowych kwiatkow ze cżtyrzy gar=
10:
ſci/ włoż ie do kwárty dobrego wi
11:
na á wyſtáw na ſłońcże iſzby ſtá=
12:
ło czały mieſiącz naſłończu/ po=
13:
thym ono wino wley weſpołek y z
14:
łánką do alembica á przepál ono
15:
wino z lilią/ á potym przyley do=
16:
onegom wina przepáloneo/ lawen=
17:
dulowey wodkhi ſpięć łyżek/ pie=
18:
przu tartego czo dwa złote zawá
19:
ży/ á tego wina dáy ſie napić kiel=

strona: 77

Lanka.Liſt 77.

kolumna: a
1:
ko razow tym ludziem ktorzi mie=
2:
waią ſwiętego walanteo niemocz
3:
Iteż thym czo pamięci niemaią,
4:
Abowiem złą pamięć naprawiá.
5:
C ¶ Theż tymże winem pálonym
6:
namazuy ſkronie/ ábowiem Ca=
7:
tarrū zaſthanawiá y bolenie gło=
8:
wy oddalá, Iteż kolikę vſmierzá,
9:
y ſercze poſilá poranu pite to wi=
10:
no.
11:
D ¶ Platearius tak tho powiadá,
12:
Lanka pry má kwiáthki zimney á
13:
wilgothney włoſnoſci w wtorym
14:
ſłopniu/ ktori lekárz tę mocz przi=
15:
piſuie temu kwieciu niżey wypiſa=
16:
ną tym to obycżaiem ſprawiwſzy
17:
Wezmi kwiátkow łancżanych ze
18:
cżtyrzy garſci/ włoż ie do konwie
19:
czenowey á naley wina dobreo wy
20:
ſtáłego ze trzy kwárty/ á dáy the=
21:
mu ſtać przez cżtyrzy niedziele/ á
22:
potym przez gęſtą chuſtę płocien=
23:
ną przeczedz/ á przeczedziwſzi wlej
24:
ono wino ſamo do Alembiku/ á
25:
przepál ie thak iako gorzałkę pálą
26:
trzy dni/ á pothym wto wino iuſz
27:
przepalone/ włoż pieprzu przetłu=
28:
cżonego czo złoti zawáży/ gwoz=
29:
dzikom takież/ wodki lewandulo=
30:
wey wley ſzeſć łyżek/ á to máſz le=
31:
karſkie picie/ ktorego gdy ſie pora=
32:
nu trunek napijeſz, przez czały kxię
33:
życz paraliżu ſie nieboy.
34:
E ¶ Theż kto by miáł kolikę albo
35:
bolenie żołądka/ tego ſie wina na
kolumna: b
1:
piy/ natychmiaſth odeydzie kłocie.
2:
¶ Też kto má złą pamięć/ tym F
3:
winem namaży ſobie tył głowy/
4:
cżyni dobrą pamięć.
5:
Lenticula.grafika
6:
¶ Rząſa.
7:
Capitulum. 120. grafika
8:
R
Ząſa wodná wyraſtá A
9:
nawierzch wody/ ieſt
10:
oziąbiaiączá y odwil
11:
żaiącá w wtorim ſło
12:
pniu/ liſt má podobny rozchodni=
13:
kowemu/ korzeniá niemá wodná
14:
rząſa.
15:
¶ Galienus, wodná Rząſa má B
16:
w ſobie cierpnienie/ á thak rany y
L
Rząſa.

kolumna: c
1:
ſparzeliny ktore bywaią od gorą=
2:
czey wody: goij y ogień wyciąga
3:
C ¶ Krew zaſtanáwiá ktorá s ſtro
4:
ny nyrek pochodzi/ á tho gdy przi
5:
łożyſz z ocztem na krzyże.
6:
D ¶ Diaſcorides piſze iże puchliny
7:
roſpądzá/ ogień ſwiętego
8:
Antonieo gaſi/ Iteż boleſci nog vſmie=
9:
rzá/ z ięcżmienną mąką á z ma=
10:
iowym maſłem álbo z oliwą na
11:
boleſne mieſcza przyłożona.
12:
Lens.grafika
13:
¶ Socżewicza. Linſen.
14:
Capitulum. 121. grafika
kolumna: d
1:
D
Iaſcorides Socże= A
2:
wiczę piſze być lepſzą
3:
kthorá gdy pomoknie
4:
w wodzie cżernieie á
5:
pęcżnieie wyſuſzaiączą má mocz
6:
Socżewicza.
7:
Galien us piſze iſz Socżewi= B
8:
cza warzoná zatwierdzá żywoth/
9:
ale woda w kthorey wrzała ſocże=
10:
wicza/ cżyni ſtolcze.
11:
¶ Też kto cżęſto pożywá ſocże= C
12:
wicze/ zaćmiewá wzrok/ I cięſz=
13:
koſć cżyni żołądkowi ku ſtráwie=
14:
niu/ ſuchem żyłám y płuczám ieſt
15:
ſzkodliwá/ Krew ſie grubá s niey
16:
mnoży/ vrinę zaſthanáwiá/ y nie=
17:
mocz przyrodzoną biáłym głowa
18:
á tak ku cżęſtemu ieſt nie iedzeniu
19:
dobri pokarm.
20:
Lilialis.grafika
21:
Capitulum. 122.
22:
L
Ilialis ieſt ziele podo= A
23:
bne cżyrwiowi/ thelko
24:
iſz mnieyſze/ kwiáthek
25:
má mały á drobny ia=
26:
koby pſinkowy, liſt má
27:
na podobieńſthwo do=
28:
mowey leliley/ á ſtądże połaci=
29:
nie ieſt to ziele nazwáno Lialis.
30:
¶ Auicenna w wthorych Kxię=
31:
gach Capitulo de Alguaſce/ piſze

strona: 78

Lialis.Liſt 78.

kolumna: a
grafika
1:
iże Alguaſce tho ieſth Lilialis má
2:
kwiath podobny domowey Liliey
3:
á ieſt to ziele ciepłe y ſuche w pir=
4:
wſzym ſłopniu.
5:
C ¶ Włoſnoſć tego zielá ieſt wy=
6:
ſuſzaiączá miernie y ocieraiączá/
7:
Ieſt vżytecżne na zanokcicze/ iże
8:
gdy tego zielá á zwłáſzcża kwiecie
9:
ſtłukſzi z maſłem albo zoliwą na
10:
zanogcicze przyłożiſz.
11:
D ¶ Galienus de ſimplici medici=
12:
na w Capitulum aliſmi/ tho ieſth
13:
Lilialis/ piſze iſz ma włoſnoſć dzi=
14:
wną naprzeciwko vkhąſzeniu pſa
15:
wſciekłego/ daiącz ſie napijać teo
16:
zielá vwarzywſzy w wodzie/ mio=
17:
dem przeſnym oſłodziwſzy/ y na
18:
ranę możeſz przykładać ſthłukſzy
19:
kwieciá ſamego.
kolumna: b
1:
Liquiricium.grafika
2:
¶ Lakricija. Suſzholtz.
3:
Capitulum. 123. grafika
4:
M
A w ſobie gorączoſć A
5:
y wilkoſć miernie/ ko
6:
rzeniá y ſoku iey w le
7:
karſtwie vżywámy/
8:
Korzeń ktory przyżołć ten ieſt do=
9:
bry/ ale ktory ieſt cżárny: ieſth zły
10:
Ieſt ſmaku ſłodkiego z małą cir=
11:
pnoſcią/ má moc ſpaiaiącą, mięk
12:
cżączą/ wnętrznoſci głádzi, pierſi
13:
płucżá / dichanie łaczne cżyni/ bo=
14:
lącżki ziobrowe/ plwanie krwawe
15:
s płucz z ropą/ to ieſt gdy płucza
16:
gniją/ kaſzel ſuchy/ ſuchoſć pierſi,
L ij
Lakricija.

kolumna: c
1:
y gardła/ boleſć lędzwi/ owrzedze
2:
nie miechierza albo oſipanie/ go=
3:
rączoſć mocżu y rzezanie ieo ſka
4:
żenie krwie/ gnicie wnątrzá/ Thy
5:
wſzytki rzecży miękcżeniem ſwem
6:
lecży. A to tym obycżaiem/ wárz
7:
Lakriciją/ figi/ korzenie ſlázowe/
8:
mak biáły/ rozinki/ mathki bożey
9:
włoſki/ w tyzannie/ á tho dáy pić
10:
na ty wſzytki niemoczy ieſt to bar
11:
zo dobre lekárſtwo.
12:
Lingua auis.grafika
13:
¶ Ptaſzy ięzycżek. wogłszung.
14:
Capitulum. 124. grafika
kolumna: d
1:
T
O ziele ieſt małe/ ro= A
2:
ſcie przi laſoch/ przi łą
3:
kach/ liſtecżki má ma=
4:
łe iakoby ptaſze ięzicż
5:
ki/ pręth krotki/ á około wierzchu
6:
pręta kwiátecżki brunatne. To zie=
7:
le ieſth ciepłe á wilgotne w pirw=
8:
ſzym ſłopniu/ gdy ieſzcże ieſt zielo=
9:
ne/ tedy ieſt na wiele rzecży poży=
10:
tecżne/ ale gdi iuż ſuche nikcżemu
11:
ſię niegodzi.
12:
¶ Tho ziele má mocz cżłowieka B
13:
ku ſmylſtwu pobudzać/ á tho gdy
14:
vwarzyſz to zielko z zielem drugiem
15:
ktore zową liſie iáyka/ z gwozdzi=
16:
ki/ z gorcżyczą biáłą/ z naſieniem
17:
ptaſzego gniazda/ w mleku á tho
18:
będzieſz pił/ albo ſthłucż to ziele z
19:
zielem czo ie zową liſie iáykha/ á
20:
lędzwi okładać y łono.
21:
¶ Też kto by od wielkiey zimni= C
22:
cze, albo takież od wielkiey gorącż
23:
ki wyſechł/ yteż kthoby kaſzláł ſu=
24:
chym kaſzlem/ warzić gi w tyzan=
25:
nie/ á oſlodziwſzy czukrem pić cżę
26:
ſtho.
27:
Linaria.
28:
¶ Matki Bożey len. Harn
29:
kraut.
30:
Capitulum. 125.

strona: 79

Matki bozey len.Liſt 79.

kolumna: a
grafika
1:
A
M
Atki bożey len ieſt po
2:
dobny ku lnu, albo ku
3:
ſoſnce/ ale ſie tim dzie
4:
li od ſoſnki/ bo ſoſnka
5:
puſzcżas ſiebie mleko/ ale len ma=
6:
riey mleka niemá, Też kwitnie żoł
7:
tym kwiatem/ á then prawy mo=
8:
drym.
9:
B ¶ Mocz thego zielá ieſt cżyſcić
10:
mieſcza około miecherza/ warzyć
11:
w winie albo w piwie/ á gdi vwre
12:
onę wodę wyciſnąć á vcżynić ſi=
13:
rop s czukrem, á to pić przez dzie=
14:
więć dni po tak wielkiemu trun=
15:
kowi czo by poł ſkorupy iaia koko
16:
ſzego mogło być/ żołthą niemocz
17:
goij.
18:
C ¶ Też ſie może zmyć w tym zielu á
19:
zeydzie ſniego żołthoſć.
kolumna: b
1:
¶ Też proch gliſt ziemnych da= D
2:
ny ku piciu s ſokiem thego zielá/
3:
zatkanie wątroby wycżyſcia.
4:
¶ Theż gęſie łayno przetłocżyć E
5:
przez chuſtę á s ſokiem tego zielá
6:
oczukhrowáwſzy dać pić poranu/
7:
ta ſprawa miękcżi wnątrze y żoł=
8:
tą niemocz wygániá.
9:
¶ Kwiat thego zielá ſtarthy na F
10:
proch á zmieſzany ſprochem kwia
11:
tu ſwięthego Iana zielá, niemocz
12:
ktorą zową rak: goij y złe kroſthi
13:
lecży/ y priſzcżenie/ Powiedaią iſz
14:
ſwoią moczą nieprzijázń miedzy
15:
ludzmi kazi, á przijázń prijacielſką
16:
naprawiá.
17:
Lingua paſſerina.grafika
18:
¶ Sporzyſz. Deingroſz.
19:
Capitulum 126.
20:
S
Porzyſz ieſth ziele do= A
21:
brze znaiome/ bo przi
22:
drogách roſcie/ má w
23:
ſobie wodnoſć/ ieſth
24:
przyrodzeniá zimneo y wilgotneo
25:
w wtorym ſłopniu/ ſmaku cierp=
26:
niączego/ má mocz zmarſzcżać/
27:
ſkhurcżać/ rany y wrzody ſpáiá/
28:
gnoy w vſzoch cżyſci/ vpławy nie
29:
wieſcie zaſtanáwiá/ ytheż płynie=
30:
nie trzew krwawe, krwią plwanie
31:
lecży/ piekielny ogień gaſi/ twar=
32:
doſci y otoki roſpądzá/ mocż pę=
Sporyſz.

kolumna: c
grafika
1:
dzi/ w winie pity iadowitoſci wy=
2:
gániá/ otok czyczkow v niewiaſth
3:
ſcieńcża/ tak vcżyniwſzy/ ſtłucż s
4:
ſadłem kokhoſzem á vcżyń ſthego
5:
pláſtr á okładáy czyczki/ też otok
6:
vſzu lecży/ y też gdy ſokiem thego
7:
zielá ſwieże rany wymywá/ do=
8:
brze ie goij.
9:
B ¶ Mocz thego zielá zrowná ſie
10:
zmoczą drugieo zielá kthore zową
11:
ſzcżotki/ á ſnádz od ſiebie włoſno
12:
ſciach ſwoych barzo mało rozne
13:
ſą.
14:
Melliſſa.grafika
15:
¶ Modynka. Wantzenkraut.
16:
Capitulum. 127.
kolumna: d
grafika
1:
M
Iodunka ieſt ciepła y A
2:
ſucha w wtorim ſło=
3:
pniu/ Kiedy zieloną
4:
Modunkę vſuſzyſz na
5:
ſłońcu/ á potym w cieniu/ tedy ią
6:
możeſz przez czały rok chować/ á
7:
má mocz potwierdzaiączą/ thrá=
8:
wiączą/ roſpądzaiączą/ yteż ocie
9:
raiączą/ Athak má mocz rowną
10:
maioranie.
11:
¶ Gdy vwarzyſz Miodunkhę z B
12:
byliczą/ z wrothycżem/ w winie á
13:
przeczedziwſzy oczukruy/ á thego
14:
ſie pani má napijać dlá pdbudzá=
15:
niá rzecży przirodzonych/ y wycżi
16:
ſcieniá macicze/ á tak y ku pocżę=
17:
ciu ią ſprawuie, Iteż gdy tym bę=
18:
dzieſz maciczę naparzać poranu/
19:
mało nietákieſz vcżyni iako y picie
20:
przerzecżone.

strona: 80

Miodunka.Liſt 80

kolumna: a
1:
C ¶ Theż ſtłukſzy ty zioła vcżyń s
2:
nich czopek przycżyniwſzy throchę
3:
ſoku czebulnego knim/ á włoż do
4:
macicze.
5:
D ¶ Też vwárz Modunkę s ſkor=
6:
kami Citrinowemi/ á ſtrochą Ci
7:
namonu/ á tego ſie napijáy oczu=
8:
krowáwſzy/ ábowiem ſercze poſi=
9:
lá/ y ſmętek odálá. Auicenna mo
10:
wi o moczach ſerdecżnych.
11:
E ¶ Theż miodunka vwarzona w
12:
winie, s korzeniem wyſokiego ſlá=
13:
zu á z oliwą/ ty rzecży ſtłukſzy we
14:
ſpołek/ vcżyń pláſtr na thwarde
15:
bolącżki/ bowiem miękcżi ti twar
16:
doſci y roſpądzá ie precż/ albo też
17:
zbierá ſie ropa barzo dobrze pod
18:
tym.
19:
F ¶ Theż tenże pláſtr przyłożony
20:
na thwardoſć ſledziony y wątro=
21:
by: miękcży ią y roſpądda dobrze.
22:
G ¶ Itheż tenże pláſtr prziłożony
23:
na mieſcze vkhąſzone od pſa: iád
24:
wyciągá, yteż iád wężowy j niedz
25:
wiádkowy.
26:
H ¶ Theż Miodunka s piretrum
27:
maſtikowana/ albo żwana, boleſć
28:
zębową vſmierzá.
29:
I ¶ Też miodunka vwarzoná w
30:
wodzie deſzczowej z naſieniem bab
31:
cżanym/ cżirwoną niemocz zaſta
32:
náwiá.
33:
K ¶ Theż wino w ktorym by było
34:
vwarzono to ziele Mioduncżane
35:
s korzeniem koſaćczowym/ z lakri
kolumna: b
1:
ciją/ á potym oczukrowáwſzy na=
2:
pijáyże ſie ciepło dlá dychawicze y
3:
dlá cięſzkoſci pierſi.
4:
¶ Też gdi vcżyniſz pláſtr z Mio L
5:
dunki y s pirwoſnką/ s chebdem/
6:
s korzeniem ſlázowym/ á to wſzit=
7:
ko vwarzywſzy ſtłucż przycżiniw
8:
ſzy oliwy albo oleyku z bobrowych
9:
ſtroiow/ á tak vcżyń maſć/ ktorą
10:
maży ſtawy bolącze, y nogi bolą=
11:
cze y ręcze/ vznáſz pomocz tey ma
12:
ſci.
13:
¶ Włoſnoſć Miodunki poży= m
14:
waney w iedzeniu s pothrawami
15:
vweſelá ſercze/ y pokhárm gruby
16:
á nieſtrawny: tráwi/ Iteż zatka=
17:
nie tych cżłonkom/ iako ſledżiony
18:
y wątroby wypychá/ yteż mozgo
19:
we napełnienia oddálá/ Iteż my=
20:
ſli ſmętne y dziwne kthore pocho=
21:
s ſtrony napełnieniá mozgowego
22:
Melankholia wypądzá. Pande=
23:
cta powiedá.
24:
Milleſolium.
25:
¶ Krwawnik. Wuntkraut.
26:
Capitulum. 128.
27:
K
Rwawnik ieſt ziołko A
28:
maiącze liſcie podob=
29:
ne liſciu włoſkiego ko
30:
pru/ ma naſobie liſth
31:
barzo drobny á gęſty.
32:
¶ Sok tego krwawniku/ rany
L iiij
Krwawnik.

kolumna: c
grafika
1:
ſpáiá y opulin wnich broni.
2:
C ¶ Sok Krwawnikhow s pire=
3:
trum vwarzony/ thą wodą płocż
4:
ſobie zęby dlá boleſci ich á możeſz
5:
ktemu ocztu przycżinić. Diaſcori=
6:
des mowi ſpowieſci pandecti.
7:
D ¶ Też ſok krwawnikow ieſt do=
8:
bry na cięſzkie puſzcżanie vryny/ y
9:
też na kamień zmieſzáwſzy gi z oc
10:
tem á napijać ſie go trunek/ Pan
11:
decta/ Galienus powiedaią w ſzo
12:
ſtych kxięgach proſtych zioł Capi=
13:
tulo o Krwawniku/ tamże powia
14:
da Galienus iſz pri máͦ mocz thak
15:
barzo wyſuſzaiączą, iſz rany ſtulá
16:
mocznie/ Iteż na piekielny ogień
17:
ieſt wielką pomoczą.
18:
E ¶ Theż ſok Krwawnikow s ſo=
19:
kiem roſchodnikowym/ á ſtrochą
kolumna: d
1:
ocztu zmieſzane ſpołem, á tho przi
2:
kładać na piekielny ogień/ Pliniꝰ
3:
powiadá iſzbi to ziele roſło na wil
4:
gotnych mieſzczach około błot.
5:
¶ Też pláſtr vcżiniony s Krwa F
6:
wniku/ z bluſzcżu/ ſtłukſzy thy rze=
7:
cży ſpołem á knim ocztn przymie
8:
ſzáwſzy/ y trochę piretrum/ á thak
9:
kogo zęby bolą/ przyłożże teo na
10:
cżeluſć albo na ząb/ ábowiem v=
11:
ſmierzá bol mocznie.
12:
¶ Też vcżyń pláſtr s Krwawni= G
13:
ku/ z babki/ s pokrzywy/ z ocztem
14:
á z oliwą á tho ſpołem ſthłukſzy,
15:
przyłoż na pulſi v rąk ytez v nog
16:
przed febrą we dwie godzinie/ wy=
17:
pądza ią s ciała te lekarſtwo. ########
18:
¶ Też woda w ktorey by był wa H
19:
rzony krwawnik z babką/ z rożą
20:
á z moſzenkami/ á tego ſie napi=
21:
iay/ ábowiem zaſtanawia każdą
22:
biegunkę/ y krew ze wſzelkieo mieſ
23:
cza płynączą.
24:
¶ Albo tak vcżyń pláſtr ſtłukſzi I
25:
Krwawnik z babką y ſthymi mo=
26:
ſzenkami á pothym knim przydáy
27:
biáłek iaiecżny/ á tym żywot ni=
28:
żey żołądka obwiń chczeſzli zaſtha
29:
nowić cżyrwoną niemocz.
30:
Malua.grafika
31:
¶ Sláz. Bappel.
32:
Capitulum. 129.

strona: 81

Slaz.Liſt 81.

kolumna: a
grafika
1:
A
I
Eſt zimny w pirwſzim
2:
ſłopniu á wilki w wto
3:
rym/ ieſt dwoiaki/ do=
4:
mowy albo ogrodny á
5:
drugi polny kthory zową wyſoki
6:
ſláz ábowiem wyſzſzey roſcie y ſzir
7:
ſze má liſcie/ má w ſobie lipką wil
8:
koſć á nie ieſt thak zimny iako o=
9:
grodny.
10:
B ¶ Slaz vwarzony z roſchodni
11:
kiem á z ocztem/ á gdy tego przi=
12:
łożyſz na wrzedzienic ze bolącze á
13:
zapaliſte/ pomoczno ieſt barzo.
14:
C ¶ Też gdy by chciáł aby ſie ze=
15:
bráł wrzod á richło wypłinął, tak
16:
vcżiń/ wezmi liſciá domoweo ſlå=
17:
zu/ s korzeniem wyſokiego ſlazu,
18:
á z mąką ſenum groeci/ vwárz ty
19:
rzecży ſpołem á pothym odláwſzy.
kolumna: b
1:
wodę ſtłucż ſpołem/ á tego przy=
2:
łoż na nocz na bolącżkę/ á możeſz
3:
ſadła wieprzoweo przyłożyć/ A
4:
ten pláſtr y na twardoſć ſleziony
5:
y wątroby ieſt dobry poranu przi=
6:
kładąicz ná nie.
7:
¶ Też parzenie vcżynione na no D
8:
gi/ vwarzywſzy ſláz ogrodny z ru
9:
mienkiem/ s piołynkiem/ á thym
10:
ſobie na nocz nogi vmyi/ chczeſzli
11:
ſpać dobrze, á náwięcey w febrach
12:
gorączych.
13:
¶ Theż ſláz s ſzcżyrem vwarzo= E
14:
ny w mięſie albo w iakiej kapuſcie
15:
żywoth otwierá y ſtolcze cżyni/ á
16:
thak w febrach dobrze ſnim poży=
17:
wać khármi/ ábowiem poſpolicie
18:
biwá zatwardzenie żiwota w tich
19:
to febrach.
20:
¶ Też ku pobudzeniu przirodzo F
21:
ney choroby paniám/ Wezmi ko=
22:
rzeniá ſlazͦowego tak długo iako
23:
palecz albo trochę dłużey á oſkrob
24:
trochę z wierzchu á pothym roz=
25:
mocż w miedzie á poſip trochą z
26:
wierzchu prochem dijagredij (z a=
27:
pteki go wziąwſzi) włoż do maci=
28:
cze/ máſz tho pewne lekarſtwo ku
29:
wywiedzieniu rzecżi przirodzonich.
30:
A wſzakże ku tey rzecży/ tedy ko=
31:
rzeń wyſokiego ſlázu ieſt lepſzi tak
32:
przyprawiony/ niżli domowego.
33:
¶ Też korzeń ſám wyſokieo ſlá= G
34:
zu/ s wieprzowem ſadłem ſtłucżo=
35:
ny á przyłożony na wrzod twar=
Miętka.

kolumna: c
1:
dy: miękcży gi y roſchodzi ſie pod
2:
nim/ albo vcżyń maſć thym oby=
3:
cżaiem/ Wezmi ſokhu wyſokiego
4:
ſlázu y prochu też teo kozenia, mą
5:
ki fenugrœci/ mąki naſieniá lnia=
6:
nego/ maſła throchę/ woſku theż
7:
niewiele/ á ſtego vcżyń maſć/ kto=
8:
rą maży twarde bolącżki chczeſzli
9:
ie zmiękcżić/ ta też maſć na twar
10:
doſć ſleziony ieſt dobrá y na bole=
11:
nie w pierſiach Iteż kaſzl vſmie=
12:
rzá kthory z żimney przycżyny po=
13:
chodzi. Serapio powiedá.
14:
Menta.grafika
15:
¶ Miętka. Mintz.
16:
Capitulum. 130. grafika
kolumna: d
1:
M
Iętka ieſt ciepłá j ſu= A
2:
chá w wthorym ſłop=
3:
niu, ieſth doiaká al=
4:
bo troiaká/ iedna ieſt
5:
domowá kthorá niebarzo zagrze=
6:
wá ani też potwierdzá/ drugá ieſt
7:
miętka polná ktorą zową kobyla
8:
miętka/ ta ieſt náwięczſzey moczy
9:
y więcſzey ciepłoſci/ A wſzakże do
10:
mowá więczey ſie godzi ku lekar=
11:
ſtwám niżli polná á zwłáſzcża ſu=
12:
chá y zieloná/ Má być ſuſzoná w
13:
cieniu/ przez czały rok może być
14:
thak chowana w ſwoiey zupełney
15:
moczy/ Má mocz roſpądzaiączą
16:
tráwiączą y pothwierdzaiączą s
17:
ſwey przyrodzoney ciepłoſci.
18:
¶ Ku pobudzeniu chciwoſci ku B
19:
iedzeniu/ vcżyń ſzałſzę zmięthki/ s
20:
Cinamonu z gałganu, trochę pie
21:
przu/ ocztu przicżiniwſzy/ bowiem
22:
ſthraczenie chciwoſci khu iedzeniu
23:
ktore przychodzi s ſtrony wilkoſci
24:
zimnych wkorzenionich w vſtkach
25:
żołąkowych oddálá.
26:
¶ Theż ſok Miętki ogrodney z C
27:
ocztem zmieſzany/ ieſt dobry na=
28:
przeciwko czuchnieniu z vſth albo
29:
zdziąſł gdy tym ſobie vſta wypło
30:
cżeſz/ á po płokaniu vſt potrzi ſo=
31:
bie dziąſł ſuchą miątką.
32:
¶ Też vwarzenie Miętki z ocz= D
33:
tem á z białkiem á wtim rozmocż
34:
chuſtę/ á przyłoż ią na żołądek al
35:
bo na vſthka żołądkowe: chczeſzli
Miętka.Liſt 82.

kolumna: a
1:
wraczanie zaſtanowić.
2:
E ¶ Też wino w ktorymby biła v
3:
warzoná miętka, ieſt dobre naprze
4:
ciwko omdlewaniu/ gdi by nieby=
5:
ło febry/ ale gdi by była febra zgo
6:
rączoſcią/ tedy ſok miętki ſtrochą
7:
ocztu zmieſzany/ á potym vgrzey
8:
grzánkę á rozmocż ią w tem ocz=
9:
cie/ ktorą trzymáy przed noſem y
10:
przed vſty/ albo ſobie dziaſła po=
11:
cieráy tą grzánką albo ięzyk albo
12:
wargi/ y na pulſi ſobie theż thego
13:
przykładać na ſkronie/ też możeſz
14:
maſtikować miętkę á onę wilkoſć
15:
przełykáy.
16:
F ¶ Też miętka vwarzoná z byli=
17:
czą/ zbożem drzewkhiem przycży=
18:
niwſzy knim throchę oliwy/ thym
19:
pani má naparzać maciczę ieſthli
20:
ią chcze wycżyſcić z niecżyſthoſcy
21:
flegmiſtych.
22:
G ¶ Też miętka z włoſkim koprem
23:
vwarzoná w winie z oliwą/ tego
24:
przyłoż na pierſi paniey ktorey by
25:
ſie mleko w pierſiach s ſiadło/ ro
26:
ſchodzi ſie pod tym pláſtren.
27:
H ¶ Też vwárz trzy garſci miętki
28:
á polney drijákwie w winie á tego
29:
ciepło przyłoż na żywot/ bowiem
30:
kolikę mdli.
31:
I ¶ Też wino w kthorym by była
32:
warzoná Miętka/ z ielenim ięzy=
33:
kiem/ s piołynkiem/ trochę mio=
34:
du cżyſtym oſłodziwſzy/ thego ſie
35:
napijáy/ bowiem zatkanie wątro
kolumna: b
1:
by y ſleziony otwierá/ Iteż żyłki
2:
ktoremi vryna pochodzi.
3:
¶ Też proch vcżyniony z liſcia K
4:
Miękcżanego z mlekiem pity/ ieſt
5:
dobry na gliſty y ſtolcze cżyni.
6:
¶ Też tak ſamá miętka iedzio= L
7:
na ſurowo/ płeć czudną daie the=
8:
mu cżłowiekowi ktori iey cżęſtho
9:
pożywá krew dobrą mnożącz.
10:
¶ Też ſok Miętcżany ieſt dobri m
11:
tym ludziem ktorzy krwią pluią/
12:
á náwięczey przymieſzáwſzy knie=
13:
mu trochę octu á ciepło dać natſz
14:
cżo wypić.
15:
¶ Też cżoło pomazane tym ſo= N
16:
kiem/ bolenie głowy vſmierzá.
17:
¶ Też gdy będzie miętka w wi= O
18:
nie vwarzoná/ tedy ono wino od=
19:
dálá złą wonią komu wychodzi z
20:
vſth.
21:
¶ Ieſtli chczeſz zęby mieć biáłe P
22:
Iteż iżby mocnie w dziąſłach ſta
23:
ły/ tedy przicżyń ktemu winu ocz
24:
tu winnego/ átym ſobie vſta cżę=
25:
ſto płocż/ á będzieſz miáł dobre y
26:
biało zęby.
27:
¶ Też kogo wąż vkąſi/ Mięt= Q
28:
tka z rutą/ s czebulą/ każdego ro=
29:
wno wezmi á ſtłucż weſpołek, tro
30:
chę ſoli przycżyniwſzy/ przyłoż na
31:
mieſtcze vkąſzone.
32:
¶ Też Miętka ſtłucżona z prza R
33:
ſnym miodem, s trochą oczthu z=
34:
mieſzana/ ieſth barzo dobre lekar=
35:
ſthwo naprzeciwko vkąſzeniu pſa
Noſtrzeg.

kolumna: c
1:
wſciekłego/ przykładaiącz thego
2:
na ranę.
3:
Mellilotum.grafika
4:
¶ Noſtrzeg. Steinkle.
5:
Capitulum. 131. grafika
6:
A
N
Oſtrzeg ieſth ciepły y
7:
ſuchy w pirwſzim ſło=
8:
pniu. Má w ſobie cir=
9:
pnoſć znieiakiem roſ=
10:
pądzaniem átakże dlá tego tráwi
11:
y potwierdzá y boleſć vſmierzá á
12:
to tim obycżaiem przyprawować
13:
Wezmi kwiatkow noſtrzegowech
14:
kwiátkow żołtych fijołkow/ liſcia
15:
vyſokiego ſlázu/ mąki z lnianego
16:
naſieniá/ mąki fenugrœci/ naſie=
17:
niá makowego/ thy wſzytki rzecży
kolumna: d
1:
ſthłukſzy weſpołek zmieſzáy z ma=
2:
ſłem roſpuſciwſzy á vcżyń pláſthr
3:
kthory przykładáy na bolącze bo=
4:
lącżki albo wrzedzienicze, odmiąk
5:
cżá ie y roſpądzá.
6:
¶ Też thenże pláſtr ieſt dobri na B
7:
twardoſć ſleziony y wątroby/ y
8:
też na ochrapienie pierſi gdy tego
9:
pláſtru na ty mieſzcza będzieſz przi
10:
kładáł.
11:
¶ Też ſok noſtrzegowy/ albo o= C
12:
leiek iego ciepło wpuſzcżony w v=
13:
cho/ bolenie oddálá.
14:
¶ Też vwárz kwiátki noſtrzego D
15:
we/ s piołynkiem/ z maioráną/ á
16:
tym głowę napárzay/ abowiem
17:
bolenie głowy vſmierzá.
18:
¶ Też vwarzenie kwiátkow no E
19:
ſtrzegowych z mąką fenugrœci/
20:
z otrębami á ſtrochą ocztu/ vcżiń
21:
ſtego pláſtr/ ktory przykładáy na
22:
wrzod kthory bywá w ſtolczu albo
23:
na cżłonku taiemnym męſkim. A
24:
uicenna powiedá.
25:
¶ Też wino w ktorym by wrza= F
26:
ło to ziele/ potwierdzá żołądek y
27:
wiatri roſpądzá y zathkanie mie=
28:
chierza y nyrek wypądzá.
29:
Naſienie noſtrzegowe/ kładzione G
30:
w kármie/ cżini ſmak y wonią do
31:
brą.
32:
¶ Też ſok noſtrzegowy s ſokiem H
33:
czelidonijey/ przycżyniwſzy trochę
34:
prochu boliarmeni/ á tego napu=
35:
ſzcżáy w fiſtułę y na kanczer, abo=
Noſtrzeg.Liſt 83.

kolumna: a
1:
wiem wyſuſzá ty to wrzody y goij
2:
ie/ Iteż Emoroidy zaſtanawia.
3:
I ¶ Theż noſtrzeg w winie vwa=
4:
rzony z miętką/ s piolynkien/ v=
5:
cżyń ſtego pláſtr/ kthory na żołą=
6:
dek przyłoż/ bowiem boleſć vſmie
7:
rzá iego.
8:
K ¶ Theż gdy by ſobie kto nama=
9:
záł ręcze ſokiem Noſtrzegowym/
10:
może noſić roſpálone żelazo przez
11:
żádnego obrażeniá w rękach.
12:
Pādecta powiadá.
13:
L ¶ Też kwiátki noſtrzegowe, z na
14:
ſienia włoſkiego kopru vwarzo=
15:
ne w winie/ thego ſobie przyłoż na
16:
chore ocży na nocz/ boleſć vſpo=
17:
káiá y ocży twiredzi.
18:
Matricaria.grafika
19:
¶ Maruna. Muterkraut.
20:
Capitulum. 132.
21:
A
M
Aruna albo bylicza/
22:
abowiem ſą ſobie po=
23:
dobne w włoſnoſciach
24:
według Pandecti/ zo
25:
wą ią matka wſzitkich zioł, má w
26:
ſobie ciepłoſć y ſuchoſć w trzecim
27:
ſłopniu/ Liſcie Marunowo godzi
28:
ſie ku lekarſtwám/ ánáwięczey po
29:
ki ieſzcże zielona.
30:
B ¶ Má mocz ku pocżęciu rychłe
31:
mu/ wyſuſzaiącz wilkoſci zbytnie
32:
kthore ſą przekazą pocżęciá/ thym
kolumna: b
grafika
1:
obycżaiem ſprawuiącz/ Wezmi
2:
prochu Maruny/ prochu miodun
3:
cżanego/ koſci Słoniowey/ zmie
4:
ſzáy ty rzeczi ſpołem á wypiy z wi
5:
nem na nocz ciepło/ á náwięczey
6:
po wycżiſcieniu przirodzonych rze
7:
czy.
8:
¶ Theż miodunka z marunką á C
9:
s ſokiem koziełkowym vwarzone
10:
w winie/ á tym winem ſthym tho
11:
zielem napárzáy maciczę na nocz
12:
y poranu/ niewymowie pocżęcie
13:
paniám cżyni/ gdy to parzenie bę
14:
dzie po rzecżach przyrodzonych.
15:
¶ Też gdy ſtich zioł ſtłucżonych D
16:
vcżyniſz cżopek przycżiniwſzi knim
17:
prochn s koſci ſloniowey/ włoż gi
18:
than do macicze/ pobudzá rzecż
19:
przyrodzoną paniám.
Maruna.

kolumna: c
1:
E ¶ Też kto ma chciwoſć na ſtol=
2:
cze á niemoże ich mieć/ zową thę
3:
niemocz tenaſmon/ Wezmi ży=
4:
wicze/ ſmoły á włoż ią na węgle
5:
á potym wezmi marunę/ byliczę
6:
á throchę kwiáthkow dziewāny/
7:
włoże thi zioła na kamień młyń=
8:
ſki albo iaki inſzy ciepły á pothym
9:
ſám możeſz ſiedzieć na onym zie=
10:
lu y nad oną parą albo dimem żi
11:
wiczowym/ ieſt to rzecż doſwiád=
12:
cżoná na to.
13:
F ¶ Też zołzy roſpądzá ktore by=
14:
waią za vſzyma y około ſtholcza/
15:
gdy ty mieſcza puſzczadłem poſie=
16:
káſz á potim prochem zaſipieſz ma
17:
runowym s prochem ſzańthowym
18:
ieſt rzecż dobrá.
19:
Maiorana.grafika
20:
¶ Maioran. Maioran.
21:
Capitulum. 133.
22:
A
M
Aiorana ieſt ciepła y
23:
ſucha w thrzecim ſlo=
24:
pniu/ Má mocz po=
25:
thwierdzaiączą Dlá
26:
ſwey wrodzoney korzennoſci y ro
27:
ſpądzaiączą/ tráwiącą/ wyſuſza=
28:
iączą y zagrzewaiączą barzo.
29:
B ¶ Gdy vwarzyſz Maioranę w
30:
winie/ ſtrłycżem/ s chebdem, ieſth
31:
dobre opuchłym ludziom s przod=
32:
ku/ y tym ktorzy s cięſzkoſcią vri=
kolumna: d
grafika
1:
nę puſzcżaią.
2:
¶ A gdi ſok z liſciá Maiorano= C
3:
wego będzie z mieſzany z miodem
4:
á tym namażeſz mieſcze s ſiniałe
5:
pod okiem/ roſpądzá onę krew s=
6:
ſiniałą á tak j ſinoſć ſię roſchodzi
7:
¶ Też gdy vcżyniſz cżopek ſtey D
8:
Maiorany vwarziwſzi ią á z biáł
9:
kiem weſpołek ſtłukſzy/ włożże gi
10:
do macicze: chczeſzli rzecż przyro=
11:
dzoną wywieſć:
12:
¶ Theż proch vcżyniony z Ma= E
13:
iorany/ ſthrochą imbiru/ ſthrochą
14:
piretrum zmieſzauy, to ſpołem w=
15:
ſtrzyknione w nos/ głowę cżyſci y
16:
potwierdzá.
17:
¶ Też wino w kthorym by była F
18:
warzona Maiorana/ ktho ią bę=
19:
dzie pił żołądek poſilá h tráwienie
Maioran.Liſt 84.

kolumna: a
1:
dobre cżyni/ albo theż proch Ma=
2:
iorany w karmiach pożiwany, toż
3:
vcżyni to wino.
4:
G ¶ Też maiorana scżyrwoną le=
5:
biodką vwarzona w wodzie albo
6:
w winie w chuſcianym vorecżku/
7:
á pothym ciepło przykładáy ſobie
8:
na żywot/ vſmierzá mocznie bo=
9:
leſć kthorá z wiatrow pochodzi/ á
10:
gdy gi na glowę przyłożyſz/ remę
11:
z zimney przycżyny odpądzá.
12:
H ¶ Theż gdy vcżyniſz kurzenie z
13:
Maiorany/ z bylicze/ to ieſt vwa=
14:
rzywſzy thi zioła ſpołem á nad o=
15:
ną parą má ſie pani naparzać/ á
16:
bowiem maciczę cżiſci wyſuſzaiąc
17:
niecżyſoſci flegmiſte w niey, albo
18:
też możeſz tym zielem ciepło okła
19:
dać maciczę.
20:
I ¶ Też Maiorana ſtłucżona z oc
21:
tem á ſtrochą ſoli/ á gdy teo przi=
22:
łożyſz na mieſtcze vkąſzone od wę=
23:
ża/ wyciągá iad y wielki pożytek
24:
cżyni.
25:
K ¶ Też gdy vwarzyſz Maioranę
26:
z liſciem wyſokiego ſlázu/ z mą=
27:
khą fenugrœci/ z naſieniem lnianē
28:
w winie/ albo w wodzie á tego
29:
przyłoż na wrzedzienicze/ boleſć v
30:
ſmierzá.
31:
L ¶ Też ſok Maiorany z miodem
32:
z mieſzany á thim pomaży ſieka=
33:
nie ktore bywá przy bańkach/ goij
34:
ony ranki tak iſz nazaiutrz nic nie
35:
będzie znać/ albo barzo mało ſie=
kolumna: b
1:
kaniá.
2:
¶ Theż gdy prochu Maiorany m
3:
wſtrzyknieſz kielko razow w nos/
4:
głowę cżyſci barzo dobrze/ á thak
5:
ſwiętego walantego niemocz od=
6:
dálá/ y paraliż y zakrzywienie vſt
7:
y poł głowy bolenie/ ktore choro=
8:
by z napełnieniá głowi pochodzą
9:
Serapio o tym powiedá.
10:
Marubium.grafika
11:
¶ Száńta. Marobel.
12:
Capitulum. 134. grafika
13:
S
Zańtha ieſth ciepłá y A
14:
ſuchá w trzecim ſlop=
15:
niu/ Ma mocz roſpą
16:
dzaiączą/ tráwiączą
17:
s ſwoich włoſnoſci przirodzonych
Szańta.

kolumna: c
1:
á náwięczey z gorączoſci kthorá
2:
ieſt otwieraiącza.
3:
B ¶ Gdi vcżyniſz ſirop ſtey to ſzań
4:
ti/ ieſt dobri na ſkazi pierſi y płucz
5:
ktore przichodzą z lipkiey flegmy/
6:
á thak y naprzeciwko dychawiczy
7:
ieſt dobry y na kaſzel tym obycża=
8:
iem ſprawuiąc/ wezmi ſoku ſzań=
9:
thy trzecią cżęſć kwárty/ izopu/
10:
miodunki/ każdego ſnich po gar=
11:
ſci/ figow ſuchych ſiedḿ/ Rozyn=
12:
kow więcſzych iednę vnciją/ lakri=
13:
cijey odarthey dwie dragmie/ dra=
14:
ganthu iednę dragmę/ thy rzecży
15:
wſzithki przethłukſzy wárz ie w poł=
16:
kwárty wina biáłego áżeby trze=
17:
cia cżeſć wywrzała á potym prze=
18:
czedziwſzy oczukruy dobrze/ á teo
19:
ſie napijáy ciepło po trunkowi po
20:
ranu y wiecżor/ á gdy gi wypijeſz
21:
dáy ſobie vcżynic do apteki ty tho
22:
piłuły thak napiſáwſzy/ Wezmi
23:
maſſi piłuł de agarico dwa ſcro=
24:
puły/ Modrzewowey gebkhi poł
25:
ſcropułu, Soli ocżkowatey iedno
26:
ziárnko/ zmieſzáy ti rzecży ſpołem
27:
á vcżyń piłuły s ſiropem lakrici=
28:
iey wlicżbie dziewięć á po tych pi=
29:
łułach nazaiuthrz wezmi kołácż=
30:
kow dlá poſileniá ktore zową dija
31:
dragantum. A thrzeciego dnia po
32:
tych piłułach namażay ſobie pierſi
33:
maſcią dialteą zagrzáwſzi ią dlá
34:
lepſzego odmiękcżeniá pierſi.
35:
C ¶ Też gdy vwarzyſz ſzańtę s fi=
kolumna: d
1:
gami w winie á thego ſie bedzieſz
2:
napijáł dlá kaſzlu kthory przycho=
3:
dzi z zimney przycżyny/ á możeſz
4:
kthemu przicżynić ſoku lakricijey
5:
tym będzie lepiey.
6:
¶ Theż wino w ktorym by była F
7:
warzoná ſzańta, z naſieniem wło=
8:
ſkiego khopru/ dobre ieſth ku piciu
9:
tym ktorzy ſtrudnoſcią vrynę mie
10:
waią y też kłocie wnętrznę vſmie
11:
rzá.
12:
¶ Albo gdy vwarzyſz ſzańthę z G
13:
liſciem Lilion ym/ z liſciem wyſo=
14:
kiego ſlázu w wodzie/ oliwy knim
15:
trochę przyłożywſzy á tho ſpołem
16:
ſtłukſzy przykładáy na żywoth dlá
17:
tey koliki ktorá z zymney przycży=
18:
ny przychodzi.
19:
¶ Theż kto ma bębele w ſtolczu H
20:
prawie na kończoch ielita/ w kto=
21:
rich bywá boleſć wielká á tak na=
22:
przeciwko temu/ Vwárz ſzańthę
23:
z włoſkhim koprem w winie przy=
24:
cżyniwſzy ſloney wody/ á pothym
25:
vwarziwſzy máſz ſiedziec nad tim
26:
gołym zadkiem/ ábowiem boleſć
27:
odchodzi ſtych bębelow/ potim ſie
28:
znienagła roſchodzą.
29:
¶ Gdy ſok ſzańty ciepło w vſzy I
30:
w puſzcżony/ boleſzć ich vſmierzá.
31:
¶ Też wino w ktorymby wrza= K
32:
ła ſzańta/ zatkanie ſleziony y wą=
33:
troby otwierá/ pierſi też y płucza
34:
z niecżyſtoſci flegmiſtich cżyſci/ y
35:
rzecż przyrodzoną paniám pobu=
36:
dzá gdi ſie go napije. Serapio.

strona: 85

ZorawinyLiſt 85.

kolumna: a
1:
Moracelſi.
2:
¶ Zorawiny. Mulber.
3:
Capitulum. 135. grafika
4:
A
Z
Orawiny ſą ſlodkhie,
5:
ciepłe y wilkie, ale Zo
6:
rawiny kwaſne ſkła=
7:
niaią ſie nieiako ku zi
8:
mnoſci/ ku wilkoſci/ ty oboie żo=
9:
rawiny ſą domowe/ Są też żo=
10:
rawiny krore zową Morabacci/
11:
ſą zine y ſuche á ſą cżirwone á to
12:
s przodku á gdy dozrzeią tedy by/
13:
waią cżarne.
14:
B ¶ Domowe żorawiny moc ma
15:
ią roſpądzaiączą/ thráwiączą y
16:
też ocżyſciaiączą/ Są dobre na=
17:
przeciwko ſlinogorzowi/ yteż ko=
kolumna: b
1:
mu ięzycżek ſpadnie z mieſcza s=
2:
wego/ y naprzeciw zaciſnieniu cże
3:
luſci yteż dziurek w noſie ktore zo=
4:
wą połacinie Brācos et Coriza.
5:
Naprzeciwko thym chorobám v=
6:
cżyń taki lektwarz s ktorego cżyń
7:
ſobie płokánie vſt/ thym obycża=
8:
iem/ Wezmi ſokhu Zorawin do=
9:
mowych albo lektwarzu dijamo=
10:
ron z apteki iednę vnciją/ wodki
11:
babcżaney trzy vncije/ ocztu/ ro=
12:
żanego miodku/ każdego ſnich po
13:
połowiczy vncijey/ zmieſzáy ti rze
14:
cżi ſpołem á tim ſobie płocż vſta.
15:
¶ Theż ſok żorawin ſlodkich da= C
16:
ny ciepło ku piciu/ żiwot otwierá
17:
y ſtholcze cżyni á náwięczey kiedy
18:
kto má zatwardzenie żywota z zi
19:
mney przycżyny.
20:
¶ Theż wino w ktorym by były D
21:
warzone ty iagody/ ielita cżyſci.
22:
¶ Sok ſkorek teo drzewa vyci E
23:
ſniony albo wino w ktorimby by=
24:
ły warzone thy ſkorki/ chrobáki v=
25:
márżá w żiwocie y precż ie wypą=-
26:
dzá. Abowiem ſkorki tego drzew=
27:
ka maią włoſnoſć roſpądzaiączą
28:
y też tráwiączą y cżiſciączą.
29:
Zorawiny leſne maią mocz zaci=
30:
ſkaiączą dla ſwoiey kwaſnoſci.
31:
¶ Theż gdy vwarzyſz liſcie we= F
32:
ſpołek s ſkorecżkami żorawinowe=
33:
mi w winie á trochę oczthu knim
34:
przycżyniwſzy/ boleſć zębową v=
35:
ſmierzá gdi thim ſobie będzieſz pło=
M
Zorawiny.

kolumna: c
1:
kać vſta.
2:
G ¶ Theż pláſtr vcżyniony z liſcia
3:
żorawinoweo z oliwą ſtłukſzi ie po
4:
ſpołu á gdi teo prziłożiſz na mieſ=
5:
cze ſpalone od vkropu albo od o=
6:
gnia/ nieiątrzy ſie pod tym.
7:
H ¶ Też gdy vwarzyſz Zorawiny
8:
ſkorki z liſciem/ prziłożywſzy knim
9:
liſciá winnego á kielko fig, wárzże
10:
to w deſzcżowey wodzie á tym ſo=
11:
bie głowę mijáy/ chczeſzli cżárne
12:
włoſi mieć=
13:
I ¶ Też ſok żorawin kwaſnych y
14:
liſciá iego/ ieſt dobry na rany al=
15:
bo na roſpadliny ktore bywaią w
16:
vſciech albo tham daley w gardle
17:
jteż na ſlinogorz albo na zadáwie
18:
nie ktore bywá w gardle.
19:
K ¶ Iagoda Zorawin niedobrá
20:
ieſt żołądkowi ábowiem wnet ſie
21:
obraczá w żołądku á nietráwi ſie
22:
dobrze. A przeto ieſtli ich kto chce
23:
pożywać/ tedi ie má iadać przed o
24:
biadem, bowiem po obiedzie wię=
25:
czey ſzkodzą. Ludziem ſuchym nie
26:
tak ſą ſzkodliwe.
27:
L ¶ Suche iagody żorawinowe
28:
zaciſkaią żywoth/ áthak biegunkę
29:
zaſtanáwiaią. Auicēna otem po=
30:
wiadá gdzie o nim piſzą.
31:
m ¶ Theż żorawiny w deſzcżowey
32:
wodzie vwarzone/ zebową boleſć
33:
vſmierza kto tim ſobie będzie pło
34:
káł vſta.
kolumna: d
1:
Mercurialis.grafika
2:
¶ Szcżyr. Bingelkraut.
3:
Capitulum. 136. grafika
4:
S
Zcżyr ieſt ciepły y ſu= A
5:
chy w pierwſzim ſlop=
6:
niu/ ieſth dwoiaki ſa=
7:
miecz y ſamicza kto=
8:
rá ieſt więcſza niżli ſamiecz/ naſie
9:
nie má okrągłe.
10:
¶ Pandecta s powieſci Auerro= B
11:
is w kxięgach Colliget Capitulo
12:
de Mercuriali mowi/ oboy prawi
13:
Szcżyr warzony s pothrawami
14:
albo iedziony/ żywot otwierá/ A
15:
kiedy będzie vwarzony Szcżyr s
16:
ćwikielną nacią á z więcſzemi ro=

strona: 86

Szczyr.Liſt 86.

kolumna: a
1:
zinkami wmięſney polewcze átey
2:
polewki gdy ſie kto ciepło napije/
3:
thedy żywoth odmiękcżá y ſtolcze
4:
czyni.
5:
C ¶ Też kliſterá bywá s Sżcży=
6:
ru tym obycżaiem/ Wezmi ſzcży
7:
ru/ naci ćwikłaney/ fijołkowego
8:
liſciá/ ſlazowego liſcia/ khażdego
9:
ſnich po garſci/ liſtkow ſenes, pa=
10:
protki/ khażdego ſnich po vncijey
11:
wárzże ty rzecży w połtory kwár=
12:
ty wody/ aż poł kwarty wywre á
13:
pothym przeczedziwſzy rozmąć w
14:
tym vkropie kaſſijey wyciągnio=
15:
ney iednę vnciją/ Benedicti laxa=
16:
thiwy poł vncijey, oleyku fijołko=
17:
wego/ włoſkieo kopru oleyku,
18:
każdeo ſnich po vncijey, ſoli ocżkowa
19:
tey poł dragmy/ zmieſzáy thy rze=
20:
cży ſpołem zagrawſzy ciepło, włej
21:
zadkiem przez kliſtherę/ ábowiem
22:
ta kliſtera maciczę y nyrki wſzit=
23:
ki wnęthrznoſci wycżyſci z niecży=
24:
ſtoſci flegmiſtych.
25:
D ¶ Powiedaią lekarze kiedy pry
26:
liſtki ſzcżyrowe ſetrzeſz á nimi na=
27:
mażeſz męſki cżopek taiemny/ al=
28:
bo ſie ſoku iego napijeſz/ thedy ſie
29:
bedą dziewki rodzić/ ále ſok pithy
30:
ſamca tego zielá/ tedi ſie ſinowie
31:
bedą rodzić.
32:
E ¶ Theż liſcie ſzcżyrowe gdy bę=
33:
dzie w kapłunie vwárzono/ á kto
34:
ſie oney wody napije/ niecżyſtoſci
35:
flegmiſthe y melankolią wywodzi
kolumna: b
1:
s cżłowieka.
2:
¶ Też ieſt dobry naprzeciwko fe= F
3:
brám terciánám y quartánám/ y
4:
naprzeciwko drżeniu cżłonkow/ y
5:
też na wzdęcie żołądka y tym kto
6:
rzy maią cięſzkie oddychanie yteż
7:
ktorzy miewaią bolenie cżłonkow
8:
Ieſt oſobliwe lekarſtwo. Galienꝰ
9:
powiedá w kxięgach w ktorych wy
10:
piſáł mocz tych zioł.
11:
¶ Theż kiedy będzie vwarzony G
12:
ſzcżyr w winie s ſcżyrwoną lebiod
13:
ką/ tedy twardoſci miękcży y ro=
14:
ſpądzá ie. Pandecta powiedá.
15:
Mandragora.grafika
16:
¶ Pokrzyk. Dilwurtz.
17:
Capitulum. 137. grafika
M ij
Pokrzyk.

kolumna: c
grafika
1:
A
P
Okrzyk ieſt dwoiaki/
2:
ieden ſamiecz drugi ſa
3:
micza/ Samicza te=
4:
dy má barwę pocżer=
5:
niałą/ liſti ſzirokie iako łocżyga á
6:
tłuſte/ woniey przeciwney/ liſthy
7:
kładącze ſie po ziemi/ á w poſrod
8:
ku liſtow iabłuſzka okrągłe pożoł
9:
ciałe/ wdzięcżney woniey/ w tich
10:
iabłuſzkach ſą iądrka iako w gru=
11:
ſzcze/ korzenie má dwa albo thrzy
12:
wielkie á ſpoione/ z wierzchu po=
13:
cżerniáłe á wnątrż biáłe, Skora
14:
tego korzeniá ieſt tłuſta/ tho ziele
15:
niemiewá żádnego pręta s ktoreo
16:
by liſt roſl albo gałąſki/ telko s ſa
17:
mego korzeniá liſt wyraſtá/ Sa=
18:
miecz ieſth pobielałey zielonoſci/
19:
liſtu wielkiego/ ſzyrokiego á mięk
20:
kiego/ má iabłko dwa razy więc=
kolumna: d
1:
ſze nizli ſamicza, barwy piękney ſzafrāney/
2:
woniey barzo wdzięcżney,
3:
Paſterze niegdi nayduiącz ti iabł
4:
ka iádaią ie/ á thak w twardy ſen
5:
wpádaią/ korzeń ná bielſzy niżli
6:
pirwſzy/ prętu też żádnego niedá=
7:
wá/ A iako plotą żeby był na
8:
podobiēſtwo cżłowieka, toć ieſt kłám
9:
á nigdy niepráwda/ Matacże tho
10:
s korzeniá miecżykowego albo
11:
koſaćczoweo vformuią iakoby cżło=
12:
wieka/ á zaſię do ziemie w ſadzą
13:
á tak dadzą roſć/ potym zaſię ten
14:
ſtroy wyijmą á thym ludzi ſzálą
15:
dlá pienędzy á wżdy niewiaſthám
16:
cżarownym j babám z dijabły ſie
17:
obieraiączym/ nie cięſzko dać za ie
18:
den ktory złothy by go iedno mo=
19:
gła doſtać: barzo rada każdá.
20:
Skora korzeniá thego napierwey
21:
ſie w lekarſtwo godzi/ pothym o=
22:
wocz/ á liſty na oſtatku.
23:
Ty zioła ſą zimne j wilkie w trze=
24:
cim ſlopniu według Auicēny/ ale
25:
Pandecta powiedá iżeby byl zim=
26:
ny w trzecim ſlopnin, maiącz nie
27:
iaką ciepłoſć. Maią mocz zwie=
28:
raiączą/ roſpądzaiączą/ y ſciera=
29:
iączą/ y wnątrz trawiączą, w go
30:
rącżkach cięſzkich ktore mozg wy=
31:
ſuſzaią/ proch s ſkory thego korze=
32:
niá zmieſzać z mlekiem niewieſciē
33:
á onym czoło y ſkroni okhładać/
34:
á to dlá gorączoſci ktorá w gło=
35:
wę wſthępuie á w głowie bo=

strona: 87

Pokrzyk.Liſt 87

kolumna: a
1:
leſć cżyni. Ale w iabłkach pokrzi=
2:
kowych ieſt wilkoſć/ á ſtądże iabł
3:
ka pokrzikowe cżinią zbytnie ſpa=
4:
nie. Skorki kthorzeuiá pokrzyko=
5:
wego/ ſą zimne y wyſuſzaiącze.
6:
B ¶ Gdy proch korzeniá pokrzyko
7:
wego będzie dany ku piciu albo w
8:
iedzeniu albo s chlebem/ tedy cży=
9:
ni zbytnie ſpanie/ á przetho thego
10:
prochu Barwierze vżywaią kiedi
11:
cżłonek iaki chczą rzezać. A thak
12:
gdy by ſie kto miáł dać rzezać al=
13:
bo przepalać na niektorym mieſcu
14:
żelazem gorączem/ nápierwey má
15:
wziąć ten trunek aby nie pocżuł/
16:
Wezmi ſoku s korzeniá pokrziko=
17:
wego czo by ieden pienądz zawá=
18:
żył á dáy pić w miodowey brzecż
19:
cze/ á tak vſnie/ Też przez wracza
20:
nie gorączoſć j zimną wilkoſć wy
21:
miathá s cżłowieka iako j biáłá cże
22:
mierzica/ á gdi by tego ſoku wię
23:
czey wziął niżlim powiedzáł: tedi
24:
vmártwiá albo vmorzy.
25:
C ¶ Też gdy korzeń Pokrzykowy
26:
będzie w winie vwarzony aże by
27:
trzeciá cżęſć wywrzała to przecze
28:
dziwſzi wemi teo korzeniá czo zło
29:
ty zawáży á thego ſie wina napiy
30:
ábowiem tho ieſt dobre lekarſthwo
31:
tym czo ſen ſtracili w niemoczach
32:
gorączych/ y boleſci wnętrzne v=
33:
ſpokáiá.
34:
D ¶ Też gdy będzie dany ſok s ko
35:
rzeniá pokrzykowego tak wiele ia
kolumna: b
1:
ko połtora złotego zawáży á mio
2:
du warzonego tzunek, zmieſzáy gi
3:
ſpołem ſtim ſokiem á dáy ſie tego
4:
napić ciepło paranu/ bowiem fle=
5:
gmę wraczaniem y kolorę wywo=
6:
dzi/ ále nietrzeba thego ſoku wiele
7:
brać bo o zdrowie przyprawuie.
8:
¶ Też gdy ſkorkę s korzeniá po= E
9:
krzywkowego włożyſz w ſtolecz, cży
10:
ni ſpanie/ to ieſt wziąwſzy cżopek
11:
kthory w práw tam w ſtholecz na
12:
nocz.
13:
¶ Theż gdy vwarzyſz ſloniową F
14:
koſć ſtim pokrzikowym korzeniem
15:
przez dwie godzinie albo przez ſzeſć
16:
godzin miękcży tę koſć ſloniową
17:
á może s niey co chcze vcżynić bo
18:
będzie miękka.
19:
¶ Theż gdy ſtłuczeſz korzeń po=
20:
krzywkowy z oczthem/ á przyłożyſz
21:
tego na wrzod ogniſty ktori zową
22:
Eriſipila, tłumi gi y vlecżá barzo
23:
dobrze. Agdy khniemu przyłożyſz
24:
miodu á trochę oliwy/ prziłoż na
25:
mieſcze od węża vkaſzone, iád wy
26:
ciągá wężowy albo iaſzcżorcży.
27:
¶ Też gdy ſok s korzeniá pokrzy H
28:
kowego albo wino w kthorym by
29:
było warzono korzenie pokrzyko=
30:
we z mąką ięcżmienną á to ſpo=
31:
łem zmieſzáwſzy nacieráy ſthawy
32:
bolącze chczeſzli s nich boleſć wy=
33:
pędzić y też z inſzych mieſcz. Pan=
34:
decta mowi o tym.
35:
¶ Theż gdy khorzeń do macicze
M iij.

kolumna: c
1:
wetknieſz zaſtanowienie rzecży nie
2:
wieſciech przepuſzcżá, płod vmarły
3:
wyciągá.
4:
¶ Też liſty ſtłucżone z mąką ię=
5:
cżmienną á ſthego pláſtr vcżynić
6:
á okhładać na ociekłoſć ocżu/ na
7:
bolącżki/ y na ſkażone rany y na
8:
wrzody/ gnij to wſzytko/ y bolącż
9:
ki twarde roſpuſzcża/ zmazi cżár=
10:
ne y biáłe ſcierá s ciała/ odgnie=
11:
cienie lecży/ dnę nożną y ręcżną
12:
rozgániá/ y ine boleſci vſmierzá.
13:
¶ Ieſt też drugi pokrzyk kthory
14:
roſcie na dolinach má liſty długie
15:
pobielałe na piądz długie/ ale ten
16:
pokrzyk pręth puſzcżá na dwie pię=
17:
dzi długi s khorzeniá pobiełały/
18:
miękki/ długi á tłuſty/ miąſzſzy ia
19:
ko palecz/ Ten korzeń gdy by vwa
20:
rzył á dáł pić/ ſen twardy á moz=
21:
gowi ſzkodliwy cżyni.
22:
Matriſilua.grafika
23:
Capitulum. 138.
24:
A
I
Eſt zielo ktorego liſt po
25:
iedney ſtronie blady á
26:
z drugiey zielony/ má
27:
owocz iakoby khorian=
28:
der wielki á zielony s posrzodku á
29:
potym gdi dorzeie zrumiano żoł
30:
tawy będzie we dwu liſtku zamy=
kolumna: d
grafika
1:
ká ſie to naſienie iakoby w mieſz=
2:
koch korzeń má gruby/ Roſcie to
3:
ziele na rolach y na ogrodziech/ y
4:
też miedzy rożą/ Galienus/ ma=
5:
triſilwa ieſt vżitecżne ziele á zwłá
6:
ſzcża owocz iego y liſcie dlá włoſ=
7:
noſci vkrawaiączey y zagrzewa=
8:
iączey.
9:
¶ Diaſcorides piſze iſz naſienie B
10:
tego zielá w cieniu vſuſzone á na
11:
proch ſtharte á przez cżtherdzieſci
12:
dni w winie pite/ twardoſć ſledzio
13:
ny roſpądzá.
14:
¶ Też liſcie thego zielá w winie C
15:
albo w wodzie vwarzone/ á przez
16:
piętnaſcie dni pite/ wilkoſci naſie=
17:
nia męſkiego wyſuſzá y broni nie=
18:
moczy ktorą zową Gomorca.
19:
¶ Też vrynę mocznia pędzi thak D

strona: 88

Malon.Liſt. 88.

kolumna: a
1:
iſz gdy go ktho cżęſto pożywá aże
2:
pothym zekrwią vrynę s cżłowie=
3:
ka wywodzi/ A niektorzi piſzą, kto
4:
tego ziela cżęſto pożywá albo na=
5:
ſieniá iego/ thaczy ludzie bywaią
6:
niepłodni dlá zbytniego wyſuſza=
7:
nia naſieniá męſkiego.
8:
Melon. grafika
9:
¶ Malon. Plucer.
10:
Capitulum. 139. grafika
11:
A
M
Alon gdy ieſt dozrza=
12:
ły daie grubą krew/
13:
chłodzi y odomiękcżá
14:
w wthorym ſlopniu/
15:
Má też mocz ocieraiączą/ Naſie
16:
nie málonowo gdy vſchnie więc=
17:
ſzą má moc ocieraiączą niż ſam
18:
málon.
kolumna: b
1:
¶ Serapio piſze onim iże bole= B
2:
ſci ocżne vſpokáiá gdy tak na ocżi
3:
ſwiezo będzie przyłożony/ Tákieſz
4:
y boleſci głowne dzieciem vſmie=
5:
rzá gdi ij prziłożiſz nagłouę na cie
6:
mię/ yteż do ocżu niedopuſzcżá płi
7:
nąć wilkoſci na cżoło przyłożony
8:
¶ Theż naſienie málonowe na C
9:
ſlończu vſuſzone/ potym na mąkę
10:
miałką ſthłucżone/ z ięcżmienną
11:
albo s krochmálem zmieſzáwſzy á
12:
tak tey mąki w wodzie roſpuſzcżać
13:
á thą wodą dáy ſie biáłey głowie
14:
vmyć kthorá by miała flakhi na
15:
twárzy albo iakie inſze ſzkaradoſci
16:
y owſzem piekhną płeć cżyni licza
17:
gdy ſie tym będzieſz vmywáł.
18:
¶ Też korzeń málonowy vſuſzo D
19:
ny á potym na proch ſtarty gdi te
20:
go prochu dáſz wypić s ſitą thak
21:
wiele czo złothy zawáży/ vcżyniſz
22:
wraczanie á zwłáſzcża po iedzeniu
23:
lekko przydzie wraczanie po thym
24:
trunku troſzkę go zagrzáwſzy.
25:
Meu.grafika
26:
¶ Oleſznik. Wildetille.
27:
Capitulum. 140.
28:
O
Leſznik ieſt ziele znaio A
29:
me w polſzcże/ liſt ma
30:
podobny hanyżowe=
31:
mu/ na dwa łokhcia
32:
iakmiarz na wzwaſz roſcie, korzeń
M iiij
Oleſznik.

kolumna: c
grafika
1:
ma roſochwathy zakrzywiany/
2:
woniey przijemney á kąſa w ięzik
3:
y pali/ á dla tego ieſt ciepły w wto
4:
rym ſlopniu y thakież wyſuſzaią=
5:
czy/ korzeń telko ieſt vżytecżny ku
6:
lekarſtwam.
7:
B ¶ Diaſcorides piſze/ korzeń ole=
8:
ſznikow má mocz odmiękcżaiącą
9:
y otwieraiączą boleſci z nyrek y z
10:
miechierza wypądzá precż vrinę y
11:
theż gdy będzie vwarzony w wo=
12:
dzie albo w winie á będzie dani ku
13:
piciu/ boleſci żołądkowe y maci=
14:
cze vſmierzá y wiatry tráwi.
15:
C ¶ Gdy dzieci vryny mieć niemo
16:
gą/ vcżyń pláſtr s korzeniá y z zie
17:
lá oleſznikowego ſtłukſzy/ przyłoż
18:
ciepło na żywot niżey pępka: po=
19:
może.
kolumna: d
1:
¶ Też korzeń na proch ſtarthy z D
2:
naſieniem włoſkiego kopru w pi=
3:
ciu dany/ żołądek zagrzewa y po
4:
ſilá/ wiatri tráwi y vrynę ku wyſz
5:
ciu pobudzá j też naprzeciwko wy
6:
dymaniu na ſtholcze krom vcżin=
7:
ku/ z winem pity korzeń: wſpoma
8:
gá.
9:
Morſus galline
10:
ſiue Anagallus.grafika
11:
Capitulum. 141. grafika
12:
T
Ho ziele Niedſpiałek A
13:
ieſth dwoiakhie iedno
14:
więthſze á drugie ieſth
15:
mnieyſze oboie na ra=
16:
ny ieſt barzo dobre ziele/ puchliny

strona: 89

Morſus galline.Liſt. 89.

kolumna: a
1:
broni/ drewno/ albo żelazo s ciała
2:
wygania gdy ſamo ziele będzie ſt=
3:
łucżone á na mieſcze przyłożone.
4:
B ¶ Też ſok tego zielá lecży zębo=
5:
wy bol/ tim obycżaiem ieſtli kogo
6:
na lewey cżeluſci zęby bolą/ thedy
7:
wpuſć teo ſoku w prawą nozdrzę,
8:
á ieſtli w prawey cżeluſci bolą zę=
9:
by/ thedy thego zielá ſoku w lewą
10:
nozdrzę wpuſć á záthuliwſzy noz=
11:
drze potrzymáy chwilę onego ſo=
12:
khu w noſie/ tho máſz vcżynić po
13:
trzy razy.
14:
C ¶ Też ſok tego zielá niedoſpiał=
15:
ku zbiáłym miodem ſmażony/ te
16:
go potroſzcze puſzcżáy na ocży cho
17:
re: pomágá y bielmo ſpądzá y w=
18:
zrok cżyſci y viaſnia.
19:
D ¶ Theż naprzeciwko opuchlinie
20:
y naprzeciwko iadowi z vkąſzeniá
21:
pſa albo węża, dobrze ten ſok z wi
22:
nem pić ciepło.
23:
E ¶ Też gdi komu ielitho puchnie
24:
w ſtolczu/ pomazuy thym ſokiem
25:
ciepło vznáſz pomocz. Iteż ielitho
26:
wyſzłe wpądzá w cżłowieka/ gdy
27:
ten niedoſpiałek będzie ſthłucżony
28:
z liſciem á będzie to liſcie przyłożo
29:
ne na ielito/ á zwłáſzcża mały nie
30:
doſpiałek.
31:
F ¶ Też ſok tego zielá rany wyſu
32:
ſzá s ſwey przyrodzoney włoſno=
33:
ſci goij khażdą ranę/ á zwłáſzcża
34:
ktore bywaią z złych kroſt
kolumna: c
1:
Mumia. grafika
2:
¶ Mumia.
3:
Capitulum. 142. grafika
4:
S
Tarzy powiedaią że= A
5:
by miała być ſteo czo
6:
zoſtawa przy deſzkach
7:
albo przy trunnach w
8:
ktorich chowaią ciała ludzi vmar
9:
łych/ átak by tho miało zoſtawać
10:
s ciał cżłowiecżych/ ktore gdy cho
11:
waią do grobu/ mażą balſamem
12:
mirrą/ aloe/ á to ieſt ten obycżay
13:
w ziemi Saraczeńſkiey/ á thakie
14:
ciała barzo długo niezgniją átak
15:
powiedaią aby tho Mumia mia=
16:
ła być/ á iſzby telko ſthąd wſzemu
17:
ſwiatu dawali doſić: tho ieſt rzecż
Mumia.

kolumna: c
1:
niepodobna/ ale też powiedaią że
2:
by z deſzcżem zgor przichodziła na
3:
doł/ á mieſzkaiączy około zbiera=
4:
ią to/ bo znieiakiego korzenia wy
5:
priſka ſie iakoby ſmoła poki ieſzcże
6:
korzeń roſcie, potym drewno zgni=
7:
ie á to zoſtawa/ á tak tho po tym
8:
kopaiącz nayduią.
9:
B ¶ Też niegdy w ſkale kamiēney
10:
s ſubtelnego dymu ziemneo/ á od
11:
zimnoſci kamiēney z gęſtnieie ſie.
12:
Iako theż Aſpaltum przy kamie=
13:
niu ſie zgeſtnieie/ ktemu promien=
14:
noſć zwirzchnich ciał ſlużą/ tho
15:
ieſt áni żadna gruboſc ani twar=
16:
doſć może przekazić.
17:
C ¶ Ieſt gorączá/ má mocz zath=
18:
wierać wſzitki płynieniá/ też złá=
19:
máne koſci ſpáiá/ boleſć głowy z
20:
zimney przycżyny odeymuie/ pa=
21:
cierznę boleſć y theż zakrziwienie
22:
vſt naprawiá/ niemocz padaiączą
23:
oddálá/ y głowy zawraczanio, bo
24:
leſć vſzu y gardła oddálá.
25:
D ¶ Też w tizannie pita/ duſznoſć
26:
w pierſiach odeymuie/ też przepu=
27:
khnienie moſznow gdy ią pije albo
28:
vcżyniwſzy s prochem plaſtr przy
29:
kładać: vlżewá zwrzedzenie meche
30:
rza y też koniecz cżłonku taiemne
31:
go goij/ też ciecżenie krwie zaſtha=
32:
náwiá.
kolumna: d
1:
Naſturciū ortulanū.grafika
2:
¶ Rzeżucha. gartenkreſz.
3:
Capitulum. 143. grafika
4:
R
Zeżucha ieſth ciepłá y A
5:
ſuchá w trzecim ſlop=
6:
niu/ ieſt/ w moczi po=
7:
dobná gorcżyczy/
8:
Má mocz roſpądzaiączą, tráwią
9:
czą znieiakiem odmiękcżaniem.
10:
¶ Gdy vwarzyſz rzeżuchę w wi= B
11:
nie á tym winem włoſi zmácżáſz,
12:
vmocniá ie y opaſc niedopuſzcżá.
13:
¶ Theż gdy ſtłucżeſz Rzeżuchę z C
14:
roiownikiem á throchę ſoli przy=
15:
łożiſz knim/ teo przyłoż na bolącż

strona: 90

Rzezucha.Liſt 90.

kolumna: a
1:
kę zapáloną á ogniſthą y na pie=
2:
kielny ogień ieſt wielkiey pomoczi.
3:
D ¶ Też ſok Rzeżuchowy z mio=
4:
dem zmieſzany/ ieſth barzo dobry
5:
na ſwierzb.
6:
E ¶ Theż wino w ktorym by była
7:
warzona rzeżucha/ ieſt dobrá prze
8:
ciwko boleſciam ſtawowym.
9:
F ¶ Theż pláſtr vcżyniony z Rze=
10:
żuchy z oczthem á z mąką ięcż=
11:
mienną/ ieſt dobry na mdłoſć ſu=
12:
chych żył.
13:
G ¶ Theż wino w ktorym by była
14:
vwarzoná Rzeżucha z ſokiem ko=
15:
ſaćczowym albo z ſprochem koſać
16:
czowym/ cżyſci pierſi y płucza gdi
17:
ſie tego wina bedzie ktho napijáł.
18:
H ¶ Też zagrzewá żołądek y wą=
19:
trobę/ y twardoſć ſiedziony roz=
20:
gániá y ſcieńcżá. albo thak vcżyń
21:
pláſtr z rzeżuchy á z miodu/ ktory
22:
przyłoż ciepło na ſledzionę dlá tej
23:
to gruboſci ſledziony
24:
I ¶ Też gdi ſię napijeſz ſoku zmie
25:
ſzáwſzy s ſokiem łobodzianym, tro
26:
chę oczthu knim przyłoż á ciepło
27:
wypijeſz/ wraczanie vcini przez kto
28:
re kolerę cżyrwoną wypędzi.
29:
K ¶ Też Rzeżucha pożywaná cżę
30:
ſto/ cieleſną żądzą pobudzá/ á ná
31:
więczey gdy ſniey vcżyniſz ſałatę
32:
z liſciem paſternákowym.
33:
L ¶ Też wino w ktorym vwarzyſz
34:
rzeżuchę á bedzieſz ſie go napijáł,
35:
wiatry tráwi y kłocie vſmierzá.
kolumna: b
1:
¶ Sok Rzeżuchy z miodem z= m
2:
mieſzany przeſnym/ á na mieſtcze
3:
od węża vkąhſzone przyłożony/
4:
iád wyciągá z rany á niedopuſz=
5:
cżá go do wnętrznoſci wſtępować
6:
I owſzem dym vcżyniony w do=
7:
mu/ wypądzá gád ſthego domu/
8:
Auicenna otym powiedá.
9:
¶ Theż naprzeciwko cięſzkiemu N
10:
puſzcżaniu vryny/ vwárz Rzeżu=
11:
chę w winie á przyley oliwy á o=
12:
kładáy ſobie tym krzyże y dymio=
13:
na, pomoże na to.
14:
¶ Też naſienie rzeżuſzane żwa= O
15:
ne/ ięzykow paraliż oddálá.
16:
¶ Theż proch z naſieniá Rzeżu=
17:
chy vcżzyniony á w winie wypiti
18:
ieſth dobry naprzeciwko zimniczy
19:
z wilkoſci mozgowey.
20:
Naſturciū aquaticū.grafika
21:
¶ Rzeżucha wodna albo przy=
22:
mitonik.Brunkreſz.
23:
Capitulum 144.
24:
R
Zeżucha wodná tho A
25:
ieſt przymiotnik ieſth
26:
ciepłá w pirwſzym ſlo=
27:
pniu á ſucha wtoryym
28:
ſlopniu Pandecta. ale Platearius
29:
powiadá iſzby była ciepłá y ſuchá
30:
w trzecim ſlopniu.
Rzezucha wodna.

kolumna: c
grafika
1:
B ¶ Gdy vwarzyſz wodną Rze=
2:
żuchę w ſwieżem mięſie przyłożi=
3:
wſzy miodunki á oney ſie polewki
4:
napijeſz/ pierſi y płucza wycżyſci
5:
ta polewka z niecżyſtoſci flegmiſ=
6:
tych.
7:
C ¶ Gdy theż vſiekáwſzy wodną
8:
Rzeżuchę, z piotruſzką, z włoſkim
9:
koprem á tho ſpołem vwarzyſz/ á
10:
omaſciſz iakoby kapuſthę: będzieſz
11:
pożywáł/ ábowiem kholikę każdą
12:
vſmierzá/ Albo theż vwarzywſzy
13:
ty zioła w winie/ naparzáy ſobie
14:
żywot timi to zioły rozmácżaiąc
15:
w thim ciepłym winie dlá tego to
16:
kłocia vſpokoieniá.
17:
D ¶ Też naſienie Rzeżuchy wod=
18:
ney żiwot zaciſká/ á tak biegunkę
19:
zaſtanáwiá ktorá z gorączey przy=
20:
cżyny pochodzi/ áto gdy vwarziſz
kolumna: d
1:
naſienie w deſzcżowey wodzie/ al=
2:
bo dáſz go tak wiele czo złothy za=
3:
wáży s ſokiem pigwowym oczuk=
4:
rowawſzy dobrze.
5:
¶ Też naſienie wodney Rzeżu= E
6:
chy/ z naſieniem opichowym/ pio
7:
truſzcżánym/ w mieſney polewcze
8:
vwarzone/ tedy ona polewka má
9:
mocz łamać kamień/ y rzecż przi=
10:
rodzoną paniám pobudzá ku wy
11:
ſzciu/ yteż vrinę obphicie pędzi.
12:
¶ Też cżirwoną niemocz zaſta= F
13:
nawiá gdy vwarzyſz tho naſienie
14:
w babcżaney wodcze á będzieſz ſie
15:
iey napijáł.
16:
¶ Też gdy vwarzyſz Rzeżuchę G
17:
wodną w ſloney wodzie á oliwy
18:
też ſpięć łyżek ktemu prziláwſzy á
19:
tym ciepło naparzáy żywoth gdy
20:
by w nim miał kłocie.
21:
¶ Też gdy ią vwarzyſz w winie H
22:
z ſzańtą á thym bedzieſz naparzać
23:
ſobie dymiona y krziże/ cięſzkie pu
24:
ſzcżanie wody ktore bywá z rzeza=
25:
niem/ po troſzce á cżęſto: zaſtha=
26:
nawiá y wolnoſć cżyni w wycho=
27:
dzeniu tey vryny.
28:
¶ Też to ziele Rzeżucha wod= I
29:
na/ może być s niey ſałátha vcżi=
30:
niona/ przyprawiwſzy liſciá albo
31:
wirzchow włoſkiego kopru/ lactu
32:
ki/ borágowego liſciá/ á ſteo wſzit
33:
kiego vcżyń ſałátę z oliwą/ ábo=
34:
wiem ta ſałáta vrynę będzie po=
35:
pędzała weſpołek s kamieniem y

strona: 91

Czarnucha.Liſt 91.

kolumna: a
1:
paniám rzecż przyrodzoną wywo
2:
dzi/ yteż płod vmarły z żywotha
3:
wyganiá/ á náwięczey gdy ſama
4:
Rzeżucha bywá iedzoná, Iteż ra
5:
ny y roſpadliny wnęthrzne goij/
6:
Serapio powiedá.
7:
Nigella.grafika
8:
¶ Kąkolicza/ albo Cżarnucha:
9:
Raten.
10:
Capitulum. 145.
11:
A
C
Zarnuſzka ieſt ciepłá
12:
y ſuchá w trzecim ſlo
13:
pniu/ Mocz tego zie=
14:
lá wſzythka ieſt w na=
15:
ſieniu/ átak má mocz roſpądzaią
16:
czą ktorą má z gorączoſci ſwoiey
kolumna: b
1:
á tak trawi y rozgania złe wilko=
2:
ſci.
3:
¶ Pláſtr vcżyniony z mąki cżar B
4:
nuſzki to ieſt z naſieniá iey/ s ſoku
5:
piołynkowego/ á to ſpołem zmie
6:
ſzáwſzy prziłoż dziecięciu na pępek
7:
robáki zabijá w żywocie.
8:
¶ Też maſć vcżyniona z naſie= C
9:
niá cżarnuſzkowego/ to ieſt ſtarſzi
10:
ie na proch czo by go było ſkielko
11:
łyżek/ ſiarki też złyſzkę, ocztu moc
12:
nego/ oliwy niewiele/ á ſteo wſzit=
13:
kiego vcżyń maſć/ ktorą namaży
14:
ſwierzb albo kroſthy ſwierzbiącze y
15:
liſzaie/ niewymownie nomoczná
16:
ieſt ta maſć.
17:
¶ Też ma ſpędzenie piegow z li= D
18:
cza/ mąka cżarnuſzkowego naſie=
19:
niá zmieſzaná z blaywaſem/ z ocz
20:
tem á thym namazuy piegi gdzie
21:
kolwiek chczeſz/ vznáſz pomocz.
22:
¶ Theż oleiek z gorzkich migdá= E
23:
łow zmieſzany z wodą w kthorey
24:
by było warzono naſienie tey tho
25:
cżarnuſzki/ á tego wpuſć trochę w
26:
vcho/ chrobáki morzy y wypądzá
27:
z vcha.
28:
¶ Theż wino w ktorymby było F
29:
warzono naſienie tey Cżarnuſzki,
30:
z naſiemiem rzeżuſzanym/ z naſie=
31:
niem włoſkiego kopru/ z piotruſz=
32:
cżanym/ á tego wina oczukrowá=
33:
wſzy napijáy ſie go/ ábowiem cię
34:
ſzkie puſzcżanie vryny oddálá kto=
35:
re zrzezaniem, y kłocie ktore bywá
Czarnucha.

kolumna: c
1:
w żywocie: vſpokáiá.
2:
G ¶ Theż vryna w ktorey by była
3:
warzona mąka Cżarnuſzki/ ſoku
4:
roſchodnikoweo trochę knim przi=
5:
cżyniwſzy á ocztu/ zmieſzáy ty rze=
6:
cły ſpołem á thego przykładáy na
7:
bolącżkę ktorą zową Carbuncu=
8:
lus/ ieſth wrzedzienicza s kolery y
9:
ze krwie barzo bolączá.
10:
H ¶ Wino w ktorymby było wa=
11:
rzono naſienie cżarnuſzki z bylicą
12:
á gdy ſie tego pani kielko dni na=
13:
pije kożdi dzień rzecż przirodzoną
14:
paniám wywodzi y vrynę pędzi/
15:
mleko odeymuie/ bowiem ie wyſu
16:
ſzá s pierſi yteż tłuſte wilkoſci/ lip
17:
kie tráwi
18:
I ¶ Też gdy z naſienia cżarnuſzko
19:
wego vczyniſz proch/ s korzenia ko
20:
ſaćczowego á tich prochow wſtrzi
21:
kni w nos/ ábowiem głowę cżiſci
22:
wywodzącz niecżyſthoſci z głowy
23:
przez nozdrze/ átak j ocżom poma
24:
ga płynączym/ Itheż iadom ſie
25:
przeciwi wężowym/ Pandecta po
26:
wiada.
27:
K ¶ Też cżarnuſzka w chuſthę za=
28:
wiązaná á w oczeth przez kielkho
29:
godziń namocżona á potem vſu=
30:
ſzoná/ ieſtci barzo dobrá na rymę
31:
kto iey cżęſto woniá.
32:
L ¶ Theż kurzenie cżarnuſzki/ wy=
33:
pądzá węże y myſzy y inſze iadowi
34:
te chrobáki ſtego domu.
35:
m ¶ Też cżarnuſzka na mąkę zmeł
kolumna: d
1:
tá/ kthora w oczcie vwarzoná thak
2:
długo iſz będzie iakoby klayſther/
3:
potym przyláć oleyku orzechoweo
4:
á vcżynić iakhoby maſć ieſth oſo=
5:
bná na trąd y na cżyrwone kroſti
6:
licza/ mazać ie na nocz.
7:
Nenufar. grafika
8:
¶ Grzybienie albo wodná liliá.
9:
Seeblomen.
10:
Capitulum. 146. grafika
11:
G
Rzybienie ieſth zimne A
12:
y wilkie wtorym ſlop=
13:
niu/ ieſth dwoiakie/ ie=
14:
dno má biáłe kwiátki
15:
á drugie żołthe/ pirwſze ieſth lepſze

strona: 92

Grzybienie.Liſt 92.

kolumna: a
1:
B ¶ Kwiáthki biáłe grzybieniowe
2:
ſą godne ku lekarſtwu, z Liſthkow
3:
Grzybieniowych może być ſirop
4:
pożythecżny naprzeciwko cięſzkim
5:
gorącżkám y naprzeciwko zápále
6:
niu wątrobnemu/ To ieſth/ We=
7:
zmi kwiátkow grzybieniá biáłego
8:
kwiátkow fijołkowych/ po dwu
9:
garſci/ naſieniá mlecżowego/ la=
10:
ctucżanego/ kurzey nogi, naſieniá
11:
ogorkowego/ malonoweo / banio=
12:
wego/ citrullowego/ każdeo ſnich
13:
po garſci/ á tho vwárz w wodzie
14:
iakoby we cżterzech kwártách wo
15:
dy ażeby trzeciá cżęſć wywrzała/
16:
á potym przyley trochę ocztu á o
17:
czukruy/ przeczedziwſzy y powtore
18:
możeſz przywarzyć tego trochę á
19:
tego ſiropu napijáy ſie poranu po
20:
trunkowi ciepło naprzeciwko tym
21:
to chorobám.
22:
G ¶ Theż gdy kogo boli głowa z
23:
gorącey przycżyny/ wezmi kwiát=
24:
kow grzybieniowych/ á włoż ie w
25:
proſtą wodę na nocz, á poranu na
26:
piy ſie oney wody ciepło oczukro=
27:
wáwſzy/ á ony kwiátecżki włoż w
28:
nozdrze: pomoże.
29:
Toż też lekarſtwo ſpanie cżyni.
30:
D ¶ Oleiek kwiátkow Lilijowych
31:
vſmierzá boleſć głowy ktorá z go
32:
rączey przycżyny pochodzi.
33:
E ¶ Gdi kwiátki grzibieniowe bę
34:
dą vwarzone s kwiáthkami lilio=
35:
wemi w oczcie/ tego przyłoż na żo
kolumna: b
1:
łądek/ ábowiem boleſć żołądko=
2:
wą odeymuie.
3:
¶ Też woda w ktoreyby były v= F
4:
warzony kwiatki grzybieniowe á
5:
pita/ bolenie miechierza oddálá.
6:
¶ Też ſok kwiatkow grzybienio
7:
wych zmieſzany z blaywaſem, tim
8:
flaki na twárzy y inſze ſzkarado=
9:
ſci ſpędziſz/ á kiedy kthemu ſmoły
10:
przyłożyſz/ parchy zgoiſz mażącz
11:
ie.
12:
¶ Theſz opuchlinę męſkich ſtro= H
13:
iow vlecżyſz/ gdy vwarzyſz kwiát=
14:
ki grzybieniowe z rożanym kwie=
15:
ciem/ z mąką pſzenicżną w oczcie
16:
á tego przyłoż na ſthroie męſkie/
17:
przez wątpieniá będzieſz miał po=
18:
mocz/ y naſienie iego cżęſto pithe
19:
ktemu barzo pomágá.
20:
¶ Korzeń grzybieniowy y naſie I
21:
nie iego maią mocz wyſuſzaiączą
22:
krom żádnego gryzieniá/ á thak
23:
biegunkę zaſtanáwiá.
24:
¶ Naſienie grzybieniowe dane K
25:
z wodką babcżaną/ naſienie przi=
26:
rodzone męſzcżiznam zaſtanáwiá
27:
A ieſt to naſienie potwierdzaiące
28:
ſercze ſpowieſci Auicenny w kxię=
29:
gach o moczach ſedecżnych.
30:
¶ Też wino w kthorymby było L
31:
warzono korzenie grzybieniowe z
32:
bagniſkiem/ ieſt dobre na opuchli=
33:
nę ſledziony/ Auicenna powiedá.
Grzibienie

kolumna: c
1:
m ¶ Też má mocz roſpądzać go=
2:
rączoſci nágłych zimnie/ ktore po
3:
chodzą z gorączey wilkoſci y ze kr=
4:
wie ſkáżoney/ y theż na zapálenie
5:
wątroby/ bolącżki gorącze traci/
6:
á to tak vcżinić/ Wezmi dziewię
7:
ciorniku/ mlecżu, zielá ktore zową
8:
ſwini pyſk albo pępawa, matki bo
9:
żey włoſkow/ babki/ ſliwek ktore
10:
zową ſzwęſtki/ brzoſkwie/ łocżygi
11:
maku biáłego/ lakricijey/ ięcżmie
12:
niu/ warz ty wſzytki rzecży weſpo
13:
łek/ potym zley onę wodę do ineo
14:
garncza tak poki ieſzcże gorączá/
15:
á w to nakładz kwieciá ſtego grzi
16:
bieniá á niechay tak ſtogi aż oſty=
17:
dnie/ przeczedz to potym/ wytłocż
18:
wodę dobrę z ſtych zioł/ potim tej
19:
wody prziwárz z czukrem áżby ſie
20:
nieczo zgęſtnęła/ potym tho dáy
21:
pić z wodą fijołkową.
22:
N ¶ Oley s kwiatu tego grzybie=
23:
nia/ ieſth dobry przeciw gorączo=
24:
ſciam głowy y ynych cżłonkow/
25:
tak dobry ieſt iako fijołkowy/ bo
26:
ſen przywodzi/ boleſci gorącze v=
27:
kráczá/ korzeń y naſienie iego pły
28:
nienie brzucha zatwárzá/ ſleziony
29:
bolącżkę y miechierzową goij.
30:
Swini pyſk ieſth ziele ktore roſcie
31:
na miedzach rado/ ma głowkhi
32:
koſmate/ á gdy ie wezmieſz w rękę
33:
á dmuchnieſz nanie/ tedy on mech
34:
opierzchnie á głowka zoſtanie ia
35:
koby mnich nektorzi zową mnich
kolumna: d
1:
Narciſcus.grafika
2:
¶ Złotogłow.
3:
Capitulum 147. grafika
4:
Z
Lotogłow má liſt po= A
5:
dobny łukowi/ iedno
6:
iſz mnieyſzy/ pręth má
7:
na dwie dłoni wzwyſz
8:
á drżenia we zdzble niemá iako ży=
9:
to/ na wierzchu má kwiátek pię=
10:
kny dwoiakiey barwy/ to ieſt oko
11:
ło biáły/ wpoſrzodku żołthi albo
12:
ſzafranny/ Korzeń má biáły okrą
13:
gły iakho chrzan/ naſienie cżárne
14:
podługowate/ Złotogłow ktori
15:
na gorach roſcie ieſt lepſzi y kwiá=
16:
tek ma woniaiączy.

strona: 93

Złotugłow.Liſt 93.

kolumna: a
1:
Má mocz wyſuſzaiączą/ ociera=
2:
iącżą y ciała naraſzcżaiączą/ Ko
3:
rzeń ieſt lepſzy ku lekarſtwám.
4:
Iſidorus piſze o thym zielu Złoto=
5:
głowie ktore połacinie zową Nar
6:
ciſus/ iſz ieſt nazwáno dlá iedneo
7:
dziecięcia ktore było przemienione
8:
w kwiátek iego czudny/ á ſtąd ieſt
9:
nazwano Narciſcus/ Ieſth ciepłe
10:
y ſuche w wtorym ſlopniu.
11:
B ¶ Korzeń iego iedzony/ wracza=
12:
nie cżyni. A na proch ſthłucżony z
13:
miodem przeſnym zmieſzany/ ieſt
14:
dobry na ſparzelinę ieſt dobrze po=
15:
mazować/ y Zyły ſuche zerwane
16:
ſpáiá y zráſzcżá/ boleſci zaſtarza=
17:
łe cżłonkowe vſmierzá.
18:
C ¶ Też korzeń z miodem á z ocz=
19:
tem zmieſzany/ znaſieniem pokrzi
20:
wowym ſtłucżony/ tim piegowa=
21:
tą twárz y flakowatą pomazuy/
22:
zginą ony niecżyſtoſci.
23:
D ¶ Theż drewno s ciała y żelazo
24:
wyciągá/ Korzeń z miodem/ z o=
25:
liwą/ s pſzenicżną mąką ſtłucżo=
26:
ny á zmieſzany weſpołek/ przyłoż
27:
na mieſtcze zakłote.
28:
Napellus.grafika
29:
¶ Omieg.
30:
Capitulum 148
kolumna: b
grafika
1:
O
Mieg ieſt barzo go= A
2:
rączi i wyſuſzaiączi
3:
tak iſz dlá ſwey zbyth=
4:
niey gorączoſci ieſth
5:
rzecz zbythnie iadowithá/ Korzeń
6:
má iakho ſieć ſprzirodzeniá ſpra=
7:
wiony/ to mowi Pandecta.
8:
¶ Auicenna piſze/ ſok omiegow B
9:
pomazany na trąd ktory zową al
10:
báras/ to ieſt biáły trąd węgrzy=
11:
ſty na liczu: ſpądzá z licza.
12:
¶ Kto by to ziele pił/ thaki żyw C
13:
niezoſtanie dlá iego iadowithoſci
14:
zbytniey/ A wſzakoż iarzębie tho
15:
ziele iedzą á nicz gim nieſzkhodzi/
16:
Komu by to ziele było zadane/ te
17:
dy żádná rzecż więczey niekazi ia=
18:
du iego iako dijamuſzkus lektwárz
19:
ktori w aptekach przyprawuią.
N
Lebiodka.

kolumna: c
1:
Zową też Napellum zwierzątko
2:
kthore ieſth iako myſz á to zwierzę
3:
mieſzká pod korzeniem thego zielá
4:
y iednego cżaſu pocżynaią być.
5:
Drzewo to nieroſcie przykthorym
6:
to ziele roſcie.
7:
Origanum.grafika
8:
¶ Lebiodka. Doſt.
9:
Capitulum. 149.grafika
10:
A
L
Ebiodka ieſth ciepłá y
11:
ſuchá w thrzecim ſlop=
12:
niu/ Ieſt dwoiaká/ to
13:
ieſt leſniá ktorá má na
14:
ſobie liſt ſzirſzy y mocz=
15:
nieyſzy, Drugá Lebiod
16:
ka ieſt domowá kthorá roſnie w o=
kolumna: d
1:
grodziech á mnieyſzy liſth má na
2:
ſobie/ ta má łagodnieyſzą ſprawę
3:
They w lekarſthwach vżywámy/
4:
Má moc roſpądzaiączą/ trawią
5:
czą/ przyciągaiączą/ yteż cżyſcią
6:
czą.
7:
¶ Liſcie s kwiáthkami Lebiod= B
8:
cżanemi/ z maioráną przatłucżo=
9:
ne trochę á w worek chuſtiany za=
10:
wiązane á po tim zagrzane nace=
11:
gle roſpáloney/ Gdy ten worecżek
12:
przyłożyſz na głowę na ciemią/ re
13:
mę zimną vlecżá gdy thak długo
14:
na głowie ciepło będzie ten worek
15:
leżáł/ iſzby ſie głowa mogła zapo
16:
cić.
17:
¶ Theż wino w ktorymby były C
18:
warzone ti zioła przerzecżone przi
19:
łożywſzy knim biáłego kadzidła/
20:
á tym winem płocż ſobie vſta/ á=
21:
bowiem z dziąsl wyciągá niecży=
22:
ſtoſci y tráwi ie.
23:
¶ Też proch Lebiodcżany s pro= D
24:
chem Imbirowym/ ſthrochą ſoli
25:
ſpáloney/ ty prochy ſpołem zmie=
26:
ſzáwſzy przyłoż na cżłonek taiem=
27:
ny vniewiaſth gdy gim opuchnie
28:
wnet ſie ſklęſnie pod tym prochem
29:
á náwięczey gdi opuchlina będzie
30:
z nabraniá wilgotnoſci.
31:
¶ Naprzeciwko rymie pożywá= E
32:
my wina w kthorymby była wa=
33:
rzoná Lebiodkha s figami ſuche=
34:
mi.
35:
¶ Theż wino w ktorym była v= F

strona: 94

Lebiodka.Liſt 94.

kolumna: a
1:
warzona Lebiodka s prochem gał
2:
ganowym/ pothwierdzá żołądek
3:
y bolenie żołądkowo y inſzych ie=
4:
lit kthore pochodzi z wiatrow: roſ=
5:
pądzá á tráwi y vſmierzá.
6:
G ¶ Też lebiodka z ogrodną rzeżu
7:
chą vwarzona w winie/ tim krzi=
8:
że napárzáy, cieſzkie puſzcżanie wo
9:
dy ktore zową rzeżákiem: oddálá.
10:
H ¶ Też kto má chciwoſć na ſtol=
11:
cze á niemoże gich mieć/ álbo ko=
12:
mu ielito wynidzie/ tedy vwarzy=
13:
wſzy Lebiodkę z maioráną/ ſiedz
14:
na tym zielu ciepło/ będzieſz ſtego
15:
wyſwiebodzon/ A gdy ktym zio=
16:
łám przycżyniſz oliwy przetłukſzy
17:
gich w możdżerzu á thego prziło=
18:
żyſz na maciczę/ twardoſć iey roſ
19:
chodzi ſie pod tym.
20:
I ¶ Też gdy vwarzyſz byliczę z le
21:
biodką w wodzie albo vinie á tim
22:
ſobie macicę y dimiona będzie pa
23:
ni duſzka naparzáła/ rzecż prziro=
24:
dzoną iey ku wyſzciu richłemu po
25:
budzi/ Serapio.
26:
K ¶ Abowiem prawi mocz oboy
27:
ga zielá tak bylice iako y lebiodki
28:
ieſt ciepłá/ á thak oboie vrynę po=
29:
budzá/ A gdy ſie kto napije wodi
30:
tey w kthoreyby wrzało tho dwoie
31:
żywot otwierá y ſtolcze czini y ko
32:
lerę z żywota wywodzi/ á gdy ocz
33:
tu trochę kthemu przyleieſz/ thedy
34:
ſledzionę mdłą poſilá niecżyſtoſci
35:
ſniey wygániaiącz, iadom ſie prze
kolumna: b
1:
ciwiá. Serapio capitulo o lebiodcze.
2:
Oculus bouis.grafika
3:
¶ Wołowe oka. Oxenaugen.
4:
Capitulum. 150. grafika
5:
W
Ołowe oka liſt maią A
6:
iako koriander rozdzie
7:
lone/ ale nietak zielo=
8:
ne/ bo ſą bielſzey zielo
9:
ſci/ ziele ſamo krzewiſte/ gałąſkhi
10:
má na poł piędzi długie á pobie=
11:
láłe/ kwiecie zwirzchu żołte á ſziro
12:
kie iakoby wołowe ocży/ żołthoſć
13:
ieſt w poſrzodku iakoby w wroty=
14:
cży/ á około teo czo ieſt w poſrzodk
15:
ku żołto, ſą też liſtecżki malucżkie
16:
żołte/ roſcie na ſuchich mieſtcach
N ij
Wołowe oka.

kolumna: c
1:
Má mocz zagrzewać w wthorim
2:
ſlopniu/ á wyſuſzać w pirwſzym
3:
ſlopniu.
4:
B ¶ To ziele má mocz ſcieńcżaią=
5:
cżą z materijey gęſthey rzádką v=
6:
cżynić/ Twardoſć guzow y ocie=
7:
kliny roſpuſcżá, bolącżki miękcżi
8:
ſtlucz kwiat s ſzafranem á przicżi=
9:
nić woſku/ á ſtego vcżyń pláſtr á
10:
przykładáy na bolącżki.
11:
C ¶ Też gdy vwarzyſz ſamo liſcie
12:
á tę wodę będzieſz pił/ żołthą nie=
13:
mocz lecży/ á gdy kwiat vwarziſz
14:
á będzieſz tę wodę pił/ tedy ſzum=
15:
noſć w głowie y w mozgu tráwi.
16:
ktorá bywá z wiatrow kthore po=
17:
chodzą z żołądka.
18:
Oculus corui.grafika
19:
¶ Wronie ok.oKronaugen.
20:
Capitulum 151.
21:
A
Z
Inſzych krain do nás
22:
to przinoſzą/ ieſt rzecż
23:
okrągła prżyſzyrſzem,
24:
ſzará nie tłuſtá/ bar=
25:
zo twardá/ á gdy ią chczą odmię
26:
kcżyć/ tedy kładą w winny oczeth
27:
áthak zmięknie y ſkorę wirzchnią
28:
s ſiebie puſci á ſamo pothym bę=
29:
dzie bijáłe á miękhie ku kraiániu
30:
albo ſtłucżeniu na proch/ ieſt rzetz
31:
barzo gorzká, gorączoſć y ſuchoſć
32:
w ſobie má/ má mocz othwierać
kolumna: d
grafika
1:
vlicżki wnętrznech cżłōkow/ przez
2:
ktore pochodzą wſzytki wilkoſci złe
3:
albo dobre/ Suche żiły y rozmię
4:
kcżone vthwardza/ bolenie kthore
5:
chodzi po ciele y pożiłach: vſmie=
6:
rzá/ Mocż zaſtanowiony wypą=
7:
dzá/ iadowi ſzkodzić niedopuſzcżá.
8:
Opium.grafika
9:
Capitulum. 152.
10:
O
Pium ieſth niekthore A
11:
wyſącżenie alb o wy=
12:
priſzcżenie z makowic
13:
gdi ſie z wierzchu zri=
14:
ſuią á to ſię ſnich ſącży á od wia
15:
tru zgęſtnieie/ á także to czo ſie z=

strona: 95

Opium.Liſt 95.

kolumna: a
grafika
1:
zgęſtnie wſzytko zbierać á w kupę
2:
zlepiać/ potim ſtego trociſzkow na
3:
działać á ku potrzebie chować.
4:
B ¶ Opium tebaicum ieſt cżár=
5:
nego maku makowicz/ z biáłego
6:
maku opium niconis/ Opium ieſt
7:
woniey przeciwney/ ſmaku gorz=
8:
kiego/ á dlá wilkiego powiethrza
9:
roſpływá ſie/ Má mocz chłodzą
10:
czą w trzecim ſlopniu á ſuſzączą
11:
w wtorym.
12:
C ¶ Drugą má mocz zwieraiącą
13:
ſen przywodzi/ albo przywraczá/
14:
y pamięć ſkażoną/ gdy go nazbyt
15:
pożywá martwi/ biegunkę cżyr=
16:
woną zaſtanáwiá y zwrzedzenie
17:
trzew goij/ dać go pić w babcża=
18:
ney wodcze/ też kto by omdlewáł
19:
od ſpaniá wielkiego dáwáy mu gi
kolumna: b
1:
w polewcze migdáłowey.
2:
¶ Theż łzy w ocżu wyſuſzá gdy D
3:
nim około oczu pomażeſz/ gorą=
4:
czoſć ocżu odeymuie j cżirwonoſć
5:
ich ſpądzá/ boleſci głowne vſmie
6:
rzá gdi gi pije albo nim pomazuie
7:
zmieſzáwſzy z mirrą/ s ſzafranem,
8:
z bobrowem ſtroiem/ á to gdi tha
9:
boleſć bywá z gorączey przycżyny,
10:
w mleku niewieſciem/ z oleykiem
11:
rożanym roſpuſć á cżoło mazać
12:
y ſkroni/ Też to ſen przywraczá/ z
13:
ocżu gorączoſć vygániá, ale lepiej
14:
gdi kniemu przimieſzaſz bobrowich
15:
ſthroiow/ bo mu iego iadowitoſć
16:
odeymuią.
17:
Os mundi.grafika
18:
¶ Struſowe pioro. Sant
19:
Criſtofels kraut.
20:
Capitulum 153.
21:
T
O ziele leſne ieſt/ po=
22:
dobne ku paproci/ z ie
23:
dney ſtrony koſmathe
24:
niemá ani prętha ani
25:
kwiathu/ ani naſieniá/ Tho ziele
26:
gdy w winie vwarzyſz á tho wino
27:
będzieſz pił, iád ſciała cżłowiecżeo
28:
wygániá/ á to dlá cierpnoſci ſwo
29:
iey ktorą má.
30:
¶ Theż biegunkę cżyrwoną za= B
31:
ſtanáwiá gdy thym zielem brzuch
32:
będzieſz okładáł/ y wraczanie zby=
N iij
Koſcz s ſercza ieleniego.

kolumna: c
grafika
1:
tnie ktore bywá dlá mdłoſci żoład
2:
ka: zaſtanáwiá.
3:
Os de corde cerui.grafika
4:
¶ Koſć s ſercza ieleniego.
5:
Capitulum. 154. grafika
kolumna: d
1:
K
Oſć bywá naydowa A
2:
ná w ſercu Ieleniem
3:
przy lewey ſtronie ſer
4:
cza/ Tha koſć działá
5:
ſie z grubey krwie, á to gdi ſie gru
6:
bá krew ſtwardnieie á ſtego iuż bę
7:
dzie koſć/ iako theż y mięſo ielenie
8:
grubą krew cżini/ ieſt mięſo kruw
9:
kie á cierpnącze/ á ſwą cierpnoſ=
10:
cią zachowáwá wilkoſci od poru
11:
ſzenia zimnicze/ Thakże y ſarnie/
12:
zaięcże/ y inſzich leſnych zwierzą=
13:
tek mięſo ieſth kruwcżeyſze y czir=
14:
pnieyſze/ Koſć s ſercza ielenieo ieſt
15:
zimnego y ſuchego przyrodzeniá/
16:
Má mocz ſercze poſilać y wſzyth=
17:
kiego cżłowieka y krew w cżłowie
18:
cze cżyſcić/ ciała drżenie y mdłoſć
19:
odeymuie/ ſtłukſzi ią na proch da=
20:
wać w wodcze boragowey.
21:
¶ Wezmi koſci s ſercza ielenieo B
22:
grzyb/ kwiatu muſzkátowego/ ſza
23:
fráuu/ burſztynu/ gałganu/ drze=
24:
wa aloe/ To lekarſtwo dáwáy lu=
25:
dziem ſtraſzliwym/ przeciw powie
26:
trzu/ tym kthorzy bolącżki maią/
27:
wrzedliwym, z winem poranu przi
28:
mieſzáwſzy w nie wodkhi ieleniego
29:
ięzyku albo roiownikowey.
30:
Olus.grafika
31:
¶ Gir.
32:
Capitulum. 155.

strona: 96

Gir.Liſt 96.

kolumna: a
grafika
1:
A
G
Ir ieſth ziele wſzitkim
2:
znaiome, ktore ieſt ch=
3:
łodzącze y odwilżaią=
4:
cze w wtorim ſlopniu
5:
Na ogrodziech obphicie y pod la=
6:
ſem roſcie/ w Ruſkhich ziemiach
7:
cżęſto ludzie giru pożiwaią, poſile
8:
nie małe ſpożiwania giru przicho
9:
dzi/ ábowiem ſie ſniego krwie nie
10:
przymnáżá/ ani żadnego przeni=
11:
khaniá do dziurek á zwłáſzcża do
12:
wątroby niemá/ á tak z żołądka
13:
proſto do ielit idzie krom żádnego
14:
pożytku.
15:
B ¶ Na wrzedzienicze vwárz gir
16:
rozmocż w mleku á prziłoż/ boleſć
17:
vſmierzá.
18:
C ¶ Też ſok z giru wyciſniony z ro
19:
żanym oleykiem zmieſzany/ bole=
20:
nie w głowie vſmierzá gdy thym
kolumna: b
1:
pomażeſz.
2:
¶ Też gir żywot odmiękcżá nie D
3:
dłuo w żołądku leży/ kaſzel vſmie
4:
rzá/ á náwięczey gdy będzie z ma
5:
iowym maſlem iedzony albo z o=
6:
leykiem migdáłowym.
7:
¶ Theż ciało cżyni gładkie gdy E
8:
ſie ſokiem tego giru namażeſz/ á=
9:
bowiem dziurecżki kthore bywaią
10:
na ciele zámyká zatulá/ á ſtąd cia
11:
ło cżyni głádſze.
12:
Takieyże też włoſnoſci ieſth brzo=
13:
ſkiew.
14:
Oſtrus oſtrucium.grafika
15:
Capitulum. 156. grafika
N iiij
Oſtrucium.

kolumna: c
1:
A
O
Strucium ieſth ziele
2:
podobne oleſznikhowi
3:
ieſt ciepłe y ſuche.
4:
B ¶ Korzeń tego zielá
5:
w winie vwarzony/ wąthrobę w=
6:
ſpomágá potwierdzaiącz/ y żoł=
7:
tą niemocz wypądzá/ Iteż twar
8:
doſć ſledziony rozganiá, y kamień
9:
z nyrek y z miechierza y vrynę wy
10:
wodzi, Iteż biáłym głowám przi
11:
rodzoną ſwoię rzecż na cżaſi po=
12:
budzá.
13:
C ¶ Też ſok Oſtrucij wyciſniony,
14:
á z bobową mąką y też z winem
15:
zmieſzany/ thrąd na ciele wyſuſza
16:
gdy tym będzieſz pomazowáł.
17:
D ¶ Też ſok tego takieſz zmieſzany
18:
iſz ſtego vcżiniſz iakoby pláſtr, kto
19:
ry gdy prziłożyſz na wrzedzieniczę
20:
każda ſie pod tim zbierze y wypły
21:
nie y boleſci vſmierza.
22:
E ¶ Też proch ſtego zielá w nos w
23:
puſzcżony/ khichanie cżyni wolne
24:
przez ktore ſie głowa cżyſci lepiey
25:
niżli od cżemierzycze.
26:
F ¶ Theż ſok thego zielá z niewie=
27:
ſciem mlekiem zmieſzany á ciepło
28:
w nos wpuſzcżony/ Ludziem kto=
29:
rzy żołtą niemocz cierpią, ieſt bar
30:
zo dobry ábowiem żołtoſć noſem
31:
za tym odchodzi
32:
Piretrum.grafika
kolumna: d
1:
Capitulum. 157. grafika
2:
P
Iretrum ieſt ziele cie= A
3:
płe y ſuche w thrzecim
4:
ſlopniu/ Auicenna po
5:
wiadá iſzby było lepſze
6:
Piretrum kthore má w ſobie nie=
7:
małą oſtroſć á kthore w ięzik ką=
8:
ſá/ Korzeniá Piretrowego vżiwá
9:
my w lekarſtwach.
10:
O thym bacż iże oſtre Piretrum
11:
nápierwey gdi ie cżłowiek żuie nie
12:
cżuie oſtroſci iego/ ale go má dłuo
13:
trzymać w vſciech á żwać ie/ toż
14:
pocżuie mocz iego/ Ktorá ieſt ro=
15:
ſpądzaiączá/ przyciągaiącza yteż
16:
tráwiączá.
17:
¶ Gdi vcżiniſz gargariſm vwa B
18:
rzywſzy korzenie Piretrowo w wi=
19:
nie á w oczcie przyłożywſzy imbi=

strona: 97

Piretrum.Liſt 97.

kolumna: a
1:
ru/ fig ſuchych/ á tem ſobie vſtha
2:
płocż gargarizuiącz/ bowiem to
3:
płokanie mozg z niecżyſtoſci fleg=
4:
miſtych wycżyſciá y podniebienie
5:
wyſuſzá.
6:
C Też toż rychło vcżyni gdy thelko
7:
ſám korzeń będzie kto żwáł á trzi=
8:
máł w vſciech y boleſć zębow vſ=
9:
pokáiá/ y paraliż ięzykhow vſpo=
10:
kaia.
11:
D ¶ Też korzeń piretry ſthłucżony
12:
z zielem paraliżowym/ vwárziw=
13:
ſzy ty zioła w winie á w oliwie/ á
14:
tym okładáy mieſtcze ktore para=
15:
liżem ieſt zarażone j na boleſci ſta
16:
wowe barzo pomágá.
17:
Albo vcżyń maſć naprzeciw tym
18:
niemocżam tym obycżaiem/ We
19:
zmi korzenie Piretrowe á ſtłucż ie
20:
na proch á vwárz ie w winie á w
21:
oliwie, ſoku zielá paraliżoweo przi
22:
cżyń knim á thak długo wárz aże
23:
będzie gęſto iakoby maſć przycżi=
24:
niwſzy woſku trochę/ átą maſcią
25:
namazuy ty chore mieſtcza/ ieſth
26:
to maſć barzo dobrá. Platearius
27:
tego ſwiadek.
28:
E ¶ Też gdy vwarziſz korzenie Pi
29:
retrowe á na proch ſtłucżone/ s ſo
30:
kiem cżirwoney lebiodki/ z winem
31:
á z oliwą/ tym namażeſz grzbiet
32:
albo y wſzitko ciało/ ábowiem po
33:
czenie obphicie vcżini.
34:
F ¶ Też gdy vwarzyſz korzenie pi
35:
retrowe w winie z oliwą/ tim na=
kolumna: b
1:
cieráy ſuche żyły/ mdłe albo zmil
2:
knione/ vznáſz pomocz/ Też kurcż
3:
oddálá ktori bywá w goleniach al
4:
bo w rękach/ yteż otwierá niewy
5:
mownie zathkanie kthore bywá w
6:
noſie y tam daley ku mozgowi.
7:
¶ Też bolenie zębow oddálá gdi G
8:
korzenie Piretrowe vwarziſz w wi
9:
nie/ á tim ſobie vſta będzieſz pło=
10:
káł/ á gdy ſobie vſtha kto będzie
11:
płokáł vwarzywſzy pirethrum w
12:
oczcie/ zęby poruſzone vmoczniá
13:
w dziąſlach.
14:
¶ A gdy ktho natrze ciało pro= H
15:
chem Piretrowym z oliwą zmie=
16:
ſzáwſzy przed zimniczą/ odeymuie
17:
zimno ktore bywa w zimniczach.
18:
Pionia.grafika
19:
¶ Piwoniá. Pionikraut.
20:
Capitulum. 158.
21:
P
Iwoniá ieſth ciepłá y A
22:
ſuchá w wtorim ſlop=
23:
niu/ Kthorey korzeniá
24:
w lekarſtwiech vżiwá
25:
my/ má być obierány cżárny kto
26:
ri dziurek w ſobie niemá/ zimie ko
27:
pany má być then korzeń/ á przez
28:
czały rok może być chowany.
29:
¶ Má mocz dziwną naprzeciw B
30:
ko ſwiętego walantego niemocz
Piwonia.

kolumna: c
grafika
1:
A tho gdy ią then cżłowiek będzie
2:
noſił/ To Galienus ſwiadcżi cżeo
3:
był ſám doſwiádcżył na iednym
4:
dziecięciu/ ktore gdy miało korzen
5:
Piwonijey na ſzygi nigdy mu tha
6:
niemocz niepanowała/ A gdy ſko
7:
ro ten korzeń s ſzije s ięth/ ta nie=
8:
mocz na dziecię przychodziła.
9:
C ¶ Też naprzeciwko teyże niemo
10:
czy/ proch Piwonijey dany ku pi=
11:
ciu z winem w ktorymby była v=
12:
wrzoná Piwonijá z byliczą/ ieſt
13:
oſobliwá pomocz.
14:
D ¶ Też proch s korzeniá Piwoni
15:
iey dany ku piciu z winem w kto=
16:
rimby były vwarzone Bobrowe
17:
ſtroie/ á tego ſie dáy napić themu
18:
ktoby miáł paraliżową niemocz.
19:
E ¶ Theż naprzeciwko cięſzkiemu
20:
puſzcżaniu wody albo kto iey nicz
kolumna: d
1:
niemoże mieć/ wino w kthorimby
2:
był warzono korzenie Piwonijej
3:
dane ku piciu/ wyzwálá ſtey cho=
4:
roby/ maciczę paniám wycżyſciá
5:
Gdy korzenie vwarzyſz z byliczą
6:
á oną wodą będzieſz macicę napa
7:
rzać gębkę máczaiącz w they wo=
8:
dzie.
9:
¶ Też kto má chciwoſć na ſtol= F
10:
cze á niemoże gich mieć/ thedy v=
11:
wárz korzenie ſthłukſzy ye z dzie=
12:
wanną/ tym ſobie naparzay zad=
13:
niczę.
14:
¶ Theż gdy vwarzyſz khorzenie G
15:
Piwonijey/ z blaywaſem/ piegi z=
16:
giną cżárne y inſze ſzkaradoſci zli=
17:
cza gdi tą wodą będzieſz omywać
18:
¶ Też gdi vcżiniſz kurzenie z na H
19:
ſieniá Piwonijowego/ ieſth dobre
20:
opętanym ludziem/ Itym ktorzy
21:
Swięthego walantego niemocz
22:
cierpią/ albo gdy vwarzyſz naſie=
23:
nie Piwonijey s kwiátkami iey/ á
24:
przycżiniſz knim trochę rożanego
25:
miodku á teo ſie napijáy, ieſt rzecż
26:
barzo pomoczná na thy choroby
27:
wyſſzey namienione.
28:
Auicēna powiadá iſzby tylko Pi=
29:
wonijá ktorá około Rzimu roſcie
30:
miała tę moc naprzeciw tim prze
31:
rzecżonym niemoczám, ale ta kto
32:
rá w inſzich ſtronach j w Polſkich
33:
roſcie/ niemá tak rozlicżney mo=
34:
czy.
35:
¶ Też gdy by ten cżłowiek kto= I

strona: 98

Powonia.Liſt 98.

kolumna: a
1:
ry by miáł Incuba/ Tho ieſt tha
2:
niemocz gdi cżłowiek przez ſen wi
3:
dzi iſzby ſpáł z biáłą głową ſpra=
4:
wuiącz ſnią rzecż cieleſną á biá=
5:
ła głowa tákież ſprawuiącz tho z
6:
męſzcżyzną/ á tak napiy ſie thego
7:
wina kielko razow w ktorim máſz
8:
vwarzyć piętnaſcie ziárn Piwo=
9:
nijey/ Zołądek też poſilá j boleſci
10:
iego vſmierzá/ yteż żołtą niemoc
11:
oddálá/ vrynę obphicie wywodzi,
12:
y rzecż przyrodzoną biáłem gło=
13:
wám Auicenna tego ſwiadek.
14:
Petroſilinum.grafika
15:
¶ Piotruſzka. Peterſilge.
16:
Capitulum. 159. grafika
kolumna: b
1:
P
Iothruſzka ciepłoſć s A
2:
ſuchoſcią má w torim
3:
ſlopniu/ á ieſt dwoia=
4:
ka iedna ieſt domowá
5:
á drugá polná/ naſienie gich ku le
6:
karſtwám ſie godzą/ á tak gdy pi
7:
ſzą w receptach o Piotruſzcże/ na
8:
ſienie má być rozumiano domo=
9:
wey Piotruſzki/ bowiem má moc
10:
vriny popądzaiączą.
11:
¶ Sałátha vcżyniona s Pio= B
12:
truſzki/ z włoſkiego kopru/ z wo=
13:
dną rzeżuchą/ z borágiem/ z lak=
14:
tuką/ átak ſtych zioł z ocztem á z
15:
oliwą ſałátę prziprawić oſoliwſzy
16:
trochą/ ábowiem tha ſzałáta ieſt
17:
dobrá w gorączych niemoczach/
18:
ſercze poſilá.
19:
¶ Gdy Piotruſzka bywá warzo C
20:
na z mięſem albo z inſzemi potra=
21:
wami/ poſilá żołądek y wiathry
22:
tráwi w żywocie.
23:
¶ Też ſok piotruſzcżany viaſnio D
24:
ny/ blaywaſu kniemu trochę z ro
25:
żaną wodką przycżyniwſzy/ á tho
26:
będzieſz miáł na chore ocży lekar=
27:
ſtwo.
28:
¶ Też naſienie Piotruſzcżane z E
29:
naſieniem włoſkiego kopru/ z opi=
30:
chowym/ á gdi tich rzecżi będzieſz
31:
pożiwáł w karmiach/ kamień ła=
32:
mie y wypądzá z vryną precż/ al=
33:
bo wcżyniwſzy proch ſthego naſie=
34:
niá przyłożywſzi knim łámikanie
35:
nia/ á ſteo vcżyń s czukrem Tro=
Piotruſzka.

kolumna: c
1:
giją á pożiwáy iey dlá kamienia.
2:
F ¶ Korzeń Piotruſzcżany ieſt tru
3:
dny ku ſtráwieniu/ á tak polewka
4:
w ktorey by tho korzenie było wa=
5:
rzono má być pożywána.
6:
G ¶ Theż Piotruſzka w karmiach
7:
ieſth dobrá naprzeciwko zatkaniu
8:
wątroby y ſleziony/ á to gdy iele=
9:
niego ięzyku kniey przycżyniſz.
10:
H ¶ Też gdy korzenie piotruſzcża=
11:
ne z naſieniem włoſkiego kopru/ z
12:
ieleniem ięzyczkiem w piołynowej
13:
wodcze á tego ſie będzieſz napijáł
14:
dlá żołtey niemoczy ktorá pocho=
15:
dzi s ſtrony ſleziony.
16:
I ¶ Mocz wſzythkiey Piothruſzki
17:
ieſth popądzaiączá vriny, y rze=
18:
cży przyrodzoney biáłych głow/
19:
Ieſt dobrá żołądkowi/ y inym w=
20:
nętrznoſciám. Serapio powiadá
21:
Polipodium.grafika
22:
¶ Paprotka. Stainwurtz.
23:
Capitulum. 160.
24:
A
P
Aprotka ieſth ciepłá y
25:
ſuchá w trzecim ſlop=
26:
niu, Mocz iey wſzitka
27:
ieſth w korzeniu/ ieſth
28:
korzonek ſlodki á ſękowaty á ná=
29:
więczey ta Paprotka ktorá roſcie
30:
na dębowym korzeniu: ieſt nálep=
31:
ſzá, Má mocz roſpądzaiączą wia
32:
trow y wilkoſci wyſuſzá.
kolumna: d
grafika
1:
¶ Spaprothką má być zawſze B
2:
warzany hanyż/ s kminem/ ábo=
3:
wiem rychley wiathry wypędziſz z
4:
żywota.
5:
Też má mocz roſpądzaiączą y C
6:
przyciągaiączą/ flegmę wywodzi
7:
s ciała I melankolią á thak ieſth
8:
dobrá na ti to wilkoſci panuiącze
9:
Ludziem flegmiſtym y tym w kto
10:
rych melankolia panuie.
11:
¶ Też naprzeciwko febrze ktorá D
12:
na każdy dzień bywá y naprzeciw
13:
ko boleſciám ſtawowym y kolicze
14:
każdey gdy vcżyniſz tym obycża=
15:
iem ſirop/ Wezmi liſthkow ſenes
16:
Korzonkow Paprotcżanych, korze
17:
niá ſoſnki każdeo ſnich po poł vn
18:
cijey/ naſieniá włoſkhiego kopru/
19:
piotruſzcżanego/ lubcżekowego/
20:
khażdego ſnich po dwie dragmie/

strona: 99

Paprotka.Liſt 99.

kolumna: a
1:
Rozynkow wielkich/ kwiátkow fi
2:
iołkhowych/ boragowych/ po poł
3:
garſci/ lakhricijey iednę dragmę/
4:
Ty wſzytki rzecżi przetłukſzi wárz
5:
ie w wodzie á w winie/ każdego s
6:
nich pokuárcie tak dłuo iżbi máło
7:
niepołowicza wywrzała/ á potim
8:
przeczedziwſzy oczukruy dobrze á
9:
tego ſie napijáy po trunkowi cie=
10:
pło/ á gdy wypijeſz ten ſirop/ thy
11:
piłuły na nocz wezmieſz dawſzy ie
12:
vcżynić do apteki/ Wezmi maſſi
13:
piłuł ſmierdzączych/ Maſſi piłuł
14:
de Lapide lazuli/ każdych rowno
15:
po połwiczi dragmy/ Turbit poł
16:
ſcropułu/ Dijagredij trzy ziárnka
17:
Maſthiki iedno ziárnko/ zmieſzáy
18:
thy rzecży s ſiropem oczcianym á
19:
vcżiń piłuł dziewięć/ á nazaiutrz
20:
dlá poſileniá wezmi kołácżkow di
21:
iagalange albo dijakoros.
22:
E ¶ Też korzonki Paprotcżana s
23:
ſtrochą hanyżu vwarzone w kur=
24:
cżęciu prizcziniwſzy Cinamomu/
25:
muſzkatowego kwiáthu Ieſt bar=
26:
zo dobre j zdrowe ku iedzeniu.
27:
F ¶ Theż naprzeciwko boleſciám
28:
cżłonkowym/ vwárz korzeń Pa=
29:
protcżany z naſieniem włoſkiego
30:
kopru/ s paluchowym korzeniem
31:
w proſtey wodzie/ átego ſie napi=
32:
iáy dlá thych boleſci. Auicenna o
33:
tym powiedá.
kolumna: b
1:
Paritaria.grafika
2:
¶ Nocz y dzień. Nacht
3:
und tag.
4:
Capitulum. 161.grafika
5:
N
Ocz y dzień ieſt ciepły A
6:
y ſuchy w trzecim ſlo=
7:
pniu/ Zielone ieſt wiel
8:
kiey moczy/ ale ſuche
9:
nietak/ Má mocz roſpądzaiączą
10:
Tráwiączą/ ſcieńcżaiączą y wia
11:
trow rozgániaiączą.
12:
¶ Wino w ktorymby był vwa= B
13:
rzony Nocz y dzień s piołynkiem
14:
á oczukrowáwſzy to piy dlá zazię
15:
bionego żołądka y inſzich wnętrz=
16:
noſci kthore bywá z zimney á wie=
Nocz y dzień.

kolumna: c
1:
trzney przycżyny/ Iteż naprzeciw
2:
ko rzezákowi ieſth pomocz oſobli=
3:
wá/ albo kto wody niemoże puſz
4:
cżać.
5:
C ¶ Też Nocz y dzień w winie v=
6:
warzony/ z naſieniem Hanyżo=
7:
wem/ tym mieſtcze bolącze napa
8:
rzáy ciepło/ boleſć odeymuie y ro
9:
zgániá.
10:
D ¶ Też Nocz y dzień ſám thelko
11:
vwarzony zmięſem á iedzony, bo
12:
leſć żołądkową vſmierzá y inſzich
13:
ielit ktore bywá z zimney przycży=
14:
ny/y z wiatrow flegmiſthych/ I
15:
owſzem barzo wiele ludzi kthorzy
16:
cżynią khołácżki z iaiecz y z liſciá
17:
Nocz y dzień/ á thych kołácżkow
18:
pożywaią dlá boleniá żołądkowe
19:
go/ y dlá tych to wiatrow.
20:
E ¶ Też gdy vwarzy nocz y dzień
21:
w ſloney wodzie á w oliwie á po=
22:
tym tego przykładáy na krzyże cie
23:
pło/ bolenie gich vſmierzá/ á gdy
24:
na dymiona y na grzebień prziło
25:
żyſz thych rzecży/ cięſzkoſć vriny y
26:
zadzierżenie iey oddálá.
27:
F ¶ Theż naſienie noſtrzegowe w
28:
wodzie vwarzone á pothym ſoku
29:
roiownikowego przymieſzáy/ tego
30:
na zapálenie ogniſte ciała j na bo
31:
lącżki bolącze przykładáy/ vznáſz
32:
pomocz.
33:
G ¶ Też na ſpalenie od ognia al=
34:
bo od vkropu, ieſt dobre lekarſtwo
35:
H ¶ Też na każdą opuchlinę Noc
kolumna: d
1:
y dzień vwarzony z ocztem á z o=
2:
trębami pſzenicżnemi/ ieſth barzo
3:
dobre.
4:
¶ Też wrzedzienicze y kroſti wy I
5:
ſuſzá ſok tego zielá z oliwą zmie=
6:
ſzány á tym namáż ty to kroſty.
7:
¶ Też ſok z zielá Nocz y dzień, K
8:
z blaywaſem á z ocztem zmieſza=
9:
ny/ piekielny ogień gaſi/ y bolącż
10:
kę ktorá ciało pſuie y wyiádá.
11:
¶ Theż ſok zielá Nocz y dzień z L
12:
winem á s ſzafranem zmieſzany/
13:
boleſci w nogach wypądzá.
14:
¶ Też ſok liſciá Nocz y dzień s m
15:
ſokiem lakricijey piti ciepło/ kaſzel
16:
przeſtaie od tego.
17:
¶ Gdy ſok thego zielá zmieſzáſz N
18:
z oleykiem rożanym á wpuſciſz w
19:
bolącze vcho/ boleſć odeymuie.
20:
¶ Też ſok z liſcia Nocz y dzień O
21:
wyciſniony, oddálá opulinę z gar
22:
dła.
23:
¶ Naſienie Nocz y dzień ſthłu= P
24:
cżone á ſthym ſokiem zmieſzane/
25:
kroſthy goij ſwierzbiącze y ogień
26:
wypądzá.
27:
Portulaca.grafika
28:
¶ Kurzánoga. Kurtzkraut. Capitulum 162.

strona: 100

Kurza noga.Liſt 100.

kolumna: c
grafika
1:
A
K
Vrzá noga ieſth zim
2:
na w trzecim ſlopniu
3:
á wilká w wthorym/
4:
Má moc odmiękcżać
5:
y odwilżaiączą y theż ochładzaią
6:
czą/ Ludziom w ktorich kolera pa
7:
nuie/ to ieſth kolerikom ieſt dobrá
8:
ku iedzeniu/ też y ſurowá nicz nie
9:
zaſzkodzi/ bowiem wnętrznoſci o=
10:
chłádzá.
11:
B ¶ Zatwierdzony żywot otwá=
12:
rzá/ tho ieſth gdy vwarziſz Kurzą
13:
nogę/ z lactuką s ſliwkami/ z ro=
14:
zynkami w wodzie proſtey, á ocu=
15:
krowáwſzy napijáy ſie tego/ ábo=
16:
wiem ta woda zapáłenie ktore by=
17:
wá w gorącżcze gaſi/ Iteż ieſt do
18:
brá naprzeciwko rzezákowi y vry=
19:
nę polubudzá obphicie á thak w
kolumna: b
1:
ten cżas żiwot zatwárdzá/ bowiē
2:
ktore rzecży vrynę obphicie pędzą
3:
ty zaſię żywot zatwierdzaią/ Pla
4:
tearius powidda/ A wſzakoż Ku=
5:
rzá noga gdy iey kto ſluſznie pożi=
6:
wá tedy żywot otwierá/ bowiem
7:
odwilża y ſtolcze cżyni.
8:
¶ Też roſpadliny wárg ſpáiá/ C
9:
gdy korzenie tego zielá ſthlucżeſz s
10:
przeſnym miodem á tim ſokiem na
11:
mażeſz wárgi/ y też trąd ſpądzá z
12:
licza gdi cżęſtho namáżaſz tym le=
13:
karſtwem.
14:
¶ Też Kurzá noga ſtłucżoná w D
15:
możdżerzu przycżiniwſzi ocztu tro
16:
chę á tego przyłoż na wrzedzieni=
17:
czę bolącą zapáloną/ pomocz bę
18:
dzie vżytecżná.
19:
¶ Też to ziele ſamo iedzone na ſu= D
20:
rowo/ roſpadliny wnętrzne ktore
21:
bywaią w gardle albo w ielithach
22:
goij ie mocznie.
23:
¶ Theż rzecż przirodzoną paniá F
24:
zaſtanáwiá/ á nawięczey ſok Ku=
25:
rzego ziela/ A wſzakoż cżęſthe po=
26:
żywanie tego to ziela/ wzrok mdli
27:
y zaziąbiá/ chciwoſć cieleſną odej
28:
muie/ y wraczanie żaſtánáwiá.
29:
¶ Gdy kto ie będzie żwáł z ocz= G
30:
tem/ tedy krew z noſa zaſtanáwiá
31:
¶ Też zapálenie kthore bywá w
32:
gorączich niemoczach: oddálá kie
33:
di ſtłucżeſz to ziele z ocztem á przi=
34:
łożyſz go na żołądek.
35:
¶ Kto má oſkominy na zębiech
Poley.

kolumna: c
1:
kurze ziele oddálá kiedy go będzie
2:
kto naſtykował/ to ieſt żwał.
3:
K ¶ Brodáwki zgániá gdi ie bę=
4:
dzieſz thym zielem nacieráł/ ábo=
5:
wiem má oſobliwą włoſnoſć iſz ie
6:
ſpądzá.
7:
L ¶ Sok teo zielá bolenie głowy
8:
oddálá ktore przychodzi z gorącey
9:
przycżyny/ boleſci krziżowe vſmie
10:
rzá/ y też miechierzowe y roſpadli
11:
ny iego goij/ Też rzecż przyrodzo=
12:
ną biáłych głow zaſthanáwiá/
13:
y krew kthora ſtholczem wychodzi
14:
zową tę niemocz Emoroidi/ Pan
15:
decta ieſt tego ſwiadek.
16:
Pulegium.grafika
17:
¶ Poley. Poleij.
18:
Capitulum. 163.
19:
A
P
Oley ieſth ziele barzo
20:
woniaiącze á według
21:
powieſci Plateariuſa
22:
ieſth ciepłe y ſuche w
23:
trzecim ſlopniu/ mocz iego wſzyt=
24:
ka ieſt w liſciu á w kwiátkoch, má
25:
być zbieráno tho ziele kiedy má na
26:
ſobie kwiáthki/ ieſth dwoiaki ieden
27:
domowy á drugi polny/ oboie ieſt
28:
vżytku niemałego ku lekarſthwu/
29:
Má mocz roſpadzaiącą/ tráwią
30:
czą y potwierdzaiączą.
31:
B ¶ Rymę zimną zaſtanáwiá za=
kolumna: d
grafika
1:
ciſká y wyſuſzá y maciczę cżyſci y
2:
też cżyni mnieyſzą dlá ſciſnieniá/
3:
kamień łamie/ żołądek pothwier=
4:
dzá.
5:
¶ Má mocz chciwoſć zginęłą C
6:
ku iedzeniu prziwraczać y wiatry
7:
tráwi w żiwocie y boleſci wnętrz=
8:
ne vſmierzá.
9:
¶ Theż Plinius powiadá iżeby D
10:
też poczęcie naprawiało kiedy go
11:
ktorá pani cżęſto pożywá.
12:
¶ Też gdy poley będzie zagrza= E
13:
ny dobrze w płociennym workhu
14:
na pánewcze/ á gdy go ktho ſobie
15:
będzie ciepło przykhładał na gło=
16:
wę/ tedy rymę z zimney przycży=
17:
ny wyſuſzá y oddálá/ á gdy przy=
18:
cżyniſz koczenkow z arabijej/ ma=
19:
iorány throchę/ thedy ieſzcże lepiey
20:
będzie.

strona: 101

Poley.Liſt 101.

kolumna: a
1:
F ¶ Theż gdy vcżyniſz gargariſm
2:
vwarzywſzy poley w oczcie/ s fi=
3:
gami ſuchemi/ tym ſobie ciepło v
4:
ſta płocż gargarizuiąc/ kaſzel kto
5:
ry bywá s ſthrony zimney flegmy
6:
y lipkiey: zaſtanáwiá.
7:
G ¶ Theż woda Poleiowá ſtuciją
8:
przyprawioná/ bolenie ocżu ſpą=
9:
dzá, yteż vſzu boleſci vſmierzá gdi
10:
tym zielem ciepło będzie ie kto o=
11:
kładáł.
12:
H ¶ Też gdy Poley vwarzy kto z
13:
miętką w winie á thego ſie będzie
14:
napijáł/ żołądek poſilá y boleſci
15:
iego vſpokáiá, albo kołacżki s Po
16:
leiu vcżynione/ z iaiecz/ z mięthki
17:
Też wſpomagaią żołądek chory.
18:
I ¶ Też pláſtr vcżyniony s Pole=
19:
iu/ z miętki, vwarzywſzy w winie
20:
á potym przyłoż na żołądek/ vz=
21:
náſz pomocz.
22:
K ¶ Też parzenie vcżynione s Po
23:
leiu/ z bylicze, na macicze/ wilko=
24:
ſci iey wyſuſzá yteż cżyni mnieyſze
25:
brzegi taiemnego mieſcza/ cżego
26:
wiele Páń dziſieyſzych cżaſow po=
27:
kuſzaią.
28:
L ¶ Też rzezák oddálá y vrinę ob
29:
ficie wypądzá gdy vwarzyſz Po=
30:
ley z naſieniem włoſkiego kopru/
31:
z hanyżem w winie przycżyniwſzy
32:
trochę oliwy/ á thego przyłoż na
33:
krzyże y na dymiona dlá tey cho=
34:
roby/ Platearius radzi na to.
35:
m ¶ Też Poley w winie vwarzo=
kolumna: b
1:
ny á ciepło na pępek przyłożony/
2:
kolikę oddálá.
3:
¶ Też biáłym głowam niepło= N
4:
dnym ieſt dobry dlá płodu aby go
5:
cżeſto pożywały.
6:
¶ Chrobákhi w żywocie zabijá O
7:
gdy ſokiem iego kielko razow ży=
8:
wot namażeſz.
9:
¶ Też Poley vſuſzony á ſtłucżo P
10:
ny na proch/ on proch bolenie zę=
11:
bow odeymuie gdy będzieſz thym
12:
prochem nacieráł.
13:
¶ Też Poley w winie vwarzo= Q
14:
ny/ purguie melankalią y naprze=
15:
ciwko wężowenu iadowi/ ieſt do
16:
bre lekarſtwo.
17:
¶ Też naprzeciwko mdłoſci Po R
18:
ley ſtłucżony á z ocztem zmieſza=
19:
ny á pod noſem trzimány poſile=
20:
nie daie.
21:
¶ Theż na podogrę przyłożone S
22:
to ziele ſtłucżone/ vſmierzá bole=
23:
ſci nożne.
24:
¶ Też korzeń Poleiowy ſtłucżo T
25:
ny á z winem zmieſzany/ każdą o=
26:
puchlinę roſpądzá na mieſcze o=
27:
puchłe przyłożony.
28:
Porrum.grafika
29:
¶ Luk. Lauch.
30:
Capitulum. 164.
O
Luk.

kolumna: c
grafika
1:
A
L
Vk ieſt dwoiaki/ ieden
2:
domowy á drugi pol=
3:
ny/ ieſth ciepły w trze=
4:
cim ſlopniu á ſuchy w
5:
torym/ leſny ieſth gorſzi abowiem
6:
ieſt ciepleyſzy y ſuſzſzy niżli domo=
7:
wy.
8:
B ¶ Luk ſzkodzi żołądkowi dlá teo
9:
iſz cżyni nadymanie w nim y wia
10:
try/ á dlá ſwey oſtroſci ſuche żyły
11:
kąſa.
12:
C ¶ Theż głowę napełniá dymy
13:
grubemi kthore s ſiebie wypuſzcżá
14:
w głowę á thak y wzrok zaćmie=
15:
wa.
16:
D ¶ Theż cżęſthe pożywanie Luku
17:
cżini ſtraſzliwe ſny, á przeto ludzie
18:
w ktorych kolera panuie y w kto=
19:
rych melankolia obphituie maią
kolumna: d
1:
ſię powſciągać od łuku/ y czi lu=
2:
dzie ktorzy maią mdłą głowę.
3:
A kto by ſie bez niego niemogł o=
4:
beydz/ thedy taki po iedzeniu iego
5:
má ieſć lactukhę albo wyſokhiego
6:
mlecżu ſałátę, albo też vkopáwſzi
7:
łuk vwárz gi z laktuką á pożiwáj
8:
go dlá wycżyſcieniá pierſi y płucz
9:
y wątroby z niecżyſtoſci grubych.
10:
¶ Gdzy Luk ſtłucżeſz z oczthem E
11:
s ſokiem babcżanym á tego w no
12:
zdrze włożyſz/ krew zaſthanawia.
13:
¶ Też gdy kogo wąż vije/ ſtłucż F
14:
łuk á przyłoż go na ranę/ wycią=
15:
gnia iád z rany.
16:
¶ Też ſok Lukow ſtrochą miodu G
17:
przeſnego zmieſzany/ rany goij.
18:
¶ Też ſok Lukowy zmieſzany s H
19:
ſokiem korzenia liliowego/ boleſć
20:
krzyżową oddálá gdy nim nama=
21:
żeſz krzyż. I
22:
¶ Też Luk ſurowy s kapuſtą ie I
23:
dzony, broni od vpiciá, á pobudzá
24:
ku cieleſney żądzy.
25:
¶ Też ſamá woniá Lukowá cżi K
26:
ni to iſz węże y niedzwiadkowie v
27:
ciekaią przed nią.
28:
¶ Theż ſok Lukowy s piretrum L
29:
na bolączy ząb prziłożony/ boleſć
30:
oddálá y robáki ſniego wypądzá,
31:
¶ A wſzakoż cżęſthe pożywanie m
32:
tego Luku żołądek obciążá/ pra=
33:
gnienie cżyni/ krew żapálá/ á tho
34:
gdy go kto wiele pożywá.
35:
Neſienie łukowo/ z naſieniem N

strona: 102

Luk.Liſt 102.

kolumna: a
1:
cżoſnkowym ſtarte na proch á da
2:
no z wodką babcżaną/ krew zaſtá
3:
náwiá ktorá z pierſi płynie.
4:
O ¶ Też ſok Lukow z oliwą zmie
5:
ſzany/ ieſt dobry na złe rany ktore
6:
z kroſt pochodzą.
7:
P ¶ Luk polny kazi ciało/ abowiē
8:
ie drze y gryzie/ á cżyni bolenie w
9:
głowie y vrinę pobudzá y rzecż v
10:
biáłych głow przyrodzoną.
11:
Q ¶ Theż Emoroidy pobudzá ku
12:
płynieniu gdi gi vwarziſz á potim
13:
na ſtolecz przyłożyſz na nocz.
14:
R ¶ Theż liſcie Lukowe z ziarnká=
15:
mi iodłowemi tho vwarzywſzy w
16:
wodzie á przyłoż na ſtolecz/ ábo=
17:
wiem cżyni ſtholcze kiedy ſie komu
18:
chcze á niemoże gich mieć.
19:
S ¶ Też naprzeciwko kolicze ieſth
20:
dobry Luk z oleykhiem migdáło=
21:
wym vwarzony á tem mazać ży=
22:
wot/ Auicenna radzi.
23:
Pentaffilon.grafika
24:
¶ Pięćperſt albo Pięćiornik.
25:
Funffinger.
26:
Capitulum. 165.
27:
A
P
Ięćperſt ieſt ziele opię
28:
ci liſtkoch/ korzeń tego
29:
zielá ieſt ſuchy w trze=
30:
cim ſlopniu, barzo ieſt
31:
mało ciepłe.
32:
B ¶ Gdy vwarziſz Pięćperſt z blu
kolumna: b
grafika
1:
ſzcżem á thym ſobie vſtha będzieſz
2:
płokać/ tedy bolenie zębow oddá
3:
lá.
4:
¶ Też gdy vwarzyſz Pięćperſth C
5:
s piretrum/ ſtrochą miodu á tim
6:
ſobie vſtha wymywáy/ ábowiem
7:
od prochnienia vſta y od zagniło=
8:
ſci wybáwiá.
9:
¶ Gdy Pięćperſt z babką vwa= D
10:
rzyſz á tey ſie wody napijeſz oczu=
11:
krowáwſzy/ biegunkę zaſtanowiſz
12:
¶ Theż gdy tho ziele vwarzyſz z E
13:
ocztem á przyłożyſz na ſádzel bo=
14:
lączy/ zapálony/ bolenie oddálá
15:
y ogień piekieluy gaſi ánawięczey
16:
gdy ſoku roſchodnikoweo kniemu
17:
przyłożyſz, Iteż na zánogciczę ieſt
18:
wielkiey pomoczy to lekarſtwo.
19:
¶ Też ſok s korzeniá Pięćperſt= F
20:
czowego/ ieſth dobry naprzeciwko
O ij
Pięczperſt.

kolumna: c
1:
chorobám wątroby/ płucznym/ y
2:
też ſie iadom przeciwi/ á náwięcej
3:
gdy vwarzyſz liſt tego zielá/ z liſt=
4:
kami ſenes/ przyłożywſzy throchę
5:
pieprzu/ w winie wárz á thego ſie
6:
napijáy/ ábowiem kwártanę vle=
7:
cżá.
8:
G ¶ Też tim ktorzi ſwiętego Wa
9:
lantego niemocz maią gdy thego
10:
zielá przez trzydzieſci dni pożywać
11:
będzie: oddálá.
12:
H ¶ Też ſok z tego zielá á náwięcey
13:
z liſciá iego pożywany/ żołtą nie
14:
mocz oddálá/ Iteż fiſtułę vlecża
15:
ſok tego ziela wpuſzczony w ranę
16:
Pandecta.
17:
I ¶ Też gdy vwarzyſz korzeń tego
18:
zielá w oczcie, ieſt dobre lekarſtwo
19:
na rany chodzącze z mieſthcza na
20:
mieſtcze, Iteż naprzeciwko zanog
21:
ciczy y naprzeciwkho ſwierzbiowi
22:
y bolącżkám gorączym/ y naprze
23:
ciwko boleſciám cżłonkhowym/ y
24:
też naprzeciwko roſpadlinám al=
25:
bo kroſthám kthore bywaią w vſ=
26:
ciech.
27:
K ¶ Theż wino w ktorym by było
28:
warzono thego zielá liſcie/ á gdy
29:
ſie thego wina kto będzie napijáł
30:
przez dzieſięć dni ten ktory ſwięteo
31:
walanthego niemocz má: oddálá.
32:
L ¶ Sok s korzeniá ieo rany ſpá=
33:
iá ielitowe y Emeroydy zaſtana=
34:
wia/ Auicenna mowi.
35:
m ¶ Sok Pięćperſtew w vſciech
kolumna: d
1:
trzymany/ wſzytki niemoczy vſth
2:
oddálá.
3:
¶ Gdy kto s ſobą noſi tho ziele N
4:
Thaki cżłowiek bywa wſpomożo=
5:
ny w każdych ſwoich ſprawach/ y
6:
owſzem kto oczo krola będze żą=
7:
dáł/ otrzymá wſzytko maiącz przi
8:
ſobie to ziele/ ábowiem cżyni cżło
9:
wieka wymownego y przijemneo,
10:
tę rzecż wielki Woyciech twierdzi
11:
w kxięgach w ktorich piſáł o mo=
12:
czach zioł taiemnie.
13:
¶ Też liſti Pięćperſtowe gdy bę O
14:
dą przez nocz w winie mocżone, á
15:
tego ſie wyna poranu napijay, ieſt
16:
dobre naprzeciwko ſwięthego wa=
17:
latego niemoczy.
18:
¶ Theż korzenie Pięćperſtczowe P
19:
na proch ſtarte, átego prochu przi
20:
kładać na wrzody gnijącze/ goij
21:
wyſuſzaiącz.
22:
¶ Liſcie pięćperſthowe włożone Q
23:
w miod przymieſzáwſzy ocztu/ teo
24:
gdy ſie ktho będzie napijáł/ febrę
25:
quártanę oddálá.
26:
¶ Gdy ziele Piećſperth ſtłucżeſz R
27:
ſamo krom korzeniá z ſtarem ſa=
28:
dłem á ſteo vcżyniſz iakoby pláſtr
29:
Ten pláſtr gdy będzieſz przykładáł
30:
na rany głęboko gnijącze, goij ie
31:
barzo.

strona: 103

Biedrzeniecz.Liſt 103.

kolumna: a
1:
Pipinella.grafika
2:
¶ Biedrzeniecz. Pibernellen.
3:
Capitulum. 166.grafika
4:
A
B
Iedrzeniecz ieſth ziele
5:
podobne łámikamie=
6:
niowi/ niemaiącz ro=
7:
znoſci iedno w koſma
8:
toſci/ abowiem Biedrzeniecz ieſth
9:
koſmaty/ ale łamikamień nijeſth
10:
koſmaty, ieſt ciepły y ſuchy.
11:
B ¶ Má mocz pobudzaiączą v=
12:
ryny y roſpądzaiączą/ kamień ła
13:
mie w nyrkach y w miechierzu. I
14:
też ieſt dobry naprzeciwko rzezáko
15:
wi ktory bywá wpuſzcżaniu vriny
16:
Iteż gdi kto nie może puſcić vriny
17:
Tedy naprzeciwko tym chorobám
kolumna: b
1:
Vwárz Biedrzeniec z łámikamie
2:
niem/ z wroblem proſem/ s korze=
3:
niem piotruſzcżanym, s ſparago=
4:
wym/ á tego ſie napijáy poranu/
5:
abowiem to vwarzenie y naprze=
6:
ciwko kolicze ieſt dobre.
7:
¶ Theż naprzeciwko zathkaniu C
8:
wątroby y ſleziony ieſt barzo do=
9:
bry Biedrzeniecz á náwięczey ten
10:
ſirop tak vcżyniony, Wezmi Bie
11:
drzeńczu/ łámikhamienia/ polney
12:
drijákwie/ trłycży/ każdego ſnich
13:
po garſci/ kwiátkow fijołkowych
14:
borágowych/ rozynkow wielkich/
15:
każdego ſnich po poł vncijey/ na=
16:
ſieniá piothruſzcżanego, wroblego
17:
proſa, hanyżu/ lakriicijey/ korzeniá
18:
ſparagoweo/ bagniſkowego/ każdeo
19:
ſnich rowno po dwie dragmie
20:
liſtkow ſenes/ imbiru poł dragmy
21:
ty wſzytki rzecży przetłucż grubo/
22:
á potim wárz ie we dwu kwárthu
23:
wody ażeby trzeciá cżęſć wywrza
24:
ła/ potym przeczedziwſzi oczukruj
25:
dobrze á teo ſie ſiropu napijáy po=
26:
ranu we trzy godziny przed obia=
27:
dem á przed wieczerzą we dwie go
28:
dzinie/ á wypiwſzy ten ſirop máſz
29:
wziąć ty piłuły dáwſzy ie vcżynić
30:
do apteki tak napiſáwſzi na karcie
31:
Wezmi maſſi piłuł fethidarum/
32:
Maſſi piłuł agregatiuarum/ każ
33:
dich ſnich rowno po połowiczi dra
34:
gmy/ pulpe granorum, Coconidij
35:
pięć ziárnek/ zmieſzáy ti rzecżi po=
O iij
Mak.

kolumna: c
1:
ſpołu á vcżyń piłuły s ſiropem ie
2:
lenich ięzykow w licżbie dziewięć/
3:
á nazaiutrz po purgacijey wezmi
4:
kołácżkow za groſz ktore zową di
5:
iaciminum, A ieſtliby cżuł bolewie
6:
na bokhoch/ thedy namazuy ſobie
7:
maſcią dialteą boki w cieple, á bę
8:
dzieſz miáł oſobliwe lekarſtwo.
9:
Papauer.grafika
10:
¶ Mak. Magſamen.
11:
Capitulum. 167. grafika
12:
A
M
Ak biáły ieſt zimny y
13:
ſuchy w wtorym ſlo=
14:
pniu/ ale cżárny mak
15:
ieſth w trzecim ſlop=
16:
niu zimny/ Auicenna powiadá.
kolumna: d
1:
Naſienie biáłego Maku więczey
2:
ſie godżi ku lekarſtwám niżli cżár
3:
nego Maku/ ieſt ſzkodliwy á thak
4:
niemá być pożywany.
5:
¶ Spanie cżyni Mak gdy v= B
6:
cżyniſz ſniego pláſtr z mlekiem nie
7:
wieſciem/ biáłku iaiecżnego przy=
8:
cżyniwſzy/ thego przyłoż na cżoło
9:
y na ſkronie na nocz.
10:
¶ Też naſienie makowe albo ſa= C
11:
my makowicze ſthłucżone z oley=
12:
kiem rożanym/ przyłoż thego na
13:
ſádzel bolączy á zapálony/ boleſć
14:
vſmierzá y wątrobę zapáloną o=
15:
chłádzá.
16:
¶ Też naſienie Makowe z fijoł D
17:
kowym oleykiem zmieſzane á ſtłu=
18:
cżone dobrze w mozdżerzu/ potim
19:
namaży ſobie tym grzbiet wſzitek
20:
Vznáſz pomocz w gorączych nie
21:
moczach ktore cżłowieka wyſuſza=
22:
ią iako w ſuchotach y w inych nie
23:
moczach zbytnie gorączych.
24:
¶ Też naprzeciwko ſuchoſci pier E
25:
ſi y inſzych cżłonkow vſchnieniu/
26:
Konfekt kthory bywá z maku ieſt
27:
barzo dobry, zową gi w aptekach
28:
Dijapapauer.
29:
Albo vcżyń Lektwárz z ſoku lakri
30:
cijey/ z gumi arabicum/ z hanyżu
31:
z naſieniá Makoweo/ á tak zmie=
32:
ſzáy thy rzecży z ſiropem Mako=
33:
wym ktory w aptece náydzieſz/ teo
34:
pożywáy po troſzcze poranu y na
35:
nocz/ abowiem to ieſt dobry Lek=

strona: 104

Mak.Liſt 104.

kolumna: a
1:
twárz naprzeciwko ſuchotám.
2:
F ¶ Theż Mak cżyni ſpanie gdy
3:
gi vwarziſz w ługu albo wwodzie
4:
á tym ługiem głowę zmijeſz.
5:
Theż z maku zamorſkiego cżynią
6:
Opium ktore ieſt zimne wezwár=
7:
tim ſlopniu á ſuche w trzecim ſlo
8:
pniu.
9:
Każdy rodzáy Makowy ieſth po=
10:
dobny ſobie w liſciu/ iedno iże w
11:
kwieciu má roznoſć/ abowiem ie=
12:
den mak má biáły kwiath á drugi
13:
cżárny á drugi cżyrwony/ drugi
14:
rogaty kthory má kwiath zołty/ á
15:
wſzakże każdi mak wypuſzczá s ſie
16:
bie naſienie cżárne oprocz Ma=
17:
ku biáłeo ktory biáłe naſienie wy=
18:
puſzcżá.
19:
Máſz wiedzieć iſz Opium bywá z
20:
ſoku cżárnego maku zamorſkiego.
21:
G ¶ Mak warzony w potrawach
22:
takie potrawy cżynią ſpanie.
23:
H ¶ Też liſtki Makowe z oczthem
24:
ſtłucżone/ na opuchlinę przyłożo=
25:
ne/ rozchodzi ſie opuchlina/ Itheż
26:
piekielny ogień wypądza y boleſć
27:
vſmierza.
28:
I ¶ A wſzakoż zbytnie mak poży=
29:
wany pamięć pſuie/ bolenie gło=
30:
wy y vſzu/ z ſzafranem zmieſzany
31:
vſmierzá. Pandecta ſwiadek.
kolumna: b
1:
Populus.grafika
2:
¶ Topolá. Alberpaum.
3:
Capitulum.168. grafika
4:
T
Opolá ieſth drzewko/ A
5:
ktorego mocz ieſt ſlo=
6:
żoná z oſoby wodney
7:
yteż ziemſkiey ſubtel=
8:
ney á tak má mocz ſkładaną.
9:
¶ Wino w ktorem będą warzo B
10:
ne ſkorki tego drzewka/ ieſth dobre
11:
naprzeciwko denney boleſci ytheż
12:
ktho vryny niemoże zathrzymać.
13:
Iednoż doctorowie powiedaią iż
14:
by płod odeymowało korzenie teo
15:
drzewka cżęſto pożywane y tákieſz
16:
liſcie iego odeymuie płod ánawię
O iiij
Topola.

kolumna: c
1:
czey po przyrodzoney niemocy ich
2:
C ¶ Też ſok z liſciá Topolowego
3:
wpuſzcżony w vcho/ boleſć vſpo=
4:
koiá.
5:
D ¶ Theż ſtego drzewa wypływá
6:
żywicza o ktorej powiadá Diaſco
7:
rides iſzby była dobra khu lekarſth=
8:
wám/ bowiem pot zbytni zaſtaná
9:
wiá/ y tákież biegunkę.
10:
E ¶ Też z wierzchow Topoley niż
11:
li by liſcie s ſiebie wypuſciła/ cży=
12:
nią maſć w aptekach/ ktorá ieſth
13:
zimná/ gorączoſci ochładzaiączá
14:
y zaciſkhaiączá y ſen cżyniączá á
15:
tę maſć zową doktorowie Maſć
16:
Populeon/ ieſth w niemałych po=
17:
trzebach vżythecżná/ á cżynią ią
18:
ſocżek tego drzewka/ á thak y na=
19:
przeciwko gorączym febrám ieſth
20:
maſć dobrá Topolowá.
21:
F ¶ Theż gdy namażeſz ſkronie y
22:
pulſi vrąk y vnog tą maſcią, vcżi
23:
ni ſpanie tim ktorzi ſpać niemogą
24:
G ¶ Theż ta maſć zmieſzaná z ro=
25:
żanym oleykhiem á z fijołkowym
26:
tymi namaż wątrobę zapáloną/
27:
bowiem niewymownie vgáſzá za=
28:
pálenie wątroby.
29:
H ¶ Ggi tym namażeſz pępek, pot
30:
obphicie pobudzá/ ktorá maſć tak
31:
bywá cżynioná/ wezmi pąpia to=
32:
polowego ieden funt/ liſciá mako=
33:
wego/ liſtiá pokrzykowego/ liſciá
34:
bielonowego/ pſinkowego/ roſcho
35:
dnikowego/ lactucżanego/ roiow=
kolumna: d
1:
nikhowego/ każdego ſnich po poł
2:
vncijey/ ty wſzytki rzecży przetłutz
3:
á wárz z winem aż by wſzitko wi=
4:
no mywrzało/ á pothym wyciſni
5:
przez ſukhno czo námoczniey mo=
6:
żeſz/ á onemu czo przeczedziſz przy=
7:
dáy ſad ła wieprzowego ſwieżego
8:
nieſolonego ile potrzeba/ á tak to
9:
zmieſzáy weſpołek na panewce na
10:
węglu/ potym ſchowáy á vżiwáy
11:
na ty potrżeby. Serapio powia=
12:
dá.
13:
Paſtinaca ſilueſtris.grafika
14:
¶ Paſthernak albo polna mar=
15:
chew. Wildmoren.
16:
Capitulum. 169.grafika

strona: 105

Paſternak.Liſt 105.

kolumna: a
1:
A
P
Aſternák polny, to ieſt
2:
polna marchew/ albo
3:
ſrocże gniazdo/ Ktho=
4:
rego mocz ieſt zagrze=
5:
waiączá y otwieraiączá, vrinę po
6:
budzá/ y rzecż przyrodzoną paniā
7:
á náwięthſzą má mocz naſienie s
8:
korzeniem ku tym rzecżám.
9:
B ¶ Gdy vcżyniſz parzenie z liſcia
10:
Marchwie polney weſpołek z by=
11:
liczą vwarzywſzy w winie albo w
12:
wodzie/ chorobę biáłym głowám
13:
przywodzi.
14:
C ¶ Vwárz naſienie polney mar
15:
chwie z naſieniem piotruſzcżanim
16:
z naſieniem włoſkiego kopru, tego
17:
ſie napijáy/ ábowiem rzezák y cię
18:
ſzkie puſzcżanie vriny oddálá.
19:
D ¶ Theż vwárz polną marchew
20:
z liſciem wyſokiego ſlázu/ s korze=
21:
niem liliowem/ z maiowym ma=
22:
ſlem thy rzecży wſzytki w możdże=
23:
rzu ſtłucż á vcżyń pláſtr/ ktori ieſt
24:
barzo dobry na pleurę.
25:
E ¶ Też korzenie polney marchwie
26:
w kármiach pożywane/ pobudzá
27:
chciwoſć ku rzecżám cieleſnym/ y
28:
remę pobudzá ku wyſzciu/ A wſza=
29:
koż Paſternak polny niedobry ieſt
30:
ku iedzeniu ſám/ Lepſziieſt domo=
31:
wy/ bowiem ieſt ſmacżnieyſzy/ też
32:
wiathry cżyni y gamraciją ſtrogi
33:
Ale polny Paſternák nie cżyni ta=
34:
kich wiatrow á więczey vriny wy
35:
wodzi y rzecż przirodzoną biáłym
kolumna: b
1:
głowám.
2:
¶ Też roſpądzá guzy gdy gi v= F
3:
warzyſz z ſzcżyrwoną lebiotkhą á
4:
na mieſtcze przyłożyſz.
5:
A wſzakoż naſienie Paſternákowe
6:
ieſt więtſzey moczy na ty to choro=
7:
by niżli korzenie dlá wilkoſci ktorá
8:
więthſza w naſieniu niżli wſamey
9:
marchwi. Ale korzenie polle niego
10:
paſternakowe ieſt mnieyſze nakaż=
11:
dą ſtych niemoczy.
12:
¶ Pandecta mowi iſzby korzenie G
13:
Paſternáku polneo naſzigi zawią=
14:
zane/ opuchlinę wypądza z ſzyje.
15:
¶ Theż kto má przyſobie korzeń H
16:
tey to marchwie/ wężowi ſzkodzić
17:
niedopuſzcżá. Macer powiadá.
18:
Paſtinaca domeſtica.grafika
19:
¶ Paſternák domowy.
20:
Moren.
21:
Capitulum. 170.
22:
A
P
Aſternák domowy ieſt A
23:
ciepłi około wthorego
24:
ſlopnia y wilki trochę
25:
mniey/ ieſth dwoiaki/
26:
domowy y polny/ then Paſternák
27:
domowy więczey ſie godzi ku po=
28:
karmám niżli ku lekarſtwám/ má
29:
włoſnoſć krew grubą cżynić y ob
Paſternak domowy.

kolumna: c
grafika
1:
phitą á tak chciwoſć cieleſną po=
2:
budzá.
3:
Paſternák poki ieſzcże ieſth ſwieży
4:
tedy ieſt lepſzy/ ale ſuchy ieſt mniej
5:
ſzey moczy.
6:
B ¶ Gdi nakraieſz korzeniá Paſter
7:
nákowego á nakładzieſz go w oczu
8:
kier/ teo będzieſz pożiwáł na nocz
9:
ábowiem chciwoſć cieleſną pobu
10:
dzá/ yteż krew grubą mnoży y na
11:
ſienie męſkie/ też thrawienie dobre
12:
cżyni á náwięczey tim obycżaiem
13:
ſprawuiącz. Wezmi korzeniá Pa
14:
ſternákowego vkopanego á warz
15:
dobrze á potym vwarzywſzy ſkráj
16:
drobno á wyciſni z wody á potim
17:
nakładz tego korzeniá w miod od=
18:
ſzymowany/ wárz ażeby miod wy
19:
wrzáł/ ale máſz cżęſtho ruſzać aby
kolumna: d
1:
ku rincze nieprżywrzało/ á potym
2:
na oſtatku przyłoż ſzyſzek ktore zo=
3:
wą Pinee w aptecze naydzieſz/ po
4:
tym przyłoż Cinamonu/ Imbi=
5:
ru/ gałganu/ muſzkátoweo kwia=
6:
tu y orzechu muſzkatowego/ tego
7:
pożiwáy poranu dlá poſileniá żo=
8:
łądka y dlá dobrey krwie pomno=
9:
żeniá ytheż dlá pomnożeniá męſz=
10:
ſzcżyznſkiego naſieniá.
11:
Też tymże obycżaiem bywá kon=
12:
fekt s mikołayku/ abowiem paſter
13:
nák domowy ieſt ſtrawnieyſzi niż=
14:
li polny/ więczey pobudzá ku ciele
15:
ſney żądzy dlá vilkoſci y ciepłoſci
16:
ſwoiey ktore rzecży wſpomágaią
17:
tę chciwoſć cieleſną/ Pandecta o
18:
tym powiedá.
19:
Pallacium leporis.grafika
20:
¶ Pałacz zaiącży. Haſenpalacz
21:
Capitulum. 171.
22:
P
Ałacz zaięcży ieſt ziele A
23:
mlecżowy podobne, ie=
24:
dno iſz liſt ma końcżiſt
25:
ſzy, korzeń podobny zie
26:
lu łámikamieniowemu/ kwiat na
27:
ſobie má drobny/ naſienie okrąg=
28:
łe/ niektorzy zową tho ziele dom=
29:
kiem zaiączowym/ á drudzy Pa=

strona: 106

Pałacz zaięczy.Liſt 106.

kolumna: a
grafika
1:
łaczem zaiączowym albo zaięcże
2:
ziele á to dlá tego iſz to ziele broni
3:
zaiącza od melankolijej ktori ſprzi
4:
rodzeniá melankolik/ roſci to zie=
5:
le na mieſczach cieniſtych yteż na
6:
piaſczyſtyh.
7:
B ¶ To ziele zaięczy Pałaczek ieſt
8:
dobre ludziem Melankolicżnym/
9:
to ieſt ludziem ſmętnym/ troſkli=
10:
wym/ á zwłaſzcża kiedy będzie w
11:
winie vwarzono/ á tak to ieſt wi
12:
no barzo dobre ludziem zarażonē
13:
paraliżem y tim ktorzy kalikę cier
14:
pią.
15:
C ¶ Też korzeń Pałaczku zaięcżeo
16:
w winie vwarzony/ vrynę pędzi
17:
y kamień łami/ krwawą biegun=
18:
kę zaſtanáwiá.
19:
D ¶ Theſz korzeń tego zielá ſzigi
kolumna: b
1:
zawieſzony ſmiałoſć cżyni á bo=
2:
iázń oddálá.
3:
¶ Też ſamo ziele w winie vwa= E
4:
rzone á pithe/ kwarthánę lecży/ y
5:
wſzelkhą niemocz ſleziony oddálá
6:
mocznie.
7:
Panis porcinus.
8:
Artanita. grafika
9:
¶ Obraſki. Erden nuſz.
10:
Capitulum. 172. grafika
11:
O
Braſki ieſt ziele/ liſth A
12:
má podobny bluſzcżo
13:
wi iedno iże ieſth
14:
nieiakho białoſciami
15:
ſkropiony/ pręt ciemny ku cżárno
16:
ſci ſkłoniony/ na połthory piędzi
Obraski.

kolumna: c
1:
w zwyſz roſcie/ kwiath na ſamym
2:
wierzchu wyraſtá podobny roża=
3:
nemu/ khorzeń thego zielá cżárny
4:
á wnąthrz biáły/ okhrągły/ ſzy=
5:
roki/ płaſki rzepie podobny/ á ná
6:
więczey pod cieniem drzewa wy=
7:
raſtá.
8:
Galienꝰ w ſzoſtych kxięgach ſim=
9:
plicium piſze iſz panis porcinus/ to
10:
ieſt Obraſki má rozmaythą moc
11:
na przod ocieraiącą/ roſkrawaią
12:
czą/ przyciągaiączą y roſpądza-
13:
iączą/ ieſt też drugi rodzáy thego
14:
zielá ktory zową grœcowie Cicla=
15:
temon liſt má podobny bluſzcżo=
16:
wemu iedno iſz mnieyſzy/ pręt má
17:
miąſzſzy ſękowaty/ ktory gdy do=
18:
roſcie drzewa thedy ſie go dzierży
19:
iako bluſzcż/ kwiat má biáły wo=
20:
niaiączy/ naſienie má iakhoby ia=
21:
goda tłuſte/ thak iż gdy roſkąſiſz/
22:
tedy wilkoſć klijowatha iako lep s
23:
niego wychodzi/ á wſzakoż to na=
24:
ſienie y ſamo ziele nieieſt vżytecż=
25:
ne ku lerarſtwu. Na ſuchych mieſ
26:
czach á niewyprawnych roſcie/ to
27:
Plinius mowi ktory piſze o pirw=
28:
ſzym zielu iſz ieſth ciepłe w trzecim
29:
ſlopniu/ korzeń im więthſzy thym
30:
lepſzy/ Swieży więthſzey moczy
31:
niżli ſuchy.
32:
Má to ziele być zbieráno na koń=
33:
czu ieſieni y ſuſzono na ſlończu á
34:
na cżworo má być khorzeń ſkraia=
35:
ny á na nici wieſzany.
kolumna: d
1:
¶ Vżytek tego ziela y korżeniá B
2:
ten ieſt/ Pandecta. Ktho by miáł
3:
Emoroidy głuche/ tho ieſt żyły w
4:
ſtolczu napecżniałe odekrwie Me
5:
lankolicżney/ tedy prochem thego
6:
korzeniá poſiṕ/ otwárzaią ſie żiły
7:
y krew złą cżárną wywiedzie zwel
8:
kiem vlżeniem ciała. Tákież y ſo=
9:
kiem thego zielá gdy namażeſz/ o=
10:
twieraią ſie ty to żyły.
11:
¶ Też na Tenaſmon/ to ieſt na C
12:
wydimanie/ ſok tego korzeniá z o
13:
liwą zmieſzany/ á na ryncze przy=
14:
ſmażony/ rozmocżywſzy w thym
15:
bawełnę pryzłoż na ielito/ będzie
16:
ſtolecz krom wydymaniá.
17:
¶ Też Serapion piſze/ Wezmi D
18:
ſoku korzeniá iego ze trzy łyſzki al
19:
bo ze czterzy/ czukru czo złoty za=
20:
wáży/ zmieſzáj ſpołem á prziwárz
21:
iſzby tego trzeciá cżęſć wywrzała
22:
á ktoby miáł żołtą niemocz dáy
23:
mu natſzcżo wypić/ vlecżyſz pew=
24:
nie tę niemocz.
25:
¶ Theż ſpowieſci Galienowey/ E
26:
iſzby ſok tego zielá korzeniá s ſitą
27:
miodową vſmażony w rince każ=
28:
dego rowno wziąwſzy/ ieſt lekarſt
29:
wo doſwiádcżone na żołthą nie=
30:
niemocz gdy będzie ze thrzy razy
31:
dáno tak wiele co dobrą łyſzką ſre
32:
brną możeſz wziąć.
33:
¶ Też Meſue piſzącz de artani F
34:
ta o tym zielu ktore zowiemy O=
35:
braſki wypiſuie maſć iednę ktorą

strona: 107

Sturzeſz.Liſt 107.

kolumna: a
1:
powiedá być vżythecżną na wiele
2:
niemoczy ſtego zielá.
3:
G ¶ Też ſok korzeniá thego zielá z
4:
miodem zmieſzany á w nozdrze w
5:
puſzcżony/ cżyni kichanie/ á ſthąd
6:
ſie głowa cżyſci.
7:
H ¶ Też korzeń ſtarty albo ſtłucżo
8:
ny á na pępek przyłożony/ ſtolcze
9:
cżyni y ſwą rzecż przirodzoną pa=
10:
niám pobudzá.
11:
I ¶ Też piſzą o korzeniu Artenite
12:
tych tho Obraſkow iſz gdy by nie=
13:
wiaſtá brzemienná poſtała chwilę
14:
nad nim/ tedy wnet dzieciątko po
15:
rzuci.
16:
Pes coruinus.grafika
17:
¶ Sturzeſz. Rabenſneſz.
18:
Capitulum. 173.
19:
A
D
Iaſcorides piſze otim
20:
zielu kthore zowie po
21:
grœczku Clinopodiū,
22:
ieſt pry ziele albo byl
23:
zagąſzcżona/ na dwie piędzi nad
24:
ziemia/ roſcie na ziemi kamieni=
25:
ſtey/ liſt má przypodobnieyſzem by
26:
liczowemu/ kwiáthek ſzańtowemu
27:
kwiatu.
28:
Galienus ſeptimo ſimplicium far
29:
macorum piſze iże tho ziele ieſt cie=
30:
płe richło w trzecim ſlopniu/ thá=
31:
kieſz też y wyſuſzaiącze.
kolumna: b
grafika
1:
¶ Diaſcorides/ ziele ſamo w wo B
2:
dzie albo w winie vwarzone á da=
3:
ne ku picziu/ broni iadu rozlewać
4:
ſie po ciele/ ale gi tráwi.
5:
¶ Też ludziom ſtłucżonym albo C
6:
z iakiego wyſokiego mieſtcza vpa=
7:
dnionym ieſt dobre/ cięſzkie odcho
8:
dzenie vryny vlżewá.
9:
¶ Też ſwoię rzecż paniám pędzi D
10:
yteż dzieciątka niedopuſzcżá dono
11:
ſić gdy będzie ku piciu dane vwa=
12:
rzywſzy ie w winie.
13:
¶ Auicenna theż piſze onim w E
14:
wtorych kxięgach ſwoich Capitu=
15:
lo de Pede corutino iſzby to miało
16:
mocz Kolikę lecżyć y biegunką ſta
17:
nowić/ má włoſnoſci w ſobie ko=
18:
rzenie/ Paluchowego.
19:
Paweł lekárz powiada iſzby vſmie
Gołębia Noga.

kolumna: c
1:
rzało to ziele boleſci cżłonkowe po
2:
ſilaiącz ie y wypądzaiącz niecży=
3:
cżiſtoſci ſnich.
4:
Pes columbinus.grafika
5:
¶ Gołębia noga. Teubenfueſz.
6:
Capitulum. 174. grafika
7:
A
G
Ołębia noga ieſt troy
8:
iedno ktore łaciniczy y
9:
grœcowie zową Amo
10:
mum/ drugie ieſt ktore
11:
ma liſt mały á okrągły ſziroko na
12:
ſiekany/ pręt cienki á niedługi/ ku
13:
rumianoſci podobny/ węzłowaty
14:
przykthorich liſcie wyraſtha dwoie.
15:
to ieſt z iedney ſtrony ieden liſt á z
16:
drugiey ſtrony drugi liſt/ naſienie
17:
po trzech po cżtherzech ziarnkach
kolumna: d
1:
na iednym mieſtczu roſcie w poſ=
2:
rzodku głowak iako igła.
3:
Thrżeci rodzay tego to ziela gołę
4:
biey nogi ktore zową Anagiros o
5:
ktorym Galinus w ſzoſtych kxię=
6:
gach ſimplicium farmacorum pi=
7:
ſze timi ſlowy/ Anagirus ieſth byl
8:
ſmrodliwa/ ſmakhu kwaſnego/ á
9:
wſzakże ieſt ciepłe/ liſt poki ieſt zie=
10:
lony tedy dla wilgotnoſci niethak
11:
barzo kwaſny/ ale ſuchi ma mocz
12:
vcinaiaczą y zbytnie wyſuſzaiącą
13:
¶ Naſienie iego wraczanie cży= B
14:
ni á zwłáſzcża kiedy będzie w wo=
15:
dzie vwarzone thedy flegmę z żo=
16:
łądka wypądzá.
17:
¶ Też gdy by ktorá pani miała C
18:
zaduſzenie macicze/ okadzenie na=
19:
ſieniem teo zielá będzie prożna złe
20:
go.
21:
¶ Theż y łożyſko ktore po poro= D
22:
dzeniu w paniach zoſtaie/ kadze=
23:
nie tym naſieniem wypądzá.
24:
¶ Też ſwiętego walantego nie= E
25:
mocz vſmierzá / y vpadłego cżło=
26:
wiekha z ziemie podnoſi khurzenie
27:
przerzecżone.
28:
Piſtacea. Fiſtica.grafika
29:
Capitulum. 175.

strona: 108

Piſtacea.Liſt 108.

kolumna: a
grafika
1:
A
P
Iſtacea ieſt ſlowo gre
2:
czkie, Fiſtica łacińſkie
3:
ktoremi ſlowy to zie=
4:
le zową/ nieroſcie w
5:
naſzech krainach ale w Damaſzku
6:
w Grœcijey/ iedno iſz ieſth ziele á
7:
zwłaſzcża owocz iego vżytheczny
8:
ktorego doctorowie cżęſto vżywa=
9:
ią w niektorych niemoczach.
10:
B ¶ Náprzod według powieſci dy
11:
aſcordis iż ieſt owocz teo ziela bar
12:
zo dobry naprzeciwko niemocżám
13:
płucznym/ wątrobnym y wſzyth=
14:
kich pierſi.
15:
Serapio piſze o tym owoczu po=
16:
wiedaiącz iſz ieſt ſubthelnego przy=
17:
rodzeniá / ſmaku przygorzknąceo
18:
zagrzewaiączy y wyſuſzaiący wię
19:
czey niżli orzechy láſkowe.
kolumna: b
1:
¶ Tákież też y Galienus ſwiád C
2:
cży powiadaiącz iſzby thego ziela
3:
była wielka obphitoſć w Alexan=
4:
drijey w ziemi Egiptczkiey/ małą
5:
tucżnoſć daie, á wſzakoż wątrobie
6:
ieſt barzo przijemne/ tym obycża=
7:
iem iſz niecżyſthoſci ſniey purguie,
8:
á potim ią poſilá dlá ſmaku przi=
9:
rodzonego/ gorzkiego y korzenneo.
10:
Niektorzi piſzą o Piſtacijach żeby
11:
miały żołądkowi ſzkodzić/ w tym
12:
ieſth wątpienie miedzy lekarzmi/
13:
á wſzakhoż ie przyprawuią z czu=
14:
krem.
15:
Platanus.grafika
16:
¶ Iawor. Ahoren.
17:
Capitulum. 176.
18:
I
Awor ieſt drzewo/ liſtu A
19:
ſzyrokiego/ ktory liſt po
20:
dobny ręce cżłowiecżej
21:
ſmaku trochę gorzkieo
22:
á cierpniączego/ ſkora
23:
na ſamym drzewie ieſt
24:
miąſza á ku rumianoſci poſzła/ ſa
25:
mo drzewo rozłupione theż barwę
26:
ma ſrzodkhiem miedzy rumiano=
27:
ſcią á miedzi bladoſcią/ to ieſth z
28:
blada rumiane, kwitnie to drzewo
29:
drobnym á bladym kwiathem/ na
Iawior.

kolumna: c
grafika
1:
mieſthczu thego kwieciá wychodzi
2:
naſienie z ziárnek kthore tá kież ſą
3:
z blada rumiane/ chropawe á ty=
4:
mi ziaruki w Iſpanijey ſukna far
5:
buią ktore zową palma Criſti/ to
6:
ieſth dłoń Criſtuſowa/ Galienus
7:
w ſiodmych kxięgach ſipliciū far.
8:
Capitulo de Platano piſze iſz Ia=
9:
wor ieſth miernie zimneo á wilkieo
10:
przyrodzeniá/ Tákież theż y Dia=
11:
ſcorides wypiſuie włoſnoſci thego
12:
drzewa/ tu ieſt napiſáno dlá tego
13:
iż go lekarze vżywaią w niektho=
14:
rych niemoczach.
15:
B ¶ Galienꝰ piſze na mieſczu wyſz
16:
ſzey namienionym/ liſt thego drze=
17:
wa poki ieſt zielony, Starwſzy gi
18:
w doniczy/ prziłoż że na bolącżkę
19:
kthorá na kolenie bywá / nathych=
20:
miaſt boleſć odeydzie.
kolumna: d
1:
¶ Też gdy s ſkory thego drzewa C
2:
vcżyniſz proch á vwarzyſz gi w oc=
3:
cie/ tedy płokanie vſt tym ocztem
4:
ciepło boleſć zębową oddálá.
5:
¶ Też owocz tego drzewa ſtłu= D
6:
cżony na miałkhi proch á z wiep=
7:
rzowym ſmálczem zmieſzany/ ieſt
8:
dobre lekarſtwo przikładać namieſ
9:
cze ogniem albo wodą ſparzone.
10:
¶ Też popioł s ſkorek Iaworo= E
11:
wych wyſuſzá wilkhoſci w ranach
12:
y w fiſtułach barzo mocznie á po=
13:
tym goij.
14:
¶ Proch z liſciá áz owoczu teo F
15:
drzewa/ ieſt ſzkodliwy płucá m wy
16:
ſuſzaiącz zbytnie wylkoſć przyro=
17:
dzoną á tak głos pſuie, ocżom też
18:
barzo wadzi.
19:
¶ Też ſkorę z owoczem ſpáliw= G
20:
ſzy á vcżyń proch/ ktory zmieſzáy
21:
s ſmalczem wieprzowym á vcżyń
22:
maſć á tę maſć przikładáy na złe
23:
rany goiſte/ cżiſci/ wyſuſzá y goj
24:
barzo dobrze.
25:
¶ Też ſkorki tego drzewa ſtłucżo H
26:
ne na proch á w winie przywarzo
27:
ne/ iád wſzelki pſuią/ tak wężowy
28:
iako y niedzwiádkow/ gdy będzie
29:
mieſtcze zranione mażane y mo=
30:
żeſz ſie dać tego wina napić.
31:
Pellicinus.grafika
32:
¶ Wilcży groch. Ahoren.

strona: 109

Wilczy groch.Liſt 109.

kolumna: a
1:
Capitulum. 177. grafika
2:
A
W
Ilcży groch ieſth ziele
3:
ktore miedzi pſzenicżą
4:
roſcie y miedzy ięcż=
5:
mieniem/ roſzcżki al=
6:
bo gałąſki má gęſte á ſubtelne tá=
7:
kież też y liſtecżki má cienkie á bar
8:
zo małe/ na ktorim zielu mieſiącż
9:
ki wyraſtaią w ktorych ſą ziárnka
10:
po trzech w każdym mieſiącżku/
11:
ſmaku gorzkiego á trochę żołta=
12:
we.
13:
B ¶ Piſzą lekarze ſtarzy á zwłáſz=
14:
cża Alexander iżby płod pocżęthy
15:
miało mocz tracić y biáłym gło=
16:
wám gich rzecż przyrodzoną moc
17:
nie poruſzać.
18:
C ¶ Tákież też y Galienus w kxię
19:
gach ſimplicium farmacorum pi=
kolumna: b
1:
ſze powiedaiącz yſz naſienie thego
2:
zielá ieſt rumiane á barzo gorzkie
3:
przykrą gorzkoſcią/ má thę włoſ=
4:
noſć iſz z ielith wypądzá wſzelkhie
5:
niecżyſtoſci/ á thak na kolikę ieſth
6:
dobre/ Tákież theż y gałąſki tego
7:
zielá vcżynią.
8:
Paucedanum.grafika
9:
¶ Wſzywy kopr. Lauſzen tille.
10:
Capitulum. 178. grafika
11:
V
Szywy kopr ieſt ziele A
12:
maiące liſth podobny
13:
thrłycżowemu zielu/
14:
ktore vſamego korze=
15:
nia wypuſzcża iakobi nieiakie wło
P
Wſzywy kopr.

kolumna: c
1:
ſy cienkie korzonki/ pręt albo ga-
2:
łąſki podobne włoſkimi koprowi,
3:
kwiat żołti, korzeń zwierzchu cżar-
4:
ny á wnątrz biały/ woniey przy=
5:
krey/ miąſzſzi á pełny wilgotnoſci,
6:
roſcie przi gorach gdzie ſlońce ma
7:
ło dochodzi.
8:
Przy korzeniu teo ziela roſcie nie=
9:
kthora rzecż podobna khadzidłu/
10:
Poki ſok ieſt w korzeniu tego zie=
11:
la/ poty mocz ma/ ale gdy ſok wy
12:
ciſnieſz/ tedy korzeń iuſz barzo ma=
13:
łey moczi ieſt, á wſzakoż czi ludzie
14:
kthorzy wyciſkaią ſok ſtego korze=
15:
nia/ przichodzą o wielkie bolenie
16:
głowy/ y o zaćmienie wzroku.
17:
B Galienus w oſmech kxięgach ſim
18:
plicium farmacorum capithulo de
19:
Pauccdano powiadá iż korzeń teo
20:
ziela ieſt ktorego vżywamy/ á ſok
21:
wyciſniony ſniego/ ieſth więcżſzey
22:
moczi/ zagrzewaiącey/ roſpądza
23:
iączey/ ſcieńcżaiączey/ y vkrawa=
24:
iączey.
25:
C ¶ Serapio piſze/ ſok ſtego ko=
26:
rzeniá wiciſniomy á potī z rożanē
27:
oleykiem á z ocztem zmieſzany, pa
28:
mięć zginełą dokońcża: zaſie przi
29:
wraczá / y ſzálonemu rozum daie/
30:
gdy głowę ogoliwſzy kielko razow
31:
namażeſz/ yteż naprzeciwko ſwię=
32:
tego walantego niemoczy ieſt nie=
33:
poſpolite lekarſtwo.
34:
D ¶ Też ſok tego korzeniá z oliwą
35:
zmieſzany/ trochę oczthu winnego
kolumna: d
1:
do nich przycżyniwſzy/ ieſth lekar=
2:
ſtwo naprzeciwko boleſciám gło=
3:
wnym, naprzeciwko paraliżowim
4:
y naprzeciwkho vſchnieniu y ſkur=
5:
cżeniu cżłonkow gdy tym będzieſz
6:
mazáł.
7:
¶ Theż khadzenie z dołu biáłey E
8:
głowie ſtego korzeniá vcżynione/
9:
z niepłodney płodną cżyny/ cżło=
10:
wieka zbytnie ſpiączego cżini cżuj
11:
nym/ y kurzenie ono wſzelki gád z
12:
domu wyganiá.
13:
¶ Theż ſok przerzecżony z roża= F
14:
nym oleykhiem zmieſzany/ boleſci
15:
vſzne vſmierzá gdi thego ciepło w
16:
vcho wpuſciſz j zębowe boleſci od
17:
dálá.
18:
¶ Theż kaſzel y dychawicze lecży G
19:
gdy tego ſoku w iaie kokoſze wpu=
20:
ſciſz trochę á potim vpiecżeſz mięk
21:
ko/ dáyże onemu cżłowiekowi wy
22:
pić/ y ſtolcze będzie miáł lekkie z=
23:
vlżeniem żołądka j ſleziony y pier
24:
ſiám wolne oddychanie cżyniącz.
25:
¶ Theż korzeń wſzywego Kopru H
26:
iakmiárz też má mocz naprzeciw
27:
ko tym wſzytkim niemoczám prze=
28:
rzeczonym/ á wſzakoż oſobnie gdi
29:
będzie vſuſzony á na proch ſtarty
30:
tedy koſci z rany wyrzuczá/ bliznę
31:
(w ranie ktorá ſie rychło goij) cży
32:
ni/ á tak proch tego korzeniá vżi=
33:
tecżnie od barwirzow w maſci by
34:
wá kładziony dlá tego iſz má moc
35:
cżyſcić ranę y ciałem naraſzcżać.

strona: 110

Wſzywy kopr.Liſt 110.

kolumna: a
1:
I ¶ Theż Galienus radzi korzeń
2:
w winie warzyć á oczukrowáwſzy
3:
albo omiedziwſzy dać trunek cie=
4:
pło wypić/ powiadá iſz niecżyſto=
5:
ſci s pierſi ſpłucz przes ſtolcze wy=
6:
wodzi, y też ſama para onego ko=
7:
rzeniá w vſta braná/ cżyni vlżenie
8:
cięſzkiego oddychaniá w pierſiach.
9:
K ¶ Też ſám korzeń albo proch ieo
10:
zęby vmoczniá ſprochniałe y bo=
11:
leſci gich vſmierzá barzo rychło/
12:
może być czały rok y przez dwie le
13:
cie w czałey mocży zachowany/ á
14:
wſzakoż im ſwieſzſzy tym lepſzy.
15:
L ¶ Theż ſamo ziele wſzywy khopr
16:
w wodzie vwarzony á na dymio
17:
na biáłey głowie przyłożony kto=
18:
ra cirpi zaſtanowienie przyrodzo=
19:
ney rzecży/ pobudzá mocznie gich
20:
rzecż przyrodzoną.
21:
Perſicus.grafika
22:
¶ Brzoſkinia. Pferſig.
23:
Capitulum. 179.
24:
B
Rzoſkinia ieſth drze=
25:
wo ktore ieſt połaci=
26:
nie rzecżone Perſicꝰ
27:
dlá tego iſz w perſkiej
28:
ziemi tym imieniem rzecżony zácz
29:
ny cżłowiek to drzewo rozpłodzył
30:
Owocz thego drzewa w Perſijey
kolumna: b
grafika
1:
ieſt niedobry á prawie iadowiti ku
2:
iedzeniu, ale wnaſzich krainach ieſt
3:
barzo prijemny á nicz nieſzkhodzi
4:
kto go miernie pożywá.
5:
Plinius mowi w thrzecináſthych
6:
kxięgach powiadaiącz iſz też w E
7:
gipcie roſcie drzewo Brzoſkiniowe
8:
na kſtałt gruſzki/ w ty krainy na=
9:
ſze niebarzo dáwno ieſt wnieſione
10:
drzewo brzoſkiniowe, ſamego drze
11:
wa y gałęzi iego y liſciá ſmak ieſt
12:
gorzſki/ ocieraiączy/ owocz zbyt=
13:
nie iedzony/ ſzkodzi żołądkowi y
14:
nieſtrawnoſć w nim cżyni dlá przi
15:
rodzoney zimnoſci ſwoiey z wilgo
16:
tnoſcią zmieſzaney około trzecieo
17:
ſlopnia.
18:
Włoſnoſcz brzoſkinie.
P ij
Brzoskinia.

kolumna: c
1:
A Diaſcorides/ Brzoſkinie od=
2:
miękcżaią żywot gdy ſą dozrzałe
3:
á ſwieże/ ale niedozrzałe á ktemu
4:
vwiędłe/ ti więczey zaſtánáwiaią
5:
ſtolcze.
6:
B ¶ Też woda w ktoreyby wrzały
7:
Brzoſkinie/ krucżenie w żołądku
8:
y w ielitach oddálá/ ale liſt Brzo=
9:
ſkiniowy vſuſzony á na proch ſtłu
10:
cżony/ krew zaſtanáwiá mocznie
11:
ſkąd by kolwiek płynęła/ gdy tym
12:
prochem będzie poſypáno, yteż gli
13:
ſty w żywocie v dzieci zabijá dany
14:
s polewkhą albo na pępek z oliwą
15:
zmieſzáwſzy namazać.
16:
C ¶ Meſue piſze/ gdy liſcie Brzoſ=
17:
kiniowe weſpołek y s kwiatem bę
18:
dzie ſtłucżono w możdżerzu á po=
19:
tym będzie ſok wyciſniony ſthego
20:
liſciá/ ktorego gdy ſie dáſz złyſzkę
21:
napić temu kto by miáł gryzienie
22:
w żiwocie od iakich kolwiek chro=
23:
bákow/ zabijá ie mocznie y ſthol=
24:
czem wyrzuczá z żywota.
25:
Tákież też cżyni thym chrobákom
26:
khtore bywaią w vſzoch/ zową ie
27:
ſkorki/ zabijá ie y wyrzucza wen.
28:
D ¶ Też oleiek w aptekach cżynią
29:
z iądrek brzoſkiniowych/ ktori ieſt
30:
doſwiádcżony na bolenie vſzu kie
31:
dy będzie ciepło po kropce w vcho
32:
wpuſzcżony y około vſzu pomazo=
33:
wan.
34:
E ¶ Thenże Meſue piſze onich iże
35:
pragnienie oddáláią y żołądek po
kolumna: d
1:
ſilaią á zwłáſzcża Brzoſkinie ma=
2:
łe wonią nieprijemną z vſth od=
3:
dálaią/ y owſzem lubiezną cżynią
4:
¶ Też Auicenna piſze o Brzoſki F
5:
niach iſz ſą wilgotnego przyrodze
6:
niá á przeto też laczno prochnieią
7:
w żołądku mdłym/ ktore też bro=
8:
nią płynienia wylkoſci złech do żo
9:
łądka z inſzych cżłonkow dlá ſwey
10:
cirpnoſci ktorá ſie złącżyła poſpo
11:
łu z odwilżatnoſcią żywota.
12:
¶ Daią też chęć ku iedzeniu/ a G
13:
le Brzoſkinie niemaią być iedzone
14:
po inſzych potrawach/ abowiem
15:
cżynią nieſtrawnoſć onego wſzit=
16:
kiego pokarmu pierwey iedzonego
17:
ale maią być iedzione przed inſze=
18:
mi karmiami/ dlá teo iſz ſie richło
19:
tráwią w żołądku y richło potim
20:
zżołądka wychodzą zaktoremi też
21:
y inſzy pokárm poſtępuie/ zawſze
22:
ſwieże ſą lepſze niżli ſuſzone/ acż=
23:
kolwiek y ſuſzone daią thucżnoſci
24:
cżłowiekowi niemało.
25:
¶ Tenże Auicenna radzi dawać H
26:
Brzoſkinie ludziom tim ktorzi mie
27:
waią niemocy z melankolijey ſpá
28:
loney, iako tim czo miewaią quar
29:
tány/ czo miewaią melankolią iż
30:
od rozumu odchodzą/ tedy takim
31:
ſą brzoſkinie dobre ku iedzeniu dlá
32:
odwilżeniá ciała y krwie ſpáloney

strona: 111

Pępkowe ziele.Liſt 111.

kolumna: a
1:
Perfoliata.grafika
2:
¶ Pępkowe ziele. Nabelkraut.
3:
Capitulum. 180. grafika
4:
A
T
O ziele ma liſt podo=
5:
bny ſzałwiowemu liſ=
6:
tu/ ktory liſt obeymu=
7:
ie rozgi przy kthorych
8:
roſcie/ na kamiennych y na piaſ=
9:
cżyſtych mieſczach roſcie.
10:
B ¶ Proch vcżyniony z liſtu tego
11:
zielá/ dany ku piciu w winie tym
12:
ktorzy ſą roſpukli/ oſobną pomoc
13:
ſtąd maią.
14:
C ¶ Też gdyby ktory cżłowiek al=
15:
bo dziecie miało ranę na pępku/
16:
tho ziele ſtłucżone z liſciem/ prziło
17:
żone na pępek/ rany barzo mocz
kolumna: b
1:
nie goij/ á zwłáſzcża gdi ktoremu
2:
dziecięciu pępek roſcie z żywotha,
3:
tedy iedno przykładáy thego zielá
4:
ſtłucżonego na ſamy pępek/ wpę=
5:
dziſz weń á niebędzie ſniego wyra
6:
ſtáł.
7:
Pſilium.grafika
8:
Capitulum. 181. grafika
9:
P
Siliū ieſt ziele liſtu A
10:
koſmateo y ſamo wſzitko
11:
ziele koſmate/ gałąſki
12:
prawie sſameo poſrzod
13:
ka pretu wyráſtaią/ ſamo ziele w
14:
zwyſz na połtori piędzi, na ſamym
P iij
Pſilium.

kolumna: c
1:
wirzchu teo zielá głowecżki roſthą
2:
okrągłe po dwu y po cżterzech, w
3:
ktorych ieſt naſienie cżárne á twár
4:
de iako mak wielkie/ tho naſienie
5:
ieſt ktorego lekarze vżywaią/ okto
6:
rim Galienus piſze w oſmich kxię
7:
gach ſimplicium farmacorum/ iſz
8:
ieſth barzo vżitecżne á ieſt w wto=
9:
rym ſlopniu zimneo przirodzeniá,
10:
barzo mało wyſuſzaiączego/ kto=
11:
re naſienie w wodę ſie zanurza ta
12:
kie ieſt lepſze/ Niektorzy zową tho
13:
ziele pulicaria herba/ tho ieſt Ple=
14:
ſzne ziele/ iż naſienie iego ieſt pch=
15:
łám podobne. Neſienie tego zielá
16:
má włoſnoſć odmiękcżaiączą ży=
17:
wota tak iż ſtolcze pobudzá, áwſza
18:
koż Ioannes meſue capithulo de
19:
pſilio piſze iſz ieſth troiakiey farby,
20:
iedno biáłe drugie cżárne/ thrzecie
21:
brunátne/ lepſze ieſth miedzy nimi
22:
ktore ieſt pełne á miąſzſze á w wo=
23:
dę ſie pogrążá/ Ieſt to ziele dwo=
24:
iakiej oſoby rozney/ bowiem drżeń
25:
thego zielá ieſth zagrzewaiączy w
26:
cżwártym ſlopniu á tak ieſt moci
27:
przenikaiączey/ zarumieniaiączey
28:
yteż bębele cżiniączey á na koniec
29:
ieſt rzecż iadowitá, Skora zwierz
30:
chniá ieſt zbytnie oziąbiaiączá.
31:
B ¶ Serapio ſpowieſci Diaſco=
32:
ridis piſze iż ſamo ziele ſtłucżone á
33:
z rożanym oleykiem á z ocztem v
34:
cżyniony pláſtr/ ktory má mocz v
35:
ſmierzać bol y zapálenie khażdego
kolumna: d
1:
wrzodu y cżłonkow boleſci oddálá
2:
y bolenie głowy odeymuie gdy bę
3:
dżie na ciemię y na cżoło przyło=
4:
żon trochę rożaney wodki kthemu
5:
przylawſzy.
6:
¶ Też to ziele ſtłucżone á z ocz= C
7:
tem zmieſzane/ roſpukłym dzieciō
8:
ieſth pláſtr vżytecżny/ Theż broni
9:
roſć pępkha gdy będzie przyłożon
10:
na mieſczu.
11:
¶ Też woda w ktorey by warzo D
12:
no Pſilium ocukrowaná/ chłodzi
13:
cżłowieka y pragnienie oddálá z=
14:
bytnie w gorączych febrach/ y ſtol
15:
cze lekko cżyni.
16:
¶ Meſue znamiety lekárz then E
17:
tákież piſze o tim zielu/ iż má moc
18:
vſmierzaiączą/ rzeżanie y darcie
19:
wnętrzne ktore bywá w ielithach
20:
gładzącz y odwilżaiącz zdrapanie
21:
ich/ wydymanie krom ſtolcza (zo=
22:
wą tę niemocz Tenaſmon) oddá=
23:
lá przywodzącz lekko ſtolecz.
24:
¶ Sok wyciſniouy ſniego, theż F
25:
otwierá żywot/ iedno iſz barzo o=
26:
ziąbiá/ ktore oziębienie może być
27:
ciepłemi rzecżami naprawiono/
28:
iako czynamonem/ tatarſkiem zie
29:
lem albo korzennym winem.
30:
¶ Theż naſienie thego zielá ſma G
31:
żone albo vſuſzone/ zatwierdzá żi=
32:
wot/ ale tak ſurowe cżyni przepu=
33:
ſzcżenie/ ktoreo naſieniá miara na
34:
iedno wzięcie ieſth czo dwa groſza
35:
zawáżą/ á to naſienie troſzkę prze

strona: 112

Palma.Liſt 112.

kolumna: a
1:
thłukſzi má być namocżono przez
2:
kielko godzin w wodzie tak długo
3:
iſz s ſiebie puſci klijowatą wilkoſć
4:
á potym przeczedziwſzy á oczukro
5:
wáwſzy ciepło máſz thrunek wypić
6:
Abowiem cżyni przepuſzcżenie: ko
7:
lerę wypądzá/ á tak ieſth dobre le=
8:
karſtwo w gorączich febrach w ter
9:
cijánach y w łożnych ogniowych
10:
niemoczach/ dlá thego iże chłodzi
11:
pragnieniá broni y wolnoſć oddy=
12:
chaniá w pierſiach cżyni.
13:
Palma.grafika
14:
¶ Dłon kriſtowa. Palman paum
15:
Capitulum. 182. grafika
kolumna: b
1:
T
O ziele w leſiech y na A
2:
łąkach roſcie/ liſth má
3:
przyziemi á nanich ſą
4:
mieſcza pocżerniałe/
5:
korzenie má ſzyrokie iakho dłoni s
6:
palczy/ pręt na iednę piądz od zie
7:
mie/ á z wierzchu około pręta má
8:
kwiátki biáłey brunáthnoſci/ ieſth
9:
przyrodzeniá powietrznego/ w pir
10:
ſzym ſlopniu/ má moc włáſną ia
11:
dowitoſć s cżłowieka wymiatać/
12:
gdyby ie kto vſiebie noſił/ truciny
13:
ani babich cżár nietrzeba ſie báć.
14:
¶ Auicenna piſze iſz ieſt gorącze B
15:
y ſuche w wtorym ſlopniu/ mocz
16:
má ocieraiączą/ cżiſciączą ciała,
17:
cżłonkhom pomágá w ich przeka=
18:
zach/ też od złeo rozumu ku rozu=
19:
mowi przywodzi.
20:
Piperata.grafika
21:
¶ Pieprzycżka. Pfefferkraut.
22:
Capitulum. 183.
23:
Z
Iele ieſt ogrodne liſtu A
24:
ſzyrokiego y długiego
25:
iako miętka ale więcz
26:
ſzy/ pobielałey zielono
27:
ſci/ ſmaku kąſaiączeo barzo y pá=
28:
lączego/ ſzałſzę też ſniego działa=
29:
ią/ gorączoſć w nim panuie aże
30:
ku cżwártemu ſlopniu/ má mocz
31:
rzecży zimne roſpuſzcżać/ w oleiu
P iiij
Pieprzyczka.

kolumna: c
grafika
1:
gdy ią vſmażyſz á tym ciało tro=
2:
chę potrzeſz/ poth wzbudzá/ febrę
3:
zimną odpądzá/ dne trzew vſta=
4:
rych ludzi odeymuie/ też nadyma=
5:
nie cżini, mocż zaſtanowiony prze
6:
puſzcżá.
7:
Paſſule.grafika
8:
¶ Grœczkie wino. Weinper
9:
Capitulum. 184.
10:
A
I
Eſt ciepłeo przirodze=
11:
niá wpierwſzym ſlo=
12:
pniu, powietrznoſć w
13:
nim panuie/ theż má
14:
mocz iako y roziynki/ gdy gi wy=
15:
ciſnieſz z gronek á tej wodnoſci bę
16:
dzieſz pożywáł za lekarſtwo/ pierſi
kolumna: d
grafika
1:
miękcży/ wątrobę y lędźwi cżyſci
2:
Khamień s cżłowieka wypądzá/
3:
chęć cżyni ku iedzeniu gdy ie vwa=
4:
rzy z babką á pije tę wodę/ krwią
5:
plwanie zaſtanáwiá.
6:
Pes milui.grafika
7:
¶ Kaniá noga. Gaierfuſz.
8:
Capitulum: 185.
9:
T
O ziele vſthawicznie A
10:
przy leſiech á przy mo
11:
krich mieſczach roſcie
12:
Liſthy má iako kozłek
13:
ſkarbowane á w poſrzodku cżyr=
14:
wone/ pręt wyſoki á na wierzchu
15:
kwiat biáły á długi iakoby kotcże
16:
ogony/ má mocz goijć zimnicze

strona: 113

Kania noga.Liſt 113.

kolumna: a
grafika
1:
cżwártego dnia/ warzyć to z iele=
2:
niem iężykhiem á to pić/ zimnicze
3:
lecży/ dnę vſmierzá wſzytkiego cia
4:
ła.
5:
Premorſa.grafika
6:
¶ Cżartowo ziobro.
7:
Capitulum. 186.
8:
A
P
Rzy leſech y na niekto
9:
rich łąkach to ziele ro
10:
ſcie/ korzeń ma wkoło
11:
pobielały á w poſrzod
12:
ku iakoby vkąſił/ liſty má długie
13:
ſzyrokie á gładkie po ziemi ie kła=
14:
dzie/ pręth wypuſzcżá na łokieć w
15:
zwyſz á na wierzchu má głowecż
16:
kę modrą. Ieſt przirodzeniá ciepłe
kolumna: b
grafika
1:
go w threcim ſlopniu/ ſuchego w
2:
wtorym/ Má mocz otwieraiączą
3:
przenikhaiączą/ wygryzaiączą/ y
4:
pot pobudzaiączą.
5:
¶ Proch s korzeniá tego zielá s B
6:
prochem biedrzeńcowym zmieſzać
7:
ciało ktore bywá iakoby wody peł
8:
no/ czo ſie to ſtháwá dlá zimnych
9:
wilkoſci: roſpuſzcżá á cżyni łacz=
10:
nieyſze ku wygnaniu thych wilko=
11:
ſci/ Fortki przechodne w ciele oth=
12:
wierá/ á potym wilkoſć tey wod=
13:
nocielnoſci wyganiá.
14:
¶ Theż mocz wygániá/ Duſz= C
15:
noſć s kaſzlem w pierſiach odymá
16:
A to tak cżyniącz/ wárz naprzod
17:
w winie korzeń piotruſzcżany á po
18:
tym w tim ſamym winie pożiwáj
19:
thych prochow poranu y wiecżor/
Koſmaczek.

kolumna: c
1:
Dnę trzewną vſmierzá/ Gdy by
2:
mor na owcze albo iny dobytek
3:
pádł/ dawać to bydłu ieſć oſála=
4:
iącz/ Ale vwarzyć á gdy iego ſok
5:
w leieſz do wody á to dáſz pić/ w=
6:
ſzythki cżari od bydła giną precż/
7:
D ¶ Theż ktoby miáł niemocz pa=
8:
daiaczą/albo komu by ſie dopie=
9:
ro przydała/ ſtłucż korzeń tego zie
10:
lá/ s korzeniem piwoniowym/ á
11:
dawać niemocznemu w ſzałwijo=
12:
wey wodcze/ albo tak then korzeń
13:
ſurowo gryſć/ mocznie oddálá tę
14:
niemoc, á máſz go pożiwać ze trzi
15:
niedziele.
16:
Piloſella.grafika
17:
Koſmácżek. Wund kraut.
18:
Capitulum. 187. grafika
kolumna: d
1:
K
Oſmácżek ieſt ziele le A
2:
ſne/ wyſokie/ liſty má
3:
długie/ ſzyrokie/ mięk
4:
kie, na kończu cienkie,
5:
pobielałe/ pręthy puſzcżá wyſokie
6:
ku gorze od korzeniá á około prą=
7:
ciá liſthecżki drobniuchne z gałą=
8:
ſki/ na wierzchu maią głowecżki
9:
koſmate s kwiatem brunátnym/
10:
á wthych głowkach naſienie ma=
11:
lucżkie naſienie biáłe á podługo=
12:
wate á barzo twarde/ gałąſki nie
13:
ſą okrągłe ale nieiako granowite
14:
Ieſt przyrodzeniá napoły zimneo
15:
y napoły ciepłego/ wſzakoż wżdy
16:
więczey má gorączoſci z nieiakhą
17:
gorzkoſcią/ Má moc ocierać/ cży
18:
ſcić/ naprawiać, y boleſci vſmie=
19:
rzać.
20:
¶ Wárz Koſmácżek z biedrzeń B
21:
czem (niebędzieſzli miáł mnieyſzeo
22:
tedy ſtym poſpolitym, wſzytko do=
23:
brze) z zielem co ie zową wołowy
24:
ięzyk/ z zielem czo ie zową gruſz=
25:
cżycżka/ z zielem ktore zową ſtar=
26:
cżek/ z żywokoſthem mnieyſzym/
27:
wárz to w cżyſtym ſtharem piwie
28:
w cżárnem albo też y w proſtem/
29:
dáy to pić rannym/ ſthłucżonym,
30:
z wyſoka vpadłym/ vbitim ſuche
31:
mi ranami/ albo wſzitkim ktorzy=
32:
by takowemi vrazy byli obciążeni
33:
barzo to lekarſtwo pożytecżne ieſt
34:
wſzytkim takowym/ yteż zemdlo=
35:
nym od cięſzkiey prácze/ od dzwi=

strona: 114

Rdeſt.Liſt 114.

kolumna: a
1:
ganiá cięſzkiego przerwanym.
2:
C ¶ Theż woda tego Koſmácżku
3:
zmieſzáná z miodem/ z mąką
4:
wilczeo grochu/ rany cżyſci y mięſo
5:
w nich naráſzcżá, ſwierzb ſpąddzá
6:
boleſć y otok z rauy wyciągá.
7:
Niektorzy w miaſto teo Koſmácż
8:
ku biorą korzenie niedoſpiałkowe,
9:
ale wtem błądzą/ wſzak może ſły
10:
nąć koſmacżek polny.
11:
To ziele gruſzcżycżka o ktorymem
12:
powiadał że go tham potrzeba w
13:
to lekarſtwo, inaceiem ci go po pol
14:
ſku mianować nie vmiał telko to
15:
ziele w leſiech roſcie liſt ma podo=
16:
bny polney gruſzcze/ latoroſl ma
17:
długą barzo/ po ziemi ſię pnie/ á
18:
około latoroſli kwiatek białawy,
19:
gdi kwiatek opadnie/ thedi nanim
20:
iagody zielone zoſtaią.
21:
Perſicaria.grafika
22:
¶ Rdeſt. Flech kraut.
23:
Capitulum. 188.
24:
A
R
Deſth má liſty podo=
25:
bne brzoſkwianemu j
26:
ſam iey podobny ieſt
27:
w moczy/ Ieſth też y
28:
drugi ktory má na liſciech mieſca
29:
cżárne/ má też mocz cżerwie w cie
30:
le zabijać iako y liſt brzoſkwiany/
kolumna: b
grafika
1:
Ktore by bydlę miało robaki z o=
2:
brażeniá w ranie/ ten Rdeſt ſtłucż
3:
á wyciſnąwſzi tę wodę ſniego zie=
4:
loną, tą wodą wymywać á chceſz
5:
li aby tho moczniey działało włoż
6:
gi pierwey do gorzelczu, á potym
7:
do rany wpuſzcżáy.
8:
¶ Też gdy gi ſtłucżeſz á będzieſz B
9:
brzuch okładáł/ gliſthi vmárzá w
10:
żywocie. Ten Rdeſt roſcie pry mo
11:
krych mieſczach/ ktory niemá na
12:
liſcie cżárnoſci/ ieſt kąſaniá barzo
13:
oſtrego aż gi niektorzy zową piper
14:
wodny/ ale gi podobniey zwać rze
15:
żucha wodna/ ſlowie ſenecion.
16:
Pulicaria.grafika
17:
¶ Płeſznik. Floch kraut.
Płeſznik.

kolumna: c
grafika
1:
Capitulum. 189.
2:
A
P
Leſznik dla thego ieſth
3:
nazwan iſz od nieo zdi
4:
chaią pchły/ Ieſt zie=
5:
le troie, wielkie jmniej
6:
ſze/ y ieſzcże mnieyſze/ Więcżſzy y
7:
namnieyſzy ſą ſobie podobni w li=
8:
ſciu y w kwieciu/ liſt maią podo=
9:
bny ku oliwnemu albo ku wirzbo=
10:
wemu ale nieczo oſtrzeyſzy y mięſz
11:
ſzy/ wiethſzy ma won ią nie lubą,
12:
ieſt wyſzi niż łokieć/ á mnieyſzy ia=
13:
ko tego poł/ kwiat ma żołty/ ko=
14:
rzenia ieſt niepożytecżnego/ wſzit=
15:
ki ſą iednakiey moczy y iednakieo
16:
pozytku w lekarſtwie/ Ieſth thedy
17:
Pleſznik gorączeo przyrodzenia w
18:
trzecim ſłopniu á ſuchego w wto=
kolumna: d
1:
rym ma mocz roſpuſzcżaiączą/
2:
warzyć go w wodzie á polewać zie
3:
mię/ Pchły pozdychaią/ albo go
4:
po ziemi naſlać/ Vkąſzenie od ia=
5:
dowitego zwierzęcia lecży.
6:
¶ Gdi wielki z mineyſzym vſma B
7:
żiſz w oleiu/ zimnoſć wſzelką gdzie
8:
bykolwiek była/ gdy thym poma=
9:
żeſz zagrzewa y odpądzą/ w winie
10:
warzony á pity: duſznoſć w pier=
11:
ſiach odeymuie.
12:
¶ Też vwarzyć liſt s kwiathem C
13:
w winie á pić/ iadowi kſerczu przi
14:
ſthępić nie dá/ vpławy niewieſcie
15:
y mocż zaſtanowiony/ y płod v=
16:
marły wygániá.
17:
¶ Też gi warzyć w wodzie á v= D
18:
czynić wannę aby w tim pani ſie
19:
działa/ boleſć w maciczy vkráczá
20:
y wycżyſciá ią.
21:
Srzedni Płeſznik roſcie na mieſt=
22:
czach wilkich/ á nieieſt tak wonny
23:
ieſt ſilny/ pręth miąſzſzy ma długi
24:
na połtora łokcia/ liſty miękkie á
25:
mało pożytecżne.
26:
Poligonia.grafika
27:
¶ Szcżotki.
28:
Capitulum. 190.

strona: 115

Szczotki.Liſt 115.

kolumna: a
grafika
1:
D
Iaſcorides piſze otim
2:
zielu: ktore Poligonꝰ
3:
zowie/ ieſt ziele maią
4:
cze cienkhie rożdże á
5:
barzo ſękowate/ kthore ſie na zie=
6:
mi ſciele/ liſt rucie podobny iedno
7:
iſz przedługowaty á miękki/ naſie
8:
nie ma doſić iakmiar przi każdim
9:
liſtecżku/ kwiat ku białoſci ſkłō
10:
Ieſth theż drugie ziele Poligonos
11:
ſamicza kthore roſcie iakoby zbło
12:
wydłubane w poſrzodku á ſękho=
13:
wathe przy ktorych ſękoch roſzcżki
14:
wyraſtaią drobne/ á na nich liſtetz
15:
ki drobne iakoby na choijnie/ kho=
16:
rzeń thego ziela nieieſt vżythecżny
17:
ku lekarſtwam/ Tho ziele na mo=
18:
krich mieſczach roſcie.
kolumna: b
1:
¶ Plinius wedwudzeſthych y w
2:
oſmych kxięgach piſze iże Poligo=
3:
nium ieſt krwawnik ktory przy ſa=
4:
mey ziemi roſcie/ liſtek má drobny
5:
rucianemu podobny/ iedno iſz ieſt
6:
dwoiakiego rodzaiu/ to ziele ktore
7:
ieſt podobne krwawnikowi ieſt ſá=
8:
miecz/ naſieniá y liſcia drobnego
9:
má barzo wiele.
10:
¶ Sok ſtego zielá wyciſniony, z B
11:
noſa krew płynączą zaſthanáwiá
12:
gdy będzie w nozdrze wpuſzcżony
13:
¶ Sok tego zielá z winem zmie C
14:
ſzany/ krwawą biegunkę y każdą
15:
inſzą: zaſtanáwiá mocznie to wi=
16:
no natſzcżo pite/ á to cżini dlá mo
17:
czy ſwey przyrodzoney/ cierpnią=
18:
czey y oziąbiaiączey/ ocżym Dia=
19:
ſcorides piſze.
20:
¶ Też toż wino ieſth vżytecżne D
21:
naprzeciwko vkąſzeniu pſa wſcie=
22:
kłego y każdego iadowitego zwie=
23:
rzęcia/ Itheż na każdą zimniczę
24:
ieſt ſok tego zielá dobri/ gdi będzie
25:
wzięth godzinę przed ográżaniem
26:
To maſz rozumieć o ſamczu/ bo=
27:
wiem ſamiecz ieſt byl roſtącza do=
28:
ſyć miąſzſzo gałęziſko/ ſękowatho
29:
przy ktorych ſękoch gałąſki wyra
30:
ſtaią/ naktorich liſt roſcie gruſzko
31:
wemu podobny/ korzeń ieſt nikcże
32:
mu pożitecżny/ roſcie na mokrech
33:
mieſtczach, ale ſamo ziele ma wło
34:
ſnoſci thakież iako y ſamiecz/ ale
35:
daleko podleiſze, á to ieſt rzecżono
36:
włoſnie Szcżotki.
Soſna.

kolumna: c
1:
Pinea.grafika
2:
¶ Soſna. Kinpaum.
3:
Caſtitulum. 191. grafika
4:
A
S
Oſna ieſt drzeuo viel
5:
kie s ktorego żywicza
6:
wypływá/ też owocz
7:
daie/ to ieſt ſzyſzki/ ſą
8:
też ine w inych ziemiach ktore da=
9:
ią owocz wielki/ to ieſt iądra wiel
10:
kie białe (zową ie w aptekach Pi=
11:
nee) ſą lekarſthwem przeciw kaſz=
12:
lowi y ktoby miáł płucza ranione
13:
á plwáł by krwią/ I thym ktorzy
14:
ſuchoti maią/ ſą ty ziárnka pożi=
15:
tecżne/ Naprzeciwko zapáleniu lę
16:
dzwi/ y też przeciw zápáleniu mo
17:
cżu/ I przeciw rzezaniu ſą dobre
kolumna: d
1:
gdy gich kto pożywá z naſieniem
2:
málonowym y s czukrem.
3:
¶ Theż cżłowieka wyſchłego/ y B
4:
wypragłego poſilá/ ſtłucz ie z mi
5:
gdáły/ átak tego cżęſto pożywać.
6:
¶ Też ktoryby cżłowiek wyſechł C
7:
żeby na ſobie ciała niemiáł/ albo
8:
gdyby w nim wyſchły wilkoſci do
9:
bre przyrodzone od wielkiey gorą=
10:
czoſci/ albo od kaſzlu ſuchego/ al=
11:
bo od krwawego chárkániá/ y od
12:
inych niecżyſtoſci duſzączich/ albo
13:
dla owrzedzeniá płucz, albo inſzich
14:
cżłonkow w kthorych ſie dychanie
15:
przechowawá/ Nápierwey wziąć
16:
migdáły á obłupić ie/ Iądra ſo=
17:
ſnie zamorſkiey/ mak biały/ muſz=
18:
katowego kwiatu Wmocż ty rze
19:
cży w rożaną wodkę/ prziłoż theż
20:
krochmalu y czukru cżyſtego/ / ale
21:
ty ziarnka Soſnowe ſetrzi w pa=
22:
newcze/ á to wſzitko poſpołu zmie
23:
ſzay/ przyley zaſię wodki rożaney
24:
czoby doſić było/ nadziałáyże ſte=
25:
go ſzthucżek okrągłych á dáy gim
26:
vſchnąć/ á zawżdi rano y o nieſz=
27:
porzech iednę ſtuczkę z iádáy.
28:
¶ Naſza Soſma polſka ty mo D
29:
czy właſne ma/ iey mocz ieſt w li=
30:
ſciu/ w ſkorze/ w żywiczy/ Liſthy
31:
iey warzyć w oczcie á thym vſtha
32:
wymywać/ Flux z głowy wycią=
33:
ga/ Też gi warzyć w wodzie á v=
34:
ſta płokać ſmrod ktori z vſt bywa
35:
y bolenie zębow odeymuie. Thąż

strona: 115 (B)

Soſna.Liſt 116.

kolumna: a
1:
wodą rany wymywać/ ieſth gim
2:
wielkiem lekarſtwem.
3:
E ¶ Też gdy vwarzyſz tho liſcie w
4:
cżyrwonym winie/ á gdyby thym
5:
rany ſwieże wymywał ciepło/ bez
6:
żadnych maſci ie zgoiſz/ Ranam
7:
ſtarem kthoreby wiatr obwionął,
8:
to lekarſtwo nic niepomoże Sko
9:
ra ma w ſobie ſuchoſć j cirpnienie
10:
á przeto barzo ſuſzy.
11:
F ¶ Gdyby ſie kto oparzył á bę=
12:
bele ſie zdziałały á pothym gdyby
13:
ſie ty bębele ſprzepukały/ ſetrży tę
14:
ſkorę na proch á zmieſzaj z białem
15:
kadzidłem á tym poſypuy.
16:
G ¶ Kdmu by ielitho wychodziło
17:
wziąć tego liſtu ſoſnowego á ro=
18:
ſparzyć gi w gorączu/ po
19:
tym roſpuſcić hałunu w winie na
20:
ogniu á w tim winie zmacżać ſu=
21:
kna płat/ potym położyć na they
22:
borowinie roſparzoney á kazać te
23:
mu na to ſieſć/ ielitho wtłacża do
24:
żywota.
25:
H ¶ Zywicza Soſnowa ktora ieſt
26:
wonna/ ſwiatła/ kruwka/ ta ieſth
27:
dobra/ bo zagrzewa/ roſpuſzcża y
28:
cżyſci plugaſtwa z ran. Gdi zmie
29:
ſza z grynſzpanem á vcżyni plaſtr,
30:
ktory plaſtr gdy przikłada na par=
31:
ſzywą głowę/ goij thy parchy złe
32:
I ¶ Też ranę wycżyſciwſzy zawie=
33:
ra/ roſpuſć żywicze z woſkhiem w
34:
oliwie á prziłożyć ku themu aloe y
35:
białego kadzidła/ y Sarkokollū
kolumna: b
1:
wſypać á zmieſzać ſpołem/ tho bę
2:
dzie iako maſć/ potym ſtey maſci
3:
plaſtry działać á przikładać na ra
4:
ny, barzo ie mocznie goij.
5:
¶ Też cżłowiek ktori ma ſuchoti K
6:
Dobrze aby ſiedział w boru mie=
7:
dzy prawą ſoſniną aby wonia ſo=
8:
ſnowa weń ſzła vſty/ gdi dycha te
9:
dy ią bedzie brał w ſię/ bo ta wo=
10:
nia gdy przydzie do płucz/ ranie=
11:
nie gich albo owrzedzenie goij/ á z
12:
właſzcża gdy tam ſiedzącz wycżi=
13:
ſciſz płucza charkaiącz y pluiącz.
14:
¶ Też ſziżki vwarzone w wodzie L
15:
wrzody y przymioti ſmrodliwe na
16:
nogach lecży gdy thim będzie wy
17:
mywał/ ale prziłoż ktym ſzyſzkam
18:
hałunu y kadzidła białeo/ á zwła
19:
ſzcża cżłowiekowi nie tłuſtemu ieſt
20:
to lekarſtwo pożytecżne.
21:
¶ Theż ktho by miał ranę á dla m
22:
wielkiej wilkoſci niechciała mu ſie
23:
zgoić/ ſethrzy ſkorę Soſnową á
24:
zaſypuy tym prochem/ wyſuſzy ią
25:
y zgoij barzo dobrze.
26:
Pirula.grafika
27:
¶ Czuſzcżycżka. Wintergrin.
28:
Capitulum. 192.
Czuſzczyczka.

kolumna: c
grafika
1:
A
W
Leſiech roſcie to ziele
2:
liſth ma podobny ku
3:
gruſzcze polney/ byl
4:
na ktorey liſth roſtie
5:
ieſt twarda/ korzonki ma małe á
6:
cienkie/ ieſth gorzkie y cirpnącże/
7:
ieſt ſlożone od ognia y z ziemie/ á
8:
tak ieſt przeciwney moczi/ vranio=
9:
nych ſuchemi ranami/ albo vtłu=
10:
cżonych/ y też z wyſoka vpadłych
11:
zbiegłoſc krwie w kupę roſpuſzcża
12:
zethrzeć to ziele á dać ſie go napić
13:
z reuponthycum/ I w żyłach złe
14:
zbytki trawi, rany otwieraiąc goij
15:
y otokowi broni przyſtępować do
16:
rany.
17:
B ¶ Też przepukłe rzecży albo prze
18:
rwanie ſpaia/ owrzedzenie w mie
19:
chierzu y w maciczy goij.
kolumna: d
1:
¶ Gdy go przywarzi á tą wodą C
2:
wymywa rany smrodliwe przyło=
3:
żywſzi do tey wody hałunu/ gnoy
4:
z rany wycżiſcia y ſmrod odeymu
5:
ie/ rozgnijać ſie ranie niedopuſzca
6:
wilk wrzod na nodze goij/ j wrzod
7:
kthory zowa rak/ niedopuſzcża ſie
8:
im rosſzerzać.
9:
¶ Też gdy gi na mieſtcze przepu D
10:
kłe prziwiąże/ albo vwarzywſzi tę
11:
iuchę ſnieo pije/ przepuknienie ſt=
12:
warza/ albo go nakłaſć w worek
13:
á vwarzywſzy gi w cżyrwonym
14:
winie przyłożywſzy hałunu á wo=
15:
dy przylawſzy/ ciepło na przepukli
16:
nę przykładać á przywięzować że=
17:
by tak na tym trwało/ á to maſz
18:
cżynić do iedēnaſcie dni/ iedno nie
19:
wiele ſobą ruſzać/ y owſzem ſka=
20:
kania ſie chronić.
21:
Ggy ia warzy w piwie á tho E
22:
piwo pije, łamanie j kłocie wnątrz
23:
odeymuie.
24:
Ouercus.grafika
25:
¶ Dąb. Der aich.
26:
Capitulum 193.
27:
D
Ab ieſth drzewo wiel= A
28:
kie/ ktorego liſt y żo=
29:
łądz y dębiankhi go=
30:
dzą ſie w lekarſtwa/
31:
Naprzod tedi o liſciu będę powie=
Dąb.Liſt 115.

kolumna: a
grafika
1:
dáł/ Są zimnego y ſuchego przi=
2:
rodzeniá/ maią mocz wyſuſzaią=
3:
czą y ſciągaiączą w kupę/ yteż z=
4:
wieraią mieſthcza przepukłe albo
5:
przerwane.
6:
B ¶ Też warzyć liſty dębowe/ bab
7:
kę/ rożą/ pozimki/ lakriciją/ á to
8:
pić, owrzedzenie albo ranienie płuc
9:
goij/ Cżyrwoną biegunkę zaſtha=
10:
náwiá/ y wraczanie/ Proch z liſtu
11:
Dębowego rany ſtulá.
12:
C ¶ Też gdy vwarzyſz liſt dębowy
13:
w cżyrwonym winie/ á ktemu a=
14:
loe przyłożyſz/ mirri á tim vſta bę
15:
dzieſz wymywać/ ſmrod gich odey
16:
muie/ zęby ſlabo ſiedzącze vmocz
17:
niá/ mieſo koło zębow ſcieńcżá/
18:
w dziąſlach rany ſpáiá y goij.
19:
D ¶ Theż warzyć liſthy w cżyrwo=
kolumna: b
1:
nym winie á tym wymywać ſwie
2:
że rany/ á z wierzchu zaſię liſtem
3:
przykładać/ to ſamo ranę goij/ a=
4:
le ſtarą ranę muſiſz wygnoić/ bo=
5:
wiem to lekarſtwo nieprzemoże iej
6:
ku zgoieniu.
7:
¶ Zołądz też ieſt zimnego przi= E
8:
rodzeniá w pirwſzem ſlopnu á ſu=
9:
chego w wtorym/ ieſt też cirpnią
10:
czy/ á thak ſwoią cirpnoſcią bie=
11:
gunki krwawe y mocż zaſthaná=
12:
wiá.
13:
¶ Proch ſniego vcżinić á zmie= F
14:
ſzać z rożanym oleykiem/ á na go
15:
rącze bolącżki pokiby ſie ieſzcże nie
16:
zmoczniły vcżyniwſzy pláſtr przy=
17:
kładać y około wrzodow ciało ro=
18:
ziadaiączych pláſtr then okładać,
19:
gorączoſć rozgániá y gryzienie.
20:
¶ Cżaſzołki kthore ſiedzą na ie= G
21:
dnym kończu żołędzia/ gdy ſnich
22:
proch vcżyni á roſpuſci gi wodką
23:
babcżaną iſzby gęſto było/ tym o=
24:
kładać brzuch/ biegunkę cżyrwo=
25:
ną zaſtanáwiá/ owrzedzenie goij
26:
trzew.
27:
¶ Też vwarzyć żołądz/ z ſporzi H
28:
ſzem á to pić/ thrzewa vmoczniá
29:
Mocż mnoży/ dzieciem kthore ſię
30:
w noczy vſikaią ieſt dobre picie I
31:
też proch ſtych cżaſzołek wilgothne
32:
wrzody wyſuſzá y goij.
33:
Dębiánka khtorá na dębie roſcie/
34:
ieſt tegoſz przyrodzeniá czo y gal=
35:
las albo też żołądz/ Możeſz ſnich
O
Roza.

kolumna: c
1:
lekarſtwo cżynić y z żołędziu
2:
ale viedz że to ie máż zbierać poki ſą
3:
niedoſtałe á piczne/ gdi iuż ſą ſu=
4:
che nicz ponich/ z hałunem á z bo
5:
lum armenū náprzigodnieyſze ieſt
6:
ich lekarſtwo.
7:
Roſa.grafika
8:
¶ Rożá. Roſen.
9:
Capitulum 194. grafika
10:
A
R
Ożá ieſt zimná w pir
11:
wſzym ſlopniu/ ſuchá
12:
w wthorym ſlopniu/
13:
Rożá zielona yteż ſu
14:
chá godźi ſie ku lekarſtwám/ wie=
15:
le rzecży przyprawuią s kwiátkow
kolumna: d
1:
Rożanech, náprzod miodek Roża
2:
ny/ czukier Rożany/ ſirop Roża=
3:
ny/ oleiek Rożany/ wodka Roża
4:
na. Miodek Rożany thak bywá,
5:
Náprzod wárz miod przeſny, s ſzi=
6:
muygi á potym preczedz/ wktory
7:
miod nakładz kwiáthkow Roża=
8:
nych drobno ie ſkraiáwſzy á przy=
9:
wárz throchę. Czukier Rożany
10:
tak máſz cżynić/ Wezmi kwiay=
11:
ki rozane ktoreby ſie ieſzcże niedo=
12:
brze roſkwitnęły á pothym ie dro=
13:
bno ſkráy albo s ſiekháy z białym
14:
czukrem zmieſzáwſzi włożywſzy w
15:
ſklánkę wyſtáw na ſlończe iſzby ſie
16:
tak dobrze zmieſzało/ y vkwaſiło.
17:
Sirop Rożany tak cżyń/ We=
18:
zmie ſoku Rożanego zmieſzáy gi z
19:
biáłym czukrem á wárz vognia s
20:
połgodziny/ ktory ieſt dobry fleg=
21:
maticom/ Malonkolicom/ ytheż
22:
kolericom mdłym dlá vmnieyſze=
23:
niá duchow ożywiaiączych/ ytheż
24:
ktemu ieſt vżytecżny czukier Ro=
25:
żany á náwięczey kholericom/ ale
26:
flegmaticom wieczej ſlużi miodek
27:
rozany á z włáſzcża z wodą w kto
28:
rej by było warzono naſienie włoſkieo
29:
kopru/ á to dlá wycżyſcieniá
30:
żołądka z niecżyſtoſci flegmiſtych.
31:
¶ Czukhier Rożany ma włoſ= B
32:
noſc poſilaiącą j zaſtanawiaiącą
33:
żywotowe biegunki/ á tak naprze=
34:
ciwko cżyrwoney niemoczy ieſt do
35:
bry/ y naprzeciwko inſzym biegun

strona: 116 (B)

Roza.Liſt 116.

kolumna: a
1:
kám A w takich niemoczách máſz
2:
przymieſzać prochu maſthykowego
3:
dlá więczſzego poſileniá żołądka y
4:
inſzich ielit.
5:
C ¶ Też Rożany czukier ieſt dobri
6:
naprzeciwko wraczaniu z deſzcżo=
7:
wą wodą.
8:
D ¶ Też naprzeciwko omdlewániu
9:
y teſknoſciám kthore bywaią z za=
10:
pálenia duchow ktore od ſerca po=
11:
chodzą/ á tak wodka rożana y ſi=
12:
rop rożany u czukhier rożany ſą
13:
rzecży barzo dobre na to.
14:
E ¶ Theż naprzeciwko zapáleniu
15:
wątroby y naprzeciwko głowney
16:
boleſci/ namaż mieſtcze gdzie ieſth
17:
wątroba oleykiem Rozanym al=
18:
bo ſkronie: pomoże.
19:
F ¶ Też komu ſie ciało zbytnie o
20:
tworzy tak iż pot zbytnie płynie/
21:
namaż ie rożanym oleykiem zmie
22:
ſzáwſzy gi z prochem cżyrwonych
23:
Sandalow y biáłych.
24:
G ¶ Też oleiek rożany cżynią nie=
25:
ktorzy/ Nakładą rożej w oliwę w
26:
ſkleniczę á potem ią wyſtawią na
27:
ſlończe.
28:
H ¶ Też miodek rożany ieſt dobry
29:
na roſpaliny vſt á to gdi gi zmie
30:
ſzáſz z rożaną wodką, y naprzeciw
31:
omdlewaniu y ſmethkom/ gdy ſie
32:
napije albo wodki ſamey.
33:
I ¶ Twárz też pokrapiać możeſz/
34:
yteż na niemoczy ocżu ieſth dobrá
35:
wodka rożana. Serapio, Pande=
kolumna: b
1:
cta Auicenna w Kxięgach o mo=
2:
czach ſerdecżnych.
3:
¶ Theż ſok z rożey wyciſniony z K
4:
winem zmieſzany á trochę prziwa
5:
rzywſzy/ bolenie głowy oddálá.
6:
¶ Też naſienie rożane ſtarte na L
7:
proch/ ktorym prochem gdy będą
8:
dziąſla natarte/ bolenie zębow v=
9:
ſmierzá j dzięgna wyſuſzá/ ſama
10:
rożá poki ſie ieſzcże niedobrze roſ=
11:
kwitnie.
12:
¶ Gdi będzie w wodzie vwarzo m
13:
na á trochę oczukhrowáná/ bie=
14:
gunkę zaſtanáwiá/ żołądek y gło
15:
wę y ſercze poſilá kiedy on ſiropek
16:
natſzcżo będzie pity.
17:
Może theż ſobie ocży macżać thą
18:
wodką kto by miáł bolenie z lipko
19:
ſcią y ſzcżyrwonoſcią w ocżoch.
20:
Raffanus.grafika
21:
¶ Rzodkiew. Rettich.
22:
Capitulum 195.
23:
R
Zodkiew ieſt ciepłá y A
24:
ſuchá w wtorym ſlo=
25:
pniu/ á zwłáſzcża ko=
26:
rzeń rzodkwiany wię
27:
czey przyſluſze ku lekarſthwám/ á
28:
wieczey zieloná niżli ſuchá/ mocz
29:
má przecinaiączą j roſpądzaiącą
30:
Skthorego korzeniá cżynią ſirop
O ij
Rzodkiew.

kolumna: c
grafika
1:
ktory zową Oximel/ tym obycża
2:
iem/ Wezmi korzeniá Rzodkwia
3:
nego á wpuſć gi w oczet iſzby mo=
4:
knęło przez trzy dni á pothym go
5:
trochę w tym oczcie powárz á po
6:
tym przeczedziwſzy oſlodz gi mio=
7:
dem dobrze odſzymowanym/ abo=
8:
wiem ieſt dobry naprzeciwko quar
9:
tanie y naprzeciwko quotidianie/
10:
á gdy wmiaſto miodu włożyſz do
11:
ſtatek czukru/ thedy będzieſz miáł
12:
dobry ſiropek naprzeciwko quoti=
13:
dianie/ to ieſt naprzeciwko zimni=
14:
czy kthora bywa na khażdy dzień z
15:
ſloney flegmy/ y naprzeciwko ter=
16:
cianie ktorá bywá s kolery y s fle=
17:
gmy.
18:
B ¶ Też gdi chczeſz niecżiſtoſci fle=
19:
gmiſte z żołądka vſthy wywieſć/
kolumna: d
1:
thak vcżiń nakráy rzodkwie á na
2:
kładz iey w oczet á miodu trochę
3:
włoż á zagrzey/ á tak ſie naiedz o
4:
ney rzdokhwia y onę wode albo o=
5:
czeth z miodem wypiy/ á pothym
6:
włoż palecz w gardło czo nadalej
7:
możeſz/ wnetki bedzieſz miáł wra=
8:
czanie onemi niecżiſtoſciami ktore
9:
ſą w żołądku.
10:
¶ Też gdy Nać rzodkwianą w C
11:
winie vwarziſz/ ſpiołynkiem, á po
12:
tym ſtłucżeſz z oliwą, á tego zielá
13:
prziłożiſz na thwardoſć ſledziony,
14:
rozeydzie ſie pod tym twardoſć, á
15:
gdy thego na dymiona przyłożyſz
16:
thrudnoſć puſzcżaniá wody odey=
17:
muie.
18:
¶ Też woda z rzodkwie/ z blay= D
19:
waſem, ſtrochą miodku rożanego
20:
piegi zlicza ſpądzá y ſinoſć kiedy
21:
tem będzieſz namazowáł.
22:
¶ Też gdy kto pożywá rzodkwie E
23:
cżyni takiemu w żywocie wiathry
24:
y też rzyganie/ vrinę pędzi zagrze
25:
wá zołądek. Kto ią iádá przed o=
26:
biadem/ tedy wżnoſi pokarmy ku
27:
gorze á niedopuſzcżá ich ſpołem le
28:
żeć na ſpodku żołądka á tak j wra
29:
czanie cżyni/ ale kto ią iádá po o=
30:
biedzie/ tedy ſtolcze cżyni/ á pociſ=
31:
ká potrawy nadoł.
32:
¶ Też gdy rzodkiew będzie wa=
33:
rzona s potrawami inſzemi/ bro=
34:
ni kaſzlu kthory przychodzi z gru=

strona: 117

Chrzan.Liſt. 117.

kolumna: a
1:
bych niecżyſthoſci flegmiſthych w
2:
pierſiach panuiączich/ átak rzod=
3:
kiew ieſt dobrá tym ludziem ktho=
4:
rzy puchną s ſtrony flegmy zim=
5:
ney.
6:
G ¶ Też gdy ſok rzodkwiany albo
7:
woda iey będzie zmieſzana z mą=
8:
ką kąkolową, włoſi roſci y parchi
9:
z głowy z ganiá.
10:
H ¶ Też na ſlinogorz ieſt dobrá wo
11:
da rzodkwianá gdy kto vſta ſobie
12:
płocże gargarizuiącz długo, Se=
13:
rapio powiedá.
14:
I ¶ Też wodka z rzodkwie napá=
15:
loná/ na kamień mięchierzowy
16:
ieſt barzo dobrá łamiąc y z vriną
17:
s cżłowieka wypądzaiącz.
18:
Radix.grafika
19:
¶ Chrzán. Retitz.
20:
Capitulum. 196.
21:
A
C
Hrzán ieſt ciepły y ſu
22:
chi w trzecim ſlopniu
23:
korzeń chrzánowy go
24:
dzi ſie ku lekarſtwám,
25:
á iakmiárz iednakiey moczy ieſth
26:
chrzán z rzodkwią y też má w ſo=
27:
bie włoſnoſci ktore y rzodkiew/ ie=
28:
dno iſz nietak mocznie.
29:
B ¶ Platearius powiadá iżby na
30:
kamień miáł mocz chrzán wypą=
kolumna: b
grafika
1:
dzaiącz gi y łamiącz/ á náwięcej
2:
woda iego.
3:
¶ Theż woda chrzánowa cżyni C
4:
wraczanie gdy ſie iey kto napije á
5:
potim palczem pobudzi ſobie wra
6:
czanie.
7:
¶ Też liſty chrzánowe s ſzpiná= D
8:
kiem albo z ynemi potrawami po
9:
żywane: iadu bronią.
10:
¶ Też korzenie chrzánowe natſz E
11:
cżo iedzione albo w piciu wzięthe,
12:
wielcze zdrowiu pomágá/ iedno
13:
iż wiatry cżyni á od rżygania ieſt
14:
ſmrodliweo/ zwłáſzcża naſienie
15:
iego vrinę wywodzi, żywot otwie
16:
rá.
17:
¶ Theż náprzeciwko ſuchotám/ F
18:
ieſt dobry gdy gi vwarzyſz á s kár=
19:
miami pożywaſz/ bowiem ſpiekłą
O iij
Chrzan.

kolumna: c
1:
flegmę ſpierſi wywodzi.
2:
G ¶ Theż gdy vwarzyſz korzenie z
3:
wodą á z ocztem y z miodem prze
4:
ſnym á theo ſie napijeſz, wraczanie
5:
vcżyni/ yteż zagniłoſci vſt vlecżá
6:
y roſpadliny goij.
7:
H ¶ Theż ſinoſć z licza zganiá wo
8:
da iego.
9:
I ¶ Też naſienie chrzánowe w ocz
10:
cie vwarzone y w wodzie/ ktho ſie
11:
tego napije maiącz thwardoſć w
12:
ſledzionie/ zbędzie iey ſnadnie.
13:
K ¶ Gdy chrzán vwarzyſz weſpo=
14:
łek z nacią s korzeniem ſlázowym
15:
á potym ſtłucżeſz w możdżerzu á
16:
prziłożiſz to na twardą ſledzio=
17:
nę/ y opuchlina vmnieyſzi ſie pod
18:
tym znamieniem.
19:
L ¶ Pandectha mowi/ Iam pry
20:
wziął doſwiádcżenie tym chrzá=
21:
nie cżęſto kroć/ gdy pry gi vwárzi
22:
z bobrowemi ſtroymi iſz ſie rozey=
23:
dzie/ á teo ſie day napić/ bowiem
24:
ma mocz naprzeciwko chorobám
25:
pierſi zaſtarzałem kthore bywaią
26:
z niecżyſtoſci grubych.
27:
m ¶ Też naſienie chrzánowe ieſth
28:
dobre naprzeciwko iadowi: iakoby
29:
drijakiew.
30:
Raſis mowi ſpowieſci Serapi=
31:
owey iżby teo wielekroć doſwiád=
32:
cżił á w práwdzie nalázł iż ſie ia=
33:
dowi przeciwi Tenże też powia=
34:
dá/ gdi pry woda s korzeniá chrzanoweo
35:
będzie wpuſzcżona na nie=
kolumna: d
1:
dzwiádka, wnetki go vcżini nieru=
2:
ſzaiączym á pothym nadąwſzy ſie
3:
roſpuknie. Serapio otym powieda.
4:
¶ Też chrzā po obiedzie iedzony N
5:
żywot otwierá y vrinę obphicie pę
6:
dzi/ á poranu iedzony, onego dnia
7:
wſzytkiego zachowáwá cżłowieka
8:
od truciny.
9:
¶ Też ſok wyciſniony z chrzánu O
10:
á z wodkhą babcżáną y z rożaną
11:
zmieſzany/ na ſlinogorz ieſt niewy
12:
mownie dobre lekarſtwo, j owſzem
13:
kogoby wąż vkąſił/ niecháy gry=
14:
zie chrzán/ niedopuſci iadowi khu
15:
gorze wſtępować, I owſzem mocz
16:
mu odeymuie thak iſz ſzkodzić nie=
17:
może.
18:
Ruta.grafika
19:
¶ Ruta. Rutten.
20:
Capitulum. 197.
21:
R
Vta ieſt ciepłá y ſu= A
22:
chá w thrzecim ſlop=
23:
niu/ ieſth dwoiaká ie=
24:
dna domowá/ drugá
25:
polná/ Tak liſcie y naſienie godzi
26:
ſie ku lekarſtwám/ má moc roſpą
27:
dzaiączą/ popądzaiączą y trawiączą.
28:
¶ Proch ruciany z piretrowym B

strona: 118

Ruta.Liſt 118.

kolumna: a
grafika
1:
prochem w nos wpuſzcżony/ fleg=
2:
mę wywodzi z głowy, y mozg wy
3:
cżyſciá/ átak ieſt dobry naprzeciw
4:
ko ſwiętego walantego niemoczi
5:
y na inſze boleſci j cięſzkoſci głow=
6:
ne kthore z obphitoſci ogniſthey
7:
pochodzą.
8:
C ¶ Też wino w ktorymby była v
9:
warzona ruta/ s piwonią/ z rozmarinē/
10:
ieſth lekarſtwo napreci=
11:
ko ſwiętego walantego niemoczy
12:
y głowę barzo dobrze poſilá.
13:
D ¶ Też wino w kthorymby była
14:
warzona rutha/ á ono wino dane
15:
ku piciu, mdłoſć ocżu oddálá y w=
16:
zrok cżyſci y poſilá.
17:
E ¶ Też wino w ktorym ruta bę=
18:
dzie warzona s piretrum, ieſth do=
19:
brá naprzeciwko boleſci zębowey/
kolumna: b
1:
Iteż naprzeciwko paraliżowi ieſt
2:
dobre wino w kthorym będzie wa=
3:
rzona ruta z bobrowymi ſtroymi,
4:
zzielem ktore zową paraliżowe ziele.
5:
¶ Też naprzeciwko kolicze wſzel F
6:
khiey ſok ruciany ſthrochą prochu
7:
ſoſnki á z miodem zmieſzáwſzi dáy
8:
wypić choremu cżłowiekowi/ vz=
9:
náſz pomocz.
10:
¶ Theż kto má chciwoſć ku ſtol= G
11:
czom á niemoe gich mieć/ wárz
12:
rutę z dziewanną w winie á w o=
13:
liwie/ á thak gołą zadniczą máſz
14:
ſiedzieć na tym ziela ciepłe zgodzimę.
15:
¶ Theż wino w kthorym będzie H
16:
warzona ruta/ ſpiołynkiem, z ba=
17:
gniſkowemi ſkorkami/ á oczukro=
18:
wáwſzy napijáy ſie tego dlá zath=
19:
kaniá wątroby y ſledziony.
20:
¶ Też gdy ruta będzie warzona I
21:
w winie z oliwą á tego przyłożyſz
22:
na dymiona/ rzezanie oddálá y v
23:
rynę ku wyſzciu pobudzá.
24:
¶ Theż ku wywiedzieniu rzecży K
25:
przyrodonych biáłech głow/ Tri=
26:
fera magna/ tak rzekący lektwárz
27:
dany ku piciu s ſokiem rucianym
28:
mocznie wywodzi/ y płod vmarły
29:
z żywota.
30:
¶ Też vcżyni ſok ruciany dany L
31:
ku piciu z mirrą, albo cżopek vcżi
32:
niony ſtych rzecży á włożyć gi do
33:
macicze na nocz/ vcżyni ten pożi=
34:
tek.
O iiij
Ruta.

kolumna: c
1:
m ¶ Też kto má ocży płynącze al=
2:
bo krwią zaſzłe/ thedy ſok ruciany
3:
ſtuciją przyprawiony albo roſpuſz
4:
cżony/ tym ocży chore mácżáy, po
5:
mocz wezmieſz.
6:
N ¶ Naprzeciwko iadowi wino w
7:
ktorym ruta będzie warzona: po=
8:
mágá dobrze/ tákież y na vkąſze=
9:
nie węża/ pláſtr vcżyniony z ruty
10:
na ranę/ vlecżá y iád tłumi.
11:
O ¶ Theż kto ſie okładzie rutą iże
12:
mieſtcza gołego niebędzie/ Thedy
13:
taki może bazyliſzka zabić przez ża=
14:
dney ſzkody y obrazy.
15:
P ¶ Serapio powiedá y Diaſco=
16:
rides mu prziſwiádcżá: iż ruta ieſt
17:
rzecż ktorá wiatri wnętrzne tráwi
18:
y gamraciją pſuie/ vrynę y choro
19:
bę biáłych głow wywodzi.
20:
Q ¶ Też naprzeciwko powiethrzu
21:
morowemu/ liſti ruciane/ włoſkie
22:
orzechy/ figi/ weſpołek thy rzecży
23:
ſtłucżone á zmieſzane/ maią taką
24:
mocz iſz cżłowiek natſzcżo tego po
25:
żywaiącz iakho włoſki orzech/ za=
26:
chowá ſie od moroweo powietrzá
27:
by też miedzy zarażonemy ludzmi
28:
mieſzkáł.
29:
R ¶ Też ruta ſtłucżoná á z mio=
30:
dem zmieſzaná á na pępek przyło=
31:
żona/ gliſty w dziecinnych żywo=
32:
ciech morzy y kolikę/ z ocztem przi
33:
warzona á poranu pitá/ lecży, pu=
34:
chlinę thrawi/ w winie vwarzoná
35:
wzrok cżyſci y wyiaſniá/ z oliwą
kolumna: d
1:
iedzoná.
2:
¶ Sok ruciany w nos wpuſz= S
3:
cżony/ krew z noſa ciekączą zaſta
4:
náwiá.
5:
¶ Też ſok ruciany z oliwą zmie T
6:
ſzany átrochę przyſmażony/ chro=
7:
báki ſkorki zabija w vſzoch.
8:
¶ Thenże ſok z rożanym oley= V
9:
kiem á z ocztem zmieſzany/ bole=
10:
nie głowy lecży gdy ciemię/ ſkro=
11:
nie y cżoło będzie namazáno.
12:
Roſmarinus.grafika
13:
¶ Rozmarin. Roſemnarin.
14:
Capitulum. 198.grafika

strona: 119

Rozmarin.Liſt 119.

kolumna: a
1:
A
R
Ozmaryn ieſt ciepły
2:
y ſuchy w trzecim ſlo
3:
pniu według Meſne,
4:
á ieſt rozmaythy roz=
5:
maryn á wſzakoſz iednakiey mocy
6:
ieſt/ abowiem roſpądzá niecżyſto=
7:
ſci/ odmiąkcża/ ocierá y przeciná.
8:
B ¶ Sok Rozmarynow s ſythą
9:
miodową zmieſzany, ocżi twierdzi
10:
á tak wzrok oſtrzy.
11:
C ¶ Też pláſtr vcżyniony z liſcia
12:
rozmarinowego á s ſoku babcża
13:
nego/ krew zaſtanáwiá ktorá ſtol
14:
czem wychodzi/ to ieſth przez E=
15:
moroidy/ Ten też pláſtr vſmierzá
16:
bolącżki ktore bywaią w ſtholczu
17:
barzo bolącze y odmiękcżá ie yteż
18:
zołzy miękcży pod gardłem y na
19:
każdym inſzym mieſtczu/ á zwła=
20:
ſzcża gdy korzeniá wyſokiego ſlá=
21:
zu ktemu przycżyniſz átak ſtego v
22:
cżyniſz pláſtr.
23:
D ¶ Też wino w ktorym vwarziſz
24:
liſty rozmarinowe/ z ieleniemi ię=
25:
zyki/ s kwiáthkami borágowemi/
26:
ieſt dobre naprzeciwko żołtey nie=
27:
moczy, á gdy ku themu przyłożyſz
28:
noczydzień zielá/ á vwarzywſzy
29:
będzieſz ſie napijáł, bowiem darcie
30:
y gryzienie ktore bywá w żywocie
31:
oddálá y też vrynę y niemocz przi
32:
rodzoną paniám wywodzi khiedy
33:
przyłożyſz bylicze/ z naſieniem ko=
34:
pru włoſkiego/ z naſieniem piotru
35:
ſzcżanym.
kolumna: b
1:
¶ Sok rozmarinow ſtucij a z= E
2:
mieſzany/ ieſth dobre lekarſtwo na
3:
ocży oſtrzącz wzrok.
4:
¶ Theż rozmarin vwarzony w F
5:
winie/ s cżerwoną lebiodką á oli=
6:
wy knim przylawſzy/ á tak thym
7:
zmácżáy ſobie ciało/ tedy obphity
8:
pot s ſiebie wywiedzieſz/ á tak w o
9:
puchlinie ieſth barzo dobre lekar=
10:
ſtwo.
11:
¶ Też wino w ktorym vwarziſz G
12:
rozmaryn z rutą przyłożywſzi tro
13:
chę pieprzu/ á gdy ſię tego kthori
14:
cżłowiek napije/ ſwiętego walan=
15:
tego niemocz oddálá.
16:
¶ Też proch z roſmarinu z mą= H
17:
ką kąkolową albo z othrębami á
18:
ocztu kielko łyżek przyláwſzy/ thá=
19:
kież ſoku chebdowego/ to zmieſzáj
20:
ſpołem á przykhłádáy na bolenie
21:
nog kthore zową podogra/ abo=
22:
wiem ginie od thego boleſć nożna
23:
¶ Też gdy włożyſz w ług maio= I
24:
rany z rozmarinem á tim ługiem
25:
głowę będzieſz mył/ boleſci z gło=
26:
wy wypądzá y mozg potwierdzá
27:
gdy koczenkow knim przyłożyſz.
28:
¶ Też naprzeciwko omdleniu le K
29:
karſtwo dáy czo złoty zawáży kto
30:
re zową dijantos z winem w kto=
31:
rym by był warzony rozmarin.
32:
¶ Też gdy komu ięzycżek ſpádá
33:
dla wilkoſci/ tedy vwárz rozma=
34:
ryn s piretrum w wodzie/ á thym
35:
ſobie vſta płocż długo trzimaiącz
Rzepa.

kolumna: c
1:
ciepło w vſciech.
2:
m ¶ Też naprzeciwko grizieniu w=
3:
nętrznemu/ wárz rozmarin w wi
4:
nie s kminem krámnym albo s ha
5:
nyżem á tego ſie wina napijay po
6:
ranu.
7:
N ¶ Theż ku wywiedzieniu rzecży
8:
przyrodzonych biáłych głow y ku
9:
pocżęciu rychłemu/ warz w wo=
10:
dzie rozmarī z roiownikiem á tim
11:
ſobie maciczę má pani naparzać j
12:
dymiona dlá tych rzecży.
13:
Rapa.grafika
14:
¶ Rzepa. Ruben.
15:
Capitulum. 199. grafika
kolumna: d
1:
R
Zepa ieſt ciepłá y wil A
2:
ká wpirwſzim ſlopniu
3:
á miedzy inſzemi zio=
4:
ły więczey kármi rze=
5:
pa, ytucżi cżłowieka barzo dobrze.
6:
á wſzakoſz ieſth trudná ku ſtráwie=
7:
niu á cżyni wzdęcie w ciele y mięk
8:
koſc nieiaką dlá vietrznoſci ktorą
9:
cżyni rzepa/ á ſtądże mnoży męſz
10:
cżyznám naſienie przyrodzone/ y
11:
pobudzá ie ku rzecżám cieleſnym/
12:
á im lepiey vwarzyſz rzepę/ thym
13:
będzie ſmacżnieiſzá y thucżnieyſzá
14:
á nietak wietrzyſthá/ á zwłáſzcża
15:
gdy ią ſtłuſtym mięſem vwarzyſz
16:
¶ Theż tym ludziem ktorzy mie B
17:
waią w ſtawiech y w nogach bo=
18:
leſci, rzepa dobra vwarzona w wo
19:
dzie á oną wodą ſobie ciepło no=
20:
gi napárzáy.
21:
¶ Też naſienie rzepne winie wa C
22:
rzone/ iád wyciągá przez pot/ też
23:
gdy wąż kogo vkąſi/ tym winem
24:
mácżáy mieſcze vkąſzone: pomo=
25:
że.
26:
¶ Też rzepa nadymá á naſienie D
27:
rzepne/ męſzcżyznám naſienie rosci.
28:
¶ Też máſz wiedzieć iſz ieſt dwo E
29:
iaká rzepa/ iedna domowá okto=
30:
rey tu piſzemy/ drugá polná ktorą
31:
żową Rápula według Pandecti,
32:
kthorey ſok dziwnym obycżaiem
33:
vlecża bolącżki Herpeſſi ktore ie=
34:
dzą ciało/ yteż na fiſtuły ieſt nie=

strona: 120

Rzepa.Liſt 120.

kolumna: a
1:
proſte lekarſtwo gdy tego ſoku bę=
2:
dzieſz wpuſzcżáł ciepło w fiſthułę/
3:
ánaprzeciwko iadom wſzelkim ieſt
4:
iakoby drijákiew rzepne naſienie.
5:
F ¶ Też gdy vwarzyſz rzepę yż do
6:
brze rozewre á pothym przyłożyſz
7:
na nogi/ Podogrę odeymuie y ro
8:
ſpadliny ktore od zimnego wiatru
9:
bywaią/ ſpala y vlecżá.
10:
¶ Też gdy vcżyniſz pláſtr z rze=
11:
py á z chebdowego ſoku á to ſpo=
12:
łem ſthłukſzy przykładáy na nogi
13:
bolącze.
14:
G ¶ Też gdy wykopáſz rzepę iednę
15:
á wydłubáwſzt ią włoż woſku ro=
16:
ſpuſzcżonego z oleykiem rożanym
17:
á to wſzytko roſpuſć na ryncze iże
18:
będzie iakoby maſć á thę maſcią
19:
namażuy roſpadliny ktore bywa=
20:
ią z zimna.
21:
H ¶ Też liſcie rzepne vwarzone s
22:
piotruſzką, z włoſkim koprem/ zbo
23:
rágiem/ w polewcze mięſney/ teo
24:
pożywáy/ bowiem vrinę pobudzá
25:
I ¶ Theż naſienie rzepne ſpądzá
26:
flaki y piegi ſtwárzy/ á tak wcho=
27:
dzi w lekarſtwa taki kthore ſlużą
28:
na takie rzecży/ iako z mąk bo=
29:
bową y z blaywaſem.
30:
K ¶ Też ktoby był ſtrut/ tedy rze=
31:
pne naſienie z miodem má pić, nie
32:
będzie mu iád ſzkodził.
33:
L ¶ Dzieciom rzepne naſienie ſko=
34:
ziem mlekiem ieſt barzo dobre/ cżi
35:
ni im wolniuchne ſtolcze y flegmę
kolumna: b
1:
s pierſi cżiſci mirri troſzkę y ſzáfrá
2:
nu możeſz przymieſzać/ ale y ſamo
3:
naſienie ieſt dobre.
4:
¶ Też woda w ktoreyby było v m
5:
warzone rzepne naſienie/ kroſty z
6:
licza cżyrwone y z inſzych ſtron z=
7:
gániá gdy tą wodą będą cżęſtho
8:
mácżane.
9:
Drugá rzepa ieſt małá kthorą zo=
10:
wą rapula ta cżyni wiatry y na=
11:
dimanie w żiwocie á nietak dobrze
12:
tucży iako pierwſzá. Serapio po=
13:
wiadá.
14:
Ribes.grafika
15:
Maliny albo koſmatki.
16:
Capitulum. 200. grafika
Maliny.

kolumna: c
1:
A
M
Aliny ſą zimne y ſu=
2:
che w wthorym ſlop=
3:
niu/ ieſt drzewko ma=
4:
iącze cżyrwony owoc
5:
throchę ſlodki z nieiaką kwaſno=
6:
ſcią y s ſcirpnieniem/ á dlá thego
7:
zaziąbiá żołądek y biegunkhę za=
8:
ſtanáwiá też wraczanie y pragnienie.
9:
B ¶ Sok Malinowy ieſth dobry
10:
naprzeciwko kordiacze y biegunkę
11:
zaſtanáwiá/ ktore niemoczy s ko=
12:
leri przychodzą. Chciwoſć ku ie=
13:
dzeniu prziuodzi dlá zimnoſci ſwo
14:
iey przirodzoney.
15:
C ¶ Theż Sok thych tho Malin
16:
ieſt dobry na kroſti cżyrwone y na
17:
oſpicze gdy tym namażeſz.
18:
D ¶ Syrop ſtych malin tym ſpo
19:
ſobem bywá cżynion iako y ſkali=
20:
ny ktory ieſt oziąbiaiączy y wyſu=
21:
ſzaiączy/ tak gi vcżyniſz/ Wezmi
22:
tego ſoku Malinowego ſpołkwár
23:
ty/ ſoku borágowego dwie kwár=
24:
cie/ naſieniá babcżanego/ naſie=
25:
nia/ pigwianego/ każdego ſnich
26:
po dwie dragmie/ ocztu winnego
27:
ſpięć łyżek, wárzże to ſpołem iżby
28:
trzeciá cżęſć wywrzała/ á przecze
29:
dziwſzy włoż czukhru białego yle
30:
potrzeba iżeby było dobrze ſlodko
31:
á to iuż będzieſz miáł ſirop barzo
32:
vżytecżny naprzeciwko gorączem
33:
niemocżám j naprzeciwko biegun
34:
ce/ y naprzeciwko powietrzu mo=
kolumna: d
1:
rowemu z wodką ſzcżáwiouą y ro
2:
żaną dáwáy.
3:
¶ Sok thych malin cżyni oſko= E
4:
miny zębow gdy go w vſciech po=
5:
thrzymáſz/ á kiedy ſnim zmieſzáſz
6:
wodkę babcżaną/ Emoroidy za=
7:
ſtanáwiá y pijáńſtwa broni Se=
8:
rapio/ á Pandecta mowi ſpowie=
9:
ſci Raſis/ Maliny ſą zimne y ſu
10:
che/ żywot zatwierdzaią.
11:
¶ Tenże Raſis ſpowieſci meſue F
12:
mowi ſok prawi ſtych Malin ieſt
13:
iakoby ſok s ſkorecżek Citrow/ go
14:
rączoſć kthorá s kolery pochodzi
15:
y theż zbytek ciepłoſci krwie ozią=
16:
biá/ á ieſt dobry naprzeciwko mo=
17:
rowemu powietrzu.
18:
¶ Też ſok Malin ſtuciją zmie= G
19:
ſzany/ ocży cżyni iaſne kiedy nanie
20:
thego przyłożyſz/ y bolenie głowy
21:
vſmierza.
22:
Bubea tinctorum.grafika
23:
¶ Marzana więczſza.
24:
Klebekraut.
25:
Capitulum. 201.
26:
M
Arzana ieſt ciepłá y A
27:
ſuchá w wtorym ſlo=
28:
pniu według powie=
29:
ſci kielka lekarzow/
30:
Ale według powieſci Auerrois w

strona: 121

Marzana.Liſt 121.

kolumna: a
grafika
1:
kxięgach Colieth iżeby było ciepłe
2:
y ſuche w trzecim ſlopniu/ á ieſth
3:
dwoiakhá Marzana/ iedná ieſth
4:
domowá á drugá polná/ albo ie=
5:
dna więcſzá á drugá mniejſzá/ ma
6:
rzana więcſzá má ſzyrſzy liſt/ á v=
7:
mnieyſzey mnieyſze liſcie ieſt y mo
8:
czy mnieyſzey/ Athak Marzana
9:
więcſzá má moc potwierdzaiączą
10:
dlá ſwey cirpnoſci ytheż vriny po=
11:
budzaiączą dlá gorączoſci.
12:
B ¶ Naprzeciwko mdłoſci żołąd=
13:
kowey y wątrobney ieſt barzo do=
14:
bre wino w ktorymby była warzo
15:
na Marzana więcſzá weſpołek z
16:
maſtyką.
17:
C ¶ Też pláſtr vcżyniony na żołą
18:
dek ſprochu korzeniá więcſzey ma=
19:
rzany/ s prochu gałganowego y
kolumna: b
1:
maſtykowego/ z oliwą á z woſkiē,
2:
á ſtego wſzytkiego vcżiń pláſtr na
3:
żołądek/ abowiem niewymownie
4:
zemdlony y zaziębioni żołądek po
5:
ſilá y zagrzewá.
6:
¶ Też rzecż przyrodzoną paniā D
7:
y płod vmarły z żiwota wywodzi
8:
kiedy ſthłucżeſz korzeń Marzany z
9:
miodem á zwierzchu trochę poſziṕ
10:
ſkamoncą á vcżyń ſtego cżopek al
11:
bo trzy á tak ieden ſnich włoż na
12:
mieſtcze taiemne dlá thych rzecży
13:
na nocz do macicze.
14:
¶ Theż woda w kthoreyby była E
15:
warzona więczſzá marzana/ gdy
16:
tą wodą zmijeſz głowę, będą wło
17:
ſy przyżołtſze.
18:
¶ Też niektorzi ludzie proch da= F
19:
ią s korzeniá tey to marzany tim
20:
ktorzy dēną boleſć cierpią zmiodē
21:
pitym/ ytim ktorzi paraliż cierpią
22:
ieſt dobre lekarſtwo.
23:
¶ Też ſok tey marzany ciepło w G
24:
vſzy wpuſzcżony/ boleſć vſzną od=
25:
dálá á náwięczey s ſiarką zmieſza
26:
ny/ Pandecta mowi.
27:
¶ Też má mocz korzeń Marza= H
28:
ny cżiſcieniá vątroby y ſledziony,
29:
zatkanie gich otwierá/ y theż po=
30:
budzá niemoc przirodzoną j vrinę
31:
mocznie/ też ocierá/ omywá wſzel
32:
kie niecżyſtoſci ktore ſie dzierżą ia
33:
ko klij wnętrznoſci, á tak trąd biá
34:
ły albo na białe ktoſty/ ieſth dobry
35:
korzeń marzanowy kiedy gi vwa=
Marzana.

kolumna: c
1:
rzyſz w wodzie á oną wodą omy
2:
wać będzieſz ty kroſty miodu tro=
3:
chę przyłożiwſzi/ albo ieſzcże lepiej
4:
vcżyniwſzy pláſthr s korzeniá they
5:
marzany/ s prochem heleny cżár=
6:
ney, s ſokiem cżoſnkowym, trochę
7:
miodu knim prycżyniwſzy á ſtego
8:
vcżyniſz iakoby maſć, ktorą nama
9:
zuy ty kroſthy na liczu/ ſpadną za
10:
kielkiem namazaniem.
11:
I ¶ Korzeń tey marzany ieſt cżyr=
12:
wony maiączy mocz pobudzaią=
13:
czą vriny/ á gdy ſie napijeſz ſoku
14:
s korzeniá tey marzany z miodem
15:
pitym/ żołtą niemocz wypądzá y
16:
denną boleſć y paraliżową oddá=
17:
lá/ y vrinę grubą s cżłowieka pę=
18:
dzi á prawie iakoby zekrwią/ nie=
19:
ſzkodzi trochą ſtym korzeniem przy
20:
kłaadać maſtyki. Serapio powiada.
21:
Rubus.grafika
22:
¶ Ieżyny. Prauper.
23:
Capitulum. 202.
24:
A
I
Eżyny ieſt drzewko ia=
25:
ko ie tu widziſz wyra=
26:
żone, má włoſnoſć przi
27:
rodzoną oziąbiaiączą
28:
y wyſuſzaiączą ſcierp=
29:
nieniem tákież y kwiat
kolumna: d
grafika
1:
tego drzewka/ á dlá tego liſt y tá=
2:
kież wirzcholecżki teo drzewka go=
3:
ią rany ktore ſie cżynią na podnie
4:
bienin/ tak vſtarich ludzi iako y v
5:
młodych dzieci/ á to gdy będę teo
6:
drzewka wierzchy maſthykowane
7:
Owocz albo naſienie teo to drzew
8:
ka má w ſobie mierną ciepłoſc/ á
9:
dlá tego y ſmák ſlodki ku iedzeniu
10:
nieſzkodliwy.
11:
¶ Naſienie thego drzewka poki B
12:
ieſzcże niedozrzeie má być zbiera=
13:
ne á ſuſzono/ ktore ma mocz wiel
14:
ką zaſthanawiać każdą biegunkę
15:
tákież y kwiat tego drzewka może
16:
vcżynić na proch ſtarty.
17:
¶ Też ług w ktorymby wrzało C
18:
to ziele/ farbuie włoſy/ á korzeń teo
19:
drzewkha w wodzie vwarzony al=

strona: 122

Iezyny.Liſt 122.

kolumna: a
1:
bo na proch ſtarty/ kamień w nyr
2:
kach łámie y z vryną s cżłowieka
3:
pędzy.
4:
D ¶ Theż ſok tego drzewka wyci=
5:
ſniony/ parchy na głowie lecżi kie
6:
dy tym ſokiem będzieſz głowę po=
7:
mazował.
8:
E ¶ W ſamym poſrzodku thego
9:
owoczu ieſt iakoby bawełna/ tho
10:
niemá być iedzono/ abowiem ob=
11:
ciążá pierſi y dychawiczę cżyni.
12:
F ¶ Diaſcorides piſze/ warzone w
13:
wodzie liſcie teo drzewka albo thej
14:
tho oſtrożyny á pite/ oddálá chci=
15:
woſć cieleſną biáłem głowám ich
16:
rzecż przyrodzoną zaſthanáwiá/
17:
dzięgna lecży płokanie vſt tym v
18:
warzeniem biegunkę y Emoroidy
19:
zaſtanáwiá.
20:
G ¶ Też kwiat tego drzewka ktory
21:
ieſt biáły á około ſwiętej Margo
22:
rzęti kwitnie/ ſtłucżony ſprzeſnym
23:
miodem á z ocztem zmieſzany/ lip
24:
koſć z ocżu y ogień wyciągá/ á
25:
proch ſniego pity z winem/ kolikę
26:
vſmierzá j roſtropnego cżłowieka
27:
cżyni.
28:
Roſtrum porcinum.grafika
29:
¶ Pepawa. Pfaffen rórlin.
30:
Capitulum. 203.
kolumna: b
grafika
1:
T
O ziele ieſt moczy ta= A
2:
kowey iako podrożnik
3:
á przeto może wmia=
4:
ſto podrożniku to zie=
5:
le brać ku pothrzebie/ bowiem ſie
6:
we wſzytkim ſnim zgdozi/ To zie=
7:
le ieſth dobre w gorączych niemo=
8:
czach/ w febrach gorączych/ na za
9:
páloną wątrobę/ y naprzeciw za=
10:
páleniu lędzwi z gorączych wilko=
11:
ſci: barzo ſluży.
12:
¶ Naprzeciwko zimniczy kthorá B
13:
bywá cżwarthego dnia z wyſuſze=
14:
niá inych wilkoſci/ Warzyć to zie
15:
le s kanią przędżą/ z ieleniem ięzi
16:
kiem/ z dziewanną/ ſzweſtek ſlod=
17:
kich przyłożyć/ á ten ſyropek pić/
18:
yteż takie przecżiſcienie maſz bierać
Pępawa.

kolumna: c
1:
Naprzod wezmi ſerwatki koziey/
2:
warz w niey lakriciją/ fijołki/ ro=
3:
zynki/ potym dopiero wezmi mi=
4:
rabolanow Embliei, á wárz ie w
5:
tey ſerwatcze czo wniey wrzała lá
6:
kricija/ s fijołkami/ z rozynki á tę
7:
ſerwátkę potym piy.
8:
C ¶ Też to naſienie warzyć z na=
9:
ſieniem włoſkiego kopru y s korze=
10:
niem iego/ wątrobę zatkaną oth=
11:
wierá y żołtą niemocz lecżi.
12:
Solatrum.grafika
13:
¶ Pſinki. Nachtſchaten.
14:
Capitulum. 204. grafika
kolumna: d
1:
P
Sinki ieſth ziele ſuche A
2:
w wtorym ſlopniu/ ta=
3:
kież y zimne/ á ieſt tho
4:
cżworakhie ziele/ ſtych
5:
cżtyrzech rodzaiow w ieden bywá ie
6:
dziony od ludzi/ ty Pſinki ſą og=
7:
rodne/ Ieſt ziele niebarzo wielkie
8:
maiącz gałąſki gęſte/ liſtki cżárne
9:
podobne bazylijowym/ naſienie o
10:
krągłe ktore ieſt zielone y cżárne/
11:
á gdy dozrzeie tedy będą cżyrwo=
12:
ne y prawie cżarne/ á gdy ie prze=
13:
tłucżeſz/ tedy naydzieſz w nim nie
14:
kthorą wilkoſć/ ſmak má nieiako
15:
prykwaſnieyſzy/ ale vzrzały ſlodki
16:
á ieſth złożone tho ziele znieiedney
17:
moczy według Serapiona/ abo=
18:
wiem ma dwoiakhie przyrodzenie
19:
w ſobie/ iedno zimne á drugie wodne.
20:
¶ Kiedy vcżyniſz pláſthr z liſciá B
21:
Pſinkowego/ sok byl go ſzcżáwiu
22:
z oczthem/ z oliwą/ roſpądzá bo-
23:
lącżki y ſwierzb y inſze kroſthi goij
24:
mocznie.
25:
¶ Też ſok Pſinkowy ieſt barzo C
26:
dobry naprzeciwko boleſciam gło
27:
wnym ktore z gorączey przycżyny
28:
pochodzą gdy ty ſokiem głowę
29:
zmacżaſz.
30:
¶ Też ſok Pſinkowy zmieſzany D
31:
z blaywaſem á z litargirium/ z o=
32:
leykiem rożanym/ khażdego ſnich
33:
rowno biorącz/ trochę ocztu mo=
34:
żeſz knim przycżynić/ to lekarſtwo

strona: 123

Pſinki.Liſt. 123.

kolumna: a
1:
máſz na bolącze y zapaliſte wrze=
2:
dzienicze/ á gdy ktemu przyłożyſz
3:
oſrodkiey chlebowey/ kroſty grube
4:
ſwierzbiącze vlecżyſz.
5:
E ¶ Też gdy vcżyniſz cżopek s ſo=
6:
ku Pſinkoweo/ s ſoku babcżaneo
7:
przycżyniwſzy knim trochę bolum
8:
armanum, á w prawiſz ten cżopek
9:
w mieſthcze taiemne do macicze/
10:
zaſtanowiſz tym płynienie wilko=
11:
ſci zepſowanych ktore z macicze z=
12:
zbytnie pochodzą.
13:
F ¶ Też ſirop vcżyniwſzy tym oby
14:
cżaiem/ Wezmi ſoku Pſinkoweo
15:
cżtirzi vncije/ reubarbary dragmę
16:
iednę/ ſpiki poł ſcropuła/ czukru
17:
poł vncijey/ ſtarſzy ty rzecży ktore
18:
maią być ſtarthe zmieſzay ſpołem
19:
á day poranu ciepło wypić/ abo
20:
wiem wſzelkie niemoczy wąthro=
21:
bne vlecża y zapalenie iey gaſi.
22:
G ¶ Też ſok Pſinkowy z ptyzan-
23:
ną pity/ wſzelkie wnętrzne zapale=
24:
nie odpądza.
25:
H ¶ Też kto ma zapąlona wątro=
26:
bę/ tedy rożmocżywſzy chuſtę w=
27:
ſoku pſinkowim albo też wwodcze
28:
Pſinkowey á w mlecżowey/ á cżę
29:
ſto ią na wątrobę przykładać/ o=
30:
deymuie zapalenie wątrobne/ j też
31:
ſamo ziele ſtłucżone/ á przyłożone
32:
na boleſci nożne albo ręcżne/ bo=
33:
leſci ich vſmierzá.
34:
I ¶ Też na gorącze ſzadzele Pſinki
35:
ſtłucżone z ocztem/ przyłoż na ſa=
kolumna: b
1:
dzel zapalony á ogniſty/ pomocz
2:
vznaſz.
3:
Rzadko bywaią iedzone Pſinki/
4:
ale gla ochłodzenia gorącżych nie
5:
moczy ieſt przygodne ziołko. Pan=
6:
decta/ y Serapio powiadaią.
7:
Spinachia.grafika
8:
¶ Spinak. Spenatkraut.
9:
Capitulum. 205. grafika
10:
S
Pynak ieſth zimny y A
11:
wilgotny w pirwſzym
12:
ſlopniu, odmiekcza ży=
13:
wot y boleſci pierſi o=
14:
deymuie/ y płucz takież/ yteż każ
15:
dą boleſc ktorá s kolery á ze krwie
R
Szpinak.

kolumna: c
1:
przychodzi. Lepſzy ſzpinák ku iedze=
2:
niu niżli łoboda/ á wſzakże mała
3:
ieſt roznoſć w włoſnoſci y moczy
4:
gich/ abowiem ſą moczy ocieraią
5:
czej/ omywaiączey, j kolere trawią
6:
B ¶ Też ieſt dobry na przeciwko bo
7:
leſciam tym ktore bywaią w krzy=
8:
żoch j w grzbiecie s ſkażoney krwie
9:
C ¶ Też Szpinak dla odmiękcże=
10:
nia żywota tak bywa pryyprawia
11:
ny, Wezmi Szpinaku/ łobody/
12:
laktuki/ boragu/ thy wſzytki rzecży
13:
warz w mięſie ſwieżem/ á tego zie
14:
la pożyway/ abowiem żywot od=
15:
miękcża/ krew dobrą cżyni/ y chło
16:
dzi/ ona mięſna polewka/ á na=
17:
więczey lecie/ A gdy by chciał dla
18:
więthſzego ochłodzenia vcżynic/
19:
tedy mozeſz nieczo kurzey nogi zie
20:
la przyłożyć á nawięczey w zbyth
21:
nim zapaleniu/ A przytym gdyby
22:
chciał vzżynić więtſze odmiękcże=
23:
nie żywota y łacznoſć ku ſtolczom
24:
Tedy ktemu możeſz przyłożyć ziela
25:
ſzcżyru/ rozynkow drobnych á tho
26:
ſpołem warzyć w mięſie á poży=
27:
wać tego ziela y mięſa.
28:
D ¶ Też zaſię cżáſu zimnego ieſth
29:
dobry ſzpinak vcżyniony z rzeżuchi
30:
wodney/ z liſcia piotruſzcżanego/
31:
z małych pokrzyw/ z włoſkiego ko
32:
pru s ſzpinaku/ á tego możeſz za=
33:
wſze pożywać/ wijąwſzy iżby było
34:
zapalenie wnętrzne/ tedy maſz te=
35:
go poniechać.
kolumna: d
1:
¶ To też maſz wiedzieć iż cżęſte E
2:
pożywanie tych iarmożow ſpowie
3:
ſci Auerrois. quinto Colliget. ktho
4:
ry powiada iż każdy iarmuż cżini
5:
w ciele Melancolią/ iedno lactu=
6:
kę z boragiem wyimuie/ to dwoie
7:
zioł przeciwiaiąſie melancolijey
8:
Roża/ miodunka s fijołkowym/
9:
kwiatem theż maią mocz na prze=
10:
ciwko me lankolijey.
11:
¶ Woda w ktoreyby był wa= F
12:
rzony ſzpinak/ żywot odwierá j czi
13:
ni ſtolcze/ zagnile wilkoſci z żywo=
14:
ta wypądza/ y cięſkoſć pierſi od=
15:
dala/ y też kto cirpj bolenie krzy=
16:
żow/ grzbieta/ ta woda pita kiel=
17:
ko razow/ wywodzi niecżyſthoſci
18:
ſtych mieſcz, á tak bolenie przeſtaie
19:
Silermontanum.grafika
20:
¶ Cżarnogłow. Wilkome.
21:
Capitulum. 206.
22:
C
Zarnogłow ieſt ciepły A
23:
y ſzuchy na kończu
24:
wtoreo ſlopnia według
25:
Pandecti y Auicenny
26:
Maiącz mocż potwierdzaiączą/
27:
roſpądzaiącz wilkoſci flegmiſtych
28:
grubych a kliowatych/ á dla tego
29:
otwiera żyły zatkane y inſze droſzki
30:
Mocż y rzecż przyrodzoną paniā ###########

strona: 124

Czarnogłow:Liſt. 124.

kolumna: a
grafika
1:
pobudza ku wyſzciu cżaſow ſwoich
2:
dychowicze pſuie y cięſkoſć pierſi
3:
oddala.
4:
Naſienie Cżarnogłowu w lekar=
5:
ſtwa w chodzi, ma mocz wypądza
6:
iączą niecżyſtoſci ſkażonych.
7:
B ¶ Ggy to naſienie vwarzyſz w=
8:
winie/ ieſt dobre na przeciwko zby=
9:
tniemu zadzierżeniu vryny/ zatka
10:
nia wątroby/ ſledziony/ nyrek y
11:
miechierzowo wytyka/ á mocznie
12:
otwiera.
13:
C ¶ Proch thego ziela naſienia s
14:
ſuchemi figami zmieſzany a pożi=
15:
wany/ natyż niemoczy przerzeczo=
16:
ne ieſt lekarſtwo dobre.
17:
D ¶ Też kurzenie vcżynione z zie=
18:
la Cżarnogłowowego/ z bożego
19:
drzewka/ chorobę przyrodzoną bia
kolumna: b
1:
łych głow mywodzi/ y vrinę ob=
2:
phicie pędzi y rzezak odeymuie á
3:
nawięczey gdy to dwoie zioł w wi
4:
nie vwarzyſz á na dymiona ciepło
5:
raz y oſm przyłożyſz mażaiącz ie
6:
w oney goraczey wodzie w ktorey
7:
wrzały.
8:
¶ Też wino w ktorym będzie v= E
9:
warzony cżárnogłow s korzeniem
10:
koſacczowym/ ieſt lekarſtwo na=
11:
przeciwko ſwięteo walantego nie=
12:
moczy/ Serapio mowi zaktorim
13:
Diaſcorides poſwiadcza/ Mocz
14:
pry tego ziela ieſt zagrzewaiącza
15:
to ieſt korzenia y naſienia iego.
16:
¶ Gdy ſie kto napije wina w kto F
17:
rimby było warzono korzenie z na
18:
ſieniem iego/ cięſkoſć pierſi odpą
19:
dza y vrinę obphicie pobudza/ y
20:
podnioſlą maciczę wzgorę, na doł
21:
zniża/ y płod vmarły z żywotha
22:
wywodzi/ złe trawienie żołądko=
23:
wo naprawia, także y wątrobę po
24:
ſila/ á gdy k temu pieprzu przyło=
25:
żyſz á tego ſie wina napijeſz, od v=
26:
ziębnienia broni/ á tak dobrze tho
27:
wino pić zimie/ á ktoby iechał na
28:
drogę w wielkie mrozy.
29:
¶ Też gdy ſie cżłowiek napije G
30:
trochę tego ziela/ á pothem vczini
31:
cieleſny vcżynek z żoną albo z ia=
32:
ką iną białą głową/ mocznie ſie
33:
płod podtym wiąże/ y w niemych
34:
zwierzętach thak ſie przygadza/
35:
Pandecta Auicēnateo ſą ſwiadkowie.
R ij
Gorczycza.

kolumna: c
1:
H ¶ Też wino w ktorymby było
2:
warzono korzenie z naſieniem ieo
3:
boleſć grzbietową oddala/ á gdy
4:
ie w rożaney wodcze vwarzyſz/ á
5:
tej wodkiey ſie napijeſz/ boleſci gło
6:
wne vſmierza.
7:
Sinapis.grafika
8:
¶ Gorcżycza. Senff.
9:
Capitulum. 207. grafika
10:
A
G
Orcżycza ieſt ſucha y
11:
ciepła wcżwartym ſlo
12:
pniu/ á ieſt dwoiaka/
13:
iedna ieſt ktorey naſie=
14:
nie z wirzchu ieſt trochę przycżyr=
kolumna: d
1:
nieyſze á wnątrz białe/ druga ieſt
2:
ktorey naſienie tak zwierzchu iako
3:
y wnątrz białe, iednaką mocz ma
4:
ią/ iedno iż pierwſza ieſt więtſzey
5:
oſtroſci/ ma być obierana Gor=
6:
cżycza czoby nie zwiędła iż gdy ią
7:
rozgryzieſz tedy wnąrz biała ieſth
8:
¶ Liſcie Gorcżycżne ieſth oſtrey B
9:
moczy/ tak iż ſie pryſzcży pod nią
10:
ciało/ á nawięczey gdy ie zetrzeſz
11:
á zmieſzaſz ie s korzeniem omano=
12:
wym ſtartym á przyłożyſz na go=
13:
łe ciało/ tedy po godzinie pęcherze
14:
ſie wezdmą s kthorych woda poy=
15:
dzie/ á tak na przeciwko danney bo
16:
leſci pomoczno ieſt.
17:
¶ Gdy ty prochy zmieſzaſz z o= C
18:
leykiem bobkowym, á potym tym
19:
oleykiem pomażeſz ſwierzb albo
20:
kroſty grube/ giną od tego/ Thoż
21:
też boleſci ſleziony vſmierza/ gdy
22:
ią tym oleykiem namażeſz.
23:
Ggy korzeń gorcżycżny wło= D
24:
żyſz na bolączy ząb/ vſpokoia bol.
25:
¶ Też ma mocz potwierdzaią=
26:
czą/ trawiączą flegmę mozgową
27:
gdy gi kto będzie żwał, albo vcżiń
28:
płokanie vſt ſprochu korzenia gor=
29:
cżycżnego/ s prochu piretrowego/
30:
imbirowego/ miothku rożanego
31:
knim przkłożywſzy/ wodki babcża
32:
ney ſpołkwarty, płocżże ſobie tim
33:
vſta ciepło/ Toż też płokanie ięzy
34:
cżek vpadły podnoſi, gdy ſobie cżę
35:
ſto będzieſz vſta płokał.

strona: 125

Gorczycza.Liſt 125.

kolumna: a
1:
F ¶ Theż gdy vcżyniſz z gorcżicze
2:
z żołtkow iaiecżnych á ſtrochą ſo
3:
li maſć/ á prziłożyſz iey na zołzy/
4:
rozchodzą ſie pod nią.
5:
G ¶ Też proch iey z imbirem zmie
6:
ſzany á w nos wſtrzykniony/ cży=
7:
ni kichanie/ átak ono kichanie ieſt
8:
dobre temu komu ieſt ſwięteo wa=
9:
lantego niemocz/ albo kto od pa=
10:
mięci odeydzie.
11:
H ¶ Theż gdi vcżyniſz plaſtr z na=
12:
ſienia gorczycżnego, z naſienia ru
13:
cianego á ſthrochą oliwy albo z o
14:
leykiem gorcżycżnym/ tim nama=
15:
ży tył głowy ogoliwſzy włoſy/ bo
16:
wiem pamięć zginęłą prziwracza
17:
I ¶ Theż naſienie gorcżycżne/ z
18:
ſokiem bożego drzewka zmieſzane
19:
ieſt dobre lekarſtwo na parchowa=
20:
tą głowę y na boleſci iey/ yteż na
21:
przeciwko boleſciám nożnym/ den
22:
nym/ gdy tym namażeſz/ bowiem
23:
ciągnie materią na wierzch á tak
24:
ią trawi y wyſuſza.
25:
K ¶ Też gdy zmieſzaſz proch z gor=
26:
cżycżnego naſienia z blaywaſem,
27:
zmiodem, zwodą w ktoreyby były
28:
rozmączone pſzenicżne otrąby/ á
29:
gdy tym namażeſz twarz/ wſzytki
30:
niecżyſtoſci ſniey ſpądza/ iak fla
31:
ki/ pſtrociny/ yteż węgry.
32:
L ¶ Też naſienie gorcżycżne w oc
33:
cie warzone/ ieſt dobre na ſwierzb
34:
gruby ktory z rankami albo z roſ=
35:
padlinami bywá.
kolumna: b
1:
¶ Theż woda w ktoreyby była m
2:
warzona gorcżycza/ ieſt dobra na
3:
przeciwko febram. Pandecta/ A=
4:
uicenna powiedaią.
5:
¶ Też naſienie gorcżycżne/ s ko N
6:
rzeniem omanowym ſtłncżone/ á
7:
wrzod zebrany przyłożyć/ natich=
8:
miaſt ſie przepuknie.
9:
¶ Też naſienie gorcżycżne ſtłu=
10:
czone á z oczthem zmieſzane/ á na
11:
mieſtcze vkąſzone od iadowithego
12:
zwierzęcia/ thak pſa iako y węża
13:
przyłożone/ iád wyciągá.
14:
¶ Toż naſienie na proch ſtłucżo P
15:
cżone/ z miodem y z ocztem zmie=
16:
ſzane á w vſciech trzymane/ bole=
17:
nie zębow oddala.
18:
¶ Theż naſienie gorcżycżne ſtłu= Q
19:
cżone s figami s khminem kram=
20:
nym/ puchlinę z żiwota wypądzá
21:
¶ Też gdy będzie namazany tił R
22:
głowy gorcżyczą z gorzałką/ pa=
23:
mięć zginęłą przywracza y niedo=
24:
brą ſprzyrodzenia potwierdza.
25:
¶ Theż ſok gorcżycżny bielmo z S
26:
oka ſpądza.
27:
¶ Też gdy ktory cżłowiek zgry= T
28:
zie dwie ziarncze gorcżycze á dwie
29:
ziarncze pieprzu natſzcżo/ tedi one
30:
go dnia nietrzeba mu ſie bać na=
31:
głey ſmierci/ ktorą zową lekarze
32:
Apoplexia.
33:
¶ Też gorcżycza z winem pitha V
34:
Dychawicżę lecży.
R iij
Squinantum.

kolumna: c
1:
Squinantum.grafika
2:
Capitulum. 208. grafika
3:
A
S
Quinantum ieſt ziele
4:
zamorſkie ktore zową
5:
plewą wielbłądową,
6:
ábowiem wielbłądo=
7:
wie to ziele radzi iedzą/ Pandecta
8:
z Auicenną powiedaią iże to ziele
9:
w Arabijey bywa naleziono/ bia-=
10:
łe ieſt nalepſze.
11:
B ¶ Ma mocz cżyſcienia flegmy
12:
to ieſt gdi ie zinſzemi rzecżami złą
13:
cżiſz/ iako ſpaprotką albo s ſoſnką
14:
ábowiem ty rzecży też purguią flegmę.
kolumna: d
1:
¶ Ma w ſobie nieiakie cierpnie= C
2:
nie/ á thak ieſt dobre naprzeciwko
3:
biegunkam.
4:
¶ Gdy ktho pije wino w ktorim D
5:
by było warzono Squinantum,
6:
s paprotką/ s polną ruthą/ oczu=
7:
krowawſzy trochę/ ieſth vżytecżny
8:
ſirop naprzeciwko opuchlinie kto=
9:
ra z zimney przycżyny pochodzi/
10:
á kiedy ie vwarzyſz w winie s pie=
11:
przem/ kurcż y bolenie ſuchych żył
12:
vſmierza takie wino.
13:
¶ Też boleſci macicze y wilkoſci E
14:
zbytnie wyſuſza/ áto gdy vwarziſz
15:
Squinanthum w wodzie albo w
16:
winie z babką/ z gicżelnikhiem/ á
17:
gdy ſię w tym pani naparzy/ tedy
18:
takie parzenie pomaga naprzeciw
19:
tym niedoſtatkom.
20:
Squinantum ieſth ziele podobne
21:
wodnemu gałganowi/ na łąkach
22:
bywa naydowano, liſcie iego y ko
23:
rzenie iego y kwiathki/ godzą ſie
24:
ku lekarſtwam.
25:
Auicenna powiada iż Squinan=
26:
tum ieſt dwoiakie ziele/ iedno ieſth
27:
ktore owoczu niema cżarnego dru
28:
gie ieſt Squinantum z Arabijey
29:
ktore ma dobrą wonią/ ieſt lepſzey
30:
moczy.
31:
¶ Squinantum w winie vwa= F
32:
rzone z byliczą/ á gdy tego ktora
33:
pani przyłoży ſobie ciepło na dy=
34:
miona/ niemocz przyrodzoną y v
35:
rynę pobudza.

strona: 126

Squinantum.Liſt 126.

kolumna: a
1:
G ¶ Theż wino w ktorymby było
2:
vwarzono to ziele z naſieniem ko=
3:
pru włoſkhiego/ vrynę wywodzi/
4:
Korzeń iego ma w ſobie cierpnie=
5:
nie/ átak ſtąd ma włoſnoſć krwie
6:
zaſtanowienia/ Serapio mowi.
7:
H ¶ Kwiáthki iego małe maią w
8:
ſobie cierpnienie/ maią mocz za=
9:
grzewaiączą/ odmiękcżaiączą/ y
10:
kamień łamiączą/ żiły kończe ich
11:
otwieá/ vrynę y chorobę przyro=
12:
dzoną białych głow wywodzi, też
13:
wiatry trawi/ Kto krwią pluie y
14:
boleſciam żołądkhowym pomocz
15:
daie.
16:
I ¶ Oleiek Squinanti ieſt dobri
17:
naprzeciwko ſwierzbiowi.
18:
K ¶ Auicenna mowi/ Squinan=
19:
tum ieſt cirpniącze/ á dla tego ieo
20:
kwiatki krew zaſthanawiaią zby=
21:
tnią ſkąd kolwiek wychodzi. Pandecta.
22:
Serpentaria.grafika
23:
¶ Wężownik. Natewurtz.
24:
Capitulum. 209.
25:
A
W
Eżownik ieſth ciepły
26:
y ſuchy/ ieſth ziele kto
27:
rego korzeń ku lekar=
28:
ſtwam ieſt vzytecżny,
29:
Pandecta ſpowieſci Serapiona
kolumna: b
grafika
1:
ktori pouieda iż vężownik ieſt duo
2:
iaki/ ieden więtſzy á drugi mniey=
3:
ſzy/ więtſzy ma w ſobie droſzki po=
4:
dobne k wężowi/ albo iże ma moc
5:
naprzeciwko iadom/ Ale więthſzy
6:
Wężownik kthory zową Aaron
7:
ma liſcie ſzirokie.
8:
Pandecta ſpowieſci Galiena ca=
9:
pitulo o wężowniku mowi powie=
10:
daiącz iż ſubſtancija korzenia wę=
11:
żownikowego ieſt ſubtelniejſza
12:
niż korzeń Aaronow, ma wſobie nieia
13:
ką oſtroſć y gorzkoſć/ yteż cirpnie
14:
nie, á ieſt ciepłe y ſuche w pirwſzim
15:
ſlopniu, Má moc roſpądzaiączą
16:
y ocżyſciaiączą. B
17:
¶ Sok wężownikow zmieſzany B
18:
z wodką rożaną/ á ſtrochą blay=
19:
waſu, wyſtaw na ſlończe przez trzi
R iiij
Wężownik.

kolumna: c
1:
dni á tym licze macżay/ abowiem
2:
białą twarz cżyni y flaki z niey zgania.
3:
C ¶ Też na fiſtułę ieſt dobri proch
4:
s khorzenia wężownikowego/ tho
5:
ieſt gdy gi zmieſzaſz z mydłem ap=
6:
tekarſkiem ktore zową ſapo á tego
7:
wpuſzcżay w fiſtułę/ bowiem roſz=
8:
ſzerza dziurę tey to fiſthuły/ á wy=
9:
ſuſza ią barzo dobre aże do ſamey
10:
koſcizłe mięſo trawiącz/ á potim
11:
y zła khoſć może być wyrzuczona
12:
pod ciałem zgniłem.
13:
D ¶ Też naprzeciwko Cancerowi
14:
ktora ieſth bolącżka barzo ſzkodli=
15:
wa tak iż mięſo pada gdzie ſie w=
16:
korzeni/ á tak wezmi prochu ſtego
17:
korzenia Wężownikhowego dwie
18:
dragmie/ wapna niegaſzonego ie=
19:
dnę dragmę/ zmieſzay ty rzecży s=
20:
trochą wina á ſtrochą ocztu á v=
21:
cżyń ſtego iakoby kołacżek/ kthori
22:
vſuſz dobrze na ſkorupie á vſuſzyw
23:
ſzy vcżiń ſniego proch/ ktori wpuſz
24:
cżay w fiſtułę/ abowiem cżyſci ra
25:
ne/ wijada zagniłoſć/ á tak lecży
26:
ten wrzod Cancer.
27:
E ¶ Też ku zbieraniu wrzedzienice
28:
y ku przepuſzcżeniu iey/ ku wywie
29:
dzieniu choroby przyrodzoney bia
30:
łych głow/ zielone liſcie tego wę=
31:
żownika warzone w oleiu/ á tego
32:
przyłoż na wrzedzieniczę/ zbierze
33:
ſię ropa pod tym plaſtrem/ á gdy
34:
vcżyniſz cżopek ſthegoż plaſthru á
kolumna: d
1:
włożyſz gi na nocz do macicze dla
2:
poruſzenia choroby przyrodzoney.
3:
¶ Theż khorzenie wężownikowe F
4:
wycżiſcia z niecżiſtoſci flegmiſtich
5:
grubych ielita y żołądek/ á zwła=
6:
ſzcża wino w ktorēby był warzony
7:
wężownik z zielem z ielenim ięzy=
8:
kiem/ otwiera y wycżyſcia zatka=
9:
nia y wſzelkie niecżyſtoſci flegmi=
10:
ſte z wątroby/ s ſleziony y z nyrek
11:
á bowiem grube niecżyſtoſci ſub=
12:
telnemi cżyni Pādecta/ ale Woy
13:
ciech o moczach zioł mowi/ Wę=
14:
żownik s konikiem zakopany wzie
15:
mię/ robaczy ſie ſnich cżynią cżyr
16:
wone y zielone/ sktorych robakow
17:
gdy vcżyniſz proch á włożyſz go w
18:
kaganiecz gorączy/ tedy vzrzyſz o
19:
koło onego kagańcza wielkoſć wężow.
20:
Satirion.grafika
21:
¶ Liſie iayka. Stendelwurtz.
22:
Capitulum. 210.
23:
K
Oziełki to ieſth Liſie A
24:
iayka/ ieſt to ziele cie=
25:
płe y wilkhie w pirw=
26:
ſzym ſlopniu/ ma liſth
27:
podobny liſthowi Liliowymu/ y
28:
kwiatki podobne kwiatkom Lilio=
29:
wym/ Korzeń tych Liſiech iaiek w

strona: 127

Liſie iayka.Liſt 127.

kolumna: a
grafika
1:
lekarſtwa w chodzi ktory ieſt ſlod=
2:
ki/ wilkoſć thego korzenia ieſt cży=
3:
niącza nadymanie/ á ſthąd cżyni
4:
chciwoſć cieleſną.
5:
B ¶ Wino w ktorym by był wa=
6:
rzony korzeń tego to ziela á pithē
7:
pobudza ku gamracijey/ á korze=
8:
nie iego w mieſie vwarzone z wi=
9:
nem/ wſzytko kthemu vcżynkowi
10:
cieleſnemu cżłowieka ſprawuie.
11:
C ¶ Diaſcorides mowi/ gdi prawi
12:
mąż będzie pożywał korzenia theo
13:
ziela niemało/ thedy ſyny będzie
14:
miewał/ ale gdy go trochę z ie/ / te
15:
dy ſie dziewki od nieo będą rodzić.
16:
D ¶ Panie albo niewiaſty wewło=
17:
ſzech daią korzeń Liſiech iaiek ſtar=
18:
ty na proch z mlekiem kozim/ dla
19:
pobudzenia chciwoſci cieleſney.
kolumna: b
1:
¶ Korzeń Liſiech iaiek ma mocz E
2:
roſpuſzcżaiączą bolącżki opuchłe
3:
gdy ſthłucżeſz korzeń vwarzony á
4:
zmieſzaſz z oliwą/ á pothym przy=
5:
łożyſz na mieſtcze opuchłe y na za
6:
twardziałe.
7:
¶ Theż ſok thego ziołka z miod= F
8:
kiem rożanym zmieſzany/ wycży=
9:
ſcia z ran niecżyſtoſci ſmrodliwe,
10:
y rany ktore pochodzą z wrzodow
11:
ſmrodliwych goij ropę ſnich wy=
12:
cziſciaiącz, y też ſwierzb ktory po=
13:
chodzi zkrwie ſpaloney kolericney
14:
wyſuſza/ y theż ma mocz zaſtana
15:
wiaiącą biegunki/ gdy ſie prochu
16:
tego ziela napijeſz z winem.
17:
¶ Druga oſoba tego zielá ktore G
18:
zową Aaronem też ma podobną
19:
włoſnoſć ſthymi Liſiemi iayki na
20:
ty choroby/ ale nietak mocznie/ á
21:
ma kwiatki przyżołtſze/ Gdy ſtłu=
22:
cżeſz thy kwiatki z oliwą á przyło=
23:
żyſz na ſtolecz pocieraiącz go tym
24:
dla otworzenia żyłek Emoroid aby
25:
krew ſnich gruba wychodziła/ ku
26:
temu ſnadnie przydzieſz.
27:
¶ Ieſth drugie ziele ſtego też ro= H
28:
dzaiu ktore nazywaią dłoń boża/
29:
ktorego liſtki przypodobiaią ſie liſt
30:
kam pirwſzemu zielu, to ieſt Liſim
31:
iaykam, ale ſą ſubtelnieyſze maiąc
32:
w ſobie nieiakhą cżarnoſć nakra=
33:
pianą/ To ziołko iadowi ſzkodzić
34:
niedopuſzcża y cżarow thaki cżło=
35:
wiek ktory ie przyſobie noſi bać ſie
Koczenki zołte.

kolumna: c
1:
niemoże/ Pandectha mowi/ ieſth
2:
ciepłe y ſuche w wtorym ſlopniu/
3:
ma theż włoſnoſć cżyſcienia ciała
4:
od każdych zmaz iego/ poſila ży=
5:
liſte cżłonki/ to ieſt ſuche żiły. Pādecta
6:
z Auicenną powiedaią.
7:
Sticados citri.grafika
8:
¶ Koczenki żołte. Mottekraut.
9:
Capitulum. 211. grafika
10:
A
K
Oczenki żołte zową
11:
ie piołynem morſkim
12:
ieſt ciepłe w wtorym
13:
ſtopniu á ſuche wtrze
14:
cim/ ma drobne naſienie podobne
15:
naſieniu bożego drzewkha/ ma w
kolumna: d
1:
ſobie naſienia doſyć/ liſtki gęſthe/
2:
iedno iż nietak gorzkie iako piołyn
3:
Ma też wonią przykrą/ ani theż
4:
ieſt thak cirpniącze iako piołyn/ á
5:
tak y moczi ieſth rozney niżli pio=
6:
łyn/ ábowiem żołądkowi nieſlużi
7:
chrobaki zabija w żywocie khiedy
8:
ſtłucżeſz to ziele á plaſtr ſniego v=
9:
cżyniſz y przyłożyſz na żiwot/ yteż
10:
ku piciu możeſz thego ziela dać na
11:
przeciwko tym rzecżam.
12:
¶ Też gdy kto pożywa koczen=
13:
kow z miodem/ zabija chrobaki y
14:
wypądza ie z żywota przez ſtolcze
15:
Takież vwarzone koczenki s ſocże
16:
wiczą w winie albo w piwie/ toż
17:
vcżynią.
18:
¶ Popioł kocenkowy z oleykiem C
19:
Khoczenkowym albo z migdało=
20:
wym oleykiem zmieſzany ſpołem
21:
á tym głowę parchowathą ma=
22:
ży/ bowiem parchi giną od tego.
23:
¶ Oleiek ſam Koczenkowy na D
24:
brodzie włoſy roſci kiedy nim na=
25:
mażeſz brodę.
26:
¶ Theż gdy vwarzyſz Koczenki E
27:
żołte á przyłożyſz na mieſtcze za=
28:
palonę/ tedy ſie niedopuſzcża cży=
29:
nić bolącżek iadowitych iako Her
30:
peſtiomena y Carbunculoſa.
31:
¶ Też na łuſkę ktora ſie cżini na F
32:
białoſciach ocżnych/ para ſthego
33:
ziela vwarzonego wrożaney wod
34:
cze, á nad oną parą trzymay oko
35:
chore/ bowiem ſniego tę łuſkę ſpądza.

strona: 128

Koczenki.Liſt 128.

kolumna: a
1:
G ¶ Theż wino w ktorym by było
2:
warzono to ziele, cięſzkhoſć ſpierſi
3:
wypądza.
4:
H ¶ Też gdy Koczenki vwarzyſz s
5:
piołynkiem w proſtey wodzie/ á o
6:
miedziwſzy trochę day ſie tego cie=
7:
pło natſzcżo napić/ abowiem chro
8:
baki z żiwota vypądzá y morzi ie.
9:
I ¶ Też wino w ktorim będzie wa
10:
rzono tho ziele z byliczą á z naſie=
11:
niem piotruſzcżanym/ vrinę y cho
12:
robę przirodzoną paniam ku wy=
13:
ſciu pobudza.
14:
K ¶ Też oleiek koczenkow żołtych
15:
ieſt dobry naprzeciwko zimnu zby=
16:
tniemu ktore bywa w febrach gdy
17:
thym obycżaiem namażeſz ciepło
18:
grzbiet albo pulſi vrąk y vnog w
19:
godzinę przed febrą.
20:
L ¶ Też oleiek tego ziela ieſt dobri
21:
na vkąſzenie węża y inſzych iado=
22:
witych zwierząt.
23:
m ¶ Theż wino w ktorymby były
24:
warzone Koczenki z draganthem
25:
zagrzewa pierſi/ ale maſz oczukro
26:
wać iż by było ſlodko.
27:
N ¶ Też ieſt to ziele dobre naprze=
28:
ciwko rzezakowi y na zatkanie ſle
29:
ziony y wątroby przyłożywſzy tro
30:
chę ielenich iezykow.
31:
O ¶ Też gdi chori z niemoczy zma
32:
ga/ tedy poſila żyły ſuche/ to ieſth
33:
gdy ſie napijeſz wody w kthorey by
34:
było warzono to ziele z lawendu=
35:
lą weſpołek.
kolumna: b
1:
Sticados arabicum.grafika
2:
¶ Koczenki z Arabijey.
3:
Von Arabien.
4:
Capitulum. 212.grafika
5:
K
Oczankhi z Arabijey A
6:
ſą ciepłe y ſuche wtrze
7:
cim ſłopniu Pādecta,
8:
ale Ian meſue powie
9:
da iżby były ciepłe w pirwſzim ſto
10:
pniu á ſuche w wtorim ſthopniu/
11:
Ma w ſobie dwoiakhą włoſnoſć
12:
przyrodzoną zimną/ á dla thego
13:
ieſt cirpniącze/ jteż ciepłoſć á ſtąd
14:
ma gorzkoſć z oſtroſcią/ á wſzak=
15:
że oſtroſć ieſt w nim więthſza niżli
Koczenki.

kolumna: c
1:
cierpnoſć/ átak ieſt to ziele ſubtili=
2:
zowane roſpądzaiącze/ otwiera=
3:
iącze zatkania/ y też ocieraiącze y
4:
reſolwuiącze wſzythki niecżyſtoſci
5:
w iedno mieſthcze zebrane/ á ma
6:
też włoſnoſć zachowania od pro=
7:
chnienia y od zagniłoſci/ Sercze
8:
też poſila dla ſwoiey przyrodzonej
9:
cierpnoſci y żyły ſuche y wſzytki ie
10:
lita vmocznia.
11:
B ¶ Ci ludzie ktorzy maią w ſobie
12:
zbytek koleri á zwłaſzcża w żołąd
13:
ku niemaią tych Kocżenkow pożi
14:
wáć/ abowiem poruſza ſie w nich
15:
tha wilkoſć/ á cżyni gwałthowne
16:
wracanie y zapalenie niemałe we
17:
wſzytkim ciele/ ma mocz otwiera=
18:
iączą zywota y ſtolce cżini iedno
19:
iż barzo lekko á thak maſz ktemu
20:
zielu przycżynić ſoli ocżkowathey
21:
albo mirabolanos Indos/ kthore
22:
rzecży vmoczniaią ſprawę y moc
23:
tych to Koczenkow.
24:
C ¶ Ty Koczenki z Arabijey przy
25:
wożone/ wywodzą Melankolią s
26:
cżłowieka y flegmę/ á tak y mozg
27:
y ſuche żyły cżyſcią/ á przehto ſą
28:
barzo dobre na niedoſtatki głowne.
29:
D ¶Też gdy wezmieſz tych koczen
30:
kow dobrą garſć, rozinkhow dro=
31:
bnych połgarſci/ mirabolanos z
32:
apteki dwie dragmie/ á przetłukſzi
33:
thych rzecży trochę w możdżerzu
34:
namocż ie w ſerwatcze iżeby thak
kolumna: d
1:
przez nocz ſtały/ á potim przecedz
2:
á przeczedziwſzy wezmi lektwarzu
3:
z apteki Dijafiniconis albo Kaſ=
4:
ſijey fiſtuły dwie dragmie, rozmęć
5:
cżyſcie ten lektwarz w tey ſerwat
6:
cze/ á day trunek ciepło wypić na
7:
ſwitaniu dla wywiedzienia melan
8:
koliey y flegmy s cżłowieka.
9:
¶ Theż gdy vcżyniſz naparzenie E
10:
głowy s koczenkhow/ z maiorany
11:
ſpikiceltiki/ vwarzywſzy ty rzecży
12:
ſpołem w proſtey wodzie/ tedy bo
13:
leſci głowne niewymownie vſmie
14:
rza/ á zwłaſzcża khthore z zimney
15:
przicżiny przychodzą.
16:
¶ Theż oleiek thych Koczenkow F
17:
mozg pothwierdza y ſuche żyły y
18:
koſci zagrzewa á prawie ie ożiwia
19:
A gdy ſie komu nos zatka niecży
20:
ſtoſciami grubemi/ tedy gdy ſkło=
21:
niſz głowę na parę iego/ otwiera
22:
dziurki zathkane y oddech głowie
23:
noſem wolny cżyni.
24:
¶ Też wino koczenkowo á iele= G
25:
nich ięzikow throchę knim ſquille
26:
to ieſt czebule morſkiey przcżyniw
27:
ſzy/ otwiera á wypądza niecżyſto
28:
ſci od ſleziony y od wątroby y in
29:
ſzych wnęthrznoſci/ boleſci żył ſu=
30:
chich każdich j cżłonkowych wſzel
31:
kim obycżaiem vżywane: oddala
32:
to ziele, cżego Meſue y ſerapio ſą
33:
ſwiadkowie.

strona: 129

Sparagus.Liſt. 129.

kolumna: a
1:
Sparagus.grafika
2:
¶ Gromowe korzenie.
3:
Sparagen.
4:
Capitulum. 213. grafika
5:
A
G
Romowe korzenie ieſt
6:
ciepłe y ſuche/ Mocz
7:
ma otwieraiączą zat
8:
kania ſleziony y wą=
9:
troby y nyrek, Też má mocz ocie=
10:
raiączą/ á nawięczey naſienie
11:
weſpołek s korzeniem.
12:
B ¶ Gdy vwarzyſz korzeń tego zie=
13:
la á oczukrowawſzy napij ſie onej
14:
wody/ oddaá cięſkie puſzcżanie v
15:
ryny/ y zołthą niemocz y denną
kolumna: b
1:
boleſć gdy bedzie w winie vwarzono
2:
¶ Też gdy ie w winie vwarzyſz C
3:
s piretrum/ á tym winęm vſta ſo
4:
bie wypłoczeſz/ bołenie zębow oddala.
5:
¶ Też gdy go powarzyſz dobrze D
6:
w wodzie/ a potym ſie go naijeſz/
7:
tedy żywot othworzy/ y theż vrinę
8:
ku wyſciu pobudzi.
9:
¶ Też gdy ie vwarzyſz w winie E
10:
á onym winem omyieſz mieſthcze
11:
od węża vkąſzone/ iad wyciąga y
12:
goij.
13:
¶ Też naſienie iego ieſt podobne F
14:
w moczy khorzeniowi/ powiadaią
15:
iżby moc z korzeniá Sparagoweo
16:
była iadem zabijączym pſow.
17:
¶ Powiadaią niektorzy/ gdy pry G
18:
rogi ſkopowe będą zakopane w-
19:
ziemi/ tedy z onych rogow wyro=
20:
ſcie to ziele gromowe, ma też moc
21:
oddalaiączą boleſci biodr ktore po
22:
chodzą z wielkiey flegmy y z wia=
23:
trow/ też kłocie ktore bywa w ży=
24:
wocie, oddala/ abowiem żywoth
25:
odmiękcża/ iedno iże zgagę cżyni
26:
gdy go kto wiele pożywa.
27:
¶ Korzenie znaſieniem ziela gro H
28:
mowego/ ſą pobudzaiącze vriny
29:
iedno iż ſą trudne ku ſtrawieniu/
30:
Iteż ociera niecżyſtoſci z żołądka
31:
niebarzo zagrzewa ani też chłodzi
32:
á tak y z nyrek y też wątroby zat=
33:
kanie ſlegmiſte wypądza, á z wła=
Gromowe ziele.

kolumna: c
1:
ſzcza naſienie/ Pandecta n Sera
2:
pionem mowią. Ale Platearius
3:
mowi iż by to ziele było ciepłe y ſu
4:
che w trzecim ſtopniu Tak korzeń
5:
iako y naſienie godzą ſie ku lekar=
6:
ſtwam.
7:
I ¶ Też wierzchy tego ziela niżli
8:
naſienie s ſiebie wypuſzcza gdy ie
9:
vwarzyſz z mięſem albo s proſthą
10:
wodą/ thedy zathkanie wątrobne
11:
otwiera/ Iteż cięſzkoſć puſzcżania
12:
wody albo kto iey niemoże mieć/
13:
pomaga to znamienicie/ Iteż bo=
14:
leſci żołądkowe y inſzych wnętrz=
15:
noſci, oddala taka woda/ Takież
16:
y naſienie ku tim to chorobam ieſt
17:
barzo pomoczne kthore może być
18:
w ſwoiey moczy zachowane przez
19:
czały rok.
20:
Sauina.grafika
21:
¶ Szawina. Siebenbaum.
22:
Capitulum. 234.
23:
A
S
Zawina ieſt ciepła y
24:
ſucha wtrzecim ſłop
25:
niu, iedno liſcie tey ſza
26:
winy ku lekarſthwam
27:
ſie godzi.
28:
B ¶ Gdy vwarzyſz ſzawinę w wi=
29:
nie á tedy ſie będzieſz napijał abo=
30:
wiem boleſci żołądkowe y kłocie
kolumna: d
grafika
1:
w małych ielitach vſpokoia y rze=
2:
zak odpądza.
3:
¶ Też ſzawina vwarzona z na= C
4:
ſieniem włoſkiego kopru/ zliſty wy
5:
ſokiego ſlazu w winie/ á gdy przy
6:
łożyſz na grzebień albo na dymio=
7:
na/ vrinę wywodzi ktho iey mieć
8:
niemoże/ y rzezanie oddala/ y też
9:
bolełci miecherzowe vlża.
10:
¶ Szawina ma mocz pobudza D
11:
iączą y roſpądzaiączą złych nie=
12:
cżyſtoſci/ á nawięcżey gdy vcży=
13:
niſz ſniey parzenie vwarzywſzy ią
14:
tedy y chorobę paniam przyrodzo=
15:
ną mocznie wywodzi/ takież ło=
16:
żyſko dziecięcze ſnych wirzucza kie
17:
dy ią w oliwie vwarzyſz przyło=
18:
żyſz na macicżę.
19:
¶ Też kto ma chciwoſć na ſtolce G

strona: 130

Sawina.Liſt. 130.

kolumna: a
1:
á niemoże gich mieć/ thedy vwa=
2:
rzywſzy Szawinę z dziewanną w
3:
winie á tego ſobie przyłoż na ſto=
4:
lecz ciepło albo vſzadowſie na tym
5:
pomoże dobrze ku ſtolczowi przy=
6:
rodzonemu.
7:
F ¶ Też naprzeciwko ſwierzbiowi
8:
proch vcżyniony s ſzawiny/ zmie=
9:
ſzany sſiarcżanym/ z litargirium,
10:
s ſokiem kobylego ſzcżawiu/ przy=
11:
cżyniwſzy wieprzowego ſadła/ á
12:
ſthego vcżyń maſć á thą maſcią
13:
maży kroſty.
14:
G ¶ Też gdy będzie vwarzona ſza=
15:
wina z bukwiczą w winie, tego wi
16:
na w nos wpuſzcżay ciepło/ abo=
17:
wiem rymę vlecża ktora z zimney
18:
przycżyny pochodzi/ Pandecta po
19:
wieda.
20:
H ¶ Też ſok Szawiny z miodem
21:
zmieſzany/ wyſzuſza niecżyſtoſci za
22:
gniłe z ran y s kroſt ſmrodliwych
23:
ktore pſuią ciało zdrowe gryzącz ie
24:
á iedzącz.
25:
I ¶ Dla ſwoiey ſubthelnoſci przy=
26:
rodzoney więczey wywodzi rzecży
27:
przyrodzone paniam niżli ktore in
28:
ſze ziele/ iedno kto go cżęſto poży=
29:
wa/ tedy taki ze krwią vrynę mie=
30:
wa y płod zabija w żywocie á v=
31:
marły wypądza mocznie z żywo=
32:
ta/ Serapio powiada.
33:
K ¶ Też liſttki tego ziela ſtłucżone
34:
á z ocztem zmieſzane/ przyłożone
35:
na ranę kthora bywa ze wrzodu/
36:
cżyſci ią y ſtula brzegi.
kolumna: b
1:
¶ Też woda w ktoreyby była v= L
2:
warzona ſzawina z blaywaſzem/
3:
ſinoſci z ciała ſpądza/ y ſthrupy/
4:
goij ktore s palenia ogniſtego bywaią.
5:
Semperuiua.grafika
6:
¶ Roſchodnik. Hauſwurcz.grafika
7:
Capitulum. 215.
8:
R
Oſchodnik ieſt ziele zi= A
9:
mne w trzecim ſthop=
10:
niu/ á throchę ſuche/
11:
poki ieſt zielone, pothy
12:
ieſth wielkiey moczy/ ale ſuche nie=
13:
godzi ſie ku lekarſtwu.
Roiownik.

kolumna: c
1:
B ¶ Ma mocz chłodzączą y zazie=
2:
biaiączą/ á tak gdy ie ſtłuczeſz á z=
3:
ocztem zmieſzaſz á potym na mieſ
4:
cze zapalone przyłożyſz/ ogien wy
5:
ciąga y ono mieſtcze chłodzi, a tak
6:
boleſci vſmierza wypądzaiącz za=
7:
palenie ogniſte z cżłonkow.
8:
C ¶ Też gdy ſie kto ogniem ſpali
9:
albo vkropem gorączym/ vcyń
10:
maſć s ſoku roiownikowego/ z o=
11:
leyku rożanego, trochę woſku do=
12:
nich przyczyniwſzy/ á tak tey ma=
13:
ſci przyłoż na mieſtcże ſpalone ia=
14:
koby thrzeciego dnia po ſpaleniu,
15:
á ciepło, trochę maſz they maſci
16:
przykładać na mieſthcze oparzone
17:
możeſz pierwey pomazać ſpalone
18:
mieſtcze mydłem z apteki ktore zo=
19:
wą ſapo/ pothym thą maſcą na=
20:
maży á będzie lepiey.
21:
D ¶ Też ſok Roiownikow zaſtha=
22:
nawia krew z noſa/ gdy nim cżo=
23:
ło namażeſz y ſkronie y ſziję/ wą=
24:
trobę też mozeſz namazać przymie
25:
ſzawſzy kniemu trochę prochu cżir
26:
wonych ſandalow/ abowiem ieſth
27:
to rzecż cżęſto doznana iż krew za
28:
ſtanawia ktora ſie z oſtrzywſzi zby
29:
tnie płynie noſem á nawięczey lu=
30:
dziem młodym.
31:
Ieſt dwoiaki roiownik, ieden więt
32:
ſzy á drugi mnieyſzy/ więtſzy roſcie
33:
poſpolicie na mieſtczach na ktho=
34:
rych ieſt wiele czegły/ á niegdy też
35:
roſcie na dachoch domowych.
kolumna: d
1:
Mnieyſzy roiownik roſcie poſpo=
2:
licie na murzech albo na ſkałach/
3:
ten ieſt wilkie á trochę cierpniączy.
4:
¶ Też ſok roiownikow ieſt dobry E
5:
na herizypile/ to ieſt na wrzedzie=
6:
nicze kthora s kolery bywa barzo
7:
bolącza á roſzyrzaiącza ſie po ciele
8:
¶ Też boleſci nog vzdrawia gdy F
9:
ie vwarzyſz z babką á potym ſtłuk
10:
ſzy przyłożyſz ciepło na nogi.
11:
¶ Też ſok iego zmieſzany z ocz=
12:
tem/ piekielney ogień kthory bywa
13:
w cżłonku wyciąga y pſuie/ Se=
14:
rapio powiada.
15:
Squilla.grafika
16:
¶ Czebula zamorſka. wildtzuicel
17:
Capitulum. 216. grafika

strona: 133

Czebula zamorska.Liſt 133.

kolumna: a
1:
A
C
Zebula myſza ieſt cie=
2:
pła y ſucha w trzecim
3:
ſtopniu/ Ieſth rzecżo=
4:
na Czebula myſza iże
5:
od niey myſzy zdychaią/ abowiem
6:
ma w ſobie nieiaką oſtroſć ogni=
7:
ſtą/ y gorzkoſć też iey ieſth przyłą=
8:
cżona z nieiaką ſlodkoſcią.
9:
B ¶ Ma mocz przeczinaiączą y
10:
palączą yteż reſolwuiączą wilko
11:
ſci grubych/ yteż przyciąga niecży
12:
ſtoſci nawierzch/ zachowawa cia=
13:
ło od prochnienia y od zagniłoſci
14:
Piecżona czebula zamorſka/ nie=
15:
tak ieſt iadowita/ albo theż z ocz=
16:
tem bywa przyprawiona dla tego
17:
iż ſnadniey wyciąga niecżyſtoſci z
18:
dalekich á głębokich mieſtć. Pie=
19:
cżona tedy czebula zamorſka le=
20:
pſza ieſt y moczy ieſth rozlicżniey=
21:
ſzey niżli tak ſurowa/ Kto ią chce
22:
piecz/ tedy miedzy węglem ma ią
23:
piecz w ciaſto ią oblepiwſzy/ átak
24:
ią wſadzić w gorączy piecz/ albo
25:
miedzy węglem.
26:
C ¶ Oczet ſtey to Czebule myſzey
27:
tak bywa/ ſkray czebulę wtalerzi=
28:
ki/ ápothym vwiązawſzy każdy
29:
talerzyk nithecżką albo wdziać na
30:
nić ony talerzycżki á zawieſić kę=
31:
dy w cień iżeby tak vſchnęła przez
32:
trzydzieſci dni/ á potym ie wezmi
33:
á włoż do ſklenicze á ocztu mocz=
34:
nego naley na onę czebulę á zaſię
35:
wyſtaw na ſlończe iżby ſtało dru=
kolumna: b
1:
gie trzydzieſci dni. Gdy tym ocz=
2:
tem wymijeſz ſobie vſta/ ſciſka ſla
3:
be dziąſla á vmocznia ie/ á tak y
4:
zęby chwieiącze ſie potwierdza/ y
5:
zagniłoſci vſt wycżyſcia.
6:
¶ Też gdy vwarzyſz czebulę prze D
7:
rzecżoną z miodem á z wodą/ á
8:
daſz ſie napić/ tedy głos cżyni do=
9:
bry y lekkoſć wpierſiach y żołądek
10:
poſila cżyſciącz gi z niecżyſthoſci/
11:
Melankolią y ſwietego walanteo
12:
niemocz/ tak ſtarim iako dziath=
13:
kam oddala/ Kamień theż łamie
14:
w miechierzu/ y naprzeciwko zadu
15:
ſzeniu khthore bywa ſpodnieſienia
16:
macicze/ ieſt pomoczna ta czebu=
17:
la/ y denną boleſć wypądza y bar
18:
wę zginęłą cżłowiekowi przywra
19:
cza y wzrok poſila.
20:
¶ Też ſok iey w vcho wpuſzcżo= E
21:
ny/ ſluch cżyni dobry Iakmiarz y
22:
na inych wiele niemoczi ieſt to po
23:
moczna czebula/ Iedno khiedy ſie
24:
wnęrze rani albo roſpadliny tedi
25:
ieſt ſzkodliwa/ bowiem naprzeciw=
26:
ko opuchlinie y żołthey niemoczy
27:
y paraliżowi ieſt barzo dobra.
28:
Auicenna s Pandectą mowią.
29:
¶ Też oleiek z włoſkiey Czebule F
30:
s przaſnym miodem zmieſzany á
31:
na parſzywą głowę pomazany/
32:
włoſy vraſzcża/ y parchow niedo=
33:
puſzcża.
34:
¶ Oczet tey czebule ktory w ap= G
35:
tekach maią na dychawiczę y na
S
Bez.

kolumna: c
1:
kaſzel ieſt dobry/ zagniłoſci dziąſl
2:
goij w vſciech dzierżany.
3:
H ¶ Nad ktorim domem ta zamor
4:
ſka czebula będzie zawieſzona/ ia=
5:
dowici chrobaczy vciekaią od do=
6:
mu takiego.
7:
I ¶ Też ta czebula w winie vwa=
8:
rzona, ieſt barzo dobra to wino po
9:
ſilaiącze wnetrznoſci/ wąthrobę
10:
zapaloną y zaniecżyſcioną cziſci/
11:
y boleſci wnętrzne vſmierza.
12:
Sambucus.grafika
13:
¶ Bez. Holder.
14:
Capitulum. 217. grafika
kolumna: d
1:
B
Ez ieſt ciepły y ſuchy A
2:
w thrzecim ſthopniu,
3:
Ma mocz otwieraią
4:
czą/ wypądzaiączą/
5:
y rozganiaiączą jteż potu cżynią
6:
czą/ liſty bzowe ſą wilkie/ Gdy ie
7:
ſtłucżeſz z ocztem á z oliwą á przi
8:
łożyſz gich na ſwierzbiącżkę albo
9:
na gnoiſthy liſzay albo na thwarz
10:
kroſtawą/ ieſt wielkiey pomoczi/ á
11:
bowiem wyſuſza y roſpądza ony
12:
kroſty/ á tak goij.
13:
¶ Wonia telko kwiatkow bzo= B
14:
wych cżini bolenie głowy ludziem
15:
ciepłego przyrodzenia/ iako ſą ko
16:
lericzy y krew z noſa pobudza.
17:
¶ Theż wino w ktorym by była C
18:
warzona lawendula z bzem/ tedy
19:
to wino pite rymę trawi kthora z
20:
zimney przycżyny pochodzi/ albo
21:
z ſloney flegmy á nawięczey vlu=
22:
dzi ktorzi ſą zimnego przyrodzenia
23:
¶ Też oleiek s kwiatkow Bzo= D
24:
wych ieſth dobry wilkoſciam zim=
25:
nym panuiączym w ſuchych ży=
26:
łach/ Wonia tego oleyku/ acżkol
27:
wiek cżyni bolenie głowy/ á wſza
28:
koż roſpądza materią s ktorey bo
29:
leſć pochodzi z głowy/ Cżyni theż
30:
rumianoſć na liczu gdy go kto cżę
31:
ſto wonia.
32:
¶ Liſcie bzowe gdy będzie vwa E
33:
rzono ż inſzim iarmużem á będzie
34:
iedzono/ cżini ſtolcze/ także y wirz
35:
chy Bzowe cżynią.

strona: 134

Bez.Liſt 134.

kolumna: a
1:
F ¶ Korzeń Bzowy s khorzeniem
2:
chebdowym w winie vwarzony, o
3:
puchłym ludziom ieſt dobre lekar=
4:
ſtwo/ A zaſię gdy then korzeń bę=
5:
dzie z byliczą vwarzony w wodzie
6:
á natym ſie pani vſadowi ciepło,
7:
twardoſć macicze odmiekcża/ jteż
8:
ią otwiera y niecżyſtoſci ſniey wy
9:
pądza y cżopek wywodzi.
10:
G ¶ Sok iego ieſth dobry naprze=
11:
ciwko vkąſzeniu pſa wſciekłego/ y
12:
ſpalenie od ognia wyciąga y goij
13:
H ¶ Theż tenże ſok cżerni włoſi y
14:
fiſtułę ſthula y inſze roſpadliny, A
15:
gdy ſok iego zmieſzaſz s kozłowym
16:
łoiem/ á throchę ſoku wyſokiego
17:
ſlazu á tim pomażeſz bolącze no=
18:
gi/ boleſć vſmierza/ á kiedy go w
19:
vcho wpuſciſz/ vſmierza boleſć v
20:
ſzu y piſzcżenie y chrobakhi zabija.
21:
Serapio, Auicenna y Pandecta
22:
powiedaią.
23:
Salix.grafika
24:
¶ Wirzba. Weden.
25:
Capitulum. 218.
26:
A
W
Irzba ieſt drzewo zi=
27:
mne y ſuche w pirw=
28:
ſzym ſthopniu/ Mocz
29:
liſcia y ſkorek y owo=
30:
czu wirzbowego ieſt cierpniącza/
kolumna: b
grafika
1:
¶ Gdy vwarzyſz liſcie wirzbowe B
2:
w winie przyłożywſzy pieprzu tro=
3:
chę/ tedy takie wino kłocie oddala
4:
¶ Woda albo vkrop w ktorym C
5:
by było warzono liſcie wierzbowe
6:
broni pocżęcia paniam.
7:
¶ Też woda w ktoreyby był wa D
8:
rzony wirzbowy owoc/ daie wſpo
9:
możenie ktory cżłowiek krwią plu
10:
ie/ możeſz weſpołek warzyć/ abo=
11:
wiem y ſkorki wierzbowe tę włoſ=
12:
noſć maią ktorą j liſcie skwiatem
13:
¶ Theż boleſci nożne vſpokaia E
14:
woda ciepła z wierzbą warzona.
15:
¶ Też ług vcżyniony á potym F
16:
liſcia nakładz weń niecżyſtą gło=
17:
wę naprawia/ y otręby ſniey ſpądza.
18:
¶ Też wilkoſc wodna ktora by= G
S ij
Wirzba.

kolumna: c
1:
wa miedzi ſkorą j miedzi drzewem
2:
á tak ta wilkoſć niecżyſtoſć z ocżu
3:
ſpądza y ocży poſila ciemnoſć od
4:
nich odpądzaiącz.
5:
H ¶ Też ſok z wierzby rany ſpaia
6:
ſwieże yteż zaſtanawia z noſa pły
7:
nączą krew.
8:
I ¶ Popioł s ſkorek wirzbowych
9:
wyſuſza wſzelkie wilkhoſci złe/ á
10:
kiedi gi zmieſzaſz z babcżaną wod=
11:
ką/ tedy biegunkę ktora bywa ze=
12:
krwią: zaſtanawia/ A gdy ſthim
13:
ſokiem zmieſzaſz oczet á pomażeſz
14:
brodawki albo guz iaki chczęſz/ ro
15:
ſpądza ie y traci/ y inſze kroſti goij
16:
K ¶ Tenże ſok boleſci ktore bywa=
17:
ią w vſzoch: vſmierza.
18:
L ¶ Też gdy vwarzyſz liſcie wirz=
19:
bowe weſpołek j s ſkorkami á przi
20:
cżyniſz babki/ z bolum armenum
21:
w aptecze gi przedaią/ á tey wodi
22:
kwartę wleijeſz w zad przez kliſterę
23:
bowiem cżirwoną niemocz zaſta=
24:
nawia mocznie.
25:
M ¶ Też ſok wierzbowy w vſzy w=
26:
puſzcżony ciepło, ropę ſnich wywo
27:
dzi á wyſuſza/ Iteż rany goij wy=
28:
ſuſzaiącz ſnich niecżyſtoſć ropy.
29:
N ¶ Też gdi s ſamych liſtow wirz
30:
bowych vcżyniſz plaſthr/ krew za=
31:
ſtanawia ſkądbykolwiek płynęła.
32:
O ¶ Theż ſok z liſcia wirzbowego
33:
z wodką wyſokiego mlecżu á ſtro
34:
chą czukru zmieſzany/ w gorączey
35:
niemoczy ieſt rzecż barzo dobra kie
kolumna: d
1:
dy ſie iey kto będzie napijał/ Iteż
2:
żołtą niemocz wypądza ta woda
3:
wierzbowa.
4:
¶ Theż liſćie wirzbowe chłodzi P
5:
gdy go włoże naſcieleſz/ Auicēna
6:
Serapio powiadaią.
7:
Saxifraga.grafika
8:
¶ Lamikamień Steinbrech.
9:
Capitulum. 219. grafika
10:
L
Amikhamień ieſth ziele A
11:
ciepłe j ſuche w trzecim
12:
ſtopniu/ ieſth rzecżono
13:
tho ziele łamikamien
14:
iż ma tę włoſnoſć/ Ma też mocz

strona: 135

Lamikamień.Liſt 135.

kolumna: a
1:
roſpądzaiączą/ y wypądzaiączą
2:
vriny, kamień łamie wmiechierzu
3:
y w nyrkach/ Też kto zboleſcią v=
4:
rinę miewa albo kto iey niemoże
5:
mieć: łamikamień wſpomaga.
6:
B Theż wino w ktorymby było
7:
warzono to ziele, z naſieniem wło
8:
ſkiego kopru, piotruſzcżanym, wro
9:
blego proſa/ ieſt dobre pić naprze=
10:
ciwko thym chorobam przerzecżo=
11:
nym/ oboiem kolikam ieſt vzitecż
12:
ne picie/ á ktemu też proch ſthego
13:
ziela w iaiu dany ku iedzeniu/ ieſt
14:
barzo dobry y pomoczny/ Albo v
15:
cżyń ſyrop tym obycżaiem kthory
16:
ieſt więtſzey moczy na ty niemo=
17:
czy przerzecżone/ Wezmi ziela ła
18:
mikamienia, polney drijakwie, trłi
19:
cży/ każdego po garſci/ kwiatkow
20:
boragowych/ fijołkowych/ rozyn=
21:
kow drobnych/ każdego ſnich poł
22:
łotha/ naſienia włoſkiego kopru/
23:
piotruſzczanego/ opichoweo/ wrobleo
24:
proſa/ hanyżu/ lakricijey, każ
25:
dego ſnich po dwie dragmie/ Thy
26:
rzecży/ to ieſth naſienie maſz prze=
27:
tłucz trochę á potym warz w poł
28:
tory kwarty wody ſthudziēny aże
29:
by trzecia cżęſć wywrzała/ potim
30:
przeczedz á oczukruy dobrze/ á teo
31:
ſie napijay po trunkowi poranu y
32:
na nocz/ A gdy iuż wypijeſz then
33:
ſirop/ tedy wezmieſz tę purgaciją
34:
na ſwithaniu albo po poł noczy/
35:
thak napiſawſzy/ Wezmi benedi=
kolumna: b
1:
cte laxatywe/ dijafiniconis, każdeo
2:
po dwie dragmie/ kaſſijey ſwieżey
3:
po poł vncijey/ ty lektwarze roſpuſć
4:
z vwarzeniem zwykłem á poſpoli
5:
tym ktore cżinicie w aptecze/ á v=
6:
cżiń mi trunek á nazaiutrz dla po
7:
ſilenia wezmieſz Dijaciminum ko
8:
łacżkow też z apteki.
9:
A gdy by żywot bolał albo ielita
10:
tedy dijalteą pomazuy/ vznaſz po
11:
mocz wielką.
12:
¶ Też wino w ktorymby było v C
13:
warzono to ziele/ s kwieciem bag
14:
niſkowym/ ieſth dobre pić naprze=
15:
ciwkho zatkaniu y boleſci lewego
16:
boku gdzie ieſt ſleziona y wątrobę
17:
chorą wpomaga.
18:
¶ Też ieſt barzo dobre wino na= D
19:
przeciwko opuchlinie/ gdy będzie
20:
Lamikamień w nim vwarzony/ z
21:
bagniſkowym kwiecim, skorzeniē
22:
włoſkieo kopru/ s korzeniem ſoſn=
23:
kowym, s paluchami, każdeo ſnich
24:
wziąwſzy po łotowi s przeczedziw
25:
ſzy oczukruy trochę áday pić pora
26:
nu trunek ciepło.
27:
Scolopendria.grafika
28:
¶ Ieleni ięzyk. Hirſzſzunge
29:
Capitulum. 220.
S iij
Ieleni ięzyk.

kolumna: c
grafika
1:
A
I
Eleni ięzyk ieſth ciepły
2:
wpirwſzym ſtopniu á
3:
ſuchi wtorim, mam oc
4:
przecinaiącza y roſpą=
5:
dzaiączą twardoſci ſle
6:
ziony.
7:
B ¶ Ma wſobie nieiaką cierpnoſć
8:
z gorzkoſcią á ſtądże ieſt vżythecż
9:
ne ſlezionie/ á zwłaſzcża z ocztem
10:
A nawięczey w winie v warzony
11:
z bagniſkiem á tego ſie wina na=
12:
pijać ma poranu ciepło przez kiel=
13:
ko niedziel/ abowiem twardoſć ſle
14:
ziony roſpędzi y gruboſć iey ſcieńcży.
15:
Tho ziele roſcie na murze y około
16:
ſtudzien.
17:
C ¶ Gdi będzie liſcie ieleniego ięzi
kolumna: d
1:
ka z liſciem wyſokiego ſlazu vwa=
2:
rzone w winie/ á pothym przyłoż
3:
na ſlezione dlá poſilenia iey.
4:
¶ Też wino w ktorym będzie v D
5:
warzony ieleni ięzyk s piotruſzką,
6:
vrinę obficie wywodzi/ Też ſzcż=
7:
kawkę oddala wino v warzone z
8:
miętką/ z ielenim ięzykiem/ A gdi
9:
gi vwarziſz w winie zmlecżem wy
10:
ſokim/ żołtą niemocz vzdrawia.
11:
¶ Też vwarzony z łamikamie= E
12:
niem zielem/ khamień wypądza z
13:
nyrek y z miechierza.
14:
¶ Niektorzy lekarze powiedaią F
15:
iżeby płod pſowały paniam á bro
16:
niły pocżęcia ktoraby gi przyſobie
17:
naſzygi noſiła. Roſtą też ty to ię
18:
zyki na ſkałach/ na murzech á nie
19:
miewa naſienia áni khwiathu ani
20:
zdzbła żadneo / liſcie ma podobne
21:
liſtu paprotcżanemu ktori na ſpod
22:
ku ieſt/ ieſth trochę rumiany á na
23:
wierzchu zielony, ma mocz ciepłą
24:
á tak przecina y roſpądza klijowa
25:
te wilkoſci/ yteż kamień wypądza
26:
z nyrek.
27:
¶ Cżynią drudzy trogiją s pro= G
28:
chu iego/ s prochu bagniſkowego
29:
każdego po dragmie/ czynamonu
30:
poł dragmy/ prochu z liſcia ſeneſo
31:
wego trzecią cżęſć dragmy/ átheo
32:
pożywaią w potrzebach dla thych
33:
chorob przerzecżonych. Auicenna
34:
Serapio.

strona: 136


kolumna: a
Polna drijakiew.Liſt 136.

kolumna: a
1:
Scabioſa.grafika
2:
¶ Polna drijakiew. Grintkraut.
3:
Capitulum. 221. grafika
4:
A
P
Olna drijakhiew ieſth
5:
ciepła y ſucha w wto
6:
rym ſtopniu, ieſth do=
7:
bra naprzeciw ſwierz=
8:
biowi/ tho ieſt ſok iey zmieſzany s
9:
ſiarką/ z lithargirium z oleykiem
10:
bobkowym/ á tym maży ſwierzb,
11:
ſpędziſz gi precż/ á gdy ktemu przy
12:
łożiſz prochu bożego drzewka ana
13:
mażeſz tym parchowatą głowę/
14:
ſpędziſz parchy.
15:
B ¶ Też ſok polney drijakwie/ gli=
kolumna: b
1:
ſty morzy w żywocie/ á nawięcey
2:
s ſokiem piołynkowym á ſtrochą
3:
miodu.
4:
¶ Albo vcżyń plaſtr na żywoth C
5:
z liſcia iego/ z liſcia bożego drzew=
6:
ka/ spiołynkowego/ vwarziwſzy z
7:
wodą á z oczthem throchę miodu
8:
prziłożiwſzy á vcżyń plaſtr na żiwot.
9:
¶ Gdi vwarziſz polną drijakiew D
10:
w winie á prziłożiſz na Emoroidi
11:
gdi ſnich krew zbytnie idzie: zaſta-
12:
nawia.
13:
¶ Powiadaią otym zielu iako= E
14:
by ſwiethy vrban na prozbę ſwey
15:
ſioſtry ktora żądala wiedzieć mo=
16:
czy tey polney drijakie/ kthorey
17:
on rad cżęſto pożywał/ tedy napi=
18:
ſał iey ty ſlowa połacinie Vrba=
19:
nus pro ſe neſcit precium ſcabio-
20:
ſe, Nam purgat pectus, quot com
21:
primit egra ſenectus. Lenit pulmo
22:
nem purgat laterum regionem.
23:
Apoſtema frangit, ſi locum bibi=
24:
ta tangit. Eribus vncta foris, an
25:
tracem liberat horis Ktore wier=
26:
ſze tak ſię wykładaią.
27:
¶ Vrban nieumie vypouiedzieć F
28:
tego ziela drogoſci/ Bo otwarza
29:
pierſi ktore bywaią zaciſnioſne od
30:
ſtaroſci/ płucza cżyſci/ pierſi y bo
31:
kow othwiera zathkałoſci/ każdy
32:
wnętrzny wrzod łamie/ kto ſie go
33:
vwarzonego napije/ I bolącżkę
34:
iadowitą Antracem/ ſpądza pretz
S iiij
Polna drijakiew.

kolumna: c
1:
iednym ſzańczem.
2:
A ſthąd może każdy rozumieć iże
3:
polna drijakiew ieſt wielkiey moczi
4:
dla tych wymienionych włoſnoſci
5:
G ¶ Woda w ktoreyby była wa=
6:
rzona polna drijakiew, z bukwicą
7:
oczukrowawſzy pić, wnętrzny boł
8:
y bolącżkę roſpądza.
9:
H ¶ Też gdy ktho polną drijakiew
10:
ſtłucże z babką przymieſzawſzy do
11:
nich wodki rożaney ſtrochą ocztu
12:
á ſtego vcżyń plaſtr/ ktory ieſt do=
13:
bri na bolącżkę Antrax/ ktora by=
14:
wa ze krwie oſtrey barzo iadowitey.
15:
I ¶ Też komu ielita ſtolczem wy
16:
chodzą polna drijakiew zdzewāną
17:
ieſt dobra vwarzywſzy á nad tym
18:
ſiedzieć/ abowiem y krew zaſtana
19:
wia ktora ſtolczem zbytnie wycho
20:
dzi/ Pandecta y Plathearius po=
21:
wiedaią.
22:
Saluia.grafika
23:
¶ Szałwija. Selben.
24:
Capitulum. 222:
25:
A
S
Załwija ieſt ciepła y
26:
ſucha/ Sok ſzałwijey
27:
z oleykiem bobrowich
28:
ſtroiow/ ieſt dobre na
29:
niemoczy ſuchych żył á tak ieſt do
kolumna: d
grafika
1:
bry ten ſok naprzeciwko paraliżo=
2:
wi mażącz mieſtcza paraliżem zarażone.
3:
¶ Theż gdy vwarzyſz ſzałwiją z B
4:
rozmarinem/ z zielem paraliżowē
5:
w winie/ á thego ſie wina będzieſz
6:
napijał/ abowiem ieſth dobre tim
7:
ludzom ktorym ręcze drżą. I theż
8:
wodką ſzałwijową dobrze ręcze v
9:
mywać drżącze.
10:
¶ Też ſok ſzałwijowy potwier= C
11:
dza dziąſla kiedy nim będzieſz po=
12:
mazował albo zmieſzawſzi z miod
13:
kiem rożanym, vſtha tym płokać.
14:
¶ Też ſzałwija w potrawach ie= D
15:
dziona/ żołądek poſila.
16:
¶ Też gdy vwarzyſz ſzałwiją w E
17:
winie s piothruſzką/ otwiera drogi
18:
ku obphitemu wyſzciu vryny.

strona: 137

Szałwija.Liſt 137.

kolumna: a
1:
F ¶ Też głowę cżyſci ſok iey/ przi
2:
mieſzawſzy trochę prochu piretro=
3:
wego/ á thego w nos ciepło wpuſz
4:
cżać á potrzymać throchę.
5:
G ¶ Theż gdy vwarzyſz ſzałwiją z
6:
byliczą w wodzie albo w winie/
7:
vrinę y przyrodzoną chorobę bia=
8:
łym głowam pobudza ku wyſzciu
9:
y też płod vmarły.
10:
H ¶ Też ſok Szałwijowy cżyrni
11:
włoſy gdy ie ktho pomaże I theż
12:
na ſadzele ieſt dobry ſok ſzałwijowy.
13:
I ¶ Też ſok zbytnią krew zaſtana
14:
nawia I też rany złe ktore s kroſt
15:
pochodzą.
16:
K ¶ Gdy vwarzyſz w wodzie ſzał=
17:
wiją a potym przycżyniſz miodku
18:
rożanego trochę á tą wodką gdy
19:
ktory męſzcżyzna będzie ſobie wy=
20:
mymał cżłonek taiemny/ ſwierzb
21:
oddala/ takież y biała głowa mo
22:
że vczynić.
23:
L ¶ Też wino w kthorymby była
24:
warzona ſzałwija/ ieſt dobre ku pi
25:
ciu ludziem paraliżem zarażonim
26:
kthorego theż możeſz y na mieſtcze
27:
paraliżem zarażone przyłożyć.
28:
m ¶ powiedaią cżarnokhxiężniczy
29:
o ſzałwijey: gdy pry ſzałwiją wło=
30:
żyſz do gnoiu/ tedy ſie ſniey vlęże
31:
ptaſzek ktory ma ogonek podobny
32:
wężowemu biały/ á gdy ſtego o=
33:
gona vcżyniſz popioł/ ktorego po=
kolumna: b
1:
piołu albo prochu włożiſz w kaga
2:
niecz/ Tedy vzrzyſz iakoby było w
3:
domu pełno wężow/ Pandectha.
4:
cżego theż y woyciech poſwiadcża
5:
w moczach zioł.
6:
¶ Też ſzałwija w potrawach po N
7:
żywana/ cżirwoną biegunkę ſta=
8:
nowi. Też ſok Szałwijowy roſci
9:
na głowie włoſy po goleniu ma
10:
zać głowę. A gdy proch s ſzałwi=
11:
iey będzie w wodzie vwarzony á o
12:
ną wodą będzie głowa myta cżę=
13:
ſto cżerni włoſi takiemu cżłowiekowi.
14:
Spica nardi.grafika
15:
Capitulum. 223
16:
S
Picanardi ieſt troia= A
17:
ka/ iedna ieſt korzen=
18:
na/ tha ieſth ciepła w
19:
pirwſzym ſthopniu á
20:
w wtorym ſucha. Druga ieſt rzim
21:
ſka zową ią Spica Celthica. A
22:
trzecia ieſt cżarna/ Tu mamy ro=
23:
zumieć o pirwſzey ktora ieſt ſlożo
24:
na ze trzech iſtnoſci/ Iedna mocz
25:
ieſth cirpnoſć maiącza/ Druga
26:
ieſt oſtroſć maiącza/ Trzecia ieſt
27:
gorzkoſć maiącza.
28:
¶ Wino w ktorymby była wa B
29:
rzona ſpica nardi/ vrinę wipądza
Spica nardi.

kolumna: c
grafika
1:
Itheż grizienie w żołądku vſmie=
2:
rza, biegunkę zaſtanawia y głowę
3:
pothwierdza y wątrobę/ vſtham
4:
żołądkowym ieſt barzo dobra, ma
5:
theż mocz ocieraiączą s powieſci
6:
Serapiowey/ Iteż trawi wylko
7:
ſci złe w głowie y w pierſiach/ A
8:
zwłaſzcża Spica Indica ma thę
9:
mocz.
10:
C ¶ Theż włoſnoſci Diaſcorides
11:
powieda być tey to Spica nardy
12:
A gdy pry vcżyniſz ſniey knot przi
13:
cżyniwſzy mumijey á trochę oley=
14:
ku rożanego/ á włożyſz gi w mieſ
15:
ce taiemne na nocz/ tedy zaſtana=
16:
wia chorobę przirodzoną paniam
17:
wyſuſzaiącz złe niecżyſtoſci w ma
18:
ciczy ktoreby miały wychodzić.
kolumna: d
1:
¶ Theż ieſth dobra naprzeciwko D
2:
kordijacze y naprzeciwkho omdle=
3:
waniu y naprzeciwkho zapaleniu
4:
wąthroby y na żołthą niemocz y
5:
naprzeciw boleſciam krzyżowym j
6:
nyrcżanym/ á gdy ią vwarzyſz w
7:
wodzie w ktoreyby pani ſiedziała
8:
ciepło/ tedy wrzedzienicze ktore by
9:
waią w maciczy: wykorzenia.
10:
¶ Też ieſt dobra komu włoſy pa E
11:
daią z głowy albo ze brwi, y kte=
12:
mu włoſi roſci.
13:
¶ Też dobra na ocży/ proch iey F
14:
ſtuciją zmieſzany/ z rożaną wod=
15:
ką á ſtego vcżyń pláſtr na ocży.
16:
¶ Też kto ma mdły mozg/ po= G
17:
ſila gi iedno ſama wonia they tho
18:
Spiki/ A oleiek iey naprzeciwko
19:
głuchoſci ieſtdobri, ktora głuchoſć
20:
z zimnych wilkoſci pochodzi.
21:
¶ Wino w ktorymby była wa= H
22:
rzona Spicanardi/ otwiera zat=
23:
kanie ſleziony y wątroby.
24:
Ięſt też oleiek dobry na cżłon I
25:
ki paraliżem zarażone/ Itheż na
26:
boleſci cżłonkowe, Auicenna, Se
27:
rapio powiedaią.
28:
¶ Też Spicanardi w ług wło= K
29:
żona roſtą włoſi od onego ługu/
30:
y vmocnia włoſi niedopuſzcżaiąc
31:
gim leſć.
32:
¶ Też oleiek Spica nardi ieſth L
33:
woniaiączy á naprzeciwko podo=
34:
grze/ to ieſt boleſciam nog barzo
35:
dobry mazać.

strona: 138

Spicaceltica.Liſt 138

kolumna: a
1:
Spicaceltica.grafika
2:
Spicarzimſka. Romiſzſpica.
3:
Capitulum. 224. grafika
4:
A
S
Picaceltica/ ieſt ſpika
5:
rzymſka kthora roſcie
6:
w ſirigiy/ ieſt ciepła y
7:
ſucha/ ma liſty długie
8:
ktorej barwa ma ſie k cżirwonoſci
9:
á ma kwiatki żołtawe/ Lepſza ieſt
10:
ſwieża maiącza wonią/ gęſthych
11:
korzeni/ á twardych ku łamaniu.
12:
Korzenie/ kwiecie y gałęzie w cho=
13:
dzi w lekarſthwa/ bo w korzeniu y
14:
wkwieciu/ w gałąſkach ieſt obphi
15:
toſć woniey.
kolumna: b
1:
¶ Wino w ktorymby była wa= B
2:
rzona Spicaceltica/ vrinę pędzi
3:
A ieſt dobra żołądkowi gdy ią v=
4:
warzyſz s piołynem.
5:
¶ Też ieſt dobra Spicaceltica C
6:
vwarzona w wodzie proſthey na=
7:
przeciw wrzodom gorączym wą=
8:
troby/ to ieſt naprzeciwko żołthey
9:
niemoczy/ y komu ſie żołądek ro=
10:
ſciąga.
11:
¶ Gdy ią kto pije z winem/ ieſt D
12:
dobra na bolącżki ſleziony j na bo
13:
leſci wſzytkieo żywota, nyrek y mie
14:
chierza.
15:
¶ Oczet w ktorimby była vwa E
16:
rzona Spicaceltica/ ieſt lekarſth=
17:
wem naprzeciwkho vkąſzeniu wę=
18:
żowym y inſzich iadowitych zwie=
19:
rząt/ I theż zbytnią chorobę pa=
20:
niam zaſtanawia.
21:
W chodzi theż w maſci gorącze/
22:
á ma wielką mocz ku wiele choro
23:
bam vlecżeniu.
24:
¶ Każda Spica ma thę mocz F
25:
iż wątrobę y ſlezionę wſpowaga
26:
też maciczę w iey chorobach wſzel
27:
kich gdy ſie w niey pani parzyć bę
28:
dzie/ I też zbytnie ciecżenie przy=
29:
rodzonych wilkoſci zaſtanawia.
30:
¶ Ta Spicaceltica ieſt ciepley= G
31:
ſza niżli montana/ á ſą ſobie po=
32:
dobne w włoſnoſciach/ iedno iże
33:
Celtica więczey pędzi vrinę y ieſth
34:
lepſza żołądkowi, Serapio s Pādectą
35:
powiedaią.
Macierza duſzka.

kolumna: c
1:
Serpillum.grafika
2:
¶ Macierza duſzka. Quendel.
3:
Capitulum. 225. grafika
4:
A
M
Acierza duſzka ieſt za
5:
grzewaiącza y wyſu
6:
ſzaiąca w trzecim ſto
7:
pnin/ Ieſth dwoiaka
8:
iedna ieſt domowa á druga leſna,
9:
Domowa tha ſie ſciele po ziemi/
10:
ale leſna roſcie ku gorze/ Ma moc
11:
vrinę pędzić/ gdi ſie ſniey vwarzo
12:
ney wody napijeſz y naprzeciwkho
13:
iadom/ albo też plaſtr vcżyniwſzy
14:
ſtłucż to ziele á przyłoż na mieſtce
15:
vkąſzone.
kolumna: d
1:
¶ Gdy vwarzyſz macierzą duſz B
2:
kę w wodzie á trochę oleyku roża
3:
nego przycżyniſz/ tym głowę bo=
4:
lączą łupaiączym bolem vlecżyſz,
5:
Iteż pamięć zginęłą naprawiſz y
6:
zawraczanie głowy oddaliſz.
7:
¶ Też oczeth w ktorymby była C
8:
warzona Macierza duſzka/ wra=
9:
czanie ktore ze krwią bywa/ zaſta
10:
nawia.
11:
¶ Theż wino w ktorym by była D
12:
vwarzona Macierza duſzka/ ieſth
13:
dobre thym ktorym omdlewanie
14:
przychodzi/ y też tym ktorym ieſth
15:
rzezak á ſkieſzkoſcią vrinę miewa=
16:
ią/ á tak y kamień znyrek y z mie=
17:
chierza wypądza, Albo też vcży=
18:
nyſz plaſtr ſtey to macierzey duſzki
19:
á z oczthem á thego przyłożyſz na
20:
mieſthcze vkąſzone od pcżoły albo
21:
od oſy/ bol y opuchlinę oddala.
22:
¶ Też zatkanie wątroby y opu E
23:
chline j y wypądza.
24:
¶ Też oczet w ktorimby była v F
25:
warzona Macierza duſzka/ ieſt do
26:
bre tym kthorzy maią ochrapienie
27:
w gardle y cieſzkhoſć w pierſiach/
28:
Pandecta.
29:
¶ Auicenna mowi kiedy krowy G
30:
cżęſtho iedzą macierzą duſzkę/ w
31:
miaſto mleka krew ſnich wydoijſz.
32:
¶ Theż gdy vwarzyſz macierzą H
33:
duſzkę/ s korzeniem koſaćczowym
34:
w wodzie á potym oczukrowawſzi
35:
thego ſie wina napijeſz/ abowiem

strona: 139

Macierza daſzka.Liſt 139:

kolumna: a
1:
flegmę lipką ſpierſi cżiſci y zgagę
2:
vſmierza/ żołądek poſila/ też vri=
3:
nę y przyrodzoną chorobe białym
4:
głowam pędzi/ bowiem ma motz
5:
ſubtilizuiączą/ roſpądzaiączą/ y
6:
otwieraiączą.
7:
I ¶ Liſcie y kwiathki ſą dobre ku
8:
lekarſtwu/ á nawięczey gdy ie za=
9:
ſzijeſz w płocienny worek á zagrze
10:
ieſz w garnczu/ á potym prziłożiſz
11:
ciepło na głowę/ ábowiem rymę
12:
y wilkoſci złe w głowie trawi.
13:
K ¶ Theż wino w ktorimby było
14:
vwarzono to ziele s ſokiem lakri=
15:
cijey/ ieſth dobre naprzeciwko kaſzlowi.
16:
L ¶ Też wino w korimby było v=
17:
warzono to ziele s hanyżem/ ieſth
18:
dobre naprzeciwkho boleſciam żo=
19:
łądkowym ktore przichodzą z wia
20:
trow oſtrych/ Platearius/ Pande
21:
cta/ Serapio powiedaią.
22:
Sandix.grafika
23:
¶ Vrzet.
24:
Capitulum. 226.
25:
A
V
Rzet ieſt ziele ktorym
26:
ſukna farbuią błękit=
27:
ną farbą: zagrzewa
28:
y ſuſzy mocznie.
29:
Plinius we trzydzieſtych á w pią
kolumna: b
grafika
1:
tych kxięgach piſze/ pokoſt z rubri=
2:
ką zmieſzany á przyſmażony/ cżi=
3:
ni farbę tego ziela Vrzetu.
4:
¶ Vwarzono to zielę w wodzie
5:
zatwierdza żywot.
6:
¶ Naſienie iego naproch ſtłucżo
7:
ne á z ocztem ku piciu dane/ zaſta
8:
nawia ſzcżkawkę mocznie.
9:
¶ Sok tego ziela z winem albo
10:
z wodą przywarzony/ twierdzi żo
11:
łądek, takież też y wątrobę poſila
12:
Miechierz ſlaby ktory vryny nie=
13:
może zatrzymać: vmocznia.
14:
Samſucus.grafika
15:
Haiſet anch Maioran wilder.
Samſucus.

kolumna: c
1:
Capitulum. 227. grafika
2:
A
I
Eſth to ziele gałęziſthe
3:
ktore ſie ſciele po ziemi
4:
Liſtu ieſth małego á
5:
okrągłeo/ białey lebiod=
6:
cze podobnego.
7:
B ¶ Tho ziele ieſt gorzkie y zagrze=
8:
waiącze/ na każdą opuchlinę za=
9:
twardziałą y też na trapienie w=
10:
nętrzne ieſt barzo dobre.
11:
C ¶ Też kto ma zadzierżenie wodi
12:
y kogoby niedzwiadek vijadł/ ieſt
13:
lekarſtwo oſobne, w winie vwarzo
14:
ne á natſzcżo pite.
15:
D ¶ Takież też y boleſci gryzienia
16:
wnątrzne oddala z winem wzięte
17:
I theż puchlinę lecży/ przez vrinę
kolumna: d
1:
wodę z żył y ze wſzego żywota pędzącz.
2:
¶ Theż ſok z miodem przeſnym E
3:
zmieſzany/ ſine mieſthcza zgładza
4:
gdy thym ciało ſinoſcią zarażone
5:
namażeſz.
6:
¶ Theż gdy ſok tego ziela z ocz= F
7:
tem á z oliwą zmieſzaſz/ iad niedz
8:
wiadkow mocnie z rany wyciąga
9:
przyłożone to lekarſtwo na ranę.
10:
¶ Theż bolenie poł głowy s flagmy G
11:
y z melankholijey vſmierza/
12:
gdy to ziele w wodzie będzie vwa=
13:
rzono á tą wodą ciepło głowę bę
14:
dzieſz naparzać/ Albo ſok wyciſ=
15:
niony ſtego ziela, ciepło w nozdrzę
16:
w puſzcżony/ á zaciſnąwſzy nos
17:
chwilkę zadzierżyſz/ á potim maſz
18:
nos wyſiękować aby niecżyſthoſci
19:
przerzecżone z głowy wychodziły,
20:
¶ Też białim głowam gich przi H
21:
rodzoną rzecż pędzi/ gdy cżopek z
22:
bawełny będzie vcżiniony áwtim
23:
ſoku będzie rozmocżony/ á tham
24:
w taiemne mieſtcze na nocz każeſz
25:
włożyć.
26:
¶ Też ſok tego ziela ciepło w v I
27:
cho wpuſzcżony/ ſzumienie y bole
28:
nie vſzne oddala/ Iteż naprzeciw
29:
ſwiętego walanthego niemoczy y
30:
naprzeciwko paraliżowi ieſt wiel=
31:
kiey moczy.

strona: 140

Przymiot.Liſt 140.

kolumna: a
1:
Senecion.grafika
2:
¶ Przymiot. Pronkroſſen.
3:
Capitulum. 228. grafika
4:
A
P
Rzymiot ieſt ziele kto=
5:
re ieſt rzecżono połaci=
6:
nie Senecion/ iakoby
7:
napierwey niżli kthore
8:
inſze ziele ſtharzeie ſie/ Roſcie po=
9:
ſpolicie na murzech albo na ſtha=
10:
rych domiech/ iako ſą puſtki/ liſth
11:
ma zielony y gęſty.
12:
Diaſcorides, Przimiot ziele roſcie
13:
nadachoch y miedzi opoką/ na ſa
14:
mych wirzchołecżkach thego ziela
15:
wyraſthaią głowecżki iakhoby na
kolumna: b
1:
wierzbie iedno iż mnieyſze.
2:
¶ Włoſnoſć tego zielá ieſth za= B
3:
twierdzaiacza/ A mało ſie niezga
4:
dza włoſnaſciami ſwoiemi z bab=
5:
ką zielem/ bo też liſt ma chłodzą=
6:
cży y oziąbiaiączy iakho y babka.
7:
¶ To ziele ſtłucżone ſamo á przi C
8:
łożone na oddawienie ſuchech żył
9:
potwierdza ie y ſpaia na rwane/
10:
moſznę miekką zapaloną chłodzi.
11:
ſtłukſzy tho ziele á z winem zmie=
12:
ſzawſzy y przyłożyć na mieſtcze.
13:
¶ Też liſty thego ziela ſtłucżone D
14:
á z wieprzowym ſmalczem zmie=
15:
ſzane/ rany cięte goij przyłożywſzi
16:
tego na ranę/ Iteż bolenie żołąd=
17:
ka/ biodr/ ſuchych żył y cżłonkow
18:
nożnych vſmierza tha maſć prze=
19:
rzecżona dla moczy tego ziela.
20:
¶ Korzeń thego ziela nikcżemu H
21:
nieieſt vżytecżny/ ale kwiath iego
22:
przetłucżony trochę/ na mocż w
23:
winie białym przez ſzeſć godzin/ á
24:
kto ma bolenie w ſtholczu albo w
25:
moſznach/ ma mocz niepoſpolitą
26:
lecżyć boleſci y ogień wyciągaiątz
27:
Simohicum. grafika
28:
Walwurtz
29:
Capitulum. 229.
Simphicum.

kolumna: c
grafika
1:
A
D
Iaſcorides, Simphi
2:
cum roſcie na thwar=
3:
dych mieſthczach, ga=
4:
łąſzi ma podobne Le=
5:
biodcze/ á wierzchy podobne zielu
6:
ktore w polſzcże nie roſcie Timas,
7:
gałęzie teo ziela ieſt twarde á wo=
8:
niaiącze/ ſmaku ſlodkiego/ korzeń
9:
ma podługowati/ trochę prziżołć
10:
á ieſt miąſzy iako palecz.
11:
Ktory ma taką mocz iż gdi będzie
12:
włożony do garncza gdzie mięſo
13:
wre/ ſztuki weſpołek ſpaia y zraſzcża.
14:
B ¶ To ziele w piciu iakimkolwiek
15:
zadane/ poſpołu ſtolcze cżyni yteż
16:
wraczanie.
17:
C ¶ Na ſciatikę ieſth dobre w wo=
18:
dzie vwarzone á potim kliſterą w
kolumna: d
1:
cżłowieka wlane/ paniam przyro=
2:
dzoną niemoc pite: wywodzi mo
3:
cznie/ Itheż vmarły płod y żywy
4:
przed cżaſem z żywota wyrzucza.
5:
¶ Też Simphicum w miedzie D
6:
vwarzone pierſi cżiſci y wolne od
7:
dychanie czyni/ ákorzeń ieo vwa=
8:
rzony w wodzie/ rzecż przyrodzo=
9:
na białym głowam y cżyrwoną
10:
biegunkę zaſtanawia.
11:
¶ Theż z ocztem á z miodem v E
12:
warzone Simphicum/ bolenie y
13:
ſthrzekanie bokow lecży. A ſamo
14:
ziele maſthykowane/ pragnienie y
15:
bolenie vſt kthore bywa dla roſpa=
16:
dlin: oddala/ ranę ſpaia y bliznę
17:
cżyni/ y też kłocie w żiwocie przy=
18:
łożone vſmierza.
19:
¶ Ieſt też drugie Simphicum F
20:
rozne od tego pirwſzego/ á tak też
21:
y imię ma Pithen rzecżone, pręth
22:
ma chropawy á oſtri/ na dwa łok
23:
cia wzwyſz roſcie/ wnątrz albo w
24:
poſrzodku thego pręta niememaſz
25:
drżenia/ na thym zielu Piten rze=
26:
cżonym liſth wąſki/ chropawy á
27:
przedługowaty na podobieńſthwo
28:
wołowego ięzyka/ kwiat ma ſlod
29:
ki/ korzeń cżarny z wierzchu á bia
30:
ły wnątrz/ klijowaty, Też ieſt bar
31:
zo dobry thym ktorzi krwią pluią
32:
y rany goij mocznie.

strona: 141


kolumna: a
Soldanella.Liſt 141.
1:
Soldanella. grafika
2:
Capitulum. 230.grafika
3:
A
T
O ziele ieſth podobne
4:
kopytnikowi w liſciu,
5:
iedno iż ieſt mnieyſzeo
6:
liſthu niżli kopytnik/
7:
Roſcie na gnoiſtych mieſtczach/
8:
ieſth ziele zagrzewaiącze y ociera=
9:
iącze dla oſtroſci ſwey ſloney.
10:
B ¶ Soldanella má niepoſpolitą
11:
mocz wywodzić s cżłowieka opu=
12:
chłego z żywota wodę żołtą s kto=
13:
rey Cżłowiek puchnieie y żołcieie
14:
Tym obycżaiem/ Vſuſzywſzy li
kolumna: b
1:
ſcie tey ſoldanelle á ſtłucż w moż=
2:
dżerzu albo w doniczy zwiercieć á
3:
ſtego vcżinić proch, á tego prochu
4:
dać na iedē raz co dwa złota albo
5:
pięć połgroſzkow ważą/ z mlecżo
6:
wą á s podrożnikową wodką cie=
7:
pło na ſwitaniu, ieſt niepoſpolitej
8:
moczy w they niemoczy puchlinie
9:
ktorą połacinie zową Idropiſis.
10:
¶ Też Iſaac żyd lekarz. Sol= C
11:
danella ieſt ziele podobne wſzy ſwi
12:
niey/ tak rzecżonemu zielu/ ieſt cie
13:
płe y ſuche/ ma włoſnoſć thrawić
14:
w żołądku ſprochniałe wilkoſci s
15:
ktorych rzyganie pochodzi/ wątro
16:
bę poſila y zagniłe wodnoſci ſniej
17:
y z żył kthore Meſaraicas zową
18:
wypądza.
19:
¶ Warzenia na ogniu ne cierpi D
20:
ale proch zliſcia iey vcżiniony ma
21:
być dany czo połthora złoteo albo
22:
czałe dwa zaważą/ y vrinę pędzi
23:
ale więczey ſtolczmi żołthą á za=
24:
gniłą wilkoſć scżłowieka purguie
25:
Powiedaią niektorzy iżby w pol=
26:
ſzcże roſlo.
27:
Sertula. grafika
28:
Capitulum. 231.
Sertula.

kolumna: c
grafika
1:
A
T
O ziele wzroſtem po=
2:
dobne zwończowi/ po
3:
wiedaią lekarze iżeby
4:
w moczy było podob=
5:
ne ozancze mnieyſzey/ ieſt przyro=
6:
dzenia gorączego y ſucheo w wto=
7:
rym ſłopniu/ liſtecżki ma drobniu
8:
chne á pocżerniałe około prętha/
9:
kładzie ie po ziemi/ á na wierzchu
10:
miedzy liſtki ma pożołciały kwia
11:
tek/ á w mieſiącżkoch miewa na=
12:
ſienie ſzare garbathe/ liſthi białey
13:
zielonoſci ku ſoſncze podobne ale
14:
mnieyſze á woniaiącze/ ma mocz
15:
ſuche żyły poſilać y też tym ktorzi
16:
dnę cierpią w ſtawoch ieſth dobre
17:
to ziele/ Warzyć ie/ rutę/ ſzałwi=
18:
ią/ á to pić: otok wſzelki roſpądza
19:
Niedoſtatecżnoſć ocżu naprawia,
kolumna: d
1:
Twarz s flakow cżyſci/ boleſć po
2:
koſciach vſmierza.
3:
¶ Też vwarz to ziele tak y s ko= B
4:
człaniem á w tym gębkę macżay
5:
á przykhładay na ociekliny/ Gdy
6:
ie kto ſobie w boki kładzie/ zacho=
7:
wawa nogi od dny/ nogi w nim
8:
myć/ s chebden/ z babką/ poſila
9:
żyły y przeguby nożne.
10:
¶ Gdy tego ziela nakładzieſz w C
11:
worecżek á tego przyłożyſz na cżo
12:
ło/ remę wyſuſza/ Mozg poſila/
13:
kthoby oniemiał z iakiey kolwiek
14:
przycżyny/ albo od wiathru/ albo
15:
w zabiciu powietrza/ Warzyć to
16:
ziele z lawendą/ s ſzałwiją/ á dać pić.
17:
¶ Też ktoby powietrzem był za D
18:
rażon/ to ieſth kogoby ſzlak zabił,
19:
maią mu ogolić głowę/ á to ziele
20:
rozmocżywſzy w winie á przigrzać
21:
go przed ogniem/ á tak tim ciepło
22:
głowę okładać/ á prziłożyć na to
23:
cżapkę zagrzawſzi ią, á vcżiniwſzi
24:
proch s piretrum/ z imbiru/ z zie=
25:
la ktore zową angelſki trank/ ten
26:
proch w nos wſtrzykać iżby kichał
27:
Tym każdemu cżłowiekowiekowi
28:
powietrzem zabitemu możeſz po=
29:
mocz.
30:
Spongia marina.grafika
31:
¶ Morſkie bdły. Merſchwam

strona: 142

Morskie bdły.Liſt 142.

kolumna: a
grafika
1:
Capitulum. 232.
2:
A
B
Dły morſkie ſą dwo
3:
iakie, iedny ſą pobie=
4:
lałe albo ſzare á gę=
5:
ſte małe dziurki ma=
6:
iącze/ to ieſth ſamiecz/ Drugie ſą
7:
wiekiech dziur á rzadkich/ á to ieſt
8:
ſamicza/ Thy bdły maią w ſobie
9:
kamycżki á ſą barzo ſkałubowate
10:
Ta bdła poki ieſzcże ſwieża na v=
11:
żytecżnieyſza ieſt, bo w niey ieſzcże
12:
trwa mocz kthorey nabyła w mo=
13:
rzu/ Gdy długo leży tedy iuż ona
14:
mocz mieni ſie/ á tak gdy ma być
15:
ku potrzebie brana: w ługu ią trze
16:
ba omyć, Ma mocz zagrzewać w
17:
pirwſzym ſlopniu á wyſuſza podle
18:
wtorego ſlopnia barzo.
kolumna: b
1:
¶ Theż moczą ſwą rany ſpaia B
2:
y ſpieka/ zawiera żyły/ gdy omo=
3:
cży w cżyrwonym winie á na ra=
4:
nę ſwieżą przyłożi: krew zaſtanawia.
5:
¶ Kamień ktory w nich naydu= C
6:
ią, ma moc kamień łamać w cżło
7:
wieku/ bolącżki nie zebranie rozga
8:
nia/ zebrane y przepukłe wyſuſza,
9:
y wrzody gdy ią w winie omocży
10:
á przikładá: zaſtarzałe y wodnoſć
11:
gich wyſuſza.
12:
¶ Też proch ſtey bdły gdy ią na D
13:
proch ſpali/ krew zaſtanawia/ z o
14:
cżu niecżyſtoſci ſciera/ Knot gdy
15:
vdziałaſz ſtey bdły á w ranę wło=
16:
żiſz ktoráby ſie zwarła: roſzſzera ią grafika
Pałki

kolumna: a
1:
Spaltuafetida.grafika
2:
¶ Pałki. Maierkolben.
3:
Capitulum. 233.
4:
A
P
Ałki maią liſt iakoby
5:
koſaciecz ale dłuſzſzy/
6:
w poſrzod liſthu pręth
7:
długi/ á na wierzchu
8:
pręta ieſt pałka cżarna/ Na ſtha=
9:
wiech y na ieziorzech roſcie.
10:
B ¶ Sok tego ziela/ flaki białe s
11:
ciała ſciera mocznie/ Vdziałać
12:
maſć s pałek/ z iaſkrem/ spaluchi
13:
z grinſzpanem palonym/ s ſtarem
14:
ſadłem, á tym ſie mazać á liſciem
15:
babcżanym z wierzchu okładać.
16:
C ¶ Korzeń teo ziela koſci złama=
17:
ne z raſzcża.
18:
Czo ſie tycże lekarſtwa ſtich pałek
19:
o korzeniu maſz rozumieć nie opał
20:
kach ktore na wirzchu ſą/ ani też
21:
o liſciu.
22:
Sapo.grafika
23:
¶ Mydło. Saphen.
24:
Capitulum. 234.
25:
A
M
Ydło zagrzewa/ cży=
26:
ſci/ ociera/ miękcży/
27:
roſpuſzcża/ Wrzody j
28:
bolącżkhi pod nim ſie
kolumna: d
grafika
1:
zbieraią/ otoki miękcżi, Sthłucz
2:
ie zmąką Fenugrocci, z mąką lnia
3:
nego ſiemienia/ á tim ciepło okła
4:
dać/ á zwłaſzcża weneczkie mydło
5:
na to ieſt nalepſze.
6:
¶ Cżopki z mydła działać z weneczkieo B
7:
á do zadku wetknąć/ trze
8:
wa miękhcży y boleſć gich lecży/ y
9:
ortki dichania roſprzeſtrzenia, nie
10:
cżyſtoſci s ciała ſciera.
11:
¶ Też twarde otoki miękcży tim C
12:
obycżaiem/ Naprzod wziąć głąb
13:
ſlazowy á vſuſzyć gi/ potym vſu=
14:
ſzywſzy ſetrzeć na proch/ pothym
15:
wziąć mydła weneczkiego/ oleyku
16:
Liliowego/ oleykhu fijołkowego/
17:
Loiu ieleniego/ To mydło z oleyki
18:
roſpuſć/ á teo prochu wſipać tam
19:
y mąki ięcżmienney/ zmieſzać tho

strona: 143

Cząbr.Liſt 143.

kolumna: a
1:
wſzitko ſpołem á będzie iako maſć
2:
á tą maſcią mazać wſzytki twar=
3:
doſci y guzy.
4:
Saturegia:grafika
5:
¶ Cżąbr. Gartel kól.
6:
Capitulum. 235. grafika
7:
A
C
Ząbr ieſth ziołko nie=
8:
wielkie/ liſthecżki ma
9:
drobniuchne nieiakho
10:
ciemno zielone/ Ma
11:
mocz zagrzewaiączą y ſuſzączą/
12:
ſmaku ieſt gorzkiego y kąſaiączeo
13:
á ieſt ciepły y ſuchy w trzecim ſlo
14:
pniu, Zamulenie cżłonkow wnę=
15:
trznych otwiera vlicżki gich/ za=
16:
ſtanowienie ktoreykolwiek rzecży,
kolumna: b
1:
to ieſt mocżu albo paniam rzecży
2:
gich przeprawia/ maciczę cżyſci z
3:
wilkoſci złych wodnych á białych
4:
Płod vmarły wypądza j z łożem
5:
iego/ Pierſi cżyſci przez charkanie
6:
wymiataiącz flegmę/ wzrok zem
7:
dlony oſtrzy czo ſie ſtáwá dlá wil=
8:
koſci zimnych.
9:
¶ Też Cżąbr ſtłucżony s pſzeni= B
10:
czą/ boleſć ſtawową lecży gdy na
11:
nie przyłoży/ z Winem gi vwa=
12:
rzyć á to wino pić/ nadymanie y
13:
gryzienie w brzuchu vſmierza/ á
14:
żołądek poſila.
15:
¶ Też chciwoſć ſpania ktore by C
16:
ſpanie mogło być sſzkodą á zwła
17:
ſzcża w morowych bolącżkach/ w
18:
zabiciu ſzlaku/ albo theż w zimni=
19:
czach/ ktore bywa z napełnienia v
20:
licżek ktore idą od mozgu: oddala
21:
A to gdi gi ſtłucże z ocztem á tym
22:
głowę okłada.
23:
¶ Theż gdy gi ſtłucże á tego ſo= D
24:
bie pani przyłoży prawie na mieſt
25:
cze taiemne/ duſznoſć ktora bywa
26:
z napełnienia macicze złemi wilko
27:
ſciami: odeymuie. Albo ſok iego s
28:
ſokiem roiownikowym/ á w tym
29:
rozmocżyć bawełnę/ pothym thą
30:
bawełną obwinąć korzeń chrzanu
31:
á na to zwierzchu poſipać ambrą
32:
á wetkhnąć do macicze dobrze głę=
33:
boko/ Na duſznoſć ieſt to lekar=
34:
ſtwo barzo dobre/ j macicę toż na
35:
mieſcze vkłada.
Staphiſagria.

kolumna: c
1:
Staphiſagria.grafika
2:
Capitulum. 236. grafika
3:
A
T
O ziele ieſt wdalekich
4:
ſtronach roſtącze, ma
5:
ziarnka thrzygrano=
6:
wite kthore tu do nas
7:
przynąoſz/ ſą moczy barzo gorą=
8:
czey/ Maią mocz prziciągaiączą
9:
y barzo ocieraiączą/ Ty ziarnka
10:
ſą z wierzchu pocżerniałe á zmar
11:
ſzcżone/ á wnątrz białe/ Gdy thy
12:
ziarnka w vſciech żuie/ albo wa=
13:
rzącz tą wodą vſta płocże/ mozg
14:
cżyſci y głowę s flegmy/ gardło j
15:
ięzycżek cżyſci/ Gdy ſnich proch v
kolumna: d
1:
cżiniſz á wnos go w ſtrzyknieſz/ ki=
2:
chanie pobudzi/ á thak mozg wy=
3:
cżyſci/ Wſzy y parchy goij gdy ie
4:
zmieſza z ſokiem białey cżemierzy=
5:
cze á trochę Auripigmentum przi
6:
ſyṕ/ á tym na mieſtcze wſzywe al=
7:
bo też parſzywe mazać.
8:
¶ Też warzyć ty ziarnka/ á tą B
9:
wodą vſtha wymywać/ boleſć zę=
10:
bow odey muie cżyſciącz ie/ y theż
11:
ſuche żyły wyſuſza z bytnich mo=
12:
kroſci.
13:
Stercus.grafika
14:
¶ Layno. po polſku Gowno.
15:
Ein Drek.
16:
Capitulum. 237.grafika
17:
L
Ayno wſzelkie ieſt go= A
18:
rącze w ſwey włoſno
19:
ſci/ á ſtądże ma moc
20:
roſpuſzcżaiącą y przi=
21:
ciągaiączą/ Miedzy inſzemi Lay=

strona: 144

Layno.Liſt 144.

kolumna: a
1:
ny pſie ieſt nalepſze ktory koſci gry
2:
zie/ Mocz Layna pſiego ieſt ta iż
3:
bolącżki w gardle lecży/ Warzyć
4:
ie z gwozdzikhi w wodnoſci wyci=
5:
ſnąwſzy ią z Iabłek/ á tho będzie
6:
przylawſzy ocztu trochę płocż tim
7:
á pomożeć. Też gdy ſniego plaſtr
8:
vcżyniſz á będzieſz gardło okkadał
9:
mało nietak vcżyni. Theż gdy ie
10:
vſuſzyſz na proch/ á potim wziąw
11:
ſzy mleka gaſić w nim gorącze ka=
12:
mienie, á wto mleko naſipać tego
13:
prochu á wypić/ Ten trunek cżyr=
14:
woną niemocz zaſtanawia.
15:
B ¶ Layno dziecięcze ktoreby nicz
16:
nieiadło iedno kokhoſze mięſo á
17:
chleb. Też bolącżki w gardle lecżi
18:
zmieſzawſzy ie z miodem/ á okła=
19:
dać gardło.
20:
C ¶ Layno wilcże boleſć trzew le
21:
cży/ á zwłaſzcża tę niemocz ktorą
22:
zową kolika/ A tho gdy ie wypije
23:
ſcżym kolwiek/ albo ie winem ro=
24:
ſpuſcić, á na brzuch y około brzu=
25:
cha obłożyć/ Ale lepiey możeſzli
26:
thakie mieć czoby było białe á czo
27:
by ie naleziono na cirniu albo na
28:
iakim drzewie leżączym/ Potym
29:
ie włożyć na wilcżą ſkore/ á ſthey
30:
wełny kthorą naydzieſz w thymże
31:
łaynie maſz vprząſć nić/ á tą ni=
32:
cią przywięzać do ſkori á zawiną
33:
wſzy iakoby kłąb w tę ſkorę, zawie
34:
ſić na gardło. Ale pierwey przecży
35:
ſcić maſz żywoth iaką purgaciją/
36:
potim to zawieſić,
kolumna: b
1:
¶ Bobki kozie/ na bolącżki/ na D
2:
ociekliny, na kolana, y na inſze prze
3:
guby, zmieſzać ie zmąką ięcżmien
4:
ną/ vcżynić iako plaſthr/ á na thy
5:
mieſtcza gdy ſą boleſtne przykła=
6:
dać/ ale gdy ie roſzcżyniać maſz/
7:
maſz przyłać ocztn w wodę ktorą
8:
będzieſz roſzcżyniał/ Tha ſprawa
9:
ma być ludziem grubym, proſtim
10:
Na twardoſć ſledziony ieſt dobry
11:
then plaſthr/ Proch ſtych bobkow
12:
zmieſzać z inemi rzecżami roſpuſz=
13:
cżaiączemi á vcżynić plaſtr, ktory
14:
przykładać na ociekło łone/ Zmie
15:
ſzać bobki s ſadłem á przykładać
16:
na mieſcze od iakiego vrazu twar
17:
de/ Theż na mieſtcze odgniecione
18:
Vkąſzone od iadowitego chroba=
19:
ka goij/ Gdy ie da w piciu białey
20:
głowie, vpławy iey zbytnie płyną
21:
cze zaſtanawia y żołthą niemocz
22:
goij.
23:
¶ Layno wołowe/ to ma być le E
24:
cie brane/ ieſth odmiękcżaiącze bo
25:
trawę gije/ ale iż zimie ſianio gije
26:
ieſt wyſuſzaiącze/ przyciągaiącze,
27:
Vkhąſzenie też od pcżoły albo od
28:
ſzerſzenia, od oſy, od ſzcżmiela: lecżi
29:
Cżłowiek wodnocielny ma ſobie
30:
brzuch nim okładać/ wyciąga żoł
31:
tą wodnoſć. Z ocztem roſpuſzcżo
32:
ne/ na ſparzeliny y na odarcie gdi
33:
nim obłoży ieſt barzo dobre.
34:
¶ Layna gołębie ſtarte z gorcży F
35:
czą/ z rzeżuchą/ z ocztem á przy=
Layna.

kolumna: c
1:
żyć na zimne cżłonki/ na ſtare nie
2:
moczy/ iako łamanie w koſciach
3:
w boleſci głowy/ w boleſci grzbie
4:
ta/ bokow/ y inſzych cżłonkow/ ty
5:
wſzytki niemoczy vſpokaia/ y wy
6:
ſuſza ie.
7:
G ¶ Gołębicże Layno nagoręcz=
8:
ſze ze wſzech innych/ Tho gdy zmie=
9:
ſzaſz z mąką ięcżmiēną á vcżyniſz
10:
plaſtr/ then gdy przyłożyſz na guz
11:
kthory bywa prawie na krcżyczy/
12:
roſpądza gi/ Bolącżkhę zebraną
13:
przedziera kiedy na nie przyłożyſz.
14:
Z oleiem gdy ie zmieſzaſz/ ſparze=
15:
liny goij. Z miodem zmieſzane á
16:
z lnianym ſiemieniem á na thrąd
17:
przyłożone/ goij gi.
18:
H ¶ Orlicże Layno pić z wodą w=
19:
mieſzawſzy w nie wina/ Niemocz
20:
padaiączą oddala.
21:
I ¶ Kurze Layna niethak ſą gorą
22:
cze iakho gołębie/ Gdy ie da pić z
23:
wodą á z ocztem/ zaduſzenie ktore
24:
bywa od iedzenia bedł: odeymuie,
25:
á to gdy ſie go napiie będzie wra=
26:
czał/ á tak odeydzie ta zaduſz. Też
27:
kolikę lecży.
28:
K ¶ Myſze łayno żywot miękcży,
29:
y parchy dla kthorych włoſy z gło
30:
wy lazą: lecży.
31:
L ¶ Iaſzcżorcże Layno fleki żołthe
32:
y piegi na twárzy ſpądza precż.
33:
m ¶ Kozłowe Layno pite z winem
34:
żołtą niemocz lecży/ á gdy ie pije
35:
z zioły wonnemi/ vmarły płod z
kolumna: d
1:
żywota wypycha. Zaſtanowienie
2:
rzecży niewieſciej przepuſzcżá, zmie
3:
ſzane s ſadłem ſtarem á ſtego vcżi
4:
nić plaſtr/ przykładać gi na podo=
5:
grę/ to ieſt na bolenie nog/ boleſć
6:
od tego plaſtru przeſthaie/ Boleſć
7:
w ſtawiech ktora bywa z wilkoſci,
8:
wyciąga thę wilkoſć ſpriſzcżywſzy
9:
to mieſtcze, á tak boleſć przeſtawa
10:
A to tak maſz vcżynić/ przygrzać
11:
Layno kozłowe v ognia/ pothym
12:
wziąć wełny á rozmocżyć ią w o
13:
leiu á włożyć to Layno w thę weł
14:
nę á wneth za ciepła przyłożyć na
15:
ti mieſtcza bolacze iakom namie=
16:
nił/ to ieſt na podogrę y indziey/
17:
boleſć vſpokoia.
18:
¶ Myſze Layno w oczcie roſpu N
19:
ſzcżone/ thym głowę oblazłą ma=
20:
zać/ włoſy roſci/ głowę parſziwą
21:
lecży/ á tho gdy ie da pić z białem
22:
kadzidłem á z miodem/ Kamień z
23:
mocżem poſpołu wygania. Cżo=
24:
pek ſniego vtocżyć iakoby gomo=
25:
łecżkha/ zmieſzawſzy ie pierwey z
26:
mąką ięcżmienną/ á then cżopek
27:
do zadku wetknąć/ żiwot miękcżi.
28:
Tapſus barbatus.grafika
29:
¶ Dziewanna. Dimelprāt.
30:
Capitulum. 238.

strona: 145

Dziewanna.Liſt 145.

kolumna: a
grafika
1:
A
D
Ziewanna ieſt zimna
2:
y ſucha/ á ieſt dwoia
3:
ka/ tho ieſt ſamiecz y
4:
ſamicza/ ſamiecz ieſt
5:
biały, á ſamicza cżarna, Samiec
6:
ma liſcie przedługowate á wąſkie
7:
á wirzchołek zaoſtrzony á cienki.
8:
Ale ſamicza ma liſcie podobne ka
9:
puſcie/ ale chropawe y ſzyrſze, wirz
10:
chołek długi mało nie na łokieć/
11:
chropawy y biały/ kwiatki zielone
12:
y białe/ naſienie cżarne/ khorzenie
13:
twarde iakhoby na wielkhi palecz
14:
miąſzſze/ Na polu roſcie.
15:
B ¶ Korzenie oboyga rodzaiu tey
16:
to Dziewanny ſa cirpniącze/ V=
17:
warzone w cżyrwonym winie/ za
18:
ſtanawia biegunkę/ I też boleſci
19:
w bokoch adala/ Też kaſzel vſmie
kolumna: b
1:
rza, gdi ktemu ſoku lakricijey przi
2:
cżyniſz.
3:
¶ Też ſok ſkorzenia iego zmie= C
4:
ſzany s pirethrum/ bolenie zębow
5:
vſmierza gdy kto ſobie będzie wy
6:
mywał zęby.
7:
¶ Też liſcie diewanny vwarzo D
8:
ne w wodzie á przyłożone na ocżi
9:
boleſci gich oddala y twardoſć po
10:
wiek roſpądza.
11:
¶ Też na złe rany ktore s kroſt E
12:
złych bywaią otworzone/ ſok dzie
13:
wanny z miodem á zwinem zmie
14:
ſzany/ znamienicie cżyſci/ wyſuſza
15:
y goij/ A gdi gi z ocztem zmieſzaſz
16:
tedy na ſwieże rany ieſt barzo v=
17:
żytecżne lekarſtwo.
18:
¶ Też ſok ſam teo ziela iad nie= F
19:
dzwiadkow vſmierza y mdli.
20:
¶ Też liſcie iego ſtarte z ocztem G
21:
na ſpalenie od ognia ieſt vżytecżne.
22:
¶ Niektorzy ludzie cżynią pło= H
23:
kanie vſt vwarzywſzi korzenie dzie
24:
wanny s piretrum w wodzie przi=
25:
cżyniwſzy ocztu mocznego/ thym
26:
vſta płocżą/ ábowiem boleſć zę=
27:
bow oddala/ A gdy włożyſz liſcia
28:
Dziewannyw ług á thym ſie łu=
29:
giem będzieſz myiał/ włoſy iaſne
30:
cżyni.
31:
¶ Też komu poſladkiem zbytnie I
32:
krew wychodzi/ Dziewanna vwa
33:
rzona w winie, á tam ciepło w ſto
34:
lecz przykładana/ zaſtanowi krew
Przerwipęp.

kolumna: c
1:
Emoroidow/ albo iedno winem o
2:
nym vmyi ſobie ſtolecz/ tedy prze=
3:
ſtanie.
4:
K ¶ Też kto ſie wydyma na ſtolecz
5:
przez vcżynku/ tedy dziewanna w
6:
wodzie vwarzona z bylicą a na o
7:
nym zielu maſz ſpoł godziny ſie=
8:
dzieć ciepło. Pandecta, platearius
9:
Tormentilla.grafika
10:
¶ Przerwipęp. Tormentil.
11:
Capitulum. 239.grafika
12:
A
P
Rzerwipęp ieſth ziele
13:
podobne pięćperſtowi
14:
iedno iże ma ſiedḿ li=
15:
ſtow á wſzitki koſma=
kolumna: d
1:
te/ Korzeń ma cżyrwony á zwiły
2:
podobny gałganowi ale niema o
3:
ſtroſci/ Kwiat ma cżyrwony/ ieſt
4:
zimnego przyrodzenia y ſucheo w
5:
trzecim ſtopniu. Ma mocz ſtula=
6:
iączą y zraſzcżaiączą/ Iteż poſi=
7:
la á vmocznia płod w maciczi po
8:
cżęty.
9:
¶ Proch s korzenia iego zmieſza B
10:
ny s prochem khoſaćczowym/ na
11:
rany złe ktore ſie cżynią s kroſth/
12:
wyſuſza y goij mocznie.
13:
¶ Theż wino w ktorymby było C
14:
warzono korzenie thego ziela s ko=
15:
rzeniem ſpikinardi/ á gdibi ſie pa
16:
ni niepłodna tego wina napijała
17:
przez kielko dni/ ſprawi ią ku po=
18:
cżęciu barzo dobrze/ Albo vcżyń
19:
parzenie macicze vwarziwſzi liſcie
20:
tego to ziela z roiownikiem/ z dziewāną
21:
w winie/ albo może ſiedzieć
22:
na tym ciepłym zielu pięć dni po=
23:
ranu, á zwłaſzcża po przirodzonej chorobie.
24:
¶ Też zaſtanawia przyrodzoną D
25:
chorobę kiedy korzenie iego będzie
26:
vwarzono w deſzcżowey wodzie á
27:
tą wodą będzie ſobie maciczę na
28:
parzać w gębkę biorącz.
29:
¶ Też ku piciu ieſt dobry przer= E
30:
wipęp/ tho ieſth wziąć dwie cżęſci
31:
prochu ieo iednę cżęſć/ prochu ſpi
32:
canardi/ á ty to prochy z miodem
33:
zmieſzay/ á thym pomaży żywoth
34:
paniey gdzie ieſt macicza.

strona: 146

Przerwipęp.Liſt 146.

kolumna: a
1:
B ¶ Theż proch z ziela przerwipęp
2:
zmieſzany s prochem ktori ſkrobią
3:
z rogow ieleniech á ktemu przycży
4:
nić trochę czukru białego á ſtego
5:
vcżynić trogiją/ á ma iey pani po
6:
ranu z winem pożywać ieſli chcze
7:
z niepłodney być płodna.
8:
C ¶ Theż proch z ziela przerwipęp
9:
vſmaż z białkhiem iaiecżnym na
10:
ryncze/ á ktoby miał zbytnie wra=
11:
czanie dla mdłoſci żołądkha/ day
12:
tego z ieſć/ vznaſz lekarſtwo.
13:
D ¶ Theż ktoby miáł mdły a zać=
14:
miony wzrok, maſz vwarzić przer
15:
wipęp wwinie ſtuciją ſtartą miał
16:
ko/ á tego przykładay na ocży na
17:
nocz/ abowiem y cżyrwonoſć z o
18:
cżu ſpądza y zagnoienie ocżu wyſuſza.
19:
E ¶ Też proch iego ieſt barzo do=
20:
bry na wrzod iadowiti ktori zową
21:
Cancer y naprzeciwkho każdemu
22:
iadowi/ I też naprzeciwko moro=
23:
wemu powietrzu z wodką ſzałwi=
24:
iowną. Pandecta powieda.
25:
Titimallus.grafika
26:
¶ Romanowo ziele.
27:
Capitulum. 240.
kolumna: b
grafika
1:
R
Omanowe ziele ieſth A
2:
rozmaite tak iże ſied=
3:
miaka rozmaytoſć
4:
ieſth miedzy nim/ á
5:
wſzakoż s każdego mleko idzie/ ieſt
6:
to ziele barzo zagrzewaiącze/ pra
7:
wie cżwartego ſtopnia ciepłoſcią
8:
przyrodzoną dochodzi. Ma mocz
9:
żywot cżyſcić z flegmiſtych y s ko
10:
lericżnych wilkoſci y kthemu theż
11:
wraczanie cżyni.
12:
¶ Galienus w oſmych kxięgach B
13:
ſimplicium farmacorum capitulo
14:
Titimallus. piſze iże kazde ziele ſteo
15:
ziela ieſt barzo vielkiey gorzkoſci á
16:
niemnieyſzey gorączoſci á zwłaſz=
17:
cża gałąſkhi y naſienie iego/ acż=
18:
kolwiek też y korzeń má w ſobie ty
19:
włoſnoſci ale mierniey. Ktory ko
Romanowo ziele.

kolumna: c
1:
rzeń tego tho ziela w oczcie vwa=
2:
rzony/ zębowy bol vſmierza y też
3:
prochnienia zębow broni/ á naſie
4:
nie ieſzcże ieſt więtſzey moczy kte=
5:
mu, Ktore zwierzchu na ciało przi
6:
łożone/ gryzie ciało tak barzo iże
7:
ſkorę przeiadá do żiwego dla ſwey
8:
zbytniey gorączoſci/ ale w płoka=
9:
niu vſth á zwłaſzcża z ocztem nicz
10:
ſzkhodliwego nie cżyni iedno czo y
11:
korzen.
12:
C ¶ Naſienie tego ziela ſtłucżone
13:
w możdżerzu á z oliwą zmieſzane
14:
włoſi wymiata s ciała gdzie tim
15:
będzie namazano/ á gdy tho na=
16:
mazanie po kielkho kroć będzie v=
17:
cżyniono/ tedy na onym mieſtczu
18:
włoſy roſć niebędą Thak iże ono
19:
mieſtcze zawżdi będzie gołe.
20:
D ¶ Też toż naſienie ſtłucżone na
21:
proch zmlekiem onym ktore ſtegoż
22:
ziela wypływa rozmąciwſzy mo=
23:
żeſz trochę oliwy przylać/ tym na=
24:
maży brodawkę kielko rozow/ ſpę
25:
dziſz ią precż s ciała/ Takież y par=
26:
chy/ vdzieci na głowie/ I kroſthy
27:
ſwierzbiącze thym namazuy y na
28:
inſze kroſty/ Na aperturi ieſth do=
29:
bra maſć, iako na Cancer, na fiſtu
30:
łę/ na Carbunculus/ y na inſze a=
31:
pertury y bolącżki.
32:
E ¶ Też naſienie tego ziela/ y ta=
33:
kież y liſcie wrzuczone do ſthawu/
34:
ryba ktora onego zakuſi liſcia al=
35:
bo naſienia/ każda zemdlawſzi na
kolumna: d
1:
wierzch wody wypłynie/ vciekhać
2:
niebędzie mogła.
3:
Miedzy ſiedmią rodzaiem thego
4:
ziela namocznieyſze ieſth Caricias
5:
tym imieniem grœczkiem nazwa
6:
ne ktore na kamieniu roſcie na w
7:
zwyſz na dobrą piądz y na palecz/
8:
cżyrwonoſcią nakrapiane na nie
9:
ktorych mieſtczoch/ korzeń ma nie
10:
cienki y nie gładkhi/ Pothym ma
11:
mocz throchę mnieyſzą. Elio=
12:
ſtrophos drugi rodzay thego ziela
13:
Arabſkim ięzikiem. Trzecie zową
14:
po grœcku Carſites. Cżwarte Pa
15:
ralios etc. Wſzytki rodzaie tego
16:
ziela Titimallu mleko s ſiebie wy
17:
puſzcża/ á zagrzewa y wyſuſza w
18:
cżwarthym ſthopniu iako Galie=
19:
nus piſze na mieſtczu przerzecżonym.
20:
Timus.grafika
21:
¶ Dzięcielina.
22:
Capitulum. 241.
23:
D
Zięcielina Połacinie A
24:
Tymus, o ktorim Di
25:
aſcorides piſze iże ieſth
26:
ziele ku drzewu podo=
27:
bne/ maiącze liſt wąſki podługo=
28:
waty/ na wirzchu ſameo ziela gło
29:
wecżki wyraſtaią tak iako widziſz

strona: 147

Dzięcielina.Liſt 147

kolumna: a
grafika
1:
wymalowane/ Ieſt ziele gałęziſte
2:
twarde gałąſki maiące/ kwiat teo
3:
ziela ieſth brunatny roſcie na ka=
4:
mieniſthych mieſthczach. Plinius.
5:
Timus/ to ieſt dzięcielina ma być
6:
zbierana w ten cżas kiedy kwitnie
7:
á ma być w cieniu ſuſzono. Tenże
8:
Plinius piſze iż ieſth dwoy rodzay
9:
tego ziela/ Ieden ma korzeń twar
10:
dy iako drzewo á roſcie na gorach
11:
To ieſt więtſzey vżitecżnoſci, Dru
12:
gie ieſt ciemne y kwiatu ciemnego
13:
To też mało ieſt czo podlejſze niżli
14:
pirwſze.
15:
B ¶ O ktorim Diaſcorides piſze iż
16:
ma mocz zagrzewaiączą/ ſciſka=
17:
iączą/ á dla tego tem ludziem kto
18:
rzy ſą chorych oczu/ ieſth vżytecż=
19:
ne ziele ku pożywaniu/ abowiem
kolumna: b
1:
poſila żołądek y wzrok wyiaſnia. C
2:
¶ Też proch ſtego ziela z ocztem
3:
á z oliwą pithy/ flegmę ſtholczmi
4:
wypądza, W wodzie vwarzone á
5:
pothym miodem albo cukrem oſlo
6:
dzone/ dychawicżnym ludziem/ y
7:
tym kthorzi chrzobaki gliſty maią
8:
w ſobie/ ieſt dobre ku picin/ Loży=
9:
ſko y vmarły płod z żywotha pa=
10:
niam wymiata.
11:
¶ Theż krew s ſiadłą roſpądza, D
12:
tarn y inſzą rzecż ktorąby ſie cżło=
13:
wiek zakłoł/ wyciąga sciała ſtłuk
14:
ſzy ie na proch á z zaięcżym ſadłē
15:
y z mąką ięcżmienną na mieſtcze
16:
zakłote przyłożyć na nocz.
17:
¶ Takież też y Conſtantinus le= E
18:
karz piſze iż to ziele ieſt zagrzewa=
19:
iącze y wyſuſzaiącze w trzecim ſto
20:
pniu/ Flegmę s pierſi purguie/ á
21:
tak na dychawicze ieſt dobre y zat
22:
kania żył wycżyſcia.
23:
¶ Auicenna thakież o nim piſze F
24:
iż nie telko flegmę ale y kolerę ſcia
25:
ła cżłowiecżego wywodzi.
26:
Rado to ziele roſcie na płoniſtich
27:
mieſtczach przywodzie.
28:
Trifolium.grafika
29:
¶ Konik. Klee.
30:
Capitulum. 242.
Konik.

kolumna: c
grafika
1:
A
K
Onik ieſth ziołko po=
2:
ſpolite/ ieſth rzecżono
3:
Połacinie Trifolium
4:
To ieſt wetrzy liſty ro
5:
ſtącze. Serapio piſze dwoiaki Ko
6:
nik być/ ieden domowy drugi pol=
7:
ny albo leſny/ ten ieſth wzwyſz na
8:
trzy piędzi/ rozgi ſniego gęſto wy
9:
raſtaią á na ſamych wirſzchoch v
10:
rozg liſti wyraſtaią, Naſienie ma
11:
podobne Fenigrecouemu iedno iż
12:
drobnieyſze. Domowy konik ktori
13:
na ogrodziech y na łąkhach roſcie
14:
drobno wſzitko też we trzi liſti ten
15:
ieſt mnieyſzy á ono pirwſzy więtſzi
16:
Ktory oziębiony żołądek zagrze=
17:
wa/ wiatry wnim trawi.
18:
B ¶ Wodka Koniku więtſzego/ v
19:
ſmierza kłocie w żywocie/ I theż
kolumna: d
1:
boleſć oddala ktora bywa gdy koo
2:
niedzwiaded vije, gdy oną wodką
3:
będzieſz ciepło macżał mieſtcze/ I
4:
naſienie iego też to może vcżynić,
5:
ábowiem ieſt mocznieyſze niżli liſt
6:
¶ Też Konik więtſzy y mnieyſzi C
7:
bolenie moſzen y macice vſmierza
8:
puchliny broni niewymownie kto
9:
rą zową połacinie Idropiſis.
10:
¶ Też liſt iego w oczcie vwarzo D
11:
ny/ ieſt dobry on oczet pić ludziem
12:
ktore wąż albo iaki inſzy iadowiti
13:
chrobak vije/ I też febrę tercianą
14:
lecży/ Thym obycżaiem trzy liſtki
15:
iego albo trzy ziarnka iego z wi=
16:
nem wypite po kielko razow: ieſth
17:
to rzecż doſwiadcżona.
18:
Tribulus.grafika
19:
¶ Oſeth. Dyftel.
20:
Capitulum. 243.
21:
O
Set ieſt dwoy/ ieden A
22:
ſuchy drugi wilgotny
23:
ktori roſcie około rzek
24:
y nad ſamemi rzeka=
25:
mi thak iż liſcie iego po wodzie ſie
26:
ſciele, Pręt ma na wierzchu miąſz
27:
ſzy á ku kończowi cienki ktory ma
28:
na ſobie oſtre á cienkie tarnie. Ale
29:
ſuchy á domowy Oſet/ ten wyſo
30:
ko roſcie á barzo kole. Naſienie o

strona: 148

Oſet.Liſt 148.

kolumna: a
grafika
1:
budwu ieſt twarde/ Włoſnoſci o
2:
ziąbiaiączey/ cierpniączey/ y wy=
3:
ſuſzaiączey. Diaſcorides/ Auicen
4:
na iednako ſie w thym zgadzaią/
5:
acżkolwiek niekthorzy powiadaią
6:
domowy być ciepłi j ſuchi w pirw
7:
ſzym ſthopniu, ſubthelnieyſzy niżli
8:
wodny.
9:
B ¶ Galienus. Naſienie Oſtowe
10:
kamień w nyrkach łamie/ puchli=
11:
ny/ thwardoſci y nadymania roſpądza.
12:
C ¶ Też ſok Oſtow zmiodem prze
13:
ſnym zmieſzany/ dziąſla cżyſci y
14:
czuchnienie z vſt oddala.
15:
D ¶ Theż ſok przerzecżony/ ieſt do=
16:
bry na ocży/ kthorego doctorowie
17:
y barwierze w rozmaitych lekar=
18:
ſtwiech ocżnych vżywaią.
kolumna: b
1:
¶ Też naſienie domowego oſtu E
2:
czo złoty zaważy z winem pithe/
3:
przeciwi ſie iadu wſzelkiemu á nie
4:
dopuſzcża ſzkodzić cżłowieku ſtru=
5:
temu, y żołądkhowi pomaga na=
6:
ſienie iego.
7:
¶ Theż pchły zdychaią oną wo= F
8:
dą polane w ktorey oſet będzie warzon.
9:
¶ Serapio. Oſet á nawięczey G
10:
ſok iego/ broni wyłożenia wrzodu
11:
na onym mieſtczu gdzie będzie po
12:
mazano mieſcze/ abowiem niedo
13:
puſzcża przipływać niecżyſtoſci na
14:
mieſtcze.
15:
¶ Też z naſienia Oſtowego cżi H
16:
nią chleb ktori iedzą w miaſto pſze
17:
nicżnego chleba/ maią ſnieo tucż=
18:
noſć y poſilenie/ ábowiem naſie=
19:
nie tego Oſtu ieſth nieiako ſłodkie
20:
á nicz żołądkowi nieſzkodzi.
21:
Tenacetum.grafika
22:
¶ Wrotycż. Reinfar.
23:
Capitulum. 244.
24:
W
Rotycż ieſt liſtu kar= A
25:
bowanego/ pręty z li
26:
ſciem wyſokho puſz=
27:
cża á z wierzchu ma
28:
żołte głowecżki w miaſto kwiatu,
29:
Ieſt przyrodzenia gorączego y ſu
Wrotycz.

kolumna: c
grafika
1:
chego/ ma też wonnoſć, Ieſt ſma
2:
ku nieiako cierpniączego/ Ma też
3:
mocz rozwięzuiączą/ Ieſth vży=
4:
tecżne na niemoczy macicze, V=
5:
ſuſzyć Wrotycż á vcżynić proch/
6:
ktory zmieſzać z hanyżem/ z imbi=
7:
rem/ á rozmąciwſzi dać ſzcżemkol
8:
wiek pić/ abowiem ſmrod vſth o=
9:
deymuie, Rany naprawia y zacho
10:
wawa ie od ſkażenia.
11:
B Gdyby ktorą białą głowę vcża=
12:
rowano iżby zgorączey miłoſci w
13:
ſzcżął ſie iey niepokoy á iżby rozu
14:
miała że by była dziewka á iżeby
15:
panienſtwo miała ſtracić, tedy ſie
16:
w tey wrotycży niechay vmyie/ o=
17:
deydą od niey ty cżary.
18:
C ¶ Niewiaſti gdi cierpią niemoc
kolumna: d
1:
przyrodzoną maią ſobie wniey v
2:
mywać nogi przywarzywſzy iey z
3:
macierzą duſzką/ barzo ieſth po=
4:
moczna na to.
5:
Turbit.grafika
6:
Capitulum. 245. grafika
7:
T
Vrbith ieſth korzenie A
8:
ktore thu do nas przy=
9:
noſzą/ roſcie na brze=
10:
goch morſkich/ ieſt ko
11:
rzeń gładki, rowny, mleko w ſobie
12:
maiączy/ z wierzchu barwy popie
13:
latey/ Then ma być obieran w le=

strona: 149

Turbit.Liſt 149.

kolumna: a
1:
karſtwa/ Cżarny zły bo ieſth ſam
2:
w ſobie gruby/ wnątrz żyłowaty
3:
á ten ieſt leſny/ niedobry. Ieſt go=
4:
rączego przyrodzenia w thrzecim
5:
ſtopniu.
6:
B ¶ Ma mocz roſpuſzcżaiączą/ y
7:
przyciągaiączą miernie/ w żołąd
8:
ku cżyni niechąć y wiatri pobudza
9:
Ciało ſcieńcża gdy tho oprawuią
10:
w czukier á daią ieſć/ á dla chęci
11:
przymieſzawaią imbiru/ długiego
12:
pieprzu/ maſtyki/ á to daią ieſć.
13:
C ¶ Też gdi będzie sczukrem zmie
14:
ſzany á pożywany/ moczą ſwoią
15:
ktorą ma wywodzi s ciała grubą
16:
a lipką wilkoſć/ á zdalekich cżłon
17:
kow barzo wyciąga/ s ſtawow/ a
18:
le gdy telko ſam będzie pożywan/
19:
Thedy cienką wilkoſć y to z bliſka
20:
wypądza/ á przeto muſi gi zmie=
21:
ſzać s czukrem/ z imbirem/ z ma=
22:
ſtiką/ á tak go pożywać/ W ſoku
23:
tego korzenia możeſz namocżyć te
24:
go ziela ziarn ktore żową połaci=
25:
nie Cucumer aſininum á zaſię v=
26:
ſuſzuć/ á thy ziarnka ieſć, dnę ſta=
27:
wową, vſmierza/ grubą wilkoſć
28:
z dalekich cżłonkow wygania.
29:
D ¶ Też żołądek czyſci wygania=
30:
iącz zbytnie wilkoſci ktore przyli=
31:
paią do żołądka/ ſuche żyły/ prze
32:
gruby/ y pierſi cżyſci/ wilkoſć zim=
33:
ną wyganiaiącz/ Na niemoczy z
34:
zimney przicżyny ſlużi, na wnętrz
35:
ne boleſci, na białe fleki dawać ieo
36:
proch pić.
kolumna: b
1:
Tela aranee.grafika
2:
¶ Paięcżyna. Schpinwen
3:
wedel.
4:
Capitulum. 250.grafika
5:
P
Aięcżyna ma mocz
6:
zwieraiącą, ocieraią=
7:
czą/ Paięcżyny kiedy A
8:
na ranę przyłożiſz, nie
9:
dopuſci othoku być w ranie/ Gdy
10:
zmieſzaſz zoleykiem rożanym á po
11:
mażeſz na babcżany liſt/ á potym
12:
ſtym liſthem przyłożyſz na ſkroni/
13:
na pulſi/ zimniczę trzeciego dnia
14:
zaſtanawia/ krew gdyby ſkądkol=
15:
wiek żbytnie ciekła, zaſtanawia ią
16:
Boleſć głowy y gorączoſci: odda
17:
la/ wrzody lecży.
18:
¶ Theż Paięcżyna zmieſzana z B
B
Fijołki.

kolumna: c
1:
białkiem iaiecżnym, krew w ranie
2:
zaſtanawia/ gdy przyłożi na ranę
3:
otokowi być niedopuſzcżá.
4:
C ¶ Też gdy by pierſi białey gło=
5:
wie chciały owrzedzieć/ á kiedyby
6:
ſie iuż cżirwonoſć vkhazała z go=
7:
rącoſcią/ zmieſzać paięcżynę z ro
8:
żanym oleykiem á tym obłożyć.
9:
Viole.grafika
10:
¶ Fijołki. Weiel.
11:
Capitulum. 251. grafika
12:
A
F
Ijołki ſą zimne y wil
13:
gotne w pirwſzym ſto
14:
pniu. s Kwiatkow Fi
15:
iołkowych cżynią ap=
kolumna: d
1:
tekarze ſiropy/ oleyki/ y konfecthy
2:
Syrop thym obycżaiem cżynią,
3:
warzą kwiátki fijołkowe wwodzie
4:
á potym przebiją onę wodę á mo
5:
czno wyciſną przez ſite, á białego
6:
czukru ſtą wodą zmieſzaią/ á tak
7:
cżynią ſirop. Albo też wyciſną ſok
8:
s kwiatkow Fijołkowych á sczu=
9:
krem zmieſzaią/ á thak ſie ſtaie ſi=
10:
rop. Oleiek Fijołkowy bywa/ B
11:
Gdy vwarzyſz Fijołki w oliwie/ á
12:
ten oleiek ieſth dobry naprzeciwko
13:
zapaleniu wątroby gdy tym oley
14:
kiem namażeſz wątrobę.
15:
¶ Theż boleſć głowy vſmierza, C
16:
gdy thim oleykiem namażeſz ſkro=
17:
nie/ y ſen cżyni.
18:
¶ Sirop Fijołkhowy ma mocz D
19:
odmiękcżaiączą/ zaziąbiaiączą y
20:
odwilżaiączą/ á przeto ieſt dobry
21:
w gorączych febrach/ iako w ter=
22:
cijanie/ w vſtawicżney febrze.
23:
Confecty też Fijołkowe takież cżi
24:
nią iako y rożane/ To ieſth s ſie=
25:
kawſzy drobno kwiatki Fijołkowe
26:
Nakhładz gich w ſkleniczę á czu=
27:
kru naſypawſzy wyſtaw na ſlońce
28:
prze trzydzieſci dni iże by ſie thak
29:
długo ſtoiącz vkiſiał.
30:
¶ Też Fijołki ſtarte á przyłożo= E
31:
ne na wrzedzieniczę/ boleſć vſmierza.
32:
¶ Też gdy vwarzyſz liſcie Fijoł F
33:
kowe w wodzie/ á tą wodą ciepło
34:
vmyieſz nogi temu ktoby miał go

strona: 150

Fijołki.Liſt 150.

kolumna: a
1:
rącżkę/ takież na cżoło y na ſkro=
2:
nie vcżyniſz ſtego tho liſcia plaſtr
3:
ſen ſlodki będzie miał chori.
4:
G ¶ Theż gdy kwiathki Fijołkowe
5:
y z liſciem weſpołek/ z boragiem/
6:
y z lactuką vwarzyſz w mięſie/ á
7:
tego będzieſz pożywał/ ieſth dobry
8:
pokarm thym ktorzy gorącze nie=
9:
moczy maią/ iako ſą febry cięſzkie
10:
dla thego iże chłodzi y ſercze ożywia.
11:
H ¶ Też kto ma bolącze á cżyrwo
12:
ne kroſty/ tho ieſt ſwierzb/ Fijołki
13:
vwarzone w wodzie/ á tim obłoż
14:
kroſty: vznaſz pomocz.
15:
I ¶ Theż wonia kwiatkow Fijoł=
16:
kowych albo ſok ſnich wyciſniony
17:
ktorym gdy pomażeſz głowę bolą
18:
czą/ bol vſmierza ktory z gorącey
19:
przycżyny przychodzi.
20:
K ¶ Też gdy vwarzyſz k wiatki Fi
21:
iołkhowe s kręczonym czukrem á
22:
teo będzie pożiwał ten ktoby miał
23:
cięſzkoſć w pierſiach/ yteż tym kto
24:
rzyby mieli Pleurę w bokhu/ y też
25:
w pierſiach ktorą zową Periple=
26:
monija.
27:
L ¶ Też ieſt dobry ten czukier Fi=
28:
iołkowy thym ktorzy maią boleſć
29:
w żołądku z nadymaniem.
30:
m ¶ Theż ſirop Fijołkowy ieſt do=
31:
bry boleſciam krzyżowym y nyr=
32:
kowym/ Vrinę theż obphicie wy=
33:
wodzi y kolerę oſtrą. Auicenna/
34:
Platearius powiedaią.
kolumna: b
1:
Vriga paſtoris.grafika
2:
¶ Polna ſzcżeć. Kartel.
3:
Capitulum. 252. grafika
4:
P
Olna ſzcżeć ma mocz A
5:
zaziąbiaiączą y wyſu=
6:
ſzaiączą w trzecim ſto=
7:
pniu/ Korzeń tego zie=
8:
la ma włoſnoſć wyſuſzaiączą w
9:
wtorym ſtopniu/ á ieſt dwoiakie,
10:
Samiecz y ſamicza.
11:
¶ Sok tego ziela z blaywaſem B
12:
zmieſzany/ wyſuſza fiſtuły/ to ieſt
13:
rany trudne ku zagoieniu/ I theż
14:
Emoroidi wnętrzne s ktorych wy
15:
chodzi krew zinſzemi wilkoſciami.
B ij
Polna ſzczecz.

kolumna: c
1:
C ¶ Też chrobaki ktore bywaią na
2:
wierzchu thego ziela naydowane/
3:
to ieſt w głowkach iego, gdi będą
4:
zawiązane w rzemień albo w za=
5:
meſz, á to zawies na ſziję temu kto
6:
by miał quartanę/ to ieſt zimnicę
7:
ktora bywa prżez cżwarthi dzień/
8:
abowiem od tego przeſtaie zimnicza.
9:
D ¶ Też ma mocz odpądzaiączą
10:
wſtecż wilkoſci y ciała roſzcżączą,
11:
zapalenie vſt żołądkowych chłodzi.
12:
E ¶ Też wino w ktorymby była v
13:
warzona Polna ſzcżeć, żołądek po
14:
ſila y boleſć iego oddálá. A wſza=
15:
koż na to ieſt lepſzy kozłek korzenie
16:
iego z maſthyką vwarzony w winie.
17:
F ¶ Też naprzeciwko cieſzkoſci pier
18:
ſi y boleſciam gich/ Kozłek vwa=
19:
rzony s korzeniem koſaćczowym,
20:
z lakriciją/ z dragantem/ ieſt bar=
21:
zo dobre pić/ bowiem cżyſci pierſi
22:
z flegmy grubey lipkiey/ ytheż na
23:
ſuchy kaſzel ktory z zimney przicży
24:
ny bywa/ ieſt vżytecżny.
25:
G ¶ Theż naprzeciwko wyſuſzeniu
26:
wilkhoſciam macicze/ vwarz pol=
27:
ną ſzcżeć z byliczą s kozłkiem, á w
28:
thym rozmocżywſzy gębkę ciepło
29:
przykładay na maciczę.
30:
H ¶ Theż naprzeciwko zathkaniu
31:
ſleziony y wątrhoby/ warz polną
32:
ſzcżeć s ſkozłkiem/ s kwieciem ba=
kolumna: d
1:
gniſkowym/ á to dáy pić poranu
2:
Pandecta/ Diaſcorides/ Auicen=
3:
na o tym powiedaią.
4:
Vſnea.grafika
5:
¶ Mech. Mieſz Capitulum. 253. grafika
6:
M
Ech ieſth ktory roſcie
7:
na drzewie dębowym
8:
albo na laſkowym, y
9:
też na kamienioch/ á
10:
ieſt laſkowy nalepſzy, Mech laſko=
11:
wy ieſt woniaiączy á ſwiatły/ A
12:
ciemny j cżarny ieſt gorſzi. Smak
13:
ma mieć w ſobie cierpnąci mier=
14:
nie/ Drugą má włoſnoſć roſpą

strona: 151

Mech.Liſt 151.

kolumna: a
1:
dzaiączą, odmiękcżaiączą á zwła
2:
ſzcza laſkowy. Mniemieli drudzy
3:
iżeby byłyciepły w pirwſzim ſthop=
4:
niu á ſuchy w wtorym.
5:
B ¶ Plaſtr vcżinion ſtego mchu á
6:
z oliwą/ ieſth dobry zamilknieniu
7:
y cierpnieniu żył ſuchych.
8:
C ¶ Liſcie pokrzywiane ſtarthe ze
9:
Mchem/ zaſtanawia krew.
10:
D ¶ Też ma mocz ſcieńcżaiączą y
11:
miękcżączą. Mech dębowy biały
12:
dobry ieſt/ ale cżarny ieſt zły/ Bo=
13:
leſci macicze vſmierza/ Vwarzić
14:
gi w wodzie á nad thym ma pani
15:
ſiedzieć/ wielką iey pomocz daie.
16:
E ¶ Mech dębowy włożyć do wi=
17:
na á to wino pić, drzemanie y cięſz
18:
kie ſpanie odeymuie/ w Winie gi
19:
warzyć á w thim macżać gębkę á
20:
na brzuch kłaſc prawie na żołądek
21:
ciepło/ żołądek poſila/ Na pępek
22:
przykładać takież/ cżyrwoną nie=
23:
mocz zaſtanawia.
24:
F ¶ Theż Mech leſny też działa,
25:
ociekłoſci roſpądza/ zmazy na cie
26:
le ſciera/ żołtą niemocz lecży/ Re
27:
mie ſpadać nadoł niedá ſwoią cir
28:
pnoſcią y ſuchoſcią/ Miękkoſć á
29:
ſlaboſć ciała ſtwardza/ mieſthcza
30:
twarde miękcży y bolącżki, y twar
31:
doſć przegubow.
32:
G ¶ Też ſercze poſila á drżenie ieo
33:
oddala/ Wzrok ſwem ſcieraniem
34:
cżyſci/ w bothy gi kłaſć á na nim
35:
chodzić/ ſmrod s ſpar oddala, pod
kolumna: b
1:
cżas też w nim nogi myć/ wielkie
2:
vlżenie nogam cżyni/ á zwłaſzcża
3:
po ſchodzeniu.
4:
Valeriana.grafika
5:
¶ Kozłek. Baldrian.grafika
6:
Capitulum. 254. grafika
7:
K
Ozłek ieſth ciepły w A
8:
wtorym ſtopniu/ á ſu
9:
chy mało niethakież,
10:
ma moc podobną ſpi
11:
canardi/ Wiele ludzi naucżonych
12:
w lekarſtwie ktorzi powiedaią iżbi
13:
był polſkhim narduſem/ Korzenie
14:
kozłkowo w lekarſtwa wchodzi/ á
B iij
Kozłek.

kolumna: c
1:
Ma mocz pobudzaiączą vrinę/
2:
Diaſcorides mowi Khozłek mocz
3:
ma gorączą pobudzaiączą vrinę.
4:
B ¶ Wino w ktorymby było vwa
5:
rzono korzenie Kozłkowo/ z naſie
6:
niem włoſkiego khopru/ z pcżelni=
7:
kiem/ á to maſz pić poranu/ I też
8:
boleſći bokowe vſmierza j chorobę
9:
przyrodzoną paniam pobudza.
10:
C ¶ Theż kiedy Kozłek ſetrzeſz na
11:
proch á zmieſzaſz gi z wodką ro=
12:
żaną á przyłożyſz na bolącżkę ia=
13:
dowitą á gorączą, bowiem boleſć
14:
vſpokaia y ogień z iadem wypą=
15:
dza/ ytheż niedopuſzcża niecżyſto=
16:
tam przypływać do mieſtcza wrze
17:
dliwego boleſnego/ A nawięczey
18:
ieſt oſobliwe lekarſtwo á barzo v=
19:
żythecżne naprzeciw wrzodowi ia=
20:
dowitemu ktory zową Heriſipila
21:
ábowiem mu ſie niedopuſzcża ſzy=
22:
rzić y roſchodzić po cżłonkoch pſu
23:
iącz ie á ciało ſnich każącz/ y theż
24:
na inſze otworzone rany ieſt dobre
25:
to lekarſthwo wyſuſzaiącz ie y bo=
26:
leſci vſmierzaiącz.
27:
D ¶ Też ſok kozłkowy ſtuciją/ ra=
28:
ny y krew zaſtanawia z ran ſwie=
29:
żych. I też ieſt dobry na rany kto
30:
re ſie cżynią s kroſt w vſzoch/ abo
31:
wiem ropę w nich wyſuſza y goij.
32:
E ¶ Też zaſtanawia przyrodzoną
33:
chorobę białim głowam ktora im
34:
zbytnie bywa/ to ieſt gdy vwarziſz
35:
Khozłek s polną ſzcżecią á s pſim
kolumna: d
1:
ięzykhiem/ á thym zołzy obłożyſz
2:
macicze/ przeſtanie choroba prze=
3:
rzecżona.
4:
¶ Też gdy vwarzyſz kozłek z bo F
5:
lum armenum ktory ieſt w aptece
6:
á daſz ſie napić temu kthoby miał
7:
kroſty wnątrz/ yteż kto krwią plu
8:
ie/ ieſt oſobliwe lekarſtwo/ I theż
9:
zaſtanawia płynienie inſzych wil=
10:
koſci ſkądkolwiekby płynęły/ á to
11:
gdy gi s ſokiem babcżanym zmie=
12:
ſzaſz. I też zaſtanawia krew ktora
13:
zbytnie idzie dla z oſtrzenia.
14:
¶ Też gdy gi vwarzyſz w winie G
15:
á tego ſie wina napijeſz, abowiem
16:
kto niemoże ſnadnie odbywać vri
17:
ny/ iako ſą ci kthorzy pothroſze á
18:
cżęſtho puſzcżaią á zwielkhą bole=
19:
ſcią/ tho lekarſtwo ieſt dobre prze=
20:
ciw temu/ I też gdy ſie tego na=
21:
pije ten kthoryby miał febrę przez
22:
trzeci dzień/ tedy ſie ma napić teo
23:
dnia kthorego ieſt prożen febry po
24:
ranu ciepło dobry trunek/ albo w
25:
godzinę przed zimniczą/ to ieſzcże
26:
lepiey. Też ieſt dobre to lekarſtwo
27:
pić tego czaſu gdyby kogo wąż vkąſił.
28:
¶ Też ſok kożłkow ieſt barzo do H
29:
bry białey głowie ktoraby miała
30:
Fiſtułę w maciczy/ to ieſt knot v=
31:
cżyniwſzy z bawełny á tam gi w=
32:
puſcić w fiſtułę do macicze. Pan=
33:
decta/ Serapio powiedaią.

strona: 152

Pokrzywa.Liſt 152.

kolumna: a
1:
Vrtica.grafika
2:
¶ Pokrzywa. Neſſel.
3:
Capitulum. 255. grafika
4:
A
P
Okrzywa weſpołek z
5:
naſieniem iey: ieſt go=
6:
rączey włoſnoſci ma=
7:
ło nie w trzecim ſtop=
8:
niu, á ſucha w wtorim ſtopniu, na
9:
ſienie nie ieſt thak ſuche iako ſama
10:
Pokrzywa, Mocz pokrzywy ieſth
11:
cżyniącza rany, y też ma moc przi
12:
ciągaiączą/ roſpądzaiączą/ y też
13:
przepalaiączą/ ma też moc otwie
14:
raiączą y ocieraiączą.
15:
B ¶ Pokrzywa z rzodkwią vwa=
kolumna: b
1:
rzona y z mąką lnianego ſiemie=
2:
nia/ otwiera wſzelkie wrzody y bo
3:
lącżki gdy tego przyłożyſz na nocz
4:
¶ Też gdy vcżyniſz popioł z Po C
5:
krzyw á tym popiołem zaſipieſz fi
6:
ſtułę kielko razow/ wyſuſza y goij
7:
ią/ á gdy kthemu popiołowi przy=
8:
cżyniſz ſoli/ thedy na khażdą ranę/
9:
ktora s kroſt pochodzi/ y też na tę
10:
ranę ktora bywa od pſa wſciekłeo
11:
ieſt barzo dobry/ y na wrzod ktory
12:
zową Cancer ma oſobliwą włoſ=
13:
noſć goijć y wyſuſzać.
14:
¶ Też ſamo naſienie Pokrzyw D
15:
ſtarte á w nos wpuſzcżone/ otwie
16:
ra dziurecżki ktore w noſie bywa=
17:
ią/ á tak wilkoſci z głowy łacniey
18:
mogą wynić precż.
19:
¶ Theż gdy ſie kto napije naſie= E
20:
nia Pokrzywianego tarteo z ięcż=
21:
mienną wodą ciepło/ lipkie niecży
22:
ſtoſci flegmiſte s pierſi wycżyſcia.
23:
¶ Theż gdy w winie vwarzyſz á F
24:
napijeſz ſie go/ chciwoſć ku rzecżā
25:
cieleſnym cżyni męſzcżyznam/ al=
26:
bo w iaiu dać mu z ieſć, á zwłaſz=
27:
cża nie młodym nowożeniam.
28:
¶ Theż otwiera ſzije macicz nie= G
29:
wiaſtam/ á tak ie cżyni ſprawniej
30:
ſze ku pocżęciu. Albo theż gdy to
31:
naſienie Pokrzywiane będzie ſcze
32:
bulą pozywane/ tedi takież vcżini
33:
¶ Też gdy vcżyniſz knot zmirrą H
34:
á ſtym naſieniem Pokrzywnem/
35:
á włożyſz do macicze na nocz, cho
B iiij
Pokrzywa.

kolumna: c
1:
robę przyrodzoną paniam pobu=
2:
dza/ Albo też z liſcia Pokrzywia=
3:
nego á z mirri y z winem vcżynić
4:
plaſtr á prziłozić gi ciepło na ma
5:
ciczę/ bowiē otwiera zatkanie iey
6:
y niecżyſthoſci grube ſprochniałe
7:
wygania ſniey/ ktemu theż dobrze
8:
ſluży oleiek Pokrzywiany. Też na
9:
cżłonkhi paraliżem zarażone ieſth
10:
dobry oleiek then gdy nim cżłonki
11:
namażeſz.
12:
I ¶ Theż vcżyń cżopek z naſienia
13:
Pokrzywianego á z miodem prze
14:
ſnym vſmażywſzy na rincze iako
15:
ieſt obycżay.
16:
K ¶ Pokrzywa ma w ſobie wietrz
17:
noſć ktora ſlużi ku pobudzeniu cie
18:
leſnym chciwoſciam/ á zwłaſzcża
19:
gdy proch naſienia pokrzywianeo
20:
będzie z młodym winem pożywa=
21:
ny. Auicenna/ Pandecta/ Sera
22:
pio o tym ſwiadcżą.
23:
L ¶ Theż liſcie Pokrzywiane ſtłu=
24:
cżone á na mieſthcze vkąſzone od
25:
wſciekłego pſa przyłożone obycża
26:
iem plaſthru/ iad mocznie pſuie y
27:
ſzkodzić niedopuſzcża.
28:
m ¶ Theż naſienie Pokrzywiane z
29:
miodem przeſnym przyſmażone/
30:
ieſt dobre naprzeciwko dychwaicy
31:
y Pierſi z zagniłych niecżyſthoſci
32:
cżyſci.
33:
N ¶ Też liſt Pokrzywiany z mir=
34:
rą ſtłucżony/ á niżey pępka na ży
35:
wot przyłożony/ przirodzoną cho
kolumna: d
1:
robę białym głowam zaſthano=
2:
wiałą poruſza.
3:
¶ Theż proch s pokrzywy vcży= O
4:
niony/ wrzod Cancer goij prędko
5:
ſipany w ranę.
6:
¶ Też Pokrzywa w winie wa= P
7:
rzona/ pobudza y vmocznia vcży
8:
nek męſki ku żenie, y zaſię thakież
9:
żony khu mężowi/ á ieſzcże lepiey
10:
będzie gdy naſienie Pokrzywiane
11:
s pieprzem á s preſnym miodem z
12:
mieſzaſz ſtłukſzy w możdżerzu/ po=
13:
twierdza mocznie vcżinek małżeń
14:
ſki iuż też oziębniały.
15:
¶ Też oleiek vcżyniony z naſie= Q
16:
nia Pokrzywianego/ ręcze nama
17:
zane nim/ pot ſnich poydzie y z in
18:
ſzego ciała gdzie pomażeſz tym o=
19:
leykiem.
20:
¶ Theż korzenie pokrzywiane w R
21:
winie mocznym vwarzone á po=
22:
tym ſtłucżone/ á potym na ſtwar
23:
działą ſledzionę prziłożony plaſtr
24:
roſpądza puchlinę ſtolczmi/ á gdi
25:
ktemu korzenia kaparowego przi=
26:
łożyſz/ tedy ieſzcże lepiey będzie.
27:
¶ Też liſt pokrzywiany z oliwą S
28:
ſtłucżony/ rany z złych kroſth cży=
29:
ſci wyſuſzaiącz ropę zagniłą.
30:
Verbenagrafika
31:
¶ Koſzyſzczko. Eyſzen kraut.

strona: 153

Koſzyſzczko.Liſt 153.

kolumna: a
1:
Capitulum. 256. grafika
2:
A
K
Oſzyſzcżko ieſth ziele
3:
znakomite á poſpoli=
4:
te. w Winie vwarzo
5:
ne/ żołtą niemocz le=
6:
czy/ y rany w vſciech/ Dziąſl za=
7:
gniłoſci wyſuſza/ ociera y vmocz=
8:
nia. Naprzeciwko iadowitych ro=
9:
bakow vkąſzeniu/ y naprzeciwkho
10:
cżarom ieſt dobre.
11:
B ¶ Theż Koſzyſzcżko w wodzie v
12:
warzone/ á gdy ſie oną wodą lu=
13:
dzie będą kropić, vweſela ie.
14:
C ¶ Theż na tercijanę febrę/ trzy
15:
korzonki á trzy liſtki Koſziſzcżkowe
16:
s kthorymkolwiek piciem dane/ v=
17:
cżynią zimniczę/ Takież na quar=
kolumna: b
1:
tanę cżtyrzy korzonki á cżtyrzy li=
2:
ſtecżki maią być dane.
3:
¶ Samo wſzytko ziele ma moc D
4:
rany ſpaiać y goijć/ A pogańſzcżi
5:
kapłani przy ocżyſcieniu albo wy=
6:
wodzeniu białych głow: miewali
7:
to ziele przy ſobie.
8:
¶ Też napiſano w iednych kxię= E
9:
gach o tym Koſzyſzcżku/ Gdy kto
10:
ry lekarz idącz do niemocznego to
11:
Koſzyſzcżko wezmie s ſobą w rękę
12:
á przyſzedłſzy ſpytha niemocznego
13:
iako ſie na zdrowiu ma, Ieſtli cho
14:
ry rzecże dobrze/ Thedy będzie ry=
15:
chło zdrow/ A ieſthli rzecże niedo=
16:
brze/ Tedy rychło vmrze. A thak
17:
wiele ludzi proſtych ktorzy tym zie
18:
lem wroſzki rozmagite y guſla cżynią.
19:
¶ Też naſienie tego to ziela na= F
20:
proch ſtarte á s ſokiem włoſkiego
21:
kopru zmieſzane/ ocży poſila y wy
22:
iaſnia wzrok/ y wodka Koſzyſzcż=
23:
kowa ma niepoſpolithą mocz na
24:
ocży.
25:
Volubilis.grafika
26:
¶ Powoy. Winde.
27:
Capitulum. 257.
Powoy.

kolumna: c
grafika
1:
A
P
Owoy ieſt ziele wiją=
2:
ce ſie po drzewie kto=
3:
rego bliſko roſcie/ ieſt
4:
miernie zagrzewaią=
5:
cze ale zbytnie wyſuſzaiącze/ A to
6:
ſie okazuie z iego wicia/ to na tę/
7:
tho na drugą ſtronę, Poko ieſzcże
8:
ieſt ſwieże/ ma wielkie włoſnoſci,
9:
ale ſuche małey ieſt moczy/ Ieſth
10:
też rozmagitego rodzaiu tho ziele
11:
miedzi ktorim chmiel ieſt policżon
12:
bo ſie też pnie po drzewie, then też
13:
ma mocz chłodzączą w pirwſzym
14:
ſtopniu/ vſmierza boleſci kthore z
15:
gorączey przycżyny przychodzą/
16:
Iteż odwilża, á kthemu krew cży=
17:
ſci y żywot otwiera.
18:
B ¶ To ziele ieſth zagrzewaiącze/
kolumna: d
1:
roſpądzaiącze/ thrawiącze/ Abo=
2:
wiem żyły wilkie otwiera/ cżyſci/
3:
y przez vrynę niecżiſtoſci ſnich wy
4:
pądza.
5:
¶ Też Powoy ieſt dobry na żoł C
6:
tą niemocz, takież y chmiel dla teo
7:
iż żołtą kolerę pędzi z żił j ze wſzit
8:
kiego ciała.
9:
¶ Theż Powoy s chmielem á z D
10:
ięcżmieniem wwodzie vwarzony
11:
á pothym oſlodzony, bolenie gło=
12:
wy oddala z gorączey przycżyny/
13:
wątrobę zapaloną chłodzi/ w go
14:
rącżkach kthore bywaią skolery y
15:
ze krwie ieſth vżythecżny Powoy z
16:
chmielem.
17:
A wſzakoż miedzy wſzemi Powoj
18:
mi Chmiel ieſt nalepſzy á pothym
19:
Powoy wielki/ kwiat iego ieſt bia
20:
ły á mlekho w ſobie ma/ Drugie
21:
rodzaie Powoiu ſą iadowithe/ á
22:
tak nikcżemu nieſą vżytecżne.
23:
¶ Też wielki Powoy/ á zwłaſz= E
24:
cża ſok ſnieo wyciſniony/ goij ra=
25:
ny j roſpadliny vſzne j zauſzne, pier
26:
ſiam y płuczam daie poſilenie/ á
27:
tak naprzeciwko dychawiczy mo=
28:
żeſz go wziąć.
29:
¶ Z oleykiem rożanym zmieſza F
30:
ny/ bolenie zaſtharzałe w głowie
31:
oddala. Miara ſoku vielkieo pouo
32:
iu czo cżtyrzy złote zawáżą z wi=
33:
nem/ A chmielu czo tyle troie za
34:
waży możeſz przeſpiecżnie wziąć.

strona: 154

Końſkie kopyto.Liſt 154.

kolumna: a
1:
Vngula caballina.grafika
2:
¶ Końſkie kopyto. Hufflattich
3:
Capitulum. 258. grafika
4:
A
T
O ziele roſcie na mo=
5:
khrych mieſthczach á
6:
zwłaſzcża na łąkhach
7:
mokrych albo okhoło
8:
Iezior y około rzek/ ma liſt row=
9:
nie iako końſkie kopyto/ niſko ro=
10:
ſcie/ kwiat ma żołti, piękny, iaſny
11:
á gdy pocżnie roſć/ tedy ſie barzo
12:
roſſzerzy po mieſtczu/ W przyro=
13:
dzeniu mało nieieſt podobny grzy
14:
bieniu/ theż ie lekarze zową grzy
15:
bienie mnieyſze.
kolumna: b
1:
¶ Wziąć iabłek czoby w nich B
2:
był niewielki kwaſek/ á iżeby by=
3:
ły woniaiącze/ wiſni/ warzyć tho
4:
w wodzie z ięcżmieniem/ pothym
5:
tę wodę odczedzić á nakłaſć wnię
6:
kwiecia thego ziela/ á przykrywſzy
7:
dobrze iżby para niewychodziła á
8:
dać tak oſtydnąć/ potym tę wodę
9:
przeczedzić przez chuſtę ſtego kwie
10:
cia y wytłocżyć barzo dobrze/ po=
11:
thym zaſię they wody przywarzyć
12:
s czukrem á potym ią pić przimie
13:
ſzawſzi wnię wodki podrożnikowej
14:
To picie lecży gorącżkę/ żołtą nie
15:
mocz/ boleſć głowy ktora bywa z
16:
dymow gorączych ktore w ſtępu=
17:
ią w głowę z żołądka/ gorączoſć
18:
lędzwi/ w zimniczy ktora bywa w
19:
ten cżas gdi cżłowiek powiethrza
20:
zachwyci. Sercze poſila/ gorączo
21:
ſci wnętrzne wypądza.
22:
¶ Warzyć to kwiecie s figami C
23:
á thę wodę pić/ abowiem ieſt do=
24:
bra naprzeciwko kaſzlowi z gorą=
25:
czey przycżyny/ y duſznoſć w pier=
26:
ſiach odeymuie.
27:
¶ Też ſtłucz to kwiecie s ſadłem D
28:
kacżem á bolącżki thwarde okła=
29:
dać/ miękcży ie y otwierá/ y gorą=
30:
czoſć gich odeymuie.
31:
¶ Też warzyć ſzweſtki w wodzie E
32:
pothym thę wodę odczedzić á na=
33:
kłaſć w nię przez nocz kwiecia teo
34:
ziela/ rożanego/ dziewannowego,
35:
To oczukrowawſzy á pić/ trzewa
Węzowy trunk.

kolumna: c
1:
pragłe odmiękcża/ zimniczę trze=
2:
ciego dnia lecży y żołtą niemocz,
3:
Wraczanie z gorączey wilkoſci za
4:
ſtanawia/ boleſć ocżu z gorączey
5:
przycżyny lecży.
6:
Virga aurea.grafika
7:
¶ Wężowy trunk. Haydniſch
8:
wund kraut.
9:
Capitulum. 259. grafika
10:
A
R
Oſcie tho ziele wga=
11:
ioch y wleſiech, ma ko
12:
ſmathy korzeń ſzary/
13:
pręt na połthora łok=
14:
cia wzwyſz/ ieſt ciemno brunatny
kolumna: d
1:
Na wierzchu kwiat żołty/ Liſt o=
2:
koło prętu długo á gęſtho ſie kła=
3:
dzie/ gdy okwitnie zoſtawia naſie
4:
nie iakoby w woreczkoch/ liſt ſzyro
5:
ki na dole/ w poſrzodku nietak/ v
6:
wierzchu wąſkie á wſzytko karbo=
7:
wane/ Ieſt przyrodzenia ciepłego
8:
w wtorym ſtopniu/ ktora ciepłoſć
9:
przechodzi kąſanie iego.
10:
¶ Ma moc otwieraiączą/ ſcień B
11:
cżaiączą, roſpuſzcżaiączą kamień
12:
w miechierzu kruſzy/ lipkoſci y za=
13:
kały ſniego wypądza/ zimnoſć ieo
14:
naprawia/ boleſci po koſciach le=
15:
cży/ miechierz ku zadzierżeniu wo
16:
dy vmocznia/ mocż zaſtanowio=
17:
ny przeprawia, maciczę zimną ku
18:
pocżęciu ſprawuie/ boleſć thrzew
19:
ktora bywa znadimaniem vkłada
20:
wodnocielnym á ociekhłym duſz=
21:
noſć odeymuie/ bokow obciążenie
22:
wſpamaga.
23:
Viſcus.grafika
24:
¶ Iemioło. Myſtel.
25:
Capitulum. 260. grafika
26:
I
Emioło ieſth rozlicżne A
27:
na drzewiech ie naydu=
28:
ią/ bo z drzewa wyra=
29:
ſta, Ieſth ſlożenia ſla=
30:
chethnego z wody y ſpowiethrza,
31:
zimnoſci w ſobie malucżkho ma/

strona: 155

Iemioło.Liſt 155.

kolumna: a
grafika
1:
Iagody ma na gałąſkach lipkie/
2:
s ktorego chłopi leṕ działaią á na
3:
więczey z dębowego.
4:
B ¶ Liſthy wziąć á proch ſnich v=
5:
cżynić á then proch dać pić przy=
6:
mieſzawſzy ſoku babcżanego zwi=
7:
nem/ zimniczę kthora bywa trze=
8:
ciego dnia: lecży/ Cżyrwoną nie=
9:
mocz zaſthanawia, Rany cżyſci y
10:
ſpaia/ koſci mdłe w cżłowiecze al=
11:
bo naruſzone iakim vrazem vmocnia.
12:
C ¶ Też gdy to Iemioło ſtłucże á
13:
z miodem zmieſza/ á vcżynić iako
14:
by plaſt na złe wrzody przikładay
15:
wycżyſcia ie ápotym goij.
16:
D ¶ Stharzy lekarze o moczy teo
17:
Iemioła nie barzo grunthownie
18:
wypiſali/ Ale za cżaſow y dniow
kolumna: b
1:
dziſieyſzych naſzich wielką chwałę
2:
ma z doſwiadcżenia preſtich bab/
3:
á to zwłaſzcża gruſzkowe Iemioło
4:
khu łacznemu porodzeniu dziecię=
5:
cia/ y ku grizieniu ktore bywa przi
6:
porodzeniu á w zwłaſzcża macicze
7:
z hanyżem y skminem kramnym
8:
¶ Theż Iemioło głogowe albo E
9:
theż iabłoniowe w winie vwarzo
10:
ne/ ludziem ktorzy rozum ſtraczą
11:
to wino dawać pić/ Dzieciom też
12:
do kolebki kładą aby na nie prze=
13:
ſtrachy nieprzychodziły/ y ſtraſzli=
14:
we widzenia.
15:
¶ Też chłopi daią owczam Ie= F
16:
mioło ieſć iodłowe iżby płodu nie
17:
potraciły.
18:
¶ Niewiaſta iżby dziecię dono= G
19:
ſiła do cżaſu ſluſznego, prochu z ie
20:
mioły ma pożywać z dębową wo
21:
dą/ Iemioła ma być gruſzkowa.
22:
¶ Wziąż Iemioły/ kwiathu z H
23:
ziela ktore zową ziele wężowe/ al=
24:
bo wężowy koreń/ rząſi olſzowey,
25:
włoſkiego kopru, burſztynu/ kokor
26:
naku okrągłego/ cżyrwoneo dzie=
27:
więciorniku, ſtłucż tho wſzytko na
28:
proch vſuſzywſzy á thak thego ma
29:
pani pożywać ktora cieſzka chodzi
30:
á ktora ieſt zdrowa/ ale gdyby ia=
31:
ka niemocz przypadła/ tedy przez
32:
cżaſu płod wygania.
Wino płone.

kolumna: c
1:
Vinum agreſte.grafika
2:
¶ Wino płone. Wilder wein.
3:
Capitulum. 261. grafika
4:
A
A
Greſt ieſt wino kwa=
5:
ſne kthore wyciſną z
6:
gron niezrzałech/ po
7:
tim wytłocżywſzy da
8:
dzą na ſlończu ſtać iżby ſie zgeſt=
9:
nęło/ potym gdy ſie zgęſtnieie v=
10:
wijać to w chuſtę á przez nocz zo=
11:
ſtawiać na roſie/ Agreſt ktory ieſt
12:
pożołciały ku cżyrwonoſci ſkłon=
13:
ny/ ieſt kruwki cierpniączy y bar=
14:
zo kąſaiączy w ięzyk/ Niekthorzy
15:
tę wodnoſć warzą z miodem przy
kolumna: d
1:
cżyniwſzy wina ſlodkiego/ á thym
2:
płokhać gardło/ ięzycżek vpadły
3:
naprawia y dziąſla około zębow,
4:
Gdy thego w vſzy wpuſci/ gnoy
5:
ſnich wycżiſcia/ owrzedzenie wną
6:
trza goij/ krwią plwanie zaſtanawia.
7:
¶ Też wino Agreſtowe tak dzia B
8:
łaią/ Narwać gron winnych nie=
9:
vzrzałych á dać gim leżeć na ſloń
10:
czu przez cżtyrzy dni/ potym wi=
11:
no ſnich wytłocżyć/ To wino ieſt
12:
cirpniącze/ ma mocz żołądek po=
13:
ſilać á zwłaſzcża gorączy/ Ludziō
14:
ktorzy ſie cżęſto á wiele przeciąga
15:
ią dobrze ie gim pić/ y theż w mor
16:
dobrze ie pić, ale tho wino po wy=
17:
tłocżeniu muſi dobrze poſthać/ bo
18:
go ſkoro po wytłocżeniu niemoże
19:
pić/ w potrawach go theż dobrze
20:
pożywać/ Kury młode ſniem wa=
21:
rzyć a ieſć.
22:
Wino białe.
23:
Wino Białe ieſt gorączeo przi A
24:
rodzenia w wtorim ſto=
25:
pniu/ Stare wino tedi iuż w trze
26:
cim ſtopniu/ Nowe wino/ to ieſth
27:
moſzcż ieſt w pirwſzym ſtopniu.
28:
¶ Sok z liſcia winnego pithy, B
29:
owrzedzenie wnąthrza goij/ Ieſth
30:
przyrodzenia zimnego y cierpnią=
31:
czego/ krwią plwanie zaſtanawia
32:
żołądek poſila/ y ſkorki winne tę=
33:
goż ſą przyrodzenia.

strona: 156

Wino.Liſt 156.

kolumna: a
1:
C ¶ Gdy ſkorek z Latoroſli win=
2:
nych nakraieſz drobno á daſz z wi=
3:
nem wypić/ kamień łamie w miechierzn/
4:
Zmazy wſzelkhie na ciele
5:
ſciera/ I też kroſty z licza ſpądza.
6:
D ¶ Też napal popiolu z iądrek kto
7:
re bywaią w iagodach á then po=
8:
pioł zmieſzay z ocztem/ gdyby kto
9:
miał iaką ranę w zadku/ tym po=
10:
mazać gdyby iuż krew przeſthała
11:
idz á zagoij ſie barzo rychło.
12:
E ¶ Gdy wino kto bezmiernie pije
13:
ſmyſly vraża/ y ſuche żyły mdli/
14:
á gdi ie pije z miodem zmieſzawſzi
15:
nietak ſzkodzi.
16:
F ¶ Wino ſthare białe á cżyſthe/
17:
mocż wypądza/ ale bolenie głowy
18:
cżyni gdy go wiele pije/ á gdy kto
19:
ma iakhie ſadzele albo rany: goiić
20:
ſie gim nieda.
21:
G ¶ Moſzcż ieſth cięſzki napoy/ a=
22:
bowiem cżyni krucżenie w żywo=
23:
cie/ wiatry mnoży y nadyma cżło
24:
wieka. Sny cięſzkie cżyni/ thrze=
25:
wa miękcży/ mocż wypądza.
26:
H ¶ Wino ſrzednie/ to ieſt niebar
27:
zo moczne: Ieſt nalepſze zdrowym
28:
y chorym/ Ale białe/ ſlodkie/ na=
29:
dyma żołądek/ Thrzewa miękcży
30:
iako y moſzcż/ Iedno iże miechie=
31:
rzowi y Lędzwiam ieſt przijemne.
32:
I ¶ Wino zagrzawſzy wełnę ma
33:
cżać w nim á na brzuch przykhła=
kolumna: b
1:
dać/ owrzedzenie w brzuchu goij y
2:
bolącżki.
3:
¶ Wino ieſt dobre naprzeciwko K
4:
wſzelkiemu zaſzkodzeniu w cżłowie
5:
cze ktore bywa z zimney przycżiny
6:
iako z bedł, z ryb/ z máku/ z owo=
7:
czu/ na ty rzecży ieſt dobrem lekar
8:
ſthwem/ á zwłaſzcża Wino białe
9:
ſtare, ſrzednie mocne, Na wierzch
10:
przyłożone ſzcżem kolwiek/ iad wy
11:
ciąga z wnątrza/ Duchy żywioł
12:
ne poſila/ y gich mocz od wſzyth=
13:
kich cżłonkhow przywraca/ A tho
14:
gdy ie zmieſza z inemi rzecżami ku
15:
temu ſlużączym, Mocz wſzelkego
16:
lekarſtwa w ſię bierze/ bądz zath=
17:
wardzaiącze/ bądz odmiękcżaią=
18:
cze/ albo theż poſilaiącze/ á tak
19:
y ku inym ſlawnieyſzym lekarſth=
20:
wam może być przylicżono/ I ku
21:
wiele vżytecżnym rzecżam dowci
22:
pnym miſterſtwem może być bra=
23:
no/ Gdzieſz tho nam pracza pilna
24:
y ſkuſzenie mocz ieo wielką oznaymia.
25:
Przyrodzenie Wina ieſth ſlożone
26:
z ognia y s powietrza.
27:
O moczy gron Winnych ieſt pi=
28:
ſano wyſzſzey mało v Agreſtu/ to
29:
ieſt v płonego Wina.

strona: kt

1:
O Wodkach zioł rozmagi=
2:
tich y o moczi ich: a oſobliwie o tich kto=
3:
rich nawięczey Doctorowie vziwaią w
4:
rozmaitich niemoczach ludzkich.grafika

strona: 1

O Wodkach.Liſt 1.

kolumna: a
1:
W
Odhki bywaią
2:
palone albo też
3:
dzałane zziela j
4:
s korzeniem we
5:
ſpołek niektore/
6:
tniektore też s ſa
7:
mych zioł/ niektore z zioł y s kwia
8:
tem/ niekthore z ſamego kwiecia/
9:
niektore z ſamego korzenia/ Nie=
10:
ktore też ze wſzego poſpołu/ Theż
11:
niektore y z owoczu/ iako z iagod
12:
z gdul (Gdule ſą gruſzki) z iałow=
13:
czu/ z bobku/ Niegdi też ſlożywſzi
14:
rozmagitych zioł poſpołu á ſnich
15:
pałą wodkę/ á tho przeciwko nie=
16:
moczy niekthorego cżłonku/ albo
17:
też ſok wytłacżaią ziednego ziela
18:
albo y s kielka poſpołu.
19:
¶ Też niektore Wodki rozmagi
20:
tem miſterſtwem bywaią działa=
21:
ne/ Niegdy thelko parzeniem pod
22:
Alembikiem á wſtępowaniem pa
23:
ry wzgorę/ potym ſie ſtey pary wo
24:
da działa á wycieka z alembiku.
25:
¶ Też niektorzy cżynią nakład=
26:
ſzy na iakie nacżynie ziela z wierz
27:
chu ogniem przyſtawią á tak wod
28:
ka przez chuſthę na doł do nacży=
29:
nia wyciecże.
30:
¶ Też niektorzy ſamem ſlońcem
31:
doſyć ſlachetnie y pożytecżnie cży
32:
nią wodki/ á zwłaſzcża s kwiathu
33:
woniaiączeo/ Nakładą go do ſkle
34:
nicze pełno/ ale ſklenicze ſą z dłu=
35:
giemi ſzijami/ á tak nakładſzy go
kolumna: b
1:
obroczą iednę ſziję ſklenicze do dru
2:
giey/ ale prożną na ſpodek podſta=
3:
wią a s kwieciem na wierzch a tu
4:
gdzie ſie ſklenicze ſchodzą oblepią
5:
cżym iżby tędy para albo wonia
6:
niewyſzła/ á thak przez kielko dni
7:
dadzą ſthać na ſlończu gorączem
8:
á od ſlończa wſzythka wodnoſć s
9:
kwieci wynidzie w ſpodnią bań=
10:
kę/ á niebędzie tak wodna y ſwia=
11:
tła iako czo przez ogień działaią/
12:
ale gęſtá y wonią thego kwiathu
13:
maiącz y barwę/ á też na ſlache=
14:
tnieyſza y w lekarſtwie napożytecż
15:
nieyſza/ bo mocznie ſprawuie.
16:
¶ Niektorzi po wypiecżeniu chle
17:
ba w ciepły piecz wyſtawiaią/ átak
18:
ſobie Wodka powolnie s ſtępuie
19:
na doł.
20:
¶ Też niekthorzy w nacżyniach
21:
glinianych to cżynią wſthawiwſzi
22:
iedno na drugie á niechaią thego
23:
przez dzień y przez nocz, albo po=
24:
ki piecz niewychłodnie.
25:
¶ Też niektorzy wziąwſzy gar=
26:
niecz nadziałaią w dnie dziur/ á
27:
nakładą do niego zioł (iako to bie
28:
lonu) á poſtawiwſzi na drugi gar
29:
niecz iżeby tho zdziurawione dno
30:
wlazło na drugi garniec czały nie
31:
naruſzony y przykrić á zakopać w
32:
ziemię wilgotną, albo wſtawić w
33:
piaſek wilgothny á dać thak ſthać
34:
przez czały mieſiącz albo dłużey/
35:
á thak woda s ſthępuie na doł do

strona: 2

O wodkach.Liſt 2.

kolumna: a
1:
garncza ſpodniego ſtych zioł/ ia=
2:
koż tak działaią oleie wonne, z ro
3:
zmarinu y z inſzych wonnych rze=
4:
cży/ Napełnić ſkleniczę kwieciem
5:
wonnem á zakrić dobrze iżbi tam
6:
wiatr niemogł przydz/ potym po=
7:
ſtawić na mieſtcze wilgotne á ob=
8:
ſypać piaſkhiem do poł ſklenicze á
9:
niechay thak ſthogij mieſiąc albo
10:
dwa iżby ſie kwiecie roſpuſciło w
11:
wodę, potim zlać tę wodę do inej
12:
ſkenicze á zathkać wierzch dobrze
13:
miechierzyną albo pargaminem,
14:
á na ſlończu poſtawić/ bo ſtąd ſie
15:
zgeſtnieie na oley.
16:
¶ Ktore zioła mało w ſobie wo=
17:
dnoſci maią/ ſą thy/ roiownik/
18:
ſwiecżki/ roża/ á tak y ine/ thedy
19:
takowe zioła s ſiekać á warem ie
20:
polać/ ale w takiey rzecży maſz po
21:
lać czoby para niewychodziła za=
22:
kryć to dobrze/ á niechay tak ſtogi
23:
ſtą wodą przez kielko dni/ ána każ
24:
dy dzień zamieſzać albo wſthrząſ=
25:
nąć raz albo dwa/ potym wypa=
26:
lić przez alembik/ Pirwſza tedi wo
27:
da ieſt dobra/ wtora nietak/ ale tu
28:
rozumieć trzeba iżeby ſie woda w
29:
lembikhu niewznoſiła kthora ieſth
30:
miedzy zioły/ á to gdyby ſie alem
31:
bik zagrzał barzo. Ale niedawać
32:
wodcze wiele idz iedno czoby rozu
33:
miał iżeby doſyć było/ iako gdy
34:
by s ſamego ziela palił/ Idzieli
35:
więczey niżli potrzeba, nieużytecż
kolumna: b
1:
na ieſt/ Takowe wodki nierowno
2:
lepſze/ wonnieyſze/ y łagodnieyſze
3:
ku piciu niżli ti ktore ogniem palą.
4:
¶ Zioła ktore w ſobie wiele wo
5:
dnoſci maią wiele wodki dawaią.
6:
á thy wodki rady ſie każą/ bo ſie
7:
pod nimi wiele plugaſtwa vſtawa
8:
á przeto ie muſi cżęſto cżyſcić, Ia
9:
ko Boragowa/ wołowego ięzyka
10:
Pſinkowa/ I inſzych zioł wodni=
11:
ſtych/ Nalepiey ieſt aby thy zioła
12:
byłi ku wodcze brany poki na nich
13:
roſa ieſth/ á gdy narzeżeſz gdy iuż
14:
roſy niebędzie/ thedy gim day aby
15:
przez nocz leżały iżby tak przewię
16:
dły, á rano ſkray á pał wodkę.
17:
¶ Przi niekthorych wodkach zo=
18:
ſtawa wonia ieyże ziela, á przi nie
19:
ktorych też nicz/ ktore ziele ieſt ſlo=
20:
żone więczey od powietrza niż od
21:
inych żywiołow/ Thedy wſzythka
22:
ſlachetnoſć iego wychodzi w wod=
23:
kę/ ktora wodka niemoże być pa=
24:
lona iedno ogniem z wierzchu.
25:
¶ Niektore zioła ſą gorzkie/ ką=
26:
ſaiącze/ Wodka gich w ſobie nic
27:
niema moczy/ bo gorzkoſć ich nie
28:
wychodzi w vodkę/ ale zoſtaie przi
29:
cżęſci ziemney ktora ieſt w zielu, á
30:
tak iż ta gorzkoſć czoby w lekarſt=
31:
wie miała dać ſprawę: zoſthawa
32:
przy zielu/ Ty wodki thedy nie ſą
33:
vżytecżne w żadne lekarſtwo, dla
34:
gruboſci kthorą maią z ſtrony ziemie.
A ij
O wodkach.

kolumna: c
1:
¶ Chciałliby mieć mocz tę kto=
2:
ra gorzkoſć y kąſanie cżyni/ mu=
3:
ſiałoby tho inſzem miſtherſthwem
4:
ſprawić aby miał prawą moc bez
5:
właſney gruboſci zielney/ á kto to
6:
chcze prawie vmieć cżythay ſobie
7:
Raymundum Lulium de quintis
8:
eſſencijs.
9:
¶ Ty wodki ktho ie barzo waży
10:
nie z wielkim pożythkiem gich bę=
11:
dzie pożywał/ Bo cżęſtokroć du=
12:
chy żywotne chczemy poſilać/ á o
13:
ny telło wonnemi rzecżami bywa
14:
ią poſilony, Wodka żadna voniej
15:
niema/ telko ſmrod od palenia/ o
16:
ſthroſć y gorzkoſć w wodkach po=
17:
trzebna ieſt/ á to dla zatkania wą
18:
troby y inſzych cżłonkow wnętrz=
19:
nych, Też y wſzelkie zaſtanowienia
20:
otwiera/ ale iż w ſobie tey moczy
21:
niemaią/ ſzkoda gich y w lekharz=
22:
ſtwo brać
23:
¶ Vodka mlecżu wyſukieo ma
24:
mocz oddalać gorączoſć watrob=
25:
ną/ ale niemali w ſobie gorzkoſci
26:
nie będzie iey cżyſcić ani żił otwie
27:
rać y żołtoſć zoſthanie na ciele/ á
28:
cięſzkoſc w prawym boku przed ſię
29:
będzie trwała.
30:
¶ Powieda lekarz ieden: Doctor
31:
Ia pry więczey ku niemoczam z=
32:
wirzchnim wodek potrebuię niżli
33:
ku wnętrznym, á to ku okładaniu
34:
wątroby/ ſercza/ głowy/ pierſi.
35:
¶ Cżłowiekowi kthory wnątrz
kolumna: d
1:
ma żżenie thak proſto albo oſlo=
2:
dziwſzy throchę dawam mu ie pić,
3:
dla vmnieyſzenia gorączoſci, y też
4:
dla dymow ktore w głowę wſthępuią.
5:
¶ Przy działauiu Wodek to na
6:
piecży miey iżebys ogień mierny
7:
dawał, ogniem ie dobrze vdziałaſz
8:
ale nie miernym ogniem wſzytko
9:
pokaziſz/ tho ieſt mocz zioł/ korze=
10:
nia/ kwiatu, roſpuſzcżą ſie że para
11:
mi zniſicżeią/ á duchowie na vżi=
12:
tecżnieyſzy y wonia w wodcze al=
13:
bo z wodką niewynidzie.
14:
¶ Gdyżby tedy kto chciał wod=
15:
ki działać/ naprzod miey alembik
16:
z noſem dobrze długim y ſkloniczę
17:
czo może być nawiętſza/ á w niey
18:
aby była dziura coby alembikow
19:
nos wetknął ſie/ á około obwież
20:
mokremi chuſtami/ potym day o=
21:
gień mierny/ A Alembik theż w
22:
kociełkhu aby pełnie ſledział mo=
23:
krą chuſthą cżęſtho obwijać iżeby
24:
mocz nikędy inędi wynidz niemo
25:
gła/ ale iżeby z wodką ſpołem do
26:
ſklenicze weſzła/ ale cirpnoſc/ kwa
27:
ſnoſc/ ſlonoſc/ gorzkoſc/ przi ziel=
28:
ſku na dnie zoſtanie/ abowiem ty
29:
ſmaki przy cżęſci ziemney zoſtha=
30:
waią/ To zielſko lepak muſiałby
31:
kalcinowac/ to ieſt zaſzpuntowaw
32:
ſzy w garnczu ſpalć w ogniu wiel
33:
kim/ pothim na ten popioł nalać
34:
wodki tegoż ziela, ale popioł maſz

strona: 3

O wodkach.Liſt 3.

kolumna: a
1:
wſypać na czo płytkiego, á potim
2:
nalawſzy wodki na ten popioł po
3:
ſtawże na mieſtczu rownym, á po
4:
dla tego poſtaw drugie nacżynie iż
5:
by ſtało mało niżey niżli te czo w
6:
nim popioł z wodką/ Potym po=
7:
łoż kraykę ieden khoniecz na they
8:
wodzie/ á drugi koniecz na to ſu=
9:
che nacżynie/ á tak tha wodka bę=
10:
dzie ſpływała po kraycze do thego
11:
nacżynia niżey ſtoiączego/ ale iże
12:
by ſie pierwey na popiele vſtało/
13:
Potym tho cżiſte zlać do ſklenicze
14:
czos ſpuſcił po kraycze/ Pothym
15:
tho wypalić zaſię przez mieruy o=
16:
gień iżby ſama gęſtoſć kąſaiącza
17:
gorzkha/ ſlona/ cierpniącza/ kwaſ
18:
na/ zoſthała/ They możeſz dawać
19:
ku potrzebie w wodcze thego ziela
20:
czos ie ſpalił na popioł.
21:
¶ Kthorym ſpoſobem á iakhim
22:
ſlożeniem ſwoim ty rzecży z ziemie
23:
vroſle niemocam i poruſzeniu zdro
24:
wia cżłowiecżego pomagaią tho
25:
maſz pilnie obacżyć/ á gich mocz
26:
ſlachętną maiącz daway ie w lę=
27:
karſthwo, Zwłaſzcża cżaſu moro=
28:
wego/ potem też y inſzych cżaſow
29:
ku rozmagithim niemocżam/ Ku
30:
działaniu thego iako maſz działać
31:
Lekarſtwa, zdami ſie iżby ſie miał
32:
naucżyć ſtego co tu iuż napiſano
33:
w tych kxięgach, á to gdy vcżiniſz
34:
praczą około tego á pilnoſci przy=
35:
łożyſz/ w thym ſkuſzeniu przydzieſz
36:
ku prawey naucze.
kolumna: b
1:
¶ Thu acżkolwiekem nieczo na=
2:
mienił o ſprawowaniu Wodek y
3:
o paleniu/ A wſzakże nietak doſta
4:
t ecżnie yle potrzeba/ á tho zwłaſz=
5:
cża nie wypiſałem iako Alembiki
6:
przyprawować y wſzytko nacżinie
7:
ku paleniu/ Abowiemby było prze
8:
dłużenie y prożne piſanie/ ale gdy
9:
kto będzie chciał wodki palić muſi
10:
ſie ocżywiſthnie nauczyć od thych
11:
ktorzy pierwey vmieią/ abowiem
12:
iedni palą w alembikach, á drudzy
13:
po proſtu. Iuż thedy będę piſał
14:
o moczy wodek z zioł rozmagitich
15:
Ałunowa wodka.
16:
1.
17:
A
Lun wziąć j ſpalić gi A
18:
potim na ten palony
19:
Ałun nalać cżyſthey
20:
wody á dać thak ſtać
21:
przez kiele dni/ á na każdi dzień za
22:
mieſzać iżby ſie zmocniła od Ału=
23:
nu, gdi przidzie piąty dzień zamie
24:
ſzawſzy oſtatnie dać ſie vſtać/ po=
25:
tym gdy ſie vcżyſci zláć w czo cży
26:
ſtego á ſchować, á gdy trzeba zwi
27:
nem zmieſzać á tym vſta wymy=
28:
wać/ zęby thwierdzi/ mięſo około
29:
zębow goij/ Dziąſl owrzedzenie
30:
goij/ á krwi ſnich idz nieda.
31:
¶ Też gdi omocżywſzy iaką chu B
32:
ſtę będzieſz przykładał na brzuch/
Aiij
O wodkach.

kolumna: c
1:
biegunkę cżyrwoną zaſtanowiſz=
2:
Wrzody niecżyſthe gnijącze gdy
3:
wymywa kto/ vycżyſcia j wyſuſza
4:
iącz goij/ gdzie koluiek iakie mieſce
5:
woniaiące nielubie pomacżaſz/ o=
6:
deymuie ſmrod/ á zwłaſzcża mie=
7:
dzy ſparami v nog albo pod pazu
8:
chami/ albo około łona/ Wrzody
9:
ktore zową Cancer ſą barzo gni=
10:
iącze/ wymywać ie tą wodą, wy=
11:
ſuſza ie y goij/ y inſze mieſtcza płu
12:
gawie pachnącze.
13:
C ¶ Theż gdy ią zmieſza z wodką
14:
rożaną á thym w vſciech płokać/
15:
cżyſci gardło y ięzycżek vmocnia.
16:
O wodcze Anyzowey
17:
2.
18:
A
A
Nyżowa Wodka ot=
19:
wiera zatkanie w ży=
20:
łach/ I zachowawa
21:
każdego kto ią pije na
22:
tſzcżo od koliki/ Rziganie odda=
23:
la, Barzo ieſth vżythecżna mam=
24:
kam/ Bol w krzyżoch vſpokaia, y
25:
kamień piaſcżyſthy z nyrek wypą=
26:
dza/ Trawienia dobrego żołądko
27:
wi dodawa/ I rumiennoſć licza
28:
cżyni/ Mleko mnoży mamkam/
29:
á z wodnego mleka gęſte cżyni á
30:
ſlodkie dziatkam.
31:
O wodce Boragowey
32:
3.
kolumna: d
1:
B
Oragowa wodkha/ A
2:
Sercze poſila y gru
3:
boſć krwie cżyſci, du=
4:
chy ſerdecżne wyia=
5:
ſnia/ Myſl dobrą cżyni/ ſny gro=
6:
zne odeymuie/ Drżenie ſercza o=
7:
deymuie/ Kto ma grubę krew ieſt
8:
gim vżytecżna/ yteż thym ktorzy
9:
maią mdłą głowę á ſą bliſczy o=
10:
deſzcia od rozumu, Ktorzi ſpać nie
11:
mogą/ á grozne widzenia na my=
12:
ſli miewaią/ bowiem takowe prze
13:
ſtrachy złe z melankolijey przycho
14:
dzą y z gruboſci krwie/ Przeto kie
15:
dy ią kto pije/ krew cżyſci, barwę
16:
czudną dawa/ bladą y s ſiniałą
17:
ſpądza/ też y zmazy oſuthe y flaki
18:
pocżerniałe s ciała ſpądza.
19:
¶ Też na kaſzel y na ſuchothy y B
20:
na plwanie krwią ieſt barzo pożi=
21:
tecżna/ krwi w cżłowiecze zgorzeć
22:
nieda/ zimniczę cżwarthego dnia
23:
ktora przychodzi s ſpalenia krwie
24:
zapądza, W mor pita ſercze poſi=
25:
la y broni od poruſzenia/ omdle=
26:
wania broni gdy niekielko liſtow s
27:
kwiatem muſzkathowym zawiąże
28:
w tawtę cżyrwoną/ á złoty w wi
29:
nie omyć á ſpołem zwięzać á wło
30:
żyć w tę wodę á dawać iey pić w
31:
mor á zwłaſzcża dzieciom/ możeſz
32:
ią oſlodzić czukrem, wiele dobrego
33:
działa ludziem oboyga wieku/ á z
34:
właſzcża grubo krewnym.

strona: 4

Palonych.Liſt 4.

kolumna: a
1:
Biedrzeńczowa.
2:
4,
3:
A
B
Iedrzeńczowa wod=
4:
kha kamień łamie w
5:
Lędzwiach y w mie=
6:
chierzu/ zaſthanowie
7:
nie mocżu przeprawia/ Rzezanie
8:
mocżu s kapaniem boleſthnem/ y
9:
trzewną dnę ktora bywa z zimnej
10:
przycżyny: goij.
11:
Bzowego kwiatu.
12:
5,
13:
A
W
Odka Bzoweo kwia
14:
tu ieſt dobra tym kto=
15:
rzi ſą wnątrz na mo
16:
czach poruſzeni/ iako
17:
na rozumie/ na pamięci/ na bacż
18:
noſci/ na mowie gdy ſie zaiąkaią
19:
nieſlyſzą, mozg niedoſtatecżny ma
20:
ią albo naruſzony/ s ſmętkn y z y
21:
nych wiele przygod/ Ta woda iſto
22:
tnie na thy rzecży pomoczna ieſth
23:
barzo gdy ią ktho będzie pił dwie
24:
niedzieli.
25:
B ¶ Też niedoſtatki ſleziony goij,
26:
bądz to twardoſci iey/ ociekłoſci/
27:
zatkanie/ gdy ią pije y też zwierz=
28:
chu przikłada/ Poth pobudza/
29:
Ieſth ſlożony ten kwiat więczey z
30:
powietrza niżli z inſzych żiwiołow
31:
á dla tego ieſt tak ſlachetny/ bo
32:
każde lekarſthwo ktore w ſobie ma
33:
więtſzą cżęſć powietrza nizli inich
kolumna: b
1:
żywiołow/ ieſth barzo ſlachethne
2:
bo w ſobie niema gruboſci ziem=
3:
ney/ na poczenie przygodniejſze ſą
4:
Bukwiczana.
5:
6.
6:
V
Odkha Bukwicżana A
7:
ma też w ſobie dziwne
8:
woczy/ naprzod gło=
9:
wę thwierdzi/ pierſi y
10:
płucza z niecżyſthoſci flegmiſtych
11:
cżyſci/ Swiętego walantego nie
12:
moczy ſie przeciwi, iady wypądza
13:
y denną niemocz leży, flegmę z żo
14:
łądka przez ſtolcze cżyſci/ Rzyga=
15:
nie cżęſte ſtanowi/ vrynę obphicie
16:
wywodzi/ boleſci ſleziony vſmie=
17:
rza, żołądek poſila y trawienie do
18:
bre cżyni/ kto krwią pluie zaſtana
19:
wia/ boleſci krzyżowe y miechie=
20:
rza vſpokaia/ przyrodzoną choro=
21:
bę paniam obphicie wywodzi/ w
22:
żołtey niemoczy ieſt dobra/ y bole=
23:
ſci z głowy ranney wywodzi na
24:
wierzch/ boleſc zębową vſmierza,
25:
y wzrok zaćmiony wyiaſnia/ yteż
26:
Lekkoſc paniam cżyni przy poro=
27:
dzeniu gich dziathek/ Iad z rany
28:
wyciąga gdy kogo pies vije. Też
29:
bolenie vſow y głuchoſc oddala/
30:
Lzy ktore z ocżu płyną zaſthana=
31:
wia y krew z noſa takież.
32:
¶ Quartanę też tłumi/ gdy ſie B
33:
daſz napić cirpiączemu cżłowieko
A iiij
O wodkach.

kolumna: c
1:
wi we dwie godzinie przed przyſz=
2:
ciem quartany.
3:
C ¶ Theż ta wodka ieſt dobra pić
4:
tym ludziom ktorzi paraliżem ſą
5:
zarażeni/ ytheż thym ktorzy maią
6:
drżenie w cżłonkoch ſwogich, Iteż
7:
tym ktorzy kurcż miewaią.
8:
D ¶ Też niemniey ieſth vżytecżna
9:
opuchłym ludziem/ y boleſci roſ=
10:
pądza z żywota opuchłego.
11:
Babczana.
12:
6.
13:
A
V
Odka Babcżana ieſt
14:
zimna około wtorego
15:
ſtopnia/ á ſkłania ſie
16:
nieiakho khu ſuchoſci/
17:
Ma włoſnoſc ocieraiączą y cia=
18:
ła naraſzcżaiączą/ á tak ieſth oſo=
19:
bna na rany ktore ciało każą gry
20:
zącz ie A iż też ieſt cirpniącza/ á
21:
tak ieſt dobra w każdey bieguncze
22:
á zwłaſzcża gdyby iuż kto miał w
23:
lelitach ſwogich rany, Tedi ią ma
24:
cżęſto pić/ y kliſtherą wſią wpuſz=
25:
cżać/ otwiera zathkanie wątroby
26:
y ſleziony/ krew zapaloną chłodzi
27:
I fiſtuły ciałem zdrowym naraſz
28:
cża/ abowiem ma tę włoſnoſc iż
29:
po niey ciało naraſta á zwłaſzcża
30:
w ranach ſtarych/ Zbytnie płynie
31:
nie Emoroid zaſtanawia gdy kto
32:
ſobie ſtolecz/ tho ieſt ielita koniecz
33:
będzie omywał tą wodką.
kolumna: d
1:
¶ Też bol zębow vſmierza kie B
2:
dyby ſobie nią vſta płokał.
3:
¶ Też korzeń tego ziela maſthy= C
4:
kowany/ vſmierza zębowy boł/ y
5:
rany kthore w vſciech bywaią. v=
6:
ſmierza/ y w febrze torcijánie ieſth
7:
dobra pić.
8:
Balſamowa.
9:
7.
10:
W
Odka Balſamowa A
11:
ieſt ciepła y wyſuſza=
12:
iącza w wtorim ſto=
13:
pniu/ ieſt barzo ſub=
14:
telna/ Vrynę pędzi y paniam ich
15:
przygody wywodzi/ Theż Loże w
16:
kthorym dziecię leży w żywocie v=
17:
marłe.
18:
¶ Też ieſt barzo vżytecżna pa= B
19:
niam ku pożywaniu iżby tim ſna
20:
dniey pocżęły/ maciczę zaziębio=
21:
ną zagrzewa/ I zaćmienie ocżu
22:
wyiaſnia/ kaſzlączym ludziem ieſt
23:
barzo dobra pić y dychawicżnym
24:
I też tym ktorzy ſwiętego Wa=
25:
lantego niemocz maią/ y na rany
26:
I theż naprzeciwko trucinam/ żo
27:
łądek poſila y trawienie dobre cży
28:
ni/ gryzienia, kłocie ktore bywa w
29:
żywocie: vſmierza/ y flegmę gru=
30:
bą w ielitach trawi/ á tak y koliki
31:
broni.
32:
¶ Ieſth oſobna naprzeciwko ia= C
33:
dom y thrucinam/ á thak ktho by

strona: 5

Palonych.Liſt 5.

kolumna: a
1:
wpadł w niemoc obiadſzy ſię bedł/
2:
Napiy ſie tej wodki vznaſz pomoc
3:
I na kamień ieſt dobrá łámiąc gi
4:
y wypądzaiącz.
5:
Czelidonijowa.
6:
8.
7:
A
C
Zelidonijowa wodka
8:
ma włoſnoſć iże gdy
9:
ią proſto puſzcża na o=
10:
cży niedobre/ zaćmio
11:
ne gruboſcią iakążkolwiek poſzłe
12:
naprawia ie y wzrok iaſny cżyni/
13:
Albo kiedy ią theż ſzcżem drugim
14:
zmieſza/ iako z żołciami rybnemi
15:
albo z ptaſzemi.
16:
B ¶ Sadła cżyſtego Lipienioweo
17:
z miodem białym ſpuſcić/ á ſthą
18:
wodka zmieſzać y puſzcżać na ocżi
19:
tym ktorzy maią ocżi barzo zanie
20:
cżyſcione á zamulone, á zwłaſzcża
21:
ludziem letnim/ abowiem to przy
22:
chodzi zniedoſtatku mozgu y ner=
23:
wow widzielnych/ tym ktorzi ma
24:
ią vmnieyſzenie wzroku z przycżin
25:
złey krwie zimney.
26:
C ¶ Wiedz że ſok zielony z Czeli=
27:
lidonijey wytłocżony więtſzą ma
28:
mocz niżli wodka na thy rzecży/
29:
abouiem kąſaniem ſwom poſzłoſć
30:
na zrzeniczach gryzie/ á z powiek
31:
zbytną mokroſć vyſuſza j ſcieńca.
kolumna: b
1:
Cżarnego korzenia.
2:
9.
3:
I
Akoż wſzythko ziele w A
4:
wſem ſlożeniu dla ſuey
5:
wodnoſci: z nieyże po=
6:
chodą wiatry/ niechęć
7:
cżyni y wzburzenie w żołądku/ á
8:
tak y wraczanie/ Thegoż korzenia
9:
wodka y z bzowego korzenia/ s ko
10:
rzenia ſoſnkoweo/ gdy ią pije: wo=
11:
dnocielnoſć y ociekhłoſć brzucha/
12:
ſcieńcza/ ociekłoſć ſleziony ſcień=
13:
cża, Lepiey ią z winem pić niżli ſamę.
14:
Chmielu płonego.
15:
10.
16:
T
A wodka gdy ią ktho A
17:
pije krew cżyſci/ cżło=
18:
wieka cżirſtwi/ wnę=
19:
trzne boleſci zgorąco
20:
ſci poſzłe: rozgania/ I zapalenie
21:
wſzelkhiego cżłonku wnęthrznego
22:
chłodzi/ kolerę z żył wyciągaiącz
23:
precż wypądza/ á thak tędy krew
24:
cżyſci. Naprzeciw żołtey niemoczy
25:
ieſt barzo pożytecżna/ Boleſć gło
26:
wy z gorączey przicżyny lecży/ Zi
27:
mniczam ktore od kolery przicho=
28:
dzą y od naruſzenia krwie, iako ſą
29:
tercijany/ naprzeciw temu ieſt tha
30:
wodka barzo dobra/ Wilkoſci go
31:
rącze przipalone wygania ſciała.
32:
¶ Theż ieſth dobra na bolącżki B
O wodkach.

kolumna: c
1:
wnętrzne/ á zwłaſzcża na bolącż=
2:
kę wątroby/ Pierſi y płucze cży=
3:
ſci z zbytkow y dichanie wolne cżi=
4:
ni/ Gdy kto ma ſwierzb albo dro
5:
bno oſypane ciało/ albo liſzaie, al
6:
bo zmazy na ciele/ pić ią á ocżiſci
7:
ciało.
8:
Chebdowa.
9:
12.
10:
A
T
A wodka bywa palo=
11:
na s korzenia y s kwie
12:
cia/ othwiera żywoth
13:
cżyniącz ſtolcze y ſle=
14:
zionę z iey niecżyſtoſci cżyſci/ pu=
15:
chlinę z nog y z żiwota wypądza.
16:
Czenturzijey.
17:
13.
18:
A
W
Odka Czenthurzijo=
19:
wa ieſt gorzka á wy=
20:
ſuſzaiącza z nieiakhą
21:
małą cierpnoſcią/ ży
22:
ły cżyſci zatkane wilgotnoſciami
23:
grubemi/ ſubtilizuie grube wilko=
24:
ſci flegmiſte/ A potē wypądza fle
25:
gmę y kolerę z żył y z inſzych cżłōkow/
26:
rzecży przyrodzone paniam
27:
pobudża ku wyſzciu y płod z żiwo
28:
ta wyrzucza mocznie/ Rany ſtu=
29:
la y goij, Thwardoſć wąthroby y
30:
ſleziony roſpądza/ I żołthą nie=
31:
mocz vlecża/ I też paraliż y koli=
32:
kę vſpokaia, y bielmo z oka roſpądza.
kolumna: d
1:
Dziewannowa.
2:
s kwiecia.
3:
11.
4:
D
Ziewannowa wod= A
5:
kha wymownoſc da=
6:
wa/ ięzyk wolny cży=
7:
ni ku wymownoſci/
8:
ocży zacimiaiące ſie wyiaſnia/ bo
9:
leſć gich y kłocie w nich vſmierża
10:
Lzy ſciera z błyſkawoſcią/ á roſti
11:
łoſc gich ſcieńcża, Zimniczę dnia
12:
cżwarthego z przypaloney khrwie
13:
vſmierza/ płynienie ſthrzew zwie=
14:
ra, Gdy nią lice vmywa pięknoſc
15:
z rumianoſcią dawa/ Piegawoſc
16:
y żołte flaki, y inſze ſzkaradoſci ſcie
17:
ra/ zapalenia rany y otoku niedo=
18:
puſzcża, zimnicze kto ſie boij wodę
19:
tę piy, á zwłaſzcża lecie/ Ku winu
20:
tey wodki przyleway á to wino pij
21:
Dziewanna pomocz wnątrz cży=
22:
ni w cżłowiecze y w miſli iego/ á
23:
też dla they dziwney iey mocy ieſt
24:
nazwana them Imieniem Dzie=
25:
wanna.
26:
¶ Gdyby ſie kto bał cżar piy tę B
27:
wodkę á bądz przeſpiecżen/ y tam
28:
gdzie rad ſiadaſz dawſzi vchędożić
29:
pokroṕ tą wodką á będą przy to=
30:
bie dobrzy duchowie ku pothwier=
31:
dzeniu ciebie. Telko ty naprzod w
32:
panu Bogu dufay á themu wierz
33:
yż ta wodka ma tę mocz á ſtanieć
34:
ſie iakomci powiedział.

strona: 6

Palonych.Liſt 6.

kolumna: a
1:
Dębowa.
2:
14.
3:
A
D
Ebową wodkhę gdy
4:
ią ktho pije rano cża=
5:
ſu morowego powie=
6:
trza/ broni tego cżło=
7:
wieka od iadowithego powietrza
8:
iż mu niemoże nicz zaſzkodzić, zim
9:
niczę odpądza/ zmiękłoſc trzew z=
10:
twardza/ rany y wrzody cżyſci y
11:
zawiera/ z wyſoka vpadłym/ prze
12:
pukłym y przerwanym barzo ieſth
13:
dobra ku piciu/ kto ſie krwią cżę=
14:
ſtho dawi albo pluie dobrze mu ią
15:
pić/ owrzedzenie lędzwi goij/ cżło
16:
nek v męſzcżyzn boleſny á gniją=
17:
czy goij/ mocż ktory ſie przydawa
18:
ze krwią zaſtanawia, ktoreyby nie
19:
wieſcie macicza zeſzła albo ielito/
20:
włożyć zaſię á leżącz ſpokoiem tę
21:
wodkę pić/ naprawi to wſzytko.
22:
FIjołkowa.
23:
15.
24:
A
F
Ijołkowa wodkha na
25:
ſuchoty/ na kaſzel/ pier
26:
ſiam wypragłem wyż=
27:
żonem z wnętrzney go
28:
rączoſci, Ludziem krwią pluiącim
29:
y też na bolącżki bokowe/ na go=
30:
rączoſci mocżu/ na gorączoſć lędz
31:
wi, na wyſchłoſc trzew, na ti wſzit
32:
ki rzecży ieſth barzo dobra pić ią s
33:
czukhrem/ ſuchoſć ocżu oddala y
kolumna: b
1:
gorączoſc/ zmieſzać ią z kamphorą
2:
á przykładać na ocży.
3:
Grzybieniowa.
4:
16.
5:
G
Rzybieniowa wodka A
6:
ieſth zaząbiaiącza y
7:
odwilżaiącza mocnie
8:
Spanie cżyni, naſie=
9:
nie przyrodzone thrawi á tak cżłōki/
10:
przyrodzone nacżynie tego na=
11:
ſienia mdli y niepłodnoſć cżyni/
12:
Iteż mocznie pokuſy cieleſne od=
13:
dala/ Cżaſu kaſzlu y cżaſu Pleuri
14:
dobra pić/ Biegunkę zaſtanawia,
15:
y rany w ielitach goij/ Trąd bia=
16:
ły z licza ſpądza y ſlezionę poſila.
17:
Gromowego korenia.
18:
17.
19:
G
Romowego korzenia A
20:
wodka ſkłania ſie ku
21:
ſuchoſci, Otwiera zat
22:
kanie flegmiſthe z żył
23:
wątrobnych y ſleziony, Vrinę pę
24:
dzi ku wyſzciu/ żołtą niemocz z lecżi
25:
nyrki cżyſci/ á tak boleſci krzyżo=
26:
we vlecża ktore pochodzą z napeł
27:
nienia flegmiſtego/ y też z napeł=
28:
nienia wietrznego/ á tak też y na=
29:
przeciwko kolicze ieſt dobra ku pi=
30:
ciu/ żywot odmiękcża/ boleſc zę=
31:
bow vſmierza y zadzierżenie vri=
32:
ny pędzi ku wyſzciu.
O wodkach.

kolumna: c
1:
Izopowa.
2:
18.
3:
A
I
Zopowa wodka ieſt do
4:
bra w niemoczach/ w
5:
boleſciach nyrcżanych
6:
y krzyżowych/ Cżyſci
7:
płuca y pierſi z flegmi
8:
ſtego napełnienia, ſtąd
9:
że barzo pomaga naprzeciwko ka=
10:
ſzlowi ktori z obphitoſżi flegmiſtej
11:
pochodzi/ y głod poſila/ y Swię
12:
tego Walantego chorobie ſie przeciwi.
13:
19,
14:
Ielenich Ięzykow.
15:
A
I
Elenich ięzikow wod=
16:
ka otwiera j ſubtilizuie
17:
twardoſci ſleziony/ ka
18:
mień łamie/ y Vrinę
19:
zbytnie plynączą zaſtanawia/ y
20:
ſzcżkawkę zaſtanawia/ y żołthą
21:
niemocz vlecża.
22:
Koſaczczowego korze.
23:
20.
24:
A
K
Oſaćczowego korze=
25:
nia wodka ma mocz
26:
żagrzewaiączą y wy=
27:
ſuſzaiączą miernie/ o
28:
mywa y roſpądza grube wilkoſci
29:
flegmiſte/ pierſi y płucza cżyſci, w
30:
ranach ſproſthnych ſmrodliwych
31:
ieſth doſwiadcżona ku wymywa=
32:
niu/ kłocie w żywocie vſmierza/ y
kolumna: d
1:
żywot odmiękcża/ opuchłym lu=
2:
dziom ieſt dobra ku piciu/ bowiem
3:
ſnich wypądza żołtą wodę.
4:
¶ Theż naprzeciwko kurcżowi y B
5:
iadom wſzelkim ieſt dobrym lekar=
6:
ſtwem, zimno y trzęſienie ktore by
7:
wa w febrach: oddala.
8:
¶ Theż gdy niewiaſta namacża C
9:
ciepłą wodką Koſaćczową mieſt=
10:
cze gdzie ieſth macicza/ boleſci w
11:
niey vſmierza y kłocie wſzelkhie y
12:
żyłecżki w niey roſprzeſtrzenia y o
13:
twiera, liſzaie ſpądza y ſkorę zmar
14:
ſzcżoną na twarzy roſciąga/ pie=
15:
gi też zgania.
16:
¶ Theż bielmo z oka ſciera/ bo= D
17:
leſci zębow vſmierza y iadom ſie
18:
przeciwi y wypądza gdi ſie iey kto
19:
napije/ ma też mocz doſwiadcżo=
20:
ną wyciągać khoſci z rany poła=
21:
mane/ Naprzeciwkho Scijaticze
22:
to ieſt denney niemoczy y naprze=
23:
ciwko rzezaniu w puſzcżaniu vri=
24:
ny ieſt pomoczna ku piciu.
25:
Koſtywałowa.
26:
21.
27:
K
Oſtywałowa wodka A
28:
ieſth dobra na przepu=
29:
klinę/ na vraz/ na vr=
30:
wanie/ na owrzedze=
31:
nie trzew, lędzwi miechierza/ bie=
32:
gunkę krwawą zaſtanawia/ y też
33:
krwią plwanie/ Khoſci złamane
34:
ſpaia/ y zwiera rany.

strona: 7

Palonych.Liſt 7.

kolumna: a
1:
Kurzey nogi.
2:
22.
3:
A
K
Vrzey nogi Wodka
4:
ieſt barzo zimna y wil
5:
gotna odwilżaiącza j
6:
pragnienia broni á ży
7:
wota płynienie zaſtanawia/ oſko
8:
niny zębow oddala/ á ieſt barzo
9:
pomoczna tym ktorzy krwią plu=
10:
ią/ Ieſth też vżytecżna napreciw
11:
rozmagitym wrzodom, naprzeciw
12:
Heriſipili/ to ieſt wrzodowi ktory
13:
s kolery przychodzi/ I naprzeciw
14:
Flegmonowi wrzodowi ktory przi
15:
chodzi z krwie/ Naprzeciw zapa=
16:
leniu wątroby/ y też naprzeciwko
17:
ranam ielitowym/ Białym gło=
18:
wam zaſtanawia zbytnie płynie=
19:
nie krwie/ Wraczanie oddala/ a=
20:
le wzrok mdli, Głowę poſila y o=
21:
ſzalenie oddala gdy tą wodką gło
22:
wa będzie zmacżana.
23:
Kaniey przędze.
24:
23.
25:
A
K
Aniey prędze Wodka
26:
Ieſt ciepła y wyſuſza=
27:
iącza w pirwſzym ſto
28:
pniu/ Ma moc otwie
29:
raiączą zatkania w żyłach/ á tak
30:
ieſt dobra w żołthey niemoczy/ v=
31:
rynę pędzi, żiwot odmiękcża j wą
32:
trobę poſila/ kholerę cżyſci/ w Fe=
33:
brach dziatkam młodym ieſth do=
kolumna: b
1:
bra ku pcciu/ Ma włoſnoſc wypę
2:
dzać dawne á zagniłe niecżyſtoſci
3:
z cżłonkow y z żył.
4:
Lawendowa.
5:
24.
6:
L
Awendową wodkę w= A
7:
miaſtho Rozmarino
8:
wey może brać/ bwiē
9:
ieſth rozlicżney moczy
10:
ku naprawie ciała cżło
11:
wiecżego/ á tho iż na=
12:
prawia wſzelkie moczy w cżłowie=
13:
cze, Iako przirodzenia mocz, moc
14:
żywota/ Mocz bacżnoſci y ruſza=
15:
nia/ Mozg y z nerwy y z duchy ie
16:
go/ ſmyſly wnętrzne y zewnętrz=
17:
ne wſzythki poſpołu gich cżłonki
18:
naprawia y poſila/ á zachowawa
19:
od ſzłaku/ to ieſt od zabicia powie=
20:
thrza/ od zawraczania głowy/ od
21:
Swiętego Walantego niemoc y
22:
od drżenia/ od nieſnadnoſci ruſza=
23:
nia cżłonkow z zimney przycżyny
24:
od głuchoſci/ od ſlepoty/ oſzalenie
25:
pſuie á głowę naprawia, w vſzech
26:
boleſc vſmierza y we wſzythkhiey
27:
głowie z zimney przycżyny/ zalu
28:
ſzenie odeymuie/ Khaſzel/ remy/ y
29:
zwrzedzenie wnąthrz goij/ cżłonkō
30:
ſchnąć nieda/ od otokow broni
31:
Nadymanie y wodnocielnoſc wy
32:
gania/ miechierz zachowawa od
33:
zwrzedzenia, Lędzwi boleſc lecży z
34:
zimnoſci/ mocż broni od zaſtano=
O wodkach.

kolumna: c
1:
wienia y gryzienie iego odeymu=
2:
ie, Niepłodną niewiaſtę ſprawuie
3:
ku pocżęciu/ zaſtanowienie rzecży
4:
iey przeprawia/ gryzienie iey odey
5:
muie/ omdlewania broni/ Ale le=
6:
piey gdy ią w winie pije niżli tak
7:
ſamę.
8:
Lactuczana.
9:
25.
10:
A
L
Actucżana wodka w
11:
gorącżkach ieſt nalep=
12:
ſza/ gdy ią pije y ma=
13:
cżaiącz w niey chuſtę
14:
iaką okłada głowę y ſkronie/ ſen
15:
cżyni/ Na wrzody y na bolącżkhi
16:
y też na mieſtcza gorącze przykła=
17:
dać/ chłodzi ie/ żołtą niemocz le=
18:
cżi, gorączoſc lędzwi, rzezanie mo
19:
czu odeymuie/ kolerę wypądza.
20:
Lanczana.
21:
26.
22:
A
L
Ancżaną wodkhą v=
23:
mywać twarz/ zmazi
24:
ſniey ſciera/ mozg po
25:
ſila/ przechody do nie
26:
go othwiera w noſie/ Cżłonki ro=
27:
zmagite pomazać, ſchnąć gim nie
28:
dopuſzcża/ Gdy ią pije ſercze po=
29:
ſila/ omdlewania niedopuſzcża/ ſu
30:
che żyły potwierdza/ drżenia bro=
31:
niącz/ takież y głowie/ y rękham
32:
y pierſiam.
kolumna: d
1:
Lamikamieniowa.
2:
27.
3:
L
Amikamieniowa wo A
4:
da ieſt zagrzewaiąca
5:
y wyſuſzaiąca w wto
6:
rym ſtopniu/ Nyrko=
7:
wy kamień y miechierzowy łamie
8:
¶ Theż ieſth dobra tym ludziem
9:
kthorzi vrinę po troſzcze á cżęſtho
10:
puſzcżaią z wielką boleſcią/ y theż
11:
żołthą niemocz vlecża gdy ſie iey
12:
będzieſz napijać/ albo prawy bok
13:
macżał gdzie wątroba leży/ Tha
14:
kiey też moczy wodka biedrzeńczowa.
15:
Miodunczana.
16:
28.
17:
M
Ioduncżana wodkha A
18:
poſpolicie z ziela y ſko
19:
rzenta ią palą/ Ser
20:
cze poſila/ krew cżiſci
21:
Melankolią wypądza/ jteż mozg
22:
zarażony/ melankoliją ſpaloną v
23:
zdrawia, I tim ludziem ktorzy od
24:
rozumu odchodzą ieſth barzo do=
25:
bra pić.
26:
¶ Też ieſt dobra tym ktorzi ma= B
27:
ią na ſobie trąd albo ſwierzb, mo
28:
żeſz tak ſamę pić albo zwinem mie=
29:
ſzaiącz y w pothrawy lać á ſnią
30:
warzyć.
31:
Macierzey duſzki.
32:
29.

strona: 8

Palonych.Liſt 8.

kolumna: a
1:
A
M
Acierzey duſzki wod=
2:
ka ieſt zagrzewaiąca
3:
y wyſuſzaiącza/ żołą
4:
dek/ wątrobę y ſlezio
5:
nę poſila/ od vkąſzenia iadowiteo
6:
zwierzęcia y gadziny ieſth dobra,
7:
wraczanie zaſtanawia/ z Głowy
8:
wilkhoſci noſem wyciąga gdy iey
9:
ciepło vezmieſz vnos, na kamiē ieſt
10:
vżytecżna/ Iteż kto vryny niemo
11:
że zadzierżeć/ y naprzeciwkho om=
12:
dlewaniu y kłociu w żywocie/ pa=
13:
mięć naprawia y boleſc w głowie
14:
vſpokaia/ á zwłaſzcża rzecży przy
15:
rodzone paniám ku wyſzciu pobudza.
16:
Michunki.
17:
Połacinie Alkakenge. 30.
18:
A
I
Ch wodka ieſth dziw=
19:
ney mocy wpędzeniu
20:
vriny kto iey puſzcżać
21:
niemoże, Nyrki y mie
22:
chierz cżyſci s kamienia piaſzcży=
23:
ſtego/ á ieſth barzo dobra tym lu=
24:
dziem kthorzy ze krwią á z wielką
25:
boleſcią vrynę puſzcżaią.
26:
Mleczowa.
27:
31.
28:
A
W
Odka Mlecżowa ieſt
29:
zimna y wilgotna, ży=
30:
ły wnęthrzne poſila y
31:
wycżyſcia/ wrzedzie=
32:
nicze gorącze vlecża/ ſen dobri cżi=
kolumna: b
1:
ni w żołtey niemoczy ſlachethna,
2:
wątrobę niewymownie potwier=
3:
dza/ ſapkę też roſpądza.
4:
Miętczana.
5:
32.
6:
I
Eſt ciepła y wyſuſza= A
7:
iącza/ ma mocz roſ=
8:
pądzaiączą/ trawią=
9:
cza/ y poſilaiącą tho
10:
dla korzennoſci y woniey ſwoiey/
11:
otwiera zatkanie w wątrobie y w
12:
ſlezionie y w thych żiłach ktoremi
13:
vryna idzie.
14:
¶ Theż oddala czuchnienie vſth B
15:
ktore przychodzi zzagniłoſci dziąſl
16:
żołądek poſila/ chęć khu iedzeniu
17:
wzbudza/ wraczanie zaſtanawia,
18:
omdlewanie oddala/ á tho khiedy
19:
grzanka zchleba będzie rozmocżo
20:
na w tey wodcze/ w oczcie/ w wi=
21:
nie, átę grzankę daſz trzimać pod
22:
noſem y drugie na ſkroni przyłożyſz.
23:
¶ Też macicze cżyſci pita/ mle= C
24:
ko s ſiadłe w pierſiach roſtaie/ ro=
25:
baki gliſty w żywocie zabijá/ vry=
26:
nę pobudza y chciwoſc cieleſną.
27:
Matki bozey włoſek.
28:
33.
O wodkach.

kolumna: c
1:
A
M
Atki bożej włoſek wo
2:
da ieſth mierná w cie
3:
płoſci/ trochę ſie ſkła
4:
nia ku ſuchoſci/ roſ=
5:
pądza y ſubtilizuie wilkhoſci gru=
6:
be ſpiekłe, ieſt barzo dobra tym lu=
7:
dziem ktorym włoſy z głowy pa=
8:
dną/ I też tym kthorym ſie ple=
9:
ſze na głowie cżynią/ otręby z łu=
10:
ſkę z głowy ſpądza/ pierſi y płu=
11:
cza cżyſci ze wſzytkich niecżyſtoſci
12:
flegmiſtych/ á tak y kaſzel vſpoka
13:
ia/ Kamień łamie/ I w żołthey
14:
niemoczy też ieſth dobra ku piciu/
15:
ſleziony zapalenie j rzezanie w pu
16:
ſzcżaniu vryny oddala/ zołzy roſ=
17:
pądza/ żołądek cżyſci y ielita s ko
18:
lericżnych niecżyſtoſci.
19:
Maioranowa.
20:
34.
21:
A
M
Aioranowa Wodka
22:
ieſth ciepła y wyſuſza=
23:
iącza/ mozg zaziębio
24:
ny zagrzewa/ w nie=
25:
moczach zimnych ieſt barzo vży=
26:
tecżna/ iako w paraliżu/ w ſwię=
27:
tego walantego niemoczy/ Sok
28:
maiorany głowę cżiſci vywodząc
29:
wilkoſci noſem gdy ten ſok wpu=
30:
ſciſz w nos ciepło á potim zadzier
31:
żyſz w noſie chwilę.
32:
¶ Też gdy na ktore mieſtcze na=
33:
biegnie krwie/ tak iż ono mieſtcze
kolumna: d
1:
naſinieie/ Thedy ſok Maiorany z
2:
miodem przeſnym zmieſzany á po
3:
tym na ono mieſthcze przyłożony
4:
roſpądza krew y mieſtcze ono poſila.
5:
Mikołaykowa.
6:
35.
7:
M
Ikołaykowa wodka A
8:
ieſth dobra na boleſne
9:
puſzcżanie wody y na
10:
kapanie rzeżącze, yteż
11:
na drżenie cżłonka taiemnego/ na
12:
cięſzkoſci bokow/ gdy mocż niech=
13:
cze odchodzić y na zaſtanowienie
14:
iego á to gdy ſie vlicżka zatka ka=
15:
mieniem kthory bywa w miechie=
16:
rzu/ albo lipkhoſciami grubemi/
17:
na ty rzecży barzo ſluży.
18:
Maku białego.
19:
36.
20:
B
Iałego maku wod= A
21:
ka drzemanie y ſpa=
22:
nie cżyni/ gorączoſc
23:
pierſi kaſzel ſuchy/ ſu
24:
chothy, gorączoſc głowy/ ſuchoſc
25:
ocżu/ wrzody złe palącze/ ty rze=
26:
cży wſzytky barzo pożytecżnie le=
27:
cżi/ ociekłoſci gorące y bolącżki le
28:
cży/ w ſtawiech gorączą boleſc á z
29:
właſzcża ſprzodku roſpądza.

strona: 9

Palonych.Liſt 9.

kolumna: a
1:
Omanowa.
2:
37.
3:
A
O
Manowa wodka ieſt
4:
dobra na zaduch j na
5:
cięſzkoſć pierſi/ kaſzel
6:
dawaiączy z niecżyſto=
7:
ſciami lipkiemi wypądza, ſzcżkaw
8:
kę y boleſne puſzcżanie vryny lecżi
9:
y miechierz cżyſci.
10:
Piołynowa.
11:
38.
12:
A
P
Iołynkowa wodkha
13:
ma w ſobie niepoſpo=
14:
lithe włoſnoſci/ abo=
15:
wiem ludzie ſtharych
16:
wiekow zwykli byli dawać ſok pio
17:
łynowy Hethmanom j Rothmi=
18:
ſtrzom gdy na woynę iechali, á to
19:
cżynili za wroſzkhę prziſzłego zwi=
20:
cięſtwa ktore mieli mieć z nieprzy=
21:
iacioł ſwogich, przetho dawali ſok
22:
Piołynow Hetmanom pić.
23:
B ¶ Atak ta wodka Piołinowa ro
24:
baki iako ſą gliſti: zabija w żiwo=
25:
cie/ y wypądza precż/ y inſze zagni
26:
łoſci trawi w żywocie wyſuſzaiąc
27:
ie/ á potym ono mieſthcze poſila
28:
niedopuſzcżaiącz thakiego ſie nicz
29:
mnożyć w ciele.
30:
C ¶ Ta wodka żołądek barzo po=
31:
ſila/ wſzytki niecżyſtoſci cżyſci ſnie
32:
go á potym gi vmocznia.
33:
D ¶ Theż ieſt ſlachetna naprzeciw
kolumna: b
1:
zatkaniu wątroby y ſleziony/ na=
2:
przeciwko Swiętego walantego
3:
niemoczy/ y też kto mowę ſthraci
4:
y naprzeciwko iadom, vrinę pędzi
5:
j paniam przi gich cżaſoch pomoc
6:
daie wielką.
7:
¶ Przeciwi ſie iadowi Bielono E
8:
wemu/ opichowe. gdy rana będzie
9:
tą wodką omyta/ niedopuſci być
10:
fiſtule/ ani dziwe mięſo vroſcie.
11:
¶ I theż morowemu powietrzu F
12:
ſie ſprzeciwi gdy ią kto pije/ zgagę
13:
y opuchlinę wypądza/ á zwłaſz=
14:
cża ięzyk opuchły vzdrawia/ y ię=
15:
zyk vpadły podnoſi.
16:
Pſinkowa.
17:
39.
18:
P
Sinkową wodką gdy A
19:
ſnią omywa albo przy
20:
kłada na mieſthcza go=
21:
rącze, gorączoſć wycią
22:
ga precż/ Na wrzody/ na bolącżki
23:
na złe kroſty/ na piekielny ogień/
24:
na ociekliny gorącze, na zapalenie
25:
ran s cżyrwonoſcią albo ſinoſcią
26:
Na ty wſztki rzecży ieſt barzo po=
27:
żytecżna/ na boleſć głowną ktho=
28:
ra bywa z gorączey przycżyny/ y
29:
takież ocżu/ ieſt barzo pomoczna.
30:
Pozimkowa.
31:
40.
B
O wodkach.

kolumna: c
1:
A
P
Ozimkhową wodkhę
2:
gdy ktho pije/ ocży le=
3:
cży z gorączych wilko
4:
ſci y wzrok iaſny da=
5:
wa/ cżyrwonoſci ſpądza, kłocie w
6:
nich odeymuie/ Lzy zbytnie wyſu
7:
ſza, gorączoſć lędzwi y rzezanie od
8:
dala/ mocżu/ kamień łamie á ia=
9:
koby piaſek z mocżem pędzi precż
10:
wrzody wnęthrzne goij/ biegunkę
11:
cżyrwoną ſthanowi/ krwią plwa
12:
nie zaſtanawia.
13:
Paralizowego ziela.
14:
41.
15:
A
Z
Iela Paraliżowego
16:
wodka ieſth dobra na
17:
wſzythki niemoczy ſu=
18:
chych żył/ roſpuſzcża
19:
ſkurcżenie ich ktore bywa od kur=
20:
cżu/ á nietelko żyły ale y cżłonkhi
21:
niektore y owſzem wſzythko ciało/
22:
łamanie po koſciach/ drżenie gło=
23:
wy y wſzytkiego ciała/ Sthawy
24:
mdłe/ nieſpieſzne ruſzanie albo nie
25:
ſnadnoſć ruſzania/ Scięſzkhoſcią
26:
chylanie, gdy ſie nachyliſz boleſć w
27:
grzebiecie, cżłonkow niedużnoſc y
28:
nieſnadnoſc khu ruſzaniu/ Szije
29:
cięſzkie obraczanie/ nog cżęſthe v=
30:
padanie, kurcżenie, ſpanie bezmier
31:
ne/ rzecży zmienienie/ omienienie
32:
olſnienie/ Głuchoſc, niebacżnoſc,
33:
ſmrod s cżłowieka/ wſzego ciała
kolumna: d
1:
obciężnoſc/ leniſtwo/ pełnoſc gło
2:
wy z wſzech niecżyſtoſci/ Remi ſtę
3:
powanie nadoł, wpacierzoch giem
4:
zanie/ Flux w gardle, w dziąſlach
5:
boleſc y w noſie/ vlicżek zatkanie,
6:
Ty wſzytki rzecżi ta wodka barzo
7:
dobrze naprawia y lecży.
8:
Polney ruty.
9:
42.
10:
P
Olney ruthy wodkha A
11:
ſkłania ſie ku ciepłoſci
12:
y ku cierpnoſci/ żołą=
13:
dek vmocznia/ Ma
14:
moc wycżiſciaiącą j vrinę pędzą=
15:
cą/ przeciw ſwierzbiowi ieſt niepo
16:
ſpolita napijać ſie iey/ krew cżyſci
17:
z wilkoſci ſprochniałych á ſpalonych.
18:
Polney drijakwie.
19:
43.
20:
P
Olney Drijakwie wo A
21:
da ieſth ciepła I theſz
22:
wyſuſzaiącza/ Thra=
23:
wi, I theż roſpądza/
24:
Thym kthorzy maią Swierzb á
25:
thrąd/ liſzaie/ ieſth barzo dobra pić
26:
natſzcżo/ y tym ludziem czo maią
27:
parchy na głowie ieſth dobra pić
28:
cięſzkoſć pierſi oddala, á zwłaſzcża
29:
ſtarim ludziom/ iuż tego doſwiad
30:
cżenie vkazuie/ iż wrzody morowe
31:
roſpądza y wykorzenia s ciała.

strona: 10

Palonych.Liſt 10.

kolumna: a
1:
Podroznikowa.
2:
44.
3:
A
P
Odrożnikhowa wod=
4:
ka ieſth zimna/ chło=
5:
dzącza y wyſuſzaiąca
6:
Ieſth dobra na każde
7:
vkąſzenie iadowithego zwierzęcia
8:
gdy ſie iey napijeſz/ albo ono mieſ
9:
ce namacżaſz, wątobę poſila y ſle=
10:
zionę/ á zwłaſzcża zapaloną wą=
11:
trobę chłodzi j febrę tercijanę lecżi
12:
Pigwiana.
13:
45.
14:
A
P
Igwiana woda á na
15:
więczey w wino wpu
16:
ſzcżona/ gdy ią kto pi
17:
ie żołądek poſila j bie
18:
gunkę zaſtanawia.
19:
Pſilij.
20:
46.
21:
A
I
Eſth zagrzewaiącza y
22:
wyſuſzaiąca miernym
23:
obycżaiem/ Ma mocz
24:
wyſuſzaiącą y omywa
25:
iączą/ Wſzelkhie liſzaie y ognikhi
26:
ſpądza y goij/ á gdy kniey przyło
27:
żyſz miodu przeſnego/ tedy płeć na
28:
Liczu cżyſci y gładkhą cżyni y na
29:
rękach takież/ piegi z licza ſpądza
30:
Thwardoſci z macicze roſpądza/
31:
ciało naraſzcża wranach wſzelkich
kolumna: b
1:
I też naprzeciwko iadowitemu v=
2:
kąſzeniu ieſt vżytecżna.
3:
Przęſlkowa.
4:
47
5:
I
Eſth zimna y w pirw= A
6:
ſzym ſtopniu, ſucha w
7:
wtorym/ ma w ſobie
8:
niemałą czierpnoſć/
9:
á dla tego też rany goij/ á zwłaſz
10:
cża kthore ſą w ielitach gdy ſnich
11:
krew wychodzi.
12:
¶ Theż y rany miechierza goij, B
13:
żołądka y wątroby gdy ſie iey na=
14:
pijeſz/ albo ty mieſtcza namacżaſz
15:
krew też zaſthanawia ktora znoſa
16:
płynie á tho gdy tey wodki w nos
17:
nabierzeſz á ręką zadzierżyſz.
18:
Takiey też mocży y włoſnoſci ieſt
19:
wodka z ziela Sporzyſzowego.
20:
Paprociana.
21:
48.
22:
P
Aprociana wodka ieſt A
23:
niemałey ciepłoſci á
24:
mało ſie ſkłania khu
25:
ſuchoſci/ chrobaki w
26:
cżłowiecże zabija/ Płod vmarły
27:
wypądzą z żywotha, y żywy przed
28:
cżaſem porodzenia wypądzá z ży
29:
wota/ ieſt barzo vżytecżna naprze
30:
ciwkho fiſthułam wyſuſzaiącz ie y
31:
goiącz/ á to gdy ie będzieſz wymy
32:
wał tą vodką zwinem zmieſzawſzi
B ij
O wodkach.

kolumna: c
1:
¶ Powiedaią niektorzy/ gdy no
2:
gi będą vmyte tą wodka Papro=
3:
ciana iżeby ſtolcze zbytnie miała
4:
ſtanowić á potym żywot mocznie
5:
zatwierdzać.
6:
Ruciana.
7:
49,
8:
A
R
Vcianą wodkę kiedy
9:
kto pije/ oczy cżyſci y
10:
wzrok poſila/ Iadom
11:
do nich przyſtępować
12:
nieda/ pierſi z grubych wilkoſci cżi
13:
ſci/ to ieſt precż wymiata charka=
14:
iącz/ kaſzel dawiączy vſpokoia/ y
15:
też zaduch cięſzki kthory bywa od
16:
kaſzlu odeymuie.
17:
Rumienkowa.
18:
50.
19:
A
R
Vmienkowa wodka
20:
poranu pitha/ boleſci
21:
głowne vſpokhoia/ y
22:
boleſci wnętrzne/ kło
23:
cie w bokoch/ grizienie z wrzodow
24:
wnętrznych oddala/ mocz wyga=
25:
nia/ khamień łamie/ lędzwi cżyſci
26:
Niemocz białą á lipką niewieſcią
27:
rozrywa á cżiſci z złych zbythkow
28:
y nadymanie macicze odeymuie/
29:
y też trzew y żołądka/ żołtą nie=
30:
mocz lecży/ Martwy płod wyga=
31:
nia/ zimnicze wſzytki mdli, moczy
kolumna: d
1:
gim niedawa/ vpławy niewieſcie
2:
zaſtanawia/ grizienie w trzewach
3:
y ciecżenie gich vſmierza/ cżyrwo
4:
ną biegunkę zaſtanawia.
5:
Rozmarinowa:
6:
51.
7:
R
Ozmarinową wodę A
8:
ktorimkolwiek obycża
9:
iem przyprawiſz/ cho=
10:
ciayże thak ią vcżiniſz
11:
przez Alembik iako y inſze wodki/
12:
chocia też vwarzyſz w wodzie Ro
13:
zmarin, albo też wyciągnieſz moc
14:
ſniego przez ſlończe/ tedy ma oſo=
15:
bną mocz á niepoſpolitą ku zdro=
16:
wiu ludzſkiemu, bowiem iakmiarz
17:
na każdą niemocz z zimney przy=
18:
cżyny ieſth vżytecżna/ Chęć ku ie=
19:
dzeniu ſtraczoną przywracza y du
20:
chy ożiwiaiącze pomnaża/ mozg,
21:
y głowę wſzytkę poſila, żiły ſuche
22:
vmocznia, włoſy na głowie pada
23:
iącze zadzierżawa y gęſci ie/ gdy
24:
głowę tą wodką przemyieſz. #########
kolumna: d
1:
¶ Melankoliją y flegmę trawi B
2:
A prawie cżłowiekha odmładza y
3:
czudnieyſzeo cżini/ od prochnienia
4:
y zagniłoſci ciała broni y fiſthułę
5:
lecży/ zęby y dziąſla chore vmocz
6:
nia/ rany ze wrzodow wyſuſza y
7:
goij/ Neprzeciwko kordijacze ieſth
8:
barzo dobra/ Biegunkę ſthanowi
9:
y maciczę poſila á ſprawia ią łac
10:
nieyſzą ku pocżęciu.

strona: 11

Palonych.Liſt 11.

kolumna: a
1:
Rozana.
2:
51,
3:
A
R
Ożana wodka ſercze
4:
ochładza y inſze cżłon
5:
ki wſzytki przednieyſze
6:
poſila á ſtrzeże gich v
7:
padku/ vpadłe podnoſi/ ſwą won
8:
noſcią duchy ſerdecżne y przyro=
9:
dzone ciepło poſila á prochnienia
10:
y zagniłoſci w ciele być niedopuſz=
11:
cża/ w cżyrwoney y w każdey in=
12:
ſzey biegunce j cżaſu omdlewania
13:
ieſt dobra pić y licze kropić/ Wra
14:
czanie y pot zbytni s ktorego więt
15:
ſza mdłoſć przichodzi: zaſtanawia
16:
Dziąſla pothwierdza y wonią v=
17:
ſtam daie przyiemną gdy komu z
18:
vſt czuchnie.
19:
B ¶ Gby ktho ſobie licze vmywa
20:
Rożaną wodką cżyni płeć wdzię
21:
cżną á lubiezną. A gdy kniey tro
22:
chę wina przyleieſz á w ocży w pu
23:
ſciſz/ potwierdza ocży y lipkoſci w
24:
ſzelkie ſciera á vzrok iaſny cżini, A
25:
zwłaſzcża gdi kniey vłożiſz trochę
26:
Tucijey á cżarney heleny y czukru
27:
tak iż ſie ty rzecży w niey roſpuſz=
28:
cżą/ tedy ieſt niepoſpolite lekarſth=
29:
wo na chore ocży.
30:
C ¶ Też ſama rożana wodka tel=
31:
ko z białym czukrem albo z lodo=
32:
watym zmieſzana/ ieſth barzo ſla=
33:
chetna na chore ocży/ abowiem ie
34:
poſila y cżyrwonoſci ſnich y lipko
35:
ſci ſpądza.
kolumna: b
1:
Roiownikowa.
2:
52.
3:
R
Oiownikowa wod= A
4:
ka ieſt ciepła y ſucha
5:
w ſwogich włoſnoſ=
6:
ciach/ ieſt vżytecżna
7:
żołądkowi zimnemu y wilgotne=
8:
mu á cżini w nim trawienie dobre
9:
ſmętnego cżłowieka vweſela ſer
10:
cze y mozg poſilaiącz/ boiazni od
11:
dala y lękania ſercza kthore rzecży
12:
prychodzą z melankolijey á s ſpa=
13:
loney flegmy/ ieſth też dobra temu
14:
khogoby pies vijadł albo y niedz=
15:
wiadek/ tedy ma taki cżłowiek pić
16:
tę wodkę/ zołzy y też gruzły ktore
17:
bywaią w ſzigi: roſpądza.
18:
Rzodkwiana.
19:
53.
20:
R
Zodkwiana wodkha A
21:
ieſth zagrzewaiącza/
22:
wyſuſzaiącza y otwie=
23:
raiącza/ vrinę pobu=
24:
dzaiącza, ociera niecżyſtoſci w ieli
25:
tach/ liſzaie y żołtoſć ſciała ſpą=
26:
dza wſzelkieo cżłonku/ głos oſtrzy
27:
flegmę grubą álipką w pierſiach
28:
vkrawa/ Quartanę vlecża/ y o=
29:
puchłym ludziem ieſth dobra pić/
30:
Kamień łamie á pobudza chęć cie
31:
leſną małżonkom ku krotochwili
32:
żołądek mdli y wraczanie przywo
B iij
O wodkach.

kolumna: c
1:
dzi bielmo małe z oka y też piegi
2:
z licza roſpądza/ ſliuogorz rezol=
3:
wuie/ y twardoſc ſleziony rozga=
4:
nia/ á zwłaſzcża tym ktoby ſie ſka
5:
ził bdłami dobra ieſć po nich rzod
6:
kiew albo wodka Rzodkwiana.
7:
Roſchodnikowa.
8:
54,
9:
A
R
Oſchodnikowa wod
10:
ka ieſt wielkiey zimno
11:
ſci á trochę wyſuſza=
12:
iącza/ odraża ogień
13:
z mieſtcza zapalonego/ á thak na
14:
wrzody bolącze á goraiącze ieſt v=
15:
żytecżna/ Na podogrę ieſth dobra
16:
á zwłaſzcża ktora przychodzi z go
17:
rączey przycżyny/ I też na ſpale
18:
nie/ albo na oparzenie vkropem
19:
ieſth dobra macżać ono mieſthcze/
20:
Zmieſzana z rożanym oleykiem/
21:
boleſć w głowie vſmierza/ y oſza=
22:
lenie vſpokhaia kthore z gorączey
23:
przycżyny pochodzi/ I theż ranki
24:
wnętrzne goij.
25:
55.
26:
Slazu włoskiego.
27:
A
S
Lazu włoſkiego wod=
28:
kę gdy kto pije/ ocie=
29:
kłoſci/ bolącżki/ wrzo
30:
dy/ y wſzytki twardo=
31:
ſci wnątrz miękcży/ gorączoſć o=
32:
deymuie/ pierſi y płucza miękcży,
kolumna: d
1:
y trzewa/ kaſzel ſuchy oddala/ O
2:
wrzedzenie Lędzwi y Miechierza
3:
goij.
4:
Skoczkowa.
5:
56.
6:
S
Koczkowa wodka ieſt
7:
dobra, á tho iż trzewa
8:
cżyſci a odmiękhcża/
9:
gliſty wygania y wod
10:
noſc wnęthrzną precż/ Parſzywą
11:
głowę cżyſci/ zmazy na ciele y na
12:
twarzy pocżerniałe ſpądza precż.
13:
Sporzyſzowa.
14:
57.
15:
SPorzioſzowa woda ieſt A
16:
zimna/ áſtey zimno=
17:
ſci ma cierpnoſć, átak
18:
dlá cierpnoſci ſwoiey
19:
krwawe ciecżenie trzew/ cżyrwo=
20:
ną niemocz/ khrwią plwanie/ pa=
21:
niam gich rzecż: zaſtanawia/ Ra
22:
ny ſtula/ Owrzedzenie wnęthrzne
23:
goij/ á tak y wſzythkich cżłonkow
24:
gdy ią pije albo macżaiącz chuſtę
25:
przykłada/ Gdy krew z noſa zby=
26:
tnie płynie/ tedy they wodki wlać
27:
á zaſtanowi ią/ Ranienie ocżu y
28:
powiek gich goij/ Ta wodka pożi=
29:
tecżna ieſt brać ią w lekarſtwa gdi
30:
maią przyprawiać na iakie zaſta=
31:
nowienie albo na zawarcie.

strona: 12

Palonych.Liſt 12.

kolumna: a
1:
Swieczkowa.
2:
58,
3:
S
Wiecżkowa Wodka
4:
ieſt dziwney moczy w
5:
naprawieniu ſkażone
6:
go wzroku, á ieſtli ku
7:
temu zielu przyłożyſz koſziſzcżkha/
8:
Ruty/ iaſkołcżego ziela/ weſpołek
9:
w iednym alembiku ſpaliſz na wo=
10:
dę/ tedy będzieſz mieć dziwną wo-
11:
dę á niepoſpolitey moczy w poſi=
12:
leniu chorych ocżu/ á zwłaſzcża lu
13:
dziem ſtarym á flegmiſtym.
14:
Szczyrowa.
15:
59.
16:
A
S
Zczyrowa wodka ieſt
17:
ciepła j ſucha, flegmę
18:
łaczniuchno wywodzi
19:
ktho ma ſparzenie o=
20:
gniem, ieſt dobra macżać onomieſ
21:
cze/ Twardoſć ſleziony roſpądza
22:
y głowę cżyſci kto nią ſobie vſtha
23:
płocże/ z Winem zmieſzana ta to
24:
wodka á gdy ktho ſobie nią rany
25:
wymywa/ goij y cżyſci y ciało roſci.
26:
Szałwijowa.
27:
60.
28:
A
S
Załwijowa woda ieſt
29:
ciepła y wyſuſzaiącza
30:
A ſtądże má mocz ro
31:
pądzaiączą y przicią
kolumna: b
1:
gaiączą/ ieſt barzo doſwiadcżona
2:
w niemocach głowy/ mozgu y ſu
3:
chych żył/ To ieſt naprzeciwko pa
4:
raliżowi, Swiętego walanthego
5:
niemoczy, y też drżeniu cżonkow/
6:
Ieſt barzo vżytecżna żołądkowi/
7:
trawiącz w nim niecżyſtoſci wſzel
8:
kie/ Chęć ku iedzeniu daie, A zwła
9:
ſzcża gdy by kto vcżinił ſzałſzę ſtey
10:
wodki á ſtrochą pieprzu y oczta á
11:
ſtego vcżynią ſzałſzę.
12:
Szczotkowa.
13:
61.
14:
T
A wodka ieſt niema= A
15:
łey zimnoſci/ throchę
16:
wyſuſzaiącza/ áſtąd
17:
że ma mocz ogeiń od
18:
rażaiączą od khażdego cżłonku y
19:
od każdego gorączego wrzodu/ za
20:
palenie żołądka y wąthroby chło=
21:
dzi/ rany wſzelkie wyſuſza y goij/
22:
boleſci vſzu vſmierza y ropę ſnich
23:
wypądza y wyſuſza, Theż rany w
24:
płuczach y w ielitach goij/ Itheż
25:
paniam chorobę przyrodzoną za=
26:
ſtanawia y wſzelkie krwie płynie=
27:
nie ſkądby kolwiek było: zaſtana=
28:
wia/ oſzalenie też oddala gdy cżo=
29:
ło będzie tą wodką cżęſto macżane.
30:
Szafranowego kwia.
31:
62.
B iiij
O wodkach.

kolumna: c
1:
A
S
Zafranowa wodkha
2:
kiedy wniey omacża=
3:
iącz chuſtę á przykła=
4:
da na boleſci denne: v
5:
ſmierza ie y oddala/ y też inſze bo=
6:
leſci/ iako wrzody/ bolącżki/ ocie=
7:
kloſci wſzelkie zgładza roſpądza=
8:
iącz/ Twardoſć bokow y też bolą
9:
cżek zmiękcża/ żyły w zadku ocie=
10:
kłe albo ranione goij y oprawuie/
11:
wrzod w zadku kthory zową ficus
12:
lecży mocznie, Twardoſć żył yteż
13:
ſchnienie cżłonkow naprawia/ La
14:
manie vſmierza/ wrzody gnijące
15:
cżyſci.
16:
Trawowa.
17:
63.
18:
A
V
Odkę trawową gdi
19:
ktho pije/ lędzwi cży=
20:
ſci y zatkanie ich prze
21:
prawia/ y zatkanie ſle
22:
ziony y wątroby/ boleſci w prze=
23:
gubiech vſmierza, á plugaſtwa pę
24:
dzi w przechody Lędzwiane y mie
25:
chierzowe/ albo korzenie iey ieſth
26:
moczy otwieraiączey á naprawia
27:
iączey gorączoſci miernie/ á prze=
28:
toż w thym przewyſzſza ine wodki
29:
Owrżedzenie miechierza y lędzwi
30:
goij/ Rzezanie mocżu y boleſć w
31:
cżłonku/ żołtą niemocz też lecży.
32:
Trłyczowa.
33:
64.
kolumna: d
1:
T
Rrłycżowa woda ieſt A
2:
ciepła y ſucha w wto
3:
rym ſtopniu/ cżyſci y
4:
roſpądza/ kolerę cży=
5:
ſci weſpołek y flegmę wodną/ ieſt
6:
vżytecżna naprzeciwko liſzaiom y
7:
naprzeciwko ſwierzbiom/ kthoby
8:
potrzebował womitu vcżynienia
9:
to ieſt wraczania/ thedy ſie ciepło
10:
z maſlem á z oliwą napiy tey wo
11:
di, będzieſz miał wraczanie/ blizny
12:
gładzi y gliſty z żywota wypądza.
13:
Wołowego ięzyku.
14:
65.
15:
T
A wodka Sercze po A
16:
ſila/ cżiſci krew gru=
17:
bą/ I Wilkoſci gru=
18:
be á cżiniącze pari ro
19:
ſpuſżcża/ weſołą myſl cżyni/ na=
20:
każony mozg á zaniecżyſciony ty
21:
mi parami grubemi/ kthore przy=
22:
wodzą cżłowieka aż khu oſzaleniu
23:
naprawia, Teſknoſć/ złe dumanie
24:
ſzkarade mowienie/ Weſnie ſtraſz
25:
liwe widzenia: oddala, Oſypanie
26:
kroſt/ Liſzaie/ ſwierzb/ Francze/
27:
To wſzythko goij/ Pierſi cżyſci y
28:
płucza/ kaſzel ſuchy y ſuchoty vz=
29:
drawia.
30:
Wirzbowa.
31:
66.

strona: 13

Palonych.Liſt 13.

kolumna: a
1:
A
V
Irzbowa wodkha ro=
2:
baki w vſzu zabija kie
3:
dy iey tham w puſciſz,
4:
Gnoy gdy z vſzu cie=
5:
cze wyczyſcia gi/ gliſty w żywocie
6:
morzy gdy ią pije/ płod marthwy
7:
wygania/ fiſtuły cżyſci y goij/ żył
8:
nożnych miekkoſć j trzewa vtwardza.
9:
Winna.
10:
67.
11:
A
G
Di povzrzeniu iagod
12:
poſtawić nieiaką ſkle=
13:
niczę aby do niey cie=
14:
kło/ Tha woda dziw=
15:
ney á rozlicżney pomoczy ieſth ku
16:
oſwieczeniu ocżu á ku naprawie=
17:
niu z niedoſtatku z gorączey przy=
18:
cżyny/ kłocie w ocżoch z gorączo=
19:
ſci łez: odeymuie/ zaćmienie ocżu
20:
dla dimow z żołądka w głowę w
21:
ſthępuiączych wyiaſnia/ y wzrok
22:
naprawiaiącz oſtrzy y poſila.
23:
Vinnech skorek vodka
24:
68.
25:
A
Z
Winnych ſkorek woda
26:
alko z liſcia, gdi ią pije
27:
w gorącżkach/ chęć ku
28:
iedzeniu dawa/ Gorą=
29:
czoſć wnętrzną vkłada/ wracza=
30:
nie/ ciecżenie wſzelkie ſkądkolwiek
31:
by było: zaſtanawia/ palenie gaſi
32:
wnątrz.
kolumna: b
1:
Włoskiego kopru.
2:
69.
3:
V
Loſkiego kopru wod= A
4:
ka zaćmienie ocżu wy
5:
iaſnia/ y theż ludziem
6:
opuchłym y tym kto=
7:
rymby pamięć zginęła: pomaga,
8:
Theż ſie iadom rozmagitim prze=
9:
ciwi/ Też bolenie w krzyżoch vle=
10:
cża y z miechierza rzezanie wypą=
11:
dza, vrinę ku wyſzciu y przyrodzo=
12:
ney rzecży białym głowam pobu=
13:
dza/ I theż mleko mnoży w pier=
14:
ſiach/ á naſienia: to ieſt naturi ob
15:
phitoſć męſzcżyznam ſtarym przy
16:
rodzonego daie.
17:
Wyſokiego ſlazu,
18:
70,
19:
W
Yſokiego ſlazu woda A
20:
ieſt zimna j wilgotna
21:
w ſwogim przyrodze=
22:
niu/ żiwot odmiękcża
23:
y wrzedzienicze gorącze á bolącze
24:
chłodzi y bol w nich vciſza/ twar=
25:
doſci ich roſpądza á odmiękcża/
26:
barzo też ieſt dobra pomacżać na
27:
to mieſtcze gdzie vkąſi pcżoła.
28:
Iałowczowa.
29:
71.
O wodkach.

kolumna: c
1:
Wodka Iałowczowa.
2:
72,
3:
A
I
Ałowcowa wodka ieſt
4:
ciepła I wyſuſzaiącza
5:
mocznie, barzo ieſt ſub
6:
thelna/ roſpądzaiącza
7:
niecżyſthoſci wſzelkie,
8:
á tak ieſt oſobna na wy=
9:
mywanie ran ſmrodliwych/ á v=
10:
rynę mocznie pędzi y przyrodzone
11:
rzecży białym głowam/ vmarły
12:
płod w żywocie wypądza y żywy
13:
przed cżaſem/ iadom ſie przeciwia
14:
y chrobaki iadowite z domu wyga
15:
nia/ iako ſą węże/ paiączy/ myſzy
16:
y inſze robaki.
17:
B ¶ Też ſama wodka w ktoreyby
18:
był vwarzony Iałowiecz/ ieſt do
19:
bra paniam pić ktore maią boleſci
20:
w maciczy, j na oddawienie żił do
21:
brze naparzać mieſcze ono macża
22:
iącz gębkę w oney wodzie á przy=
23:
kładać na mieſtcze oddawione.
24:
Koniecz wodkam.
25:
W
Odki ktore ſlu
26:
zą na głowne
27:
boleſci/ á zwłaſzcza z
28:
zimney przicziny
29:
ſą thy.
kolumna: d
1:
N
Aprzod maioranowa
2:
Lawendulowa/ Bu=
3:
kwicżana, roiowniko
4:
wa/ Szałwijowa/
5:
Piwonijowa/ rumienkowa, Bob
6:
kowa/ Koczenkowa/ Noſtrzegowa.
7:
Na boleſć oczu z zim=
8:
ney przyczyny.
9:
WOdka Włoſkiego kopru, Cze
10:
lidonijowa Swieczkhowa/
11:
Ruciana/ Werbenowa/tho ieſth/
12:
Koſzyſzcżkowa/ Kozłkowa.
13:
Na bolenie oczu z go=
14:
rączey przycziny.
15:
WOdka Rożana/ Pozimkho=
16:
wa/ Dziewannowa, Wężo=
17:
wnikowa, liſtow winnech.
18:
Pierſiam/ na khaſzel/
19:
na duſznoſc.
20:
WOdka Izopowa/ Szafito=
21:
wa/ Omanowa/ Podrożni=
22:
kowa/ Anyżowa/ Tyranna/ ſlazowa.

strona: 14

O wodkach.Liſt 14.

kolumna: a
1:
Na bolączki.
2:
WOdka Polney drijakwie/ wo=
3:
łowego ięzyku/ Boragowa/
4:
Maku białego, Ięcżmienna, Ru
5:
mienkowa.
6:
No wątrobę y na wo
7:
dnocielnoſc.
8:
WOdka Piołynkowa/ Mlecżo
9:
cżowa/ Kopytnikowa/ Kozł=
10:
kowa/ Benedictowa/ Opichowa
11:
Moiownikowa.
12:
Slezionę naprawia.
13:
WOdka Ieleniego ięzyku/ żar=
14:
nowczowa/ Polney ruty/ O
15:
zankowa/ Kaniey przędze/ Ieſio=
16:
nowa/ Wieprzynczowa.
17:
Ktore poſilaią ſercze.
18:
WOdka kwiatu Boragowego
19:
Wołoweo ięzyku/ Roiowni=
20:
khowa/ Lancżana/ Iabłek ſlod=
21:
kich/ Swiętego Iana ziela.
22:
Lędzwiam y miechie=
23:
rzowi.
kolumna: b
1:
WOda Anyżowa/ Piotruſzcża
2:
na/ Oorzeſzkowa/ Malono=
3:
wa/ Rumienkowa/ Opichowa/
4:
Leſniey marchwie/ Sirpikowa.
5:
Na niemoczy macicze
6:
WOdka Poleiowa. Cżąbrowa
7:
Macierzey duſzki/ Wrotycżo
8:
wa/ Biedrzencowá, Iałowcowa
9:
Roiownikowa/ Byliczowa/ z zie
10:
la Macicżnego/ Białey lebiodki,
11:
y cżyrwoney/ Szawinowa.
12:
Zele macicżne: nieuiedziałe iako ie
13:
po polſku zwać/ telko wiedz że na
14:
macicze ieſt barzo dobre/ z byliczą
15:
y z wrotycżą ieſt iednakiey moczy
16:
na tę rzecż.
17:
Kthore krew czyſcią z
18:
grubych wilkoſci.
19:
WOdka Polney ruty/ Głowek
20:
chmielowych/ Kaniey przędze
21:
Wołowego ięzyku/ Boragowa/
22:
Polney drijakwie/ woda s ſyrze=
23:
nia dobrze wytłocżona.
24:
Ktore leczą czyrwoną
25:
niemocz/ ſtrzew ciecze-
26:
nie/ vraz Przepuklinę.
O wodkach.

kolumna: c
1:
BAbcżana/ Wężowego Ko=
2:
rzenia/ Wężownikowa z zie=
3:
la/ Pozimkowa/ Dziewannowa,
4:
Przęſlkowa Roſchodnikowa/ ko=
5:
ſtiwałowa/ Ziwokoſtowa, Sporziſzowa.
6:
Dnę w koſciach/ w ſta
7:
wiech/ y w inych człōkoch
8:
leczi/ a to skoro ſie
9:
boleſc poczyna: timi
10:
wokdami macza
11:
iąc wnich chuſti
12:
maſz przikła=
13:
dacz czę=
14:
ſto.
15:
R
Ożana wodka/ Dzie
16:
wannowa/ babcżana
17:
trochę octu knim przi
18:
lać, Po trzech dnioch
19:
zaſię to przykładay/ Wodkę pſin
20:
kową/ Rumienkową/ ſzafrano=
21:
wą/ Dziewannową, Zmieſzać ie
22:
ſpołem á takież przikładać, potim
23:
po kielko dnioch/ Chebdową/ Ru
24:
mienkową/ Szafranową/ zmie=
25:
ſzać ie á niemi okładać/ Na oſtat
26:
ku temi to okładać/ zmieſzay ſpo=
27:
łem ty wodki/ Piołynową/ Pa=
kolumna: d
1:
luchową/ chebdową/ Rumienko=
2:
wą/ Bzową/ Wina trochę przy=
3:
lać knim, Thak tym zrządzeniem
4:
dnę z wirzchu muſiſz goijć/ á we=
5:
wnątrz inſzem obycżaiem kthemu
6:
ſlużączym.
7:
Zimniczę thrzeciego
8:
dnia leczycz.
9:
P
Odrożnikowa wodka/ z ziela
10:
Pępawy/ Mlecżowa, Lamika
11:
mieniowa/ Fijołkowa/ Rożana,
12:
Dziewannowa/ Szcżawiowa.
13:
Zīniczę kazdego dnia
14:
będączą: leczyc.
15:
Benedyctowa wodka/ Podroż=
16:
nikowa/ Piołynkowa/ Cżyr=
17:
woney Lebiodki/ Miętcżana.
18:
Na zimniczę czwarte
19:
go dnia.
20:
W
Odka Babcżana/ Chmielo=
21:
wa/ Polney Ruty/ Dziewan
22:
nowa/ Ieleniego ięzyku/ Kaniey
23:
przędze/ Lamikamieniowa/ Wo
24:
łowego ięzyku/ Dębowa.

strona: 15

1:
Wodki drugie ktore ſa do=
2:
bre na wiele niemoczy ludzkich/ á inſzem mi=
3:
ſterſtwem bywaią palone/ nie tak
4:
iako ty pirwſze/ á dla tego
5:
połozyliſmy ie iakoby
6:
oſobno.
kolumna: a
1:
T
Ych wodek ieſth then
2:
ſpoſob/ iż ſą niektore
3:
z zioły woniaiączemi
4:
ſkładane/ á niekthore
5:
theż ſamy wodkhi/ Gdzie roſka=
6:
zuie dać vkhiſieć: Maſz wiedzieć
7:
iż tho w gnoy khońſki wſthawić
8:
w ſklanym nacżyniu/ ádac temu
9:
ſtać tak iako tam roſkaże iżby v=
10:
kiſiało/ potym wypalić, Ieſt ſpra
11:
wa ku paleniu tych wodek kthorą
12:
aptekarze zową Balneum Marie
13:
Wodka złota na vzdro
14:
wienie wſzithkich nie=
15:
moczy głownych.
16:
A
W
Ezmi Sandolow/
17:
Cżyrwonego/ Bia=
18:
łego/ Zołtego/ kora
19:
kow cżirwonych y bia
20:
łych/ ziela przerwipęp, Diptamu,
kolumna: b
1:
Bolūm armenum, Sanguinem
2:
draconis (w aptecze)/ Wężowni=
3:
ku/ Biedrzeńczu/ Terram ſigilla=
4:
tam (w aptecze) ań 3. Wronieo
5:
oka 63. Drijakwie. ż 7. ti wſzit
6:
ki rzecży zmieſzay z orechy włoſkie
7:
mi wziąwſzy ich dziewięć, á to po
8:
thym włoż w Gorzałkę czoby iey
9:
było poł kwarty/ á ktemu przyley
10:
ocztu winnego kwartę/ á niechay
11:
tak kiſe przez czały thidzien w na=
12:
cżyniu czenowem/ Potym to wy=
13:
palić w alembiku á thę wodkę pić
14:
tak wiele czoby ſie wlało w poł ia
15:
ia kokoſzego.
16:
Wodki barzo dobro lu
17:
dziom nieſlyſzączym.
18:
V
Ezmi wodkhi z liſcia A
19:
włoſkieo orzecha, pio=
20:
łynowey/ Rozmari=
21:
nowey/ wſzytkich ro=
O wodkach.

kolumna: c
1:
wno ſzeſć łotow, iaiecz mrowcżich
2:
ſwieżych oſḿ łotow/ to wſzitko w
3:
ſklenice włoż á zakrij dobrze włoż
4:
że w gnoy przez oſḿ dni aż vkiſe/
5:
potym to wypalić á tę wodkę po=
6:
ſtawić na ſlończe przez trzydzieſci
7:
dni/ á potym pożyway.
8:
Wodka ludziem bar=
9:
zo dobra na zącmie=
10:
nie oczu kthorym
11:
ſie zda izby pzez
12:
ſcklo patrzali.
13:
V
Ezmi Piołynu/ cen
14:
turzijey/ każdego po
15:
garſci/ Cżarnuchy
16:
ſtartey na proch poł
17:
funta/ Wina białego dwa funty
18:
zmieſzay to ſpołem á wypal przez
19:
Alembik/ powtore pal obycżaiem
20:
tem iako zową aptekarze Balneū
21:
Marie.
22:
Na toz wodka barzo
23:
dobrá wpuſzczac
24:
ią na nocz w
25:
oczi.
kolumna: d
1:
V
Ezmi włoſkiego kopru
2:
Ruty, Swiecżek/ wy
3:
ſokiego Mlecżu, Bu=
4:
kwicze/ Rożey cżirwo
5:
ney/ Czelidonijey/ Ty wſzytki zio=
6:
ła maią być ſwieże, á brać ich pod
7:
iedną miarą, á z ſiekawſzy ie włoż
8:
w cżyſte wino niech vkiſaią/ przez
9:
oſm dni maią ſtać, potym wypal
10:
pierwſza thedy wodka ieſth iakoby
11:
Srebro/ wtora iako Złoto/ trze=
12:
cia iako Balſam.
13:
Gdy komu łzy płyną
14:
z oczu z gorączey
15:
przyczyny.
16:
N
Aprzod wezmi wodki
17:
Rucianey/ Fiołkowej
18:
Rożaney/ Swiecż=
19:
kowey, wſzythkich ro=
20:
wno/ zley ie wſzytki w ſkleniczę/ á
21:
day ſtać na ſlończu przez trzy dni
22:
potym gich pożyway.
23:
Wodka ktora przywra
24:
cza ſtraczoną kraſę
25:
na obliczu.

strona: 16

Palonych.Liſt 12.

kolumna: a
1:
N
Aprzod wezmi wodki
2:
Bukwiczowey/ Roz=
3:
marinowey/ Koſzyſzcż
4:
kowey, to ieſt verbeno
5:
wey/ Piołynowey/ wſzythkich ro=
6:
wno, zmieſzay ie ſpołem á day ſtać
7:
na ſloūczu przez oſm dni.
8:
Na trędowatą twárz
9:
W
Odka z korzenia pſinek, pſieo
10:
ięzyku kwiatkow Bobowych
11:
wſzytkiego po garzſci/ Camphory
12:
poł łota ſtartey, zetrzeć to wſzitko
13:
ſpołem á potym wypalić thym o=
14:
bycżaiem czo aptekarze zową bal
15:
neum marie, przinamniey dwa ra
16:
zy, á macżaiącz w tom chuſtę przi
17:
kładać na twarz.
18:
Ta vodka ieſt ſpądza
19:
iącza kroſty na twa=
20:
rzy y na oczoch.
21:
WEmi pokrziwy á s ſiekay ią
22:
potim włoż w wino przez cżte
23:
rzy dni, potym wypal, wezmiſz tey
24:
wodki/ y Rożaney/ y poleiowey/
25:
wſzytkich rowno/ macżay w them
26:
chuſtę á przykładay na kroſty.
27:
¶ Albo wezmi wodki z korzenia
28:
koſaćczowego/ y też rozbić białek
kolumna: b
1:
na wodę/ á to dwoie wyſthaw na
2:
ſlończe przez oſm dni, przyłoż po=
3:
tym ktemu Kamphori/ A tho bę=
4:
dzieſz miał wodkę na ty rzecży.
5:
Na popadanie ciała
6:
a zwłaſzcza licza.
7:
W
Ezmi koziey ſerwatki/ Lelijej
8:
Bałey/ Cithwaru poł libry/
9:
Wainſtanu palonego także/ Ko=
10:
rzenia Wężownikowego iij Loty
11:
zmieſzay ſpołem á day tak vkiſieć
12:
przez oſm dni/ potym wypal á teo
13:
vżyway na ty rzecży.
14:
Tha wodka barzo do=
15:
bra wybielaiącza
16:
twarz vmywa=
17:
iącz przez dzień
18:
raz albo
19:
dwa.
20:
W
Ezmi kwiecia Grzybieniowe
21:
go białego, kwiecia Tharnko=
22:
wego/ kwiecia Bzowego/ Fijoł=
23:
kow białych/ kwiatkow Benedy=
24:
ctowych/ Tych wſzytkich kwiecia
25:
rowuo/ wypal to/ á tę wodkę bar
O wodkach.

kolumna: c
1:
zo dobrze ſchoway w ſkleniczi przi
2:
krywſzy/ potym ſie thą wodką v=
3:
myway.
4:
Wiedz że ty wodki wſzytki poſpo=
5:
łu niemogą być palone, abowiem
6:
Fijołki bywaią ondzie marcza/ á
7:
kwiat Grzybieniowy aż mieſiąca
8:
ſirpnia, albo także j bzowy kwiat
9:
y Benedyctowy/ Ale pal każde o=
10:
ſobno gdy ktore naſtanie, á potim
11:
ty wodki zmieſzay á po wtore wy=
12:
pal á vżyway gich.
13:
Naprzeciw boleſci w
14:
gardle.
15:
W
Ezmi ſkory ſwieżey z włoſkie
16:
go orzecha/ cżterzy y dwadzie
17:
ſcia łotow/ wodki iagod zamorz=
18:
ſkich ktore zową Meracelſi/ wod=
19:
ki Ieleniego ięzyku/ rowno dwa=
20:
naſcie łotow/ wodki z polney ro=
21:
żey/ wodki Rzepikowey/ Iulepu
22:
Fijołkowego cżtyrzy łoty/ Dija=
23:
moron cżterzy łoty/ Dragantum
24:
ieden łot/ Gumi Arabicum/ Pſi
25:
lium/ po poł łotu/ Ty wſzytki rze
26:
cży niechay pokiſaią á pothym ie
27:
wypalić przez alembik przinamnej
28:
dwa razy/ obycżaiem them Bal=
29:
neo marie/ potym tę wodkę w v
30:
ſta brać á płokać gardło.
kolumna: d
1:
Naprzeciwko vſchnie=
2:
niu ięzika dla ſiłney
3:
gorącoſci wnątrz
4:
I tez gdy ięyk
5:
poczernieie a
6:
zapali ſie w
7:
vſciech.
8:
W
Ezmi wodki Fijołkowey, wo
9:
di polney Rożey, rowno dwa
10:
naſcie łotow/ wodki z ziela kthore
11:
zową głowienki z kwiatkow iego,
12:
z kwiatkow cierniowych/ z pſilū
13:
połtora łotu/ potem to wſtaw w
14:
gnoy aby vkiſiało przez cżterna=
15:
ſcie dni/ potym to wypalić/ Tym
16:
obyczaiem Balneo marie/ raz al
17:
bo trzy.
18:
Wodkha barzo dobra
19:
tym ktorzy maią
20:
w vſciech wiele
21:
wilkoſci.
22:
W
Ezmi wodki Bukwiczowey/
23:
dwanaſcie łotow/ Wodki cze
24:
lidonijowey cżtyrzy łoty/ wodkhi
25:
ſwoyſkiego kopru ſzeſć łotow/ gał
26:
ganu dwa łoty/ Species aroma

strona: 17

Palonych.Liſt. 17

kolumna: a
1:
ticum roſarum deſcriptione Gabri
2:
elis, ieden łot. To maſz wſtawić w
3:
gnoy przez cżternaſcie dni: aby vki=
4:
ſiało. Pothym tho wypal Balneo
5:
Marie.
6:
Wodka barzo dobra na
7:
wſzytki boleſci głowne
8:
Zwłaſzcza na gardło.
9:
W
Ezmi wodki iagod: kto
10:
re zową Moracelſi. 12
11:
łotow/ wodki Fijołko=
12:
wego ziela też ſzeſć, Di
13:
iamoron, rob de nucibns, rowno.2.
14:
łoty/ dragantu zimnego w tablicż
15:
kach. 1. łot/ gumi arabicum. 1 łot,
16:
Thy rzecży wypalić przez alembik
17:
Balneo Marie: raz albo trzy/ ale
18:
kożdy raz czo wypaliſz: na onoż za
19:
ſię wleway czo na dnie zoſtało/ á
20:
tak cżyń raz albo trzy. Potym thą
21:
wodką płocż vſta y gardło.
22:
Wodka ktora wſpoma
23:
ga zołądek/ a czyni w
24:
nim dobrą ſtrawnoſc.
25:
N
Aprzod/ wezmi wodki
26:
rucianey.12. łotow, pio
27:
łynkowey/ miętczaney
28:
rowno po ſzeſć łothow,
29:
Czenturzijowey cżterzy łoty/ wod
30:
ki z korzenia omanowego/ bukwi=
31:
czowey/ po dwu łotu/ tatarzkiego
kolumna: b
1:
ziela cżterzy łoty/ ſkorkę ktora ieſt
2:
poſrod pępka kokoſzego gdy gi roz
3:
kroiſz, tey wezmi dwa łoty/ korze=
4:
nia wężownikowego.1. łot, Czo
5:
może być proch: to zetrzeć na proch
6:
á zmieſzawſzy z temi wodkami: dać
7:
vkiſieć/ pothym wypalić Balneo
8:
Marie/ á vżyway tego. Zołądek
9:
barzo poſila.
10:
Wodka barzo dobra
11:
przeciw Kodijacze.
12:
N
Aprzod/ wezmi wodki
13:
wołowego ięzyka. 24.
14:
łotow/ wodki miodun
15:
cżaney. 12. łotow, wod
16:
ki z lipowego kwiecia. 6. łotow. Ty
17:
wodki maią być z lane do iakieo na
18:
cżynia ſrebrnego/ á potym vezmi
19:
Złoto cżyſte á zagrzewaiącz albo
20:
rozpalaiącz ie: gas wtych wodkach
21:
A tho cżyń tak długo ażby złotha
22:
trzecia cżęſć vbyło: Tho thak cżyń
23:
ieſtliby vrina tego chorego zciąga=
24:
ła ſie ku cżyrwonoſci. Potym przy=
25:
daj ſpecies dijacorali magiſtraliter
26:
1. łot/ ſpecies electuarium de gem=
27:
mis, Dijamargariton. ań poł łotá
28:
Spodium cżwartą cżęſć łota/ ko
29:
ſci z ſercza Ieleniego: takieſz dobrze
30:
wyprawney, Been białego y cżyr=
31:
wonego/ ſkori z drzewa Citri, theż
32:
cżwartą cżęſć łota. Dáy temu vki
33:
ſieć w gnoiu przez czternaſcie dni,
34:
Potym tho wypalić przez Alembik
C
O Wodkach.

kolumna: c
1:
Balneo Marie. Ale ieſthliby vrina
2:
tego chorego z ciągała ſie ku biało
3:
ſci: tedy nie trzeba przydawać ſpe=
4:
ciem Dijacorali/ ale Elcetuarium
5:
de gemmis przydać, Dijalignum
6:
Aloe/ y dijamuſcum ſlodkiego. Po
7:
dług Meſue Iana, każde pod ſwą
8:
wagą: Iako wyſſzey napiſano ieſt.
9:
Wodka barzo dobra
10:
przeciw kaſzlowi.
11:
N
Aprzod/ wezmi wodki
12:
Izopowey, wodki pole
13:
iowey, wodki matkibo
14:
żey włoſkow, wſzytkich
15:
rowno poł funta/ dijairis ſecundū
16:
Nicolaum/ dijacalamentum/ ro=
17:
wno trzy łoty, To wſzytko ſprawić
18:
iako y pierwſze. Potym wypalić, A
19:
tego pożywać rano y wiecżor.
20:
Wodka druga na ka=
21:
ſzel dziecinny.
22:
N
Aprzod/ wezmi wodki
23:
Fijołkowey, baniowey
24:
rowno. 6. łotow, Dija
25:
dragantum. 3. łoty, wy
26:
palić to przez Alembik Balneo ma
27:
rie. A thego gim daway pić po ie=
28:
dney łyżcze.
29:
Wodka barzo dobra/
30:
tym ktorim gnije
31:
wątroba.
kolumna: d
1:
NAprzod wezmi wodki
2:
z liſtu dębowego/ wod
3:
ki Izopowey, wodki ko
4:
ſaćcowej, wodki zkwiat
5:
kow Lnianych/ wodki z matki bo=
6:
żey włoſkow/ wſzythkich rowno/ á
7:
zmieſzay ie poſpołu y wyſthaw na
8:
ſlończe przez kielko dni. Potym da
9:
way niemocznemu na kożdy dzień
10:
dwa rozy po trunku.
11:
Wodka barzo dobra
12:
na vgaſzenie pra=
13:
gnienia.
14:
N
Aprzod/ wezmi wodki
15:
zwyſokieo mlecżu, wod
16:
ki ſzcżawiowey/ wodki
17:
maiownikowey, wodki
18:
Fijołkowey/ wſzytkich po cżtherzy
19:
łoty, Iabłka ziarniſtego. 6. łotow
20:
Limonij ſuchey. 3. łoty/ pomorań=
21:
cżey ſuchey. 4. łoty/ ſyropu z Limu
22:
nij/ albo oxiſacra ſimplex ſecundū
23:
Nicolaum/ ſyrop ſzcżawiowy, Ci=
24:
trinowy/ wſzytkich rowno. 3. łoty,
25:
Sandalu cżyrwonego.1. łot, czu
26:
kru. 3 łoty. Miedy tymi wſzykiemi
27:
rzecżami á z cżego może być proch
28:
vcżynić gi/ á wſzytko zmieſzać po=
29:
ſpołu/ á dać kiſieć przez dzień. Po=
30:
tym wypalić Balneo marie/ á ſko
31:
ro pierwſzy raz wypaliſz/ á zaſię
32:
tę wodkę wley na ono czo na dnie
33:
zoſthało: zową Feces/ á zaſię pal,

strona: 18

Palonych.Liſt. 18.

kolumna: a
1:
cżyń thak trzy albo cżterzy razy/ á
2:
to będzie dobre przeciw tej chorobie
3:
Wodka Naprzeciw za
4:
paleniu wątroby/ y w
5:
ſzytkiego ciała.
6:
N
Aprzod, wezmi mlecżu
7:
wyſokiego. 6. garzſci/
8:
podrożniku. 3. garzſci/
9:
matki bożey włoſkow,
10:
maiowniku/ pſinek/ Dijantos (w=
11:
aptecze wſzythkiego rowno) Zmie=
12:
ſzay to ſpołem á wypal przez Alem
13:
bik. Potym thę wodkę mieſzaiącz: z
14:
winem pić.
15:
Wodka barzo dobra kie
16:
di kto rzezanie wiewa
17:
przy puſzcaniu moczu.
18:
N
Aprzod/ wezmi wodki
19:
piotruſzcżaney/ wodki
20:
bluſzcżowej, wodki trze
21:
bułowey/ wodki bab=
22:
cżaney/ wſzytkich rowno po funcie,
23:
rzodkwie/ chrzanu/ cżoſnku/ wſzyt=
24:
kich po oſmi łotoch/ marzany cżty
25:
rzy łoty, Ty wſzytki rzecży zmieſzaj
26:
á wſthaw w gnoy w ſkleniczy przez
27:
8. dni, aby vkiſiało. Pothym wypal
28:
przez Alembik Balneo marie, á za
29:
ſię wlewać na tho czo zoſtawa na
30:
dnie: Iako wyſſzey napiſano, cżyń
31:
tak. 3. razy A będzieſz miał wodkę
32:
na to barzo dobrą.
kolumna: b
1:
¶ Też pępek namazać iakiemkol=
2:
wiek łoiem ciepło. A wnet przeſtanie.
3:
Wodka barzo pozytecz
4:
na Ludziom ſthłuczo=
5:
nym/ z wyſoka vpa=
6:
dłym/ albo brzemię
7:
dzwigaiącz: vra=
8:
zonym.
9:
N
Aprzod wezmi bukwi=
10:
cze/ Bożego drzewka
11:
białey lebiotki/ przęſl=
12:
ki/ fenum grecum, z ap
13:
teki/ hanyżu/ miodunki/ wſzythkich
14:
rowno/ wezmiſz wody iednę cżęſć,
15:
wley k niey ocztu tak wiele iako ieſt
16:
wody/ warz ty zioła w tym. A tho
17:
daway pić ludziem thakowym na tſzcżo.
18:
Drugie.
19:
¶ Wezmi fenum grecum/ zimo=
20:
zielon/ bożego drzewka, warz to w
21:
ſtarem piwie/ przyłoż k temu ma=
22:
ſla, Daway pić ludziem vrażonem
23:
albo vtłucżonem.
24:
Drugie.
25:
¶ Wezmi Mumijey. 1. dragmę,
26:
Bolum armenum/ terre ſigillate,
27:
oboyga po poł dragmy/ A vwa=
28:
rzywſzy boże drzewko, y fenūgrecū
29:
wwodzie dżdżowej, á przeczedziwſzi
O wodkach.

kolumna: c
1:
wſyp ty rzecży w tę wodę ſtłukſzy
2:
ie dobrze. A to daway pić zamieſza=
3:
iącz: ludziem takowym natſzcżo, A
4:
chczeſzli, możeſz wziąć wina dobreo
5:
lekkiego y zagrzać/ á w to wſypać
6:
Mumijey dwie dragmie: dać wy=
7:
pić na tſzcżo vraz maiączemu.
8:
Wodka: kthorą ſpędziſz
9:
zmazy od ſlończa vczy
10:
nione przez iednę nocz.
11:
¶ Wezmi ſkleniczę wktoreyby by
12:
ło dwie kwarcie/ áwłoż w nię ia=
13:
god Winnych nie dozrzałych, poł
14:
funta/ ſoli ocżkowatey poł funtha,
15:
hałunu dobrze vtartego, poł funta,
16:
wodki Trawowey, poł funta/ wley
17:
ią w ty rzecży/ á niechay wre aż do
18:
cżwartey cżęſci/ pothym przeczedz
19:
przez ſukienny płat, A thym vmy=
20:
way gdzie trzeba.
21:
Wodka wyborna tym
22:
ludziem kthorzy chczą cżyſtoſć bez
23:
ſzkodzenia zdrowiu zachować.
24:
¶ Wziąć wodek rucianey, zſwoy
25:
ſkiego kopru, z białey Lilijey, koſzycż
26:
kowey, wodki łancżaney, bez wina
27:
paloney/ kożdey po poł funta, Zley
28:
ie wſzytki ſpołem á wypal przez A=
29:
lembik lekkim ogniem po wtore, A
30:
tey wodki komu daſz na nocz. 3. ło=
31:
thy (ale nie trzeba wiecżerzać) albo
32:
w poſtne dni po cżtherzy noczy za=
kolumna: d
1:
mieſzaiącz: będzie miał pokoy od
2:
żądzey cieleſney.
3:
Oczeth kiedy a komu
4:
ſzkodzi.
5:
¶ Oczet cżęſto pożywany: wzrok
6:
mdli/ pierſi obraża/ kaſzel poruſza,
7:
żołądkowi y wątrobie ſzkodzi/ ſta=
8:
wy cżłonki barzo vciſka. Oczet ſta
9:
rim ludziem barzo ieſt niepożytecż
10:
ny/ bociem ſtaroſci richło być przy
11:
nagla y potwierdza ią dla zimno=
12:
ſci y ſuchoſci ktorą ma w ſobie. O
13:
czet nerkam y inſzym cżłonkom, to
14:
ieſt mechierzowi j ſtanom nożnem
15:
barzo ſzkodzi. Oczet naſienie męz=
16:
kie pſuie á nie płodnoſć działa: cżę
17:
ſto pożywany. Oczet kolerikom/ y
18:
ludziom krewnym ieſt pożytecżny,
19:
Flegmatikom ſzkodzi, Ale melanko
20:
likom więczey niżli inſzym.
21:
Wodka barzo pozytecz
22:
na ludziem ſwierzb na ſobie maią=
23:
czym/ y iakie kolwiek Kroſty, Liſza
24:
ie, Y inſze zaſkornie choroby. Thak
25:
ma być działana.
26:
¶ Wezmi Lebiotki/ polney drija
27:
kwie macierzey duſzki oboiey, krwa
28:
wniku/ rzepiku/ bukwicze/ kobyleo
29:
ſzcżawiu/ polney mięthki/ rumnu,
30:
pokrziwy, wrotycżi, Ty zioła warz
31:
w wielkiem garnczu, á gdy będzieſz
32:
miał idz dołaznie: wypij pirwej tro
33:
chę Drijakwie czyſtey weneczkiey z

strona: 19

Palonych.Liſt. 19.

kolumna: a
1:
trochą wody ciepłey/ pothym we=
2:
zmi przeſcieradło: macżay ie w o=
3:
ney wodzie w ktorey zioła wrzały,
4:
á vwiń wſzythko ciało w one prze=
5:
ſcieradło mokro/ dzierżyſz ie na cie=
6:
le/ aż pot z ciebie dobrze popłynie,
7:
potym z iąwſzy przeſcieradło: cia=
8:
ło ma być ocierano ſurowem pło=
9:
tnem oſtrem z onego potu/ potym
10:
gdy iuż z łazniey będzie miał wy=
11:
nidz/ tedy wſzytko ciało oną wodą
12:
ma oblać, A tho działay na kożdy
13:
tydzień ieden raz, za ieden mieſiącz
14:
zeydzie z ciała wſzytka plugawoſć,
15:
Czo od wiele ludzi doſwiadcżono
16:
ieſt wiele kroć.
17:
Wodka ku vmywaniu
18:
brody po goleniu/ albo po Lazni.
19:
¶ Wezmi podrożniku/ á ſpal gi
20:
na popioł/ potym z teo popiołu v=
21:
cżyń kałkus czoby nie był barzo ſil
22:
ny, potym teo kałkuſu wezmi kwar
23:
tę á włoż do niego trzy cżwierci ło
24:
tu Dragantu Camphori także wie
25:
le/ á wley ſpołem do iakiey banie
26:
ſklaney/ albo Czenowey flaſze/ za=
27:
kriy dobrze z wierzchu/ á day ſthać
28:
aż ſie to tam rozpuſci/ potym tho
29:
przeczedz przez chuſte/ á wley zaſię
30:
do banie, A tym ſie vmyway po łazni.
31:
Wodka doſwiadczona
32:
na ocży ktore ſą oparzyſte/ od pa=
33:
niey woiewodziney Kaliſkiey
kolumna: b
1:
¶ Wezmi iaie czo naſwieſſze mo
2:
żeſz mieć/ vwarz ie twardo/ potym
3:
ie obłup/ y rozkroy na poły á wy=
4:
rzuć żołtek z obudwu cżęſci, potim
5:
w ty dołecżki gdzie żołtki leżały: na
6:
ſyp nieczo koperwaſeru ſtłukſzy gi
7:
barzo dobrze/ á poki ieſzcże ſą do=
8:
brze ciepłe/ potym w tych białkoch
9:
vſtogi ſie woda zielona/ á thak tho
10:
zlewać do iakiey baniecżki ſklaney
11:
A tak wtey wodcze pioro omacża=
12:
iącz: ten opar macżać, á teo ſtrzedz
13:
aby tey wodki do ocżu nie dopuſcił
14:
Cżyń tak dzień albo trzy: tak iako
15:
potrzeba vkaże: dokąd nie zeydzie,
16:
Bo na daley do trzeciego dnia ſpę
17:
dziſz to, Możeſz tego vcżynić z kiel
18:
kanaſcie iaiecz.
19:
Lekarſtwo doſwiadczo
20:
ne na bolącze ocży.
21:
¶ Wezmi kwarthę małmazijey
22:
dobrey/ potym wezmi z apteki tuci
23:
am preparatam poł łota, campho
24:
ri trzy cżwierci/ á tę camphorę po
25:
kropić palonem winem y vmorzyć
26:
ią/ potym zetrzeć na proch, potym
27:
wezmi wodki koprowey poł kwarti
28:
á to wſzytko zlać ſpołem y zmieſzać
29:
dobrze. A thak temu dać ſtać rok y
30:
chociay y więczey: poki potrzeba v
31:
każe. A gdyby ocży bolały/ tedy to
32:
zmieſzawſzi chocia ſkoro y po vdzia
33:
łaniu/ á zmacżać małą cżyſtą chu
34:
ſtę á w kąciki do ocżu malucżko w
35:
puſzcżay: położywſzy ſie wznak/ á
C iij
O wodkach.

kolumna: c
1:
to ocżom barzo richło pomoże/ bo
2:
leſć/ cżyrwonoſć/ gorączoſć, To w
3:
ſzytko precż wyciągnie.
4:
Wodka wyborna na
5:
ocży ze dwunaſcie zioł: z winem
6:
namocżonych.
7:
¶ Wezmi rożey cżyrwoney ſwie
8:
żey/ ziela ſwiecżek z kwiathem/ ko=
9:
ſzyſzcżka/ włoſkiego kopru/ czelido=
10:
nijey/ bukwicze/ ſzałwijey/ ruthy/
11:
ſrebrniku/ babki wielkiey y zdrowey
12:
piołynu młodego/ wirzchow ha=
13:
nyżowych gdy kwcie/ Tych wſzyt=
14:
kich pod iedną miarą/ po garzſci,
15:
albo po dwu/ albo po cżym chczeſz
16:
ſkray wſzytki drobno y włoż w cze=
17:
nowe nacżynie, albo w gliniane po
18:
lewane/ wley na nie wina białego
19:
á poſtaw na wielkiem ſlończu, nie=
20:
chay ſtoią cżterzy dni: zamieſzaiącz
21:
na każdy dzień dwa razy/ piątego
22:
dnia maią być wlane poſpołu z wi
23:
nem w Alembik czenowy, á tak pa
24:
lić ogniem lekkim, Zaſię ona wod
25:
ka po wthore ma być palona Bal=
26:
neo marie.
27:
Pozitecznoſc y godnoſc
28:
tey wodki.
29:
¶ Gdy kogo ocży barzo bolą, we
30:
zmi they wodki dwie łyżcze/ białku
31:
cżyſtego vbiwſzy. gi, dwie łyżcze, ka
32:
dzidła thłucżonego poł dragmy,
33:
To wſzytko vbyć dobrze ſpołem/ á
kolumna: d
1:
w tym pacżeſi napogiwſzy: ſkronie
2:
y cżoło okładay na nocz/bol cięſz=
3:
ki z ocżu y z głowy wyciąga, á na
4:
drugą nocz tha wodka w ocży ma
5:
być puſzcżana przed ſpaniem dwie
6:
godzinie/ á w zarań po wſtaniu, o=
7:
cżi maią być vmywane á vcichnie
8:
bol iſcie. Ale pewniey będzie kiedy
9:
purgatiją głowną vprzedzi/ albo
10:
puſzcżaniem krwie. Ta wodka w o=
11:
cży wpuſzcżana, cżirwonoſć ſpądza
12:
łzy z ocżu płynącze ſtanowi/ ocżu
13:
mdłoſć odeymuie/ wzrok oſthrzy/
14:
blaſk ſzkodzączy ktori bywa z wil=
15:
koſci złych w ocżu będączych: odey
16:
muie/ ocży iaſne y przeſpiecżnego
17:
weyzrzenia cżyni. Cżęſto kroć zwie
18:
cżora przed ſpaniem trzy godziny
19:
w ocży wpuſzcżona/ y w zarań po
20:
ſpaniu w godzinie/ bielmo z ocżu
21:
ſpądza/ łuſkę y błonkę zdziera/ á
22:
zwłaſzcża gdy w nie trochę Cam=
23:
phori y cżarney heleny prziłożi. Tą
24:
wodką gdy będą ocży cżęſto poma
25:
zowane: zmieſzawſzy ią z mlekiem
26:
niewieſciem, j też zcżiſtem białkiem
27:
vbitym (maią być z wierzchu y w=
28:
nątrz pomazowane) A gdy w nich
29:
ieſt bol ſiłny/ thedy tho lekarzſtwo
30:
barzo pomaga tak prziprawiaiącz
31:
Dziecięciu młodemu ſzarłookoſć:
32:
naprawia. Ieſt tha wodka ocżom
33:
barzo pożytecżna: gdy będzie thak
34:
palona iako tu naucża.

strona: 20

Palonych.Liſt. 20.

kolumna: a
1:
Wodka ku naprawie=
2:
niu wſzelkiey ſzaty iedwabney:
3:
Ktorey kolwiek barwy.
4:
¶ Wezmi dwie kwarcie wodi pro
5:
ſthey/ á włoż w nię gumi arabici
6:
prochu dwa łoty, day tak ſtać przez
7:
dzień/ potym wtey wodzie macżaj
8:
gębkę á wycieray ſzaty.
9:
Wodka ktora ſpędzi w=
10:
ſzelką zmazę z kożdego ſukna.
11:
¶ Wezmi wody ſtudzienney. 20.
12:
funtow/ ſiarki funt/ mydła drobno
13:
kraianego dwa łoty/ warz to wſzit
14:
ko zgodzinę/ potym przeczedz á po
15:
mazuy trochę ſukno mydłem, zma
16:
zane, A każda makuła z ginie.
17:
Na zmazy na ſzacie
18:
Axamitney.
19:
¶ Wezmi wodki ktorą zową A=
20:
qua vite/ á pomazuy z they ſtrony
21:
gdzie nie koſmatho aż wodka prze=
22:
chodzi na drugą ſtronę: będzie za=
23:
ſię czudna.
24:
Na ſpędzenie zmaz z
25:
wſzelkiey ſzaty iedwabney.
26:
¶ Wezmi gliny z ktorey garncze
27:
cżynią/ żołtek iaiowy, aquam vite
28:
poł ſkoycza, wodi ſtudzienney dwa
29:
funthy/ zmieſzay wſzytko dobrze w
30:
doniczy á vcżyń z niego iakoby mo
31:
ſkalik/ ktori vſuſz dobrze á ſchoway/
32:
A gdy będzie trzeba: wezmiſz tego
33:
moſkala yle trzeba/ á rozmocżyw=
kolumna: b
1:
ſzi trochę: rozciągaj iakobi naplaſtr
2:
czo na cieniey możeſz á gdzie ſzata
3:
ieſt zmazana: prziłoż na ti mieſtca
4:
aż vſchnie/ potym onę glinę wybij
5:
albo wytrzy precż. Cżyń tak długo
6:
aż zmaza precż zginie. Tymże oby
7:
cżaiem wyprawiſz włoſy: ieſthliby
8:
były cżym zmazane/ ſmołą albo
9:
cżym inſzym: zmacżawſzy tey gliny
10:
w wodcze ktorą zową aqua vite, á
11:
pomazać włoſi/ zginie zmaza, A
12:
ieſtliby nie pomogło, wezmi trochę
13:
oleyku migdałowego ſlodkich przy
14:
mieſzay k temu á będzie dobrze.
15:
Sprawa iedna ku v=
16:
mywaniu licza y rąk/ ktora pa=
17:
chnie á cżyni ciało białe iako
18:
mleko.
19:
¶ Wezmi dragantu vmocżoneo
20:
w oczcie rożanym/ mąki ięcżmien
21:
ney/ krochmalu/ białek dobrze vbi
22:
ty z iaia ſwieżego/ vbić gi iako cla
23:
rum/ zmieſzay ſpołem á po cżyń ia
24:
błuſzka, vſuſz ie dobrze A vmyway
25:
ſie niemi wmiaſto mydła.
26:
Wodka barzo pozytecz
27:
na na wycziſcienie ran y wrzodow
28:
Kthore ſą thrudnego vlecżenia, A
29:
zwłaſzcża na cżłonku męzkim. Y
30:
też na mieſtczoch taiemnych. Ma=
31:
ią być vmywany dwa razy na każ
32:
dy dzień, á po vmywaniu, maſz przi
33:
kładać tey maſci.
C iiij
O wodkach.

kolumna: c
1:
¶ Wezmi roiowniku, ruty domo
2:
wey/ kokornaku/ koſzyſzcżka/ wſzyt=
3:
kich po cżemu chczeſz, poki ſą cżyſte
4:
ſwieże á zielone/ ſthłucż ie w moż=
5:
dżerzu/ á pothym poley na nie nie
6:
barzo wiele wodki rożaney, potym
7:
wytłocż przez chuſtę lnianą cienką
8:
ale gich maſz nabrać iżby ſoku by=
9:
ło trzy vncije/ potym przyłoż ha=
10:
łunu paloneo ſkropuł ieden do teo
11:
ſoku/ y theż grinſzpanu ſkropuł ie=
12:
den oboyga vtartego, zmieſzać w=
13:
ſzytko ſpołem do iedney ſklenicze, á
14:
wſtawić na ſlończe przez kielko dni
15:
á potym zlać tho czo ſie vſtało na
16:
wierzchu do inſzey cżyſtey ſklenicze
17:
Ato będzie wodka na to vżitecżna
18:
Ta maſc ktora ma byc
19:
przykładana po tym vmywaniu.
20:
¶ Wezmi łoiu Kozłowego. 12.
21:
vncij/ á roſpuſzcżay gi po czthyrzy
22:
razy w oczcie rożanym, wezmiſz też
23:
woſku cżyſtego poł vncijey/ miod=
24:
ku rożanego. 3. vncije/ oliwy iednę
25:
vnciją/ ſtroiow bobrowych. 3. dra=
26:
gmy/ aloes ſuccortini połtori dra=
27:
gmy/ grinſzpanu. 1. dragmę/ czo
28:
ma być ſtarto, tho zetrzeć/ á maſć
29:
tak maſz vcżynić/ woſk y łoy rozpu
30:
ſcić/ á gdy ſie rozpuſci, wlać tham
31:
oliwę y odſtawić od ognia á mie=
32:
ſzać wſzytko nieprzeſtaiącz/ A gdy
33:
pocżnie twardnąć: wſyp że do tego
34:
bobrowe ſtroie y aloes/ grinſzpan.
kolumna: d
1:
A mieſzać wſzytko thak długo aże
2:
prawie ochłodnie á iż będzie twar=
3:
do, á byłoliby twardzey niż potrze
4:
ba: oliwą vtemporuy.
5:
Wodki dobre przeciw
6:
Kordijacze.
7:
¶ Wodka Mlecżowa, Rożana
8:
Boragowa, wołowego ięzyka/ ku
9:
niem przymieſzać rzecży moczniey
10:
ſzych też na to ſlużączych.
11:
Wodka przeziw złemu
12:
mięſu kthore ſie w vſciech mnoży
13:
z francze/ albo też na to mięſo złe
14:
ktore ſie w ranach mnoży/ bowiem
15:
wygriza ie gdy będzie macżano tą
16:
wodką przez trzeci dzień raz ieden.
17:
¶ Wezmi hałunu/ koperwaſeru,
18:
rowno dwie dragmie/ wodki bab=
19:
cżaney/ rożaney/ rowno. 3. vncije,
20:
ſzafranu yle chczeſz/ á day wrzeć aż
21:
wywre połowicza albo więczey/ á
22:
to będzieſz miał wodkę dobrą na to
23:
Wodka na vchędoze=
24:
nie flakowatey ſkori na liczu.
25:
¶ Wezmi ſoku z ziela wołowego
26:
ięzyka/ ſoli białey/ oboyga rowno
27:
czo ſie może włożyć w poł ſkorupy
28:
iaia kokoſzego/ białkow trzy od ia=
29:
iecz kokoſzych/ wina/ ocztu/ wſzyt=
30:
kiego rowne cżęſci/ zmieſzay wſzyt=
31:
ko ſpołem A tym pocieray na thy flaki.

strona: 21

PalonychLiſt. 21.

kolumna: a
1:
Wodka ſpądzaiącza
2:
piegi z licza.
3:
¶ Wezmi wodki Lilijey białey. 1
4:
funt/ wodki z bań. 2. funthy/ wodki
5:
luminiarum z apteki. 3. vncie/ cam
6:
phori carhaty. 4. vncije/ florum de
7:
ceraſa. 2. vncij/ lumen de coro. 3.
8:
vncije/ borazo piſto. 2. vncij, lumen
9:
Zuccarino. 2. vncije, Ty wſzytki rze
10:
cżi włoż do iednego nowego garn
11:
cza/ przyſtaw do ognia aby wrza=
12:
ło aż gdy tego zoſtanie oſma cżęſć
13:
potym to przeczedz przez cżyſte pło
14:
tno, A to będzie wodka chędożąca
15:
twarz: kiedy nią będzieſz vmywał
16:
rano/ á wſzakże nalepiey po łazni
17:
vmywać/ bo to barzo richło zlezie
18:
Ale chuſtę w thym ma cżaiącz: po=
19:
mazować.
20:
Wodka ſprawiona/ A
21:
barzo ſlachetna: woniaiącza.
22:
¶ Wezmi wodki rożaney. 1. funt
23:
piżma dwa ſeropuły/ zetrzy piżmo
24:
barzo drobno/ á wſyp w tę wodkę
25:
day themu ſtać na ſlończu albo w
26:
ciepłey izbie zatkawſzy z wierzchu
27:
A thak to będzie barzo roſkoſzna
28:
wodka woniaiącza/ kthorą ſie ma
29:
pocierać po zmyciu w łazni/ abo=
30:
wiem odeymuie nie wdziecżną wo
31:
nią od cżłowieka, Cżego ſie wiele
32:
przygadza v ludzi.
kolumna: b
1:
Rzecz ſprawna kiedy
2:
kto chcze iżby włoſy wypadały
3:
z kąd kolwiek.
4:
¶ Wezmi wapna nie gaſzonego
5:
oſḿ vncij/ korzenia Fijołkowego
6:
ſtartego. 1. vnciją/ auripigmentu
7:
z apteki poł vncijey, Ty wſzytki rze
8:
cży ſtarłſzy na proch, zmieſzay ſpo
9:
łem, A gdyć potrzeba: wezmi cżeſć
10:
tych prochow, roſpuſć ie cżyſtą wo
11:
dą thak aby było iako ciaſto/ albo
12:
iako maſć, á tego przykładay z pla
13:
ſtrem na mieſtcze gdzie włoſi ſą: á
14:
chczeſz aby niebyły/ day na wło=
15:
ſiech leżeć tak długo aż vſchnie/ á
16:
potim wycieraj drewnem albo cżim
17:
oſtrem onę maſć: á za thym włoſy
18:
wylazą/ potym omyway to mieſt
19:
cze wodką rożaną/ nie maſzli iey:
20:
tedy proſtą wodą cżyſtą.
21:
Syrop thrawiączy/ y pod
22:
cżęſcią purguiączy: Lubricati=
23:
vus. Od doctora Miechowity, kto
24:
ri wywodzi materie Kolericżne zapalone.
25:
¶ Wezmi mlecżu wyſokiego/ fi=
26:
iołkow cżyſtych/ chmielu y z korze=
27:
niem/ kaniey przędze/ polney ruthy
28:
Boragu/ bukwicze, rożey, korzenia
29:
miecżykowego/ paprotki/ reubar=
30:
bari rectificati (z apteki) wſzytkieo
31:
rowno po poł vncijey/ liſtkow ſene
32:
poł trzeci garzſci, ſliw węgierzkich
33:
dwanaſcie, Vwarz cżyſcie z pilno
C?
O wodkach.

kolumna: c
1:
ſcią aże wywre trzecia cżęſć. Na=
2:
przod vwarz rzecży mocznieyſze
3:
potym włoż mdleyſze/ reubarba=
4:
rum wſyp gdy iuż przeczedziſz/ po=
5:
tym oczukruy czukrem bieluchnym
6:
Miara iego poł pięty vncije.
7:
Syrop naprzeciw kor
8:
dijacżney niemocży. Od doctora
9:
Miechowity.
10:
¶ Wezmi miodunki/ koczenkow
11:
arabſkich/ mlecżu wyſokiego, Epi
12:
timu (z aptheki) ziela kthore zową
13:
włoſki/ liſtkow trawowych, rowno
14:
po garzſci, kwiatkow boragowych
15:
kwiatkow wołowego ięzyka/ fijoł
16:
kowych/ grzybieniowych/ rowno
17:
poł garzſci/ korzená złotogłowu,
18:
paprotki/ chmielu, podrożniku/ ro=
19:
wno po poł vncijey, Vwarz po=
20:
dług nauki/ pierwey warz moczne
kolumna: d
1:
á potym przyłoż mdleyſze/ á oczu=
2:
kruy czukrem taberzet, Ten ſyrop
3:
pić raz przez dzień rano, Ieſtli bę=
4:
dzie purgował/ tedy gi może brać
5:
przez trzeci dzień.
6:
Gdy ktho pije wodkę
7:
Dzięgięlową na kożdy dzień dwa
8:
łoty/ á wziąć też wodki Biedrzeń=
9:
czowey. 4. łoty/ y zmieſzać ty dwie
10:
poſpołu á pić. Taki cżłowiek może
11:
być przeſpiecżon od każdej niemocy
12:
¶ Gdy ktho pije wodkę z goricżki
13:
na każdy dzień. 3. łoty, Przedłuża
14:
żywot cżłowiekowi.
15:
¶ Gdy ktho pije wodkę rozmari=
16:
nową rano y wiecżor po połthoru
17:
łotu/ albo wmieſzawać w iakie pi
18:
cie. Y też gdy nią ciało macża: Po
19:
twierdza duchy żywotne.

strona: 22

1:
Iako oleyki ſprawiac ku le=
2:
czeniu. grafika

strona: 22v

1:
Iako oleyki ſprawiac ku le=
2:
czeniu. Naprzod Rożany.
3:
NAorzod oleiek Rozany thak czynią
4:
Wezmi cżterzy łoty rożey ſwieżey/ á włoż dą w ieden
5:
funt oliwy w ſkleniczę/ á zawiązawſzy: Poſthaw na
6:
ſlończe przez cżterdzieſci dni. Takieſz Fijołkowy, Ta=
7:
kieſz y z Grzybienia. ¶ Oleiek Rożany tę mocz ma,
8:
Zagrzewa cżłonki vziębłe/ á zapálone chłodzi. Fijoł=
9:
kowy lepak odwilża á chłodzi. Grzybieniowy ſen przywodzi: odwilża y
10:
chłodzi. ¶ Oleiek z Lilijey tak cżynią. Wezmi dwa funty oliwy, włoż
11:
w nię trzydzieſci kwiatkow Lilijey: wyrzuciwſzy z niey ſercza/ poſthaw
12:
w cieniu zawiązawſzy. Then oleiek pomaga na zapalenie cżłonkow y
13:
gorączoſci głowney. ¶ Oleiek z Rumnu tak cżynią. Wezmi naſienia
14:
Fenum grecum tartego/ kwiecia rumnowego, rowno. 4. łoty, á włoż to
15:
we dwa funty oliwy/ poſtaw na ſlończu cżterdzieſci dni/ ale zawięż chu
16:
ſtą aby nie zwietrzało: boć by złey woniey było. Ten oleiek miernie za
17:
grzewa y odwilża/ cżłonki ſkurcżone roſciąga. Dobrze nim mazać cżłōki
18:
ſtłucżone. ¶ Oleiek Migdałowy tak cżynią. Wezmi Migdałow á
19:
obłup ie cżyſcie y vtłucż albo vwierć czo nalepiey przez wody aby mle=
20:
ka nie puſciły/ á obwinąwſzy moczną chuſtą: przyſmażyć na rincze/ á
21:
potym wyciſni w iakiey praſie. ¶ Oleiek z piołynu. Wezmi cżtyrzy ło
22:
ty Piołynu/ á włoż w ieden funt oliwy, Poſtaw na ſlończu cżterdzie=
23:
ſci dni. Zagrzewa cżłonki zimne/ żołądek poſila y ſtawy potwierdza.
24:
¶ Oleiek z żołtżow Iaiowych. Vwarz Iaycza twardo: wyjmi znich
25:
żołtki á vſmaż na panwi albo na rincze aż będą cżarne, A zawiązaw=
26:
ſzy w chuſtę: wyciſnąć (á ieſzcżeby lepiey ſmażywſzy wypalić) tak iako
27:
wodki palą. Kiedyby kto miał przyprawy. Ten oleiek roſci mieſo w ra
28:
mach, goij y nie da ſie iątrzyć. ¶ Oleiek z czegły. Wezmi czegłę ktorey
29:
by ieſzcże nie macżano/ ſtłucż ią na kielko cżęſci: włoż że w ogień iżeby
30:
ſie rozpaliła iako wągl/ á tako gorączą włoż w oliwę/ á gdy ſie napi=
31:
ie dobrze: ſtłucż drobno iako krupy, A wypal ie thak iako wodki palą/ á
32:
zbierać gi w bańkę ſklaną. Ten oleiek pomaga wſzytkim zimnem nie=
33:
moczam z flegmy/ na kamień/ na ſtrzekanie/ na paraliż/ na kurcżenie

strona: 23

Iako oleyki ſprawowac.Liſt. 23.
1:
gdy nim maże albo gi pije/ na kożdą dnę y łupanie/ na boleſć w grzbie
2:
cie/ á gdy rozmieſzaſz z niem Sal armontacū/ albo lepiey Amoniacū,
3:
á z tego plaſtr na ſlezionę przyłożyſz/ wſzytka kra odeydzie/ y twardoſć
4:
każdeo wrzodu zmiękcży. Tym czo wielką niemocz cierpią w nos go w
5:
puſcić/ barzo pomaga. A gdy nim tył głowy pomaże/ pamięć przywra
6:
cza. Na bolączy ząb go nakruſzyć, bol przeſthanie/ á gdy nim maciczę
7:
pomaże, dziecię vmarłe wyciąga: A włoż go zwełną w ogoniczę, roba
8:
ki zabija/ kozdemu ſie iadowi przeciwia. Ocży lecży á niedopuſzcża pły=
9:
nienia. Ribitw gdi niem ſieć pomaże: ſamy riby do niey idą. ¶ Oleiek
10:
z Kopru tak cżinią. Wezmi ſwieżych rożdżek z gron poki ſie naſienie nie
11:
vſtogi. 1. vnciją/ włoż w funt oliwy á poſtaw na ſlończu przez dwadzie
12:
ſcia dni. Ten oleiek cżyſci kożdą niemocz/ á wilkoſci ku mierze przywo
13:
dzi y rozpądza złe zebranie. Takiey żeć też moczy ieſt oleiek z Noſtrzegu
14:
Oley Lniany: piegi y niecżyſtoſci z licza gubi/ á możeſz z niego thakieſz
15:
cżynić gdy oliwy nie maſz.
16:
Naprzeciw powietrzu Oleiek barzo dobri/ Y
17:
na leczenie.
18:
¶ Oſobno oleiek dla bolącżek morowych, y na inſze niemocy barżo po
19:
żytecżny. Wezmi ziela ſwięthego Iana/ po łacinie Ipericon. 1. cżęſć
20:
kwiecia chebdowego tyle dwoie/ kwiecia bzowego tyle ſzeſcioro/ wſyp to
21:
wſzytko w ſkleniczę á naley oliwy czo potrzeba/ poſtaw na ſlończu przez
22:
lato: zawiązawſzy macherzyną. Ten oleiek kożde zapalenie y kożdą bo
23:
lącżkę pomazawſzy trzy albo cżtherzy razy przez dzień: rozerwieſz/ albo
24:
wſzytko ciało drudzy niem pomazuią/ á tak powietrza pozbywaią zna
25:
mienicie. ¶ Kiedy pies wſciekły vkąſi/ raki rżecżne ſurowo wyłupić/ á
26:
mięſo gich z mlekiem dać pić. Tym theż każdego gadu iad vzdrowiſz.
27:
¶ A oſobno tak lekarzſtwo na wſzelkiego pſa. Wezmi kadzidła cżęſć
28:
iednę/ goricżki tyle pięcioro/ prochu z rakow tyle dzieſiecioro: Tego pro=
29:
chu z wodą daway pić.
30:
Oleiek ktori nie dopuſzcza włoſom roſc gdzie
31:
chczeſz.
32:
¶ Wezmi gorzałki cżyſtey moczney. 5. vncij/ oleyku migáłow gorz=
33:
kich theż. 5. vncij/ gwozdzikow. 3. dragmy/ zetrzeć ie na proch cżyſcie á
34:
zmieſzać z temi rzecżami/ tho ieſt z gorzałką y oleykiem, Vwarz tho v

strona: 23v

Iako oleyki ſprawowac.
1:
ognia w cżyſtym garnku aż iedno trzecia cżęſć zoſtanie/ potym oſtatek
2:
przeczedz przez chuſtę/ á tak będzieſz miał oleiek. A thym namazuy gdzie
3:
chczeſz aby wylazły włoſy.
4:
Oleiek roskoſzny/ a barzo woniaiączy tak.
5:
vczynic.
6:
¶ Wezmi gwozdzikow czo chceſz á dla miari możeſz funt/ małma=
7:
zijey moczney kubek dobri/ zmieſzay ſpołem do iednego garnka cżyſtheo
8:
á day wrzeć v ognia aż trzy cżęſci wywreią albo aż vyzrzyſz tłuſtoſć na
9:
wierzchu pływaiącz/ potym odeymi á przeczedz przez cżyſthą chuſtę. A
10:
to będzieſz miał oleiek, ale wyźmi cżyſcie przez chuſthę z onych gwozdzi=
11:
kow. Tego oleyku gdy w puſciſz kęs do wody: ktarą ſie będzieſz vmywał
12:
daie wonią cżiſtą rękom, A gdy namażeſz tedi mocniey będzie woniało.
13:
Petroleum.
14:
¶ Ieſt oley kthori idzie z kamienia, Ieſt ſubtelny (á zwłaſzcża biały)
15:
Ma mocz trawiączą/ rozpuſzcżaiączą, Y ku otwarzaniu gdzy ſie zat=
16:
kaią żyły. ¶ Auio. powiada iże Petroleum dobre ieſt kiedy kogo vdy
17:
bolą, albo cżłonki. Theż pomaga kiedy kogo z przycżyny zimney w vſzu
18:
boli, Y na bielmo na ocżu/ y na wodę ktora do ocżu idzie. Też pomaga
19:
naprzeciw dychawiczy y na kaſzel zaſtarzały, A ma być wypity z ciepłą
20:
wodą/ ale go ma być nie wiele. Theż vſmierza kłocie w żywocie y w
21:
wnętrznoſci. A kiedy z niego knot vcżyni/ thedy pomorzy chrobaki (A
22:
zwłaſzcżá cżarne Petroleum/) A gdy go dragmę iednę z ije/ thedy kazi
23:
wietrznoſci w miechierzu/ y zaziębienie macicze. Też pomaga gdy iakie
24:
zwierzę iadowite zakole. Iako niedzwiadek. Etc. gdy będzie na onę ranę
25:
przykładano.

strona: 1

1:
Tu ſie poczyna Wypis rze=
2:
czy zamorzskich/ y tez rozmagitego naſienia y
3:
inſzich rzeczi ku lekarzſtwam prziſluſzaiączich:
4:
ktore ſie za Morzem rodzą y tu v nas. grafika

strona: 2

Zamorzskich.Liſt 2.

kolumna: a
1:
Pirwſze Capithulum
2:
o Halenie. grafika
3:
Aloes. grafika
4:
A
H
Alena ieſt ciepła
5:
y ſucha w wto=
6:
rim ſtopniu/ cżi
7:
nią ią z ſoku iedneo
8:
ziela zamor
9:
ſkiego: ktore zo=
10:
wą tymże imieniem/ Tho ziele na
11:
kthorym zbieraią cżarną Helenę:
12:
Ieſt podobne liſtem liſthowi włoſ=
13:
kiey czebuli ktorą zową Squilla
14:
á na tim liſciu ieſt lipkoſć klijowa
15:
ta obphicie/ pręt ſamego ziela ieſt
kolumna: b
1:
Miecżykowi podobny/ A ieſt ro=
2:
dzay troiaki Haleny, to ieſt żołta
3:
Druga podobna wątrobie: zową
4:
ią Aloe Epaticum/ A thrzecia
5:
ktorą zową Aloe cabalinum, Na
6:
lepſza ieſt Halena żołta ktorą Po
7:
łacinie zową Aloeſucco trinum/
8:
A to gdy ią przetnieſz albo przeło=
9:
miſz/ żołtoſć podobna ſzafranowi
10:
w niey ſie vkaże.
11:
Wątrobna Halena ieſt w barwie
12:
podobna wątrobie, to ieſth maią=
13:
cza w ſobie żołtoſć y cżarnoſć/ ieſt
14:
dziurkowata/ á widzi ſie cżarna,
15:
Kaballina/ to ieſt Arabica Hale=
16:
na/ ta ieſth mnieyſzey ważnoſci y
17:
podłey á małey moczy á ieſt cżar
18:
na á barzo gorzka/ á ieſth woniey
19:
przykrey.
20:
¶ Halena ma mocz wycżyſcie= B
21:
nia flegmy y kolery z żołądka y z
22:
żyłek ktore przezywaią Meſarai=
23:
cas/ I też wywodzi Melankolią
24:
s ciała cżłowiecżeo Iteż potwier=
25:
dza cżłonki wkthorich ſą żiły ſuche
26:
á przeto kto ma flegmy napełnie
27:
nie w żołądku: wywodzi y wypą=
28:
dza ią á potym gi poſila y boleſci
29:
głowne oddala ktore z grubych dy
30:
mow żołądkowych do głowy idą
31:
¶ Też Emoroidy/ to ieſt kończe C
32:
żyłek kthore ſą w ſtolczu othwiera
33:
á krew cżarną przez nie wycżyſcia
34:
kto ią na nocz połyka. D
35:
¶ Też wzrok oſtrzy gdy ta Ha= D
A
O rzeczach.

kolumna: c
1:
lena/ to ieſt proch iey będzie z wod
2:
ką rożaną zmieſzany/ á w tym ro
3:
zmacżaiącz chuſthę na ocży chore
4:
będzieſz przykładać.
5:
E ¶ Theż zatkanie wątroby y ſle=
6:
ziony otwiera/ y przyrodzoną cho
7:
robę paniam pobudza.
8:
F ¶ Kto ma rany na thaiemnym
9:
cżłonku męſkim, zaſipuy prochem
10:
Haleny: zagoijſz ranę/ I theż na
11:
ſwierzb ieſt barzo dobra.
12:
G ¶ Też ieſt dobrá naprzeciwko o=
13:
puchlinie wnętrzney z zimney przi
14:
cżyny gdy wezmieſz Heleny żołta=
15:
wey czo złoty zaważy/ maſtyki co
16:
poł złotego zaważy/ dayże to wy=
17:
pić ciepło poranu z wodką piołyn
18:
kową dwa razy do tego dnia.
19:
H ¶ Też proch ſniey vcżyniony á
20:
z miodem dany ku iedzeniu/ gliſti
21:
w żywocie morzy ſpowieſci Pla=
22:
teariuſa.
23:
I ¶ Też cżarna Halena z oczthem
24:
winnym rozmączona, ſwierzb kto
25:
ry bywa na ręku miedzy palczmi
26:
wyſuſza/ yteż ktory około dymion
27:
y na cżłonku męſkim thaiemnym
28:
ſpądza.
29:
K ¶ Theż bolenie cżłonkow v nog
30:
y v rąk Cżarna Halena z ſokiem
31:
łopianowym zmieſzana: vſmierza
32:
gdy tym ciepło namażeſz.
33:
¶ Ktory cżłowiek cżęſto pożiwa
34:
Aloe/ To ieſt cżarney Haleny/ ta
35:
ki zachowa zdrowie ſwoie za dłu=
kolumna: d
1:
gie cżaſy/ á niemo że w łożną y w
2:
żadną cięſzką niemoc wpaſć/ Ale
3:
lepiey ſtey Haleny piłułek pożiwać
4:
Ktore zową powietrzne/ bo tham
5:
przydaią ku tey Halenie Mirry y
6:
Szafranu/ á dla tego ſą tho pi=
7:
łułki niewymowney zaćnoſci, abo
8:
wiem wywodzącz z cżłowieka za=
9:
gniłoſci/ zachowawa go w dłu=
10:
gim zdrowiu/ y od iadowithego á
11:
morowego powietrza/ by też nicz
12:
inſzego niebrał cżaſu moroweo po
13:
wietrza/ iedno w tydzień dwa ra=
14:
zy po iedennaſcie na nocz, albo po
15:
ranu iako kto chcze.
16:
I
Eſt też Aloes drzewo ktore zo= A
17:
wą połacinie Xiloaloes/ Ma
18:
wonią barzo przijemną.
19:
To drzewo nayduią w iedney rze=
20:
cze Babilońſkiey s ktorą ſie ſcieka
21:
Rayſka rzeka/ á dla thego powie=
22:
daią iżby to drzewo z Raiu tą rze
23:
ką przypływało, Abowiem żadny
24:
Cżłowiek niewidział obycżaiu á
25:
mieſtcza iako á gdzieby roſlo tho
26:
Drzewo Aloes ktore tam ſtey rze=
27:
ki Babilońſkiey wyciągaią.
28:
Caſſius Fœlix piſze o tym drzewie
29:
yże bywa naydowano na thrzech
30:
mieſtczoch/ Naprzod w iedney zie
31:
mi ktorą zową Caume/ I też na
32:
iednym wyſpie wziemi Indiyſkiy
33:
I na trzecim mieſtczu thamże w
34:
mnieyſzej Indijey ktorą zową Fa
35:
loes. Pandecta.

strona: 3

Zamorskich.Liſt 3.

kolumna: a
1:
Ma w ſobie ciepłoſć y ſuchoſć w
2:
wtorym ſtopniu/ á ma być obie=
3:
rano ktore wwodzie nieieſt warzo
4:
no, abowiem to ieſt małey moczy
5:
B ¶ Tho drzewo Aloes ma mocz
6:
naprzeciwkho mdłoſciam ſerdecż=
7:
nym, żołądkowym j mozgowym
8:
C ¶ Wino w ktorymby była vwa
9:
rzona ſtucżka tego drzewa Aloes
10:
żołądek mdły poſila/ j tak trawie
11:
nie dobre w nim cżyni.
12:
D ¶ Też maciczę ku gorze podnio=
13:
ſlą ſkąd niemocz białey głowie ia
14:
koby ſwiętego walantego przicho
15:
dzi/ Gdy tego drzewa dim do ma
16:
cicze będzie wpuſzcżony przez mie=
17:
ſzek/ ſciąga zaſię na doł na ſwoie
18:
mieſtcze maciczę/ Tenże dym no=
19:
ſem woniany, mozg w głowie poſila.
20:
E ¶ Też Pandecta piſze proch ſteo
21:
drzewa vczyniony s tartemi gwoz
22:
dziki rowno zmieſzay á knim tro=
23:
chę prochu s koſci ktorą z ielenieo
24:
ſercza wybieraią przymieſzawſzy/
25:
Ty prochy zmieſzay z oliwą á tim
26:
obmaży kurowi wſzythkę głowę/
27:
thedy dla wielkhiego weſela czały
28:
dzień y czałą nocz nieprzeſthanie
29:
piać.
30:
F ¶ Też czini wonią prijemną vſt
31:
y gnijeniu broni á nadewſzytko po
32:
ſila Sercze y vweſela/ á ſthądże
33:
gnijeniu niedopuſzcża.
kolumna: b
1:
Capitulum 2
2:
O modrzewowey
3:
gębcze.
4:
Agaricus. grafika
5:
M
Odrzewowa gębkha A
6:
ieſt ciepła w wtorym
7:
ſtopniu/ ſucha wtrze
8:
cim, ieſt to gębka kto
9:
ra wyraſta s korzenia modrzewo=
10:
wego drzewa/ Ieſth dwoiakha/
11:
Samiecz y ſamicza, Samicza
12:
ieſt lepſza á okrągła á gdi vſchnie
13:
ſtaie ſie barzo białą, ſamiecz ieſth
14:
przedługowati á nieieſt takiey bia
15:
łoſci iako Samicza

strona: 3v

O rzeczach.

kolumna: c
1:
B ¶ Modrzewowa gębka purguie
2:
naprzod flegmę á potym Melan=
3:
koliją/ á tak ieſth dobra naprzeciw
4:
zimniczy kthora bywa na khażdy
5:
dzień z flegmy/ to ieſt dawſzy tey
6:
to gębki tak wiele czo dwa złotha
7:
zaważą, á Squinantum (ieſth w
8:
aptecze) trzecią cżęſć dragmy/ ty
9:
rzecży ſtarſzy ie na proch/ day wy
10:
pić z wodą w ktoreyby były vwa=
11:
rzone liſtki ſenes, s korzeniem ſoſn
12:
kowym ciepło poranu, á potim w
13:
pięć godzin ieſć.
14:
C ¶ Theż toż lekarſtwo ieſth barzo
15:
dobre naprzeciw kolicze y naprze=
16:
ciwko rzezaniu/ á zwłaſzcża vwa=
17:
rzywſzi Lamikamień ziele wwinie
18:
á potym w tho wino włoż prochu
19:
tey gębki modrzewowey ieden łot
20:
á day to wypić ciepło.
21:
D ¶ Naprzeciwko fiſtule/ Wezmi
22:
gębki modrzewowey ſthartey na
23:
proch zmieſzayże ią z oliwą ktorą
24:
zową Tartarum (w aptecze nay=
25:
dzieſz) z oliwą poſpolitą á miodu
26:
przeſnego ktemu przyłoż/ á vcżyń
27:
iakoby maſć á potym rozmocziw
28:
ſzy knot w tym w puſzcżay w fiſtu
29:
łę/ bowiem koſci ſprochniałe á ſka
30:
żone wyciąga y ciało ſkażone ſpą
31:
dza precż/ á tak fiſtułę zgoijſz.
32:
E ¶ Też naprzeciwko cżyrwonym
33:
kroſtam ktore ſie na twárzy vka=
34:
zuią/ wezmi ſoli ſpaloney/ gębkhi
35:
Modrzewowey/ Tartarum/ thak
kolumna: d
1:
iednego iako drugiego, á tym pro=
2:
chem poſypuy ty to kroſti á nacie
3:
ray ręką poginą od tego.
4:
Capitulum. 3.
5:
o Czebuli albo oiabłku
6:
Zamorskiem. grafika
7:
Coloquintida. grafika
8:
I
Eſth ciepłe w thrzecim A
9:
ſtopniu, á ſuche w wto
10:
rym/ á ieſt iakoby iabł
11:
ko iednego drzewka: nie
12:
wymownie gorzkie/ Gdyby ktho

strona: [31]

Zamorzkich.Liſt 3.

kolumna: a
1:
chciał ſamego tego Iabłka poży
2:
wać/ naruſzy barzo zdrowia ſwe=
3:
go/ abowiem ieſt rzecż barzo iado
4:
wita.
5:
B ¶ Ale gdy to iabłko ktore zową
6:
połacinie Coloquintida vwarzyſz
7:
w wodzie/ to ieſt wziąwſzy go czo
8:
złoty zaważy/ á liſtkow ſenes łoth
9:
warzże to ſpołem/ á tego ſie day
10:
napić oczukrowawſzy temu czło=
11:
wiekowi kthori miewa quarthanę
12:
tego dnia we dwie godzinie przed
13:
przyſciem quartany/ przeſthanie
14:
quartana.
15:
C ¶ Theż gdy ie vwarzyſz w ocz=
16:
cie á tim ocztem vſta będzieſz pło
17:
kał ciepło/ boleſć zębow vſpokaia
18:
D ¶ Proch tey Coloquintidi z prze
19:
ſnym miodem zmieſzany/ robaki/
20:
w żywocie zabija gdy go kto poży
21:
wa/ Ale małem dziathkam vcżyń
22:
plaſtr ſtey to Coloquintidi á z ſo=
23:
kiem piołynowym á prziłoż gi na
24:
pępek/ po morzyſz w nich chrobaki
25:
E ¶ Też przyrodzą chorobę pa=
26:
niam ku wyſzciu pobudza/ to ieſth
27:
gdy ią vwarzyſz w wodzie ſzcżyr
28:
woną byliczą/ á thym ſobie pani
29:
dymiona y maciczę będzie napa=
30:
rzała.
31:
F ¶ Też ieſt dobre to Iabłko na=
32:
przeciw twardoſci ſleziony y wą=
33:
troby gdy vwarzyſz poſrzodek teo
34:
Iabłka z wodą ielenich ięzykow,
35:
á oczukruieſz á pothim daſz wypić
36:
choremu.
kolumna: b
1:
¶ Theż vcżyniwſzy z mydła czo= G
2:
pek rozmocżi gi w Oliwie albo w
3:
maſle á prochem tej Coloquintidi
4:
z wirzchu poſyp na cżopek/ mocz=
5:
nie wyciąga nieczyſtoſci z żiwota
6:
á zwłaſzcża kto ſię barzo zapiecże.
7:
¶ Theż proch tey Coloquintidy H
8:
mocżnie zżił zagniłą flegmą y ko
9:
lerę ciągnie/ á tak z piłułami do=
10:
ctorowie daią niemocznym ludziō
11:
á nawięczey gdy chczą z dalekich
12:
mieſcz wywodzić niecżyſtoſci/ ia=
13:
ko z Głowy/ z Nog z ſuchych żył
14:
mocznie prziciąga do żołądka nie
15:
cżiſtoſci przerzeczone/ á tak podo=
16:
grę/ Scijatikę y łamanie mocz=
17:
nie vſmierza.
18:
¶ Theż cżopek vcżyniony á do I
19:
macicze włożony/ Płod zabija
20:
mocznie.
21:
¶ Też proch Coloquintidi z ocz K
22:
tem zmieſzany/ kroſthy cżyrwone
23:
y trąd na liczu goij gdy tym kiel=
24:
ko razow namażeſz.
25:
Capitulum 4. grafika
26:
Caſſia fiſtula.
27:
C
Aſſiafiſtula ieſt ciepła A
28:
y wilgothna miernie/
29:
maiącza mocz wycży
30:
ſciaiącą/ odmiękcża=
31:
iączą/ y też zapálenie krwie barzo
A iiij
O rzeczach.

kolumna: a
grafika
1:
vgaſzaiącz á vſmierzaiącz/ Kole=
2:
rę cżyſci od krwie/ á przeto ieſt v=
3:
żythecżna w gorączych febrach/ á
4:
poſpolicie Doctorowie przed mo=
5:
czną purgaciją daią Caſſiją dla
6:
odmiękcżenia żywota.
7:
B ¶ Też Caſſija z miodkiem Ro=
8:
zmączona w wodcze Izopowey,
9:
á tym ſobie vſta płokać gargari=
10:
zuiącz/ ſlinogorz roſpądza y wol
11:
ne połykanie cżyni/ Bolenie gar=
12:
dła y roſpadliny iego oddala.
13:
Capitulum 5. grafika
14:
Euforbium.
kolumna: b
grafika
1:
E
Vforbium: wykłada A
2:
ſie dobrze iżeby ſie go
3:
warował: Ieſt iedno
4:
gumi iakoby ſmoła z
5:
drzewa ktore roſcie w Indijey kto=
6:
reby zbierano po ſwiętey Margo
7:
rzetie, Ieſt ciepłe y ſuche w cżwar
8:
tym ſtopniu/ A dla thego wſzytki
9:
Gummata w gorączoſci przyro=
10:
dzoney przewyſzſza/ woniey barzo
11:
oſtrey á moczniey.
12:
¶ Włoſnoſci tey ieſt iże flegmę B
13:
wywodzi z ciała cżłowiecżego/ á
14:
tak ieſt dobre naprzeciw boleſciam
15:
cżłonkowym/ y nożnym/ Nie ſa=
16:
mo bywa dawano/ Ale ſthrochą
17:
Bdelium á ſtrochą Ieripigri ga=
18:
lijenowey/ A tho nienapocżątkhu
19:
niemoczy.

strona: 4


kolumna: a
Zamorzkich.Liſt 4.
1:
C ¶ Też kto ma fiſtułę ieſt dobra z
2:
maſtyką/ z mydłem aptekarſkiem
3:
zmieſzane kthore zową Sapo/ á
4:
tego maſz włozyć na fiſthułę y na
5:
brzegi iey/ abowiem wyſuſza y wy
6:
cżyſcia ſniey ropę.
7:
D ¶ Theż cżyni vżytecżne kichanie
8:
wywodzącz z głowym flegmiſte wil
9:
koſci/ á zwłaſzcża kto pamięć ſtra
10:
ci/ tedy tego prochu wpuſć w nos
11:
á będzie kichał.
12:
E ¶ Też piſzą niektorzi o tym Eu=
13:
forbium gdyby ktorego cżłowie=
14:
ka vkąſiło ktore zwierzą iadowite
15:
Thedy ma być onego zwierzęcia
16:
ſkora na głowie przerzezana á teo
17:
prochu naſypać w onę ranę prze=
18:
rzezaną/ iad cżłowiekowi ſzkodzić
19:
niebędzie.
20:
F ¶ Samo Euforbium ieſth kliy
21:
barzo oſtry á gorączy/ tak iż gdy
22:
by go cżłowiekhowi dał czo dwa
23:
złothe zaważą: o ſmierć go przy=
24:
prawi/ ale z inſzemi rzecżami dane
25:
Euforbium iako ſą piłuły w apte
26:
cze/ tedy cżiſcią z ciała cżłowiecże
27:
go grubą, klijowatą flegmę y kolerę.
28:
Capitulum. 6. grafika
29:
Emblici y o Mirabo=
30:
laniech.
kolumna: b
grafika
1:
E
Mblici ieſt owocz kto A
2:
ry roſcie za Morzem,
3:
j też mirabolani wſzit
4:
ki/ to ieſt Citrini Kie=
5:
buli/ Bellerici Indij/ Mirabola=
6:
ni Emblici wycżyſciaią flegmę y
7:
Melankoliją, gdi ie vwarzyſz z ko
8:
rzonkami/ ziela Soſnki/ z liſtka=
9:
mi Senes.
10:
¶ Proch Mirabolanow Embli B
11:
korum/ zmiſzany z prochem cżar
12:
ney Haleny/ á ktemu przycżyń o=
13:
liwy á vcżyń iakoby maſć/ á thą
14:
maſcią namazuy głowę, bowiem
15:
włoſy vmocznia á niedopuſzcża z
16:
głowy gim padać.
17:
¶ Wſzytki Mirabolani ſą zim C
18:
ney włoſnoſci á ſuchey w wtorim
19:
ſtopniu, Mirabolani Citrini pur
O rzeczach.

kolumna: c
1:
guią kolerę/ ale Kiebuli Emblici
2:
Bellerici, Ty wſzythki flegmę wy=
3:
pądzaią/ Telko Indi Melanko=
4:
lią cżyſcią.
5:
Capitulum. 7. grafika
6:
O mannie. grafika
7:
A
M
Anna ieſt ciepła j wil
8:
ka miernie, á ieſt roſa
9:
kthorą zbieraią znie=
10:
ktorych zioł pobudza
11:
iączych vrynę ku wyſzciu/ A zbie=
12:
raią tę mannę w Indijey y w gre
13:
cijey/ bowiem przylipa około zioł
14:
á thak ią zbieraią iakoby miod/
15:
Ieſt znamienitey moczy.
kolumna: d
1:
Niektorzy ludzie przyprawuią thę
2:
Mannę zczukrem albo z miodem
3:
á niektorzy też z ſokiem Lakricijey
4:
Sama w ſobie Manna ieſt nie=
5:
barzo biała á wpoſrzodkhu dziu=
6:
recżkhi ma/ Ieſth niewymownie
7:
ſlodka, prziprawna ieſt też ſlodka
8:
ale znieiaką oſtroſcią.
9:
¶ Ma moc wycżiſciaiącą krwie B
10:
A dla tego ieſt dobra w gorączich
11:
niemoczach, w febrach z kaſſiją da
12:
na niemocżnemu cżłowiekowi.
13:
Capitulum. 8. grafika
14:
Reubarbarum. grafika

strona: 5

Zamorzkich.Liſt 5.

kolumna: a
1:
A
R
Eubarbarum ieſt cie
2:
płe y ſuche w wtorim
3:
ſtopniu, Dla tego ieſt
4:
nazwano Reubarba
5:
rum iże w tak rzekączey ziemi by=
6:
wa naydowano/ albo theż w In=
7:
dijey/ y theż w inſzych zamorzkich
8:
ſtronach kopano/ Ten korzeń ieſt
9:
cięſzki á nie ma w ſobie dziurek/ á
10:
gdy gi przełomiſz iedno cżyrwone
11:
żyłecżki z białemi weſpołek mieſza
12:
no, Gdy ie z żuieſz á potrzeſz po pa
13:
pierze/ ieſtli będzie farbowało pa=
14:
pier/ tedy to ieſt dobre Reubarba
15:
rum/ á ktore nie farbuie/ tedy tho
16:
ieſt niedobre.
17:
B ¶ Ma mocz purguiączą kolerę
18:
á tak ieſt dobre thym ktorzy maią
19:
zapalenie wątroby y ſleziony zgo
20:
rączych wilkoſci.
21:
C ¶ Też ieſt dobra naprzeciwko ter
22:
cijanie wſzelkiey/ á to tym obycża
23:
iem/Wezmi naſienia ogorkoweo
24:
malonowego/ Citrullowego/ tho
25:
vwarz w proſtey wodzie á wziąw
26:
ſzy they wody w ſklankę weneczką
27:
roſpuſć w niey kaſſijey y Tama=
28:
rindow/ po poł vcijey albo mniey
29:
á Rubarbarum iednę dragmę/ á
30:
ſpiki poł ſkropuła á tho ciepło na
31:
ſwitaniu wypiy.
32:
D ¶ Thoż lekarzſtwo ieſt dobre na
33:
przeciw ko żołtey niemoczy/ á tho
34:
gdy w mlecżowey wodcze wypijeſz
35:
to Reubarbarum.
kolumna: b
1:
Capitulum. 9. grafika
2:
Scamonea grafika
3:
S
Camonea ieſt ciepła A
4:
y ſucha/ wywodzi ko
5:
lerę mocznie z żył od
6:
krwie ią wyciągaiąc
7:
Iedno iż trochę iey ma być dawa
8:
no/ tho ieſt pocżąwſzy odetrzech
9:
ziarn áż do dwunaſcie/ abowiem
10:
ieſt rzecż moczna á gorącza/ Ma
11:
ſthyka ma być kniey przyſadzona
12:
dla iadu iey/ abowiem żołądek y
13:
żyły mdli á pſuie.
14:
¶ Też niektorzy ſzafranu/ Cina B
15:
monu/ ſpikhi do niey przyſadzaia
16:
dla iadowitoſci iey.
O rzeczach.

kolumna: c
1:
Capitulum 10. grafika
2:
Senes. grafika
3:
A
S
Enes ieſt ciepłey á ſu
4:
chey włoſnoſci/ roſcie
5:
w Zamorſkich ſthro=
6:
nach/ Ieſt vżytecżne
7:
naprzeciwko niemoczam kthore z
8:
Melankolijey przychodzą/ á thak
9:
ieſt dobre thym ktorzy Swiętego
10:
walantego niemocz cirpią/ y tym
11:
ktorzi ku omdlewaniu przychodzą
12:
y tym kthorzy miewaią zathkanie
13:
wątroby y ſleziony/ y naprzeciw
14:
quartanie j naprzeciwko zbytnim
15:
Emoroidam/ tho ieſth płynieniu
kolumna: d
1:
krwie ſtolczem/ I też na Melan=
2:
kolią/ kthora niemocz ieſth znaru=
3:
ſzeniem mozgu y rozumu przyro=
4:
dzonego. A to gdy vwarziſz ſirop
5:
ſtych to Liſtkow, z ieleniemi ięzyki
6:
z kwiatkami Boragowemi w wo=
7:
dzie á oczukrowawſzy napijay ſie
8:
ciepło poranu po thrunkowi na=
9:
przeciwko tym to chorobam prze=
10:
rzecżonem ieſt dobre lekarſtwo.
11:
Capitulum 11. grafika
12:
O Tamarindoch.grafika

strona: 6

ZamorskichLiſt 6.

kolumna: a
1:
A
T
Amarindi wywodzą
2:
purguiącz z ciała ko
3:
lerę y zapalenie iey v=
4:
ſmierza/ á tak też cży
5:
ſcią krew/ Są vżitecżne tim kto
6:
rim ſie wątroba wydima dla wia
7:
trow w niey zamknonych/ y tha=
8:
kież żołądkhowi/ Ma oſobliwą
9:
mocz naprzeciwko oſtrym á cięſz=
10:
kim gorącżkam ktore potrzebuią
11:
odwilżania y odmiękcżenia, Mia
12:
ra gich czo dwa łoty zaważy/ mo
13:
że być y mniey, áto z ſokiem wło
14:
ſkiego kopru albo wyſokiego mle=
15:
cżu albo z kozią ſerwatką ma być
16:
dano.
17:
Ten owocz z Włoch do nas przi=
18:
chodzi: Aptekarze przez niego nie
19:
mogą być: dla tich y inſzych włoſ=
20:
noſci gich. grafika
kolumna: b
1:
Capitulum 12. grafika
2:
O Czukrze.
3:
I
Eſt ciepły á wilgotny A
4:
miernym obycżaiem,
5:
to ieſth około pirwſzeo
6:
ſtopnia, Ma mocz od
7:
wilżaiączą y pierſi odmiękcżaią=
8:
czą/ á gdy będzie trzy razy vwa=
9:
rzony á prawie biały/ tedy nieia=
10:
ko zaziębi/ albo chłodzi/ odmięk=
11:
cża pierſi y gładzi w nich chropa=
12:
woſci/ Zołądkowi ieſth barzo w=
13:
dzięcżny czukier.
14:
Trzeci rozdział o rze=
15:
czach korzennych po=
16:
twierdzaiączych
17:
rozmagithe
18:
członki.
19:
Capitulum 13. grafika
20:
O Cinamonie.
O rzeczach.

kolumna: c
grafika
1:
A
I
Eſth ciepły w wtorym
2:
ſtopniu á ſuchy w trze
3:
cim/ koſzthuiącz ſma=
4:
kiem obierz dobry, Cy
5:
namon ma mocz po=
6:
thwierdzaiączą mozg
7:
ſwoią korzennoſcią/ y też ſtulaią=
8:
czą ſwoią klijowatoſcią/ Ieſt do=
9:
bry naprzeciwko mdłoſci żołądko
10:
wey ktora przychodzi z zaziębienia
11:
Dany proch Cinamonow z pro=
12:
chem polnego kminu wkarmiach
13:
albo w polewcze.
14:
B ¶ Też barzo prziſtogi iżby Cina
15:
mon był mieſzany w ſzałſzę/ abo=
16:
wiem chciwoſć ku iedzeniu pobudza.
17:
A gdy gi kto maſtikować będzie/
18:
czyni w vſciech wdzięcżną wonią
kolumna: d
1:
¶ Theż Cinamō tarty z roża= C
2:
ną wodką á z małmaziją á ſtro=
3:
chą vinnego ocztu, ſzafranu tarteo
4:
przicżyniwſzy/ Ieſt barzo dobre le=
5:
karzſtwo na ſercze cżaſu mdłoſci
6:
macżaiącz w tym ſzarłat albo fa=
7:
czeleth á przykładać na ſercze/ od=
8:
dala mdłoſć y gorączoſć ſerdecżną
9:
¶ Theż diaſcorides piſze/ Cina= D
10:
mon kthori s czarnoſci ku rumia=
11:
noſci pochodzi/ ma włoſnoſć ſub=
12:
telną/ przyciągaiączą, otwieraią
13:
czą/ zagniłoſci y prochnienia każ
14:
dego w ciele broniączą y odwilżai=
15:
iączą.
16:
Przez dzieſięć lat może być Cina=
17:
mon chowany/ Ieſt rozmagithy
18:
rodzay Cinamonu ale ten ieſt na=
19:
lepſzy.
20:
¶ Galienus w kxięgach kharmi E
21:
piſze iż Cinamon zagrzewa żołą=
22:
dek y wątrobę poſila/ rzecż przy=
23:
rzodzoną paniam znamienicie po=
24:
ruſza w polewkhach z małmaziją
25:
pożywany á ſzafranu trochę przy
26:
cżyniwſzy.
27:
¶ Theż Cinamon ma thę włoſ= F
28:
noſć ktho z nim cżęſtho iada/ po=
29:
thwierdza wzrok mdły wyiaſnia=
30:
iącz gi.
31:
Capitulum 14.

strona: 7

Zamorzkich.Liſt 7.

kolumna: a
1:
Cardamomum. grafika
2:
A
C
Ardamomum ieſt na
3:
ſienie z iedneo drzewa
4:
Ieſt ciepłe y ſuche w
5:
wtorym ſtopniu/ ieſth
6:
dwoiakie więtſze y mnieyſze/ więt=
7:
ſze ieſt domowe/ á mnieyſze ieſt le=
8:
ſne/ á to ieſt rzecżone polny kmin
9:
Domowe ieſt lepſze/ bowiem ma
10:
w ſobie więtſzą korzennoſć/ y ru=
11:
mianoſć.
12:
B ¶ Ma moc poſilaiączą dla ſwo
13:
iey korzennoſci/ trawiącz y roſ=
14:
pądzaiączą wiatrow.
15:
C ¶ Też ieſth vżytecżne naprżeciw
16:
khordijacze z zimney przycżyny v=
17:
warzywſzy ie w korzennym winie
18:
ſtrochą rożaney wodki/ á tho dać
kolumna: b
1:
wypić choremu.
2:
¶ Też naprzeciwko mdłoſci moz
3:
gowey/ ktora z remy albo z nieży
4:
tu przychodzi.
5:
¶ Proch Cardamomu z prochē
6:
kubebowym wpuſzcżony w nos/
7:
poſila głowę znamienicie y nieżyt
8:
rawi Capitulum 15. grafika
9:
Crocus. ſzafran. grafika
10:
S
Zafran ieſth ciepły y A
11:
ſuchy w pirwym ſtop=
12:
niu/ á ieſt dwoiaki/ ie
13:
den ieſth ogrodny zo=
14:
wą gi Cartamus: połacinie/ po=
15:
polſku Krokos/ á drugi: kthory na
16:
wſchod ſlończa roſcie/ Ma mocz
O rzeczach.

kolumna: c
1:
potwierdzaiączą dla niekthorych
2:
ſwogich przirodzonych włoſnoſci
3:
B ¶ Ma też moc żołądek potwier
4:
dzaiączą y naprzeciwko mdłoſciam
5:
Ieſt też dobry naprzeciwko kłociu
6:
y naprzeciwko zadzierżeniu vriny,
7:
I też kto cżęſto potroſzcze z bole=
8:
ſcią vrinę wypuſzcża/ á to gdy v=
9:
warzyſz Szafran w oliwie á mio
10:
du przeſnego kthemu przyłożyſz/ á
11:
thym namaży ſobie dymiona cie=
12:
pło poranu y wiecżor.
13:
C ¶ Theż Auicenna piſze: Sza=
14:
fran prawi poſila y vweſela ſerce
15:
jteż wolne oddichanie w pierſiach
16:
cżyni/ ale zbytnie iedziony/ żołąd
17:
kowi ſzkodzi ku wraczaniu gi ſkłania.
18:
D ¶ Też ſzafran pobudza chciwoſć
19:
khu rzecży cieleſney/ ſlezionie ieſth
20:
przijaciel/ á vrinę wyciſka z ciała.
21:
E ¶ Theż twardoſć ktora bywa w
22:
maciczy: odmiękhcża z miodem á
23:
z cżoſnkiem przyłożony.
24:
F ¶ Też Szafran zmieſzany z in
25:
ſzemi lekarzſtwy ſerdecżnemi tym
26:
rychley y mocniey mocz onych le=
27:
karzſtw do ſercza przywodzy.
28:
G ¶ Też Serapio ſpowieſci Ra=
29:
ſis zacznego lekarza piſze iże była
30:
iedna brzemienna pani kthora ſie
31:
długo męcżyła z dzieciątkiem á
32:
niemogła go mieć/ dałem iey tar
33:
tego ſzafranu czo dwa złote waży
34:
ły z winem zagrzawſzy/ miała ie
kolumna: d
1:
za tym natychmiaſt y potym cżę
2:
ſto kroć dawałem w takiech przy=
3:
godach thakim paniam: nigdy mi
4:
niechybiło/ To ſą ſlowa Serapionis.
5:
Capitulum 16. grafika
6:
Galanga. Gałgan.grafika
7:
G
Ałgan ieſt ciepły y ſu A
8:
chi w wtorym ſtopniu
9:
Iey korzeń: obieraią
10:
lepſzy ktory ieſt rumia
11:
ny á ſękowaty/ cięſzki/ maiącz o=
12:
ſtry ſmak/ á ktory ieſt blady á lek=
13:
ki/ małego ſmaku/ dziurkowathy
14:
Zły ieſt á małey moczy/ Gałgan

strona: 10

Zamorzskich.Liſt 10.

kolumna: a
1:
potwierdza/ roſpądza y trawi złe
2:
wilkoſci.
3:
B ¶ Wino w ktorymby był vwa
4:
rzony Gałgan/ żołądek nietraw=
5:
ny poſila/ y boleſci iego z zimnech
6:
wilgotnoſci y z wiatrow grubych
7:
oddala.
8:
C ¶ Też dlá poſilenia mozgu gał
9:
ganow proch włoż w nos.
10:
D ¶ Też dla omdlewania y kordi=
11:
iakhi day proch Gałganow z ſo=
12:
kiem Boragowym choremu/ vz=
13:
naſz pomocz.
14:
E ¶ Theż cżaſu krwie puſzcżania,
15:
Gałgan w vſciech trzimany, bro
16:
ni omdlewania.
17:
Capitulum 17. grafika
18:
Muſzkatowy kwiat.
19:
A
M
Vſzkatowy kwiat ieſt
20:
ciepły y ſuchy w wto=
21:
rym ſtopniu, Muſzka
22:
towy kwiat bywa o=
23:
bierany z drzewa y z orzecha muſz
24:
katowego/ Ma mocz potwierdza
25:
iączą dla ſwoiey korzennoſci/ ro=
26:
ſpądzaiącz y thrawiącz złe wilko=
27:
ſci/ lepſzy kwiath ktory ku żołtoſci
28:
ieſt podobny/ ſmaku ieſth oſtrego
29:
z małą gorzkoſcią, Muſzkát cżár
30:
ny albo ſmiady ktori oſtrego ſma
kolumna: b
grafika
1:
ku w ſobie niema/ ten nieieſt vży=
2:
tecżny.
3:
¶ Wino Muſzkatowego kwia= B
4:
tu/ ieſt vżytecżne dla potwierdze=
5:
nia nieſtrawnego żołądka.
6:
¶ Też mozg potwierdza gdy gi C
7:
będzieſz maſtikował w vſciech/ A
8:
proch iego w karmiach pożiwany
9:
ſercze mdłe poſila y Kordijakę oddala.
10:
Capitulum 18. grafika
11:
Nux Muſcata.
12:
Muſzkatowy orzech.
O rzaczach.

kolumna: c
grafika
1:
A
O
Rzech Muſzkathowy
2:
ieſth ciepły y ſuchy w
3:
wtorim ſtopniu/ ieſth
4:
owocz zdrzewa iedneo
5:
ktore roſcie w Indijey, Ieſth ſma=
6:
ku oſtrego/ poſilaiączego, trawią
7:
czego/ Ieſt owocz ważny/ á ktory
8:
z ſiebie prochu niewypuſzcża kiedy
9:
gi łamieſz/ then ma być obierany
10:
iako lepſzy.
11:
B ¶ Kto gi poranu iada/ żołądek
12:
poſila, á dobrą barwę liczu vcży=
13:
ni/ á to ieſt cżęſto doſwiadcżono.
14:
¶ Wino Muſzkatowego orze=
15:
chu/ przycżyniwſzy trochę maſtiki
16:
żołądek zaziębiony y inſze wnętrz
17:
noſci zagrzewa y poſila.
18:
Capitulum 19.
kolumna: d
1:
Piper. Pierſz.grafika
2:
P
Ierſz ieſt gorączy ma A
3:
ło nie w cżwartim ſto
4:
pniu/ á ſuchy okhoło
5:
wtorego ſtopnia, Ieſt
6:
Perſz troiaki/ Ieden cżarny ktori
7:
zową Melano piper/ Tenże ieſth
8:
nalepſzy y na korzennieyſzy/ Dru=
9:
gi zową długim Pieprzem, Trzeci
10:
Pierſz ieſt biały, Ten zową Lenko
11:
Piper/ Ieſt owocz z iednego drze=
12:
wa ktore roſcie w Indijey/ Nie=
13:
ktorzy powiedaią iżby Pierſz cżar
14:
ny ſie ſtawał dla warzenia/ albo
15:
dla teo iż gdi gi maią zbierać tedi
16:
zapalą one drzewko ktore ieſt iako
17:
by żytho na kthorym Pierſz roſcie

strona: 11

Zamorzskich.Liſt 11.

kolumna: a
1:
dla wypędzenia wężow kthorych
2:
barzo wiele bywa miedzy Pieprzē
3:
á tak dla oneo ognia ſtaie ſie cżar
4:
nym y zmarſzcżonym iako wida=
5:
my/ á Ieſt napodleyſzy.
6:
Cżarny Pierſz má moc roſpądza
7:
iączą naprzod/ potym trawiączą
8:
Ale Pierſz biały y długi nietak do
9:
brze trawi.
10:
B ¶ Pierſz w karmiach pożiwany
11:
cżyni dobre trawienie żołądkowi,
12:
Ale ludziem ktorzy ſą kolerycżneo
13:
przyrodzenia y krewnego: niedo=
14:
brze ſnim cżęſtho iadać/ abowiem
15:
ie wyſuſza y krew wnich pali, á tak
16:
potym trąd na liczu ſie dla niego
17:
działa.
18:
Capitulum 20. grafika
19:
Reuponticum.
20:
A
R
Euponticum ieſt po=
21:
dobne Reubarbaro á
22:
to czo ſie thycze wną=
23:
trza/ Ieſt ciepłe y ſu=
24:
che/ Ma mocz wyczyſciaiącą dla
25:
ſmaku cirpniączego,
26:
B ¶ Ma mocz pędzączą vrynę z
27:
inſzemi wilkoſciami/ á to dla ſwo
28:
iey gorzkoſci.
29:
C ¶ Wino w ktorymby było vwa
30:
rzono to korzenie á przilać ku nie=
31:
mu ſoku włoſkieo kopru/ á trochę
kolumna: b
grafika
1:
oczukrowawſzy/ ktoby miał twar
2:
doſć na ſlezionie albo w watrobie
3:
z zimney przycżyny, ieſt barzo do=
4:
bre ku piciu/ poranu trunek/ wie=
5:
cżor drugi.
6:
¶ Też proch tego Reuponticum D
7:
z miodem cżyſtym zmieſzany/ kto
8:
by miał chrobaki w żywocie/ zabiia ie.
9:
¶ Też vcżyń plaſtr z prochu teo E
10:
to korzenia/ z oliwą/ á z woſkiem
11:
przyłożyſz gi na mdły żołądek ieſt
12:
li gi chczeſz poſilić.
13:
Capitulum 21. grafika
14:
O Sandalech.
B iiij
O rzeczach

kolumna: c
grafika
1:
A
S
Andalij ſą Zimne w
2:
trzecim ſtopniu/ á ſu=
3:
che w wtorim ſtopniu
4:
A ieſt gich rodzay tro
5:
iaki/ to ieſt Iedny ſą białe/ Dru=
6:
gie ſą iakoby cżyrwone/ Thrzecie
7:
ſą prawie żołte/ á ty ſą nalepſze/
8:
Potym cżyrwone/ A potym białe.
9:
B ¶ Są vżythecżne naprzeciwko
10:
beleſciam żołądkowym y wątro=
11:
bnym ktora bywa z koleri cżyrwoney.
12:
C ¶ Cżyrwone Sandali ſą zim=
13:
nieyſze niżli bałe y niżli żołthe/ A
14:
ſą też barzo vżytecżne/ abowiem
15:
gdy ſie wilkhoſci ze krwią ciągną
16:
do kthorego cżłonku bolączego á
17:
mdłego/ Tedy ty Sandali zaſta=
kolumna: d
1:
nawiaią j powciągaią płynienia
2:
¶ Są theż dobre naprzeciwko D
3:
kordijacze ktora bywa w febrze/ á
4:
to gdy proch Sandalow rozmą=
5:
ciſz w mlecżowey wodcze/ á wtim
6:
chuſthecżkę rozmocżywſzy przyło=
7:
żyſz na ſercze/ á kto ma wątrobę
8:
zapaloną/ tedy y na wątrobę tho
9:
lekarzſtwo znamienicie pomoże.
10:
¶ A gdy przoch Sandalow z= E
11:
mieſzaſz ſtrochą Kanfory, z wodką
12:
rożaną/ á rozmocżywſzy w thym
13:
chuſtecżkę przyłożyſz ſobie na ſkro
14:
nie/ boleſć głowy vſmierza ktora
15:
z gorączey przycżyny przychodzi.
16:
¶ Theż proch Sandalow cżyr= F
17:
wonych zmieſzany zwodką pſinko
18:
wą/ albo kurzey nogi/ á wtym ro
19:
zmocżywſzy chuſtę przykładay na
20:
bolącze nogi.
21:
Capitulum 22. grafika
22:
O Lepie.
23:
I
Emioło roſcie na drze A
24:
wie Dębowym/ y na
25:
Gruſzkowym drzewie,
26:
Dębowe Iemioło ieſt
27:
nalepſze á możeſz ią w
28:
zielonoſci długo zacho
29:
wać/ Ma mocz ſubthylizuiączą/
30:
przyciągaiączą y roſpądzaiącżą

strona: 12

Zomarzskich.Liſt 12.

kolumna: a
grafika
1:
A zwłaſzcża ta ieſt nalepſza ktora
2:
ieſt ſwieża/ gładka/ wnątrz blada
3:
á ze wnątrz zielona/ Zagrzewa/
4:
ale nierychło/ maiącz w ſobie wil
5:
gotnoſć zbytnią/ odmiękcża wrze
6:
dzienicze y cżyni w nich rychło ro
7:
pę/ á to gdy zmieſzaſz Iemiołę ie
8:
dnako z żywiczą ſoſnową.
9:
B ¶ Też Leṕ ſtey tho Iemioły/ z
10:
woſkem pod iedną miarą zmieſza
11:
ny/ á trochę mniey ſoſnowey ży=
12:
wicze ktemu przicżyniwſzy/ ſtego
13:
będzieſz miał maſć kthora ieſt od=
14:
miękcżaiąca j roſpądzaiąca wſzel
15:
kie twardoſci/ á zwłaſzcża ſlezio=
16:
ny/ y też ktore bywaią na cżłon=
17:
koch v nog albo v rąk, Iako v lu
18:
dzi franczowatych guzy: na ktore
19:
możeſz przykładać tey przerzecżo=
kolumna: b
1:
ney maſci przycżyniwſzy oliwy al=
2:
bo kacżego ſmalczu/ odmiękcża y
3:
roſpądza guzowatą twardoſć.
4:
Capitulum 23. grafika
5:
Zinziber. Imbir. grafika
6:
I
Mbir ieſth ciepły w A
7:
thrzecim ſthopniu/ á
8:
wilgotny w pirwſzim
9:
Roſcie imbier za mo
10:
rzem á zwłaſzcża w Indijey.
11:
¶ Wino w ktorymby był vwa= B
12:
rzony Imbier z Figami ſuchemi,
13:
y z rozynkami/ ieſt pomoczne na=
14:
przeciwko cięſzkoſci pierſi, y naprze
O rzeczach Zamorzskich.

kolumna: c
1:
ciwko kaſzlowi, ktori z zimney przi
2:
czyny pochodzi.
3:
C ¶ Też proch Imbirowy z Figa
4:
mi zmieſzany, á vtłocżony w moż
5:
dżerzu/ Ieſt też vżitecżny naprze=
6:
ciwko tymże przerzecżonym chorobam.
7:
D ¶ Też gdy vwarzyſz Imbier w
8:
winie z kminem/ á tego ſie napi=
9:
ieſz boleſci żołądkowe y inſzech w=
10:
nętrznoſci vſmierza kthore z wia=
11:
trow oſtrich bywaią.
12:
E ¶ T heż proch Imbierowy Na
13:
bawełnę wpuſzcżony/ á ktho ma
14:
wydymanie chciwoſć na ſtholecz
15:
przez vcżynku/ przyłoż tę Baweł=
16:
nę y ſtym Imbirem na ſtolecz/ o
17:
deydzie ta choroba.
18:
F ¶ Też wten cżas gdy ktory cżło
19:
wiek padnie na ziemię dla niemo=
20:
czy Swiętego walantego/ włoż
21:
tartego Imbiru w nos dla kicha=
22:
nia: ktore ieſt barzo pomoczne na
23:
tę chorobę.
24:
G ¶ Też Imbier z miodem przy=
25:
prawiony/ ieſt więczey zagrzewa=
26:
iączy niżli z czukrem przyprawio=
27:
ny/ Acżkolwiek oboy ieſth dobry
28:
tym ktorzy ſą ſkłonni ku paraliżo
29:
wi, y też tym ktorzy ſą zimnego á
30:
flegmiſtego żołądka.
31:
Czwartha cżęſc o O-
32:
woczoch y o naſie=
kolumna: d
1:
niu rozmagitim
2:
ktore z zioł po
3:
chodzą.
4:
Capitulum 24. grafika
5:
Amigdale. Migdały. grafika
6:
M
Igdały ſlodkie ſą cie= A
7:
płe j wilgotne w pirw
8:
ſzym ſthopniu/ á zaſię
9:
gorzkhie Migdały ſą
10:
ciepłe y ſuche w w torim ſtopniu,
11:
Gorzkie ſą więczey pożiteczne ku
12:
lekarzſtwam niżli ſlodkie, A ſlod=
13:
kie więczey vżytecżne ku iedzeniu/

strona: 13

O owoczech.Liſt 13.

kolumna: a
1:
B ¶ Gorzkie migdały ſą dobre na
2:
przeciwko kaſzlowi/ y naprzeciwko
3:
dychawiczy kthora z zimney przy=
4:
cżyny pochodzi/ Tym obycżaiem
5:
vżywaiącz/ Stłucż Migdały w
6:
możdżerzu á prziłoż knim czukru
7:
A thak gich pożyway/ czo dwa o=
8:
rzechy włoſkie w zaważą.
9:
C ¶ Oleiek z gorzkich Migdałow
10:
ieſt dobry naprzeciw głuchoſci/ I
11:
też gliſty z żywota wypądza y v=
12:
marza ktho by ie natſzcżo iadał/
13:
albo ſnich vcżynić plaſthr á przy=
14:
łożyć na zywot proſto na pępek.
15:
D ¶ Theż wywodzi paniam mie=
16:
ſięcżną chorobę/ to ieſt gdy vcży=
17:
niſz cżopek zbawełny á rozmocziſz
18:
gi w tym oleyku/ kthory włoż do
19:
macicze na nocz.
20:
A ieſtli go wiele wezmieſz po obie
21:
dzie Tedy wyciſka pokarm z żo=
22:
łądka á rychło cżyni ſtolecz.
23:
E ¶ Też ſlodkie Migdały ſą do=
24:
bre ku iedzeniu/ thak w polewkach
25:
iako czukrem oblecżone/ Y marci
26:
pany z czukrem vcżynione ſą bar
27:
zo dobre ſmacżne á roſkoſzne ku ie
28:
dzeniu/ Wſzelkim obycżaiem cżło
29:
wieka tucżą/ krew dobrą cżynią/
30:
żołądka nieobciążaią/ wolne od=
31:
dychanie pierſiam daią/ A nawię
32:
czey oleiek zſlodkich Migdałow v
33:
cżyniony/ ieſt dobry na cięſzkoſć y
34:
na bolenie pierſi, ciepło pomazaw
35:
ſzy pierſi.
kolumna: b
1:
¶ Też boleſci wſzelkie y zatwar= F
2:
działoſci macicze lecży z wierzchu
3:
pomazawſzy/ y też Peſſarium/ to
4:
ieſth z bawełny cżopek vcżyniwſzy
5:
á w onym oleyku rozmocżywſzy/
6:
włoż do macicze na nocz vwiąza
7:
wſzi nicią iedwabną za koniecz, o=
8:
dejdzie bolenie za tim lekarzſtwem
9:
Capitulum 25. grafika
10:
Citonia. Pigwy. grafika
11:
P
Igwy ſą rozmagite/ A
12:
Iedny ſą ſlodkie/ dru
13:
gie takiego ſmaku ia=
14:
ko leſne iabłka niedo=
15:
zrzałe, A drugie ſą maiącze w ſo=
O owoczoch.

kolumna: c
1:
bie cirpnoſć/ Cżwarte ſą kwaſne
2:
Ty Pigwy ktore ſą ſlodkie maią
3:
w ſobie nawiętſzą wilgotnoſć/ A
4:
le kwaſne y inſze ſą więczey zimne
5:
B ¶ Maią mocz ſthulaiączą ran
6:
á bronią płynienia Wilkhoſci do
7:
wrzodow/ á to na przodku.
8:
C ¶ Też vmocznia vſtka żołądko
9:
we/ á kto ma biegunkę: zaſtana=
10:
wiaią.
11:
D ¶ Oleiek Pigwiany też ieſth na
12:
ty przerzecżone rzecży vżitecżny.
13:
E ¶ Naſienie Pigwiane ieſth od=
14:
miękcżaiącze przez żadnego zaci
15:
ſkania.
16:
F ¶ Oleiek Pigwiany ieſth dobry
17:
na roſpadliny khthore bywaią od
18:
mrozu yteż na kroſty ſwierzbiące
19:
G ¶ Sok Pigwiany ieſt vżytecż=
20:
ny tym ktorzy krwią pluią. A na
21:
ſienie ochrapienie gardła/ y cięſz=
22:
koſć pierſi: oddala.
23:
H ¶ Też wraczanie zbytnie zaſta=
24:
nawiaią y pragnienie oddalaią, y
25:
chmiel z głowy wypądzaią.
26:
I ¶ Syrop Pigwiany też naprze
27:
ciw tymże chorobam ieſth pomoczny.
28:
K ¶ Też Lektwarz vcżyniony z pi
29:
gwow/ Ktory zową lekarze y ap
30:
tekarze Dijacitoniton/ Ieſt bar=
31:
zo dobry naprzeciw kakdey biegun
32:
cze/ przed obiadem w poł godziny
33:
wzięty/ a po obiedzie iedziony, nie
34:
dopuſzcża dymom z żołądkha do
35:
głowy wſtępować.
kolumna: d
1:
¶ Takież też ſama Pigwa vpie L
2:
cżona á potim z czukrem iedziona
3:
takież cżyni/ Iedno iż Dijacito=
4:
niton Lekthwarz vczyniony ieſth
5:
ſmacżnieyſzy y żołądkowi poſile=
6:
nie więtſze daie.
7:
¶ Theż Pigwy w wodzie vwa= m
8:
rzone, ſkogo ielita wychodzą wley
9:
tey wodki kliſterą weń/ Thakież y
10:
maciczę wychodzączą wciſka na
11:
ſwe mieſtcze, macżaiącz chuſthę y
12:
przykładać tam na to mieſtcze pir
13:
wey ią ręką włożywſzy tam gdzie
14:
ma być/ á tho cżynią pigwy dla
15:
ſwey wielkiey kwaſney cirpnoſci.
16:
¶ Też ſirop Pigwiany kthory w N
17:
aptekach cżynią/ ieſt barzo dobry
18:
ludziem ktorzy chęci khu iedzeniu
19:
niemaią, natſzcżo łyſzkę albo dwie
20:
połykany: czyni wielkhą chęć khu
21:
iedzeniu.
22:
Capitulum 26. grafika
23:
Capparis. Kapari.
24:
K
Apari ſą ciepłe y ſu= A
25:
che w wtorim ſtopniu
26:
Korzenie/ ſkorki/ liſcie
27:
Owocz/ y kwiatki ka
28:
parowe/ wchodzą w lekarzſkie rzecży.
29:
¶ Ma mocz pothwierdzaiączą B

strona: 14

O owoczach.Liſt 14.

kolumna: a
grafika
1:
żołądek y pobudza chciwoſć ku ie
2:
dzeniu/ wąthrobę y ſlezionę zem=
3:
dloną potwiezdza y twardoſci ich
4:
oddala/ á zwłaſzcża wino w ktho=
5:
rymby były vworzone ſkorki Ka=
6:
parowe/ Ieſt vżitecżne na ty prze
7:
rzecżone cżłonki y niemoczy/ Ieſt
8:
proch vżytecżny z ſkorek Kaparo=
9:
wych weſpołek z prochem, Bagni
10:
ſkowych ſkorek á z czukrem/ zmie=
11:
ſzawſzy ty rzecży: pożyway gich.
12:
C ¶ Też naprzeciw gliſtam owocz
13:
Kaparowy iedzony: wypądza ie z
14:
żywota, y ſleziony ſkazi naprawia
15:
D ¶ Też przeciw kolicze/ Wezmi
16:
poł funta ſkorek Kaparowych po=
17:
warz gich wſoku Chebdowego ko
18:
rzenia/ á potym dobrze oczukruy
19:
iż będzie ſtego iakoby ſirop/ ktoreo
kolumna: b
1:
poranu y przed wieczorem ſie na=
2:
pijay, Ieſt też ten ſirop na boleſci
3:
cżłonkow dobry.
4:
¶ Też proch z korzenia Kaparo= E
5:
wego wzięti pod miarą ſzeſć łyżek
6:
ſrebrnych/ Ruty liſtkow iey dobrą
7:
garſć/ vtłukſzy rutę cżyſcie/ zmie=
8:
ſzay z Kaparowym korzeniem iuż
9:
też na proch vtłucżonym, á potim
10:
wezmi poł kwarty winnego ocztu
11:
albo trochę więczey/ potym włoż
12:
then proch kaparowy z oną ruthą
13:
miałko vtłucżoną do oneo ocztu,
14:
y przywarz onego tak długo iako
15:
by trzy pacierze ſpiał/ Thedy ktho
16:
ma bolenie w lewym boku w ſle=
17:
zionie/ albo krę/ albo natwardze=
18:
nie/ Rozmocżywſzy modri ſukien
19:
ny płath w onym oczcie/ przyłoż
20:
na on bok lewy na ſlabiznę y na
21:
ziobro żołądka nietykaiącz/ roſpę
22:
dziſz onę krę/ thwardoſć y bolenie
23:
odejdzie, á ſtolczy niecżyſtoſci iako
24:
purguciją z ciebie poydą, A to ieſt
25:
nauka Auicenny iuż cżęſtho kroć
26:
ſkuſzoua.
27:
¶ Takież też Kapari z oczthem F
28:
á z oliwą y z drobnemi rozynka=
29:
mi iedzone/ ſlezionę pothwierdza=
30:
ią y chęć ku iedzeniu cżynią.
31:
¶ Też oleiek Kaparowy w apte G
32:
khach cżynią/ na thwardoſci y na
33:
bolenie ſleziony ieſt doſwiadcżony
34:
gdi nim ſleziona ciepło będzie kiel
35:
ko razow namazana.
C
Y o naſieniech.

kolumna: c
1:
Capitulum 27. grafika
2:
Caſtanee. Kaſztany.grafika
3:
A
K
Aſztany ſą zimne oko
4:
ło pirwſzego ſtopnia/
5:
barzo małą ciepłoſć
6:
w ſobie maiącz/ Kto
7:
by ie chciał przyrownować do żołę=
8:
dziu/ tedy w nich naydzie więtſzą
9:
łacznoſć ku ſthrawieniu/ ale pier=
10:
ſiam ſą niedobre, á thak kaſzel po=
11:
budza/ y boleſci głowy dla ſwoiey
12:
nieſtrawnoſci przywodzą. Ale pie
13:
cżone ſą lepſze á niemaią thakiey
14:
złoſci/ iedno iż cżynią zatwierdze
15:
nie żywotha z nadymaniem wiatrow.
kolumna: d
1:
Capitulum 28. grafika
2:
O Figach y o Pine=
3:
ach/ to ieſt o ſzyſz=
4:
kach/ y o rozyn
5:
kach. grafika
6:
F
Igi ſą dwoiakie, ſwie= A
7:
że y ſuche/ Swieże ſą
8:
małey moczy dla wil=
9:
koſci gich zbytniey/ ſu
10:
che Figi ſą lepſze y mięſnieyſze, ich
11:
mocz ieſt zagrzewaiącza około pir
12:
wſzego ſtopnia/ á więtſzey ſuchoſci.

strona: 15

O owoczach.Liſt 15.

kolumna: a
1:
B ¶ Też maią mocz trawiączą y
2:
roſpądzaiączą twardoſci wrzedli=
3:
wych/ á zwłaſzcża gdy ie ſtłucżeſz
4:
z mąką ięcżmiēną, albo z oſrzod=
5:
ką białego chleba miodu przeſneo
6:
przyłożywſzy/ Theż odmiękcżaią
7:
żywot y ſtolcze czynią.
8:
C ¶ Też woda w ktorey vwarzyſz
9:
Figi/ ieſth podobna w czy wo=
10:
dzie miodowey.
11:
D ¶ Figi ſuche ſą dobre khu iedze=
12:
niu/ ale pragnienie cżynią/ ochra=
13:
pienie y cięſzkoſć w pierſiach od=
14:
dalaią/ Y też boleſci miechierzo=
15:
we, nyrcżane, vſmierza/ á cżynią
16:
dobrą barwę na liczu.
17:
E ¶ Też gdy vwarzyſz Figi z Izo
18:
zopem w proſthey wodzie/ á oczu=
19:
krowawſzy napijay ſie iey dla dy=
20:
chawicze y dla ochrapienia/ Nyr=
21:
cżanych j miechierzowych niemo
22:
czy y dla kaſzlu zaſtarzałego/ y bo
23:
leſci płucz vſpokoia.
24:
A ¶
P
Inee/ to ieſth zamorzſkie ſzyſzki
25:
Są ciepłe y wilgotne w pirw
26:
ſzym ſtopniu, dichawicżnym y tim
27:
ktorzy ſuchoty maią: ſą barzo dobre.
28:
B ¶ Maią też mocz wycżyſciaią
29:
czą/ odmiękhcżaiączą/ y odwilża=
30:
iączą/ ſą dobre thym ktorzy maią
31:
boleſć w płuczach y w pierſiach.
32:
Capitulum 29.
kolumna: b
1:
Iuiube s ſebeſten. grafika
2:
I
Viube ſebeſten ſą o= A
3:
wocze ciepłe y wilgo=
4:
tne/ A zwłaſzcża Iu=
5:
iube maią włoſnoſć
6:
oddalania oſtroſci krwie ktora by=
7:
wa z ophitoſci koleri/ ſlużą też do
8:
brze pierſiam/ płucam, boleſciam
9:
nyrkowym/ miechierzowym/ Ie=
10:
dno iż żołądkowi nie ſą dobre/ a=
11:
bowiem mały pokarm z ſiebie da
12:
ią/ á ſtrudnoſcią ſie trawią, w fle
13:
gmę ſie obraczaiącz.
14:
¶ Serapio Sebeſten ieſt mier B
15:
ne w ciepłoſci y w zimnoſci/ Od=
16:
miękcżaią żywot tym ktorzy mie=
17:
waią gorącżki/ Y naprzeciw kaſz=
18:
lowi ktori z gorączoſci przychodzi
19:
ſą dobre.
C iiij
Y o naſieniech.

kolumna: b
1:
C ¶ Reumę też ciepłą y gorącoſć
2:
vriny oddalaią ktora z oſtrey wil=
3:
koſci kolericżney bywa.
4:
D ¶ Też aptekarze ſtego zamorz
5:
ſtiego owoczu ſebeſten rzecżonego
6:
cżynią barzo wdzięcżny y vżitecż
7:
ny lektwarz ktory thym imieniem
8:
zową, to ieſt Electuarium de Se
9:
beſten/ poſpolicie doctorowie daią
10:
ten Lektwarz ludziem ktorzy ma=
11:
ią febre tercijanę, á nawięcey dzie
12:
ciem y paniam brzemiennym/ bo
13:
ieſt rzecż nicz nieprzikra, może być
14:
dany tak z czukrem albo z wodka
15:
mi, z Mlecżową, z podrożnikową
16:
z Boragową. Miara iego vncija
17:
czała/ á to młodemu cżłowieko=
18:
wi/ ale ſtharemu dzieſięć dragm
19:
możeſz dać/ A wſzakoż otho maſz
20:
Receptę do apteki na febrę terci=
21:
ianę. Wezmi Electuarium de Se
22:
beſten ſiedm dragm/ Electhuariū
23:
da ſucco Roſarum dwie dragmie,
24:
Miodku Rożanego poł vncijey/
25:
Wodki podrożnikowey/ Borago=
26:
wey/ Mlecżowey/ rowno po vn=
27:
cijey/ Vcżyń trunek dayże tho na
28:
ſwitaniu ciepło wſzitko razem wy
29:
pić, może vſnąć iedno ſie niepocić
30:
A w ſzeſć godzin pothym ieſć/ ale
31:
nie tego dnia ma być brano to le=
32:
karzſtwo kiedy ieſt febra/ ale kiedy
33:
iey niemaſz.
kolumna: d
1:
Capitulum 30.grafika
2:
Pruna Damaſcena.
3:
Sliwki węgierskie. grafika
4:
S
Liwki ſą zimne y wil= A
5:
gotne/ á ſą dwoiakie
6:
Iedny ſą cżarne/ dru
7:
gie cżyrwone/ ty ſliw
8:
ki ktore ſą cżarne á przytwardſze/
9:
ſą lepſze/ Maią mocz chłodzącżą
10:
y odmiękcżaiączą wnętrznoſci/ á
11:
tak w gorączych febrach ſą dobre.
12:
Capitulum 31.

strona: 16

O owoczoch.Liſt 16.

kolumna: a
1:
Aniſium. Anyz. grafika
2:
A
A
Nyż ieſth ciepły y ſu=
3:
chy wtczecim ſtopniu
4:
Ieſt to naſienie ſlod=
5:
kie z niekthorego ziela
6:
ktore tymże imieniem zową/ Ma
7:
mocz thrawiączą/ roſpądzaiączą
8:
wiatrow.
9:
B ¶ Rzyganie ktore z nieſtrawno=
10:
ſci żołądkha przychodzi/ gdy ie v=
11:
warzyſz w winie przyłożywſzy ma
12:
ſtyki/ Cinamonu/ á tego ſie pora=
13:
nu maſz natſzcżo napijać.
14:
C ¶ Też przyrodzoną chorobę pa=
15:
niam wypądza/ to ieſt gdy vwa=
16:
rzyſz Anyż w winie/ a k temy pry=
17:
łożyſz czo dwa złote zaważy Tri=
kolumna: b
1:
feram magnam, To ieſt lektwarz
2:
ktory w aptecze cżynią.
3:
¶ Theż naprzeciwko zathkaniu D
4:
wąthrobnemu y ſleziony/ Anyż z
5:
ieleniemi ięzyki vwarzony w wo=
6:
dzie: pomaga/ Naſienie męſzcży=
7:
znam mnoży y w pierſiach mleko
8:
Capitulum 32.grafika
9:
Laurus. Bobek. grafika
10:
B
Obek Ieſth owocz z A
11:
Bobkowego drzewa,
12:
Liſcie Bobkhowe w
13:
chodzi w lekarzſtwa,
14:
Są ciepłe y ſuche/ Iądrka bob=
C iij
Y o naſieniech.

kolumna: c
1:
kowe mocznieyſze ſą/ á dla ſwoiey
2:
korzennoſci maią mocz potwier=
3:
dzaiączą/ roſpądzaiączą/ y thra=
4:
wiączą wiatrow.
5:
B ¶ Owocz Bobkowego drzewa
6:
na proch ſtłucż ony / á pothym na
7:
panewcze zagrzany/ á na głowę
8:
poſypany, flegmę wyſuſza y mozg
9:
potwierdza, Albo w worek zawią=
10:
zawſzy á na głowę przykładay.
11:
C ¶ Też naprzeciw nieżytowi zim
12:
nemu/ warz bobek z rożą w garn
13:
czu zalepiwſzy/ á potym trzymay
14:
nos nad oną parą na nocz y po=
15:
ranu/ á pothym ſobie oną wodą
16:
vmyj licze y cżoło.
17:
D ¶ Theż oleiek Bobkowy boleſci
18:
żołądkowe vſpokoia kthore z zim=
19:
noſci pochodzą/ Iteż przeciw bo=
20:
leſciam nożnym ieſth dobre liſcie
21:
Bobkowe vwarzone w wodzie á
22:
tym nogi naparzać/ Iteż macice
23:
potwierdza y wycżyſcia/ yteż po=
24:
cżęcie richłe ſprawuie. Pandecta/
25:
Platearius o tym ſwiadcżą.
26:
Capitulum 33. grafika
27:
Cubebe. Kubeby.
28:
A
C
Vbeby ſą ciepłe y ſu=
29:
che miernym obycża=
30:
iem, Ieſth owocz z ie=
31:
dnego drzewa ktore w
kolumna: d
grafika
1:
Indijey roſcie Podobny pieprzu
2:
białymu/ Potwierdza cżłowieka
3:
mdłego á nawięcey z wodką Bo
4:
ragową.
5:
¶ Wino Cubebow ieſth dobre B
6:
tym ludziem ktorzy kordijakę ma=
7:
ią/ y też naprzeciwko rzuczawce y
8:
naprzeciw zimney remie/ á to Cu
9:
beby na czukhrze przyprawione (w
10:
aptekach naydzieſz) y ſama wonia
11:
ieſt vżytecżna naprzeciw tym cho=
12:
robam/ mozg y pamięć poſilaią/
13:
Są ciepłe y ſuche w wtorym ſtopniu.
14:
Capitulum 34.

strona: 17

O owoczechLiſt 17.

kolumna: a
1:
Faba. Bob. grafika
2:
A
B
Ob ieſth zimnego á
3:
ſuchego przirodzenia
4:
Poki zielony, tedi ieſt
5:
wilgotni wpierwſzim
6:
ſtopniu/ á mało tucży/ grube wil
7:
koſci cżyni/ á żołądek obraża/ gru
8:
bą krew cżarną/ to ieſt melanko=
9:
liją cżyni/ y dymy miąſzſze/ á prze
10:
to mozgowi ieſt niedobry dziwne
11:
ſny nań przywodzącz/ á wſzakoż
12:
dobrze vwarzony nietak ieſth ſzko=
13:
dliwy.
14:
B ¶ Też woda w ktorey wre Bob
15:
licze cżyſci/ á ieſzcże lepiey gdy kro
16:
chmalu przyłożyſz.
17:
C ¶ Wodkha z kwieciá Boboweo
18:
ocży wyiaſnia.
kolumna: b
1:
Capitulum 35. grafika
2:
Fenum grecum. grafika
3:
F
Enum grecnm ieſth A
4:
ciepłe y ſuche, Ma ſtu
5:
laiączą mocz/ Thra=
6:
wiączą/ y odmiękcżaiączą.
7:
¶ Aby ſie wrzedzienicza rychło B
8:
zebrała/ Wezmi mąki teo fenum
9:
grecum á zmieſzay ie z żołthkiem
10:
iaiecżnym/ á tego prziłoż na wrze
11:
dzieniczę. A gdi tę mąkę zmieſzaſz
12:
z terbentiną á z żołtkiem/ tedy ſie
13:
wnet przepuknie wrzod/ á gdy khu
14:
thym rzecżam przycżyniſz mąkhi z
C iiij
Y o naſieniech.

kolumna: c
1:
naſienia lnianeo/ z naſieniem wy=
2:
ſokiego mlecżu/ będzie lepiey.
3:
C ¶ Też gdy vwarzyſz mąkę Fe=
4:
nu greci z mąkhą lnianego naſie=
5:
nia/ y theż z naſieniem wyſokiego
6:
ſlazu/ thak iż ſtego vcżyniſz plaſtr
7:
ktory przykładay na bolączy żołą
8:
dek/ y theż na opuchlinę cżłonku
9:
taiemnego męſkieo/ boleſć vſmierzyſz.
10:
Capitulum 36. grafika
11:
Semen lini. Lniane
12:
naſienie. grafika
kolumna: d
1:
N
Aſienie lniane ieſt cie A
2:
płe w pirwſzym ſtho=
3:
pniu, wilkoſci y ſucho
4:
ſci mierney/ żołądko=
5:
wi ieſt niedobre dla cżynienia wia
6:
trow/ ale vrinę pędzi, kaſzel vſmie
7:
rza/ y pierſi cżyſci z niecżyſthoſci
8:
flegmiſtych/ á to gdy go kto w po
9:
trawach pożywa.
10:
¶ Albo theż mąka ſthnego naſie= B
11:
nia zmieſzana z mąką Fenigreci/
12:
z maſlem maiowym/ á thego na=
13:
mazawſzy na chuſtę ciepło/ przy=
14:
łoż na cięſzkhoſć pierſi/ przez nocz
15:
vznaſz pomocz.
16:
¶ Też ten plaſtr ieſt dobry przy= C
17:
kładać gi na cżłonki w ktorych pa
18:
nuie kurcż, Prawie ieſt podobne w
19:
moczy naſieniu Fenugrekowemu
20:
Capitulum 37.
21:
Lupinus.
22:
L
Vpinus ieſt ciepły á A
23:
ſnchy w trzecim ſtop=
24:
niu/ Ma mocz vrinę
25:
pędzączą/ á ſą dwo=
26:
iakie/ Iedny ſą ſlodkie/ á drugie
27:
gorzſkie/ Ty ktore ſą gorzſkie wię=
28:
czey ſie godzą ku lekarzſtwu.
29:
¶ Mąka ſtych gorzſkich Lupi= B
30:
now zmieſzana z miodem/ ieſt do=

strona: 18

O naſieniu.Liſt 18.

kolumna: a
grafika
1:
bra ku iedzeniu tym ktorzy gliſthy
2:
maią w żołądku albo w ielitach/
3:
á gdy knim przyłożyſz ſoku pioły=
4:
nowego, tedy będzie lepiey.
5:
C ¶T eż plaſtr vcżyniony z mąki
6:
thych Lupinow gorzſkich z ſokiem
7:
piołynowym/ á ſthrochą cżarney
8:
Heleny/ ſthego vcżyniwſzy plaſtr
9:
przyłoż gi na żywoth dziecięciu/
10:
gliſty tym wypędziſz.
11:
D ¶ Wino w ktorymby był vwa=
12:
rzony Lupinus/ Ieſth dobre thym
13:
w ktorich ſie opuchlina mnoży w=
14:
nętrzna/ I theż naprzeciw zatka=
15:
niu wątroby y ſleziony z ſthrony
16:
zimney przycżyny.
kolumna: b
1:
Capitulum 38. grafika
2:
Milium. Proſo. grafika
3:
P
Roſo ieſt zimne w pir A
4:
wſzim ſtopniu á ſuche
5:
w wtorym ſtopniu.
6:
Mocz thego naſienia
7:
ieſt wyſuſzaiącza/ á przeto zaciſka
8:
żiwot wyſuſzaiąc gi, ale zewnątrz
9:
Proſo przyłożone/ chłodzi á wy=
10:
ſuſza więczey.
11:
¶ Ieſth rzecż nietucżna Proſo/ B
12:
Biegunkę zaſtanawia/ zagrzaw=
13:
ſzy go na panwi y naſypać w wo=
14:
rek/ á on worek ciepło przykładać
15:
na żywot/ thedy zaſtanawia bie=
O owoczech

kolumna: c
1:
gunkę/ á vrinę pędzi ku wyſzciu.
2:
C ¶ Też Proſo z ſolą na panwi za
3:
grzane/ á w chuſtę wſypane, koli=
4:
kę vſmierza tak ciepło na mieſtcze
5:
gdzie ieſt kłocie przyłożone.
6:
Capitulum 39. grafika
7:
Nux vſualis. grafika
8:
ORzechi włoſkie ſą go
9:
rącze w trzecim ſtop=
10:
niu/ á ſuſzą w wtho=
11:
rym/ żołądkowi zim=
12:
nemu Ieſth dobry y pożythecżny
13:
pokarm/ Gorączemu żołądkowi
14:
w Kolerę ſie obraczaią/ á Dymy
15:
ſnich wzgorę wſtępuią/ átak ocżi
16:
zaćmiewa y boleſć głowy cżynią
kolumna: d
1:
z zawraczaniem/ Też cżynią piſz=
2:
cżenie w vſzu.
3:
¶ Rano z rutą oſoliwſzy y z fi= B
4:
gami iedzone/ iadom y trucinam
5:
ſie przeciwi/ á ſtłucżone z rutą á z
6:
ſolą, vkąſzenie od iadowitego cżeo
7:
goij/ y iad wyciąga kiedy przyło=
8:
żyſz na ranę.
9:
¶ Stare Orzechy maſthnieyſze C
10:
á ku iedzeniu gorſze/ głowę z gorą
11:
czoſci obciążaią/ oczy zaćmiewa=
12:
ią/ młode nie tak ſzkodzą.
13:
¶ Też ſtłucż orzechy á przyłożić D
14:
na ociekłoſć czyczkow/ ſcieńcża ie
15:
Skora włoſkiego orzecha vſuſzo=
16:
na, á na proch ſtłucżona ten proch
17:
wyſuſza bez kąſania/ Liſthy iako y
18:
ſkora/ cżyrwoną biegunkę zaſta=
19:
nawiaią/ Sok z liſcia wpuſzcżo=
20:
ny w vcho, gnoy ſnich iako y wirz
21:
bowy wyſuſza. Popioł they ſkory
22:
w winie pithy: vpławy niewieſcie
23:
zaſtanawia/ y theż gdy go włoży
24:
do macicze. Sok pity/ gliſty z ży
25:
wota wygania.
26:
¶ Nowego orzecha iądra roze= E
27:
żwać w vſtach á przyłożyć na bo=
28:
lącżkę przepukłą ktora bywa z me
29:
lankolijey/ goij ią/ y ſuche żyły o=
30:
brażone goij/ ociekłoſci ſcieńcżaią
31:
á zwłaſzcża pierſne.
32:
¶ Oleiek tych orzechow ieſt wil= F
33:
ki/ wrzodi roziadaiące ciało y kro
34:
ſty złe goij/ y też fiſtuły w ocżach
35:
y w zadku/ Sok iego ſmrod od=
36:
dala wſzelki.

strona: 19

O naſieniech.Liſt 19.

kolumna: a
1:
Capitulum 40. grafika
2:
Aucllana. Laskowe
3:
Orzechy. grafika
4:
A
O
Rzechi laſkowe ſą cir
5:
pnieyſze niżli włoſkie,
6:
dla więtſzey cżęſci zie=
7:
mie ktora ieſt w ſloże=
8:
niu gich/ Gdy gich kto wiele albo
9:
cżęſtho pożywa/ boleſć w głowie
10:
cżynią/ żołądek nadymaniem ro
11:
ſciągaią, Ciału zdrowemu thucż=
12:
noſć z dawaią, Rozetrzeć ie á dać z
13:
brzecżką pić/ kaſzel vkładaią/ z ſa
14:
dłem niedzwiedziē ſtłucżone, włoſi
kolumna: b
1:
chędożą, Orzechy małe ſą ku ſtra
2:
wieniu trudne dla gich zimnoſci/
3:
Suſzone troche niewadzą żołąd
4:
kowi/ ale głowie y ocżam ſzkodzą
5:
Thelko maią mocz od rybnech ia=
6:
dow zachowawaią cżłowieka.
7:
¶ Oleiek ſnich ieſth vżythecżny B
8:
naprzeciw denney boleſci y boleſci
9:
ſuchech żył/ y też na otoki ran.
10:
¶ Sok z ſzeſzelinek/ To ieſt z o= C
11:
wych cżaſzołek zielonych w ktorich
12:
orzech Laſkhowy ſiedzi/ Smrod
13:
z cżegoby ſie kholwiek poruſzył od
14:
cżłowiekha/ odeymuie gi/ Y theż
15:
ſmrod pod pazuchami zmieſzawſzi
16:
gi z koperwaſerem.
17:
Capitulum 41. grafika
18:
Neſpilum. Neſzpuły.
19:
N
Eſzpuły ieſt owocz iedneo
20:
drzewka kolączeo A
21:
małe iako iabłuſzka/
22:
Ieſt cierpniączy/ po=
23:
karm dobry żołądkowi wilgotne=
24:
mu/ y też ciecżeniu trzew ze krwią
25:
Ten owocz długo nie zra/ niegdy
26:
ſie doleży iakhoby gniłki/ Moczy
27:
ieſt zimney á ſuchey w pirwſzym
28:
ſtopniu/ Więczey ſlużą ku lekarz
29:
ſtwam niżli ku pokarmu/ wnatrz
30:
ma trzy pęczki/ dla tegoż ie zową
O owococh.

kolumna: c
grafika
1:
po greczku Tricoctum.
2:
B ¶ Theż wraczanie z gorączoſci
3:
ſtanowi y cżyrwoną niemocz/ żo=
4:
łądek w gorączoſci poſila/ Chęć
5:
ku iedzeniu daie/ dymy ktore z fle=
6:
gmy pochodzą niedopuſzcża gim
7:
wſthępować w głowę y do ocżu.
8:
C ¶ Theż krew grubą działaią/ á
9:
przeto pożytecżniey ie ieſć przed ie
10:
dzeniem niżli po iedzeniu, Warzo
11:
ne z koriandrem á ieſć ie/ ciecżenie
12:
brzucha zaſtanawia.
13:
Capitulum 42. grafika
14:
Pomum citri.
15:
Czytrowe iabłka.
kolumna: d
grafika
1:
I
Abłko Citrowe ma w A
2:
ſwoiem ſlożeniu ſkorę
3:
maſtną/ w poſrzodku
4:
wodnoſć kwaſną, y na
5:
ſienie/ To wſzytko ieſt rozdzielneo
6:
przyrodzenia, Skora ieſt gorącze
7:
go á ſuchego ſlożenia/ Ma mocz
8:
ſercze poſilać/ omdlewanie odey=
9:
muie/ Nieprzyrodzoną chęć leda s
10:
cżego niewiaſtam chciwem odey=
11:
muie, W mor vcżynić proch ſthey
12:
ſkory/ z naſienia gwozdzikow tych
13:
z ktorich wieńcze wiją, á tego pro=
14:
chu w winie pożywać/ zachowa=
15:
wa ſercze od iadowithego powietrza.

strona: 20

O owoczoch.Liſt 20.

kolumna: a
1:
Capitulum 43. grafika
2:
Dactillus. Dactilli. grafika
3:
A
D
Actilli ieſt owocz pal
4:
mowy/ á palma z ie=
5:
dney peczki nie długo
6:
thrwa/ ale gich muſi
7:
niekielkho weſpołek vſadzić iże ſie
8:
zroſthą ſpołem á tak pewniey mo=
9:
gą ſtać, naprzod wſchodzą z pecki
10:
iako koſaciecz/ pothym poſrzodek
11:
twardnieie á liſty ſie ſpołu zraſta=
12:
ią/ á dopiero we ſtu lat owocz da=
13:
waią/ á tho w khraginach gorą=
14:
czech/ iako w ziemi Paleſtinſkiey,
15:
á owocz na ſzypołcze nie wiſi/ ale
kolumna: b
1:
ſiedzi na Latoroſli/ á od gorączo=
2:
ſci ſlonecżney y od powietrza zra,
3:
Peczki ma długie iako żołądz, O
4:
wocz ieſt gorączi y wilgotny z przi
5:
rodzenia w drugim ſtopniu/ krew
6:
grubą mnożą ſwoią nieſtrawno=
7:
ſcią/ iedno żeć wżdy ſą ſtrawniey=
8:
ſze niżli Figi ſuche, bo więtſzą wil
9:
koſć maią/ wątrobę zatykaią, na
10:
dyma ſlezionę/ Gruboſci ſthwar=
11:
dzaią/ Zębom ſzkodzą/ głowie y
12:
żołądkhowi/ á zwłaſzcża ludziem
13:
Kolericżnym, bo oni maią wątro
14:
bę gorączą á thak gim ieſt ſzkodli=
15:
wy ten Owocz/ bo w nich kolerę
16:
mnoży/ Ynſzego przykodzenia lu=
17:
dzie tłuſcieią od nich.
18:
¶ Dla przecżyſcienia Lektwarz B
19:
ſnich działać tak/ Wezmi Dactil
20:
low iednę Librę/ miodu poł libri/
21:
poſmaż tego oboyga na węglu, á
22:
gdi z ſtawiſz z węgla włoż kniemu
23:
tych recży/ Spiki/ imbieru/ gał=
24:
ganu/ Cinamonu/ każdego ſnich
25:
po łotu, Dijagridium ſzeſć łotow
26:
á zmieſzay ſpołem, Ten Lektwarz
27:
ieſt dobry przeciw gorącżcze y prze
28:
ciw kłociu w bokoch pod żebry/ bo
29:
odmiękcża żywot.
30:
¶ Palma z ſwemi Latoroſlami, C
31:
z kwiatem/ z ſkorą/ z peczkami ſą
32:
cierpniączego przyrodenia y ſu=
33:
chego/ rany wyſuſza y naraſzcża/
34:
mdłoſć żołądka poſila/ á wracza=
35:
nie zaſtanawia.
O owoczoch.

kolumna: c
1:
Capitulum 44. grafika
2:
Malus granatum. grafika
3:
A
M
ala granata ſą iabka
4:
iakoby makowicze, ro
5:
ſthą na iednym drze=
6:
wie we włoſzech/ Ma
7:
la granata ſą dwoiakie/ iedny ſą
8:
ſlodkiego á drugie kwaſnego ſma=
9:
ku/ á tak y mocz tych iabłek ieſth
10:
inſza kwaſnych á inſza ſlodkich/ á
11:
wſzakoż poſpolitha mocz y włoſ=
12:
noſć Granatow ieſt wyſuſzaiącza
13:
dla cirpnienia gich/ A nawięczey
14:
ſkorki granow maią włoſnoſć vy
15:
ſuſzaiączą.
kolumna: d
1:
¶ Z ſamych granathow dobra B
2:
ſie krew mnoży/ Słodkie granati
3:
ſą chłodzącze y odwilżaiącze.
4:
¶ Auicenna piſze onich á zwłaſz= C
5:
cża o kwaſnych iże Kolerę vſmie=
6:
rzaią/ á niedopuſzcża iey płynąć
7:
do żołądka/ Wino granatow to
8:
moczniey ſprawia.
9:
¶ Iądrka granatow ſtłucżone D
10:
á z miodem zmieſzane, tym nama
11:
zuy rany z złych kroſt.
12:
¶ Iabłko granatum ktore ieſth E
13:
ſlodkie, to odwilża żołądek y mięk
14:
cży gi/ á tak ku ſtolczom przipra=
15:
wuie/ Ale kwaſne poſpolicie ieſth
16:
lepſze żołádkowi/ Iądrka niema=
17:
ią w ſobie żadnego pożytku ku ie=
18:
dzeniu/ Y owſzem ſą niedobre.
19:
¶ Telko ſtłucżone á z przeſnym F
20:
miodem zmieſzane/ kthoby miał
21:
boleſć w vſzow/ tego przykładay
22:
w vſzy, Takież kroſty v dzieci ktore
23:
bywaią w vſciech na podniebieniu
24:
tym namazuy.
25:
¶ Kwiaty tego (to ieſt balanſtia G
26:
ſą cierpniączego ſlożenia/ zimneo
27:
przyrodzenia w pirwſzim ſtopniu,
28:
á ſuchego w wtorym, rany ſpaia=
29:
ią y wſzytki ciecżeniá zaſtanáwiá
30:
iá/ zęby vmoczniaią/ W miaſto
31:
kwiatu biorą pod cżas wierzchoł=
32:
ki teo iabłka, ſą lepſze y zdrowſze.
33:
¶ Skora tych iabłek/ tho ieſth H
34:
Pſidia/ theż taką ma mocz czo y
35:
kwiat/ Wraczanie zaſtanawia/ y

strona: 21

O owoczoch.Liſt 21.

kolumna: a
1:
też płynączą krew z rany/ to ieſth
2:
proch iey z białkhiem Iaiecżnym
3:
zmieſzany y przyłożyć iako plaſtr/
4:
W oczcie ią warzyć á w tem gęb
5:
kę macżaiącz przykładać na trze=
6:
wa proſto: cżirwoną biegunkę za=
7:
ſtanawia.
8:
I ¶ Też proch iey z rożana wod=
9:
ką zmieſzany á wnos wpuſzcżony
10:
ciecżenie krwie zaſtawia/ zmieſza=
11:
ny z wodką babcżaną/ á tehm
12:
rozmocżyć kęs bawełny y włożyć
13:
do macicze/ krew ſniey płynączą
14:
zaſtanawia.
15:
K ¶ Też iabłko granatum gdi ieſt
16:
ſwieże vwarzywſzy ie w winie/ á
17:
potym ie ſtłukſzi przyłoż na vſzny
18:
wrzod/ vznaſz pomocz.
19:
L ¶ Też ſlodkie granata odmięk=
20:
cżaią pierſi, ale kwaſne zacieſnia=
21:
ią/ y ochrapienie cżynią.
22:
m ¶ Ggy vwarzyſz granata w de
23:
ſzcżowey wodzie/ á kto krwią plu
24:
ie/ day ſie napić tego: zaſtanowiſz
25:
N ¶ Też kto ma drżenie ſercza do=
26:
brze takiemu granata, iadać y z v
27:
ſtek żołądkowych zpycha kolerę y
28:
flegmę: iedzone.
29:
O ¶ Rabi Moyzeſz Zyd przywo=
30:
dzącz ſlowa galienuſowe tak mo
31:
wi Granata maią dziwną włoſ=
32:
noſć/ abowiem przed iadłem iedzo
33:
ne, niedopuſzcżaią potraw kazić w
34:
żołądku/ Albo gdy ie vwarzyſz z
35:
ktorą potrawą/ tedi onę potrawę
kolumna: b
1:
dobrze żołądek ſtrawi iż ſie w do=
2:
brą krew obroci.
3:
¶ Też korzenie drzewa na ktho= P
4:
rym roſtą Pomagranata kwaſne
5:
Ten korzeń chrobaki wżywocie za
6:
bija/ albo y liſt tego drzewa thym
7:
obycżaiem prziprawiony, Wezmi
8:
korzenia granatow kwaſnych wy=
9:
iąwſzy ſnich drżenie/ warzże ie w
10:
małmazijey greczkiey thak długo
11:
aże połowiczę wywre/ á pothym
12:
wſyṕ pieprzu tarthego czo złothy
13:
zaważy/ á potym przywarz y prze
14:
czedz/ á ciepło day natſzcżo wypić
15:
á potym niema ſpać.
16:
Capitulum 4.5 grafika
17:
Cinus alba. Wiſnie.
18:
białe.
19:
W
Iſnie białe ſą mię= A
20:
ſiſte/ cżyrwone/ gdy
21:
vzrzałe tedy ſą ſlod=
22:
kie, Gdy ie gije przed
23:
iedzeniem inych potraw/ thrzewa
24:
miękcżą/ żołądek cżyſcią/ palenie
25:
wnątrz odeymuią/ chropawoſć w
26:
gardle od vſchnienia y wpierſiach
27:
ſwą mokroſcią ſlodką odeymuią.
28:
¶ Wiſnie cżarne. Latine Cin=
29:
nigra/ ſą ſmaku kwaſnego zawie
O owococh.

kolumna: c
grafika
1:
raiącze y ſciſkaiącze żołądek/ po
2:
obiedzie maią być iedzony/ żołą=
3:
dek ſuchoſcią ſwą wyſuſzaią/ gru
4:
be wilkoſci przenika.
5:
B ¶ Zywicza ktora wypływa z wi
6:
ſni/ w tyzannie roſpuſzcżona á pi=
7:
ta/ pierſi miękcży/ chropawoſć pi=
8:
ſzcżałki Dychawicżney odwilża.
9:
Thwarz tymże pocierać/ zmazy z
10:
ciała ſpądza/ w winie vwarzona
11:
á pita/ kamien w miechierzu ła=
12:
mie/ wzrok oſtrzy/ Wodnoſć wi=
13:
ſni cżarnech warzyć z miodem aż
14:
do zgęſthnienia/ Soſnki wſypać
15:
y zmieſzać á wylać na czo kolwiek
16:
aby ochłodłu á będzie iakoby lek=
17:
twarz/ á tego dawać dla przecży=
18:
ſcienia/ Cżemierzyce gdy k temu
kolumna: d
1:
przymieſzaſz/ przypalone wilkoſci
2:
wypądza/ Tamarindow gdy k te
3:
mu przymieſzaſz/ Mirabolanow,
4:
Scamoneam/ thy rzecżi Kolerę
5:
wypądzaią precż.
6:
Capitulum 46. grafika
7:
Orobus. Ptaſza
8:
wyka. grafika
9:
I
Eſth ciepłe y ſuche w A
10:
pirwſzim ſtopniu, ma
11:
mocz othwieraiączą/
12:
ocieraiączą y odcina=
13:
iączą/ Ieſth ſmakhu gorzſkiego/

strona: 22

O owoczoch.Liſt 22.

kolumna: a
1:
vriuę pędzi zbythnie/ á zwłaſzcża
2:
ktho iey zbythnie pożywa thedy ze
3:
krwią vrinę wypądza, Bydłu ieſt
4:
vżytecżny pokarm.
5:
B ¶ Mąka pthaſzey wyki żywoth
6:
odmiękcża y vrynę pędzi y barwę
7:
dobrą daie cżłowieku/ z miodem
8:
zmieſzana mąka/ rany cżyſci kto=
9:
re z złych kroſt pochodzą/ y theż z
10:
licza piegi, fleki ſpądza y inſze nie=
11:
cżyſtoſci/ á tho gdy makę pthaſzey
12:
wyki zmieſzaſz zmąką ięcżmienną
13:
á z krochmalem/ I theż na ſwierzb
14:
ieſt to dobre lekarzſtwo.
15:
C ¶ Też mąka iey w oczcie vwa=
16:
rzona/ á na dymiona przyłożona
17:
rzezanie oddala, y wydymanie na
18:
ſtolcze vſmierza/ I też kłocie ieli=
19:
towe vlża.
20:
Capitulum 47. grafika
21:
Oliua. oliwki z oliwą
22:
A
O
Liwki zielone ſą zim=
23:
ne y ſuche/ żywot za=
24:
ciſkaią/ Ale wodne o
25:
liwki Zołądek odzie=
26:
raią dla gich kwaſnoſci, á zwłaſz=
27:
cża gdy w oczcie pomokną.
28:
B ¶ Cżarne oliwki ſą ciepłe/ ale
29:
niethak barzo kwaſne/ A wſzakoż
30:
borzo nieſtrawne/ niedobrą krew
kolumna: b
grafika
1:
cżynią/ Chciwoſć ku iedzeniu po=
2:
budzaią/ á zwłaſzcża wielkhie O=
3:
liwki/ niebarzo tucżą cżłowieka/
4:
Dozrzałe Oliwki ſą ciepłe mier=
5:
nie/ á zielone ſą więthſzey cirpno=
6:
ſci/ á więczey zaciſkaią żywot/ a=
7:
le ſą lepſze żołądkhowi/ ale cżarne
8:
Oliwki ty ſą niedobre żołądkowi
9:
dla prochnienia ſwego.
10:
¶ Też plaſtr vcżiniony z oliwek B
11:
cżarnych/ niedopuſzcża ſie khazić
12:
ciału dla wrzodu ktori zową An
13:
trax/ gdy będzie na ono mieſthcze
14:
przyłożony.
15:
¶ Też plaſtr vcżyniony z liſcia C
16:
Oliwnego z przeſnym miodem, á
17:
thego przyłoż na pępek, abowiem
18:
gliſty wypądza y zabija wcżłowiecze.
D
O owoczoch.

kolumna: c
1:
E ¶ Theż gdy ſtego liſcia á z ięcż=
2:
mienney mąki vcżyniſz plaſtr/ za=
3:
ſtanawia biegunkę dawną/ I też
4:
płynienie zbytnie wilkoſci macice
5:
F ¶ Oliwa ieſt dobra żołądkowi
6:
dla mierney cierpnoſci kthorą ma
7:
w ſobie/ á to maſz rozumieć o oli=
8:
wie kthora ieſzcże bywa z Drzewa
9:
nieprawie vzrzałego/ zową poła=
10:
cinie Oleum expenſarum/ Dzią=
11:
ſla potwierdza y zęby vmocznia/
12:
gdi kto thę oliwę w vſciech będzie
13:
thrzymał/ Broni od vziębienia,
14:
Też odeymuie inſzem rzecżam iad
15:
albo oſtroſć ktore ciało przekrawaią.
16:
G ¶ Też gdy kto wypije iadowitą
17:
rzecż á barzo palączą/ Oliwy ſie
18:
day ciepło napić iżby mogł wra=
19:
czać/ Serapio/ y pandecta o tim
20:
ſwiadcżą.
21:
H ¶ Druga oliwa ieſt ktorą biorą
22:
z drzewa iuż dobrze dozrzałego/ á
23:
ta oliwa ieſth miernie ciepła y od=
24:
wilżaiącza, ciało poſila y odmięk
25:
cżaiącza.
26:
I ¶ Oliwa z ięcżmienną wodą/
27:
to ieſt po ſzeſci łyżek każdeo wziąć
28:
ciepło wypita/ ſtolcze cżyni/ á gdy
29:
k temu liſtkow rucianych przyło=
30:
żyſz á przywarzyſz/ kłocie w żywo
31:
cie przeſtanie y gliſty wymiatha z
32:
żywota.
33:
K ¶ Oliwa w kliſterach pożywa=
34:
na/ bolenie ktore z kłocia przycho=
kolumna: d
1:
dzi/ vſmierza/ Y iakmiarſz oleyki
2:
wſzytki w aptekach na rozmagite
3:
niemoczy z oliwą przyprawuią.
4:
Capitulum 48. grafika
5:
Pomagrany. grafika
6:
P
Omagrany ſą dwo= A
7:
iakie ſlodkie y kwaſne
8:
ty maią w ſobie więt
9:
ſzą cirpnoſć/ Daią z
10:
ſiebie dobrą wilkoſć ciału/ żołąd=
11:
kowi ſą wdzięcżne, iedno iż niebar
12:
zo tucżne/ ſlodkie pomagrany za=
13:
grzewaią żołądek/ á przeto ci lu=
14:
dzie ktorzi gorącżki cierpią niema

strona: 23

O owoczoch.Liſt 23.

kolumna: a
1:
ią gich iadać/ ale kwaſne thy gim
2:
ſą lepſze.
3:
B ¶ Sok Pomagranow biegun=
4:
kę zaſtanawia.
5:
¶ Z miodem przeſnym zmieſza=
6:
ny ſok pomagranow/ rany ktore
7:
ſie w vſciech działaią/ vzdrawia.
8:
Pomagrany ſlodkhie ſą zimne w
9:
pirwſzym ſtopniu/ á wilgothne w
10:
wthorim/ Kwaſne ſą zimne y wilgotne.
11:
C ¶ Kwaſne pomagrany koleri o
12:
ſtroſć vſmierzaią/ y bronią pły=
13:
nienia złych niecżyſtoſci do żołąd
14:
ka/ á zwłaſzcża wino ſtych poma=
15:
granow/ Pandectha z Auicenną
16:
ſwiadcżą.
17:
D ¶ Pomagrany niedopuſzcżaią
18:
pokarmowi kazić ſie j prochnieć w
19:
żołądku.
20:
Cierpniącze iedno z mierną ſlod=
21:
koſcią w ſobie korzennoſć maiącz.
22:
Capitulum 49. grafika
23:
A Poma. Iabłka.
24:
I
Abłoń ieſth drzewo/ á
25:
iakoż ſą iabłoni rozli=
26:
B cżne/ tako też y owocz
27:
rozlicżny/ abowiem ſą
28:
iedny iabłony ktorich owocz może
29:
vzrać/ á drugie ſą kthorych nigdy
kolumna: b
grafika
1:
nie vzre/ iedno albo ſie vleży albo
2:
gi muſi vſuſzyć/ Iabłka tedy nie=
3:
zrzałe kwaſnoſcią ſwą/ flegmę/
4:
febry vſtawicżne/ y kaſzel pobudza
5:
ią/ żołądek oziąbiaią/ ſliny mno
6:
żą/ á tho theż cżyni wſzelki owocz
7:
nie zrały.
8:
¶ Iabłka prawie vzrałe/ ſą ro= C
9:
zdielne/ iedny cirrpniącze/ drugie
10:
kwaſno oſkhominne/ Drugie theż
11:
kwaſno ſlodkie á wodniſte.
12:
¶ Iabłka ciepniącze ſą zimneo D
13:
y ſuchego przyrodzenia z ſthrony
14:
ziemie/ Zołądkowi gorączemu á
15:
wilgotnemu ſą dobre/ bo ſwą o=
16:
ſtroſcią/ wilkoſć złą z żołądka na
17:
doł pociſka/ á oſtatek wyſuſza/ ale
18:
ſą nieſtrawne dla niezrałoſci/ na=
19:
dymanie/ y wiatr wzbudzá/ Su
D ij
O owoczoch.

kolumna: c
1:
chem żyłam ſzkodzą/ Snchothy
2:
cżynią/ albo owrzedzienie płucz/ á
3:
bowiem thy wiatri kthore od nich
4:
bywaią wzbudzany/ ſerdecżne ży
5:
ły ſuſzą y płuczne.
6:
D ¶ Iabłka kwaſne á cirpniącze
7:
ſą zimne/ ale ſlodkie khu ciepłoſci
8:
ſie ſkłoniły/ á ſwoią wonią ſercze
9:
y duchy ogniſte poſilaią/ Głowie
10:
zimney ſzkodzą/ remę w niey po=
11:
budzaią.
12:
E ¶ Syrop z wodnoſci Iabłek z
13:
rzałych á wonnych zczukrem wa
14:
rzony do zgęſtnienia/ żołądek go=
15:
rączy y thrzewa chłodzi/ Sercze
16:
poſila/ omdlewanie oddala/ á dy=
17:
mem gorączem do głowy wſtępo
18:
wać nie da/ wraczanie z gorączo=
19:
ſci y cżyrwoną niemocz zaſtana=
20:
wia, Wiele á cżęſte iadanie iabłek
21:
zwłaſzcża khwaſnech/ á cirpnią=
22:
czych/ gotowa przycżyna ku przy=
23:
ſciu łamania, á napełnienia gło=
24:
wy remą, y theż przycżynę kaſzlu/
25:
Ciecżenie żołądka z naziębnienia
26:
F ¶ Iabłka ſmażone albo piecżo
27:
ne ſą lepſze z Imbierem iadać ie/
28:
palenie wnątrz oddalaią, Warzić
29:
ie w wodzie á tym wymywać v=
30:
ſta/ chęć ku iedzeniu daią.
31:
Capitulum 50.grafika
kolumna: d
1:
Pira. Gruſzka. grafika
2:
I
Eſt drzewo domowe y A
3:
leſne/ Domowe ſą nie
4:
iednoſtaynego przyro=
5:
dzenia/ iakoż tho po o=
6:
woczu da ſie znać/ á o
7:
wocze ſą ktorich cżąſt=
8:
ka ziemia ieſt/ ſą zimne/ Niektho=
9:
rych cżąſtka woda ieſt/ dla thego
10:
ſmak gich ieſt kwaſno cierpniączi
11:
z wodnoſcią ſlodką, bo wſzak ſlod
12:
kie Gruſzki nie ſą thak zimne ani
13:
thak ſuche/ ale ſą ciepłe á wilkihe
14:
á każdego cżaſu mogą być iedzo=
15:
ny/ bo gich pokarm ieſt pożytecż=
16:
ny/ Gruſzki kamieniſthe/ kwaſney
17:
cierpnoſci/ po obiedzie maią być

strona: 24

O naſieniu.Liſt 24.

kolumna: a
1:
iedzony, Piecżone lepſze ſą, Rano
2:
zatwardzaią trzewa, á ich dnę po
3:
budzaią/ Ale gdy po obiedzie pie=
4:
cżone gruſzkhi gije/ poſypawſzy ie
5:
prochem koriandrowym/ broni dy
6:
mom z żołądka do głowy wſtępo
7:
wać/ y gorącżoſciam do ocżu/ żo=
8:
ładek też zawieraią/ á potraw na
9:
doł pociſkaią/ Palenie wnątrz o=
10:
deymuią/ á żołądek poſilaią
11:
B ¶ Leſne ſą więczey kwaſnocier=
12:
pniącze/ á więczey zmarſzcżaią y
13:
ſciſkaią żołądek/ W oczcie ie wa=
14:
rzyć/ potem ſtłucz á przyłożyć na
15:
żołądek/ cżyrwoną niemocz zaſta
16:
nawia/ y theż wraczanie/ żołądek
17:
potwierdzaią ku zachowaniu po=
18:
karmu/ á to zwłaſzcża w gorącż=
19:
kach/ Też wythłocżyć ſnich wod=
20:
noſć/ á przywarzywſzy oczukhro=
21:
wać á dać pić/ wraczanie zaſtana
22:
wia/ gorączoſć wnątrz gaſi, Dy=
23:
mom do głowy z żołądka wſtępo
24:
wać nie da/ y też gorączoſci ku o=
25:
cżom/ Cżyrwoną niemocz zaſta=
26:
nawiaią/ Włożić kęs woſkhu w
27:
gruſzkę zgrzebiami gi obuinąwſzi
28:
potem to z ieſć poranu.
29:
Capitulum 51. grafika
30:
Ordeum. Ięczmień.
kolumna: b
grafika
1:
I
Ęcżmień ieſt zimny á A
2:
ſuchy w wtorim ſthop=
3:
niu/ nieieſt tak tucżny
4:
iako pſzenicza.
5:
¶ Cżynią z mąki ięcżmienney/
6:
y z wodą ięcżmienną/ z rozynka=
7:
mi/ oczukrowawſzy/ á thego przy=
8:
warzywſzi ieſt zdrowa karmia tim
9:
ludziem kthorzy gorącżkhi maią/
10:
Ięcżmienna woda/ to ieſt tyzan
11:
na/ ieſt gim dobra ku piciu.
12:
¶ Theż mąka ięcżmienna z ocz= C
13:
them zmieſzana/ ogień wyciąga z
14:
bolącżki/ á nawięczey naprzodku
15:
poki ſie ieſzcże nie gnogi.
16:
¶ Theż licze cżyſci przyłożywſzy D
17:
k niey krochmalu/ á tym ſobie v=
18:
myway licze poranu.
D iij
O naſieniech.

kolumna: c
1:
Capitulum 52. grafika
2:
Auena. Owies grafika
3:
A
O
Wies ziarna ieo ma=
4:
ią mocz rzadkoſć cżi=
5:
nić/ iakoby miał rzec
6:
iż roſpuſzcża tak iż bę
7:
dzie rzadko/ vlicżki w ciele otwie=
8:
ra/ Bolącżki y ociekłoſci wſzelkie
9:
roſpuſzcża/ Fiſtuły goij kthore by=
10:
waią przy ocżoch/ y theż ſwierzb
11:
kthory bywa na powiekach/ goij/
12:
Cirpnoſcią ſwoią ktorey malucż
13:
ko ma, trzew ciecżenie zaſtanawia
14:
gdy go przyłoży proſto na trzewa
15:
Krupy Owſiane khu iedzeniu ſą
16:
ſmacżne/ dobrą tucżnoſć dawaią.
17:
B ¶ Theż naſypać owſzu w worek
kolumna: d
1:
á zagrzawſzy gi przyłożyć na le=
2:
wy bok na ſlezionę/ twardoſć iey
3:
roſpuſzcża á boleſć vſmierza, gry=
4:
zienie byłoliby wżiwocie, pokropić
5:
owies y kmin winem/ á przygraw
6:
ſzy thego oboyga wſypać w wore=
7:
cżek/ á przykładać na brzuch/ á o=
8:
ciekłoſci z dny w ſtawiech y wſzel=
9:
kie twardoſci ſwą moczą miękcży
10:
Mąkę owſianą zmieſzać z winem
11:
z fenum grecū/ z ſadłem kokoſzem
12:
á vcżyniwſzy iakoby plaſthr przy=
13:
kładać na mieſtcza twarde/ albo
14:
ſamym obkładać.
15:
Capitulum 53. grafika
16:
Triticum. Pſzeniczagrafika
O naſieniu.Liſt 25.

kolumna: a
1:
A
P
Szenicza według I=
2:
ſaka ieſt pokarm cżło
3:
wiekowi godny y pry=
4:
rodzeniu Cżłowiecże=
5:
mu podobny, abowiek iako otho
6:
cżłowiek ieſt w ſwoiey oſobie cie=
7:
pły á wilgotny/ Takież też y pſze=
8:
nicza, á wſzakoż chleb iuż ma więt
9:
ſzą włoſnoſć ciepłoſci niżli Pſzeni
10:
cza: ktorey nabywa z ſtrony piecże
11:
nia od ognia, Iako też Ięcżmień
12:
Groch/ Bob/ z przirodzenia ma=
13:
ią ſuchoſć w ſobie/ ale gdy będą
14:
vwarzone ty ziarna/ Tedy iuż na
15:
bywaią wilgotnoſci z onego wa=
16:
rzenia.
17:
B ¶ Oleiek z pſzenicze Liſzaie y par
18:
chy goij, A ſamy ziarna zeżwane
19:
w vſciech á przyłożone na mieſtce
20:
vkąſzone, wſzelkiego pſa iad kſobie
21:
ciągnie.
22:
C ¶ Krupy pſzenicżne poki ſą ieſz=
23:
cże młode/ nie ſą barzo dobre khu
24:
iedzeniu/ ábowiem nadymanie w
25:
żywocie/ krucżenie/ pobolewanie
26:
bokow cżyni.
27:
D ¶ Prażmo więczey thucży cżło=
28:
wieka niżli krupy warzone/ y wia
29:
trow nie mnożi, iedno iż żiwot za
30:
twierdza/ á tak ieſth potrawa lu=
31:
dziem praczowitym/ dobra/ ábo=
32:
wiem dobrze tucży y długo w żo=
33:
łądku leży.
34:
E ¶ Auicenna Mąka pſzenicżna
35:
licze cżiſci y gładzi/ á ktora ſie ma
kolumna: b
1:
ku rumianoſci, więczey ta ieſt lep=
2:
ſza y ſytnieyſza.
3:
¶ Theż mąka pſzenicżna z ocz= F
4:
tem á z miodem zmieſzana/ piegi
5:
ſpądza y puchlinę rozpądza/ á o=
6:
tręby pſzenicżne z ocztem vwarzo=
7:
ne/ trąd lecżą.
8:
¶ Kwas albo ciaſto vkwaſzone z G
9:
pſzenicze/ ieſt zagrzewaiącze/ Po=
10:
deſzwianą puchlinę rozgania/ y z
11:
licza kroſty/ y parchy z głowi ſpądza.
12:
¶ Raſis/ Pſzenicza dobrze vwa H
13:
rzona z oliwą/ albo z maſlem/ tu
14:
cży barzo cżłowieka/ á zwłaſzcża
15:
gdy będzie z mlekiem vwarzona/
16:
á tak radzi tym ludziem cżęſto ia=
17:
dać kthorzy ſą ſuchego á chudego
18:
przyrodzenia/ y moczi cżłowiek od
19:
tego pokarmu nabywa/ Ale zaſię
20:
ludziom cieliſtym zbytnie á thłu=
21:
ſtym niedobry ieſt pokarm cżęſty
22:
ku iedzeniu abowiem napełnia w
23:
żyłach krwie zbytnie.
24:
¶ Tenże/ Piwo z pſzenicze ieſth I
25:
na zdrowſze y ſytnieyſze cżłowieko
26:
wi/ Takież chleb/ á wſzakoż z żyt=
27:
ney mąki dobrze wyſianey/ wię=
28:
czey cżłowieka tucży/ iedno w żo=
29:
łądku długo leży/ á zwłaſzcża nie
30:
vkwaſzonny rżany chleb: wiatry
31:
cżyni.
D iiij

kolumna: c
O naſieniu.

kolumna: c
1:
Capitulum 54. grafika
2:
Riſum. Riz. grafika
3:
A
R
Yż przynoſzą ziarna
4:
do nas iuż omełte/ ro
5:
ſcie iako ięcżmień ma
6:
iącz też kłos/ ieſt go=
7:
rączego y ſuchego przirodzenia w
8:
pirwſzym ſtopniu/ ieſt ſmaku nie=
9:
czo cirpniączego/ ktorąż to cierp=
10:
noſcią trzewa zatwardza/ á gich
11:
dnę pobudza/ á przeto gi thak zle
12:
iadać/ y ſzkodliwie/ ale gi warzyć
13:
w ſlodkiey ſmiotanie/ albo w mi=
14:
gdałowey polewcze/ z czukrem/ á
15:
tak go pożyway/ thak nie zatwar=
16:
dza y krew mnoży/ Ktho ma ży=
kolumna: d
1:
wota ciecżenie/ biegunki z rozlicż=
2:
nech wilkoſci/ á zwłaſzcża z koleri
3:
tedy iedz Riż proſto gi vwarzyw=
4:
ſzy/ albo wodę z niego piy poranu
5:
przed iedzeniem/ Gdy ſie wodą z
6:
Ryżu pocieraſz/ piegi y inſze niecżi
7:
ſtoſci ſpądza z ciała.
8:
Piątha częſc o klijoch
9:
romagitich/ y o in=
10:
ſzych podobnych
11:
rzeczach ku kli
12:
iowi. a napir
13:
wey o Kam
14:
phorze.grafika

strona: 26

O rzeczach.Liſt 26.

kolumna: a
1:
A
K
Amfora ieſt zimna y
2:
ſucha w trzecim ſtop=
3:
niu/ á ieſt ſok z iedneo
4:
Drzewa wyciſniony/
5:
Biała/ iaſna, ieſt lepſza.
6:
B ¶ Ieſt vżitecżna naprzeciw ſpro
7:
ſney chorobie/ ktorą zową Gomo
8:
rea/ to ieſt płynienie naſienia mę=
9:
ſkiego, á to roſpuſciwſzy Kampho
10:
rę z ſokiem pſinkowym/ albo La=
11:
ctucżanym/ á w tym rozmocżyw
12:
ſzy chuſthę przykładay na nerki/ y
13:
na miechierz niżey pępka.
14:
C ¶ Tho też lekarzſtwo ieſth dobre
15:
na zapalenie wątroby/ y na zby=
16:
tnie odchodzenie vriny.
17:
D ¶ Theż Kamphora zmieſzana z
18:
krwawnikowym ſokhiem/ krew z
19:
noſa zaſtanawia/ bawełnę w tym
20:
rozmocżywſzy albo chuſtę y wło=
21:
żyć do noſa.
22:
E ¶ Też zbytnią chciwoſć cieleſną
23:
odejmuie ſama wonia Kamphori
24:
F ¶ Też vżytecżnie wchodzi Kam
25:
phora w lektwarze rozmagite kto=
26:
rych w gorączych febrach vżywamy.
27:
G ¶ Też Kamphora z rożaną wo
28:
dą rozpuſzcżona, á ſtrochą białku
29:
iaiecżnego ieſt lekarzſtwo ſilno do
30:
bre na licze/ płeć wyiaſnia y flakhi
31:
y inſze ſzpetnoſci z licza ſciera.
32:
H ¶ Theż na vſtanowienie krwie
33:
ktora zbytnie noſem idzie/ kāfora
34:
ſtarta na proch á potym z proſtą
kolumna: b
1:
wodą roſpuſzcżona/ ocztu winneo
2:
przycżyniwſzi/ rozmocż w tim chu
3:
ſtę/ przyłoż na cżoło y drugą oko=
4:
ło ſzije obwiń y na wąthrobę/ tho
5:
ieſt na prawy bok ſkąd krew zbu=
6:
rzona pochodzi/ przyłoż theż trze=
7:
cią chuſtę.
8:
Capitulum 55. grafika
9:
Dragant. grafika
10:
D
Ragant ieſt kliy z ie= A
11:
dnego drzewa zamor
12:
ſkiego/ zimny w wto
13:
rym ſtopniu/ wilgo=
14:
tny w pirwſzym/ A ieſth to gumi
Podobnych ku klijowi.

kolumna: c
1:
białe/ iaſne ieſt nalepſze.
2:
B ¶ Kto ma vſchnienie wpierſiach
3:
vwarz Dragant, zgumi Arabicū
4:
w Ięcżmienney wodzie, á tego ſie
5:
napijay.
6:
C ¶ Theż dragantum roſpuſzcżone
7:
w ięcżmienney wodzie/ á pothym
8:
z ſokiem lakricijey przywarz, á teo
9:
po troſzcze pożyway dla kaſzlu ſu=
10:
chego.
11:
D ¶ Lekthwarz vcżyniony ze dwu
12:
cżęſci Dragantu, á z iedney cżęſci
13:
ſoku lakricijey/ krochmalu theż z
14:
poł vncijey przycżyniwſzy/ vcżyń
15:
plaſtr/ ktorego vżyway dla kaſzlu
16:
kthory z gorączey przycżyny przy=
17:
chodzi/ y pragnienia broni.
18:
E ¶ Też biegunkę krwawą zaſta=
19:
nawia Dragant wdeſzcżowey wo
20:
dzie vwarzony albo roſpuſzcżony.
21:
F ¶ Też z białkiem iaiecżnym ro=
22:
ſpuſzcżony/ naprzeciw ſpaleniu o=
23:
gniſthemu maſz lekarzſthwo dobre
24:
mieſtcze ſpalone cżęſto macżać.
25:
G ¶ Theż proch vcżyniony z Dra=
26:
gantu/ w ciepłey wodzie ku piciu
27:
dany/ żyły wnętrzne porwane ſpa
28:
ią/ y kurcż ktory wſzytkiego cżło=
29:
wieka kurcży/ oddálá/ I też ięcż
30:
mienna woda z draganthem przi=
31:
warzona/ pragnienia broni, Ga=
32:
lienꝰ piſze.
33:
H ¶ Też roſpadliny ktore bywaią
34:
na wargach y na podniebieniu, z=
35:
goijſz barzo przędko thim obycża=
kolumna: d
1:
iem/ Roſpuſć dragant w rożaney
2:
wodcze/ á potym przez gęſtą chu=
3:
ſtę przeczedz á kniemu przimieſzay
4:
niewiele krochmalu/ á thak omo=
5:
cżywſzy w onym chuſthę przykła=
6:
day na vſta, na ięzyk, y na podnie
7:
bienie macżać ty mieſtcza.
8:
¶ Takież j na flaki, na piegi kto I
9:
re na liczu bywaią/ Draganth w
10:
rożaney wodce roſpuſzcżony przez
11:
nocz/ á pothym rano Kamphory
12:
przyłoż trochę/ á tim na nocz lice
13:
namazuy kielko razow/ á poranu
14:
wodą albo cżym chczeſz omyy.
15:
Wiedz też o tym iże Dragantum
16:
ieſt rzecż nie łaczna ku ſtarciu na
17:
proch/ á tak ſamo ma być długo
18:
tarte/ bowiem z drugą rzecżą ża=
19:
dnym obycżaiem nieſetrzeſz.
20:
Capitulum 56. grafika
21:
Gumi arabicum.
22:
G
Vmi arabicum ieſth A
23:
ciepłe y wilgotne/ ieſt
24:
podobne Draganto=
25:
wi/ rzecżone Arabicū
26:
iż w Arabijey lepſze bywa naydo=
27:
wane. Ma mocz odwilżaiączą y
28:
odmiękcżaiączą.
29:
¶ Ieſt vżytecżne na ſchnienie y B
30:
chropowoſciam ięzykowym/ á to

strona: 27

O rzeczach.Liſt 27.

kolumna: a
grafika
1:
roſpuſciwſzy gumi arabicum wcie
2:
płey wodzi/ á thą wodką macżay
3:
ięzyk.
4:
C ¶ Theż naprzeciwko wraczaniu
5:
ktore pochodzi zemdłoſci żołądko
6:
wey/ Wezmi proch thego gumi á
7:
zmieſzay gi z Cinamonem/ dayże
8:
gi wypić z winem/ albo zmieſzay
9:
z ſokiem babcżanym y day wypić
10:
D ¶ Też proch ieo zmieſzany z pro=
11:
chem krwie ſmokowey/ á w roża=
12:
ney wodcze day wypić/ ktora pani
13:
miewa zbythnie płynienie przyro=
14:
dzonych wilkoſci/ y inſze płynienie
15:
krwie zaſtanawia.
16:
Capitulum 57.
kolumna: b
1:
Laudanum. grafika
2:
L
Audanum ieſth rzecż A
3:
wonna á lipka ciepła
4:
á wilka w wtorim ſto
5:
pniu/ á ieſt rzecż iako
6:
by roſa na niektore zioła vpadaią
7:
cza/ lepſze ieſt cięſzkie á cżarne.
8:
¶ Wonia iego ieſth vżythecżna
9:
naprzeciwko remie z zimney przycżyny.
10:
¶ Laudanum z maſtyką zmie= B
11:
ſzane/ przykhładayże go na zęby y
12:
na dziąſla/ vtwierdza y vmocnia
13:
zęby wdziąſlach/ Zaduſzenie ma=
14:
cicze oddala dym Laudanow wpu
15:
ſzcżony do macicze.
16:
¶ Też vpadłą maciczę podnoſi C
Podobnych ku klijowi.

kolumna: c
1:
gdy vſthy dym w ſię pani będzie
2:
brała/ Cżopek vcżyniony ſniego/
3:
á do macicze wpuſzcżony/ poſila
4:
maciczę y cżyni ią ſprawną ku pocżęciu.
5:
Capitulum 58. grafika
6:
Maſtix. Maſtika. grafika
7:
A
M
Aſtyka ieſt ciepła y ſu=
8:
cha w wtorim ſtopniu
9:
Ieſt gumi iakoby ży=
10:
wycza ziednego drzew
11:
ka płynącza, Ma być wybierana
12:
iako lepſza ktora ieſt biała/ iaſna
13:
ale ciemna ta ieſth niedobra/ Ma
14:
mocz potwierdzaiącą ſcielaiącą/
15:
zraſzczaiączą, y też zaciſkaiączą.
kolumna: d
1:
¶ Wino w ktorimby była roz= B
2:
puſzcżona Maſtika/ z białem ka=
3:
dzidłem/ á z białkiem iaiecżnym/
4:
á tego przyłoż na ſkroni/ bowiem
5:
broni wilkoſci płynąć w ocży y do
6:
zębow/ Theż boleſci y ſthrzekania
7:
ſkroni oddalaią, ktore bywaią dla
8:
oſtrych dymow z żołądka podno=
9:
ſzączych ſie do głowy.
10:
¶ Maſtyka maſtykowana w v= C
11:
ſciech á ſciſkana zębami/ wywo=
12:
dzi wilkoſci niemało wodnych.
13:
¶ Też plaſtr vcżyniony z Ma= D
14:
ſtyki/ z Bolum armenum/ z biał=
15:
kiem iaiecżnym zmieſzawſzy, á ocz
16:
tu przycżyniwſzy/ then plaſtr przy=
17:
łożony na żołądek/ wraczanie ko
18:
lericżne zaſthanawia/ y biegunkę
19:
żołtą vcina.
20:
Capitulum 59. grafika
21:
Mirra.
22:
M
Irra ieſth ciepła y ſu A
23:
cha w wthorym ſtop=
24:
niu/ Ieſt gumi drze=
25:
wa iednego z Indi=
26:
iey/ Ktora ieſt żołtawa/ iaſna/ ta
27:
ma być obierana iako lepſza.
28:
¶ Ma mocz pothwierdzaiączą
29:
dla ſwey lipkoſci/ ſtulaiącz otwo=
30:
rzone brzegi ciała/ Theż mamocz

strona: 28

O rzeczach.Liſt 28.

kolumna: a
grafika
1:
roſpądzaiącą y trawiącą/ zacho
2:
wa ciało od prochnienia y zagni=
3:
łoſci/ nie thelko żywe/ ale y martwe.
4:
C ¶ Też ktho ma ropę w żołądku
5:
y w ielitach/ ieſt vżytecżna.
6:
D ¶ Też naprzeciwko ſmrodliwem
7:
ranam/ ieſth oſobna/ Mozg po=
8:
twierdza kadzenie iey/ y theż ma
9:
cicze/ á ku pocżęciu ią ſprawuie/
10:
wonią niewdzięcżną odeymu=
11:
ie/ kthora z ſprochniałych wilkoſci
12:
przychodzi.
13:
E ¶ Wino w ktorimby była vwa
14:
rzona Mirra z figami ſuchemi/
15:
ieſt dobre naprzeciw kaſzlowi.
16:
F ¶ Piłuły vcżynione z Mirry á
17:
z ſtorax calamiti/ Są dobre na=
18:
przeciw katarruſowi/ to ieſt nieżi=
kolumna: b
1:
towi albo ſapcze/ y trawienie żo=
2:
łądkowi dobre cżynią.
3:
Capitulum 60. grafika
4:
Picea ſiue fix.
5:
Smoła. grafika
6:
S
Moła ieſth dwoiaka, A
7:
iedna kthorą od okrę=
8:
tow oddzieraią, zową
9:
ią Naualis/ tha ieſth
10:
ciepła y ſucha w wtorym ſtopniu.
11:
Druga ieſth wilka á tha ma mocz
12:
trawiączą/ roſpądzaiączą y theż
13:
odmiękcżaiączą.
Podobnych ku klijowi.

kolumna: c
1:
B ¶ Maſć vcżyniona z Smoły
2:
wilgotney z Litargirium/ z oley=
3:
kiem Bobkowym/ trochę oczthu
4:
przylawſzy/ ieſt vżytecżna naprze=
5:
ciwko ſwierzbiowi.
6:
C ¶ Też twardoſć ſleziony y boleſć
7:
iey vſmierza/ to ieſt gdy plaſtr v=
8:
czyniſz ſtey to Smoły roſpuſzcżo
9:
ney/ z prochem Piołynowym á z
10:
woſkiem/ z oliwą/ á tego przykła=
11:
day na ſlezionę.
12:
D ¶ Smoła ktorą oddzieraią od
13:
okrętow plaſtri barwierze przypra
14:
wuią, dla tego iż wyſuſza wilkoſci
15:
zbythnie/ abowiem będącz w mo=
16:
rzu ſtaie ſie takiey moczy dla wodi
17:
Morzſkiey.
18:
Capitulum 61. grafika
19:
Reſina. Ziwicza.
20:
A
Z
Ywicza ieſt rozmagi=
21:
tha według rozmagi=
22:
toſci drzewa z ktorego
23:
bywa odbierana/ A
24:
wſzakże Terpentina miedzy wſzyt=
25:
kiemi zywiczami ieſt na ſlacheth=
26:
nieyſza/ Tę ma włoſnoſć iż wſzit
27:
ki ſą zagrzewaiącze/ roſpądzaią=
28:
cze/ wycżyſciaiącze/ y też ociera=
29:
iącze/ á przeto ſwierzb ſpądza y z
30:
głębokich mieſtcz ciała ciągnie ku
kolumna: d
grafika
1:
ſobie wilkhoſci/ więczey niżli inſze
2:
ſmoły/ y niżli inſze gumata.
3:
¶ Powiedaią iże Zywicza ieſth B
4:
iakoby pot wypływaiączy z ſoſno
5:
wego drzewa/ W chodzi w maſci
6:
florubelle á cżyni wonią wdzięcż=
7:
ną ktora zaduſza inſze wonie y far
8:
bę maſci daie/ Na rany ieſth do=
9:
ſwiadcżoney pomoczy/ abowiem
10:
zagniłe wilkhoſci wyciąga y wy=
11:
ſuſza. Pandecta.
12:
Capitulum 62. grafika
13:
Storax.

strona: 29

O rzeczach.Liſt 29.

kolumna: a
grafika
1:
A
S
Torax calamitica ieſt
2:
dwoiaka/ ſucha y wil
3:
ka/ Maią włoſnoſci
4:
wyſuſzaiącze/ zagrze=
5:
waiącze w pirwſzem ſtopniu/ Le=
6:
pſza ieſth ſtorax calamity cżyrwo=
7:
na dobra ieſt naprzeciwko zaziębie
8:
niu mozgu y naprzeciw ieo mdło=
9:
ſci/ á to zmieſzawſzi ſpołem z Lau
10:
danem/ á z ſtorace liquida/ á ſtich
11:
prochow weſpołek zmieſzanych v=
12:
cżyń iabłko zawinąwſzi w chnſtkę
13:
iedwabną/ á tego cżęſtho woniay
14:
albo na węgle ogniſte wrzuć á te
15:
go dymu woniay.
16:
B ¶ Wino w ktorim vwarzyſz ſto
17:
raczem calamitam/ wyſuſza wil=
18:
koſci w wule/ to ieſt ięzyka ktory
19:
bywa w podniebieniu.
kolumna: b
1:
¶ Piłuły z niey vcżynione, ſą do C
2:
bre naprzeciw zimnemu żołądko=
3:
wi/ y naprzeciw remie/ I theż na
4:
przeciw zaduſzeniu macicze/ kurze
5:
nie iey prziwodzi ią na ſwe mieſt=
6:
cze/ á gdy vpadnie na doł/ thedy
7:
noſem on dym ma w ſię brać pani.
8:
¶ Storax liquida ieſt dobra na D
9:
przeciw parchom głowy/ á w ro=
10:
zmagite plaſtry w chodzi dla tego
11:
iże ią wonne cżyni.
12:
Capitulum 63. grafika
13:
Terpentina. Mo=
14:
drzewowa zywicza. grafika
Podobnych ku klijowi.

kolumna: c
1:
A
T
Erpentina ieſt ciepła
2:
y ſucha/ dym iey oko=
3:
ło ſtholcza kadzony/
4:
broni niemoczy ktorą
5:
zową Tenaſmon/ to ieſth wydy=
6:
manie na ſtholcze przez vcżynku/
7:
B ¶ Też naprzeciw zaduſzeniu ma
8:
cicze ieſt dobre kurzenie z Terpen=
9:
tiny/ y naprzeciw vpadnieniu ma
10:
cicze/ vſty brany dym/ podnoſi ią
11:
ku gorze.
12:
C ¶ Theż iżby ſie wrzod przedział
13:
vczyn plaſtr z Terpentiny/ z mą=
14:
ką ięcżmienną, á prziłoż na wrzod
15:
na nocz dla przedziania.
16:
D ¶ Iſidorus/ Modrzew daie zſie
17:
bie żywiczę nad inſze Zywicze ſla
18:
chetnieyſzą.
19:
E ¶ Theż Nuthenus ktory piſał o
20:
drzewie Gumatiakowem, ktorego
21:
ludzie pożywaią w łamaniu/ tak
22:
piſze/ gdy będą trzy piłułki poły=
23:
kane poranu przez trzeci dzień tak
24:
wielkie vcżynione ſtey żywicze ia=
25:
ko grochowe ziarno/ żołądek po=
26:
ſilaią/ ſtolce cżyni/ y łamanie bar
27:
zo znamienicie vſmierza, á to ma
28:
ſtaiemney włoſnoſci przirodzoney
29:
cżęſto kroć ieſt rzecż w takiey nie=
30:
moczy doſwiadcżona.
31:
Capitulum 64. grafika
32:
Sarcocolla.
kolumna: d
grafika
1:
S
Arcocolla ieſth żiwi= A
2:
cza drzewa iedneo w
3:
Perſkiey ziemi/ Ieſt
4:
gorącza j ſucha wpir
5:
wſzym ſtopniu, ieſt ſmaku gorzſkie
6:
go/ Mocz ſwą przez vcżynki ſwo
7:
ie vkazuie/ Spaia y zraſzcża, ſcie
8:
ra j żrze/ roſtarga j naraſzcża mię
9:
ſo w ranach/ mięſo złe wygriza z
10:
ran/ ocży cżyſci z zbytecżnoſci lip=
11:
kich/ Z żywotha zimne wilkoſci á
12:
lipkie/ y też z przegubow/ y ſtrzew
13:
wygania/ ale to dawać z inem le=
14:
karzſthwem/ Samey niedaway
15:
dla iey żrawoſci/ bo ktho iey wiele
16:
pożywa/ Rychło będzie łyſy/ W
17:
migdałowey polewcze vżywamy
18:
iey/ ieſt rzecż przeſpiecżnieyſza.
19:
¶ Włoż Sarcocollum do ro= B

strona: 30

O rzeczach.Liſt 30.

kolumna: a
1:
żaney wodki/ á poſthaw na ſloń=
2:
czu iżeby vſchło/ gdi vſchnie zaſię
3:
naley wodki y thakież po trzecie/
4:
Tem potym twarz pocieray/ fla=
5:
ki z niey zeżrze/ ocży cżyſci y poſi=
6:
la/ Ielitho gdyby ſkogo wyſzło/
7:
podkurz nią á wnidzie zaſię.
8:
Capitulum 65. grafika
9:
Sandaraca. grafika
10:
A
S
Andaraca ieſth żywi=
11:
cza Iałowczowa po=
12:
bielała/ á zwłaſzcża
13:
poki ich nowa á won
14:
na/ Malarze niektorzi w miaſtho
kolumna: b
1:
Burzſtinu dzałaią z niey pokoſth B
2:
ktorem na malowanie pokoſzcża=
3:
ią aby długo thrwało warzą ią z
4:
oleiem/ Tha żywicza zagrzewa y
5:
ſuſzy w wthorim ſtopniu/ Proch z
6:
białkhiem iaiecżnym zmieſzany/ á
7:
cżoło y ſkroni tem obłożić/ ciecże=
8:
nie krwie z noſa ſtanowi, Zmieſza
9:
na z białem kadzidłem/ z oleiem
10:
Rożanym, á thym okładać żołą=
11:
dek/ wraczanie zaſtanawia, Z ocz
12:
tem zmieſzać á thim brzuch obło=
13:
żyć/ cżyrwoną biegunkę zaſtana-=
14:
wia/ Proch ſtey żywicze w iaycoch
15:
ieſć/ wraczania broni/ Dym they
16:
żiwicze wyſuſza mokroſci z głowy
17:
Proch iey wrzody ſuſzy/ krwią pł=
18:
wanie zaſtanawia/ gdy ſie iey na=
19:
pije ſzcżem.
20:
¶ Też wziąć prochu Sandara C
21:
ki/ białego kadzidła/ mirry/ ſtora
22:
ki calamita/ przygrzać teo w moż
23:
dżerzyku á przylać do tego ſtora=
24:
ku wilgotnego/ Laudanum przy=
25:
łożyć/ á gdi ſie roſpuſci to w moż
26:
dżerzyku/ w ſypać prochy/ á ſtłutz
27:
też ſkorak cżyrwony y węgla lipo=
28:
wego k temu wſzytkiemu prziłożić
29:
á to wſzythko ſpołem ſtłucz/ á po
30:
kęſu ciepło biorącz walać na kha=
31:
mieniu na ſwiecżki/ potym themi
32:
ſwiecżkhami kurzyć/ bo then dym
33:
glowę wyſuſza zmokhroſci zbythnich.
E
Podobnych ku klijowi.

kolumna: c
1:
Capitulum 66. grafika
2:
Sanguis draconis. grafika
3:
A
I
Eſth żywicza drzewa
4:
iednego cżyrwona ia
5:
ko Cinobr/ w Ziemi
6:
perſkiey/ Ieſt moczy
7:
zimney j ſuchey w trzecim ſtopniu
8:
Ieſt ſmaku cierpniączego, á prze=
9:
toż ma mocz zaſtanawiać wſzelkie
10:
ciecżenie krwawe/ Rany z wrzo=
11:
dow/ albo theż ranienie cżym kol=
12:
wiek wnętrzne: ſpaia j ociekać nie
13:
dopuſzci/ Rany ſiecżone nowe zle
14:
pia/ Vpławy zbytnie paniam za
15:
ſtanawia/ Zmieſzać ią z oleykiem
kolumna: d
1:
rożanym/ á tym żołądek mazać
2:
á na wierzch grzankę przyłożyć z
3:
macżawſzy ią w oczcie mocznym,
4:
żołądek poſila/ chęć k iedzeniu da
5:
wa/ dawienie w gardle y nieſmak
6:
odeymuie.
7:
¶ Prochu iey do noſa wſypać/ B
8:
khrew zawiera w żyłach/ Thenże
9:
proch wziąć/ gumi arabicum/ dra
10:
gantum/ to wſzytko roſpuſć Ro=
11:
żaną wodką, á gałecżek ſtego na=
12:
działać/ ktore biorącz w vſta po ie
13:
dney/ dzierżeć pod ięzykiem á po=
14:
thym połykać/ krwią plwanie za=
15:
ſtanawia.
16:
¶ Też zmieſzać tę żywiczę z ſo= C
17:
kiem przęſlkowym á pić/ cżyrwo=
18:
ną biegunkę zwirzchniech thrzew
19:
poſzłą zaſtanawia/ Ieſtli z inſzich
20:
tedy kliſterować/ z ſokiem babcża=
21:
nym á z tyzanną/ Czopek ſtey ży=
22:
wicze vdziałać z ſokiem ſporzyſzo=
23:
wym á wethknąć gi do macicze/
24:
ciecżenie krwie zaſtanawia.
25:
¶ Prochy ku ſtanowieniu krwie D
26:
Proch they tho żywicze/ proch boli
27:
armeni/ proch Dębianek/ proch z
28:
rożey, proch z kadzidła, proch z ma
29:
ſtyki/ proch z ſkory pomarum gra
30:
natum (to ieſt ziarniſtich iabłek w
31:
apthecze naydzieſz) proch z Aloe/
32:
Sierſć też zaięcżą z ſiekać drob=
33:
niuchno na proch/ A z kthoreyby
34:
żyły obphicie krew płynęła/ zaci=
35:
ſni ręką dziurę iżby ſie krwią zat=

strona: 31

O rzeczach.Liſt 31.

kolumna: a
1:
kała gęſtą/ potym ſtych prochow
2:
vcżyń plaſtr zbiałkiem iaiecżnym
3:
á przywięż na tę ranę/ ale nie teo
4:
bo by ſie krew zbiegała á nieodey
5:
muy za kielo dni/ Ten plaſtr maſz
6:
tak cżynić/ wziąć chuſtę moczną
7:
á przymierzywſzy iżby ranę zaſlo=
8:
niło, pomaż po iedney ſtronie biał
9:
kiem cienko/ á na ten białek thymi
10:
prochy potrzęſni á przyłoż.
11:
Capitulum 67. grafika
12:
Serapinum. A
13:
A
S
Erapium ieſth żiwi=
14:
cza iednego drzewa zamorzſkieo/
15:
woniey nie
16:
lubey/ ieſt prawie wo=
kolumna: b
1:
niey owey czebule podługowathey
2:
ktorą zową łuk/ Polacinie porrū,
3:
ale ieſt vżytecżna/ zagrzewa mo=
4:
czą ſwą/ á ſuſzi ſpoſobem trzecieo
5:
ſtopnia/ Ma mocz przyciągaią=
6:
czą/ Scieńcżaiączą/ roſpuſzcza=
7:
iączą/ miękcżączą/ y ocieraiączą
8:
y wycżyſcia/ Na węgle kiedy bę=
9:
dzie włożona á dym ſniey, ten gło
10:
wę cżyſci z flegmiſtych wilkoſci.
11:
¶ Też gdy proch iey będzie pity B
12:
z ſokiem rucianym/ boleſć głowy
13:
z dymow z żołądka wſtepuiączich
14:
y z zimnych wilkoſci oddala/ y bo
15:
leſci pierſi/ Padaiączą niemocz/
16:
kaſzel/ zaduſzenie w pierſiach z gru
17:
bych wilkoſci, Kurcż wſzelki, y ten
18:
kthory głowę na zad ciągnie/ bo=
19:
leſć ſleziony/ boleſć po koſciach/ y
20:
w cżłonkoch przegubnych dla na=
21:
ziębnienia ſuchych żył/ Ty wſzyt=
22:
ki boleſci oddala á vſmierza.
23:
¶ Też ta żywicza pita z miodo= C
24:
wą brzecżką/ zaſtanowienie rżecży
25:
niewieſciey othwiera/ Wonia iey
26:
maciczę niewiaſtam na iey mieſt=
27:
cze vkłada.
28:
¶ Też gdy iey wypije ſzcżemkol= D
29:
wiek iednę cżąſtkę grubą flegmę z
30:
przegubow y żołtą wilkoſć z ciała
31:
wygania/ trzewa miękcży/ powie
32:
thrznoſci grube wygania/ boleſć
33:
trzew rozgania/ miękcżić ynem le
34:
karzſtwam pomaga, Po zgoieniu
35:
rany gdy miąſzſzy ſzram zoſtawa;
E ij
Podobnych ku klijowi.

kolumna: c
1:
ſcieńcża gi, Ocżi barzo naprawia
2:
Kolurium ieſt ſniey barzo wybor=
3:
ne na powłokę y na zaćmienie o=
4:
cżu/ naprzeciwko z ſthępowaniu
5:
wody ku zrzeniczy/ zową to kataracta.
6:
E ¶ Theż roſpuſcić tey żywicze ie=
7:
dnę cżąſtkę z ſokiem Czelidonijo=
8:
wym/ z czukrem, mleka niewieſcie
9:
go przylać á tho w ocży puſzcżać,
10:
ieſt lekarzſtwo barzo dobre.
11:
Capitulum 68. grafika
12:
Olibanum. Ka=
13:
dzidło.grafika
kolumna: d
1:
K
Adzidło ieſt też ieden A
2:
kliy z iednego drzewa
3:
ktore zową Libanus,
4:
To kadzidło kthore z
5:
Indijey przychodzi ieſth nalepſze/
6:
Ieſt barwy ſmaragdowey á okrą
7:
głe/ Drugie Kadzidło wychodzi z
8:
Arabijey/ á to ieſt podleyſze/ ieſth
9:
okrągłe białe ktore zowiemy Mu
10:
ſcum połacinie/ nie łaczno ſie kru
11:
ſzy, na ogniu rychło topnieie, á to
12:
ieſt też barzo dobre ktorego lekarze
13:
vżywaią/ Ieſt też kadzidło barzo
14:
drobne podobne Arabſkiemu, bar
15:
wę ma rudowatą/ to ieſt podley=
16:
ſze/ Smak białego kadzidła ieſth
17:
cierpniączy/ á włoſnoſć ma za=
18:
grzewaiączą w wtorym ſtopniu,
19:
wyſuſzaiącą w pierwſzem ſtopniu
20:
Galienus thak powieda w ſiod=
21:
mych kxięgach ſimplicium farma
22:
corum Capitulum de Ture.
23:
¶ Diaſcorides/ Kadzidło ociera B
24:
niecżyſtoſci klijowate z ocżu, á tak
25:
ie wyiaſnia, rany głębokie ciałem
26:
naraſzcża y cżyſci zagniłoſci gich,
27:
wyſuſzaiącz potym goij.
28:
¶ Też kadzidło ieſth dobre thym C
29:
ludziem ktorzy krwią pluią tak o=
30:
nę krew ktora zpierſi płynie do vſt
31:
iako też y onę kthora z głowy pod
32:
niebieniem j dziąſlami ſie ſącży, á
33:
zwłaſzcża w noczy po ſpaniu/ A
34:
ma być białe Khadzidło na nocz
35:
połykane przeciw tim niedoſtatkō.

strona: 33

O rzeczach.Liſt 33.

kolumna: a
1:
D ¶ Też kadzidło ſtarte/ á potym
2:
z ocztem á z oliwą zmieſzane/ ko=
3:
muby ſie pocżinała cżynić formica
4:
to ieſt wrzedzienicza iakoby mrow
5:
ka barzo iadowita/ ktora chodzi z
6:
mieſtcza na mieſtcze/ cżaſem gry=
7:
zącz ciało, á cżaſem nierani iedno
8:
z mieſtcza na mieſtcze biega iako
9:
by pokrzywami parzył/ á tak gdy
10:
to obacżyſz/ tedy ony mieſtcza na
11:
mazuy tym lekarzſtwem przerze=
12:
cżonym.
13:
E ¶ Theż proch z Kadzidła zmie=
14:
ſzany z ſlodkiem winem, á w vcho
15:
ciepło wpuſzcżone/ bolenie vſzne v
16:
ſmierza.
17:
F ¶ Theż Kadzidło ſtarte z mąką
18:
ięcżmienną/ á z rożanym oleiem
19:
zmieſzawſzy/ przyłoż na bolączy á
20:
na zapalony wrzod/ boleſć vſmie=
21:
rzyſz/ y ogień wypędziſz/ á nawię
22:
czey ſtego wrzodu ktory ſie na pier
23:
ſzach v białech głow cżyni.
24:
G ¶ Też białe Kadzidło ieſt wilko
25:
ſci flegmiſtych w głowie wyſuſza=
26:
iącze/ y też zaſtanawiaiącze tak iż
27:
im niedopuſzcża z głowy na pierſi
28:
płinąć, ſkąd cięſzkie kaſzle, á ſmier
29:
telne przychodzą/ á thák cżtherzy
30:
ziarna na nocz połykane białego
31:
Kadzidła: ſtanowi taki Katarrus
32:
barzo mocznie.
33:
H ¶ Takież też y kurzenie Kadzi=
34:
dłem/ wodnoſci głowne wyſuſza,
35:
mozg potwierdza y ocżi wyiaſnia
kolumna: b
1:
boleſci gich oddala/ I też wodne=
2:
ſci łez ktore z ocżu płyną: zaſtana
3:
wia/ o cżym Dijaſcorides ſwiad=
4:
cży/ Takież też ſercze y pamięć po
5:
ſila y vweſela.
6:
¶ Theż Macer/ Khadzidło na I
7:
miałki proch ſtarte z białkiem ko=
8:
koſzego iaia/ z wodką rożaną ro=
9:
ſpuſzcżone/ ocży ciemne wyiaſnia,
10:
A z niewieſciem mlekiem roſpuſz=
11:
cżone/ bolenie ocżu mocznie odda
12:
la/ letnie ciepło przyłożone.
13:
¶ Theż kadzidło z wieprzowym K
14:
ſmalczem zmieſzane/ rany kthore
15:
bywaią z ſpalenia ogniowego v=
16:
żytecżnie goij.
17:
Capitulum 69.grafika
18:
Galbanum.
19:
G
Albanum ieſth guma, A
20:
to ieſt kliy/ á ktore ieſt
21:
iaſne á podobne białe=
22:
mu kadzidłu á lipkie/
23:
to ieſt nalepſze/ woniey przykrey á
24:
mocney/ mieſzaią galbanū z żiwi=
25:
czą/ y z bobową mąką/ A Gali=
26:
enus piſze iż Galbanum ieſth kliy
27:
z iednego drzewka, Ma włoſnoſć
28:
odmiękcżaiączą/ yteż roſpądzaią
29:
czą twardoſci/ y zagrzewaiączą.
30:
Roſcie w ſyrijey.
Podobnech ku klijowi

kolumna: c
grafika
1:
B ¶ Serapio piſze iż ieſt vżytecż=
2:
ne naprzeciwko dychawicy czo go
3:
dwa złote zaważy z miękkiem ia=
4:
iem dawſzy wypić.
5:
C ¶ Też naprzeciwko zginęłey pa=
6:
mięci/ Kadzenie thym klijem po=
7:
twierdza pamięć.
8:
D ¶ Też maciczę podnioſlą ku go
9:
rze białem głowam ſciąga nadoł
10:
gdy thym Galbanem będzie oka=
11:
dzona na dołe.
12:
E ¶ Też naprzeciwko niemoczam
13:
ſleziony, to ieſt naprzeciwko twar
14:
doſciam/ Gdy galbanum będzie
15:
w oczet namocżono przez trzy dni
16:
potym cżwartego dnia przywarz
17:
á przeczedz/ przyley ktemu oliwy á
18:
trochę woſku y roſpuſć to ſpołem
19:
na ryncze á zmieſzay/ á to iuż bę=
kolumna: d
1:
dzieſz miał plaſtr/ ktorego wziąw=
2:
ſzy thochę roſciągni na zameſz/ á
3:
przyłoż na ſtwardziałą ſledzio=
4:
nę poranu y na nocz przez kielkho
5:
dni aż ſie pod tym twardoſć rozeydzie.
6:
¶ Też chrobaki gliſty w żywocie F
7:
zabija y wypądza vcżyniwſzy znie
8:
go trzy piłułki thak wielkie iako de
9:
Aloelotho/ y dać ie połknąć pora
10:
nu/ á nie ieſć po nich w pięć go=
11:
dzin.
12:
¶ Galbanum z ocztem á z ſiar G
13:
ką zmieſzane/ piegi y flakhi z licza
14:
zgania/ y theż iadowi ſie przeciwi
15:
z mirrą á z winem pite.
16:
¶ Też vmarły płod z żywotha H
17:
wyrzucza/ z winem albo z byliczo
18:
wą wodką pite, Iteż Galbanum
19:
z oczthem á z rzodkwią zmieſzany
20:
albo w możdżerzu ſthłncżony/ á
21:
tym namazuy kroſty gnoiącze al=
22:
bo ſwierzb: zgoijſz.
23:
¶ Też na bolenie zębow y komu I
24:
zemby prochnieią dobrze dzierżeć
25:
w vſciech galbanum dla vmocz=
26:
nienia y oddalenla boleſci zębow.
27:
Szoſty rozdział o Zło
28:
cie y o Srebrze/
29:
y o Soli ro=
30:
zmagitey.

strona: 34

Złoto.Liſt 34.

kolumna: a
1:
Capitulum 70. grafika
2:
Aurum. Złoto. grafika
3:
A
Z
Loto bywa w zdroioch
4:
w ſtudniach j wgorach
5:
naydowano/ Miedzy
6:
kruſzczem złothym zie=
7:
mia twarda ſie mieſza/ á tak wiel
8:
ką pilnoſć y praczą podeymą oko
9:
ło omywania Złotha/ á wſzakoż
10:
ſamorodne Złoto bywa naidowa
11:
no/ wedle wſzytkiey potrzeby cży=
12:
ſte/ W tych że kxięgach de natura
13:
rerum piſze, Złoty miedzy inſzemi
14:
kruſzczy ieſth na droſzſzy/ na trwal
15:
ſzy/ á zawſze iaſnieie, rdza go w ża
kolumna: b
1:
dnym kęſie nieumnieyſzy, ym zło=
2:
to na cżirwieńſze tym nalepſze/ ieſt
3:
cięſzkie ſowicie niżli Srebro/ niż
4:
Miedz/ y niżli Czena/ Złoto ieſth
5:
ciepłe y ſuche wolnie á barzo mier
6:
nie/ w ogień włożone nie zgore/ a
7:
le ſie więczey cżyſci, y owſzem złot
8:
niczy gdy probuią złotha kładą ie
9:
w ogień/ gdy też ſzayduią Złoto
10:
y gdy z niego maią czo działać w
11:
ogień ie kładą/ Złoto ieſt kruſzecz
12:
na ſlachetnieyſzy cżłowiekowi bar
13:
zo vżytecżny.
14:
¶ Wiele Ludzi fałſzywe Złotho B
15:
cżyniá/ takież też y Srebro/ Ia=
16:
ko z Auripigmenthu ſtaynem/ á z
17:
ſolą Armoniacum/ z żywem ſre=
18:
brem cżerwonem przyprawuią zło
19:
to/ kthore proſthemu cżłowiekowi
20:
ieſt trudne ku poznaniu, ale probą
21:
łaczno poznać.
22:
¶ Złotho ma włoſnoſć w ſobie C
23:
taką iż ſercze y duchy ſerdecżne po
24:
twierdza, Melankoliją trápi drże
25:
nie y bolenie Sercza oddala/ nie
26:
dla tego aby ſie miało w cżłowie=
27:
kha obracżać/ ale w nim będącz z
28:
ſwey taiemney przyrodzoney wło=
29:
ſnoſci to cżyni, á nawięczey ſkro=
30:
bany proch albo theż piłkhą piło=
31:
wany/ á potym ſzcżemkolwiek ie=
32:
dzony/ ale z rhżanym konfecthem
33:
barzo przyſtogi.
34:
¶ Theż Auicenna mowi w wto=
35:
rich kxięgach/ złoto ieſt rzecż mier
E iiij
Srebro.

kolumna: c
1:
na w ſwey ciepłoſci.
2:
D ¶ Ocży poſila/ á to proch z nieo
3:
vpiłowany y ſtarty czo namieley,
4:
iako Alcohol/ to ieſt iako proch kto
5:
ry w promienioch ſlonecżnych wi
6:
damy/ z wodką rożaną á z wło=
7:
ſkiego kopru macżaiącz tym chore
8:
ocży.
9:
E ¶ Też złoto trzymane w vſciech
10:
broni czuchnienia vſt/ I też Kau
11:
terium/ tho ieſth przepalenie ktore
12:
cżinią doctorowie dla boleſci gło
13:
weny zaſtarzałey, ieſt nalepſze zło
14:
tem rozpalonym niżli żadną iną
15:
rzecżą.
16:
Capitulum 71. grafika
17:
Argentum. Srebro.
18:
A
I
Sidorus piſze/ Sre
19:
bro im będzie naiaſ=
20:
nieyſze prziciſnione ku
21:
ciału, farbuie nieiaką
22:
cżarnoſcią ciało/ á ieſt rzecż mięk
23:
ka ktora ieſt łaczna ku rozwiedzie=
24:
niu na cieńkie blaſzki iakoby par=
25:
gamin/ Brzmienie z ſiebe bar=
26:
zo wdzięcżne wypuſzcża/ á to gdy
27:
będzie z miedzią zmieſzane/ A dla
28:
tego Moyzeſz kazał mieć Thrąby
29:
lane z Srebra/ w ktore trąbiono
30:
cżaſu walki z nieprzijacioły/ y cża
kolumna: d
grafika
1:
ſu ruſzania z mieſca, y cżaſu iedze=
2:
nia. Srebro w rozmaytich kra
3:
ginach kopaią/ á nieieſth thak cży
4:
ſty kruſzecz iako Złoty/ á dla tego
5:
więthſzą pracżę maią Gorniczy o
6:
koło wyprawiania kruſzczu Sre=
7:
brnego przez ogień/ Dym kthory
8:
bywa przy przepaleniu Srebrneo
9:
kruſzczu/ ieſt iadowity á ſzkodliwy
10:
zdrowiu cżłowiecżemu/ I theż ſa=
11:
mo Srebro ciemnieie od oneo dy=
12:
mu/ aż kadzeniem Kadzidłem al=
13:
bo Armoniakiem bywa wyiaſnio
14:
ne. Niecżyſte Srebro kthore ieſth
15:
niebrant, łaczno ſie kazi á vbywa
16:
go/ Ale prawy Branth ieſt rzecż
17:
wiecżna, á ktemu inſze kruſzcże ſpa
18:
ia w iedno mieſtcze.
19:
¶ Przyrodzoną ma włoſnoſć o B

strona: 35

Srebro żywe.Liſt 35.

kolumna: a
1:
ziąbiaiączą y wyſuſzaiączą/ na-
2:
przeciw ſwierzbiowi każdemu ieſt
3:
dobre Srebro/ I theż czuchnienie
4:
vſth y drżenie ſczcza vmnieyſza/ á
5:
to liſtki Srebrne z ktoremkolwiek
6:
lektwarzem iedzone/ ale złothe ſą
7:
więtſzey moczy.
8:
C ¶ Też zwierciadło z dobrze vgła
9:
dzonego Srebra: ieſt lepſze nad y=
10:
ne zwierciadła zkażdey iney rzecżi
11:
vcżynione/ dla ſwey iaſney ſwia=
12:
tłoſci.
13:
D ¶ Proch ſrebrney w chodzi też w
14:
maſci barwierzſkie/ daie gim wy=
15:
ſuſzanie ran/ y goienie prędkie cżyni.
16:
Capitulum 72. grafika
17:
Argentum Viuum.
18:
Srebro zywe.
19:
A
S
Rebro żywe ieſth cie=
20:
płe y wilkie w cżwar=
21:
tym ſtopniu/ Niekto=
22:
rzy powiedaią iże by
23:
było zimne w cżwartym ſtopniu,
24:
Ale dla ſprawy iego tedy ieſth cie=
25:
płe/ to ieſt iż przenika przechodząc
26:
mocznie ciało/ acżkolwiek ieſt zim
27:
ne w prawdzie/ ale thaiemną ma
28:
mocz ciepłą.
29:
B ¶ Naprzeciw ſwierzbiowi/ We
kolumna: b
grafika
1:
zmi Litargirium/ Blaywaſu/ O
2:
leyku bobkowego/ ty rzecży na pa
3:
newcze roſpuſć/ á gdy tho ochło=
4:
dnie prziłoż k temu żiwego ſrebra
5:
á tim namazuy ſwierzb, wnet gi z
6:
żenieſz.
7:
¶ Theż naprzeciw flekom kthore C
8:
bywaią po porodzeniu na Liczu/
9:
Wezmi kokoſzego ſmalczu zmie=
10:
ſzay gi z Blaywaſem á z żywem
11:
Srebrem/ á tym licze namazuy,
12:
wyiaſnia ſie licze od tego.
13:
¶ Theż Srebro żywe ieſt takiey D
14:
włoſnoſci iże barzo cięſzkie rzecży
15:
na ſobie znoſi/ Możeſz w ziąć kiel
16:
ko vncziy żywego Srebra/ włoż
17:
na nie kamień vzrzyſz mocz iego,
18:
wſzakże namnieyſza ſtucżka złota
19:
na nie włożona/ natychmiaſth ie
O Zywem Srebrze.

kolumna: c
1:
wſobie zakriwa ároſtępuie mu ſie
2:
á to ieſt włoſnoſć iego przyrodzona.
3:
C ¶ Zywe ſrebro z wieprzowym
4:
ſmalczem zmieſzane/ ſtaie ſie iako
5:
ziemia albo glina.
6:
D ¶ Też krom Zywego ſrebra nie
7:
może być żadne ſlożenie dobre.
8:
E ¶ Zywe ſrebro tżcżemi ſlinami
9:
ſamemi bywa gaſzono/ y theże ſli
10:
nami z koſcią Sepije tak rzecżo=
11:
ną/ y theż z popiołem á z ſlinami
12:
F ¶ Zywe ſrebro z Litargirium z
13:
ocztem á z oliwą zmieſzane/ każde
14:
go ptaka ſtruieſz.
15:
G ¶ Też żywe ſrzebro Sublima=
16:
tum/ tho ieſth przepalone/ Ieſth
17:
iad zabijajączy cżłowieka/ takież
18:
y gaſzone dla wielkiego gryzenia/
19:
Ale lekarzſtwo przeciw temu/ pić
20:
ciepło mlekho/ á wraczać czo na=
21:
więczey.
22:
H ¶ Iſidorus piſze/ Zywe ſrebro
23:
pite vmarza cżłowieka/ iedno dla
24:
cięſzkoſci ktorą cżyni w żołądku/
25:
Galienus mowi/ znam iednego
26:
Aptekarcżyka ktory w noczy cho=
27:
rym będącz/ wziął konewkę z ży=
28:
wem ſrebrem mniemaiącz iżeby
29:
było wino, wypił ie, A po dwu go
30:
dzin wyſzło z niego na miedniczę,
31:
á on żyw zoſtał.
32:
I ¶ Theż dym żywego ſrebra ieſth
33:
ſzkodliwy cżłowiekowi/ á poſpo=
34:
licie od niego ludzie w drżenie rąk
kolumna: d
1:
głowy/ y wſzytkiego ciała, y w pa
2:
raliż wpadaią/ ſluch y ocży pſuie
3:
Złothniczi przi złoceniu tym dy=
4:
mem barzo ſie każą.
5:
Capitulum 73. grafika
6:
Alumen. Ałun. grafika
7:
A
Lun ieſt ciepły j ſuchi A
8:
w cżwartym ſtopniu,
9:
Ma mocz trawiącą
10:
y mocznie wyſuſzaiączą.
11:
¶ Proch z hałunu poſipany na B
12:
cancer: złe á zagniłe mięſo wyſu=
13:
ſza y wykorzenia.

strona: 36

Ałon.Liſt 36.

kolumna: a
1:
K ¶ Też Ałun zmieſzany ſtrochą
2:
oczthu/ miodu/ á thym obmazuy
3:
knot/ ktory w puſzcżay w fiſtułę/
4:
ale możeſz przytym wymywać cie
5:
płem ocztem fiſtułę.
6:
L ¶ Theż opuchliny dziąſl oddala
7:
gdy płokanie vcżyniſz ocztem y A
8:
łunem/ pierwey bańki prziſtawiw
9:
ſzy ſiekane na ſzygi y na pleczoch.
10:
m ¶ Też naprzeciw ſwierzbiowi/
11:
Sarkę/ Litargirium, ałun warz
12:
w oczcie á w oliwie/ á tym ſie na
13:
mazuy w łazni á poć ſie ocieraiąc
14:
pot albo ciepłą wodą omywaiącz
15:
á potym drugi raz namaży.
16:
N ¶ Kto ſie myie ałunową wodą
17:
opuchliny/ Swierzbu/ y boleſci
18:
cżłonkow zbywa.
19:
Capitulum 74. grafika
20:
Bulus armenus.
21:
A
B
Olus annenus ieſth
22:
iakoby glinka/ z Ar=
23:
menijey nalepſzy/ ieſt
24:
zīny y ſuchy w wtorī
25:
ſtopniu, Zimie gi kopaią/ Ma za
26:
ciſkhaiączą mocz/ oziąbiaiączą/
27:
Maſz obierać żołtawy.
28:
B ¶ Ieſt vżytecżny naprzeciw pły
29:
nieniu krwie vſty ktora z płucz wy
30:
chodzi/ tym obycżaiem/ Wezmi
kolumna: b
grafika
1:
Tyzāny kwartę/ w ktorey roſpuſć
2:
Gumi arabicū poł łota/ Bolum
3:
armenum też tak wiele/ á tego ſie
4:
napijay po trunkowi poranu cie=
5:
pło/ á gdy ieſzcże k temu przyłożiſz
6:
ſoku babcżanego/ tedy biegunkę
7:
krwawą zaſtanawia mocznie/ al=
8:
bo vcżyń plaſtr zbiałki iaiecżnemi
9:
zmieſzawſzy Bolnm armenum/ á
10:
naſienia babcżanego k temu przy
11:
cżyniwſzy/ á na pępek przykładay
12:
dla biegunki.
13:
¶ Theż krew z noſa zaſtanawia C
14:
Gdy zmieſzaſz bolum armenum z
15:
ſokiem krwawnikowym/ á rozmo
16:
cżywſzy w thym bawełnę włoż w
17:
nozdrze.
18:
¶ Też cżaſu morowego powie= D
Blaywas.

kolumna: c
1:
trza/ ieſt ta cżyrwona ziemia z ar
2:
menijey barzo ſlachetna z winem
3:
białem ku piciu/ á ſiła ludzi zara
4:
żonych ſie wylecżaią/ możeſz te=
5:
mu rożaney wodki przilać.
6:
Capitulum 75. grafika
7:
Ceruſa. Blaywas. grafika
8:
A
B
Laywas ieſth zimny
9:
y ſnchy w w thorym
10:
ſtopniu/ cżynią gi z
11:
ołowu/ á ieſt popioł
12:
ołowiany/ Ma mocz wycżyſcia=
13:
iączą, wyſuſzaiączą wilkoſci/ yteż
14:
ocieraiączą.
kolumna: d
1:
¶ Woda w ktorey by był rozpu B
2:
ſzcżony Blaywas z krochmalem/
3:
Licze cżyſci paniam cżyniącz ie lu
4:
bieznem.
5:
¶ Też blaywas ciało roſci wra C
6:
nach złych/ á tak ie goij.
7:
¶ Ci ludzie kthorzy robią około D
8:
Blaywaſu/ wpadaią w chorobę
9:
ktorą zową ruczawka/ y w cho=
10:
robę ſwiętego walantego/ w para
11:
liż/ w cżłonkowe boleſci/ á tho dla
12:
iadu dymow ktore z ołowu pochodzą.
13:
¶ Też na roſpadłoſci ielita kto= D
14:
re ieſt w ſtolczu/ ieſth barzo dobry
15:
rychło goij roſpadliny.
16:
Capitulum 76. grafika
17:
Cementum. Wapno.
18:
W
Apno niegaſzone ieſt A
19:
ciepłe y ſnche w wto=
20:
rym ſtopniu. Z łoiem
21:
á z oliwą zmieſzane/
22:
Ieſth vżythecżne na wrzedzenicze
23:
ktore z ſprochniałych wilkoſci przi
24:
chodzą Moc niegaſzonego vapna
25:
cżyni opuchliny/ yteż ieſth kąſaią=
26:
cza/ palącza aże do żywego/ dziw
27:
ney ieſt włoſnoſci/ á to iż inſze rze
28:
cży od wody gaſną, á wapno wię
29:
czey gore kiedy wodą będzie zmacżano.
30:
cżano

strona: 37

Wapno niegaſzone.Liſt 37.

kolumna: a
grafika
1:
B ¶ Gdi zmieſzaſz wapno zſadłem
2:
kokoſzem á z oliwą/ będzieſz miał
3:
plaſtr trawiączy wrzedzienicz.
4:
C ¶ Wapno ma być takie ktorego
5:
by woda niedochodziła/ abowiem
6:
takie ieſt mocznieyſze niżli gaſzone
7:
Gdy będzie namocżono wapno/
8:
oſtroſć kąſaiączą iemu odeymuie
9:
Pandecta.
10:
Capitulum 77. grafika
11:
Vitrum. Sczkło.
12:
A
S
Kło kthore ieſth białe á
13:
ſwiatłe/ tho nalepſze,
14:
á zwłaſzcża ſkhło we=
15:
neczkie/ Ieſth przyro=
kolumna: b
grafika
1:
dzenia gorączego/ Ma mocz do=
2:
brze zagrzewaiącą wpirwſzim ſto
3:
pniu, á ſuſzączą w wtorym ſthopniu.
4:
¶ Skło na miałki proch ſthłu= B
5:
cżone/ á ten proch wwinie dać pić
6:
kamień w miechierzu łamie/ cżir=
7:
woną biegunkę zaſtanawia.
8:
Capitulum 78. grafika
9:
Litargirium.
10:
L
Itargirium ieſt ciepłe A
11:
y ſuche miernie/ Dru=
12:
dzy powiedaią iżby by
13:
ło zimne y ſuche w cż=
14:
wartym ſtopniu/ Ieſt dwoiakie/
Litargirium.

kolumna: c
grafika
1:
Iedno ieſt piana z łota/ á drugie
2:
ieſth piana z Srebra/ Ma mocz
3:
zraſzcżaiączą/ wycżyſciaiączą/ I
4:
też zaciſkaiączą.
5:
B ¶ Proch Litargirij w ranę wło=
6:
żony/ wyſuſza ropę trawiącz ią/
7:
á tak goij znamienicie.
8:
C ¶ Też napreciw ſwierzbiowi, ieſt
9:
ſchwalone/ á to gdy będzie powa
10:
rzone z oleykiem orzechowym/ á z
11:
ocztem/ á tym namazuy ſwierż=
12:
biącze mieſtcza.
13:
D ¶ Też dobre ieſt na kroſty cżłon
14:
ka thaiemnego męſkiego poſypu=
15:
iącz ie tym prochem/ á wymywa=
16:
iącz wodą Ałunową.
17:
E ¶ Też ieſth dobre naprzeciw zać=
18:
mieniu oczu, z rożaną wodką przi
19:
kładaiącz.
kolumna: d
1:
¶ Theż licze cżyſci vcżyniwſzy z F
2:
Litargirium maſć, z ſmalczem ko
3:
koſzem/ z oleykhiem rożanym we=
4:
ſpołek zmieſzawſzy.
5:
¶ Też złą wonią z podpaſza od G
6:
dala gdy tym prochem Litargiri=
7:
owym będzieſz nacierał pazuchy,
8:
á nawięczey tym kthore bywa od
9:
złota Litargirium/ broni theż po=
10:
czenia pazuch.
11:
¶ Litargirium dane ku piciu/ H
12:
zaduſza pierſi cżłowieku tak barzo
13:
aż do ſmierci.
14:
¶ Też rany goij mocznie kthore I
15:
ſie cżynią na cżłonku thaiemnym
16:
męſkim/ z rożanym oleykiem ro=
17:
ſpuſzcżone y rany tym mazać.
18:
Capitulum 79. grafika
19:
Lapis lazuli.
20:
L
Azuli ieſt zimny y ſu= A
21:
chy, takież y kamień z
22:
armenijey/ Ale iako
23:
barzo od żadnego nie
24:
ieſt Lekarza piſana/ Ieſth barwy
25:
niebieſkiey/ Wywodzi przodkiem
26:
Melankoliją/ á przetho w choro=
27:
bach ſleziony ieſth vżytecżny then
28:
kamień/ y Emoroidy otwiera gdi
29:
proch thego kamienia daſz z wodą
30:
w ktoreyby były vwarzone liſthki

strona: 38

Lapis lazuli.Liſt 38.

kolumna: a
grafika
1:
Senes z naſieniem włoſkiego kopru.
2:
B ¶ Też naprzeciw kordijacze, day
3:
wypić dragmę tego kamienia pro=
4:
chu/ z woką Boragową, z trochą
5:
rogu ieleniego.
6:
C ¶ Krothko mowiacz naprzeciw
7:
kożdey chorobie ktora z Melanko=
8:
lijey przichodzi ieſth oſobney włoſnoſci.
9:
Capitulum 80. grafika
10:
Sulfur, Sarka.
11:
A
S
Iarka ieſt ciepła j wy
12:
ſuſzaiąca w cżwartim
13:
ſtopniu/ Ieſth druga
14:
Siarka żywa kthora
kolumna: b
grafika
1:
thak ſama z ziemie wychodzi nie=
2:
przyprawna/ Druga Siarka ieſt
3:
martwa kthorą poſpolicie z nauki
4:
cżynią/ á ta niema takiey moczy
5:
Zielona ieſt lepſza/ Ma mocz ro=
6:
ſpądzaiączą twardoſci/ y trawiączą.
7:
¶ Maſć vcżniona z ſiarki/ z pro B
8:
chu białey cżemierzycze/ z oleiem
9:
Lnianym/ woſku przycżyniwſzy/
10:
Ta maſć ma mocz naprzeciw pa=
11:
raliżowi/ ręcżnym y nożnem bole
12:
ſciam/ yteż naprzeciw rzuczawcze
13:
y też naprzeciw dychawiczy zaſta=
14:
rzałey, day prochu ſiarcżanego po
15:
łowicę dragmy z miękkiem iaiem
16:
dychawiczę y rzuczawkę/ tho ieſth
17:
Swiętego walanthego niemocz
18:
vlecżyſz.
Sol.

kolumna: c
1:
C ¶ Theż kadzenie ſiarcżane pod
2:
białą głową ktora niemoże poro=
3:
dzić/ ieſth ku wielkiey pomoczy ry=
4:
chłego porodzenia.
5:
B ¶ Theż ſiarka zmieſzana z ſale=
6:
trą á weſpołek ſtarta/ gdy thym
7:
prochem ciało ſwierzbiące natrzeſz
8:
wyſuſza y goij ſwierzb/ y podogrę
9:
lecży z wodą ten proch rozpuſzcżo
10:
ny/ á ciepło mieſtcza bolącze thą
11:
wodą namazane.
12:
Capitulum 81. grafika
13:
Sal. Sol.grafika
kolumna: d
1:
S
Ol ieſt ciepła y ſucha A
2:
z ſoli á z ocztu á z o=
3:
liwy/ wody przycży=
4:
niwſzy proſtey/ á day
5:
potim zagrzawſzi wypić, pocżwier
6:
ci godziny włoż palecz w gardło,
7:
abowiem wraczanie wnetki przy=
8:
dzie ktore żołądek cżyſci.
9:
¶ Też gdi kto ma kłocie dla wia B
10:
trow/ tedy zmieſzay ſol z proſem/
11:
á przyſmaż na panewcze/ y zawi=
12:
nąwſzy w worek przikładay na bo
13:
lącze mieſtcze.
14:
¶ Theż cżopek możeſz vcżynić z C
15:
ſoli á z miodem/ cżyni ſtolcze wy=
16:
bornie gdy ſie kto zapiecże.
17:
¶ Theż ſol prochnienia y zagni= D
18:
łoſci broni w każdey rzecży wilgo=
19:
tney/ iako w mięſie, w rybach y w
20:
inſzych rzecżach.
21:
¶ Sol morzſka gdy będzie po= E
22:
ſypana na ſkorkę ſwieżą baranią
23:
twardoſć ſleziony rozpądza.
24:
¶ Theż ſol naſza wygrizá dziwe F
25:
mięſo na każdym mieſtczu, á zwła
26:
ſzcża kthore roſcie przy oku na po=
27:
wiecze/ y bielmo ſpądza.
28:
¶ Też ſol z ocztem á z oliwą al G
29:
bo z oleiem zmieſzana/ ſwierzb v=
30:
ſmierza ktory bywa na ciele/ gdy
31:
tym przi ogniu mocznie nathrzeſz
32:
ciało aż do zapoczenia.
33:
¶ Theż ſol z oliwą broni krwie z H
34:
dziąſl ſącżyć ſie/ y też maſć z ſoli
35:
z miodu á z oliwą/ rozpądza gu=

strona: 39

Wainſtan.Liſt 39.

kolumna: a
1:
zicżki, y każde wzdęcie bolącze gdi
2:
tym będzieſz pomazować.
3:
I ¶ Theż ſol z mąką pſzenicżną á
4:
z miodem zmieſzana/ rozpądza z
5:
ſiadłą krew pod ocżyma.
6:
K ¶ Też ſol poſypana na mieſtcze
7:
ſpalone od ognia/ broni onego
8:
mieſtcza prochnieć.
9:
L ¶ Też ſol zwinem á zwodą ſpo
10:
łem wſzitko zmieſzawſzi/ cżini prze
11:
puſzcżenie żywota/ iedno iż żołąd
12:
kowi wadzi.
13:
Capitulum 82. grafika
14:
Tartarus. Wain
15:
ſtan.grafika
kolumna: b
1:
T
Artarus/ to ieſt wain A
2:
ſtan ieſt ciepły y ſuchi
3:
w cżwartym ſtopniu
4:
nalepſze ſą z nacżyſth=
5:
ſzego wina.
6:
¶ Gdy vcżyniſz maſć ſthych tho B
7:
drożdży winnech, ktore zową Tar
8:
tarum/ przycżyniwſzy Litargiriū,
9:
oleyku orzechowego/ ocztu trochę
10:
á to ſpołem na węglu roſpuſć/ á
11:
weſpołek mieſzay, á tą maſcią na
12:
mazuy ſwierzb/ ſpędziſz gi łacżno
13:
¶ Też proch ſtych drożdży w po C
14:
trawach pożywany/ wyſuſza cżło=
15:
wieka tłuſtego/ y też ſtolcze cżyni,
16:
gdi prochu ſtich drodży vcżinione
17:
go daſz dwie dragmie zro żą wczu
18:
krze/ albo z powidłami na ſwitaniu.
19:
¶ Gdi zawiążeſz wainſtan wchu D
20:
ſtę á do wilgotney piwnice zawie
21:
ſiſz/ á podſtawiſz pod to czo ſklane
22:
go iżby w to ſniego oley kapał/ a
23:
bowiem then to oleiek wiele ſzka=
24:
radoſci z licza ſciera.
25:
Capitulum 83. grafika
26:
Antimonium.
27:
Szpiſglas.
F
Szpizglas.

kolumna: c
grafika
1:
A
S
Zpiſglas ieſth kruſzecz
2:
podobny ołowowi/ ie
3:
dno iż ieſt rzecż barzo
4:
kruwka kthorą możeſz
5:
ſetrzeć albo ſtłucz/ ale ołowu nie=
6:
możeſz ſetrzeć iedno roſpuſcić, ten
7:
ſzpiſglas ieſth nalepſzy kthory gdy
8:
przełomiſz ieſt iaſny/ á błyſnączy
9:
á wſzakoż wodą ma być omywa=
10:
ny y płokany pierwey niżli ma w
11:
iakie lekarzſtwo wnić/ dla pługa=
12:
ſthwa błotnego kthora ſie miedzy
13:
niem mieſza, ieſt to kruſzecz zimny
14:
y ſuchy wtrzecim ſtopniu według
15:
Almanſora.
16:
B ¶ Na Emoroidy zbythnie pły=
17:
nącze/ pomazawſzy koniecz ielita
18:
ſokiem Paucedanowym/ tho ieſth
19:
Smlodowym/ á potim prochem
20:
Szpizglaſowym poſiṕ końce tich
21:
żyłek, vſtanowiſz krew zbytnie pły
kolumna: d
1:
nączą ſtych to Emoroid.
2:
¶ Theż fiſtułę lecży proch ſzpiz= C
3:
glaſow zweneckiem mydłem zmie
4:
ſzany/ á w tym knot omocżywſzy
5:
wpuſzcżay w fiſtułę.
6:
Też na dziwe mięſo j każde zagni
7:
łe wykęſuie proch ſzpizglaſow.
8:
¶ Też krew z noſa ciekączą za= D
9:
ſtanawia/ rozmocżywſzy pierwey
10:
bawełnę w ſoku krwawnikowym,
11:
á potym prochem ſzpizglaſowym
12:
potrząſć y w nozdrze włożyć.
13:
¶ Też na ocży lipkie á gnoiącze E
14:
proch ſzpizglaſow ſtuciją rozpuſz=
15:
cżony w rożaney wodcze/ wyſuſza
16:
niecżyſtoſci y vmocnia mdłe oko.
17:
Capitulum 84. grafika
18:
Vitrioleum. Koper=
19:
waſer.
20:
K
Operwaſer ieſt kąſa= A
21:
iączy y zaciſkaiączy/
22:
ieſth ciepły y ſuchy w
23:
cżwartym ſtopniu.
24:
¶ Gdy go kto wypije z miodem
25:
tak wiele czo poł złotego zaważy,
26:
gliſty z żywota wypądza.
27:
¶ Też gdyby kto iadł bdły ſzko= B
28:
dliwe/ tedy mu ſie day napić pro=
29:
chu tego Koperwaſeru czo złothy

strona: 40

Koperwaſer.Liſt 40.

kolumna: a
grafika
1:
zaważy z wodą/ abowiem wracza
2:
nie przywiedzie vżytecżne.
3:
C ¶ Theż krew z noſa zaſtanawia
4:
proch iego w nozdrze włożony/ y
5:
roſpadliny wyſuſza.
6:
D ¶ Też proch koperwaſerow w v
7:
cho vpuſzcżony/ chrobaki vmarza
8:
Pandecta powieda.
9:
Capitulum 85. grafika
10:
Viridi es. Grinſzpan.
11:
A
G
Rinſzpan ieſt ciepły y
12:
ſuchi, dziwe mięſo tra
13:
wi/ á tho zmieſzawſzy
14:
gi zmiodem przeſnym
15:
albo z ſytą/ bowiem też to lekarz
kolumna: b
grafika
1:
ſthwo dzięgna lecży, y inſze zagni=
2:
łoſci/ y fiſtuły wyſuſza.
3:
¶ Też grinſzpan zmieſzany z ſo= B
4:
lą/ ſterpentyną/ z żywiczą/ ſthych
5:
rzecży vcżyń maſć/ ktorą nama=
6:
zuy trąd y inſze kroſthy cżyrwone
7:
na liczu.
8:
¶ Dijaſcorides piſze/ grinſzpan
9:
ktory ieſt rdza z miedzi/ z miodem
10:
z oliwą á z woſkiem zmieſzany/ á
11:
iako plaſtr albo knoth vcżyniwſzy
12:
ſtego, rany ſmrodliwe goij, trochę
13:
armonijaku przycżyniwſzy/ á gdy
14:
k temu przicżyniſz terpentiny, trąd
15:
y każdą leprę możeſz zgoijć.
16:
¶ Theż gdy khomu namięſzſzeią D
17:
brwi od wilgotnoſci ſtrupiaſtych,
18:
grynſzpan z przeſnym miodē zmieſza=
19:
wſzy/ pomazuy brwi tym grin=
20:
ſzpanem.
F ij
Arſeuik.

kolumna: c
1:
Capitulum 86. grafika
2:
Arſenicum. grafika
3:
A
A
Rſenik ſpowieſci Iſi
4:
dory w dziewięthna=
5:
ſtych kxięgach ieo dla
6:
złothey barwy kthorą
7:
ma ieſt rzecżon Auripigmentum,
8:
ktori od złotha ſzayduią/ á thakie
9:
ieſt nalepſze Arſenicum ktore ieſth
10:
złociſtey barwy/ ale ktore ieſt bla=
11:
de albo pokoſtowi podobne/ to nie
12:
ieſt dobre. Arſenik ma w ſobie cie
13:
płoſć y wilgotnoſć/ Plinius thak
14:
piſze/ Ale Auicēna powieda ie być
15:
ciepłe w trzecim ſthopniu/ á ſuche
16:
w wtorim.
kolumna: d
1:
¶ Ma mocz włoſy z ciała wy= B
2:
miatować/ á nawięcey z wapnem
3:
niegaſzonem zmieſzane, á na ciało
4:
ſkąd by kolwiek chciał włoſy ſpę=
5:
dzić poſypuy, Albo zſokiem roma
6:
nowego ziela zmieſzawſzi, á nama
7:
zuy mieſtcze gdzie włoſy ſą.
8:
¶ Też ktoby chciał truć pſy/ liſz= C
9:
ki/ wilki/ kotki/ y inſze zwierzętha,
10:
Naprzod wezmi omiegu, zaiącżej
11:
rzepki/ auripigmentum/ arſenicū
12:
tego oboyga naydzieſz w aptecze/
13:
ſiarki/ liſthu ciſowego/ ſtłucż thy
14:
wſzythki rzecży á zmieſzay zmąką
15:
pſzenicżną/ potem to roſpuſć mle=
16:
kiem á nadziałay gałek, ſmaż że ie
17:
w maſle/ potym vſmażywſzy ob=
18:
walay ie w ſyrze tartem á vſuſz/
19:
daway potym komu chczeſz.
20:
¶ Też gdy to roſpuſciſz miodem D
21:
á pomażeſz na ſzcżepy/ mrowki y
22:
gąſienicze pomrą gdzie na to przi
23:
da á vkuſzą.
24:
¶ Też auripigment zmieſzany z E
25:
gliſthami á położony tham gdzie
26:
kret rije/ vkuſili tego/ wnet zdechnie.
27:
¶ Theż auripigment zmieſzay z F
28:
mydłem weneczkiem/ á pocieray
29:
fleki na ciele albo liſzaie/ zginą od tego.
30:
Capitulum 87. grafika

strona: 41

Saletra.Liſt 41.

kolumna: a
1:
Sal nitrum. Sa=
2:
letra. grafika
3:
A
S
Aletra ieſt dwoia/ ie=
4:
dna ſamorodna a dru
5:
ga dzałana, ma mocz
6:
wyſuſzaiącą, Gdy ią
7:
ſtarwſzy da pić z cżimkolwiek, gru
8:
be wilkoſci przeraża y precż ie wy=
9:
pądza/ Gdy ią w winie roſpuſci
10:
á tego w vcho wpuſci, piſzcżenie o
11:
deymuie.
12:
B ¶ Theż zmieſzana z ſadłem wie=
13:
przowym/ á ſtego vcżynić plaſthr
14:
ktory przykładać na mieſtcze vką=
15:
ſzone od wſciekłego pſa: goij ie.
16:
Gdy ią ſthłucże z figami ſuchemi
17:
á okłada brzuch ocziekły od złych
kolumna: b
1:
wilkoſci/ trawi ty wilkoſci wniem
2:
Khiedy ią warzy w oczcie z wodą
3:
zmieſzanym á to będzieſz pić/ duſz=
4:
noſć ktora bywa z bedł gdy ſie ich
5:
kto naije: odeymuie.
6:
¶ Theż ſaletra bywa kładziona C
7:
do maſci, sktorej maſci cżinią pla
8:
ſtry ku ſciencżaniu iakiey kolwiek
9:
rzecży na mieſzſzałey, y na ſwierzb
10:
na oſypanie, y na inſze ſtrupy.
11:
¶ Też na mieſtcza wkoſciach bo D
12:
lącze plaſtr z niey przykładać/ po=
13:
maga/ y khurcż kthory głowę na
14:
zad ciągnie: lecży/ żyły ſuche ſwo
15:
iem ſuſzeniem naprawia.
16:
Capitulum 88. grafika
17:
Sal armoniacum.grafika
F iij
Sal armoniacum.

kolumna: c
1:
A
I
Eſth gorącza y ſucha
2:
w trzecim ſtopniu/ wle
3:
karzſtwa kthore maią
4:
być wnątrz/ niebierze=
5:
my iey/ ale w lekarzſtwa zwierz=
6:
chnie biorą ią, Ma mocz niecży=
7:
ſtoſci z ciała ſcierać/ á tho gdy ią
8:
zmieſza z kanphorą (ale kamphory
9:
mniey) ſetrzeć weſpołek á roſpu=
10:
ſcić wodką rożaną, y poſtawić na
11:
ſlończe/ á gdy vſchnie/ tedy zaſię
12:
na proch ſetrzeć/ á ten proch zmie
13:
ſzać zmydłem/ á tem pomazować
14:
liſzaie y inſze niecżyſthoſci nie przy=
15:
rodzone z ciała ſpądza.
16:
B ¶ Też bielmo z oka ſpadza y po
17:
włokę ktora bywa na oku iako by
18:
błonka, zdziera.
19:
Sal armonijacum ktore ieſt bia=
20:
łe/ iaſne iako krzyſtał/ to ieſth na=
21:
lepſze/ á ieſt kąſaiącze.
22:
Capitulum 89. grafika
23:
Tucia.
24:
A
T
Vcija ieſth zaziąbia=
25:
iącza/ zaciſkaiącza/
26:
Ciało vranach roſci,
27:
y ſtula ie/ y też wyſu=
28:
ſza złe wilkoſci/ Przyprawuią Tu
29:
ciją omywaiąc ią rożaną wodką
30:
dla tego ſie ſtaie vżytecżną na cho
kolumna: d
1:
roby ocżu, nawięcey gdy znich łzi
2:
płyną/ yna inſze choroby ocżu ieſt
3:
tucija vżytecżna.
4:
¶ Proch Tucijey wyſuſza rany B
5:
ktore bywaią na cżłonku męſkim
6:
Pandecta tego ſwiadek. grafika
7:
Capitulum 90. grafika
8:
Amidum. krochmal.
9:
K
Rochmal ieſt ſub A
10:
telnieyſza cżęſć pſzeni
11:
cżna/ ktory tak ſpra=
12:
wuią, Naprzod wząć
13:
cżiſtą pſzeniczę á wypłokać ią bar
14:
zo dobrze iżby w niey niebyło ża=
15:
dnego prochu/ to ieſt plew, á odce=

strona: 42

Krochmal.Liſt 42

kolumna: a
grafika
1:
dziwſzy tę wodę nalać iney cżyſtey
2:
á thak cżynić kielo razow aże gdy
3:
zmiękhnie czoby ſie godziła prze=
4:
tłocżyć przez chuſtę/ potym ſtarw
5:
ſzy w nacżyniu y wytłocżić to bia
6:
łe przez chuſtę/ á vſuſzywſzy to na
7:
ſlończu/ potym ſchować/ á to iuż
8:
będzie Krochmal/ Ma mocz wil=
9:
żączą/ y zagrzewaiączą/ oſtroſci
10:
wſzelkie gładzi/ Suchoſci odwil=
11:
ża/ Kaſzel ſuchy y krwią plwanie
12:
lecży gdy gi dawa ieſć w migdało
13:
wym mleku albo w ſmiotanie.
14:
B ¶ Też nadziałać gałecżek ktho=
15:
rych gałecżek pożywać natſzcżo y
16:
na nocz/ abowiem krwią charka=
17:
nie y ſuchoſć wpiſzczałcze przez kto
18:
rą pochodzi dychanie/ y też ochra
19:
pienie ktore bywa dla ſuchoſci pier
kolumna: b
1:
ſney/ barzo dobrze lecżą odwilża=
2:
ziącz/ á tak ie maſz zdziałać/ We=
3:
zmi lakricijey/ krochmalu, dragan
4:
tu/ migdałow/ czukru candij/ ro
5:
zynkhow/ ale rozynki wyciſni aby
6:
niebyły peczki kthore ſą w nich/ á
7:
to wſzythko zmieſzay á nadziałay
8:
ſtego gałecżek/ á biorącz po iednej
9:
w vſta dzierżeć pod ięzykiem iżeby
10:
ſie rozpływały/ á ty ſliny ſlodkie
11:
połykać/ bolącżki płuczne y ziobro
12:
we goij.
13:
¶ Theż ludziem ſuchoty maią= C
14:
czym/ wypragłym wnątrz z wiel=
15:
kiey gorączoſci/ w tyzannie roſpu
16:
ſciwſzy y pić.
17:
¶ Theż przyprawiać z mlekiem D
18:
migdałowym y z kaſſiją/ y z czu=
19:
krem/ á tho dać ieſć/ owrzedzenie
20:
lędzwi, y miechierza goij, rzezanie
21:
ktore bywa z gorączoſci mocżu/ y
22:
też gorączoſć mocżu odeymuie/ á
23:
tak y kamień lecży.
24:
Capitulum 91. grafika
25:
Cantabrum. otręby.
26:
O
Thręby pſzenicżne ſą A
27:
mierno gorącze, Ma
28:
ią mocz wyſuſzać y o
29:
twierać vlicżki w cie=
30:
le/ y też miękcżą/ á to tak vcżynić
F iiij
Otręby.

kolumna: c
grafika
1:
Nalać na otręby wody gorączey
2:
á potim przeczedzić przez worecżek
3:
Aleby taki worek muſiał namyſl=
4:
nie vtkać/ ktoryby był wełną prze
5:
tkany, á tak ti otręby ſtym worecż
6:
kiem ciepło przikładać na mieſtce
7:
gdzieby kłocie było/ na bolącżki/
8:
y na boleſthne ſiepanie w ciele v=
9:
ſmierza bol.
10:
B ¶ Też tey wody ktorąs wlał na
11:
otręby, ciepło naley do zadku, trze
12:
wa miękcży y cżyſci.
13:
C ¶ Też otręby w tizannie warzić
14:
v ognia/ á dawać ieſć tym ktorzy
15:
maią ſuchy kaſzel/ á także przipra
16:
wić then worek iako wyſzſzey mało
17:
napiſano y przykładać na pierſi/
18:
miękcży ie/ y odkaſzłowanie łacz=
19:
ne dawa.
kolumna: d
1:
¶ Też z otrąb żur działać á da= D
2:
wać ieſć z Migdałową polewkhą
3:
tym ktorzy zimniczę cierpią/ Nie=
4:
ktorim dla poſilenia żołądka j na
5:
prawienia chęci ku iedłu, daią ieſć
6:
z żołtki iaiecżnemi/ żołądkowi go
7:
rączemu tak proſto iego kwas ieſt
8:
pożytecżny/ á gdy go dobrze nie=
9:
vwarzi nadyma żołądek y wiatry
10:
cżyni, á zwłaſzcża kiedi gi moraw=
11:
ſkim oleiem maſzcżą/ ale gdy weń
12:
ſypie kmin/ thedy mu niedopuſci
13:
tak ſzkodzić.
14:
¶ Też gdy ſie komu noga zapa E
15:
li z ſiniałą cżyrwonoſcią/ thedy
16:
tym kwaſem okładay/ vznaſz po=
17:
mocz niemałą. ##########

strona: kt

1:
Poczyna ſie czwarty Roz=
2:
dział o rzeczach zywych/ Ku lekarzſtwam
3:
ſluzączych/ Naprzod o zwierzętach/
4:
o Ptaczech/ y o rybach.grafika

strona: 1

Rozmagitich.Liſt 1.

kolumna: c
1:
Agnus. Baranek. grafika
2:
Capitulum 2. grafika
3:
B
Aranek albo O
4:
wiecżka/ z greczkieo
5:
imiona rze=
6:
cżon ieſt ſkrom=
7:
ny, Bowiem ieſt
8:
miedzy wſzytkie=
9:
mi ziemſkiemi zwierzęty niewin=
10:
ny y napokornieyſzy/ gdyż nikoo
11:
nie vraża/ ani zębem/ ani rogiem
12:
ani piętkhą/ A każda w nim rzecż
13:
ieſth pożytecżna/ Gdyż mięſo po
14:
chodzi na karmią, ſkora na rozma
15:
gity pożytek/ wełna na ſzaty/ na
16:
rolą gnoy/ rog y piętka ku lekarz
17:
ſtwam. Ariſtotelles y Auicēna
18:
piſzą iże owcze dwa kroć ſie rodzą
19:
do roku/ Niektore na wioſnę/ nie=
20:
ktore na ieſionki, Ktore ku wioſnie
kolumna: d
1:
ty więtſze/ mocznieyſze/ y tłuſthſze
2:
bywaią ieſiēne albo czo zimie
3:
Chocia w niektorych ſtronach wię
4:
czey chwalą ozimie niż wioſenne,
5:
ale tho ma być rozumiano gdy ſie
6:
po godziech rodzą/ á nie o thych
7:
czo ſie rodzą przed ſolſticium/ tho
8:
ieſt ſtaniem ſlończa. Tenże piſze iż
9:
Baranki nalepiey Khleſnić/ albo
10:
Trzebić na ſchodu kxiężycza/ Ia=
11:
ko cielcze/ kozy/ y kiernozy/ A pi=
12:
ſzą tak gdy Baranowi łoiem ner=
13:
ki wſzytki obroſtą/ Tedy zdechnie.
14:
¶ Palladius w kxięgach xv. na
15:
pierwſze ſie owcze rodzą wkxięży=
16:
czu Nouember. to ieſt Liſthopad/
17:
á iako ſkoro ſie Iagnię vrodzi ma
18:
być przyſądzono do Wyymiona
19:
oddogiwſzy pierwey mleko kthore
20:
będzie w czyczkach gęſte/ bo tako=
21:
we iagniętam ſzkodzi/ Thamże ie
22:
więcz z Macierzą zawrzeć w ow
23:
cżarni ciemnej á ciepłej przez dwa
24:
dni/ Owcze ſamy przez iagniąth
25:
wyganiać na pole, á niżli na pole
26:
wynidą/ albo z pola przeydą/ do
27:
ſyć ieſt iagnięta przyſadzać/ á niż
28:
li mocz wezmą/ może ie w ſtayni
29:
otrębami albo mąką ięcżmienną
30:
albo drobnem ſiankiem karmić aż
31:
ſie z maciorami ieſć imą.
32:
¶ Ambroſius piſze. Baranek ieſt
33:
zwierzę na proſtſze/ á gdy od mat
34:
ki zabłądzi by też w tyſiączu O=
35:
wiecz/ tedy ią po głoſie pozna, á

strona: 2

Rozmagitich.Liſt 2.

kolumna: a
1:
by theż na głodnieyſze było/ ſwey
2:
matki ſzuka / napełnieyſze wyymio
3:
na inſych owicz opuſzcżaiącz.
4:
¶ Ieſt też zwierzę na cirpliwſze,
5:
bo gdi ie zabija: nie woła, gdi ſtrzi
6:
gą milcży/ wilka ſie z przyrodze=
7:
nia lęka y boij á przed nim vcieka
8:
Ieſt też to zwierzę według ſthareo
9:
zakonu chędogie/ cżyſte, á dla tich
10:
rozmagitych włoſności dobrych/
11:
pan Bog według cżłowieczthwa
12:
miedzy inemi zwierzęty raczył ſie
13:
Barankowi przyrownać/ Iakho
14:
według ducha Gołębiowi.
15:
Vczynki.
16:
A
I
Saac o oſobnych po=
17:
thrawach piſzącz Thak
18:
mowi, Iagnię sſącze/
19:
thłuſtoſć ma podobną
20:
dzikiem Vieprzom, dla
21:
tego mięſo iego nie ieſt
22:
ku iedzy ſluſzne/ bo ieſt nie ſtrawne
23:
á dla ſliſkoſci ſwey z żołądka z ſtę
24:
puiącze/ zwłaſzcża thym ludziem
25:
kthorzy maią żołądki wilgothne.
26:
Przeto Galienus nie chwali Ba=
27:
rankow/ Ale rocżni Barankowie
28:
ſrzednią maią complexią miedzy
29:
wilgoſcią Iagnięt/ á miedzy ſu=
30:
choſcią ſtarych owiecz/ przeto nad
31:
ine ſą lepſze y ſthrawnieyſze/ krew
32:
dobrą mnożą/ zwłaſzcża młodim
33:
Ludziem ſuchey á ciepłey Comple
kolumna: b
1:
xiey/ wſtronach ſuchych áciepłych
2:
mieſzkaiączym.
3:
¶ Z kxiąg o naturze rzecżi. Mię= B
4:
ſo ſkopowe mocznym á zdrowym
5:
ludziem ieſth barzo dobre/ ale cho=
6:
rem nie thak/ bo chocia z żołądka
7:
łacno wynidzie, ale z cżłonkow tru=
8:
dno ſie puſzcża/ przetho wilkoſć w
9:
ciele lipką cżyni.
10:
¶ Plin. Lib. xxjx. Syrzyſko/ C
11:
albo z ſiadłe mleko Owcże napre
12:
ciw wſzytkim złym trucinam po=
13:
maga/ Theż naprzeciw morzſkich
14:
zwierząt albo robacztwa kąſaniu
15:
albo vſzcżypnieniu.
16:
¶ Auicenna, krew owcża z wi= D
17:
nem, wielką niemocz vzdrawia, ta
18:
kież Syrzyſko albo mleko wſzyt=
19:
kim trucinam y iadom być nieda
20:
¶ Albertus, Tuk koſci owcżich E
21:
roſtopiony zolejkiem orzechowym
22:
przymieſzawſzy czukru białego/ po
23:
tym Diſtillowawſzy/ gdyby ktho
24:
pił/ tedy kamień wnątrz łamie/ á
25:
pomaga bolącżcze w korzeniu/ w
26:
miechierzu/ y w nyrkach/ Takież
27:
y temu kto ze krwią vrinę miewa
28:
¶ Gdy kto żołcią ſkopową po= F
29:
maże wrzody albo bolącżki Can=
30:
cerowate/ pomaga znamienicie.
31:
¶ Chczeſzli oddalić niemocy ow G
32:
cże od ktorych zdychaią/ Wezmi
33:
żołądek Barani á vwarż gi wwi
34:
nie przimieſzawſzi wody, dayże ow
35:
czám pić, tedy będą zdrowe.
A ij


strona: 2v

O zwierzętach.

kolumna: c
1:
H ¶ Ieſthli chczeſz poznać ktoraby
2:
owcza miała zdechnąć na zimę/
3:
Nabierż iagod bzowych zmieſzay
4:
ie z gliną prziſypawſzi ſoli, nadzia
5:
łayże iakoby chlebice chleba/ á na
6:
ſuſz gich w pieczu albo na ſlończu
7:
dayże owczam lizać/ Tedy każdey
8:
nie zdrowey poydzie z noſa pluga=
9:
woſć/ á ktorey nie poydzie, ta zdro
10:
wa ieſt/ y nie będzie kaſzłać na zi=
11:
mę, Przeto rada dobra takich woz
12:
grzywych odbyć precż/ bo na in=
13:
ſzym powietrzu będącz: mogą być
14:
zachowane.
15:
Aries. Baran. grafika
16:
Capitulum 3. grafika
17:
B
Aran ieſt wodz trzo=
18:
dy owiecz/ á przetho
19:
natura iemu moc da
20:
ła nad inſze Owcze/
kolumna: d
1:
Takież Aries latinſkie ſlowo wy=
2:
kłada ſie v grœkow iakoby mocz
3:
Iakoby mąż owcży/ bowiem on
4:
maczą ſwoią bije rogami y odpą
5:
dza ſweo nieprzijaciela. Piſzą tak
6:
żeby Baran miał w głowie iakie=
7:
gos robaka/ ktory gdy go tam za
8:
ſwierzby, tedi Baran łbem zatrzę
9:
ſie/ á czo kolwiek mu ſie nagodzi:
10:
tłucże. Plinius libro viij. Bara
11:
nowi przirodzono Skopy wzgar
12:
dzać/ Owcze ſtare mu ſie nie
13:
godzą gabać, bo y on ſam: im na
14:
ſtarſzy tym ieſt napożitecżnieyſzy/
15:
Kiedy cżas iego miłowania na=
16:
ſtawa/ tedy o żony walcży á prze=
17:
ciwniki rogami tłucże/ á dla tego
18:
razu tęſzſzeo/ zawodzi ſie z dalekha
19:
także tłucże. Auicenna piſze iż Ba
20:
ran nie krije ſie zimnu, ani deſzcżo
21:
wi by też do ſmierci/ wſzakoż grż=
22:
mienia ſie barzo boią/ iako y ow=
23:
cze ktore gdy będącz kothne grom
24:
vſłyſzą, tedi od ſtrachu pomietaią
25:
Też wleganiu bok odmieniaią, bo
26:
od wioſny aż do Ieſieni zawſze na
27:
ieden bok lagaią, á zaſię aż do wio
28:
ſny na drugi. Iſaac piſze, Barani
29:
iako j kozłowie maią głos oſobny
30:
ktorym ſamicze kſobie wołaią cża
31:
ſu gich gamratowania/ A gdy pi
32:
ią wodę ſloną/ tedi on cżas vprze
33:
dzaią y maią ſie ku gamraczijey,
34:
A ſtarſzy więczey niż młodzi wſza
35:
koz gdy y młodzi khu owczam ſie

strona: 3

Rozmagitych.Liſt 3.

kolumna: a
1:
maią/ á zwłaſzcża cżaſu godnego
2:
Ieſt znamię żiznego roku/ ale gdi
3:
młodzi barani tak poſpolicie buy=
4:
ni ſą/ tedy rad bywa mor na ow=
5:
cze tego roku, Baranka też ktoreo
6:
obiorą być wodzem owcżem/ mo=
7:
że paſterż zmłodu zwycżagić gło=
8:
ſowi ſwoiemu/ iże gdy go zawoła
9:
k ſobie/ by na daley był/ tedy przydzie.
10:
Vczynki.
11:
A ¶ Iſaac, Baranie mięſo ſtare,
12:
ieſt ciepleyſze y nie thak wilkie iako
13:
owcże á trudnieyſze ku ſtrawieniu
14:
Też Baranięta nie trzebione nie
15:
thak ſą wilkie ani lipkie/ á tho dla
16:
ſuchey complexijey panuiączey w
17:
nich/ A przetho gich mięſo lepſze
18:
ieſt niż ſkopowe albo owcże/ zwła
19:
ſzcża rocżne ſrzednią maią comple
20:
xiją miedzy sſączemi á ſtarſzemi,
21:
á dla tego miedzy inſzemi barany
22:
ſą lepſzy y ku ſtrawieniu łaczniey=
23:
ſzy/ bo dobrą krew rodzą/ zwłaſz=
24:
cża w młodzieńczoch ktorzy ſą ſu
25:
chey á ciepłey complexijey.
26:
B ¶ Mięſem baraniem ſpalonym
27:
dobrze ieſt mazać albo poſipować
28:
morpheą y parchy/ Pomaga theż
29:
gdyby wąż albo niedzwiadek albo
30:
pies wſciekły vijadł/ gdy ciepło z
31:
winem piją albo na ranę przykładaią.
kolumna: b
1:
¶ Popioł z niego pomaga na C
2:
bielmo ocżu/ Płucza też iego po=
3:
magaią na otręt gdy ſie pięta od
4:
bije aż ſkora odewſtanie.
5:
¶ Aſculax: Woda czo z płucz v D
6:
warzonych wykapie/ zimnicżę ter
7:
cianę odpądza y bolenie nyrek.
8:
¶ Plinius, Iucha z Baraniego
9:
mięſa ieſt dobra przeciw Cancero
10:
wi/ Thakież żołć Barania boleſć
11:
w vſzu ktora przychodzi z zimna/
12:
vzdrawia.
13:
Aper. Kiernoz. grafika
14:
Capitulum 4. grafika
15:
K
Iernoz abo Wieprz
16:
nie trzebiony/ po grec
17:
ku zowie ſie iakoby o=
18:
kropny/ abowiem ieſt
19:
gniewliwe zwierzę á ſzalone tak iż
A iij


strona: 3v

O zwierzętach.

kolumna: c
1:
żadney nauki niemoże poiąć iako
2:
pieſek albo kotka etc.
3:
Wieprze dziczy barzo ſą walecżni
4:
zwłaſzcża cżaſu gamratowania/
5:
á tego cżaſu ſkora na twardſza
6:
na nich bywa/ iż też prawie iakby
7:
dwoiſta/ bowiem ſie o drzewo na
8:
cieraią ſmolne/ á potym w błoto
9:
wchodzą á potym ſie ſuſzą/ á tak
10:
długo z ſobą walcżą aż cżaſem ie
11:
den albo obu zdechną/ Samicze
12:
gdy płod maią/ iadowitſze bywa=
13:
ią, Może theże ſamiczę vmniſzić
14:
aby tłuſtſza była, ale iey przez dwa
15:
dni ieſć niedawać/ Dziwna rzecż
16:
iż to zwierzę iako piſze Plinius za
17:
żywota zęby tak twarde ma iż też
18:
żelazu ſie rownaią/ ale gdy zabi=
19:
temu będą wyięti niemaią takiej
20:
moczi/ Takież gdy go łowczy w=
21:
zarań gonić imą niżli wodę puſci
22:
wnet ſie ſpraczuie/ ale gdy wody
23:
odbędzie: trudno mu czo vcżynić,
24:
á gdy mu za pierwſzem razem ra
25:
ny nie zadadzą ſmiertelnej miedzi
26:
łopatki á ziobra/ tedy na gorſzi by
27:
wa, thak iż trudno ſia ma łowiecz
28:
wybiegać niemali pomoczy/ abo=
29:
wiem on ma gębę w miaſto Tar=
30:
cżey ktorą ſie broni włoczni y kor=
31:
dowi/ zwierzęta też wſzytki ſłuchē
32:
przechodzi/ á zwłaſzcża z prawey
33:
ſtrony.
34:
Vczynki.
kolumna: d
1:
¶ Plinius. lib. xxviij. Mozg A
2:
wieprzowy ze khrwią/ chwalebny
3:
ieſt przeciw wężom/ thakież ſadło
4:
iego z miodem á żywiczą przyłożone.
5:
¶ Też mozg wieprowy ze krwią B
6:
pomaga na Carbunculꝰ w łonie,
7:
takież wnętrze iego budzi od litar=
8:
giey zapamiętałe.
9:
¶ Też w ielitach v ſamicze nay C
10:
duią kamyki, kthore ſtłucżone á w
11:
winie wypite/ kamień wnątrz ła=
12:
mią y wyganiaią.
13:
¶ Płucze wieprzowe vpicia bro D
14:
nią/ vſuſzone á proch w piwie piącz.
15:
¶ Zołć też iego bolącżki otwa= E
16:
rza/ bolącżki ſzerzącze ſie/ gdy z żi
17:
wiczą á z blaywaſem przykłada/
18:
barzo goij.
19:
¶ Popioł z cżeluſci wieprowych F
20:
vzdrawia wrzody ſzerzące ſie.
21:
¶ Słoniny iego warzone/ przi G
22:
wiązane na thakieſz rany/ barzo
23:
prętko goiją.
24:
¶ Vrina wieprzowa ciepło wy H
25:
pita/ rzezanie kamienia oddala.
26:
też miecherzinę iego gdy kto zgije I
27:
vędzoną, ¶ Też miechierz piecżo K
28:
ny pomaga gdy gi kto z ije czo nie
29:
może wody zatrzymać.
30:
¶ Opuchłym też pomaga vry= L
31:
na wieprzowa/ albo y machierzy=
32:
na iego w piciu dana/ vrina też w
33:
ſkhleniczy chowana/ pomaga na

strona: 4

Rozmagitych.Liſt 4.

kolumna: a
1:
bolenie y inſze niedoſtatki vſzu.
2:
m ¶ Popioł gnoiu wieprzowego z
3:
ciepłem winem zmieſzany/ biegun
4:
kę zaſtanawia/ Takież gdy kto no
5:
gę albo rękę wywinie/ Na to też
6:
piana ſwieża kiernoziá z oczthem
7:
pomaga.
8:
N ¶ Smalcz wieprzowy takież y
9:
tuk z koſci/ na zagrzanie y na roz
10:
bieżenie trudu cżłonkow ſpraczo=
11:
wanych/ Theż gnoy ſwieży przed=
12:
nie ieſt lekarzſthwo woniać ku za=
13:
ſthanowieniu krwie z noſa/ Gnoy
14:
ſamicze kthora ieſzcże nie rodzi na
15:
Lekarzſtwo dobry/ ale ſamczowy
16:
zawſze lepſzy.
17:
Aſinus. Oſieł. grafika
18:
Capitulum. 5. grafika
kolumna: b
1:
O
Sieł ieſt zwierzę gru
2:
be á wzgardzone/ bo=
3:
wiem zwielgą głową
4:
vſzy ma długie á ſzy=
5:
rokie, Sam ieſt pokorny nie zwa
6:
dliwy/ brzemię by nawiętſze ſcirpi
7:
Chodu też leniwego/ bicia cierpli=
8:
wy/ bowiem ieſt nad wſzytki zwie=
9:
rzęta głupſzy. A gdi w drodze idzie
10:
nikomu nie z ſtąpi/ Tarnia mło=
11:
dego rad pożiwa, zimna ſie barzo
12:
boij/ przeto ſie też w zimnych ſtro=
13:
nach nie rodzi/ iako na poł noczy
14:
gdzie trwać nie może, ſamicza aże
15:
iey trzi lata będą toż rodzi/ á gdi
16:
nie pocżnie rodzić po zrzuceniu zę
17:
bow pierwſzich/ tedi iuż zawſze nie
18:
płodna będzie/ á czały rok w brzu
19:
chu zrzebię noſi/ ktore poki młode
20:
poty czudne/ ale czo daley to żad=
21:
nieyſze/ żołci w ſobie niema by kę
22:
ſa/ przeto ſie też nigdy niegniewa
23:
Leda ziela pożywa á od wody tije
24:
Piſze Phiſiologus iż to zwierzę w
25:
przednim krzyżu ieſt mdleyſze/ ale
26:
na zad mocznieyſze/ Muzykhę y
27:
wſzelką gędzbę w nienawiſci ma,
28:
Głos cżłowiecży ktoremu ſie zwy
29:
cżagi: zna y rozumie/ drogę theż
30:
pamięta ktorą raz przeydzie/ Tak
31:
głupi ieſt iż gdi wilka vzrzy thedy
32:
ſie na zad ogląda/ Także go wiłk
33:
rychley pożije.
A iiij


strona: 4v

O zwierzętach.

kolumna: c
1:
Vczynki.
2:
A ¶ Auicē. oſlowa krew lecżi trąd
3:
Polewka zmięſa iego żyłam z ſu
4:
choſci ſkurcżonym/ pomaga/ tak=
5:
że y ſamo mięſo przyłożone.
6:
B ¶ Wątrobę iego vpiekſzi dobrze
7:
natſzcżo ieſć/ ktho ma wielką nie=
8:
mocz/ Takież y proch kopyta iego
9:
ſpalony na to dobry.
10:
C ¶ Popioł z mięſa albo z wątro
11:
by iego/ z oleiem albo z oliwą do=
12:
bry na rany gdy ſie od zimna mię
13:
ſo roſpada.
14:
D ¶ Mocż też iego pomaga na bo
15:
lenie nyrek/ Thakież y kamień w
16:
miechierzu łamie.
17:
E ¶ Krew oſlowa niedopuſzcża z
18:
noſa krwi ciecz takież pomaga na
19:
rany rozraſtaiącze.
20:
F ¶ Tłuſtoſć iego traci blizny na
21:
ſkorze/ gnoy też iego każde ciecże=
22:
nie krwie zaſtanawia.
23:
G ¶ Dobrze gnoiu ieo woniać gdi
24:
krew z noſa komu idzie/ Thakież
25:
wilkoſć zniego wyciſnąwſzi wnos
26:
wpuſzcżaiącz, krew zaſtanawia.
27:
H ¶ Gdy niedzwiadek vije/ ſuchy
28:
gnoy zwinem dobri ieſth na ranę.
29:
I ¶ Mleko oſlicze ſubtelnieyſze ieſt
30:
á nie maſlne/ przeto ieſt dobre na=
31:
przeciw kaſzlowi/ Też gdy kto plu=
32:
ie krwią/ opuchlinę y zatwardze=
33:
nie ſleziony/ Brzuch odmiękcża. y
kolumna: d
1:
ſuchotam być nie da.
2:
¶ Też gdy nim vſta pomazuią K
3:
potwierdza zęby j dzięgna ſpądza
4:
ale ſie niezgodzi maiącym zawrot
5:
albo chorą głowę.
6:
¶ Krew oſlowa z winem pitha, L
7:
zimniczy vſtawicżney dobra/ trzy
8:
albo cżterzy kropie wpuſciwſzy.
9:
Tłuſtoſć iego buynoſć vſmierza/
10:
Też ſlezionę z wodą ſtarwſzy gdy
11:
na czycze przykłada/ tedy mleko
12:
przyciąga.
13:
¶ Tłuſte też iego/ znamiona wy m
14:
cżyſcia blizn/ á mleko wſzitki wrzo
15:
dy wnętrzne y remę vzdrawia/ Y
16:
mocż iego ſzaleiączym pomaga.
17:
¶ Płucza oſle ſtarwſzy wypithe, N
18:
Teſkliwoſci kaſzlowi pomagaią/
19:
wątroba też od wielkiey niemocy
20:
dobra.
21:
¶ Gnoy też oſli żył zranionych O
22:
krew zaſtanawia Iako woda wy
23:
ciſniona.
24:
¶ Mleko też wſzelkiem trucinam P
25:
y bolącżkam wnętrznym poma=
26:
ga, acżkolwiek też y na to ieſt ow=
27:
cże mleko ale wdy nie tak moczne.
28:
¶ Plinius. lib. xxviij. Pierſtien Q
29:
z kopyta albo z goleni oſlowey na
30:
palczu noſzony/ niedopuſzcża pa=
31:
dać wielką niemocz cirpiączym.
32:
¶ A gdyby ktho vſuſzywſzy iego R
33:
płucze kurzył po domowi/ na wę=
34:
gle ſypiąć/ tedy wſzytki węże y ga
35:
dzinę iadowitą wypędzi.

strona: 5

Rozmagitych.Liſt 5.

kolumna: a
1:
Bos. Woł. grafika
2:
Capitulum. 6. grafika
3:
W
Oł miedzi inemizwie
4:
rzęty ieſt towarzyſzny
5:
á przijazny/ tak iż ie=
6:
den drugiego z ktorim
7:
w Iarzmie chodzi rycżącz ſzuka, á
8:
gdy ieden robiącz vſtanie/ on dru=
9:
gi rycżącz nad nim żałobę vkazu
10:
ie/ Zywie do lat xv. ale trzebiony xx.
11:
A ¶ Iſaac piſze, Mięſo wołowe
12:
przyrownam do inſzego bydła, ieſt
13:
na ſuſſze/ przeto krew grubą cżyni
14:
ale tucży ciało/ Nieſtrawne ieſt á
15:
nierichło z żołądka wychodzi/ ży=
16:
wot zatwardza.
17:
B ¶ Auicenna, Zołć wołowa z ſa
18:
letrą/ ieſt dobra na gnidy gdy nią
kolumna: b
1:
głowę myie. Mleko też Krowie
2:
ſwieże/ Rany na wargach vzdrawia.
3:
¶ Krowiniecz theż pomaga gdy C
4:
pcżoła albo oſa vje/ thakież opu=
5:
chlin/ Zdrowy ieſt gdy długo leży
6:
na ſlończu aże dobrze vſchnie/ A
7:
zwłaſzcża niewiaſtam nie płodnē,
8:
kadzenie gnoiem wołowym/ nie=
9:
wymowną pomocz daie.
10:
¶ Pliniꝰ Lib. xxviij., Wołowy
11:
łoy z Gęſiem ſadłem/ roſpalindy
12:
albo rany na vſciech vzdrawia, ta
13:
kież y na rany iadowite barzo pomaga.
14:
¶ Tuk zprawey goleni wołowej
15:
ze krwią iego ſtłucżony/ włoſy na
16:
żrzeniczy j inſze niedoſtatki oddala
17:
w ocżu, á gdy kto niedoſlyſzy, tedi
18:
żołć iego z mocżem kozim zmieſza
19:
na/ wlana w vſzi pomaga.
20:
¶ Rog pięty wołowey zakurzo
21:
ny/ vmocznia zęby chwieiącze ſie
22:
od bolu. Popioł też iego z mirrą
23:
zmieſzany, bolenie zębow barzo oddala.
24:
¶ Mleko krowie nad inſze mle=
25:
ka ieſt na zdrowſze, abowiem każdi
26:
iad wyrzucza/ gdy ktho napiwſzy
27:
ſie go zwroci.
28:
¶ Zołądek zraniony/ Khrowie
29:
mieko pijać: vlecża/ y wſzytki gry=
30:
zienia żołądkowe/ mięſo wołowe
31:
z winem á z ocztem vwarzone: vz
32:
drawia.

strona: 5v

O zwierzętach.

kolumna: c
1:
I ¶ Też gdy kogo cżłowiek vkąſi/
2:
warzone Mięſo wołowe na ranę
3:
barzo dobre ieſt.
4:
K ¶ Pſa parſzywego krwią woło=
5:
wą ſwieżą vlecży, gdi iuż na nim
6:
krew oſchnie omywſzy ługiem za=
7:
ſię krwią mazać.
8:
L ¶ Zołć wołowa pomaga na pi
9:
ſzczenie w vſzu/ gdy z bawełną o=
10:
kłada/ á gdy zmieſzawſzy z oliwą
11:
w vcho wpuſci, tedi bolenie oddala
12:
m ¶ Mocżem wołowym gdy ży=
13:
wot pomaże/ pomaga żołądkowi
14:
bolączemu z zimney przycżyny.
15:
N ¶ Gnoy wołowy na wrzodi gru
16:
bo przyłożony, rozmiękcża/ á gdy
17:
ſuchego prochu wſiąknie w nos/
18:
krew ciekączą zaſtanawia/ żywo=
19:
towi nadętemu/ gdi go z maſlem
20:
zmieſzawſzy ciepło przyłoży, pomaga.
21:
O ¶ Oſierdzie wołowe ſpaliwſzy
22:
gdy ktho pije/ biegunkę y ciecżenie
23:
krwie zaſtanawia.
24:
P ¶ Proch khoſci wołowey ſpalo=
25:
ney/ na bolenie zębow pomaga/
26:
gdy nim zęby bolącze pociera.
27:
Capra. Koza. grafika
28:
Capitulum 7.
kolumna: d
grafika
1:
K
Oza ieſt zwierzę bro=
2:
date/ długie á końcży
3:
ſte rogi maiącz/ rada
4:
ſie paſie rożdżmi j ga
5:
łąſkami zdrzewa ktorich gębą mo
6:
że doſiącz y każdych zioł iadowi=
7:
tych Koza pożywa/ ale gdyby po=
8:
lizała miodu/ thedy vmiera.
9:
¶ Galienus piſze iże niektore Ko
10:
zy lizały węże/ pothym były białe
11:
y odmłodnęły/ Koza lepiey widzi
12:
w noczy niżli we dnie/ przetho ſie
13:
iey też ocży ſwieczą, Samczy do
14:
oſmi lat dobrze żywią, potym cho
15:
roby dziwne maią że zdychaią.
16:
¶ Euſculapius. Mozg Kozi z A
17:
miodem kroſthy w żywocie vzdra=
18:
wia/ Loy też na każde iadowite v=
19:
kąſzenie y na vráz dobry ieſt.
20:
¶ Smalczowany łoy z Rożą
21:
zmieſzany/ kroſty na nocz bolącze
22:
oddala/ á gdy tegoż w vſzy w pu=
23:
ſci, nieſłyſzączemu pomaga.

strona: 6

Rozmagitych.Liſt 6.

kolumna: a
1:
C ¶ Serapio gdy na wrzod przy
2:
łoży wſzytko bolenie y ſiepanie vl
3:
ża, Proch z ſierſci ſpalonay, każde
4:
ciecżenie krwie zaſtanawia. Proch
5:
pięthek ſpalonych z miękką ſmołą
6:
zmieſzany, parchi pomazuiąc lecżi
7:
D ¶ Mleko tey kto wcżłonkoch bo
8:
lenie ma, gdy pije barzo vzdrawia
9:
robaki zabija y ſwierzb oddala.
10:
E ¶ Krew kozia robaki też zabija
11:
ktemu gdy ią kto pije na thrucinę
12:
barzo pomaga.
13:
F ¶ Rog kozy ſpalony aże będzie
14:
biały/ zęby ociera/ dzięgna lecży,
15:
y bolenie gich oddala.
16:
G ¶ Plinius, Gdy koziem rogiem
17:
albo iey ſercza zakurzy/ wężowie
18:
vciekaią/ Też popioł ten gdy kto
19:
pije/ albo poſypuie na każde iady,
20:
barzo pomaga/ Tenże popioł po=
21:
tu broni.
22:
H ¶ Krew kozia z iey tukiem wa=
23:
rzona, naprzeciw wſzelkiej trucinie
24:
wypiwſzy pomaga/ Thakież opu=
25:
chliny y biegunkę cierpiączym.
26:
I ¶ Loy kozi albo tuk nad inſze ieſt
27:
nalepſzy/ tak że y kozłowy/ przeto
28:
gi dobrze mieſzać na kliſteriją bie=
29:
gunkę cierpiączym.
30:
K ¶ Iucha zkoziey żołci, na ſucho
31:
ty pomaga/ takież gdy kto wypije
32:
robaki Cantarides y inſze zabija.
33:
L ¶ Żołć kozią kładą na fiſthuły
34:
z ſokiem łuczkowym, Takież y ine
35:
rany bez napuchnienia lecży.
kolumna: b
1:
Canis. Pies. grafika
2:
Capitulum 8. grafika
3:
P
Sow rodzay cżwo=
4:
raki ieſt/ iedni zwierzę
5:
ta leſne ſledzą j gimu
6:
ią/ Drudzy ptaki tel=
7:
ko, Drudzi bydła á trzodi bronią,
8:
á drudzy domu ſtrzegą á panu po
9:
chlebuią/ Miedzy temi naſzlache=
10:
tnieyſzy czo zaiącz albo zwierz go
11:
nią/ Nad inſze zwierzęta pies ieſt
12:
na bacżniejſzi, bo telko ſam miono
13:
ſwoie zna y pamięta/ Pana ſwe=
14:
go broni y dobrowolnie dla niego
15:
vmiera/ á poſluſzeńſthwem nieia=
16:
khim cżeka aże mu znamię dadzą
17:
gdy czo czynić ma/ Nieprziaciela
18:
ſwego przez długi cżas pamiętha
19:
y miedzi inſzemi poznawa, á gdzie

strona: 6v

O zwierzętach.

kolumna: c
1:
może rad ſie mſci krzywdy ſwoiey
2:
Wſzytki zwierzęta trzemi rzecża=
3:
mi przechodzi/ w Rozeznaniu/ w
4:
miłowaniu/ y w vſlugowaniu.
5:
A ¶ Eſculapius, Khomu cżłonki
6:
drżą/ krew pſia pomaga wypiwſzi
7:
Proch też z głowy pſiey ſpaloney
8:
na ranę vkąſzenia pſa pomaga/ á
9:
zębow iego proch/ bolenie zębow
10:
y dzięgna vlecża.
11:
B ¶ Proch z ſercza iego gdy kto pi
12:
ie/ na tego pſi nie będą ſzcżekać/
13:
Mlekho iego pomazane/ włoſam
14:
roſć niedopuſzcża/ z miodem albo
15:
z winem khu piciu dane/ płod v=
16:
marły z żywota wyrzucza.
17:
C ¶ Mleka też tego pomazanie/
18:
zęby vzdrawia j cżirwonoſci ocżu
19:
y bielmo: oddala/ á ſadło z niego
20:
podogrę y bolenie vſzu vzdrawia,
21:
też y gnidy z włos zpądza/ Krew
22:
pſia włoſom wyrwanym roſć nie
23:
dopuſzcża/ Mocż theż iego z ſale=
24:
trą/ trąd y ſwierzb oddala.
25:
D ¶ Plinius. Nad krew pſią prze=
26:
ciw thrucinie nicz lepſzego/ á pſią
27:
żołcią Apolonius ciekącze y opa=
28:
rzyſte ocży vzdrawiał.
29:
E ¶ Sok z łayna Pſiego gdy gi
30:
w kanikułę zbiera/ z winem zmie=
31:
ſzawſzy/ biegunkę zaſthanawia/ á
32:
białe łayno na wrzody ſkurcżaią=
33:
cze pomaga.
34:
¶ Skora pſia około ręki obwi=
35:
niona/ kroſty ciekącze vlecża, żołć
kolumna: d
1:
też iego piorkiem mazać/ na podo
2:
grę pomaga/ Swieży mocż pſi/
3:
kroſty każde goij/ Takież y popioł
4:
z łayna zmieſzany/ na toż pomaga.
5:
¶ Plinius piſze, Pies ięzykiem F
6:
ſwe y czudze rany goij/ á gdzie ra
7:
ny ſobie doſiącz niemoże/ tedy no
8:
gę oſliniwſzi dotika, pewien lekarz
9:
ſtwa ktore ięzykowi iego nathura
10:
dała.
11:
Cattus. Koth. grafika
12:
Capitulum 9. grafika
13:
K
Oth z lacinſkiego ia=
14:
koby roſtropny á opa
15:
thrzny/ Ieſth zwierzę
16:
myſzam nieprzijazne/
17:
Ieſt też ſromiezliwe/ a miłuie chę
18:
dogoſć/ Barwa iemu przyrodzo=

strona: 7

Rozmagitych.Liſt 7.

kolumna: a
1:
na ieſt ſzara/ lodowi podobna/ in=
2:
ſze barwy przipadłe od ſtrawy kto
3:
re iedzą/ zwłaſzcża domowi.
4:
A ¶ Auicenna z vkąſzenia Kotha
5:
przychodzi cżaſem boleſć wielka y
6:
zielonoſć ciała/ ale to proſtho vle=
7:
cżyſz/ przyłożywſzy Emplaſtr zcze
8:
bule tłucżoney/ albo z leſnego Ka
9:
lamentu.
10:
B ¶ Leſny kot przed kurzeniem ru
11:
ty albo migdałow gorzſkich vcie
12:
ka/ przeto tam gdzieby ſzkodził to
13:
dobrze cżynić.
14:
C ¶ Mięſo kotowe ieſt ciepłe y ſu=
15:
che/ Pomaga na boleſci nyrek y
16:
grzbieta/ y też na cżyrwoną ni=
17:
moc ktora bywa zmęſkio cżłonku.
18:
D ¶ Layno Kocie albo kotcże z oc
19:
tem á z gorcżyczą/ parchy goij/ y
20:
na opadanie włos pomaga.
21:
Camellus. Wielbłąd. grafika
22:
Capitulum 10.
23:
V
Ielbłąd ieſth zwierzę
24:
ſzpetne/ garbate/ zdłu
25:
gą ſziją/ Ku noſzeniu
26:
brzemion godne, á gdi
27:
nańmaią brzemiona kłaſć/ thedy
28:
go trączaią wkolana, á on nakło
29:
niwſzy ſie prziymuie na ſię cięſzko=
30:
ſci. Zywot iego ieſt do ſtalat/ bez
kolumna: b
grafika
1:
picia trwa do cżtherzech dni/ Ale
2:
potym barzo pije.
3:
Vcżynki.
4:
¶ Auicenna. Mięſo wielbłądo A
5:
we pobudza vrynę/ Mozg iego v
6:
ſuſzony á pity z ocztem/ ieſth prze=
7:
ciw wielkiey niemoczy/ Thakież y
8:
krew iego ktora theż na proch wy=
9:
ſuſzona/ krew zaſthanawia wſark
10:
nąwſzi w nos albo ſypiąc w ranę
11:
¶ Ggy ią niewiaſta pije po wy B
12:
czyſcieniu ſwym/ pomaga khu po=
13:
cżęciu/ Także dobra na zaduſzenie
14:
macicze.
15:
¶ Mleko ſamicz płodnych ieſth C
16:
ſubtelne á wodne/ nie zatyka iako
17:
inſzych zwierząth mleko/ Ieſth w
18:
nim ſlonoſć nieiaka/ bo też Wiel
19:
błądzi w kwaſnych ziołach ſie ko=
20:
chaią/ od mleka thego nie pocho=
21:
dzi czuchnienie iako zinſzich mlek.

strona: 7v

O zwierzętach.

kolumna: c
1:
D ¶ Mocż iego pomaga na opu=
2:
chlinę y na ſwierzb/ z noſa zatka=
3:
n. zyły niewymownie othwarza,
4:
mycie ſnią gnidy traci.
5:
E ¶ Gnoy iego z miodem zmieſza=
6:
ny/ Na bolącżki nabiegłe dobrze
7:
przikładać takież rany albo wrzo
8:
dy ſubtelne wycżyſcia barzo.
9:
F ¶ Diaſcorides. Krew wielbłą=
10:
dowa na biegunkę y wſzelkim nie=
11:
moczam ciekączym pomaga/ mle
12:
ko iego trucinę wygania/ Com=
13:
plexiją ſkażoną naprawia y ku ga
14:
mratowaniu pobudza.
15:
G ¶ Plinius, Krew wielbłądowa
16:
kazi y ocżyſcia piegi/ krew zaſtha
17:
wia/ á gdy ią z inſzemi lekarzſtwy
18:
piją/ wielkiey niemoczy pomaga,
19:
Rany też odmiękcża barzo mocz
20:
nie y liſzaie zpądza.
21:
Caſtor. Bobr. grafika
22:
Capitulum 11.
23:
B
Obr ieſt zwierzę pſu
24:
podobne/ ſkorę ma o
25:
ſciſtą/ barzo roſkoſz=
26:
ną, ktora im cżyrniej
27:
ſza tym droſzſza/ zęby ma barzo o
28:
ſtre ktoremi drwa ſiecże á dom ſo=
29:
bie barzo miſternie ſprawuie, nogi
30:
przednie ma iako pies/ ale zadnie
kolumna: d
grafika
1:
gęſi podobne, ogon barzo tłuſthy
2:
rybie podobny/ Tho zwierzę gdy
3:
go łowiecz goni/ thedy ſtroie ſobie
4:
vrywa á łowczowi miecze/ potym
5:
gdy go drugi łowiecz napadnie, te
6:
di ſie na zadnie nogi naprzeciwko
7:
iemu podnoſi vkazuiąc iż ſtroiow
8:
nie ma dla ktorych go nawięczey
9:
łowią/ abowiem ſtroie ieo vrżnio
10:
ne/ á w cieniu vſuſzone ku rozma=
11:
gitym lekarzſtwam ſą godne.
12:
Theż ſthroie nieprzyprawne maią
13:
ſmak cirpniączy/ wonią przykrą
14:
barzo maią dla mocznoſci/ trwa=
15:
ią w moczy do ſzeſci lath/ wſzakoż
16:
ſwieże ſą lepſze/ Maią mocz roz=
17:
rywać/ prziciągać, á poſilać zwła
18:
ſzcża mieſtcze żyłowate.
19:
Vczińki
20:
¶ Przeciw wielkhiey niemoczi y A
21:
inſzem niemoczam głownym zim

strona: 8

O zwierzętach.

kolumna: a
1:
nym pomagaią ſtroie pijącz z ſo=
2:
kiem rucianym/ albo w winie v=
3:
warzywſzy.
4:
B ¶ Proch z nich naprzeciw para=
5:
liżowi ięzyka pomaga gdy gi pod
6:
ięzyk kładą aze ſie ſam rozpuſci/
7:
Takież gdy wſzytko ciało thymże
8:
będzie zarażono/ tedy pomagaią
9:
warzone wwinie zrutą j zſzałwiją
10:
C ¶ Thakież kichanie od tego pro=
11:
chu naprzeciw Lithargiey/ Mozg
12:
theż poruſza y poſila, Zagrzewaią
13:
też thi ſtroie/ wyſuſzaią y wycień=
14:
cżaią, przeto tim czo kurcż cierpią
15:
z pełnoſci: albo drżenie: barzo poży=
16:
thecżne/ ale zaſię przeciwne thym
17:
kthorzy z ſuchoſci cierpią/ albo ze
18:
tżcżoſci żył.
19:
D ¶ Niedoſtatki theż płucżne na=
20:
prawiaią wſzitki, y zimną wilkoſć
21:
mozgu z poleiem warzone.
22:
E ¶ Morzenie oddalaią/ trucinie
23:
ſzkodzić niedopuſzcżaią/ Na drże=
24:
nie j na każde ſkurcżenie żił poma
25:
zanie z nich barzo pomaga.
26:
F ¶ Auicenna. Stroie bobrowe
27:
pamięć naprawiaią y litargią od
28:
dalaią z oczthem z rożanym oley=
29:
kiem/ Też na głuchotę y ſzumie=
30:
nie vſzu/ z narduſowym oleiem
31:
pomagaią.
32:
G ¶ Kurzenie znich pod noſem ieſt
33:
dobre naprzeciwko wſzytkiem bole
34:
ſciam y niemoczam płucznym/ ta
35:
kież na ſzczkanie piją ie z oczthem
kolumna: b
1:
Toż picie boleſci żiwota vſmierza
2:
y wiatry rozpądza.
3:
¶ Toż picie paniam mieſięcżną
4:
niemocz poruſza, cżepek y płod v=
5:
marły z żywota wyrzucza.
6:
¶ Też pomaga naprzeciw vką= I
7:
ſzeniu małych chrobakow iadowitych.
8:
¶ Zołć bobrowa na wiele ieſth K
9:
pomoczna/ Mleko theż iego albo
10:
Syrzyſko naprzeciw wielkie nie
11:
moczy pomaga. grafika
12:
Ceruus. Ieleń. grafika
13:
Capitulum 12.
14:
I
Eleń ieſt dziwnej pręt=
15:
koſci maiącz rogi iako
16:
gałęzie na drzewie ro=
17:
ſthącze/ w kthorych ſie
18:
on barzo khocha/ Then kiedy iuż
19:
będzie letni tak iże mu iuż rogi cię

strona: 8v

O zwierzętach.

kolumna: c
1:
ża/ thedy gdy naydzie węża w ia=
2:
mie/ pąchaniem noſa onego wy=
3:
ciąga/ á zabiwſzy gi nogą pożira
4:
potym gdy wſzythek opuchnie/ do
5:
wody prętko bieży/ á wtymże mu
6:
rogi ſpadną/ y młodoſć ſie przy=
7:
wroci/ Rad ſie w gwizdaniu y w
8:
ſpiewaniu kocha/ á przeto go tym
9:
rychley zabije gdy ieden ſpiewa á
10:
drugi nań ſtogi.
11:
Vcżynki.
12:
A ¶ Phiſiologus piſze. Lzy Iele=
13:
nie takież y koſtki w iego ſerczu na
14:
lezione/ pomagaią na drżenie ſer=
15:
cza gdy ſnimi piją chorzy.
16:
B ¶ Platearius piſze iże taką koſć
17:
naydzie w ſerczu ielenim na lewey
18:
ſtronie/ Nie tak twarda iako inſza
19:
koſć/ ale ieſt martwa iekoby żyła
20:
klijowata trochę żołta/ To poma
21:
ga na kordijakę/ zawrot głowy.
22:
C ¶ Eſculap. Gdyby ſie ktho w
23:
Ielenią ſkorę vwinął/ niethrzeba
24:
mu ſie węży bać/ Mozg też ieleni
25:
na każde bolenie pomaga.
26:
D ¶ Haly. Mocż ieleni oddala bo
27:
lenie ſleziony/ wątroby/ z żołąd=
28:
ka y z wnętrza wygániá/ A w v=
29:
ſzy w kropiony/ wrzody tam goij.
30:
Syrzyſko też iego albo mleko na
31:
przeciw trucinie wſzelkiey pomocz
32:
dawa.
33:
E ¶ Plinius. Płucza ielenie zgar
kolumna: d
1:
dzielem w dymie vwędzone/ po=
2:
tym ſetrzeć á z miodem pić/ prze=
3:
ciw kaſzlowi pomaga/ Serzyſko
4:
iego z ocztem/ krew zaſtanawia/
5:
Ale ielonka młodego zbrzucha wy
6:
iętego ſyrzyſko/ nad wſzitki lekarz
7:
ſtwa ieſt.
8:
¶ Wonia rogu ieleniego ſpalo F
9:
nego/ wielgą niemoc zaſtanawia
10:
Takież y popioł z niego z ocztem
11:
á z wodką rożaną zmieſzawſzi na
12:
bolenie głowy pomaga.
13:
¶ Tenże popioł zęby chwieiącze G
14:
ſie vmywaiącz albo nacieraiącz,
15:
vſtanawia y bolenie oddala/ Theż
16:
neżyt w głowie/ y krwią płwanie
17:
vzdrawia.
18:
¶ Solinus. Prawy rog ieleni H
19:
czo ſam ſpadnie/ ieſth lepſzy na le=
20:
karzſtwo niż lewy, przeto ieleń za=
21:
zrącz tego ludziem tak gi krije iże
22:
go nigdy naleſć niemogą.
23:
Damma. Lani. grafika
24:
Capitulum 13.
25:
L
Ani ieſt zwierzę więt
26:
ſze niż koza/ á mniey=
27:
ſze niż ieleń, Rogi ma
28:
wyſokie ale nie gałęzi
29:
ſthe iako v ielenia/ Kthorey mięſo
30:
ieſt zimne á ſuche.

strona: 9

Rozmagitich.Liſt 9.

kolumna: a
1:
Dzika Koza. grafika
2:
A ¶ Albertus. Layno tego zwie=
3:
rzęcia z oliwą przyprawione/ wło
4:
ſy mnoży y naprawia.
5:
B ¶ Thakież gdyby ſobie mąż po=
6:
mazał Cżłonek taiemny gdy ma
7:
z panią po wałaſku zapaſy cho=
8:
dzić, iuż go zawſze muſi miłować.
9:
C ¶ Proch pięthki iey ſpaloney w
10:
ſypany w bolącżki ktore zowa fi=
11:
ſtuły/ vzdrawia ie y goij.
12:
D ¶ Zołć też iey z liſiemi ſtroymi
13:
á z pieprzem zmieſzawſzy/ z białey
14:
gorcżycze naſieniem, każdego ſtich
15:
czo złoty zaważy, takież miodu ze
16:
dwa łoty/ vcżynić ſteo Elektwarz
17:
y z ieſć go częſć/ á częſć w prawey
18:
ręcze dzierżeć, gdy kto ma z panią
19:
leżeć/ thedy mu ſyna pocżnie przez
20:
wątpienia.
kolumna: b
1:
Dammula. Dzika
2:
Koza. grafika
3:
Capitulum 14.
4:
D
Zika koza ieſth zwie
5:
rze barzo boiazne kto
6:
ra ſie bronić nieumie
7:
telko vciekaiącz, telko
8:
tho iey obrona chypkoſć nog á lek
9:
koſć cżłonkow, Na mieſtczach gor
10:
nych á iadowitych ſie kocha/ zioł
11:
y trawy lekarzſtwu ſluſzącze poży
12:
wa/ takież latoroſli z drzewek.
13:
¶ Iſidorus. Krew iey ieſt dobra A
14:
ku lekarzſtwu/ bowiem żyły ſkur=
15:
cżone odmiękcża/ boleſć w cżłon=
16:
koch vſmierza/ iad z wnętrznoſci
17:
wygania.
18:
Cuniculus. Krolik. grafika
19:
Capitulum 15.
20:
K
Rolik ieſt zwierzę za
21:
iączowi podobne/ ie=
22:
dno iże mnieyſze/ á w
23:
ziemnych iamach ſie
24:
chowa na polu Sam gdzie iakie ſzko=
25:
dliwe zwierzę iednemu znich zaſzko
B


strona: 9v

O zwierzętach.

kolumna: c
grafika
1:
dzi/ tedy wſzitczy iako tey krzywdi
2:
żałuiącz precż ſie przenoſzą/ Są
3:
też krolikowie domowi tegoſz przy
4:
rodzenia/ ale cżarni albo pſthrzy
5:
barzo mnożni/ á nie raz ſie do ro=
6:
ku mnożą.
7:
Vcżynki.
8:
A ¶ Mięſo krolikowe żołądek po
9:
twierdza/ żywot odmiękcża zwła
10:
ſzcża ma mocz roſpuſzcżać wilko=
11:
ſci, vrinę też pobudza, Onym na
12:
pożytecżnieyſze ieſt kthorzy cierpią
13:
Elephanciją/ to ieſt komu ſie odi=
14:
ma twarz á naraſtha iakoby trę=
15:
dem wielkim.
16:
Daxus vel Taxus.
17:
Iazwiecz.
kolumna: d
1:
Capitulum 16. grafika
2:
I
Azwiecz ieſth zwierzę
3:
nogi maiącz iakhoby
4:
pies/ ale pyſk iakhoby
5:
ſwinia/ tłuſthy barzo
6:
na grzbiecie y ſziroki, oſci ma zmie
7:
ſzane więczey białe niż cżarne/ ale
8:
na grzbiecie przycżyrń
9:
Chowany barzobywa krotochwil
10:
ny y prez ludzi barzo tążi. Chrząſz
11:
cżami y inſzem robacztwem żiwie
12:
á gdy nie ma/ tedy korzonkami ia
13:
ko ina ſwinia.
14:
¶ Albertus piſze. Smalcz iego A
15:
barzo pomaga na boleſci nyrek y
16:
na wiele inych boleſci wnętrznech
17:
Equus. Kuoń. grafika
18:
Capitulum 17.

strona: 10

Rozmagitich.Liſt 10.

kolumna: a
grafika
1:
K
Voń ieſt zwierzę po=
2:
ſpolite po wſzem ſwie
3:
cie znaiome, Ale w ta
4:
tarſkiey ziemi namoc
5:
neiyſze/ Trwa do xxxv. lat á koby
6:
ła do xl. Samiecz z mathką ſwą
7:
nie przebywa/ á gdyby mu ſie tho
8:
przydało z zapamiętania/ tedy o=
9:
bacżywſzy ſie vcieka y będzie bie=
10:
gał aże albo ſie zabije albo ochro=
11:
mi/ Kobyła chciwa barzo ieſth bo
12:
acżkolwiek iuż pocżnie w brzuchu,
13:
przedſię z ſamczem obczuie/ á tho
14:
ma przyrodzenie telko z ſamą nie=
15:
wiaſtą miedzy inſzemi zwierzęthy
16:
poſpolite.
17:
Vcżynki.
18:
A ¶ Diaſcorides. Krew Koniową
19:
miedzy lekarzſtwa zwierzchnie ra
20:
do mieſzaią. Gnoy iego ſwieży
21:
ſpalony/ krwie ciecżenie zaſthanawia.
kolumna: b
1:
¶ Też gdy gnoiem końſkim nie B
2:
wieſcie pod nos zakadzi, tedy płod
3:
vmarły z żywota wyrzucza.
4:
¶ Hali. Mleko kobyle w żywo= C
5:
cie odmiękcża/ ale cżłowiekha za=
6:
ſmucza, Syrzyſko też na wrzody
7:
wnętrzne pomaga.
8:
¶ Niewiaſta gdy iey mleko pije, D
9:
trud j bolenie w iey macicy vſmie
10:
rza/ y niemocz wielką oddala.
11:
¶ Syr kobyli twardy/ żywoth E
12:
zatwardza á gryzienie oddala/ ſy
13:
rzyſko iey z winem pite/ każde bo=
14:
lenie wnętrzne oddala.
15:
¶ Layno końſkie ſuche/ krew za F
16:
ſtanawia/ á w vcho z oliwą wpu
17:
ſzcżone/ boleſć oddala.
18:
¶ Też proch zſtarego łayna koń G
19:
ſkhiego/ płod vwarły wyrzucza/
20:
Inſze lekarzſthwa ma iako łayno
21:
Oſlowe.
22:
Hericius. Iez grafika
23:
Capitulum 18.
24:
I
Eż ieſt zwierzę oſciſte
25:
Gdyſie zwinie á oſcia
26:
mi zamknie, żadnej ſie
27:
nieprzeſpiecżnoſci nie=
28:
boij. Then na grzbiecie owocze do
29:
iamy znaſza/ á gdy mu nieczo v=
30:
padnie/ tedy wſzytko otrząſa a za
B ij


strona: 10v

O zwierzętach.

kolumna: c
grafika
1:
ſię bieży y nabiera pełno na oſci.
2:
Tego ſie Wilk barzo bogi y przed
3:
nim vcieka.
4:
Vczynki.
5:
A ¶ Po pioł Ieża ſpalonego/ ra
6:
ny otwarza/ wycżyſcia y oſuſza/
7:
B ¶ Thłuſtoſci iego/ takież y wą=
8:
troba niedopuſzcża othokowi/ ani
9:
żadney złey wilkoſci wnątrz ſie ro
10:
zlewać/ ani obraczać.
11:
C ¶ Mięſo ieżowe barzo żołądek
12:
potwierdza/ żywot otwarza/ vry=
13:
nę pobudza/ Właſna iego mocz
14:
ieſt roſpuſzcżać/ á zaſię wyſuſzać
15:
D ¶ Tym czo ſą ſprawieni ku trę=
16:
dowey niemoczy/ albo Elephani=
17:
cy, Ieżowego mięſa dobrze gim pożywać
18:
Caper. Kozieł.
kolumna: d
1:
Capitulum 19. grafika
2:
K
Ozieł ſamiecz/ Ieſth
3:
kozieł zwierzę mocne
4:
ſmiałe y walecżne/ w
5:
rogach ma mocz na=
6:
więtſzą á w cżele.
7:
Bczynki.
8:
¶ Natura Kozłowa tak ieſt go= A
9:
rącza: iż Adament kamień: ktoreo
10:
ani ogień/ ani żelazo nie może po=
11:
żić/ ſama kozłowa krew odmikcża
12:
¶ Mięſo Kozłowe gorſzą krew B
13:
czyni niż kozie/ A poſpolicie ſpra=
14:
wuie cżłowieka ku zimniczy quartanie.
15:
¶ Krew iego ieſt dobra na wrzo= C
16:
dy twarde/ bowiem ie odmiękcża/
17:
zbiera y goij. Paiąki też kropiącz
18:
wygania.

strona: 11

Rozmagitych.Liſt 11.

kolumna: a
1:
D ¶ Plinius piſze w kozłowey krwi
2:
być taką mocz/ iż żelazo tepe za=
3:
oſtrza/ A by na ſkrabowatſze było
4:
wyciera ie/ nie inaczey iako pilnik
5:
ſloſarzſki.
6:
E ¶ Gdy ią też piją ciepło albo z
7:
winem/ kamień łamie/ Y na w=
8:
ſtrzelenie barzo pomaga z winem
9:
ſmażona.
10:
F ¶ Takież z iego tukiem zmieſza=
11:
na/ na opuchlinę pomaga.
12:
G ¶ Tłuſtoſć kozłowa więczey od
13:
miękcża nad inſze. Zołć też ieo złe
14:
mięſo wygania. A na vkąſzenie ia
15:
dowite ieſt iako drijakiew nacżyſtſza.
16:
Leo. Lew.grafika
17:
Capitulum. 20.grafika
kolumna: b
1:
L
Ew z greczkiego ięzy=
2:
ka wykłada ſie iakoby
3:
krol albo kxiążę/ abo=
4:
wiem nad inſze zwierzę
5:
ta ieſt namężnieyſzy/ moczny/ w=
6:
ſpaniły/ ſzcżodry y ſwiebodny, Ten
7:
ſpi oczu nie zatwieraiącz/ na go=
8:
rach ſie rad chowa. A gdy go łow
9:
czy ſledzą/ tedy ogonem ſtopy ſwe
10:
zamiata dla zamylenia oſlady.
11:
Lwicza pirwſzem porodem pięcio=
12:
ro dzieci miewa/ po wtoro cżworo,
13:
Thakże zawſze iednym mniey/ aże
14:
na oſtatek iedno maiącz: iuż daley
15:
nie płodna bywa.
16:
Vcżynki.
17:
¶ Mięſo Lwowe nad inſze ieſth A
18:
gorętſze/ grube/ á ku ſthrawieniu
19:
trudne/ kto go pożywa cżyni w zy
20:
wocie boleſć y morżenie.
21:
¶ Euſculap. Lwowe mięſo ſza= B
22:
lonym fantaſticū. Pomaga bole=
23:
niu vſzu y inſzym głownem niedo=
24:
ſtatkom.
25:
¶ Siedzaczev na ſkorze Lwiey, C
26:
zoſtanawia ſie flux Emorrois.
27:
¶ Loiem z nyrek iego kto ſie po= D
28:
maże/ vciekaią przed nim wilczy.
29:
¶ Tłuſthoſć Lwowa miedzy in= E
30:
ſzemi nagorętſza ieſt/ przeto też bo
31:
lącżki twarde odmiękcża j otwiera
32:
¶ Też z rożaną wodką albo z o= F
33:
leykiem zmieſzany, ſkorę na twarzi
B iij


strona: 11v

O zwierzętach.

kolumna: c
1:
od wiatru y od wſzelkiego vrazu za
2:
chowawa. Ogorżelinę ſpądza/ á
3:
czudnoſć przywracza.
4:
G ¶ Taż tłuſtoſć z rożaną wodką
5:
ogorzelinę vſtawicżną ſpądza.
6:
H ¶ Theż kropienie iey z winem/
7:
każdą iadowitą rzecż wypądza.
8:
I ¶ Zołcią iego gdy ocży mażą,
9:
wzrok przywracza.
10:
K ¶ Proch zſercza w pokarmie bio
11:
rącz/ quartanę oddala.
12:
Lepus. Zaiącz. grafika
13:
Capitulum 21. grafika
14:
Z
Aiącz miedzy zwierzęti
15:
ieſt barzo ſubtelny/ bo=
16:
iazny á mdły. Nogi za=
17:
dnie dłuſſze niż przednie
18:
ma/ á dla thego ku gorze prętczey
kolumna: d
1:
niżli z gory bieży. Tak ſamczy iako
2:
y ſamicze rodzą cżaſu ſwego/ á te
3:
go chczą iż Zaiącz iednego kxięży
4:
cza będzie ſamczem/ á drugieo ſa=
5:
miczą/ przeto też gich rodzay ieſt
6:
barzo płodny.
7:
Vcżynki.
8:
¶ Zaięcże mięſo ieſt ſuche/ gru A
9:
bą krew rodzi/ wſzakoſz lepſze ieſth
10:
niżli kozie albo kozłowe. A przeto
11:
tłuſtobrzuchom dobrze ie ieſć/ kto
12:
rzy chczą ſuſzy być.
13:
¶ Krew ieo wyciera ſukno/ á po B
14:
pioł z głowy iego na opadnienie
15:
włoſow pomaga: gdy z niedzwie
16:
dziem ſadłem Emplaſtr przikłada
17:
¶ Mozg iego piecżony/ ieſt prze C
18:
ciw drżeniu ktore z ſuchych niemoc
19:
pochodzi. Dziegna theż dziecięcze
20:
lecży/ y drżenie ſercza oddala.
21:
¶ Ma też tę włoſnoſć iż ponim D
22:
zęby rychło roſtą/ á niezdrowe bez
23:
bolenia wypadaią.
24:
¶ Syrzyſko ieo ieſt nad inſze lep E
25:
ſze/ gdy ie kto z ocztem pije/ poma
26:
ga naprzeciw wielkiey niemoczy.
27:
Takieſz z drijakwią á z ocztem ieſt
28:
dobre przeciw iadom y trucinie.
29:
¶ Mieſo też ieo piecżone/ poma= F
30:
ga boleniu wnętrza/ y żołądkowi barzo zdrowe.
31:
¶ W iuſze iego dobrze trzymać G
32:
nogi/ tyi mktorzy łamanie maią/

strona: 12

Rozmgitych.Liſt 12.

kolumna: a
1:
albo w ſtawiech bolenie.
2:
H ¶ Syrzyſko ieo niewiaſtam na
3:
czycze przykładać gdy ſie mleko w
4:
nich z ſiada.
5:
I ¶ Też gdi ie pije/ mieſięcżną nie
6:
mocz zaſtanawia.
7:
Lupus. wilk. grafika
8:
Capitulum. 22. grafika
9:
W
Ilka drugdzie dzikiem
10:
pſem zową/ bowiem
11:
iemu poſthawą y wy=
12:
ciem podobien. Then
13:
kiedy pierwiey cżłowieka obacży/
14:
głos iemu odeymuie/ á tedy okru=
15:
tnieyſzy bywa/ ale gdy go pierwey
16:
obacżą tedy też mocz j ſrogoſć tra
17:
ci á vciekać nie może. Cierpi dłuo
18:
głod/ ale gdy ſie przepoſci: rad do=
19:
brze ſniada, czo ma na trzy dni do
kolumna: b
1:
ſyć. Mozg v niego z kxiężyczem
2:
roſcie j vmnieyſzaſie. Przed okiem
3:
iego wyłupionym/ domowe zwie=
4:
rzęta vciekaią.
5:
¶ Sercze iego vſuſzone dobrze A
6:
chować na lekarzſtwa rozmagithe
7:
bo proch iego w piciu pomaga na
8:
wielką niemocz.
9:
¶ Proch z wątroby vſuſzoney z B
10:
winem pijącz/ na wſzytki wnętrz=
11:
ne niemoczy pomaga.
12:
¶ Mięſo iego piecżone fantaſti= C
13:
kom dobrze ieſć. Sadło ieo y żołć
14:
tak iako y pſia pomaga.
15:
¶ Gnoy wilcży takieſz y krew na D
16:
kolikę barzo pomaga. Ząb iego y
17:
paznokty dla chorych ocżu dobrze noſić.
18:
Muſtella. Laſicza. grafika
19:
Capitulum. 23. grafika
B iiij


strona: 12v

O zwierzętach.

kolumna: c
1:
L
Aſicza ieſt zwierzę ma
2:
łego ciała, ale wielkiey
3:
ſmiałoſci y chytroſci
4:
takiż z wężmi y z ba=
5:
zyliſzki walcży/ á gdy ſie ma znimi
6:
potykać/ tedy polney ruty pożiwa
7:
ktorą też y dzieci ſwe gdy ie vmar
8:
łe naydzie: ożywia. Dzieci też ſwo
9:
ie młode zmieſtcza na mieſcze prze
10:
noſi aby gich nienaleziono.
11:
A ¶ Vkąſzenie Laſicze ieſt iadowi
12:
te á bolącze, Na to pomaga em=
13:
plaſtr z cżoſnku á z czebule z figą
14:
niedoſtałą ſtłukſzy.
15:
B ¶ Popioł Laſicze zpaloney zekr=
16:
wią iey/ na trąd wielki Elephan=
17:
ciją pomaga. Tenże popioł z wo=
18:
ſkiem iarzęczym/ boleniewramio
19:
nach oddala.
20:
C ¶ Krew Laſicze z babką/ łama=
21:
nie w nogach oddala. Popioł theż
22:
iey z wodą pijąc/ ſzalonym rozum
23:
naprawia.
24:
Mulus. Muł.
25:
Albo Molicza. grafika
26:
Capitulum. 24.
27:
T
O zwierzęz Oſla á z
28:
Kobyły ſie pocżyna y
29:
rodzi/ przeto też zaw=
30:
ſze ieſt niepłodne/ gdiż
kolumna: d
grafika
1:
bywa nad przyrodzenie. Ma wło=
2:
ſnoſci oſlowe o krom leniſtwa/ ale
3:
na poſtawie o krom głowy á vſzu
4:
koniowi podobne.
5:
¶ Skorę mułową dobrze naſpa A
6:
rzelinę przykładać/ ieſt też lekarz=
7:
ſtwo na łupiącze ſie nogi albo vdi
8:
¶ Pomaga na rany ciekącze y B
9:
na fiſtuły nożne.
10:
¶ Popioł z kopyta mulego z o= C
11:
leiem bagniſkowem/ włoſy obla=
12:
złe przywracza.
13:
¶ Zakurzenie z lewego kopytha D
14:
mulicze/ Myſzy z domu wygania
15:
¶ Vſzi też iey gdy niewiaſta przi E
16:
ſobie noſi/ nigdy pocżąć nie może.
17:
Taurus. Byk. grafika
18:
Capitulum. 25.

strona: 13

Rozmagitych.Liſt 13.

kolumna: a
grafika
1:
B
Yk miedzy inſzemi do
2:
mowemi Ieſt zwierzę
3:
moczne á vkroczone/
4:
ale zwierzętom drapie
5:
żnym nieprzijazne/ bowiem oni ze
6:
brawſzy ſie przeciwko nim walcżą,
7:
ale rogami telko/ bo iedno w cżele
8:
á w pleczach więtſzą mocz maią.
9:
A ¶ Euſcnlapius. Rog bykowy
10:
węże wypądza/ á krew iego one
11:
zabija y piegi z twarzy ſpądza.
12:
B ¶ Loy bykowy z woſkiem á z ży
13:
wiczą każdą twardoſć odmiękcza
14:
A tuk z winem roztworzony, cżłon
15:
ki drżącze vzdrawia.
16:
C ¶ Zołć Bykowa z miodem á z
17:
balſamem/ wſzythki chrobaki z ocżu
18:
vzdrawia. Sama też żołć na ra=
19:
ny w vſzu pomaga. A zmieſzana z
20:
żołcią kozłową/ ſlinogorz vlecża.
21:
Dobra też na wrzody czo bywaią
22:
na ſiedzeniu.
23:
D ¶ Takież rany y blizny goij. A z
kolumna: b
1:
mlekiem zmieſzana á zwłaſzcża nie
2:
wieſciem/ bolenie wvſzu vſmierza.
3:
Vitulus. Cielę.
4:
Albo Iałowka. grafika
5:
Capitulum. 26. grafika
6:
C
Ielęciem albo iałow
7:
ką młodego bycżku a
8:
krowkę zową/ czo ieſz
9:
cże przed rokiem/ albo
10:
mało daley/ potym bywa Cielecz
11:
Iuniecz y iałowka. Ariſtoteles pi
12:
ſze/ aże po roku Cielcze kleſnić/ bo
13:
ieſtli rychley/ tedy będą zaliſzałe á
14:
nie wielkie.
15:
¶ Plinius. Acżkolwiek każdego A
16:
zwierzęcia thuk z koſci zagrzewa/
17:
odmiękcża y napełnia. Nad inſze
18:
nalepſzy ieſt cielczowy. Loy też cie=
19:
leczy z ſolą ſtarwſzy, na ſtrupy gło
20:
wne pomaga. Takież w nogach y
21:
w cżłonkach bolenie oddala.
Bv


strona: 13v

O zwierzętach.

kolumna: c
1:
Vrſus. Niedzwiedz. grafika
2:
Capitulum. 27.grafika
3:
N
Iedzwiedz ieſt zwierzę
4:
grube á ſrogie/ głowę
5:
ma barzo mdłą/ Ale
6:
wſzytka mocz iego ieſt
7:
w pleczach á w biodrach przeto też
8:
na zadnie nogi ſie wſpina y chodzi
9:
Niedzwiedzie gdy chczą płod mieć
10:
Iakoby ludzie z ſobą legaią, á nie
11:
tak iako inſze zwierzęta, To cżynią
12:
náwięcey zimie około god gdi też
13:
na tłuſtſzy bywaią.
14:
A ¶ Mięſo niedzwiedzie dla wiel=
15:
kiey lipkoſci nie ſtrawne barzo ieſt
16:
y zle tucży/ przeto więczey ſie ku le
17:
karzſtwu niżli ku pokarmowi godzi.
18:
B ¶ Zołć iego ciepła ieſt á ſucha,
19:
na wielką niemoc pomaga, ale ią
20:
trzeba ſpołem zſkorki od wąthroby
kolumna: d
1:
odeymować/ á także ſuſzyć.
2:
Mocz iey trwa do dwu lat.
3:
¶ Też żołć z wełną zmieſzana á C
4:
na pępek dziecięciu położona/ za=
5:
piekły żywot odmiękcża.
6:
¶ Guſculapius. ocży niedzwie= D
7:
dzie wyłupione/ á na lewe ramię
8:
cżłowiekowi przywiązane/ quarta
9:
nę vleczaią.
10:
¶ Auicenna. Sadło niedzwie E
11:
dzie na parchy dobre/ od niego o=
12:
blazłe włoſy poraſtaią.
13:
Niewiaſty ktore chczą mieć cżarne
14:
brwi/ ſadłem ie pomazuią/ ale o=
15:
cżu od niego trzeba ſtrzedz by nie=
16:
olſnęła/ bo gim ieſt barzo nie zdrowe.
17:
¶ Też ſadło iako y żołć/ wſzyt=
18:
kie zapiekłoſci: odmiękcża.
19:
Vulpius. lis albo liſzka grafika
20:
Capitulum. 28.grafika

strona: 14

Rozmagitych.Liſt 14.

kolumna: a
1:
L
Is albo Liſzka. Ieſth
2:
zwierzę chytre, oſci ma
3:
gęſthe á ciepłe/ ogon
4:
miąſſzy. Gonią Liſa
5:
nie dla mięſa ale dla ſkory, bo mię
6:
ſo nicżemu ſie nie godzi/ abowiem
7:
ieſt ſmierdcącze/ á zwłaſzcża z gę=
8:
by. Rad theż Lis vchwyci czo mu
9:
ſie nagodzi/ zwłaſzcża kogo może
10:
zmocz, Ale gdy ſie na czudze zdro=
11:
wie naſadza rad ſam ku ſidłu przichadza.
12:
A ¶ Conſtantinus piſze. Gdy na
13:
Liſa głod przychodzi/ tedy ſie zde=
14:
chłym vcżyni, y wzwaliwſzi ſie leżi
15:
gębę odtworzywſzy/ á ozor wywie
16:
ſiwſzy/ tedy ptacy ſmrodliwy duch
17:
z iego geby cżuiącz, iako ku ſcirwu
18:
do gęby przylathaią/ Także on za
19:
nogi chwyta y pożyra.
20:
B ¶ Oliwa gdyby w niey Liſzkę v
21:
warzono/ odmiękcża wſzythki za=
22:
thwardziałoſci/ Artetiki w cżłonkoch.
23:
C ¶ Takieſz y w wodzie vwarzyw=
24:
ſzy ią/ tłuſtoſć zebrawſzi/ dobra ieſt
25:
na bolenie w ſtawiech.
26:
D ¶ Sadło iey z oleykiem koſać=
27:
czowym ſpuſzcżone, bolenie zębow
28:
y vſzu oddala.
29:
E ¶ Płucza iey vſuſzone z ſtarwſzi
30:
pijąc/ na dychawicze barzo pomagaią.
31:
F ¶ Iaycza Liſie ſą barzo gorącze
32:
y wilgotne/ pomagaią na kurcż y
kolumna: b
1:
na paraliż y żiły ſkurcżone odmiękcżaią.
2:
¶ A zwłaſzcża z winem kto ie pi G
3:
ie, zapalaiągo ku nabożeńſtwu do
4:
młodey paniey.
5:
Talpa. Kret. grafika
6:
Capitulum. 29. grafika
7:
K
Ret ieſt zwierze cżar=
8:
ne á wiecżnie ſlepe/ v=
9:
ſtawicżnie wziemi mie
10:
ſzka/ korzonkami ſie żi
11:
wi, przeto też ziemiękopa y wzgorę
12:
wyrzucza.
13:
¶ Proch kreta ſpalonego/ z biał A
14:
kiem zmieſzawſzy/ przykładać na
15:
trąd/ ieſth barzo dobre lekarzſtwo.
16:
¶ Krew też iego na głowę obli= B
17:
niałą/ dla poroſzenia dobrze ieſth
18:
pomazować.

strona: 14v

O zwierzętach.

kolumna: c
1:
C ¶ Actor piſze. Popioł kretowy
2:
dobry ſypać na fiſtuły. Bo wſzytkę
3:
zagniłoſć wycżyſcia y goij.
4:
D ¶ Gdy też kreta przyłoży na ra=
5:
nę niedzwiadkową/ iad wyciąga
6:
y vzdrawia.
7:
Mus. Myſz. grafika
8:
Capitulum. 30. grafika
9:
M
Yſz. Ta beſtiola chleb
10:
rada widzi, y wſzytkieo
11:
czo ludzie iedzą: poży=
12:
wa/ ku ſzukaniu kar=
13:
miey barzo chytra/ dla ktorey też
14:
wiele ſie ważi y rzecżi twarde przegryza.
15:
A ¶ Dym ciſowy myſzy wygania.
16:
A cżemierzicza zkaſzą zmieſzana/
17:
Myſzy truie.
18:
B ¶ Plinius piſze. gdy mozgu La
19:
ſicżego w twarog przymieſza/ tedi
kolumna: d
1:
onego ſyra myſzi nigdy nie tykaią
2:
¶ Kiedy myſz obłupioną żywo C
3:
puſci/ tedy drugie z domu wyga=
4:
nia, Też gdy ią vkleſni albo ogon
5:
vtnie. Zywe ſrebro też myſzy traci.
6:
¶ Gdy dziecięciu ſliny z vſt cie= D
7:
ką, tedy Myſz piecżoną dać mu z=
8:
ieſć/ barzo na to pomaga.
9:
¶ Krew myſza brodawki traci po E
10:
mazuiącz ie.
11:
¶ Gnoy też z czebulą z tłucżo= F
12:
ny na obłyſiałą głowę pomaga.
13:
¶ A gdy gi z kadzidłem á z wo= G
14:
dą miodową piją, kamień wnątrz
15:
łamie/ á dzieciom żywot barzo otwarza.
16:
¶ Kto nie może wody puſzcżać/ H
17:
dobrze mu ſiedzieć w ciepłey wo=
18:
dzie/ zmyſzem gnoiem zagrzaney.
19:
Lacerta. Iaſzczorka grafika
20:
Capitulum. 31. grafika

strona: 15

Rozmagitych.Liſt 15.

kolumna: a
1:
I
Aſzcżorka ieſth robak o
2:
cżwor nog/ Ogon y ię
3:
zyk wężowi podobny/
4:
farby zieloney, pod brzu
5:
chem żołtey. Pamięci
6:
nie ma/ przeto też iay=
7:
cza iey ledagdzie porzuczone: ſamy
8:
ſie lęgą. Na lekarzſtwo ieſt barzo
9:
dobra/ á kthora ma więczey pſtro=
10:
cin/ to nalepſza.
11:
A ¶ Krew iey wzrok potwierdza/
12:
Gnoy też iey zbiałkiem zmieſzany
13:
na bielmo pomaga, y ſwierzbieniu
14:
ocżu. Takież wzrok cżyſci y barwę
15:
dobrą dawa. Włoſom pod pachą
16:
roſć niedopuſzcża.
17:
B ¶ Mięſo Iaſzcżorcże iadowite
18:
ieſt y morzącze/ á ktoby z nieo pił,
19:
mieczą ſie mu bolącżki w ięzyk/
20:
ſwierzb/ bolenie głowy y ocżu zaćmienie.
21:
Rana. Zaba. grafika
22:
Capitulum. 32.
23:
I
Sidorns. Zaby ſą ro
24:
zmagite. Iedny wodne
25:
drugie błothne/ drugie
26:
Leſne czo ſie wchwaſcie
27:
chowaią/ drugie ſą zielone á na=
28:
mnieyſze na liſciech drzewnych ſia=
29:
daiącze/ á ktore ſie cżyrwienią/ to
kolumna: b
grafika
1:
na iadowitſze ſa. Sierpnia kxię=
2:
życza Zaba żadna gęby otworzyć
3:
nie może ku iedzeniu ani ku piciu/
4:
tak iż y laſką trudno iey gębę rozedrzeć.
5:
¶ Popioł Zaby w garnczu ży= A
6:
wo ſpaloney z miodem zmieſzawſzi
7:
albo zſmołą miękką, na łyſey gło
8:
wie włoſy rodzi.
9:
¶ Też iucha żaby na miſcze wa B
10:
rzoney/ na kaſzel pomaga.
11:
¶ Robaki ktore ſie w cżłowiecze C
12:
rodzą, Zabią żołcią zatraczaią.
13:
¶ Też popioł z Zabiey żołci, na D
14:
zimnicze dobrze pić.
15:
¶ Też popioł ſpaloney żaby krew E
16:
zaſtanawia: na ranę w ſypany.
17:
¶ Pomaga też bolącżkam na żi F
18:
łach albo ſtawiech/ gdy z nim przikłada.
19:
¶ Zaba z ſolą á z oleiem warzo G
20:
na/ na trąd ieſt lekarzſtwo/ á ie=
21:
dzenie iey robaki iadowite zabija.

strona: 15v

O zwierzętach.

kolumna: c
1:
H ¶ Na bolenie zębow, wodą rżecż
2:
ney zaby warzonej dobrze vſta wy
3:
mywać/ tedy boleſć przeſtawa.
4:
I ¶ Mięſo żaby czo naopocze mie=
5:
ſzka/ zwłaſzcża ſadło iey, zęby łacz
6:
no wyſadza.
7:
K ¶ Też zwierzęta gdy ią iedzą/ te
8:
dy ſtare zęby zruczaią.
9:
Scorpio. Niedz=
10:
wiadek. grafika
11:
Capitulum. 33. grafika
12:
N
Iedzwiadek ieſt robak
13:
ziemny/ poſtawę ma
14:
łagodną: iakby dziew
15:
cżą/ ale w ogonie ma
16:
iadowite żądło kthorym zatnie y
17:
iad wpuſci.
18:
A ¶ Gdy cżłowieka vkąſi/ lekarz=
19:
ſtwo ieſt popioł iego ſpalonego pić
kolumna: d
1:
z winem. Drudzy powiedaią iże
2:
ſamego z ſtłukſzy na ranę przyło=
3:
żyć/ to iad wyciąga.
4:
¶ Palladius piſze. Iż gdy niekie B
5:
lo Niedzwiadkow poſrzod domu
6:
ſpali, Tedy drudzy wſzytczy z dov
7:
vciekaią.
8:
¶ Auicenna. Slina cżłowieka C
9:
tſzcżego niedzwiadki zabija. Rzod
10:
kiew ta niedzwiadkom ieſt przeciw
11:
na/ tak iż gdyby kto nąń iey wło=
12:
żył/ tedy vmiera. Też woda zniey
13:
takież zabija.
14:
¶ Gdy kto ie rzodkiew, tego dnia D
15:
niedzwiadek choćbygo vkąſił nicz
16:
mu niezaſzkodzi.
17:
Multipes. Stonog.
18:
albo Wielonog. grafika
19:
Capitulum: 34. grafika

strona: 16

Rozmagitych.Liſt 16

kolumna: a
1:
T
En robak z rzecży gi=
2:
mię ma/radzi ſie pod
3:
wiadrem albo ſędem lę
4:
gą gdzie woda ſtogi/ á
5:
gdy go tknie, tedy ſię w kołko ſtuli
6:
A ¶ Gdy ſtłukłſzy gi z moczem/ po
7:
dniebienie ſobie kto maże/ poma=
8:
ga na zaduſznoſci. Takież gdy kto
9:
gi ie/ pomaga naidychawicze y cżi
10:
ni wolne oddychanie.
11:
B ¶ Takież z winen pijącz poma=
12:
ga na żołtą niemoc/ albo kto ſtru
13:
dnoſcią wodę puſzcża.
14:
Tinea. Mol. grafika
15:
Capitulum. 35. grafika
kolumna: b
1:
M
Ol ieſt robacżek w ſza
2:
thach ſie lęgączy gdy
3:
długo wnieiakiey wil
4:
gothnoſci będą á na
5:
wietrze gich nie przeſuſzaią.
6:
¶ Gorzkich rzecży á woniaią= A
7:
czych Mole ſie wiaruią, á gdy wo
8:
dą z nich ſzaty kropi, nietak rychło
9:
Mole ſtrzygą.
10:
¶ Przeto dobrze ieſth w ſkrzynie B
11:
miedzy ſzaty kłaſć Chmiel/ piołyn
12:
bobkowy liſt, Cidrowy albo czypre
13:
ſowy/ y inſze rzecży thakowe ktore
14:
nie telko ſzat/ ale y kxiąg od Moli
15:
bronią.
16:
Pediculus. Weſz. grafika
17:
Captiulum 36.grafika

strona: 16v

O zwierzętach.

kolumna: c
1:
P
Owiedaią iż weſz zcia=
2:
ła ſie rodzi/ á dziurka=
3:
mi przez ſkorę wyłazi/
4:
Albo też z potu/ niecżę
5:
ſtego mycią/ zwłaſzcża w ludziech
6:
podrożnych.
7:
A ¶ A dla tego mycie cżęſte/ ſzath
8:
przemienienie y opieranie/ zwłaſz=
9:
cża tych czo ſie ciała tykaią, Wſzi
10:
mnożenia niedopuſzcża.
11:
B ¶ Do brzeieſt podrożnym lodziō
12:
mieć żywe ſrebro vmorzone z oli=
13:
wą á z korzykiem zmieſzawſzy/ cia
14:
ło pocierać/ potym wzarań do ła=
15:
znie ſzedłſży: trzeć ſie moczno y dra
16:
pać/ to wilkoſci zbytnie z kthorych
17:
ſie wſzy lęgą: wycżyſcia z ciała.
18:
C ¶ Piſzą też iż arſen z rtęcią v
19:
morzoną/ wſzy traci gdy ſtym chu
20:
ſty piorą.
21:
Pulex. Pchła. grafika
22:
Capitulum. 40.
23:
P
Chła od pchania rze=
24:
cżona, bo gdy vkąſi ia
25:
koby igłą zapchnął.
26:
Robacżek lichi, cżarny
27:
á barzo prętki.
28:
A ¶ Nalepſze lekarzſtwo aby pchły
29:
niekąſały/ piołynem na każdy wie
30:
cżor ciało pocierać tak ſorowo/ al=
kolumna: d
grafika
1:
bo nawarżywſzy go z oliwą.
2:
¶ Wodą z Oſtu gdy po domu B
3:
kropią/ pchły giną, Takież y wo=
4:
da z rutą warzona/ pchły zabija.
5:
¶ Gdyby ktho nalał kozłowey C
6:
krwie w doł/ vkopawſzy w domu
7:
wſzytki ſie Pchły do nieg zbieżą y
8:
pozdychaią.
9:
¶ Thakież ſie zbiegaią na drze= D
10:
wo Iezowym ſadłem pomazane.
11:
¶ Też brudy oleiowe/ gdy nimi E
12:
częſto po ziemi kropi, pchły zatra=
13:
czaią.
14:
¶ Takież polnym kminem zwier F
15:
ciawſzy z wodą rozmieſzanym.
16:
O zwierzetach. Koniecz. grafika

strona: 17

Rozmagitych.Liſt 17.

kolumna: a
1:
O Ptakoch rozmagi=
2:
tych. Naprzod o Orle.
3:
Aquilla. Orzeł. grafika
4:
Capitulum. 38. grafika
5:
O
Rzeł miedzy ptaki ieſt
6:
namężnieyſzi y naſwie
7:
bodnieyſzy. Przeto też
8:
krolem ptaſzim ieſt we
9:
zwan. Sidli ſie na drzewie barzo
10:
wyſokiem/ na ktore żadna ſzkodli=
11:
wa beſtia wleſć nie może. Dzieci
12:
ſwogich barzo broni/ á nigdy nie=
13:
opuſzcża/ aże kiedy ſamy ſie bronić
14:
mogą/ á gdyby mu ie kto chciał ze
15:
brać/ dziwną ſmiałoſcią broni.
16:
Wzrok mą barzo oſtry tak iże też
17:
w ſlończe ſmiele może weyzrzeć/
kolumna: b
1:
Na czo theż Dzieci ſwoie z młodu
2:
zwycżagi/ ocżyma ie ku ſlończu no
3:
gą za ſziję podnoſzącz. A kthoreby
4:
ſie patrzenia broniło/ ocży odwra=
5:
czaiącz. Tedy ie z gniazda wyrzuca
6:
iako nie godne rodu ſwego.
7:
¶ gdy ſie iuż Orzeł z ſtarzeie tak
8:
iz patrzyć nie może/ thedy czo na=
9:
wyſſzey pod obłoki wzlata, á gorą
10:
czoſcią ſlonecżną ſobie ocży wycżi
11:
ſcia/ potym zlataiącz nagle w wo
12:
dzie czo nazimnieyſzey ſie zanarza,
13:
zatym na gniazdo leci miedzy dzie
14:
ci ſwe iuż doroſle. Także leży iako=
15:
by w gorącżcze/ w tym że ſie poci
16:
aż z niego wſzytko pierze ſtare opa
17:
da/ gdzie więcz dzieci ieo żywią go
18:
aż zaſię mocz wezmie/ á w tym za
19:
ſię odmłodnie.
20:
Vczynki.
21:
¶ Zołć orłowa ocżom ciekącym A
22:
albo oparzyſtym pomaga.
23:
¶ Mozg Orłowy á żołć z mio= B
24:
dem iarzączym zmieſzany/ iaſnoſć
25:
wzroku przywraca ocżi pomazuiąc
26:
¶ Tenże mozg z winem zmieſza= C
27:
ny iakoby ze thrzy łyſzki dobre/ na
28:
ktolewſką niemocz pomaga.
29:
¶ Nogi orłowe z vdow wyrwa= D
30:
ne, na bolenie biodr pomagaią pra
31:
wą nogę na prawą biodrę prziwią
32:
zawſzy/ á lewą takież na lewą.
C


strona: 17v

O Ptaczech.

kolumna: c
1:
Accipiter. Iaſtrząb. grafika
2:
Capitulum. 39. grafika
3:
I
Aſtrząbi ieſt cżwor ro
4:
dzay/ miedzy ktoremi
5:
też y krogulca policża
6:
ią. Ten ptak rychło ſie
7:
okroci á chcze być roſkoſznie cho=
8:
wan. Pierwſzego roku mało może
9:
ku chwythaniu, Trzeciego nalepſzy
10:
bywa. Chleb iemu ieſt trucina. Na
11:
gorach ſie wyſokich rad ſidli. Dzie
12:
ci iego bywaią dobrze tłuſthe y do=
13:
brego mięſa ſerczem ptaſzim ktoreo
14:
vchwyci: rad ſie karmi. Piſzą ten ie
15:
go obyczay gdy nocz przychodzi.
16:
Chwyta ptaka ktory mu ſie nago=
17:
dzi/ á przez czałą noc pod nogą gi
18:
trzyma. Potymże przed wſchodem
19:
ſlończa zdrowo wypuſzcża á inſzeo
kolumna: d
1:
ſobie ſzuka na ſniadanie/ á choćby
2:
mu ſie onże pirwſzy trafił/ tedy ie=
3:
mu dawa pokoy.
4:
Vczynki.
5:
¶ Iaſtrząb w rożaney wodcze v A
6:
warzony/ na wſzytki niedoſtatki o
7:
cżu pomaga: gdy tą wodkę wymy
8:
wa. Takież y gnoy iego z miodem
9:
iarzęczym przykładaiącz/ też biel=
10:
ma z ocżu ſpądza/ á wzrok przywracza.
11:
¶ Sadło też Iaſtrąbie z oliwą B
12:
z tłucżone/ na ocży pomazuiacz/
13:
zaćmienie ocżu oddala.
14:
Anas. Kaczka. grafika
15:
Capitulum. 40. grafika

strona: 18

Rozmagitych.Liſt 18.

kolumna: a
1:
K
Acżka ieſt ptak domo=
2:
wy więtſzi kura: Sam
3:
cza po ſzygi poznać bo
4:
na niey pierze zielone
5:
miewa iakoby oboycżyk iaki. Ieſth
6:
ptak barzo niecżiſty Tak iż też gdi
7:
ſie dwa o iednę kacżkę zwadzą tak
8:
długo ſie z niey ſwalaią aże ią v=
9:
morzą. Kacżęta iako ſkoro ſie z iaia
10:
wylęgą/ wnet prętko biegaią/ tak
11:
iż by gim też matka zdechła/ thedy
12:
ony ſamy ſie pożywić mogą.
13:
Kacżka na pierſiach telko ſmacżna
14:
á naſzigi. Mięſo iey rychło obrży=
15:
dzi ſie dla zbytnich wilkoſci/ wſza=
16:
koż tucży więczey niż kurze.
17:
Vczynki.
18:
A ¶ Plinius. Krew kacżorowa bie
19:
gunkę zaſtanawia.
20:
B ¶ Dziwną oniej rzecż powiedaią
21:
kiedy Kacżkę na żywoth przyłoży
22:
cżaſu morzenia/ tedy niemocz od=
23:
chodzi/ á kacżka zdycha.
24:
C ¶ Auicenna. Kacżka gorętſza ieſt
25:
nad inſze bydło domowe, á mienią
26:
tak iż zaziębłą rzecż zagrzewa/ á
27:
gorączą zaziąbia.
28:
D ¶ Głos naprawia ſpernę mnożi
29:
á w gamratowaniu trwałoſć dawa.
30:
E ¶ Sadło kacże niewymownie
31:
bolenie każde vſmierza.
kolumna: b
1:
Anſer. Gęs. grafika
2:
Capitulum. 41. grafika
3:
G
Eſi ſą dwoiakie, iedny
4:
dzikie/ drugie domowe
5:
dzikie wſzytki iednakiey
6:
barwy, w lathaniu tak
7:
ſie kochaią iż telko gdy ieſć chczą,
8:
tedy ſiadaią/ przeto theż nigdy nie
9:
ſpią/ ale we dnie y wiecżor lataią.
10:
Domowe zaſię wolą ſie paſć albo
11:
odpocżywać niżli latać/ á niemaſz
12:
żadnego zwierzęcia ktoreby richley
13:
cżłowieka zawietrzyło. Dzika gęs
14:
tak długo trwa iż też nos wſzythek
15:
ſobie aż do ſamych ocżu przegryza
16:
á mienią iż do piąci ſet lath żywa
17:
może być.
18:
Vczynki.
C ij

kolumna: 18v
O Ptaczech.

kolumna: c
1:
A ¶ Mięſo Gęſie ku ſthrawieniu
2:
trudne ieſt. Sadło gęſie każdą za
3:
twardziałoſć odmiękcża. Roſpa=
4:
dłe rany na wargach y na twarzy
5:
goij. Thakież y z ſiadanie nog albo
6:
twarzy od zimna. To wſzytko cży=
7:
ni dla ſlodkiej tłuſtoſci ſwey. Wſzit
8:
ko theż bolenie w vſzu vſmierza/ á
9:
gdy go zſokiem czebulnym w vcho
10:
wpuſci/ tedy wodę z nieo wypądza
11:
á zwłaſzcża na bolenie macicze nie
12:
wiaſtam pomaga.
13:
Gallus. Kur.
14:
Albo Kogut.
15:
Capitulum. 42. grafika
16:
K
Vr albo Kogut ieſth
17:
ptak domowy, ktorego
18:
thelko ſamego Lew ſie
19:
boij. Ieſt ptak ludziem
20:
towarżyſki, ktori ſrzod noczy ſwem
kolumna: d
1:
ſpiewaniem ludzi ku praczy pobu=
2:
dza/ á zaſię cżuiącze pocieſza kiedy
3:
godziny dnia przyſzłeo ſpiewaniem
4:
przepowiada. Przetoteż rzecżon ieſt
5:
poſeł dniow kthory godziny noczy
6:
rozlicża/ á głos napominaiączy
7:
wypuſzcża, á gdy ma ſpiewać: ſkrzi
8:
dłamiſie bije aby był ku ſpiewaniu
9:
ochotnieyſzy.
10:
Vczynki.
11:
¶ Mięſo Kogutie grubſze ku ſtra A
12:
wieniu niżli kokoſze/ przeto nalepſzi
13:
ſą młodzi czo ieſzcże nie ſpiewaią/
14:
albo barzo ſtarzy/ bo taczy ſubtel=
15:
nieyſze mięſo maią ku iedzeniu.
16:
¶ Iaycza Kogutie dobre ku iedze B
17:
niu/ bo wneth ſie ſtrawią y dobrą
18:
krew mnożą.
19:
¶ Iucha z Kura pamaga kiedy C
20:
żołądek dla wiatrow w nim zam=
21:
knionych boli.
22:
¶ Też iucha z Kura ſtarego z pa D
23:
protką y z hanyżem na kolikę pomaga.
24:
¶ Mozg iego z winem wypity/ E
25:
wſzytkie morzenia oddala/ y wiele
26:
inſzych dziwnych rzecży cżyni.
27:
¶ Na dychawiczę barzo dobre, v F
28:
tucżywſzy Kura ſtharego/ y dać go
29:
gonić aże ſie vkona/ potym zciąw
30:
ſzy mu ſziję: wywnęthrzyć/ á nat=
31:
kawſzy weń pełno ſoli: zaſzić, także

strona: 19

Rozmagitych.Liſt 19.

kolumna: a
1:
warzyć w dzieſiąci kwarth wody
2:
bez vſkipienia/ aże do dwu kwarth
3:
wywre/ á pijącz to ciepło po ttoſſze
4:
na nocz y wzarań/ pomaga na
5:
dychawiczę. Drżeniu y boleniu ſtha=
6:
wow/ y wiele inſzym niemoczam.
7:
To piſze Euſculapiuſ.
8:
Gallina. Kokoſz.
9:
Albo Kwocżka. grafika
10:
Capitulum. 43. grafika
11:
K
Okoſz albo Kwocżka
12:
żona Kogutowa: kto=
13:
ra mu Iaycza nieſie
14:
przez wſzytek rok: wy=
15:
iąwſzy dwa kxiężycza kiedy ſlończe
16:
ſtawa. Kokoſz kiedy ſwogich iaiecz
17:
niewylęże/ thedy niemoczy ſwoie
18:
miewa/ przeto każdaby rada naſie
19:
działa. Iaiecz pod kokoſz nale=
kolumna: b
1:
piey ſadzić w lichwie/ nie dawniey,
2:
ani pozdniey z nieſione/ iedno oko=
3:
ło dzieſiąci dni/ bo ſtarſze/ albo no
4:
wſze poſpolicie ſie każą. A iednak
5:
lecie rychley kokoſz kurcżęta wylę=
6:
że niżli zimie.
7:
Vczynki.
8:
¶ Ku iedzeniu lepſza ieſth Kokoſz A
9:
ktora ieſzcże nie nieſie: niżli ſtara.
10:
Mięſo też iey głoſ cżyſci.
11:
¶ Sadło kur młodych więczey B
12:
zagrzewa niżli ſtarych. A Kokoſzy
13:
nie tak ciepły, Wſzakoż na twar=
14:
doſć ięzyka pomaga.
15:
¶ Wątroba Kokoſza/ iako y ka= C
16:
cza nalepſza ieſt w niey ſamey.
17:
¶ Mozg też kokoſzy zaſtanawia D
18:
krew z noſa ktora z zatkania moz=
19:
gu przychadza.
20:
¶ Sadło też Kokoſze kroſty z o= E
21:
czu ſpądza. A gnoy iey na nozdrze
22:
przykładane/ węgry vmarza.
23:
¶ Kolana theż kokoſze z nogami F
24:
ſpołem w roſole vwarzywſzy/ na
25:
bolenie ſzije powagaią: z oliwą á z
26:
ocztem z tłucżone przykładaiącz.
27:
Capo. Kapłon. grafika
28:
Capitulum 44.
C


strona: 19v

O Ptaczech.

kolumna: c
grafika
1:
K
Apłon ieſt kogut kleſ=
2:
niony/ rychley vtije/
3:
bowiem ſie niewybie=
4:
ga ani wyſpiewa. Ni=
5:
cżemu ſie nie godzi telko do kuchnie
6:
Powiedaią tak, gdiby Koguta we
7:
trzy lata vkleſnił/ pothym dał mu
8:
roſć do ſiedmi lat. Thedy w pępku
9:
zalęże mu ſie kamień/ kthory gdy
10:
pocżnie roſć: Iuż on kur nigdy nie
11:
pije. A ktoby gi przy ſobie noſił/ te
12:
dy mu ſie picia chcieć nie będzie.
13:
Zową ten kamień Electorius.
14:
Bczynki.
15:
A ¶ Kapłonie mięſo miedzy inſze=
16:
mi Ptaki nalepſze ieſth y na mocz=
17:
nieyſze/ krew dobrą mnożącze.
18:
B ¶ Gdy Kapłona żywego rozdar
19:
ſzy na iakieżkolwiek iadowite vką=
20:
ſzenie przykłada/ thedy wſzytek iad
kolumna: d
1:
wyciąga gdy tego cżęſto działaią
2:
¶ Mozg Kapłoni nad inſze moz C
3:
gi nalepſzy. Gdy gi kto z winem pi=
4:
ie/ każdy flux zaſtanawia.
5:
¶ Skorę twardą w iego pępku D
6:
gdy vſuſzywſzy/ á ſtharwſzy z wi=
7:
nem kto pije/ żołądek naprawia.
8:
¶ Iucha z Kapłona za lekarz= E
9:
ſtwo brana/ żywoth odmiękcża/ y
10:
wſzytki wilkości á zwłaſzcża kolere
11:
wygania.
12:
¶ Pomaga też na zimniczę czo F
13:
ſie tedy owedy przydawa. Y na ine
14:
cżeſne niemoczy. Też na odymanie
15:
żdłądka/ y na wſzytkie bolenia ſtawow.
16:
¶ Zołć Kapłonia Na oparziſte G
17:
y ciekącze ocży barzo dobra ieſth.
18:
¶ Też na zaćmienie y na ſtwar= H
19:
dzenie powiekow.
20:
Galline owa. Kokoſze
21:
Iaycza. grafika
22:
Capitulum. 45.
23:
I
Aycza Kokoſze á kuro
24:
patwie nad inſze ſą na
25:
lepſze/ á ponich kacże/
26:
acżkolwiek nie dobrą
27:
krew mnożą. Ale Iaycza inſzych
28:
ptakow thak małych iako y wiel=

strona: 20

Rozmagitich.Liſt 20.

kolumna: a
grafika
1:
kich na karmią nie ſą godne/ telko
2:
ku lekarzſtwu. Gęſie też iaycza ry=
3:
chło obrzydną á z vſt długo ſmier
4:
dzą/ ale ony dwoie przerzecżone y
5:
ſzpernę mnożą y ku niewiaſtam po
6:
budzaią. Zołtek Iaiecżny ieſt ſrze
7:
dniego zagrzewania/ przeto ſie też
8:
nie tak rychło ſtrawi/ á krew znieo
9:
nieieſt tak dobra iako z żołthku.
10:
Potrzeba aby na lekarzſtwa Iay=
11:
cza ſwieże były/ bo ſtare nie ſą ta=
12:
kiey moczy.
13:
Vczynki.
14:
A ¶ Białek Iaiecżny kładą w le=
15:
karzſtwa na każde bolenie gdzie nie
16:
trżeba gnoienia. Iako na ocży al=
17:
bo bolącżki łona, albo też ſiedzenia
18:
Też na każde rany podſkornie.
19:
B ¶ Pomaga też białek na ſparze=
20:
linę ognia albo vkropu/ Macża=
21:
iącz w nim wełnę: przykładać.
kolumna: b
1:
¶ Zołtek lepak piecżony albo v= D
2:
warzony/ może mieſzać w lekarz=
3:
ſtwa wyſuſzaiące, takież y na wrzo
4:
dy zapalone.
5:
¶ Na ſparzelinę vcżinić Em= E
6:
plaſtr z żołtkow nowych/ z roza=
7:
nym Oleykiem/ z woſkiem iarzę=
8:
czym/ z łoiem baranim.
9:
¶ Też na to pomaga białek no= F
10:
wych Iaiecz z wodą babcżaną/ y
11:
z wodką Bań.
12:
¶ Rabi. Iaycza ſwieże cżyſthą G
13:
ſą karmią/ á w krew ſie rychło o=
14:
braczaią/ á żołtek w nich nalepſzy
15:
ieſt ale Iaycza thwardo piecżone
16:
ieſt karmia gruba á lipka.
17:
¶ Iaycza theż barzo pomagaią H
18:
mężom ku gamratowaniu, á zwła
19:
ſzcża cebulę á rzepę przy tym iadać
20:
¶ Euſculap. Iaie kokoſze na każ I
21:
dy bol ocżu pomaga/ ſam też bia=
22:
łek w ocży wpuſzcżony/ ſiepanie v=
23:
ſpokaia.
24:
¶ Czałe Iaie vpalonę z winem K
25:
albo z ocztem wypiwſzy/ wſzythkie
26:
ciekącżki zaſtanawia.
27:
¶ Pięć żołtkow iaiecżnych z trze L
28:
ma dobremi łyſzkoma wina wypić
29:
pamaga krwawą biegunkę maiączym.
30:
¶ To iayczam poſpolita iże bia= m
31:
łek chłodzi/ żołtek zagrzewa.
32:
¶ Wroble iaycza miedzy inſzemi N
33:
nalepiey ſtroią.
C iiij


strona: 20v

O Ptaczech.

kolumna: c
1:
Eiconia. Bocian. grafika
2:
Capitulum. 46. grafika
3:
B
Ocian ieſt ptak luto=
4:
ſciwy/ bo gdy ſtarym
5:
bocianom ſkrzidła wy
6:
padaią/ thedy młodſzy
7:
żywią ie y zagrzewaią thak długo
8:
aż gich ſkrzydła mocz wezmą. A
9:
iaką on pilnoſć ma Dzieci chowa=
10:
iącz, to iemu też zaſię dzieci gdy ſie
11:
ſtarzeie: oddawaią. Stanu theż
12:
małżeńſkieo miedzi ſobą pilno ſtrze
13:
gą/ bo gdy by mu ſamicza do inſzeo
14:
vſtąpiła/ tedy ſamiecz pocżuw
15:
ſzy to gdy przyleci. Noſem ią na o
16:
bie ſtronie przebija/ przetho gdy ſie
17:
to ſamiczy przyda, natychmiaſt do
18:
ciekączey wody leci y omywa ſie.
kolumna: d
1:
Vczynki.
2:
¶ Kto młodego Bociana ije/ te= A
3:
mu ocży do roku ciecz nie będą ani boleć.
4:
¶ Pępek Bociani przeciw każde B
5:
mu iadowi pomaga. A pijącz gi z
6:
winem, na rozmagite niemocy ieſt
7:
lekarzſtwo.
8:
¶ Gnoy Bociani z wodą pijącz C
9:
Na wielką niemotz pomaga.
10:
Ieſt theż drugi Bocianow rodzay,
11:
na grzbiecie wſzytek cżarny/ á pod
12:
brzuchem trochę białaſy/ ale taczy
13:
nie lęgą ſie przy ludziech, ale na bagnach.
14:
Columbus. Gołąb grafika
15:
Capitulum. 47. grafika

strona: 21

Rozmagitych.Liſt 21.

kolumna: a
1:
G
Ołąb ieſth ptak barzo
2:
chędogi/ żadnego ſcir=
3:
wa ani plugawey rze=
4:
cży nie pożywiaiączy,
5:
telko ſamo cżyſte ziarno. Rodzay
6:
gich ieſt rozny. Iedni ſą czo przez
7:
czały rok iaycza noſzą kiedy iedno
8:
ſą w cieple/ á karmią theż ſluſzną
9:
maią. Drudzy telko lecie/ ty zową
10:
dworowe gołębie. Drudzy ſą leſni
11:
á dziczy gołąbkowie/ á ci ſą mniej
12:
ſzy niżli domowi. Każdy rodzay go
13:
łębiow iaycza cięſzko z noſi/ tak yż
14:
dziewięć kroć oſlnie/ á gdy ſamica
15:
nierychło z nieſie/ tedy ią ſamiecz bije.
16:
Gołębiętha młode Lepſze ſą na
17:
wioſnę á na ieſień/ lecie albo zimie
18:
nie tak dobre ku zdrowiu/ abowiem
19:
na ony cżaſy ziarnem nawięczey żywi.
20:
Vczynki.
21:
A ¶ Gołąb zabity na każde iado=
22:
wite vkąſzenie pomaga, gdy ciepło
23:
bywa przyłożony.
24:
B Krew Gołębia/ zwłaſzcża pod
25:
ſkzzydły wypuſzcżona/ na ocży kr=
26:
wawe barzo pomaga po troſzcze w
27:
paſzcżaiącz. Pomaga też y na po=
28:
dogrę na bolenie przykładaiącz.
29:
C ¶ Takież ciecżenie krwawe z noſa
30:
zaſtanawia ktore bywa z napełnie=
31:
nia mozgu.
kolumna: b
1:
¶ Gnoy Gołębi dobry ieſth na= D
2:
bolenie ſtawow/ takież y ku kłociu
3:
wbokach Y na parchi też pomaga
4:
¶ Tenże gnoy ſwieży każde bole= E
5:
nie rozmiękcża/ á wilgotnoſci złe wyſuſza.
6:
Palumbꝰ. Grzywacz. grafika
7:
Capitulum. 48. grafika
8:
G
Rzywacż ieſth Gołąb
9:
leſny/ ale więtſzy niżli
10:
dziki albo Domowy
11:
Ci ptaczy z przyrodze
12:
nia barzo ſie miłuią/ á wſzakoż o
13:
gniazda ſpołem zſobą walcżą, á ſo
14:
bie ie odeymuią. dwa kroć telko do
15:
roku po parze dzieci miewaią, gdy
16:
ktoremu towarziſz iako zginie, tedy
17:
iuż więczey żadnego inſzego niena=
Cv


strona: 21v

O ptaczech.

kolumna: c
1:
bywa/ ale ſam tak zoſtanie aże też
2:
zginie.
3:
Vczynki.
4:
A ¶ Mięſo Grzywacża w ocżcie v
5:
warzone/ biegunkę zaſtanawia/ y
6:
bolenia wnętrza. Krew też na krwa
7:
wę ocży pomaga.
8:
B ¶ Gnoy iego przeciw kamienio=
9:
wi y boleſci miechierza dobry ieſth
10:
z iadłſzy iako ieſt bob wielki.
11:
C ¶ Tenże gnoy liſzaie goij/ y wrze
12:
dzienicze cżyrwone rozrywa przy=
13:
łożony na wierzch.
14:
D ¶ A gdy gi z miodem á z ſiemie=
15:
niem lnianem ſtłukłſzy/ á ſtrochą
16:
oleiu zmieſza/ na każdą ſparzelinę
17:
pomaga.
18:
E ¶ Takież z winem á zocztem pi=
19:
iącz/ iadowite trudy wypądza.
20:
Pauo. Paw. grafika
21:
Capitulum. 49.
22:
P
Aw ieſth ptak czudny,
23:
á czudnoſć miłuiączy
24:
na ſzygi y na pierſiach
25:
ma piorka ſzarfirowey
26:
barwy. Ogon ma długi/ ktori gdi
27:
nań kto patrzy dziwuiącz ſiie: roz=
28:
tacża/ ale gdy ſie nie chcze dziwo=
29:
wać/ tedy zaſię krije/ takież gdy na
kolumna: d
grafika
1:
ſwe nogi weyzrzy/ ogon ſpuſzcża.
2:
¶ W noczy gdy oczuci á czudno
3:
ſci ſwey dla ciemnoſci oglądać nie
4:
może/ tedy ſzpetnie krzyczy przelę=
5:
knąwſzy ſie á mniemaiącz żeby czu
6:
dnoſć ſwą ſtracił. Krzykiem theż
7:
ſmogim węże y wſzytki iadowithe
8:
robaki zagania, á gdy wzgorę wz=
9:
lata/ znamię dawa deſzcżu przyſzłe
10:
go. Samicza aż po trzecim roku
11:
dzieci miewa/ ktorey iaycza gdy ſa
12:
miecz naydzie/ wypija/ y dzieci też
13:
ſwych znać nie chcze/ aże czudnoſć
14:
pierza ſwego na nich pobacży, tho
15:
dla zawiſci á wzgardzenia działa.
16:
Vczynki.
17:
¶ Zołć Prawa iako y kapłonia A
18:
na zakrwawienie oczu. Pomaga
19:
tez na zaćmienie albo na ſthwar=
20:
działość powiękow.
21:
¶ Mięſo iego twarde ieſt ku ſtra B

strona: 22

Rozmagitich.Liſt 22.

kolumna: a
1:
wieniu/ przeto nie rychło vwre
2:
ani ſie zaſmierdnie.
3:
C ¶ Gnoy też iego bolenie w gole=
4:
niach przyłożony/ oddala.
5:
Paſſer. Wrobl. grafika
6:
Capitulum. 50.grafika
7:
W
Robl ieſt dwoiaki, ieden
8:
trcinny drugi domowy
9:
A then miedzy inſzemi
10:
ptaki ieſt nagorętſzy/
11:
Czokolwiek zije wnet ſtrawi/ prze=
12:
to też y gnoy iego ſwieży barzo ieſt
13:
zagrzewaiączy. W niektorych ſtro
14:
nach ten ptak cierpi wielką niemoc
15:
á to ſie iemu przydawa dla naſie=
16:
nia bielonowego ktorego pożywa,
17:
żywi ſie iako może/ ziarniem/ mu=
18:
chami/ y inſzemi robaſzkami. Bar=
19:
zo ieſt zbytni w gamracztwie. Prze=
kolumna: b
1:
to też telko do trzech lat żywie/ acż
2:
kolwiek ſamicza mało dłużey.
3:
Vczynki.
4:
¶ Każdego Wrobla mięſo nie= A
5:
dobre ieſt, wſzakoż dla iego gorączo
6:
ſci ktho chcze dobre ſtroie mieć/ może
7:
go pożywać.
8:
¶ Takież acżkolwiek każde iayca B
9:
zwłaſzcża wroble ku gamratowa=
10:
niu ſilną pomocz dawaią.
11:
¶ Popioł z gnoiu wroblego zmio C
12:
dem pijącz/ albo z łyſzką albo ze=
13:
dwiema miodowey wody/ naprze=
14:
ciwko wielkiey niemocy ieſt pomoc
15:
¶ Gnoy też iego piegi z twarzy D
16:
ſpądza vmywaiącz ſie z nim, á kie
17:
dy gi tſzcżemi ſlinami roztworzy/
18:
tedy brodawki ſpądza/ pomazuiąc
19:
Perdix. Kuropatwa. grafika
20:
Capitulum. 51.
21:
K
Vropatwa acżkolwie
22:
ptak w niektorych rze=
23:
cżach ieſt chythry/ ale
24:
w thym głupi iże gdy
25:
głowę ſkrije/ mniema aby wſzyth=
26:
kiey niewidziano/ á gdi ſama nikoo
27:
nie widzi/ mniema iżby iey też nikt niewidział.

strona: 22v

O Ptaczech.

kolumna: c
grafika
1:
Gdy też iaycza ſwe potraci/ thedy
2:
czudze kradnie y wylęże/ wſzakoż
3:
ſtego mały zyſk ma/ bo ony dzieci
4:
iako ſkoro głos oney matki vſlyſzą
5:
tedy ſie k niey zbiegaią/ á także o=
6:
na czo wylęże praczą wſzytkę traci
7:
Vczynki.
8:
A ¶ Kuropathwie mięſo nad inſze
9:
Ptaki leſne na ſmacżnieyſze ieſth y
10:
na zdrowſze/ zwłaſzcża pierſi y cżłōki
11:
wierzchnie ti ſmacżne ſą/ ale ſpo
12:
dnie tak.
13:
B ¶ Plinius piſze iż kuropatwa ni=
14:
gdy nie vtije/ albo prawie tłuſtha
15:
nie będzie.
16:
C ¶ Zołć Kuropathwy thaką ma
17:
mocz iako y pawowa, przeto dobra
18:
ieſt na ciekącze ocży. A z miodem
19:
z mieſzana/ wzrok przywracza w o
20:
cży wpuſzcżaiącz.
kolumna: d
1:
¶ Wąthrobkę z niey vſuſzywſzy D
2:
zetrzeć dobrze/ á w piciu dawaiącz
3:
ku wielkiey niemocy ieſt lekarzſtwo
4:
¶ Iucha z kuropatwy/ potwier= E
5:
dza żołądek. Theż przeciw wielkiey
6:
niemoczy pomocz dawa.
7:
Gawron. grafika
8:
Capitulum. 52. grafika
9:
G
Awron ieſt ptak cżar=
10:
ny wſzytek/ rodu wro=
11:
niego, telko iż mnieyſzi
12:
Sidli ſie na wyſokich
13:
drzewach wpoſpolſtwie tak iż na ie
14:
dnem drzewie kielonaſcie gniazd bę
15:
dzie. Maią theż Gawroni ſpolną
16:
prziiazń á lutoſć/ tak iż gdy iedne=
17:
mu dzieci biorą/ wſzytczy ſie zlata
18:
ią iakoby żałuiącz á chczącz bronić

strona: 23

Rozmagitych.Liſt 23.

kolumna: a
1:
Vczynki.
2:
A ¶ Gawron ninacz pożythecżny
3:
nie ieſt. Dzieci telko iego niezłe ku
4:
iedzeniu zwłaſzcża odarłſzi ie zſkori
5:
B ¶ Gdy gawroni pozdzie z paſtwy
6:
lataią, znamię ieſt pewne iż rychło
7:
zima przyſtanie.
8:
Falco. Sokoł. grafika
9:
Capitulum. 53. grafika
10:
S
Okoł ieſt pthak wzrok
11:
maiączy oſtry/ w lata
12:
niu barzo gwałtowny
13:
Mocz iego wſzytka w
14:
pierſiach á wſkrzidłach, przeto gdio
15:
maią na takieo ptaka puſcić/ muſi
16:
go nie rychło vkazać aż trochę o=
17:
deydzie/ aby ſokoł tym prętczey za
kolumna: b
1:
nim leczącz zoneo zapędzenia tym
2:
moczniey vderzył pierſiami.
3:
Vczynki.
4:
¶ Albertus piſze. gdyby Sokoł A
5:
niemogł łayna zrzucić/ thedy mu
6:
dać z ieſć żołć kogutową/ albo wa
7:
rzone białe ſlimaki.
8:
¶ Zaſię kiedyby Sokoł barzo B
9:
miał laxę/ dayże mu trochę pić ſo=
10:
ku bielonowego/ á gebę mu w nim
11:
rozmacżay.
12:
¶ Gdyby wu ſie złamała koſć w C
13:
nodze albo w ſkrzydle/ obwiąż że
14:
mu Aloe ciepło prziłożywſzy/ á nie
15:
ruſzay tak przez dzień y przez nocz.
16:
¶ Też na to vwarzywſzy w oczcie D
17:
gnoiu kurzego/ okładayże mu gę=
18:
ſto á ciepło obwięzuiącz.
19:
¶ Na thoż zawiń trochę Aloe z E
20:
prochem opichowym miedzy ſerca
21:
małych ptakow/ dayże mu z ieſć.
22:
Cuculus. Kukołka. grafika
23:
Capitulum. 54.
24:
K
Vkołka. Ptak ten od
25:
ſpiewania tak wezwan
26:
bowiem inaczeygo nie
27:
vmie odmienić/ ale za
28:
wſze iednako powtarza. Nievka=

strona: 23v

O Ptaczech.

kolumna: c
grafika
1:
zuie ſie telko na wioſnę á na przod
2:
ku latha. Iaycza ſwoie w czudzem
3:
gniazdzie pokłada/ iako v trcinne
4:
go wrobla albo v piegzy/ tedy gdy
5:
ſie wylęże drugiem ptaſzętam kar=
6:
mią wychwyta łakomoſcią ſwą/
7:
á także rychley tije. Widzącz tho
8:
ptaſzek onych dzieci/ iey ſie czudno
9:
ſci dziwuie á kochaiącz ſie w niey
10:
tym pilniey ią karmi/ aż ona Ku=
11:
kołka gdy potym vroſcie Na oſta
12:
tek ptaſzka onego czo ią karmił o=
13:
ſkubie. Nalazłſzy ſobie iamę w zie=
14:
mi albo dup w drzewie/ tam ſobie
15:
nanoſi cżymby ſie czałą zimę przo
16:
żywiła. Potym cżuiącz niedaleko.
17:
zimno/ wlazłſzy w onę iamę tham
18:
ſie wſzytka z pierza oſkubie/ thakże
19:
iey drugie naraſtaią, iż gdy nawięt
20:
ſza zima przydzie/ będzie ciepła/ bo
21:
w dwogim pierzu będzie ſiedziała.
22:
Vczynki.
kolumna: d
1:
¶ Plinius piſze dziwną rzecż o ku A
2:
kołcze iż gdy ią kto pirwſzy raz ſly
3:
ſzącz tamże ſobie prawą ſtopę okri
4:
ſzli/ pothymże on piaſek pod nogą
5:
wykopawſzy gdy po domu roztrzę
6:
ſie/ tham żadna pchła do roku nie poſtogi.
7:
¶ Gnoy Kukołcży w winie wa= B
8:
rzony pijącz/ na vkąſzenie pſa w=
9:
ſzelkiego pomaga.
10:
Alauda. Skowronek. grafika
11:
Capitulum. 55. grafika
12:
S
Kowronek ieſth Ptak
13:
mały/ na głowie ma
14:
cżubek ale nie wielki/
15:
Miedzi ptaki polnemi
16:
y leſnemi napierwiey ku Wioſnie
17:
ſpiewać pocżyna. Siedząc na zie

strona: 24

Rozmagitych.Liſt 24.

kolumna: a
1:
mi rzadko ſpiewa ale wyſſzey wz=
2:
gorę wzlataiącz/ rozlicżne ſpiewa=
3:
nie wytwarza/ á ku dołu iako ka=
4:
mień zlatuie ſpiewaiącz. Gdy theż
5:
Skowronek ſpiewa, tedy dzień po
6:
godny bywá/ bo chmurnego cżaſu
7:
zawſze milcży.
8:
vcżynki.
9:
A Mięſo Skowronkowe żywot za=
10:
twierdza. Ale iucha z niego żywot
11:
odmiękcża y otwarza.
12:
Noctua. Sowka. grafika
13:
Capitulum. 56.grafika
14:
I
Eſth ptak Sowiego
15:
rodu/ na koſcielech al=
16:
bo na Murowanym
17:
budowaniu rad mieſz=
18:
ka. Cżaſem też y z Lampy oley wy
kolumna: b
1:
pija. Wnoczy ſobie pożywienia ſzu
2:
ka. Kawkam/ gołębiom/ y wroblō
3:
iaycza wypija. Acżkolwiek y myſzy
4:
chwyta w noczy gdzie może. Prze=
5:
to też Kawki nanię walcżą, á gdzie
6:
mogą iaycza iey też wednie wypi=
7:
iaią/ á gdy ſamey iako mogą po=
8:
żyć/ tedy ią oſkubą/ y wſzytczy ini
9:
ptaczy ią w nienawiſci maią.
10:
Vczynki.
11:
¶ Krew tey Sowki barzo poma A
12:
ga na dychawiczę. Thakież iucha y
13:
mięſo z niey.
14:
¶ Sercze tey Sowki gdy ktho B
15:
przyłoży niewieſcie ſpiączey do bo=
16:
ku lewego/ tedy ſama na ſię powie
17:
czokolwiek vcżyniła.
18:
¶ Nogi they Sowki ſpaliwſzy z C
19:
babką/ thedy on proch węże wypą=
20:
dza poſypuiąc gdziebykolwie byli.
21:
¶ Popioł z ocżu gich ſpalonych D
22:
gdyby z białkiem zmieſzawſzy w o=
23:
cży wpuſcił/ tedy wzrok naprawia.
24:
¶ Tenże też popioł ſzalonym po= E
25:
maga/ głowę pomazuiącz.
26:
Hirundo. Iaskołka. grafika
27:
Capitulum. 57.

strona: 24v

O Ptaczech.

kolumna: c
grafika
1:
I
Aſkołek rodzay ieſt nie
2:
ieden/ niekthore ſą czo
3:
ſie w domiech legą/ ty
4:
ſą cżarne á pod gar=
5:
łem throchę cżyrwone. Drugie ſie
6:
przy błonach w okniech ſidlą, ty ſą
7:
też cżarne á pod brzuchem prawie
8:
białe. Drugie ſie lęgą w ſkałach al
9:
bo w gorach przykrych/ á ty zową
10:
grzebiołuchi. Acżkolwiek też rodza
11:
ie rozne ſą w poſtawie y w wielko=
12:
ſci/ wſzakoſz wſzytki iednę nathurę
13:
maią.
14:
Iaſkołki dwoie do roku iaycza mie
15:
waią/ ale pirwſze iż barzo rane by=
16:
waią/ cżęſtho ſie od zimna pſuią,
17:
Ale wtore ty dochodzą y wylęgaią
18:
ſie. Mała ieſt w ciele Iaſkołka, ale
19:
w ſprawach ſwogich miſterna/ tho
20:
ſie vkazuie w budowaniu gniazda,
21:
Ggy zdziebłko błothem oblepiwſzy
22:
iedno na drugie przylepia/ A na
23:
ſkrzidłach wodę noſi/ ktorą pokra=
kolumna: c
1:
pia aby ſie dobrze trzymało. Ieſth
2:
też pthaſzek cżuyny, Bo iako ſkoro
3:
ſwitać pocżyna/ tedy ona ſpiewa/
4:
A ludzie ku praczy obudza. Gdyby
5:
Iaſkolęciu ocży były wyięte/ tedy
6:
zaſię drugie naraſtaią/ á to cżynią
7:
ſtare Iaſkołki ziele Czelidoniją im
8:
na oczi przykładaiącz. A przeto Ia
9:
ſkołki tego zielá moc ocżom barzo
10:
pożytecżną ludzom vkazały
11:
Vczynki.
12:
¶ Gdyby kto Iaſkolę rozdarł na A
13:
zchodzie pirwſzego kxiężycza po wy
14:
lężeniu/ thedy w nim naydzie dwa
15:
kamyki, Ieden kudobremu á drugi
16:
ku złemu iako na cżary. A Iaſkolę
17:
to ktore kamień ma: potim poznać
18:
ieſtli ſie do dziuri w gniazdzie gębą
19:
obracza, bowiemto ktore kamienia
20:
nie noſi/ zadkiem ſie ku dziurze obracza.
21:
¶ Tenże kamyk zawiązany wſko B
22:
rzey wołowey albo w ieleniey/ wiel=
23:
ką niemocz oddala gdy na lewym
24:
ramieniu cierpiączev prziwięzuią.
25:
¶ Popioł Iaſkołek zpalonych z
26:
miodem zmieſzawſzy, na zaćmienie
27:
wzroku pomaga ocży pomazuiącz
28:
Takieſz na ſlinogorz j na bolenie w
29:
gardle. Y wargi ſpuchłe lecży.
30:
Sercze iey takież cżyni/ proch ieo
31:
z winem pijącz.

strona: 25

Rozmagitych.Liſt. 25.

kolumna: a
1:
D ¶ Gnoy Iaſkołcży, bielmo z o=
2:
cżu ſpądza, Ale na ocży zdrowe: nie
3:
dobri ieſt. Tenże gnoy vwarzony, z
4:
winem pijącz/ ieſt przeciw vkąſze=
5:
niu pſa wſciekłego.
6:
Grus. Zoraw. grafika
7:
Capitulum. 58. grafika
8:
Z
Oraw pthak wſpaniały,
9:
á dobrze bacżny, bo gdy
10:
oni leczą: wodza ſobie o
11:
bieraią, ktoremu ſą po=
12:
ſluſzni/ tenże też gdy drudzy ſpią á
13:
głowy pod ſkrzydła ſkriją: Sam
14:
cżuie i podnioſłſzi głowę á kamyk w
15:
nodze trzymaiącz, Thak iże gdyby
16:
pocżął ſpać/ tedy mu kamyk wypa
17:
da, á on za tym wnet przeczucza, á
18:
gdyby na nie iaka trwoga przyſzła
19:
Thedy on cżuyny wſzytki krzykiem
20:
ſwogim przebudza, A tę ſtrażą rzę
21:
dem po ſobie miewaią. Takieſz gdy
kolumna: b
1:
ku paſtwie na ziemię zleczą/ thedy
2:
wodz gich podnieſioną głową pil=
3:
no ſtrzeże aże ſie drudzy naiedzą.
4:
Cżaſem też ſami z ſobą walczą ro
5:
ta na rotę, Tak barzo iż ie theż rę=
6:
kami może pochwytać.
7:
¶ Mięſo Zorawie, ieſth grube á A
8:
trudne ku ſtrawieniu/ á cżyni krew
9:
y wilkoſć z Melankolijey w cżłowiecze.
10:
¶ A przetho kto chcze Zorawia B
11:
ieſć/ ma go zabiwſzi dzień albo trzi
12:
zimie chować, A lecie dzień albo y
13:
dwa niżli gi ma ieſć.
14:
¶ Zołć Zorawia, ieſt ciepła j ſub
15:
telna. Gdy ią ktho w nos wpuſzcża
16:
z wodką bzową/ pomaga od para
17:
liża/ á cżyni lektanie ku kichaniu.
18:
Merula. Drozd. grafika
19:
Capitulum. 59. grafika
D

kolumna: 25v
O Ptaczech.

kolumna: c
1:
D
Rozd ieſt ktori z ſzareo
2:
potem żołcieie/ ten na
3:
Wioſnę w ſpiewaniu
4:
ſwoiem dziwne tenori
5:
wypuſzcża tak iż też cżłowiecżego
6:
ſpiewania barzo naſladuie/ Na
7:
zimę milcży albo telko piſka, Gdy
8:
bywa w domu chowany. Nad ſwe
9:
przirodzenie mięſo iada á tym tra
10:
phniey ſpiewa/ rad ſię kąpie á no=
11:
A ſem piorka vkłada. ¶ Alber. piſze.
12:
gdy by pierze Drozdowe z praweo
13:
ſkrzidła poſrzod domu zawieſił na
14:
nici cżyrwoney, ktorąby ieſzcże nicz
15:
nie robjono/ thedy w onym domu
16:
żadny nie będzie mogł ſpać.
17:
B ¶ Gnoy też drozdowy czoby tel=
18:
ko riż iadł: z ocztem roztarłſzy, mor=
19:
pheą y trąd cżarny ſpądza. Takieſz
20:
piegi wycżyſcia.
21:
Nocticorax. Lelek. grafika
22:
Capitulum. 60.grafika
kolumna: d
1:
T
Ego ptaka kro
2:
lem nocznym zową, iż
3:
w noczy więczey latha
4:
paſtwy ſzukaiącz, A kie
5:
dyby we dnie latał/ tedyby go dru=
6:
dzy ptaczy odarli, A gdy w noczy
7:
leczącz krzycżi, tedy ſmierć cżłowie
8:
cżą na onym mieſtczu opowiada,
9:
Ten tak ſie ſlońca chroni, iż też dzie
10:
ci ſwoie z gniazdem około krza za
11:
cieniem obnoſi albo obwłocży/ bo
12:
na ſlończe patrzyć nie może/ Ale
13:
im na ciemnieyſza nocz, tym lepiey
14:
widzi y cżęſciey latha, Ma nos ia=
15:
ko krogulecz/ ocży żołte iako ſowa
16:
nogi grube ma á ſam cżarny iako
17:
kruk.
18:
¶ Mięſo Lelkowe powiethrzem A
19:
zabitym, ieſt barzo zdrowe.
20:
¶ Mozg iego z winem warzony B
21:
pijącz albo zkarmią iedzącz, na bo
22:
lenie głowy barzo pomaga.
23:
¶ Iaycza iego kthoby przez trzy C
24:
dni z winem pił, Thedy mu pijań=
25:
ſtwo y opilſtwo omierznie.
26:
Pica. Sroka.
27:
Capitulum. 61.
28:
I
Eſt ptak biały y cżarny
29:
przyrodzenia ciepłego, ię
30:
zyk ma ſzyroki/ kthorim
31:
theż y człowiecże ſlowa
32:
wythwarza: gdy ie cżęſtho ſlycha.

strona: 26

Rozmagitych.Liſt. 26.

kolumna: a
grafika
1:
Gniazdo ſwoie wnątrz ziemią na
2:
pełnia dla wiatru zwienienia. A z=
3:
wierzchu oſthrem cirniem zakriwa
4:
w ktorim dwie dziurze ma/ iedną
5:
głowę á drugą ogon wykłada.
6:
A ¶ Sroka na to nalepſza, iż gdzie
7:
ſie vſidli w ogrodzie/ tedy tam pil=
8:
no ſtrzeże, tak iż ktokolwiekby tam
9:
wynidz chciał/ thedy go ſwem rze=
10:
gotaniem wydawa.
11:
B ¶ Tak theż chytra, iże gdy bacży
12:
czo w domu ſniednego czoby mia=
13:
ła wziąć/ pierwey rzegocze ieſtliby
14:
kto wybieżał: aby iey tak pothym
15:
bierzączey nie zaſtał.
16:
C ¶ Mięſo ſrocżąt młodych dobre
17:
ieſć dla naprawienia wzroku/ ale ie
18:
trzeba obłupić by richłey vwrzały
19:
Turtur. Synogarlica
20:
Capitulum. 62.
kolumna: b
grafika
1:
S
Ynogarlicza ieſt ptak
2:
ſzari, gołębia mnieyſzy
3:
Cżyſtoſć tak miłuiący
4:
iż gdi raz ſwego towa
5:
rzyſza ſthraci, iuż nigdy z żadnym
6:
inſzym ſie nie złącża, w Leſie rada
7:
mieſzka á ludzkiego thowarzyſtwa
8:
ſie ſtrzeże, Na zimę niektore w cie=
9:
płe ſtrony zalataią, Niektore zoſta
10:
ią czo ku zachowaniu mieſtcze mo
11:
gą mieć/ bowiem we pniach ſpro=
12:
chniałych albo wdupioch: oſkubłſzy
13:
ſie z pierza, tam ſie kriją/ aże zaſię
14:
na wioſnę mylataią. Then ptaſzek
15:
żadnemu inſzemu nie ſzkodzi/ á od
16:
inſzych krzywdę ſkromnie cierpi/ ży
17:
wi ſie ziarnem albo owoczem drze
18:
wnym (iako y grziwacż) Zywie też
19:
do piętnaſcie lat, iako y gołąb (gdi
20:
iey nie zabiją)
21:
¶ Trzy kroć przez lato płod mie=
22:
wa/ á poſpolicie po trzy iaycza zno
23:
ſi/ ale telko parę wylęga.
D ij


strona: 26v

O ptaczech.

kolumna: c
1:
A ¶ Kto chcze richło Synogarli=
2:
czę vtucżyć/ tedy ią trzeba w ciem
3:
nem mieſzkaniu chować á nie cżę=
4:
ſto v nich bywać.
5:
B ¶ Krew Synogarlicze ciepła: po
6:
maga przeciw boleniu w vſzu/ po=
7:
maga też na ocżi krwawe. Zwłaſz
8:
cża krew z prawego ſkrzydła.
9:
C ¶ Takieſz y gnoy iey/ bielmo na
10:
ocżu wycieńcża y ſpądza.
11:
Vpupa. Dudek. grafika
12:
Capitulum. 63. grafika
13:
D
Vdek ieſt ptak maią=
14:
czi cżub na głowie (ieſt
15:
czudny) ale ſmrodliwy
16:
á plugawy/ bo w cżło
17:
wiecżem łaynie rad piſzcże, á ſmier
18:
dzączem ſie gnoiem paſtwi. Dzieci
19:
iego gdy widzą rodzicze ſwoie ſta=
kolumna: d
1:
re á zemdlone/ tedy ſtare pierze wy
2:
ſkubaią z nich/ á pod ſkrzydły ſwo
3:
iemi ie zagrzewaią, Na ocży gich
4:
dychaią á lekarſthwem pomazuią
5:
aże zaſię wzrok y zupełne zdrowie
6:
wezmą. Także rodziczom ſwogim
7:
ſpolną poſlugę oddawaią.
8:
¶ Pitagoras piſze. Gdyby krwią A
9:
Dudkową głowę cżłowieka ſpią=
10:
czego pomazał/ tedy miewa cżar=
11:
towſkie á ſtraſzliwe widzenie.
12:
¶ Pierze iego włożone na głowę B
13:
cżłowiekowi, oddala Sodę, to ieſt
14:
bolenie głowy.
15:
¶ Ięzyk theż iego zawieſzony na C
16:
tym kto richło przepomina/ barzo
17:
ku pamięci pomaga.
18:
Vultur. Sęp.
19:
Capitulum. 64. grafika

strona: 27

Rozmagitych.Liſt. 27.

kolumna: a
1:
A
S
Ep ieſt ptak cżarny á
2:
leniwego latania, á to
3:
dla wielkoſci ſwey. Zy
4:
wie aż do ſta lat/ then
5:
ptak acżkolwiek mięſem zyw, wſza
6:
koſz ſam żadney rzecży nie zabije/
7:
ale gotowo ſcierwu cżeka/ á przeto
8:
też zdalekich ſtron przylataią gdzie
9:
ſcirw cżuią. A gdy ma być bitwa
10:
iaka albo porażka znamienita/ te=
11:
dy oni za woyſkiem lathaią. Po=
12:
wiedaią iże ſie pocżynaią Sępo=
13:
wie y rodzą telko z pocżałowania.
14:
A gdy iuż dzieci ma/ tedy gim zay
15:
zrzy gdy tłuſcieią, bo ſam ieſt ptak
16:
głodny y chudy/ á przeto telko tym
17:
ie karmi czo ſam nie z ije. A niżli la
18:
tać pocżną: z gniazda ie wyrzucza,
19:
Rad ſiada y lęże ſie na wyſokich
20:
drzewach, bo mu zziemie barzo tru
21:
dno wzlecieć dla cięſzkoſci ciała. A
22:
gdy ſie iuż Sęp ſtarzeie/ tedy mu
23:
ſie wirzchni nos pod ſpod ſkrzywi
24:
iż żadney rzecżi veń wziąć nie mo=
25:
że/ á tak że ſam od głodu zdycha.
26:
B ¶ Wonia Sępowych pior ſpa=
27:
lonych/ węże z domu wygania.
28:
C ¶ Sercze iego w proch vtarthe,
29:
ze krwią przez dzieſięć dni pijącz/
30:
wielką niemocz oddala.
31:
D ¶ Krew ieo z ſokiem ſzańty na o=
32:
cży puſzcżaiącz/ wzrok naprawia.
33:
E ¶ Sadło ieo na bolenie ocżu po=
34:
maga/ też y bolenie z żył oddala.
35:

36:
F ¶ Podkurzanie gnoiu ſępiego/
kolumna: b
1:
wywodzi Secundinę: to ieſt łoży=
2:
ſko wktorem dzecię leży w żywocie
3:
Zołć też z wodą rozmieſzana, biel
4:
mo z ocżu ſpądza.
5:
Veſpertilio. Nietoperz grafika
6:
Capitulum. 65. grafika
7:
N
Ietoperz ieſt myſz la= A
8:
taiącza, ſkrzydła ma=
9:
iącz z błonek/ miedy
10:
ktoremi y nogi ſą wro
11:
ſle/ głowa y wſzythko inſze iako v
12:
myſzy. Swiathła ſłonecżnego nie
13:
rad widzi/ przeto też telko w noczy
14:
lata paſtwy ſobie ſzukaiącz. Rodzi
15:
ſie nie z iaiecz iako ptaczy/ ale iako
16:
inſze myſzy, albo ziemne zwierzęta
17:
ktore telko lataniem przechodzi.
18:
¶ Krew Nietoperzowa, włoſom B
19:
roſnąć nie dopuſzcża: gdy ią gdzie
20:
pomaże, W mocżu iego ieſt mocz
D iij


strona: 27v

O ptaczech.

kolumna: c
1:
ocieraiącza y zagrzewaiącza.
2:
C ¶ Mozg iego z miodem zmieſza=
3:
ny/ pomaga na ocży: gdy ſie napir
4:
wey ciecz gimą.
5:
D ¶ Popioł z nietoperza, wzrok na
6:
prawia y bielmo ſpądza.
7:
E ¶ Maſć z Nietoperza/ pierſiam
8:
roſć nie dopuſzcża v dziewek: gdy
9:
nią za młodu powazuie (ale ſtarey
10:
nicz nie pomoże)
11:
Apis. Pſzczoła. grafika
12:
Capitulum. 66. grafika
13:
A
P
Cżoła ieſt robacżek ſla
14:
chetny á lataiący. Ma
15:
ząbki iako inſze zwierzę
16:
ta/ wſzakoh niemi nie=
17:
kąſa: telko żądłem pcha/ w ktorem
18:
ieſt wſzytka iey obrona. Ieſth roba=
19:
cżek chędogi á w dobrey woni rad
20:
ſie kocha (acżkolwiek wiatru w ſię
kolumna: d
1:
żadnego nie w puſzcża)
2:
Then robak nieiako ieſt rozumny,
3:
Abowiem Krola ſobie wybieraią
4:
ktoreo miłuią y poſluchaią/ á pod
5:
nieiakiem prawem ſwym przyro=
6:
dzonym żywą: tak iż nigdy ſie zv=
7:
la nie wyroią, aż gich krol pierwey
8:
wyleci: ktoremu wſzytki ſlużą.
9:
W robocie tak ſie ſprawuią: iż nie
10:
wſzythki iednę rzecż robią/ ale nie
11:
ktore kwiatki noſzą wązę zakłada=
12:
ią/ drugie materiją na woſk ſpra=
13:
wuią, drugie plaſtri buduią, drugie
14:
wody dodawaią. Taka chciwoſć y
15:
poſluga: iż iedna chcze być nad dr
16:
gą ſwoię ochotnoſć krolewi okazuiącz.
17:
Dwoię rzecż Pcżoły ſprawuią A
18:
barzo pożytecżną. Miod y Woſk.
19:
Miod.
20:
M
Iod dla ſwey tłuſtoſci A
21:
acż ſie z ſiada/ wſzakoſz
22:
nigdy nie zmarza, Ieſt
23:
ſok z roſy Niebieſkiey
24:
ktori pcżoły zbieraią cżaſow pogo
25:
dnych: z kwiatkow woniaiączych,
26:
A przeto też ma w ſobie mocz wie=
27:
le zioł/ dla thego y na wſzelką nie=
28:
mocz w każde lekarzſtwo może gi
29:
mieſzać.
30:
¶ Miod na rany ſmrodliwe po= B
31:
maga, Ocżu zaćmienie oddala:
32:
przez. 14. dni pomazuiącz/ albo
33:
plaſtr przykładaiącz.

strona: 28

Rozmagitych.Liſt. 28.

kolumna: a
1:
C ¶ Gardła wymywanie ſnim/ ra
2:
ny cżyniącze ſie wnim: goij. Theż
3:
roſpadliny warg lecży. Vrinę po=
4:
ruſza/ y żywot odmiękcża.
5:
D ¶ Kaſzlączym pomaga, iadowite
6:
vkſzenie lecży/ też kogo pies wſcie=
7:
kły v ije: vzdrawia.
8:
E ¶ Na rany chythre á głębokie:
9:
barzo pomaga, Płuczam y wſzyt=
10:
kiem cżłonkom wnętrznym: niewy
11:
mowne ieſt lekarzſtwo.
12:
F ¶ Miod warzony/ na rozſiada=
13:
nie nog, albo ſkori: barzo pomaga,
14:
Takieſz z hanyżem warzony, poma
15:
zować parchy: goij ie.
16:
G ¶ A gdy go z ſolą zmieſzawſzy w
17:
cvſzy wpuſzcża/ tedy wſzytko piſka=
18:
nie y zwonienie tam przeſthawa. A
19:
gdy tym głowę pomaże/ tedy wſzy
20:
y gnidy wygładza.
21:
H ¶ Gdy dzieciom roſtącze zęby po
22:
mazuie/ tedy roſtą bez boleſci. Ta=
23:
kieſz dzięgna lecży: z oczthem zęby
24:
wymywaiącz.
25:
Wosk.
26:
A
V
Oſk ieſth lekarzſtwo:
27:
maiącz ſrzodek miedzi
28:
zagrzemaniem á ozią
29:
bianiem: miedzy wyſu
30:
ſzaniem á odwilżaniem/ á przetho
31:
ieſt rzecż nieiako trawiącza (nie po
32:
żywaiącz go) ale z wierzchu przy=
33:
kładaiącz. Nalepſzy woſk bywa tro
34:
chę cżyrwony cżyſty od brudu: á w
35:
kthorim ieſt nieiaka miodowa wo=
kolumna: b
1:
nia. Po nim biały ma mieſtcze.
2:
¶ Woſk odmiękcża wſzythki bo= B
3:
lącżki/ y na cięſzkoſci pierſi poma=
4:
ga: z oleykiem Fijołkowym przikła
5:
daiącz. Wrzodom zebranie cżyni
6:
żyły y rany odmiękcża.
7:
¶ Acżkolwiek ieſt woſk materia z C
8:
wierzchnich emplaſtrow, Wſzak że
9:
gdy z niego vcżyni iakoby dzieſięć
10:
ziarnek konopnych á wypije/ tedy
11:
na wſzytki rany wrzodow wnętrz=
12:
nych: pomaga.
13:
¶ Emplaſtr też woſkowy/ mleku D
14:
w pierſiach v niewiaſty z ſiadać ſie
15:
nie dopuſzcża. Takieſz y rany od nie
16:
go naraſtaią.
17:
¶ Poſpolicie każdy Woſk mocz E
18:
ma odmiękcżania/ wyſuſzania Y
19:
naraſtania z nienagła.
20:
Veſpa. Oſſa. grafika
21:
Capitulum. 67. grafika
D iiij


strona: 28v

O ptaczech.

kolumna: c
1:
A
O
Sſa ieſt robak żądła
2:
iadowiteo. Powiadaią
3:
iże ſie rodzi z ſcierwu o
4:
ſlowego, Iako ſzcżmiel
5:
z Mulego, Sirſzeń z końſkiego/ á
6:
Pſzcżoła z wołoweo ſcirwu, Wſza
7:
koſz w tych ſtronach gdzie Oſlow
8:
niemaſz ani Mułow muſzą ſie ro=
9:
dzić inaczey gdyſz y Pcżoły v nas
10:
nie z mięſa pochodzą. Oſſa ſtara
11:
lupież z ſiebie z ſeymuie á tak ſie od
12:
mładza. Lęgą ſię Oſſy w gęſtwi=
13:
nie wzgorę na drzewie/ á maią też
14:
wązę z woſku (ale nie ieſt taki iako
15:
Pſzcżeli. Gdyż Sirſienie z błotha
16:
ſobie gniazda działaią, w murze al
17:
bo w drzewie wyprochniałem. Zy
18:
wi ſie Oſſa wyſyſſaniem owoczu,
19:
gnoiu albo też y mięſa iakiego/ al=
20:
bo z pokarmu inſzych zwierząt.
21:
B ¶ Gdy Oſſa vtonie/ tedy poſy=
22:
pana ſolą: ożywie, Iako y Mucha
23:
od popiołu. Sirſzenie y Oſſy ża=
24:
dnego krola nie maią/ przetho też
25:
wiele złego na nie przychadza/ bę=
26:
cżą mięſſzey niżli pſzcżoły, zwłaſz=
27:
cża gdy ſą w iamach ſwogich, A
28:
miod gich ludziem ſie nie godzi.
29:
C ¶ Oſſa albo pſzcżoła gdy vkąſi,
30:
thedy bywa ſpuchnienie gorącze á
31:
cżyrwone/ á żądło gich tam zoſta
32:
nie gdzie zapchną.
33:
D ¶ Cżaſem też on koo vijedzą, po=
34:
czenie miewa/ y cznienie na wnątrzu.
kolumna: d
1:
¶ Przeciw temu iadowi oſſi albo E
2:
pſzcżoły/ dobrze ieſt emplaſtr z po=
3:
leiu zwiercianego na bolenie przy=
4:
kładać.
5:
¶ Takieſz emplaſtr z liſcia polneo F
6:
ſlazu/ bol ten oddala.
7:
¶ Theż bobek Kozi wyciąga iad G
8:
gdzie oſſa vkąſi.
9:
¶ Też emplaſtr z miodu, z ocztha H
10:
y z ſoli/ ieſt dobri na to.
11:
¶ Thakieſz na tho pomaga oleiek I
12:
bobkowy.
13:
Muſee. Muchy. grafika
14:
Capitulum. 68. grafika
15:
M
Vcha ieſt robak lotny A
16:
ktori iako y pſzcżoła bę
17:
cży: gdy leci. Rodzi ſie
18:
z plugawych wilgotno
19:
ſci/ y tam też gdzie tak plugawo:
20:
rada mieſzka, Ma theż żądło iako

strona: 29

Rozmagitych.Liſt. 29.

kolumna: a
1:
pſzcżoła/ ktorem przyciąga wilko=
2:
ſci: kiedy pije albo z ſie nieczo/ tym
3:
też żądłem ſzcżipią j krew wyſiſaią
4:
mucha ſwiatło rada widzi á w o=
5:
cżi mu chodzić nie vmie. Ciepło też
6:
rada miłuie.
7:
B ¶ Auicenna. Muchy zabija ar
8:
ſenicum: gdy z nim iakiey kaſze mle
9:
cżney nawarzą/ they ſkoro mucha
10:
zakuſi/ tedy zdycha.
11:
C ¶ Zabija ie też dym z kadzidła, y
12:
tegoſz Arſenica kurzenie. Thakieſz
13:
woda warzącz chebd cżarny á nią
14:
kropiącz.
15:
D ¶ Takież muchy giną gdzie vkro
16:
pem kropią nawarzywſzy liſtu bzo
17:
wego.
18:
E ¶ Muchy pomagaią na bolenie
19:
ocżu y na powieki/ A gdy ie ſpali
20:
á popiol z miodem zmieſzawſzy na
21:
mieſcze obłyſiałe pomazuie/ thedy
22:
włoſy naraſtaią.
23:
Culex. Komor. grafika
24:
Capitulum. 69.
25:
A
K
Omor ieſt robacżek ia
26:
ko y mucha maluczki,
27:
ſpiewa zawſze kiedy leci
28:
wnatrz wſzytek ieſt proz
29:
ny/ żądło ma długie á oſtre kto=
30:
rem ſkorę cżłowieczą albo zwierzę
31:
czą przepycha/ á także nim iakoby
kolumna: b
grafika
1:
Treſtką krew wyſyſa. Na kwaſne
2:
rzeczy waży/ o ſlodkie nicz nie dba
3:
ſwiatło tak rad widzi: iż też około
4:
ſwiecze lataiącz cżęſto ſie ożega.
5:
¶ Na wypędzenie komorow: oku B
6:
rzenie cżynić żywiczą albo trocina
7:
mi ſoſnowemi/ albo ſmolnem łu=
8:
cżywem/ albo krowińczem albo li=
9:
ſtem czypryſſowem.
10:
¶ Na tho też pomaga/ kropiącz C
11:
wodą czo w niey warzą wilcży
12:
groch albo rute z piołynem.
13:
¶ Takież kropiącz wodą ſiarcża= D
14:
ną albo z bagna warzonego.
Dv


strona: 29v

O Ribach.

kolumna: c
1:
Iuz kxięgi ſą o Ptha=
2:
koch/ Teraz ſie poczy
3:
naią o Ribach.
4:
Iako powietrze ieſt okraſzone Pta
5:
ki: kthorzy mogą żyć na powietrzu
6:
lataiącz. Tako też woda ieſt okra=
7:
ſzona Ribami: kthore w wodzie ży=
8:
wią pływaiącz. A tho wypiſzemy
9:
porząd przez Capitula: To czo ku
10:
naſzemu pożytkowi godnego oba=
11:
cżymy. A zwłaſzcża ku naſzey mo=
12:
wie przyrodzoney.
13:
Anguilla. Węgorz. grafika
14:
Capitulum. 70. grafika
15:
W
Egorz ieſt rzecżon od
16:
węża/ przeto iże k nie=
17:
mu podobien ieſt. Pi
18:
ſze Iſido. iż ſie rodzzi
kolumna: d
1:
ziemie ſliſkiey/ á przeto ieſt ſam ſli/
2:
ſki/ iako go mocznie ſciſka: tako ſie
3:
więczey wydziera. Ale podobniey
4:
ieſt iż ſie rodzi zſliſkoſci drugich wę
5:
gorzy: gdyż nie ma roznoſci w ſwo
6:
gim rodzaiu: ani płeć męzka ani
7:
niewieſcia w nich może być pozna=
8:
na, Iako o ty piſze Vincē. o na=
9:
turze Ribiey.
10:
¶ Plin. Gdy ie pocżnie natura
11:
ruſzać albo pobudzać ku płodu: nie
12:
moią naſienia ani iaiecz z kąd by
13:
był płod wypuſzcżon/ thedy ſie trą
14:
w ciaſnych mieſtczach/ albo na ka
15:
mieniu/ albo na twardey ziemi/ á
16:
tamo zoſtawiaią ſliſkoſć geſthą y
17:
lipką: Z kthorey ſie drugie rodzą
18:
Wiek ieſt iego. 8. lat/ może mieſz=
19:
kać y być żyw przez wody gdy ieſth
20:
wiatr od południa: 6 dni. Mieſzka
21:
w modzie cżyſtey ciekączey/ w mę
22:
tney nie może mieſzkać. Zywie rib
23:
kami drobnemi.
24:
¶ Mięſo iego pierwey muſi piec A
25:
dobrze/ potym dobrze warzyć: iako
26:
mięſo ſkopowe.
27:
¶ Węgorz kiedy będzie w winie B
28:
vmorzony/ kto ono wino wypije: pra=
29:
gnienie odeymuie.
30:
¶ Sadło iego dobre ieſt gdy kto C
31:
chore vſzy ma/ tedy thego ſadła w
32:
puſzcżać w vſzy: rozpuſciwſzy na
33:
ſlończu albo v ognia lekkiego.

strona: 30

Rozmagitych.Liſt. 30.

kolumna: a
1:
Allec. Sledz.grafika
2:
Capitulum. 71. grafika
3:
A
S
Ledz ieſth riba morzka
4:
iako piſze then Iſido.
5:
o przyrodzeniu rzecży
6:
gich. Kożdy rodzay ri=
7:
bi ma ſwoie mieſtcze na ktorem ſie
8:
lepiey chowa: tak ſledz lepiey ſie cho
9:
wa w Morzu zachodnym y w mie
10:
dzy ziemney, Iako miedzy britra=
11:
niją á miedzy niemieczką ziemią.
12:
To piſze Plin. y Acto. w kxięgach
13:
o rzecżach przyrodzonych. Iieſt lep
14:
ſzy tych kxiężycżow: pocżąwſzy od
15:
Sirpnia aże do Grudnia. Gdy
16:
ſwieży ieſt/ tedy barzo ſmacżny, A
17:
w ſoli długo może być: dłużey niżli
18:
inſze riby, Ten ſam wodą żyw/ á
19:
przez wody żyć na mniey nie może
20:
Ocży gich iakoby ſwiecżki ſwieczą
kolumna: b
1:
w noczy, Stadem wielkiem cho=
2:
dzą: mocznią ſie ku inſzem ribam,
3:
Thako ie obacżaią ribithwi. Nad
4:
nimi bywa zarza gdzie ſthoią albo
5:
idą. A gdy zimie/ tedy idą w głę=
6:
bokoſci morzkie.
7:
¶ Gdy ktho ma ſwierzb na pier B
8:
ſiach/ thedy rozerznąwſzy go po=
9:
dłuſzki: y przyłoż na on ſwierzb/ á
10:
przeſtanie.
11:
¶ Gdy kogo z ije pies, albo ſmok C
12:
morzki/ thakieſz obłożyć niemi: nie
13:
dopuſzcża iadu.
14:
Aranea marina.
15:
Paiąk mozki.grafika
16:
Capitnlum. 72. grafika
17:
P
Iſze Auicenna, iże Pa A
18:
iąk Morzki ieſth podo=
19:
bny ku niedzwiadkowi
20:
Iſido. Paiąk ieſth riba

strona: 30v

O ribach.

kolumna: c
1:
morzka rzecżona tako: iż vchem bi
2:
ie/ bo ma na kończu ſkrzelow oſtre
3:
koſci: kthoremi bije czo ſie do niego
4:
przybliży/ grzbieth ma oſthri y na
5:
nim oſtre oſci/ á iadowity ieſt.
6:
B ¶ Pożtek thego Paiąka morz=
7:
kiego ieſt: gdy iego mięſo ſtłucże á
8:
zmieſza z Drijakwią/ może lecżyć
9:
gdy koo z ije wąż albo czo iadowi=
10:
tego: maiącz w ſobie iad zimny.
11:
Lampredula. grafika
12:
Capitulum. 73.grafika
13:
A
P
Iſze Woyciech wielki
14:
w kxięgach O rzecżach
15:
przyrodzonych: iż ieſt ri
16:
ba podobna ku węgo=
17:
rzowi/ iedno iż ma ſkorę cżarną á
18:
ſliſką iako na węgorzu, Niektorzy
kolumna: d
1:
ie łupią/ niektorzy w vkropie odpa
2:
rzaią, Mięſo gich ieſt barzo ſlod=
3:
kie, Wątrobka acż mała: ale bar=
4:
zo dobra Mieſzka w wodzie cieką=
5:
czey.
6:
Cancer. Rak. grafika
7:
Capitulum. 74. grafika
8:
R
Ak ieſt Riba czudna, A
9:
ma nog oſḿ, dwie prze
10:
dnie/ á po trzech pobo
11:
czech mnieyſzych, Są
12:
miedzy niemi niewiaſty y mężowie
13:
Iako to znać iaſnie/ mężowie ma
14:
ią dwa wąſy á oſtre miedzy brzu=
15:
chem á miedzy ogonem/ á niewia
16:
ſty nie miewaią gich.
17:
Gdy maią pocżynać/ tedy wſtępu
18:
ią na ſię/ gdy ſama pocżuie iże na
19:
niey ieſt mąż/ thedy ſie obroci na

strona: 31

Rozmagitych.Liſt. 31.

kolumna: a
1:
bok/ á kniemu ſie chciwie przytula
2:
á tak vcżynek wypełni naturi/ cho
3:
waią ſie w iamach przez pięć mie=
4:
ſięczy, A gdy ciepło przydze/ thedy
5:
idą wzgorę do wody, Może być
6:
żyw długo przez wody: gdy go mle
7:
kiem napawaią. A odnawiaią ſie
8:
iako wężowie/ á gdy będzie ſthari
9:
tedy ma dwa kamienia białe wgło
10:
wie ſwoiey.
11:
A ¶ Moczy iego ſą thy: Auicenna
12:
piſze, Rak ſamiecz ma wſzytki cżłōki
13:
twarde iako kamień. Czo z tych
14:
cżłonkow będzie ſpalono, ieſth ſub=
15:
telnieyſzego niżli inſze kthore nie ſą
16:
ſpalone. Ten proch zęby cżarne wy
17:
biala: gdy tym prochem pomaże y
18:
piegi y ſukno natłuſcione albo po=
19:
mazane.
20:
B ¶ Tenże proch gdy nim poſypuie
21:
kto ſwierzb/ tedy ſuſzy.
22:
C ¶ Wſciąga w ocżu łzy takiem o
23:
bycżaiem, zmieſzay ten proch zſolą
24:
á pomaży powieki: przeſthaną łzy
25:
płynąć. Wſciąga też quartane od
26:
iey moczy.
27:
D ¶ Też rak rzecżny dobri ieſt ſocho
28:
ty maiączym/ vſth trudnego ſtra=
29:
wienia/ ale wielkiego pokarmu.
30:
E ¶ Gdy ſie kto zakole tarnem/ v=
31:
warz mięſo Rakowe z miodem/ y
32:
ſkorę ktoraby prziſchła ku ciału: od
33:
wilża ią.
34:
F ¶ Iſaac. li. iij. Raki y wſzytki ri=
35:
by ktore maią ſkorupę/ piſze iż theż
36:
o nich powiada Galienus: że ſą od
kolumna: b
1:
miękcżaiącze żołądek/ dla nie ia=
2:
kiey ſlonoſci w nich, A tak ſzkodzą
3:
żołądkowi.
4:
Cetus. grafika
5:
Capitulum. 75. grafika
6:
C
Etus ieſt riba morzka,
7:
więtſza niż ktora w mo
8:
rzu, Gebę ma w ciele
9:
wielką y iawną/ ale w
10:
niey dziuri ciaſne ſą, gdi młoda ieſt
11:
ma zęby cżarne/ á gdy ſthara: ma
12:
zęby białe.
13:
¶ Ty riby niekiedi wielkoſć wody
14:
wyrzygaią/ iż niekiedy łodzie tym
15:
wyrzyganiem przewraczaią. A kie
16:
dy Morze gra/ thedy idą miedzy
17:
wełny á więczey poruſzaią morze
18:
ku igraniu y ku potopu okrętow.
19:
¶ Then Cetus gdy mu przydzie
20:
czwarty rok/ tedy ſie złącża z Ba=
21:
leną drugą ribą wielką/ á gdy iuż

strona: 31v

O ribach.

kolumna: c
1:
ſie złącży/ thedy iego korzeń będzie
2:
odcięt: iże potym nie może ſie złą=
3:
cżać, Ale idzie czo na głębiey może
4:
tak iże nie może być vłowiony ża=
5:
dną chytroſcią ludzką, A dla tego
6:
ieſtli go nie vłowiſz do trzech lath,
7:
iuż mu day pokoy. A tak go łowią
8:
gdy obącżą gdzie ſtogi/ thedy ribi=
9:
twi iadą k niemu z piſzcżki y z trę=
10:
bacżmi/ á on do nich przydzie (bo
11:
on tego rad ſlucha) á płynie podle
12:
łodzi, á oni nań wrzuczą oſęki żela
13:
zne zgęſtemi zęby: á wnet vciekaią
14:
á on do dna ſie puſci j trze ſie o zie
15:
mię á tym ſie więczey rani/ á wo=
16:
da morzka ſlona: rozije ony rany,
17:
á tak zdechnie y wzgorę popłynie,
18:
A ribithwi go cżekaią z radoſcią:
19:
tak o nim piſze Iſido. o przyrodzo=
20:
nych rzecżach.
21:
Vcżynki iego.
22:
A ¶ Piſze Actor onim iże gdy igra
23:
w Morzu/ znak ieſth nawałnoſci
24:
wielkiey/ takieſz y Balená znamio
25:
nuie, chelono j aſpis, ti riby morſkie
26:
B ¶ Ten to Cetus/ to ieſt wielorib,
27:
nie żuie ani grizie/ ale pożyra po=
28:
karm czałkiem. Thako piſze o nim
29:
Iſido. Ma ciaſne dziuri w gębie
30:
albo we krtaniu: iż nie może pokar
31:
mu wielkiego pożrzeć/ ale drobne
32:
ribki pożyra: ktore wonnoſcią ſwo=
33:
ią do ſiebie przywabia.
34:
C ¶ Iorath piſze o nim/ gdy Cetus
35:
albo then Wielorib naſienie ſwoie
kolumna: d
1:
wypuſci/ ktore zbywa iż wſzytkiego
2:
ieo żona balena niemoże przijąć dla
3:
iego wielkoſci/ tedy ono pływa po
4:
wodzie, á zbieraią ie. A to ieſt Am
5:
bra/ o ktorey piſze Plato. w ſwoich
6:
kxięgach. Tako też piſze o tym na=
7:
ſieniu Auicēna/ á z nich ieſt lepſza
8:
ſzara/ potym żołta/ á potym ieſt
9:
rozmagita, Mieſzaią ią z woſkiem
10:
Conche. Slimaki morzkie.grafika
11:
Capitulum. 76. grafika
12:
S
Limaki morzkie Iako
13:
Plin. piſze w kxięgach
14:
dziewiątych/ iże mie=
15:
waią mocznieyſzą ſko=
16:
rupę na ſobie niżli ziemne, Rozlicż
17:
ney ſą barwy/ iedny białey/ dru=
18:
gie cżyrwoney/ drugie ſzarey, Wſza
19:
koſz lepſze ſą z nich białe.

strona: 32

Rozmagitych.Liſt. 32.

kolumna: a
1:
Vcżynki gich.
2:
¶ Raſis powiada/ ſlimak oſkro
3:
bany/ ſpalony/ cżyſci zęby.
4:
¶ Gdy ſie ktho ſparzy/ thedy ie
5:
ſtłukłſzy: przyłożyć na ſparzelinę, á
6:
przeſthanie boleſć/ tho rozumiey o
7:
morzkich á nie o ziemnych.
8:
Cochlee. Slimacz=
9:
ki ziemne. grafika
10:
Capitulum. 77.grafika
11:
S
Limacżki ziemſkie, Ia=
12:
ko o nich piſze Plin. w
13:
kxięgach dziewiąthych
14:
iże ſą robaczy w ſkoru=
15:
pach ſie chowaiączy/ maią nogi y
16:
chodzą na nich: á nie widzą/ roſzki
17:
miewaią; aby ſobie gothowali dro
18:
gę tymi roſzkami.
19:
Vcżynki.
kolumna: b
1:
¶ Iako tenże piſze: iż dobre ſą ku A
2:
pokarmowi (zwłaſzcża w Africe)
3:
Tu v nas nie dobre. Dobre ſą tych
4:
mięſa gdy Niedzwiadek z ije kogo
5:
ſtłukłſzy á przyłożyć na rane: na=
6:
brawſzy gich z rzeki albo z ſtawu, á
7:
może ie theż y warzone przyłożyć
8:
na rany takowe.
9:
¶ Drudzy ie dla tego naſoliwſzy B
10:
chowaią/ á gdy ſie to przyda/ the=
11:
dy przykładaią.
12:
Conger. Ieſt riba
13:
morzka. grafika
14:
Capitulum. 78.
15:
I
Ako Plin. piſze iż ta ri
16:
ba Conger ieſt morzka
17:
długa/ na then kſtalłt
18:
iako węgorz/ ale dale
19:
ko więtſza, moczna ieſt: Pilipuſzo

strona: 32v

O ribach.

kolumna: c
1:
tą ribę zebami ſwemi zkąſa, zimie
2:
leżą wiamach morzkich, á lecie wy
3:
chodzą z nich, A tak ie łowią lecie.
4:
A ¶ Iey mięſo barzo ieſt ſlodkie ku
5:
iedzeniu/ á kiedy z południa wiatr
6:
tedy on barzo tije.
7:
B ¶ Corez ieſt druga riba morzka/
8:
iako piſze Euſculap. iże gdy deſzcż
9:
idzie/ tedy ſie ſkrije w iamę ſwoię,
10:
dla tego gdy na nię deſzcż idzie/ te=
11:
dy oſlnie y potym zdechnie.
12:
C ¶ Druga riba ieſt Kruk morzki,
13:
dla tego ieſt rzecżon: iż kracże iako
14:
kruk/ á w pierſiach v ſercza głos
15:
ſobie formuie (vſtavnie krakaią) á
16:
tako ie ribitwi poznawaią j łowią.
17:
Cocodrillus. grafika
18:
Capitulum. 80. grafika
kolumna: d
1:
I
Sidorus o nim piſze
2:
iżſie rodzi w Niluſie, á
3:
ieſt żołty/ ma cżtherzy
4:
nogi á żywie na ziemi
5:
y w wodzie/ ma gębę wielką á o=
6:
tworziſtą aż do vſzu: nie ma ięzyka
7:
á gdy chcze ieſć/ thedy zatworzy o=
8:
cży, Ptaczy mniemaią by zdechły
9:
leżał: do niego leczą/ á on ie chwy=
10:
ta. Ludzie tamo mali ſą/ ale ſmia=
11:
li ſą: iż na wodzie pływaią/ á Co=
12:
codrilla gimaią na grzbiethy gim
13:
wſiadłſzy. We dnie mieſzka na zie=
14:
mi á w noczy w wodzie, Tako piſze
15:
o nim Ariſtoteles/ ma zęby wiel=
16:
kie y rozdzielone.
17:
Vcżynki iego.
18:
¶ Plinius w kxięgach przyrodzo
19:
nych. xxviij. Gdiż ieſt zwierzę takie
20:
iż może być y w wodzie y na ziemi
21:
żyw. Gdy go nadeydzie iego natu=
22:
ra ku złącżeniu z iego ſamiczą/ te
23:
dy ſie ſkrobie zębami prawey cże=
24:
luſci w prawy bok: pobudzaiącz naturę.
25:
¶ Kamienie w brzuchu ſwogim C
26:
ma, ktore ſą tey moczy, Kto go ma
27:
przy ſobie/ tedy ſie febra nie gimie,
28:
Dla tego Egiptowie ſadłem iego
29:
ſwoie niemoczne pomazuią.
30:
¶ Dijaſco. piſze Layno Cobodril= D
31:
lowo/ ziemnego Cocodrilla: z wod
32:
ką koprową albo rożaną oblicże
33:
pomazowane/ barzo czudnie bywa
34:
y barzo białe: kthore ſie richło roſ=
35:
płynie w wodzie.

strona: 33

Rozmagitych.Liſt. 33.

kolumna: a
1:
E ¶ Auicenna w kxięgach ij. Layno
2:
Cocodrilluſowe/ bielmo ſpądza z
3:
ocżu: roſpuſzcżone w wodzie ku te=
4:
mu godney.
5:
Draco marinus.
6:
Smok morzki. grafika
7:
Capitulum. 81. grafika
8:
Z
Kxiąg rzecży przyro=
9:
dzonych. Ieſt dziw o=
10:
kruthny morzki: iako y
11:
ziemny/ nie ma ſkrzidł
12:
iako ziemny ma/ długi ogon ma
13:
zakrzywiony/ głowę ma iako iego
14:
ciało potrzebuie: mały/ małe ma
15:
ſkrzele na grzbiecie za ſkrzydła/ ieſt
16:
prędki, Barzo ieſt iadowity z zara
17:
żaiączy ſwoiem iadem/ gdy ogo=
18:
nem/ albo ſkrzelmi vderzy/ tedy zarazi.
kolumna: b
1:
Vcżynki iego.
2:
¶ Plin. wkxięgach. x., gdy go vło A
3:
wi á wſadzi w ziemną iamę albo
4:
w doł/ nathychmiaſt ſobie meath
5:
vcżyni noſem ſwogim.
6:
¶ Ten zaſię piſze w kxięgach. 28.
7:
Iż piołynem lecżą iego iad: iedząc
8:
Piołyn, albo też warzącz: polewać
9:
ranę.
10:
¶ Cżynią też naprzeciw iego ia= B
11:
dowi tey moczy z ocztu przyprawę
12:
ktorey woniaią/ á nie ſzkodzi gim
13:
iadowitoſć morzkiego Smoku.
14:
¶ Auicenna w cżwarthych kxię= C
15:
gach piſze, Iż rana ſmoku morzkieo
16:
y inſzych wężow iadowitych: może
17:
być vlecżon nieiako iad gich/ ale ia
18:
ko rana od nich vcżyniona. Rana
19:
od ſmoku morzkiego/ gdy będzie z
20:
ſiarka z ocztem pomazana/ thedy
21:
ią lecży.
22:
¶ Sadło Cocodrillowo też tho D
23:
rozcżynione z ołowem ſkruſzonem
24:
goij ranę.
25:
¶ Tenże Auicenna y Galienus E
26:
Tegoſz ſmaka mięſo gdy go roze=
27:
tnie y prziłożi na ranę, tedy ſie goij
28:
¶ Sok piołynowy gdy go puſci F
29:
na ranę od ſmoka vcżynioną tedy
30:
z goij.
31:
¶ Gdy ſmok zagrizie/ tedy czeny G
32:
naſkrobać y naſypać na ranę, á bę
33:
dzie zdrow od boleſci y od iadu.
E


strona: 33v

O riach.

kolumna: c
1:
Delphin. grafika
2:
Capitulum. 82. grafika
3:
P
Iſze Actor iż Delphin
4:
ieſth podobny ku cżło=
5:
wiekowi, y powiadago
6:
być bratem cżłowieko=
7:
wi dla obycżaiow iego kthore ma z
8:
cżłowiekiem barzo bliſkie, Acż gło
9:
ſu nie ma/ thedy wżdy ma łkanie,
10:
dla teo iż ma płucza iako cżłowiek
11:
y żyłę oſtrą przez ktorą głos idzie,
12:
Ięzyk nie ieſt wolny/ ani maią o=
13:
tworzyſtych vſt ani rozdzielonych,
14:
mniemaią aby przez nie głos wy=
15:
puſzcżały, vſzu nie maią: iedno dziu
16:
ri nieiakie podobne ku ſluchaniu,
17:
Theż nie maią nozdrza cżym by
18:
woniały (á wſzakoſz wżdy woniaią
19:
Wiek iego 100 lat y 60.
kolumna: d
1:
Słodko ſpiewaią/ á gędzby, albo
2:
piſkania barzo ſluchaią. Ariſ. piſze
3:
Delphin thelko ſam z rib/ w ſobie
4:
nie ma żołci. Gdy vmrze, tedy ſie
5:
do nieo zbieżą/ á wziąwſzy go mie
6:
dzy ſię: thedy go nioſą na głębią,
7:
aby go drugie riby inſze nie z ijadły
8:
Dzieci gich ſtadem chodzą/ á dwa
9:
ſtarzy gich ſtrzegą/ ieſtliby ktori z
10:
nich zdechł/ tedy go wezmą na ra=
11:
miona ſwoie: aż go wyrzuci morze
12:
na brzeg/ bo ſie barzo miłuią/ czo
13:
o thym ſwiadcży Pliniꝰ. Gdy krol
14:
Carigiſki vłowił iednego/ tedy ſie
15:
zbieżeli do niego inſzy Delphini ku
16:
brzegowi gdzie on delphin był/ kto
17:
rzy barzo płakali: iakoby miłoſier=
18:
dzia proſzącz, Krol poruſzony kazał
19:
puſcić delphina, A thako z nim w=
20:
ſzytczy wnet poſzli.
21:
Vcżynki gich.
22:
¶ Kto będzie wątrobę ieo iadł niż A
23:
go febra popadnie/ tedy mu nigdy
24:
nie zaſzkodzi y nie ruſzy go.
25:
¶ Sadło iego rozpuſzcżone á z= B
26:
winem zmieſzane, kto ie pije maiąc
27:
opuchlinę; będzie zdrow.
28:
¶ Popioł z zębow ieo z miodem C
29:
zmieſzany/ pomazuiącz nim dzią=
30:
ſla/ vſmierza boleſć.
31:
Eſtinis. grafika
32:
Capitulum. 83.

strona: 34

Rozmagitych.Liſt 34.

kolumna: a
grafika
1:
W
Oyciech wielki o nim
2:
piſze w kxięgach o zwie
3:
rzętach: iż ieſt z rodza=
4:
iu Rakow, iako na poł
5:
ſtopy/ oſzny maią w miaſto nog/ á
6:
gębę maią weſrzodku ciała/ ſą ia
7:
koby ſklo w barwie ſwoiey, á podo
8:
bni ſą ku niedzwiadkowi/ w mia=
9:
ſtho zębow maią nieiakie oſzny w
10:
gębie ſwoiey, Po pięci iaiecz mie=
11:
waią ktore ſą gorzkie barzo/ á ſam
12:
ieſt iadowity: ani go może ieſć.
13:
Vcżynki.
14:
A ¶ Ten zna kiedy ma być zaburze
15:
nie morzkie: zanorzy ſie do dna á
16:
wezmie kamień na dnie: iżeby był
17:
mocznieyſzy przeciw wiathrowi/ á
18:
tako ſtoij moczno iako kotwicza w
19:
ziemi.
20:
B ¶ Ten to Eſtinus ieſt tak mocz=
21:
ny/ iże gdy ſie chyci okrętu na dwu
22:
ſtu ſtop/ tedy go zatrzyma naprze=
23:
ciwko nawałnoſci wiethrzney na=
24:
więtſzey.
kolumna: b
1:
Echyni. grafika
2:
Capitulum. 84.grafika
3:
O
Ktorim iako piſze Iſi.
4:
Ieſt na poł ſtopy ribka
5:
mała, iakoby j Eſtinus
6:
barzo moczna ieſt, Ta=
7:
ko chyciwſzy ſie łodziey: y nawięt=
8:
ſzą zaſthanowi ią aże ſie nie ruſzy z
9:
mieſtcza, Czo vcżyniła Antonie=
10:
mu hetmanowi rzymſkiemu/ y Ce
11:
ſarzowi Gaiuſowi/ tho ſwiatcżą
12:
Iſtorije Rzymſkie.
13:
¶ Wiele ludzi ieſt ktorzy go poży
14:
waią dla miłoſci: y dla wzgardze=
15:
nia. Thako gdy ktho komu łaſkaw
16:
tedy z nim pażywa tego Echynu=
17:
ſa, Rzekącz: day by ſie nas ta mi=
18:
łoſć trzymała/ iako ſie Echynus
19:
trzyma kogo ſie gimie, A takieſz ku
20:
nieprzijazni cżynią z tym Echynu=
21:
nuſem. E ij


strona: 34v

O ribach.

kolumna: c
1:
Vcżynki iego.
2:
A ¶ Iego mięſo ieſth żołądkowi
3:
barzo przijemne/ y żywot odmiękcża.
4:
B ¶ Tego Echynuſa ſkora: ſurowa
5:
bywa przymieſzana lekarzſthwu ku
6:
ſwierzbiowi przyprawnemu.
7:
C ¶ Gdy iego ſkorę ſpali cżyſcie/ te
8:
dy ten popioł ſypać na rany zapſo
9:
wane/ á niedopuſci ranie ſie rozſzerzać.
10:
D ¶ Plin. li. xxij. Ty niewiaſty ktore
11:
cięſzkie czo zdziatkami chodzą: przy
12:
więzuą go do ſiebie/ thy nigdy nie
13:
porzuczą/ á gdy cżas przydzie ro=
14:
dzenia/ tedy lekko rodzą (przeto go
15:
w ſoli chowaią)
16:
E ¶ Tegoſz mięſo zatwardza żołądek.
17:
F ¶ Tegoſz ſtłukłſzy z iego koſciami
18:
day z winem wypić/ thedy ſkruſzy
19:
kamień w nerkach/ albo w miecherzu.
20:
G ¶ Skorupy Echynuſowy ſthłu=
21:
cżone/ á z wodą rozpuſzcżone/ biel=
22:
mo z oka ſpądza, á niedopuſzcżaią
23:
mu więczey być.
24:
H ¶ Echyni gdy będą żywo ſpalo=
25:
ne/ á gdy gich proch ktho pije ma=
26:
iącz biegunkę: przeſtanie od tego.
27:
Erox. grafika
28:
Capitulum 85.
kolumna: d
grafika
1:
W
Oyciech wiel
2:
da w kxięgach ſwogich
3:
Erox ieſth riba wielka
4:
ktorą zową Wiſza/
5:
ſie rodzi w Dunaiu/ y w inych rze
6:
kach ktore płyną do dunaia, Ieſt ri
7:
ba wielka, Na dwudzieſtu y na cżte
8:
rzech ſtop/ ma ſkorę białą y gład
9:
ką/ łuſki żadney na ſobie nie ma
10:
koſci nie ma w głowie żadney/ ie=
11:
dnę chrzęſlkę wzdłuż w mia
12:
ſto grzbieta/ w nim ieſt tſzcża wſzyt
13:
ka, iakoby ią ſwidrem przewierciał
14:
á nie maią iney żadney koſci w ſo
15:
bie iedno chrzeſlkę. Mięſo iego ieſth
16:
dwoiakiego ſmaku. Grzbiethowe
17:
ſmakuie iako wołowe/ brzuch iego
18:
iako wieprzowe/ ſadło miedzy mię
19:
ſem iego ieſt iako wieprzowe.
20:
¶ Thamoſz ieſt riba kthorą zową
21:
Laſz/ podobna ieſt ku Loſoſiowi, a=
22:
le ma cżeluſć odſpodnią zakrzywio
23:
ną iako orzeł/ á ma dziurę w niey
24:
ktorą ciągnie pokarm w zywot

strona: 35

Rozmagitych.Liſt. 35.

kolumna: a
1:
mięſo iego cżyrwone/ y nie tak do=
2:
bre iako w łoſoſiu, á tego zową po
3:
naſzemu Klepień.
4:
Ezox. Ieſiotr. grafika
5:
Capitulum. 86. grafika
6:
P
Linius w kxięgach O
7:
przirodzonich rzecżach
8:
Powiada iże ieſth riba
9:
wielka/ na dwanaſcie
10:
łokci: iż iey maią doſyć cżterzy ko=
11:
nie ciągnąć/ ielito iedno ma/ koſci
12:
mało y to wſzytko chrzęſlki/ ielitho
13:
małe/ bo mało ije: y to piaſek/ wą
14:
troba ieo ieſt wielka á barzo ſlodka
15:
tak że iey przed ſlodkoſcią niemoże
16:
ieſć/ á dla tego ią żołcią pomazać
17:
muſi: żeby ſie ſlodkoſć odraziła, A
18:
gdy go chczeſz warzyć/ rozerzni od
19:
głowy do ogona: thako długo iako
20:
wołowe mięſo warzyſz/ á gdy v=
21:
wre: włoż go w oczeth moczny/ bo
22:
w oczcie może długo trwać/ á tak
kolumna: b
1:
ieſć. Dobrzeć go też pożywać z ko=
2:
rzeniem/ á zwłaſzcża z Pieprzem,
3:
albo zcżoſnkiem kto pieprzu niema
4:
¶ Ikri iego dobre ſą barzo/ ktore
5:
tak ſprawiać maſz, odeymi od nich
6:
namnieyſzą żyłę/ wypłocż ie wi=
7:
nem białem dobrze/ albo oczthem
8:
mocznym/ pothym ie rozgarni po
9:
ſthołowi/ albo po deſzcżcze aby do=
10:
brze przeſchły/ á gdy przeſchną/ te
11:
dy ie wkładz w worek z rzatkieo pło
12:
tna/ aby z nich wſzytka wilgotnoſć
13:
wyſzła nadoł/ á kładz ie ręką abys
14:
gich nie pogniotł warzechą/ á gdy
15:
iuż przeſchną y wyſiąkną: wkładz
16:
ie w iaką Faſkę, Gdy gich będzieſz
17:
chciał pożywać: pierwey ie vpiecz
18:
maſz takowem obycżaiem Wezmi
19:
bochen chleba ciepłego/ wymi z nie
20:
go oyſrzodke: nakładz Ikier á za=
21:
ſzpunthuy zaſię chlebom/ y przyłoż
22:
do ognia á obraczay abys nie ſpa=
23:
lił, gdy ſie vpieką: przydrobić czebu
24:
le y pieprzu tartego wſypać: dobrze ieſt.
25:
Vcżynki iego.
26:
¶ Kliy iego dobri ieſt ku klijeniu, A
27:
bo ſie wody nie boij/ á dla teo Ta=
28:
tarowie kliją ſobie ſiodła y ſtrzały
29:
bo choć ſie zmacża y w wodzie mo
30:
knie/ tedy gim nicz nie wadzi.
31:
¶ Luſka iego ieſt miąſſza y ſzyro= B
32:
ka na grzbiecie, na bokoch drobniej
33:
ſza. Szyroką okładaią ſiodła Ta=
34:
tarowie y Moſkwa, Cżerkaſowie,
35:
A drobnieyſzą/ ſzable/ nożny/ y rę=
36:
koieſci gich.
E iij


strona: 35v

O ribach.

kolumna: c
1:
Felchus. et Galata. grafika
2:
Capitulum. 87. grafika
3:
I
Sidorus. Felchus ieſt
4:
woł albo byk morzki
5:
á ſkora iego koſmatha
6:
pſtra zbiałych y z cżar
7:
nych włoſow/ á pſtrociny rozdziel
8:
ne/ na ziemi ſie rodzi iako ine zwie
9:
rzę y czyczki dzieci karmi/ kthorich
10:
zawżdy miewa dwoie/ nie więczey
11:
ani mniey, Thrudno go zabić/ aże
12:
mu głowę pierwey muſi vciąć/ bo
13:
ieſt barzo moczne zwierzę y okru=
14:
tne/ nie telko na inſzy rodzay: ale y
15:
na ſwoy/ bo z żoną ſwoią vſtaw=
16:
no walcży/ a gdy iednę zabije, tedy
17:
drugą poymie, A tako ie bije aż go
18:
ſmierć zaydzie, albo go też żona zabije.
19:
Vcżynki.
20:
A ¶ Syrzyſko tey Felchus: ieſt po=
21:
dobne iako Caſtoreum.
kolumna: d
1:
¶ Godzi ſie ktorzi maią niemocz B
2:
S. Walantego/ y niewiaſtham
3:
ktorim macica wynidzie: gdy ie pije
4:
roſpuſciwſzy w wodzie.
5:
¶ Galata gdy pocżuie płod w ſo C
6:
bie/ tedy gi wyciagnie z ſiebie, ieſt=
7:
li będą iuż doroſle/ tedy ie zoſtawi,
8:
á ieſtli ſą małe barzo/ tedy ie zaſię
9:
włoży w matcżyniecz aż doroſtą.
10:
Gardus grafika
11:
Capitulum. 88. grafika
12:
A
Ctor piſze otich ribach
13:
iże Gardus ieſth riba
14:
rzecżna/ barzo ſmacż
15:
na y wdzięcżneo ſma=
16:
ku/ ieſth podobna Venduſzowi/ ie=
17:
dno iż Gardus ma cżyrwone ocży
18:
á obie ribie ſą ſrzednie. Iſidorus.
19:
Gladius. Miecż, ta riba ieſt rzecżo

strona: 36

Rozmagitych.Liſt. 36.

kolumna: a
1:
na/ iże ma nos iako miecż oſtri/ y
2:
tym Okręty dziurawi á potym za
3:
topi. Ariſtoteles go zowie Haſta=
4:
ruſem/ iże nos ma iako włocżnia,
5:
Ieſth podobna ku niedzwiadkowi,
6:
riby ſie barzo boią iego, bo ma pod
7:
ſkrzelem ieden hak: kthorim zacina
8:
inſze riby/ á gdy go pobacżą/ tedy
9:
ſie rocbieżą.
10:
Vcżynki.
11:
A ¶ Pli. piſze iż ieſt małe zwierzę ia
12:
ko niedzwiadek á podobny ku paią
13:
kowi. Ten to ribę hakiem, ktori ma
14:
pod ſkrzelem: ine riby ſiecże/ orkę=
15:
ty rozcina.
16:
B ¶ Iſido. Glaucus ieſtteż rzecżon
17:
bo ieſth biały/ ten ſie nie vkazuie le=
18:
cie/ iedno kiedy chmurno.
19:
C ¶ Ariſtoteles o nim tak powiada
20:
iż mieſzka w iamie ſzeſć dzieſiąt dni
21:
á nie vkazuie ſie á zwłaſzcża w Ca
22:
nicułę.
23:
Lepus Marinus.
24:
Zaiącz Morzki. grafika
25:
Capitulum. 89.
26:
ISidorus. Ten to za=
27:
ącz ieſth podobny ku
28:
zaiączowi ziemnemu
29:
głową y vſzyma telko
30:
á dla tego gi tak zową.
31:
Vcżynki.
32:
A ¶ Auicenna o nim piſze: iż ieſt bło
kolumna: b
grafika
1:
tne zwierzę iakoby dzikie.
2:
¶ Iego krew ieſt barzo ciepła, á B
3:
chędoży ſukno.
4:
¶ Głowa iego ſpalona, roſci wło C
5:
ſy gdzie były parchy. Vcżyniwſzy
6:
z iego popiołu á z ſadła Niedwie=
7:
dziego/ wyciąga włoſy y mech.
8:
¶ Pocżytaią go być miedzy inſze D
9:
thruciny/ albo ſzkody płuczam/ iże
10:
kto go pożywa/ tedy rani płucze.
11:
¶ Gdy ſamiczę niewiaſtha brze= E
12:
mienna vyzrzy gdy ſie iey żołądek
13:
brzydzi/ tedy porzuci wnet.
14:
¶ Zaſię ſamiecz gdy ſtwardzieie F
15:
w ſoli/ tedy go noſić na biodrach, á
16:
nie porzuci żadna niewiaſta.
17:
¶ Zaiąc ieſt riba iadowita/ á ieo G
18:
popioł na powiekach włoſy wyr=
19:
wane ktore ſą złe, ktore rzeżą w o=
20:
cżu/ tedy iuż nie vroſtą drugie.
21:
¶ Tym zaiączem ſwieżym/ ktho H
22:
ma kurcż wnogach: natrzeć natim
23:
mieſtczu.
24:
Takieſz kto ma wrzody w gar=
E iiij


strona: 36v

O ribach.

kolumna: c
1:
dle/ thedy przyłożyć/ á podeſchną
2:
richło.
3:
K ¶ Krew iego ieſt dobra dla wrzo=
4:
du ktori zową wąglikiem/ bo ieſth
5:
barzo gorący iako wągl roſpalony
6:
L ¶ Auicenna piſze iż ieſt barzo ia=
7:
dowity. Krew iego gdy ią ktho pije
8:
w iakiem trunku/ tedy ſie mu tako
9:
przyda/ ciaſny oddech, ocży cżyrwo
10:
ne/ kaſzel ſuchy/ krwią pluie/ thru=
11:
dnoſć puſzcżania vriny/ vrina mo=
12:
dra/ y łayno modre/ bolenie w żo=
13:
łądku/ wraczanie zbythnie krwią/
14:
żołtą niemocz/ bol w nerkach/ pot
15:
ſmierdzączy/ brzytkoſć pokarmu.
16:
m ¶ Gdy ten ſtruty vyzrzy riby: lę=
17:
ka ſie gich, á widzimu ſie iakoby w
18:
gębie miał ſmrodliwą ribę/ y tako
19:
mu ſie rzyga.
20:
N ¶ Tę chorobę lecżą mlekiem ko=
21:
ziem/ ktore ieſt oſtatnie lekarzſtwo,
22:
mleko oſlowe/ mleko niewieſcie, ra
23:
ki rzecżne, Ież piecżony, albo krew
24:
iego/ lekarzſtwo iego ieſt, Namocz
25:
nieyſze ieſt Lebiotka wodna ſwieża
26:
y krew gąſiorowa/ á mocz cżłowie
27:
cży ſtari/ to zmieſzawſzy ma pić cie
28:
pło. Znak tego ieſt gdy iuż ku zdro
29:
wiu przychodzi/ tedy ſie rib nie brzidzi.
30:
O ¶ A ieſtlibymu przyſzły ſuchothy
31:
thedy maią być lecżone obycżaiem
32:
ſwogim.
kolumna: d
1:
Lucius. Szczuka. grafika
2:
Capitulum. 90. grafika
3:
A
Ctor. Szcżuka ieſt ri=
4:
ba rzecżna/ rodzi ſie w
5:
ſtawie y wieziorze, ma
6:
gębę ſzyroką/ zęby o=
7:
ſtre, Lowem inſzych rib mnieyſzych
8:
żywie/ ktorey ſie telko okoń przeci=
9:
wi: podnioſlſzy wzgorę ſkrzele ktore
10:
ma oſthre/ ogonem ſie obracza do
11:
Szcżuki. Zywie też żabami/ żoł=
12:
wiami/ á to kiedy ſie wygikrzy. A
13:
wſzakoſz chorim ludziom lepſza ieſt
14:
dla tego/ bo ieſt miedzy inemi riba
15:
mi ciepłey y ſuchey naturi. Nie po
16:
thrzeba o niey wiele piſać/ bo ieſth
17:
każdemu iawna/ iaka ieſt y wielka
18:
to wiemy dobrze.
19:
Vcżynki.
20:
¶ Szcżuka wgłowie ſwoiey ma
21:
kamień podobny ku Krzyſztałowi:

strona: 37


kolumna: a
Rozmagitych.Liſt 37.

kolumna: a
1:
kiedy iuż będzie ſtara/ á iako ſtar=
2:
ſza/ tako więtſzy ma. Gdy czo gi=
3:
mie/ tedy zawżdy za głowę/ á gło
4:
wę pierwey ſtrawi/ pothym aże do
5:
ogona.
6:
B ¶ Ariſto. Pocżyna Ikri tha riba
7:
kiedy na więtſzy wiatr z połnoczy
8:
ieſt. Takieſz y drugie wielkie riby. A
9:
gdy ſie wygikrzy/ tham z tąd idzie
10:
czo może na głębiey y nadaley/ á
11:
to przeto aby iey dzieci nie gabały:
12:
gdyż iuż ine pocżyna, Miedzy inſze
13:
mi ribami: ieſt ciepleyſza y ſucha w
14:
przyrodzeniu ſwogim/ á przeto ią
15:
dopuſzcżaią ieſć chorim: ktorzy ma
16:
ią albo cierpią zimne choroby, Tę
17:
lepſzą nad inſze riby pocżytaią. To
18:
piſze Plinius y Auicenna o przyro=
19:
dzonych rzecżach.
20:
Murix grafika
21:
Capitulum. 91.grafika
kolumna: b
1:
M
Vrix ieſt małż morzki
2:
ktori też włazi w ſkoru
3:
pę iako j małżowie, kto
4:
rzi inaceygo zową Ko
5:
kilem/ dla tego iż gdy ią łupią że=
6:
lazem, tedy łzy z ocżu cżyrwone ia
7:
ko purpura wypuſzcża/ o tym piſze
8:
Iſidorus.
9:
Vcżynki.
10:
¶ Pli. Li. xxxij. Skorupa gdy bę A
11:
dzie tego małża ſpalona/ á zmie=
12:
ſza ią z miodem przeſnym/ gdy kto
13:
ma rany w głowie/ tedy pomazać
14:
á z goij ſie.
15:
¶ Tenże proch z miodem/ gdy ko B
16:
mu zęby prochnieią albo cżyrnieią
17:
dobri ieſth ku mazaniu dziąſl albo
18:
zębow.
19:
¶ Ten też proch z miodem/ piegi C
20:
na oblicżu zgładza/ y zmarzki roz
21:
ciąga na oblicżu/ y thrwaią przez
22:
ſiedḿ dni/ á oſmeo dnia zaſię biał
23:
kiem pomazać/ tedy trwaią dłuo y
24:
zaſię odnawiać yle potrzeba.
25:
¶ Tym ſie też lecżą bolącżki kto=
26:
re ſie cżynią za vſzyma też onym
27:
pomaga ktore w gardle ſie czynią.
28:
¶ Zaſię popioł tego małza, po
29:
maga kiedy y komu ieſt bielmo na o=
30:
czu: z oleiem zmieſzany y puchlinę
31:
cieńczy.
32:
¶ Ten theż popioł pomaga pier=
33:
ſiam: gdy dziewcze albo niewieſcie
34:
czyczki opuchną, a zwłaſzcza gdy
35:
iuż naraſtaią z dzieci, iako tho po-
36:
ſpolicie bywa.
Ev


strona: 37v

O ribach.

kolumna: c
1:
Mulus. grafika
2:
Capitulum. 92. grafika
3:
P
Iſze Iſidorus: iż ta ri
4:
ba muł ieſth rzecżona
5:
iż ieſt miękka y cienka.
6:
Pliniꝰ mała riba ale
7:
ſmacżna, Ieſt pokarm ſlachetnych
8:
ludzi/ y wielkich panow/ á ty ktore
9:
lepſze z nich ſą/ ty maią dwoię bro=
10:
dę tym ſie żywią czo ſie na brze=
11:
gu od ſłoncza y od wiatru zeſchnie
12:
to ona ije.
13:
Vczynki.
14:
A GDy kogo zije niedzwiadek, choć
15:
ziemny, choć morzki gdy z thym
16:
mułem ranę pomażę albo go bę=
17:
dzie iadł, tedy będzie zdrow.
18:
B Tego też Muła popioł głowny
19:
gdy ią ſpalą, dobri ieſt naprzeciw
20:
każdey thruciznie, a zwłaſzcza gdy
21:
kto od grzybow nie może, tedy go
kolumna: b
1:
pić z winem mocznym.
2:
¶ Popioł iego głowę: z miodem C
3:
zmieſzany lecży. Kthorzy maią w
4:
cżłonkoch bolenie albo ſcijatikę, ty
5:
głowy maią być ſpalony w garn=
6:
czu nowym polewanym.
7:
¶ Thy riby nie ſą dobrim pokar= D
8:
mem/ bo zatkaią żyły ktore wzrok
9:
ocżom ſprawiaią/ á thak wzrok o=
10:
cżom tępią.
11:
¶ Gdy będzie ſtari Muł/ to ieſt E
12:
gdy długo leży: bądz ſuchy/ bądz
13:
też nie ſuchy, gdy go zdrobi á da w
14:
trunku wypić, tedy pobudza vomit
15:
to ieſt wraczanie.
16:
¶ Gdy go też w winie vmorzy, á F
17:
będzie kto pił to wino/ tym ſie mu
18:
będzie więczey chciało wina pić.
19:
Oſtrea. grafika
20:
Capitulum. 93. grafika

strona: 38

Rozmagitych.Liſt. 38.

kolumna: a
1:
A
Mbroſius piſze/ y theż
2:
Iſidorus. Gdyż tha
3:
Oſtrea albo ten mał=
4:
żyk chcze vżywać lep=
5:
ſzego powietrza: wylezie z ſkorupy
6:
aby ſie ochłodził na wietrze/ thedy
7:
rak ktori iey ieſt nieprzijacielem: ka=
8:
mień wrzuci nanię miedzy ſkorupę
9:
á miedzy iey ciało/ aby ſie nie mo=
10:
gła w ſkorupę ſkrić/ tedy ią vchwy
11:
ci á iey ciało ije.
12:
¶ Ten małż ma w ſobie iednę per
13:
łę barzo drogą w they małżowinie
14:
przez wodę morzką ſtanowi y vma
15:
cznia ſie/ ktorą trudno y v krolow
16:
naleſć/ bo ieſt nie znacżna/ á tako
17:
nie bacżą chłopi kthorzy mieſzkaią
18:
przy morzu aby była Perła: kładą
19:
ią z inemi kamieńmi proſthemi na
20:
kupę.
21:
Vcżynki.
22:
A ¶ Ta małżowina/ ieſth pokarm
23:
ſamych panow/ bo iey radcżey po
24:
żywaią niżli inſzych rib.
25:
B ¶ Gdy zaiącz morzki z ije/ thym
26:
go lecżą od iadu: przykładaiącz ieo
27:
mięſa.
28:
C ¶ Gdy kto ma brzytkoſć, tedy go
29:
iedz á przeſtanie. Zywot lekko prze=
30:
puſzcżá.
31:
D ¶ Gdy kto ma kurcż przez rany,
32:
tedy go z miodem pić maſz/ albo w
33:
miedzie warzonego vżywać.
34:
E ¶ rany w miechierzu goij y cżiſci
35:
F ¶ Gdy go warzy w ſkorupach ia
36:
ko ieſth ſam w ſobie/ barzo ſą po=
kolumna: b
1:
trzebne y dobrze gich wody w ktorich
2:
ſą warzone: przicżiniać ią do inych
3:
wodek/ ktore ſą ku piciu ſprawione.
4:
Teo ſkorupa ſpáloná zmodem G
5:
goij w gardle iagodę ktorą zową
6:
cżopek/ y theż ine wrzody kthore ſie
7:
cżynią w gardle.
8:
¶ Dijaſcorides powiada: iże gich H
9:
ſkorupy ſpalone/ maią mocz wyſu
10:
ſzać rany zapſowane/ ropę dawną
11:
ktore barzo płyną á niemogą być
12:
wyſuſzone, A tak ſam o ſobie ſwiad
13:
cży: iż tego na ſobie y na inym do=
14:
ſwiadcżył.
15:
¶ Gdy kto ma głębokie rany/ te=
16:
dy thy oſtrzegi ſpalić/ y zmieſzać z
17:
ſtarem ſadłem á z nowem maſlem
18:
y przyłożyć na ranę.
19:
Purpura. grafika
20:
Capitulum. 94. grafika

strona: 38v

O ribach.

kolumna: c
1:
P
Vrpuri ſą małżowie,
2:
morzkie/ ſkorupą ſie za
3:
kriwa z wierzchu y ze=
4:
ſpodku/ Kthore ſie na
5:
wioſnę zbiegaią ku tarciu/ á gdy
6:
ſie trą, tedy wodę ſwoiemi ſlinami
7:
po ſlinią, iż ſie po wodzie włocży ia
8:
ko ſmarki/ mieſzkaią pięć dzieſiąth
9:
dni przez wody w ſwogim glanie,
10:
albo ſliſkoſki, Gdy ie chczeſz pomo
11:
rzyć/ kładz ie do wody ciekączey/ á
12:
tako zemrą, Do roku roſtą, do ſcir
13:
wu ſie z chodzą albo cżego ſmro=
14:
dliwego.
15:
Vcżynki.
16:
A ¶ Plinis. Purpura broni od tru
17:
ciny: popioł tey tho purpuri napa=
18:
lony z korup z miodem zmieſzany,
19:
rany głowne lecży.
20:
B ¶ Tenże theż popioł z tych ſkorup
21:
z miodem zmieſzany/ barzo iegoij,
22:
Czyczki gdy bolą/ albo ſie ſpadaią
23:
vcżyniwſzy plaſtr z niego y przyłożyć.
24:
C ¶ Diaſcorides/ tey purpuri ſkoru
25:
pa ieſt ſucha/ á dla tego ſuſzy rany
26:
każde á właſnie dziąſla/ dziwe mię
27:
ſo w ranach grizie.
28:
D ¶ Tym ktorzy cierpią wielką nie=
29:
mocz/ lecży thę chorobę ſwoią ſu=
30:
chą y ciepłą moczą/ bo żywot roz
31:
wilżaią y wilgotny cżynią.
32:
Sepia. grafika
kolumna: d
1:
Capitulum. 95. grafika
2:
I
Sidorus piſze: iż ta ri=
3:
ba ieſth ſproſna: gdy ſię
4:
złącża z ſamczem/ tedy
5:
vſthy pocżyna w ſobie
6:
płod/ iako Iaſzcżorka, Tey to riby
7:
taka mocz cżyrnidła ieſt/ gdy tłu=
8:
ſtoſci w lampę wleie á zapali ią/ te
9:
dy oni ludzie wſzytczy kthorzy przy
10:
tym ſwietle będą, Cżarni będą ia=
11:
ko murzynowie/ thy riby pływaią
12:
parami/ na kożdy cżas iaycza ro=
13:
dzą/ ktore ſie ſtanowią w cżterdzie
14:
ſci dny, Gdy ſamica rodzi/ ſamiecz
15:
iey naſladuie, á na ziemię ſie na ty
16:
Ikri puſzcża aby ie ożywił.
17:
¶ Ariſtoteles piſze iż ta riba kto=
18:
ra ieſt ſamiecz: ma pod gardłem ie=
19:
den cżłonek: w ktorim ma naſienie
20:
męzkie, á ſamicza ma wnątrz dwa
21:
cżłonki w ktorich ma pełno iaiecz,
22:
albo Ikier.

strona: 39

Rozmagitych.Liſt. 39.

kolumna: a
1:
Vcżynki.
2:
A ¶ Koſci tey riby ſtłucżone, cżiſcią
3:
dziąſla, jzmazy cieleſne zgładzaią
4:
mięſa nie ruſzaiącz.
5:
B ¶ Gdy komu bielmo na ocżu ieſt
6:
bądz koniowi/ albo ktoremu cżło=
7:
wiekowi/ choć zwierzęciu: gdy tym
8:
prochem z tych koſci ribich poſypu=
9:
ie/ tedy zginie.
10:
C ¶ Gdy ty koſci ſtłucże á będzie ie
11:
pił on ktho chorobę cierpi w pier=
12:
ſiach/ albo w maciczy/ tedy będzie
13:
zdrow.
14:
D ¶ Plinius piſze/ gdy kto cżyrwo=
15:
ne ocży ma/ albo opuchłe powieki
16:
thedy ſkorę oney riby macżaiącz w
17:
mleku niewieſciem: vzdrawia.
18:
E ¶ Popioł they riby z ſkori/ blizny
19:
na ocżu vzdrawia, y bielmo z oczu
20:
v zwierząt zgania.
21:
F ¶ Thy riby odwilżaią żywoth/ á
22:
ſkurupa ſtłucżona/ roſpuſciwſzy ią
23:
wodą gęſto, y prziłożyć na zaſtrzał
24:
wyciąga ſtrzały.
25:
G ¶ Spądzaią theż piegi na liczu
26:
popiołem z tych koſci.
27:
H ¶ Dziwe mięſo w ranie gubią.
28:
I ¶ Koſć z brzucha tey to riby: gdy
29:
będzie ſtłucżona á proch na chuſtę
30:
przyłożony będzie/ thedy bieli zęby
31:
gdy niem pociera.
32:
K ¶ Oblicże też ten proch z tych ko
33:
ſci bieli/ kthori ſpuſzcżaią z maſcią
34:
żołtą.
kolumna: b
1:
Scorpio. Scolopēdra.
2:
Niedzwiadek Morzki. grafika
3:
Capitulum. 96. grafika
4:
P
Linius. Scolopendra
5:
morzka, ieſt iako j ziem
6:
na ieſt ktorą zową ſto=
7:
nog/ ta Scolopendra
8:
gdy wędę pożrze, tedy wſzytki wnę
9:
trznoſci wywracza z ſiebie: iż wedę
10:
zwroci/ á gdy wędę z wroci/ thedy
11:
zaſię pożrze w ſię wſzytko wnątrze
12:
Vcżynki.
13:
¶ Plin. Li. ix. o rzecżach przyro= A
14:
dzonych, Gdy koo niedzwiadek z ije
15:
morzki/ tedy ſokiem z miętki poma
16:
zać/ albo tez prziłożić na ono mieſ
17:
cze/ á odpędzi wſzytek iad.
18:
¶ Mułem też pomazać ono mieſ B
19:
cze/ á będzie zdrow, ktori Muł ieſt
20:
riba morzka.

strona: 39v

O ribach.

kolumna: c
1:
C ¶ Zołć morzkiego Niedzwiadka,
2:
blizny gładzi: gdy nią pomaże.
3:
D ¶ Gdy go vmorzy w winie/ ktho
4:
ma w miechierzu albo y w nyrkach
5:
bolenie/ albo kamień/ tedy gdy teo
6:
wina kto ſie napije to cierpiącz: czo
7:
by zaważyło pieniądz/ wypędzi bol
8:
y kamień ſkruſzy.
9:
E ¶ Zołć morzkiego Niedzwiadka
10:
miedzy inemi żołciami ieſth poży=
11:
tecżnieyſza: wſzytkich zwierząt. Na
12:
przod iż gdy ktho płacże/ albo mu
13:
łzy z ocżu płyną, tedy pomazać na
14:
czeluſciach/ á przeſtaną płynąć,
15:
Mgłę y bielmo z ocżu ſpądza j kie
16:
dy zmięſſzeią powieki/ tedy pomazać.
17:
F ¶ Auicenna też piſze o niey/ tako
18:
mowi/ żużelica ktorą zową wiſnia
19:
gdy ią ſthłuką á zmieſzaią z żołcią
20:
Niedzwiadkową/ Lecży ranę kiedy
21:
niedzwiadek ziemny z ije.
22:
G ¶ Gdy kogo Niedzwiadek z ije,
23:
tedy mu ſie brzuch wnet nadmie/ y
24:
poydą mu wiathri z brzucha przez
25:
przycżyny/ lekarzſtwo iego ieſt/ ia=
26:
ko y lekarzſtwo od Smoka morz=
27:
kiego, Toſz piſze Auicēna w cżwar=
28:
tych kxięgach.
29:
Stincus. grafika
30:
Capitulum. 97.
kolumna: d
grafika
1:
A
Vicenna piſze o nim
2:
iżby ſie rodził w Ny=
3:
luſie/ á łowią go w
4:
Egipcie, ieſt podobny
5:
ku Iaſzcżorcze.
6:
Vcżynki.
7:
¶ Diaſcorides piſze iż ieſt zwierzę A
8:
w Indij o cżterzech nogach/ podo
9:
bne ku Iaſzcżorcze/ ale ma brzuch
10:
dłuſſzy. Tego mięſa kto ſie go na=
11:
pije z winem, iednym połknieniem
12:
tedy nie może być naſyczon vcżyn=
13:
ku z niewiaſtą/ y takieſz niewiaſta.
14:
¶ Potym też Woyciech piſze iż= B
15:
by było zwierzę morzkie/ liſowatą
16:
ma ſkorę na ſobie. Ktho go trochę
17:
ſkuſi z trochą wina/ nie będzie na=
18:
ſyczon tey to luboſci cieleſney, choć
19:
w miaſto naſienia: krew wypuſzcża
20:
tedy mu ſie chcze, A nie przeſthanie
21:
chęć takowa: aż będzie pił ſok z lactuki.

strona: 40

Rozmagitych.Liſt. 40.

kolumna: a
1:
Teucha. Piskorz. grafika
2:
Capitulum. 98. grafika
3:
A
Ctor piſze iże Teucha
4:
ieſt riba ktora ſie rodzi
5:
w rzecze albo w iezie=
6:
rze iako węgorz/ y ta=
7:
ką ma ſkorę iako węgorz: iedno iże
8:
czarna y błotna. A to ieſt Piſkorz,
9:
błotem żywie więczey, mieſzka w ie
10:
zierze á nie w rzecze/ albo theż y w
11:
ſtawie: gdzie ieſt woda ſtoiącza, nie
12:
ieſt takiego ſmaku iako węgorz/ ta
13:
kiego theż ieſt trudnego ſtrawienia
14:
iako y węgorz.
15:
¶ Iſidorus. Titimalus ieſth riba
16:
od kwiatku gimię ſobie ſpoſobiła,
17:
y tako ią zową, ieſt riba długa, ma
18:
ſkrzele na głowie iako grzebień, gę
19:
bę otworzyſtą wielką/ á ſama ieſt
20:
długa/ z niey pożytku nie maſz żadneo/
21:
przeto oniey piſać mało ieſt.
kolumna: b
1:
¶ Thorpus ieſt riba iako ſqatina
2:
ktora miaſto grzebienia ma chrzęſl
3:
kę/ á tako ta riba ieſt barzo mięſi=
4:
ſta/ ta to riba kiedy rodzi/ tedy wy=
5:
nidzie na brzeg y rodzi naſienie/ á
6:
oſḿdzieſiąt dzieci miewa/ ta theż
7:
riba w błocie ſie zakriwa y mieſzka
8:
Vcżynki Thorpeuſzowy.
9:
¶ Plinius o nim piſze. L.xxx ij. A
10:
Gdy go ktho ije/ tedy w richle wy-
11:
wiedzie z ſobą wſzytki ine potrawy,
12:
¶ Gdy onę będzie kto przikładał B
13:
na ſlezionę gdy boli, też gdy będzie
14:
wrzod na niey: gdy przyłoży iego
15:
mięſa/ vſmierza boleſć.
16:
¶ Gdy ktora pani nie może poro C
17:
dzić/ tedi iego mięſo ma być na wie
18:
trze/ nie w domu zawieſono/ á ta=
19:
ko ie ma ieſć ona pani, tedi porodzi
20:
wnet.
21:
Timus. grafika
22:
Capitulum. 99. grafika

strona: 40v

O ribach.

kolumna: c
1:
I
Ako piſzą o nim w kxię
2:
gach O przyrodzonych
3:
rzecżach: iże ieſt morzki
4:
dziw iako pies, w morzu
5:
ſie lężę/ ale ſie na ziemi paſie.
6:
¶ Plinius o nim piſze: iże ieſt riba
7:
dworna barzo/ gdy vyzrzy żagle v
8:
okrętow od wiatru roſſzerzone/ te=
9:
dy ſie wſpina na okręty/ á tako ſie
10:
onemu dziwuie: iże ſie z zumieie á
11:
ſnadz ſie zapomni: gdy nań vderzy
12:
oſcią chłop: nie cżuie/ á thako gich
13:
ſiła zbijają przy okręciech.
14:
Vcżynki.
15:
A ¶ Timus ſlony: gdy go kto ije/ á
16:
będzie miał iad w ſobie od iaſzcżor
17:
ki/ vſmierza iad y boleſć.
18:
B ¶ Gdy z niego vcżyni pláſtr/ koo
19:
pies z ije, przeſtanie bol.
20:
C ¶ Gdy kto ma w vſciech rany, á
21:
pomaże iego tłuſtoſcią/ przeſtanie
22:
bol/ y zgoią ſie rany.
23:
Vranoſcopus. grafika
24:
Capitulum. 100.
25:
V
Ranſcop ieſt riba wiel
26:
ka morzka/ ktora ieſth
27:
rzecżona iakoby od o=
28:
ka: ktore ma na wierz=
29:
chu głowy, tym że na doł y na go=
30:
rę patrzy.
kolumna: d
grafika
1:
Vcżynki.
2:
¶ They riby żołć/ blizny lecży/ y A
3:
mięſo na ocżu zbytnie: zeymuie/ ia
4:
ko o nim piſze Meander.
5:
¶ Tenże ią zowie Pokrzywą/ bo B
6:
gdzie ſie dotknie: thedy ſparzy iako
7:
pokrzywa ziemna/ á thuła ſie we
8:
dnie y w noczy y tu y owdzie.
9:
Plinius piſze: ize Lis
10:
morzki takiey ieſth chytroſci, iako y
11:
Lis ziemny. Gdy go ułowią wędą
12:
tedy ieſtli nie może vgriſć wędy/ te
13:
dy ſzuka ſlabego kończa, powroza
14:
albo łańczucha/ á thako gi vgrizie
15:
y vchodzi ſmierci. Telko o ribach
16:
morzkich, ktorich mięſa pożywanie
17:
y gich inſze pożytki mogą nam być
18:
pożytecżne w naſzey ſprawie.
19:
Ale iż w Polſzcże mieſzkamy/ po=
20:
trzeba ieſt abyſmy Polſkich rib o=
21:
bycżay y mocz wiedzieli/ gdyż gich
22:
vſthawicżnie pożywamy, Czo po=

strona: 41

Rozmagitych.Liſt. 41.

kolumna: a
1:
magaią, á czo też ſzkodzą/ ktore do
2:
bre á ktore lepſze/ ktore złe. Ktorem
3:
wypiſać vmyſlił: iako pan Bog ra
4:
cżi dać. Napierwey o Szcżucze v
5:
nas poſpolitey, á wſzakoſz ważniey
6:
ſze miedzy morzkiemi ribabami.
7:
Karp. grafika
8:
Capitulum. 101. grafika
9:
K
Arp ieſt riba rzecżna y
10:
ſtawowa, Nawięthſzy
11:
na ſzeſć piędzi/ na nim
12:
łuſka ieſt wielka okrą=
13:
gła/ ſzara y żołtha też/ mięſo iego
14:
dobre ieſt: iedno cięſzkie/ bo theż zie=
15:
mią iłowatą żywie.
16:
Pożytki iego.
17:
A ¶ Z grżbietha pacierze/ á z łuſki
18:
przełbicze: z klijem na bywełnę ſa=
19:
dzą y przeſzywaią/ á tako rzecż ieſt
20:
thrwała y moczna, Z ziobrowych
21:
koſci nożykom cżynią okładziny.
kolumna: b
1:
O Karaſiu y dubielu. grafika
2:
Capitulum. 102. grafika
3:
O
Karaſiu y o Dubie
4:
lu/ ktorzy ſie rodzą po
5:
ſpolicie w ſtawiech/ á
6:
rzadko w rzekach: aż=
7:
by z ſthawu wypłynęły/ ma łuſkę
8:
ſzyroką iako karp/ ale dobrze żołt=
9:
ſzą: Szyroki y płaſki. Mięſo iego
10:
ieſt lepſze niż w Karpiu/ bo ieſt cie=
11:
pleyſzy/ á dla tego ieſt cieńſzy y mię
12:
ſo w nim ieſt miękcżeyſze, Ieſt riba
13:
barzo mnożna/ gdzie ziemia iło=
14:
wata: tamo ſie więczey kocha.
15:
Pożytki iego.
16:
¶ Plinius piſze: iże iego mięſo v= A
17:
piecżone gdy ktho zdrobi drobno/ á
18:
wmocży w miod/ á da go ograſz=
19:
kę cierpiączemu/ tedy vſmierza o=
20:
graſzkę, Może być warzony/ piecżo
21:
ny/ y ſmożony.
22:
Dubiel tez ieſt riba ku
23:
Karaſiowi podobna, rodzi ſie z kar
24:
pia y z Karaſia/ á tak naturę gich
F


strona: 41

O ribach.

kolumna: c
1:
ma oboię, Gdyż tak tedy o nim nic
2:
nie piſze z oſobna. Dobri ieſt wa=
3:
rzony/ ſmażony y piecżony.
4:
Lepſzy niż Karp/ podleyſzy niżli karas.
5:
Kleſzcz. grafika
6:
Capitulum. 103. grafika
7:
A
K
Leſzcż ieſt riba biała w
8:
rzekach j wſtawiech, łu
9:
ſkę ma na ſobie ſzyro=
10:
ką białą: Długi/ pła=
11:
ſki y ſzyroki. Męſo iego ieſt miękkie
12:
bowiem ſam ieſt flegmatik/ przeto
13:
lepſzy ieſt piecżony niżli warzony,
14:
ieſzcże lepſzy ſmażony w oliwie, al=
15:
bo w oleiu y w maſle.
16:
Płocicza.
17:
Capitulum. 104.grafika
kolumna: d
1:
P
Locicza ieſth riba mała A
2:
biała/ ocży cżyrwone,
3:
W ſtawiech/ w rzekach
4:
y w Ieziorach ſie rodzi,
5:
Luſkę białą ma na ſobie/ ſkrzele y
6:
ogon ma cżyrwony, Dobra ku ie=
7:
dzeniu warzona y piecżona y ſma=
8:
żona każdemu: okrom tych czo fe=
9:
brę maią/ bo ieſt ciepleyſzey naturi
10:
Tho rozumiey o wzdręgach y kle=
11:
nioch, ktore ſą podoby iednakiey ia
12:
ko Płocicza/ iedno iż wzdręga ieſt
13:
więtſza/ ale iedney ſą płci.
14:
Iaſicz. grafika
15:
Capitulum. 105. grafika
16:
I
Aſicz ieſt riba rzecżna y A
17:
ſthawowa, łuſkę ma na
18:
ſobie białą ſzyroką/ o=
19:
cży y ſkrzele cżyrwone, á
20:
przeto ieſt rzecżona iakoby od cżyr
21:
wonych ocżu, ieſt riba nie mała, by
22:
wa nawiętſza na cżterzy piędzi, O
23:
krągła/ mięſo w nim ieſt miąſſze,
24:
przeto ieſt lepſzy piecżony niżli wa=

strona: 42

Rozmagitych.Liſt 42.

kolumna: a
1:
rzony/ może być warzony: ale pier
2:
wey go dobrze vpiecz á potim ſkra
3:
iać y warzyć w wodzie/ á czebulę
4:
pierwey vwarzywſzy w wodzie do=
5:
brze z ſiekawſzy ią drobno/ potym
6:
ocztu przyley á kładz riby/ zapraw
7:
ie korzeniem/ á kto nie ma tego ko=
8:
rzenia ktore kupuią w kramie: do=
9:
bri ieſt chrzan/ gorcżycza/ cżoſnek.
10:
Tako możeſz wſzytki, albo każde ri=
11:
by warzyć/ bo lepiey ieſth aby ie z
12:
tym korzeniem warzył/ bo ty bar=
13:
zo zagrzewaią: gdy ie tymi zapra=
14:
wi/ tedy traczą ſwoie przyrodzenie
15:
ktore ieſt zimne y wilgotne, zwłaſz=
16:
cża każdey białey. A nie radzę gich
17:
ieſć: ażby były kthorem korzeniem
18:
z tych zaprawiony.
19:
Kleń y Vkleia. grafika
20:
Capitulum. 106. grafika
21:
A
V
Kleia y Kleń/ bo ſobie
22:
ſą podobne, Są riby
23:
białe rzecżne y ſtawo=
24:
we/ łuſkę blałą na ſo=
kolumna: b
1:
bie maią ſubtelną, Vkleia ieſt riba
2:
cienka á długa/ á przeto ieſt lepſza
3:
ku iedzeniu niektorim niemocznym
4:
wſzakoſz ſą lepſze piecżone á potym
5:
ſmażone. A thak y inſze riby małe
6:
białe: tym obycżaiem niechay bę=
7:
dą przyprawiane, iako vkleia albo
8:
iako kleń/ iako ſą ſielawki. Może
9:
ie też warzić takowym obycżaiem
10:
Vcżyń na nie gąſzcż z piotruſzki,
11:
ale lepſza ieſt z ſczebule/ bo czebula
12:
ieſt ciepła, ktora zagrzewa żołądek
13:
zimny/ y ine zimne rzecży/ mięſo,
14:
riby/ iedno gdyby ſie kto ſtrzegł za
15:
palenia zbytnie/ thedy z piotruſzką
16:
ony przyprawuią.
17:
Okuń. grafika
18:
Capitulum. 107. grafika
19:
O
Kuń riba ieſt z białich A
20:
rib/ ma na ſobie łuſkę
21:
oſtrą y twardą/ z tąd
22:
że iego natura ciepley
23:
ſza/ z inych białych okazuie/ y prze
24:
to przyzwalaią gich pożywać cho=
F ij


strona: 42v

O ribach.

kolumna: c
1:
rim doctorowie/ dobri ieſt piecżony
2:
y też warzony/ wſzakoſz lepſzy z ko
3:
rzeniem/ z iakiemkolwiek kto mo=
4:
że przemocz.
5:
Obycżay tych okuniow.
6:
A ¶ Okuń ieſt riba barzo harda, py
7:
ſzna/ gdy obacży ſzcżukę/ tedy ſie o=
8:
broci ogonem do ſzcżuki/ na dmie
9:
ſie/ ſkrzele podnieſie. A poſpolicie
10:
chodzą ſthadem dla nieprzijaciela
11:
ſwoiego.
12:
B ¶ Gdy ſzcżukę inſza ſzcżuka rani,
13:
thedy ſzcżuka go ſzuka: aby iey lizał
14:
onę ranę/ á tak gdy ią liże/ tedy ſie
15:
richło zagoij. Miłuie go: prawie
16:
iako woł cielę/ á gdzie może thedy
17:
go z ije: gdy go za głowę doſtanie.
18:
Iazdz.
19:
Capitulum. 108. grafika
20:
A
I
Ażdż ieſt riba rzecżna,
21:
podobna ieſth ku oku=
22:
niowi/ ſtanem, łuſką y
23:
wielkoſcią ſwoią. Rze
24:
czona ieſt parkonata/ iakoby z o=
kolumna: d
1:
kunia narodzona/ też ma łuſkę na
2:
ſobie y ſkrzele oſtre: iedno iż na nim
3:
muł ſliſki/ iakoby lak z ſlonych rib
4:
iako gi więczey płocże: tako ſie wię
5:
czey cżyni.
6:
¶ Dobri ieſth ku pożywaniu/ ie= B
7:
dno iż ieſth więtſzey wilgotnoſci/ y
8:
mięſo iego ieſt miękcżeyſze/ á prze=
9:
to ma być pożywanie gich zawżdy
10:
z korzeniem, Krom pieprzu albo in
11:
ſzego drogieo korzenia/ tedy z chrza=
12:
nem albo z cżoſnkiem/ albo theż y
13:
z gorczyczą.
14:
Sędac.
15:
Capitulum. 109.grafika
16:
I
Eſth riba długa okrą A
17:
gła/ nawiętſzy na poł=
18:
tora łokcia, W rzekach
19:
wielkich ſie mnoży, ma
20:
na ſobie łuſkę thakiem
21:
ſtanem iako okuń cżar=
22:
ną á białą przez oſthrich ſkrzelow
23:
ieſt. Ieſt iego mięſo ſproſne: iako y
24:
w Dorſzu, vbogich pokarm: ſmaku

strona: 43

Rozmagitych.Liſt 43.

kolumna: a
1:
małego, A przetho o nich mało pi=
2:
ſać ieſt. Ale gdy ieſth vbogich po=
3:
karm/ niechay go vbodzy pożywa=
4:
ią racżey z cżoſnkiem/ albo z chrza
5:
nem/ albo z gorcżyczą/ zwierciaw=
6:
ſzy ty trzy rzecży z ktorem chcze po=
7:
żywać: niechay warzy thy riby w=
8:
miaſto pieprzu.
9:
Riełb.grafika
10:
Capitulum. 110.grafika
11:
T
A riba ieſt mała rzecż
12:
na y ſtawowa/ ma na
13:
ſobie łuſkę drobną ſi=
14:
ną/ gdzie ieſt opoka, al
15:
bo kamień/ tamo ſie chowa rada,
16:
Ieſt naturi ciepleyſzey niżli ine bia
17:
łe riby, Kiedy ie chczeſz warzyć: w
18:
wolnyn roſole ie warz, á potym v
19:
warzone: poſyp ie Imbierem tar=
20:
tym/ á tako lepſze gich pożywanie.
21:
Sliz.
22:
Capitulum. 111.
kolumna: b
grafika
1:
O
Sliżu ktori ieſt ma=
2:
ły y podobny ku mię=
3:
tuſowi: iedno iże mały
4:
ieſt, na więtſzy na pięci
5:
palczoch/ przez łuſki ieſt. Thako gi
6:
warz: iako warzyć maſz Kielbia.
7:
Czerta.
8:
Capitulum. 112.grafika
9:
CZerta ieſth riba biała
10:
Luſkę ma naſobie cien
11:
ką y ſubthelną/ bywa
12:
dłuſſza niż na piądz,
13:
barzo tłuſta y ſlodka, Lepſza piecżo
14:
na niżli warzona/ w wielkich rze=
15:
kach ſie rodzi (iako wwiſle) albo też
16:
w inych pożywanie iey ieſt, gdy ch=
17:
czeſz warzyć: tedy ią vpiecży/ warż
18:
że ie z oczthem y z inym korzeniem
19:
według doſtatku/ do piecżoney v=
20:
cżyń ſzałſzę albo pierż oſtri z octem
21:
dlá brzydkoſci żołądku.
F iij


strona: 43v

O ribach.

kolumna: c
1:
Sum. grafika
2:
Capitulum. 113. grafika
3:
S
Vm ktori ieſt wielki, á
4:
bywa na dwu ſążeniu
5:
dobrich y dłuſſzy, ſkora
6:
na nim cżarna przez łu
7:
ſki, głowa wielka, gęba ſzyroka, wą
8:
ſy długie: ktoremi ſobie nagania ri
9:
bek małych: gdy ſie doniego zbieżą
10:
bo też łupem żywie thelko cżego ſie
11:
docżeka na mieſthczu. Mięſo iego
12:
ieſt ſproſne. Ieſt pokarm vbogich,
13:
ktorego maſz pożywać z chrzanem,
14:
albo z cżoſnkiem/ albo z gorcżyczą
15:
ktore ruſpuſć dobrem ocztem/ albo
16:
go theż warz z agreſtem (ieſtli mo=
17:
żeſz mieć) á będzie dobrze/ á ieſthli
18:
nie maſz agreſtu/ tedy go vwarziw
19:
ſzy: zaley ocztem dobrim, dayże mu
20:
wrzeć w oczcie długo/ tedy wży bę=
21:
dzie ſmacżnieyſzy, Ieſtci rzecżna ri=
22:
ba rzek wielkich.
23:
Pożytek iego ieſt ten: iże vbogiem
24:
mięſo/ á żebrakom koſci grżbietho
25:
we na pacierze ſie przydadzą.
kolumna: d
1:
Miętus. grafika
2:
Capitulum. 114. grafika
3:
M
Iętus ieſth riba rzecż=
4:
na/ nawiętſzy na trzy
5:
piędzi bywa/ wſzytkim
6:
ſtanem ieſth opdobny
7:
ku ſumowi, iedno iż iego mięſo ieſt
8:
mało lepſze niżli w ſumie/ by był
9:
na więtſzy miętus/ tedy iego wą=
10:
trobka ieſt za wſzitkieo lepſza. Poży
11:
wanie y przyprawa iego będzie ta=
12:
kowa/ dobri z pieprzem, z gąſzcżem
13:
z czebulnym/ potym iako kto mo=
14:
że/ może go przyprawić iako y ſu=
15:
ma, á to przeto: iako riba twardſza
16:
tako potrzebuie lepſzey zaprawy.
17:
A ktora w ſobie nie ma takawych
18:
przypraw/ thedy iey pożywanie nie
19:
ieſt dobre.
20:
Minog. grafika
21:
Capitulum. 115.

strona: 44

Rozmagitych.Liſt. 44.

kolumna: a
grafika
1:
M
Inog ieſt riba długa,
2:
cżarna, W rzekach ſie
3:
rodzi/ gdzie ieſt opoka
4:
kamień: iako ſie do nie
5:
go przypije/á nicz inego nie ije: ie=
6:
dno kamień zſie, koſci żadnej niema
7:
w ſobie: iedno chrzęſlkę ſubtelną,
8:
iakoby nić po grzbiecie przewlokł,
9:
Ieſth riba barzo ſmacżna/ y ſlod=
10:
ka, Gdy ſą ſwieże, tedy ie kładą w
11:
gorączy vkrop/ á obraczaią warze
12:
chą w vkropie: aże z nich ſkorę zey=
13:
mą gdy odepre á tak ie warzą/ do=
14:
bre ſą z każdym korzeniem, wſzakoſz
15:
lepſze będą gdy przycżyni oczthu w
16:
nie: iż odrazi gich ſlodkoſć/ kthora
17:
cżyni brzydkoſć żołądkowi, á tako
18:
y wraczanie. Może ie chować dłuo
19:
poſoliwſzy á potym gich pożywać
20:
według woley: iedno żeby były z ko
21:
rzeniem.
22:
O piskorzu/ Ktori iuz
23:
ieſt wypiſany miedzy ribami morz
24:
kiemi. w Capitulum. 98. Ktorego
25:
tamo naturę oglądaſz. Y pożywa=
26:
nie iego pobocżyſz.
kolumna: b
1:
Lin. grafika
2:
Capitulum. 116. grafika
3:
L
In ieſt riba poſpolicie
4:
w ſtawie ſie mnożącz,
5:
ma łuſkę na ſobie żoł=
6:
tą drobną/ błotem ży=
7:
wie y w błocie vſtawno leży/ iedno
8:
gdy wynidzie na tarłho, tedy wierz
9:
chem chodzi/ gdy go chczeſz poży=
10:
wać: dobri ieſt warzony zkorzenem
11:
Iako o thym iuż nauka ieſt/ dobri
12:
też ieſth y piecżony/ wſzakoſz lepiey
13:
będzie/ gdy będzie z czebulą y dru=
14:
gim korzeniem nadziewany/ iże ieo
15:
gruboſć czebula y łorzenie ſtrawi, y
16:
zimnoſć zagrzeie,
17:
O raku iuz ieſt doſta=
18:
tecżnie wypiſano. w Capitulū. 74.
19:
miedzy morzkiemi ribami, Bo ieſt
20:
morzki, y rzecżny, y ſtawowy. A ta
21:
ko o nim doſyć na ten cżas.
22:
Loſos.
F iiij


strona: 44v

O ribach.

kolumna: c
1:
Capitulum. 117. grafika
2:
T
A riba ieſth rzek wiel=
3:
kich: kthore w morze w=
4:
padaią/ ieſt też wielka,
5:
bywa na ſiedmi piędzi
6:
na dłużą: Okrągły, Ten ſie rodzi
7:
czo nabliżey ſtoku, z kąd wychodzi
8:
ona rzeka/ á gdy ſie iuż wygikrzy,
9:
tedy zaſię idzie do morza á pije, al=
10:
bo żywie wodą Morzką/ pothym
11:
przychodzi ku wierzchowi rzeką do
12:
wody ſlodkiey, Bo woda gdzie w=
13:
ſtaie: tamo ieſt naſlodſza/ tako theż
14:
dzieci Loſoſiowy żywią gdy ſie v=
15:
rodzą/ tedy za oyczy do morza idą
16:
á gdy morzkiey wody zakuſzą, tedy
17:
ſie zaſię ku wierzchu wraczaią. Ieo
18:
mięſo ieſt dobre/ ſmacżne/ kruwkie
19:
y ſlodkie/ á dlá teo gi thykaią na
20:
ſzpilki/ bo gdyby go nie w tykał na
21:
ſzpilki/ thedy ani vpiecz/ ani vwa=
22:
rzyć go może. Nicz nie ije: iedno pia
23:
nę ktora na wodzie ieſt.
kolumna: d
1:
Wſzytko w nim dobre ieſt/ y to czo
2:
w nątrz/ dobri ieſt ſuchy y ſwieży,
3:
piecżony y warzony.
4:
Pſtrąg. grafika
5:
Capitulum. 118. grafika
6:
P
Strąg ktori ſie też ro
7:
dzi w ciekączych wo=
8:
dach: iako y Loſos, ale
9:
nie idzie do morza: ta=
10:
mo mieſzka gdzie ſie vrodzi/ á idzie
11:
prawie do ſtoku z kąd woda wſtaie
12:
Iako ſą ty rzeki, Pilcza/ dunaiecz
13:
á tak y inſze rzeki. Ieſt podobny ku
14:
Loſoſiowi poſthawą ſwoią/ iedno
15:
łuſki ma na ſobie miedzy białemi
16:
cżyrwone, Ta żywie wodą ſlodką
17:
y kamieniem ktore w tey wodzie ſą
18:
¶ Mięſo iego ieſt też dobre ku ie=
19:
dzeniu, bo ieſt ciepłey naturi. Poży
20:
wanie y przyprawa ieſt iego: iako y
21:
Loſoſia.

strona: 45

Rozmagitych.Liſt. 45.

kolumna: a
1:
Lipień.
2:
Capitulum. 119. grafika
3:
L
Ipień: ktori theż ſie ro=
4:
dzi w tych wodach ia=
5:
ko y Pſtrąg/ iedno iże
6:
ieſth inakſzy/ bo nie ma
7:
na ſobie łuſki/ ieſt goły: telko na ſo
8:
bie ma ſkorę. Dobri/ ſlodki y zdro=
9:
wy ku pożywaniu/ bo iako riba ieſt
10:
z byſtrey wody/ thako ieſth lepſza y
11:
zdrowſza. Iako o tym z oſobna wypiſzę.
12:
Capitulum: 120. Y o=
13:
ſtatnie o naturze Ribiey, Iako o
14:
nich piſze Auic. w kxięgach wtho=
15:
rich lekarzkich: Iż ieſt gich natura
16:
zimna y mokra/ to ieſt flegmiſtha
17:
poſpolicie wſzythkich, Wſzakoſz ſą
18:
iedny kolericzi/ drudzy flegmaticzy
19:
¶ Powiada tako Auicenna: Iże
20:
Riby ku żywnoſci ſą lepſze: kthore
21:
ſą ſrzedniego wieku/ ani ſtare/ ani
22:
młode/ kthore nie ſą mięſa miąſz=
23:
ſzego/ ani ſmierdzączego. Bo kto=
24:
ra riba ma ciało miąſſze/ tha gdy
kolumna: b
1:
ſtara ieſt/ nie ieſt dobra, A tako ktore
2:
ſą twarde: ty gdy młode ſą/ thy
3:
warz/ á gdy ſtare ſą: ty piecż. Za=
4:
ſię ktore ſą miękkie w naturze ſwo
5:
iey/ ty gdy ſą ſtare: ty warz/ ty za=
6:
ſię ktore ſą młode: ty piecz.
7:
¶ Ieſzcże ktore ſą twarde/ ty gdy
8:
ſą młode: ſą lepſze/ gdy ſą ſtare: ſą
9:
gorſze.
10:
¶ Potym gdy ſą z rzek/ iako zby
11:
ſtrey á kamienney, albo piaſecżney
12:
y ktora nie ieſt miedzy laſy, albo y
13:
miedy bori: iże ią wiatr przewiewa
14:
z tey ſą riby lepſze, A tako theż y z
15:
ſtawu y z ieziora ktore ſą w polu, al
16:
bo na wietrze.
17:
¶ Też ony riby ktore z morza wy
18:
chodzą w rzeki ciekącze á mieſzka=
19:
ią w nich/ iuż bywaią lepſze: iako
20:
ieſt znać w Loſoſiu, ktori bliżey mo
21:
rza/ ten ieſt gorſzy/ á iako daley od
22:
morza, thym lepſzy/ á czo bliżey do
23:
wierzchu rzeki/ ty ſą lepſze.
24:
¶ Sadło kożdey riby/ morzkiey,
25:
rzecżney, ſtawowey, y z kądkolwiek
26:
będzie, Gdy roſpuſci oleiem przy=
27:
cżyniwſzy cżyſtego miodu cżyſci o=
28:
cży od zaćmienia/ od mgły/ á tego
29:
potroſzcze puſzcżać na ocżi y wznak
30:
leżeć, A to rozumiey gdy będą zać=
31:
miony przez wrzod gorączy j ſuchy
32:
Toć theż Plin. Li. xxx. ij. Ku themu
33:
przyſtaie Dijaſcorides y Auicenna
34:
¶ Druga ſprawa y pożytek ſadła
35:
Ribiego: ieſt then/ gdy ktho krwią
36:
pluie/ wezmi ſadła ribieo / roſpuſć
Fv


strona: 45v

O ribach.

kolumna: c
1:
z ocztem dobrim day pić choremu,
2:
á przeſtanie.
3:
¶ Ieſzcże pożywanie Rib ſtarich
4:
miąſſzych/ twardych, ieſth tho, To
5:
przodkiem bacż: iż mięſo każdey ri=
6:
by ieſt na grzbiecie twarde/ więcey
7:
niż na brzuchu/ thakieſz od głowy
8:
więczey niż od ogona/ przetoſz gdy
9:
Riba ieſt naturi miękkiey: iedz iey
10:
mięſo zgrżbieta od głowy pierwſze
11:
zwono, wtore y trzecie/ á z brzucha
12:
nie iedz mięſa, bo ieſt miękkie y wil
13:
gotne/ ono ktore też ieſt od ogona,
14:
to ieſt lepſze dla cżęſtego ruchania.
15:
¶ Riby ktore żiwią trawą/ lep=
16:
ſze ſą niżli ony kthore żywią wodą
17:
męthną/ iako gdzie ſą ſpławy ze
18:
wſi do ſtawu albo do ſadzawek, al
19:
bo w ktorey wodzie ſą ſcirwy.
20:
¶ Riby ktore kamień z ſą/ nie ſą
21:
tako dobre: iako ony kthore trawę
22:
iedzą/ bo kamień ieſt rzecż ſurowa,
23:
dla tego Lipienie y Pſtrągi nie ſą
24:
tak dobre iako płocicza.
25:
¶ Drugie ſą kthore piaſku poży=
26:
żywaią, Iako Kiełbie/ ty ſą lepſze
27:
niż ony czo kamień z ſą.
28:
¶ Zaſię lepſze ſą kthore korzenia
29:
pożiwaią dobrego: niż ktore piaſku
30:
iako Okuń.
31:
¶ A ktore ſamą wodą żywią/ ty
32:
ſą prawie wilgotney y zimney na=
33:
turi/ á to ſą flegmiſtey.
34:
¶ Ieſzcże ſą riby ktore łupem ży=
35:
wy/ á iako łup lepſzy/ tako ona ieſt
36:
lepſza/ bo dobri pokarm/ dobre cia=
kolumna: d
1:
ło cżyni ſwoią ſprawą.
2:
¶ Pożywanie Rib iakie ma być,
3:
Rozlicżne riby/ rozlicżnie gich po=
4:
żywać/ ktore ſą twarde/ ty przypra
5:
wiać z korzeniem, to ieſt z pieprzem
6:
z Imbeirem/ z muſzkatem. Etc. á
7:
gąſzcż z czebule lepſzy niżli z ſzczeo
8:
inego do thych miąſſzych y twar=
9:
dych rib, á zwłaſzcża do rib białych
10:
ieſzcże by był lepſzi cżoſnek na gąſzcż
11:
by głowy nie ociążał á ocżu niewyciſkał.
12:
¶ Ale kto chcze cżoſnku pożywać
13:
Takowem obycżaiem cżoſnek przy
14:
prawuy/ odbierz każdą głowę z na
15:
mnieyſzey ſkorki/ kładz go do wody
16:
wrzączey/ aże gorzkoſć y ſurowoſć
17:
z ſiebie wypuſci. Albo gi wkładz do
18:
wody: przyſtaw że go do ognia aże
19:
wezwre/ toż dopiero z niego gąſzcż
20:
cżyń do rib białych y twardych, ale
21:
dla lepſzey pewnoſci ocżom: prziſyp
22:
kopru y kmninu: gdy ie będzieſz za=
23:
prawował inem korzeniem, Ieſthli
24:
inego korzenia nie maſz iedno Cżo=
25:
ſnek, cżymby ie zaprawił/ przyſyp
26:
kminu y kopru do niego/ á ieſthli y
27:
tego nie maſz, Niechay będzie tro=
28:
cha Cżoſnku y tha niechay dobrze
29:
wre/ bo on zagrzeie iż naturę zim=
30:
ną odeymuie.
31:
¶ Drugie/ kthore ſą riby wilgo=
32:
tney y miękkiey naturi, iako ſą Kle
33:
ſzcże/ Czerty/ vkleie/ y inſze takowe
34:
Ty lepiey piecz/ ſmażyć w oliwie,
35:
w oleiu/ albo też y w maſle/ może

strona: 46

Rozmagitych.Liſt. 46.

kolumna: a
1:
ie pierwey poſypować mąką pſzen=
2:
ną/ potym ie kłaſć w takową tłuſtoſć.
3:
¶ Możeſz theż przyprawić ſobie
4:
ſmaki kthore pobudzaią chęć y za=
5:
grzewaią ſą ty/ iako ieſt ſzał=
6:
ſza/ ktorą thako przypraw. Wezmi
7:
ſzcżawiu zpołgarzſci albo iako wie
8:
le chczeſz/ piołynu z pięć rożdżek/
9:
pieprzu czo rozumieſz/ kopru wło=
10:
ſkiego/ albo y polſkiego/ albo y tro
11:
chę kminu/ zwierć to weſpołek/ ro=
12:
ſpuſć oczthem dobrim. Iedz riby z
kolumna: b
1:
tą ſzałſzą. A to gdy ie będzieſz wa=
2:
rzył w roſole.
3:
¶ Drugi też może być ſmak vcży
4:
niony z tego cżoſnku. Tako gi ode=
5:
brawſzy y odwarzywſzy dobrze, day
6:
do niego kminu/ anyżu/ kopru/ ſza
7:
franu/ zwierciawſzy: roſpuſć ocz=
8:
tem/ á chczeſzli teo przywarzyć: mo
9:
żeſz/ á pothym możeſz ony riby po=
10:
lać tym/ albo oſobno na przyſtaw
11:
kę nalać/ bo Cżoſnek zagrzewa y
12:
trawi czo ieſt ſtrawnego w cżło
13:
wiecżym żołądku.
14:
Dokończenie o Ribach.

strona: 46v

1:
O kamieniach drogich
2:
Na wiele rzeczy potrzebnych.
3:
Naprzod Adamas.
kolumna: c
1:
Adamas. grafika
2:
Capitulum. 1. grafika
3:
A
A
Damas: Tego kamie=
4:
nia więtſza ieſth mocz
5:
we złocie y we ſrzebrze
6:
y w ſtali. A gdy będzie
7:
przywiązan v lewey myſzki, nieprzi
8:
iaciele zwiciężyć cżyni/ beſtie nie=
9:
zwiciążone: vpokarza/ przeciw La
10:
tawczom/ y inſzem widzeniom: po
11:
maga/ w rzecżach pocżynaiączych
12:
ſprawiaiączego mocznego: iż małeo
13:
cżyni/ boiazni prożne odpądza,
14:
Swari y zwady zwiciężyć cżyni,
15:
mieſi. cżnikom y też opętanym lu=
kolumna: d
1:
dziom ieſt pożytecżny, Ten kamień
2:
niektorzy zową Magneſem/ iż nie
3:
ktorzy powiedaią iżeby żelazo cią=
4:
gnął k ſobie, Ten kamień gdy bę=
5:
dzie ku inſzem kamieniom przyło=
6:
żon/ tedy będzie kożdy złaman/ á
7:
ma drugą właſnoſć: iże go żadna
8:
rzecż nie złamie: iedno ołow.
9:
¶ Adamas cżyni cżłowieka moc B
10:
nego przeciw nieprzijacielom/ ſny
11:
prożne odpądza/ trucinę oddala,
12:
bowiem powiedaią, iż ſie poci ieſtli
13:
będzie iad bliſko położon/ á wſzak=
14:
że ktoby tan kamień pił/ tedy iemu
15:
trucina będzie ſmiertelna.
16:
Agatas. grafika
17:
Capitulum. 2.
18:
T
Ego kamienia ieſt ro= A
19:
dzaiow wiele/ á wſzak=
20:
że ieſt ſlawnieyſzych. 7.
21:
Diaſcorides powiada
22:
iż Agatek pomaga gdy kogo niedz
23:
wiadek vkąſi: przywiązany/ albo z
24:
wodą pomazać/ zarazem boleſć v
25:
ſmierza, A gdy then kamień zetrze
26:
w proch á poſypie na ranę, albo gi

strona: 47

O kamieniach drogich.Liſt 47.

kolumna: a
grafika
1:
dać z winem wypić: kogo Iaſzcżor
2:
ka v ije/ tedy vzdrowi. A kto gi bę=
3:
dzie przy ſobie noſił/ thedy go cży=
4:
ni wymownem/ mądrem/ przijem
5:
nego y wdzięcżnego. Moczy thych
6:
kamieni/ według ich rozmagitych
7:
rodzaiow albo oſob: odmieniaią
8:
ſie, A wſzakże wſzitczy miedzy ſobą
9:
zgadzaią ſie na tho: iże kożdy cżyni
10:
ludzi ſmutne.
11:
B ¶ Indijſki Agatek/ rzecży iado=
12:
wite odpądza, Kto nań będzie pa=
13:
trzył/ tedy widzenie wſpomaga, A
14:
gdy gi kto w vſciech trzyma/ pra=
15:
gnienie vſmierza, walcżączemu da
16:
wa zwicięſtwo/ pragnienie y truci=
17:
ny gaſi.
18:
Alabandina. grafika
19:
Capitulum. 3.
kolumna: b
grafika
1:
T
Ego kamienia mocz A
2:
ieſth: iże ciecżenie krwie
3:
pobudza y pomnaża, á
4:
kto gi będzie pić/ wſzyt
5:
kę mocz iadu gaſi y wypądza.
6:
Alabaſter. grafika
7:
Capitulum. 4. grafika

strona: 47v

O kamieniach.

kolumna: c
1:
A
K
Amień ieſth z rodzaiu
2:
marmurow/ na ſloyki
3:
maſci chować: ieſt cży
4:
ſty, Ten kamień kthori
5:
bywa w Capadocij nalezion niebia
6:
ły/ ieſt nagorſzy, Nalepſzy ieſt ktori
7:
ma barwę miodową: kthorego nie
8:
barzo przezrzeć, ten kamień odmięk
9:
cża żywot/ y też twardoſci y bole=
10:
ſci żołądkowe plaſthr vdziaławſzy
11:
odmiękcża, Kto gi przy ſobie noſi,
12:
w ſwogich rzecżach zwiciążczą zoſtanie.
13:
Alectorius. Kapłoni. grafika
14:
Capitulum. 5. grafika
15:
A
I
Eſth rzecżony kamień
16:
kokoſzy/ albo kurowy,
17:
dla mieſtca gdzieſie ro
18:
dzi/ abowiem w żołąd
19:
koch Kapłoniech nalezion bywa.
kolumna: d
1:
Gdy kogut po trzech leciech bywa
2:
okapłoniony/ albo oprawiony/ á
3:
po okapłonieniu gdiby przez ſiedḿ
4:
lat był żyw: bo przed thym nie ma
5:
być wyięt, abowiem im ſtarſzi: tym
6:
lepſzy. A kiedy ten kamień w Kapło
7:
nie vroſcie iako ma być/ thedy iuż
8:
nicz nie pije. Wſzakże żaden nie ieſt
9:
nalezion więtſzy, iedno iako wielkie
10:
go bobu ziarno. A
11:
¶ Mocz teokomienia ieſt: iże kto A
12:
gi będzie noſić przy ſobie/ cżyni go
13:
być niezwiciążoneo. A gdy będzie
14:
w vſciech thrzymany/ pragnienie
15:
oddala, A przetho zapaſnikom po=
16:
maga. Zonę mężowi cżyni przy=
17:
iemną/ czci dawa/ á nabythe czci
18:
zachowawa/ vrzecżone rozwięzuie
19:
Opuſzcżonego ſthadłem: wdzięcż=
20:
nym y przijemnym cżyni, Krole=
21:
ſtwo ſtraczane y inſze poſtronne na
22:
być dawa.
23:
¶ Ten kamień ieſt pożitecżen tim B
24:
ktorzy ſą przyrodzenia zimnego/ y
25:
tym ktorzy rzecży ſwogich zniewia
26:
ſtą ſprawiać nie mogą.
27:
Ametiſt. grafika
28:
Capitulum. 6.

strona: 48

Drogich.Liſt. 48.

kolumna: a
grafika
1:
K
Amienia tego ieſt ro=
2:
dzaiow pięć/ á z nich
3:
nalepſzy ieſth kthori ſie
4:
w Indij rodzi/ maiąc
5:
barwę cżyrwoną/ zmieſzaną z ro=
6:
żaną y z Fijołkową barwą.
7:
A ¶ Mocz tych kamieniow ieſt od=
8:
pądzaiąc pijańſtwo, abowiem gdy
9:
będą na pępek przywiązany/ tedy
10:
powciągaią pari z wina/ á tak ro=
11:
zwięzuią z pijańſtwa. Myſli złych/
12:
powciągaią/ dobri rozum cżynią,
13:
w ſprawowaniu rzecży cżuynego y
14:
bacżnego ſprawia/ á niepłodnego
15:
cżynią być płodnem: gdy będzie o=
16:
nę rzecż pił w ktoreyby takowe ka=
17:
mienie były omyte, Trucinę gaſzą,
18:
ludzi riczerzkich ſtrzegą/ y nieprzy=
19:
iaciele gich dawaią gim zwiciężyć,
20:
Ku łowieniu zwierząt dzikich j pta
21:
kow: dobrze ſprawia.
22:
Aquille lapis.grafika
kolumna: b
1:
Capitulum. 7. grafika
2:
O
Rłowy kamień. Ten ka A
3:
mień podobny ieſt Kaſz
4:
ſtanie/ á kiedy nim za=
5:
chwieie/ tedy w nim ka
6:
mień drugi w poſrzodku kołacze, á
7:
ten kamień rzecżon ieſt orłowy/ bo
8:
gdy orlicza chcze iaycza znieſć: ten
9:
Kamień ſamiecz przynoſi z Indi=
10:
iey á podkłada gi pod orliczę/ tedy
11:
orlicza lekko znieſie iaycza j boleſci
12:
nie barzo cżuie. Then kamień theż
13:
ſprawuie niewiaſtam y wſzytkiem
14:
inſzem zwierzętom: gdy będzie pod
15:
nie podłożon/ ten kamień gdy bę=
16:
dzie zawieſzon na lewem ramienia
17:
v niewiaſty/ tedy broni porzucenia
18:
dziecięcia/ á cżaſu porodzenia: gdy
19:
gi do vda przywiąże/ tedy nie prze=
20:
ſpiecżnoſci oddala/ A porodzenie
21:
dziecięcia richleyſze będzie.
22:
¶ Ludziom ktorzi cierpią niemoc

strona: 48v

O kamieniach.

kolumna: c
1:
C ¶ Swięthego walantego pomaga,
2:
zwierzęta iadowite odpądza, á prze
3:
to Orłowie then kamień kładą do
4:
gniazda: aby iayca y dzieci od zwie
5:
rząt iadowitych były zachowany,
6:
D ¶ A kto gi przy ſobie noſi/ thedy
7:
gi cżyni ludziom przijemnym/ trze
8:
zwem/ y też bogatym/ y od przeci=
9:
wnych rzecży ſtrzeże.
10:
E ¶ A czo dziwniey ieſt, iako powie
11:
daią Caldeij: iż kiedy komu iad bę=
12:
dzie z iaką karmią przyprawion/ á
13:
gdy then kamień będzie włożon w
14:
on pokarm/ takiego pokarmu cżło
15:
wiek połknąć niebędzie mogł, á kie
16:
dy wyjmie z pokarmu on kamień,
17:
tedy gi będzie mogł połknąć.
18:
F ¶ A tak orłowie teo kamienia ſzu
19:
kaią á kładą w ſwoie gniazda/ y
20:
żorawie miedzy ſwoie iaycza.
21:
G ¶ Niektorzy też powiedaią: iż thy
22:
kamienie bronią aby ſie iaycza bar
23:
zo nie zagrzały w gniazdzie Orłowym.
24:
Auricalcum. Moſiądz grafika
25:
Capitulum. 8.
26:
A
M
Oſiądz ieſt rzecżon od
27:
tego: iże ma ſwiatłoſć
28:
złotą y twardoſć mie=
29:
dzi/ bowiem Moſiądz
30:
bywa z miedzi/ y z ognia ſiłnego, y
31:
innemi przyprawami bywa ku zło
kolumna: d
grafika
1:
tey barwie przywiedzion.
2:
¶ Z kxiąg przyrodzonych: z mie= B
3:
dzi bywa Moſiądz, thak rzecżony,
4:
Abowiem złothą barwę ma: albo
5:
iż z niego będzie złoto. Then Mo=
6:
ſiądz cżęſto kroć z piſma zową gi
7:
Kontrifałem/ á to dla barwy po=
8:
dobney Kontrifałowi. Z nauki al=
9:
chimiczkiey: Miedz bywa przemie=
10:
niona w moſiądz/ czo bywa przez
11:
poſrzodek Tucijey, bowiem iey dim
12:
bieli/ á ma przyrodzenie ducha/ á
13:
natychmiaſt gdy proch Tucijey by
14:
wa porzucon na roztopioną miedz
15:
albo gdy będzie zmieſzana zblacha
16:
mi miedzianemi: w onym rozpuſz=
17:
cżeniu miedzy tuciją bywa roſpa=
18:
lona/ á ſzuka iako duch kędyby wy
19:
ſzła/ á tak vkazuie ſie iż iey vciecze
20:
nie bywa przez miedz rozpuſzcżoną
21:
á tak wyſuſza ią/ bowiem iey dym
22:
ieſt miernie biały/ á białoſć zmie=
23:
ſzana z cżyrwonoſcią: powciąga
24:
cżyrwonoſci/ á będzie żołte.

strona: 49

DrogichLiſt. 49.

kolumna: a
1:
Balagius. grafika
2:
Capitulum. 9. grafika
3:
A
T
Ego kamienia rozma
4:
gite ſą moczy/ ktho gi
5:
przy ſobie noſi/ tedy gi
6:
cżyni weſołem, W ſta
7:
dle miłoſć zachowawa/ albo roz=
8:
mnaża.
9:
B ¶ Gdy będzie na ſzygi zawieſzon:
10:
ſny prożne odgania/ niemoczy kto
11:
re bywaią wgardle y wcżeluſciach
12:
y inſze wſzytki ktore pochodzą z wil
13:
koſci od głowy: lecży/ od nich za=
14:
chowawa.
15:
C ¶ Wziąwſzy gi, á ſrebra pod tąż
16:
waga/ zmieſzawſzy poſpołu: thedy
17:
trąd vlecży.
18:
D ¶ Woda w ktorey będzie ten ka=
19:
mień/ ieſt na ocży dobra/ á kto ią
20:
pije/ thedy pomaga komu tchnąć
21:
cięſzko/ y niemoczy wątrobne lecży
kolumna: b
1:
¶ Niewiaſtam brzemiennem aby E
2:
nie porzuciły dzieci/ albo iżby nieia
3:
kiey ſzkody nie cierpiały: pomaga.
4:
Bezaar. Sirotka. grafika
5:
Capitulum. 10.grafika
6:
B
Ezaar: ten to kamień A
7:
wſzytczy powiedaią: iż
8:
ma pierwſze mieſthcze
9:
miedzy inſzemi wſzyt=
10:
kiemi lekarzſtwy: ktore ſą naprze=
11:
ciw iadom albo trucinam, bowiem
12:
kto go wypije iednę dragmę/ thedy
13:
gaſi kożdy iad/ y wybawia cżło=
14:
wieka, A dla tego iże ieſt namocz=
15:
nieyſzy ten kamień naprzeciw wſzit
16:
kiem trucinam. Wſzelka rzecż taka
17:
ktora wybawia od iakieykolwie nie
18:
moczy, bywa rzecżona Bezaar teo
19:
kamienia przezwiſkiem.
G


strona: 49v

O kamieniach.

kolumna: c
1:
B ¶ Seripion. Kamień bezaar po=
2:
maga naprzeciw trucinam, á kiedy
3:
by kto wypił go tak wiele iako za=
4:
ważą dwanaſcie ziarn ięcżmien=
5:
nych/ albo kiedy nim pomaże ranę
6:
kiedy kogo vkąſi czo iadowithego,
7:
thedy wybawia przyrodzenie ode=
8:
ſmierci/ á wypądza iad przez poth,
9:
á dla tego też pomaga cżłowieko=
10:
wi powietrzem morowem zarażo=
11:
nemu, á gdi bywa w pierſcień wpra
12:
wiony/ thedy w kimby iad był/ ma
13:
gi w vſta włożyć á z ſać z niego/ te
14:
dy pomaga.
15:
Borax. grafika
16:
Capitulum. 11.grafika
17:
A
M
A mocz then Kamień
18:
dziwną naprzeciw ia=
19:
dom/ bowiem gdy kto
20:
ieſt ſtrut á ten kamień
kolumna: d
1:
połknie/ ktori połkniony kraſi ieli=
2:
ta/ iakoſć iadu onego ktora ſie w ie
3:
lita wpogiła: wygaſza/ á pothym
4:
przez ſpodek wynidzie á zaſię ſcho=
5:
wan będzie. A gdy czo iadowitego
6:
vkąſi/ tedy pomaga, Ograſzki le=
7:
cży/ zły żołądek y nerki naprawia,
8:
ieſtli kto będzie onę rzecż pić w kto
9:
rey ten kamień bywa omyt.
10:
Carbunculus. grafika
11:
Capitulum. 12. grafika
12:
A
Rnoldus. Carbuncu= A
13:
lus ieſth kamień drogi
14:
barzo cżyrwony, W
15:
ciemnoſciach ſwieci: ia
16:
koby ogniſty wągl. Barwą y mo
17:
czami zwiciąża albo przechodzi in
18:
ſze wſzitki kamienie ſwieczącze albo
19:
pałaiącze/ abowiem then ſam ka=

strona: 50

Drogich.Liſt. 50.

kolumna: a
1:
mień ma wſzytki moczy/ ktore ma=
2:
ią inſze drogie/ perły albo kamienie
3:
á ſą krom tego iego dwanaſcie ro=
4:
dzaiow/ ale nie thakiey ſą moczy
5:
wielkiey.
6:
B ¶ Iſidorus. Carbancula rodza=
7:
iow ieſt dwanaſcie, ale z tych rodza
8:
iow nalepſze ſą ſwiathłe, iakoby o=
9:
gień z ſiebie wypuſzczaiącze/ á po=
10:
wiada Arnol. iż Carbunculus ieſt
11:
piecżęcią inſzych kamieniow/ abo=
12:
wiem może ſwoią figurą albo wy=
13:
obrażeniem wybić na inſzym każ=
14:
dem kamieniu/ ale nie inſzy kamień
15:
na nim.
16:
C ¶ Moczy tego kamienia ſą/ po=
17:
wietrze iadowite y morowe odpą=
18:
dzać/ zbytkow albo cieleſnych żądz
19:
powciągać/ ciału zdrowie ſprawo=
20:
wać y zachowawa aby w niemocy
21:
nie wpadało/ złe myſli oddala/ y
22:
theż przijacielſthwo miedzy ludzmi
23:
cżyni, á wſzelkie ſzcżęſcie rozmnaża
24:
Celidonius. grafika
25:
Capitulum. 13.
26:
A
T
En kamień ieſth nale=
27:
zion w żywocie mło=
28:
dych Iaſkołcżąt, ktore
29:
go kamienia ſą dwoia
30:
kie oſoby/ cżyrwony y drugi cżar=
31:
ny. Cżyrwony kto gi przy ſobie bę=
kolumna: b
grafika
1:
dzie w cżyſtey chuſtcze lnianey przy
2:
ſobie noſił/ ſzalonym y mieſięcżni=
3:
kom ieſt pożythecżen/ y niemoczy
4:
długie wykorzenia.
5:
¶ A ktorzy gi przy ſobie noſzą, cżi B
6:
ni ie wymownemi y wdzięcżnemi,
7:
zmieſzany z wodą/ obycżaiem iako
8:
przyprawiaią lekarzſtwa na ocży,
9:
niemoczy ocżne vzdrawia/ zaſię ka
10:
mień Iaſkołcży kthori ieſt cżarny,
11:
rzecży pocżęte ku dobremu kończo=
12:
wi przywodzi/ gniewy vſmierza/
13:
noſzączego wdzięcżnego y przijem
14:
nego cżyni. Pańſkie gniewy vſmie
15:
rza. A gdy gi na ſzigi powieſi wżoł
16:
tem ſuknie/ febri vſmierza y wſzyt
17:
ki wilkoſci ſzkodliwe powciąga j na
18:
prawia.
19:
¶ A ieſt doſwiadcżono: iż gdy bę= C
20:
dzie na ſzigi powieſzon, pomaga na
21:
przeciw niemoczy ſwiętego walan
22:
tego/ y naprzecim żołtey niemoczy
23:
Niektorzy powiadaią iż maią być
24:
zawinione w ſkorę cielęczą/ albo w
G ij


strona: 50v

O kamieniach.

kolumna: c
1:
ielenią: nie porodzonego, ale wypro
2:
tego/ á prziwięzać ie ku lewemu ra
3:
mieniu.
4:
¶ Ty kamienie maią być wymo
5:
wany kiedy dzieci Iaſkołcże małe
6:
ſthoią na gniazdzie albo w gniaz=
7:
dzie: mieſiącza Sirpna: iżeby były
8:
doſkonalſze/ á dzieci ony nie maią
9:
ſie dotykać ziemie: ani gich oyczo=
10:
wie ani matki przytym niechay nie
11:
będą/ bo więtſzey moczy będą.
12:
Celonites. grafika
13:
Capitulum. 14. grafika
14:
A
C
Elonites/ albo Celon
15:
tos. Niekthorzy powie=
16:
daią iż iego troiaki ro
17:
dzay ieſt, ten bywa wy
18:
ięth z wielkiego żołwiu/ ma barwę
19:
iakoby perła na ſobie maiąca ſzcżerupę.
kolumna: d
1:
¶ Celonites/ ieſt Indijſkiego żoł B
2:
wiu oko, Cżarnokxiężniczy kładą
3:
gi pod ięzyk/ á thak rzecży przyſzłe
4:
ludziem przepowiedaią/ á tę mocz
5:
ma ten kamień: Ieſtli kto vſta wy=
6:
mywſzy będzie gi noſił w vſciech: iż
7:
może przyſzłe rzecży przepowiadać
8:
pewnych cżaſow/ to ieſt od ſlończa
9:
wſchodu ażdo ſzoſtej godziny przed
10:
pełnią poki mieſiącz roſcie.
11:
Alegdy mieſiącz ieſt nowy/ thedy
12:
powiedaią iż ten kamień przez wſzy
13:
tek dzień tę mocz ma, á po piętna=
14:
ſcie dni mieſiącza/ tedy iaczy prze=
15:
dedniem: ma tę wocz, á ten kamień
16:
nie zgore anie ſie ognia bogi.
17:
Criſolectrus. grafika
18:
Capitulum. 15. grafika

strona: 51

Drogich.Liſt. 51.

kolumna: a
1:
A
C
Riſolectrus ieſt kamień
2:
na kſtałt złota/ ten ka=
3:
mień gdy gi kto powie
4:
ſi na ſzygi/ tedy poma=
5:
ga naprzeciw ograſzkam/ á gdy gi
6:
z miodkiem rożanym zetrze/ dobri
7:
ieſt na niemoczy kthore bywaią w
8:
vſzu, A ieſthli z Małmaziją będzie
9:
zmieſzan/ tedy na ocży dobri ieſt/ y
10:
żołądkowi pomaga, albo choć ſam
11:
proch z nieo będzie wypić, albo zma
12:
ſtikiem. Ten kamień poranu bywa
13:
czudnieyſzy/ á ogień barzo ku ſobie
14:
ciągnie/ á barzo prędko od ognia
15:
zgore.
16:
Criſolitus. grafika
17:
Capitulum 16. grafika
18:
A
K
Amienia teo ieſt ieden
19:
rodzay przezrziſty, zło
20:
they barwy maiącz w
21:
ſobie nieiakie palaiące
kolumna: b
1:
iſkri, Drugi rodzay ieſt iego barwy
2:
woſkowey/ á ieſth zielony iakoby
3:
morzka woda ku więthſzey zielono=
4:
ſci ſie maiącza, A gdy gi na ſloń=
5:
czu położy/ thedy złothą gwiazdę
6:
przez ſię vkazuie/ á bywa nalezion
7:
w Murzyńſkiey ziemi.
8:
¶ Kiedy bywa w złoto w prawio B
9:
ny/ tedy przeciwi ſie ſtrachom nocz
10:
nem/ dawa mądroſć y cżeſć/ ſzaleń=
11:
ſtwo odpądza.
12:
¶ A gdy gi ſtarłſzy będzie pić C
13:
pomaga na dychawiczę.
14:
Criſtallus.grafika
15:
Capitulum. 17. grafika
16:
K
Rzyſzthał kiedy będzie A
17:
przeciw ſlończu poło=
18:
żon/ thedy ogień z ſie=
19:
bie wypuſzcża y zapa=
20:
la rzecż kthora może być ſpalona,
G iij


strona: 51v

O kamieniach.

kolumna: c
1:
Ale kiedy będzie pierwey Krzyſztał
2:
zagrzany/ żadnym obycżaiem nie
3:
zapali.
4:
B ¶ To w rzecżach przyrodzonych
5:
miſtrzowie rozumu przyrodzonego
6:
piſzą. Krzyſztał gdy będzie powie=
7:
ſzon na ſzygi idącz ſpać/ thedy złe
8:
ſny precż odpądza/ vrzecżone roz=
9:
więzuie.
10:
C ¶ A gdy gi ktho w vſciech będzie
11:
mieć/ pragnienie vſmierza/ á zmie
12:
ſzawſzy gi z miodem/ pierſi niewie=
13:
ſcie mlekiem napełnia.
14:
D ¶ Wſzakże Krzyſztał lepſzy ieſth
15:
na nacżynie ku piciu: niżli na inſze
16:
rzecży.
17:
Cinnabar. grafika
18:
Capitulum. 18. grafika
kolumna: d
1:
C
Inobr bywa vdziała= A
2:
ny z ſiarki y z żywego
3:
ſrebra á ieſth cżyrwo=
4:
ny, Mocz iego podob
5:
na ieſt moczy Ematiſta kamienia
6:
potem barzo ſciąga. á dla teo krwie
7:
powciąga, na ſparzelinę j na kroſti
8:
ieſt dobri/ w plaſtri bywa mieſzan/
9:
y też na ocży wlekwrzſtwa pożitecż
10:
nie bywa w mieſzan.
11:
Corallus. grafika
12:
Capitulum. 19. grafika
13:
K
Oralow dwoiaki ieſth A
14:
rodzay, cżirwony y bia
15:
ły. Auicenna położył
16:
iego rodzay trzeci cża

strona: 52

Drogich.Liſt. 52.

kolumna: a
1:
ny, Cżywone w ktorich dziurek nie
2:
maſz: nalepſze ſą.
3:
¶ Moczy tych kamieni ſą: iż bar
4:
zo kkrwie powciągaią kto gi przy
5:
ſobie będzie noſił, albo gdziekolwie
6:
będzie/ w domu albo w łodzi/ tedy
7:
wſzelkie przenagabania dijabelſkie,
8:
albo widzenia/ albo ſny ſtraſzliwe
9:
odpądza, Grzmienie, albo pioruny
10:
wiatri/ y inſze nawałnoſci oddala,
11:
y broni od okrutnych zwierząt/ na
12:
przeciw kordijacze/ y inſzym niemo
13:
czam żołądkowym: pomaga. Po=
14:
wieſzony na żołądku/ albo gi wy=
15:
pić/ mdłemu żołądkowi ieſt pomo=
16:
czen. Wrzodom kthore bywaią na
17:
ſlezionie/ albo w ieliciech: pomaga
18:
Dziąſla nie zdrowe vlecża/ rany
19:
zgniłe wyciera/ y ſzkodliwego lekar
20:
ſtwa powciąga. A kiedy kto ma ka
21:
mień/ tedy proch z niego ma z wi=
22:
nem pić. Gdy będzie ſtarty y poſy=
23:
pani/ albo theż zawieſzony miedzy
24:
ſadem, albo na roli miedzy zbożem
25:
cżyni ie płodnemi/ dżdże y grady
26:
ſzkodliwe od nich odrwacża. A iżby
27:
dzieci nie miewały niemoczy ſwię=
28:
tego Walantego/ tedy iako richło
29:
z żywotha wynidą/ pierwey niżli
30:
cżego vſty ſwemi vkuſzą/ tedy ko=
31:
rala cżyrwonego wziąwſzi tak wie
32:
le iako zaważą dzieſięć ziarn ięcż=
33:
miennych/ y zetrzeć gi czo nalepiej
34:
á włożyć gi w vſta dziecięciu á nie
35:
chay gi połknie/ abowiem ieſt k te=
36:
mu barzo dziwno pomoczen.
kolumna: b
1:
Cuprum. Miedz. grafika
2:
Capitulum. 20. grafika
3:
M
Iedz v ludzi ſtarich by A
4:
ła pierwey wynalezio=
5:
na ku pothrzebie: niżli
6:
żelazo/ abowiem pier=
7:
wey miedzią ziemię rito, Y rzecży
8:
albo nacżinie ku wálcze ſprawowa
9:
no/ á tak Miedz była nadroſſza, áá
10:
złoto j ſrebro dla niepożitku zamia
11:
tano, Ale teraz obycżaiem przeciw
12:
nym leży miedz, á złoto w wielkiey
13:
czci y w wadze.
14:
Cinis. Popioł. grafika
15:
Capitulum. 21.
G iiij


strona: 52v

O kamienioch.

kolumna: c
grafika
1:
A
P
Opioł iże ma w ſobie
2:
barzo drobne cżęſci: lek
3:
kiem wiathrem bywa
4:
rozwienion/ á wſzakże
5:
ieſt na wiele rzecży pożytecżen. Na
6:
pierwey ogień popiołem bywa rzą
7:
dzon y zachowawan. Popiołem
8:
ſkori od wełny bywaią wyprawio=
9:
ny, y nieiako odnowiony.
10:
B ¶ Popioł bywa kładzion w mia
11:
ſto hałunu ku farbowaniu ſukna.
12:
C ¶ Kiedy koſcioł poſwiączaią/ te=
13:
dy na popiele obieczadło napiſuią
14:
wſtępną ſrzodę nagłowy bywa ſy
15:
pan/ na pamiątkę naſzey ſmiertel=
16:
noſci.
17:
D ¶ Z wody y z Popiołu bywa v=
18:
działan ług ktorim głowy myią.
19:
E ¶ Popioł gdy będzie na pijawkę
20:
poſypan/ tedy krew ktorą piła za=
21:
ſię zwroci. Na lekarzſtwa tak po
22:
pioł y też ług bywa pożytecżen.
23:
Aucenna powiada: iż popioł wſzel
24:
ki ma mocz wycierać y wyſuſzać, á
kolumna: d
1:
wſzakże rozmagithy ieſt/ á gdy bę=
2:
dzie omyty/ tedy nie thak ma mocz
3:
ku wycieraniu, ale przez ſwoie omy
4:
cie: nabywa ſobie iż ſpaia y wyſu=
5:
ſza przez kąſania.
6:
¶ Woda zpopiołu bywa kłodzio F
7:
na w lekarzſtwa gnoiącze/ á z nich
8:
ieſt namocznieyſza woda z drzewa
9:
Figowego/ y zzioł kthore w ſobie
10:
maią mleko/ iako ieſt Romanowo
11:
ziele/ albo ſoſnka/ y inſze thakowe.
12:
Abowiem barziey ociera y wyſuſza
13:
popioł z drzew ſciągaiączych/ iako
14:
ſą drwa dębowe: powciąga krwie.
15:
¶ Diaſcorides. Lug. z popiołu dę= G
16:
bowego/ ieſt barzo dobri na lekarz=
17:
ſtwa ludziom y bydłu ktorem płu=
18:
cze ſą obciążone/ albo ktorzy w ſo
19:
bie maią trucinę/ abowiem kto ta
20:
kowy będzie gi pił/ thedy nathych=
21:
miaſt bywa zdrow. Ieſt theż poży=
22:
tecżny na wilgotne rany y na fiſtu
23:
ły/ y na rany kthore ſą thrudne ku
24:
zlecżeniu y na ſtrupy dawne ſmier
25:
dzącze/ á przeto vſtawicżnie maią
26:
być omywane á ſluſznem lekarz=
27:
ſtwem lecżone/ abowiem mocz łu=
28:
gowa ran nie vzdrawia/ ale k te=
29:
mu ie ſprawuie iżby były vzdrowione.
30:
Ematites. grafika
31:
Capitulum. 22

strona: 53

Drogich.Liſt. 53.

kolumna: a
1:
A
T
En kamień ieſt rzecżon
2:
greczkiem ięzykiem E=
3:
matites, iakoby kamień
4:
krwie powciągaiączy,
5:
Abowiem ma mocz krew vſtano=
6:
wiać/ ten kamień ma żelazną bar=
7:
wę zmieſzana z żyłami cżyrwone=
8:
mi/ á gdy ten kamień będzie wło=
9:
żon we wrzączą wodę/ tedy ſie ſta
10:
wa letnia/ á kto gi będzie noſił, nie
11:
będzie ſie mu thrzeba bać ſlonecż=
12:
ney gorączoſci/ á kiedy będzie na
13:
ſlońcże wyłożon/ tedy wypuſzcża z
14:
ſiebie iſkri/ owocze od chrobakow/
15:
y od gradu zachowawa/ á gdy bę
16:
dzie z wodą zmieſzany/ tedy vzdra
17:
wia ony ktorzy krwią pluią, też po
18:
maga na biegunkę. Proch z niego
19:
dziwe mięſo ktore bywa w ranach
20:
wyiada, A zmieſzany z winem/ ra=
21:
ny zaſtarzałe vzdrawia. A tho gi
22:
pić będzie/ tedy kamień ktori bywa
23:
w miechierzu: łamie.
24:
B ¶ Then kamień ieſth ſtworzon ku
kolumna: d
1:
ſlużbie cżłowiecżey/ á ieo mocz ieſt
2:
ſciągaiącza/ czo ieſt rzecż doſwiadcżona.
3:
Ferrum. Zelazo. grafika
4:
Capitulum. 23. grafika
5:
Z
Elazo ieſth przyrodze= A
6:
nia zimnego, Natura
7:
iego twarda gęſtha/ y
8:
wſzelką rzecż przecina=
9:
iącze/ wſzytki rzecży moczą ſwoią
10:
zwiciąża/ y ſamo od ſiebie bywa
11:
ſtrawiono. Nad inſze wſzytki kruſz=
12:
cze Zelazo narichley ſię zepſuie/ y
13:
rzecż inſzą ktora znim bywa weſpo
14:
łek zaraża j kąſa, nie głoſno grżmi
Gv


strona: 53v

O kamieniach.

kolumna: c
1:
od ognia mięknieie iże ie może ko=
2:
wać. Zniego bywa zbroia y rozma
3:
gite nacżynie ku rąbaniu.
4:
Gagatek. grafika
5:
Capitulum. 24. grafika
6:
A
G
Agathek ieſth kamień
7:
cżarny y ſwiatły, á kie
8:
dy będzie zapalon/ po
9:
maga naprzeciw nie=
10:
moczi ſwiętego Walantego. Dija
11:
bły odpądza: albo ieſtliby przez v=
12:
ſta cżłowiecże mowili/ thedy dym
13:
Gagatkowy nie da gim mowić,
14:
Zołądek wſpomaga gdi pokarmu
15:
przijąć nie chcze.
16:
B ¶ Woda wktoreyby trzy dni mo
17:
knął, cżini lekkie porodzenie. A ieſtli
18:
by onę wodę piła dziewka/ tedy by
19:
wa poznana ieſtli prawa dziewicza
kolumna: d
1:
albo nie/ abowiem ieſtli dziewicza
2:
tedy nie będzie poruſzona/ á ieſthli
3:
nie prawa/ tedy zarazem vrinę wypuſci.
4:
¶ Ten kamień dijabelſtwu y cża= G
5:
rom ſie przeciwi/ węże odgania/ á
6:
przeto y Orzeł ten kamień kładzie
7:
w gniazdo ſwoie dla wężow/ wſza
8:
koſz Sorgius powiada iż to cżyni
9:
orzeł aby ciepło vſmierzał.
10:
Granatus.
11:
Capitulum. 25. grafika
12:
C
Onſtantinus y Woy A
13:
ciech/ Powiadaią iże
14:
Granatus ſercze vwe
15:
ſela y ſmuthek oddala,
16:
Then kamień podług wiele docto=
17:
row: bywa znalezion w Murzyń
18:
ſkiey ziemi, y niekiedy w Tyru przy
19:
piaſkoch morzkich.

strona: 54

Drogich.Liſt. 54.

kolumna: a
1:
B ¶ Woyciech powiada: iże niekto=
2:
rzy powiadaią: gdi kto ten kamień
3:
w vſciech będzie noſił, cżyni dobrze
4:
ſędzić co cżłowiek ma na myſli, też
5:
powiedaią: iż kto gi przy ſobie noſi
6:
cżyni gi ludziom przijemnego.
7:
Gelacies.grafika
8:
Capitulum. 26. grafika
9:
A ARnoldꝰ. Gelacies, ten
10:
kamień ieſt zawżdy zi=
11:
mny á nigdy ſie nie za
12:
grzeie od ognia/ albo
13:
z trudnoſcią bywa rozpalon dla ie
14:
go gęſtoſci kthora broni aby ogień
15:
nie przeſzedł/ á ieſth iakoby żołądz
16:
Twardy iako Adamas, á dla ſwey
17:
zimnoſci żądzey cieleſney powcią=
18:
ga, Gniew vſmierza/ y dawa po=
19:
mocz naprzeciw wſzytkiem niemo=
kolumna: b
1:
czam cżłowiecżego ciała: kthore z
2:
ciepłey przycżyny pochodzą.
3:
Iacinctus. grafika
4:
Capitulum. 27. grafika
5:
I
Acinctow ſą thrzy oſo= A
6:
by/ ktore maią iednakie
7:
moczy. Ty kamienie ży
8:
ły ciała cżłowiecżego á
9:
zwłaſzcża ſercze poſila=
10:
ią/ ſmutek y prożne my
11:
ſli podezrzane odpądzaią/ rozum
12:
y cżeſć mnożą, od piorunu y od nie
13:
przijacioł bronią. Ludziem podroż=
14:
nem przeſpiecżnoſć cżynią, thak iże
15:
też powietrze morowe rozmagitich
16:
kroleſtw nie mogą gim nicz zaſzko
17:
dzić/ y cżynią ie być godnemi czci
18:
prziymować/ y od niemoczy kthore
19:
z powiethrza przychodzą na ludzi:

strona: 54v

O kamienioch.

kolumna: c
1:
cżynią ie być przeſpiecżnemi, Wſza
2:
koſz Ariſtoteles powieda: iż niewia
3:
ſty brzemienne ku porzuczeniu dzie
4:
ci ſprawia.
5:
Iaſpis. grafika
6:
Capitulum. 28. grafika
7:
A
K
To ten kamień przy ſo
8:
bie noſi, ograſzkę j opu
9:
chlinę oddala/ ocży cży
10:
ſci/ widzenia ſzkodliwe
11:
odpądza/ cieleſną żądzą vſmierza
12:
pocżęcia broni/ á zwłaſzcża zielony
13:
ktori ma w ſobie żyły żołthe/ brze=
14:
miennem niewiaſtham/ albo przy
15:
porodzeniu pomaga. A ktho gi bę=
16:
dzie przy ſobie noſić/ tedy otrzyma
17:
zwicięſtwo/ y cżyni go być mocz=
18:
nym y przijemnym/ ale nad inſze w
19:
ſzytki właſnoſci albo moczy kthore
kolumna: d
1:
w ſobie ten kamień ma: tę mocz al
2:
bo właſnoſć ma/ y krew vſthana=
3:
wia z kądbykolwiek ſzła zbytnie/ á
4:
mocz ieo więtſza ieſt gdy będzie we
5:
ſrebro wprawion.
6:
¶ Philozoph powiadá: iż ieſtliby B
7:
kto nalazł Iaſpis zielony/ á wnim
8:
by był krzyż/ thedy ma taką mocz
9:
iże ktoby gi przy ſobie noſił/ thedy
10:
takowy nie może nigdy vtonąć.
11:
Karabe. Burztyn. grafika
12:
Capitulum. 29. grafika
13:
B
Vrztyn ieſt żywicza A
14:
z drzewa: iakoby drogi
15:
kamień Auic. burztyn
16:
ma mocz ſercze vwe=
17:
ſelać y kordijakę oddalać/ y duchy
18:
poſilać.
19:
¶ Serapion. Burzthyn ktho gi

strona: 55

Drogich.Liſt. 55.

kolumna: a
1:
pić będzie/ tedy broni iżby wilkoſci
2:
zbytnie do żołądka nie ſzły/ y wy=
3:
ciera żywoth/ y żołądek poſila/ y
4:
krew zaſthanawia z kądbykowiek
5:
ſzła, Też biegunkę zaſthanawia. A
6:
gdy będzie zawieſzon na bolącżcze
7:
tedy pomaga. Też pomaga na kor
8:
dijakę/ y kiedy kto krwią pluie/ al=
9:
bo gdy komu z noſa idzie krew zby
10:
tnie. Ale gdy nim kto zakadzi/ te
11:
dy więczey niemocz ſwięthego wa=
12:
lantego pobudza.
13:
Lapis lazuli. Lazur. grafika
14:
Capitulum. 30. grafika
15:
A
M
Ocz teo kamienia ieſt
16:
iże od niego włoſy na
17:
powiekach roſtą, mocz
18:
iego ieſt ktora wyſuſza
19:
y ochładza/ y powieki zktorich wło
20:
ſy opadaią dla nieiakich wilkoſci
kolumna: b
1:
iadowitych/ á odmieni ten kamień
2:
ony złe wilkoſci ku gich przyrodzo=
3:
ney naturze: z cżego ſie mnożą wło
4:
ſy na powiekach, A ma być na tho
5:
ſtarty na proch
6:
¶ A gdy będzie zawieſzon na dzie B
7:
cięciu/ tedy oddala od nich boiazń,
8:
A cżyni włoſy kręczone. Ma mocz
9:
zapalaiączą y gnoiączą/ á przetho
10:
brodawki traci.
11:
¶ A gdy gi ktho wezmie przez v= C
12:
ſta/ thedy Melankoliją wywodzi,
13:
Krew cżyſci od wilkoſci gęſtych/ á
14:
iego doſyć to ieſt wiele go ma cżło
15:
wiek na ieden raz wziąć: ieſt od. xvj
16:
ziarn/ aż do. lx. á to kiedy bywa w
17:
inſze lekarzſthwa mieſzan albo kła=
18:
dzion: kthore cżynią purgatiją, A
19:
więczey pomaga boleſci ktora by=
20:
wa w nyrkach albo w krzyżoch/ y
21:
dychawiczy.
22:
¶ A gdy będzie wzięth przez tru= D
23:
nek/ albo vcżyniwſzy z niego cżo=
24:
pek, pobudza niewieſcie rzecży przy
25:
rodzone.
26:
¶ A ktho gi pić będzie/ pobudza E
27:
brzydzenie y wraczanie/ ale gdy bę
28:
dzie przyprawnie omyt/ tedy to bę=
29:
dzie od niego oddalono.
30:
¶ Auicenna powiada iż ſercze poſila.
31:
Magnes. grafika
32:
Capitulum. 31.

strona: 55v

O kamienioch.

kolumna: c
grafika
1:
M
Agnes ieſt kamień kto
2:
ri w gorach nad Mo=
3:
rzem roſcie/ á zwłaſz=
4:
cża w Idijey v wiel=
5:
kiego morza Oceana. Barwy ten
6:
kamień ieſt na podobieńſttwo żela=
7:
zney.
8:
¶ Okręthy gdy przychodzą nad
9:
onę gorę w ktorey ieſt then kamień
10:
Magnes/ thedy czokolwiek żelaza
11:
będzie miał w ſobie on okręt, zwła
12:
ſzcża gwozdzie żelazne: kthoremi o=
13:
kręth zbijaią: wyſkakuią z niego/ á
14:
iakoby z kuſze do oney gori leczą: w
15:
ktorey ieſt ten kamień Magnes. A
16:
bowiem ma dziwną j nieſlychaną
17:
mocz: żelazo k ſobie ciągnąć.
18:
Ale ludzie wiedzącz o thakich rze=
19:
cżach, A zwłaſzcża ktorzy tham po
kolumna: d
1:
morzu ieżdżą: Drewnianemi gwoz
2:
dzmi okręty zbijaią.
3:
Też Magnes bywa naydowan w
4:
Niemieczkich dalekich ſtronach/ to=
5:
ieſt w iedney ziemi: kthorą wſchod=
6:
nią Franciją zową. Vcżynki iego.
7:
¶ Piſze ieden lekarz imieniē Se= A
8:
rapio. Mocz tego kamienia ta ieſt
9:
iże gdy będzie ku piciu dany z mio
10:
dem pithym/ cżyni przepuſzcżenie
11:
grube, á klijowate niecżiſtoſci z cia
12:
ła wypądzaiącz.
13:
¶ Theż Magnes ieſt barzo dobri B
14:
ktoby ſie igłą vdawił, albo iakiem
15:
inſzem żelazem: włożywſzy gi w v=
16:
ſta: przyciągnie każde żelazo z gar=
17:
dła k ſobie.
18:
¶ Też Magnes gdi będzie obma C
19:
zan ſokiem cżoſnkowym, albo zcze
20:
bule/ nie pociągnie żelaza.
21:
¶ A gdyby mu chciał zaſię mocz D
22:
iego przywrocić odiętą tym cżoſn=
23:
kiem/ tedy gi namocż w kozłowey
24:
krwi przez nocz, á pociąanie żelazo
25:
iako y pierwey.
26:
¶ Thakieſz theż Adamas kamień E
27:
barzo twardi: ktorim drogie kamie
28:
nie rzeżą dla iego twardoſci wiel=
29:
kiey. Tego kamienia mała ſztucżka
30:
włożona ne kamień Adamas: wią
31:
że gi iż żelaza ciągnąć nie może/ á
32:
gdy on kamyk Adamas odeymie z
33:
niego/ vcżyni włoſnoſć ſwoię przy
34:
rodzoną/ tho ieſt pociągnie k ſobie
35:
żelazo.

strona: 56

Drogich.Liſt. 56.

kolumna: a
1:
F ¶ Też ſztuka niemała wybornego
2:
Magneſu/ ku wnętrznemu zam=
3:
kowi przyłożona: oderwie gi/ y ta=
4:
kieſz ſkobł ze drżwi wyriwa.
5:
G ¶ Też ten kamień Magnes/ ma
6:
tę mocz: iż barzo wiele żon ktore o
7:
puſzcżały dla ſwarow męże ſwoie:
8:
żaſię k nim przywraczały ſie/ abo=
9:
wiem then kamień od męża noſzo=
10:
ny/ cżyni go ſwey żenie lubieznieo,
11:
y barzo miłego/ tak iże przez niego
12:
być nie może. Takieſz też y żonę mę
13:
żowi iey cżyni wdzięcżną.
14:
H ¶ Też Diaſcorides piſze. Był na
15:
lezion ieden Magnes: ktori był wą
16:
głaſty/ then iednym wągłem/ tho
17:
ieſt iedną ſtroną ciągnął żelazo, á
18:
drugim węgłem otpychał od ſiebie
19:
I ¶ Też Ariſtoteles piſze. Ieſth theż
20:
rodzay Magneſow/ kthori ciało
21:
cżłowiecże k ſobie ciągnie. A tenże
22:
na proch ſtłucżony/ z ſitą pity/ pu
23:
chlinę z cżłowieka wypądza.
24:
K ¶ Theż gdy będzie włożony pod
25:
głowy białey głowie kthora z mę=
26:
żem leży (iżby onim nie wiedziała)
27:
natychmiaſt męża będzie przez ſen
28:
chciała obłapić/ á to ktora ieſt mę
29:
żowi ſwemu wierna, á ktora od mę
30:
ża vſtępuie/ wnet dla boiazliwego
31:
á ſtraſzliwego widzenia: ſpadnie z
32:
łoża/ by ią miał kto z vmyſlu wy
33:
rzucić.
34:
L ¶ Też powiedaią niektorzi ludzie
35:
Stało ſie cżaſu iednego: iż złodzie
36:
ie wiedzącz w iednym domu bogac
kolumna: b
1:
twa nie małe: myſlili iakoby gich
2:
doſtali. Potym w noczy weſzli tha=
3:
iemnie w dom/ á na roſpalone wę
4:
gle ſypali proch z teo kamienia tar
5:
ty, Z kąd dziwne rzecży barzo ſtra
6:
ſzliwe vkazowali ſie/ dla ktorich w=
7:
ſzytczy z domu muſieli vciekać, A
8:
oni potym wybrawſzy dom: chodzi
9:
li wolno.
10:
Magneſia. grafika
11:
Capitulum. 32. grafika
12:
W
Oyciech powiada Iże A
13:
Magneſia ieſt kamień
14:
cżarny/ á cżęſthokroć
15:
niem robią Huthniczy
16:
w hutach. Ten kamień alchimiſto=
17:
wie dobrze znaią. Woyciech po=
18:
wiada iże Magneſia pociecże y ro=
19:
ſthopi ſie w mocznym y w wielkim

strona: 56v

O kamienioch.

kolumna: c
1:
ogniu: á inaczey ſie nie roſthopi, A
2:
tak gdy będzie w mieſzan we ſćkło,
3:
odmienia ſćkło ku barwie cżyrwoney.
4:
Marmor. grafika
5:
Capitulum. 33. grafika
6:
A
P
Liniꝰ powiada: iż mar
7:
morow rodzaie y bar=
8:
wy: barzo trudno wyli=
9:
cżić albo wypowiedzieć
10:
gdy gich ieſth barzo wiele: á maią
11:
rozmagite przezwiſka: od kroleſtw,
12:
albo od zieḿ w ktorich bywaią naj
13:
dowany, Wſzakże prawdziwy mar
14:
mor y nalepſzy ktori ieſt zielony, Abowiē
15:
ztąd wziął przezwiſko Mar
16:
mo po greczku/ czo ſie wykłada po
17:
łacinie zielony, Wſzakoſz nie wſzyt
18:
ki ty kamienie bywaią z naleziony
19:
thelko na mieſtczoch ſkalnych/ ale
20:
też ty tho kamienie bywaią znay=
21:
dowany w ziemi: barzo koſztowneo
22:
rodzaiu, Iako ſą Lacedemoniſkie
23:
zielone/ nad inſze wſzytki nakoſzto=
kolumna: d
1:
wnieyſze/ takieſz theż Auguſtiſkie,
2:
potym po nich Tyberiſkie w Egipcie.
3:
Margarite. Perły. grafika
4:
Capitulum. 34.grafika
5:
P
Erły zimne ſą y ſuche A
6:
w wthorim ſthopniu/ z
7:
brzuchow ribiech wypa
8:
raią, Lepſze ſą białe ia=
9:
ſne przezrzyſthe. Maią mocz po=
10:
twierdzaiączą. Naprzeciw mdło=
11:
ſciam y też omdleniu: ktore pocho=
12:
dzą dla zbytniey purgacijey/ albo
13:
dla zbytniego ſzcia krwie
14:
¶ Naprzeciw tym chorobam: daj B
15:
Perły na proch ſthłucżone z roża=
16:
nym czukrem, A theo tym ludziem
17:
day ku pożywaniu, A to z Manus

strona: 57

Drogich.Liſt. 57.

kolumna: a
1:
Criſty/ ktore kołacżki w aptecze cżi
2:
nią. A zową ie Manus Chriſty z
3:
Perłami.
4:
¶ Też Perły ſą barzo dobre na=
5:
przeciw Melankolijey/ kthora nie=
6:
mocz przychodzi ludziom ze drże=
7:
niem ſercza.
8:
Pumex. grafika
9:
Capitulum. 35. grafika
10:
T
En Kamień ma mocz
11:
iż na ocżu blizny cżyni
12:
przezrzyſte/ to ieſt traci
13:
ony blizny: iżby widze=
14:
niu nie przeſzkadzały/ rany wypeł=
15:
nia y goij/ mięſo dziwe traci: ktore
16:
bywa na oczu.
17:
¶ A gdy gi zetrze á będzie onym
18:
prochem zębow pocierał/ thedy zę=
19:
by cżyſci y ociera.
20:
¶ A ieſtli ten kamień będzie wło=
kolumna: b
1:
żon do wina w becżkę/ tedy nie da
2:
mu daley kiſać
3:
¶ Bywa kładzion w lekarkſtwa
4:
kthore wycżyſciaią zęby (kiedy nie=
5:
będzie ſpalony) abowiem gdy bę=
6:
dzie ſpalony: tedy bywa ſubtelnieyſzy.
7:
Rubeus. grafika
8:
Capitulum. 36.grafika
9:
S
Erapion. Ten kamień
10:
ieſtli ktho na ſobie po=
11:
wieſi: niebędzie widział
12:
w noczy ſnow złych/
13:
ani ſtraſzliwych. A ieſtliby on ktori
14:
by w ſlończe patrzył: wzrok ſwoy
15:
zemdlił/ á gdyby tym kamieniem
16:
ocżu ſwogich potarł, tedy iemu po
17:
może. A gdy będzie ten kamień na
18:
głowie o włoſy tart/ tedy ciągnie
19:
k ſobie pazdziorko. Iako Magnes
20:
żelazo.
H


strona: 57v

O kamienioch.

kolumna: c
1:
Safirus. grafika
2:
Capitulum. 37. grafika
3:
T
En kamień ieſt barwy
4:
zieloney/ iakoby niebo
5:
iaſney/ á ieſt przezrzy=
6:
ſty/ na kſtałt nacżyſ=
7:
ſzego Lazuru. Ten kamień ma thę
8:
mocz iż ciało rozmnaża, barwę do
9:
brą na ciele dawa, Poth zbytni v=
10:
ſmierza. Ządze cieleſney powcią=
11:
ga, Y też cżyni cżłowieka być cży=
12:
ſtym y vcżliwym/ niecżyſtoſci z o=
13:
cżu/ y boleſci cżoła oddala/ boleſci
14:
w żywocie vſmierza.
15:
¶ A ieſtli gi kto będzie z mlekiem
16:
pił/ á kto gi noſi/ cżyni go ſpokoy=
17:
nym/ miłym/ nabożnym/ y miło
18:
ſciwym, A duſzę w dobrich vcżyn=
19:
koch poſila/ zdrady odkriwa/ ſtra=
20:
chy odpądza. Ku naukam cżarno=
kolumna: d
1:
kxięzkim barzo ſluży.
2:
¶ Wrzody kthore bywaią cżaſu
3:
morowego powietrza: iednym do=
4:
tknieniem vzdrawia/ ocży od oſpic
5:
zachowawa przez obrażenia.
6:
Smaragdus. grafika
7:
Capitulum. 38. grafika
8:
T
En kamień ieſt pożyte=
9:
cżen onem ludziom kto
10:
rzy cżyſtoſć cieleſną mi
11:
łuią: gdy złącżenia cie
12:
leſnego nie cirpi. A ieſtli będzie no
13:
ſzon przy zgwałczeniu panny/ tedy
14:
ſie złamie. Iako o thym woyciech
15:
piſze. Ządze cieleſney poruſzenie v=
16:
ſmierza/ dobro wcżeſne rozmnaża,
17:
Dijabelſkie nagrawania y nawał=
18:
noſci precż oddala. Gdzie będą ſpo
19:
łem złącżone dwie ograſzcze/ ktore

strona: 58

Drogich.Liſt. 58.

kolumna: a
1:
zową trzeciacżkami: vzdrawia ie,
2:
przijemnego Bogu y ludziom cży=
3:
ni. A przeciwi ſie niemoczy ſwięteo
4:
Walantego/ pamięć oſtrzy/ á da=
5:
wa mocz ku dobremu poradzeniu,
6:
Też ieſth pożythecżen onym ktho=
7:
rzy ſie piecżołuią o przyſzłych rze=
8:
cżach, Widzenie ſpraczowane wiel
9:
kiem patrzeniem: zaſię naprawia y
10:
zachowawa.
11:
¶ A ieſtliby kto proch znieo wziął
12:
tedy ieſt pomoczen barzo kiedy koo
13:
vkąſi czo iadowitego/ á zwłaſzcża
14:
pies wſciekły. Trędowatym y tym
15:
kthorzy kamień cierpią/ y trucinę,
16:
Ieſt barzo pomoczen: ieſtli będzie
17:
vtarty przijęth
18:
Silex. Krzemień. grafika
19:
Capitulum. 39.grafika
kolumna: b
1:
I
Sidorus. Nalepſze ſą
2:
Krzemiemie cżarne, na
3:
mieſtczach niekthorich
4:
y theż cżyrwone/ białe
5:
zaſię nierichło ſie ſtarzeią ani każą
6:
z ktorich groby czynią ritę: nie ka=
7:
żą ſie/ ale trwaią długo/ kthorem
8:
też ani ogień nicz nie zaſzkodzi, A=
9:
bowiem z tych theż nacżynie bywa
10:
w kthorem miedz w ogniu rozpuſz=
11:
cżaią, Ale też y zielony Krzemień
12:
barzo ſie ogniowi przeciwi, A nig=
13:
dziey go nie naydzie wiele/ á kthori
14:
ieſth blady/ na wapno rzadkio ſie
15:
przydawa, Krzemień wodny/ zaw
16:
żdy bywa iakoby mokri: then ma
17:
być lecie wzięth/ á nie ma być kła=
18:
dzion w mur: aż po dwu lat.
19:
Tegula. Dachowki. grafika
20:
Capitulum. 40. grafika
H ij


strona: 58v

O kamieniach.

kolumna: c
1:
D
Achowka gdy ieſth do=
2:
brze vpalona, ma moc
3:
przepalaiączą ciało. A
4:
dla tey przycżyny kiedy
5:
będzie vmieſzana á pomażeſz nią
6:
mieſtcze/ tedy pomaga na ſwierzb
7:
na kroſty y na boleſci nożne.
8:
¶ A gdy będzie vmieſzana w pla
9:
ſtri/ thedy trawi wrzody twarde, A
10:
iey mocz ieſt ocierać y wyſuſzać/ á
11:
zwłaſzcża ona kthora ieſth zatanor
12:
Abowiem ieſt na mocznieyſza nad
13:
inſze. A ieſt maſć w ktorą w chodzi
14:
ta to dachowka, Ieſt tha maſć le=
15:
karzſtwo dobre na goienie ran.
16:
Topazion. grafika
17:
Capitulum: 41. grafika
kolumna: d
1:
W
Oyciech powiada iże
2:
Topazyon kamień tak
3:
rzecżony. Ieſt wezwan
4:
od mieſtcza/ na ktorem
5:
napierwey ieſt nalezion, ktore mieſt
6:
cze zową Topazys wyſep.
7:
¶ Tenże Woyciech powiada iże
8:
naſzych cżaſow ieſt doſwiadcżono,
9:
iż ten kamień gdy będzie we wrzą=
10:
czą wodę włożon taki iako ieſt z o=
11:
nego mieſtcza przynieſiom/ tedy za
12:
razem natychmiaſt może gi wło=
13:
żywſzy ręką gołą albo nogą z o=
14:
ney wody wrzączey wyiąć przez o=
15:
brażenia żadnego. Y powiada rze=
16:
kącz iż to ieden z naſzych towarzy=
17:
ſzow vcżynił będącz w Pariżu.
18:
¶ Też pomaga gdi kto krwią plu
19:
ie przeciw niemocy ktorą zową wil
20:
cża niemocz/ á to ieſt pewna iże ſie
21:
w niem obeyzrzy iako we zwiercia=
22:
dle/ rodzi ſie też w morzu.
23:
¶ Ten kamień gdy ktho trzyma
24:
w prawey ręcze naprzeciw ſlończu
25:
tedy wypuſzcża z ſiebie promienie y
26:
ogień: tak iż kto nań patrzić będzie
27:
dziwować ſie muſi. A kto gi noſić
28:
będzie v lewego ramienia/ tedy na
29:
wielkim zebraniu nicz nie da/ tem
30:
kamieniem krowki y inſze chrobacz
31:
two/ y grady od owoczow oddalo=
32:
ny będą/ y cieleſne zapalenie gaſi.
33:
¶ Ariſtoteles powiada: iż Topa=
34:
zion gdy będzie na ranę cżłowie=
35:
cżą położon/ tedy krew zaſthana=
36:
wia. A ieſt ten rodzay iż gdy będzie

strona: 59

Drogich.Liſt. 59.

kolumna: a
1:
powieſzon nad oną rzecżą kthora
2:
wre, tedy przeſtanie wrzeć ona rzecż
3:
¶ Topazion ktori ma barwę iako
4:
złoto/ ten ieſt nadrozſzy. Drugi ro=
5:
dzay ieſt iego daleko ſwietleyſzy/ á
6:
barwy ciemnieyſzey: ale nie tak do=
7:
bri/ ten kamień miedzy inſzemi mo
8:
czami kthore ma/ powiadaią iże
9:
gniew y żądzą cieleſtną vſmierza.
10:
Veſice et molaris. grafika
11:
Capitulum. 42. grafika
12:
K
Amień kthori ſie rodzi
13:
w miechierzu: iako A=
14:
uicenna powiada/ ten=
15:
że powiada iż niektorzi
16:
powiedaią: iż ten kamień z miechie
17:
rza ktoby gi przijął/ tedy łamie ka
18:
mień ktori ieſt w nyrkach y w mie=
19:
chierzu. Ale Galienus powiada iż
kolumna: b
1:
tak nie ieſt. Zaſię Auicenna powia
2:
da: iż kamień młynny/ ktori kożdy
3:
cżłowiek zna/ ieſth ſciągaiączy/ á
4:
przetho Lekarz ma gi brać na ony
5:
rzecży ktore żądaią powciągania.
6:
Spongia marina. grafika
7:
Morzkie bdły. grafika
8:
G
Ebka morzka tę mocz
9:
ma/ iż iawnie wyſuſza
10:
A dla thego mocz iey
11:
ieſth rany ſwieże goijć
12:
gdy ią zmacża w oczcie/ w wodzie
13:
y w winie/ podług rozmagithoſci
14:
ciał. Y powciąga krwie ktora idzie
15:
z rany ſiecżoney/ albo też ſpaloney
16:
Ale gębki ſpaloney ieſth mocz tra=
17:
wiącza.
18:
¶ Kamień kthori bywa znalezion
19:
w gębcze ma mocz wyſuſzaiączą
20:
y łamie kamień ktori bywa w nyr=
21:
kach. Też rany goij ſwieże, gdy bę=
O Kamienioch.

kolumna: c
1:
dzie przykładana z oczthem albo z=
2:
wodą. Goij rany zaſtarzałe gdi bę
3:
dzie przykładana na nie z warzo=
4:
nym miodem á przyłożyć z ſamą
5:
wodą. Ale ſą niektore gębki ſubtel
6:
ne, lekkie, ktore żadney pomoczy nie
7:
dawaią: A gdi będzie z ocztem pod
8:
łożona/ powciąga rzecży przyro=
9:
dzonych niewieſcich. A gdy będzie
10:
ſpalona tim obycżaiem iako bywa
11:
piana morzka palona, pomaga na
12:
wrzod kthori bywa na ocżu/ y ocży
13:
wycżyſcia. A kiedy będzie przypra=
14:
wnie omyta po ſpaleniu/ tedy wię=
15:
czey pomaga na ocży w lekarzſt=
16:
wiech. A gdy będzie ſpalona z ſmo
17:
łą, pomaga naprzeciw niewieſciem
18:
rzecżam gdi zbytnie idą. A kamień
19:
ktori bywa nalezion w gębcze/ ła=
20:
mie kamień w miecherzu: gdy bę=
21:
dzie z winem wypit. A kiedy będzie
22:
ſpalona z oliwą/ tedy będzie poży=
23:
tecżna ku lecżeniu oneo ktori krwią
24:
pluie.
25:
¶ Też z niey działaią knoty y kła
26:
dą ie na kończe żył z kthorich krew
27:
idzie/ á tak powciąga krwie.
28:
Zignites.grafika
kolumna: d
1:
Capitulum. 44. grafika
2:
T
En kamień, Iako piſze
3:
Iſidorus. Ieſth barwy
4:
ſklaney. Then kiedy bę=
5:
dzie na ſzigi zawieſzon,
6:
Thedy oddala od cżłowieka czo ſie
7:
mu w noczy przez ſen leda czo vka=
8:
zuie, y też krew płynączą z cżłowie
9:
ka ſtanowi.
10:
¶ Też niedopuſzcża cżłowiekowi
11:
aby rozum ſtracił, gdy iuż na tho
12:
cżłowiek ieſt ſkłonny. A gdy będzie
13:
dzierżan nad ogniem płomieniem
14:
goraiączym, tedy dla nieo płomień
15:
gaſnie. Tho theż o niem powiada
16:
Enax w kxięgach ſwogich/ w kto=
17:
rich piſał o Kamienioch. ######

strona: kt

1:
grafika
2:

3:
Nauka O pozna=
4:
waniu vriny/ to ieſt moczu
5:
tak zdrowego: iako y cho
6:
rego czlowieka.
7:
grafika

strona: ktv

1:
grafika
2:
Przyſzedł proſtak do Doctora.
3:
Przynioſl mu w garnku znamiona.
4:
Ogląday panie miły Doctorze.
5:
Boć moy pan z chorzał iako gorze.
6:
Potym onego Doctor zopytał.
7:
Ieſtli pan ſtolcze/ albo wiatri miewał.
8:
Rzekł chłop iż wiatru doſyć będzie.
9:
Bo drżwi/ okna otworzą wſzędzie.
10:
Bzdzi/ ſra/ pierdzi, Doctor rzecże kniev,
11:
Dopiero chłopek wyrozumiał onemu.
12:
Ta cie z tego wyſtrzedz może figura.
13:
Ze cie nie będą mieć za proſtego gbura.

strona: [1]

1:
Poczyna ſie nauka O po=
2:
znawaniu vriny/ tho ieſt Moczu/ tak zdrowego
3:
iako y choreo człowieka. A tak tez y o po=
4:
znawaniu rozmagitych niemoczy
5:
człowieczych/ przez vriny łaczno
6:
z tey nauki pobaczyſz.
7:
A
Vicenna w pierwſzych kxięgach o Vrinach/ to ieſt o
8:
poznawaniu mocżu Cżłowiecżego piſzącz: tak mowi.
9:
Ieſtli maſz ktorą niemocz w cżłowiecze przez vrynę po
10:
znać/ tedy ma być ſluſznym obycżaiem zachowana v=
11:
rina: od tego ktory chcze iżeby Lekarz prawdziwie nie=
12:
mocz iego obacżył. A potym iemu ſluſzną radę á vży
13:
teczną dał. Abowiem powieda daley tenże Auicenna: iż vrina ieſt zna=
14:
mię barzo omylne: ku prawemu poznaniu cżłowiecżey niemoczy. A tho
15:
zwłaſzcża gdy ſluſznie przez niemocznego nie będzie zachowana. A zaſię
16:
barzo łacznieyſza ku wyrozumieniu niemoczy: gdy takiem obycżaiem bę
17:
dzie zoſtawiona.
18:
Naprzod ma być iedna na ſwitaniu. A druga przed wſchodem ſloń
19:
cza zoſthawiana. A ktho niemoże mieć dwu ſklenicz Lekarzſkich, thedy
20:
w iedney przed wſchodem Słończa ma zoſtawić.
21:
Drugie ma być cżyſcie ſklenicza z wierzchu zatkana y w cieple po=
22:
ſtawiona. Trzecie dłużey godziny a nawięczey dwu godzin nie=
23:
ma ſtać abowiem barwę traci y wſzytka ſie odmienia. Acżkolwiek nie=
24:
kcorzy Doctorowie: y po piąci godzinach każą oględować vrinę/ kto=
25:
rym takim wſzytkiem Auicenna ieſt przeciwny/ powiedaiącz iż gdy go=
26:
dzinę poſtogi/ tedy ſie iuż mieni/ á thak omylnoſć cżyni Doctorowi w
27:
poznaniu niemoczy przez nię. Też zaſie barzo rychło po zoſtawieniu v=
28:
rina nie ma być oglądana, ale ma przinamniey cżwierć godziny poſtać
29:
dla teo aby grubſze wilkoſci od ſubtelnoſci mocżu: były nieiako oddzie=
30:
lone. Cżwarte bacżenie ku oſtawieniu vriny. Iż ten ktory ma po=
31:
ranu zoſtawić vrynę/ niema wcżorayſzego dnia poſcić/ ale ma miernie
32:
wiecżerzać y takieſz pić. Piąte bacżenie ku ſluſznemu oſtawieniu
33:
vriny/ iż ten ktory ma zoſtawić vrinę/ niema zbytnie z Szafranem, ani
A


strona: [1]v

O poznamaniu.
1:
cżarney kapuſthy ieſć/ ani cżyrwonego wina pić/ ani Kaſſijey na nocz
2:
brać/ y owſzem ani ſie gniewać/ ani barzo robić/ abowiem ty rzecży od
3:
mieniaią vrinę, cżyniącz iey cżyrwoną barwę. Takież też vcżynek ciele=
4:
ſny zamącza vrinę/ przeto też poznania iey vmnieyſza prawdziwego.
5:
Szoſte. Nacżynie w ktorym vrynę zoſtawiaią/ ma być ze ſćkła ia
6:
ſnego/ nie grubego/ na dnie ſzyrokie/ á ku wirzchowi wązkie, iako ieſth
7:
vrinał/ to ieſt Lekarzſka ſklenicza. Siodme bacżenie. Vrina gdy
8:
ma być oſtawiona/ ma być wſzythka razem oſtawiona nicz iey nievle=
9:
waiącz. Czo rady białe głowy ſromiezliwe cżinią, trzecią cżęſć zoſtawi
10:
vriny/ á dwie z vrinała wyleie: aby iey nieprzyſądzono opilſtwa.
11:
Oſme bacżęnie. Vrina ma być zachowana aby iey wiatr niedo=
12:
ſzedł/ ani zimno. Dziewiąte bacżenie. W ieden vrinał/ to ieſt w
13:
ſkleniczę nie ma być dwa razy przeſtaiąc mokrzono/ ale iacy raz chocia
14:
będzie mało, á wſzakoż w drugą ſkleniczę możeſz drugi raz zoſtawić.
15:
Dzieſiąta. Gdy maſz vrinę doctorowi nieſć/ Lekko niemączącz ma
16:
być nieſiona. Aby thym ſnadniey niemocz wyrozumiał. Takież theż y
17:
ſam ſie w poznawaniu vriny ſprawuy. Iedennaſthe bacżenie do
18:
vriny, Nie ma być przeciwko promieniom ſlonecżnym oglądana, ale ie
19:
dnak na mieſtczu ſwiatłem iżeby promienie niewrażały ſie wſkleniczę.
20:
Dwanaſte bacżenie do vryny. Nie ma być vrinał barzo od ocżu od
21:
dalan/ abowiem dla oddalania wielkiego iaſnoſć ſie w vrinie mnoży.
22:
Niema też być barzo z bliſka oglądana/ abowiem miąſſzoſć gruba w
23:
vrinie więtſza dlatego ſie vkazuie. Też prziſtąpuiącz ku poznaniu
24:
zdrowey á chorey vriny/ to maſz wiedzieć. Naprzod á nawięczey maſz
25:
obacżyć iakiey ieſt barwy vrina/ to ieſt ieſtli cżyrwona/ albo biała/ al=
26:
bo żołta/ albo cżarna/ y daley. Drugie maſz bacżyć ſamę wodnoſć v=
27:
riny/ ieſtli ieſt miąſſza/ gruba/ cżyli ſubtelna. Trzecie maſz obacżyć pil=
28:
no czo pływa w vrinie/ abowiem bywaią wniey obłocżki, bywaią wło
29:
ſy/ bywaią kamienie/ piany na wirzchu vriny/ y inſze rzecży. Cżwarte
30:
maſz bacżyć wielkoſć vriny iako iey wiele odchodzi razem, albo też wiele
31:
razow przez dzień. Aty ſą rzecży napotrzebnieyſze bacżyć, dla poznawa
32:
nia niemoczy przez vrinę.
33:
Są theż inſze rzecży mnieyſze á nie tak barzo potrzebne ku bacże=
34:
niu Lekarzowi wpoznawaniu niemocy przez vriny. A to ſą ty. Naprzod
35:
od iakiego człowieka ieſth vrina/ ieſtli od Mięſzcżyzny/ albo od białey
36:
głowy/ Abowiem Męzka vrina ieſth rumieńſza/ á niewieſcia bledſza y
:
(grubſza poſpolicie,

strona: [2]

Vriny.Liſt. 4.
1:
Drugie maſz bacżyć na lata tego cżiję oględuięſz vrinę. Abowiem ſta=
2:
rych ludzi vriny ſą cienkie á z żołta blade. Zaſię młodych ludzi ſą ru=
3:
miano iaſne. Trzecie maſz bacżyć Comlexiją/ abowiem Kolerikowie
4:
miewaią vriny żołte á ſubtelne. Flegmatikowie blade á przygrubſzym
5:
Melankolikowie też bladą á cienką. Krewnego przyrodzenia ludzie mie
6:
waią rumiane vriny/ iakoby złotey barwy á trochę miąſſze. Na krotce
7:
miałby też obacżyć inſze rzecży, iako praczą onego cżłowieka ktory vri=
8:
nę zoſthawił/ zaſię iedzenie iego ieſthli poſcił/ Theż ieſtliby był wcżora
9:
w łazni/ też ieſtli ſie cżym gorączym mazał/ też ieſtli iakie picie moczne
10:
pił. Abowiem też ty rzecży odmieniaią przyrodzoną barwę w vrinie/ á
11:
ſtąd niedoſtatecżne z niey bywa poznanie. A wſzakoſz tobie nie doctoro=
12:
wi doſyć bacżyć cżterzy rzecży wyſſzey napiſane. To ieſth barwę vriny,
13:
wodnoſć vriny/ rzecży ktore ſą w vrinie albo na wierzchu vriny/ á wiel=
14:
koſć vriny, á z tąd będzieſz bacżył iako maſz poznać rozlicżne niemocy.
15:
A naprzod z barwy vriny.
16:
Tu ſie dowieſz czo Vrina czarna znamionuie.
17:
grafika
V
Rina cżarna wgorącżcze vſtawicżney
18:
to ieſt w łożney niemoczy/ ktorą też zo
19:
wą ogniową. Znamionuie ſmiertel=
20:
nego być/ á nawięczey gdy potroſzcze
21:
iey miewa/ á kthemu ſmierdzączey. Taki cżłowiek
22:
trudno ſie ſthey niemocy wyleży, bowiem znamio=
23:
nuie wielkie ſpalenie/ y duchow ożiwiaiących wy=
24:
nizcżenie.
25:
Też cżarna vrina, á zwłaſzcża vbiałych głow: na ſpodku ſćklenicze
26:
miąſſza á gruba/ á ktemu w niemałey iakoſci. Znamionuie iże ta nie=
27:
wiaſtha pozbyła złych wilkoſci z macicze: cżaſu przyrodzoney choroby
28:
ſwoiey albo poniey/ á taka vrina ieſt vżytecżna.
29:
Też cżarna vrina po długiey febrze quartanie: vkazuie ſie, Znamio
30:
nuie iż ona wilkoſć Melankolicżna cżarna płynie z żył yod ſleziony,
31:
ktora ſie mieſza w vrinie á z nią odchodzi. Znamię ieſt zdrowia.
32:
Też vrina cżarna gruba iako inkauſt ktorym piſzą/ á nawięczey v
33:
Niewaſt, Znamionuie rany albo rozpadliny w wnątrz około mechie=
34:
rza albo nyrek/ á bolenie y rzezanie w mokrzeniu cięſzkie. A dla teo od=
35:
chodzą takie niecżyſtoſci cżarne grube przez vrinę. Na to maſz lekarz
Aiiij


strona: [2]v

O poznawaniu.
1:
ſtwo proſtho, Kozie mleko ciepło ſikawką nabieraiącz: wſtrzikać ciepło
2:
w maciczę albo tam na to mieſtcze taiemne.
3:
Też vrina ciemna/ gruba/ ktora ma w ſobie nieiakie proſzki/ iakoby
4:
rybią łuſkę/ albo otręby, Taka vrina znamionuie flux w nogach/ á na
5:
więczey gdy na dnie w ſkleniczy vſtogi ſie niecżyſtoſć iakoby drożdże.
6:
Też maſz wiedzieć iż cżarna vrina nigdy cienka niebywa ani ſubtel=
7:
na, iedno zawſze gruba á miąſſza/ á to dla ciemnoſci ktora przichodzi z
:
(ſzcżarnoſci.
8:
Vrina poſiniałey barwy/ tho ieſt Ołowianey
9:
Czo znamionnie.
10:
grafika
V
Rina ołowianey barwy wſzythka. Zna
11:
mionuie wynizcżenie Duchow przyro=
12:
dzonych y ciepła przyrodzonego/ y kthe
13:
mu nakażenie krwie/ y inſzych wilkoſci
14:
przyrodzonych we wſzytkiem ciele.
15:
Ale kiedy iedno poſiniałoſć na wierzchu będzie
16:
vriny. Tedy taka vrina znamionuie ſwięthego wa=
17:
lantego niemocz/ y też dawne bolenie głowy. Catarrum/ to ieſt płynie
18:
nie złych ſlonych wilkoſci z głowy na pierſi/ á to gdy na ſamęm wirz=
19:
chu vriny będą pianki iako ziarnka makowe około vrinała.
20:
Też ołowianey barwy vrina: telko na dnie vrinała będącza. Zna=
21:
mionuie krzyżow y nyrek bolenie. A vbiałych głow: rozmagite niemo=
:
(czy macicze.
22:
Też ołowianey barwy vrina/ á zwłaſzcża w poſrzodku vryny będą=
23:
cza. Znamionuie pierſi y płucza być dręcżone/ iako dychawicżną niemo=
24:
czą/ zranieniem od ſlonych á zagniłych wilkoſci/ czo bywa w ſucho=
25:
tach/ ktore ſuchoty z ſtrony zranionych płucz przychodzą.
26:
Też ołowianey barwy vrina bywa w biegunkach długich/ y też w
27:
ciecżeniu Emoroid/ to ieſt krwie poſladkiem: kthorą niemocz żydowie
28:
cżęſciey miewaią. Bywa też taka vrina w kolicze ciekączey/ y kto gliſty
29:
długo w żywocie ma.
30:
Też ołowianey barwy vrina/ gdy będzie w ſobie proſzecżki napodo=
31:
bieńſtwo ſlonecżnego promienia miała. Znamienuie w cżłonkach bo=
32:
lenie/ to ieſt w ſtawiech ręcżnych albo nożnych.

strona: 3

Vriny.Liſt.3.
1:
Też taka vrina potroſſze miewana. Znamionuie wypalenie przyro=
2:
dzonych wilkoſci/ y takieſz watroby/ nyrek/ y wſzythkiego ciała/ á gdy
3:
k temu będzie tłuſta/ iakoby na podobieńſtwo oleiu w gorączych febrach
4:
á w łożnych niemoczach. Smierć takowa znamionuie.
5:
Vrina biała czo znamionuie.
6:
grafika
B
Iała vrina v zdrowych ludzi cżęſtho
7:
będącza. Złe trawienie żołądka y wą
8:
troby znamionuie/ á to gdy ieſt tro=
9:
chę mętna. Ale zaſię cienka á ſwiatła
10:
Grube á klijowate wilkoſri flegmiſte w żołądku y
11:
w żyłach być vkazuie.
12:
Biała vrina/ ſubtelna/ á cienka z nieiaką ia=
13:
ſnoſcią. Znamionuie zatkanie y zaniecżyſcienie ſleziony/ á thak kre le=
14:
wego boku pod ziobrami y w ſłabiznie.
15:
Też biała vrina ſubtelna/ á cżęſto odchodzącza wniemałey iakoſci
16:
Znamionuie zapalenie nyrek/ z kthorego zapalenia ciągnie ſie vrina z
17:
wątroby do nyrek bez żadnego zagrzania y ſtrawienia/ á potym thak
18:
biała á ſurowa obphicie odchodzi/ á to ieſt iedna niemocz ktorą poła=
19:
cinie Diabetes zową. Bywa też taka vrina z zaziębienia mechierza/ iż
20:
cż ęſto z nią muſi chodzić, iedno potroſſze.
21:
Też thaka vrina á zwłaſzcża iaſna/ w kthorey miegczą ſie proſzki
22:
na wzrzaſt onych ktore w promienioch ſlonecżnych widamy. Znamio=
23:
nuie Artetikę/ to ieſt bolenie cżłonkow.
24:
Też biała vrina w gorączych niemoczach/ iako w ogniowych. V=
25:
kazuie iż Kolera wraziła ſie w głowę/ á ſtąd oſzalenie przychodzi/ á z=
26:
właſzcża gdy pierwey była cżyrwona, á potym bialą ſie ſtała, j owſzem
27:
gdy taka biała á cienka vrina przez kielko dni w gorączey niemoczy bę=
28:
dzie trwać. Chori żyw być niemoże. Z powieſci lekarza Theophila.
29:
Też vrina biała/ cienka/ w ſtarym cżłowiecze zdrowym. Znamio=
30:
nuie niedoſtathek ciepła przyrodzonego/ á poſpolicie ſtarzy ludzie takie
31:
vriny miewaią.
32:
Też w młodym cżłowiecże biała á cienka vrina cżęſto ſie vkazuią=
33:
cza. quartanę być znamionuie/ acżkolwiek też bywa y rumiana/ á tho
34:
w quartanie/ ktora nie telko z ſamey iedney Melankolijey przychodzi,
Aiij


strona: 3v

O poznawaniu.
1:
ze krwią albo z żołtą kolerą zmieſzana.
2:
Też biała vrina/ tak w męſzcżyznach iako y v białych głow. Bo=
3:
lenie bokow y krzyżow znamionuie.
4:
Nakoniecz w każdey z tych niemoczy. Iiako w oſzaleniu cżaſu go=
5:
rączey niemoczy ogniowey/ iako też w pleurze/ w ſwiętego walentego
6:
niemoczy/ w paraliżowey niemoczy/ w kolicze/ w cżyrwoney bieguncze
7:
w peripleumonijey/ to ieſt w owrzedziałych płuczach/ gdy vrina biała
8:
będzie przez kielko dni odchodzić. Smierć onemu płaci.
9:
Też biała vrina v zdrowego cżłowieka. Znamionuie wielkie iedze=
10:
nie/ takież zbytnie picie.
11:
Czo znamonuie vrina blada/ albo popielaſta.
12:
To ieſt iakoby rog przeyzryſty biały.
13:
grafika
N
Aprzod vrina popielaſta/ gruboſci ani
14:
żadney miąſſzoſci zbytniey w ſię nie=
15:
bierze/ á taka vrina/ popielaſta/ cienka
16:
v zdroweo cżłowieka: zawżdy widana.
17:
Znamionuie onego być Melankolicżnego przyro=
:
(dzenia.
18:
Też popielaſta vrina/ tho wſzytko znamionuie
19:
czo j biała vrina cienka albo ſubtelna.
20:
A wſzakoſz poſpolicie vrina popielaſta/ albo ktora ieſt białemu ro=
21:
gowi podobna. Znamionuie obphitowanie ſlonych wodnoſci flegmi=
22:
ſtych w żyłach onego cżłowieka. A to gdy trochę będzie zamączona ſa=
:
(ma w ſobie. Czo znamionuie vrina mleczney albo ſerwat
23:
czaney barwy.
24:
grafika
N
Aprzod Vrina biała iako mleko albo
25:
ſerwatka nie gęſta/ ale miernie cienka
26:
naprzodku Lożney niemoczy cięſzkiey
27:
Vkazuie choremu vpadek znamienity
28:
A zwłaſzcża iż ſą inſze niedobre znaki k temu/ iako.
29:
wielkie bolenie głowy/ nie ſpanie/ czknienie/ nie ie=
30:
dzenie/ mdłoſć wielka. Smierć takiemu grozi,

strona: [4]

Vriny.Liſt. 6.
1:
Zaſię gdy ſą przy takiey vrinie dobre inſze znaki/ iako ſiłá nievpa=
2:
dła/ oddech wolny/ ſpanie/ pamięć nieodeſzła, iedzenie. Taka vrina nicz
3:
złego nievkazuie
4:
Też vrina biała nie mętna barzo ku mleku podobna/ na z chodzie
5:
niemoczy obphicie będącza. Znamionuie iż pocżyna niemoczy przez ta
6:
ką vrinę odchodzić, á rychłe zdrowie vkazuie.
7:
Też Mlecżney barwy vrina niegęſta/ wfebrze ktora nakażdy dzień
8:
bywa. Znamionuie iż ona febra z zimney przyczyny flegmiſtey przyſzła
9:
á tak drugiedługie trwanie oney febry być vkazuie.
10:
Też mlecżna vrina á ktemu mętna á gęſta z nieiaką ſinoſcią. I=
11:
dropſim/ to ieſt puchnienie w żywocie znaczy. A gdy w takiey vrinie vy
12:
lzrzyſz na dnie vrinała iakoby piaſek albo pływaiączy nadednem. Ko=
13:
ikę maſz ſędzić/ eo ieſt kłocie w żywocie/ ktore z grubey á z klijomatey
14:
flegmy w ielitach zgromadzoney przychodzi/ tak iż iakoby ſwiderkiem
15:
ielita wiercieć miał/ iako o tym Galienus ſwiadcży/ iż ſam tego na ſo
16:
bie doſwiadcżył.
17:
Też vrina mlecżna zmączona. Znamionuie bolenie głowy teraz=
18:
nieyſze/ albo przyſzłe. Ipokra też we cżwartych kxięgach ſwogim Apho
19:
riſmow piſze. Nakoniecz taka vrina mlecżna zburzona/ albo zagąſzcżo
20:
na. Znamionuie bolenie w tyle głowy ociężliwe z flegmiſthego napeł=
21:
nienia. Y też znamionuie nadymanie bokow/ nieſmak wvſciech/ lenoſć
22:
ciała/ tępoſć ſmyſluw y rozumu/ ſkłonnoſć ku nievſtawicżnev ſpaniu.
23:
Czo znamionuie bleda vrina.
24:
grafika
N
Aprzod vrina blada albo throchę przy=
25:
żołtſzym, á ſama wſzitka miąſſza. Zna
26:
mionuie febrę/ to ieſt zimniczę z zagni
27:
łoſci flegmiſtey, á to ieſt taka ktora by
28:
wa na każdy dzień/ połacinie cottidiana.
29:
Też vrina blada miernie/ á wodnoſci niegru=
30:
bey ale cienkiey. Obphitoſć ſpaloney Koleri, to ieſt
31:
Melankolijey vkazuie.
32:
Tez vrina mierney bladoſci/ tak iż ma w ſobie małą żołtoſć/ gdy
33:
taką vyzrzyſz v zdrowego cżłowieka. Maſz wiedzieć iż taki ieſt flegmi=
34:
ſtey Complexijey/ to ieſt przyrodzenia flegmiſtego.

strona: [4]v

O poznawaniu.
1:
Też gdy po białey albo po mlecżney vrinie vkaże ſie blada/ albo
2:
taka iakie ieſt runo wielbłądowe. Znamionuie vmocznienie ciepła przy
3:
rodzonego/ y trawienie zimnych á flegmiſtych wilkoſci.
4:
Też vrina prawie blada/ albo też z rumiana blada/ cienka/ iaſna,
5:
w gorączey łożney niemoczy taka będącza/ gdy chory ieſt przy ſile/ ije
6:
y ſpi. Tedy ſie maſz nadziewać wrzedzienicze albo bolącżki pod prawą
:
(pierſią.
7:
Też blada vrina/ albo trochę przyrumieńſza z blednoſcią/ na wirz
8:
chu ſamym pianiſta/ á tłuſta/ poſiniała/ trochę przyżołtſzym/ á k te=
9:
mu w male wychodzącza. Suchoty być onemu cżłowiekowi: znamio=
10:
nuie. A gdy ku takiey vrinie przidzie biegunka. Iuż ſmierć tudzież. Z po
11:
wieſci Ipocratis/ quinto Aphoriſmorum.
12:
Czo znamionuie zołta vrina.
13:
grafika
V
Rina prawie: albo nie prawie żołtha:
14:
cienkiey wodnoſci albo mierney. Zna=
15:
mionuie tercijanę febrę, to ieſt zimnicę
16:
gorączą trzeciego dnia. A to v młodeo
17:
cżłowieka/ tak flegmatica/ iako v Melankolika.
18:
Też taka vrina oſtawiona od ſtarego cżłowie=
19:
ka. Dwoiaką gorącżkę tercijanę: znamionuie.
20:
Też vrina namieniona w młodym młodzieńczu: ktory ma cżterna=
21:
ſcie lat: albo mniey. Vſtawicżną á łożną niemocz ſwiadcży.
22:
Też vrina przerzecżona od młodzieńcza: przyrodzenia Kolericżneo
23:
oſtawiona ieſt ieo przirodzona vrina. Zadney niemocy wnim nieukazuie
24:
Też żołta vrina/ to ieſt iakoby wodę oſzafranił/ á k temu ſubtelna
25:
promieniſta/ to ieſt iakoby miała w ſobie promienie łyſkaiącze ſie. Taka
26:
znamionuie opilacije á zatkanie ſleziony y żyłek iey. Z kąd potym cżar=
27:
noſć na wſzytkiego cżłowieka przychodzi/ á nawięczey na licze.
28:
Też żołta vrina cienka/ á w vrinale iey będącz niemało: z pragnie
29:
niem á z chnieniem vſtawicżnym vſt: z niemiemanem ſtolczy. Znamio
30:
nuie ſuchoſć zbytnią wątroby/ á tamże na prawym boku w ſlabiznie y
31:
powyſſzey ſlabizny rozciągaiącze: bolenie taki cżłowiek niema.

strona: [5]

Vriny.Liſt. 5.
1:
Czo znamionuie vrina złotey barwy.
2:
grafika
Z
Lotey barwy vrina: prawie iako cżyſthe
3:
złotho rumiane: taka ieſt dobra. A zna=
4:
mionuie dobrego á zupełnego zdrowia
5:
cżłowieka. A nawięczey gdy vrina tha=
6:
kiey złotey barwy ma w ſobie mierną wodnoſć/ to
7:
ieſt/ ani cienką barzo/ ani też barzo grubą.
8:
Też złotey barwy vrina/ cienka y ſubthelna/ w
9:
dziecięciu/ oſmi/ dzieſiąci/ y trzynaſcie lat. Wiedz iż takie dziecię ma v
10:
ſtawicżną bieguncżaną niemocz. W ſtarym cżłowiecze/ thak v męſz=
11:
cżyzny iako y v białey głowy. Nadzieway ſie dwoiakiey tercijany.
12:
Też vrina w opuchłym cżłowiecze złotey barwy będącza. Smierć
13:
znamionuie.
14:
Też zaſię złotey barwy vrina/ trochę miąſſza/ na wirzchu zaćmio=
15:
na. Cottidijanę/ tho ieſt zimniczę na każdy dzień będączą, rozumiey z
16:
ſlodkiey flegmy. A gdy taką vrinę v niewiaſti vzrzyſz. Znak ieſt obcią=
17:
żenia macicze z ſloną albo z ſlodką flegmą. Abowiem ſą niektore żyłki
18:
pochodzącze od wąthroby do macicze/ aże zaſię idą od macicze do me=
19:
chierza z wodą mocżową.
20:
Też vrina złota albo blado żłota/ miąſſza/ na wierzchu zaſiniała
21:
y zaburzona. Znamionuie Pleurę/ to ieſt niemocz barzo moczną/ kto=
22:
ra przychodzi z kłociem na prawym albo na lewym boku miedzy ziobry
23:
k temu z febrą/ z kaſzlem/ z ſcięſzkiem oddychaniem. Ktora niemocz ni=
24:
cżem więczey á właſniey nie bywa lecżona: Iedno puſcić z przeciwney
25:
Medijany krew albo z płuczney. A pothym w kielko godzinach z theyże
26:
ręki gdzie kłocie: drugi raz zaciąć Medijanę/ albo płuczną, y dać barzo
27:
wiele krwi idz: aż do omdlenia. Bo tym wrzod wnętrzny roztargnieſz.
28:
Czo znamionuie czyrwona vrina.
29:
grafika
V
Rina cżirwona, wodnoſci miernie cien
30:
kiey/ na wierzchu zaćmiona/ y grubſza
31:
niżli na ſpodku vrinała. Taka dwoijſtą
32:
tercijanę znamonuie/ przy ktorey terci=
33:
ianie bywaią ty znaki. Naprzod bolenie głowy na
34:
prawey ſtronie/ pragnienie/ gorzki ſmak w vſciech,
35:
piſzcżenie y ſzumienie w vſzoch. A wſzakoſz theż maſz
B


strona: [5]v

O poznawaniu.
1:
bacżyć lata tych ludzi. Abowiem od młodzieńcza taka vrina znamio=
2:
nuie dwogiſthą tercijanę febrę. Ale od dziecięcia: vſtawicżną á łozną
:
(niemocz.
3:
Też vrina cżyrwona/ iaſna/ cienka/ przez długi cżas iednako ſie v=
4:
kazuiącz/ á temu krom febri. Tedy taka vrina pewne zapalenie wątro
5:
by: znamionuie. A nawięczey k temu maſz bacżyć piankę na wierzchu
6:
vriny żołtą albo zieloną pływaiączą/ á ſama vrina v ſamego wierz=
7:
chu zaćmiona/ gdy to obacżyſz: Prawdziwe zapalenie wątroby oſądziſz.
8:
Też vrina cżyrwona prawie/ albo też nie prawie wodnoſci nie cien
9:
kiey: ale zamieſzaney/ krom ſinoſci/ y krom trączenia przykrego. Taka
10:
znamionuie Synocham/ to ieſt łożną niemocz ogniową/ z zbythku
11:
krwie telko przychodzączą. A ta niemocz bywa lecżona wielkiem vpuſz
12:
cżeniem krwie.
13:
Też vrina prawie cżyrwona/ cienka ſama w ſobie/ á przeyzrzyſta.
14:
Taka znamionuie febę, ktorą Cauſon zową/ to ieſt gorącza febra. Na=
15:
przod z Koleri/ potym ze krwke ſlożona/ á tha wilkoſć poſpolicie gnije
16:
w żyłkach vſtek żołądkowych y theż wątrobnych/ niegdy płucznych/ á
17:
niegdy też ſleziony. Lekarzſtwo tey gorącżki zbytnie palączey: ktora ieſt
18:
rzecżona Cauſon. Naprzod krwie vpuſciwſzy/ potym kolerę purgować
19:
á krew chłodzić ſyropmi. Iako ſyrop acetofus ſimplex. Siropus bizan
20:
tiuus. Siropus de Endiuia. Z wodkami, Mlecżową/ Lupulorum/ to
21:
ieſt chmielową/ Boragową.
22:
Też vrina rumiana v białych głow, maiącza w ſobie obłocżek na
23:
dnie. Znamionuie obphitoſć krwie/ á zwłaſzcża gdy ſkarży na obciąże=
24:
nie głowy w ciemieniu/ y na cięſzkie oddychanie pierſi.
25:
Też vrina rumiana: maiącza obłocżek rozerwany po wſzytkiey v=
26:
rinie. Taka znamionuie panowanie wiatrow w żywocie/ k temu nady=
27:
manie bokow á nietrawienie żołądka y żył wſzytkich, á ktemu vkazuie
28:
obphitoſć zagniłych wylkoſci w żołądku.
29:
Też vrina cżyrwona/ iaſna/ maiącza w ſobie proſzki na podobień=
30:
ſtwo tych ktore w ſlończu widamy. Obphitoſć krvie znamionuie/ á to
31:
k temu maſz bacżyć: ieſtli ma w bochach ſtrzekanie. Bywa też thaka v
32:
tych ludzi/ ktorzy Scijatikę/ to ieſt denną boleſć albo franczę/ łama=
:
(nie maią.
33:
Też vrina cżyrwona/ nieprzednie gruba. Obphitoſć krwie znamio
34:
nuie/ á zwłaſzcża gdy takowa będzie krom febri widana/ aczkolwiek y
35:
w febrę/ toż znamionuie. Iedno to maſz bacżić ieſtli ocży ſą cżyrwone,

strona: 6

Vriny.Liſt 6.
1:
ciężkoſć w pierſiach, bolenie w ciemieniu głowy. Ty znaki ſą pewne zob
2:
phitoſci krwie, v zdrowego cżłowieka lekarzſtwo na to: krew z medijany
:
(puſcić.
3:
Przy tym czo znamionuie krwawa vrina.
4:
grafika
N
Aprzod krwawa vrina znamionuie na=
5:
każenie wątroby.
6:
Drugie znamionuie rany w mechie
7:
rzu/ á to gdy potroſſze odchodzi.
8:
Ale gdy tak krwawa obphicie odchodzi. Znamio=
9:
nuie naruſzenie ranne w ſlezionie.
10:
Czo znamionuie zielona vrina.
11:
grafika
Z
Ieloney barwy vrina: troiako bywa/ to
12:
ieſt zielona w pirwſzym ſtopniu/ á tę zo=
13:
wą Kijanos/ napodobieńſtwo cżarnego
14:
wina/ w wtorym y w trzecim ſtopniu: á
15:
ta ieſt prawie zielona: na wzrzaſt kapuſty, Taka vri
16:
na zielona bywa z iadowitey Koleri: kthorą zową
17:
Praſyna á Erugnioſa/ w żołądku nawięczey ſie
18:
zachowawa.
19:
Taka vrina zielona gdy potroſſze odchodzi, á ktemu paznokty oneo
20:
cżłowieka ſą poſiniałe. Smierci ſie niechay nadziewa. Zaſię zielona
21:
obphicie odchodzącza á mętna/ otworzenie wnętrznego wrzodu zna=
22:
mionuie: cżaſem z ſmiercią á cżaſem ze zdrowiem.
23:
Też zielona vrina w gorączey febrze, Kurcż znamionuie.
24:
Nakoniecz taka vrina nicz dobrego nieznamionuie/ abowiem po=
25:
ſpolicie zmartwienie y wynizcżenie duchow ożywiaiączych/ á zbytecż=
26:
nie krwie y inſzych wilkoſci ſpalenie.
27:
Też zielona vrina. Zieloną niemocz znamionuie. Iako zbytnie żoł
28:
ta vrina: żołtą niemocz znamionuie.
29:
Też zieloney barwy vrina. Trutego cżłowieka: znamionuie.
Bij


strona: 6v

1:
Czo znamionuie vrina Kianos/ tho ieſth ia ko
2:
Wino barzo czarne. A czo znamionuie vrina
3:
Inopos/ to ieſt maiącza w ſobie barwę wina
4:
nie barzo czarnego.
5:
grafika
N
Aprzod iakmiarz vrina. Kijanos á vrina
6:
Inopos: maią iednakie włoſnoſci w po=
7:
znaniu niemoczy cżłowiecżych. Idno iż
8:
vrina Kijanos tak rzecżona: ieſt nieiedna
9:
kiey barwy/ abowiem mieſtczem ieſt cżarna/ mieſt=
10:
czem cżyrwona/ mieſtczem też zielona/ y też mieſt=
11:
czem ołowianey barwy.
12:
Ty vriny gdy będą widane w mocznych łożnych niemoczach/ nicz
13:
gorſzego być niemoże. A ieſt ſmiertelna/ dla zbytniego trapienia cięſz=
14:
koſci w takiey niemoczy. A zwłaſzcża gdy naprzodku niemoczy będzie v
15:
rina cżyrwona/ á potym vkaże ſie Kijanos/ albo Inopos. Iuż nadzie
16:
ia zła o takim chorim.
17:
Drugie gdy taka vrina będzie v tego cżłowieka: ktory gorącżki nie=
18:
ma/ tedy iuż nieieſt ſmiertelna/ á tedy iuż znamionuie bolącżkę około
19:
wątroby albo około nyrek/ albo rozerwanie żyły wielkiey: ktora od wą
20:
troby idzie/ zową ią Kijlis/ á tedy dla zerwania tey żyły: on cżłowiek
21:
miewa bolenie w ſiodmym pacierzu grzbieta ſwego: z dołu licżącz/ á
22:
dla tego vrina na dnie vrinała zamączona y gruba vkazuie ſie.
23:
Też taka vrina v białych głow v niewiaſt widziana bez gorącżki.
24:
Przyrodzonych rzecży zagniłych: cżyſcienie znamionuie. Ale z febrą/ te=
:
(dy ſmierć giſta.
25:
Tu zaſię maſz wiedziecz o rzeczach takich: kto=
26:
re w vrinach pływaią: Z ktorich pewniey pod=
27:
czaſz mozeſz poznacz niemoc wczłowiecze: nizli
28:
z ſamey vriny/ á nizli z barwy iey czirwoney
29:
białey/ czarney/ y inſzych/ a tho dla łacznego
30:
odmienienia barw/ ale ty rzeczy ktore ſą w v

strona: 7

Vriny.Liſt. 7.
1:
rinie: nieodmieniaią ſie/ a tak pewnieyſze oſą=
2:
dzenie z nich mozeſz miecz. A naprzod będzieſz
3:
wiedział czo Circul znamionuie na wirzchu v
:
riny.
4:
W
Iedz to naprzod iże vrina będącz w ſkleniczy lekarz=
5:
kiey/ to ieſt w Vrinale: dzieli ſie na cżterzy cżęſci albo
6:
oſtaſci. Pierwſza cżęſć v ſamego dna/ á ta znamio=
7:
nuie ſprawę dobrą albo niedobrą cżłonkow niſſzych,
8:
ako krzyża/ nyrek/ nog. Druga cżęſć albo poſtać vri
9:
ny: ieſt poſrzodek iey/ á tha vkazuie na żołądek/ wą=
10:
trobę/ ſlezionę/ y na ielita wſzytki. Trzecia poſtać kthora ieſt nawyſſza,
11:
ta znamionuie płucza/ ſercze/ dijafragma y wſzytki pierſi z ſziją. Cżwar
12:
ta poſtać ieſt ta: ktora ieſt na ſamym wierzchu vriny/ á tho ieſt Circul,
13:
to ieſt krążek z vriny: ktori nieiednaki bywa, A ten znamionuie komorki
14:
błonecżki y mozg wſzytek głowy. A naprzod Circul albo krążek miąſſzi
15:
barwy wodney: czo znamionuie. Circul wodny/ miąſſzy/ nadęty.
16:
grafika
V
Rina barwy wodney, Circul maiącza
17:
miąſſzy. Znamionuie obciążenie w ty
18:
le głowy: z małym boleniem tyłu gło=
19:
wy/ á to dla pełnoſci flegmiſtey: tham
20:
na tey ſtronie. Abowiem tam w thyle głowy ieſth
21:
mieſtcze flegmy. Circul rozefarbowey barwy.
22:
grafika
C
ircul rozefarbowey barwy/ á k themu
23:
miąſſzy. Znamionuie bolenie w ciemie=
24:
niu głowy, á tak gdi taki Circul vyzrziſz
25:
z bolem ciemienia głowy y cżoła wſzyt=
26:
kiego/ á k temu iż onemu choremu będą ſie przed o=
27:
cżyma vkazować iakie cżyrwone rzecży. Takiſie ma
28:
nadziewać płynienia krwie z noſa, á nawięczey wgo
29:
rączey niemoczy łożney.
Biij


strona: 7v

O poznawaniu.
1:
Circul blady.
2:
grafika
C
Ircul blady na wirzchu vriny/ á k temu
3:
cienki/ nie miąſſzy. Znamiunuie bolenie
4:
głowy nalewey ſtronie z Melankolijey.
5:
Abowiem melankolija lewą ſtronę gło
6:
wy poſpolicie trapi. A ten Circul bywa blady: dla zi
7:
mnoſci Melankolijey/ á cienki dla iey ſuchoſci. A
8:
ieſtli taki Circul długo trwa v cżłowieka. Znamio=
9:
nuie onego być boiazliwym/ myſlączym: takowym á nieſpiączym.
10:
Circul czyrwony: cienki.
11:
grafika
C
Ircul cżyrwony cienki. Znamionuie bo
12:
lenie głowy na prawey ſtronie, z wilkoſci
13:
Kolericżney/ ktora ieſt ciepła á ſucha. A
14:
prawą ſtronę głowy zawſze trapi/ abo=
15:
wiem tam więczey panuie.Circul ołowianey barwy.
16:
grafika
C
Ircul ołowianey barwy: ieſth niedobry
17:
Abowiem znamionoie zmartwienie du
18:
chow: mozg ożywiaiączych/ z ktorych w
19:
ſzytkiemu ciału cżuynoſć y ruſzanie przy
20:
chodzi. A tak też taki Circul ołowianey barwy. Zna
21:
mionuie niemocz ſwiętego Walentego, y zemdlenie
22:
wſzytkich cżłokow ciała cżłowiecżego.
23:
Też to maſz wiedzieć. Gdy ſie takiey barwy ołowianey ukazuie na
24:
vrinie Circul. A pothym w kielo dni vkaże ſie cżyrwony. Znak ieſt dobry
25:
iż mozg przychodzi ku zdrowiu y ku nabyciu duchow ożywiaiączych.
26:
Circul zieloney barwy.

strona: 8

Vriny.Liſt. 8.
1:
grafika
C
Ircul zieloney barwy w gorącey łożney
2:
niemoczy widziany. Znamionuie wiel=
3:
kie ſpalenie y wynizcżenie mozgu. A taki
4:
Circul cżyni podeyzrzenie o oſzaleniu o=
5:
nego cżłowieka: dla buynoſci Kolery gorączey.
6:
Eircul drzączy/ albo trzęſączy ſie
7:
na wierzchu vriny.
8:
grafika
C
Ircul drżączy na wierzchu vriny. Zna=
9:
mionuie bolenie w krzyżu y we wſzytkich
10:
pacierzoch grzbietowych/ pocżąwſzy od
11:
dołu aż do wirzchu. A tak też poſopolicie
12:
taczy ludzie maią drżenie rąk y głowy.
13:
Circul czarney barwy.
14:
C
Ircul cżarny. Znamionuiezmartwienie
15:
y ſpanie wilkoſci mozgowych/ ktori gdi
16:
ſie vkaże po zielonym Circule/ tak iż zie
17:
lony pierwey będzie/ á ponim przydzie
18:
cżarny, Tedy taki doſkonale ſpalenie znamionuie. A
19:
ieſtli po Circule ołowianey barwy przydzie cżarny.
20:
Tedy zmartwienie duchow ożywiaiączych mozgo=
21:
wych. A tak vpadek wielki znamionuie.
22:
Tu zaſię maſz wiedziecz o bańkach kore ſie czy
23:
nią z vriny/ to ieſt piana nadęta na wierzchu
24:
vriny pływaiącza.
25:
grafika
A
Mpulla. To ieſt piana nadęka iako bań
26:
ka: ieſth dwoiaka/ iedna kthora nie trwa
27:
długo/ ale natychmiaſt po vmokrzeniu:
28:
ginie. O they nicz nieoznaymuie/ abo=
29:
wiem też nicz taka nievkazuie. Druga ieſt piana al=
30:
bo bańka ktora po vmokrzeniu ſtogi dłuo nad vriną
Biiij


strona: 8v

O poznawaniu.
1:
á ta ampulla znamionuie wiatry panuiącze/ ktore zmieſzane z wilkoſcia
2:
mi flegmiſtemi klijowatemi w głowie podnoſzą onę pianę: rozdymaiąc
3:
onę, z ktorey ſie cżynią takowe bańki. Takowa tedy bańka znamionuie
4:
długoſć niemoczy głowney, to ieſt, bolenia, ſzumienia, y rozdymania iey.
5:
Theż takowe bańki. Znamionuią krucżenie puk anie w żywcie/ z
6:
cżego potym przychodzi wraczanie y też biegunka.
7:
Też takowa vrina. Znamionuie bolenie krzyża y nyrek: według po=
8:
wieſci Ipocraſowey wſiodmych kxięgach ſwogich Aphoriſmow: gdzie
9:
tak mowi. Ktorym kolwiek ludziem bańki na wierzchu vriny pływaią.
10:
Taczy bolenie krzyżow długie miewaią.
11:
Czo ziarnka na vrinie pływaiące znamionuią
12:
grafika
Z
Iarnka na vrinie pływaiącze/ á zwłaſz
13:
cża na Circule vriny, cżinią ſie zflegmy
14:
klijowatey na małe á drobne kąſki roz=
15:
dzielone, tak iż ſie zdadzą iakoby ziarn=
:
(ka okrągłe.
16:
Thy ziarnka takowe około Circula będącze o=
17:
krąg vriny. Znamionuią płynienie wilkoſci zgłowy
18:
na pierſi/ to ieſt reumę: albo na inſze mieſtcze niſſze á mdleyſze/ iako ſzi=
19:
ię albo na ocży albo też na pleczy/ á ſthąd bywa kaſzel: gdy płynie ona
20:
wilkoſć/ ſlona/ oſtra na pierſi/ bywa też Obtulnia/ to ieſt bolenie ocżu
21:
gdy płynie ku ocżom/ bywa bolenie vſzow albo ſzumienie, piſzcżenie: gdi
22:
płynie ku błonkam vſznym/ bywa też ſpadnienie ięzyka gdy płynie na
23:
podniebienie. Bywaią rany w dziąſlach/ w ięzyku: gdy ſie ta ſlona/ o=
24:
ſtra wilkoſć puſci na ty mieſtcza. Ieſtli ſie też puſci na płucza/ cżyni dy
25:
chawiczę/ ieſtli ſie puſci na ielita/ cżyni biegunkę/ á tak Catarrus albo
26:
reuma ieſt pocżątkiem rozmagitych niemoczy.
27:
Trzecia piana na vrinie ieſt/ ktora ſie wlecże przedługowato po v=
28:
rinie/ á ta piana przedługowata nie bańcżyſta/ ani napodobieńſthwo
29:
ziarnek. Znamionuie wrzenie krwie w żyłach/ á tho gdy vrina ieſth ru=
30:
miana/ ale ieſtli vrina blada. Tedy znamionuie wiatry w żywocie.
31:
Czo znamionuie obłoczek w vrinie.

strona: 9

Vriny.Liſt. 9.
1:
grafika
O
Błocżek w vrinie ieſt iakoby dym gruby
2:
ktori ſie cżyni z ciepła przyrodzoneo, kto=
3:
re ciepło podnoſi thaki obłocżek zwodno
4:
ſci vriny. Taki obłocżek znamionuie ob
5:
ciążenie płucż/ y cięſzkoſć dychawicżną pierſi cżyni,
6:
á nawięczey gdy then obłocżek na wierzchniey po=
7:
ſtaci vriny: pływa.
8:
Czo znamionuie ropa w vrinie.
9:
grafika
R
Opa nadnie vrinała wvrinie widziana
10:
Znamionuie rany nyrek albo mechierza
11:
albo wątroby: á to tak rozeznaſz. Ieſtli
12:
vrina w ktorey ieſt ropa/ ſmierdzi/ á k
13:
temu on cżłowiek cżuie cięſzkoſć á bolenie w krziżu
14:
gdzie ſą nyrki/ albo cżuie bolenie przed ſobą pod ko=
15:
ſcią ktora ieſt przy dymionach. Tedy ieſt znak iże ta
16:
ropa z iednego mieſtchza przerzecżonego: wychodzi. Cżego Ipocrates
17:
poſwiadcża w piątych kxięgach Aphoriſmow. Gdy prawi ropa albo
18:
łuſka z vriną wychodzi/ á vrina ſmierdzi. W nyrkach albo w mechie=
19:
rzu rany znamionuie. Ale ieſtli cżuie cięſzkoſć zboleniem małym w pra
20:
wey ſlabiznie/ znak ieſt iż od wątroby ta ropa płynie/ á k temu iż ona
21:
vrina nie ſmierdzi.
22:
Ta ropa cżyni ſie z napłynienia wilkoſci grubych/ ktore gdy dłuo
23:
leżą: na tych mieſtczoch tleią á prochnieią/ á ſtąd ony mieſtcza gryzą
24:
gdzie ſą, á potym dla onego cżłonku nakażonego: obraczaią ſie w ropę
25:
ktora potym potroſſze z vriną wychodzi.
26:
Czo znamionuie tłuſtoſcz na wierzchu vriny.
27:
grafika
V
Rina ktora ma na wierzchu tłuſtoſć ia=
28:
koby oley. Taka vrina gdy ſie vkazuie w
29:
febrze. Znamionuie płynienie tłuhſtoſci
30:
ze wſzytkiego ciała cżłowiecżego. A po=
31:
ſpolicie taka bywa gdi cżłowiek ma ſuchoti. Ale ieſtli
32:
taka vrina tłuſta krom febri/ to ieſt gorącżki: bywa.
33:
Tedy znamionuie iż tha tłuſtoſć z nyrek albo z biodr
Bv


strona: 9v

O poznawaniu.
1:
wychodzi: dla zagrzania tamtych mieſtc. Abowiem tam ieſt nawięczey
2:
tłuſtoſci. O cżym Ipocrates w ſiodmych kxięgach ſwogich piſze w A=
3:
phoriſmie trzydzieſtym piątym.
4:
Potym maſz wiedziecz czo znamionuie zagni
5:
łoſcz wilgotna/ ktora z vriną: wychodzi.
6:
grafika
M
Aſz wiedzieć iż taka zagniłoſć gruba cża
7:
ſem bywa na wierzchu vriny/ cżaſem w
8:
poſrzodku, cżaſem nadnie. Ieſtli na wirz
9:
chu. Znamionuie trapienie w pierſiach
10:
około płucz/ieſtli w poſrzodku. Znamionuie obcią=
11:
żenie żołądka/ bolenie z oddzieraniem/ y krucżenie z
12:
nadymaniem bokow.
13:
Ieſtli też taka zagniłoſć/ to ieſt humor crudus: na ſpodku vriny bę
14:
dzie. Znamionuie treſtanie nyrek/ biodr/ mechierza/ y takieſz v niewaſt
15:
macicza/ z pełnoſci takiey niecżyſtey zagniłoſci.
16:
Przytym dla prawdziwego rozeznania they
17:
zagniłoſci od Ipoſtaſim.
18:
grafika
T
Ak rozumieią. Naprzod Ipoſtaſis v le
19:
karzow bywa poznawana w vrinie: tim
20:
obycżaiem. Gdy cżłowiek zdrowy albo
21:
ten ktori z niemoczy zmaga: zoſtawi v=
22:
rinę w ſkleniczy lekarzkiey/ po godzinie vſtogi ſie w
23:
oney vrinie na dnie iakoby iaki Obłocżek na dnie
24:
miąſſzy/ áku wierzchu cienki iakoby kregiel, A tho
25:
Lekarze zową Ipoſtaſis/ to ieſt rzecż zbytnia trzeciey ſtrawnoſci ktho=
26:
ra ieſt w żyłach. Abowiem każde trawienie oſthawuie nakoniecz rzecż
27:
zbytecżną: nicz nie vżytecżną. Iako to w żołądku ieſt pirwſze trawienie
28:
tam oſtaie pierwſza rzecż zbytnia á nie vżytecżna. To ieſt Layno á wia
29:
try. Ty rzecży precż natura: wypądza. Drugie trawienie ieſt w wątrobie
30:
Tam zoſtaie rzecż zbytnia/ to ieſt: vrina/ ta też idzie precż. Trzecie tra=

strona: 10

Vriny.Liſt. 10.
1:
wienie ieſt w żyłach/ á tam zoſtaie trzecia rzecż zbytnia/ to ieſt z ktorey
2:
bywa ta iſta Ipoſtaſis/ ktora idzie/ z żył/ z cżłonkow do nyrek/ á po=
3:
tym ſie mieſza z vriną/ á gdy zgodzinę poſtogi/ thedy ſie dzieli od vriny
4:
w iednę kupkę podobną ogurkowi: albo Szyſzcze Iodłowey. A tho tak
5:
maſz rozeznać/ tę wilkoſć grubą od tey Ipoſtaſim. Abowiem gdy za=
6:
mąciſz vrinę/ tedy wonym zamączeniu Ipoſtaſis rozerwie ſie na małe
7:
kąſki/ y owſzem ſie zmieſza z vriną iako oley albo miod. Ale tha gruba
8:
wilkoſć niemoże ſie tak dobrze zmieſzać/ ale ſie wlecże po vrinie: iakoby
9:
zgrzebi. Drugie Ipoſtaſis: ieſt rzecż/ biała/ gładka/ czudna/ á ona v=
10:
rina nie ſmierdzącza. Zaſię wilkoſć ta gruba ieſt ſzpetney barwy leżą=
11:
cza na dnie/ á k temu cżyni vrinę ſmierdzączą.
12:
Theż poſpolicie rzadko ſie trafuie Ipoſtaſis v zdrowych ludzi/ á z=
13:
właſzcża ktorzy ſą w praczy. Abowiem ſie ona zbytecżnoſć w nich tra=
14:
wi/ á cięſzſć potym odchodzi.
15:
Ale v chorich ludzi ktorzy leżą. Tam lekarze pilno ſie według Ipo
16:
ſim ſprawuią/ á ſilnie iudicium, albo to iſte poznanie niemoczy iako ry=
17:
chło ſie dokona: biorą.
18:
Tho ieſt napewnieyſza zdrowia, ktora ieſt ku białoſci ſkłonnieyſza,
19:
gładka/ ku gorze podnioſla/ napodobieńſtwo ſzyſzki ſoſnowey albo io=
:
(dłowey.
20:
Zażę ktora ieſt roztargniona y tam y ſam po vrinie. Tam wiatry
21:
w żywocie y w żyłach: panuią.
22:
Też w ktorey niemoczy niewidzą Ipoſtaſim. Znamionie iże thaka
23:
niemocz długa będzie.
24:
Też cżyrwoney barwy Ipoſtaſis. Znamionuie długoſć niemoczy
25:
á ſurowiznę materijey: z ktorey niemocz pochodzi.
26:
Też ołowianey barwy Ipoſtaſis/ ieſt podeyzrzana. Abowiem zna
27:
mionuie zmartwienie duchow przyrodzonych.
28:
Też cżarna á zielona Ipoſtaſis/ ieſt nagorſza. Abowiem znamio=
29:
nuie oſtatnie ſpalenie/ á tak ſmierć.
30:
Też blado żołta Ipoſtaſis/ ieſt gorſza niżli cżyrwona/ abowiem by
31:
wa taka z wodney krwie. A tak znamionuie więtſze przedłużenie niemo
32:
czy: niżli cżyrwona.
33:
Mieſtcze Ipoſtaſis nigdziey: iedno na dnie vrinała.
34:
Też to maſz wiedieć iż gdy w vrinie na ſamem dnie będzie zgroma=
35:
dzienie tego obłocżku/ zaoſtrzonego/ białego. Taki lekarze zową Ipo=

strona: 10v

O poznawaniu.
1:
ſtaſis. Zaſię gdy będzie w poſrzodku vriny: iż ſie podnieſie odedna pły
2:
waiącz w poſrzodku Enoremą zową/ á iuż nie tak ieſt dobri iako pirw
3:
ſzy. Trzeci pływa v ſamego wierzchu. A then ieſzcże mnieyſzy znak daie
4:
dobrego zdrowia. Zową gi Nephilis.
5:
Thu maſz wiedziecz czo piaſek znamionuie w
6:
vrinie.
7:
grafika
P
Iaſek w vrinie ieſt troiaki/ cżyrwony ia
8:
ko czegła. Drugi biały. Trzeci ciemny.
9:
Cżirwony piaſek, ten wychodzi od nyrek
10:
y tam ſie rodzi. Biały ten wychodzi od
11:
mechierza y tam ſie rodzi. Cżarny ten wychodzi też
12:
od nyrek y od ſleziony z lewego boku, á ten ſie rodzi
13:
z Melankolijey/ ktora gdy ſtwardzieie/ tedy zawſze
14:
cżarnaſie ſtaie.
15:
Drugie wiedz iże piaſek cżyrwony/ nie zawſze znamionuie bić ka=
16:
mieniowy v onego cżłowieka. Abowiem w tercijanie gorącżcze: thedy
17:
taki piaſek poſpolicie odchodzi dla zapalenia nyrek od gorącoſci febrnej
18:
Też wiedz iż kamień cżyni ſie w cżłowiecze ze trzech przycżyn/ na=
19:
przod z obphitoſci flegmy klijowatey/ ktora ſie mnoży z ryb wielkich,
20:
z ſyra/ z mleka, drugie dla ciaſnych drog ktore idą z wątroby do nyrek, á
21:
z nyrek do mechierza/ á tho poſpolicie v tłuſtych ludzi bywa. Trzecie
22:
dla ſlabey moczy wyrzuczaiączey cżłonkow/ iako nyrek/ mechierza/ á
23:
tak ty klijowatoſci tam długo zoſtawaią/ ſchną/ y twardzieyą/ á z teo
24:
ſie kamień mnoży.
25:
Tu maſz wiedziecz o włoſiech w vrinie pły=
26:
waiączych.
27:
grafika
W
Loſy w vrinie bywaią przedłogowathe:
28:
napodobieńſtwo prawych włoſow. A ty
29:
Włoſy cżynią ſie w nyrkach z ſuchych
30:
wilkoſci, á z oſtroſci ciepła przyrodzoneo
31:
á cżaſem też prawie z nyrek ſie kawalcze ſubtelne od=
32:
dzieraią: na wzrzaſt włoſow.

strona: 11

Vriny.Liſt. 11.
1:
Włoſy w vrinie pływaiącze. Ieſtli w gorącżcze, tedy maſz wiedzieć
2:
iż znamiouuią we wſzytkim ciele mdłoſć/ á wſzytkiego ciała trawienie.
3:
A ieſtli krom febri/ tedy z nyrek wychodzą/ á tak nerki ſie trawią/ á to
4:
gdy przy tym vrina będzie iako polewka tłuſta.
5:
Tu maſz wiedziecz czo łuska o otręby w vri=
6:
nie pływaiącze znamionuią.
7:
grafika
L
Vſka w vrinie: ieſt rzecż z ciała wycho=
8:
dzącza podobna ku łuſcze ribiey/ ktora z
9:
wierzchu albo z ſcian ciała: oddziera ſie,
10:
y z vriną ſie mieſza. A tę łuſkę zową też
11:
Petaloides. Poſpolicie w febrze znamionuie wſzyth=
12:
kiego ciała trawienie/ á krom febri: mechierzowo łu
13:
pienie z ſwierzbieniem: znamionuie.
14:
Takieſz też otręby ſą ziarnka otrębam podobne/ ktore takieſz w fe=
15:
brze. Znamionuią od wſzytkieo ciała odriwać ſie/ dla gorączoſci ognia
16:
nieprzyrodzonego. A zaſię krom febry odchodzącze/ łupienie ſwierzbio=
17:
we mechierza znamionuią/ takieſz Petaloides bywaią.
18:
Zaſię Crinoides ſą gruzołki iakoby ziarnka pſzenicżne na troie roſtar
19:
te/ ktore ſie odłupawaią od ciała wſzytkiego/ á zwłaſzcża od wątroby
20:
od nyrek/ y od ſleziony. A znamionuią ſuchoty nie vlecżone.
21:

22:
Tu maſz wiedziecz czo znamionuią Atomo=
23:
ſe reſoluciones/ tho ieſt ſubtelne barzo proſzki:
24:
iakoby napodobieńſtwo onych ktore w ſlonecz
25:
nych promienioch widamy.
26:
grafika
S
Vbtelne proſzki: napodobieńſtwo proſz
27:
kow kthore w promienioch ſlonecżnych
28:
widamy. Znamionuie guttę/ to ieſt bo
29:
lenie cżłonkow. A tho ieſtli na wierzch=
30:
niey poſtaci vriny pływaią. Tedy pierſi y ſzije bole=
:
(nie: vkazuią.

strona: 11v

O poznawaniu.
1:
Ieſtli naſrzedniey poſtaci vriny pływaią, tedy rąk bolenie znamio
2:
niuą. Ieſtli na dnie albo nad ſamym dnem pływaią/ tedy krzyżow y
3:
nog bolenie: vkazuią. A to tak męſzcżyznam/ iako y białem głowam.
4:
Drugie poſpolicie v niewiaſt: gdy takowe proſzki w tłuſtey vrinie na
5:
dnie pływaią á po małey chwili: wiedno ſie mieſtcze ſkupią. Tedy znak
6:
ieſt iż takowa niewiaſta pocżęła á ma w żywocie płod. A gdy k thewu
7:
będą cżyrwone á okrągłe/ ſyna pocżąć znamionuią. Zaſię białe albo
8:
blade/ błyſkaiącze, Dziewkę pocżąć vkazuią.
9:
Tu maſz wiedziecz czo naſienie/ to ieſt męzkie
10:
Sperma w vrinie: znamionuie.
11:
grafika
N
Aſienie w vrinie na dnie pływaiące. zna
12:
mionuie ſkutek cieleſny/ to ieſt złącżenie
13:
z białą głową popełnione. Albo wyla=
14:
nie przez ſen naſienia. A niegdy też zna=
15:
mionuie Gomoream/ to ieſt niemocz: ktora przycho
16:
dzi z wielkiey obphitoſci krwie/ tak iż naſienie zby=
17:
tecżne ſie mnoży/ ktorego zbytecżney wilkoſci: przy
18:
rodzienie zadzierżeć niemogącz/ pędzi ie męzkiem cżłonkiem: krom ża=
19:
dnego lubowania
20:
Przychodzi też ta niemocz ze mdłoſci y z wielkiey wilgotnoſci cż=
21:
łonkow/ albo nacżynia: w ktorym bywa zachowawano męzkie naſie=
22:
nie Ta niemocz gdy ſie zmoczni: vmarza cżłowieka.
23:
Też poſpolicie taka niemocz przychodzi na ty ludzie: ktorzy padaią=
24:
czą niemocz/ to ieſt Swiętego walentego: cierpią.
25:
grafika

strona: 12

1:
Nauka o pulſie. Tho ieſt
2:
znamiona poznacz Serdeczney zyły tępania
3:
a ruchania zdrowego/ albo niezdrowego
4:
człowieka.
5:
grafika

strona: 12v

Nauka o pulſie.
1:
N
Aprzod lekarz ſiadłſzy podle choreo
2:
ochotnie, á po niektorey rozmowie ma wziąć prawą
3:
rękę choremu/ y położić palcze cżterzy ręki ſwey, brzu
4:
ſcze na ſerdecżney żyle: barzo lekko. Tak iżeby pirwſzy
5:
palecz brzuſzczem leżał podle ſameo ſawu dłoni koſci,
6:
wtori/ trzeci y cżwarty, ieden wedle drugieo naporząd.
7:
Przytym miey wielką bacżnoſć na tępanie á ruchanie żyły. Abo=
8:
wiem wedle cżworakiey wilkoſci/ cżworako ſie mieni ſerdecżney żyły ru
9:
chanie. Komuciem barzo á gęſto żyła bije/ tam krew á kolera panuie.
10:
Ale komu pomału á leniwo/ z flegmy á z Melankolijey.
11:
Też ieſtliże ieſt tępanie pełne á iakoby vcinał/ owſzeyki ieſt zekrwie
12:
Bowiem prętkie ruchanie: z gorącza, á nagłe przeſtawanie: z wiatrow.
13:
Krewciem ieſt gorącza y wilka: iako wiatr/ przetoſz takowa niemocz ze
:
(krwie ieſt.
14:
Theż będzieli tępanie cienkie á rychłe/ iakoby kikutem palcza doty=
15:
kał. Kolerę/ to ieſt iaſną żołć: znamionuie.
16:
Theż będzieli tępanie miąſſze/ pełne/ ale nierichłe/ á barzo leniwe,
17:
Niemocz ona ieſt z flegmy zimney. Bo iż barzo leniwo bije/ tho ieſt od
18:
zimna/ á od wilkoſci miąſſzoſć. Takieſz flegma ieſt zimna y wilka.
19:
Też będzieli tępanie cienkie y też leniwe. Toć ieſt z Melankolijey zi
20:
mney á ſuchey/ bo iako leniwoſć zimna/ tako cienkoſć od ſucha pocho=
21:
dzi. A melankolija ieſt zimna á ſucha, przetoż taka niemocz ieſt z melan=
:
(kolijey.
22:
Też kiedy ſie ono żyła trzęſie iakoby płomień gdy ſwieczę
23:
zgaſić chczą/ albo iakoby mrowki giemzały. Wiedz á pewnie oſądz że
24:
takowemu ſmierć ieſt niedaleko.
25:
Też na to miey pilną bacżnoſć gdy palcze na żyle trzymaſz: w ktori
26:
palecz więczey bije/ ieſtliże w rożeń. Smiele powiedz iże chorego głowa
27:
wieczey boli. Ieſtli we ſrzedni/ tedy pierſi/ żołądek, y to czo ieſt oko=
28:
ło: chore ieſt. Ieſtli w mały, bol ieſt w vdziech, wgoleniach, y w nogach.
29:
A z tym koniecz o Pulſie: na ten cżas.
30:
grafika

strona: 13

Fo13

2:
O znamionach w ludzkich niemoczoch: przez
3:
niektore znaki pewne: wedle lekarzkiey nauki.
4:
grafika
C


strona: 13v

1:
O znamionach w ludzkich niemoczach: przez
2:
niektore znaki pewne/ Iako przez oblicze/ Przez
3:
gnoy ludzki/ y ine wedle lekarzkiey nauki.
4:
D
Obre znamiona w niemoczach: kiedy
5:
na bok na prawy albo na lewy niemoczny leży: Tym oby=
6:
cżaiem iako gdy był zdrowym: leżał, albo obycżay miał le=
7:
gać. Ieſtli ſie theż łatwie obracza. Ieſtli mu nie cięſzko dy=
8:
chać. Ieſtli v pępka y v łona ſkora gładka. Ieſtli pod boki miękko á nie
9:
boli około ziobr: chociaby też nieiako ſpuchło/ wſzakże gdy ſie przed pal
10:
czem vgina á nie boli/ acżkolwiek ſie taka niemocz nieiako przedłuży,
11:
á wſzakoſz ſzkody nie vcżyni. Ieſtli theż ciało miękkie á iednoſtaynie cie=
12:
płe (bo ſie poſpolicie wſzythko poci) á tym pothem ograżenie przeſtaie.
13:
Ieſtli kicha, ieſtli chciwoſć ma iedzenia. Ieſtli wraca: z koleri á z flegmy
14:
Z
Le znamiona w niemoczach/ Ieſthli
15:
chori ſtraci chciwoſć iedzenia/ á zwłaſzcża w długich nie=
16:
moczach. A to gdy niemoczny niemoże patrzyć na iedzenie
17:
á z onego brzytkoſć ma. Ieſtli ſie licze choremu barzo zmie
18:
ni iż ſie iagody wypną/ wyjąwſzy iżby to było z długiego nieſpania/ al
19:
bo z troſki/ albo żywota płynienia. Ieſtli też po cięſzkiey niemoczy lice
20:
otywa/ á chori mało ije y pije. Ieſtli iedny cżłonki zimne/ drugie ciepłe,
21:
á zwłaſzcża brzuch/ y oſierdzie ciepłe, á indzie zimno. Ieſtli też cżęſtoſie
22:
obracza/ á mieſtcze przemienia/ albo gdy ſie odkriwa: cżego ſie pierwey
23:
ſromał będącz we zdrowiu. Ieſtli twarz zcieńcżeie, á ocżi wpadną, ſkro
24:
nie gładkie/ vſzy zimne/ żołte/ ſkurczone. Ieſtli na liczu ſkora rozpiętha
25:
barwa po wſzythkim żołtha albo zielona/ albo cżarna/ á nieieſt od cięſz
26:
kiego żywota przepuſzcżenie, to ieſt gdy cżłowiek zatwardzieie. Ieſtli też
27:
ocży ciemnieią. Ieſtli iedno oko mnieyſze ſie vkazuie: niżli drugie. Ieſtli
28:
ſie vſtha krzywią. Ieſtli białki w ocżu przez powieki widać: oprocż zwy
29:
cżaiu. Ieſtli zębami zgrzyta: trzeba ſie bać oſzalenia. Ieſtli chori nie rad
30:
ſwiatła widzi/ á obracza ſie w cień. Ieſtli w ocżu cżyrwone białki/ á ży
31:
ły krwawe na ocżu. Ieſtli ſie też ocży wierczą á zmartwieią. Ieſtli nie=
32:
moczny nad zwycżay na wznak leży á nogi y ręcze zciągnie. Ieſtli pal=
33:
cze zimne v nog y v rąk. Ieſtli też zimny nos y vſzy. Ieſtli brzuch gore,
34:
á chori pragnie. Ty ſą wſzytki v chorego złe znaki á ſmiertelne.

strona: 14

Fo 14
1:
Tu maſz regulki barzo krotkie poznawania
2:
vriny z niektorich oblikow.
3:
grafika
N
Aprzod vrina mała, to ieſt potroſſze od
4:
chodzącza/ theż vzdrowego cżłowieka,
5:
znamionuie iż on człowiek mało pije, á
6:
ieſtli wiele pije, Znamionuie iż ſtholcze
7:
cżęſte albo poczenie: miewa.
8:
Zaſię wielkoſć vriny/ znamionuie wielkie picie
9:
á nawięezey białego wina/ albo z piotruſzką iedze
10:
nia/ á ieſtli tego niemaſz/ tedy ſtolczow niemiewanie.
11:
Zaſię taka vrina w gorączych niemoczach/ znamionuie richłe nie=
12:
moczy przeſtanie/ albo iże ona niemocz w ſuchothy ſie przemieni/ albo
13:
kurcż na takowego przydzie.
14:
Też vrina ktora woniey żadney w ſobie niema/ znamionuie v zdro
15:
wego cżłowieka nieſtrawnoſć/ á ſurowiznę w żołądku.
16:
Zaſię taka vrina w gorączych niemoczach widziona. Smierci ſie
17:
taki cżłowiek niechay nadziewa.
18:
Też vrina rumiana v zdrowego cżłowieka. Znamionuie zbythnie
19:
ſtrawienie w żałądku/ á głodnego cżłowieka.
20:
Też vrina ſlodkiey woniey/ obphitoſć krwie znamionuie.
21:
Też to maſz wiedzieć: iż vrina cżłowiecża napodobnieyſza ieſt ktym
22:
rzecżam. Naprzod ku ſycie/ to ieſt wodzie z przeſnym miodem przywa=
23:
rzoney. Drugie ku ſyropowi oczcianemu. Trzecie ku oſzafranioney wo=
24:
dzie. Cżwarte ku owcżemu mocżowi/ y też ku koziemu, y ku oſlowemu.
25:
grafika
G
Noy cżłowiecży ieſtli ſie v
26:
każe podobny ku zdrowev,
27:
á zwłaſzcża że będzie po o
28:
bny k tym rzecżam ktorich
29:
cżłowiek pożywa/ znak ieſt richłeo zdro
:
(wia
30:
Gnoy żołti á nieprzezliż ſmier
31:
dzączy/ choć też będzie płynienie z ży=
32:
wota/ ktore bywa niedobre/ nicz teo nie
33:
dbać: bo zdrowie znamionuie.
34:
Gnoy gdy z gliſti vchoreo wychadza,
35:
ieſtliże ſie wyſſze cżłonki zapalą/ dobre
36:
znamię ieſt. Gnoy cżarny v choreo
37:
á zwłaſzcża wgorączey niemoczy, znamię ieſt ſmiertelne Wiatr ieſtli
38:
z cżłowieka głoſno wychodzi/ dobre znamię ieſt nadzieia polepſzenia.
Cij


strona: 14v

1:
Poczyna ſie tractat O ro=
2:
dzeniu człowieczym/ iako a kthoremi obyczay=
3:
mi płod z żywota matek ſwogich
4:
wychodzi na ſwiat.
5:
grafika

strona: 15

1:
Nauka poznawania po poczęciu niewiaſthy/
2:
Ieſtli z ſynem albo z dziewką: chodzi.
3:
N
Aprzod to ieſt pierwſza nauka: ieſtli
4:
ona niewiaſta przed pocżęciem była blada/ á po po=
5:
cżęciu rumiana na liczu/ znak ieſt iże z ſynem chodzi.
6:
Drugi znak. Ieſtli niewiaſta wſtąpiwſzy w brze=
7:
mię: niema wielkieo obciążenia w ſobie y we wſzytkich
8:
cżłonkoch/ znak ieſt iż ſyna w żywocie noſi. A ieſtli za
9:
ſie ieſt barzo mdła/ leniwa/ obciążała/ znamię iż dziewka będzie.
10:
Trzeci znak z ſtrony mleka w pierſiach/ ieſtli mleko ieſt białe á kte=
11:
mu gęſte/ iż gdy go na zwierciadło albo na miedz: ſtogi na mieſtczu nie
12:
rozpływaiącz ſie: znak ieſt iż ſyn będzie.
13:
Cżwarte z ſtrony żywota, Ieſtli prawy bok/ to ieſt prawa ſlabizna
14:
więczey ſie nabrała okrągłem nabraniem/ vkazuie też na ſyna. A wſza=
15:
koſz rumianoſć licza po pocżęciu: ieſt znamię napewnieyſze pocżęcia ſy=
16:
na/ á to ieſtli przed pocżęciem niewiaſta była bladeo albo ſmiadeo licza
17:
Zaſię wſzytko przeciwnie tym znakom przerzecżonem o dziewcze ro=
:
(zumieć maſz.
18:
Thu maſz naukę iako maſz poznacz ieſtli nie=
19:
wiaſta z dzieczmi chodzi/ tak ta ktora niedaw=
20:
no zamąz ſzła: iako y ktora dawno.
21:
N
Aprzod z ſtrony macicze/ bowiem macicza, to ieſt miechierz
22:
w ktorim płod przemieſzkawa: niemiewa w ſobie takiey wil
23:
gotnoſci iaka bywa przed pocżęciem.
24:
Drngi znak iż iuż niewiaſta po pocżęciu niema lubowa
25:
nia/ y owſzem brzydzi ſie ſkutkiem małżeńſkim.
26:
Trzeci znak z ſtrony iedzenia y pokarmu iey/ abowiem taka niewia
27:
ſta w rozmagithych ſmakoch potraw: á zwłaſzcża niezwycżaynych ſie
28:
kocha/ tho ieſt w kwaſnych rzecżach/ albo w ſlonych/ albo w zimnych,
29:
albo też w ſlodkich/ á poſpolicie więczey niżli przed pocżęciem.
30:
Cżwarte iż takie bolenie głowy miewaią/ y cżęſte wraczanie.
31:
Piąte/ przyrodzonych rzecży zaſtanowienie/ á pierſi nabieranie.
32:
Ciij


strona: 15v

1:
Poczyna ſie tractat O ro=
2:
dzeniu człowieczym/ iako a kthoremi obyczay=
3:
mi płod z zywota matek ſwoich wychodzi na
4:
ſwiat/ y tudzieſz o przygodach y o rozmaitych
5:
przypadłoſciach Pań y niewiaſt: ktore miewa
6:
ią przy rodzeniu dziatek ſwogich Y thez o po=
7:
moczach lekarzkiemi rzeczami: ku richłemu a
8:
lekkiemu porodzeniu/ y k temu o ſprawie y rzą
9:
dzeniu Pań brzemiennych/ thak przed porodze=
10:
niem: iako y po porodzeniu. Ale naprzod
11:
oznaymię rozmagithe obyczaie ro=
12:
dzenia człowieczego. A napier=
13:
wey ktorim obyczaiem płod
14:
w zywocie lezy/ a wielą
15:
błonek bywa obleczon.
16:
Capitulum. 1.
17:
W
Zywocie matczynem lezenie pło=
18:
du: ieſt takowe. Iże dzieciątko ſiedzi w żywocie ſkriw
19:
ſzy ſie/ racżki ſciągnąwſzy miedzy noſzki/ głowką przi
20:
tuliwſzy ſie ku kolankam/ tak iż iednym okiem: na ie=
21:
dnym kolanku/ á drugiem okiem: na drugie kolanko:
22:
przytula ſie/ á thak noſek miedzy kolanka: wchogdi,
23:
Grżbietem ku żywotowi/ á vſty ku grzbietowi matcżynemu leży: ſkur=
24:
cżywſzy ſie w kłębek. Dzieciątko w żywocie matcżynem trzema bło
25:
necżkami bywa vwikłano. Pierwſza błonka wierzchnia/ ſpodnie dwie
26:
błoncze: y wſzythko dziecię okrąża/ á k themu broni dzieciątka od złych

strona: 16

O rodzeniu. Dzieczi.Liſt: 16.
1:
wilkoſci iadowitych: płyniączych tam k temu nizkiemu ſtokowi. Kthore
2:
niecżyſthoſci nie ſą vżytecżne dzieciątkowi: ani ku pokarmu ani ku po=
3:
mnożeniu roſcienia ieo, iedno telko leżą miedzi macicą á miedzi tą pier
4:
wſząbłonką: ktorą zową połacinie ſecūdina, popolſku Lożiſko. A tak po
5:
porodzeniu dzieciątka/ y po wyſzciu tego Lożyſka: płyną ty wilkoſci ze
6:
krwią zmieſzane: zmatki chorej. Wtora błonka począwſzi od pępka dzie
7:
cięczego: az nadoł zawija dziecię/ á tha błonka ma w ſobie barzo wiele
8:
zmarzkow napodobieńſtwo flakow warzonych, á ta błonecżka ieſt ſpra
9:
wiona tak przymięſſzeyſza: takież dla rozmagitych wilkoſci/ iako vriny,
10:
potu/ y inſzych niecżyſtoſci: ktoreby dzieciątko gryſć miały.
11:
Trzecia błonka oſtatnia/ ta ieſt ktora bez żadnego poſrzodku dzieciątko
12:
obwija/ á broni od dzieczęczego mocżu/ y inſzych wilkoſci: kthore z dzie=
13:
cięcia wychodzą, Iż k temu dla grubuſci á nieiakiey twardoſci: ktora=
14:
by miała naciſkać dzieciątko z ſtrony Secundiny/ to ieſt Lożyſka.
15:
Tu maſz wiedziecz czas iuz natychmiaſt przi
16:
chodzączy zlęzenia albo rodzenia/ y tez ktemu
17:
bieg a obyczay prawie przyrodzony: y nad
18:
przyrodziene rodzenia dziecęcia.
19:
Capitulum. 2.
kolumna: a
1:
P
Oſpolithy á zwycżay=
2:
ny czas zlężenia: ieſth
3:
dziewiąty mieſiącz. A
4:
bowiem dziewiąthego
5:
kxiężicza wypełnioneo: zlężenie przi
6:
chodzi. A tak około cżterdzieſci nie
7:
dziel od pocżęcia przychodzą ti zna
8:
ki na brzemienną niewiaſtę: kthore
9:
vkazuią richłe porodzenie dziecięcia
10:
Naprzod przychodzą około dy
11:
mion y też około pępka boleſci/ ta
12:
kieſz też y w krzyżu/ przytym zapa=
13:
lenie/ czliwoſć/ y nadymanie żywo
14:
ta/ ſlabizn: przychodzi. Gdy ty zna
kolumna: b
1:
miona przychodzą na brzemienną
2:
niewiaſtę. Vkazuią richłe porodze
:
(nie.
3:
Też mamy wiedzieć o dwoia=
4:
kiem rodzeniu. Iedno ieſth przyro=
5:
dzony á ſluſznym obycżaiem/ á
6:
tak według rodzenia/ iako też we=
7:
dług cżaſu. Drugie rodzenie nad o
8:
bycżay przyrodzony/ tak w rodze=
9:
niu dziecięcia: iako też y w nieſluſz=
10:
nym cżaſie.
11:
Abowiem dziewiąthy kxiężyc
12:
ieſt prawy á ſprawiedliwy cżas po
13:
rodzenia. Acżkolwiek ſie przygadza
Ciiij


strona: 16v

O rodzeniu.

kolumna: c
1:
y ſiodmego kxiężycza zlężenie: kto
2:
re bywa zdrowe dzieciątko. Ale o=
3:
ſmego kxiężycża/ kthore ſie dziatki
4:
rodzą/ poſpolicie á rzadko ma po=
5:
chybyć: aby miały żywo zoſtać. O
6:
cżym Auicenna ſwiadcży: ſluſzny o
7:
bycżay á poſpolithy rodzenia dzie=
8:
ciątka. Z powieſci wielkiego Woy
9:
ciecha: taki ma być naprzod iż gło=
10:
wą ſie ma dziecię rodzącz vkazo=
11:
wać, potym ſziją z ramiony, potim
12:
rącżki ku boczkom przytulone á ku
13:
noſzkam ſciągnione. Także wycho
14:
dzi z żywota za pomoczą babiną/
15:
aż dokończa wynidzie/ na oſtathek
16:
noſzki. Abowiem tenże wielki Woj
17:
ciech piſze, iż dziecię wżywocie mat
18:
ki ſwoiey ku grzbiethowi ocżyma y
19:
pierzkami/ Głowką khu pępkowi
20:
matcżynemu ſiedzi. Pothym gdy
21:
cżas ku porodzeniu przychodzi: w=
22:
znak ſie obroci/ tak iż głowką na=
23:
doł/ noſzkami ku gorze/ ocżyma ku
24:
żywotowi matcżynemu ſie obraca
25:
A tak przyrodzonym obycżaiem z
26:
żywota wychodzi: iako tu na figu=
27:
rze widziſz. Drugie iż ku thakiemu
28:
rodzeniu przirodzonemu to też ma
29:
być/ iżeby richło dzieciątko nie za=
30:
bawiaiącz: wychodziło z żywota á
31:
krom wielkiey cięſzkoſci y wielkich
:
(boleſci.
32:
Pierwſze.
kolumna: d
grafika
1:
Zaſię nad przyrodzony oby=
2:
cżay rodzenie. Naprzod cżaſu nie=
3:
ſluſzneo, albo nie tym ſpoſobem na
4:
mienionym z żywota wychodzone
5:
Auicenna. rodzenie ktore niegłową
6:
ale nogami przychodzi/ á k themu
7:
ręcze ku nogam y ku biodram przy
8:
tulone/ powiada być nieſluſzne/ á
9:
wſzakoſz iednak bliſkie ku przyrodzo
10:
nemu rodzeniu, á to dla tego iż też
11:
takim obycżaiem rodzącz ſie dzie=
12:
cię/ żywo y z matką zoſtaie. Iako
13:
tu na tey figurze widziſz. grafika

strona: 17

Dziatek.Liſt. 17.
1:
Tu zaſię maſz wiedziecz o łacznym a lekkiem
2:
y tez o cięſzkiem rodzeniu/ á ktoremi znaki lek=
3:
kie albo cięſzkie ma być rodzenie: poznano. Capitulum. 3.
4:

kolumna: a
C
Ięſzkie rodzenie cżęſto
1:
kroć na matki przicho
2:
dzi: dla rozmagithych
3:
przycżyn/ tak z ſtrony
4:
matek, iako y z ſtrony dzieci. Z ſtro
5:
ny matek, Naprzod dla małoſci y
6:
ciaſnoſci macicze. Drugie dla vcży
7:
nienia iakiey wrzedzienicze albo ro
8:
ſpadliny/ albo iakich inſzych przypa
9:
dłoſci złych w maciczy/ dla ktorich
10:
rzecży z wielką cięſzkoſcią y z bole=
11:
ſcią bywa rodzenie. Trzecie dla po
12:
cżęcia w barzo młodych leciech/ ia
13:
ko ſie cżaſem przigadza. Acżkolwie
14:
rzadko przed dwanaſthem Rokiem
15:
może pocżąć. Cżwarte dla zewrze=
16:
dzenia miechierza, kthory leży pod
17:
maciczą/ y też dla owrzedzenia ie=
18:
lit matcżynych. Abowiem dla bo=
19:
leſci tych tho cżłonkow: macicza z
20:
nimy cierpi/ á ſtąd boleſci y cięſzko
21:
ſci przy porodzeniu być muſzą.
22:
Też piąthe dla thego: iż niewiaſta
23:
z przyrodzenia ieſt mdła/ nieduża,
24:
albo zimnego á ſuchego nazbyt, al
25:
bo tłuſtego nazbyt ciała y przyro=
26:
dzenia, albo iże przedtym nigdi nie
27:
rodziła/ albo iż barzo lękliwa/ al=
28:
bo gniewliwa/ abowiem dla thych
29:
przycżyn wſzythkich namienionych
kolumna: b
1:
cięſzko matki muſzą rodzić, á dla ſa
2:
mego gniewu Niewiaſta niepoſie
3:
dzi na iednym mieſtczu/ ale iey w=
4:
ſzytko niewcżas/ á tak z mieſtcza na
5:
mieſtcze biega/ á w tym cięſzkoſci
6:
ſobie przymnaża. Szoſte á poſpo
7:
lite: iż zawſze dziewka z więtſzą cięſz
8:
koſcią przychodzi khu rodzeniu. A
9:
ſyn zawżdy lżey y łaczniey. Sio=
10:
dma przycżina cięſzkiego albo łacz
11:
nego rodzenia/ bywa z ſtrony pło=
12:
du albo dzieciątka. Albowiem tłu=
13:
ſte albo wielkiey głowy/ albo ſamo
14:
dziecię wſzytko wielkie/ cżyni cięſz=
15:
koſć j trudnoſć rodzenia. Zaſię dzie
16:
cię małey głowy/ albo ſamo nie=
17:
miąſſze á k temu cżyrſtwe/ takie ro
18:
dzenie bywa łaczne á nie barzo bo
19:
leſne. Oſma przycżyna cięſzkieo ro
20:
dzenia/ bywa z ſtrony bliznięczego
21:
rodzenia/ iż gdy dwoie dzieci iedno
22:
po drugiem wnętki ſie rodzi/ albo
23:
dla dziwu iakiego nad bieg przyro=
24:
dzony będączego, Iako iżby dwo=
25:
ie dzieci o iedney głowie w żiwocie
26:
były. Iako ſie to było przygodziło
27:
w Niemczach niedaleko Witem=
28:
bergu miaſta. Iako tu widziſz wy=
29:
obrażenie tego.
Cv


strona: 17v

O rodzeniu.

kolumna: c
grafika
1:
Dziewiąta przycżyna cięſzkieo
2:
rodzenia, dla nieſluſzneo dziecięcia
3:
z żywota wychodzenia/ á to iże o=
4:
biema nogama/ albo iedną nogą
5:
albo kolanmi wychodzi, Ręcze ku
6:
gorze podnioſlſzi, alboteż iż bokiem
7:
albo grzbietem, albo też ogonkiem
8:
to ieſt zadkiem ku wyſzciu z żiwota
9:
matcżynego: vkazuie ſie. A thakie
10:
rodzenie: ieſt nad przyrodzenie á na
11:
ſzkodliwſze.
12:
Też zaſię gdy dwoie dzieci/ to
13:
ieſt Blizńczowie: razem z żywotha
14:
wychodzą/ tak iże iedno nogami á
15:
drugie głową/ albo oboie nogami
16:
Bywa cięſzkie á ſmiertelne takowe
17:
rodzenie.
18:
Dzieſiąta przycżyna cięſzkoſci
19:
przy rodzeniu bywa dla Aborſu, to
20:
ieſt porzuczenia/ ktore bywa cżwar
21:
tego albo piątego kxiężycza od po=
22:
cżęcia/ abowiem thych kxeżyczow
23:
barzo moczno dziecie bywa przy=
kolumna: d
1:
poiono w żywocie mathcżynym. A
2:
tak z wielką boleſcią vriwa ſie z ży
3:
wota/ á za cięſzką przyczyną taki
4:
Aborſus/ to ieſt porzuczenie: bywa
5:
Zaſie theż cięſzkie rodzenie by=
6:
wa iedennaſtego kxiężycza/ á tho
7:
dla niemoczy matki/ albo dzieciąt
8:
ka ſamego: tak daleko ſie przedłuża
9:
Iedennaſta przycżyna cięſzkieo
10:
rodzenia: bywa dla martwego pło
11:
du w żywocie. Abowiem taki płod
12:
Ani ſie ruſzać ani obroczon łaczno
13:
być może ku wyſzciu albo wyciąg=
14:
nieniu/ albo thakieſz z ſtrony choreo
15:
albo niemocznego dzieciątka/ kto=
16:
re pomoczy ſobie żadney dać nie=
17:
może: ku richłemu na ſwiat wyſzciu
18:
ſtąd bywa cięſzkoſć z boleſcią mat
19:
cze rodzączey. A to ſtąd dzieciątko
20:
bywa/ chore/ mdłe w żywocie/ iże
21:
matka noſzącz: ono miała naſię ia
22:
ką niemocz łożną/ albo długą fe=
23:
brę/ albo biegunkę/ albo przyrodzo
24:
ną niemocz na kxiężycze chodzącz
25:
z onym: miewała. Z tych rzecży pe
26:
wnie ſie nadzieway choreo á mdłeo
27:
dzieciątka: z ktorim na ten cżas nie
28:
wiaſta chodzi. A k themu ieſtli pir=
29:
wſzego kxięzycza/ albo tego kthoreo
30:
zapadła niewiaſta: mleko v niey z
31:
pierſi naciſnionych płynie/ á k the=
32:
mu też ieſtli ſie dzieciąthko nieruſza
33:
w żywocie cżaſu ſluſzneo. Znak ieſt
34:
mdłego płodu.

strona: 18

Dzieczi.Liſt. 18.

kolumna: a
1:
Dwanaſty znak cięſzkiego ro=
2:
dzenia: zſtrony Secundiny, to ieſt
3:
Lożyſka/ á to gdy nierichło wycho
4:
dzi z niewiaſty/ albo twarda ieſt ku
5:
łacznemn vriwaniu, albo zaſię dla
6:
nazbyt richłego wychodzenia, j dla
7:
miękkoſci/ cienkoſci tego łożyſka.
8:
Abowiem richłe á prędkie vrwanie
9:
Lożyſka/ cżyni trudnoſć rodzenia
10:
ſluſznego/ á tho zalewaniem płodu
11:
wilkoſciami krwawemi: kthore ſie
12:
były zebrały około tego łożyſka/ á
13:
k temu wilkoſć dobra ktora vży
14:
tecżna ku ſnadnemu rodzeniu: dla
15:
onych złych: ginie/ á ſtąd trudnoſć
16:
wielka przychodzi.
17:
Trzynaſta przycżyna. Wielkie
18:
zimno j takieſz ciepło: przeſzkadzaią
19:
łacznemu rodzeniu/ zimno ſciſka=
20:
iącz żyły y wſzytko ciało matcżino
21:
A zbytnie ciepło mdlącz matkę y
22:
płod w żywocie lenieie.
23:
Cżternaſta przycżyna nie łacz
24:
nego rodzenia/ iedzenie brzemien=
25:
ney paniey/ ktora ieſt bliſkiego zlę=
26:
żenia/ wyſuſzaiączych/ kwaſnych y
27:
oczcianych pokarmow, ktore ſciſka
28:
ią żyły y wſzytki cżłonki. A nawię=
29:
czey iabłka kwaſne/ kaſztany/ tarn
30:
ki/ iagły/ kapuſta kwaſna/ y inſze o
31:
wocze kwaſne/ Y też mycie piąteo
32:
albo ſzoſtego kxiężycza w zimnych
33:
wodach/ albo w hałuwanych/ al=
34:
bo w takowych w kthorich by było
35:
żelazo gaſzono albo inſze rzecżi ſci=
kolumna: b
1:
ſkaiącze warzone/ iako ſą tarnki,
2:
żołądz/ dębowa ſkora/ gallas/ dę=
3:
bianki/ roża, gruſzki/ płonki iabłka
4:
leſne/ y inſze rzecży kthore ſą barzo
5:
ſzkodliwe brzemienney Niewieſcie:
6:
dla łacznego mienia y porodzenia
7:
dzieciątka.
8:
Pietnaſta przycżyna przeſzka=
9:
dzaiącza łacznemu Porodzeniu/
10:
ſmętek albo niemocz/ albo głod ie
11:
dzenia/ albo thakieſz niedoſthatek á
12:
wielkie pragnienie picia, ktemu pra
13:
czą á nieſpanie.
14:
Szeſnaſta przycżyna. Gdyby nie
15:
wiaſta będącza bliſkiego cżaſu po=
16:
rodzenia: pożywała thakich rzecży
17:
ktore maią wielką wonią/ thak w=
18:
dziecżną iako y przikrą/ Bowiem
19:
thakowe rzecży ciągną maciczę ku
20:
gorze, á tak y płod bywa przenaga
21:
bany ku richłemu z żiwota wyſzciu
22:
Siedmaſte przenagabanie lek
23:
ko rodzenia/ bolenie w ciele math=
24:
cżynym na wierzchnich cżłonkoch/
25:
Iako około żołądka/ na bokoch/
26:
w pleczoch/ w grzbiecie.
27:
Oſmenaſthe przenagabanie y
28:
znamię niełacznego rodzenia/ ieſt
29:
pierwſzego dzieciątka cięſzkie j wto
30:
rego y trzeciego barzo boleſne ro=
31:
dzenie. Abowiem iuż tak każde z bo
32:
leſciami y z wielkiemi cięſzkoſciami
33:
gędą przychodzić/ á to dla zwycża
34:
ju przeſzłego cięſzkiego rodzenia.

strona: 18v

O rodzeniu.

kolumna: c
1:
Zaſię znamiona łacznego ro=
2:
dzenia, ſą przeciwne przerzecżonym
3:
znamionam/ á nawięczey kthora
4:
matka pierwſze dzieci łaczno rodzi
5:
ła krom boleſci/ á nawięczey wyſz
6:
ſzey pępka/ abowiem boleſci kthore
7:
ſą niżey pępka przy rodzeniu/ takie
8:
nicz ſzkodliwe niebywaią/ á tho iże
9:
płod takowemi boleſciami nie ha=
10:
muie ſie dłuo w żywocie, y owſzem
11:
czo richley poſpieſza na ſwiat.
12:
Przythym maſz bacżyć iż nie=
13:
wiaſtha ktora ſobie barzo cznie/ á
14:
miecze ſobą: boleſciami wielkiemi
kolumna: d
1:
będącz niſko około thaiemnego cż=
2:
łonku z iętha. A wſzakoſz ona nie=
3:
wiaſta ieſt przytym ſiły dobrey/ od
4:
dychania mocznego/ niezaduſzliwe
5:
go, á ktemu dziecię w żywocie cżer
6:
ſtwo ſie ruſza/ maſz pewną nadzie=
7:
ię dobrego kończa á pocieſznego w
8:
cżęſliwem porodzeniu.
9:
Zaſię ktora niewiaſta przy ro
10:
dzeniu mdleie/ zimne kropie nanię
11:
wyſtępuią/ puls v rąk pretki/ áſa=
12:
ma z dziecięciem nie cżyrſtwa, Złe
13:
á ſmiertelne bywaią takowe znaki
14:
Thu maſz naukę y radę: iako maſz pomagacz
15:
takiem paniam y niewiaſtam/ kthore przerze=
16:
czone przypadłoſci/ z cięſzkoſciami namienione
17:
mi: przyrodzeniu dziathek ſwogich miewaią.
18:
Capitulum. 4.
kolumna: c
1:
K
To chcze radzić y po=
2:
magać cięſzkoſciam ro
3:
dzenia Brzemiennych
4:
niewiaſt, maią takowi
5:
Ludzie radzić y ſprawować ſluſzne
6:
rządzenie paniam brzemiennym w
7:
iedzeniu ſluſznym/ á nawięcey czte
8:
roma niedzieloma przed zlężeniem
9:
j też cżaſu rodzenia. Naprzod przed
10:
cżaſem rodzenia przez cżtyrzy nie=
11:
dziele: kazaćſie wyſtrzegać wſzelkich
kolumna: d
1:
rzecży ſzkodliwych w iedzeniu ktore
2:
iey we zdrowiu ſzkodziły/ iako zim=
3:
nych/ kwaſnych/ gorzkich y inſzych
4:
Ieſtliby ſie od nich wzdzierżeć nie=
5:
mogła, tedy potroſſze ma pożywać
6:
A pothym iakie lekarzſtwo ſluſzne
7:
ma brać/ albo wpiciu albo w iedze
8:
niu/ aby iey ono iedzenie rzecżi ſzko
9:
dliwey: y dzieciątku nie ſzkodziło.
10:
Zaſię ieſtliby brzemienna nie=
11:
wiaſta miała wmacicy albo w pro

strona: 19

Dziatek.Liſt. 19:
1:
gu cżłonka taiemnego iakie obraże
2:
nie/ to ieſt/ wrzod/ bolącżkę/ albo
3:
zranienie boleſne, Tedy ma być we
4:
zwan vmieiętny barwierz albo do
5:
ctor: iżeby przez radę mądrą przed
6:
cżaſem rodżenia mogła ona pani
7:
wziać zdrowie na ſwe niedoſtathki
8:
cżłonkow przerzecżonych. Zaſię
9:
Ieſtliby brzemienna pani miewała
10:
cżęſte zatwierdzenie żywota tak iż
11:
ſtolcze twarde á z cięſzkoſcią mie=
12:
wała/ tedy takowa dziewiątego al
13:
bo mało przed dziewiątym kxięży=
14:
czem ma pożywać w iedzeniu ta=
15:
kowych potrawek: kthoreby iey ży=
16:
wot miękcżyły á wolne ſtolcze cży
17:
niły/ iako ſą iabłka z maſlem á z
18:
czukrem ſmażone/ á naprzod go=
19:
dzinę przed inſzemi karmiami iedzo
20:
ne á potym cżiſtego wina białego
21:
nie kwaſnego na to ſie napić.
22:
Theż k temu figi poranu y na nocz
23:
po kielku iedzione/ ſą dobre.
24:
Takież też y węgierzkie ſliwki ſuro
25:
we zpłokane/ miękcżą żywot y ſtol
26:
cze wolne cżynią. Przytym ma ſię
27:
takowa pani ktora miewa zotwier
28:
dzenie w ſwogim żywocie/ wiaro=
29:
wać ſie ieſć wypiekłych rzecży/ zgo
30:
rzałych/ kwaſnych/ cierpniączych,
31:
iako ſą iaycza przepiekłe ſamy z oc
32:
tem/ ryż twardy/ iagły/ kapuſtha
33:
kwaſna/ gruſzki/ y inſze rzecży za=
34:
twierdzaiącze.
35:
Theż może być takowym paniam
kolumna: b
1:
vcżyniona Kliſtera z polewki kur=
2:
cżęcia vwarzonego, alby z winney
3:
polewki, czukru albo ſoli wſypawſzi
4:
do niey/ y Inſtrumentem w nię w
5:
lać. Takieſz cżopki mogą być dawa
6:
ne z ſlonin vcżynione y z mydła/ y
7:
z żołtku á z ſolą zmieſzawſzy/ prze=
8:
ſpiecżnie to może być cżaſu potrze=
9:
by przed ſamem zlężeniemcżinione
10:
Przitym też gdy iuż cięſzka nie
11:
wiaſta prżychodzi ku ſamemu po=
12:
rodzeniu/ tedy ma być poſilona ia
13:
ką dobrą potrawką/ á takieſz theż
14:
trunkiem dobrim wina/ albo muſz
15:
katelli dobrey, Konfekty rożanemi
16:
fijołkowemi/ mioduncżanemi/ Ci=
17:
trinaty/ y inſzemi ſerdecżnemi rze=
18:
cżami/ kthoreby w ſobie niemiały
19:
kwaſnoſci żadney/ ani zaciſnienia
20:
żył/ ale odmiękcżenie żywota y lek
21:
kie zagrzewanie/ á tho ieſt polewka
22:
tłuſteo kurcżęcia albo kapłona mło
23:
dego/ z cielęcia tłuſtego/ y z mieſa
24:
wołowego polewka ieſt dobra tha=
25:
kim paniam/ ktemu też odwilżenie
26:
j odmiękcżenie niektoremi rzecżami
27:
lekarzkiemi nizkich mieſthcz, Iako
28:
ſą oleyki, Migdałowy/ rumienko=
29:
wy/ fijołkowy Z tłuſtoſciami/ ko=
30:
koſzeni/ kacżemi/ geſiemi/ á tymi
31:
rzecżami mazać dymiena y około
32:
wſzytkiego mieſtcza thaiemnego.
33:
Wina dobrego cżeſto potroſſze ſie
34:
napijać, polewki nie barzo tłuſte ia
35:
dać. Przed zlężeniem dziefięć dni

strona: 19v

O rodzeniu.

kolumna: c
1:
ma do wolney łaznie chodzić brze=
2:
mienna niewiaſta/ tam ſie z brudu
3:
wierzchniego omywſzy: ma ſiedzieć
4:
w wannie w ciepłey wodzie do ſa=
5:
mego paſa, Kthora woda ma być
6:
przyprawiona z temi zioły odmięk
7:
czaiączemi, Iako ieſt, ſlaz, rumien
8:
woniaiączy/ ogrodny wyſoki ſlaz.
9:
roża cżyrwona, z ktorey na wſiach
10:
kmiotowny wieńcze wiją, zową ią
11:
połacinie Ibiſcus, k temu też kłaſć
12:
Mercurialem (ieſt ziele w aptecze)
13:
Noſtrzeg, á to wſzytko ziele warzić
14:
do wanny, y na każdi dzień na noc
15:
miałaby ſie naparzać po pas brze=
16:
mienna pani/ á potym cżynić ma
17:
zanie mieſcz przerzecżonych, oleyki
18:
y tłuſtoſciami namienionemi/ abo
19:
wiem thym rządzeniem Naciężey
20:
dziatki miewaiączey, ſnadoſć a lek
21:
koſć znamienita ſtąd przychodzi.
22:
Ieſtliby ktora pani będąc z przi=
23:
rodzenia mdła: niemogła tak cżęſte=
24:
go parzenia znoſić w wannie/ tedy
25:
vwarzywſzy to ziele w wodzie przy
26:
cżyniwſzy lnianego naſienia/ ma=
27:
cżać w tey wodzie ciepłey gębkę al
28:
bo chuſtę/ á cżęſto przez cżwierć go
29:
dziny/ na dymiona y na nogi/ tho
30:
ieſt na vdy/ na biodra/ y na mieſtce
31:
taiemne przykładać naparzaiącz/
32:
odwilżaiątz ciało y k temu żyły/ á
33:
potakowym naparzeniu w cżwierć
34:
godziny otarłſzy y oſuſzawſzi mieſt
35:
cza mokre/ mazać zawſze przerze=
kolumna: d
1:
cżonemi oleyki, y tłuſtoſciami koko
2:
ſzemi/ gęſiemi/ y też kacżemi, Dy=
3:
miona/ biodri/ krzyże, y około fort
4:
ki wychodzenia płodu: dobrze na=
5:
mazować, y owſzem gdi widziſz nie
6:
wiaſtę przirodzenia barzo ſuchego
7:
á k temu macicze ſuchey: nieſzkodzi
8:
y owſzem ſilną pomocz y pożythek
9:
daie/ wpuſzcżać precż do macicze/
10:
Takowe tłuſtoſci/ rozmocżywſzi w
11:
tym bawełnę, á poniechać ze thrzy
12:
godziny na mieſtczu.
13:
Ktemu nieſzkodzi/ y zagiſte po
14:
żitek znamieńty cżini kadzenie Am
15:
brą/ Gallia muſcata: cżiniącz na
16:
węglu roſpalonym, á nad tim brze
17:
mienna pani ma ſtać, abowiem od
18:
takiego kadzenia, drogi ſwiebodnie
19:
ſie otwieraią/ y płod na doł bywa
20:
nakłoniony. Przy tym cżaſie przed
21:
ſamym zlężeniem ma Pani brze=
22:
mienna lekky pochadzać zchylaiąc
23:
ſie cżęſto ku ziemi, iakoby czo mia=
24:
ła zbierać z ziemie/ á potym poſta
25:
wać y to cżęſtho cżynic/ abowiem
26:
takowe rzecży ſprawuią łaczniey=
27:
ſze/ y krom boleſci rodzenie. A tho
28:
maſz naukę y ſprawowania Brże=
29:
mienney paniey kielkiem Niedziel
30:
przed zlężeniem/ tak w iedzeniu: ia
31:
ko y w inſzych lekarzſtwiech.
32:
Iako zaſię tego cżaſu ma ſie
33:
ſprawować kiedy iuż bole nanie z
34:
ſtrzikaniem okołonadolnech mieſtc
35:
przychodzą. A iuż wilkoſci z niey

strona: 20

Dziatek.Liſt. 20.

kolumna: a
1:
pocżną ſie okazować/ tedy natych=
2:
miaſt przy takowym cżaſie ma pa
3:
ni ſiedzieć dobrą chwilę, potym w=
4:
ſtawſzy chodzić leguchno po gma=
5:
chu albo po wſchodzie nagorę j na
6:
doł ſtępuiącz/ oddychanie ſobie za
7:
ciſkaiącz, á potim lekarſtwo wziąć
8:
tkowe: ktoreby prętko á łaczno ro
9:
dzenie ſprawowało, ktore troſzkę ni=
10:
żej będzie napiſano, telko teraz gdi
11:
iuż tym więczey bole na nię przy=
12:
chodzą y wilkoſci ſie vkazuią/ na=
13:
tychmiaſt pani ſiedzieć ma na ta=
14:
kawem ſtolczu: ktoriby był potemu
15:
ſprawiony, To ieſt aby ſie na nim
16:
wznak trochę z głową nakłoniła:
17:
á nie prawie leżała/ od ziemie nie
18:
barzo ma być podnioſly/ á w po=
19:
ſrzodku wydłubany: dla pomoczy
20:
rozmagitey. Tak ma być vcżynio=
21:
ny: iako tu waſz wymalowany.
:
Stolecz.grafika
kolumna: b
1:
Też przy cżaſie rodzenia, wſa=
2:
dziwſzy niewiaſtę na ſtolecz vſlany
3:
Ma kazać baba onym Stolczem
4:
chwiać: na prawą j na lewą ſtronę
5:
á ſama przed ocżyma oney paniey
6:
ma ſiedzieć á, pilnie bacżyć iako ſie
7:
dziecię obracza/ potym rozmocżiw
8:
ſzy rękę w migdałowym oleyku al
9:
bo w Lilijowym ma: żiwota popra
10:
wować y z inſzemi drogami/ aby
11:
były ſprawne ku ſnadnemu poro=
:
(dzeniu.
12:
Też baba ma pilno wſzytko do
13:
paniej brzemienney bacżyć/ á onę
14:
vpominać y pocieſzać ſlowy miłe=
15:
mi/ á zwłaſzcża obieczuiącz y tu=
16:
ſzącz iakoby Syna miała vrodzić
17:
Abowiem barzo rady o tym ſlyſzą
18:
brzemiennepanie. Zaſię radzić aby
19:
dychanie wſobie zadzierżawała co
20:
by mogła nawięczey y na dłużey,
21:
Potym ma iey żywot po wierzchu
22:
pępka ſtatecżnie á lekko ſciſkać/ a=
23:
bowiem takie ſciſkanie żywota: na
24:
doł płod zpycha/ á ku richłemu po
25:
rodzeniu dopomaga.
26:
Theż w tym ma być baba ro=
27:
ſtropna: aby paniey rodzączey nie=
28:
przynękała w praczowanie wielkie
29:
przed cżaſem niżli ſie dziecię ku wy
30:
ſzciu wydaie/ ale gdy iuż dobrze po
31:
bacży że ſię dziecię pokuſza/ tedy w
32:
ten cżas ma pani brzemienna pra=
33:
czować/ kichać, á czo nawięczey ſo
34:
bie k temu pomagać. A thak przed

strona: 20v

O rodzeniu.

kolumna: c
1:
cżaſem nievſtanie w ſwoiey praczy
2:
Gdi iuż będzie wrodzeniu, tak
3:
że pocżnie ſie łożyſko vkazować w
4:
ktorim dziecię leży w żiwocie/ znak
5:
że dziecię bliſko ieſt, á tak ieſtli ono
6:
Lożyſko nie może być rychło prze=
7:
rwane ſamo przez ſię, baba natich
8:
miaſt paznogty ſwemi ma ono z=
9:
nienagła drapiąć: roztargnąć, albo
10:
wyciągnąwſzi trochę miedzy palce
11:
wziąwſzy: nożicżkami albo nożem
12:
rozerznąć onę błonkę/ za cżym po
13:
płyną wilgotnoſci/ á potym ſna=
14:
dnie płod wynidzie.
15:
Też ieſtliby ſie przy godziło do
16:
brze przed cżaſem: iżby łożiſko było
17:
roztargnione/ z ktoreoby wſzytki wil
18:
koſci wypłynęły/ á płod by ſie nie
19:
poſpieſzał khu wyſciu: dla ſucho=
20:
ſci drogi/ tedy ma baba wziąć oley
21:
ku Lilijowego/ alko choć ſamey oli
22:
wy/ y wlać ciepło na mieſtcze/ á w
23:
ſzakoſz iaie wſzytko/ to ieſth białek z
24:
żołtkiem barzo dobrze k temu ſluży
25:
tam na mieſtce wpuſcić: dla odwil
26:
żenia drogi, aby tim ſnadniey płod
27:
wychodzić mogł. Kichanie przitim
28:
ma być cżyniono.
29:
Zaſię ieſtli dziecię ieſt tłuſte, al
30:
bo głowy wielkiey, tak iż ſie głowa
31:
zapiera á nie może richło wynidz,
32:
ma baba pomagać: mażąc oley=
33:
kiem Migdałowym/ albo Lilijo=
34:
wym około wſzędy rozcieraiącz le=
35:
guchno. A to maſz obycżay przyro
kolumna: d
1:
dzonego á ſluſznego rodzenia: iako
2:
tu na tey figurze widziſz wyrażono
:
grafika
3:
Tu zaſię widziſz nieſluſzny oby
4:
cżaj rodzenia: naprzod nogamiſcią
5:
gnąwſzy rącżki ku vdzikom: tak ia
6:
ko tu na figurze wymalowaney wi
:
(dziſz.
:
grafika
7:
Prży thakowym rodzeniu ma
8:
baba wſzelką pilnoſć y pracą mieć

strona: 21

Dziatek.Liſt: 21.

kolumna: a
1:
mazać rącżki y ramionka z pleczo
2:
ma dziecięczemi/ á tak z matki wy
3:
ciągać iżby rącżki przy vdzikoch le
:
(żały.
4:
Acżkolwiek by było daleko le=
5:
piey by k temu mogła baba przydz
6:
aby tkowe dziecię ktore ſie noga=
7:
mi vkaże/ iżeby ie zaſię w żywoth
8:
matki wetkała: ieſtliby mogło być
9:
aże do ſamego pępka nogami, á po
10:
tym brzemienney niewieſcie kazać
11:
wznak ſie nachylać, Abowiem tim
12:
ſpoſobem dzieciątko ſie głową ku
13:
wyſzciu obracza/ á tak ſluſznym o=
14:
bycżaiem iako y pierwiey będzie ro
15:
dzenie.
16:
Też gdyby tym obycżaiem/ to
17:
ieſth nogami á ręcze ku gorze pod=
18:
nioſlſzy: iako tu maſz wymalowa=
19:
no: przygodziło ſie rodzenie.
:
grafika
20:
Przy thakowym rodzeniu ma
21:
baba pilnoſci przyłożyć iżeby rącż
kolumna: b
1:
ki dziecięcze nadoł mogła przy=
2:
chylać/ albo iżeby mogła wſzythko
3:
dziecię ſluſznym obyczaiem nawro=
4:
cić, Ieſtliby tego vcżynić á k temu
5:
ſnadnie przydz nie mogła/ tedy iuż
6:
tak niechay gidzie noſzkami/ rącżki
7:
przychylaiącz do vdzikow/ ieſtliby
8:
też nie mogła rącżek nachylić/ tedi
9:
iuż thak związawſzy noſzki rowno
10:
chuſtecżką miękką: pomagać legu=
11:
chno wyciągaiącz z żywota aże do
12:
kończa. Ieſt thakie rodzenie barzo
13:
cięſzkie. Ze theż ſzkodliwſze być nie=
14:
może nad nie.
:
grafika
15:
Bywa theż nieſluſzne rodzenie
16:
tym obycżaiem: iże dziecię vda ſie
17:
nogami ku wyſzciu z żiwota: iedną
18:
nogą vkazuiącz ſie z żywotha/ á
19:
drugą nogę w żywocie zoſtawiwſzi
20:
albo ku gorze podnioſlſzy: tak iako
21:
maſz figurę wymalowaną.
22:
A tak w takiey przygodzi: ma
D


strona: 21v

O rodzeniu.

kolumna: c
1:
pani rodzącza na grzbiet/ tho ieſth
2:
wznak ſie nakłonić/ iżeby głową
3:
była ku ziemi á nagami ku gorze,
4:
A gdy iuż w takowym leżeniu bę=
5:
dzie, Natychmiaſth baba omywſzy
6:
palcze w Lilijowym/ albo w Mi=
7:
gdałowym oleyku/ albo też w pro
8:
ſtey oliwie: Ma leguchno nogę kto
9:
rą ſie dziecię pocżęło rodzić: zaſię
10:
w matkę wepchnąć. A potym mat
11:
kę onego dziecięcia chwiać j ruſzać
12:
na tę, y na owę ſtronę/ iże tym ch=
13:
wianiem dzieciątko zaſię głowąſie
14:
ku rodzeniu obroci. A gdy tu ſzcżę=
15:
ſcie za thakową ſprawą przydzie/
16:
ma ona pani zaſtę ſiedzieć na ſtol=
17:
czu: iako y pierwiey/ á k thewu ſie
18:
czo nalepiey mieć aby porodzić mo
19:
gła. Ieſtliżeby tą radą/ to ieſt ru=
20:
ſzaniem/ chwianiem y przewracza=
21:
niem matki: dziecię głową niemo=
22:
gło ku rodzeniu przydz/ tedy baba
23:
ma z pilnoſcią o thym praczować
24:
iżby mogła onę drugą noſzkę na=
25:
ciągnąć/ iżeby tak z przytulonemi
26:
rącżkami do vdzikow mogła dzie=
27:
ciątko z żywota wziąć.
kolumna: d
grafika
1:
Ieſtliby ſie trafiło, Iako ſie to
2:
przygadza: iżeby dziecię bokiem ſie
3:
ku rodzeniu miało: tak iako thu na
4:
Figurze wymalowane widziſz/ te=
5:
dy przyſluſza na vmieiętną babę, a
6:
by około tego tak poſtępowała, iże
7:
by dziecię ono leguchno (omazaw=
8:
ſzy ſobie rękę w iakim oleyku/ albo
9:
w tłuſtoſci) nawodziła/ naciąga=
10:
iącz głowką na doł.
:
grafika

strona: 22

Dziatek.Liſt. 22.

kolumna: a
1:
Albo zaſię iżby ſie przygodziło
2:
rodzenie dzieciątka nogami rozło=
3:
żonemi ſzyrokoko: iako tu w Figu=
4:
rze malowaney widziſz, Tedy baba
5:
ma z pilnoſcią noſzki w kupkę ſtu=
6:
lać/á tego zawſze ſtrzedz iżby rącż
7:
ki były przi vdzikoch, á tak ma dzie
8:
cię nogami brać.
:
grafika
9:
Theż gdyby ſie przytrafiło ko=
10:
lankami obiema dziecięciu ſie ro=
11:
dzić/ tak iako maſz w figurze wy=
12:
malowano/ tedy baba ma ſie oko=
13:
ło tego ſtarać, iżeby noſzki dziecięce
14:
naciągnąć á rozproſcić/ á iuż thak
15:
nogami niechay bierze dziecię/ ia=
16:
ko y pierwiey maſz naukę wyſſzey
17:
napiſaną.
kolumna: b

:
grafika
1:
Zaſię ieſtli by ſie przygodziło
2:
rodzenie iedną ręką: iako tu w ma
3:
lowaniu widziſz, Tedy baba omo=
4:
cżywſzy rękę w migdałowym oley=
5:
ku/ albo w kokoſzey tłuſtoſci: ma o=
6:
no dziecię nazad w żywoth za ra=
7:
miona iąwſzy: wpychać czo nada=
8:
ley może, A potym iako może na=
9:
lepiey á napilniey przytulić rącżkę
10:
ku bokowi dziecięczemu/ á thakże
11:
głowkę proſto ku rodzeniu nawo=
12:
dzić. Ieſtliżeby tego dowieſć niemo
13:
gła/ iżeby rącżki do boku nie przy=
14:
tuliła/ Tedy ma niewiaſtę onę w=
15:
znak głową nadoł á nogami ku
16:
gorze z ſtołka nawrociwſzy: położić
17:
A potym wetkawſzi w żywoth dzie
18:
cię/ ma ruſzać niewiaſtą y na tę y
19:
na owę ſtronę/ tkieſz żiwotem iey
20:
Abowiem takową ſprawą/ barzo
21:
rado dziecię głową ku dołowi ſlu=
22:
ſznym obycżaiem ſie obracza. Na=
Dij


strona: 22v

O rodzeniu.

kolumna: c
1:
koniecz potym kazać oney Paniey
2:
na ſtolczu ſiedzieć á z nowotku for
3:
tuny w rodzeniu pokuſić.
:
grafika
4:
Trafuie ſie theż w porodzeniu
5:
iż dziecię obiema rękoma pocżnie
6:
ſie rodzić: iako tu widziſz wymalo=
7:
wano. W thakiey przigodzie baba
8:
niechay zaſię wzad dziecię iąwſzy
9:
zaramionka: wroci. A potym vga
10:
dzaiącz/ pierwey iednę, potym dru
11:
gą rękę ku bocżkom ma przytulać,
12:
To vcżynimſzy/ ma kazać aby ſie
13:
pokuſzała ona pani ku porodzeniu.
:
grafika
kolumna: d
1:
Trafuie ſie też zadkiem rodze=
2:
nie. A gdy takie baba obacży rodze
3:
nie/ ma z nienagła rękami dziecię
4:
ono nawraczać/ iżby noſzkami mo
5:
gło wynidz/ á ieſtliby mogła gło=
6:
wą na doł obrocić: ma ſie o to po=
7:
kuſzać. Abowiem by ſnadnieyſze á
8:
prawie przyrodzone według poſpo=
9:
litego biegu: rodzenie było.
:
grafika
10:
Zaſię kiedyby ſie przygodziło
11:
nakrzywiwſzy głowę ku pierſiam:
12:
ſziją ſie dziecię vkazało/ tedy baba
13:
ma rękę (omazaną iaką tłuſtoſcią
14:
Leguchno głowkę nawodzić/ iżeby
15:
thym proſciey iako ſie godzi: dzieciąt
16:
ko ſie rodziło.

strona: 23

Dziatek.Liſt. 23.

kolumna: a
grafika
1:
Też ieſtliby weſpołek nogami
2:
y rękami dziecię chciało ſie vrodzić
3:
iako na thym malowaniu widziſz,
4:
Tedy baba ręką ma nogi dziecięce
5:
ku gorze wpychać/ á głowę na doł
6:
ſpuſzczać/ á tak ku ſluſznemu rodzeniu
7:
dzieciątko ſprawić. grafika
8:
Też gdyby ſie przygodziło ta=
9:
kowe rodzenie, To ieſt brzuchem á
kolumna: b
1:
pierſiami/ Ręcze y nogi ku gorze
2:
podnioſlſzy/ iako tu obrazek wyma
3:
lowany, vmieiętna baba wtłuſtoſci
4:
omocżywſzi rękę: ma leguchno ſtro
5:
ną rękę włożyć/ á tam dziecię ſlu=
6:
ſznie nawodzić, Ieſtliby ręki w nie=
7:
wiaſtę w prawić nie mogła/ tedy
8:
iako może tę ſtronę kthorą dziecię
9:
bliżey progu albo fortki leży: ku wy
10:
ſzciu nawodzić/ A wſzakoſz by mo=
11:
gła głowę ku dołowi obrocić/ by=
12:
łaby rzecż obudwu barzo dobra.
:
grafika
13:
Przygadza ſie też bliznięta ra
14:
zem nogami chcieć naſwiat wycho
15:
dzić, Ieſtli oboie dzieci głowamiſie
16:
obroczą, Tedy baba iedna naprzod
17:
czo napilniey ma brać/ A pothym
18:
zaſię drugie ma wynoſić z żywota.
Diij


strona: 23v

O rodzeniu.

kolumna: c
grafika
1:
Ieſtli nogami na doł przydą/
2:
Tedy takieſz po iednemu ma wywo
3:
dzić: wyſſzey obycżaiem namienio=
:
(nym.
:
grafika
4:
Takieſz gdyby ſie trafiło dwo
5:
iedzieci razem ſie rodzącz, tak iżie
6:
dno pierwey nogami/ á drugie gło
7:
wą przychodzi, Tedy tymże oby=
8:
cżaiem ma pierwiey iedno/ potym
kolumna: d
1:
drugie według nauki wyſſzey napi=
2:
ſaney: wywodzić/ thak iże ieſtliby
3:
mogła pierwiey wywieſć to dziecię
4:
ktore głową nadoł ſie obrociło. Po
5:
thym zaſię ono drugie może wep=
6:
chnąwſzi w żiwot y matkę wznak
7:
przewrociwſzy na gorę nogami, ch
8:
wiać iżeby ſie y drugie dziecię mo=
9:
gło głową na doł obrocić/ tak w=
10:
ſzytko cżyniącz: Iako maſz ſzyrzey
11:
wyſſzey napiſaną naukę. Kthemu
12:
mazać około oleyki namienionemi
13:
albo kokoſzemi/ kacżemi tłuſtoſcia=
14:
mi/ á nawięczey ieſthliby ona nie=
15:
wiaſta miała iaką ranę/ albo ro=
16:
ſpadlinę około cżłonku/ albo w=
17:
nątrz bolączą/ tedy tym więczey
18:
oleyki, Migdałowym, fijołkowym
19:
Lilijowym ma być ono mieſtcze y
20:
okoko namazowano/ aby wycho=
21:
dzączy płod z żywota niecżynił ta
22:
ko wielkiey boleſci.. Zaſię ieſthliby
23:
k temu barzo thłuſta albo ciałem
24:
zbytnie była obłożona niewiaſtha
25:
Tedyby ſnadniey takowey na licze
26:
leżeć nakolanoch. Abowiem richlej
27:
y z mnieyſzą cięſzkoſcią porodzi.

strona: 24

Dziatek.Liſt. 24.
1:
Lekarzſtwa ktorich pozywanie: czyni lekkie ro=
:
dzenie.
2:
N
Aprzod ieſt przednieyſze lekarzſtwo: ſluſzne poſadzenie rodzą
3:
czey paniey na ſtolczu: k temu vcżynioneo/ Ktora ſie wznak
4:
ma dobrze ſiedzącz na ſtolczu nakłonić. Przi tym cżaſu zim
5:
nego: w ciepłą wolno izbę ma być w wiedziona ku rodze=
6:
niu niewiaſta. Lecie zaſię barzo gorączych dni/ nie ma być bronion lek
7:
ki wiatr/ z ktoregoby mogła ochłodzenie mieć. Przy tym theż kichanie
8:
ma być/ pieprzem albo cżemierzyczą tartą na proch cżyniono: w nos w
9:
ſtrzyknąwſzy. Ktemu baba ma pilno pilnować czo przyſluſza ku łaczne=
10:
mu porodzeniu: nie opuſzcżaiącz/ iako ieſt macicze y niżey około taiemn=
11:
nego cżłonku/ oleyki/ maſciami: mazać y theż kadzić thakowym kadze=
12:
niem/ ktore k temu iey barzo pomoczne.
13:
Mazanie około nizkiego członku.
14:
W
Ezmi gęſiey tłuſtoſci Lot. Oleyku Lilijowego trochę wię=
15:
czey łotu. Szafranu troſzkę tartego. Piżma barzo mało.
16:
Ty rzecży wſzytki ſpołem zmieſzay/ á tym maciczę y około
17:
nadolnego mieſtcza maży ciepło.
18:
Ieſtliby ta maſć nie ſproſciła rodzączey niewiaſty. Tedy vcżyń ka=
19:
dzenia tym obycżaiem. Wezmi mirri/ galbanu, Caſtoreum/ każdego z
20:
nich potroſſze/ á ſtarłſzy na miałki proch: z wołową żołcią zmieſzay/ á
21:
vcżyń z teytho maſſy piłuły, iako laſkowy orzech miąſſze, Potym iednę
22:
włożywſzy na węgle: okadz niewiaſtę albo panią włożywſzy pod nię.
23:
Drugie kadzenie k temuſz.
24:
VEzmi ſiarki żołtey/ mirri/ rubeetinctorum/ galbanu/ opo=
25:
ponaku/ każdego z nich rowno czo złoty zaważy/ albo ch=
26:
czeſzli możeſz wieczey. Starłſzy ty rzecży na proch z żołcią
27:
wołową vcżyń piłuły: iako y pierwſze/ á iednę włozywſzy
28:
na węgle: o kadzać panią ktora nie może porodzić
Diiij


strona: 24v

O lekarzſtwiech.
1:
Też ktemuſz okadzenie łaynem gołębiem/ albo łaynem iaſtrzębiem
2:
przyłożywſzy Apoponakum: barzo wſpomaga.
3:
Też barzo pomaga ku richłemu porodzeniu. Wziąć ruty iarey: wy
4:
ciſnać z niey ſok. A w onym ſoku bawełnę rozmocżyć dobrze/ y włożyć
5:
tam w fortę
6:
Też wezmi cżemierzycze korzeń/ k temu Apoponacum ſtarłſzy ie na
7:
gruby proch/ pothym vwikławſzy w bawełnę: wpuſć tham w nadolne
8:
mieſtcze. Abowiem nietelko żywy płod z matki/ ale y vmarły wycią=
9:
gnie to lekarzſtwo.
10:
Też Aſſafetida/ tak wiele iey wziąć iako ieſt ziarno tatarcżane, Ca
11:
ſtorcum czo poł złotego waży/ albo trochę więczey, ſtarłſzy ty rzecży na
12:
proch/ potym z winem á z wodą rozmąć/ á ciepło paniey dać wypić.
13:
Pomaga ku richłemu á lekkiemu porodzeniu.
14:
Też ſam Czynamon z winem dobrem pity/ barzo pomaga.
15:
Też Aſſa fetida/ z kaſſiją lignea weſpołek na proch ſtarłſzy/ á czo
16:
poł dragmy zaważy/ day z winem dobrem ciepło wypić
17:
Takieſz Ibiſcus/ to ieſt Roża ogrodna: ktora wyſoko roſcie na prę
18:
toch/ kmiotowny wieńcze zniey miewaią: Z wodą vwarzona á ciepło
19:
niewieſcie przed porodzeniem ku piciu dana, Niewymownie pobudza á
20:
cżyni richłe porodzenie. Nie ſzkodzi też brzemienney paniey w they roży
21:
cżęſto przed zlężeniem naparzać ſie w wannie.
22:
Piłuły: Czyniącze richłe porodzenie.
23:
W
Ezmi Czynamonu dobrego/ Szawiny/ każdeo z nich tak
24:
wiele czo dwie dragmie zaważą/ k temu przywezmi Caſſiā
25:
ligneam połtori dragmy/ mirri/ ariſtologie rotunde/ Co=
26:
ſti amari/ każdego z nich po iedney dragmie, Storacis li=
27:
quide poł dragmy, Opium dwanaſcie ziarnek/ Z tych rzecży wypiſaw=
28:
ſzy: poſli do Apteki iżby vcżyniono piłuły z byliczową wodką/ tak wiel
29:
kie czo by każda ważyła z połtori dragmy. Dayże iednę piłułkę paniey
30:
ktora iuż ma porodzić: z ſtarem winem wypić rozmąciwſzy, Znamieni=
31:
tą pomocz od tego wezmie.
32:
Też ſzafran z winem dobrim/ czo poł dragmy ważyć będzie: dany
33:
ku piciu/ barzo pomaga.

strona: 25

lekkiego rodzenia.Liſt. 25.
1:
Też wezmi ſzawiny dwie dragmie/ aſſe fetide/ armoniaci/ rubectin
2:
ctorum/ każdego z nich po połowiczy dragmy/ każy z thego vcżynić pi=
3:
łuły/ á czo połtora złotego waży z winem paniey dla richłego porodze
4:
nia ciepło day wypić: gdy na nię cżas przychodzi.
5:
Też wezmi Ariſtologię longe/ to ieſt kokornaku/ pieprzu/ mirri/ każ
6:
dego z nich romno czo połtora złotego waży/ ſtarłſzy ty rzecży na proch
7:
vczyń z winem piłuły: każda ma w ſobie dragmę mieć/ á potym iednę
8:
zwinem/ albo ſtą wodą w ktoreyby były Lupini warzone/ day paniey
9:
przed ſamym porodzeniem wypić, Niepodobnie ieſt k temu vżythecżne
10:
lekarzſtwo/ że nie telko żiwy ale y vmarły płod ſnadnie zatim wychodzi.
11:
Drugie piłuły ſiłney pomoczy.
12:
V
Ezmi Mirri/ Caſtorei/ ſtoracis/ każdeo z nich czo dragmę
13:
zaważy/ ſtarłſzy thy recży na proch z przeſnym miodem/ v=
14:
cżyń piłuły tak wielkie iako ieſt laſkowy orzech/ á pothym
15:
day paniey czo dwie dragmie zaważi zwinem dobrem przed
16:
zleżeniem, Nad inſze lekarzſtwa ieſt to pomoczne.
17:
Acżkolwiek ieſt inſzych wiele lekarzſtw ku pomoczy richłego porodzenia
18:
Ale tu iedno doſwiadcżone lekarzſtwa ſą wypiſane.
19:
Nauka iako Secundina/ tho ieſt Lozysko: ma
20:
byc ſnadnie wyjęto/ gdyby ſamo wynidz nie=
:
chciało.
21:
S
Ecundina/ to ieſt Lożyſko, Ieſt rzecż ſwiadoma wſzytkiem
22:
babam y paniam rodzączym/ poſpolicie z dzieciątkiem wy
23:
chodzi/ albo po dziecięciu richło, A wſzakoſz trafuie ſie cżę=
24:
ſto iż po porodzeniu zoſtaie ta błonka w żywocie/ á tho dla
25:
rozmagitych przycżyn. Naprzod dla ſpraczowania y zemdlenia niewia
26:
ſty przy rodzeniu. Drugie dla mocznego przyroſcienia ku żywotu. Trze=
27:
cie dla wynizcżenia wſzitkich wilkoſci z ciała przy rodzeniu dzieciątka.
28:
Cżwarte dla napuchnienia j ſkurcżenia od bolow wielkich mieſth=
29:
cza nadolnego/ á ty przycżyny przeſzkadzaią wyſzciu ſnadnemu Lożiſka
30:
z paniey po porodzeniu.
Dv


strona: 25v

O rodzeniu.
1:
Gdzież więcz cięſzkie niemoczy na onę niewiaſtę w ktorey będzie zatrzy
2:
mana Secundina: przychodzą, Iako zaduſzenie macicze/ dychawicza
3:
mdłoſci wielkie/ á to dla prochnienia y zagniłoſci iey/ ſkąd dymy/ pari
4:
cieſzkiey woniey ku gorze ſie podnoſzą/ á tak ſercze/ głowę y pierſi zara=
5:
żaią niewieſcie/ ſtąd cżęſto kroć o żywot takowe niewiaſty przychodzą
6:
A dla tego ma około tego baba praczować/ aby temu ſluſzną pomocz
7:
bez omieſzkania roſtropną/ á vżytecżną dać mogła.
8:
A to tymi obycżaymi.
9:
Naprzod ieſli to zadzierżenie łożyſka ieſt dla zeſzcia ſiły/ ktorey przi
10:
rodzeniu zbyła niewiaſta, Ma być poſilona godnem iedzeniem j piciem
11:
poſilaiączym, Iako polewkami winnemi z żołtki iaiecżnemi vcżynione
12:
Takieſz z kapłona tłuſtego polewka y mięſo iego/ y mięſo przepiorcże,
13:
kuropatw/ y inſzych ptakow ſmacżnych/ ktore rzecży tucżą á richło po=
14:
ſilaią mdłego cżłowieka. Takieſz wino dobre/ muſzkatella dana cżęſtho
15:
po troſſze ku piciu: ma być w zwycżaiu. Zaſię ieſtliby thakowe trudne
16:
zbycie łożyſka było z ſtrony napuchnienia tam tego nadolnego mieſtca
17:
Tedy ma baba mazać y odwilżać oleyki/ migdałowym/ Lilijowym/ fi
18:
iołkowym/ y inſzemi tłuſtoſciami, Iako gęſią/ kacżą wſzędy około/ y
19:
tam wnątrz mieſtcza napuchłego. A potym dać pić iałowiecz z winem
20:
ciepło/ takieſz galbanum ſtarłſzy na proch dać pić z winem. Takieſz boże
21:
drzewko/ z poleiem/ w winie vwarzywſzy/ á to wino dać pić. Wyrzuca
22:
ią mocznie ty rzecży Lożyſko nie odbyte.
23:
Też ieſt rzecż pożytecżna y barzo dobra naparzać leguchno napu=
24:
chłe mieſtcze/ vwarzywſzy/ ſlaz/ barſzcż/ rożą ogrodną/ ktorą Ibiſcus
25:
zową/ rumianku k nim przycżyniwſzy/ á w thym macżać gębkę albo
26:
chuſtę á przykładać na mieſtcze ſpuchłe.
27:
Takieſz woda w ktoreyby otręby wrzały/ ciepło ſpuchłe mieſtcze
28:
naparzać: pomaga. Y worek vcżyniwſzy mały naſypawſzy weń otrąb
29:
pſzenicżnych/ á przywarzywſzy w wodzie onego worecżku/ przykładay
30:
na ſpuchłe mieſtcze.
31:
Zaſię ieſtliby Lożyſko mocznie przylnęło ku maciczy, tak żeby łacz
32:
no odſtać nie mogło/ Tedy w takiey przygodzie ma być wolne parzenie
33:
cżynione/ zſiarki/ z bluſzcżu z rzeżuchy vwarziwſzy w wodzie/ á potym
34:
chuſtę macżaiącz/ naparzać niżey pępka maciczę.
35:
K temu też cżynić kadzenie woniaiączemi rzecżami/ iżeby wonia

strona: 26

Dziatek.Liſt. 26.
1:
do noſa oney niewiaſty nieprzichodziła A to ſą thy rżecży Ambra piż=
2:
mo/ Timiana/ gallia muſcata, tych rzecży potroſſze wziąwſzy wſzitkich
3:
albo dwoiey włożić nawęgle/ opaſawſzy niewiaſtę włożić podnię aby
4:
dim wnię ſzedł nadolnem mieſtcem. A zaſię przy tym rzecżi przikrey wo
5:
niey, ſmrodliwe ku noſowi maią być przykładane, Iako ieſt w Aptecze
6:
aſſafetida, Caſtoreū / włoſy cżłowiecże, piorka pawie palone podnoſem.
7:
Też niewiaſta ktora nie może łożiſka zbyć, ma być nadole okadzona
8:
rogiem znogy oſley/ acżkolwiek prżikra wonia, ale taiemną ſprzirodze=
9:
nia ma moc wyciągać/ nietelko łożiſko: ale y płod vmarły z ziwota.
10:
Przitakowych lekarzſtwiech ma ſie niewiaſta ſprawować pomaga=
11:
iąc ſobie ſama: nie inaczey iedno iako y prżi rodzeniu dziecięcia/ to ieſt
12:
zaduſzaiąc w ſobie oddech vſtha y nos mocznie zatulaiąć ſcikaiąć ſie y
13:
k temu pieprzem tłucżonem kichanie cżiniącz.
14:
Zaſię gdy by ſie nieczo łożiſka zniewiaſty vkazowało/ tedy ma ba
15:
ba lekko rękamy wyczięgać á ſtrzedz y vgadzać że by ſie nie przerwało,
16:
Ieſtliby rozumiała baba iżby za ciągnieniem miała ſię zerwać ta błon
17:
ka/ tedy niema cziągnąć: ale v vdu nicią albo iedwabnem ſznurem v
18:
więzać niebarżo moczno: any też nazbyt ſlabo/ á to dla tego aby ſie nie
19:
zerwała albo niewykiełzła/ tedy pothym ma niewieſczie kichanie cżinić
20:
pieprżu w nos wpuſciwſzy/ y zaſię pothim pociągać onego łożiſka y na
21:
tę y na owę ſtronę chwieiąć aby ſie tak mogło wychwiać y wyciągnąć
22:
á ſtrzedz żeby takiem mocznem cziągnieniem nieurwała oneo, albo y in
23:
ſzych wnętrzich członkow: nieobraziła.
24:
Ieſtly by zathakowem długiem nieodbiciem thego łożiſka niewia=
25:
ſta ona bole wielkie w głowie y ktemu cięſzkoſci w pierſiach miała/ tedy
26:
takowey paniey maią być dawane rzecży poſilaiące głowę y pierſi, iako
27:
ſą rzecżi z apteki. Naprzod Dijambra/ dijamuſcus/ Dijamargariton,
28:
y inſe rzecży poſilaiące żołądek, Iako dijagalanga/ albo ſąm Gałgąn.
29:
Cinamon ſtarłſzi z dobrem winem dać pić.
30:
Ieſcże maſz lekarzſtwo niepoſpolite dla odſtania j ſnadnego wyſzcia
31:
tego to łożiſka/ ktore tym obicżaiem ma być/ ſprawione. Wezmi Ruty
32:
Szańty, Bożegodrzewka/ bylicze, każdego z nich po garſci dobrey ato
33:
ziele z ſiekawſzi albo ſtłukłſzi w możdżerzu: włoż do garnca, ktori garniec
34:
zaſzpuntuy y warż zgodzinę, aby ona woda wywrzała do więthſzey poło
35:
wicy, potim vcżyń na ſamym wirzchu onego garncza dziurkę/ á wley

strona: 26v

O rodzeniu.
1:
w on garniecz oleyku Lilijowego/ z białey Lilijey vcżynionego: z kielko
2:
naſcie łyżek, Tedy poſadziwſzy onę niewiaſtę na ſtołku: włoż on garniec
3:
pod nię, Thym obyczaiem: vcżyniwſzy piſzcżałkę dziurawą/ włoż ieden
4:
koniecz w dziurę onego garncza/ á drugi koniecz ma być wpuſzcżon do
5:
macicze oney niewiaſty/ y także podłożywſzy trochę węgla rozpaloneo
6:
pod on garniecz: aby para ſzła z onego garncza oną piſzcżałką w ma=
7:
ciczę/ bowiem niepodobnie, znamienicie ieſt na to vżytecżne lekarzſtwo
8:
Iedno zgodzinę ma ona pani tak nad onym garnczem ſiedzieć: biorącz
9:
onę parę wſię/ cżyſcie ze wſzech ſtron okriwſzy ſie chuſtami.
10:
Nakoniecz ieſtliby za takowemi rozmaytemi pomoczami: niemo=
11:
gła onego łożyſka pozbyć, Tedy iuż dać wſzytkiemu pokoy/ owa tak ſa
12:
ma Secundina ognije/ á potym tak ogniwſzy: precż wypłynie, Poſila=
13:
nia nie opuſzcżaiącz/ aby niewiaſta ona nie vſtała: dla boleſci y mdło=
14:
ſci/ ktore muſzą być dla ſmrodu onych zagniłoſci.
15:
Tu zaſię maſz baczyc/ y wiedziec rozmagithe
16:
trafunki y przygody: kthore przy rodzeniu/ y po
17:
porodzeniu na niewiaſthy: przychodzą/ Y zaſię
18:
kthoremi lekarzſtwy maią byc oddalone/ albo
19:
leczone.
20:
C
Zęſto kroć po porodzeniu/ albo po zlężeniu: wpadaią nie=
21:
wiaſty w rozmagite niemoczy, Iako w febri w gorącze/ w
22:
puchliny ciała/ w boleſci żywota/ y w poruſzenie z mieſtcza
23:
przirodzonego macicze. A tych niemoczy namienionych ża
24:
dna inſza nie ieſt przycżyna, Iedno nie dobre á niedaſtatecżne cżyſcienie
25:
po zlężeniu niewiaſty oney, Y zaſię też dla wielkiey mdłoſci, ktora przy=
26:
chodzi na taką niewiaſtę/ z zbytniego bycia albo płynienia wilkoſci po
27:
zlężeniu. Też dla obrażenia/ zgniecienia/ albo zranienia macicze/ albo
28:
inſzych mieſtcz około macicze. A dla tego ieſtliby niewiaſta po zlężeniu
29:
niedobrze ſie cżyſciła/ tedy takich rzecży ma pożywać: ktore thakowem
30:
rzecżam przyſluſzaią: Iako ſą rozmagite lekarzſtwa w piciu/ albo w o
31:
kadzeniu/ albo w vmywaniu nog/ albo w mazaniu/ albo kthoremikol=
32:
wiek inſzemi obycżaymi k temu dopomagać. A wſzakże poſpolite á zwy

strona: 27

Dziatek.Liſt. 27.
1:
cżayne lekarzſtwa prziſluſzaią k temu takowe: ktore też vrinę wypądzaią
2:
á żyły cżyſcią/ drogi żyłne y inſzych cżłonkow: otwieraią rozſzyrzaiącz,
3:
Iako ieſt bylicza/ kopytnik/ ſzawina/ poley/ piotruſzka/ Trzybuła (ziele
4:
ieſt) hanyż/ włoſki kopr/ iałowiecz/ ruta/ bobek/ wielka ozanka/ kozłek,
5:
Cinamon/ cżyrwona lebiodka/ y inſze rzecży á zwłaſzcża ty namienio
6:
ne ziołka: tak vrinę iako y ty rzecży mięſięcżne białych głow: mocznie
7:
poruſzaią ku wyſzciu, A wſzakoſz przy dawaniu takich rzecży: proſty cżło
8:
wiek wſzytkiego bacżyć nie może/ aby thy rzecży zbytnie nie zapaliły,
9:
Ma żądać pomocy doctorowſkiey, aby rzecż tym przeſpiecżnieyſza była
10:
K temu też/ To ieſt pobuzednie rzecży przyrodzonych/ bańki ſieka=
11:
ne po niżey dymion na obudwu nogu, ſą pomoczne.
12:
Y też ocżyma ſlonych rib/ albo kopyty końſkiemi: nadolne mieſtcze
13:
raz y dwa okadzić/ mocznie poruſza białem głowam ſwoię rzecż.
14:
Ieſtliby za temi pomoczami ona niewiaſta nie mogła ku ſwoiem
15:
rzecżam iako ſie godzi: przydz, Thedy ma zaphonę pod koſtką zaciąć/ á
16:
to ma cżynić ieſtliby mocz á ſiła iey mogła znoſić/ abowiem tha żyła
17:
nawięczey takowe rzecży poruſza y przyciąga.
18:
Też w febrze, ktora z niedobrego bycia z ſwych rzecży: na takowe nie
19:
wiaſty przychodzi/ vpuſciwſzy krwie z zafeny, ma ſie takowa pani napi=
20:
iać Tizanny/ w ktoreyby była tatarka cżyrwona vwarzona/ albo ſer=
21:
watkę kozią w miaſto piwa, Abowiem to picie gorącżkę mdli/ y k temu
22:
rzecży przyrodzone ku wyſzciu poruſza.
23:
Zaſię ieſtli po zlężeniu niewiaſta puchnie/ thedy ma być cżyrwona
24:
tatarka w wodzie warzona/ z kminem kramnym/ á tey ſie ma napijać
:
(cżęſto.
25:
Theż ieſtli po porodzeniu darcie z boleniem w żywocie będzie miała
26:
niewiaſta/ albo około dymion w maciczy/ tedy ma być parzenie na ta=
27:
kowe rzecży: cżyniono, Z ſlazu/ z rożey kmieczey/ ktorą Ibiſcus zową
28:
Fenum grecum/ rumien/ kmin/ vwarzywſzy ty rzecży w wodzie/ á ma
29:
cżaiącz w tym gębkę albo chuſtę/ przykładay na maciczę, A po thako=
30:
wem parzeniu otarłſzy mieſtcze: namazuy oleykiem Migdałowym/ al=
31:
bo rumienkowym.
32:
Tez ktemuſz wezmi rumienkowych głowek/ Lnianych głowek/ każ
33:
dego z nich cżtyrzy garzſci/ włoz ie w płocienny worek á vwarz w wo=
34:
dzie/ przykładayże gi na mieſtcze bolącze.
35:
Też z połtora ziarna pſzenicżnego: wezmi piżma/ á rozmąciwſzy w

strona: 27v

O rodzeniu.
1:
winie/ á day ciepło paniey ktora ma darcie w maciczy: wypić/ barzo po
:
(maga.
2:
Też vpiec w popiele kielko cebul, á potim ie ſtłucz á zmaſlem
3:
maiowem zmieſzay/ tak iż będzie z onego plaſtr/ kthori na maciczę cie=
4:
pło przyłoż. Potym białem kadżidłem nadolne ſtrony okadz.
5:
Zaſię gdyby niewiaſta po porodzeniu miała bolenie z ſtrzekaniem
6:
w krzyżu y w bodrach / tedy maſz wziąć/ rumnu/ ſlazu, każdego po garz
7:
ſci/ piołynu/ bożegodrzewka/ bylicze/ każdego z nich po dwu garzſci, Ci
8:
namonu/ orzechu muſzkatowego ſtarłſzy grubo/ poł łota każdego/ thy
9:
rzecży wſzythki w garniecz włożywſzy: warz w wodzie z poł godziny/ á
10:
potym gębkę rozmocżywſzy albo chuſtę/ ciepło cżęſto na krziże y na bio
11:
dri: przikładay. Potym naparzeniu, Wezmi oleiek Lilijowy, nardowy,
12:
każdego rowno po vncigi/ zmieſzay ſpołem, A zagrzawſzy po naparze=
13:
niu w cżwierć godziny: namaży krzyże y biodra. Albo vcżyń takową v=
14:
żytecżną maſć. Wezmi oleyku rumienkowego/ ſwoyſkiego kopru/ każ=
15:
dego z nich po vncigi/ oleyku Lilijowego połtori vncije, woſku dwie dra
16:
gmie/ rozpuſciwſzy woſk wley oleyki á ſpołem zmieſzay: iż będzie maſć,
17:
A tym namazuy krzyże y biodra. Niepoſpolitey ieſt pomoczy.
18:
Przy tym maſz baczyć Ieſtli po zlężeniu zbytnie wilkoſci z niewia=
19:
ſthy odchodzą, A z tąd mdłoſć y boleſci ſie mnożą: nieznoſiſte, Thedy
20:
maſz baczyć z ktorey przycżyny takowe rzecży ſzkodliwe przichodzą. Po
21:
znawſzy: łaczniey temu poradziſz. A wſzakoſz poſpolicie z takowych przy
22:
cżyn ty rzecży na niewiaſty przychodzą. Naprzod z obphitoſci krwie we
23:
wſzytkiem ciele oney niewiaſty z przyrodzenia.
24:
Wtore dla ſubtelnoſci y cienkoſci krwie: ktora niemoże ſie w ciele zo
25:
ſtać/ ale płynie na dołku maciczy.
26:
Trzecie dla ſzyrokoſci y wielkoſci żył/ ktore tym obphiciey krew z ſie
27:
bie wypuſzcżaią.
28:
Cżwarte dla mdłoſci macicze y takieſz żył, ktore oboie cżłonki krwie
29:
w ſobie zadzierżeć nie mogą/ ale ią ſwiebodnie opuſzcżaią.
30:
Piąte dla gruboſci y z ciſnienia ciała/ abowiem zciſnione w dziu=
31:
recżkach ciało/ ani potu/ ani pari z ſiebie: nie wypuſzcża/ á tak thy rze=
32:
cży będącz zamknione/ wilkoſci ſie z nich tym więczey mnożą/ z ktorich
33:
obphitoſć przyrodzonych rzecży nad obycżay: wypływa.
34:
Szoſte też bywa zbytek takowych rzecży/ z otworzenia Emoroid
35:
w maciczy
36:
Siodme przychodzi z zranienia y z roſpadłoſci macicze.

strona: 28

Dziatek.Liſt.28.
1:
Oſme dla wielkiey cięſzkoſci matki albo niewiaſty oney/ ktorą mia
2:
ła w rodzenu/ á tym ſie wſzytka z targała.
3:
A przeto gdyż tak wiele á rozmagitych przycżyn ieſt, zbytniego bycia rze
4:
cży mieſięcżnych na niewiaſtę po porodzeniu. Niemaią w takich przy=
5:
godach panie y niewiaſty ſromiezliwe być, Ale według doſtatku ſwego
6:
maią lekarzkiey/ to ieſth Doctorowſkiey rady y pomoczy oznaymiwſzy
7:
ſkutecżnie przycżynę niemoczy: vżywać. Abowiem doctor mądri richley
8:
może obacżywſzy przycżynę ſam ſwoią bacżnoſci: vżytecżnie poradzić,
9:
Y lekatzſtwa naprzeciwko takiey niemoczy dać.
10:
Acżkolwiek rozmagite naprzeciwko tey niemoczy, To ieſt zbytnie=
11:
mu płynieniu rzecży przyrodzonych: ſą lekarzſtwa. Iako lektwarze, kon
12:
facty/ trociſzki/ ſyropy/ prochy/ kliſteri/ wonie/ kurzenia/ macżania/ pla=
13:
ſtri/ maſci. O ktorich takowych rzecżach: niewiaſty vmieiętne/ maią v=
14:
mieiętne doſwiadcżenia. A wſzakoſz też tu o nich oznaymuię.
15:
P
Ierwſza rzecż ſtanowienia zbytek takowych rzecżi: Ieſt wią
16:
zanie kraykami albo ręcżnikami ręcze nad łokćmi na dłoń:
17:
nog nicżym nie wiążącz, Potym wziąwſzy bańkę ſzyroką
18:
albo garnek: pod pierſiami przyſtawić moczno: nie ſiekaiącz
19:
puſzcżadłem, Zaſię chuſtę w mocznym oczcie rozmocżywſzy: przyłożyć
20:
na pępek albo niżey pępka. A k temu wziąwſzy Sanguinem draconis,
21:
Bolum armenum (z apteki) kamienia Ematites/ każdego znich po troz
22:
ſze czo dragmę zaważy/ zetrzy ty rzecży na proch/ á z ſzcżarnem winem
23:
albo z ocztem rozmąciwſzy: omocż w tym ſwitek bawełny/ á każ precż
24:
do micicze włożyć, Zaſtanowiſz tym obycżaiem biegunkę mieſięcżną
25:
oney niewiaſty.
26:
Plaſtr k temuſz barzo doſwiadczony.
27:
W
Ezmi lapidis Emantitis (kamień ieſt) boliarmeni (ziemia
28:
ieſt) każdego z nich poł łota/ Sanguis draconis (krew ieſt)
29:
dwie dragmie/ karabe/ to ieſt burzſztynu/ cżaſzek żołędzio=
30:
wych/ orzechu Cipreſowego/ Balauſtie/ każdego z nich po
31:
dragmie/ Zużelicze żelazney połthory dragmy/ Terpentyny/ y ſoſnowej
32:
ſmoły/ rowno: czo będzie ku plaſtrowemu vcżynieniu trzeba, Ty wſzitki
33:
rzecży miałko ſtukłſzy (w aptecze) day plaſtr vcżynić twardy/ ktorego v=
34:
żyway przykładaiącz poniżey pępka, Znamienicie ſtanowi ſwoie rzecżi
35:
Możeſz gi białki iaiecżnemi roztworzyć: ieſtli będzie twardy.

strona: 28v

O rodzeniu.
1:
Maſc k temu tez wyborna.
2:
W
Ezmi oleyku Mirtowego/ rożanego/ każdeo z nich po pią
3:
ci vncijach/ burſztynu/ koſci tarthey albo piłowaney Sło
4:
niowey/ rogu piłowanego v kozła/ koralu cżyrwonego/ ter
5:
re ſigilate/ to ieſt glinki cżyrwoney/ kadzidła białeo, każdeo
6:
z nich dwie dragmie albo trzy/ woſku białego/ ze dwie vncije. Ty wſzyt=
7:
ki rzecży na miałki ſtłukłſzi proch z oleyki/ á z rozpuſzcżonym na ogniu
8:
woſkiem: zpuſć, A z thego będzieſz miała barzo dobrą á doſwiadcżoną
9:
maſć/ ktorą poniżey pępka macicę y dymiona y krzyże poranu y na noc
:
(namazuy.
10:
Wanna barzo pomoczna na ty rzeczy.
11:
W
Ezmi cżaſzek żołędziowych miſkę dobrą/ gallaſu/ ſamego
12:
żołądziu wyłupioneo/ ſzcżotki ziela/ każdego z nich po dwie
13:
garzſci, Ty wſzytki rzecży na proch ſtarłſzy/ á ktore nie mo=
14:
gą być ſtarte/ tedy ie ſkraiać/ á z deſzcżomą wodą vwarz,
15:
á w they wodzie ciepłey ma ona pani chora ſiedzieć zgodzinę albo wię=
16:
czey: po ſamy pas.
17:
Też k temuſz trociſzki z burzſztynu (w aptecze vmyſlnie działaią) co
18:
dwie dragmie zaważy/ z babcżąną wodką ciepło na nocz ma ona nie=
19:
wiaſta wypić.
20:
Ieſtliby też przy porodzeniu z cżyniły ſie iakie rany albo rozpadli=
21:
ny w maciczy, Tedy ſok wyciſniony z iagod pſinkowych z rożanym o=
22:
leykiem zmieſzany: ma być tam w maciczę bawełnę w tym rozmocżiw
23:
ſzy: puſzcżany. Albo wezmi białek iaiecżny/ mleka niewieſciego z łyſzkę,
24:
ſoku z kurzey nogi ziela, Ty wſzytki rzecży zmieſzawſzy: wpuſć na baweł
25:
nie w maciczę chorą á bolączą.
26:
Tez ſie przygadza: iz ielito w ſtoleczu wychodzi
27:
z niewiaſty rodzączey.

strona: 29

Porzuczenia.Liſt. 29.
1:
N
A to. Wezmi galluſu/ orzechy Cipreſowe (z apteki) burzty=
2:
nu/ maſtyki/ Kadzidła/ Sanguinis draconis/ każdego po
3:
troſſze, Vwarz ty rzecży przetłukłſzy w wodzie/ á tą wodą
4:
omyway/ albo macżay ielito wyſzłe z niewiaſty, Omywſzy
5:
dobrze: palonym prochem z rogu ieleniego poſypuy ielito wyſzłe/ á tak
6:
natychmiaſt w niewiaſtę wetkay.
7:
Ieſtli ielitho ſpuchło/ tedy maſlo w ciepłym winie rozpuſciwſzy/ á
8:
w tym bawełnę rozmocżywſzy: przywiń na ielito ſpuchłe/ á gdy ſklęſnie
9:
dopiero maſz wprawować w niewiaſtę.
10:
Takieſz theż na wyſzcie macicze maſz cżynić. I na opuchnienie iey
11:
maſlo maiowe z winem rozpuſciwſzy/ á w tym pacżeſi lniane, albo chu
12:
ſtę/ albo bawełnę omocżywſzy: przyłoż na maciczę, á potym wodą wiz
13:
ſzey wypiſaną omyy dobrze y wpraw w niewiaſtę: prochem z Ieleniego
14:
rogu palonego poſypawſzy: tak iako y ielito zadnie. Ale ma niewiaſtha
15:
przy takowym lekarzſtwie: wznak nadoł głową ſie nakłoniwſzy leżeć/ á
16:
niżey pępka bańkę ſuchą przyſtawić.
17:
Gdyby niewieſcie przy cięſzkiem rodzeniu: pę=
18:
pek ſie otworzył.
19:
W
Ezmi białego kadzidła: na proch ſtartego czo dragmę za=
20:
waży/ rozpuſć gi w białku kokoſzego iaia/ á tym około pęp
21:
ka omaży dobrze/ á k temu knot z bawełny w thym omo=
22:
cżywſzy: przyłoż na roſpadły pępek/ á z wierzchu chuſthą
:
(przywiąż.
23:
O przyczynach rozmagitych: porzuczenia/ To
24:
ieſt niedonoſzenia płodu/ Y zaſię o lekarz=
25:
ſtwiech naprzeciwko temu.
26:
P
Orzuczenie nicz inſzeo nieieſt/ Iedno niedonoſzenie płodu w
27:
żywocie matki do cżaſu ſluſznego, A to bywa rozmagitemi
28:
obycżaymi. Niegdy przed ożiciem dziecięcia w żywocie. Nie
29:
gdy też bywa thaka przygoda: iuż po ożyciu/ ale ieſzcże ono
30:
dziecię ruſzania żadnego w żiwocie nie miało, A to bywa cżwarteo kxię
31:
życza. Też ſie trafuie porzuczenie: iuż prawie w doſkonałoſci y w dozrze
32:
niu płodu. A to porzuczenie z rozmagitych przycżyn: przychodzi.
E


strona: 29v

O przyczynach.
1:
Niegdy ſię też to po piątym mieſiączu przydawa. A tho gdy płod nad
2:
przyrodzenie y nad bieg poſpolity: cżaſem vmarłe, cżaſem żywe/ ale niż
3:
ſie dni wypełnią: odchodzi, A tey rzecży rozmagite ſą przycżyny, Abo=
4:
wiem niekiedy zatworą ſpodnia macicze niewieſciey: thak bywa ſzyroka
5:
iż ſie dobrze zamknąć nie może: ani płodu zatrzymać, albo theż od wil=
6:
gotnoſci złych á zbytnich: tak bywa ſliſka y gładka/ iż też płod ſnadno
7:
wypływa/ á ſama macicza wnątrz tak zle bywa ſprawiona y wilkoſci
8:
pełna/ iż naſienia płodu/ albo też iuż zacżętego y ſprawionego płodu
9:
zatrzymać nie może. Ieſzcże nad to y niemoczy też, Iako ſą/ wrzody,
10:
rany/ albo Apoſtemy bywaią przicżyną, Bo maciczę barzo po mdlaią
11:
y ku wyrzuczeniu ſprawuią.
12:
Trafia ſie też iż ony żyły: ktoremi ſie płod w żywocie trzyma y zſta
13:
nawią/ przez ktore też żywnoſć y karmią bierze/ bywaią grubemi á lip
14:
kiemi wilgotnoſciami zatkane/ albo ſie nadąwſzy: rozpukaią/ ſkąd przy
15:
chodzi iż płod ſluſzney żywnoſci nie maiącz/ cżęſto kroć zamiera, A ta
16:
przycżyna bywa poſpolicie: gdy płod wtorego/ albo trzeciego mieſiącza
17:
odchodzi. Bo tak powiada Hipocras.
18:
Ktorekolwiek brzemienne bywaią ſrzedniego ciała/ to ieſt/ ani bar=
19:
zo tłuſtego/ ani ſuchego, Takim ieſtli ſie przyda odchodzenie/ poſpolicie
20:
w mieſiączu wtorim albo trzecim: przydawa ſie, A to nie dla inſzey przi
21:
cżyny/ iedno tey przerzecżoney/ gdy ony żyły od zbytnich wilkoſci nadę
22:
te: pukaią ſie/ á tak płodowi żywnoſci podawać nie mogą.
23:
Auicenna też tak powiada. Cżęſto kroć prawi brzemienem paniam
24:
wtorego albo trzeciego kxiężycza odchodzenie płodu: przydawa ſie/ á to
25:
gdy żyły płod trzymaiącze: lipkiemi ſie wilkoſciami rozciągaią y ody=
:
(maią.
26:
Nad to ieſzcże odchodzenie przydawa ſie, gdy mieſtcza około
27:
macicze bliſkie, wrzody albo nieiakiemi niedoſtatki bywaią zarażone.
28:
Takieſz gdy ielito: ktore proſtym zową/ albo wrzodmi albo bieżącżką by
29:
wa nagabane/ albo gdy miechierz cierpi kamień/ wrzody/ y wodę krwa
30:
wą, Abowiem z wielkiey á cżęſtey pracze: kthora w niemoczy albo przy
31:
boleſci bywa/ przychodzi poruſzenie wielkie w ciele/ na doł wſzytki rzecży
32:
ſpądzaiącze/ á z ſtąd że przychodzi tych to żył zatkanie y rozpukanie.
33:
Przydawa ſie też tho z wielkiego nadymania: gdy ſtolecz nie chcze
34:
być, Bo tak powieda Hipocras. Niewiaſta taka ktora ſie barzo przi ſtol
35:
czu wydyma/ cżęſto odchod płodu miewa.
36:
Takieſz y kaſzel zbytni/ odchodzenie cżyni/ iako thenże Hipocras
:
(ſwiadcży.

strona: [30]

Porzuczenia.Liſt. 31.
1:
Ktore też ſą wyſchłego á chudego ciała, Takiem odchod poſpolicie
2:
ſie przydawa. bo iako mieni Auicenna, ktorim ta ſuchoſć z niemoczy al
3:
bo z przygody przychodzi, w tych karmia wſzytka w żywnoſć á naprawę
4:
ciała ſie obracza/ thak iż żadne pożywienie płodowi nie zoſthawa, Prze
5:
ktori niedoſtatek płod ſie w żywocie zemdli, ani ſie może zoſtać/ ale przed
6:
cżaſem muſi wypłynąć.
7:
Przydawa ſie też odchod onym, ktore cżęſte krwie z noſa ciecżenie,
8:
albo zbytnie mieſięcżną niemoc miewaią. Bo tak piſze Hipocras. Brze
9:
mienna ieſtli ſwą rzecż odbywa, Nie może być aby płodu zdrowego do
10:
noſiła, Ale to tak ſie rozumie/ gdy to bywa w wiele kxiężyczach/ á nie
11:
wiaſta ieſt mdła, Iako w trzecim albo w cżwarthym kxiężyczu. Bo w
12:
pierwſzym albo w wtorim kxiężyczu: może gim ſwa rzecż bez ſzkody od=
13:
chodzić/ poki ieſzcże płod mały bywa, á żywnoſci nie potrzebuie.
14:
Przydawa ſie też odchod tym czo krew puſzcżaią. Ale iako Hipo.
15:
Mieni tak ſie rozumieć, Gdyby taka pękata niewiele w ſobie krwie mia
16:
ła będącz blada, Abowiem ty czo krew zbytnią maią: Snadz więczey
17:
niż iey ſamey albo płodowi ku żywnoſci potrzeba, Mogą przeſpiecżnie
18:
krew puſzcżać. Wſzakoſz po cżwartym mieſiączu, á przed ſiodmym/ acż
19:
kolwiek lepiey ieſth aby takie niewiaſty od puſzcżania krwie wſtrzymały
20:
ſie. Ażby była wielka potrzeba.
21:
Też ſie przydawa odchod onym/ ktore zbytnią bierzą brzucha pur=
22:
gaciją przed cżwartym á po ſiodmym mieſiączu. Bo thakie purgowa=
23:
nie nie ma być aże dla potrzeby á znamienitey przycżiny/ tedy z mniey
24:
ſzą wagą ma być cżynione: miedzy cżwartym á ſiodmym mieſiączem,
25:
By iedno to było miernie á lekarzſtwy lekkiemi. Iako Hipocras vcży.
26:
Takieſz odchod miewaią niewiaſty/ ktorim ſie nagła biegunka przi
27:
dawa. Bo tak mowi Hipocras. Gdy ſie brzemienney biegunka przyda,
28:
trzeba ſie bać by nie pomiotała, Thak rozumieiącz/ gdyby to á długo
29:
trwało niewieſcie chudey á ſuchey. Bowiem takowym ciecżeniem krew
30:
ſie trawi á niewiaſta taka mdleie, Przeto też y płod dla niedoſtatku po=
31:
żywienia muſi precż.
32:
Takieſz odchod cierpią/ ty ktore cżęſtho wraczaią á brzydkoſć mie=
33:
waią. Bo piſze Auicenna: iż z pracze cięſzkiego wraczania: ciało ſie tra=
34:
wi y wyſycha. Cżaſem też wtakowym poruſzeniu/ żiły płod trzymaiące
:
(rwą ſie.
35:
Z głodu też wielkiego albo długiego/ odchod ſie przydawa, Takieſz
Eij


strona: [30]v

O przyczynach.
1:
y z wielkiey choroby. Bo tak mieni Hipocras. Szkodliwa rzecż na tho
2:
barzo/ gdy brzemienna oſtrą niemocz cierpi. A niemoczy oſtre, thy ſą,
3:
zarażenie powietrza/ wrzod w pierſiach/ wielga niemocz/ y zapamięta=
4:
nie z vpadu.
5:
Przychadza też odchod z wielkiego obżarſtwa/ abowiem ſie thym
6:
płod zaduſza w żywocie/ y iemu żiwnoſć pſuie. Bo obżarſtwo nigdy ſie
7:
ſtrawić nie może, Takieſz krew z ktorey płod żiwoſć ma: pſuie j zaraża
8:
Też gdy płod bywa mdły albo chori/ chocia przycżyna choroby w=
9:
nętrzna bywa albo zewnętrzna. Tedy więc macica muſi płod wyrzucić.
10:
Takieſz gdy macica albo Secundina dla mdłoſci przed cżaſem ſie prze
11:
rwie/ tak płodu zatrzymać niemoże/ albo gdy woda y inſze wilgotnoſci
12:
z macicze cieką/ ktore ią oſlizaią y przycżynę odeſzcia płodu dawaią.
13:
Przydawa ſie też odchod prze wielkie zimno, ktore płod zabija. Czo
14:
ſie przydawa w połnocznych kraginach. Takieſz y dla wielkiego gorąca
15:
ktorem ſie brzemienna z pracuie/ takieſz y płod wniey/ tak iż go niemoże
16:
zcierpieć. To ſie przigadza w południeyſzych ſtronach. Przeto tę przicżi=
17:
nę brzemienne, maią ſie cżęſtey łaznie warować. Bowiem ona trogim/
18:
obycżaiem gim ſzkodzi. Naprzod iż łaznia/ ciepłem á gorączem ſwym
19:
zapala dychanie. Drugie iż żyły płod trzymaiącze: odmiękcża y roztwa
20:
rza/ tak iż drogę ku wyſzciu płodu cżyni łaczną/ dla gładkich á ſliſkich
21:
wilkoſci.
22:
Trzecie iż ciepło zewnętrzne, ono ktore wnątrz ieſt rozmnaża y przy
23:
cżynia. Przeto gdy płod ciepła wnętrznego tak zcierpieć nie może, Tedy
24:
dla ochłodzenia drogi ſobie wypuſzcża: ſzuka.
25:
Przetho brzemienne maią ſie łaznie wiarować/ wyjąwſzy gdy iuż
26:
nadedniem chodzą/ dla łatwieyſzego porodu dobrze ſie myć. Ale iakom
27:
pierwiey navcżał iakoby to miało być miernie á bez zawady.
28:
Miewaią też odchod brzemienne/ gdy nie płodne powietrze przy=
29:
chodzi, To ieſt gdy bywa nagła odmiana ſtanu lata: z ciepła na zimno
30:
albo z pogody na deſzcż. Bo tak Hipocras mieni. Yle kroć zima wilgo=
31:
tna bywa/ á wioſna ſucha j zimna naſtawa. Tedy niewiaſty na wioſnę
32:
rodzące, łaczno á leda za przycżyną odchod płodu miewaią, Albo ieſtli
33:
odeſzcie nie będzie, Wżdy iednak thrudne miewaią porodzenie/ y płod
34:
bywa mdły á niedoſtatecżny/ ktori natychmiaſt vmiera/ á ieſthli nie v=
35:
mrze/ tedy zawſze chori będzie. Bo gdy takowe zimy ſie trafuią, Thedy
36:
ciała brzemiennych gorętſze y wilgotnieyſze bywaią. A dla ciepła y wil=

strona: 31

Porzuczenia.Liſt: 31.
1:
gotnoſci zimy/ więczey ſie otwarzaią niżli w łazni/ á dla thego zimno
2:
ktore potym na wioſnę przychadza/ ciała tak otworzone y rozpuſzcżo=
3:
ne/ łatwiey y barziey przechodzi/ iż też płod ktori był ciepłu zimny: przi=
4:
wykł/ Nagłego á wielkiego zimna zcierpieć nie może, Także albo w ży
5:
wocie/ albo iak ſkoro na ſwiath wynidzie: vmrzeć muſi/ á nie vmrzeli,
6:
tedy onę nagłą odmiennoſć, z wielką cięſzkoſcią cierpi/ tak iż trudno á
7:
z wielką praczą ma ſie vchować.
8:
Przydawa ſie też odchodzenie z wielkiego ruchania ciała, Iako gdi
9:
brzemienne/ albo barzo robiącz/ albo zbytnie ſkacżącz ruſzaią ſie.
10:
Zaſię yle kroć ſie gim powalenie/ ſpadnienie/ albo pchnienie/ ciſka
11:
nie, albo zbytnie vderzenie: przidawa, Ile kroć też nanie zbytni á nagły
12:
gniew/ ſtrach boiazń/ troſka/ albo też iaka nowa á wielka radoſć przy=
13:
chadza. Ty iakmiarz przycżyny odchodzenia płodu Niewiaſtam brze=
14:
miennem przydawaią ſie, Ktore z więtſzą boleſcią tak odbywaią, Niżli
15:
gdy według biegu rodzą: przirodzonego. Dla tego iż zła rzecż ktora ſie
16:
cżłowieku przeciw przyrodzeniu przydawa, Daleko cięzſza bywa/ niż to
17:
czo z przyrodzenia przychodzi.
18:
Znamiona odeſzcie płodu: vprzedzaiącze.
19:
P
Ierwſze gdy pierſi brzemienney kthore przed thym zdrowe á
20:
pełne były: z nienagła cieńcżeią/ miękcżeią á ſpadaią, Za=
21:
tym cżęſtokroć odeſzcie bywa. Bo Hipocras y Auicenna pi
22:
ſzą. Gdy nagle pierſi zcieńcżeią á opadną. Tegoſz dnia ode=
23:
ſzcia trzeba ſie bać. A gdyby Pękatka bliznięta noſiła/ á iednaby telko
24:
piers iey zcieńcżała á opadła/ gdyż przed thym obiedwie zdrowe były.
25:
Tedy onev dziecięciu co pod taką pierſią leży, wadę á nieprzeſpiecżnoſć
26:
znamionuie. Przeto Hipocras mieni. Gdy prawa piers chora ieſt, Nie=
27:
przeſpiecżnoſć porodzenia męſzcżyznie vkazuie. Dla tego na ten cżas po
28:
ſpolicie rozne bliznięta bywaią, Otrok y ſamicza, Na prawiey ſtronie
29:
boku otrok/ á na lewey ſamiza zawſze odpocżywa.
30:
Drugie znamię.
31:
G
Dy pękata bolenie w maciczy miewa, A ſama ſie zarumie
32:
ni na twarzy, drżącz á wzdrigaiącz ſie iakoby na zimniczę.
33:
Nad to gdy w ocżu boleſć cżuie tam wnątrz ku mozgowi,
34:
á ciało iey bywa/ iakoby zrobioney á zpraczowaney, Tho
Eiij


strona: 31v

O przyczynach
1:
vkazuie wielką płodu nieprzeſpecżnoſć. Zwłaſzcża gdy na ten cżas przy
2:
rodzona ſie niemocz przyda.
3:
Gdy też ciało pękatey nadyma ſie iakoby twardą nieiaką puchli=
4:
ną/ á wiatri po ciele y tam y ſam biegaią z boku do boku, To ieſt zna=
5:
mię pewne choroby płodu, zwłaſzcża w mieſiącu wtorim albo cżwartim.
6:
Gdyſmy iuz przycziny y znamiona odchodze
7:
nia płodu powiedzieli. Ieſzcże drugą rzecż abyſmy navcżyli ktoremi
8:
lekarzſtwy może tego vydz albo ſie vwiarować: Zwłaſzcża gdzie
9:
lekarzſtwem pomocz może być dana. Przetho brzemienna za=
10:
wſze ſie ma tych rzecży ſtrzedz: ktore ſą przycżyną odchodze=
11:
nia płodu, O ktorich iuż doſyć powiadano.
12:
T
O naprzod. Gdy ſie boią by zatwora macicze niebyła naz=
13:
byt roztworzona á ſzyroka/ tedy trzeba lekarzſtwa przykła=
14:
dać/ ktore zatwieraią á zciągaią. Iako ſą/ mycie/ okurze=
15:
nie/ wonnoſci/ mazanie/ emplaſtr, O ktorich ſzyrzey powie
16:
dano. w vij. Cap. Albo ty czo przyrodzoną niemocz po porodzeniu po=
17:
wciągaią y zaſtanawiaią.
18:
Druga rzecż. Ieſtli ieſt ſtrach thego iż macicza ſliſka ieſth barzo y
19:
wilgotna/ albo by żyły płod dzierżącze: zbytniemi á lipkiemi wilgotno
20:
ſciami nie były zatkane y nadęte. Tymi to lekarzſtwy pozbędzie/ kthore
21:
wycżyſciaią/ wyſuſzaią/ y wiathri zaſtanawiaią. Iedno na tho trzeba
22:
mądrego á roſtropneo lekarza: ktoregoby ſie radą wſzythko działo. Bo
23:
takie fluxi á wilgotnoſci rozmagithe bywaią, A nie iednym obycżaiem
24:
wſzytki leżą.
25:
Zaſię gdy ſtrach ieſt, Aby mieſthcza około macicze nie były chore,
26:
zarażone/ albo niedoſtatek cierpiącze, Iako ſą rany/ wrzody/ trudnoſć
27:
wody puſzcżania. W tym ſie mądrich lekarzy radzić/ ktorzyby radę dali
28:
Iako każda rzecż z tych mogła by być vlecżona.
29:
A ieſtli ſie brzemienna barzo bogi iż ieſt chuda á wyſchła, Tedy ma
30:
rzecży pożywać odwilżaiączych y tucżączych. Iako ieſt mięſo cielęcze,
31:
młodych wołow/ kapłony/ kozlęta/ ſkopowina/ kuropatwy/ Iarzębie
32:
y inſze takowe.
33:
Zaſię gdy ieſt ſtrach niemoczy takiey oſtrey, Temu pomagać le=

strona: 32

Porzuczenia.Liſt.32.
1:
karzſtwy przeciw onym niemoczam slużączemi
2:
Ieſtliby nieprzeſpiecżnoſć była dla głodu/ Thedy gi richło oddalić
3:
pokarmem y napoiem miernym á nie zbytniem. Zaſię gdyby dla zbyt=
4:
ku á obżarſtwa (Czo thych cżaſow wiele ſie przydawa) Thedy pożywać
5:
miernoſci á powciągnienia przez nieiaki cżas/ albo też mierną purga=
6:
ciją ciała temu pomocz: Ieſtliżeby ſie godziło.
7:
A gdyby brzemienna miała krwie nazbyt, Dobra iey rzecż krew pu
8:
ſzcżać, ale miernie: to czo zbywa/á cżymby ſie płod w żywocie miał za=
9:
duſić: tyle krwie vpuſcić. Wſzakoſz mniemam, iż o tey rzecży wyzſzey do
10:
ſyciem namienił.
11:
Nad tho ieſtli ſie brzemienna bogi nieprzeſpiecżnoſci, z wielkiego á
12:
długiego kaſzłania/ albo z wraczania/ biegunki/ z wydymania ſtolcza,
13:
ciecżenia krwie, chocia noſem, albo kędykolwiek inędi, Tedy radzę w tey
14:
rzecży ku lekarzom ſie mieć/ á wſzytki rzecży z pilnoſcią ſprawować á z
15:
bacżnoſcią.
16:
Oſtatnie, Ieſtli dla mdłoſci/ albo przerwania macierze/ albo ſecun=
17:
diny była nieprzeſpiecżnoſć, tak iżby płod niemogł ſie daley odzierżeć,
18:
Na to trudno ma być ktore inſze lekarzſtwo/ telko aby pękatka thę pil=
19:
noſć cżyniła czo nawiętſzą/ aby ſie barzo nie poruſzała/ ſkakaniem/ch=
20:
wianiem/ chowyraniem/ ſthaniem długiem, Thakieſz cięſzkie brzemiona
21:
noſzącz by ſie nie obraziła, A nad nawyzſze zawſze ſie ma czo nawięczey
22:
tych przycżyn ſtrzedz/ z ktorich niektora takowa przycżyna/ nieprzeſpiecż=
23:
noſć/ albo vraz: przychadza.
24:
Po czym poznac płod vmarły/ Albo iako gi
25:
wygnac. Capitulum. 9.
26:
G
Odzi ſie tu na tym mieſtczu powiedzieć ktoremi znamiony
27:
płod vmarły poznać/ albo cżym gi z żywota wygnać.
28:
Znamiona vmarłego ty ſą. Pierwſze gdy pierſi brzemien=
29:
ney richło á nagle zmiękcżeią, Iakom o tym wyzſzey Cap.
30:
viij. powiadał. Wtore gdy płod ktori ſie iuż ruſzał w żywocie/ przeſta=
31:
wa ſie ruſzać. Trzecie ieſtli płod w żywocie z boku na bok (á tho gdy ſie
32:
matka obracza: iakoby twardy kamień ſie tacża. Cżwarthę gdy żywot
33:
brzemienney/ albo y pępek ziębnieie; będącz przed tym gorączy. Piąthe.
34:
gdy ſmrodliwa wilgotnoſć z niey wychodzi/ zwłaſzcża po iakiey oſtrey
Eiiij


strona: 32v

O przyczynach.
1:
niemoczy. Szoſte gdy ocży brzemienney wpadną á barwa iey bia=
2:
ła w ſmiadą albo w rdzawą ſie przemienia/ á nad to ocży, nos: ſtrętwie
3:
ią, á wargi poſinieią. 7. Gdi brzemienna około pępka albo tam niżej bo
4:
lenie miewa/ á poſtawa twarzy nad zwycżay ſie zmieni. Oſme gdy teo
5:
iedła albo picia żąda/ czo ieſt przeciw iey przyrodzeniu/ albo cżego nie=
6:
miała w zwycżaiu. Dziewiątha gdy brzemienna przykre á ſtraſzne ſny
7:
miewa. Dzieſiąte gdy z trudnoſcią miewa wody puſzcżanie á barzo ſie
8:
praczuiącz mało wypuſzcża albo nicz, Takieſz gdy ſie na ſtolczu bez ża=
9:
dney ſprawy wydyma. Iedennaſthe gdy dech brzemienney pocżyna ſie
10:
ſmierdzączy/ á to ſie przydawa trzeciego albo cżwartego dnia pothym
11:
gdy płod vmiera. Dwanaſte gdy ręką w vkropie rozgrzaną/ na żywot
12:
położywſzy: płod ſie nie ruſza. A także im więczey z tych znamion ſpo=
13:
łem ſie zeydą/ tym znak pewnieyſzy płodu vmarłeo. Przeto trzeba mieć
14:
pilnoſć aby czo naſpieſzniey był wygnąn/ á tu zaſię trzeba poznać ieſt=
15:
liżeby płod mogł być wygnan bez vrazu á naruſzenia matki. Bo nie=
16:
ktori płod taki ieſt iż bez vrazu matki/ trudno ma być wygnan/ á drugi
17:
zaſię łaczno. A to potym poznać. Gdy matka rodzącz omdleie/ á bę=
18:
dzie iakoby w zachwyceniu. Gdy ſie w chorobie zapamietawa á cżłonki
19:
trudne ledwo rucha á podnoſi, Gdy na głoſne pytane mało odpowia=
20:
da albo nicz, y to głoſem lichym á niedoſtatecżnym. Gdy cżęſto kurcż
21:
miewa/ gdy ſie iedzey brzydzi/ gdy puls prętki bywa á mdły. Thy zna=
22:
miona gdy będą w brzemienney/ albo v rodzączey. Iawny znak ieſt iże
23:
ona/ trudno ma zoſtać. Przeto piecżą o niey ſamemu Bogu porucżyć,
24:
Ale w ktorey żadnego tego znamienia niemaſz, Ieſth dobra nadzieia że
25:
ona zbywſzy płodu/ czała á zdrowa zoſtanie. Przeto trzeba thego pilno
26:
ſtrzedz/ aby iako ſkoro pocżnie płod vmarły/ aby go pozbyła. Tho dwo
27:
iako może być/ albo lekarzſtwem wypądzaiączym/ albo nacżyniem na
28:
to ſprawionym. Naprzod bez nacżynia może pozbyć/ okurzaniem tym
29:
obycżaiem. Wezmi kopyto albo łayno oſlowe á tho rozżarzywſzy: oku=
30:
rzay ſpodek rodzączey. Ieſzcże y thak ſkorę wężową/ Mirrę/ Bobrowe
31:
ſtroie/ ſiarki/ Galbanum/ Apoponacum (w aptecze naydzieſz) Rubee=
32:
tinctorum/ gnoiu gołębiego albo Iaſtrzębiego, To wſzytko ſtarłſzy á z
33:
żołcią wołową zmieſzawſzy/ nadziałay piłuł iako orzechy laſkowe: wiel
34:
kich, Thakże po iedney piłule na węgle gorącze kładącz/ puſzcżay dym
35:
trciną w żywot rodzączey.
36:
Ieſzcze inaczey. Wezmi Tiniami/ Apoponacum/ Galbanum, ſiar

strona: 33

Porzuczenia.Liſt.33.
1:
ki żywey/ wſzytkiego w rowni, To wſzytko z żołcią wołową zmieſzawſzy
2:
nadziałay piłuł, Takieſz cżyń kurzenie iako y pierwey.
3:
Ieſzcże ynaczey. Wezmi Aſſam fetidam poł dragmy/ ruty trzy dra
4:
gmy/ Mirri dwie dragmie, To wſzytko na proch zetrzy, A gdykolwiek
5:
niewiaſtę bole napadną/ za każdym rażem daway thego procho pić po
6:
iedney dragmie z winem białym/ albo z wodą czoby w niey ſzawinę wa
:
(rzono.
7:
Też wezmi wodę czo w niey warzono figi, fenum grecum
8:
Lebiodkę, Tę daway pić rodzączey, Bo takowa daie ſliſkoſć. Potymże
9:
ony perwſze rzecży podaway/ ktore cżynią ku płodu wyrzuczeniu.
10:
Też wezmi gumi Arabicum/ Apoponacum (w aptecze naydzieſz)
11:
Czarney cżemierzycze/ Staphiſagriam/ ariſtologiam lonkam/ Colo=
12:
cinten bez naſienia, To wſzytko ſtłukłſzy á z żołcią wołową, y z ſokiem
13:
ruty ſwieżey roſpuſciwſzy/ vcżyń knot z wełny/ á w tymże macżaiącz
14:
dobrze, wpuſzcżay w żywot rodzączey.
15:
Też wezmi knot z bawełny/ miązſzy y długi iako palecz/ á macża=
16:
iącz y w rucianym ſoku, przytarłſzy trochę Scamoneam, wpuſzcżay w
17:
żywot rodzączey.
18:
Też wezmi Ariſtologie rotunde, Szawiny/ Rzeżuchy ogrodney
19:
pod iadną miarą. To zetrzy á zmieſzay z żołcią wołową/ potym knoth
20:
tak wielki iakom iuż wypiſał: w tym macżay/ á w żywot rodzączey w=
:
(puſzcżay.
21:
Też mleko drugiey niewiaſty gdy pije rodzącza/ Thedy
22:
płodu poruſza ku wyſzciu.
23:
Też wezmi ſoku Diptanowego/ albo prochu z niego, dwie dragmie
24:
Dayże pić rodzączey z winem/ ieſtli ſie nie rozgorzała, bo gdy ſie zapali
25:
tedy z wodą ciepłą/ á tak płod bez vrazu wynidzie.
26:
Też wezmi Mirri 4. dragmy/ Cinamonu/ Galbanu/ Bobrowych
27:
ſtroiow/ każdego po 2. dragmie/ Apoponacum. 1 dragmę. To wſzytko
28:
ſtłukłſzy/ á z żołcią wołową rozprawiwſzy/ nacżyń piłuł/ każdą po ie=
29:
dney dragmie/ á kładącz na węgle, łono rodżącey podkurzay. Bo tym
30:
okurzeniem/ y płod vmarły/ y zapalenie/ y zadchniona krew bywa wy=
:
(gnana.
31:
Też wezmi Bożego drzewka/ bylicze/ oboyga po garzſci.
32:
Aſphaltom poł vncijey/ rubeetinctorum. 2. vncije/ rumnu wonneo poł
33:
vncijey/ borati/ Fenigreci/ po dwu vncijach/ To wſzytko vwarz w deſz
34:
cżowey wodzie, w tey ſie rodzącza niechay omywa. Potim wezmi ſadła
35:
Kapłoniego/ Kacżego/ oboyga po 4. dragmach/ k temu prziłoż oleum
36:
Aneti. 2. vncije, á tymże gołwę iey pomazować: gdy z omywania oneo
Ev


strona: 33v

O przyczynach.
1:
wynidzie/ potym wezmi koſtek Dactillorum połtori dragmy, To ſtarłſzi
2:
á trochą ſzafranu zaprawiwſzy/ day iey wypić z winem białym.
3:
Też wezmi Tyriacum/ czo ią zową dijateſſeron/ dawayże ſarkać
4:
rodzączey, To też płod vmarły wygania.
5:
A gdyby ty lekarzſtwa nicz nie pomogły: tak
6:
Iżeby płod vmarły nie chciał wynidz. Tedy iuż więtſzey pracze y
7:
pilnoſci potrzeba y nacżynia na tho przyprawionego. Iako
8:
ſą Haki, Kleſzcże, y inſze takowe. Tak iako niżey: ſzirzey
9:
powiemy.
10:
N
Aprzod położywſzy rodzączą wznak/ głowę na doł ſpuſcić
11:
á nogi iey zdrugą połowiczą podnieſć, Tak iżby z obu ſtron
12:
ſtały niewaiſty: czoby ią moczno trzymały/ albo więcz v=
13:
wiązały/ Thak iżby ſie ona niepomykała: gdyby płod był
14:
wyciągan. Pothymże Baba pomaczawſzy lewą rękę w oleyku Lilijo=
15:
wym/ albo w cżym inſzem czoby rękę oſlizało/ palcze v ręki ſthuliwſzy,
16:
ma wetknąć w żywot rodzączey/ á ma omaczać dobrze ktorim obycza
17:
iem dziecię w niey leży/ iżby tym ſnadniey mogła Haki/ albo inſze na=
18:
cżynie żałozyć y wyciągnąć.
19:
A gdy ſie tak trafi żeby ſie dziecię głową obroćiło/ Tedy hak zawa
20:
dzić w iedno oko/ albo na podniebienie/ albo garło/ albo tham gdzie
21:
ſie nalepiey będzie zdał/ á także ciągnąć z nienagła.
22:
A ieſtliże ſie trafi nogami, Tedy hak założyć za koſci pierſne/ albo
23:
za pacierze.
24:
A założywſzy hakiem: nie zarazem ma ciągnąć baba/ ale on zało=
25:
żony prawą ręką trzymać/ zaſie lewą ma drugi naprzeciw iemu z dru=
26:
giey ſtrony zawadzić. Także obadwa ſpołem obiema rękoma ciągnąć
27:
aby dziecię obiema ſtronoma wychodziło/ á także ciągnąć lekko/ á że=
28:
lazem nie naproſt/ ale tak iżby ciągnąć y na tę/ y na onę ſtronę: nacią
29:
gała/ á iakoby chwieiącz á wychowyraiącz: płod wyriwała. Także cią
30:
gnącz: zawſze ma palcem iednym pomazawſzy dobrze (iakom rzekł) pil=
31:
noſć mieć/ á maczać by ſie gdzie dziecię nie oparło/ albo niektori cżło=
32:
nek ciała: nie zawiązł/ Tedy palcem odwadzić/ á tak nawodzić iakoby
33:
wolno á bez ſtwornie wyſzło. A gdyby ſie iuż tak płod przymykał/ tedy
34:
tym daley haki zakładać na dalſze członki/ aby wſzytko dziecię wyſzło.
35:
Zaſię gdyby ſie przydało iżby telko iednę rękę podało dziecię/ á tę

strona: 34

Porzuczenia.Liſt.34.
1:
by trudno na wierżch wywieſć dla ciaſnoſci zamkow żiwota, Tedy onę
2:
rękę vwięzać iaką chuſtecżką aby ſie zaſię nie wemknęła/ á także po=
3:
tym ciągnać aże ſie wſzytko ramię wyſzcżyni/ á gdy ſie tak vkaże/ tedy
4:
ie odciąć od ciała z oną ręką. Takieſz muſi cżynić gdyby obie ręcze, Ie=
5:
dna noga albo obie z ciałem ſie podały/ á na ſwe mieſthcze nie mogły
6:
być wroczone/ Tedy muſi z rękoma od ramion: takieſz nogi od łona v=
7:
cinać/ Ku ktorey rzecży lekarze maią mieć pewne nacżynie/ Iako noże
8:
Kleſzcże, haki/ y nożycże: czoby nimi takowe cżłonki, albo richło odciąć
9:
albo oderwać. A gdy iuż tym obycżaiem ony cżłonki będą odcięte/ tedi
10:
oſtatek ciała tak ma być nawraczan y naciągan/ aż będzie godny wy=
11:
nidz/ á ſnadno od matki wypędzon być.
12:
A gdyby głowa dziecięcza z opuchliny/ albo z nabieżenia/ albo z
13:
fluxu iakiego thak ſie odęła iżby z zamkow żywota nie mogła przeyſc.
14:
Tedy baba albo puſzcżadłem/ albo cżym inſzem oſtrym: ma głowę prze
15:
pchnąć/ aby głowa mnieyſza była: gdyby ona wilkoſć wyciekła.
16:
A gdyby nie z wrzodu/ ani z przygody iakiey/ ale tak z przyrodzenia
17:
głowa wielka była/ iż trudnoby miała wynidz/ Tedy muſi ią zdławić
18:
á zgnieſć/ takieſz y cżaſzki głowne takiemi kleſzcżami/ iakiemi barwierze
19:
zęby wyymuią/ A potym wyciągnąć.
20:
Zaſię gdyby wyciągnąwſzy głowę: pierſi ſie zaſię w cżeluſci żywo=
21:
ta zawadziły iżby wynidz nie mogły/ Tedy ie muſi thymże obycżaiem
22:
złamać/ á w kęſy iakieſzkolwiek zgnieſć/ á narządzić ku wyſzciu.
23:
Tymże obycżaiem gdy ſie kthora inſza cżęſć ciała wzdęła ſie/ opu=
24:
chła/ albo nabiegła była/ Tedy ią też muſi ze pchać y zboſć, tak iakom
25:
o głowie powiadał/ aby potym gdyby wypuſciwſzy wilkoſć: zklęſnęła,
26:
albo zcieńcżawſzy: byłaby godną ku łacznemu wyſzciu.
27:
A gdyby ſie ſtało z przygody iakiey/ albo z niemoczy: iżeby ſie prog
28:
macicze wrzodema, lbo zranieniem iakiem: zaciſnął, á zatchnął niema
29:
iącz żadney ſliſkoſci. Nie godzi ſie o wypędzeniu płodu pomyſlac/ albo
30:
praczować/ ażeby pierwej oliwą/ albo tłuſtoſcią nieiaką, takieſz myciem
31:
albo podkurzaniem: macicza była odmiękcżona/ aby droga ku wyſzciu
32:
była otworzona. O cżym ſzyroko w piątym Cap. namieniono.
33:
Nad to gdyby dziecię vmarłe bokiem pochodziło/ Tedy możeli być
34:
ma być nawroczono y naprawiono: iakoby czo na ſnadniey mogło wy
35:
nidz. A macicza ma być namazana/ albo podkurzaniem y wonią: za=
36:
rzewana aż ſie roztworzy/ á odwilgnąwſzy/ drogę łaczną ku wyſzciu

strona: 34v

O przyczynach.
1:
vcżyni. A ieſtliżeby płod żadnym obycżaiem niemogł być obroczon, Ta
2:
kie mazanie/ albo podkurzanie żadney pomoczy nie dawa/ Tedy muſi
3:
ſtargać á złamać w kęſy: iakom przed tym powiedział.
4:
Zaſię gdyby po wywiedzieniu płodu: niemocz przyrodzona zbytnia
5:
była, Tedy przydawać takie lekarzſtwa czoby to zaſtanawiały. O kto=
6:
rich wyzſzey powiedano Cap. vij.
7:
A gdyby ſie zaſię przydało iżby matka rodzącz gdy dziecię żywo/
8:
czo może być poznano tymi znaki: ktore vmieraiączym ſie przydawaią
9:
Naprzod potrzeba aby vſta vmieraiączey były otwarzane, takieſz łono
10:
y macicza nie ma być zawarto: aby płod mogł mieć dech y odetchnie=
11:
nie (Czo vmieią vcżynić niewiaſty: chocia ſrzednie w tym bywałe) Po
12:
tymże nachyliwſzy vmarłą/ bok iey lewy proſtą raną rozproć y otwo=
13:
rzyć/ Bo prawy bok nie ieſt tak godny/ ani tak wolny dla zaliężenia
14:
wątroby kędyby dziecię wyjąć/ A kthorzy ſie tym obyczaiem rodzą thy
15:
łacinniczy Czeſarzmi Popolſzku wyprothki albo wyrzezańcze zową/
16:
Zkądże w Rzymie rod Czeſarzow powſthał/ bowiem pierwſzy thego
17:
gimienia był z mathki wyrzażan.
18:
Iako dziecię nowo narodzone chowacz zywic
19:
a lekowacz. Capitulum. 10.
20:
G
Dy ſie iuż narodzi niemowiątko, Nathychwiaſt mu pępek
21:
obrzezać na trzy palcze od ciała daleko/ á thakże zawięzać
22:
zaſypawſzy ono obrzezanie prochem: Bolo armeno et ſan
23:
guine draconis/ Sarcocolla/ Mirri/ kminu każdego pod
24:
iedną miarą/ Natłukłſzy y potrząſnąć wołny kęs: w oliwie rozmocżo=
25:
ney. Także zawięzać dobrze aby nie ſpadło (Acżkolwiek niketorzy pępek
26:
dziecięczy na trzy palcze do ciała zoſtawiwſzy) pierwey radzą zawiązać
27:
potymże obrzezać.
28:
Nad to ſą niektorzy czo powiedaią: iż iako długo pępka vrżnąwſzi
29:
zoſtawi/ tak też ięzyk będzie v otroka krotki albo długi.
30:
Auicenna. Tez z pępka nieiakie wroſzki bierze: mieniąc. Gdy niewia
31:
ſta pierwſze dziecie ma/ tedy mu pępek oględać. Ieſtliże tam czo nabli=
32:
żey ciała nie będą zmarzki iakie/ albo węzły/ to znawionuie iż ona nie
33:
wiaſta iuż daley nie płodna będzie. Zaſię yle tam będzie węzłow/ tyle
34:
iey płodu vkazuie mieć. Ieſzcże powiada iż gdy ony węzły blizu ſiebie
35:
ſą/ tedy też iedno dziecię po drugiem richło będzie/ ale gdy od ſiebie da=

strona: 35

Młode dzeci.Liſt 35,
1:
leko będą/ tedi theż płod ieden za drugim będzie omieſzkawał, Nad tho
2:
ieſtli ony węzły iakoby żołte będą/ thedy Syny znamionuią, á gdyby
3:
białe/ tedy dziewki. Ale iuż o tych pępkach doſyć.
4:
Gdy iuż tak pępek będzie obrzezan y zawiązan/ pożythecżna rzecż
5:
ieſt ciało wſzitko dziecięcze oleiem z żołędziu pomazać, bo on ſkorę twar
6:
dzi á nieiało brony przeciw tym rzecżam ktoreby miały ſubtelnoſć cia=
7:
ła vrazić. Iako ieſt dym/ zimno/ albo inſze rzecży/ kthore gdy ſie ciała
8:
datkną/ barzo ie obrażaią. Za pomazaniem godzi ſie dziecię omyć wo=
9:
dą letnią/ á nozdrze iemu palczem (obrzezawſzy paznogieć) otworzyć/ á
10:
wycżyſcić/ lekko z nienagła.
11:
Dobrze też ieſt onego oleyku troſzkę w ocży mu wpuſcić/ takieſz też
12:
około dupki dziecięczey dobra rzecż ieſt macżać á nieiako zciſkać, iżby ku
13:
wyprożnieniu brzucha łacznieyſza á wolnieyſza była.
14:
A nawięczey takie dziecią trzeba ſtrzedz y chować od zbytnieo zim=
15:
na y gorącza.
16:
Gdy iuż tak ona cżęſć pępka zoſtawiona odpadnie (Czo poſpolicie
17:
trzeciego, albo cżwartego dnia bywa) thedy oſtathek zaſypać popiołem
18:
zpaliwſzy cżaſzki żabie (ktore bywaią przy ſtawiech/ albo przy ieziorach,
19:
Albo też zpaliwſzy wołowe kopyto/ albo też popiołem ſpaliwſzy dobrze
20:
ołow/ á vtrzeć gi cżyſcie á z winem rozmieſzać.
21:
A gdy iuż dziecię będzie powite y w pieluchy położone, trzeba mieć
22:
pilnoſć/ aby cżłonki iego czo namiękcżey były chowane, by każdy cżło=
23:
nek naſwogim mieſtczu niekrzywo/ albo nie ledaiako/ albo czo napro=
24:
ſciey był pokładan, á to nietelko raz cżinić ani dwa, ale zawſze, Bo iako
25:
ſie drżewkam przydawa: iakie z ziemie wyroſthą krzywe albo proſte/ tęż
26:
poſtawę gdy gich nie oprawią: y ſtare miewaią. Takieſz dzieci ieſtli pro
27:
ſto á ſluſznie będą powijane/ tedy też proſto będą roſnąć.
28:
Ocży też potrzeba chuſtą cieniucżką/ albo iedwabiem zawſze wy=
29:
cierać. Ramiona y barki rozciągać/ á wedle bokow z obu ſtron na doł
30:
wycięgać/ aby ſie proſto legać nałożyły. Nad to y około iaiek/ albo po
31:
łonku trzeba niekiedy głaſkać/ aby tym łaczniey wodę puſzcżało, y prze
32:
dymaiącz miedzy nimi, żeby nie zaprzały.
33:
A gdy iuż będzie położono ſpać/ thedy mu potrzeba głowkę zakrić
34:
cżapką/ albo cżym ciepłym/ á tam ie ſtawiać gdzieby nie było zbytnie
35:
zimno ani gorączo/ á głowa ma być nad inſze ciało wyzſzey trochę pod
36:
nieſiona/ á potrzeba wſzythko dziecię z wierzchu zakrić pieluchą/ albo

strona: 35v

Iako chawac.
1:
cżym inſzym takowym/ aby mu promień ſlonecżny we dnie/ albo kxię=
2:
życzowy w noczy nie zawadził/ á nad nawyzſze/ á to trzeba pilnoſci a=
3:
by cżłonki czo na proſciey leżałyby ſzija ſie nienachylała/ by grzbiet wy
4:
ſoko nie był podnieſiony y inſze cżłonki aby inacżey niżli potrzeba nie le=
5:
żały nachylone.
6:
Takieſz trzeba ie myć raz dwa na każda dzień/ á tho po ſpaniu
7:
zawſze/ zimie wodą ciepłą/ á lecie letnią/ á nie dłużey go trzymać w ką
8:
pieli/ iedno poki ſie ciało nie zagrzeie, Thedy wyjąć gdy ſie iuż pocżnie
9:
zarumieniać.
10:
Też ſie ſtrzedz by mu ſie w kąpieli woda w vſzy nie lała/ bo to bar=
11:
zo ſzkodzi ſluchowi.
12:
Oſtatecżnie trzeba ie otrzeć y zagrzać pieluſzkami cienkiemi pier=
13:
wiey gich przy ogniu zagrzawſzi, potymże gdy ie ma powić potrzeba po
14:
łożywſzy na łonie wznak ie nachylić/ á po grzbiecie legucżko głaſkać.
15:
Potymże powić/ powiwſzy tedy ma kropię albo dwie mleka w nozdrze
16:
wſtrzyknąć/ bo to wzrokowi barzo pożiteczne ieſt. Potymże ie na mieſt
17:
cze ſwoie położyć.
18:
O Mleku y o Mamcze/ Albo iako długo ma
19:
byc dziecię doiono. Capitulum. 11.
20:
C
Zo ſie tycże wychowania dziecięcia. Nicz lepſzeo ani zdrow=
21:
ſzego/ Iedno gdy właſna matka: ſwogim ie właſnem mle=
22:
kiem wychowa. Bo mleko właſney matki: przyrodzeniu nie
23:
mowiątku: barzo ſłuży/ á ieſt temu właſne O krom thego
24:
ieſt iemu ſytnieyſze: bo ſie mu przyłożyło/ y nim ſie wychowało w żywo
25:
cie będącz. Nad to mleko matki ieſt temu zdrowſze/ przeto też richley ſie
26:
nim vtoli.
27:
Doſyć ieſt (Iako Auicenna piſze) dwa razy albo trzy przez dzień v
28:
pierſi dziecię trzymać. A iednak ſie tego trzeba ſtrzedz aby dziecię z pier
29:
wu nie było mlekiem obetkano/ Tak tho rozumieiącz/ Iednym razem
30:
dziecięcia thak długo nie trzymcć/ ażby przyſzło obrzydzenie pokarmu.
31:
Bo daleko lepiey ieſt potrozſze mu dawać pożywienia/ niżli go iednym
32:
razem albo dwiema obetkać. Bowiem ciała tak ozſałe/ puchną/ á na=
33:
dymaią ſie/ y mocż wypuſzcżaią takowi/ ktori nie ſtrawnoſc mleka vka

strona: 36

Młode dzieci.Liſt. 36.
1:
zuie/ ktora gdy ſie dziecięciu przyda/ tedy mu trzeba pokarmu tym dłu=
2:
żey powcięgać/ iżby głod on zbytek trawił.
3:
Takieſz gdyby matcżyne mleko było nieiako cierpkie á przykre/ tedi
4:
natſzcżo nigdy nie ma dziecięciu pokarmu dawać.
5:
A ieſtliżeby dla choroby/ albo dla nie zdrowego mleka ſama matka
6:
dziecięcia żywić nie mogła. Taka może mamkę mieć: czoby około tego
7:
dobrze vmiała. Naprzod aby była zdrowa/ czudney oſoby/ w pleczoch
8:
moczna á w pierſiach ſzyroka. Potym aby ona nie była taka czoby do=
9:
piero porodziła, albo też dawno po porodzeniu nie była: nadaley we dwa
10:
mieſiącza A gdyby taka mogła być: ktoraby otroka porodziła. Trzecie
11:
aby była zupełnego ciała/ ani barzo tłuſta/ ani barzo chuda. Cżwarte
12:
aby była dobra/ mierna/ dobrich obycżaiow/ nie gniewliwa/ ani barzo
13:
ſroga/ ani też ſtraſzliwa, Abowiem takowe namięnnoſci ſzkodliwe ſą,
14:
Bo y mleko pſuią/ y ſpołem z mlekiem w przyrodzenie y w obycżaie z
15:
ſączego dziecięcia wychodzą.
16:
Nad to nie godzi ſie w mamki brać/ głupich/ albo też vkładnych,
17:
to ieſt ſwowolnych, Iako ſą prządki/ ſzwacżki/ hawtarki. Y inſze tako=
18:
we warzſtatnicżki.
19:
Piąte. potrzęba aby Mamka miała pierſi zupełne y doſtathecżne,
20:
Iżeby nie były chude/ albo rozwlekłe/ nie cięnkie/ ani też wielkie/ ani
21:
także dla twardoſci mleka: nie mogły wypuſzcżać.
22:
Oſtatnie. Trzeba też mieć wzgląd na mleko Mamki/ aby nie by=
23:
ło ſmiade/ ſinę/ żołte/ ſzare/ albo cżyrwone. Takieſz by nie było gorżkie,
24:
ſlone/ albo kwaſne. Niema też być barzo rzadkie/ ani barzo gęſte. Ale
25:
iednoſtayno białe á ſlodkie.
26:
Nadewſzytko po tym dobre mleko poznać/ ktore wſtrzyknione na pa
27:
znogcie v palczow: nie zpłynie gdy proſto rękę dzierży: A zaſię nie zo=
28:
ſtogi ſie na paznogciu gdy rękę zchyli, Bo to ktore ſie richło rozpłynie
29:
ieſt barzo rzadkie/ á ktore ſie zoſtawa/ ieſt barzo tłuſte á miązſze/ przeto
30:
ſrzednie miedzy tym ieſt nalepſze.
31:
Przeto gdyby ſie przydało iżby mleko barzo było ciepłe/ albo cier=
32:
pniącze. Taka niema dawać ſać na tſzcżo: aż naiadłſzy ſie.
33:
Przydawa ſie też cżaſem: iż mleko matcze wyſycha y ginie/ A tho
34:
dla rozmagitych przycżyn, Albo to przychodzi z choroby ciała/ albo ze
35:
wrzodu y z niedoſtatku pierſi/ albo też z gich zaziębienia y zatkania/ al=
36:
bo gdy tego nie pożywa z cżego ſie mleko mnożi, albo gdy mamka głod

strona: 36v

Iako chowac.
1:
albo pragnienie cierpi/ ktore przycżyny/ iako trzeba pilno obaczyć, tak iż
2:
y lekarzy mądrich ſie radzić/ a gich lekarzſtwy ſie ſprawować.
3:
My theż abyſmy nieiaki poſpolity pożytek vcżynili. Wypiſaliſmy
4:
tu niektore lekarzſtwa: Mamkam w tym niedoſtatecżnym barzo potrze
5:
bne/ pożytecżne/ y ku vlecżeniu ſkutecżne. Przetho aby ſie mleko mno=
6:
żyło, Korzenia/ albo naſienia paſternakowego daway iey pożywać.
7:
Takieſz naſienie albo korzeń włoſkiego kopru, w wodzie ięcżmiennej
8:
albo tatarki nawarzone, to iey miedzy inſzemi potrawami dawać.
9:
Dobrze iey theż owcże wyymię z mlekiem owcżym warzone: poży=
10:
wać. Zdrowo też k temu pochu z gliſt ziemnych/ naſuſzonych á ſthar=
11:
tych. 1 dragmę. w ięcżmienney wodzie vwarzywſzy: pożywać.
12:
Też wezmi maſla krowiego. 1. vnciją. Thakże ie wymocżywſzy wi=
13:
nem/ á ſpołem ztopiwſzy/ daway mamcze pożywać pijącz.
14:
Niewadzi też bańki pod pierſiami ſuche ſtawiać/ ciała niedaiąc ſiec
15:
Też Emplaſtr z kadzidła maſticis á z ſmoły/ dobrze na pierſi przy=
16:
kładać/ albo pod pieri/ Ale pierwiey na ciele oleiem iakiem pomazać, a
17:
by Emplaſtr nie przyſchnął/ albo ſkori nie zmarzſzcżył.
18:
Pomaga też pierſi lekcze podłapować/ y pogłaſkować/ albo w cie=
19:
płey wodzie po obiedzie/ albo po wiecżerzy w kąpieli naparzać.
20:
Też wezmi oleyku z białey Lilijey/ albo Fijołkow, Napuſć że weń
21:
Muſcu (z apteki) Kadzidła/ y Laudanum/ ſtłucżże to ſpołem, Tedy w
22:
oney tłuſtoſci wełnę macżaiącz na pierſi przykładay.
23:
Albo też macżay tęż wełnę, nawarzywſzy w winie/ Miętki/ rożey,
24:
Fijołkow/ y Xilo aloe.
25:
Dobrze iey theż polewki/ albo iuchy z kur pożywać/ rozmieſzawſzy z
26:
żołtkiem iaiecżnym/ á przyſypać Cinamonu/ Cardamonum.
27:
Takieſz może pożywać/ mleka/ y młodego ſyra/ á trzeba ſie iey każ
28:
dey á trudney pracze y roboty wyſtrzegać. Kaſza też z mąki ięcżmien=
29:
ney z białym chlebem ſuchym, Mlekiem á czukrem okraſiwſzi/ włoſkieo
30:
kopru przyſypuiącz/ na to ieſt barzo dobra.
31:
Też wezmi/ anyżu. Silermontani (z apteki) obudwu po 3. dragmy
32:
Criſtału 2. dragmie/ To wſzythko na proch ſtłucż/ á włożywſzy Czukru
33:
Iako połtora tego daway pić w zarań/ w południe/ y nawiecżor.
34:
Takieſz wezmi naſienia/ albo liſcia włoſkiego kopru, ſzańty, oboyga
35:
po dwu garzſciach/ Anyżoweo naſienia. 4. dragmy/ ſzafranu tłucżoneo
36:
trochę przyſypać/ Maſla młodego. 3. vncije, To wſzytko w wodzie do=

strona: 37

Młode dzieci.Liſt.37.
1:
brze rozwarzywſzy/ vcżyń Emplaſtr/ ktori poki ciepły na pierſi mam=
2:
cze każ przykładać.
3:
Też wezmi kminu tłucżonego połtori vncije/ miodu cżyſtego. 3. vn
4:
cije/ wleyże wody ſzeſć kwart/ á warż w nowym garnczu aż do trzeciey
5:
cżęſci/ á to wywarzywſzy/ daway zawſze mamcze pić.
6:
Takieſz wezmi/ ćwikły dobrze zpłokaney. 1. vnciją/ kminu poł vnc
7:
Miodu 6. vnciy/ z tego wſzytkiego ſtłukłſzi pierwiey y zmieſzawſzy vcżiń
8:
Electwarż/ dawayże mamcze w zarań y wiecżor po łyſzcze wypijać.
9:
Też wezmi Krzyſztału dobrze ſtłucżonego. 2. dragmie/ rozdzielże to
10:
na cżtyrzy cżęſci/ dawayże iey pić na każdy dzień, iednę cżęſć po cżtyrzi
11:
razy/ A to z tatarcżaną/ albo z grochową iuchą.
12:
Rzeczy mleko mnozącze: ty ſą.
13:
P
Olny kmin y z naſieniem/ Anyżowe naſienie/ Szańtha,
14:
Cardamonum/ młody ſyr/ z ſtareo ſyra polewka/ tatarka,
15:
Krziſztał dobrze ztłucżony á z miodem pity/ Lactuka, Wło
16:
ſki kopr, Wino w ktorim Rozmarin, albo Macierza duſzka
17:
będzie warzona.
18:
Takieſz trzeba ſie mamcze od parobka wſtrzymawać/ bo cżęſte ga=
19:
mracztwo: wyſuſza, á mleko nieſmacżne y dziecięciu brzydkie: cżyni, kto
20:
re trudno może dziecię ſtrawić, albo zachować: gdyż ie poſpolicie zrzuca
21:
Nad to nie zła rzecż ieſt tego dnia gby ſie dziecię vrodzi: czały dzień
22:
nie dawać mu matcżynego mleka pożywać, ale czudzego. Bo przi tym
23:
cżaſie niewiaſtam/ zwłaſzcża tym czo nie robią. Coloſtrom/ to ieſt płu
24:
gawoſć nieiaka gęſta odchodzi/ ktora ieſt dziecięciu barzo nie zdrowa.
25:
Takieſz gdyby mamka/ albo biegunkę/ albo zapiekłoſć żywota cier
26:
piała/ á na to lekarzſtwa pożywała. Lepiey ieſth aby inſza dziecię trzy=
27:
mała/ aż ona ozdrowieie, A gdy iuż dziecię otprawiwſzy/ ſpać ie poło=
28:
żyć. Nie godzi ſie go barzo chowyrać/ kołyſać/ ani też barzo vtrzęſać,
29:
by ſnadz ono mleko ciała dziecięczego nie zepſowało, albo nie obraziło
30:
Przeto ma być lekkie kołyſanie
31:
Lekarz Auicenna roſkazuie dziecię do dwu lat dogić. Acżkolwiek v
32:
nas iuż ieſt obycżay telko do roku. Pothym gdyby iuż chciała dziecię
33:
odſadzić/ nie ma to być nagle cżyniono/ Ale ie pierwiey przyłożyć lek=
34:
kiem karmiam, Cżyniącz mu iakoby gałecżki/ albo kołacżki z chleba á
35:
z czukru: tak iż przydzie ku nałogu grubſzego á poſpolitego pokarmu.
F


strona: 37v

1:
Lekarzſtwa o rozmagitych niemoczach Dzie=
2:
cinnych/ w ktore richło po porodzeniu wpada=
3:
ią/ A zwłaſzcza thu o takowych niemoczach o=
4:
znaymię: ktore częſto a poſpolicie na nie przy=
5:
chodzą/ opuſzczaiącz inſze. O ktorich Auicenna
6:
y raſis piſzą. A tu iuſz porząd wyliczę takowe
7:
niemoczy: Ktore na małe dziatki/ tak w pielu=
8:
chach/ Iako y na ſtarſze przychodzą.
9:
Naprzod owrzedzenie dziąſl.
O Bieguncze gich.O Cżęſtem kichaniu.
O Zapaleniu gich.O Zapaleniu dimionek y łonka.
O Kurcżeniu.O Wyſzciu pępka.
O Kaſzłaniu y o Sapcze.O Nieſpaniu, y o ſzcżkawcze.
O Cięſzkiem dychaniu.O Wraczaniu.
O Kroſtkach kthore ſie na ięzycż=
(koch cżynią.		O Boiazni przez ſen/ Albo we
(ſpaniu.
O Owrzedzeniu wſzytkich vſtek.O Swiętego walenteo niemoczy
O Płynieniu niecżyſtoſci z vſzek. O Wyſzciu ielita zadkiem.
O Wrzodzie mozgowym.O Wydymaniu.
O Napuchnieniu ocżu.O Suchotach.
O Bielmie.O Oprzeniuiu łonka.
O Gorącżcze/ albo o febrze gich.O Chrobakoch y o gliſtach w ie=
(litach.
O Boleniu, y o krucżenin żiwota.O Kamieniu.
O Napuchnieniu wſzytkieo ciałaO Drżeniu cżłonkow.

O Krzywym wzroku.

10:
O
Lekarzſtwiech namienionych niemoczy dziecinnych porząd
11:
wypiſzę. A naprzod o owrzedzeniu dziąſl. Abowiem cżęſtho
12:
kroć ſie przydawa: iże na dziąſlach y na cżeluſtkach cżynią
13:
ſie v dzieci kroſtyeczki/ á nawięczey tego cżaſu: kiedy zęby po
14:
cżną ſie vkazować, Tedy w takiey przygodzie/ ma matka onego dziecię
15:
cia palczem naciſkać na dziąſla, na Cżeluſtki/ pomykaiącz palczem y

strona: 38

Dziezinnych.Liſt. 38.
1:
tam y ſam/ aby ona wodnoſć ſlona wypłynęła: nachyliwſzy dziecię v=
2:
ſty ku ziemi. Pothym wziąć ſadła kokoſzego zmieſzać z mozgiem zaię=
3:
cżey głowy/ á z przeſnym miodem/ á tym nacierać dziąſla okroſtawia
4:
łe. Zaſię vwarzywſzi rumienek/ z ſwoyſkim koprem, z wyſoka na głowę
5:
ley na ciemię.
6:
O biegunce gdy przez dziecię biezy: lekarzſtwo
7:
W
Ezmi niaſienia Rożey woniaiączey/ ktorą zową Antera,
8:
dragmę/ ieſt w ſamym poſrzodku rożey iakoby mech, á tak
9:
tego wziąwſzy/ wezmi też temu kminu kramnego/ anyżu
10:
po garzſci/ á ty rzecży ſpołem ſtłucż nie barzo miałko, zmie
11:
ſzay albo roſpuſć mlekiem albo winem/ przyłoż że thego na żywothek,
12:
Stanowi biegunkę/ y żołądek poſila.
13:
Ieſtliby od tego biegunka nieſtanęła/ Tedy wezmi ſyrzyſko ſkopo=
14:
we/ á day go tak wiele iako połgroſza piorunek waży/ z babcżaną albo
15:
z proſthą wodą zimno wypić, A thego dnia nie day dziecięciu żadnego
16:
mleka/ iedno inſze polewki/ albo żemłę z wodą á z maſlem, Iaycza też
17:
mogą być dane/ á nawięczey białki twarde.
18:
Ieſtliby ſtolcze żołte były, Tedy wziąwſzy łyſzkę albo dwie ſyropku
19:
rozanego/ rozpuſciwſzy w miętcżaney wodcze/ day dziecięciu wypić po
20:
dwa razy poranu/ á potym w godzinie czo inſzego ieſć.
21:
Też vcżyń plaſtr z gallaſu tłucżonego/ ktori vwarz w wodzie/ á po
22:
tym w onę wodę włoż garzſć ięcżmienney mąki/ albo więczey/ á po=
23:
tym thego przywarzywſzy iżby zgęſtło/ przyłoż na chuſcie na żywothek
24:
dziecinny.
25:
Też ieſtliby białe wilkoſci z dziecięcia płynęły. Tedy wezmi muſzka=
26:
towy orzech/ czo trzecią cżęſć dragmy waży/ Białego kadzidła ieſzcże
27:
mniey/ á ſubtelno ſtarłſzy/ day dziecięciu z wodką piołynkową/ albo z
28:
ſyropem rozanym/ albo z ſokiem Czelidonijowym.
29:
Też k temu Wezmi ſzafranu dwie dragmie/ mirri dragmę, A to roz
30:
puſc w cżyrwonym winie/ á rozmocżywſzy w tym chuſtę/ przyłoż na żo
31:
łądek y na pępek.
32:
Też mąka ięcżmienna/ z ſokiem babcżanym/ á ſtrochą ocztu zmie=
33:
ſzana/ á ciepło na żywot przyłożona. Stanowi barzo cżyſcie ſtolcze.
34:
Też woda w toreyby była Roża ciemno cżyrwona vwarzona/ o=
35:
myway dziecię/ barzo pomoga.
Fij


strona: 38v

O niemoczach.
1:
Lekarzſtwa naprzeciw zapieczeniu dziecinnev.
2:
N
A zapiecżenie dziecinne. Vcżyń cżopek z prreſnego miodu,
3:
na rincze miod vſmażywſzy: iż biędzieſz mogł z niego cżo=
4:
pek vcżynić, A potym omazawſzy oliwą/ wetkni dziecięciu
5:
w zadek/ chczeſzli możeſz troſzkę ſoli włożyć do oneo miodu.
6:
Też cżopek możeſz k temu dobri vcżynić z korzenia Cwiklanego/ al=
7:
bo z głąbu kapuſtnego/ tak długi y miązſzy/ iako mały palecz v reki, á
8:
rozmocżywſzy w oliwie/ wprawić w zadek.
9:
Też żołcią wołową pępek namazać/ otworzy żywot zapiekły.
10:
Też maſlo wypłokane/ w ſkorupie włoſkiego orzechu przyłożone y
11:
przywiązane na pępek, Cżyſte k temu lekarzſtwo.
12:
Też dawſzy mamcze lekarzſtwo/ z kthoregoby miała purgaciją/ á
13:
potym drugiego dnia/ dać onę mamkę dziecięciu zapiekłemu wyzſać/
14:
dziecię ono będzie miało przepuſzcżenie.
15:
Też na mocżne zapiecżenie. Wezmi cżarney Heleny dragmę. Cże=
16:
mierzycze trzecią cżęſć dragmy/ Thy rzecży ſpołem ſtłukłſzy na proch z
17:
ſokiem Chebdowym/ albo z żołcią wołową zmieſzay/ á tym rozmo
18:
cżywſzy ſwitek bawełny/ przyłoż na nocz na pępek dziecięczy.
19:
Lekarzſtwa naprzeciw kurczowi dziecięczemu.
20:
T
Rafia ſie niemocz na dzieci kurcżowa/ albo rozciągaiącza
21:
Tak iż ſie dziecię ciągnie nogami y rącżkami. A tak na tak=
22:
kową niemocz nicz lepſzego. Iedno mazać dziecię oleykiem
23:
białey Lilijey: ciepłym.
24:
Też dziewanna w wodzie vwarzona/ Myć cżęſto w thym vkropie
25:
dziecię/ barzo pomaga.
26:
Też migdałowym oleykiem/ z fijołkowym zmieſzawſzy/ ciepło za=
27:
grzawſzy/ maży grebiet wſzytek dziecieciu. Takieſz y wſzythkę głowę Fi=
28:
iołkowym oleykiem ciepłym namazuy.
29:
Lekarzſtwa naprzeciw kaſzłaniu.
30:
C
Zęſto kroć cięſzki kaſzel/ y płynienie wilkoſci flegmiſthych z
31:
głowy dzieciom na pierſi y w nos przychodzi, A tak na ta=
32:
kowe rzecży tymi lekarzſtwy pomagay.
33:
Naprzod takowemu dziecięciu ley ciepłą wodę z wyſo=
34:
ka na głowę z poł godziny/ potym omocżywſzi palecz w przeſnym mie

strona: 39

Dziecinnych.Liſt. 39.
1:
dzie/ omaży ięzyk dziecięczy, á nakoniecz lekko palcem poruſz ięzyka: kto
2:
ri ieſt na podniebieniu/ dla tego aby ono dziecię mogło wraczać/ abo=
3:
wiem onym wraczaniem odeydzie flegma z żołądka y z pierſi/ á tak ka
4:
ſzel przeſtanie pewnie Drugie lekarzſtwo.
5:
Też wezmi gumi arabicum/ Dragantu, każdego z nich po dragmie
6:
naſienia Gdinijowego/ ſtarłſzy na miałki proch thy wſzytki rzecży/ da=
7:
way kaſzlączemu dziecięciu/ z mlekiem krowiem potroſze.
8:
Też Migdały ſlodkie w możdżerzu ſtłucżone, á potim z wodą wło
9:
ſkieo kopru przywarzone/ daway tego potrozſze dziecięciu kaſzłączemu.
10:
Też wodka włoſkiego kopru/ z mlekiem krowiem ku piciu bar
11:
zo dobrze pamaga.
12:
Też ieſtliby kaſzel wielki poſzedł/ albo zranił vſta/ Tedy wezmi na=
13:
ſienia Czidonijowego/ dobrą garzſć/ á przethłukłſzy: warz dwie godzi
14:
nie w wodzie/ tak iżby klijowatoſć z onego naſienia była/ kthorą przez
15:
chuſtę wyciſnieſz/ á onę potym z migdałowym oleykiem á zkręczonym
16:
czukrem zmieſzać/ á na rincze trochę przyſmaż/ thak iże z onego będzie
17:
Lektwarz/ Ktorego cżęſto po trozſze daway dziecięciu, A ieſtliby k temu
18:
w vſciech było zapalenie z tych rozpadlin, Tedy przycżyń k temu lektwa
19:
rzowi ſoku granatow iabłek/ á tego dziecięciu po trozſze daway.
20:
Też na takowy kaſzel, Biały mak z dragantem, każdeo z nich po dra
21:
gmie wziąć/ naſienia Baniowego dwie dragmie/ A thy rzecży ſtukłſzy
22:
miałko/ z wodą w ktoreyby były warzone rozynki drobne: zmieſzay/ iże
23:
by było iako żur gęſto, A tego dziecięciu porano po trozſze cżęſto daway
24:
Silno pomaga.
25:
Ieſtli kaſzel z gorączey przycżyny przychodzi, Thedy wezmi/ Mirri
26:
ſtłucżoney na proch/ z białym miodem/ á z mieſzay z Migdałowym o
27:
leykiem, Dawayże tego potrozſze dziecięciu kaſzłącżemu barzo poma=
28:
ga. Przy takowych lekarzſtwiech/ bronić mamcze (onego dziecięcia) aby
29:
ſlonych/ kwaſnych/ z ocztem rzecży nie iadała.
30:
A k temu pierſi dziecięcze oleykiem Migdałowym/ Fijołkowym,
31:
Maſlem/ Dijalteą dobrze mazać/ ktorym kolwiek z tych rzecży/ abo=
32:
wiem barzo dobrze pomagaią na kaſzel.
33:
Lekarzſtwa na cięſzkie dychanie.
Fiij


strona: 39v

O niemoczach.
1:
P
Rzygadza ſie też cięſzkie dychanie dzieciom/ tak iż iakoby
2:
miały dychawiczę. Wezmiż Lnianego naſienia łyſzkę/ á
3:
ſtłukłſzy/ przyſmaż z przeſnym białym miodem/ á tego da=
4:
way po trozſze dziecięciu.
5:
Ieſtliby to lekarzſtwo namienione do kończą nie pomagało/ thedy
6:
wziąwſzy oliwy dobrey/ zagrzawſzy namazuy dziecięciu vſzek/ y
7:
ſkronie, Potym tąż oliwą ciepłą: namaży ięzyczek, A tam po pchni pal
8:
czem w gardło/ iż za tym przydzie wraczanie. A potym namaży pierſi
9:
oleykiem Migdałowym/ á tego lektwarzu wyzſzey wypiſaneo po troſz=
10:
ſze daway.
11:
Lekarzſtwa na owrzedziały ięziczek/ na ktorim
12:
ſie pęcherze czynią bolącze.
13:
T
Akie pęcherze na dziecinnym ięzycżku/ Cżynią ſie dla kwa=
14:
ſnoſci mleka. A bywaią cżaſem cżarne/ á thy ſą barzo ſzko=
15:
dliwe/ tak iż rzadkie lekarzſtwo na nie ieſt pomoczne/ á thak
16:
w ſmierć od nich dzieci przychodzą.
17:
Drugie pęchierze bywaią białe/ albo żołtawe/ albo modre. Na ta=
18:
kie nicz lepſzego, Iedno Fijołki na proch ſtarte, A thym prochem Fijoł=
19:
kowych kwiotkow: zaſypuy pęcherze.
20:
Też proch z kwiatkow Fijołkowych/ á z kwiecia Rożanego: weſpo
21:
łek zmieſzany, á tym pęcherze zaſypuy, Barzo pomoczne ieſt lekarzſtwo
22:
Też ſok z Lactuki/ z Pſinek/ z kurzey nogi ziela wyciſniony/ zmie=
23:
ſzay weſpołek/ á tym kroſthy/ pęcherze/ y wſzelkie rozpadliny w vſciech
24:
pomazuy cżęſto, Ieſt w dziwy dobre lekarzſtwo.
25:
Zaſię ieſtliby ſie ty to pęcherze na ięzyku ſliniły, Tedy mirra z bia=
26:
łem kadzidłem/ albo z ſkorkami kadzidłowemi/ á z gallaſem na proch
27:
miałki ſtarta/ á z przeſnym miodem thy prochy zmieſzay, A thym ony
28:
ranki pomazuy: zgogich richło.
29:
Theż winem vſtha płocżącz/ potym thą przerzecżoną maſcią ięzik
30:
pomazuy.
31:
Też ieſtliby pęcherze były żołtawey barwy/ á k temu iżby ſie vſta
32:
wodnoſcią flegmiſtą napełniały/ Tedy naprzeciwko temu. Wziąwſzy
33:
krochmal/ z rożaną wodką zmieſzay/ á trochę na rincze poſmaży/ á
34:
tym ięzyk owrzedzony pomazuy.
35:
Przy tym Mamka ma iadać wilgotne karmie. Iako ſą polewki, to

strona: 40

Dziecinnych.Liſt. 40.
1:
ieſt/ Grucza/ Migdałowa polewka/ ſliwki/ makowa polewka. Z korze
2:
niem nicz nie iadać. Potym wziąwſzy Socżewicze: zeżwać ią dobrze, á
3:
onym ięzyk ranny pomazować.
4:
Z granatow ſok, Cidonijow, Ieſt na to barzo dobri mazać ięzyk.
5:
Też ieſtliby kroſty były modrey barwy, Tedy wezmi k tym ſokom,
6:
to ieſt ku ſokowi z Granatow/ á z cidonij/ Lactucżanego/ z kurzego zie
7:
la ſoku/ zmieſzay weſpołek/ á namazuy ięzyk.
8:
Zaſię ieſtliby ty pęcherze były blade, Tedy Mirra z ſzafranem/ á z
9:
lodowatym czukrem/ zmieſzawſzy weſpołek: poſypuy ięzyk: na kthorim
10:
ſą takowe pęchierze. A tho bacżyć aby dziecię nie miało w ſobie zapie=
:
(cżenia.
11:
Lekarzſtwa na rozpadłoſci vſt/ abo warg dzie
12:
cięczych.
13:
R
Oſpadliny vſt v dzieci/ tak iakoby ie vmyſlnie pokraiał.
14:
Bywaią dla twardoſci brodawek pierſi Mamcżynych. Na
15:
to lekarzſthwo. Wezmi wełny cżoſaney/ albo ciągnioney,
16:
Rozmocż tę wełnę w ſoku (z Babki wyciſnąwſzy, albo w ko
17:
koſzey tłuſtoſci/ á przyłoż na wargi: pomoże.
18:
Ktemuſz/ rożanym miodkiem pomazować/ cżyſcie powaga.
19:
Lekarzſtwa na płynienie ropy z vſzu.
20:
P
Lynienie niecżyſtoſci z vſzu/ bywa z pełnoſci głowy v dzie=
21:
cięcia z flegmiſtey wilkoſci. Naprzeciw temu, Wezmi wełnę
22:
wyprawioną/ A thę wełnę w cżyrwonem winie á w miedzie
23:
przeſnym rozmocżywſzy/ vcżyń ktnoth á wpuſć w vcho/ iże
24:
tam będzie kielko godzin/ bowiem wyciąga z głowy wſzytki niecżiſtoſci.
25:
Też hałun na proch ſtarty/ z ſzafranem á z miodem/ zmieſzawſzy z
26:
cżyrwonym winem/ A w tym wełnę rozmocżywſzy/ włoż w vcho vcżi
27:
niwſzy knot, A gdy niecżyſtoſci ku wirzchowi przyciągnie/ wychędożyw
28:
ſzy ony niecżyſtoſci/ włoż drugi knotek/ á tak głowę thym wycżyſciſz/ y
29:
boleſci vſzne vlecżyſz.
30:
Zaſię ieſtli niecżyſthoſć/ gruba/ ſucha ſie vkazuie, Thedy wziąwſzy
31:
miodu ſzymowanego á z wodą zaſię przywarzywſzy/ puſzcżay w vcho,
32:
Abowiem to lekarzſtwo ociera/ omywa takowe niecżyſtoſci.
33:
Też ieſtliby kto miał bolenie w vſzu/ z wiatrow kthore ſie w głowie
Fiiij


strona: 40v

O niemoczach.
1:
cżynią, Tedy wezmi lebiodkę/ vwarz w oliwie z mirrą/ á tego potrozſze
2:
puſzcżay w vcho ciepło.
3:
Lekarzſtwa na wrzod mozgowy.
4:
B
Ywa cżaſem wrzod w głowie dziecięczey, z ktorego wrzodu
5:
thakowe dziecię miewa bolenie wielkie w ocżach y w cżelu=
6:
ſciach, Thedy na ciemię takowe rzecży maią być przykła=
7:
dane/ ktore chłodą/ odwilżaią mozg, Na tho maſz lekarz=
8:
ſthwo barzo dobre. Wezmi Soku wyciſnionego z Banie/ z Pſinek,
9:
z Kurzey nogi ziela/ z kielko łyżek k nim przymieſzawſzy oleyku rożaneo
10:
á w thym rozmocż bawełnę/ albo Lniane pacżeſi/ przyłoż na ciemię/ á
11:
gdy to vſchnie/ tedy rozmocż drugi raz w tymże/ á przyłoż na głowę.
12:
Lekarzſtwa na opuchłe oczy.
13:
N
Aprzeciw opuchlinie ocżu. Wezmi Licium (ieſt ſok waptece
14:
thak wiele czo dragmę zaważy/ rozpuſć z mlekiem niewie
15:
ſciem/ rozmocż w tym chuſtę albo pacżeſi/ á przyłoż na o=
16:
puchłe ocży. A potym vwarzywſzy Rumnu w wodzie/ z ba
17:
zyliją/ omyy tą wodą ocży.
18:
Zaſię ieſtli przy tey puchlinie nie będzie cżyrwonoſć w ocżoch/ ani
19:
zapalenie w nich/ ani w ciele/ tedy na takowę puchlinę. Wezmi Mirri
20:
czarney Heleny/ każdego z nich poł dragmy/ kwiathkow rożanych poł
21:
garzſci, Ty wſzytki rzecży w białym winie namocżywſzy/ á potym tro=
22:
chę przywarzyć/ także ocży macżać.
23:
Lekarzſtwo na bielmo.
24:
B
Ielmo na ocży dzieciom przychodzi z wielkiego płacżu/ A
25:
tak naprzeciw takiemu bielmu. Sok wyciſniony z Pſinek,
26:
wpuſzcżay na oko ciepło
27:
Naprzeciw gorączkam dziecinnym.
28:
I
Eſtli ktore dziecię wpadnie w gorącżkę, Tedy naprzod mam
29:
ka ma pożywać karḿ zimnych á wilgotnych. Potym dzie=
30:
cięciu onemu ma być dawany ſok wyciſniony Mali granati
31:
z mlecżową wodką.
32:
Też nie ſzkodzi: aby ſie dziecię mogło zapocić w takowey febrze.
33:
Też wzmi mąki ięcżmienney/ ſoku Piołynkowego wyciſnionego
34:
z Babki/ z Rozchodniku/ każdego z nich po kielku łyżek. Potym zmie=

strona: 41

Dziecinnych.Liſt. 41.
1:
ſzay ty ſoki z ięcżmienną mąką/ á potym włożywſzi tego na chuſtę, przi
2:
łoż na pierſi dziecięciu, Ginie gorącżka od tego.
3:
Też wezmi oleyku rożanego Lot/ maſci Thopolowey trochę mniey
4:
łotu/ zmieſzay ſpołem/ á thym pomazuy cżoło y pulſy v rąk/ y ſkronie
5:
dziecięciu/ pomaga na febrę gorączą/ takieſz pod koſtkami pulſy v nog,
6:
zimną tą iſtą maſcią pomaży.
7:
Też kiedykolwiek dziecię kąpią/ tedy ma być warzono ziele w wo=
8:
dzie. Naprzod Lactukę/ kurzą nogę/ wyſoki miecż/ fijołki/ babkę wą=
9:
trobne ziele/ á w tym dziecię kąpać: ktore ma gorącżkę/ abowiem tako
10:
wa kąpiel/ kazi á wypądza gorącżkę.
11:
Naprzeciw boleſciam zywota dziecinnego.
12:
C
Zęſto kroć bywa bolenie w żywocie v dzieci, ktore pobacżiſz
13:
z żymania/ z płacżu/ y z przewraczania dziecinnego/ na ten
14:
y na ow bocżek/ á z tąd ieſt znak pewny bolenia w żywocie
15:
Wezmiż Rumienku/ ſwoyſkiego Kopru/ Hanyżu/ á troſz
16:
kę kminu/ vważ w wodzie/ á potym chuſtę w thym macżaiącz: ciepło
17:
naparzay żywothek. Po naparzeniu/ namaży oleykiem Migdałowym
18:
ciepło/ vznaſz mocz vżytecżną tego lekarzſtwa.
19:
Przeciw napuchnieniu wſzytkiego ciała.
20:
P
Rzychodzi też opuchlina na dziecię/ cżaſem na wſzytko/ á
21:
cżaſem na niektorą ſtronę, á tak na to. Wezmi wirzchi cheb
22:
dowego ziela, wierzchy bzowe. A to vwarz w winie białem
23:
Także tym to zielem okładay mieſtcza napuchłe.
24:
Ieſtliby przy tey puchlinie było bolenie głowy. Wezmi mirri/ cżar
25:
ney Heleny/ ktorą zową Epaticum/ Aloes/ ſzafranu przycżyniwſzy nie
26:
wiele/ Stłucż wſzytko na proch/ á wyciſnąſzy z ziela Bobowego ſok
27:
rozpuſć w tym ſoku ty to rzecży/ á na chuſtcze rozmazawſzy/ albo thak
28:
proſto namaży głowę/ albo cżoło dziecięciu.
29:
Lekarzſtwo na częſte kichanie.
30:
C
Zęſte kichanie, albo barzo gwałtowne: przychodzi na dzieci
31:
z wrzodu głownego. A tak w takowey przygodzie, maią być
32:
takowe rzecży na głowę przikładane ktore chłodzą. Iako ſą
33:
oleyki. Naprzod Rożany nalepſzy/ potym Fijołkowy/ ſamy
34:
albo z białkiem á z wodką rożaną zmieſzawſzy. A zwłaſzcża ieſtliby ta=
Fv


strona: 41v

O niemoczach.
1:
kowe cżęſte kichanie z zapalenia głowy przychodziło/ thak iże ocży w
2:
głowę wpadaią/ Tedy przerzecżone lekarzſtwo ieſt k temu barzo dobre.
3:
Y to zaſię nie mniey ku takowemu boleniu ſluży. Wyciſni wodnoſć z
4:
Bań/ zmieſzay z rożanym oleykiem/ á ſtrochą ięcżmienney mąki/ mo=
5:
żeſz k temu żołtku iaiecżnego przycżynić/ á to na głowę y na cżoło przy
6:
kładay, Silną pomocz zdrowia ono chore dziecię wezmie.
7:
Naprzeciw Papulam/ to ieſt pęcherzykom: kto
8:
re ſie na wierzchu skori czynią.
9:
P
Apule/ to ieſt pęcherze gdy ku cżarnoſci ſie ſkłaniaią/ zna=
10:
mię ieſt nie dobre/ á ſmierć płaci takowemu/ á to gdy tako=
11:
wych pęcherzow będzie nie mało po ciele. Zaſię białe pęche
12:
rze/ nicz ſzkodliwego nie vkazuią. Takieſz żołtey albo rumia
13:
ney barwy/ łaczno bywaią vlecżone. Naprzod wziąwſzy rożanego oley
14:
ku, Mirtowego oleyku/ zmieſzay ie ſpołem/ á pomazuy ty to pęcherziki
15:
chocia będą cżarne.
16:
Zaſię gdy będą białe/ albo rumiane/ Thedy nicz nie cżynić aże ſie
17:
zbiorą á doyzrzeią/ á gdy ſie przedzieią y wypłyną/ dopiero prżikładay
18:
na ony mieſtcza białey maſci/ To ieſt de Ceruſa vngentum/ z kanforu
19:
bez Mercuriuſa.
20:
Lekarzſtwa przeciw napuchnieniu dimionek/ y
21:
zapaleniu łonka.
22:
P
Rzychodzi też cżaſem na dzieci z płacżu wielkiego wydęcie,
23:
y napuchninie w dymionkach y też zapalenie łona. Naprze
24:
ciwko takiem rzecżam. Wezmi naſienia Ameos (z apteki)
25:
ſtarłſzy ie na proch: zmieſzay z iaiecżnym białkiem/ á przy=
26:
łoż tego na dymionka y na łonko.
27:
Też Lupini (ieſt naſienie w aptecze) z Mirrą w winie vwarzone/ á
28:
tego na chuſcie na dymionka wzdęte przyłoż.
29:
Też wezmi Hałunu z ſzeſć dragm/ Gallaſu ſiedḿ dragm, vwarż w
30:
cżyrwonem winie/ á rozmocżywſzy w tym chuſtę: przykładay na dymio
31:
na, Broni wypukliny mocznie. Ale ty rzecży na proch z tłucżone/ długo
32:
maią być warzone, Oczthu trochę mocznego k nim przyleijeſz/ á thego
33:
przykładać będzieſz.

strona: 42

Dziecinnych.Liſt. 42.
1:
Lekarzſtwa naprzeciw wyſzciu pępka ku gorze.
2:
B
Ywa też ta przygoda v młodych dzieci: iż gim pępek ku go
3:
rze wychodzi y napucha/ naprzeciw thakowey rzecży. We=
4:
zmi z aptheki Spicam celticam/ warż ią w wodzie/ á po=
5:
tym wley k niey oleyku Zizaminowego/ á Terpentiny/ za=
6:
ſię warz, y wywarż dobrze aż do gęſtoſci: A w tym rozmocżywſzi baweł
7:
nę/ przykładay na pępek wyſzły y opuchły.
8:
Zaſię ieſtliby dla płacżu wielkiego/ albo dla kaſzlu/ albo dla miota=
9:
nia pępek wyſzedł ku gorze/ tedy naprzeciwko temu. Wezmi Lupinos/ á
10:
zetrzy ie na mąkę, Potym wezmi prochu napalonego z chuſt wiotchych
11:
A to ſpołem powarzywſzy w cżyrwonym winie/ rozmocżywſzy w tym
12:
Lnianych pacżeſi/ przyłoż na wydęty pępek, á z wierzchu chuſtą obwiń
13:
aby nie ſpadło.
14:
Lekarzſtwa naprzeciw ſtraceniu ſnu dziecinneo
15:
G
Dy dziecię ſpać nie może, ale wſzytko przepłacże naprzeciw
16:
temu. Wezmi maku: ſtłucż, á z oleykiem Lactucżanym/ al=
17:
bo grzybieniowym/ albo y z makowym zmieſzawſzy, potim
18:
na chuſcie dziecięciu na cżoło przywiń/ albo telko namaży.
19:
Tez k temu ſamo Swinie mleko barzo ieſt dobre. Ieſtliby takowe
20:
nie ſpanie przychdziło Dziecięciu z niecżyſthego mleka/ kthore wyſyſa z
21:
mamki, Tedy ma być mamka przemieniona, albo opatrzona. A ktemu
22:
wziąwſzy Fijołkowego oleyku/ z winem á z ocztem zmieſzawſzy gi/ w
23:
nozdrze dziecięciu na nocz tego po troſze wpuſzcżay. Albo wezmi roża=
24:
nego oleyku/ zmieſzay rowno z ſokiem Lactucżanym/ á thym na nocz
25:
maży ſkronie/ pulſy v rak/ y też żołądek.
26:
Też k temuſz ſyropek z maku (w aptecze vcżyniony) day go łyſzkę na
27:
nocz dziecięciu: dla vſchnienia/ barzo pomoże.
28:
Możeſz k temu cżoło namazać oleykiem Fijołkowym/ troſzkę wło=
29:
żywſzy do niego Opium/ á ſzafranu tłucżonego.
30:
Lekarzſtwa naprzeciw ſzczkawcze.
31:
S
Zcżkawka bywa dzieciom z wielkiego iedzenia/ albo też cża
32:
ſem z nieiedzenia wielkiego/ á z cżcżego żołądka. Ietli z na
33:
pełnienia wielkiego á z oziębienia żołądka/ albo z nieſtra=
34:
wnoſci przichodzi. Tedy namaży żołądek Bobkowym oley

strona: 42v

O niemoczach.
1:
kiem ciepło. Albo vcżyń plaſtr z naſienia włoſkiego Kopru/ á z mięt=
2:
ką zmieſzawſzy w winie przywarzywſzy/ przyłoż na żołądek zemdlony o
3:
mocżywſzy w tym chuſtę/ albo worecżek vcżyniwſzy/ w ktori thy rzecży
4:
włożywſzy: warzyć á przykładać.
5:
Zaſię gdy ſzcżkawka z prożnego żołądka/ kthori nie ma czo trawić:
6:
przychodzi. Thedy wezmi oleyku Fijołkowego/ z mlekiem zmieſzawſzy/
7:
Namaży żołądek/ albo Lniane pacżeſi w tym omocżywſzy/ przyłoż na
8:
żołądek cżcży.
9:
Też mleko ciepłe cżęſto pite, vſmierza każdemu cżłowiekowi ſzcżkaw
10:
kę. A temu ſie nie przeciw iżby zwrociło dziecię, tedi zaſię richło po zrzu
11:
czeniu daway pić cżęſto/ zadzierży na koniecz.
12:
Naprzeciwko brzydzeniu/ y skłonnoſci ku wra=
:
czaniu.
13:
W
Ezmi gwozdzikow tartych/ day dziecięciu z cżymkolwiek
14:
z ieſć.
15:
Też wezmi Maſtiki/ białego kadzidła/ każdego z nich
16:
po dragmie/ Rożey cżyrwoney poł garzſci/ zetrzy ty rzecżi
17:
na proch/ á z ſokiem z miętko wyciſnionym rozpuſć/ także tego na żo=
18:
łądek przykładay, Możeſz k temu trochę ocztu przycżynić.
19:
Też grzanka z chleba w oczet wmocżona/ ma być cżęſto v vſt trzy
:
(mana.
20:
Poſpolicie to brżydzenie bywa dla wielkiego á zbytniego
21:
z ſania: iż żołądek ſtrawić nie może. Wtore dla wodnego á nieſtrawneo
22:
mleka. Trzecie dla niezdrowego á niecżyſtego mleka. A z thych przycżyn
23:
dziecię ſie ku wraczaniu cżęſto miewa. A tak obacżywſzy ty to przycżi
24:
ny: potroſze z ſać daway dziecięciu. A zaſię miey na to też bacżnoſć, ia
25:
ką rzecż albo wilkoſć zrzucza. Ieſtli kwaſnoſcią wonia ona niecżyſtoſć
26:
wywroczona, Tedy maſz wziąć ſiedḿ ziarn białego kadzidła/ Ruty ſu
27:
chey ſzcżypiot dobri, Ty rzecży na miałki proch ſtarłſzy/ zmieſzay z ſyrop
28:
kiem rożanym/ dowayże tego poranu dziecięciu z ſać.
29:
Zaſię ieſtliby to: cżym dziecię wracza nie miało woniey kwaſney, a
30:
ni oczcianej barwy bladey, Tedy możeſz temu dzieciu dać ſok z wina w
31:
groniech (wyciſnionego) albo ſok z Cidonij/ troſzkę gwozdzikow tartich
32:
przymieſzawſzy/ albo orzechu Muſzkatowego/ á oczukrować/ y dawać
33:
natſzcżo dziecięciu.

strona: 43

Dziecinnych.Liſt. 43.
1:
O lękaniu przez ſęn na dziecię.
2:
L
Ekanie na dziecię przez ſen przychodzi: z wielkiego obżar=
3:
ſtwa iedzenia. A thak w tey przygodzie/ maſz bronić richło
4:
dziecięciu ſpać po iedzeuiu. K themu przed ſamym położe=
5:
niem/ rozmocżywſzy w przeſnym miedzie palecz/ namaży
6:
onev dziecięciu ięzyk, iżby tak ſobie onę ſlodkoſć mogło połykać, rożany
7:
miodek też na to barzo dobry/ żołądek poſila/ y ſtrawnoſć dobrą cżini
8:
Też takowemu dziecięciu, na każdy dzień czo połgroſzek zaważy, daj
9:
poranu z Boragową/ albo włoſkiego kopru wodką. Lektwarzu ktori zo
10:
wą Dijapliris/ arcolicon. Y też drijakwie troſzkę z mlekiem możeſz dać.
11:
O ktorey Raſis piſze/ iże naprzeciw takowemu lękaniu ieſt rzecż barzo
12:
dobra.
13:
Lekarzſtwa dzieciom naprzeciw ſwiętego Wa
14:
lentego niemoczy.
15:
T
A niemocz cżęſto dzieciom poki z ſą: bywa/ ktorey niemo=
16:
czy ty to znaki ſą. Naprzod/ cżęſte płakanie/ przez ſen lęka=
17:
nie/ wyſkanie/ rozgorewanie/ á k temu czuchnienie z vſt. A
18:
przychodzi takowa niemocz dzieciom z wielkieo ozſania mle
19:
kiem niecżyſtym/ nie zdrowym/ ktorego dziecię ſtrawić nie może, á z teo
20:
dymy ku głowie ſie podnoſzą/ y tak głowę napełniaią.
21:
Naprzeciw tey niemoczy/ żadne lepſze lekarzſtwo, Iako tego doy=
22:
zrzeć/ aby mleło ktore dziecię zſie: było dobre/ zdrowe/ á iżeby ſie barzo
23:
nie ozſyſało, dla lepſzego ſtrawienia.
24:
Potym na każdy dzień takowemu dziecięciu day poranu lektwarzu
25:
z apteki Dijamuſcum albo dijapliris czo połgroſza zaważy/ z cżymkol
26:
wiek dać możeſz/ iedno nie z winem, Ale z włoſkiego kopru wodką/ bar
27:
zo dobrze ſluży. A wſzakoſz naprzod Drijakwie możeſz dać z mlekiem
28:
rozmąciwſzy.
29:
Też to maſz wiedzieć/ iż ta niemocz ſwiętego Walentego przycho=
30:
dzi cżaſem z przyrodzenia/ cżaſem też z iakiey inſzey przygody. A tak w
31:
męſzcżyznie: ieſtli we dwudzięſtu á w piąci lat nie przeſtanie. A v białey
32:
głowy tego cżaſu gdy na nie ſwoie rzecży pocżną bywać. Tedy takowi
33:
ludzie do ſmierci z thą niemoczą zoſtaią/ thak męſzcżyzna/ iako y biała
34:
głowa.

strona: 43v

O niemoczach
1:
Też dziecięciu takowemu/ ieſt barzo dobrze wpuſzcżać oleiek Caſto=
2:
reum/ Coſtinum: w nos po troſzcze/ dla wyſuſzenia nie cżyſtoſci zgłowy
3:
A przy tym ma takowe dziecię woniać roty/ y też aſſam fetidam (ż ap=
4:
teki wziąwſzy.
5:
Też na ſzygi ma być zawieſzono korzenie y naſienie Piwonijey. A
6:
to w tęn cżas ma być kopana Piwonija dgdy kxiężycz z chodzi: przed o
7:
ſtatnią kwadrą.
8:
Theż Iemioła dębowa/ kxężycza marcza/ na zchodzie kxiężycza z
9:
kuſze vſtrzelona/ á niżli do ziemie doleci podchwyczona: zawieſzona na
10:
ſziję cierpiączego niemocz ſwiętego Walentego/ baryo broni. Są in=
11:
ſze rzecży, A wſzakoſz ty namienione/ więczey ſą doſwiadcżone.
12:
Lekarzſtwa Na wyſzłe ielito z ſtolcza.
13:
G
Dy z dziecięcia ielito wynidzie. Wezmi Pſidie, to ieſt ſkorek
14:
z iabłek Granatow/ Mirty/ cżaſzek żołędziowych/ Rożey
15:
ſuchey cżyrwoney/ Ieleniego rogu na proch ſtartego, Ba=
16:
lauſtie/ á k themu gallaſu/ każdego z nich rowno cżęſci ie=
17:
dnego iako drugiego/ Thy rzecży wſzytki przetłukłſzy/ warz w wodzie
18:
tak długo iż mocz onych rzecży w wodzie zoſtanie/ á w tey wodzie cie=
19:
płey dziecię omyway.
20:
Na przeciw wydymanin na ſtolcze: krom v=
21:
czynku: lekarzſtwo.
22:
V
Ydymanie przychodzi z zaziębienia/ naprzeciwko themu.
23:
Wezmi rzeżuchy ogrodney garzſć/ kminu kramneo garzſć,
24:
vwarz w wodzie/ á potym maſła ſtarego włoż nie wiele. A
25:
day dziecięciu pić.
26:
Też Zywicza proſta na węgle włożana/ á nad thym dziecię okadz
27:
dobrze. Ieſt k temu pomoczne lekarzſtwo.
28:
Naprzeciw gliſtam, kthore w zywocie przeby=
29:
waią dzieciom.

strona: 44

Dziecinnych.Liſt. 44.
1:
N
Aprzeciw tym to gliſtam pierwſze lekarzſtwo. Wezmi wod=
2:
ki z ſtrawy/ zmieſzay z tą wodką mleko krowie, y day pić po
3:
trozſze dziecięciu.
4:
Też vcżyń plaſtr z tych rzecży. Wezmi kminu tartego,
5:
zmieſzay gi z wołową żołcią/ á na pępek przyłoż dziecięciu, pozdychaią
6:
gliſty.
7:
Też na gliſty/ albo na wſzelkie chrobaki/ ktore leżą nie daleko ielitha
8:
wychodowego. Wezmi bawełnę/ vcżyń z niey cżopek/ á rozmocż w pio
9:
łynkowym oleyku/ wpuſć gi tam w zadek dziecięciu.
10:
Też omyy dziecię w wodzie, w ktoreyby było warzano ziele Piołyn
11:
z liſciem brzoſkiniowym/ każdego chrobaka vmorzyſz w dziecięciu: tako=
12:
wym kąpaniem.
13:
Też k temuſz maſz maſć barzo dobrą. Wezmi ſoku z Piołynu wy=
14:
ciſnionego, trzy łoty, Zołci wołowey dwa łoty/ prochu Coloquintidy z
15:
apteki/ trzy dragmy/ mąki pſzenicżney trochę/ ty wſzytki rzecży zmieſzaj
16:
á na pępek dziecięciu przyłoż.
17:
Lekarzſtwa na oprzenie/ ktore bywa około łon=
18:
ka v dziecięcia: dla moczu właſnego.
19:
N
A takowe rzecży. Poſypuy Dragantem/ albo prochem, al
20:
bo prochem cżyrwoney Rożey.
21:
Też na toż. Wezmi oleyku Rożanego/ dwa łoty/ bia=
22:
łego kadzidła/ dwie dragmie/ Canfori troſzkę/ zmieſzay thy
23:
rzecży ſpołem cżiſcie, á tim mieſtcza oprzałe na nocz j poranu pomazuy
24:
Tez k temuſz biała maſć, Ktorą zową de Ceruza/ barzo znamieni=
25:
cie pomaga.
26:
Lekarzſtwa naprzeciw ſuchotam dziecinnym.
27:
N
A ſuchoty dziecięcze, Warz nogi y głowę ſkopowe w wo=
28:
dzie/ á tą wodą dziecię kępać/ á z kąpawſzy. Wezmi maſla
29:
nie ſlonego dwa łoty/ oleyku Fijołkowego/ Wieprzowego
30:
ſmalczu/ łot/ woſku/ z puſć ty rzecży wſzytki ſpołem/ á tym
31:
dziecię wyzchłe namazuy: po przerzecżoney kąpieli/ vznaſz pomoz.
32:
Lekarzſtwa na drzenie członkow/ to ieſt rąk/ al=
33:
bo nog v dziecięcia.

strona: 44v

O niemoczach.
1:
W
Ezmi naprzeciw tey niemoczy/ z ktorey poſpolicie ſwiętego
2:
walentego, przychodzi. Tedy maſz wziąć oleyku Rożanego,
3:
Nardowego też/ każdego z nich po łocie/ zmieſzay ie ſpo=
4:
łem/ á namaży dziecięciu grzbiet wſzytek/ pocżąwſzy od ſzi
5:
ie/ aż do zadku/ zagrzawſzy ciepło, Bobkowy też oleiek k temu ieſt dobri
6:
Naprzeciw kamieniowi dziecięczemu.
7:
N
Iegdy też przychodzi na dziecię cięſzkie puſzcżanie z boleſcią
8:
á z płacżem wielkiem mokrzenie, cżęſto á po trozſze, A ktemu
9:
chłopiecżkowi, Przy tym cżęſtho ſie podnoſi cżłonek. Znak
10:
ieſt piaſzcżyſtego kamienia/ na tę niemocz. Wezmi/ ſlazu/
11:
rumnu/ rożey wyſokiey: na ogrodzie roſtączey/ ziela Nocz y dzień/ lnia
12:
nego naſienia/ vwarż w wodzie/ á oſthudziwſzy, w ciepłey kąp dziecię
13:
dwa razy przez dzień. A potym oleyki/ rumienkowym/ á niedzwiadko=
14:
wym ſpołem zmieſzawſzy/ krzyże y dymionka ciepło namaży.
15:
Lakarzſtwa na rozokoſc/to ieſt aby dziecię ſwi
16:
drem nie patrzyło.
17:
N
Aprzeciw krzywemu wzrokowi to maſz cżynić/ abys dziecię
18:
tak vkładała/ żeby na żadną ſthronę/ ani ku gorze/ ani na
19:
ſtrony nie mogło patrzać, Iedno telko na iedno mieſtcze/ y
20:
to ku ſwieczy zapaloney. Ieſtliby iako na iednę ſtronę ocży
21:
ma nakrzywiało, Tedy natychmiaſt na onę ſtronę maſz poſtawić ſwie
22:
czę/ żeby zaſię onym ſwiatłem wzrok naſzpoczony/ vproſtował ſie.
23:
Theż gdyby ſie ocży na prawą ſtronę ſzpociły: oneo dziecięcia, Tedy
24:
ma być malowana iaka rzecż czudnym malowaniem na lewą ſtronę:
25:
położona/ aby tym obycżaiem: obacżywſzy thakowe rzecży ono dziecię
26:
na drugą ſtronę, ku onemu malowaniu: nawraczało ocży ſzpothawe. A
27:
to tak długo cżynić maſz, aże ocży ſie ſzpotawe naproſtaią.
28:
A thu iuż mąſz dokonanie tych tho niemocży dzieci młodych. A gdy ſie
29:
według tey navki ſprawować będzieſz, Nie mały pożytek y pociechę z ta
30:
kowych lekarzſtw: odzierrżyſz.

strona: 45

Liſt. 45.
grafika

strona: 45v

1:
O przyrodzeniu/ A ſpoſobu dwanaſcie mieſią
2:
czow/ A o ſprawie ludzkiey: tych to czaſow.
3:
Styczeń napierwiey.grafika
4:
S
Tycznia mieſiącza: Maſz dobre wino
5:
pić niż krew puſzcżać będzieſz, Nie czo v kus pierwey. Trun
6:
ku ku odmiękcżeniu brzucha nieprziymuy, cżęſto ſie w łazni
7:
myy/ rano iedz á nie wiele, bo przezlicżne iedło okruthną zimniczę
8:
płodzi. Ktoż pierwſzego. ij. v. vij. viij. á xv. dnia tego mieſiącza krew
9:
puſci/ tego roku vmrze/ grzymania thego mieſiącza/ wiathry wielkie
10:
tego roku á mnoſthwo męki á walki znamionuie/ pokarmy gorącze te=
11:
go mieſiącza ieſć zdrowo ieſt.
12:
Stycżeń powiada. Za cżaſu mego krew puſzcżać, nieieſt pożytecż=
13:
no. Iedno byłaliby tego potrzeba/ tedy day zaciąć tę żyłę w ſkorze, kto
14:
ra ieſt nad palczem, Siropu/ albo trunku: nie prziymuy. Dziecżę ktore
15:
ſie narodzi/ zimnego przyrodzenia będzie.
16:
Luty.grafika

strona: 46

Liſt. 46.
1:
L
Vtego mieſiącza krew puſzcżay/ á trunki/ y wſzytki rzecży
2:
ktore chczeſz/ osobno gorącze: iedz á gich pożyway/ głowy
3:
oſtrzegay przed zimnem, Wina ani piwa w łazni nie piy.
4:
Ktoſz tego mieſiącza/ dnia vj. á vij. krewby puſzcżał/ tego
5:
roku vmrze. A ktożby. xxvj. á xxx. dniow ſtycżnia. A trzecinaſthego dnia
6:
Lutego mieſiącza ſie na rodził. Iego ciało aż do dnia ſądnego w czale
7:
zoſtanie. Beda kxiądz/ tę rzecż ieſt wyjawił/ á temu to pocżtu dni rozu=
8:
miey, tak porządnie cżtąc, iako dniowie rozdzieleny ſą ku mieſiączom w
9:
kalendarzech á w minucijach/ ale gdzie czciſz licżbę o puſzcżaniu krwie/
10:
tu licż dni od nowego á od naſtania mieſiącza/ grzymały tego to mie=
11:
ſiącza/ wiele ludzi á zwłaſzcża bogatych: ſmierć znamionuie. Tedyſz ſie
12:
chroń od zimna/ á krew z palcza puſzcżay.
13:
Luty powieda, W mym cżaſu krew puſzcżać vżytecżno ieſt, Lektwa
14:
rzy vżyway/ wody nie piy. Dziecię kthore ſie narodzi/ vbogie będzie/
15:
ſwierzb z białą ſkorą będzie mieć, á złodzieiem będzie.
16:
Marzecz.grafika
17:
M
Arcza mieſiącza cżęſto ſie myy á do łaznie chodz/ cżyſć ſo=
18:
bie zęby, á trzy ie ſolą, krwie nie puſzcżaj wracanie ſobie cziń
19:
dla przeczyſcienia żołądka, dla zimnicze ktora każdego dnia
20:
napada/ Cżyń ſobie warzenie przeciwne/ á ſlodkie iedz zaw
21:
żdy/ naſienie ruciane/ ſzałwijowe/ koprowe (ale z ogrodnego kopru) O=
22:
pichowego/ piotruſzcżanego. Kto ſobie. xvj. xvij. á xviijo. dnia krew puſz=
23:
cżać będzie/ tego roku vmrze. A kto. xijo. dnia: puſzcżałby krew/ wzrok
24:
ocżu ſwogich: ſtraci. Ieſtli tego mieſiącza grzmi/ wielkie wiatri, żiznoſć
25:
zboża, á ſwar miedzy ludzmi: znamienuie. Tego cżaſu piecżyſtich karḿ
26:
vżyway/ á w łazni ſie myy.
Gij


strona: 46v

1:
Marzecz powiada, czaſu mego krwie nie puſzcżay, trunku nie przy
2:
muy/ parzenia nie vżyway. Dziecię kthore ſie narodzi/ nagłe będzie w
3:
ſwey myſli/ á mnodzy ſie iego będą bać.
4:
Kwiecień.grafika
5:
K
Wietnia mieſiącza krew puſzcżay, dla niezdrowia wątroby
6:
á dla inney przekazy, Suroweo korzenia nie iedz, dla parſzy
7:
woſci á ſwierzbu, ſwieże mięſo iedz á nie wędzone, bo znieo
8:
przychodzi niemocz nagłego omdlenia. Kto. vj. vij. xvo. dnia
9:
krew puſzcża/ tego roku vmrze. Kto. viijo. dnia krew puſci, w cżterdzieſci
10:
dni vmrze. Kto. vjo. dnia puſzcża/ oſlepi. Kto pierwſzego dnia mieſiącza
11:
Kwietnia puſci ſobie krew/ albo thego dnia ranion będzie/ albo trunk
12:
prziymie/ ten wnet albo w richłym cżaſie vmrze. Grżmienie tego mie=
13:
ſiącza/ weſele á, żyzne lato znamionuie á ſmierć nie ſprawiedliwych lu=
14:
dzi. Tego cżaſu brzucha przecżyſć/ á krew z nog puſzcżay.
15:
Kwiecień. Za cżaſu mego vżytecżno ieſt krew puſzcżać, Ale zaſkur=
16:
niey krwie nie ciągni. Dziecię ktore ſie narodzi, niepłodne będzie.
17:
May.grafika

strona: 47

Według mieſięczy.Liſt. 47.
1:
M
Ay mieſiącz/ niektorim niemocznym przygodny ku zdrowiu
2:
ieſt/ ale niektorim nicz. Chczeſzli zdrdw być piy piołynek w
3:
winie, Ale lepſzy y vżytecżnieyſzy ieſt w cżyſtey wodzie. Wa
4:
rzony piy oſlodzić polny. Iedz ſzałwiją/ rutę. Kto.vij. xv. á
5:
xvij. dnia puſci ſobie/ teo roku vmrze. Grżmienie? znamionuie drogoſć
6:
w zbożu á głod tego roku. Wyſtrzegay ſie od iedzenia głow wſzelkiego
7:
zwierzęcia á ſkotu. Day ſobie wątrobną żyłę zaciąć, Pożytecżno ieſth
8:
do napoiu włożyć/ krwawnik/ ſtarcżek/ innych więczey zaniechay: tych
9:
vżyway.
10:
May. Za cżaſu mego vżytecżno ieſt z they żyły krew puſcić, czo ią
11:
zową Medijana/ trunk prziymuy/ zimnych pokarmow pożyway/ pio=
12:
łynek piy. Dziecię ktore ſie narodzi, ſproſne: a wſzak roſtropne bywa.
13:
Czyrwiecz.grafika
14:
C
Zyrwcza mieſiącza/ maſz pić wodę ſtudzienną rano przed
15:
iedłem, aby zachował zdrowie płucz, mleko warzone na wie
16:
cżerzy iedz. Vżyway Citwaru/ bukwicze/ á ſtarcżku. Ktho
17:
vjo. dnia ſobie krew puſci/ tego roku vmrze. A ieſthli grżmi
18:
tego mieſiącza/ żyznoſć zboża/ á rozlicżne niemocży na ludzie bądącze
19:
znamionuie. Picie wody zimney/ zagania piano gorzkoſć/ przethoż ią
20:
maſz rano pić z kwieciem bzowym, Takieſz ſałatę iedz á wodę piy.
21:
Cżyrwiecz. Cżaſu mego ieſtli potrzeba: krew możeſz puſzcżać/ Lek=
22:
twarzy vżyway, á wodę piy. Dziecię kthore ſie narodzi, nie mądre będzie
23:
weſele nicżegoż nie poważy/ czoby cżynić albo mowić miało.
24:
Lipiecz.
Giij


strona: 47v

Według mieſięczy.
grafika
1:
L
Ipcza mieſiącza chczeſzli zdrow być/ waruy ſie od zbytnieo
2:
ſpania/ od parzenia/ od rib ieziernych/ á krwie nie puſzcżay
3:
Thakieſz nie iedz kapuſty ani gorączych pokarmow. Napoy
4:
twoy aby był z rutą/ z ſzałwiją/ z Anyżem/ z Opichem.
5:
Kto. xv. á xvijo. dnia krew będzie puſzcżać/ teo roku vmrze. Ieſtli grżmi
6:
drogoſć znamionuie, á bydło mrzeć będzie, Ziły nie zacinay, Ale z wierz
7:
chu piſanych rzecży vżyway kminu á iuż powiedzianych rzecży
8:
Lipiecz. Wmoy cżas krwie nie puſzcżay/ długo bez iedła nie byway
9:
Iedz ſloniny/ parzenia nie vżyway/ ſluſznego ſnu vżyway/ trunk prziy
10:
muy. Dziecię ktore ſie narodzi, będzie weſołe á czyſte.
11:
Sirpień.grafika
12:
S
Irpnia mieſiącza ieſt cżas nieprzeſpiecżny/ nie zachowaſzli
13:
ſie od zimna: zniemocznieeiſz, waruy ſie od zimnych pokar=
14:
mow/ cżęſto ſie w łazni myy/ ſtarzecżku/ poleiu/ á babki ku
15:
wiecżoru pożyway. Kto puſci dnia. xix. á xxo/ thego roku v=
16:
mrze. Kto pierwſzego dnia mieſiącza gdyż naſtawa Sirpień krew pu=
17:
ſzcża/ albo będzie ranion/ albo trunk prziymuie/ ten wnet/ albo naza=
18:
iutrz vmrze. Dziecię ktore ſie narodzi/ nie powiedzie ſie ku dobremu,

strona: 48

O rządzeniu.Liſt.48.
1:
ale złą ſmiercią vmiera. Ieſtli grżmi teo mieſiącza/ tedy mnodzy ludzie
2:
zniemocznieią. Tedy ſie waruy pokarmow zimnych/ teo mieſiącza ſzko=
3:
dliwych.
4:
Sirpień. Cżaſow mogich krwie nie puſzcżay/ Kapuſty nie iedz/ od
5:
rib ſie waruy/ Cinamonu vżyway. Dziecię ktore ſie tego mieſiącza na
6:
rodzi/ acżkolwiek cżyſthego vmyſlu á ſproſnego/ A wſzakże nie płodne
:
będzie.
7:
Wrzeſień.grafika
8:
V
Rzeſnia mieſiącza nie kielo kęſow chleba mlekiem polaneo
9:
rano przed iedłem zieſć, A wſzego owoczu zrzałego vżiway
10:
W napoiu ſwym miey/ ſtarcżek/ Benedykt. A chczeſzli z ży
11:
ły puſzcżać: możeſz. Kto. xvj. á xviijo. dnia da ſobie puſcić, ten
12:
tego roku vmrze. Ieſtli grżmi/ obphitoſć zboża á mordowanie mocz=
13:
nych ludzi znamionuie. Tedy day żyłę zaciąć/ á przerzecżonych rzecży v
14:
żyway.
15:
Wrzeſień. W cżaſu mym vżytecżno ieſt krew puſzcżać/ młody ſyr
16:
ieſć, moſzcż pić, trunk prziymować. Dziecię ktore ſie narodzi we wſzech v
17:
cżynkoch ſwogich ſkromny będzie á ſprawiedliwy ſędzcza.
18:
Pazdziernik.grafika
Giiij


strona: 48v

O rządzeniu.
1:
P
Azdziernika mieſiącza, ptacztwo y cżwornok zwierzęta y in
2:
ne pożytecżne ieſt/ krom raka/ albo tedy bywa ranion á na
3:
każon od morzkiego gadu. Tody piy moſzcż á iedz gęs wa=
4:
rzoną. W napoiu miey Imbier/ gałgan/ Cinamon. Ktho
5:
vjo. dnia ſobie krew puſci/ ten tego roku vmiera. Ieſtli grżmi/ wiatry,
6:
wielkie/ zboże y owocze drogie tego roku znamionuie. Imbir, Cinamon
7:
moſzcż będzieſzli pił, Zdrow będzieſz/ lenoſci ſie maſz warować, kozie mle
8:
ko albo owcże á gwozdziki możeſz ieſć.
9:
Pazdziernik. Za cżaſu mego krwie nie puſzcżay, w łazni ſie nie myy
10:
głow wſzelkiego zwierzęcia á ſkotu nie iedz/ trunku nie prziymuy. Dzie
11:
cię ktore ſie narodzi/ złego przyrodzenia bywa á rzecży nieprzijemney.
12:
Liſtopad.
13:
grafika
14:
L
Iſthopadu mieſiącza gorączo ſie w łazni nie myy, Bo ła=
15:
znia ieſt przyſługowanie niecżyſtoſci. Ieſtli thego potrzeba
16:
zaſkurnią krew puſzcżay, Ale oſthrzegay ſie od zimna. W
17:
napoiu miey Imbier/ Cinamon/ Krzyſztał. Kto. xvj. xvijo
18:
dnia puſzcżałby ſobie krew/ tego roku vmrze. Ieſtli grżmi teo mieſiącza
19:
obphitoſć zboża á lato weſołe znamionuie. Laznia á niecżyſtoſć thego
20:
cżaſu ſzkodliwa.
21:
Liſtopad. W mym cżaſie krwie nie puſzcżay/ ażby thego była pilna
22:
potrzeba/ kozie mleko piy/ bo ſie z tego krew rozmnaża/ y czudnoſć cży
23:
ni/ Trunku nie prziymuy. Dziecię ktore ſie narodzi/ ſtrzelczem á opatrż=
24:
nym y dobrim mężem będzie.
25:
Grudzień.

strona: 49

Według mieſięczy.Liſt. 49.
grafika
1:
G
Rudnia oſtrzegay głowy ſwey od mrozow, abys czały rok
2:
zdrową głowę miał/ day ſobie zaciąć głowną żyłę, á myy
3:
ſie w łazni poko ſie podoba. Topolą á Imbier iedz. Kto vjo
4:
vij. á xjo dnia krew ſobie puſci/ tego roku vmrze. Kto poſle
5:
dniego dnia na ſkonaniu Grudnia żelazem ranion będzie/ albo ſyrop
6:
á trunk prziymie/ wnet albo richło vmrze. Dziecię kthore ſie tego dnia
7:
narodzi/ nie będzie nakłoniono ku dobremu/ ale haniebną ſmiercią v=
8:
mrze. Ieſtli vſlyſziſz grżmienie tego mieſiącza. wiedz że tego roku obphi
9:
toſć będzie wſzytkich potrzeb/ á dobri pokoy/ á dobroć miedzy ludzmi.
10:
Przygodne ſą teo mieſiącza wſzytki gorącze rzeoży. Grudzień.
11:
W cżaſu mogim ieſtliże po trzeba teo, z głowy krew puſzcżaj
12:
(ale nie kordem) Piernych pokarmow vżiway, muſzkat
13:
iedz, Trunku nie prziymuy. Dziecię ktore ſie na=
14:
rodzi/ łprawiedliwym ſędzczą będzie/ moc
15:
ny á grubego ciała/ A wſzakże będzie
16:
ſmyſlny.
17:
Według biegu niebieskiego/ ktoremu pan nad
18:
wſzytkiemi rzeczami ſwiata teo: mocz niezmie
19:
rzoną dał/ kto chcze na powietrzu zmienienie/
20:
albo ktoreſzkokwiek rzeczy: czas ſluſzny ku ſpra=
21:
wowaniu potrzeb wiedziecz/ aby było wie=
22:
dziano iako tu na tey Figurze ieſt wypiſano.

strona: 49v

Przirodzenie znamion.Cżłonki.
Czo ma być ſprawowano, gdy Mieſiącz ieſth w
ktorem znamieniu.
grafika
Skop. Ieſt przyrodzenia ogniſtego/ cieple
go y ſuchego/ panuie nad kolerą. Przyro
dzenie ma męzkie/ ſmakom przełożon gorz
kiem farbam żołtogorączem. Dom Mar=
ſow, Tam y Sloncza powyzſzenie.
Głowie y obli
cżu: panuie.
Z kxiążęty/ z pany bogatemi/ y z inſzemi przelożonemi do=
brze rozmawiac. Rzeczy ktorem chceſz miec richle dokona
nie y wypelnienie: pocżynay. Ale czo chczeſz miec dlugo a
trwalo: nie pocżynay.
V lazni ſie możeſz myc/ w nowe odzie
nie oblocżyc. Ale glowy waruy żelazem vrazić/ albo lecżyc
albo też golic.
grafika
Byk. Ieſt przyrodzenia zimnego a ſuche
go. Przyrodzenia ieſt niewieſciego/ melan
kolijey. Venus tam dom ma powyzſzenia
mieſiączowo.
Szygi/ y gar
dzielowi.
Gdy czo chczeſz miec trwalego: poczynay w tym znamieniu
Buduy/ dziedzicztwa kupuy/ Drzewa ſzcżeṕ/ winnicze na=
prawiay/ na rolach ſiey. z Paniami rozmawiay/ weſela vży=
way/ żonę ſobie poymi. Myſliecztwa patrzyc, Voly kupo=
wac: wſzytko dobrze.
grafika
Bliznięta. Są przyrodzenia powietrzneo
męzkieo/ cieple ywilkie. Panuie nad kom
plerią krwie ſubtelney/ nad ſmakiem ſlod
kiem/ Nad ptacztwem czudnie ſpiewaią
czem. Dom Mercuriuſow/ Smokowe.
powyzſzenie y poniżenie.
Pleczam/ ra=
mionam/ y rę
kam.
Rachunk dobrze cżynic. Dziatki ku navcze dawac. V la=
zni ſie myc y chędożyc/ ale baniek na ręku nie ſtawiac, kup
cżyc możeſz/ y ptaki lowic.
grafika
Rak. Ieſt przyrodzenia wodnego/ wilkie
go a zimnego. Przyrodzenia niewieſciego.
Flegmy pelen.
Dom mieſiączow. Iowiſzo
wo powyzſzenie y vpad.
Pierſiam Płu=
czam/ y ſlezio=
nie.
Dzień then ieſth proznowania y pokoiu. V lazni ſie dobrze
myc y chędożyc/ odzienie nowe oblocżyc. Przy maiu/ a przy
trawach roskoſz plodzic. Krew kolerikom dobrze puſzcżac
V lektwarzu purgaciją brac, kupcżyc/ ale na morze/ ani na
żadną wodę nie puſzczac ſie.		 grafika
Lew. Ieſt ogniſtego przyrodzenia y cieple
go y ſuchego/ kolerze panuie. Przyrodze=
nia mezkiego. Dom Slonecżny.
Serczu/ żo=
łądkowi/ grż=
bietowi/ y bo=
kom.
Dobry przyſthęp ku Krolom/ ku kxiążętom, żąday gich o
czo chczeſz. Rzeczy ktore chczeſz miec trwale: pocżynay. O=
dzienia ſobie nieday przykrawac/ ani ſie w nowe przybieray
krwie nie pomyſlay puſzcżac, Ani żadnego lekarzſtwa nie
pożyway.


strona: 50

Liſt. 50.
Przirodzenie znamion.Cżłonki.
Czo ma być ſprawowano: gdy mieſiąc ieſt w kto
rim znamieniu.
grafika
Panna. Ieſt przyrodzenia ziemnego/ zim
nego y ſuchego, przyrodzenia niewieſciego
pelne melankolijey. Dom Mercuriuſzow
y powyzſze nie iego/ ale vpadek wenuſow.
Zywotowi/ ie
litam, y inſzem
wnętrżnoſciā.
Dzień ieſt ſrzedni. Dzieci na navkę możeſz dawac/ piſmo cży
tac. Licżbę od ſwych piſarzow brac. Poſelſtwo ſlac, kupo=
wac y przedawac. z Paniami gadac y zakazowac ſie gim.
Zony nie poymoy. Bo dla niepłodnoſci: zaſkrobieſz ſie kozi
raz w leb.
grafika
Vaga. Ieſt przirodzenia powietrznego, cie
ple y ſuche/ wilkie, męzkie. Dom wenuſow
Saturnuſowo powyzſzenie, ale vpad ſloń
(cza.
Pępkowi/ bio
dram, miechie=
rzowi, y inym.
Dzień ten godny ku wſzytkiemu/ iedno ku milowaniu nicz,
Przeday, kupuy, na drogę wyiezdz. Nowe odzienie oblocż
Rzecży ktorich richlo chczeſz dokonac: pocżynay/ w pierw=
ſzey polowiczy teo znamienia: dobrze Malankolicom krew
puſzcżac/ y wloſy dobrze ſtrzydz.
grafika
Niedzwiadek. Ieſt przyrodzenia wodne=
go/ a tak wilkie a zimne. Niewieſcie, pel=
ne flegmy Dom marſow/ vpad mieſiącow
Lonu/ y tham
innem rzecżā.
Tego dnia ieſt dobra rzecż nicz niepoczynac, bo to ieſt zna=
mię w ſwey chytroſci y faleſznoſci. V lazni ſie możeſz myc.
Purgaciją brac. W drogę, ani na wodę/ ani po ziemi nie wy
(iezdz.
grafika
Stzrzelecz. Ieſt przyrodzenia ogniſthego/ a
tak ciepły y ſuchy. Męzki/ koleri obphity,
Dom Iowiſzow/ powyzſzenie ogona ſmoko
wego/ a vpad glowy.
Lędzwiam/ y
vdam.
Dobry dzień ku kupiecztwu/ y ku myſlicztwu zwierza ro=
zmagitego/ a nawięczey ſtrzelbą. Z paniami ſie dobrze wz=
igrawac. Z ſędziami/ albo z navcżonemi dobrze rozmawiac.
Flegmaticom dobrze krew puſzcżac.
grafika
Kozorożecz. Ieſt przyrodzenia ziemnego,
zimne a ſuche. Melankolija w nim panuie
męzkie. Dom Saturnuſow, Powyzſzenie
Marſa, a vpadek Iowiſzow.
Kolanom y ży
łam pod kola=
(ny.
Rzecży richle pocżynay. Sprawę miey z ſtharemi. Rolą
winnicze/ ogrody: kopay. Dziedzicztwa rozdzielay.


strona: 50v

Przyrodzenie znamion.Cżłonki.
Czo ma być ſprawiono gdy mieſziącz ieſt w ktho=
rim znamieniu.
grafika
Vodnik. Ieſt powietrznego przyrodzenia
cieple/ a wilkie, męzkie/ Complexijey ſlicż
ney y ſubtelney. Dom drugi Saturnuſow
Goleniam pa
nuie.
Dzień dobry ku ſianiu y ku ſzcżepieniu, y ku przenoſzeniu
ſie z domu do drugiego domu. Studnie kopac. y zrzodl do
bywac. Domy budowac. Fundamenty miaſtam/ wieżam/ mu
rom: zakładac/ z ſtaremi rozmawiac. Dziedzicztwa z kupo=
(wac.
grafika
Ryby. Są wodnego przyrodzenia, zimne
a wilkie, flegma w nim panuie/ niewieſcie
Dom drugi Iowiſzow.
Przyſzwam y
ſthopam/ y w
nogach niemo
czam.
V lazni ſie myc. Roskoſzy plodzic, vbierac ſie wnowe odzie
nie/ po wodzie iezdz, okolo rib ſie obierac lowiącz ie: ſieci na
riby dziac. Purgaciją brac/ kupcżyc. Przijaciele iednac, Zo=
nę poiąc. Kolericom dobrze krew puſzcżac.
Przirodzenie płanet.
Ktorem cżłō
kom w ludz=
iech panuią.
Iakie obycża=
ie w ludziech: cżinią.
Dari y doſtoy
noſci gich
ktore niemocy
z nich: przichodzą.
grafika
Saturnus. Miedzy pla
netami ieſt nawyzſzi. Ro
dzaiowi ludzkiemu bar
zo przeciwny/ Y innym
rzecżam. Ieſt przyrodze
nia zimnego y ſuchego.
Vedług biegu na leniw=
ſzy. Pan ſekty Zydow=
ſkiey. Planeta niefortu
ny wielkiey, męzki/ pel=
ny Melankolijey.
Vchu Pra=
wemu/ Sle
zionie. Melā
kolijey/ mie=
cherzowi, ko
ſciam wiel=
kiem.
Cżlowiek bywa krną=
brny/ praczowity, lakomy
zawiſtny/ plugawy/ chudi
krotki/ rzadko thakiego
naleſc, oſobny, walecżny,
milcżączy, barzo iedzączy
zdradliwy, o Skarbiech
myſli.
Oracż dobry bywa: kto=
remu Sathurnus ieſt pan
z vrodzenia. Panuie theż
Sukiennikom/ ſzewczom
Garbarzom/ gornikom/ y
wſzelkiem robothnikom:
cięſzką/ albo plugawą ro=
bothę robiączym. Thym
Sathurnus z ſtrony ſwey
dziedziczthwa/ albo pań=
ſthwa dawa: z takowych
(robot.
Pleura/ Sapka/ zimnicza
cżwartego dnia, niedoſta
tek w ſlezionie/ opuchlina
powietrza zarażenie/ bie=
gunka/ podogra/ liſzaie, Y
niemoczy z melankolijey.


strona: 51


Przyrodzenie płanet.
Ktorem cżłon
kom w ludziech:
panuią.
Iakie obycżaie w lu=
dziech cżinią.
Dari y Doſthoynoſci
gich.
Ktore niemoczy z
nich przychodzą.
grafika
Iowiſz. Ieſt przyrodzenia
męskiego/ cieply y wilki
iako y powietrze. Plane=
ta wielkiey fortuny y las
ki każdemu prziwodzący
Bo ieſt przijaciel wielki
rodzaiowi ludzkiemu. A
ieſt barzo mierny.
Pluczam/ koſciā
malem chrzęſlkā
wątrobie, w przy
rodzeniu męzkim
y w niewieſciem
pokoleniu.
Cżlowiek bywa ſprawie=
dliwy/ pocżeſny/ prawdzi=
wy/ lasawy/ ſwiebodny,
wierny/ pokorny/ miłoſier=
ny/ ſromiezliwy/ przijemny
każdemu mily/ wyſokiey
myſli. Nabożny.
Czci y doſtoynoſci w du=
chownych rzecżach dawa.
vmieiętnoſc wprawie: ſpra
wiedliwe rozſądzenie.
Slinogorż/ kordijaka
kurcz/ Odeſzcie od pa=
mięci.
grafika
Mars. Planeta ieſt nie=
fortuny mnieyſzey niżli y
ne planety. Przyrodzenia
męzkieo/ gorący/ ſuchy, o
gniſty, rodzaiowi ludzkie
mu przeciwny/ pan kolery
gniewu/ lotroſtwa/ krwie
wylewania. Zwad y wa=
lek wſzelkich: przyczyną.
Vchu lewemu.
Zolci y żylam.
Cżlowiek bywa gniewki=
wy barzo/ nie ludzki/ nie=
zgodny/ pragnący zwady,
y ſmierci ludzkiey/ gwalto
wnik/ nieſromiezliwy/ dra
pieżny/ walecżny, ſmialy/ z=
iedney ſekty ku drugiey la
twie przyſtanie.
Okrutnoſc hetmańſthwa
na woynach/ barwierſtwo
kowalſtwo/ y inne rzemio
ſla albo roboty: ktore przez
ogień robią.
Niemoczam z kolery
przychodzączym: kto
re richlo zabijaią: pa
nuie Mars. Iako ſą
febra trzeciego dnia.
gorącżkam, biegun=
kam/ ranam wielkim
plodu niedonoſzeniu.
grafika
Slończe. Miedzy plane=
tami ieſt iako pan. Bo w
ſwiatloſci y wmoczy: nad
inne ieſt mocznieyſzy y do
ſthoynieyſzy. Przyrodze=
nia ieſt cieplego y ſuchego
ale miernie: nie thak iako
mars ſzkodliwie/ Nad lu
dzmi, Krolmi, nad Lwy
nad orly/ nad Sokoly pa
(nuie.
Ma w moczy o=
ko prowe/ ſercze.
mozg. wkoſciach
bok prawy.
Ludzie thakowi ſą wyſo
kich myſli/ dowcipni/ opa=
trzni/ czudni/ vcżciwi/ wy=
ſokiey czci y ſtanu wyſokie
go/ vſtawicżne żądanie ma
(ią.
Dawa czeſarzſtwa/ krole=
ſtwa/ kxięſtwa/ woiewodz
twa, ſtaroſtwa/ vrzędy, Y
inſze pańſtwa, znamienicie
przełożone/ tak wmieſciech
na Zamkoch, we Vſiach
rządzenie dobra poſpolite=
go: ktore bywa za laską y
za miloſierdziem.
Bolącżkā/ zamierz
knieniu w ocżu/ kur
cżowi/ Cordijacze,
cżęſtemu omdlewa=
niu/ remie/ obrażeniu
vſt: Slończe panuie


strona: 51v

Przyrodzenie planet.
Kthorem cżlon=
kom w w Ludziech
panuią.
Iakie obycżaie w lu
dziech cżynią.
Dari y doſtoynoſci
gich.
Kthore niemoczy z
nich przychodzą.
grafika
Venus. Ieſt planeta for=
tunny: ale mniey niżli Io
wiſz. Plci niewieſciey/ ieſt
przyrodzenia zimnego a
wilkieo. Panuie nad rze
czami roskoſznemi y we=
ſolemi/ wſzytki panie y pā
ny ktore ſie rady chędoo
noſzą: gich vbior wſzytek
w ſwey moczy ma/ y gich
ſtroiom nadolnem panuie
Maciczy v pań y
ſtroiom gich mie=
dzy nożnym. pier=
skam v panienek
Gardlu/ wonia=
niu/ pacierzom/ te
mu wſzytkiemu
panuie.
Cżlowiek nie wielki by=
wa/ a wſzakże do=
ſyc vdziala. Roskoſzny/ a
towarzyſtwo miluiączy.
miloſierny, na panny rad
patrzy. A ieſtli ſie panna
vrodzi pod thą planetą.
tedy (acż nicz: ale aby we=
zrzeniem) miluie rada. Ci
ludzie radzi tańczuią/ yko
żdy z nich rad miluie.
Czoſzkowiek z wielką
dowcipnoſcią bywa ſpra
wiano: to wſzytko Veuuſ
43:
ce ieſt poddano: Iako ieſt
vmieiętnoſc hawtowania
koſztownych rzecży: y mi
ſternego wyſzywania ko=
bierczow, albo namiotow
Milowanie/ ſpiewanie/ y
na wſzelkich prziprawach
granie: lutnie/ gęſli/ organ
Cięſzkoſci, skroni, maci
cze boleſci, Y boleſci w
mieſtczach zkritych/ zim
noſci w żołądku, ſtrzeka
nie okolo ſerca, oziębnie
nie wątroby: Venus pa
(nuie.
grafika
Mercurius. Ieſt przyro=
dzenia przemiennego: we
dlug iako ſie ku ktoremu
planecie przytocży. Ieſtli
ku dobremu: tedy dobry
z nim/ a ze zlym zly/ ieſth
rozmagity a tlukączy ſie:
po niebie.
Ięzykowi/ fanta
66:
taſijey/ pamięci,
żolci y rękam.
Cżlowiek bywa mądry,
dowcipny/ wymowny/ w
ielkiey chytroſci/ vporny
nie zkrzętny, w rzecżach
ſprawcza dobry.
Cżlowiek bywa navcżo
ny w gwiazdarzkiey nav
cze/ w muzycze/ w dziala=
niu licżby/ w rozmierza
niu rzecży trudnych, wna
vkach miſtrowskich/ w
filozophij/ w kupiecztwie
w wykladaniu ięzykow,
w rzecżach chytrich.
Straczenie rozumu, od
pamięci odeſzcie, niemoc
ſwiętego walentego, dy
chawicza, wſzytki ſmut=
ki y ſzeplunienie: od mer
kuriuſza przychodzi.
grafika
Mieſiącz. Ieſth zimnego
y wilkiego przyrodzenia,
wſzytkich planet przyro=
dzenie k ſobie prziymuie,
a tu na ten ſwiat ſwą mo
czą ſzafuie a zpuſzcża. Vo
dam wielkim/ rzekam: pa
(nuie.
Mozgowi/ glo=
wie/ lewemu o=
ku, lewemu bo=
kowi/ Zolądko
wi/ ſmakowi. Y
brzuchowi.
Cżlowiek bywa myſlą=
czy wiele/ y tam y ſam ſie
bląkaiączy/ boiazliwy/ nie
ſmialy/ ſzemrzączy/ nowe
rzecży roznoſzączy/ a pod
cżas też mataiączy.
Komornikiem bywa/ nie
wolnym cżlowiekiem/ piel
grzymem/ żeglarzem/ ribi
twem/ albo kuſznierzem,
albo thym czo pieniądze
kuią: to ieſt myńczarzem
Sapka, ſzlak: to ieſt po=
wietrza zabicie, kolika,
zamulenie w żylach, bie
gunka cżyrwona, paniā
gich rzecż przyrodzona.
Z mieſiącza przychodzi.


strona: 52


Czo ma byc ſprawiono: według względu mieſiącza/ Ktory
wzdląd bywa ku ſiedmi planetam.

grafikagrafikagrafikagrafikagrafika
grafika
Dzień nie fortunny ku
ſprawie wſzelkiey. z kr
olmi ani z Rxiązęthy
ſprawy nie miey, z ſzol=
tyſmy, ani z wlodarz=
mi rozmawiay, chroń
ſie oracżow y ludzi ſta
rich, w drogę nie wy=
ieżdżay, Bo nicz do=
brego nie ſprawiſz, tych
wſzech rzecżi namienio
nych oſtrzegay ſie. Bo
ten dzień ieſt ſilno nie
fortunny.
Z ſtharemi ſie w pora=
dzenie zlączay, z oracż
mi ſprawę miey, Bu=
duy, orż, drzewa ſzcżep
Vinnicze naprawiay:
miley ſie chroń y nie o
blapiay iey nieiako.
V then dzień nicz nie=
ſprawuy, y owſzem po=
wſcięgay ſie od wſzel=
kiey rzecży z Ludzmi
ſtaremi/ zkrolmi/ zkxią
żęthy: nie miey ſprawy
żadney, Nie orż, nieſz=
cżep, na drogę nie wy=
chodz. Czos vmyſlil
dzialac: niechay, A od
ſwey woley ſie na cżas
powſcięgni.
Z ſtaremi, y z oracżmi
rozmawiay, orż, ſzcżep,
Siey, winniecze napra=
wiay, budowania v pa
daiącze potpieray/ a ſta
rich poprawiay.
Niefortunny dzień ten
a bez pożytku, ſlug ſo=
bie nie iednay, cżynſzu
nie wybieray/ ani gich
ku ſwemu pożytkowi
zgromadzay, z krolmi
z kxiążęty niepoſiaday
nie buduy nie ſiey, ani
ziemie orac: nie pocży=
nay. Y owſzem lepiey a
by wſzego niechal.
grafika
Ve wſzitkich rzecżach
ten dzień ieſt fortunny
z ludymi ſlachetnemi y
zpralaty wielkiemi roz
mowę miey, na drogę
wyieżdżay, w rzecżach
thrudnych od ſędziow
poradę bierz/ krew pu=
ſzcżac: cżas ieſt wybor=
ny: ieſtli ieſzcze k temu
ieſt dobre znamię.
V ten dzień dobrze a=
bys rady ſzukal: od te=
go kto ieſt w prawie v
cżony, z Biſkupy, y z
prelaty, z kanoniki: roz
mawiay. Prawa, y v=
ſtawy ſtarſzych przecży
tay. Vſzelkie dobre rze
cży: pocżynay, y krew
puſzcżay.
Na ſądzie wten dzień
dobrże ſiedziec, zſędzia
mi, z prelaty, z nabożne
mi Perſonami dobrze
gadac, okolo philozo=
phijey ſie dobrze obie=
rac, krew ieſth dobrze
puſzczac: iedno trzeba
bacżyc iżby ſie znamię
zgodzilo.
Cżas przeſpiecżny w=
drogę iechac, z rozma=
gitemi ſie navkami o=
bierac a cżytac ie, z lu=
dzmi ſlachetnemi, z ſę=
dziami, z duchownemi
ſie widac: ieſtli kto ch=
cze laskę vnich zyskac
w cżem, krew dobrze
puſzcżac.
Vſzelki vcżynek pocż=
ciwy: pocżynay. Krole,
kxiążęta y ine pany na
pańſthwa przekladay
Burgkrabie, Raycze
w gimieniu vſtawiay,
z zakonniki y z prelaty
rozmawiay, krew puſz
(czay


strona: 52v

grafika
Czo ma byc ſprawiano: według względu mieſiącza:
Ktori wzgląd bywa ku ſiedmi planetam.

grafikagrafikagrafikagrafikagrafika
grafika
Dobrze iżeby ſie kożdy
tego dnia od wſzelkiey
rzecży wyſtrzegal. Ry
czerzow y ludzi walecż
nych też aby ſie waro=
wal, Na drogę wyiez=
dzic nie pomyſlay.
V then dzień, konie y
zbroię ku walcze do=
brze kupowac, woysko
naprzeciw nieprzijacie=
lowi wywieſc y ſzyko=
wac, Rzecży w ogniu
twarde rozpuſzcżac, al
chimiczką navke ſtro
(gic.
Dzień boiazni pelen, a
ku rozprawie z kxiążę
ty y z ludzmi ryczerz=
kiemi: niegodny. Nie=
ſprawiay pokoiu/ iedna
nia, ani przymierza ża
dneo: bo takowa rzecż
kończa niebędzie mia=
ła dobrego ani trwaleo
Z ryczerzkiemi Ludz
mi rozmawiay. Rzecżi
wſzelkie ku walcze ſlu
żącze ſobie ſprawuy.
Bydło zkupuy/ ogień
ku alchimijey: podniec
ieſtli chczeſz: dobricżas
Przijaciol ſobie nie ie=
dnay, Ani ſobie miley
ſzukay/ w towarziſtwo
ſie znikiem nie złącżay
Slug nie prziymuy na
ſlużbę, w drogę nig=
dziey nie wyieżdżay.
grafika
Dnia tego rzecży żad=
ney nie pocżynay, ani
ſie w niwecż wkladay,
zkrolmi, ani zkxiążęty
nie mow, Bo nie bę=
dzieſz mial fortuny. Ie
dno czo by chcial miec
w ſilney thaiemniczy:
możeſz cżynic.
Dzień ten ieſt fortunny
k tym rzecżam: ktore z
krolmi a zkzążęty ma
ią byc ſprawowane, y
też z pany ſwieczkiemi
ieſtli od wyſokich pa=
now czci/ albo cżego in
nego chceſz żędac: lat=
wiey otrzymaſz niżli in
ſzego cżaſu.
Varuy ſie od panow y
od ludzi ſthanu wyſo=
kiego, bo ten dzień ma
ſie byc wyſtrzegan od
wſzytkich rzecży, a ieſt
lis baczny: ſiedz doma
albo więcz miedzy lu=
dzmi bądz opatrzny.
Rzeczi wſzelkie możeſz
ſprawiac, zkrolmi, zpa
nięty rozmawiay pocz
ty gim ſli. Ieſthli rolą
będzieſz oral: nie będz=
ieſz na niey ſzkodowal,
Będzieſzli od panow
czego ządal: latwie mo
zeſz otrzymac, przymie
rze z pany dobrze brac
y iednanie dzialac.
Na ſądzie nie ſiaday,
ani ſie pozyway/ z pany
wielkiemi, y tez z ludz
mi czelnemi: nieieſt do
brze obcowac nie ſzczep
ani buduy. V drogę za
dnym obyczaiem niepo
myſlay. A thak lepiey
aby ſie odwſzelkich rze
czy warowal.


strona: 53

Liſt. 53.

Czo ma byc ſprawiano: według względu mieſiącza.
Ktori wzgląd bywa ku ſiedmi planetam.
grafikagrafikagrafikagrafikagrafika

grafikagrafikagrafikagrafikagrafika
grafika
Dzien ku weſelu god=
ny, wſzaty ſie chędogie
oblocz a wnowe. Zonę
ſobie poymi. Miley ſo
bie nabyway. Poczty,
dary ſlac dobrze: Czo
ktho miluie: otrzymac
moze, kupuy, przeday,
wdrogę wyiezdzay, kr
wie zbytniey vpuſzczay
Ku milowaniu (ieſthli
maſz pieniądze) czas ba
rzo dobry, y ku inſzem
rzeczam: wyborny, mal
zeńſtwa iednay, A ku
miley ſie przyſiaday, z=
paniami, y z pannami
ſie oznaymiay, w nowe
odzienie ſie vbieray, a
ieſtli dobre znamię: kr
ew puſzczay.
Slugi ſobie iednay, y
robotniki: boc będą po
wolni y wierni, w laz=
ni ſie miy, ſzachy, karti z
kim kolwiek gray, tań
czuy, ſpieway, ale ſie ku
miley nie zbytnie przy=
mykay, mozeſz zonę po
iąc, odzienie nowe day
przykrawac.
Czyſty czas poiąc zonę
wloſy chędozic, ſtrzidz
traphic, panienkam ſie
zakazowac, a z nimi ro
zmawiac. Malzōkom
z ſobą w oſobnoſci do=
brze zchodzicſie, bo tak
plod za fortuną moze
richlo byc, krew puſz=
czay, odzienie przykra
way.
Slugi y dziewki ſluze
bne dobrze iednac, w=
drogę wyieżdzac. Ieſt
li kto chcze w malżeń
ſtwo wſtępic: niechay
wie yz mu ſie w nim
dobrze będzie wodzilo
Y inſze rzeczy wſzythki
ktore ſą weſole a roz=
koſzne: fortunnie mogą
byc ſprawowane.
grafika
Mercurius gdi będzie
z mieſiączem zlączony:
czyni dzień weſoly
y chwalebny, Reieſtri
ſprawiay, rachunk czin
od piſarzow liczbę wy
bieray, beneficij od pre
latow ząday, w drogę
wyiezdzay, poſli ſli.
Okolo nauk ſie obie=
ray, w kupiecztwie ſw
em, albo w ktorim v=
rzędzie inſzem, Czyń
rachunk, dziathki ku
navcze daway, Kancz
lerzom j nauczonem lu
dziem ſie: przylączay,
Prawowac ſie mozeſz,
kupczyc, krew puſzczac
w drogę wyyezdzay.
Dziń godny ku wyſla=
niu oratorow, legatow
poſlow w rozmagithe
ſtrony, liczbę, praktikę
dobrze ſprawiac, dzień
oſobny ku kupiecztwu
Y na drogę wyiezdza=
(niu.
Vierſze zkladay, wſzel=
kie rzeczy ſubtelne wy
myſlay, wnaukach oſo=
bnych ſie obieray. Sy=
ny na naukę wyſylay.
krew puſzczay.
Ieſt dzień ſrzednie for
tunny we wſzytkiem, z
Kanclerzmi a zpiſarz
mi dobra ſprawa, kup=
czyc, poſelſtwa ſlac, w
rzeczy krzeſcijańskie
Ku wierze ſluzącze
dziatki na navkę da
(way
H


strona: 53v

Wioſna.
1:
grafika
N
A wioſnę ſie wſzyt=
2:
ki rzecży odnawiaią/ bo od go
3:
rączoſci á wilkoſci cżaſu: zie=
4:
mia ſie otwarza. A rozmagi=
5:
tych barw zioł y drzewa kwie=
6:
cia rodzi. Tego cżaſu Słońce
7:
przechodzi thrzy znamiona. Na pocżątku prze=
8:
chodzi znamię Skopu. W poſrzodku Byka. A
9:
na kończu Bliznięta. Thego cżaſu krew ſie roz=
10:
mnaża/ á mieſtcze ſwe ma w wątrobie Pierw=
11:
ſze trawienie ieſt w żołądku. Drugie w wątro=
12:
biech. Trzecie w cżłōkoch tak iednoſtayna krew poruſzona bywa, á wſzit
13:
kiem cżłōkōm przirodzona gorączoſć ſie zachowawa. Teo cżaſu: zła ieſt
14:
niemocz ktora przychodzi z Welā. Iako ſą zimnicze cżwartego dnia.
15:
To ieſt ktora cżłowieka dręcży każdego cżwartego dnia. Nagorſza nie=
16:
mocz ktora przychodzi z nakażoney krwie.
17:
Iako zimnicze (kthore zową
18:
Sinochus. A to krwie vpuſzcżeniem: vlecżona bywa. Teo cżaſu lepiey
19:
ſie na zdrowiu maią ſtarzi ludzie. A młodzi gorzey: lepiey barzo ſtarzi
20:
gorzey młode dzieci.
21:
Lato.
22:
grafika
L
Ato ieſt ſuche a proſziſte. Tego cżaſu
23:
naſienie zioła/ á owocze drzew zraią
24:
W thym cżaſie Słończe troie zna=
25:
miō przechodzi na pocżątku Raka, w
26:
poſrzodku Lwa. Na kończu znamię
27:
Panny. Tego cżaſu roſcie á rozmna
28:
ża ſie Kolera cżyrwona, Kthora mieſthcże ſwo
29:
ie ma w żołci. Przyrodzenie iey ieſth gorącże á
30:
ſuche. Od thąd przychodzą ludzie gniewliwi/ o=
31:
ſtrego rozumu/ á legczy. Ocżyſcienie ſwe maią
32:
przez vſzy. Tego cżaſu lepiey ſie na zdrowiu ma=
33:
ią wodno krewni ludzie. Ale gorzey kolericzy: Lepiey ſtarzy/ gorzey mło
34:
dzi. Albo takowi gdyby w niemocz w padali czaſu zimnego/ ry=

strona: 54

Liſt. 54.
1:
chley ſie zgoij niż cżaſu letnieo. Bo gorączym ludziem: zimny cżas y in=
2:
ne zimne rzecży. Ale zimnym: gorącze więczey przygodne ſą. Bo iedno
3:
drugie wygania. Przetoż takoweo cżaſu kolericżni á młodzi ludzie: zle ſie
4:
maią. Barzo zła niemocz tego cżaſu pochodzi z złey koleri á z wodno=
5:
krewnoſci. Tedy przyſluſza więczey vżywać zimnych á wilkich. Bo A=
6:
riſzoteles mędrzecz mowi: Podobna á rowna rzecż: k ſobie podobne á ro
7:
wne przyda/ nawięczey ſie rozmnaża Iako gorączoſć gorączoſci przy=
8:
łożona, więczey ſie rozgorewa. Ieſień.
9:
grafika
I
Eſień ieſt zimna á ſucha. Teo cżaſu
10:
Słończe przechodzi troie znamion.
11:
Przy początku Wagi. W poſrzodku
12:
Smoka. W kończu Strzelcza. Te
13:
dyż owocze zrzałe zbierami. A przichodzi że noc
14:
dniowi rowna w godzinach bywa. W tym cża=
15:
ſie rozmnaża ſie kolera cżarna/ á Melan. Tha
16:
panuie w lewym boku, á mieſtce ſwe w ſlezionie
17:
ma. Przyrodzenia ieſt zimnego á ſuchego/ prze=
18:
cżyſcienie ſwe ma przez ocży. Cżini ludzi ſmutne
19:
á gniewliwe/ ledaczo mowiącze/ á ſpiącze. Nie
20:
gdy takieſz na cżas cznącze. W tym cżaſie lepiey ſie maią prawie krew=
21:
ni ludzie/ ale flegwatykowie gorzey: dzieci lepiey/ ſtharzy ludzie gorzey.
22:
Zla niemoc tego cżaſu ieſt: ktora przichodzi z melankolijey, ktora z krwie
23:
prchodzi. Teo cżaſu vżyway wilkich rzecży á gorączych.
24:
Sercze rozumne cżyni/ płucza w ſpomaga ku wymownoſci rzeczi
25:
Sleziona ſmiech przywodzi/ żołć gniew pobudza, Wątroba ku miło=
:
(ſci pobudza.
Hij


strona: 54v

Zima.
1:
grafika
Z
Ima ieſth przyrodzenia zim nego y
2:
wilkiego. Zimnoſć zimy przychodzi
3:
z tego yże Słończe przezliſz daleko
4:
oddalono ieſth. Thedy w ten cżas
5:
tych troie znamion przechodzi. Na pocżąthku
6:
Kozorożcza, ktore znamię ieſth ſpodnie. W po=
7:
ſrzodku Wodnika. Na kończu Riby. Tego cża
8:
ſu dobrze ſie maią na zdrowiu Kolericżni ludzie
9:
ale wodno krewni: gorzey. Lepiey młodzienczy:
10:
gorzey ſtarzy. Abowiem młodzieńczy á Koleri=
11:
kowie ſą gorączeo przyrodzenia á bywaią ſuſzy.
12:
Ale wodnokrewni á ſtarzy, ſą wilkiego á zimnego przyrodzenia. Tego
13:
cżaſu rozmnaża ſie wodnoktewnoſć, Bo mieſtcze ſwe ma w płuczach,
14:
przyrodzenie iey ieſt zimne á wilkie. Z tey przycżyny bywaią ludzie leni=
15:
wi/ Złey pamicęi barzo ſpiączy, Bo naſladuią przyrodzenia zimy á
16:
wody/ á przypodobiaią ſie wieku ſtaremu. Przecżyſcienie ma przez nos
17:
y przez ocży. Zimnego cżaſu vżyway gorączych á ſuchych rzecży. Tediż
18:
ieſt zła niemocz ktora przychodzi z wodnokrewnoſci, Iako ſą zimnicze
19:
każdego dnia napadaiącze. A także ta kora przychodzi z Koleri: iako ieſt
20:
zimnicza trzeciego dnia.
21:
Ieſtli kto chcze wiedziec według tich aſpectow
22:
na powietrzu przemiennoſc: thych znamion y
23:
płanet w ktorich ſie to przygodzi/ Ma baczyc
24:
przyrodzenie.
:
{

Płanety deſzcż
przynoſzącze za
tymia ſpecty.
grafika		grafikagrafikagrafikagrafikagrafika
A zwłaſzcza
w tych zna=
mionach.		grafikagrafikagrafika
Cżaſu wioſny
Lata y Ieſieni
deſzcż. Zimie:
ſnieg.

Płanety grom
ſprawuiącze
za tymi aſpe=
(cty.		grafikagrafikagrafikagrafika
W tyc zna
mionach.		grafikagrafikagrafikagrafikagrafika


strona: 55

Liſt. 55.
Iako poznac przemiennoſc powietrza: według aſpectow.
grafika


grafikagrafikagrafikagrafikagrafikagrafika
grafika

Pochmurowate
obloki przez deſz
cżu.
Viatr dżdżyſty.
Obloki czarne,
deſzcż zimny do
trzeciego dnia.
Kielko dni zim=
nych ze dżdżem:
vcżyni.
Deſzcż/ albo zach
murzenie/ y wiatr
Deſzcż/ albo powie
trze dluo trwaią
ce wedlug znamiō
Wioſna

Zamarznie a ozię
bnie. Deſzcż może
byc wwodnēzna.
Viatr ze dżdżem
gwalthownym y
przemiennym.
Deſzcż y grad/ al=
bo wmiasto gradu
deſzcż krupiſty.
Grad, deſzcż v trz
askewicza bywa.
Zachmurzenie na
powietrzu, deſzcż,
grad trzaskavica
Deſzcż gwaltow=
ny, Albo grad, y
trzaskawicza.

Lato.


Saturnus.
Zachmurzenie y
roſa/ albo deſzcżik
Viatr z pochmur
noſcią.
Pochmurnoſc, a
deſzcż z Oziębie=
niem.
Deſzcż zimny dluo
trwaly/ albo telo
wiatr.
Deſzcż/ albo zach=
murzenie niemale
Deſzcż/ albo wiatr
dlugo trwaly: we
dlug znamienia.
Lato.		Viatr z ſniegiem.Mroz z ſniegiem.
Snieg/ albo zach
murzenie.
Mrozu odwilże
nie: ale na powie=
trzu zachmurzen.
Pochmurnoſcz,
ſniegiem.		Zima.
grafika
Iaſnoſc z roſami.
Powietrze niema
le bywa od polno
(czy.
Vedlug przyro=
dzenia znamienia
iaſnoſc/ albo deſzcż
Viatr/ albo zach=
murzenie.
Viatr od ſlońcża
zachodu bywa: za
chmurzenie po.		Wioſna.
Iaſnoſc powiethrza z roſami.Vielki wiatr może byc/ y lyskanieIaſnoſc/ a powie=trze lubiezne.Zachmurzenie.grom, y lyska=wicza.Trzaskawicze/ ylyskawicze gwaltowne z deſzcżemLato.

Iowiſz.
Iaſnoſc na powie
trzu z wiatrem.
Viatr od polnocy
ſilny.
V wodnych zna=
mionach deſzcż lu
biezny: winych ia		Viatr bywa.
Od zachodu ſloń
cza wiatr/ y zach=
murzenie.		Ieſień.

Skromne a iaſne
powietrze.
Zimny wiatr a
mroz od polnoczy		ſnoſc na powietrzu.
Mrozu odelżenie
iaſnoſc na powie=
(trzu.
Snieg/ albo od=
wilżenie.		Zima.
Niij


strona: 55v


Iako poznac przemiennoſc powietrza: według Aſpectow.
grafika
grafika

Marſz.
V znamionach w
odnych deſzcż, w
inych przemiēnoſc
Viatr wielki a
ſuchy.
Mierne powie=
trze a deſzcż.
Iaſnoſc y ſuchoſc
z wiatrem.		Wioſna.

V wilkich cża=
ſem z gromem.
Powietrze ſuche
Lyſkanie/ trazka
wicza/ grad.
Deſzcż od zachodu
Slońcża/ cżaſem
y grad.
Iaſnoſc powieth=
rza/ a potim grom
y lyskawicza.		Lato.
grafika

Cieplo y deſzcżik
lubiezny.
Viatr ſuchy z za=
chmurzeniem.
Iaſnoſc A mier=
noſc na powietrzu
Viatr ſuchy y cie
ply/ ieſtli wodnē
znamieniu: deſzcż		Ieſień

Odwilżenie mro
zu/ z pochmurno=
ſcią.
Viatr a ciemne o
bloki.
Odwilżenie mro
zu z ſniegiem.
Powiethrża od=
wilżenie z iaſno
(ſcią.		Zima.

Słończe.
V wodnem zna=
mieniu deſzcż/ ale
w innych: wiatr.
Viatr cieply, cża=
ſem z deſzcżem lu
bieznem.
Iaſnoſc. Ale w=
wodnem znamie=
niu deſzcżyk.		Wioſna.

Deſzcż takieſz/ al=
bo wedlug zna=
mienia: wiatr.
Viatr cieply, z po
lataniem ſniegu.
Deſzcżu pokra=
pianie: Z malem
pogrzymaniem.		Lato.
grafika

Vedlug znamie=
nia iaſno/ albo też
deſzcż
Cieplo na powie
trzu/ a wiatr z de
ſzczem.		Deſzcz.Ieſień

Y thu tez wedlug
znamienia: prze=
miennoſc: bywa.
Viathr bywa nie
wielki. Ale gdy
ſie zeydą w tho		Vilkoſc.Zima.




znamię Virgo te
dy deſzcz trwa kie
lo dni.




strona: 56

Liſt. 56.
Iako poznac przemiennoſc powietrza: według aſpectow.grafika
grafikagrafikagrafikagrafikagrafika
grafika

Vielkie obloki
poydą.		Deſzcż y wiatr.Wioſna.

Roſy cieple, albo
maly deſzczyk
Viatr, y pochmur
noſc.		Lato.

Wenus.
Pochmurne oblo
ki będą, y wiatr.		Deſzcz.Ieſień.

Nie z krzętny by
wa deſzcz, albo y
wiatr: gdy ieſt grafika w grafika		Viatr.Zima.
grafika

Pochmurnoſc/ al=
bo ſniegu malo.		Wioſna.

Albo gdy ieſt grafika
w poſtaniu, czyni
wiatry zdeſzczmi		Lato.

Mercurius.Zimie mroz wiel
ki dziala: gdy ſie
zlączy z mieſiącē.		Ieſień.
Albo gdy będzie
w kozorożczu zna
mieniu.		Zima.
Hiiij


strona: 56v

1:
Tu ſie pocżyna Tractat/ To ieſt nauka puſzcza
2:
nia krwie. A zwłaſzcza ktora zyła naprze=
3:
ciw ktorey niemoczy ieſt vzyteczna.
4:
grafika

strona: 57

Krwie.Liſt. 57.
1:
R
Aſis perius/ to ieſt z Grecijey: zna=
2:
mienity á ſtari Lekarż: piſze w iednych kxięgach ſwo=
3:
gich. Gdzie piſał o puſzcżniu krwie w thractacie pią=
4:
tym. Capitulū. 14. tymi ſlowy. Ludzie z cżęſthego á z
5:
zbytniego puſzcżania krwie: odmieniaią ſobie przyro=
6:
dzenie/ á ſtaią ſie ſprawnieyſzemi ku rozmagitem nie=
7:
moczam. Naprzod ku puchlinie/ drugie ku mdłoſci żołądka y watroby
8:
drżenie ſercza/ y paraliżową niemocz, Y też S. Walanteo: zbytnie á
9:
cżęſte krwie puſzcżanie: przynoſi. Bowiē krew ieſt nawyſſzi á na znamie
10:
nitſzy ſkarb żywota: zdrowia cżłowiecżego, Y kochanie duchow ożywia=
11:
iączych y poſilaiączych cżłowieka. A tak kto vmnieyſza w ſobie krwie
12:
bez potrzeby/ taki cżłowiek vmnieyſza y żywota. Abowiem richło ſie ſta
13:
rzeie: ktori wiele wypuſzcża z ſiebie krwie.
14:
Zaſię z omieſzkania zwycżaynego krwie puſzcżania/ przychodzą na
15:
ony ludzie/ wrzedzienicze/ Lożne niemocży/ ogniowe/ pleuri/ oſzalenie,
16:
duſznoſć z cięſzkoſcią w pierſiach, Apoplexija/ tho ieſt nagła ſmieć. Tho
17:
mowi Raſis na mieſtczu przerzecżonym.
18:
Drugie, tenże Raſis piſze w tychże kxięgach: iż dzieci młode/ á ſta=
19:
rzy barzo ludzie/ krwie puſzcżać nie maią. Y zaſię kthorzy ſą mdłych á
20:
bolączych żołądkow/ takieſz y wątroby złey: nie maią krwie puſzcżać.
21:
A wſzakoſz Auenzoar znamienity á ſtari lekarż piſze: iż ſynowi ſwe=
22:
mu we trzech leciech będączemu puſzcżał krew w łożney niemoczy/ kto
23:
re puſzcżanie krwie było mu barzo vżytecżne/ tak iż z oney cięſzkiey nie=
24:
moczy richło wyſzedł.
25:
Też cżaſu wielkiey mdłoſci: cżłowiekowi krwie niemaſz puſzcżać.
26:
Też brzemienney niewieſcie niemaſz puſzcżać krwie/ a nawięczey pir
27:
wſzego/ wtorego/ y trzeciego kxiężycza: z każdey żyły.
28:
Też lecie po ſwiętey Margorzęcie/ aż do panny Marijey w niebo
29:
wzięcia: niemaſz puſzczać krwie/ wyiąwſzy za wielką porrzebą: thedy iuż
30:
muſiſz.
Hv


strona: 57v

O puſzcżaniu.
1:
A tu iuz maſz wiedziec porząd: z kthorey zyły
2:
naprzeciw ktorey niemoczy puſzczanie
3:
krwie: ſluzy.
:
grafika

strona: 58

Krwie.Liſt. 58.
A
N
Aprzod puſzcżanie krwie z żyły ktora ieſt na poſrzod=
1:
ku cżoła/ oddala cięſzkie bolenie głowy/ y k temu oſza
2:
lenie/ trąd licza/ y wſzelkie kroſty z niego z pądza. Y k
3:
temu bolenie ocżu vſmierza y vlecża.
4:
B
Też żyłki ktore ſą w kącikoch ocżnych podle noſa
5:
z obudwu ſtron zacięte puſzcżadłem: iżby z nich krew
6:
ſzła/ ieſt vżytecżne takie puſzcżanie krwie na rozmagite niemoczy ocżne,
7:
Iako na bolenie cięſzkie/ naprzeciw zachodzeniu ćmą y bielmem/ y na=
8:
przeciw cżyrwonoſciam y rzezaniu pod powiakami. Y k themu iaſnoſć
9:
wzroku takie krwie puſzcżanie cżyni.
10:
C
Też żyłki ktore ſą w obudwu ſkroniach: puſzcżaią z nich krew thym
11:
ludziem ktorzy ſą złego ſluchu/ á nawięczey ktorzy maią bolenie vſzne
12:
Y też naprzeciwko płynieniu łez z ocżu/ thakieſz też bolenie głowy puſz=
13:
cżanie krwie z tych to żyłek: oddala.
14:
D
Też krew puſzcżona z żyłek ktore ſą prawie w ſamych vſzoch/ ieſt v=
15:
żytecżne naprzeciw oknieniu niedawnemu/ y też naprzeciw drżeniu gło
16:
wy y ſzumieniu vſznemu.
17:
G
Też żyłka ktora ieſt na ſamym kończu w poſrzodku noſa: puſzcża=
18:
dłem otworzona/ cięſzkoſć głowy/ y bolenie z cżyrwonoſcią ocżu: odda=
19:
la/ á pamięć poſila.
20:
H
Też krew puſzcżona z żyłek ktore ſą w wargach/ ieſt pożytecżna na=
21:
przeciw okroſtawieniu vſt/ warg/ y dziąſl/ y k themu bolenie zębow od=
:
(chodzi.
22:
E
Theż zzavſznich żyłek krew puſzcżona/ pamięć złą naprawia/ y kro
23:
ſtam wſzelkiem na liczu ſie mnożyćnie dopuſzcża.
24:
I
Też dwie żyłecze pod ięzykiem zacięte/ naprzeciw Slinogorzowi ſą
25:
barzo dobre. Y też bolenie zębow y dziąſl: vſmierza. Flux głowny ſtano
26:
wi. Y wſzytki niedoſtatki vſt oddala/ y k temu mowę vmacznia/ płuczā
27:
y pierſiam wolnoſć czyni.
28:
K
Też żyły ktore ſą w ſzygi zacięte/ ſą barzo pomoczne naprzeciw trę
29:
dowi, á zwłaſzcża licznemu, ktori ze wſzego ciała na wierzch ku liczu pły
30:
nie. Przy tym maſz wiedzieć: iż thy wſzytki żyły przerzecżone po iedzeniu
31:
we trzy/ albo we cżterzy godziny maią być puſzcżane.
32:
dd
Też głowna żyła/ ktorą we dwu mieſtczoch puſzcżaią/ to ieſt w łok
33:
ciu nad Wedijaną á v wielkiego palcza/ tha żyła ktorą zową głowną

strona: 58v

O puſzczaniu.
1:
ieſt doſwiadcżona naprzeciw pełnoſci głowney/ boleniu y rozdymaniu
2:
iey. Y też naprzeciw fluxom/ ktore w ocży/ w ramiona y też w pleczy w
:
(ſtępuią.
3:
aa
Ta Medijana ieſt żyła miedzy głowną, á między płuczną/ ta żyła
4:
bywa otwierana naprzeciw cięſzkoſciam pierſi/ y naprzeciw pleurze/ bo=
5:
leſciam thaż głownym/ żołądkowym/ ſerdecżnym/ ſtrzekaniu bokow/ á
6:
zwłaſzcża miedzy ziobri/ á to ieſt żyła poſpolita á wielka/ abowiem y z=
7:
wierzchu y z nadolnych cżęſci ciała cżłowiecżego: krew przez nię wycho
8:
dzi. W kordijacze poſpolicie z lewey ręki maſz puſzcżać Medijanę. Bo
9:
tam z tąd krew nakażona gruba wychodzi. Ale ktoby chciał dla ſamey
10:
obphitoſci krwie vpuſcić/ tedy z prawey Medijany lepiey maſz vpuſcić.
11:
A wſzakoż nie zawżdy ią dobrze barwierze trafuią.
12:
x
Też Baſilica. Ieſt żyła w łokciu pod ſamą Medijaną: Zową ią
13:
też Płuczną/ ale Doctorowie Wątrobną żyłą zową. Abowiem w bo
14:
leſciach watroby/ y w rozmagitych niemoczach iey/ ktore przychodzą z
15:
obphitoſci złey krwie. Y takieſz w pleurze/ y w boleniu wątroby/ y theż
16:
komu zbytnie noſem krew płynie/ ta Baſilika/ tho ieſt wątrobna żyła
17:
vżytecżnie bywa puſzcżana.
18:
bb
Też Baſilica na lewey ręcze takieſz pod Meddijaną dobrze od bar=
19:
wierza zacięta/ boleſci ſleziony/ żołądka gaſi. Takieſz też płuczne y bo=
20:
kowe ſtrzekanie vſmierza, naprzeciw pleurze wſpomaga, y płynienie zby
21:
tecżne krwie z noſa vcina. A wſzakoſz gdy iey dobrze nie zatnie: wnet rę=
22:
ka puchnie/ z boleſcią wrzod ſie potym cżyni/ za kthorym ropa z rany:
23:
plynie/ y reka ſie kurcży/ á to gdy ſuchey żyły doſięże/ ktora ieſt przy ſa
24:
mey Bazylicze.
25:
z
Też Pulſatilis/ te ieſt pulſowa żyła otworzona/ naprzeciw kordija=
26:
cze ieſt barzo pomoczna.
27:
ee
Też żyła ktora ieſt miedzy wielkiem palczem á vkazuiączym: zowie=
28:
my też głowną/ abowiem naprzeciw głownem niemoczam z doſwiad=
29:
cżenia cżęſtego/ ieſt wielkiey pomoczy/ y theż naprzeciw ſlinogorzowi,
30:
boleſciam zębowym/ ocżnym: ieſt vżytecżna/ á więczey odwracza krew
31:
płynączą na mieſtcza przerzecżone/ ale głowna z łokcia więczey wywo=
32:
dzi/ wykorzeniaiącz gruntownie.
33:
cc
Też krew puſzcżona z żyły ktora ieſt miedzy małem palczem v ręki,
34:
á miedzy pierzciennym/ poſpolicie płuczną zowiemy, á połocinie Sal
35:
uatella/ ieſt dobra á vżytecżna, tak w nakażeniu/ iako y w ſamym ob=

strona: 59

Krwie.Liſt. 59.
1:
phitowaniu krwie/ á nawięczey z prawey ręki: naprzeciw żołtey niemo=
2:
czy/ ſtrzekaniu w prawym boku/ y theż pierſi przecżyſcia/ y głowie po=
3:
maga. A ma być w ciepłey wodzie ręka naparzona, dla więtſzey znacż
4:
noſci żyły/ y po zacięciu poſzcżadłem zaſię w ciepłey wodzie ma być rę
5:
ka dzierżana/ aby tym ſwiebodniey krew płynęła.
6:
Też żyła v lewey ręki na tymże mieſtczu/ to ieſt miedzy małem pal
7:
czem á pierzcieniowym, połacinie ią zową Saluatella/ ta żyła wywo
8:
dzi krew od ſleziony, á tak naprzeciw quartanie/ ktora przychodzi z ob=
9:
phitoſci krwie nakażoney: ieſt pomoczna ku otworzeniu. Y też w naka=
10:
żeniu głowy taktem ludziem ktorzy rozum traczą. Y też w boleniu krżi
11:
żow/ y też w denney boleſci: ktora w lewę nogę od ſleziony wſtępuie/ ieſt
12:
ſiłney pomoczy otworzona lewa płuczna żyła/ to ieſt Saluatella.
13:
Też żyły pod kolany zacięte/ ſą vżytecżne ludziem/ tym ktorzy nie=
14:
mogą dobrze chodzić.
15:
Też żyłki kthore ſą przy łyſtach/ y też przy goleniach otworzone/ ſą
16:
vżytecżne naprzeciw boleſciam goleni/ łyſtow y nog wſzytkich/ á bia=
17:
łem głowam przyrodzoną niemocz zaſtanowioną poruſzaią.
18:
Też żyła ktora po łyſcie idzie, rzecżona Zaphena zacięta/ poſpolicie
19:
białem głowam ieſth pomoczna ku poruſzenin ſwey rzecży/ á męſzcżyz=
20:
nam dymienicze rozriwa/ tak iż zginie dymienicza/ gdy wcżas będzie v
21:
puſzcżona/ takieſz kazdy wrzod/ macicze bolenie, nyrek/ moſzen męzkich,
22:
y krzyżow: roztargawa, Scijatikę y wſzelką podogre lecży.
23:
Ziłki nad koſtkami/ ktore nieſą miedzy nogami zacięte puſzcżadłem:
24:
pomagaią tym ludziom ktorzy bolenie maią w biodrach, Y też naprze
25:
ciw boleſciam y napuchnieniu moſzen męzkich.
26:
Też żyłki dwie/ ktore ſą nad koſtkami miedzy nożnemi: puſzcżadłem
27:
zacięte/ poruſzaią ſwoię rzecż białem głowam/ á zwłaſzcża thym ktore
28:
po zlężeniu nie dobrze ſie cżyſcią. Y takiem ludziem ktorzy kamień pias
29:
cżyſty cierpią: pomagaią.
30:
Też żyłki ktore ſą pod koſtkami miedzy nożnemi/ pożythecżnie by=
31:
waią ſiekane puſzcżadłem: takiem ludziom kthorzy miewaią puchliny
32:
nad koſtkami w łyſcie z zapaleniem á z cżyrwonoſcią.
33:
Też żyłka v małego nożnego palcza/ ieſt vżytecżna ku puſzcżaniu
34:
ſniey krwie tym ludziom ktorzy kroſtki na nogach y naliczu miewaią.
35:
Też żyła v wielkieo palcza v obu nog zacięta/ pomaga naprzeciwko
36:
podogrze boleſciam biodr, łyſtow/ łyteż cżłonku męzkieo taiemnego. y kte
37:
mu boleſci ocżne vſkrania/ ſwierzbienie y kroſtki nożne: oddala.

strona: 59v

O puſzczaniu.
1:
L
Etnieo cżaſu puſzcżay z prawey reki krew/ á zimie z lewey.
2:
krew cżyrwona ſzarłatowey barwy/ gładka/ á gęſta,
3:
Przyrodzenie cżłowiecże zdrowe znamionuie.
4:
Krew ſzarłatowey barwy/ á około wſzędy biała: ku ſer
5:
wadcze podobna/ vkazuie kaſzel á reumę.
6:
Krew żołtawa k ſiarcze podobna/ á kthora ſie wnet zgęſtnie á iako
7:
nałomi. Vkazuie przyrodzenie tego cżłowieka że richło zginio.
8:
Pełnia mieſiącza waruy krwie puſzcżać.
9:
Kto ije cżoſnek rano przed wſzem iedłem á piciem, Then ſie nie bogi
10:
niezdrowia/ ani niemoczy z wody czudzoziemſkiey/ ani z powietrza prze
11:
miennego.
12:
Takieſz cżoſnek ieſt vżytecżny pierſiam. Ale gorcżycza głowie, A ieſt
13:
liby tego niezmiernie vżywał: oboie ſzkodliwe ieſt.
14:
Po iedzeniu gruſzek/ patrzay dobrego napoiu vżywać: niechczeſzli w
15:
mdłoſć wpaſć.
16:
Gdy trunki prziymuieſz/ tedy krwie nie puſzcżay/ ani małżeńſkiego
17:
vcżynku cżyń. Piołynkowy napoy cżłowiekowi zdrowy ieſt.
18:
O czaſiech krwie puſzczania.
19:
W
Yborny cżas krwie puſzcżania bywa zawżdy: gdy ieſt mie=
20:
ſiąc w znamioniu godnē. Aſpectē ktorem ztich. grafika
21:
złącżony ku ktoremukolwiek z tych płanet. grafika
22:
Godne znamiena ku puſzcżaniu krwie Flegmatycom.
23:
grafika Colericom. grafikaMelākolicom. grafika pierwſza cżęſc, al
24:
bo połowicza w tych znamionach ma być: kto chcze ſluſznie á pożytecż
25:
nie krew puſcić.
26:
Zadny cżłowiek nie day ſobie żyły zaciąć/ ani baniek ſtawiać z teo
27:
członku/ w ktorego cżłonka znamieniu: mieſiącz wypełnia bieg ſwoy.
28:
Gdy dobri cżas krew puſzcżać: Tedy też dobrze bańki ſthawiać. Bo
29:
w tym niemaſz żadney roznoſci/ telko iże przed pełnią krew/ á bańki po
30:
pełni. To oboie ſluſznie y pożytecżnie bywa puſzcżano.

strona: 60

Baniek.Liſt. 60.
1:
Tu zaſię maſz naukę o biańkach: na ktho=
2:
rim mieſtczu poſtawione: k czemu ſluzą.
:
grafika
3:
P
Rzitym maſz naprzod wiedzieć: iż bańki więczey cżyſcią cia
4:
ło ode krwie złey ktora ieſt pod ſkorą/ nizli krew z zyły wy=
5:
puſzcżona. A wieczey bańka wyciąga ſubtelną krew zciała
6:
cżłowiecżego: niżli grubą. A tak bańki barzo mało ſą vży=
7:
tecżne ludziom ktorzy ſą grubego á pełnego ciała/ dla teo iż telko krew
8:
ſubtelną z nich ciągną/ á miáſſza y gruba w nich zoſtaie. Wſzakoſz ma

strona: 60v

O puſzczaniu.
1:
być puſzcżadło ſzyrokiego kończa v takich ludzi/ aby tym ſnadniey krew
2:
gruba wychodziła. O thym Auicenua piſze w pierwſzych kxięgach/ w=
3:
cżwartym rozdzieleniu. Capitulo. 20.
4:
Drugie. Bańka lepiey ciagnie krew: gdy ſie ciało dobrze w łazni za
5:
grzeie: niżli tak na ſuſzy/ á k temu gdy bedzie mieſtcze głeboko puſzcża=
6:
dłem poſiekano.
7:
N
aprzod Bańki ktore bywaią ſtawiane od niekthorich ludzi
8:
na ciemieniu ſą nie pożytecżne. A to iż głowę mdlą, rozum
9:
y bacżenie przyrodzone każącz.
10:
Bańki pod garłem, to ieſt pod brodą ſtawiane, ſą dobre na
11:
przeciw zębowemu boleniu/ y też garłowemu/ policżkowemu/ y wſzyt
12:
kiey głowy bolenie vmnieyſzaią.
13:
Też bańki pod pierſiami ſtawiane, zbytecżne płynienie krwie noſem
14:
y białem głowam ſwoię rzecż ſtanowią (Nie trzeba gich ſiekać.
15:
Też bańki niżey troſzkę dymion poſtawione/ ſą vżytecżne ku roztar
16:
gnieniu puchliny y każdego wrzodu ſtroiow męzkich, y też wrzedzienicz
17:
vdow y wſzytkich nog.
18:
Też bańki nad kolanmi ſtawiane/ ciągną krew gorączą ze wſzego
19:
ciała/ y wrzedzienicze wſzelkie od niey giną.
20:
Też bańki na łyſtoch poſtawione/ krew przecżyſciaią/ y ſwoię rzecz
21:
białem głowam poruſzaią.
22:
Też bańki nad koſtkami ſtawiane/ ſwoię rzecż białem głowam po
23:
ruſzaią/ y naprzeciw denney niemoczy pomocz daią/ takieſz y podogrę
:
(lecżą.
24:
Też bańki na ſamem wierzchu głowy poſthawione, daią po=
25:
mocz naprzeciw zaćmieniu ocżnemu/ y kazdey niemoczy gich. Takieſz
26:
naprzeciw oſzaleniu, ſą doſwiadcżone/ iedno telko pamięć mdlą.
27:
Też bańki w tyle głowy poſtawione/ ocżom barzo pomagaią, kroſt
28:
ki kthore bywaią w dziąſlach w vſciech: giną/ cięſzkoſć brwi/ y czuchnie
29:
nie vſt oddalaią.
30:
Też bańki na ſtudzionkoch poſtawione, bolenie ramion y ſzije: odey
:
(muią.
31:
Też bańki pod ſamemi łopatkamipoſtawione, cięſzkoſci pier=
32:
ſi y bolenie gich vſmierzaią.
33:
Też bańki nad nerkami poſtawione/ to ieſt na krzyżu, wrzedzienicze
34:
vdow/ y wſzitkich nog y boleſci ich. Y takieſz bolenie krziżow, miechierza
35:
oddalaią.
36:
Theż bańki n biodrach przyſtawione/ ze wſzytkiego ciała krew wy=
:
ciągaią.

strona: 61

Baniek.Liſt. 61.
1:
A tak przrodzoną chorobę białem głowam poruſzaią/ y wſzytko ciało
2:
y cżyſcią
3:
Też bańki pod połrzitki prziſtawione/ kroſtkam ktore ſie na biodrach
4:
cżynią y też na połrzytkach: ſą vżytecżne.
5:
Też bańki nie maią być ſtawiane wnetki po naſtaniu, ani na z cho=
6:
dzie kxiężycza/ ale pod pełnią á po pełni/ abowiem tego cżaſu krew y in
7:
ſze wilkoſci ſą więtſzey obphitoſci: niżli ſkoro po naſtaniu albo na z cho=
8:
dzie kxiężycza.
9:
Też bańki mogą być wpotrzebie dzieciom wetrzech leciech ſtawiane
10:
y we dwu leciech ſiekane. Ale daley Auicenna nieradzi/ tho ieſth w roku
:
(dziecięciu.
11:
Rządzenie barzo dobre przeciw powietrzu mo=
12:
rowemu: y teſz lekarſtwa niemniey
13:
dobre y doſwiadczo=
14:
ne czaſu tegoſz.
15:
Naprzod ktore ciała ſą ſkłonnieyſze ku zaraze=
16:
niu powietrza morowego.
17:
C
Iiała krwie niecżyſtey/ wilkoſci złych á zbytnich pełne/ w=
18:
prożnowaniu/ w obżarſtwie/ w ſmilſtwie vſtawicżnem prze=
19:
bywaiącze/ ſą na ſkłonnieyſze ku zarażeniu powietrza, By
20:
też dobrze moru niebyło/ w takowey pełnoſci á w niemier=
21:
nem chowaniu/ ku wielu niemoczam rozmagitem á zwłaſzcża ku długiē
22:
febram: przychodza. Też ciała gorączego przyrodzenia/ iako ſą wielo
23:
krewne/ kolericżne/ ſą ſkłonnieyſze ku zarażeniu/ niżli ciała zimne. Też
24:
ciała młode iako ſą dzieci/ tych ciała więczey niżli ynych ludzi pręd=
25:
cżeyſze ſą ku zarazeniu, Ale ciała dobrey krwie á cżyſtich wilkoſci/ y w=
26:
mierney ſprawie chowaiacze ſie/ nie łatwie prziymuią poruſzenia: po=
27:
wietrza iadowitego/ ale mu ſnadnie przeciwiaią ſie/ á duchy żywotne
28:
ſercza chronią, rownie iako ſłończe gorącżoſcią ſwoią/ wilkoſci grube z
I


strona: 61v

Rządzenie czaſu.
1:
ziemie pochodzącze y mgły gęſte: roſpuſzcża á od ſiebie odpądza/ á tak
2:
powietrze cżyſci/ A przeto trzeba aby tę radę trzymał, Naprzod aby
3:
ciała od złych á zbytnich wilkoſci były wyprożniony á zawżdy dobrem
4:
wſtrzymawaniem y podcżas lekarſtwy były dzierżany/ abowiem ktho
5:
ſie chcze od powietrza moroweo vchować/ ma krew y inſze wilkoſci do=
6:
bre od złych vczyſcić/ á tak ciała cżyſte przeſpiecżnieyſze ſą ku odpiera=
7:
niu przeciw iadowitoſci powietrza, Przetoſz hoynoſć krwie ieſliby była
8:
dla nie miernego chowania/ albo też ieſtliby była ſkażona/ tedy iey v=
9:
mnieyſzyć puſzcżeniem: ieſt vżytecżno/ cżaſu wioſny á z właſzcża z me=
10:
dijany/ bo w potrzebie pilney wſzelkiego cżaſu może puſcżać krew, Gdy
11:
lecie: tedy w godzinę chłodną/ to ieſt gdy ſlończe wſchodzi/ możeſz pu=
12:
ſcić yle przyrodzenie może ſcirpieć/ Przemiennoſć krwie ieſtliby była á
13:
to dla zmieſzaniaq ynſzych wilkoſci znią, tedy takowe rzecży za lekarſtwo
14:
brać ktoreby cżyſciły krew, Ieſtliby krwie niewiele było/ aniby była
15:
ſkażona/ ale ieſtliby było ynych wilkoſci złych zgromadzenie: tedy nie
16:
puſzcżaniem krwie pomagać: ale dobrą purgaciją maią być wypędzo=
17:
ny, á to nie zaraz gwałtownie, ale po kielokroć lekką purgaciją, z odmięk
18:
cżaniem żywotha, Inaczey ieſtli kto działa: tedy w ſobie mocz przy=
19:
rodzoną y ſiły mdli/ á tak podawa drogę ku richłemu zarażeniu ſam
20:
ſiebie od powietrza morowego, Bo wekrwi zależy wſzytek żywot cżło=
21:
wiecży/ kto ią bezmiernie á nie potrzebnie puſzcża: ſam ſię żywota zba=
22:
wia/ bo wſzytko przyrodzenie nią trwa, Też wſzytki przyrodzone wilko=
23:
ſci ciało ſprawuią/ á bez potrzebnie y ſkodliwie cżaſem pomoczą lekar
24:
ſtwa bywaią wypądzany, Gdy kto ma krew puſzcżać zawżdy ſie oto
25:
radz ludzi vmieiętnych/ bo tego ieſt potrzeba.
26:
Przebywanie twoie w iakiem powietrzu
27:
ma bicz.
28:
C
Howay ſie w powietrzu zdrowem á przewiewaiączem/ á
29:
rano przeciw ſłonecżnemu wſchodu okna otwieray aby ſłō
30:
cze do gmachu wchodziło/ á powietrze w niem wycżyſciło,
31:
Wiatru z południa oſtrzegay ſie/ á przeciw południu okiē
32:
nie otwieray/ wiecżor zawżdy okna otwieray na poł noczy/ aby wiatr
33:
z połnoczi twe mieſkanie przewiewał/ bo ten wiatr ieſt na zdrowſzy á

strona: 62

Morowego powietrza.Liſt. 62.
1:
ſwem przewiewaniem powiethrze ſkażone zagania precż/ Poniem do=
2:
bry ieſt wiatr od wſchodu/ á pothym od zachodu/ Z południa wiatr
3:
ieſt na gorſzy/ bo ieſt przycżyną powietrza morowego. Przetoſz zdrowie
4:
cżłowiecże ieſt przemieſzkawać w powietrzu ſwiebodnem/ wiatrem od
5:
połnoczi przewiewaiączem/ y teſz będącz daleko od mieſtc ſmrodliwich
6:
wodniſtych/ bagniſtych/ Ieziornych/ mocżydlnych/ Stawow ſtarich
7:
Y wſzelkich wod ſtoiączych/ ſktorych vſtawicżnie ciągną ſie wilkoſci
8:
ſmrodliwe/ ktore powietrze każą á ſą przycżyną rozmagitych niemo=
9:
czy ludzkich. Też ci ktorzy odnawiaią ſtawy ſtare á nowe cżynią: ſą
10:
zagubcze wiela ludzi, A tak mieſtcza gorzyſte ktore ku połnocy ſą: ſą na
11:
zdrowſze ku mieſzkaniu. Też ten dom wktorem mieſzkaſz/ niechay będzie
12:
daleko od kierchowow, od mieſtcz gdzie woły biją/albo od mieſtcz gdzie
13:
mięſo przedaią/ od garbarzow/ od kuſznierzow/ od mydlarzow/ ktorzy
14:
po powietrzu ſmrod cżynią/ od mocżonych lnow/ konopi/ przekopnych
15:
wod/ pomyy/ gnoiow/ mieyſtcz gdzie bydło ſtawa/ gnoiow ſwinich z=
16:
właſzcża/ wſzelkiego ſcirwu/ pſow/ kotek/ pozdychałych/ y wſzech rzecży
17:
k temu podobnych, Dom twoy cżaſu wſzelkiego morowego powietrza:
18:
tak możeſz ſprawować. Warz w oczcie piołynek y rożą á tem krop po
19:
domu/ albo zmieſzay oczet z wodką rożaną á w tem warz kwiat muſz=
20:
katowy á pokrapiay przybytek/ albo wezmi wina wonnego iakby muſz=
21:
katella albo małmazija á kniemu przylać wodki roiownikowey/ roża=
22:
ney/ á tem polewać/ Albo warzyć ſkorki z iabłek pomarańcżowych w=
23:
oczcie á tym kropić po domu. Theż ieſth dobrze kropić wodką rożaną
24:
roſpuſciwſzy wniey kamphorę á zwłaſzcża gdy ieſt gorączo. Też kory=
25:
ander/ gwozdziki/ bobek/ warzyć w winie z ocztem zmieſzanem á thym
26:
kropić/ dobre ieſt, W komorze mieć ziela wonne y do łoża naſlać, iako
27:
piołynu/ rumnu wonnego/ rożey/ roiowniku/ narduſu ogrodnego/
28:
maiorany/ baſilijey/ gwozdzikow/ kwiatu winnego z liſtem zielonym,
29:
kmiatu lipowego/ cżąbru/ lebiotki/ macierzey duſzki/ y inſzych tako=
30:
wych/ możeſz ie pokropić ocztem, Też dobrze odnowić ſtare położenie
31:
po ziemi w gmachu/ to ieſt ſtare położenie wyrzucić á nowem położyć
32:
bo wonia iego ſercze y duchy poſila y krew cżyſci/ Duchy żywotne v=
33:
twierdza/ y wſzytkiego cżłowieka ku weſelu pobudza/ Przybythek cży=
34:
ſcie vmieſć á wonnych rzecży nakłaſć/ Napierwey zakurzyć otworzyw
35:
ſzy okna y drzwi: piołynkiem albo Iałowczem/ potem gdy by to po=
36:
wietrze z gmachu z dymem wyſzło: zawrzy zaſię okna á kurz rzecżami
Iij


strona: 62v

Rządzenie czaſu.
1:
wonnemi/ iako kadzidłem albo mirrą/ ſtorakiem calamiti/ albo trociſz=
2:
ką/ liptą muſzkatową albo gallij/ y też ynemi rzecżami aptekarſkiemi,
3:
to ieſt ſwiecżkami ktemu przyprawnemi. Też ogień w gmachu mieć z=
4:
drzewa dobrego/ bo ſie niem powietrze naprawia/ ſchadzek y zgroma=
5:
dzenia z ludzmi na wſzelkiem mieſczu ſtrzeż ſie/ y tych ludzi ſtreż ſie kto=
6:
rzy ſłużą ludziem gruboniemocznem/ bo tych ſzaty ſmierdzą ſroo wrzo
7:
dowem ſmrodem/ bo ſie richło nakaziſz odnich.
8:
Gdy wynidzieſz z przybytku twego/ iako ſie
9:
maſz ktemu przyprawic.
10:
G
Dyby chciał zdomu wynidz miedzy ludzi/ wezmi drijakwie
11:
mało w vſta á rozetrzy po vſtach ięzykiem/ albo aquam
12:
vite z małmaziją przijąć, też teo rano pożywać ieſt barżo
13:
dobrze, Albo wziąć kwiatu boragowego ſuchego/ kwiatu
14:
wołowego ięzyka/ kwiatu muſzkatowego/ Pąpia rożanego/ ſandalu
15:
cżerwonego, Szamranu niekielo piorek/ kamphory iako dwie ziarnie ſie
16:
mienne/ zawięzać to w chustkę á włożyć w cżyſte wino/ potym złothe
17:
blaſki roſpalać á w tymże winie gaſić á to wino pić, ten trunk ieſt ſer=
18:
decżne poſilenie broniącz go od wſzelkiego nakażenia powietrznego/ y
19:
też od wſzelkich ynych iadow/ tak vcżynić, Wezmi grzanek z białego
20:
chleba á omocz ie wtem winie potym poſyp prochem ſtich zioł á z iedz.
21:
Wezmi drzewa aloes/ kubeb/ kardamomum/ kazdego łot/ Cinamonu
22:
Inbieru/ Citwaru/ każdego poł łota/ Gwozdzikow/ kwiatu muſzka=
23:
towego/ polney drijakwie/ kożdego cżwierć/ wężowego korzenia/ trzem
24:
dały/ podrożniku oboiego/ koſci z ſercza ielenieo/ albo koſci iednoroſz=
25:
czowey każdego poł cżwierci/ złota cżyſtego guldſzlaerſkiego pięć tabli
26:
cżek/ Cżukru białego cżyſtego dzieſięć łotow/ ſtich wſzech rzecży vcży=
27:
nić proch á tym prochem poſypować Ty grzanki mało wyſſzey namie=
28:
nione/ á thak iedz, zachowawa cżłowieka w dobrem zdrowiu, Y broni
29:
mocznie ſercza od nakażenia powietrza morowego, Był liby kto zara=
30:
żon á bolącżki miał albo pryſzcże: iednak to lekarſtwo wſzythek iad od
31:
Sercza odgania barzo y ſercze poſila, Piłułki powietrzne abys pa=
32:
miętał brać cżwierć albo połcżwierci, Niektorzi rutę z Orzechy włos=
33:
kiemi iedzą aby ſie nienakaziły powiethrzem iadowithem/ albo Figi z

strona: 63

Morowego powietrza.Liſt. 63.
1:
kwiatem muſzkatowym. Też migdały z kwiatem rucianym ieſć po ra=
2:
nu: zachowawa dobrze od powietrza. Też warzyć gwozdziki/ wężow=
3:
nik/ trzemdałę, polną drijakiew w wodzie przylawſzy ocztu/ wtim ma
4:
cżay grzanki á iedz. Też niektorzy piją z winem drijakiew po poł cżwier
5:
ci biorącz/ A przez ſzeſć godzin nie iedzą/ ale gdyby lecie: tedy ią muſi
6:
chłodnemi rzecżami temporować/ iako ieſt korał cżyrwony/ ſandale,
7:
burſtyn, Camphora, wężownik ſtymi rzecżami ſpołu dawać/ ale czo ſię
8:
tknie drijakwie/ bądz tego pilen aby była prawa dobra/ boć ieſt wiele
9:
drijakw/ ktore tylko ymię drijakwie maią/ ale iſtnoſc prawa y dobroć
10:
iey: gdzies, Ale lud proſty á gruby, á lekarzſtwam nie obwykły/ czebulę
11:
z ocztem wieczey chwali niżli drijakiew/ á cżoſnek y rzodkiew: wieczey
12:
niżli w ſzytkę aptekę, Poſilenia z apteki ktore zachowawaią ſercze od
13:
morowego powietrza ſą ty. Electuarium de gemmis Diamuſc9 dul=
14:
cis/ dijaambra/ Leticie galieni/ Manus criſti/ Perlati/ Sandalizati,
15:
Dijamatis/ Triaſandalorum/ Dijamargariton/ to wſzytko zmieſzać
16:
á rano pożywać/ Albo ſtłucz na proch á poſypować na grzanki iako
17:
wyſſzey napiſano/ á tego tak pożywać. Ia chwalą lekarzſtwo ludziem
18:
młodem nalepſze być/ A z właſzcża krewnym/ dla zachowania powie=
19:
trza morowego/ to ieſt roża z czukrem vdziałana á no ſłończu vkwa=
20:
ſzona z Cinamonem/ z muſzkatowem kwiatem/ z gwozdziki/ z złotem
21:
tartem/ zmieſzawſzy ſpolem tego pożywać rano, Ludziem letnym cża=
22:
ſu wſzelkiego zwłaſzcża ktorzy ſą zimnego przyrodzenia/ też y młodym
23:
ludziem cżaſu zimnego ty lektwarze z drijakwią y z złotem zmieſzane
24:
radzę prziymować rano/ abowiem ſercza barzo broni od morowego po=
25:
wietrza/ ale to wiedz zagiſte/ iż ty to lekarſtwa y inſze tym podobne/ iż
26:
gdy kto ieſt od złych wilkoſci zwierzchniem lekarſtwem vcżyſcion á ieſt
27:
cżyſtey krwie: tym pomagaią/ y kthorzy ſą w ſkromnem chowaniu: ci
28:
ſie wyſtrzegaią od ſzkodliwych rzecży/ lekarſtwa tu napiſane ludziem
29:
takowem pomogaią/ ale ludziem krwie niecżyſtey ty lekarſtwa małeo
:
(ſą pożytku.
30:
O wonnych rzeczach czo noſic przy ſobie.
31:
W
Ręku noſić nieczo wonnego ieſt rzecż pożytecżna/ iako ſą
32:
rzecży prziprawne w aptekach. z ambni y z inych rzecży wō
33:
nych/ á to dla bogatych. Vbodzy mogą gwozdziki warzyć
Iiij


strona: 63v

Rządzenie czaſu.
1:
w oczcie á zawięzać w chuſtkę y woniać/ Albo iałowiecz/ piołyn/ ko kory
2:
ander/ kozłek/ ſtych kthore kolwiek w mocżyć w winie albo w oczcie/ á
3:
zawinąć także w chuſtkę y woniać noſząć/ albo wtym winie gębkę roz=
4:
mocż á woniay/ Albo zmieſzay oczet z wodką rożaną y z roiowniko=
5:
wą á wtym rozmocż gębkę á woniay/ Albo rozmocż chuſtkę albo gęb=
6:
kę w Gorzałcze ktorą zową aqua vite á tego woniay, Też ſam pio=
7:
łyn ziełony noſić/ y gwozdziki z ktorych wieńcze wiją/ baſiliją/ dodrze
8:
ieſt, Wonia moczna á oſtra głowie pełney bol pobudza/ á tak muſi
9:
pirwey głowa wycżyſciona być y poſilona ſłuſzną ſprawą. Po iedzeniu
10:
nie wnet woniay/ bo ſie ſtąd głowa napełnia/ ale rano á przed wie=
11:
cżerzą nawięczey maſz woniać.
12:
W pokarmiech iako ſie maſz chowac.
13:
P
Okarm dobri á miernie pożywany/ krew dobrą cżyni/ ży=
14:
wot zachowawa od niemoczy. Ale pokarm zły á bezmier=
15:
nie pożywany/ to ieſt zbytnie gorączy albo zimny/ abo też
16:
wilgotny/ albo ſuchy/ albo theż iakoſzkolowiek nakażony á
17:
nie podług ſwey iſtnoſci iedzony (yle w ten cżas) nie telko złą krew mno
18:
ży/ ale żywot kazi y cżłonki mdli. A przetho chleb twoy ma być z ziarna.
19:
cżyſthego/ nie naruſzonego/ nie wſtęchłego/ nie maiączego ſmrodu od
20:
ziemie/ nie muliſteo/ od much nie oparznionego/ bez myſzych łaien dzia=
21:
łanego/ á w dzieży cżyſthey nie ſmierdzączey ani w zpleſniałey/ wodą
22:
cżyſtą rzecżną/ albo zdroiową, albo ſtudzienną ma być zadziałan. Wo
23:
da ma być grzana w nacżyniu nie naparznionem/ y też ma być walan
24:
w nacżyniu chędogiem. Piecz ku piecżeniu chleba, ma być palony drwy
25:
cżyſtemi/ ſuchemi z gor/ dębowemi/ albo Iałowczowemi/ grabowemi,
26:
albo bukowemi/ albo ſoſnowemi, A thak y innemi nie zgniłemi drwy.
27:
Chleb biały ieſt nalepſzy z cżyſtey mąki pſzenicżney zdrowey/ ziarna zdro
28:
wego á czałego/ z ziemie dobrey. Chleba wſzelkiego nie vpiekłego/ cżar=
29:
nego z ſniecią/ z łayny myſzemi/ y wſzytkich chlebow grubych.
30:
Mięſo zwierzat paſączych ſie na gorach: ieſt lepſze y kruwcżeyſze niż
31:
mięſo zwierząt doma paſączych ſie, Iako ſą wołkowie młodzi/ y iało
32:
wicze/ ſkopowe/ á wſzakże y to nie złe/ ale wżdy leſnych lepſze. Ale wo=
33:
łow ſtarich/ bykow/ krow/ proſiąt/ gęſi/ kacżek/ y wſzelkich ptakow wo

strona: 64

Morowego powietrza.Liſt. 64.
1:
dnych/ albo theż grubego mięſa: maſz ſie ſtrzedz. Mięſo Ielenie od na=
2:
każenia zdrowia cżłowiecżego zachowawa, y też ſarnie (ale gdy ieſt ſwie
3:
że) Mięſa zagniłego/ albo ſolonego w faſach: nie pożyway. Mięſo pie=
4:
cżyste: w mor/ winem albo ocztem polane á tak pożywane, ieſt vżytecż=
5:
nieyſze. Y theż ieſt rzecż barzo vżytecżna iuchę zaoczciać/ albo w oſtrey
6:
iuſze działać/ á zwłaſzcża lecie. Też przezliſz ocztu pożywać, albo iżby bar
7:
zo moczny był: nie ieſt barzo pożytecżno/ bo przyrodzenie mdli vraża=
8:
iącz y martwiącz w wnatrz moczy przyrodzone. Zołądkowi y cżłonkō
9:
wadzi zimnoſcią ſwoią w gich przyrodzeniu/ y też kaſzel wzbudza. Kur=
10:
cżęta młode rocżnie z agreſtem/ to ieſt z kwaſnem winem/ albo z Limu
11:
nijami przyprawione: dobre ſą. Theż piecżone do oſtrego korzenia, dobre
12:
ſą/ ale lepiey gdy gich przykwaſni cżarnemi wiſniami/ albo ſzweſtki wa
13:
rzone rozetrzeć á wina przylać. Rib. á zwłaſzcża bagniſthych/ Iezier=
14:
nych/ ſtawowych/ z wod ſtoiączych, Karpiow/ Linow/ Węgorzow/ ra=
15:
kow, Tego wſzythkiego niepożyway. Riby z wod ciekączych, Iako ſą
16:
mrzane, pſtrągi/ lipienie/ kiełbie/ vkleie/ y thakowe wſzytki/ á zwłaſzcża
17:
w oczcie przyprawione, ſą dobre. Niektorzi też ſzcżuki z limunijami przy
18:
prawuią: ieſt dobrze. Piecżone á w oſtrey iuſze przyprawione, ſą dobre.
19:
Też ſwieże riby przeſolić/ ale aby w ſoli długo nie leżały/ á v ogona ri=
20:
by nalepſze ſą. Mleko ribie/ y Ikri/ y wſzitki wnętrznoſci, nie zdrowo ieſt
21:
ieſć. Orzechy włoſkie po ribach ieſć: ieſt iakoby drijakiew przeciw iadom.
22:
A gdy gich rano pożywa z rutą á z figami/ bronią powietrzu iadowi=
23:
witemu/ y też inſzem iadom: ku ſerczu przyſtepować. Mleka/ ſmiotany,
24:
ſyrow młodych/ kańpuſtow, nigdy nie ieſć/ ani nimi innych potraw nie
25:
zalewać. Tukow á rzecży zbytnie tłuſtych, y też oleiu: niepożyway, Ma
26:
ſla pożyway j to miernie. Iaycza miękko iedz y to iedno żołtki, Twarde
27:
złe, nie ſtrawne. Krupy ięcżmienne/ pſzenicżne/ owſiane/ Kaſza riżowa,
28:
tatarcżana, ty rzecży ſą ſtrawne. Syr miernie po inſzych karmiach, dla
29:
lekarzſtwa więczey niżli za potrzebą może być iedzon. Owcze przyro=
30:
dzenie wodnego nie ſą zdrowe. Bo krew wodną mnożą/ ku nakażeniu
31:
barzo richło ſkłonną. Iagody, iako ſą wiſnie cżarne/ trzeſnie białe/ ieżi
32:
ny/ niedzwiedziny/ ſzweſtki/ przed iedzeniem innych rzecży maią być ie=
33:
dzone/ á zwłaſzcża ludziom gorączego przyrodzenia. Wiſni białych/ ia=
34:
błek/ Brzoſkiń/ malonow/ dyń/ malin/ ſliw ſlodkich/ ogurkow: niechać
35:
Po iedzeniu, gruſzki też vcżynią iako y ſyr tak wiele. Gruſzki ktore zową
36:
gdule, piekącz tak ieſć po iedzeniu/ á na to ſie wina napić trunek/ bo po
Iiiiij


strona: 64v

Rządzenie czaſu.
1:
ciſka potrawy na doł á żołądek zawiera. Pomorańcże/ iabłka ziarniſte
2:
Limunije/ neſpuły/ migdały/ grona winne/ figi/ rozynki/ kapari, cżaſu
3:
thego dobrze ieſć. Słodkie rzecży nie ſlużą w mor/ ale kwaſne więczey
4:
ſlużą. A gdy niektorą potrawę maſz kwaſno vcżynić/ tedy nie telko za=
5:
wżdy ocztem kwaſić, ale też kwaſnem winem/ Limunijami/ ſzweſtkami
6:
warzonemi wiſniami/ iabłki kwaſnemi á wonnemi/ ſzcżawiem. Gor=
7:
cżycze/ chrzanu/rzodkwie/ rzeżuchy/Luku/cżału letniego: nichay/ ale
8:
ſobie ſzałſzę działay ku piecżiſtemu tak. Wezmi ſzcżawiu, żołtek iaiecżny
9:
twardy/ rozwtrzy dobrze á rozpuſć winem/ przyſyp Cinamonu tartego
10:
y Imbieru, á thak pożyway. Rano warzonych rzecży pożyway/ á na=
11:
wiecżerzy piecżonych, Bo tak lepſze trawienie bywa. Bedł/ kapuſty/ ia=
12:
gnieł: niechay. Marchwie/ rzepy/ grochu/ ſkromnie pożyway. Słonin,
13:
niechay/ ani kiełbas/ y wſzytkich takich rzecży.
14:
Picia iakiego maſz pozywac.
15:
WIna ſtarego á mocznego/ zapalaiączego nie piy/ bo cżło=
16:
wieka barzo wyſuſza wnatrz/ wątrobę zapala. Wina cży=
17:
ſtego, lekkiego á wonnego: napijay ſie. Ludziem młodem wi
18:
no z w odą mieſzaiącz dawać pić: nie wadzi. Wina mętneo
19:
á zwłaſzcża przyprawnego/ poruſzonego/ włocżkowatego/ wina barwy
20:
ługowey/ ſmakiem ſmrodliwem zapachaiączego, dla ſędow niecżyſtych
21:
nie piy. Piwo białe cżyſcie vkiſiałe/ z ſlodu dobrego/ cżyſtego ziarna, á
22:
nie zaprzałego/á w ktoremby ſie cżerwie nie rodziły/ z wody cżyſtey cie
23:
kaczey/ y dobremi drwy vwarzone. Też aby chmiel był dobrze vwarzon
24:
Piwo aby do cżyſtych á nie wſtęchłych becżek było lano. A tak aby by=
25:
ło we wſzem dobrze ſprawiono. Też piwo ięcżmienne dobrze wyſtałe/ a=
26:
le czoby nie kwaſne: dobrze ieſt pić. Piwa mętnego dla drożdży. młodego
27:
nie vwarzonego dobrze/ z zatęchłych becżek/ chmielnego barzo/ nakwa
28:
ſniałego/ á pod ktorem ſie wiele drożdży vſtawa: nie piy. Ale tak vcżyń
29:
Wezmi piwa faſkę iako wielką chczeſz do domu, á gdy ſie dobrze vſtogi
30:
roztłucż nie kielko gałek bobku/ zawiąż gi w chaſtecżkę z iakiem cżiſtem
31:
kamykiem/ á w puſć w piwo aż pogrężnie. Potym tak tocż piwo á piy.
32:
Także też y gwozdziki możeſz vcżynić/ á gdzie piwo będzie ſtało: aby
33:
tam mieſtcze były cżyſcie ſuche á nie wſtęchłe. Picia wſzelkiego ciepłego
34:
barzo gorączego/ barzo też zimnego: abys ſie ſtrzegł.

strona: 65

Morowego powietrza.Liſt. 65.
1:
W ſpaniu iako ſie maſz miec tego czaſu.
2:
S
Pać w noczy: ieſt rzecż przyrodzona/ á ieſtliby dla niektorich
3:
przekazek ſpać niemogł, tedy ſpi na dzień tim dłużey, á przed
4:
południem wſtać ánie ſpi, bo ieſt zle á ſzkodliwie Podrzemać
5:
przed południem albo po południu trochę: nie ſzkodzi z poł
6:
godziny/ albo nawięczey godzinę na mieſtczu nie wilgotnem. Szathy
7:
aby chędogie zawżdy były/ prane w wodzie ciekączey á na ſlończu ſuſzo
8:
ne. Pierwey niżli czechy na pierzyny oblecżeſz á przeſciradła na łoże po=
9:
łożyſz: rozwies ie w ſwietniczy á zakurz pod nimi kadzidłem/ albo cżim
10:
kolwiek dobrze wonnem/ á niechay powiſzą zgodzinę albo więczey. Ko=
11:
ſzule maią być prany ługiem włożywſzy piołynu/ albo bazilijey pod po=
12:
pioł/ á tak przez to ług czedzić zcżyſtey wody ciekączey. W tym ługu ia
13:
czy ſwe koſzule prać/ ale koſzul od pań ſpodnich: nie prać/ bo ſą niecżyſte
14:
albo koſzul od ludzi kroſtawych/ á iżby na ſlończu były ſuſzony/ albo w
15:
ſwietniczy/ á podkadziwſzy ie: oblecz ſie. Miedzy ſzaty czo ku chodzeniu:
16:
nakłaſć rzecży woniaiączych/ y też do łoża. Iako o tym wyzſzey napi=
:
(ſano.
17:
W krotochwilach iako ſie maſz miec.
18:
R
Vſzanie twe á przechadzanie: niechay będzie ku roſkoſzy/ v=
19:
ſtawnie ſie przechadzay/ á na łow wſzelki przeieżdżay ſie/ po
20:
leſiech/ po gorach/ po polu/ granie rozmagite grać/ kregle,
21:
y inſze gry/ przy ktorich trzeba biegać. Ale w zawod ſie wy=
22:
ſcigać, albo gwałtownie ciało mordować: ieſt zle, bo ciało ſprawuie kuza
23:
rażeniu powietrza. Miaſto łaznie zawſze ciała pocierać rano od wierz=
24:
chu aż na doł, á zaſię ſie oblecż w nowe ſzati cżiſcie wonne, á zawżdy my
25:
ſli weſołiy być. W ſzkorniach á w trzewikoch ſmierdzączych chodzić: ieſt
26:
rzecż brzydka. Miedzy ſparami ieſtli ſmrod maſz: kładz do obuwy mech
27:
ktori na dębie roſcie, á tak z nim chodz. Też tak vcżyń, wezmi wodki z li=
28:
ſtu włoſkiego orzecha napaloney, wodki z bluſzcżu ziemneo/ rozpuſć w
29:
niey koperwafer y hałun/ á thym wymyway miedzy ſparami/ y pod
30:
pazuchami/ y wſzędy na inſzych mieſtczoch gdzieby był ſmrod/ y w kro
Iv


strona: 65v

Rządzenie czaſu.
1:
ku/ albo tak. Warz w winie Mirrę/ gleyt/ to ieſt Litargirium/ koper=
2:
waferu przyłoż trochę/ á w tym omocż chuſtkę/ á pocieray gdzie ſmier
3:
dzi kozłem. Piłułek peſtilenciales pożyway cżęſto z ſprawą wyzſzey na=
4:
piſaną. Głowę cżaſem abys przemywał tak tho. Warz w wodzie ſzał=
5:
wiją / piołyn/ á z tey wody ługu nadziałay/ potym włoż rożey w then
6:
ług/ á po dobrey chwili odczedz od rożey á wyżmi rożą, á w tym głowę
7:
myy/ á po zmyciu zcierać ſie cżystą chuſtą zdrową á nie wſtęchła/ po=
8:
tym ſie przechodz po mieſtcach chędogich nie ſmierdzączych. Brodę ieſt
9:
li by miał golić/ tedy lepiey aby ią thelko ſamemi nożycżkami ſtrzygł á
10:
nie brzytwą golić/ á tho dla tego aby nie była zarażona/ chyba yże by
11:
miał ſam ſwą brzytwię, Ale ſie w łazni myć albo w wannie/ albo nogi
12:
wodą ciepłą vmywać: oſtrzegay ſie.
13:
W roskoſzach iako ſie maſz miec.
14:
N
Iemiernoſci wſzelkiey y przepijania niedopuſzcżay ſie/ abo=
15:
wiem rozmagitych pokarmow pożywać: ieſth pobudzanie
16:
brzucha ku ſiłnemu obżarſtwu. Wſtawać od ſtołu poki ieſz
17:
cże cżłowiek nieczo chęci ma ku iedzeniu/ á poki brzuch nie
18:
obciężeie, Po obiedzie zaſię nie ieſć ażby ſzeſć godzin wyſzło. Ale też po=
19:
ſcić ſie długo/ albo chęć wielką mieć ku iedzeniu á nie ieſć: theż ieſt zle.
20:
Smilſtwa przezliſznego ſie chroń á wzdzierżaway ſie od niego, bo z tąd
21:
przychodzi wielkie zemdlenie ciała y vkroczenie żywota. A żadni kthori
22:
by miał długo żywo być na ſwiecie/ then nie może być bez cięſzkich nie=
23:
moczy/ ktori ſie nie miernie ma w takowych rzecżach. Bo żywot kthori
24:
bywa zemdlony: richło ſie bliży ku ſmierci.
25:
W waſni wſzelkiey a w gniewie iako ſie maſz
26:
miec.
27:
S
Mutkow/ tezknoſci/ troſkania/ zawiſci/ nienawiſci/ myſle
28:
nia/ fraſowania/ gniewu/ ſwarow, myſlenia o vmarłych
29:
o niemocznych/ o morze/ thych wſzytkich oſtrzegay ſie/ ale
30:
bądz zawżdy myſli weſołey/ vżyway krotochwile z towa=
31:
rzyſtwem, weſel ſie ſluſznie/ gri maiącz z nimi/ ſzachy/ warczaby, Może

strona: 66

Morowego powietrza.Liſt. 66.
1:
y w karty/ ale nie o pieniądzą/ aby potym przegrawſzy: nie miał ſie o
2:
czo ſmucić/ á tak aby ſobie przycżyny nie dał ku richłemu zarażeniu/ á
3:
przeto takiemu nalepiey ieſt oddalać ſie od gri/ aby tak pienędzy y zdro=
4:
wia z nimi nie przegrał. Miey przy ſobie ſpiewaki (ieſtli możeſz) gędzcze,
5:
y inſze ludzi weſołe á krotochwile cżyniące. A wſzakże to lekarzſtwo nad
6:
wſze inne: pamietay aby w ſobie zachował, ktore lekarzſtwo ieſth przy=
7:
licżono wielkiey mądroſci. Naprzod będącz zawżdy przy dobrey trzez=
8:
woſci: modl ſie Bogu wſzechmogączemu á iemu ſie porucżay/ maiącz
9:
zawżdy na bacżnoſci iego cięſzką á niewinną mękę/ vciekaiącz ſie do
10:
Marijey matuchny iego/ á proſzącz o przycżynę do iey ſyna miłego, w
11:
zywaiącz ſobie na pomocz ſwiętych iego, abi ſie modlili za tobą do nieo
12:
aby Bog wſzechmogączy racżył cie zachować w zdrowiu ieſtli wola ieo
13:
Przykazania Bożeo abys ſtrzegł á zachowawał ie, Bogu miłemu da=
14:
iącz ſie na wolą iego zawżdy. Przy tym ieſtli maſz żonę albo dziatki: pa
15:
trzay aby ie zprawił vrzędnie y też cżaladkę twoię/ y theż ſtatek thwoy
16:
ktori maſz z nadarzenia Bożego: rozſzafować według vmyſlu á rozu=
17:
mu twego. A tak zawżdy bedącz myſli wolney á rozwiązaney: ocżeka=
18:
way nawiedzenia Bożego/ tym to lekarzſtwem w cżas ſie opatrzywſzi
19:
á ſprawiwſzy, Zwłaſzcża cżaſu iuż wielekroć namienionego.
20:
Tu maſz naukę barzo potrzebną: wiedziec oby
21:
czay puſzczania krwie Czaſu powietrza mo
22:
rowego. A nawięczey ktoby iuz powie=
23:
trza zachwycił: zktorey ziły ma wten
24:
czas puſzczac. Abowiem więczey
25:
ludzi ſamem telko obyczaiem
26:
puſzczaniem krwie: będącz
27:
zarazeni: przychodzą ku
28:
zdrowiu.

strona: 66v

O puſzczaniu krwie.
grafika
1:
A
Wſzakhoſz na=
2:
przod maſz wie=
3:
dzieć: iako ákto=
4:
remi znamiony:
5:
cżłowieka powietrzem Mo=
6:
rowem zarażonego Pewnie
7:
maſz poznać. A tho przez thy
8:
znaki.
9:
Naprzod gdy ktori cżło=
10:
wiek cżaſu morowego powie
11:
trza będzie Febrą, to ieſt go=
12:
rącżką ruſzon/ tak iże mu ſie
13:
będzie widziało iako by miał
14:
w ſobie ogień około żołądka
15:
pierſi, y wſzytkich wnętrzno=
16:
ſci. Albo iż go zimno trapi.
17:
Drugie znamię, Gdyby
18:
ſie k tey to febrze wydała bo=
19:
lącżka cżyrwona/ albo cżar=
20:
na pod pazuchą prawą albo
21:
lewą/ albo też naſzygi/ Albo
22:
za vchem, albo w dymionach
23:
Zaſię krom wyłożenia bo=
24:
lącżki, iżby miał w bokoch, al
25:
bo kędy na inſzych ſthronach
26:
ciała ſtrzekanie/ kłocie. Iuż pewny znak ieſt Morowem powiethrzem
27:
zarażenia.
28:
Thrzecie znamię zarażenia powietrzem Morowem. Gdy ktori cżło
29:
wiek ma cięſzkie oddychanie/ á czknienie zgorączoſcią (iakoby miał w
30:
ciepłey izbie ſiedzieć á miał ſie pocić) Ieſt znak zarażenia.
31:
Cżwarte znamię, obciążenie z wielkiem boleniem głowy/ thak iż on
32:
bol głowy ieſt mu barzo nieznoſiſty. Ato poſpolicie znamię ieſt przi każ
33:
dem powietrznem zarażeniu
34:
Piąthe znamię. Iż poſpolicie zarażeni Ludzie Morowem powie=
35:
trzem, wielką ſkłonnoſć ku ſpaniu maią/ tak iż zwielką trudnoſcią mo=

strona: 67

Czaſu morowego powietrza.Liſt. 67.
1:
że gim być zabronione ſpanie.
2:
Szoſte znamię. Iz takiem ludziem wzrok ſie mieni. Abowiem po=
3:
ſpolicie zielonoſci/ cżaſem żołtoſci przed ocżyma ſie vkazuią.
4:
Siodme znamię. Iż takowi ludzie poſpołicie gorzki ſmak wvſciech
:
(maią.
5:
Oſmy znak iż takowi cżęſto wraczaią gorzkoſcią á barwa
6:
onych rzecży: ieſt zielona á cżaſem żołta.
7:
Dziewiąte znamię. Iż poſpolicie miewaią wielkie obciążenie wſzyt
8:
kich cżłonkow wſzytkiego ciała rozſlabienie.
9:
Dzieſiąte znamię zarażonych morowem powietrzem. Vrina ktora
10:
ieſt zamączona/ zaburzona/ nie inaczey iakoby miała być końſka, albo
11:
bydlęcza.
12:
A wſzakeſz cżęſto kroć bywa cudna á barzo zdroweo cżłowieka podobna
13:
Othoſz maſz znamiona, przez ktore poznaſz Morowem powietrzem
14:
cżłowieka zarażonego. A poznawſzy, vciekay ſie czo narichley do puſz=
15:
cżania krwie, z tey żyły y ſtrony/ gdzie bolenie albo ſtrzekanie/ albo bo=
16:
lącżka ſie vkaże. Iako tu maſz nizey naukę ſzyrzey wypiſaną: Iako ſie
17:
maſz w tym puſzcżaniu krwie ſprawować.
18:
N
Aprzod gdyby ſie bolącżka przy tych znamionach wypiſa=
19:
nych na wierzchu głowy wydała/ Albo theż pod pazuchą,
20:
prawą/ albo na prawem ramieniu/ albo tehż w pierſiach
21:
Tedy ma być krew puſzcżona z prawey reki z medijany.
22:
Zaſię gdyby ſie wrzedzienicza na cżele vkazała/ thedy vpuſciwſzy
23:
medijany pierwey/ potym po godzinie z pod ięzycża ma być krew vpuſz
:
(cżona.
24:
Też gdyby ſie bolącżka za vchem vkazała, albo pod brodą
25:
albo na ſzygi, Na ktorey ſtronie ſie wyłoży bolącżka/ z tey ſtrony krew
26:
ma być z głowney żyły puſzczona.
27:
Też ieſtliby ſie bolącżka morowa wyrzuciła na ktorimkolwiek boku
28:
á nawięczey pod pazuchą/ znak ieſth iże ſercze cierpi od iadu powietrza
29:
morowego, Atak z medijany oney ſtrony na ktoreyby ſie bolącżka wy=
30:
łożyła/ krew ma być puſzcżona.
31:
Też gdy ſie pocżnie bolacżka wykładać w dymionach albo w bio=
32:
drze/ albo na krzyżu/ albo na vdzie/ znak ieſt iż wątroba więczey cierpi
33:
bedącz iadem powietrza morowego zarażona. A thak na ktorey ſtronie
34:
nogi wrzod ſie wyrzuci/ z they że nogi zaphena żyła pod koſtką ma być

strona: 67v

O puſzczaniu krwie.
1:
zacięta. Y dać krwi idz barzo wiele: aż do omdlenia/ á takieſz y z każdey
2:
żyły dopuſcić krwi idz (krom głowney) ſtey miernie ma być krew brana
3:
Ieſtliby pod koſtką zapheny nie mogł zaciąć/ thedy odnogę iey kthorą
4:
naydzieſz miedzy małem palczem v nogi á miedy wtorim/ y nad koſtką
5:
możeſz zaphenę zacinać. Z ręki w ten cżas żadney żyły/ ani medijany, á
6:
ni płuczney nie puſzcżay, Abowiem wciągnął bys iad ku gorze/ á thak
7:
by Sercze/ watrobę y głowę po zarażał.
8:
Też ieſtliby bolenie cżłowiek miał w nątrz głęboko/ tedy ma z płuc
9:
ney żyły obphicie krew puſzcżać zawſze z tey ſtrony ku ktorey ſie bol wię=
10:
czey ſkłania.
11:
Theż to maſz bacżyć ieſtli krew będzie cżarna/ gruba/ albo zielona,
12:
Tedy maſz iey tym więczey dopuſcić idz/ y owſzem tak długo poki ſie iey
13:
barwa nie odmieni.
14:
Też tho maſz bacżyć. Ieſtliby ktori cżłowiek morowem powietrzem
15:
zarażony, á żadney wrzedzienicze na ſobie nie mał, ani vmie powiedzieć
16:
gdzieby miał kłocie, Iedno iż widziſz iego vtyſkowanie, á ku wraczaniu
17:
ſkłonnoſć. Vcżiniwſzy mu wraczanie: day mu płuczną żyłe zaciąć w
18:
łokciu á day krwi idz poki może trwać ażeby pocżął mdleć.
19:
Po puſzczaniu krwie: iako ſie maſz poſilac.
20:
N
Iemocz ta to, prze taiemnoſć iadowitoſci ſwey: nad wſzitki
21:
inne niemoczy więczey ſercze zemdlewa/ Y duchow wſzyt=
22:
kich żywotnych: vmnieyſza. Przethoſz muſi pokram dawać
23:
ktori ieſt łaczny ku ſtrawieniu, á hoynieyſzą krew y mocz da
24:
waiączy przeciw złemu nakażeniu. A thak wnet ſie po puſzcżeniu krwie
25:
poſilić. Vcżynić żuphkę z wina/ z żołtkiem iaia ſwieżego/ á k niey przy
26:
lać wodki rożaney, oſzafranić, á okorzenić Cinamonem/ Muſzkatowem
27:
kwiatem/ oſlodzić czukrem/ á dać ieſć. Albo vpiecż iaie ſwieże miękko
28:
á z ieſć ie/ z ſzafranem/ z muſzkatowem kwiatem/ á na to ſie wina na=
29:
pić. Ieſtliby był w gorączoſci wielkiey, Tedy wziąć tyzannę/ á rozpa=
30:
laiącz blaſzki złote: gaſić w niey á to mu dać pić. Też w teyże niemocy
31:
dobrze ieſt warzyć kapłona/ albo kokoſz/ albo iarząbka/ albo kuropatwę
32:
Ale ie pierwey omyć w oczcie: warz że ie w wodzie/ potym okorzenić ko
33:
rzeniem ſerdecżnem, iako muſzkatowem kwiatem, Cinamonem, drzewa

strona: 68

Czaſu morowego powietrza.Liſt. 68.
1:
Aloes kęs przyłożyć/ złota też przyłożyć: omywſzy ie w oczcie cżyſcie.
2:
Ieſtliby złota nie włożył/ Tedy rozetrzy złota guldſzlaerſkiego tablicż=
3:
kę albo trzy z iuchą/ á chczeſzli iuchę kwaſną vcżynić: możeſz/ iabłkiem
4:
Pomorańcżowem/ albo winem kwaſnem/ albo Limonijami, albo iabł
5:
ki kwaſnemi/ wonnemi/ á to w teyże iuſze powarzyć cżego kolwiek ſtych
6:
rzecży á rozetrzeć w nieyże/ á tak będzie kwaſno/ to niemocznemu da=
7:
wać ieſć/ y tę iuchę pić/ y przynękać go aby ia łyſzką pił/ bo to cżłowie
8:
ka niemocznego barzo poſila/ á rzecż ieſt łaczna ku ſtrawieniu. Kto w
9:
tey niemoczy chętko ije/ dobri znak ieſt zdrowia. Potrawy kwaſne dobre
10:
ſą dla poſilania żołądka/ y dla vmnieyſzenia febri.
11:
Lekarzſtwy z apteki: Sercze tak poſilay.
12:
P
Ożyway cżęſto Manus chriſti perlati/ ſandalizati, Tria=
13:
ſandali/ Lektwarzu rożanego/ lektwarzu wołowego ięzika
14:
lektwarzu z kwiatu Boragoweo (ktori cżynią z koſcią z ſer=
15:
cza Ieleniego y z tablicżkami złotemi, Wodki palone ty to
16:
pić ieſt rzecż dobra. Naprzod wodka ſzcżawiowa/ wodka wężowego ko=
17:
rzenia/ pdrożnikowa/ ziela wężnownikowego/ wołowego ięzyka/ roio=
18:
wnikowa/ boragowa, Oſladzaiącz ie czukrem á pić/ á chczeſzli ie thak
19:
pić: możeſz, A chociaſz nie będzieſzli miały tych wſzytkich/ ale aby wżdy ie
20:
dnę z tych ktorą kolwiek. Też ten napoy ieſt dobri. Wezmi Ieżyn iagod
21:
cżyſcie vzrzałych á nie zgniłych/ wyżmi z nich wodę/ á przyley do niey
22:
wina tak czoby mnieyſza cżęſć niżli tey wodki/ á to piy/ ten trunek poſi
23:
la ſercze y żołądek/ á ieſtliby była gorączoſć w wnątrz/ thedy tey wodki
24:
muſi być więczey niżli wina.
25:
Z wierzchu ſercze tak maſz poſilac.
26:
S
Ercze z wierzchu przykładaiącz tak poſilay/ á to aby ſie za=
27:
rażenie nie ſzyrzyło/ á goraczoſć ktora w febrze aby vgaſzo=
28:
na była, ktora kazi ciepło przyrodzone. Naprzod wziąć wod
29:
ki ty to á zlać ie ſpołem. wodkę boragową/ wodkę woło=
30:
wego ięzyka/ ſzcżawiową/ rożaną rozdziaławſzy z kamphorą/ roiowni
31:
kową/ bazylijową/ dziewannową/ wężownikową, W thych woykach

strona: 68v

O rzeczach poſilaiączych ſercze.
1:
omacżay chuſtę lnianą ſlożywſzy ią we troie albo we cżworo/ ale ią pir
2:
wey maſz omoczyć w oczcie á zaſię oczet wyżąć, á w thych wodkach o=
3:
mocżyć á tak na ſercze przyłożyć/ w ty wodki możeſz przymieſzać ſanda
4:
lu/ bolum armenum/ kamphori. Też druga rzecż ſercze barzo poſilaiaca
5:
Wezmi rożey cżyrwoney/ kwiatkow boragowych, kwiatkow wołoweo
6:
ięzyka/ kwiatkow dziewannowych/ kwiatkow końſkiego kopyta, San=
7:
dalu cżyrwonego/ koralu, pereł/ ſkori z iabłka Citrowego, kamphori przi=
8:
łoż wiele/ to wſzytko zaſziy w tawtę cżyrwoną/ potym omocż chu=
9:
ſtę w wodcze wołowego ięzyka á położ ią na czegłę gorączą, A położ
10:
na tę chuſtę ten worecżek Tawtowy z tymi rzecżami aby ſie rozgrzał,
11:
Potym to tak na ſercze przykładay/ możeſz y na pierſi przykładać, ieſtli
12:
pierwey niemaſz iakiey wady w pierſiach.
13:
Gdy zoładek nie chcze zadzierzec lekarzſtwa
14:
ani pokarmu.
15:
W
Raczanie w tey niemoczy bywa poſpolicie/ á to dla ſpoie=
16:
nia żołądka z ſerczem/ á żołądek ieſtliby wilkoſci złe z ſiebie
17:
wymiatał/ tedy takiego wraczania nie ſtanowić/ á po tako
18:
wem wraczaniu byłliby żołądek lekki á cżyrſtwy, dobre zna
19:
mię ieſt. Ale ieſtliby lekarzſtwa ani pokarmu, albo picia niemogł zadzier
20:
żeć/ złe znamię ieſt/ á ieſth znak wielkiego poruſzania w ſerczu dla iadu
21:
złego powietrza. Tedy przeciw takiemu wraczaniu thak vcżyń. Wezmi
22:
rożey/ wężowniku/ benedicty białey/ koriandru/ mięthki/ pigwy ſuchey
23:
albo ſwieżey maſzli/ warz ty rzecży w oczcie á przyley k nim wina/ á po
24:
tym vkrogić grzankę wielką ſzyrką á vpiecz/ potym położywſzy tą na
25:
miſie/ polać gorączo tym ocztem czos w nim warzył thy rzecży/ á na
26:
wierzch poſypać Cinamonem á to na brzuch przyłożyć proſto na żołą=
27:
dek y przywięzać/ á potym dobrą chwilę nie ieſć ani pić nicz/ á gdy bę=
28:
dzieſz miał czo pić/ tedy ſie nie przeleway/ bo ſie tak zemdli żołądek á za
29:
ſię wyrzuci wſzytko. A ieſtliby był barzo mdły/ á gorączoſćby gi dręcży
30:
ła/ tedy wziać małmazijey albo wina dobrego/ á przyley k temu wodki
31:
z iagod ieżynowych á to pić po troſze/ albo wodki z iagod czo ie zową
32:
Maliny/ też dobrze ieſt.

strona: 69

Po puſzczaniu krwie.Liſt. 69.
1:
Ludziem vbogiem poſilanie.
2:
D
La ocżyrzſtwienia ſercza y rozegnania nakażenia ieo, warz
3:
polną drijakiew/ podrożnik/ roiownik/ kurze ziele/ wołowy
4:
ięzyk/ wężowe korzenie/ trzemdałę/ ſzweſtek garzſć/ Iabłek
5:
kwaſnych á wonnych vzrzałych trzy ſkraiawſzy ie warzyć
6:
ażby trzecia cżęſć wywrzała/ á gdyby iuż przewierało: przyłoż kwiathu
7:
rożanego/ dziewannowego: powarzyć mało á odſtawić pothym/ á tho
8:
pić rano przed obiadem trzy godziny/ á przed wiecżerzą dwie. Po puſz=
9:
cżaniu krwie we dnie barzo zle ieſt ſpać/ á gdy w noczy będzieſz ſpać: te=
10:
dy miernie ſpi.
11:
Wtorego dnia po puſzczaniu krwie czo ma
12:
vzywać.
13:
N
Azaiutrz rano przepuſzcżenia dać mu nieprzedłużay, ku wy
14:
gnaniu wilkoſci złych od ſercza/ ony iż nie mogą być ſamy
15:
przez ſię ſprawiony ku wyſzciu/ ale ſthoiącz w ciele mieſzaią
16:
ſie z dobremi/ á tak ſzkodzą zdrowiu cżłowiecżemu/ y tak ſie
17:
z tąd iadowitoſć mnoży/ ktore przecżyſcienie tak vcżyń. Wezmi Kaſſi=
18:
iey fiſtuli ieden łot, lektwarzu rożanego. iij. cżwierci, zmieſzay to ſpołem
19:
á wezmi rano. A ieſtli chczeſz iaczy tego ſamego lektwarzu wziąć/ tedy
20:
go wezmi czały łot, dobrze ieſt. Drugie przecżyſcienie/ wezmi dijaprunis
21:
ij. łoty/ reubarbarum dwie cżwierci/ zmieſzay ſpołem á pożyway thego
22:
poranu/ á po przecżyſcieniu/ okładay ſercze rzecżami wyzſzey napiſane=
23:
mi dla poſilenia/ y też lekarzſtwa pożyway ktore potwierdzaią Sercze
24:
iako też wyzſzey napiſane ſą, pokarmow też k temu ſlużączich pożyway
25:
zwłaſzcża iuchy z kapłunow/ theż cżaſem wziąć drijakwie trochę z lek=
26:
twarzem rożanym: dobrze ieſth. Theż piłułki powietrzne brać pod cżas
27:
dobrze ieſt. Wracżanie przyſzłoliby á ſzkodliwe/ pamiętay przyprawiać
28:
grzankę/ iakom ci wyzſzey napiſał/ abys ią na żołądek przykładał/ al=
29:
bo też worecżek Tawthowy z korzeniem iakom pierwiey napiſał/ á nie=
30:
chać iedzenia y picia przez kielko godzin/ á gdy będzieſz miał ieſć/ thedy
31:
trochę iedz y piy dla zemdlenia żołądka/ łoże ma też być poſthawiono
32:
na powietrzu dobrem gdzie ma leżeć iżby ie wiatr podwiewał/ y theż ie
K


strona: 69v

Rządzenie czaſu.
1:
podkurzać rzecżami wonnemi/ iako też iuż z wierzchu wypiſano ieſth.
2:
Przeſcieradła cżęſtho odmieniać/ iedny wyjąć á drugie włozyć/ podług
3:
cżaſu rozdzielnego/ przyrodzenia niemocznego/ y podług przemożenia
4:
wilkoſci w niem. Tak muſi być rozlicżono z tych rzecży/ y nimiſz powie=
5:
trze ma być ſprawiano.
6:
Głowa ieſtliby niemocznego bolała.
7:
W
Ezmi wodki rożaney/ babcżaney/ pſinkowey/ rozchodniko
8:
wey/ dziewannowey/ roiownikowey/ zley wſzytki weſpołek,
9:
Potym wezmi chuſtę cienką/ zmacżayże ią pierwey w ocz=
10:
cie/ pothym wyżmi cżyſcie oczet á złoż ią we throie albo we
11:
czworo/ potym zmacżay w thych wodkach á przykładay mu na głowę
12:
na cżoło y na ſkroni nawięczey/ gdy vſchnie tak zaſię vdziałay. Też do
13:
brze ieſt mazać ciało oleykiem rożanym/ á nawięczey ſkroni.
14:
O rozlicznem lekarzſtwie.
15:
W
Iele ludzi przy pocżątku zarażenia powietrza morowego,
16:
gdyż vznaią być zarażenie od złego powietrza, natychmiaſt
17:
daią drijakiew z winem pić/ á potym przyodzieią cżym do=
18:
brze ciepłym aby ſie pocił/ aby z ſiebie pot ocierał. Też nie=
19:
ktorzy proch z apteki daią pić także w winie. Theż niektorzy ſok wytło=
20:
cżywſzy z nogietku: daią pić á potym ſie dobrze wypocić. Niektorzy też
21:
ſok wytłocżymſzy z polney Drijakwie: piją/ á we dwunaſcie godzin po=
22:
zbywaią tey choroby złey z powietrza morowego. Gorzałkę theż ktorą
23:
zową Aqua vite: niektorzy dawaią pić zmieſzawſzy ią z małmaziją/ al
24:
bo w winie dobrem zmieſzawſzy wodki ktorey kolwiek paloney k temu.
25:
Też bolus armenus z apteki/ ieſt rzecż barzo dobra/ ziele wężownik theż
26:
ieſt barzo dobri. Gdy drijakiew daią pić z winem cżłowieku przyrodze=
27:
nia gorączego/ á k temu gdy ieſt cżłowiek w wielkiey gorączoſci/ thedy
28:
go więczey mdlą niż czo dobrego vcżynią/ ale ią maią dawać z wodka=
29:
mi, Iako z wężownikową/ albo z ſzcżawiową/ tedy ieſt rzecż przeſpiecż=
30:
nieyſza/ ty rzecży bronią od bolącżek. Bolącżki rozgania ſok wytłocżo=
31:
ny z polney drijakwie pijącz gi, y też ſok z wołowego ięzyka wytłocżony

strona: 70

Morowego powietrza.Liſt. 70.
1:
á zmieſzay z cżyrwonemi koralmi ſtłucżonemi á wypić gi. Dzieciom tho
2:
oczukrować albo oſlodzić możeſz, á dawać rano pić po kielko dni. To ieſt
3:
barzo dobra á vchwalona rzecż czo znamienici miedzy ſobą w taiemno
4:
ſci maią. Naprzod warzyć piołyn w dobrem winie aby wſzythko wino
5:
wywrzało/ pothym nalać inſzego y zamieſzać á wywarzyć wſzytko/ po=
6:
tym zamazać gliną w garnczu około pokriwki/ á wſthawić wwęgle y
7:
ſpalić/ á będzie cżyſty biały proch/ ten dawać w winie pić/ ten proch bro
8:
ni ſercza y krwie od nakażenia. Druga rzecż barzo dobra. Wezmi drze=
9:
wa Aloes/ polney drijakwie/ ieleniey bdły/ ktorą połacinie zową Cerui
10:
boletus/ ziela trzemdały/ korzenia wężownikowego/ podrożniku/ rożey
11:
cżyrwoney/ muſzkatowego kwiatu/ każdego z nich. 3. łoty/ pąpia zwoń
12:
czowego. 6 łotow/ koſci z ſercza ieleniego. 1. cżwierć/ ſzafranu czałego
13:
poł cżwierci. Drijakwie wyborney. 5. łotow/ ty korzenia wſzytki ſtłucz á
14:
włożyć do ſklenicze/ á na tho nalać małmazijey z połthori albo ze dwie
15:
kwarcie, chować to w cieple przez dwie niedzieli zakriwſzy zwirzchu bar
16:
zo dobrze/ á na każdy dzień zamieſzać/ ale to wiedz iż to nacżynie gdzie
17:
będą moknęły ty rzecży w małmazijey/ ma być nie wyſokie/ ale ſzyro=
18:
kie y płytkie/ á to dla tego iż gdy iuż przeſtogi dwie niedzieli/ aby to ſpu
19:
ſcił do drugiego nacżynia ieſzcże nizſzego niżli to po kraycze/ á to thak
20:
Poſtaw podle tego nacżynia drugie nacżynie dobrze nizſze, á potym mo
21:
żeſzli mieć ſzarłatu ſztucżkę: ſkray gi długo na krayki/ pothym położ tej
22:
krayki ieden koniecz na tę małmaziją/ á drugi koniecz na to prożne na
23:
cżynie/ poſtawiwſzy oboie poſpołu/ á tak będzie ſciekało z wyzſzego na=
24:
cżynia do nizſzego/ potym gdy wſzytko z ciecże: wley w inſza ſkleńczę, po
25:
tym przypraw Alembik á wypal to przezeń czos zczedził/ ale patrz aby
26:
przez ſzkody/ podſtaw pod nos Alembikow ſkleńczę czoby do niey ſzło/ a
27:
le aby obwarował iżby nie wywietrzało/ á to będzie wodka barzo do=
28:
bra cżaſu zarażenia powietrzem morowem/ ale ią maſz pędzić przez A=
29:
lembik, aż gdy ſie w ſklancze na dnie zgęſtnie iako oley/ á tak thym inſze
30:
lekarztwa ktore ſą na bolącżki y na priſzcże: rozpuſzcżać/ iako ſą maſci
31:
y inſze rzecży. Tę lepak gęſtoſc czo ſie na dnie zgęſtła: maſz rozpuſzcżać
32:
wodką ſzcżawiową y wodką wołowego ięzyka/ á złota przyłoż thego o
33:
ktorem będzie niżey napiſano/ á chczeſzli theż ambri mało przyłożyć: mo
34:
żeſz, A ieſtliby cżaſu zimnego było, tedy możeſz małmaziją albo winem
35:
dobrem rozpuſcić/ á cżłowiekowi przyrodzenia zimnego á wilkiego: do=
36:
bre ieſt to pić rano ze trzy godziny przed obadem/ then trunek ieſt barzo
Kij


strona: 70v

Rządzenie czaſu.
1:
Pozytecżny ku poſileniu ſercza/ y ku obronie iego dla iadu/ y theż duchy
2:
żywotne ciągną gi k ſobie dla zachowania ſamy ſiebie/ y także wſzytki
3:
cżłonki inne.
4:
Złoto tak maſz przyprawiac.
5:
A
Cż ludzie rozmagici złoto wychwalaią ku piciu być dobre
6:
cżaſu tego: ieſt prawda, ale iż nie vmieiętni wodkami mocz
7:
nemi odeymuią mu ſprawę y właſnoſc iego/ ale kto nie v=
8:
mie/ tedy tak vcżyń. Wezmi złota cżyſtego od guldſzlaera
9:
kielko tablicżek/ przyſypże k niemu prochu natłucżonego z cżyrwonych
10:
koralow/ prochu z pereł natłucżonego/ prochu burztynowego, ale mniey
11:
niżli tych innych/ Cucrūcandi przyłoż/ zetrzyſz to cżyſcie na kamieniu
12:
twardem na miałki proch/ potym ſchoway dla potrzeby/ thego przyłoż
13:
ku lekarzſtwu, malucżko wyſſzey napiſanemu czo rozumieſz/ choć by też
14:
y więczey przyłożył nie ſkaziſz, á ieſtli też y z drijakwią prziymieſz/ dobrze
15:
ieſt/ á prziymieſzli ſamo w winie, też dobrze. Wodka kthora ieſt nowego
16:
ſlożenia tak ma być działana, Wziąć ziele wężownik j zkorzeniem dwie
17:
częſci/ trzemdały iednę cżęſc/ Koſzyſzczka poł cżęſci/ polney Drijakwie
18:
dwie cżęſci/ boragu z kwiatem iedną częſc/ kwiathu zwończowego trzy
19:
garzſci/ roiowniku dwie/ muſzkatowego kwiatu trzy łoty, ty wſzytki zio
20:
ła zſiekay poki ieſzcże zielone/ ſkrop ie ocztem winnem/ á day mu thak
21:
ſtać przez nocz/ potym to wypalić przez Alembik á tey wodki pożywać z
22:
ſyropem ſzcżawiowym przed wzeſzciem ſlończa, iad od ſercza odpądzą,
23:
y nie da mu ſie rozchodzić po ciele.
24:
Bolączki morowe: tak maſz leczyc.
25:
P
O puſzcżaniu krwie y po przecżyſcieniu żołądka z złych wil
26:
koſci, y też po poſileniu ſercza rzecżami wyzſzey napiſanemi
27:
Gdyby ſie bolącżka vcżyniła/ tak ią maſz goijć. Wſadz na
28:
bolącżkę bolączą Bańkę wielką/ pothym ią z ſiekay á zaſię
29:
bańkę przyſadz niechay krew z iadem wyciąga/ potym gdy możeſz oba
30:
cżyć że iuż doſyć ciagnęła: odeymi ią. Wezmi figę á rozkroy ią ſzyroko
31:
rozpuſc drijakiew wwinie á tę figę rozkroioną wtym rozmocż á prziłoż
32:
na bolącżkę/ cżyń tak przez kielko dni. Drudzy theż ſtawiaią bańkę pod

strona: 71

Morowego powietrza.Liſt. 71.
1:
bolącżką/ á tak na doł iad ſciągaią. Drudzy pod bolącżką priſzcż dzia=
2:
łaią. Biorą Cantarides robaki/ á ſtłukłſzy ie: przykładaią na gołe cia=
3:
ło, á tak będzie priſzcż/ albo ziele ktore zową Iaſkier, takieſz ſtłukłſzi przi
4:
kładaią/ potym tho ma bolącżki dobrze ieſt kłaſc. Wezmi rzodkiew na=
5:
kray z niey kołek/ wezmiſz drijakwie cżyſtey á rozpuſć ią winem/ rozma
6:
cżay w tey drijakwi kołka rzodkwiane/ á przykładay na bolacżkę cżęſto
7:
odnawiaiącz. Albo maſzli gorzałkę kthorą zową aqua vite/ albo oney
8:
rzecży ktorąs z małmazijey wypalił, w tim rozpuſc drijakiew á rozmocż
9:
kołko rzodkwie po iedney ſtronie/ á przyłoż na bolącżkę/ albo Figę w
10:
miaſto rzodkwie. Drugie. Stłucż garcżyczę z mydłem weneczkiem/ á
11:
przyley trochę wina/ vcżyń z tego iakoby plaſtr na liſcie bzowem/ albo
12:
omanowem/ albo chrzanowym/ to przykładay na bolącżkę. Też ſtłucż
13:
orzechy włoſkie z rutą/ á przykładay. Theż czebulę piecżoną rozmocżyć
14:
w drijakwi á przykładać. Cżwartego dnia bolącżkę zmiękcżyć. Wziąć
15:
ſlaz/ fenun grȩcum z apteki/ mąki iego/ ziela złotogłowu/ ziela kthore
16:
zową kopyt końſkie/ ſiemienia lnianego/ figę ktorą/ ſmażyć to w oli=
17:
wie/ á potym wyżąć oliwę á włożyć w nię żywicze/ ięcżmienney mąki,
18:
á na oſtatek przypuſcić na winie mydło/ á tego mydła przyłożyć do tey
19:
oliwy ktem rzeczam: mieſzać ſpołem na ogniu/ potym odſtawić/ á gdy
20:
oſtydnie/ z tego cżynić plaſtri á na bolącżkę przykładać. Też ſtłucz figi z
21:
piołynem á z mąką ięcżmienną/ vcżyń z tego iakoby plaſtr á przykła=
22:
day na bolącżkę. Też iądra włoſkich orzechow ſtłuz z mąką feni greci ( z
23:
apteki ) dijaltee maſci k temu przyłożyć/ z tego vcżynić plaſtri á na bo=
24:
lącżkę przykładać. Iakoby ſkoro obacżył yże iuż na niekthorim mieſtczu
25:
miękko/ toć iuż gnije/ á tak czo narichley otworzyć aby iad wyciekł y z
26:
gnoiem poſpołu/ bo ieſtliby tego zaniechał długo nie otworzącz/ tedy v
27:
cżyni głęboką iamę w ciele: ſwem iadowitem grizieniem, á tak czo nari=
28:
chley możeſz othwieray á gnoy wytłacżay/ á gdy ſie wycżyſci/ dzialać
29:
plaſtri á przykładać aby zaraſtało á pięknie ſie goiło. O thym napiſzę
30:
na kończu gdzie ieſt o goieniu priſzcżow.
31:
Priſzcze morowe tak maſz leczyc.
Kiij


strona: 71v

Rządzenie czaſu.
1:
P
Rzy goieniu priſzcżow á bolącżek/ piy zawżdy wodkę ktho=
2:
rąm ci piſaniem namienił/ wodka nowego ſlożenia/ mało
3:
wyzſzey napiſana ieſt/ albo też ſyrop ktori też ieſt wyzſzey na
4:
piſany. Poſilania ſerdecżne prziymuy/ y też piłuły powietrz
5:
ne bierz. Na priſzcż też możeſz bańkę przyſtawić/ iako y na bolacżkę/ a=
6:
by iad wyciągała. Rozpuſć drijakiew gorzałką/ á vkroy kołacżek ſzyro=
7:
ki z omanu/ rozmocż że w tey drijakwi po iedney ſtronie/ á przykładay
8:
na priſzcż/ cżyń to kielko razow. Też żołtek z Iaia zmieſzać z ſolą/ á w
9:
tym rozmocżyć także oman/ albo rzodkiew á przykładay na priſzcż: mo
10:
żeſz przywięzać. Też ſtłucż figi, Aloes drzewo/ z ſolą á wina przylać/ á z
11:
tego vcżynić iakoby plaſtr na chrzanowym liſcie/ á ten plaſtr na priſzcż
12:
przykładać kielko razow cżęſto odnawiaiącz. Po napierwſzem przyłoże
13:
niu/ tedy będzie priſzcż cżarny/ á zawżdy ſie w ſobie będzie burzył: aż ſie
14:
przepuknie dla tego przykładania/ potym pociecże ropa ſzpetna pocżyr=
15:
niała/ á gdyby ſie zaſthrupiło/ przyłożyć ciaſtha ięcżmiennego á zlezie
16:
ſtrup/ potym maſz goijć maſcią ciało naraſtaiączą. Gdyby ktho miał
17:
priſzcż á chciałby wiedzieć ieſtli może być zgoion/ tedy wezmi drijakwie
18:
á vcżyń z niey plaſtr/ przyłoż że gi na priſzcz/ wyſchnielić Drijakiew: złe
19:
znamię ieſt/ nie wyſchnieli á niemoczny dobrey myſli ieſt y cżyrſtwieie,
20:
Tedy zaſię przydzie ku zdrowiu. Też galbanum rozciągnąć na chuſtcze
21:
iakoby plaſthr á przyłożyć/ chwycili ſie priſzcżu á nie odpadnie/ thedy ſie
22:
zgoij/ ale ieſtli odpadnie y z korzeniem/ zły znak ieſth. Priſzcż ieſtli chczeſz
23:
otworzyć, tak vcżyń. Wezmi ziela polney drijakwie/ ziarn ſkocżkowych
24:
więtſzego/ koſtiwału więtſzego/ ſoli/ ſtłucż to wſzytko z ſadłem wieprzo
25:
wem, ale ſadła niewiele bierz, przikładay na priſzcż: goij ſie pod tim, Przi
26:
tym napijay ſie ſyropow wyzſzey napiſanych, A miernie ſie choway we
27:
wſzitkich rzecżach. Priſzcż gdiby iuż otworzył, Wziać koſtiwał ktori ma
28:
korzeń pocżerniały á wnątrz biały á maſthny/ roſkray gi ſzyroko á o=
29:
mocż w winie, przykładay na priſzcż. Chleb ciepły wyjąwſzy z piecza: przi
30:
kładać oſrzodki na priſzcż. Też ziele ſamo Polną drijakiew ſwieżo ſtłucż,
31:
z ſolą y z oliwą á przykładać na priſzcż: dobrze ieſt. Też ciaſto z oliwą á
32:
z ſolą przykładać: dobrze ieſt. Ieſtliby ſie zaſtrupiło/ tedy ſtrupu nie od=
33:
dzieray gwałtem/ ale warz ſlaz w wodzie/ á w tym rozmacżay gębkę á
34:
przykładay na ſtrup aż zmięknie. Albo tak vcżyń, ſtłucz korzeń ſlazowy
35:
z maſlem á z ſadłem wieprzowym, vſmaż na rincze, potim to przeczedz
36:
á wytłocż przez chuſtę/ á tym mazać na liſt ſlazowy y przykładać. Gdy

strona: 72

Morowego powietrza.Liſt. 72.
1:
by ſtrupu nie było/ warzyć Figi/ iądra włoſkiego orzecha/ fenum grę=
2:
cum z apteki: w wodzie/ potym to odczedz á k tey polewcze przyłoż mio=
3:
du á tym wymyway priſzcż á ná tho przykładay korzeń koſtywałowy/ á
4:
gdyby ſie iuż mieſtcze wycżyſciło/ tedy działać plaſtri z maſci ktore na=
5:
raſzcżaią ciało/ á to maſz vcżinić. Wezmi oliwy/ woſku, rozpuſć to
6:
na ogniu potym rozetrzy żywiczę á przyſyp k temu: zmieſzayże/ potym
7:
wezmi Aloes/ białego kadzidła, Sarcocolle/ ieſth żywicża w aptecze,
8:
mirri/ blaywaſu/ litargirium/ to yeſt gleytu/ ty wſzytki maią być ſtarte
9:
barzo dobrze/ potym wſypać do oney oliwy y do woſku/ potym niechay
10:
oſtydnie á z tego cżyń plaſtri á przykładay na bolącżki y na priſzcże.
11:
Ktorego czaſu narichley morowe powietrze
12:
powſtawa.
13:
G
Dy ſie iuż lato dokońcżawa á cżas ſie iuż ieſienny przybli=
14:
ża/ tego cżaſu narichley ſie pocżyna mor/ bo powietrze go=
15:
rączoſcią ſlonecżną bywa vcżyſciono/ á tak ieſt ſkłonniey=
16:
ſze ku nakażeniu niżli gęſte á grube/ wſzakże nie barzo dłuo
17:
trwa/ á tak wiele ludzi zaraża iż muſzą mrzeć. Słońce ktore ieſt wielki
18:
przijaciel żywotowi cżłowiecżemu/ gdy będzie promieni mdłych/ y go=
19:
rączoſc iego mdła dla oddalenia y odeſzcia ſwego od nas: nie może wil=
20:
koſci grubych rozpuſzcżać ani wycżyſciać/ zwłaſzcża gdy bywaią wiatri
21:
od wſchodu ſlończa. albo z południa/ kthore przywodzą z ſobą chmuri
22:
grube: á tym powietrze zagąſzcżaią, tak że ſie niegdy zda aby miał być
23:
deſzcż barzo wielki á nicz nie bywa/ á tak długo ſtoiącz na powietrzu:
24:
zakażaią powietrze/ tamże więcz pobudza mor.
25:
Przy tym ſie poczyna Tractat/ tho ieſt nauka
26:
rozmagithych lekarzſtw doſwiadcżonych: Thak naprzeciw Mo=
27:
rowemu powietrzu: Iako y naprkeciw każdemu iadowi/ y
28:
na inſze niemoczy cżłowiecże, przez Doktori j Baby: do
29:
ſwiadcżone. A napierwiey maſz Lekarzſthwo do=
30:
ſwiadcżone: Zachowaiącze każdego cżło=
31:
wieka od zarażenia cżaſu Morowego
32:
powietrza.
Kiiij


strona: 72v

Rządzenie czaſu.
1:
W
Ezmi liſtkow rucianych ſwieżych ze trzydzieſci/ iądrek wło=
2:
ſkich orzechow, zpięć, Fig ſuchych też z pięć/ vtłucż ty rzecżi
3:
ſpołem w możdżerzyku. A tego potrozſze poranu natſzcżo:
4:
pożyway, żuiącz możeſz połykać/ albo wypluwać onę wil=
5:
gotnoſć/ á potym możeſz z domu przeſpiecżnie wynidz. Ieſt to lekarz=
6:
ſtwo poſpolitego á prawdziwego doſwiadcżenia.
7:
Drugie lekarzſtwo Vbogiem dobre.
8:
Wezmi terre Sigilate/ to ieſt cżyrwoney ziemie (w aptecze za ma
9:
łe pieniądze) y day iey wypić z winem/ albo z polney Drijakwie wodką
10:
tak wiele czo złothy zaważy na ſwitaniu. Ma mocz doſwiadcżoną na=
11:
przeciw każdemu iadowi/ y owſzem ieſtli gi w żołądku naydzie/ natych
12:
miaſt wraczaniem gi wyrzuci/ á ieſtli przed iadem będzie wzięta ta Si
13:
gillata terra/ nie dopuſzcża onemu cżłowiekowi ſzkodzić. O thym mo=
14:
wią wiele znamienitych dactorow.
15:
Drugie lekarzſtwo vbogiem: czaſu powietrza
16:
Morowego.
17:
Korzeuie Biedrzeńczowo na proch ſtarte á zbiałem winem natſzcżo
18:
pite/ broni od wſzelkiego iadu, A ktho wina nie ma. Thedy w w wodzie
19:
ma warzyć y onę wodę pić.
20:
Drugie lekarzſtwo k temuſz: doſwiadczone.
21:
Wezmi korzenia ziela Trzemdały/ przerwipępowego/ goricżkowego
22:
Iałowczu/ korzenia kozłkowego, Cżyſćczu/ każdego z nich czo złothy
23:
zaważy, Bolūarmenū/ czo 2. złota zaważy, terre ſigilate. 1. ty wſzytki
24:
rzecży na miałki proch ſtharłſzy/ zmieſzay ze cżterzema łothy czukru: á
25:
możeſz y przez czukru/ bierz że thego prochu na ſwithaniu albo po ranu
26:
wſtawſzy czo złothy zaważy z winem ciepło przez trzeci dzień albo przez
27:
cżwarty.
28:
Tez drugie lekarzſtwo.
29:
Rozmocż białego chleba w małmazijey kielko kęſow/ á niżli zdo=
30:
mu wynidzieſz: z iedz.
31:
Też grzanka w oczcie mocznem namocżona, przed wyſzciem zdomu
32:
iedzona, Ieſt ſiłno vżytecżne zachowanie/ á poſpolicie go vżywaią lu=
33:
dzie/ á nie bezprzycżyny. Abowiem oczet zachowawa ciało y wſzythki

strona: 73

Morowego powietrza.Liſt. 73.
1:
przyrodzone wilkoſci w cżłowiecze/ od zagniłoſci y od prochnienia.
2:
Drugie lekarzſtwo bogatym.
3:
Wezmi ſkorki ad iabłka Citrinowego/ á onę miey w vſciech żuiącz/ á
4:
wilgotnoſc połykaiącz/ abowiem ty ſkorki Citrinatow: Sercze j mozg
5:
poſilaią/ á morowemu powietrzu ſie przeciwiaią.
6:
Takieſz theż Citwar w vſciech trzymany á maſtikowany/ broni od
7:
Morowego powietrza.
8:
Tez gębka: woniaiącz iey.
9:
Wezmi ocztu winnego/ wodki rożaney/ kwiecia bzowego/ rowno każ=
10:
dego po kielku łyżek/ zmieſzay ſpołem ſtarłſzy kwiat na miałki proch/ á
11:
w thym rozmocż gębkę/ á chodzącz: woniay cżęſtho, A nawięczey gdy
12:
maſz z kim mowić.
13:
Też kozłek w ręku trzymany/ broni od zarażenia Morowego po=
14:
wietrza. Ruta takieſz.
15:
Też Cżoſnek iedzony tak ſurowy iako y warzony/ barzo ieſt nie po=
16:
ſpolity: Takieſz czebula y rzodkiew: maią mocz bronić.
17:
Zaſię gdyby iuz człowiek zachycił powietrza:
18:
á był prawie niemoczen/ vpuſciwſzy mu krwie dobrze/ potym mu vcży
19:
nić wraczanie dawſzy mu cżarnego ziela z wodą/ albo z mlekiem kono=
20:
pnego naſienia ciepło wypić/ á po godzinie wrazić mu palecz w gardło
21:
iżby wraczał czo nawięczey może/ á po tym wraczaniu we dwie godzi=
22:
nie wypłokawſzy vſta wodą z ocztem/ y dać mu iakiey polewki z ieſc.
23:
Chczeſzli theż nie cżyniącz wraczania dać mu Krolewſkiego prochu
24:
napić ſie z białem winem á z ocztem czo złoty zaważy ciepło/ á potym
25:
ſie przyodziać y pocić czo nabarziey przez kielko godzin.
26:
Wypis prochu krolewskiego/ czynią gotowy
27:
w aptecze.
28:
Wezmi korzenia Diptanowego/ korzenia goricżkowego/ przerwipę
29:
powego/ Terre ſigilate/ każdego z nich po trzy łoty, Koralow białych,
30:
dwa łoty, Ty wſzytki rzecży zetrzy na miałki proch/ á potym zmieſzay, y
31:
tak pożyway iako maſz naukę.
32:
Tymże obycżaiem proch Saluificantis: bywa vżywany (cżynią gi
33:
też w aptecze. Może być y nathſzcżo z winem białem pijan/ dla zacho=
Kv


strona: 73v

Rządzenie czaſu powierza morowego.
1:
wania zdrowia. Czaſu też zarażenia powietrzem/ tymże obycżaiem teo
2:
prochu Saluificantys/ tho ieſt vzdrowiaiączego: maſz poważyć iako
3:
prochu Krolewſkiego.
4:
Też takieſz drijakiew/ y takieſz Metridatum: ſą dziwney á niewymo
5:
wney pomoczy naprzeciw morowemu powietrzu/ tak przed zarażeniem
6:
iako y w zarażeniu.
7:
Też piłułki peſtilenciales/ to ieſt Powietrzne: cżaſu morowego po=
8:
wietrza: na każdy tydzień po dwudzieſtu bierane/ zachowawaią cżłowie=
9:
ka nadewſzytki rzecży od zarażenia, Mogą też być po ſiedmi dwa razy
10:
w tydzień brane.
11:
Ieſzcze ſprawa maluczka: dla zachowania od
12:
Powittrza morowego.
13:
T
A ieſth rada na vżytecnieżyſza aby cżłowiek richło mieſtcze
14:
zmienił: gdy bacży że ieſt powietrze zarażone. Przijechawſzy
15:
do zdrowego powietrza: aby tam długo trwał, á mieſzkaiąc
16:
w nim aby ſie ſłuſznie chował/ też do ſwego mieſzkania aby
17:
ſie zaſię nie richło wraczał, bo wiele gich nie opatrznoſcią ſwoią richło
18:
wrociwſzy ſie gdzie ieſzcże oſtatki powietrza morowego zoſtawały: po za=
19:
razili ſie y po marli. A przetoſz wielu ludziem lepiey ieſt do tego powie=
20:
trza/ ktore acżkolwiek było zarażone: ale gdy iuż zaſię do kończa dobrze
21:
vcżyſcione: idz/ bo to pewnieyſza rzecż ieſt/ iż to powietrze ktore pierwej
22:
było zakażone: nie leda ſie iako po wtore ſkazi. Niżli powietrze ktore ieſz
23:
cże nie było zarażone, tego mu nie zawżdy trzeba nadziewać/ á tak tam
24:
długo mieſzkać: ieſt rzecż ſtraſzliwa á nie przeſpiecżna. Ale to wżdy miej
25:
na bacżnoſci obys richło wyieżdżał/ á gdy będzie po zmienieniu powie=
26:
trza: możeſz ſie zaſię przywrocić do mieſzkania tweo po przedłużeniu cża
27:
ſu. Ale iż mieſtcze zmienić á kromia ſweo mieſzkania być: nie kożdy then
28:
doſtatek ma. Przetoſz tym takowem to ſluſze na piecży mieć/ aby ſie nie
29:
kwapili krwie puſzcżać/ á iżby ſie gim to nie widziała rzecż leda iaka, ale
30:
z wielkiem á pilnem rozeznaniem podług wſzelkiego niemocznego/ y też
31:
podłuk rozeznania wody. Woda, to ieſt vrina: ieſtliby była v niemocz=
32:
nego iako v zwierząt, z białoſcią albo z ſinoſcią/ albo mdłoſć znamio=
33:
nuiącza: krwie mu iuż nie puſzcżay/ boć on iuż duſzę puſci. Bo iuż iego
34:
przyrodzenie truchleie á niſzcżeie/ dla barzo iadowitego zarażenia. Prze
35:
toſz ſie nigdy prętko nie vkwapiay krwie puſzcżać: ale czo maſz działać,
36:
rozeznay pierwey dobrze.

strona: 74

1:
Lekarzſtwa doſwiadczone: naprzeciw rozma
2:
gitem niemoczam.
:
grafika

strona: 74v

Lekarzſtwa.
1:
Experientie. To ieſt: lekarzſtwa barzo dobre/ Y
2:
od wiela ludzi: zwłaſzcza nauczonych lekarzow
3:
częſto kroc doſwiadczone.
4:
Na rany ktore przychodzą z złych kroſt/ iako
5:
z francze.
6:
W
Ezmi Czelidoniją/ weſpołek z korzeniem, pſie ięzycżki, przer
7:
wipęp/ ziele koſtywał/ żywokoſt, Albumgrecum, tho ieſt pie
8:
ſkowo łayno/ popiołu ieſionoweo k themu przywziąć, Ziele
9:
y korzenie ſkraiawſzy: warz w rzecżney wodzie/ albo w ſthu=
10:
dzienney: iżby połowicza wywrzała/ á potym day onemu ſtać ze cżtyrzi
11:
godziny/ á także maſz wymywać ranę/ y trzymać nogę z raną w oney
12:
wodzie/ po ranu y przed wiecżerzą tą wodą ciepło poki iedno będzie po
13:
trzeba vkazowała, Bowiem to wymywanie ranę cżyſci y goij
14:
Maſc goiącza/ ktora ma byc na chuſtę nama=
15:
zowana/ a na ranę po wymyciu przykładana.
16:
Wezmi Iarzęczego woſku/ thak wiele iako małe kokoſze iaie, Ter=
17:
pentiny/ to ieſt iodłowey ſmoły/ tak wiele iako połowiczę woſku/ oliwy
18:
ze trzy łyſzki/ rozpuſć woſk y ſmołę, y oliwę na rincze mieſzaiącz wſzitko
19:
ſpołem/ á potym gdy ochłodnie á z twardnieie/ tedy potrozſze na chuſtę
20:
będzieſz namazował á na ranę przykładał.
21:
Lekarzſtwo doſwiadczone od iednego znamie=
22:
nitego pana: naprzeciw trucinie.
23:
Wezmi dzięgiel korzenie/ warz ie ſkraiawſzy w cżarnem piwie/ nie=
24:
chayże on cżłowiek truty po ranu y na nocz pije dobri trunek ciepło o=
25:
nego piwa/ winidzie z niego wſzytka trucizna vriną.
26:
Lekarzſtwo na włoſy: ktore w ranach roſtą:
27:
aby z rany wyſzły.

strona: 75

Lekarzſtwa.Liſt. 75.
1:
Wezmi ziele ſzańtę/ boże drzewko/ chmiel/ mak/ popioł ieſionowy,
2:
warz ty rzecży w wodzie/ á wymyy ranę kielko razow tą wodą/ á po=
3:
tym wezmi chleb ciepły y przyłoż na ranę y około rany oſrzodkę/ wyni
4:
dą włoſy na wierzch.
5:
Maſc na bolenie członkow/ nog y rąk/ Wziąw
6:
ſzy pierwey tę purgaciją napiſaną.
7:
Wezmi prochu Senes przyprawionego w aptecze czo złoty zawa=
8:
ży/ prochu drugiego z ſoſnki też przyprawionego w aptecze/ czo trzy pie
9:
nądze zaważy/ zmieſzay ty prochy ſpołem: á day ie wypić na ſwitaniu
10:
niemocznemu: z Bukwiczową á z ſzałwijową wodką, á kto nie ma wo=
11:
dek/ ten z piwem ciepło niechay wypije poranu/ á w ſzeſć godzin ma po
12:
thym ieſć. A nazaiutrz po ranu niechay maże ſobie cżłonki v nog y v
13:
rąk/ rękę nad ogniem zagrzewaiącz. Tą maſcią niżey wypiſaną.
14:
Wezmi Iałowczowych ziarnek/ Bobkowych ziarnek/ każdego ro=
15:
wno po garzſci/ vtłucż każde oſobno w możdżerzu czo nalepiey możeſz,
16:
Potym wezmi mydła greczkiego za groſz/ tho też ſkraiawſzy: przylewa=
17:
iącz k niemu oleyku rumienkowego, tłucż ie, á gdy każdą rzecż z oſobna
18:
ſtłucżeſz iakoby na maſlo/ tedy weſpołek zmieſzay przylewaiącz rumien
19:
kowego oleyku y gorzałki moczney/ á tak z tego wſzytkiego będzie maſć
20:
doſwiadcżona na bolenie cżłonkow/ tak v nog iako v rąk.
21:
Kto ma chrobaki w ranie zagniłey/ Doſwiad
22:
czył ieden kaplan tego lekarzſtwa.
23:
Wezmi twarog czoby dziſieyſzego tworzenia/ przyłoż go mązſzo na ra
24:
nę przez godzinę/ chrobaczy wyſtąpią z rany do onego twarogu, a gdy
25:
iuż wynidą z rany chrobaczy/ tedy możeſz topolowy liſt zielony przykła
26:
dać na ranę/ á pod tym liſtem rana ſie zgoij powoli.
27:
Maſc miękka na wyciągnienie ognia z ktore=
28:
go kolwiek członku.
29:
Wezmi liſtki pſiego ięzyku/ hałunu palonego, Lugu z mocznego ie
30:
ſionowego popiołu/ vtłukłſzy liſtki pſiego ięzyku z hałunem palonem,
31:
y z ługiem zmieſzay á vcżyń miękką maſć/ albo gęſtą polewkę/ á ono
32:
mieſtcze maży gdzie ieſt ogień, Ieſt rzecż doſwiadcżona.

strona: 75v

Lekarzſtwa.
1:
Na wywinienie.
2:
Wezmi otręby pſzenicżne/ warz ie z ocztem/ á thym ciepło mieſtcze wy
3:
winione okładay.
4:
Paczena z ocztem ſtłucżona y ciepło przyłożona: lecżi wywinienie.
5:
Lekarzſtwo na bolenie głowy zgorącey prziczi.
6:
Wezmi rożaney wodki z dzieſięć łyżek/ ocztu winnego albo piwneo
7:
ze trzy łyſzki/ oleyku rożanego iednę łyſzkę/ zmieſzay thy rzecży ſpołem,
8:
á rozmocżywſzy chuſtę: á przyłoż na cżoło y na ſkronie/ á gdy vſchnie
9:
drugi raz odnow/ vznaſz pomocz.
10:
Ieſtli niemaſz oleyku rożanego/ tedy białek w miaſto niego vbity.
11:
Drugie lekarzſtwo, Konikowe liſcie ſtarte á z rożaną wodką przy=
12:
łożone na głowę/ lecży bolenie głowy.
13:
Też pſinki ziele ſtłucżone/ á na cżoło przyłożone ſamy/ albo z ocz
14:
tem/ odeymuią bolenie głowy.
15:
Też kto ma bolenie w połowiczy głowy/ ma mieć grzebień vcżynio=
16:
ny z rogu Skopowego prawego/ á nim cżoſać głowę/ ieſtli ieſt bolenie
17:
w prawey ſtronie głowy/ ale ieſtli ieſt bolenie w lewey ſtronie/ tedy z le=
18:
wego rogu ma być grzebień vcżyniony/ y lewa ſthrona głowy ma być
19:
cżoſana.
20:
Theż grzankami z rżanego chleba głowę obłożyć/ wyciąga parę z
21:
głowy y bolenie odeymuie.
22:
Też piſze ieden lekarz/ iż gdy będzie cżłonek taięmny liſi/ tho ieſt liſie
23:
ſtroie: przywiązane na głowę bolączą/ wſzythkiey głowy/ y poł głowy
24:
bolenie odeymuie/ y zaćmienie ocżu odchodzi.
25:
Lekarzſtwo na oſzalenie ku ſpaniu/ Abowiem
26:
ſen w tey niemoczy: ieſt nawiętſze lekarzſtwo:
27:
ktori z trudnoſcią przychodzi.
28:
Tak vcżyń. Wezmi/ ſlaz/ rumien/ wierzbowe liſcie/ laktukę/ albo ſała=
29:
tę/ vwarz w wodzie/ á onę wodę oſtudziwſzy: vmyy choremu cżłowie=
30:
kowi nogi: pokolana. Potym natichmiaſt ogoliwſzy głowę: namaży mu
31:
owemi pianami głowę: ktore na wierzchu pływaią po ſerwatce krowiej
32:
gdy v ognia wre/ ieſt rzecż doſwiadcżona.

strona: 76

Doſwiadczone.Liſt. 76.
1:
Lekarzſtwo naprzeciw s. Walentego niemoczi
2:
Kurzenie gorcżyczą pod noſem/ á on dym w ſię brać, ieſt barzo wiel
3:
kie lekarzſtwo takiem ludziom.
4:
Też ziarnka Piwonijey piętnaſcie: ſtarte na proch á zwinem pite po
5:
ranu/ maią dziwną á nie poſpolitą właſnoſć naprzeciw s. Walenteo
6:
niemoczy. Takież też dzieciom małym Piwonija: na ſziję w chuſtcze/ al
7:
bo tak zawieſzony korzeń iżby ſie ciała dotykał, broni od nich tey niemo
8:
czy/ ktora rzecż ieſt cżęſtokroć doſwiadcżona.
9:
Też miedzy wielkiemi taiemniczami Galienowemi. Naprzeciwko
10:
tey niemoczy było to lekarzſtwo doſwiadcżone. Koſci z głowy cżłowie=
11:
ka vmarłego: ſpalone na popioł/ tedy on popioł z białem winem w kiel
12:
ko godzin pity przed cżaſem padnienia/ niedopuſzcża niemoczy wielkiey
13:
A wſzakoſz lepiey gdy vpuſciſz krwie z medijany/ á potym wezmieſz thy
14:
piłuły o połnoczy/ to ieſt. Wezmi piłuł ſmrodliwych. Piłuł Cochiarū
15:
Dijagredij pięć ziarnek. Każdych po poł dragmy/ niechay będą vcży=
16:
nione ſiedḿ z wodką ſzałwijową. Dayże ty piłuły przed ſwitaniem/á
17:
potym wtoreo dnia daway ten popioł z winem po ranu tak wiele czo zło
18:
ty zaważy/ y też w potrawach ſwogich cżłowiek cierpiący S. walen.
19:
niemocz/ ma cżęſto pożywać/ z Rutą/ z pieprzem/ z Imbierem/ z bie=
20:
drzeńczem/ vcżyniwſzi z tich rzecży proch/ á teo prochu w karmie ſypać.
21:
Też powiadaią niektorzy ludzie, iż krziżmo noſzone od cżłowieka cir
22:
piączego niemocz przerzecżoną/ broni barzo moczno.
23:
Takieſz też powiedaią za rzecż barzo doſwiadcżoną/ iżeby mięſo/ á
24:
nawięczey płucza Wilcże ſpalone albo vſuſzone w garnczu w pieczu, á
25:
dawać on proch z winem pić, albo z potrawami ieſć. Może też opłokaw
26:
ſzy płucza wilcże winem cżiſtem, potym ie vwarzić z ſiekawſzy na bigos
27:
y okorzenić pieprzem/ Imbierem/ gwozdziki/ ſzafranem/ á to ieſć przez
28:
kielko dni. Ieſt rzecż doſwiadcżona na iedney białey głowie.
29:
Teſz maſz pewne lekarzſtwo doſwiadcżone naprzeciw tey niemoczy,
30:
od ktorego barzo wiele dzieci zdrowie wzięli. Wezmi Apoponacis/ Ca=
31:
ſtorei/ Sanguinis draconis Antinionij/ każdeo z nich rowno czo zło=
32:
ty zaważy/ zetrzy na miałki proch/ á tego daway po trozſze dzieciom: w
33:
cżym iedno chczeſz.

strona: 76v

Lelakzſtwa.
1:
Lekarzſtwa naprzeciw Melākolijey/ y boiazni.
2:
M
Elākolija. Ieſt niemocz znakomita, abowiem ludzie maią=
3:
czy taką niemocz, mowią wiele: zagęſzcżaiącz rzecżami, tak
4:
iż żadney rzecży ku kończu nie powiedaią, á drudzy ſie gnie=
5:
waią/ łaią, niektorzy biją, niektorzy płaczą/ drudzy ſie ſmie
6:
ią/ ſpiewaią.
7:
W takiey niemoczy wodka wołoweo ięzyku ieſt barzo dobra pijać,
8:
y w potrawy lać.
9:
Zaſię mleka cżęſte pożiwanie, daie pomoc ku zdrowiu barzo wielką.
10:
Theż złoto ſkrobane w wodkę wołowego ięzyka/ albo w potrawy,
11:
ma niepoſpolitą włoſnoſć naprzeciw tey niemoczy. A gdy z tą niemo=
12:
czą przychodzi boiazń/ tedy perły tarte z złothem w potrawach/ albo w
13:
rożanym czukrze pożywane/ daią pomocz ſiłną.
14:
Też to maſz doſwiadcżone lekarzſtwo/ kthorem kielko niemocznych
15:
tym iednym ſie wyprawiło (w aptecze muſi być vcżiniono) tym obycża
16:
iem. Wezmi Epitimi, liſtkow Senes, kwiatkow boragowych/ miedun
17:
cżanych/ każdego z nich rowno poł garzſci, Cinamonu dobrego cżtyrzy
18:
łoty/ ſpiki nardowey/ muſzkatowego kwiathu, Cardamoni/ każdego z
19:
nich po łocie, Imbieru/ gwozdzikow/ hanyżu/ każdego z nich po dwu
20:
łotu/ ty rzecży przetłukłſzy grubo: namocż w cżyſtem winie/ iżeby było
21:
garniecz wina/ y day temu tak moknąć przez oſḿ godzin/ á pothym v=
22:
cżyń worek iakoby ług czedzić: z płotna gęſtego, dwogiſtego/ á ono ziele
23:
włoż wſzytko w on worek/ á pothym ley ono wino na ziele w worek po
24:
dwa razy, Także onemu Melankolikowi dawaygo po ranu trunek do=
:
(bri pić.
25:
Ale maſz mu pierwey z lewey ręki vpuſcić krwie z medijany
26:
pierwey/ potym z płuczney/ á pothym dawać mu w tydzień raz prochu
27:
Senes z apteki, czo złoty zaważy/ z wodką boragową/ á z polney ruty
28:
ciepło na ſwitaniu/ á potym w ſzeſć godzin ieſć.
29:
Lekarzſtwo na paraliz/ To ieſt gdi kogo powie
30:
trze zabije w połowiczę/ albo w rękę/ albo w
31:
nogę/ tu maſz naukę.

strona: 77

Doſwiadczone.Liſt. 77.
1:
N
Aprzod ieſtli może chori wziąć piłuły/ tedy mu day na ſwi=
2:
taniu gragmę ſmrodliwych piłuł vcżyniwſzy z dragmy dzie
3:
więć/ y day mu ie połknąć po iedney, Ieſtli nie może wziąć
4:
piłuł/ tedy mu kliſterę vcżyń. Vwarzywſzy w proſthey wo=
5:
dzie/ rumien/ ſlaz/ ſzałwiją/ Centurije/ fig z kielko/ iałowczu zpoł garz
6:
ſci/ piołynku trochę przycżyniwſzy/ á potym powarzywſzy onego wſzyt
7:
kiego dobrą chwilę, odley iżby onego było trochę mniey kwarty/ potym
8:
rozpuſć w onym vkropie Ierepigre dwa łoty, benedicte laxatiue łot ie=
9:
den/ oliwy zpięć łotow wley/ ſoli z poł łyſzki wſyp, Othoż maſz kliſterę,
10:
kzorą wlać maſz przez Inſtrument na to vcżyniony: zadkiem wchorego
11:
cżłowieka/ á niechay w ſobie dzierży czo nadłużey może, potym we trzy
12:
albo we dwie godzinie daſz mu czo lekkiego z ieſć.
13:
Potym gorcżyczą wiercianą z miodem á z ocztem maſz go cżęſtho,
14:
tho ieſt trzeciego á trzeciego dnia karmić/ abowiem oſobney ieſt á do=
15:
ſwiadcżoney pomoczy na paraliż.
16:
Takieſz biała gorcżycza wierciana z gorzałką/ albo z niedzwiedziem
17:
ſadłem/ á potym maią być ony mieſtcza paraliżem zarażone naciera=
18:
ne moczno/ trawi niecżyſtoſć y zagrzewa ciało/ y też pęcherze ſie po o=
19:
nym na ciele wzdymaią/ z ktorich woda ciecże/ á z tąd cżłonki martwe
20:
ożywiaią/ y ku władzy przychodzą.
21:
Drugie lekarzſtwo cżęſto kroć na paraliż doſwiadcżone.
22:
Wezmi ſadła Liſiego przepuſzcżonego, pięć łotow, Iałowczu trzy
23:
łoty/ długiego pieprzu, dwa łoty/ goricżki połtora łotu/ ſtłucż thy rzecży
24:
czo nalepiey możeſz/ á rozpuſciwſzy ſadło Liſie/ wmieſzay ty inſze rzecży
25:
w ſadło/ á k temu przyley aquam vite ze trzy łyſzki/ albo barzo mocnej
26:
gorzałki/ á tak tą ſlachetną maſcią v ognia namazuy cżłonti powie=
27:
trzem zarażone/ vznaſz dziwną pomocz.
28:
Niektorzy ludzie żagawkami biją mieſtcza zarażone, á ſilną pomoc
29:
miewaią.
30:
Też rozmarinowa wodka ieſt barzo doſwiadcżona w tey niemoczy
31:
pić poranu.
32:
Takieſz ſzałwijowa/ lawendulowa/ niepoſpolicie wſpomagaią w tej
33:
niemoczy.
L


strona: 77v

Lekarzſtwa.
1:
Naprzeciw remie/ albo niezytowi/ doſwiadczo
2:
ne lekarzſtwa.
3:
N
Aprzod ktho zwykł brać lekarzſtwa/ niechay wezmie głow=
4:
nych piłuł na nocz za groſz.
5:
Potym vcżynić kurzenie iednym klijem/ ktori zową ſto=
6:
rax liquida (w aptecze naydzieſz) cżynić maſz to kurzenie po=
7:
ranu y na nocz pod nos/ wyſuſza remę w głowie.
8:
Też połykać kadzidło na nocz kładącz ſie ſpać/ barzo pomaga.
9:
Też nieżyt ktory w nos płynie/ tak iż prawie zalęże nos/ tedy na tho
10:
orzechy laſkowe przypiekane/ á potym w tharty pierż iądrka omocżone
11:
á na nocz pożywane/ niepodobnie on nich richło zdrowie przychodzi,
12:
Też na remę nieżitową Lnem kadzienie, ieſt doſwiadcżoney pomocy
13:
Lekarzſtwo aby komu brwi włoſmi poraſtały.
14:
Naprzod dym z drzewa ſoſnowego, gdy ſie cżłowiek ktori nie ma na
15:
brwiach włoſow będzie nachylał nadon dym/ wyraſtaią włoſy.
16:
Drugie. Sleziona oſlowa vſuſzona á na proch miałki ſtarta/ on proch
17:
z niezwiedziem ſadłem á z oliwą zmieſzany/ ktorim maſz ſobie mieſtcze
18:
pomazować, gdzie maią brwi wyraſtać. Piſze o tym ieden lekarz: iż ieſth
19:
rzecż doſwiadcżona.
20:
Aby zaſię włosy na brwiach nie roſly.
21:
Naprz od pomazuy krwią zielonych żabek brwi. Takieſz krew wężo=
22:
wa na brwi pomazana/ niedopuſzcżaią wyraſtać włoſom.
23:
Też rdza z żelaza z tinami rozpuſzcżona/ á tym brwi maży/ nie vro
24:
ſtą włoſy na nich.
25:
Takieſz krew nietoperzowa/ niedopuſzcża włoſom wyraſtać na o=
26:
nym mieſtczu ktore będzie pomazano.
27:
Lekarzſtwo na ſegnanie ięczmyka z oka.
28:
Serapinum (ieſt iedno gumi w aptecze) ma być w mocznym oczcie
29:
rozpuſzcżono/ á tym pomazuy onę kroſtkę na powiecze/ ktora ieſt ięcż=
30:
miennemu ziarnu podobna/ zginie od tego.
31:
Takieſz theż Mrowki/ głowki gim oberwawſzy: ſtłucz ie/ á z ſlinami
32:
zmieſzać á tym ięcżmyk pomazować: zginią. Niektorzy też przykładaią
33:
ziarnem Ięcżmienne.

strona: 78

Doſwiadczone.Liſt. 78.
1:
Lekarzſtwo na ſinoſc: ktora bywa pod oczyma
2:
z odbicia.
3:
Naprzod cżarna Halena z przeſnym miodem rozpuſzcżona/ á tym na=
4:
ſiniałe mieſtcze pomazuy/ rozeydzie ſie ſinoſć.
5:
Theż cżoſnek z miodem przeſnym zmieſzany/ á na mieſtcze z ſiniałe
6:
przyłożony, zpądza precż ſinoſć.
7:
Też to cżyni ſyr młody vpiecżony á na mieſtcze przyłożony.
8:
Też to cżyni ſol piecżona á z przeſnym miodem zmieſzana/ potym
9:
tym cżarne mieſtcze dla krwie z ſiadłey pomazuy.
10:
Lekarzſtwa doſwiadczone naprzeciw boleniu
11:
ocznemu.
12:
Naprzod piołyn z drobnemi rozynkami w wodzie albo w winie wa
13:
rzony/ á na nocz na bolącze ocży przyłożony/ boleſć vſmierza pewnie.
14:
Też płuczka Liſie ſurowe tak czałkiem, albo z ſiekawſzy/ na ocży bo
15:
lącze y napuchłe przyłożone/ oddalaią bol pewnie y puchlinę zganiaią
16:
od nich.
17:
Też Melon roſkroiony á na cżoło przyłożony, niepodobnie bolenie
18:
ocżne vſmierza.
19:
Zaſię gdyby było bolenie ocżne z vrodzenia/ thedy żołtek iaiecżny z
20:
hałunem á z rożanym oleykiem zmieſzawſzy: przyłoż na ocży/ albo na
21:
oko bolącze/ ieſt rzecż doſwiadcżona iż pomaga.
22:
Też natoż ſok zkorijandru wyciſniony, á zniewieſciem mlekiem zmie
23:
ſzany/ á thego ciepło napuſzcżay w oko obrażone/ dziwnie pomaga na
24:
ſiepanie oka.
25:
Lekarzſtwa doſwiadczone na bielmo y na in=
26:
ſze łuski oczne.
27:
Naprzod ſok z barzſzcżu wyciſniony/ na bielmo puſzcżany/ mocznie
28:
ſpądza bielmo.
29:
Też mleko wyſokiego mlecżu na bielmo puſzcżane/ bielmo ſpądza.
30:
Też łayna Iaſkołc że vſuſzone á na proch ſtarte/ potym onym pro=
31:
chem poſypuy bielmo/ albo zmieſzay z włoſkiego kopru wodką á na o=
:
ko puſzcżay.
Lij


strona: 78v

Lekarzſtwa.
1:
Też gliſty ktore z cżłowieka wychodzą, w winie vpłokane/ potym v
2:
ſuſzone á na proch ſtarte/ tym prochem poſypuy bielmo/ piſze Razis iże
3:
ieſt rzecż doſwiadcżona.
4:
Też woda z poczenia rzodkwie trochę ſolą poſypana/ ma być puſz=
5:
cżona na bielmo/ zgania precż y wzrok poſila.
6:
Theż kwas z iabłek Citrinatow w oko puſzcżany/ bielmo ſpądza y
7:
ocży wyjaſnia/ y każdą żołtoſć y cżyrwonoſć z nich ſpądza.
8:
Lekarzſtwo gdy komu zrzenicza z oka ku gorze
9:
wychodzi.
10:
Wezmi mąki Bobowey dwa łoty/ prochu miałko vtłucżonego z
11:
kwiecia rożanego. 1. łot/ kadzidła tłucżonego czo złoty zaważy/ zmie=
12:
ſzay ty rzecży z białkiem iaiecżnym cżyſcie/ á przyłoż na oko prawie na
13:
zrzeniczę.
14:
Lekarzſtwa cżęſto kroc doſwiadczone na płynie
15:
nie łez z oczu/ y na ſwierzbienie z lipkoſci
16:
gich.
17:
Wezmi ziela ktore zową połacinie Pes columbinus, ze trzy garzſci
18:
ſkraiawſzy ie drobno: przetłucż w możdżerzu/ potym ie włoż do konwie
19:
czenowey/ wſyp że k temu Tucijey tartey (w aptecze iey kupiſz) 2. vnicigi
20:
ſoli białey vnciją/ wleyże na to kwartę dobrego białego wina/ á temu
21:
day kielko dni na ſłończu poſtać/ otoſz potym puſzcżay tego na nocz na
22:
ocży płynącze łzami y na krwawe y ſwierzbiące.
23:
Też vrina dziecięcza w ocży puſzcżona ſwierzbiącze y krwawe y pły
24:
nącze/ ieſt oſobna.
25:
Też ziele Koczenki w wodzie vwarzone/ á nad oną parą licze dzier=
26:
żeć/ zaſthanawia płynienie łez/ y ſwierzbienie y bolenie y niecżyſthoſci z
27:
ocżu ſpądza, Skuſzona rzecż ieſt wrawdziwie.
28:
Też rzecż ieſt doſwiadcżona na toż. Cżarna halena z białem winem
29:
á z rożaną wodką/ albo z iednym z nich rozpuſzcżona/ ocży wyjaſnia, y
30:
niecżyſtoſci klijowate z nich ſciera.
31:
Lekarzſtwo na Cataractę/ Tho ieſt na błonkę
32:
ktora bywa miedzy ſukienkami ocznemi.
Doſwiadcżone.Liſt. 79.


strona: 79

1:
Wezmi wodki rożaney/ wodki włoſkiego kopru/ ſwiecżkowey, Cze=
2:
lidonijowey/ każdey rowno po ſzeſci łyżkach/ rozpuſć w nich gwozdzi=
3:
kow tartych, Sarcocolle z apteki/ wziąwſzy każdego z nich czo złothy
4:
zaważy/ pieprzu theż tłucżonego trzecią cżęſć dragmy/ żołci wołowey
5:
czo połtora złotego zaważy, Serapini troſzkę/ thy wſzytki rzecży zmie=
6:
ſzay z tymi wodkami, Ieſtliby było gęſto, możeſz zaſię tyloż przylać wo=
7:
dek/ á potym tego na węglu przywarzyć/ á nakoniecz przez chuſtę prze=
8:
czedzić á tego na nocz w oko w ktorim ieſt Cataract: puſzcżay. Ieſtliby
9:
to nie pomogło/ tedy igłą day przekłowſzy błonkę wierzchnią komu v=
10:
mieiętnemu z iąć onę Kataractę.
11:
Lekarzſtwa ku zaſtanowieniu krwie znoſa pły
12:
nączey zbytnie.
13:
Naprzod ſok z każdey pokrzywy wyciſniony/ albo liſcie pokrzywia=
14:
ne ſtłucżone á na cżoło przyłożone/ ſtanowią krew z noſa płynączą.
15:
Też ruta ſtłucżona á z ocztem winnem zmieſzana/ na cżoło y nos
16:
wpuſzcżona/ mocznie krew ſtanowi.
17:
Też łayno Oſle/ takież y kozie ſpalone/ á proch z nieo vcżyniony: w
18:
nos wſtrzykniony/ ſtanowi krew.
19:
Też łayno końſkie woniane y w nos z ocztem wpuſzcżone: pomaga.
20:
Też ſok wyciſniony z ziela Pſich ięzykow, z ſadzami zmieſzany, á w
21:
thym ſierſć zaięcżą zamocżyć/ na ſkronie y na cżoło przyłożyć/ możeſz
22:
też w nozdrze wetknąć/ barzo mocznie ſtanowi płynienie krwie z noſa,
23:
Ktora rzecż ieſt cżęſto doſwiadcżona.
24:
Też drzewo na ktorem zwon wiſi w ręku onego cżłowieka, z ktorego
25:
noſa krew zbytnie płynie/ zaſtanawia/ á ieſt rzecż ſkuſzona w prawdzie.
26:
Lekarzſtwa naprzeciw boleniu vſznemu.
27:
Sadło odebrane od Liſich płuczek, na rincze rozpuſzcżone/ á potim
28:
letnio ciepło w bolącze vcho wpuſzcżone/ znamienicie bolenie wſkrania.
29:
Thakieſz y inſze ſadło albo tłuſtoſć Liſia ſwieża/ trochę przeſalana
30:
ieſt barzo pomoczna na bolenie vſzne.
31:
Też bolenie vcha przygadza ſie z vderzenia. Naprzeciw themu maſz
32:
lekarzſtwo/ hanyż tarty miałko/ á z rożanym oleykiem zmieſzany/ á teo
33:
letnio napuſzcżay w vcho bolącze.
34:
Też ſama vrina letnie w vcho wpuſzcżona/ vſkrania bol.
Liij


strona: 79v

Lekarzſtwa.
1:
Też popioł ciepły dobrze w chuſtecżcze zawiązany/ á w vcho wło=
2:
żony/ barzo znamienicie pomaga.
3:
Też ſol z ſiarką á z miodem przeſnym zmieſzay/ á tho kładz w vcho
4:
bolącze z vderzenia/ czyſcie tym zlecżyſz/ ieſt rzecż cżęſto doſwiadcżona.
5:
Lekarzſtwa o chrobakoch vſznych.
6:
Naprzod ſok wyciſniony z chebdu ziela, w vcho napuſzcżony, chroba
7:
ki zabija y morzy.
8:
Też oleiek z gorzkich migdałow w vcho wktorim ieſt chrobak: wpu
9:
ſzcżony, zabija ie y morzy.
10:
Też mocż cżłowiecży natſzcżo zoſtawiony: w vcho wpuſzcżony/ wy=
11:
pądza chrobaki z vſzow.
12:
Też korzenie białey Cżemierzycze w winie vwarzone/ á potym ono
13:
wino pewnie á mocznie chrobaki w vſzoch zabija: gdy w vcho będzie w=
14:
puſzcżono po dwa razy.
15:
Lekarzſtwa doſwiadczone naprzeciw głuchoſci.
16:
Miedzy inſzemi znamienitemi rzecżami doſwiadcżonemi: Cżarney
17:
cżemierzycze korzenie w vſzy włożone tak przez trzy dni albo noczy w v=
18:
ſzoch poniechane/ daie oſtroſć ſluchu/ á głuchoſć lecży.
19:
Też ſok czebulny w vcho nieſlyſzącze wpuſzcżony/ głuchoſć oddala.
20:
Też winny oczet gorączy, á nad nim vcho głuche dzierżeć iżby para
21:
z ocztu zła do vcha, przywracza dobri ſluch y ſzumienie oddala.
22:
Też cżęſte doſwiadcżenie w wyciſnionym ſoku ziela wężowego ko=
23:
rzenia, Połacinie zową Dragontea: gdy będzie ten ſok w głuche vcho
24:
wpuſzcżony/ pewnie otwiera ſluch/ kthori pochodzi dla zatkania niecży=
25:
ſtoſci klijowatych.
26:
Też ſzumienie vſzne. Wezmi w aptecze Caſtoreum poł ſcrupuła/ tho
27:
ieſt iako grochowe ziarno/ á rozpuſć w Nardowym oleyku/ vpuſzcżay
28:
iedne kropke w vcho na nocz.
29:
Też oleiek gorzkich Migdałow/ ſzumienie vſzne oddala.
30:
Też rzecż cżęſto doſwiadcżona: gdy będą kielko krop żołci wołowey
31:
w vcho wpuſzcżone/ piſzcżenie w vſzu oddala.
32:
Lekarzſtwa doſwiadczone naprzeciw boleniu
33:
zębow.

strona: 80

Doſwiadczone.Liſt. 80.
1:
N
Naprzod rog Ieleni ſkrobany, á potym w wodzie warzony
2:
w nowym garnczu/ oną wodą vſta płokane cżęſto poranu
3:
zachowawa od boleſci zębow cżłowieka/ thak iże nigdy nie
4:
vzna bolenia zębowego.
5:
Drugie, Ieſthliby Ząb bolączy miał w ſobie wyprochnienie w po=
6:
ſrzodku/ albo na ſtronie/ tedy nicz lepſzego na to iedno gallas/ á zwłaſz=
7:
cża to czo ieſt w poſrzodku gallaſu: włożyć na ono mieſthcze wyproch=
8:
niałe. Toż też vcżyni mleko ziela wieprzyńczu/ ktori ieſt ſmlodowi po=
9:
dobny: wpuſzcżone na mieſtce wyprochniałe. Takieſz y korzeń tego Wie
10:
przyńczu. Zową połacinie to ziele Paucedanum.
11:
Też korzenie Romanowego ziela w oczcie vwarzono/ á thym zęby
12:
wypłokane/ oddala mocznie bolenie zębow, á nawięczey taki bol zębow
13:
ktori bywa z ſprochnienia y z chrobakow grizienia, A to ieſt doſwiadcżo
14:
no/ y owſzem iedna kropia mleka Romanowego ziela bolenie zębow z
15:
wyprochnienia: vſpokaia gdy będzie w dziurke wpuſzcżona.
16:
Też Piretrum korzenie w wodzie vwarzone/ á pothym oną wodą
17:
zęby wypłokowane. Takieſz ſamo ziele maſtikowane nie na they ſtronie
18:
gdzie zęby bolą ale na zdrowey/ tedy bolenie wnet odchodzi.
19:
Zaſię ieſtliby chrobak w zębie bolączym był/ tedy ma być ząb oku=
20:
rzon naſieniem Lukowem/ ktori ieſt podobny cżoſnkowi weſpołek z ſal=
21:
kitrani/ wypadnie chrobak z zębu zdechnąwſzy.
22:
Ktemu też maſz niepoſpolite á cżęſto doſwiadcżone lekarzſtwo/ po=
23:
koſt vſuſzony/ ktori zowiemy Sandaraką/ á to gdy proch tey ſandara
24:
ki będzie na ząb chrobaczliwy włożony/ albo proch iego z ocztem roz=
25:
puſzcżony á z wodą, á tim zęby bolącze od chrobakow grizienia płokać,
26:
ieſt dziwney pomoczy.
27:
Też ſol czo namieley ſtarta/ á potym z woſkiem vgnieciona/ na bo
28:
lączy ząb przyłożona/ wnet bolenie odeydzie.
29:
Też Piretrum ziele/ ale lepiey korzenie iego cżo trzy złothe zaważy
30:
ſtarte/ ktemu przywziąć kamphori czo złoty zaważy, też zetrzeć ią, warz
31:
że ſpołem w oczcie á w winie/ á tym zęby płocż/ vznaſz pomocz.
32:
Nakoniecz maſz piłułki niepochybioney pomoczy/ tak maią być v=
33:
cżynione. Wezmi naſienia Apij/ to ieſt Pſzcżelnikowego dwie ziarncze,
34:
Opium z apteki/ naſienia bielonoweo/ każdego znich rowno pięć ziar=
35:
nek/ ſtłukłſzy thy rzecży ſpołem: vcżyń piłułki z winem/ albo z ſyropem
36:
makowem/ á potym wziąwſzy iednę piłułkę thak wielką iako ieſt ſocże
Liiij


strona: 80v

Lekarzſtwa.
1:
wicżne ziarnko/ włoż na bolaczy ząb/ przez pochyby odeydzie bolenie.
2:
Komu ſie zęby chwieią: aby moczno w dzią=
3:
ſlach ſtały.
4:
N
Aprzod ieſt ſiłney pomoczy na vthwierdzenie ruchaiączych
5:
ſie zębow/ oczet Squiliticum w aptecze/ thym ſobie zęby
6:
poranu płokać, Y ktemu wdzięcżną wonią vſtam daię.
7:
Theż hałun palony á z oczthem y z przeſnym miodem
8:
zmieſzay á trochę przywarz/ á tym zęby płocż zimno wycieraiącz.
9:
Też Piretrum w oczcie mocznym vwarzone/ tym zęby płocż wycie
10:
raiącz: vmacznia.
11:
Też wino białe z Mirrą á z oliwą przywarzone/ to w vſciech trzy=
12:
may/ ieſt niepoſpolithey moczy ku vmocznieniu poruſzonych zębow/ y
13:
też prochnienia gich niepoſpolicie broni.
14:
Też rog kozłowy/ albo też ieleni ſpalony á na proch miałki ſtarty,
15:
zęby cżyſci/ y żołtoſć y inſze niecżyſtoſci z nich ociera.
16:
Dzieciom młodem richło zęby wyraſtaią od mozgu zaięcżego wa=
17:
rzonego/ gdy gim zęby albo dziąſla będą cżęſto pocierane.
18:
Takieſz theż mozg kurzy warzony/ roſci zęby richło/ gdy będą nim
19:
dziąſla pocierane.
20:
Też w ten cżas gdy dzieci na zęby ſtękaią/ tedy maſlo wypłokane, á
21:
z miodem zmieſzane/ pocierać thym dziąſla/ bolenie y wſzelkie grizienie
22:
ktore bywa w dziąſlach: oddala/ y tez zęby wolno z dziąſl wyſtępuią.
23:
Też piſze Kirandus. Zęby zrzebięcia iedno rocżnego/ na ſzygi dziecię
24:
ciu zawieſzone/ maią tę włoſnoſć iż onemu dziecięciu barzo lekko krom
25:
bolu zęby wyraſtać będą.
26:
Naprzeciw czuchnieniu z vſt.
27:
N
Aprzod gwozdziki cżynią dobrą á lubiezną wonią vſt ma=
28:
ſtikowane. Takieſz Tatarſkie ziele.
29:
Też mirra w vſciech trzymana/ cżyni wonią lubiezną
30:
á czuchnienie oddala.
31:
Takieſz też drzewo Aloes maſtikowane w vſciech, oddala złą wonią
:
(z vſt.
32:
Też piſzą niektorzi o złocie iż wvſciech dzierżane, oddala nie wdzięcż
33:
ną wonią vſt.

strona: 81

Doſwiadczone.Liſt. 81.
1:
Też piołynkowe wino z ſkorkami Citrinowemi/ broni złey woniey
2:
z vſt/ ktora przychodzi z zagniłoſci będączych w żołądku.
3:
Też naprzeciw ſmrodliwoſci z vſt dla iedzenia Cżoſnku/ takieſz Cze
4:
bule, Ruta ma być iedzona/ albo maſtikowana y połykana/ á pothym
5:
trochę ocztu winnego albo piwnego/ pothym ſie napiy/ Citwar też y
6:
Koriander maſtikowany dobrze/ oddala mocznie ſmrod vſt dla cżoſnku
7:
y Czebule.
8:
Naprzeciw ſlinogorzowi: to ieſt boleniu gardła
9:
N
Aprzod na bolenie gardła dzieciom małem: Figi warzone
10:
w wodzie/ á tym płokać vſta/ barzo pamaga.
11:
Też łayno dziecięcia małego/ ktore by chleba, ani mięſa
12:
przez trzy dni nie vkuſzało/ inſze potrawy iedzącz, ma być v=
13:
ſuſzono á potym ſtarte á z przeſnym miodem zmieſzane/ thedy tym ma
14:
być pomazano gardło w nątrz y zewnątrz palczem/ y takieſz podniebie
15:
nie/ ieſt rzecż oſobna á barzo doſwiadcżona. O cżym ſie iednako Aui=
16:
cenna, Galienus, y Serapio zgadzaią/ iżby to miało być oſobne lekar
17:
ſtwo na dziecinną Squinaciją.
18:
Też maſz drugą rzecż niepoſpolitą na zaſiędzienie wrzodu w gardle.
19:
Vpuſciwſzy krwie dobrze z Medijany/ potym wodka pſinkowa/ z kaſ=
20:
ſiją rozmączona/ á thym wolno ciepło zagrzewaiącz: gargarizuy/ tho
21:
ieſt płocż vſta iżby tham ono płokanie mogło na mieſtcze bolącze przy=
22:
chodzić/ á tego cżyń płokania cżęſto przez dzień.
23:
Też plaſtr barzo dobri z wierzchu na opuchlinę przyłożony. Wezmi
24:
pſie łayno/ á zwłaſzcża kthoriby był koſtkami przez dwa dni karmion,
25:
Miodu przeſnego/ popiołu z ięcżmienia vpalonego/ każdego z nich ro
26:
wne cżęſci po połtoru łyżkach/ ſoli poł łyżki dobrey miari/ zmieſzay thy
27:
rzecży ſpołem/ á rozłożywſzy na chuſtę/ przyłoż na opuchlinę/ vznaſz iż
28:
od tego prędko Slinogorz zginie.
29:
Też cżęſtego doſwiadcżenia ieſt lekarzſtwo pſie łayno z miodem á z
30:
ſzafranem á z wodą przywarzane/ y ku piciu dane/ barzo dobrze poma=
31:
ga na ſtraczenie Squinancijey.
32:
Na kaſzel doſwiadczone lekarzſtwa.
Lv


strona: 81v

Lekarzſtwa.
1:
N
Aprzod mąka piecżona pſzenicżna z winem albo z wodą v=
2:
warzona á maſlem omaſzcżona/ ieſth barzo na kaſzel dobra
3:
broniącz go.
4:
Też korzeń wężownikow piecżony albo warzony, ma nie
5:
poſpolitą mocz ſtanowić kaſzel, ktori z remą przychodzi/ to ieſt z płynie=
6:
nia flegmy ſloney z głowy/ á ma być natſzcżo y na nocz iedzon then ko=
7:
rzeń dragontee/ to ieſt wężownikow/ á nicz po nim nie pić.
8:
Cżoſnek w miedzie ſmażony/ ieſt oſobny na kaſzel poranu iedzony.
9:
Też Rzodkiew naſkrobana iako miazga/ potym kielko czebul vpie=
10:
cżonych y troſzkę ie przetłucz/ á potym włożyć do białego miodu y ſma
11:
żyć wolno na węglu nie barzo długo/ á potym pieprzu tłucżonego kte=
12:
mu wſypać/ y troſzkę zaſię wſzytkiego poſmażyć/ na koniecz w ſloiecżek
13:
ſchować/ ma tę mocz ten konfekt: iż flegmę grubą/ zagniłą/ klijowatą
14:
z pierſi/ z żołądka: wymiata/ vkrawaiącz iey po ſztucżkach/ á ieſt to le=
15:
karzſtwo Kxiędza wielkiego Moſkiewſkiego/ Kinodać rzecżona.
16:
Też tu maſz drugie niepoſpolitey dobroci/ od iednego zacznego cżę=
17:
ſto kroć pokuſzono z vżytkiem lekarzſtwo. Wezmi migdały ſlodkie/ á v
18:
wierć ie cżyſcie/ potym warz ie w wodze włoſkiego kopru/ czukru naſy=
19:
pawſzy, tak długo iż zgęſtnie iako gęſty groch odcierany/ thego natſzcżo
20:
pożyway po troſzcze/ abowiem kaſzel ſtanowi/ cięſzkoſć pierſi oddala/ y
21:
gruboſć flegmy z pierſi mocznie wyrzucza. A to lekarzſtwo y na dycha=
22:
wicze ieſt dobre.
23:
Przeciw dychawicy doſwiadczone lekarzſtwo.
24:
T
O maſz wiedzieć: iż poſpolicie wſzythki lekarzſtwa wypiſane
25:
przeciw kaſzlowi ſą też dobre naprzeciw dychawiczy.
26:
Ale oſobno na dychawicze. Naprzod kapłon dwu lethni ma
27:
być czałkiem we trzech kwartach wody warzony tak długo
28:
iż mniey niżli kwarta ma polewki zoſtać/ á w onę polewkę maſz włożić
29:
ziela Izopu/ ſzańty/ y też omanowego korzenia: iżby tak z tymi zioły z=
30:
przodku wrzał ten kapłon: aż do zupełnego wywarzenia/ á tey polewki
31:
ma ſie dychawicżny cżłowiek napijać ciepło poranu y na noc po trūku
32:
Też Bolus armenus z apteki/ wezmigo czo poł złotego zaważy/ y
33:
day z winem ciepło rano wypić we trzy godziny przed iedzeniem/ niepo=
34:
dobną ma włoſnoſć naprzeciw dychawiczy cięſzkiey.
35:
Też ſyropek naprzeciw dychawiczy vżytecżny barzo.

strona: 82

Doſwiadczone.Liſt. 82.
1:
Wezmi, Izopu/ matki bożey włoſek/ ſzańthy/ kwiatkow Fijołkowych,
2:
podbiału/ każdego z nich po poł garzſci, Lakricijey dwa korzonki, Fig,
3:
rozynkow drobnych y wielkich po poł garzſci/ omanu poł garzſci ta=
4:
tarzkiego ziela kielko korzonkow/ naſienia ſlazowego, Warz thy rzecży
5:
ſkraiawſzy korzenie y figi: w poł trzeci kwarty wody: aż do iedney kwar
6:
ty/ á potym oczukruy/ albo białem miodem oſlodz, á thego ſie napijay
7:
poranu ciepło po tunkowi. Potym wypiwſzy ten ſyrop, wezmieſz piłuły
8:
de Agarico z dragmę na nocz.
9:
Na pleurę lekarzſtwo.
10:
N
A pleurę nicz lepſzego nie ieſt: iedno krew puſzcżać z przeci=
11:
wney ſtrony kłociu z medijany/ pothym nazaiutrz z theyże
12:
ſtrony gdzie ieſt kłocie: puſzcżay krew z płuczney żyły czoby
13:
nie mało/ á w tey niemoczy troſzkę ieſć/ Mięſa/ ani rib/ a=
14:
ni mleka nie ieſć/ ani żadnych piecżonych rzecży, Wina/ miodu nie pić,
15:
iedno piwo rzadkie/ wyſtałe/ ale by ieſzcże lepſza Tyzanna, tho ieſt woda
16:
z ięcżmieniem vwarzona, á oczukrowawſzy ciepło ma ſie chori po troſz=
17:
cze cżęſto napijać. A ieſtliby ſie flegma ze krwią rudowatą vkazowała,
18:
tedy tym cżęſciey ma ſie napijać ięcżmienney wody czukrowaney/ albo
19:
Iulepizowaney, Fijołkowym iulpkiem, Abowiem pobudza flegmę ru=
20:
dowatą ku łacznemu odchodzeniu.
21:
Też Migdałowa polewka, z rozynkami drobnemi: dobra ku iedzeniu
22:
vſtawicżnemu. Takieſz ſliwki węgierzkie/ á nawięczey polewka ſliwcża=
23:
na/ grucza/ krupy ięcżmienne kaſzą vwarzone/ Mięſna polewka, Thy
24:
karmie ſą godne w Pleurze k iedzeniu.
25:
Pleura ieſt wrzod wnętrzny z zapalenia krwie albo z oſtrzenia/ pod
26:
ziobrami vcżyniony, Przy ktorim wrzedzie ſą ty przypadłoſci. Naprzod
27:
ſtrzekanie z kłociem/ ktore idzie pod łopatkę/ cięſzkie odetchnienie/ kaſz=
28:
łanie/ á ograżanie, Gdy thy znaki obacżyſz: puſzcżay krew z przeciwney
29:
ſtrony czo narichley.
30:
Na kordijakę/ y na drzenie Sercza: lekarzſtwa
31:
N
A kordijakę Perły thłucżone na miałki proch/ á z czukrem
32:
rożanym iedzone poranu/ vweſelaią ſercze.
33:
Też ſą kołacżki w aptecze/ kthore Dijamuſcum zową,
34:
to ieſt kołacżki z piżmem, ſą barzo poſilaiące ſercza. Takież
35:
drugie kołacżki Diaambra: ſą też dobre kordijakę, głowę też poſilaią

strona: 82v

Lekarzſtwa.
1:
Też piſze Raſis o ſerczu Małpiem/ ieſt zwirzątko barzo potworne
2:
á znakomite, To ſercze vſuſzone/ potym na proch ſtarte/ á czo złothy
3:
zaważy z miodem pitym ſtarim: day choremu kordijacżnemu/ odchodzi
4:
kordijaka/ y cżyni przeſpiecżnoſć/ ſmiałoſć/ rozum oſtri/ y k temu ſwię=
5:
tego Walentego niemocz lecży.
6:
Takieſz theż drżenie Sercza mocznie á barzo richło lecży. Koral ćir
7:
wony na miałki proch ſtarti, z ſzfranem á z winem dobrem day to zim
8:
no wypic cżaſu drżenia ſercza.
9:
Też na omdlenie ktore przychodzi ze drżenia zbytecżnego ſerca/ á z=
10:
właſzcża z gorączey przycżyny/ ogorka ſurowego woniay, przydzieſz za=
11:
ſię ku zdrowiu.
12:
Też wodka wołowego ięzyka/ ieſt barzo pożytecżna ku piciu w kor=
13:
dijacze y we drżeniu ſercza.
14:
Też wezmi wodki rożaney/ wołowego ięzyka/ ſzcżawiowey/ k temu
15:
wezmi Kadzidła thłucżonego/ rożey cżyrwoney prochu/ drzewa Aloes
16:
tartego na proch/ gwozdzikow/ ſpodij/ ſandalow cżyrwonych/ każdego
17:
z nich czo złoty zaważy/ ty rzecży na proch wſzytki ſtłucżone/ á potym
18:
z tymi wodkami zmieſzane/ rozmocż w tym ſzarłat albo Faczelet/ przy
19:
łoż letnio ciepło na ſercze y na vſtka żołądkowe, Ieſt to lekarzſtwo ſił=
20:
ney pomoczy cżęſto doſwiadcżone.
21:
Mdły zołądek poſilaiącze lekarzſtwa.
22:
N
Aprzod Bukwicza maſtikowana á ſok z niey połykany/ żo=
23:
łądek poſila y vmacznia daiącz mu dobre thrawienie/ á na=
24:
więczey gdy poniey trochę wina ſie napijeſz dobrego.
25:
Też Cinamon/ gałgan/ gwozdziki/ każdego z nich ro=
26:
wno wziąć/ á na proch ſtarłſzy z dobr a małmaziją/ albo z winem cie=
27:
pło wypiy po ranu/ barzo zimny á flegmiſty zołądek poſila/ y thrawie=
28:
nie w nim dobre cżyni.
29:
Też kapari ſlone/ nicz niepłokane, przed iedzeniem natſzcżo wzięthe
30:
żołądek poſilaią/ trawienie dobre cżynią.
31:
Thakież Imbier w miedzie przyprawiony/ zagrzewa żołądek/ fleg
32:
mę j inſze wodnoſci w nim wyſuſza, á nawięcey ty, ktore z owoczow zim
33:
nych/ iako z ogorkow/ z malonow/ y z iabłek ſie namnożyły.
34:
Theż wino piołynkowe/ niewymownie żołądek vmocznia. Thakieſz
35:
też wino omankowe/ y chęć ku iedzeniu cżyni.

strona: 83

Doſwiadczone.Liſt. 83.
1:
Sok też piołynowy na zły á ſkażony żołądek, ieſt niepoſpolite lekar
2:
ſtwo/ vmaczniaiącz/ poſilaiącz/ y chęć ku iedzeniu daie/ á tho gd go
3:
na każdy dzień dwie łyżcze wypijeſz przed iedzeniem we trzy godziny.
4:
Też chęć niepoſpolitych rzecży brzemiennych niewiaſt/ ktore zwykły
5:
bywać w nich (acżkolwiek nie zawſze) tedy na takowe żądze iedzenia dzi
6:
wnego. Scżaw w cierpniączem winie vwarzony á ku piciu paniey o=
7:
no wino dano kielko razow/ nie będzie pani brzemienna wſzelka w pożą
8:
daniu potraw niezwycżaynych.
9:
Też to ieſt iedno oſobne doſwiadcżone wiele kroć lekarzſtwo w poſi=
10:
laniu mdłego żołądka. Wezmi kanią przędzę (w Herbarzu maſz o niey
11:
czo ieſt) też wezmi naſienia roiownikowego/ zową połacinie Apium,
12:
też noſienia kopru włoſkiego, Cinamonu, białego y też długiego pieprzu
13:
każdego z tych rzecży namienionych rowne cżęſci po łocie/ albo mniey,
14:
Czukru tak wiele iako tych wſzytkich rzecży, dayże ſie tego napić poranu
15:
przed obiadem czo połtora złotego cżyrwonego zaważy z winem albo
16:
z piwem ciepło/ á potym we trzy godziny możeſz ieſć.
17:
Na zaſtanowienie wraczania.
18:
W
Raczanie nie zawżdy ma być richło ſtanowione/ iako y bie
19:
gunka/ abowiem tymi purgacijami ſiła niecżyſtoſci iadowi
20:
thych odchodzi/ z kąd pothym cżłowiek w długiem zdrowiu
21:
trwa/á niemoczy pozbywa.
22:
Theż ſkora rżanego chleba vpiecżona v ognia iako grzanka/ á po=
23:
tym w oczcie zmacżona á na żołądek przyłożona, ſthanowi wraczanie.
24:
Gdy wraczanie zbyteżne ieſt/ tak iż cżłowieka barzo mdli/ tedy ma
25:
być ſtanowione, Naprzod miętka polna w piwie/ albo w winie vwarzo
26:
na/ á ono wino albo piwo natſzcżo pite, ſtanowi wraczanie.
27:
Też cżęſte doſwiadcżenie w ſoli piecżoney/ kthorą w chuſtę gorączo
28:
zawiązawſzy/ przyłoż na żołądek, á zgodzinę potrzymay zagrzewaiącz
29:
iey v ognia/ zaſtanowicz wraczanie.
30:
Theż wraczanie dzieci młodych/ thym doſtatecżnie krom obrażenia
31:
ſtanowi. Wezmi ruty ſuchey á na proch kłucżoney/ czo poł dragmy za=
32:
waży/ kadzidła białego na proch miałki ſtarteo ieſzcże mniey niżli ruty
33:
wſypże ty rzecży do ſyropku rożanego/ y day dziecięciu pić ciepło z wi=
34:
nem albo z piwem.

strona: 83v

Lekarzſtwa.
1:
Naprzeciw ſzczkaniu.
2:
M
Acierza duſzka wwinie vwarzona á pita, ſtanowi ſzcżkawkę
3:
Też kmin kramny z ocztem zagrzawſzy: ciepło pity/ ſta=
4:
nowi ſzcżkawkę.
5:
Też myſlenie moczne o iakiey rzecży potrzebney, ſzcżkaw
6:
kę traci.
7:
Takieſz też zaduſzenie vſt y noſa czo nawięczey po trzy razy, ſtanowi
8:
ſzcżkawkę.
9:
A wſzakoſz ſzcżkawka z wynizcżenia wielkiego/ rzadko bywa vlecżona.
10:
Naprzeciw zołtey niemoczy.
11:
N
Aprzod wątroba Ieżowa vſuſzona/ á na proch ſtarta/ po=
12:
tym z wodką podrożnikową á kaniey przędze: dany na ſwi=
13:
taniu po kielko rozow/ oſobne ieſt lekarzſtwo.
14:
Też miecżyk ziele w wodzie albo w piwie vwarzone/ ieſt
15:
oſobnie pomoczne lekarzſtwo ku piciu.
16:
Takieſz theż Lebiodka cżyrwona vwarzona w wodzie á oſlodzona,
17:
barzo ieſt dobra y ku omywaniu cjiała w tey niemoczy.
18:
Takieſz też wodka ſwoyſkiego mlecżu ieſth ſiłnego doſwiadcżenia w
19:
żołtey niemoczy pić/ y zaſię z winnym ocztem zmieſzana/ trochę blay=
20:
waſu przycżyniwſzy/ rozmocż faczelet á przikładay na wątrobę na pra
21:
wy bok, abowiem w tey niemoczy poſpolicie bywa zapalenie wątrzoby
22:
á to zaſię chłodzy y poſila wątrobę/ á thak theż żołtą niemocz mdli,
23:
ktora z zapalenia á z zatkania wątroby przychodzi/ tak richło iako y z
24:
zatkania żiły tey: ktora od żołci do ielit idzie.
25:
Też niektorzy piją gnoy ſwieży końſki z ocztem/ á chwalą.
26:
A wſzakoſz niżli ſie czo pocżnie/ thedy naprzod ma być purgacija
27:
wzięta/ tym obycżaiem. Wezmi dijaffiniconis poł vncijey, Electuarij
28:
z ſoku rożanego trzy dragmi, Rozpuſć z wodką kaniey przędze, podroż=
29:
nikową/ mlecżową/ á day to wypić ciepło na ſwitaniu/ á potym ſie nie
30:
trzeba pocić/ ani na wiatr wychodzić, Ieſć w ſzeſć godzin. Nazaiutrz
31:
wziąć kołacżkow Dijarodon abbatis, za poł groſza razem po ranu we
32:
dwie godzinie przed obiadem. Potym maſz na koniecz wyſſzey napia=
33:
nych Lekarzſtw pożywać.
34:
Poczenie też dobre ieſt w wannie: zalewaiącz na rozpalone kamie=
35:
nie/ albo na żużeliczę rozpaloną mlekiem z konopnego naſienia.

strona: 84

Doſwiadczone.Liſt. 84.
1:
Na opuchlinę zywota: ktorą połacinie zową
2:
Idropiſis.
3:
N
Aprzod piłuły z Reubarbarum/ połtori dragmy zaraz da=
4:
ne na ſwitaniu/ ſą barzo dobre.
5:
Też piłuły de Meſereon dragmę iednę, vcżiniwſzy ieden
6:
naſcie piłuł zdragmy, day połykać opuchłemu cżłowiekowi
7:
na ſwitaniu/ á po nich ſpać: iedno ſie nie pocić, A wſzeſć godzin ieſć, al=
8:
bo pozdniey/ ſą barzo pożytecżne. Potym day to lekarzſtwo. Wezmi
9:
Babki liſcia/ vtłucż ią w możdżerzu/ potym włoż do garncza polewa
10:
nego/ y wley wody nie wiele á potym przywarzyć na ogniu/ na koniecz
11:
wyciſni mocznie on ſok z tey to Babki/ á daway cżłowiekowi opuchłe=
12:
mu po ranu trzy łyżki ciepło pić/ ieſt rzecż doſwiadczona na kielko opu=
13:
chłych/ ktorim to lekarzſtwo pomagało ku zdrowiu w opuchlinie, z go=
14:
rączey przycżyny.
15:
Też vrina kozia z Spiką nardową/ albo z pieprzem: niechaiącz ſpi
16:
cam nardi: po ranu cżęſto pita/ znamienicie ieſt pomoczna na opuchli=
17:
nę, Abowiem cżyni ſtolcze y vrinę obphicie wypądza z cżłowieka/ á to
18:
ieſt rzecż cżęſtokroć doſwiadcżona.
19:
Takieſz też rzodkiew naſkrobana iako miazga, z mydłem barzkiem,
20:
albo z greczkiem á z gorzałką w możdżerzu vtłucżona/ pothym na pę=
21:
pek na chuſcie ſzyroko rozłożona/ y thak przez trzy godziny na żywocie
22:
dzierżana/ cżyni ſtolcze wodne: pędzącz z żiwota opuchłego wilkoſci fle
23:
gmiſte/ wodne/ y z vriną weſpołek, A to też lekarzſtwo cżęſto o demnie
24:
widane ieſt y działane/ z pożytkiem zdrowia chorego cżłowieka.
25:
Na bolenie krzyzow.
26:
K
Orzeń Piwonijey/ takież y naſienie iey z winem vwarzone
27:
albo z z piwem/ lecży boleſć krzyżową pewnie.
28:
Też reubarbarum ieſt ſilno niepoſpolithe, z wodką mle=
29:
czową/ á bylicżowa: pite.
30:
Też bobki zaięcże vſuſzone/ z pieprzem á z winem pite/ mocznie bo=
31:
lenie krzyżow oddala.
32:
Przy tym mazanie cżynić oleykiem niedzwiadkowym/ to ieſt Scor
33:
pionum á oleykiem rumienkowym/ ſiłno pomaga na krzyże.

strona: 84v

Lekarzſtwa.
1:
Naprzeciw kamieniowi nyrkowemu/ ktori ieſt
2:
iakoby piaſek czyrwony.
3:
S
Ok wyciſniony z ziela kthore zową Nocz y dzień, z białem
4:
winem pity/ niewymownie piaſek/ albo kamień paſcżyſty z
5:
nyrek przez vrinę wypądza.
6:
Też ieſt rzecż doſwiadcżona. Wroble proſo z białem wi
7:
nem na proch miałki ſtarte/ á czo dwie dragmie zaważą wſypać w bia=
8:
łe wino/ po ranu wypić ciepło/ Kamień w nerkach kruſzy y pędzi precż
9:
z cżłowieka.
10:
Też łożyſko w ktorim dziecię w żywocie przemieſzkawało/ zową po
11:
łacinie Secundina: vſuſzone á na proch ſtarte/ pothym on proch z wi=
12:
nem/ albo z włoſkiego kopru wodką/ niepodobnie piaſcżyſthy kamień z
13:
nyrek wypądza/ á ieſt to lekarzſtwo pewnie doſwiadcżone.
14:
Theż maią niektorzy ludzie za doſwiadcżone lekarzſthwo. Zaiącżka
15:
marczowego thak czałkiem w garnczu/ włożywſzy do piecza vſuſzyć y
16:
z ſierſcią á potym go na proch ſtłucz, Ten proch ieſt barzo vżytecżny z
17:
białem winem albo z miodem pitym/ na kamień nerkowy y miechierzo
18:
wy/ to ieſt czo złoty zaważy dać poranu ciepło wypić.
19:
Kto nie moze vriny puſzczac.
20:
S
Porzyſzowe korzenie z wodą vwarzone á ciepło natſzcżo pi=
21:
te/ niepodobnie pomaga.
22:
Takieſz też miecżyk, ziele ktore przi wodzie roſcie/ ieſt ſil
23:
no pomoczne naprzeciw zaſtanowieniu mocżu/ gdy będzie
24:
w wodzie vwarzone á miodem przeſnym oſlodzone/ á potym natſzcżo
:
(pite.
25:
Theż dziatkam małem korzeń oleſznikow w wodzie vwarzo=
26:
ny/ á potym na krzyżyk przyłożony ciepło/ wypądza z nich vrinę.
27:
Takieſz też cżęſtego doſwiadcżenia ieſt to lekarzſtwo. Nocz y dzień
28:
ziele w proſtey wodzie vwarzone/ á potym w oliwie albo w maſle przy=
29:
ſmażone/ na dymiona y niżey pępka dzieciom y ſtarim: przyłożony/ pę=
30:
dzi wnet vrinę z nich.
31:
Takieſz też korzenie Piotruſzcżane cżęſto iedzione w potrawach/ pę=
32:
dzi vrinę z cżłowieka mocznie.

strona: 85

Doſwiadczone.Liſt. 85.
1:
Zaſię lekarzſtwa tym ktorzy ſie vſikaią w po=
:
(ſcieli.
2:
N
Aprzod Koral cżyrwony na proch ſtarty/ á z wodą albo z
3:
wodką babcżaną na nocz pity/ znakomicie broni vſikania
4:
we ſpaniu.
5:
Też korzenie omanowe/ z babcżaną wodką pite/ broni,
6:
tey niemoczy.
7:
Też Mumia z winem pita czo połgroſza zaważy/ zadzierżawa vri=
8:
nę/ y krew ktora z vriną wychodzi.
9:
Też naſienie Lactucżane y kurzey nogi ziela: ſtarte, á zczukrem zmie
10:
ſzawſzy/ day na nocz z wodką babcżaną/ albo zpiwem/ zaſtanawia vri=
11:
nę zbytnie odchodzączą ze krwia zmieſzaną.
12:
Na kamień miechierzowy: lekarzſtwo.
13:
Wezmi korzeń ziela Lamikamieniowego/ korzenia albo naſienia
14:
Piothruſzcżanego/ Hanyżu/ Pieprzu, Pſzcżelnikowego naſienia, wro=
15:
blego proſa, Sparagowego korzenia z aptheki/ każdego z nich rowne
16:
cżęſci czo łot zaważy/ á na miałki proch ſtarłſzy/ ty wſzytki rzecży zmie=
17:
ſzay z miodem albo z czukrem/ potym day czo poł złotego zaważy, z wi
18:
nem albo z piwem ciepło na nocz, Ieſt to lekarzſtwo barzo cżęſtho do=
19:
ſwiadcżone na ten kamień/ ktori w miechierzu leży.
20:
Tez naprzeciw boleniu/ ktore w ielitach bywa.
21:
Naprzod Podbiał ziele w winie albo w wodzie vwarzone/ oddala
22:
bolenie ielit.
23:
Też to ieſt rzecż doſwiadcżona, Layno tego cżłowieka ktori ma bo=
24:
lenie w ielitach ſwogich: poki ieſzcże ciepłe, ma być rozpuſzcżono zocztem
25:
á pothym iakiemu kolwiek zwierzęciu wlane w gardło/ on cżłowiek bę=
26:
dzie wolen y puſzcżon od kłocia wnętrznego.
27:
Też hanyż wſzelakim obycżaiem pożywany/ tak z winem albo z wod
28:
ką piołynową/ y też włoſkieo kopru, Albo tak iedzony/ odpądza kłocie.
29:
Theż wodka ſama Rumienkowa po ranu ciepło pita/ nad inſze rze=
30:
cży pomoczna ieſt na bolenie wnętrzne.
31:
Też łayno żayęcże z ciepłem winem pite/ dziwnie kłocie wſzelkie z ie=
32:
lit oddala.
33:
Też Luk iedzony/ niepoſpolicie bolenie w ielitach vſmierza.
M


strona: 85v

Lekarzſtwa.
1:
Też polny kmin z drobnemi rozynkami w wodzie vwarzony/ á po=
2:
tym przeſnym miodem oſlodzić/ á thego ſie po ranu ciepło napijać/ ieſt
3:
nieſlychane pomoczne lekarzſtwo.
4:
Nakoniecz maſz Kliſterę wypiſaną, ktora nigdy nie omyla w kło=
5:
ciu, ktore bywa w ielitach.
6:
Kliſtera.
7:
Wezmi Czenturzijey mnieyſzey/ włoſkiego kopru/ rumnu ogrod=
8:
nego/ ruty/ Swoyſkiego kopru/ każdego z nich po garzſci/ z apteki we
9:
zmi k temu Coloquintidi á zwłaſzcża czo ieſt w niey wnątrz, Vwarz
10:
ty rzecży wſzytki w wodzie w proſtey we dwu kwartach wody/ aże do ie=
11:
dney kwarty wywarz/ potym przeczedziwſzy iżby tego było wſzytkhiego
12:
z kwartę/ wley w to oleyku rucianego zdzieſięć łyżek/ benedicte laxatiue
13:
iednę vnciją/ rozpuſć/ á ſoli z poł łyżki ocżkowatey. Także iuż przez In
14:
ſtrument ktori zową Kliſtera, Wley zadkiem w cżłowieka thego/ kthori
15:
ma w ielitach kłocie/ á niechay tho w ſobie dzierży czo może na dłużey,
16:
Ieſt oſobne á oſtatecżne lekarzſtwo.
17:
Naprzeciw gliſtam: lekarzſtwa.
18:
Naprzod Fijołkowy oleiek na pępek y na krzyże dzieciom: ktore chro
19:
baki w żywocie miewaią: pomazany/ ieſt rzecż cżęſtho kroć doſwiadcżo=
20:
na iż ſtolczem wychodzą.
21:
Takieſz mirra z cżymkolwiek pożywana, chrobaki zabija y wypądzą
22:
Też wſzelkie chrobaki/ tak gliſty: iako y ty ktore aſcerides zową, V=
23:
warzyć koczenki z ſocżewiczą w wodzie/ á tego ſie dać napić.
24:
Takieſz też naſienie Lubſzcżekowe/ w cżymkolwiek pite/ chrobaki pe=
25:
wnie wypądza.
26:
Też maſć vcżyniona z cżarbey haleny/ z oleyku Fijołkoweo/ woſku
27:
trochę k nim przypuſciwſzy/ cżęſto doſwiadcżona na wypędzienie chro=
28:
bakow: gdy pępek będzie mazany.
29:
Też ſok wyciſniony z omanu/ z winem dany ku piciu/ cżeſte ieſt do=
30:
ſwiadcżenie v proſtych ludzi/ á zwłaſzcża v bab na pomorzenie chroba=
:
(kow.
31:
Naprzeciw czyrwoney bieguncze.
32:
Naprod domowe lekarzſtwo. Cżoſnek ſmarzony/ albo warzony/ za=
33:
ſtanawia biegunkę moczne/ nie telko ktora ſamo z obphitoſci złych wil
34:
koſci przychadza/ ale też y ktora od moczney á iadowitey purgacijey by
:
(wa.

strona: 86

Doſwiadczone.Liſt. 86.
1:
eżTeż gruſzki/ á zwłaſzcża płonki ſuche vwarzone w wodzie/ á pothym
2:
iedzone y polewka z nich pita/ mocznie ſtanowi biegunkę krwawą.
3:
Też łayno gołębie z oływą zmieſzane/ á tym żywot namazuy/ bar
4:
zo mocznie zaſtanawia.
5:
Też iayca przepiekłe/ á żołtki z nich w oczcie namocżone y iedzone,
6:
barzo pomagaią.
7:
Theż na barzo zbytnią biegunkę krwawą/ vcżyń oſḿ albo dzieſięć
8:
piłułek z woſku tak wielkich iako proſne ziarnka/ á na nocz połkni/ ſił=
9:
no mocznie ſtanowi.
10:
Też barzo ſlachetne lekarzſtwo/ cżęſto kroć á poſpolicie od Docto=
11:
row w zwycżaiu miewane. Reubarbarum piecżone czo połtori dragmy
12:
waży/ ſtarłſzy na proch: day wypić z babcżaną á mlecżową wodką po
13:
ranu/ á nie ieſć po nim za pięć godzin, A przed ſamem obiadem maſz
14:
wziąć diacitoniton ſuis ſpeciebus czo dwa złote zaważy.
15:
A wſzakoſz przy tych lekarzſtwiech/ tedy maſz czo namniey pić/ pole=
16:
wek nie ieſć/ ani tłuſtych rzecży/ iedno piecżone/ Y mięſo warzone nicz
17:
nie ſzkodzi.
18:
Syr piecżony dobri proſtem ludziom. Takieſz gruſzki ſuche.
19:
Też powidła z iagod cżyrnicz/ ſą oſobne na to.
20:
Dla pomnozenia płodu/ a nawięczey v nie=
21:
płodnych małzonkow.
22:
N
Aprzod to maſz wiedzieć iż poſpolicie po byciu ſwogich rze=
23:
cży v niewiaſt/ á potym po łazni gdy ſie biała głowa ma k
24:
temu aby wſtąpiła w brzemię/ tedy richley k temu przycho=
25:
dzi vżywaiącz tych rzecży wypiſanych. Naprzod ma poży=
26:
wać tych piłułek cżwartego dnia po przeſtaniu ſwogich rzecży: vmywſzi
27:
ſie wſzytka w łazni. Piłułki.
28:
Wezmi goricżki/ ſzafranu/ liſtkow mirtowych z apteki/ każdego z nich
29:
czo złoty zaważy/ ſierzſci kozłowey na proch ſtarthey albo ſkraianey, á
30:
z tego wſzytkiego vcżyń piłułki z oleykiem Sizaminis, tak wielkie iako
31:
laſkowe orzechy, Także o poł noczy ma iedne pani włożyć ſobie do ma=
32:
cicze/ y dzierżeć w ſobie przez kielko godzin, Potym wypuſciwſzy one pi=
33:
łułke z ſiebie: Ma iſć do męża na radę.
34:
Też lekarzſtwo doſwiadcżone ku richłemu pocżęciu, Koſć ſloniowa
Mij


strona: 86v

Lekarzſtwa.
1:
piłką tarta/ ktora ma być kielko dni czo połtora złotego waży: z białem
2:
winem pita po ranu. A potim ma być to lekarzſtwo na taiemne mieſtce
3:
włożone. Wezmi ſyrzyſko z zaięcżego żołądka/ też łayno zaięcże ſwieże
4:
ma być z tym ſyrzyſkiem zmieſzane/ á potym w bawełnie włożone tam
5:
do macicze (po łazni na nocz ma być włożone) nicią vwiązawſzy/ á po
6:
tym rano wyciągnąwſzy z ſiebie ono lekarzſtwo. Ma ſie oſtatka męża
7:
radzić.
8:
To też ieſt lekarzſtwo miedzy wſzytkiemi napewnieyſze ku pocżęciu
9:
A ma być w aptecze vcżyniono. Tym obycżaiem.
10:
Wezmi ſloniowey koſci piłką tartey z połtori dragmy/ koſci z ſer=
11:
cza Ieleniego dwie cżęſci dragmy/ to ieſt dwa ſcropuły, Blactebizancie
12:
to ieſt ſkorupki w ktorich bywaią ſlimacżki, połtori dragmy, proch z ma
13:
cicżki zaięcżey/ to ieſt de matricze Leporis/ tak wiele czo dragmę waży,
14:
też omanowego korzenia czo poł dragmy waży/ naſienia paſternakowe
15:
go też czo poł dragmy zaważy/ drzewa Aloes, Cinamonu/ każdego z=
16:
nich czo dwa ſkropuły ważą/ muſzkatowego kwiatu ieden ſkropuł/ ta=
17:
kieſz Tatarzkiego ziela ieden ſkropuł/ miodu białego/ albo czukru białeo
18:
ze trzy albo ze cżterży vncije/ vcżyń z tego lektwarz, Starłſzy pierwey
19:
ty rzecży przerzecżone na miałki proch/ á potym z thym miodem albo z
20:
czukrem na ogniu rozpuſć á dobrze zamieſzay/ á teo lektwarzu pani ma
21:
czo trzy dragmy ważą natſzcżo pożywać, przez kielko dni/ abowiem ieſt
22:
rzecż przeſpiecżna ku pożywaniu á vżytecżna niepodobnie ku pocżęciu.
23:
Po tym lektwarzu trzeciego dnia ma być vcżyniono mazanie, pocżąw
24:
ſzy od pępka: aż precż na doł, Oto tą maſcią poranu. Wezmi mirri,
25:
ſzafranu/ ſpikinarde/ maſtiki/ każego z nich czo złoty waży/ gallie mu
26:
ſkate, Caſtorei/ każdego z nich poł dragmy, Imbieru poł dragmy z oley
27:
kiem Lilijowym/ ſtarłſzy ty wſzytki rzecży na miałki proch/ zmieſzay z=
28:
tym oleykiem/ á woſku trochę przyłożywſzy/ rozpuſć na rincze/ á thak
29:
będzieſz miał maſć miękką/ ktorą maży mieſtcze gdzie ieſt macicza/ ieſt
30:
rzecż na doſwiadcżeńſza ku richłemu poczęciu.
31:
Też naſienie Kardamomi (w aptecze telko przedaią) Po ſwych rze=
32:
cżach od białey głowy pożywane po ranu/ abowiem tho naſienie ſpra=
33:
wuie mocznie maciczę ku pewnemu á richłemu pocżęciu/ y też ono dzie
34:
cię cżyſtego á gładkiego ciała będzie/ niemaiącz na ſobie kroſt, ani ogni
35:
kow. Iedna pani ſtara Szelingowa barzo onim dzierżała: za ſwogim
36:
doſwiadcżeniem.

strona: 87

Doſwiadczone.Liſt. 87.
1:
Lekarzſtwa pewne ku pobudzeniu zaſtanowio=
2:
nych rzeczy przyrodzonych białem głowam.
3:
N
Aprzod wroble proſo w piwie albo w winie vwarzone, mocz
4:
nie pobudza przyrodzone rzecży.
5:
Też Aſſa fetida z apteki, z mierrą/ z pieprzem á z ſzafra=
6:
nem/ czo poł złotego waży/ z winem albo z byliczową wod
7:
ką ciepło na nocz pita/ mocznie pobudza.
8:
Też trociſzki z mirri w aptecze vcżynione, wziąć gich czo dragmę za
9:
ważą/ przycżyniwſzy k nim poleiu na proch tartego, ieden ſcropuł/ á po
10:
tym z włoſkiego kopru á z byliczową wodką: day to wypić na nocz, ieſt
11:
rzecż cżęſto doſwiadcżona.
12:
Syropek. Wezmi, Bylicze, Szawiny, poleiu/ cżyrwoney Lebiodki
13:
Caſſie lignee z apteki/ dyptamu białeo czo dwie dragmie zaważy/ á tam
14:
tych zioł po poł garzſci/ warz ty zioła wwodzie albo w winie, A potym
15:
ſie ma pani ciepło po trunkowi rano napijać. A potym dopiwſzy thego
16:
ſyropu: vpuſcić Zapheny/ y z tey y z drugiey żyły.
17:
Zaſię lekarzſtwa naprzeciw zbytniemu byciu
18:
przyrodzonych rzeczy v białych głow.
19:
N
Aprzod ſok wyciſniony z kurzey nogi ziela/ gdy w thym bę=
20:
dzie bawełna rozmocżona/ á potym do macicze włożona.
21:
Też piſze Kirandus. Surowe iaie gdy bedzie wſzythko
22:
wypite od białey głowy: ſtanowi.
23:
Też rog wołowy ſtarty/ potym proch iego z babcżaną wodką, albo
24:
z proſtą wodą pity: ſtanowi mocznie/ á k temu rozmąciwſzy z oczthem
25:
przyłoż na dymiona y niżey pępka: chuſtę rozmocżywſzy w tym oczcie.
26:
Też maſć Comitiſſe: krzyże pomaży dwa razy/ niepodobnie ſtano=
27:
wi, tak iż rowniey nie ma. W aptecze działaią tę to maſć. Y też ta prze
28:
rzecżona maſć: niedopuſzcża porzuczenia dzieciątka/ ale mocznie poma=
29:
ga ku zupełnemu donoſzeniu.
30:
Też cżynią w aptecze Trociſcos de Carabe, to ieſt z burztynu/ mocz
31:
nie ſtanowią przyrodzoną niemocz: z winem czo złoty zaważy na ieden
32:
raz wziąwſzy.
Miij


strona: 87v

Lekarzſtwa.
1:
Tu maſz lekarzſtwa na rany męzkiego taiem
2:
nego członku/ Ktore rany albo kroſty: połacinie
3:
zową Herma.
4:
N
Aprzod cżarna Halena w winie rozpuſzcżona/ tym winem
5:
maią być rany y kroſty wymywane/ ſiłną pomocz daie.
6:
Też na to/ ſol z przeſnym miodem á z kobyley mięthki
7:
prochem zmieſzawſzy, pomazuy ranki y kroſthy cżłonku ta=
8:
iemnego.
9:
Też to maſz cżiſte doſwiadcżone lekarzſtwo. Wezmi olejku rożaneo,
10:
oleyku Citoniorum/ to ieſt pigwianego/ każdego z nich po vncigi/ wley
11:
ie do ołowianego możdżerza/ y kijek też ma być ołowiany/ á thym maſz
12:
mieſzać z godzinę albo mniey iż nieiako zgęſtnie/ á tym oleykiem poma
13:
zuy kroſty/ mocznie goij.
14:
Też na wnętrzną. Mumija ieſt dobra tam wpuſzcżać ſikawką: z ſy=
15:
ta/ albo z Koziem mlekiem.
16:
Na opuchnienie y na wrzody moſzen ludzkich
17:
Naprzod mąka Bobowa/ z mąką ięcżmienną rowno zmieſzana/ po=
18:
tym z winem vwarzywſzy ie/ potym przylać rożanego oleyku/ zmieſzać
19:
cżyſcie/ á tego na chuſcie przyłożyć na moſznę opuchłą y bolączą,
20:
A toſz też lekarzſtwo na bolącze pierſi v białych głow: może być cżyſcie
21:
przyłożono.
22:
Też drugi plaſtr vcżyniony z mąki Bobowey/ z kmninu tłucżoneo,
23:
á z miodu przeſnego/ barzo ieſt vżytecżny.
24:
Też woſk z rożanym oleykiem rozpuſzcżony, á z niego vcżynić iako=
25:
by cżaſzę/ albo tak przyłożyć na moſznę bolączą/ barzo pomaga/ bol v
26:
ſmierza/ y twardoſć miękcży.
27:
Gdy ſie mleko białey głowie z ſiędzie w pier=
:
(ſiach.
28:
Syrzyſko z żołądka zaięcżego, z ocztem rozpuſzcżone/ á potym na
29:
pierſi przyłożone/ rozcieka ſie pod tym mleko.
30:
Też na toſz. Gdy niewiaſta trzy ziarnka iakoby ſocżewicżne, z woſlu
31:
vcżynione: połknie/ rozchodzi ſie z ſiadłe mleko w pierſiach.

strona: 88

Doſwiadczone.Liſt. 88
1:
Ktemuſz doſwiadcżenie. Wezmi ruty garzſć/ ſiarki czo dwie drag=
2:
mie waży/ warz że to przetłukłſzy rutę w oczcie/ á gdy oczet wywre przi
3:
łoż na pierſi/ nie telko z ſtadłe mleko rozpądza/ ale y krew z ſiadła od te
4:
go ſie rozpływa.
5:
Na zaſtanowienie krwie z rany.
6:
Naprzod gallas na węglu ſpalony/ á potym w mocznym oczcie zgaſzo
7:
ny/ á potym na proch ſtarty/ á z ſolą zmieſzawſzy/ włoż tego wilgotno
8:
z ocztem na ranę ſtanowi krew.
9:
Też łayno/ albo bobki kozie z ocztem zmieſzane/ á pothym na ranę
10:
z kąd krew płynie: przyłożone ſtanowią. Takieſz y oſle łayno ſpalone á
11:
z ocztem zmieſzane/ ſtanowi krew: chłopſkie lekarzſtwo.
12:
Na ſcijatikę/ to ieſt denną boleſc.
13:
Naprzod korzenie Iaſkołcżego ziela/ ktore połacinie Czelidoniją zową,
14:
z wodą vwarzony á pity/ ſiłną pomocz daie.
15:
Też krokos ſtarty/ á potym z ocztem á z gruczą ięcżmienną zmie=
16:
ſzany/ ieſt vżytecżne lekarzſtwo: mazać y przykładać na biodrę gdzie ieſt
17:
bolenie.
18:
Też bobki kozie z ſadłem wieprzowem zmieſzane/ á tym mieſtcze bo=
19:
lą cze namazać nacieraiącz/ barzo pomaga/ á zwłaſzcża gdy ſie zpryſz=
:
(cży.
20:
Też łayno ſwieże krowie/ poki ieſzcże ciepłe/ na mieſtcze bolą=
21:
cze przyłożone/ natychmiaſt pomaga. A gdy z rożanym ciepłym oley=
22:
kiem będzie zmieſzany then krowiniecz/thedy ieſzcże więczey pomaga/ á
23:
ieſt cżęſto doſwiadcżona rzecż.
24:
A wſzakoſz ma pierwey wziąć purgaciją z tych piłułek, thak kazawſzy w
25:
aptecze vcżynić. Wezmi Sarcocolle trzy dragmy, Coloquintide inte=
26:
rioris połtori dragmy, Imbieru też tyle wiele/ ocżkowatey ſoli, dragmę
27:
Sarcocolla ma być w wodcze rożaney rozpuſzcżona/ á potym z inſze=
28:
mi rzecżami zmieſzana/ thakże pothym z ſokiem rożanem piłułki maią
29:
być vcżynione/ kthorich dragmę na iedno wzięcie/ maſz doſyć dawſzy z
30:
dragmy dziewięć piłuł vcżynić/ y na nocz wſzytki połykać/ ſą to piłuły
31:
włoſne na Scijatikę.
32:
Naprzeciw vkąſzeniu wſciekłego pſa: doſwiad=
33:
czone lekarzſtwa.
Miiij


strona: 88v

Lekarzſtwa.
1:
Nawięczey ſtharzy doctorowie praczowali y myſlili o lekarzſtwiech
2:
ktoreby kaziły iad wſciekłego pſa/ á to dla ieo wielkiey złoſci/ abowiem
3:
cżaſem przez czały rok tagi ſie w cżłowiecze, ánawięczey tłuſtym/ w dru
4:
giem przez cżtyrzy niedziele/ cżaſem przez trzy/ cżaſem przez ſzeſć kxięży=
:
(czow.
5:
Znamię tych ludzi ktorzi ſą zarażeni iadem wſciekłego pſa
6:
abowiem poſpolicie taczy ludzie wody ſie boią/ á to ieſt nawiętſzy znak
7:
iż iad wſciekłego pſa wkorenił ſie w żyły.
8:
Drugie znamię. Wezmi iądrek włoſkich orzechow, zgarzſć, á ſtarłſzi
9:
ie: włoż na mieſtcze vkąſzone/ y dopuſć temu ze trzy godziny leżeć na ra
10:
nie/ potym day ony iądrka głodney kokoſzy zobać, Ieſtli kokoſz od tego
11:
zdechnie/ znak iż iad wſciekłego pſa w onym cżłowiecze panuie.
12:
Lekarzſtwa naprzeciw temuſz.
13:
Naprzod to ieſt poſpolita nauka: iż rana nie ma być richło goiona/ ale
14:
tak otwarta ma być/ przykładaiącz na nię Atractiwy maſci.
15:
Potym przykładay na ranę, ſzańtę ziele z ſolą zmieſzane á vtłucżo=
16:
ne ſiłno iad wyciąga.
17:
Takieſz miętkę ſtłukłſzy: przyłoż na ranę/ ſiłno pomaga.
18:
Też cżoſnek z winem pity/ barzo wietką pomocz cżyni.
19:
Naprzeciw vkąſzeniu węzowemu.
20:
Naprzod zęby vmarłego cżłowieka ſpalone/ á na proch ſtarte, á potym
21:
ranę tym prochem poſypować/ ieſt rzecż barzo dobra á doſwiadcżona.
22:
Też ſwieżego łupienia kozia ſkora: na ranę vkąſzoną od węża: przy=
23:
łożona/ wyciąga iad.
24:
Też czarney kokoſzi guzicza na mieſtcze vkąſzone przyłożona/ zna=
25:
mienicie wyciąga iad, A gdy drugiey kokoſzy ogonem gołym przyłożyſz,
26:
á podzierżyſz tak długo iż kokoſz pocżnie mdleć albo zdychać/ znamieni=
27:
tą pomocz on cżłowiek wezmie.
28:
Też cżoſnek z winem pity/ barzo pomaga.
29:
Lekarzſtwa izby licze było czudney płci.
30:
Naprzod gorcżycza tłucżona/ pothym z miodem białem/ á z ſmal=
31:
czem gęſiem zmieſzana/ á tym na nocz licze pomazuy/ cżyſci płeć y fla=
32:
ki ſpądza.
33:
Też mleko z czukrem cżęſto iedzone od białych głow/ wyiaſnia peć
34:
licza/ y wſzytkiego ciała.

strona: 89

Doſwiadczone.Liſt. 89.
1:
Theż mąka pſzenicżna/ mąka ięcżmienna/ mąka Bobowa po poł
2:
garzſci/ migdały/ dragantu/ każdego znich po dwie dragmie, Thy rze=
3:
cży z białki kokoſzych iaiecz: zmieſzać gęſto/ á potym z tego vcżynić gru=
4:
zołki Iakoby piłułki/ pothym wziąwſzy dwie piłułcze: rozpuſć z thyzan
5:
ną/ á tym ſobie licze pomazuy/ y day temu leżeć na liczu przez trzy go=
6:
dziny/ á pothym wodą w kthoreyby otręby były rozmączone: vmyway
7:
licze/ po onym mazaniu niewymownie ſie cżyſci liczo.
8:
Naprzeciw ſpaleniu ogniem.
9:
Naprzod oleiek rożany/ z woſkiem rozpuſzcżony, á ten woſk na ſpalone
10:
mieſtcze przyłożony/ ſiłną pomocz cżyni.
11:
Też gumi arabicum/ z białkiem iaiecżnym zmieſzane/ á na mieſtce
12:
oparzone: przyłożone/ barzo pomaga y ogień wyciąga.
13:
Takieſz rożana wodka z babcżaną/ á zbiałkiem zbiwſzy na przistaw
14:
cze/ w tym chuſtę macżać y przykładać/ barzo cżyſcie pomaga.
15:
Też na ſparzenie wodą gorączą. Krew pſia ieſt pomoczna/ gdy bę=
16:
dzie mieſtcze pomazono.
17:
Na blizny/ ktore zoſtaią na liczu po oſpiczach.
18:
Naprzod wezmi Litargirium vmywanego z apteki/ mąki tatarcża=
19:
ney poł garzſci/ koſci iakichkolwiek ſtarthych na proch/ dwie dragmie,
20:
mąki z riżu vmełtey ſtarłſzy/ á zmieſzay ty rzecży wſzytki ſpołem/ á po=
21:
tym z ſytą barzo ſłodką vcżyń iakoby rzadkie ciaſto/ albo gęſtą gruczę
22:
á tym na nocz twarz, na kthoreyby były blizny: pomazuy/ á nazaiutrz
23:
cżym chczeſz: omyy/ ieſt doſwiadcżone lekarzſtwo.
24:
Też łayno gołębie/ z miodem przeſnym zmieſzane/ tym licze poma=
25:
zuy/ ſpądza blizny y piegi.
26:
Też ſerapinum (z apteki) z cztem winnym rozpuſzcżone: ſpądza.
:
(blizny.
27:
Sok z białey gorcżycze ſweżey, zmiodem á z żołcią woło=
28:
wą zmieſzany/ ſpądza blizny wſzelkie/ y flaki.
29:
Też naſienie męzkie/ to ieſt ſperma: na licze pomazane kielko razow
30:
ſpądza blizny/ cżyrwonoſci/ y wſzytki makuły z niego/ á cżyni iednaką
31:
płeć licza, Takieſz y ty blizny giną od niego, ktore z ciętych ran bywaią
32:
gdy będzie cżęſto blizna pomazowana.
Mv


strona: 89v

Lekarzſtwa.
1:
Na ſtłuczenie/ albo na vraz wnętrzny: z ſpa=
2:
dnienia.
3:
Naprzod liſtki Bukwiczowe ſtarte na proch, á onego prochu czo połtori
4:
dragmy zaważy/ day wypić z winem ciepło/ albo z ſytą.
5:
Też cżyrwona maſć z winem albo z małmaziją ciepło pita/ barzo
6:
ieſt vżytecżna.
7:
Też Mumia tymże obycżaiem na vraz: niepoſpolicie pomaga.
8:
Też lipowe węgle z mydłem á z oczztem ciepło/ ieſt vżytecżne lekarz=
9:
ſtwo na vraz.
10:
A ieſtliby ſobie odbil bok/ albo czo inſzego/ tedy dijałteą mazać/ al=
11:
bo ſiarką z ſolą á z miodem zmieſzaną/ á to na mieſtcze bolącze przyło
12:
żyć ciepło/ y tym pomazować ſtłucżone mieſtcze.
13:
Na wyſuſzenie tłuſtego człowieka.
14:
Pierſz z ocztem ciepło poranu pity/ wyſuſza cżłowieka tłuſtego nad
15:
inſze rzecży.
16:
Też pokoſtu cżwrtą cżęſć dragmy, poranu z wodą z ocztem á zmio
17:
dem przywarzywſzy pic/ barzo ſuſzy cżłowieka.
18:
Zaſię aby był tłuſty.
19:
Raki rzecżne cżęſto iadane, tucżą cżłowieka. Theż mleko niewieſcie
20:
barzo ſuche ludzie tucży. Takieſz chleb z noweno żyta/ ſyci cżłowieka.
21:
Też wyka trochę vprażona, á potym ſtarta na mąkę, á z miodem zmie
22:
ſzana/ czo laſkowy orzech waży iedzona poranu/ barzo tucży wyzchłeo
23:
cżłowieka, Ieſt rzecż doſwiadcżona.
24:
Naprzeciw febrze quartanie y cottidianie.
25:
N
Aprzod korzenie Sparagowe (w aptecze naydzieſz) vwarz
26:
to korzenie w wodzie/ á tey to wody niechay ſie napija chori
27:
cżłowiek przez ſiedḿ dni/ niepodobnie quartana od tego od=
28:
chodzi/ á ieſt rzecż doſwiadcżona.
29:
Też ſok babcżany/ małey babki/ z miodem pitym dany dwiema go
30:
godzinami przed quartaną ciepło wypić/ dziwną á niepoſpolithą ma
31:
mocz naprzeciw quartanie. Cżegom ſam doſwiadcżył.
32:
Theż Hamech lekarz piſze za pewny, iże ſercze z węża poki ieſzcże żyw

strona: 90

Doſwiadczone.Liſt. 90.
1:
wyięte/ á to zawieſzono na ſziję cżłowiekowi quartanę maiączemu/ pe=
2:
wnie przeſtaie quartana. Takieſz y łupież wężowy poki ieſzcże żyw ieſth
3:
wąż: zawieſzony na cżłowieka ktori ma na quartanę/ pewnie theż przeſtaie
4:
quartana. Takieſz zęby wężowe poki ieſzcże wąż żyw: vcżynią/ zawie=
5:
ſzone na cżłowieka.
6:
Też Kiranduſ piſze, Sercze zaięcże zawiązane w chuſtę/ á na ſziję
7:
zawieſzone choremu/ oddala quartanę.
8:
Też Raſis piſze. Paiąk biały ktori muſzki łowi: w chuſtę zawiązany
9:
na ſziję zawieſzony/ takieſz y do cżoła przykładany/ tercijanę febrę vle=
:
(cżyſz.
10:
Też paięcżyna z winem pita ciepło przed quartaną godzinę
11:
nie przychodzi quartana więczey.
12:
Też naſienie ziela ktore zową zwoniecz/ po łacinie Ipericon: ſtarte
13:
á czo dragmę zaważy, day z winem wypić ciepło przed quartaną w go=
14:
dzinę/ ſtanowi y lecży quartanę pewnie.
15:
Też ſok z ziela ſzadzczu/ czoby go było z ſzeſć łyżek/ przed quartaną
16:
we dwie godzinie pity/ znakomicie ſtanowi quartanę/ thak iże ieſt rzecż
17:
cżęſto doſwiadcżona.
18:
Też wroble proſo ſtłucżone na proch/ á pothym z winem pite albo z
19:
wodą przez trzy razi czo złoty zaważy przed febrą ktora na każdy dzień
20:
bywa/ lecży ią mocznie/ á ieſt rzecż doſwiadcżona.
21:
Theż paznokty z prawey łapy z cżymkolwiek pite po troſze/ każdą
22:
gorącżkę lecżą/ á nawięczey tercijanę.
23:
Też korzenie rumienkowe/ z wodą/ z ocztem á z miodem pite, każdą
24:
febrę lecżą.
25:
Też Bolus armenus (ieſt ziemia cżyrwona w aytecze) z winem wo=
26:
dą roztworzonym pity/ naprzeciw morowego powietrza febram/ ieſt do
27:
ſwiadcżone lekarzſtwo.
28:
Też w ogniowey/ to ieſt w łożney niemoczy. Iabłko wielkie porto=
29:
we vpiecżone/ włożywſzy w nie hałunu czo poł dragmy zaważy/ potym
30:
ono iabłko day z ieſć na nocz/ á kazać ſie po nim pocić, ſiłno á doſwiad
31:
cżenie pomaga.

strona: 90v

Lekarzſtwa.
1:
Proch wyborny/ ktori ſtrzeze głowy/ oczu/ vſzu.
2:
od wſzytkich chorob złych, Ktori/ żołądek/ ſercze/ mozg/ barzo potwier=
3:
dza/ ludzi ſmutne vweſela/ krew mętną cżyſci/ ſmutek oddala/ ocży w
4:
ſpomaga/ iaſne cżyni y oſtre/ bo ciemnoſci gich wſzelkie y mgłą cżynią=
5:
czą ſie przed nimi: oddala, Ludziom iuz prawie niewidomym, z przycży=
6:
ny złych wilkoſci y z ſtaroſci/ ieſt barzo pomoczny. wſzytki cżłonki prze
7:
rzecżone zachowawa wzupełnem zdrowiu, aż do ſamej ſmierci. Ktorim
8:
Czeſarzowa Iuliaſzowa wiele panom znamienitym przy ſwem dworze,
9:
y też kapłanom/ zakonnikom/ y wiele ludziem vbogiem, Ktorzy na gło
10:
wy/ na ocży/ na vſzy, z rozmayitych przyczycżyn ſtękaiącżem dla pana
11:
Boga: pomagała, Abowiem wyſuſza wſzytki wilkoſci, z ktorich po=
12:
chodzą ſzkodliwe choroby cżłonkiem przerzecżonym: Gdy będzie
13:
zawzdy pożywan rano y wiecżor, A to rozmocżywſzy kęs chle=
14:
ba w winie á na then chleb poſypać, tak wiele iakoby poł wło
15:
ſkiego orzecha, to ieſt czo ſie może dobrze wſypać w ſkorupę
16:
poł włoſkiego orzecha. Iam też Ieronimus zdoctorow
17:
na niſſzy v ludzi: ſlachetnie á wyſocze vrodnych: Za
18:
łaſką Boga miłego: wielką ſlawę wziął, dla do=
19:
wodu w iego pożytecżnoſci w niemoczach
20:
przerzecżonych.
21:
Tak ma byc vdziałan.
22:
W
Ezmi kwiatu Koſzyſzcżkowego/ kwiatu ſwiecżkoweo/ kwia
23:
tu podrożnikowego/ kwiathu poleiowego. Każdego z nich
24:
cżtyrzy łoty/ kwiatu boragowego/ kwiatu wołowego ięzy=
25:
ka/ wierzchow młodey, miodunki, Każdego dwa łoty/ ko=
26:
rzenia kozłkowego/ korzenia wierzchniego podrożniku, Każdego ſzeſć ło
27:
tow, Ale maſz z każdego korzenia drżeń wyrzucić/ naſienia hanyżoweo
28:
naſienia włoſkiego kopru, Każdego ſzeſć łothow/ Lakricijey dobrey we=
29:
neczkiey, iagod bzowych ſuchych czoby vzrzałych, iagod iałowczowych
30:
prawie dobrze zrzałych, Każdeo trzy łoty, Cinamonu wnętrzneo, Car=
31:
damomu/ kwiatu muſzkatowego/ rożey czyſtey cżyrwoney ſuchey, Każ
32:
dego dwa łoty, Mirabolanow Indij, Mirabolanow citruci, Mirabo=
33:
lanow kiebuli, Każdego trzy łoty, y czo zaważą cżterdzieſci ziarn ięcz=
34:
mieniu. Kwiecie to wymienione: ma być zbierane w dni, ktore zową po
35:
łacinie Dies Caniculares, to ieſt gdy ſlończe we Lwie, Zioła y korzenie

strona: 91

Doſwiadczone.Liſt. 91.
1:
maią być zbierane po w niebo wzięciu panny Marijey, W thenże cżas
2:
ma być vdziałan ten proch miedzy tym ſwiętem/ á miedzy ſwietem na
3:
rodzenia iey, A ten proch trwa w ſwey moczy przez czały rok. A gdy bę
4:
dzie bran, tedy nicz więcey nie ma brać: iedno iako ieſt wypiſano wyſſzey
5:
w zarań y wiecżor.
6:
Proch barzo dobri na paraliz.
7:
Wezmi bukwicze białey/ nagietku/ lawendy/ ziela ktore zową poła
8:
cinie Sanamundi, ſzałwijey/ ſzawiny, bukwicze cżyrwoney/ ruty/ wſzit
9:
kich rowno po dragmie/ rozmarinu trzy dragmy, Cardamomu/ bobro=
10:
wych ſtroiow/ oboyga rowno po poł dragmy, rzerżuchy, Tymu/ oboyga ro
11:
wno poł dragmy/ piwonijey cżyſtey trzy dragmy/ gałganu/ cinamonu
12:
muſzkatu/ drzewa Aloes, Caſſije/ rowno po poł dragmy, Salgemme,
13:
dwie dragmie/ czukru dwie dragmie: Vcżyń proch.
14:
Na ſlinogorz/ y na inſze boleſci ktore bywaią
15:
w gardle.
16:
Wezmi pięć włoſkich orzechow/ trzy korzenie ziela tatarzkiego/ to
17:
wſzytko ſkrężać ſpołem/ á pothym w nowy garniecz włożyć czoby był
18:
w połkwarty/ y nalać ocztu winnego/ warzyć to tak długo, aże wywre
19:
do połowicze/ ale pilen bądz aby nie ſkipiało/ á gdy iuż wywre do poło=
20:
wicze/ tedy telko ſok z onego wylać do cżyſtey konwie, á tim płokać gar
21:
dło/ dzierżącz długo w gardle ten ſok/ potym wypluwać na miedniczę,
22:
Będzie zdrow przez wątpienia/ ale to lepiey cżynić przed iedzeniem.
23:
Na rany ktore bywaią w gardle.
24:
Napierwey wziąć iagod pſinkowych á zetrzeć ie w możdżerzu/ pothym
25:
przetłocżyć przez chuſtę iż będzie ſok/ przydać k temu wodki rożaney iże=
26:
by tak nie było barzo gęſto/ ani też barzo rzadko/ á tego tak ma być ia
27:
koby cżwarta cżęſć kwarty krakowſkiey/ tedy k temu wziąć grinſzpanu
28:
iako grochowe ziarno y włożyć do they wodki/ zmieſzać y zetrzeć/ a thę
29:
wodę do vſt biorącz: na wznak leżeć/ á czo na głębiey w gardło wpuſz=
30:
cżać/ á dzierżeć długo charkaiącz wzgorę, Ale thego ſtrzeż aby do ſiebie
31:
na mnieyſzey kropie tey wodki nie wpuſzcżał/ maſz tę cżynić przed iedze=
32:
niem kielko razow/ zaſię po iedzeniu w ſzeſć godzin także, y po wiecżerzi
33:
zaſię w ſzeſć godzin (by też y wnoczy gdy oczknie) Po iedzeniu wnet aby

strona: 91v

Lekarzſtwa.
1:
tego nie cżynił/ iedno tak iako wypiſano/ bo bys muſiał zwrocić/ thedy
2:
by więczey ſkaził niż naprawił/ á tak ma cżynić przeſtaiącz/ by theż
3:
na więtſze rany miał na głębiey w gardle/ gdzie iedno ta wodka zaſię=
4:
że/ tedy ſie barzo richło zgoij.
5:
Lekarzſtwo na Subet/ To ieſt przeciw wielkie=
6:
mu a ſzkodliwemu ſpaniu.
7:
Wezmi dwie albo trzy Czebule/ białey gorcżycze iako wiele chczeſz
8:
zwierć to w doniczy/ á wley ocztu/ y rożanego oleyku trochę/ pothym
9:
ogol głowę á nacieray tym czałą godzinę moczno/ będzie prożen they
10:
niemoczy.
11:
Na oczy bolącze: doſwiadczone lekarzſtwo.
12:
Wezmi wodki Czelidonijowey/ tak wiele iako banka za pienądz/ á
13:
do tey bańki włożyć galſztinu/ thak wiele iako dwie grochowe ziarnie/ y
14:
tak wiele Camphori/ potym wziąć Imbieru białego połtora korzenia
15:
á ſkraiawſzy drobno też do tey bańki włożyć/ y wziąć gwozdzikow dro=
16:
bnych dziewięć/ á włożyć ie do tey bańki/ á tak temu dać ſtać dwa dni
17:
á potym, macżaiącz cżyſthą chuſtkę albo pioro w thym: napuſzcżay w
18:
kąciki ocżne: malucżko wznak ſie położywſzy, á to pomoże ocżom barzo
19:
richło/ bol/ cżyrwonoſć/ y gorączoſć z nich wypędzi.
20:
Na rzezawiczę doſwiadczone lekarzſtwo.
21:
Napierwey wziąć ziela/ kthore zową zimne ziele/ kurzey nogi ziela,
22:
ziela ktore zowa haydinſki trank/ lebiodki/ każdego rowno/ thy wſzythki
23:
zioła, włożyć w nowy garniecz/ y wlać w to wina białego á warzyć do
24:
brze aż trzecia cżęſć wywre/ potym to wino przez chuſtę przeczedzić á vy
25:
gnieſć/ zaſię toż wino wlać do garnka/ á włożyć w nie łyżkę cżyſthego
26:
miodu/ hałunu też iako włoſki orzech, przyſtawić zaſię do ognia aż tro=
27:
chę wezwre á to iuż będzie dobrze, Potym thę wodkę zagrzawſzy mało
28:
iżby letnie było/ á biorącz ią w ſikawkę: wpuſzcżay w cżłonek wetknąw
29:
ſzy iey koniecz do cżłonka/ maſz tho cżynić dwa razy przez dzień/ rano y
30:
wiecżor.
31:
Na gliſty: lekarzſtwo.
32:
Wziąć rzeſzoto á wykrogić dno/ á zrzezać na drobne kęſy/ pothym
33:
rozpalić ſiekierę/ y ſpalić ono czos wyrznął na proch na oney ſiekierze
34:
rozpaloney/ y dać on proch z cżymkolwiek wypić temu kto gliſty ma/ á
35:
tak wynidą gliſty.

strona: 92

Doſwiadczone.Liſt. 92.
1:
Na denną niemocz: lekarzſtwo.
2:
Wezmi ſnop niemały łypowych latoroſli/ á vwarz ie/ potym włoż
3:
do wanny/ á patrz ſie w nich kielo godzin po kielko dni/ potym wnet wy
4:
ſzedſzy z wanny: vwarzyć wężowniku/ zimozielonu z maiowem maſlem
5:
y napić ſie tego dobri trunk/ tedy przeſtanie á więczey nie będzie.
6:
Na kolikę gdy popadnie: na prędkoſci.
7:
Wezmi małmazijey ſkleniczę/ na trzy w nię Imbieru/ á zagrzaw
8:
ſzy/ potym wypić.
9:
Ną toż. Brać cżęſto piłuły Alefangium: natſzcżo przed obiadem.
10:
Przeciw zapaleniu głowy.
11:
Wezmi tey rożey: z ktorey wodkę palono tak zpiecżoney/ á polać ią
12:
winem y rożaną wodką, aby rozmięknęła/ potym thę rożą włożyć na
13:
chuſthę A przykładać na głowę na nocz/ á gdy ono na głowie vſchnie,
14:
tedy zaſię takieſz zmacżać y przyłożyć, To cżynić cżęſto.
15:
Przeciw częſtemu głowy zawraczaniu.
16:
Wezmi byliczę vwarz ią w oczcie czo namocznieyſzym/ á tym cie=
17:
pło głowę myy.
18:
Na czyrwoną niemocz.
19:
Vcżyń Migdałowe mleko á zagrzey ie/ wſyp k themu Gałganu
20:
tłucżonego, za poł groſza/ á wypiy natſzcżo.
21:
Na toſz. Wezmi kurzego ziela tartego/ y poſypać to czo niemoczny
22:
ma ieſć, tedy vzdrowion będzie.
23:
Na toſz: Wezmi kielo żołtkow z białki: zbij ſpołem, Wſyp k themu
24:
Muſzkatowy orzech czały ſtłukłſzy, á zaſię zmieſzay/ potym wley na go
25:
rącze żelazo iż ſie vpiecże twardo/ potym zaſię poſyp troche z wierzchu
26:
Muſzkatem/ á day niemocznemu z ieſć na nocz, Nie pić po tym ani ieſć
27:
nicz inſzego.
28:
Na toż. Vkrogić kielko grzanek z chleba rżanego y vpiecz ie dobrze
29:
potym rozmocżyć w oczcie winnem/ albo w dobrem piwnem/ pothym
30:
poſypać ałunem tłucżonym/ y z ieſć iednę albo dwie. Nie ieſć na to ani
:
(pić.
31:
Na toſz wezmi cżyſtą czegłę á rozpal ią dobrze/ potym poley
32:
gorzałką/ rozbiyże kielko iaiecz kokoſzych/ á żołtki gich vpiecż na tey cze
33:
gle, tak barzo ażby ſie mogły zetrzeć na proch/ potym ie wypić zwinem
34:
cżyrwonym na nocz/ po nim nie ma nicz ieſć ani pić.

strona: 92v

Lekarzſtwa.
1:
Na kamień.
2:
Wezmi Macierzey duſzki/ piotruſzki/ aboyga rowno/ vſuſzyć tho y
3:
zetrzeć/ á gdy kamień pocżuieſz po obiedzie/ vgrzey grzankę á poſyp ią
4:
onym prochem: y z iedz/ nie piyże potym/ á takieſz vcżyń na nocz.
5:
Gdy ſie kto na pierſi ſtłucze.
6:
Wezmi garzſć zimnych gliſt/ ſzafranu poł łyżki/ oliwy/ albo ſwie=
7:
żego maſla przetopionego małą łyżkę/ zetrzeć ſpołem á potym roztwo
8:
rzyć winem/ zagrzawſzy: day ſtłucżonemu wypić/ á potym go przykrić
9:
aby ſie z poł godziny pocił, Może bolące mieſtcze mazać przetopianem
10:
maſlem przed ogniem/ á namazawſzy: ciepłą chuſtę przykładać/ maza=
11:
nie ma być rano y wiecżor, tak długo aż będzie zdrow.
12:
Na Ragadias/ to ieſt na roſpadlinę wzadku.
13:
Wezmi kadzidła/ kthore zową Tus masculinum/ maſtiki/ oboyga
14:
rowno dwie dragmie, Dragantu, Sarcocolle/ z apteki rowno dragmę
15:
iednę oboyga/ hałunu palonego połtori dragmy/ kurzeo ziela, korzenia,
16:
dwa ſcropuły/ żywicze z apteki: kthorą zową Sanguis draconis, thrzy
17:
dragmy, ſtłucż to wſzytko na proch barzo drobny zmieſzawſzy ſpołem, po
18:
thym vcżyń oleiek z piecżonych żołtkow kokoſzych iaiecz/ potym wezmi
19:
flaytuchu/ to ieſt nici wyſkubionych z wiotchey chuſty/ á z thego vcżyń
20:
iakoby plaſtrzyk nie wielki wąſki przydłuſſzem/ pothym then plaſtrzyk
21:
zmacżay w tym oleyku, á poſyp nań prochem z wierzchu napiſanym iuż
22:
zmacżawſzy gi/ przykładay na roſpadliny rano y wiecżor/ á przi każdem
23:
przykładaniu: ranę wycżyſcić chuſtką białą.
24:
Na Fig/ y na wſpuchłe Emoroidi: gdy znich
25:
krew nie idzie.
26:
Wezmi oleyku rożanego/ żołtek z iaia kokoſzego ſurowy/ przyday k
27:
temu ſzafranu nie wiele/ zbiy ſpołem wſzytko cżiſcie, potym vcżin plaſtr
28:
z bawełny/ macżay w tym y przikładay, á prawie tam w zadek wetknąć
29:
potym chuſtą przyłożyć á ſpodniczami przywięzać/ czinić to rano y wie
30:
cżor: tak długo aż ſie zgoij.
31:
Na wychodzenie ielita z zadku.

strona: 93

Doſwiadczone.Liſt. 93.
1:
Wezmi ługu z ktorego mydło cżynią/ á tym ługiem napierwey to
2:
tam macżać y vmywać/ á potym wziąć Mellis depurati/ to ieſt treſci
3:
miodowey/ maſla przetapianego/ teo oboyga wziąć pod iedną mrarą,
4:
á ſpuſcić ſpołem y zmieſzać/ á tak z tego plaſtr ciepło vcżynić y przykła=
5:
dać rano y wiecżor á przywięzować/ tak długo cżynić aż ſie zgoij, á tim
6:
ługiem zawżdy pierwey omywać.
7:
Przeciw Emoroidam/ y tez Condilomatā pa
8:
rzenie.
9:
Emorroides. Są żyły prawie w zadku, czo cżaſem krew z nich bar
10:
zo płynie á długo z boleſcią. Condilomata ſą theż żyły tamże na thym
11:
mieſtczu/ ale z nich krew nie ciecże/ iedno telko kończe nacieką á napu=
12:
chną: iż będą iako gałecżki z boleſcią, A tak na to oboie: takie lekarzſtwo
13:
ma być/ przyprawiwſzy w nieiakiem ſzyrokiem ſzafliku: czoby tam ciepło
14:
mogł zadkiem ſieſć á to ſobie dobrze naparzyć, Albo gębkę macżaiącz
15:
to naparzay dobrze po ranu y wiecżor. Wezmi dziewanny garzſć/ ku
16:
rzey nogi ziela, garzſć/ noſtrzegu poł garzſci/ wody rzecżney, oſḿ fun=
17:
tow/ warz ty zioła w niey aż trzecia rżęſć wywre/ wley to w nacżynie
18:
takowe czoby ſie mogł poſladek cżłowiecży włożyć w nie, Pothym ma
19:
nad thym cżłowiek ſiedzieć porzącz zadek z poł godziny rano y wiecżor,
20:
Albo w tym gębkę macżać á tam przykładać.
21:
Maſć na toſz po naparzeniu.
22:
Wezmi Litargirium/ to ieſt gleytu ktoriby był od złota. 1. dragmę
23:
Camphori. 1. dragmę/ oleyku rożanego. 1. dragmę/ zmieſzay to barzo
24:
dobrze á przykładay/ przywięzuy aby ſie dzierżało z wierzchu.
25:
Ku vbieleniu ząb.
26:
Wezmi wodki ktorą zową Aqua vite, dwa łoty/ czukru łot, Laſtra
27:
ku iednę kwartę/ koralow białych/ ſtłucż na proch ſubtelny á zmieſzay z
28:
wodką aqua vite/ przyday k temu Sandalu cżyrwonego kwartę/ wod
29:
ki rożaney trochę/ vcżyń iakoby maſć/ á biorącz na cżyſtą chuſtkę: po=
30:
cieray zęby. Y dziąſla goij ta maſć.
31:
Na vczynienie febri lekkiey.
32:
Wezmi pieprzu, Euforbium z apteki, Serapinum też z apteki/ aſ=
33:
ſam fetidam też z apteki/ bobrowych ſtroiow trochę, Thy wſzktki rzecży
N


strona: 93v

Lekarzſtwa.
1:
ſtłucż na proch á zmieſzay z oleykiem rożanym/ y też z bobkowym/ przy
2:
ley ocztu trochę/ y też woſku rozpuſzcżoneo/ á to będzie iako maſć/ ma
3:
żyż tym ſkroni/ cżoło/ y wſzytki pacierze w grżbiecie. A ieſtliby tha febra
4:
chwilę trwała á chciałby ią oddalić. Wezmi oleyku rożanego/ oleyku
5:
Fijołkowego/ ocztu trochę/ á zaſię tyż mieſtcza maży/ á przeſtanie.
6:
Na podogrę.
7:
Wezmi wodki pſinkowey/ rozchodnikowey/ oboyga po funcie/ ocz=
8:
tu rożanego z apteki/ iednę vnciją/ hałunu cżyſcie vtłucżonego/ Boli=
9:
armeni/ terre ſigilate/ tego troyga z apteki rowno po dragmie, Litargi
10:
rium/ blaywaſu/ oboyga po poł dragmy/ ziarnek Opij kielko/ zmieſzay
11:
ſpołem á vcżyń plaſtr.
12:
Lekarzſtwo drugie na toż.
13:
Wezmi Lac virginis (Ieſt rzecż przyprawna) z apteki ieden funt, ocz
14:
tu rożanego pięć vnciy/ wodki dziewannowey, z winem zmieſzaney po=
15:
dług nauki aptekarzkiey/ poł funta/ wodki z ziela ſwiętego Iana, trzy
16:
vncije/ blaywaſu/ hałunu palonego poł vncijey/ koperwaſeru trzy dra=
17:
gmy/ camphori trzy ſcropuły/ terre ſigillate/ boli armeni, dwie dragmie
18:
opicaraty, dwa ſcropuły/ brzoſkiniowych iądrek poł vncijey, gorzałki bar
19:
zo dobrey, cżterzy vncije/ ługu dobreo mocznego trzy vncije/ ſoli proſtey
20:
iednę dragmę, Zmieſzay wſzytko ſpołem á vcżyń wodno/ á w tym chu=
21:
ſtę macżaiącz: przykładay gdzie boli.
22:
Na tęż niemocz doſwiadcżone lekarzſtwo.
23:
Cżłowiek ktori ma tę niemocz/ á chcze iżby był wolen od tey niemo
24:
czy przez czały rok/ thę naukę ma zachować wſzelkiego roku. Naprzod
25:
gdy przydzie mieſiącz May/ thedy bądz pilen gdy pełnia iego będzie/ á
26:
tak pierwſzy dzień po pełni: ma z ieſć bobku, połtori gałki/ wtorego dnia
27:
poł trzeci/ trzeciego dnia poł cżwarty/ cżwarthego dnia poł pięty/ pią=
28:
tego dnia poł ſzoſty/ ſzoſtego dnia poł ſiodmy/ ſiodmego dnia poł oſmy
29:
oſmego dnia poł dziewięty/ dziewiątego dnia poł dzieſięty/ Gdy tak v
30:
cżyni/ będzie miał iako mu powiedziano.
31:
Lekarzſtwo drugie na toż.
32:
Wezmi ługu barzo mocznego ze cżtyrzy kwarthy/ ſadła iazwezo=
33:
wego dwa łoty/ ziela maiowniku/ cipreſu/ oboyga po garzſci/ włoż tho
34:
wſzytko w ten ług á warz ſpołem/ á gdy vwre/ włoż do tego drijakwie
35:
łot/ potym gdy ochłodnie: macżay w tym ſukno á przykładay gdzie cżu
36:
ieſz boleſć: tak długo aż wżdy przeſtanie.

strona: 94

Doſwiadczone.Liſt. 94.
1:
Drugie lekarzſtwo na Podogrę: doſwiadcżone od Kxiążęcia Saxoń.
2:
Wezmi ſmiotany/ włoż w nię oſrzodki z chleba białego/ zmieſzay
3:
az będzie iako kaſza/ potym wezmi ſzafranu tartego á zmieſzay tho ſpo=
4:
łem/ zaſię wezmi łayno od białeo pieſka/ mirri á zetrzy na proch/ zmie=
5:
ſzay ſpołem/ á vcżyń maſć rzadką iakoby kaſzę/ rozciągay to na zam=
6:
ſzowey ſkorze á przykładay/ cżyń tak kielko razow á będzieſz zdrow.
7:
Drugie lekarzſtwo na toſz/ od Philipa kxiędza Branſzwicz.
8:
Wezmi ziela ktore zową paluchy y z korzeniem/ wezmi go kupę nie
9:
małą/ vpłocż á warz w proſtey wodzie/ potym gdy vwre aż korzeń bę=
10:
dzie miękki/ wyley w iakie nacżynie/ á wſtaw tam nogi ciepło iako mo=
11:
żeſz zdzierżeć/ trzymay tak długi cżas/ potym ſie położyć na łoże/ á wy=
12:
żąwſzy toż ziele z oneyże wody/ obkładać nogi á leżeć tak na łożu godzi
13:
nę albo trzy/ cżynić to po cżtyrzy dni/ á będzie zdrow.
14:
Lekarzſtwo doſwiadczone na trąd.
15:
Szukać wężow cżaſu wioſennego czo gich może mieć (ale gich nie
16:
zabijać) z łowić je żywo iako może/ pothym ie wpuſcić w iakie nacżynie
17:
czoby miało iaczyż iednę dziurę nie ſzyroką: kędy węże wpuſciſz żywo,
18:
potym do nich nalać Moſzcżu/ tho ieſt wina młodego pokiby ieſzcże nie
19:
kiſiało/ tak aby tam z nimi będącz weſpołek: kiſiało, Dać mu ſtać z o=
20:
nemi wężmi/ aż będzie iaſne barzo/ nie z ſzymuiącz z niego żadnego plu
21:
gaſtwa z wierzchu, To wino ma pić cżłowiek trędowaty. Będzie zdrow
22:
bez wątpienia.
23:
Drugie lekarzſtwo.
24:
Trąd ieſtli ieſt na cżłowiecze takowy iże może być vzdrowion/ thedy
25:
tak vcżyń. Wezmi wężow ktorzy mieſzkaią miedzy ſkałami na gorach,
26:
włoż ie w ieden yarniecz nowy/ wſyp do nich pſzenicze do tego garncza,
27:
możeſz ie pobić/ á wſtaw na węgliſty ogień niechay ſie ſmażą/ aby ona
28:
pſzenicza opiła ſie tłuſtoſci z onych wężow, Potym oną pſzeniczą vkar=
29:
mi kokoſz tłuſto/ albo kura młodego/ á gdy iuż vtije/ tedy z ſiebie zmie=
30:
cze wſzytko pierze/ warz że tę kokoſz/ á day ieſć trędowatemu y polewkę
31:
z niey nichay pije A będzie zdrow.
32:
Ieſtli chczeſz poznać cżłowieka: prawem trędem zarażonego.
33:
Wezmi krwie ieo, á wpuſć ią na cżyſtą wodę iaſną, Ieſtli po wierz
34:
chu pływa/ tedy ieſt prawy trąd/ á ieſtli do dna idzie/ tedy ieſt niemocz
35:
k temu podobna.
N ij


strona: 94v

Lekarzſtwa doſwiadczone.
1:
Na Freneſim/ to ieſt gdy człowiek rozum tra=
2:
ci: w ony dni gorącze.
3:
Naprzod trzeba aby woniał Camphori/ potym wziąć Opium z ap
4:
teki/ bielonu/ mumijey/ ſzafranu/ thy rzecży ſtłucż na proch á rozpuſcić
5:
wodką rożaną/ potym k temu przydać Fermentum/ to ieſt kwaſu z ap
6:
teki/ miodu y ocztu/ á tym pulſy wſzytki mazać/ odeydzie ta niemocz.
7:
Też dać niemocznemu żołć zaięcżą z winem pić/ á będzie ſpał thak
8:
długo aż mu ſie daſz ocztu napić: toſz przeſtanie.
9:
Obyczay a rządne chowanie przeciw dycha=
10:
wiczy, ktorą zową po łacinie Aſma. Ieſt napiſane od doctora Rawy.
11:
N
Apierwey ten ktori taką niemocz ma á cierpi, Ma ſie chro=
12:
nić kwaſnych á thwardych rzecży, Iako ciaſtha/ kołacżow
13:
twarogu/ wieprzowego mięſa/ karpi/ ſzcżuk wielkich/ węgo=
14:
rzow/ miętuſow/ y wſzelkich rib na zimne/ flakow/ nog wo
15:
łowych/ ſocżewicze/ iagieł/ krup tatarcżanych gęſto/ potraw z ſzcżarną
16:
iuchą/ rzecży barzo przepiekłych y wyſmażonych/ kapuſty kwaſney, grzi
17:
bow/ owoczow/ y wſzelkich rzezży kwaſnych á twardych, Nie ſpać po o=
18:
biedzie/ ſtrzedz ſie łaznie gorączey/ wiathru zimnego. Ma iadać dobre
19:
wołowe mięſo vwarzone/ takieſz ſkopowe y cielęcze. Kuri/ pthaki (iedno
20:
nie wodne) polewkę z ſwieżey kapuſty. Cwikłę ſiekaną iako kapuſta bez
21:
ocztu/ krupy ięcżmienne/ iaycza miękkie z maſlem nie ſlonem/ z ſzafra=
22:
nem/ z Cinamonem/ z miodem/ z piotruſzką. Dobrze też pić miod pithy
23:
dobri rano y wiecżor iednę ſkleniczę, ktori miod ma być tak przyprawion
24:
Wezmi gębki modrzewowey iako poł pięſci, y ſkraiać na kielko kąſkow
25:
włożyć w garniecz miodu/ y pić on miod rano y wiecżor/ á gębka nie=
26:
chay przedſię leży w konwi aż wſzytek miod wypijeſz, Potym zaſię inny
27:
miod przyprawić z ſwieżą gębką. Też dobrze pożywać powidł, ktore tak
28:
cżynią. Wezmi omanu á ſkray go drobno w kąſki y zwierć/ włoż gi w
29:
garniecz á k niemu przyłoż dobrego miodu/ á zmieſzay on miod z oma=
30:
nem cżyſcie/ y przyſmaż trochę: mieſzaiącz wſzytko aby nie przygorzało,
31:
kiedy ſie vſmaży iż będzie iako powidła/ wylać na deſzcżkę cżyſtą á tak
32:
ſie tho zgęſtnie, Thedy tego pożyway rano y wiecżor iako włoſki orzech.
33:
To z wierzchu napiſane chowanie ma być/ kiedy takowy niemoczny nie
34:
ieſt barzo chori w tey niemoczy, Ale gdyby ſie zle miał: Thedy pożywać

strona: 95

Doſwiadczone.Liſt. 95.
1:
tych lekarzſt niżey napiſanych/ á nawięczey prochu/ kthori thak cżynią.
2:
Wezmi płucza Liſzki ſwieżey/ á ſkray ie thak, aby ſie ſztuki iedna drugiey
3:
dzierżała/ to ieſt niedorzynać/ vſuſz ie dobrze/ kiedy vſchną/ tedy tłuſthe
4:
od nich oderżnąć wſzytko/ y też wſzelką żyłowatoſć/ á ono mięſo dobre:
5:
ſtłucż dobrze w możdżerzu na proch/ potym tego prochu włożyć w ſkle=
6:
niczę do dobrego miodu pitego/ tak wiele iako złoty zaważy/ y wypić, á
7:
to cżynić rano y wiecżor. Ten proch iſcie nawięcey nad wſzytko pomaga
8:
w takowey niemoczy. Też wodę takową dobrze pić/ ktorą tak vcżynić. Wezmi garzſć Izopu/ omanu drugą, gębki modrzęwowey ſkraiać iey
9:
iako kokoſze iaie/ Lakricijey/ paprotki/ też po garzſci/ włoż to wſzytko w
10:
nowy garniecz á wley w to cżterzy kwarthy wody ciekączey/ warz thak
11:
długo aż połowicza wody wywre/ potym przeczedziwſzi: oſlodz czukrem
12:
á potym zagrzewaiącz w małym garnuſzku: piy rano y przed wiecżerzą
13:
Też then lektwarz ieſt barzo dobri, Kthorego biorącz na noż: kładz pod
14:
ięzyk á trzymay aż ſie rozpłynie/ ktori tak vcżyń. Wezmi z apteki ieden
15:
łot: ſani experti/ płucz Liſzcżych ſtłucżonych na proch/ ieden łot do pino
16:
ſpecierum dijairis/ poł dragmy, zmieſzay to ſpołem á roztworz ſyropem
17:
Izopowym/ á przyday Cinamonu ieden ſcropuł/ á thych lekarzſtw z=
18:
wierzchu napiſanych: Nie wſzitkich razem pożyway. Gdyby iednego po
19:
żywał: tedy drugich niechać, Miedzy kthoremi nalepſzy ieſt proch/ á po=
20:
tym powidła z omanu, z miodem, Lecż ſie á pana Boga wzyway nalep
21:
ſzego lekarza ſobie ku pomoczy/ á będzieſz zdrow.
22:
Na boleſc zębow.
23:
Wezmi cżyrwoney Lebiodki garzſć/ poleiu garzſć, Imbieru, gwoz
24:
dzikow/ oboyga nie tartego/ po garzſci, potym napierwey warz imbier
25:
z gwozdziki we dwu kwart wina białego przez cżwierć godziny/ potym
26:
włoż do thego Lebiodkę y poley á warz ſpołem aż trzecia cżęſć wywre,
27:
potym przeczedz, A to niemoczny niechay bierze w vſta iako na ciepley
28:
może zdzierżeć/ á thę ſtronę płokać gdzie boli/ zaſię wypluwaiącz brać
29:
A przeſtanie bol.
Niij


strona: 95v

1:
Nauka Barwierzka.
2:
grafika

strona: 96

Nauka barwierzka.Liſt. 96.
1:
N
Apierwey Barwierz wſzelki: Ma
2:
poznać przyrodzenia zioł, Y wſzytki rzecży ktore ſą po=
3:
trzebne k tey navcze, Y też lekarzſtwa poſpolite iako ie
4:
ma ſkładać weſpołek. Drugie: ma też poznać niemocy
5:
aby ſprawuiącz lekarzſtwo: nie przykładał gorączego
6:
ku gorączemu, á tak zimnego ku zimnemu, Ale aby
7:
obacżył z iakiey przycżyny niemocz ieſt, na ktorą chcze lekarzſtwo ſpra=
8:
wować. Thy wſzytki rzecży namienione: barzo ſą potrzebne ku navcze
9:
Barwierzkiey.
10:
Repercuſſiua. Rzeczy odrazaiącze.
11:
Lekarzſtwo odrażaiącze ieſt, Ktore odraża gorączoſć/ albo też zim=
12:
no/ albo wilkoſć, albo puchlinę. A to ſą ty zioła, Rozchodnik, Craſſula
13:
vermicularis.
14:
Confortatiua. Rzeczy potwierdzaiącze/ albo
:
(poſilaiącze.
15:
Rzecżi potwierdzaiącze cżłonki niektore: ſą ty. Rożany oleiek, maſti
16:
kowy oleiek, mirtowy oleiek, koriandrowy, mirtowy, ſandalū, piołynowy
17:
ſok, Czenturzijey ſok. Ty rzecży wſzytki złożyć poſpołu/ á knim przymie
18:
ſzać ſzafranu. Abowiem cżłonki barzo poſila.
19:
Stiptica. Rzeczy cierpniącze.
20:
Rzecży cierpniącze: ſą ty. Migdały/ naſienie, ſocżewicza/ y niektore
21:
rzecży ku klijowi podobne/ ſlowie gumata.
22:
Theż lekarzſtwo odrażaiącze/ ſie=
23:
ſniaiączą/ ieſt lekarżſtwo doſtatecżnie rozpądzaiączą wilkoſci, á to dwo
24:
iakiem obycżaiem, ciepłej albo ziemney á cierpniącey y grubey oſobnoſci
25:
Zioła zimne: ſą ty.
26:
Pſinki/ polna ſzcżeć/ tobołki/ roża, Ipoquiſtidos (ieſt ſok w aptecze)
27:
Momita/ theż ſok wapzecze/ ſok z taranekniedozrzałych, Sumak (ieſth
28:
naſienie w aptecze) Mirtus/ Sorbus/ pigwy, żołądz/ bolus armenus,
29:
cinolea/ terra ſigillata/ ieſt cżyrwony kamień w aptecze/ ty wſzytki mo
30:
możeſz poſpołu złożyć wedlug woley twey.
31:
Rzeczy ciepłego przyrodzenia: ſą ty.
Niiij


strona: 96v

Navka.
1:
Hałun/ orzechy Cipreſſowe/ ſol/ Squinantum (ieſt ziele zamozkie)
2:
Blactebizatia (ſą cżaſzołki z morza barzo czudnie woniaiącze) Mąka
3:
wilcżego grochu/ wino cżyrwone/ y inſze rzecży ktore ſą cierpniącze.
4:
Rzeczy k ſobie przyciągaiącze wſzelką rzecz w=
5:
ciele zoſtaiączą/ Iako ſą ſtrzały/ koſy/ y inſze
:
(żelazo.
6:
Ty rzecży ſą proſte/ możeſz gich wziąć czo chczeſz, Naprzod żaby ſpa
7:
lone/ żywokoſt/ mięthka kamienna/ poley/ ſporzyſz, Pirotrum, Coſtus,
8:
pierż/ gumi/ amoniak/ amomum, Xilobalſamum/ kadzidło/ mirra.
9:
Plaſtr barzo dobri ku wyciągnieniu ſtrzały/
10:
albo iakiegokolwiek żelaza: z ciała.
11:
Wezmi żywokoſtu więtſzego/ barak (w aptecze naydzieſz) Salar=
12:
monijak/ cucumeris aſinini/ terpentiny dzieſięć łotow/ pieprzu cżarneo
13:
pieprzu białego/ gumi armoniacum/ amomu (ieſt naſienie) Xilobalſa=
14:
mu pięć łotow/ kadzidła/ mirri/ colofonie/ woſku trzy łoty/ korzenia Li
15:
lijowego białego, Z tego wſzytkiego vcżyń plaſtr/ á przyłoż na mieſtcze
16:
gdzie będzie żelazo/ á wyciągnie ie.
17:
Rzeczy rozpuſzczaiącze: ſą ty.
18:
Lekarzſtwa rozpuſzcżaiącze ſą: ktore ſubtilizuią wilkoſci grube á roz
19:
pądzaią ie/ á ſą ty, Rumien/ dijaltea, Ale ieſt Rumien nalepſzy miedzy
20:
poſpolitemi.
21:
Ty lepak rzeczy ſą poſpolite a rozpuſzczaiącze
22:
wilkoſci/ y materią zimną.
23:
Noſtrzeg/ kopr ſwoyſki/ ſlaz/ ćwikła/ nocz y dzień/ polna ruta/ ka=
24:
puſtha/ pokrzywa/ chebd/ bez/ mąka ięcżmienna/ mąka bobowa/ chleb
25:
mękki/ miętka/ lebiodka cżyrwona/ kadzidło/ maſtika.
26:
Oleyki ktore roſpuſzczaią/ ty ſą.
27:
Oleiek rumienkowy/ koprowy/ nardowy/ coſtuſowy/ Lilijowy/ bia=
28:
łey lilijey/ oleiek migdałowy, Ty wſzytki oleyki w aptecze ſą.
29:
Rzeczy miękczące.
30:
Miękcżącze lekarzſtwo ieſt: ktore miękcży to czo pierwey było ſtwar
31:
dniało/ á to ſą ty rzecży poſpolite. Tłuſtoſć gęſia/ kozłowa/ kokoſza.

strona: 97

Barwierzka.Liſt. 97.
1:
Rzeczy moczniey miękczącze.
2:
Sadło wieprzowe, Zołtki, Ieleni ſzpik.
3:
Ieſzcze moczniey miękczącze.
4:
Galbanum/ bdelium/ ſtorax/ armoniak/ ty to rzecży naydzieſz w ap
5:
tecze/ á ſą na mocznieyſze miedzy wſzytkiemi rzecżami miękcżączemi/ á
6:
ym na ſwieſzſze/ tym nalepſze, Też figi dobrze ſwieże: ſą barzo pożitecżne
7:
Plaſtr miękczączy: barzo dobri.
8:
Wezmi łaien koziech, cżtyrzy łoty/ baucia dwa łoty/ bdelium/ gal=
9:
banum/ iagodek iemioły gruſzkowey albo dębowey, mąki bobowey mą
10:
ki z gorzkich migdałow rowno dwa łoty, drożdży od ſtarey oliwy/ ſadła
11:
wieprzowego czo potrzeba/ ztych wſzytkich rzeczi możeſz wziąć iako wie
12:
le chczeſz, A cżynić plaſtr.
13:
Plaſtr barzo dobri na rany kłote: gdzie kno=
14:
tow ſtawiać nie może.
15:
Wezmi Galbanum. 2. łoty, armoniaku. 4. łoty/ oppoponaku. 2. łoti
16:
bdelium. 4. łoty. Tych cżterech rzecży z apteki wezmi ſtłucżonych goto=
17:
wo/ woſku białego poł libri/ to ieſt poł funta/ gleyſtu połtora funta, oley
18:
ku bobkowego dwa funty, oliwy połtora funta (funt po aptekarzku libra
19:
mirri dwa łoty/ kadzidła dwa łoty/ grinſzpanu dwa łoty, koſtywału. 2
20:
łoty/ kopytniku dwa łoty/ kokornaku cżterzy łoty. Gdy iuż thy wſzytki
21:
rzecży będzieſz miał/ potym wley oliwy w panewkę á wſyp w nie napir
22:
wey gleyt/ ſmaż dobrze mieſzaiącz wſzytko, tak długo aż będzie bruna=
23:
tno/ potym wyſtaw z ognia á włoż tam ty rzecży cżtyrzy: ktorem pier=
24:
wey wymienił czo ie z apteki wezmieſz/ á tak zaſię mieſzay/ po thych rze=
25:
cżach wſypaniu/ wſyp grinſpan/ mirrę/ kopythnik/ maſtikę/ y w ſzythki
26:
zioła ktorem tu wpiſał/ y kadzidło, á oleiek bobkowy na oſtatku. Smaż
27:
to wſzytko mieſzaiącz aż będzie brunatno (ale ſtrzeż aby nie przypalił, by
28:
nie ſzcżerniało, Potym gdy doſyć vſmażyſz: z ſtaw z ognia á ſchoway w
29:
ſloiek. Gdy ochłodnie: wley oleyku Rumienkowego.
30:
Proch barzo dobri ku pozywaniu/ gdy od ktho=
31:
rey rany krew ſie w kim z ſiędzie/ od zaſtrzelenia/ albo od iakiego vrazu
32:
Bo to lekarzſtwo wypądza taką krew vſty, albo prżez ſtolcze, A ma być
33:
bran w winie na każdi dzień: wziąwſzi iakoby teraz: zaſię po dwu godzin
Nv


strona: 97v

Navka.
1:
Wezmi Spermaceti (ieſt żołć ribi morzkiey w aptecze) dwa łothy.
2:
Terram ſigillatam ſtartey/ ieden łot/ mumijey ieden łot, Zmieſzay tho
3:
ſpołem/ potym wezmi Bolum armenum poł łota, Sanguinem draco
4:
nis/ z apteki poł łotha/ gałganu dragmę/ korzenia Iałowczowego poł
5:
łota/ ty wſzytki rzecży ſtłucż na proch zmieſzawſzy poſpołu, á teo daway
6:
choremu z winem tak wiele iako grochowe ziarno/ gdy theraz daſz drugi
7:
raz zaſię we dwie godzinie. Tego tak pożywał Fredrich kxiążę Bawor=
8:
ſkie/ y doſwiadcżył wiele kroć.
9:
Maturatiua maſc/ Pod nią ſie zbiera wſzelka
10:
ropa/ y przepuſzcża ſie.
11:
Wezmi Cżoſnku/ opichu/ korzenia koſaćczowego/ naſienia lnianeo
12:
Fenum grecum/ zetrzyſz te lniane naſienie y fenum grecum/ thy drugie
13:
zioła warz w wodzie. Potym vwarzywſzy: zmieſzay wſzythko ſpołem/ á
14:
przyłoż k temu ſadła wieprzowego. Vcżyńże maſć.
15:
Druga maſc takaſz/ albo na toſz.
16:
Wezmi korzenia przeſtępowego/ łopianu/ barſzcżu/ violaria cau=
17:
lium/ vue mundate/ naſienia Lnianego/ miodu ſmalczu ſwieżego/ ma
18:
ſla, To wſzytko vſmażyć ſpołem á ciepło przykładać: raz dwa albo trzy.
19:
Druga maſc na toſz doſwiadczona.
20:
Wezmi Galbanum. 2. łoty/ armoniaku. 6. łotow/ oppoponaku. 2.
21:
łoty/ woſku poł funta/ oliwy połtora łotu/ gleytu poł funta/ kadzidła,
22:
4. łoty/ mirri poł łota/ grinſzpanu. 2. łoty/ koſtywału/ maſtiki/ oboyga
23:
rowno dwa łoty. bdelium. 4. łoty. Ty wſzytki rzecży niechay będą ſpra=
24:
wowany weſpołek/ ale ty rzecżi gummata: maią być pierwey woczeth
25:
włożony, potym ty rzecży ſpraw cżiſcie brunatno.
26:
Rzeczy wyczyſciaiącze.
27:
Rrżecży wycżyſciaiącze: ſą ty ktore wycżyſciaią y wyſuſzaią/ y theż
28:
ſą wezwane: odcieraiącze, Bo oddzielaią dobre od złego/ iako ieſt ta re=
29:
cepta. Wezmi mąki pſzenicżney/ żołtek iaiowy/ miodu nie wiele/ zmie=
30:
ſzay ſpołem á przykładay to na vraz.
31:
Druga maſć ieſzcże lepſza: na toſz.
32:
Wezmi ſoku opichowego. 1. librę/ miodu. 18. łotow, mąki ięcżmien
33:
ney/ albo pſzenicżney. 18. łotow/ ty rzecży maią być vſmażone: aż będą
34:
twarde/ potym przyłoż ſoku piołynowego, A ieſtli ieſt rana zapalona,

strona: 98

Barwierzka.Liſt. 98.
1:
tedy przyłoż babcżaneo ſoku, Możeſz też przydać Fenum grecum/ albo
2:
mąki wilcżego grochu.
3:
Druga maſc ieſzcze.
4:
Wezmi Reſiny/ to ieſt żywicze ſoſnowey białey/ żywicze iodłowej
5:
to ieſt Terpentyny/ miodu, Rowno wſzytkiego oſḿ łotow/ mirri/ ſar=
6:
cocolle/ fenum grecum, To ma być vſmażono weſpołek.
7:
Maſc ktorą zową vngentum apoſtolorum.
8:
Wezmi Terpentiny, Reſiny pinee/ woſku, Wſzythkiego rowno poł
9:
cżwartha łota/ koſtiwału/ kadzidła połtora łotu/ oppoponaku/ kwiat=
10:
kow koſaćczowych rowno poł łotha/ armoniaku poł trzecia łotu/ mirri
11:
galbanum rowno ieden łoth/ bdelium połtora łothu/ Litargirium dwa
12:
łoty/ potym wezmi gumi á naley na nie ocztu/ day temu tak ſtać przez
13:
nocz/ potym odlawſzy od ocztu/ ſmaż ie we dwu funtu oliwy to dwoie,
14:
potym wſyp ty drugie rzecży wyſſzey napiſane wſzytki, á takieſz po ſmaż
15:
A to iuż będzieſz miał vngentum Apoſtolorum.
16:
Maſc ktorą zową vngentum Egiptiacum.
17:
Wezmi miodu ieden funt/ ocztu poł funta/ grinſzpanu dwa łothy,
18:
hałunu. 1. łot, Ty wſzytki rzecży zmieſzay ſpołem/ á warz aż gdy iuż bę
19:
dzie rumiano/ tedy iuż będzie dobrze. Ta maſć barzo dobrze cżyſci: ieſt to
20:
rzecż doſwiadcżona.
21:
Druga maſć barzo dobra wyczyſciaiącza.
22:
Wezmi żołtkow iaiecżnych, Terpentiny/ zmieſzay ſpołem á teo przy=
23:
kładay na rany z chuſtecżkami iako vmieſz, Ieſt to dobre: ieſtli ieſt rana
24:
nie barzo zaniecżyſcżona.
25:
Druga maſć.
26:
Wezmi ſoku tarnkowego/ ſoku z ziela pſiego ięzyka/ miodu/ mąki
27:
ięcżmienney/ zmieſzay to ſpołem, A tak będzie maſć.
28:
Oleiek na plugawą ranę.
29:
Wezmi wayſztanu/ á vpal gi cżyſcie w nowem garnczu/ á vpaliw
30:
ſzy gi: ſthłucż na proch/ pothym wezmi kamień ſzyroki głazowy á wſyp
31:
nań ten proch/ á thak wſtaw do piwnicze/ á podſtaw podeń iaką miſę
32:
czenową albo miednicę/ tedy z oneo kamienia po troſzcze z nienagła bę
33:
dzie kapać. A to będzie oleiek/ ktori wſzelkie rany cżyſci plugawe.

strona: 98v

Navka.
1:
Na plugawą ranę/ zwłaſzcza na nodze.
2:
Wezmi hałunu. 1. łot/ bobku łot mirri/ kadzidła/ ſiarki/ każdego
3:
z tych poł łotha/ zetrzy to ſpołem/ á wezmi garniecz nowy polewany,
4:
wley do niego wody ciekączey trzy kwarty/ wſyp tam ty rzecży/ á warz
5:
tak długo ażeby trzecia cżęſć wywrzała: mieſzaiącz wſzytko/ potym thą
6:
wodą wymyway ranę á przykładay plaſtr z cżarney maſci/ potym za=
7:
ſię zmacżay chuſtę w tey wodzie: przyłoż że y przywiąż bindą/ tho cżyń
8:
rano y wiecżor á zgoij ſie richło.
9:
Rzeczy ktore vſmierzaią boleſci.
10:
Rzecży ktore vſmierzaią boleſci: ſą ty, á ſą poſpolite, Iako tłuſtoſć
11:
gęſia/ tłuſtoſć kacża/ tłuſthoſć kokoſza y kapłonia/ oliwa/ żołtki iaiowe
12:
opich/ cżoſnek/ kąkol/ gir/ y inſze.
13:
Plaſtr z kielka rzeczy składany.
14:
Wezmi chleba białego oſrzodki/ á włoż w ciepłą wodę, potym wy
15:
ciſny z niego wodę, potym wezmi ieden funt oleyku rożanego, oleiu ma
16:
kowego/ żołtki trzy iaiowe/ zmieſzay to ſpołem, potym przyłoż poł łota
17:
ſzafranu á vcżyń plaſtr, ktori przykładay ciepło/ ieſt rzecż doſwiadcżona
18:
cżęſto kroć.
19:
Druga rzecz na toſz.
20:
Wezmi wyſokiego ſlazu/ mnieyſzego ſlazu/ iemioły/ barſzcżu/ po
21:
woiu/ Vwarz to wſzytko w wodzie/ po vwarzeniu: ſtłucż to dobrze, á po
22:
tym przyłoż ſadła wieprzowego/ możeſz k temu przymieſzać mąki pſzen=
23:
ney/ albo ięcżmienney/ albo fenum grecum: cżego chceſz/ to ieſzcże lep=
24:
ſze/ ciepło takieſz przykładay.
25:
Maſc druga: pod nią ſie zbiera ropa/ Ta thez
26:
miękcży/ y vſmierza boleſci.
27:
Wezmi vngentum Agrippe (w aptecze to wſzytko naydzieſz) oleum
28:
Muſtellinum/ oleum de been/ oleum nardi/ z tych wſzitkich vcżiń maſć
29:
á namaż na mieſtcze bolącze, A ieſtliby ten chori miał krwie doſyć: pu=
30:
ſcić mu krew/ albo bańki poſtawić: iako cie twoy rozum naucży/ Ta to
31:
maſć barzo potwierdza.
32:
Drugie wiedz: Ieſthli tha boleſć nie może być vſmierzona á iżebys
33:
iuż muſiał, Thedy lepiey aby mu dał czo takiego: iżeby iaką inſzą

strona: 99

Barwierzka.Liſt. 99.
1:
chorobę nieſzkodliwą/ iżby ta mnieyſza choroba odmieniła mu thę wiel=
2:
ką boleſć/ w ktorey ieſtliby miał vmrzeć ten cżłowiek/ tedy potrzeba tak
3:
w tym poſtępować, Poſilać y vſmierzać/ iako daley będzieſz miał naukę.
4:
Ty rzeczy ſą zimnego przyrodzenia.
5:
Opium/ pokrzyk/ korzeń pſinkowy/ kthore zową połacinie Sola=
6:
trum mortale/ bielon/ á czo więczey ſuche: tho nalepſze/ ale gdyby były
7:
ieſzcże wilgotne: nie takiey ſą moczy/ á gdy iuż ty rzecży będzieſz brał w
8:
lekarzſtwa/ bądz gich dwoie albo troie/ dla mocznieyſzey rzecży przyłoż
9:
ſzafranu/ albo mierri/ albo ſtoraki żywicze/ albo żołci bobrowey.
10:
Trociſzki: ſą kołaczki przeciw rzezakowi.
:
(Stranguria.
11:
Ty kołacżki barzo ſą dobre przeciw Strangurijey/ tho ieſt przeciw
12:
rzezaniu/ ktore bywa przy puſzcżaniu mocżu. Wezmi bielonu, albiani. 5.
13:
opij poł. 5. tego/ naſienia Citrullowego/ Lactucżanego/ rowno. 1. łot,
14:
naſienia kurzey nogi ziela poł łotu, A tak vcżyń kołacżki.
15:
Piłuły dobre dla ſpania.
16:
Wezmi opium poł tego. 5. dijamargariton albo dijagalange. 15.
17:
Mandragore. 15. Ty wſzytki rzecży zetrzeć w proch/ okrom Opium/ bo
18:
opium maſz vwarzyć w mocznym oczcie: thak długo ażby barzo mało
19:
ocztu w opium zoſtało/ potym ty prochy wſyp do tego opium/ pothym
20:
zdziałay piłuły tak wielkie iako groch. Potym daway choremu á będzie
:
(ſpał.
21:
Drugie piłuły dla ſpania
22:
Wezmi Opij ziarnek. ij. pſiloni perſici, trzecią cżęſć. 5. tego/ drija=
23:
kwie/ manny z apteki/ także wiele/ wodki włoſkiego kopru/ wodki pſin=
24:
kowey/ po dwu łotu/włoże tho opium do tych wodek á zetrzy palczem
25:
dobrze/ potym włoż do tego drijakiew y pſilonium á zmieſzay ſpołem, á
26:
day pić/ będzie ſpał á boleſci żadney nie pocżuie.
27:
Maſc barzo dobra dla ſpania.
28:
Wezmi requies medionie z apteki ieden łot/ opij tebaniczy quinque
29:
granorom frumentorum/ Caſſie lingue/ naſienia maku białego/ La=
30:
ctucżanego rowno poł. 5. tego/ oleyku pokrzykowego/ oleyku rożanego
31:
maſci topolowey z apteki/ zową ią populeon, poł łotu/ prochu z apteki
32:
ktori zową antos: dobrze vtartego/ tych wſzytkich rzecży naydzieſz w ap
33:
tecze. Vcżyńże z tego maſć.

strona: 99v

Nauka.
1:
Lekarzſtwo ciało naraſzczaiącze.
2:
Przy ranach: troiaka rzecż ma być vmiana, kthore ſą barzo potrze=
3:
bne. Napierwſza: ciało dobrze naprawić. Drugie: ciało moczne vcżynić.
4:
Trzecie: poznać iako ſie rana ma ku richłemu zgoieniu.
5:
Rzeczy poſpolite: ktore ciało naraſzczaią.
6:
Sanguis draconis (ieſt żiwicża w aptecze) aloepaticum/ ſarcocolla
7:
Terra ſigilata/ bolus armenus/ cortices granatorum/ babka/ liſtki ſo=
8:
ſnowe/ cipres/ liſty gruſzkowe/ kwiatki bobowe.
9:
Drugie lekarzſtwo ciało roſzcżącze.
10:
Kadzidło/ maſtika/ aloes/ Colofonia/ mąka ięcżmienna/ Fenum=
11:
grecum.
12:
Proch ku naraſzczaniu ciała w ranach.
13:
Wezmi kadzidła tłucżonego/ mirri/ galbanum/ prochu ktori zową
14:
puluis Ireos/ tak wiele iednego iako drugiego/ ty prochy wſzytki ſpo=
15:
łem zmieſzay á na ranę poſypuy/ tedy od tego ciało zaſię wyroſcie/ po=
16:
tym gdyby rana iuż była rowna z ciałem, żeby ſie iuż napełniła á na=
17:
roſla/ tedy wezmi tuciam preparatam, A ten proch ſam na tę ranę po=
18:
ſyp/ á poſypawſzy: przedſię z they maſci ten plaſtr przykładay. A gdyby
19:
iuż chciał ku zaſuſzeniu rany, albo iżby iuż ciało nad wzwyſz wyraſtało
20:
Tedy wezmi hałunu palonego á poſypuy po ranie/ á k themu prochowi
21:
hałunowemu: możeſz przyſypać prochu Ireos, Y zaſię plaſtr ztey maſci
22:
na to przykładać.
23:
Maſc na wyroſzczenie ciała w ranach.
24:
Wezmi oleiu maſtikowego dwie cżęſci/ terpentiny trzecią cżęſć/ á
25:
to cżyſcie ſpołem zmieſzay/ á ktoraby rana nie chciała roſć/ tedy thego
26:
oleyku na fleytuch pomazać/ á wranę cżyſcie włożyć, A potym dopie=
27:
ro cenże plaſtr na to przyłożyć.
28:
Druga nauka.
29:
Wezmi poł funta gleytu/ to ieſt Litargirium/ ocztu za trzy pieną=
30:
dze: około potori kwarty/ á ten gleyt warz dobrze w onym oczcie w no=
31:
wym garnczu/ iedno pilen bądz aby nie ſkipiało, Pothym to odſtaw, á
32:
day ſie vſtać/ pothym wezmi hałunu iakoby cżwierć á vwarz gi w cży=
33:
ſtey wodzie też w nowym garnczu/ á gdy vwre iż ſie rozpuſci: odſtaw y

strona: 100

Barwierzka.Liſt. 100.
1:
ochłodz. Potym weźmi zaſię inſzy garniecz prożny á wley tey wody ha
2:
łunowey, nie zamieſzaiącz w then garniecz iakoby dwie cżęſci/ á oney
3:
drugiey wody z gleytu: też wlać iednę cżęſć nie mieſzaiącz, A tak potym
4:
w tey wodzie chuſtę macżaiącz: przykładay na każdą opuchlinę/ na każ
5:
dą cżyrwonoſć/ a na każdą ſinoſć/ á tak ſie thymi rzecżami zpiſanemi
6:
będzieſz vmiał ſprawować.
7:
Fleytuch ieſt v Barwierzow: owo czo wyſkubaią nici z ſta=
8:
rey chuſty, A z teo knotki cżynią, albo też tak wziąwſzy
9:
ſzcżipty: na to maſci nakładą, á na rany priłożą.
10:
Ty rzeczy ſą mocznieyſze/ a maią byc przykła
11:
dany na rany wilgotne.
12:
Kokornak, Koſaciecz/ Lupini/ orobi, troſki miedziane, Thy wſzythki
13:
rzecży maią być ſtarte á przykładane.
14:
Rzecży drugie mocznieyſze na rany głębokie.
15:
Czenturzija/ cżaſzołki, albo małżowiny ſtarte, ołow, ſzpizglas, ſmo
16:
la cżarna warzona, mirra.
17:
Rzecży ktore mnożą mięſo na koſciach ſą ty.
18:
Naprzod wezmi Terpentiny cżtytży łoty, miodu poł łota, ſkorek z kadzi
19:
dła, ſzafranu połtora. 5. tego, oleyku rożanego poł tego. 5. woſku czo po
20:
trzeba. A vcżyń maſć.
21:
Thy maſci ſą naraſzcżaiącze ciała, A wſzytko w aptecze naydzieſz.
22:
Maſć dzika, ſuscum. Maſć zielona, viride. Galieni et Auicenne
23:
Maſć z Lnianego ſiemienia, de ſemine lini/ czoby było białe/ łot oppo=
24:
ponaku ieden, miodu, oleyku rożanego, wina poł łota, gleytu, aloepa=
25:
ticum, Sarcocolle ieden łot, A tak vcżyń maſć.
26:
Maſć z Koſaćczu y z inſzych rzecży ſlożona.
27:
Naprzod wezmi łoiu wołowego iednę librę, oleyku Rożanego poł
28:
libri, woſku trzy łoty, korzenia koſaćczowego dwa łoty, kadzidła, aloe,
29:
Sarcocolle, maſtiki, koſtywału poł łota, Terpentyny czo potrzeba, A
30:
tak vcżyń maſć.
31:
Druga maſć.
32:
Wezmi terpentiny omytey w winie, cżterzy łoty, żołtek iaiowy/ o=
33:
leum de tritico, Z tego vcżyń maſć, możeſz też przydać miodu czo chceſz
34:
Tą maſcią możeſz narabiać na każdy dzień.

strona: 100v

Nauka.
1:
Druga maſć.
2:
Wezmi oleyku zżołtkow iaiecżnych, oleyku zziarnek pſzenicżnych, ro
3:
wno. 1. łot/ miodu przeſnego/ woſku trochę, Tak vcżyń maſć: ieſt barzo
:
(dobra.
4:
Druga maſć.
5:
Naprzod wezmi ſzpiku z koſci wołowey/ oleyku rożanego/ terpenty=
6:
ny/ woſku/ wſzytkiego rowno, Rozpuſć to wſzytko weſpołek/ pothym z=
7:
ſtaw z ognia/ á gdy ochłodnie: wezmiſz białek ode dwu iaiecz kokoſzych,
8:
albo iako wiele maſci chczeſz vcżynić: zmieſzay dobrze ſpołem. A vcżyń
:
(maſć.
9:
Cicatriſans.
10:
Cicatriſans. Ieſt lekarzſtwo ktore wyſuſza ranę/ y też ktore cżyni na
11:
ranie ſkorkę/ y też ktore zachowawa od wſzelkiey ſkazy/ nad to potrzebne
12:
y inſze rzecży/ ale ty rzecży na to biorą á ſą poſpolite. Gallas/ pſidia (z
13:
apteki, vngentum Egiptiacum/ blaywas/ ołowiany popioł/ gleyt/ cino
14:
lea/ to ieſt ſzlif: owo czo ſie vſtawa pod kamieniem czo tocżą/ bolus ar=
15:
menus/ hałun/ koperwaſer/ to ſą dwoie Coroſiua.
16:
Ty drugie rzecży nie ſą tak grizącze. Ale wżdy iednak grizą/ ale ie
17:
muſi pierwey ſpalić/ á tak też będą mocznieyſze ku grizieniu, Iako na=
18:
przod Czenturzija/ babka/ koſtywał/ popioł z ſtarich podeſzw/ ſkora dę=
:
(bowa.
19:
Proch na to
20:
Naprzod wezmi kwiatkow pomagranaty (z apteki) Aloe paticum.
21:
Sanguis draconis/ ieſt żywicza w aptecze, Cathymia argenty (w ap=
22:
tecze) Eris vſti/ to ieſt miedzy paloney z apteki/ y też omytey, rowno poł
:
(łota.
23:
Maſć barzo dobra z wapna.
24:
Wezmi wapna: ieſtli nie gaſzone, tedy ie zagas w wodzie/ tak ie dłu
25:
go gas: aż z niego wſzytka gorzkoſć wynidzie á w cżyſtey ſwieżey wodzie
26:
w zimney/ potym wezmi oleyku rożanego/ tego wapna kthores zgaſił,
27:
oboyga rowno: zmieſzay ſpołem A vcżyń maſć. A tą maſcią ſprawuy,
28:
to ieſt: lecż/ ieſt dobra. Bo wiele razow doſwiadcżono.
29:
Druga maſć
30:
Wezmi gleytu dobrze vtartego/ oleyku rożanego, oczthu, rozpuſć
31:
tym ten gleyt, á trzy na kamieniu aże zaſię zgęſtnie: iże oleyku y oczthu
32:
nie będzie znać, potym przyłoż ſzpizglaſu z kruſzczu iuż przepaloneo raz
33:
ołowu y hałunu paloneo, prochu gliſt ziemnych, wſzytkieo poł łota, zmie
34:
ſzay to ſpołem, A ieſtliby ſie chciało zgęſtnąć: tedy przyley oleyku roża=
35:
nego/ á tak maſć będzie. Ta maſć ieſt dobra na iadowite wrzody: kthore
36:
inaczey nie mogą być zgoiony.

strona: 101

Barwierzka.Liſt. 101.
1:
Maſc druga/ a ieſt biała.
2:
Ta maſć biała ieſt w aptecze/ ktora też ieſt barzo dobra, zową ią w
3:
aptecze vngentum album, ſecūdum Nicolaum.
4:
Plaſtr ołowiany na mieſtcza gorącze.
5:
y na wrzody zaſtarzałe.
6:
Wezmi ołowu/ á rozbiy gi na cienką blachę, á ono mieſtcze na kto
7:
re chczeſz przyłożyć tę blachę: omyj wodą chałunową/ á potym przyłoż
8:
on ołow na to mieſtcze iakoby plaſtr/ vznaſz pomocz/ ieſt rzecż doſwiad
:
(cżona.
9:
Coroſiua.
10:
Lekarzſtwa ktore zową Coroſiua./ putrefactiua/ cauſtica/ ſą ty kto
11:
re wygrizaią mięſo y ſkorę/ á ſą ty rzecży poſpolite. Zgrzebi z konopi
12:
paluchy ziele/ grzyby ſuche/ hałun palony/ vngentum apoſtolorum.
13:
Ieſtliż więcz ciała ieſt zbytek/ thedy wezmi ty inſze rzecży, Kuperos,
14:
ieſt kruſzecz moſiądzowy/ grinſzpan/ maſci zieloney/ maſci ktorą zową
15:
vngentum Egiptiacum.
16:
Na wrzody/ albo ſadzele iakiekolwiek gnijacze
17:
Wezmi hałunu dwa łoty/ mercurium ſoblimatam: ieden łot/ czeli=
18:
donijey czałą garzſć, ſaxifragam/ to ieſt Lamikamienia ziela, te ż garzſć
19:
ięcżmienia też garzſć/ owſu garzſć/ virgam auream ziela, też garzſć, w
20:
aptecze to naydzieſz/ thy wſzytki rzecży maią być w worek włożony/ ale
21:
zawżdy maſz mieć dwa worecżki/ czo ieden będzieſz przykładał we dnie, á
22:
drugi w noczy na ranę/ á ieſtliby rana wielka była/ tedy muſiſz więczey
23:
wziąć hałunu y mercurium ſublimatum.
24:
Rany zaſtarzałe gnijącze a ſmrodliwe goijc.
25:
Naprzod wezmi wodki z pſiego ięzyka ziela/ omocż w niey chuſthkę
26:
á przykładay na ranę/ vcżyń to kielko kroć á vzdrowiſz.
27:
Drugie lekarzſtwo na toſz.
28:
Wezmi ziela ktore zową po łacinie virga aurea/ polney rożey/ wirz
29:
chołkow iałowczu. Thy rzecży wſzytki warz weſpołek/ á w they wodzie
30:
macżaiącz chuſtę przykładay na ranę/ á gdy ſie iuż będzie miała ku go
31:
ieniu. Wezmiſz oleyku iałowczowego/ á namaż chuſtę z tem oleykiem,
32:
potym wezmi trzy białki z iaiecz kokoſzych/ ziela ktorem napierwey wy=
O


strona: 101v

Navka.
1:
mienił/ to ieſt virga aurea/ zmieſzay to wſzytko ſpołem á przyſmaż/ po
2:
tym namaż na chuſtę iako plaſtr á przykładay/ cżyń tho kielko razow á
3:
zgoijſz, Ieſt rzecż wiele kroć doſwiadcżona.
4:
Płokanie barzo dobre na ręcze albo nogi gni=
:
(iącze.
5:
Wezmi wody cżyſtey/ przyley w nię wina tak wiele iako
6:
oney wody ieſt/ wezmiż liſcia ſwieżego z młodey dębcżyny/ kadzidła bia
7:
łego, wirzby cżyrwoney liſcia/ Slazu wyſokieo/ warz tho wſzythko/ á
8:
w to rękę albo nogę gnijączą ciepło w ſtaw przez dwie godzinie/ potym
9:
wyjąwſzy: zaſię namaż tą maſcią. Wezmi ſadła zaiącżego, łoiu ielenie
10:
go/ blaywaſu cżyſcie vtartego, Z tych trzech rzeczy vcżyń maſć/ á z tey
11:
maſci vcżyń plaſtr, przykładayże na rany, ale pierwey rany poſypuy pro
12:
chem z łuſzcżyn rakowych/ też dopiero ten plaſtr na wierzch.
13:
Trociſzki z wapna/ Magiſtri diui.
14:
Wezmi wapna nie gaſzonego/ ze thrzy ie z miodem barzo dobrze
15:
mieluchno vtarłſzy/ włoż w mały garniecz á w ſtaw na ogień iżby wy
16:
ſchło/ nie iżeby zgorzało na proch/ gdy vſchnie vcżyń z niego proch/ á
17:
ſtłocż gi w gałecżki á tak ſchoway/ á gdy będzie trzeba: vcżyń z thych
18:
gałecżek proch á ſyp na ranę.
19:
Trociſzki z ziela złotogłowu.
20:
Wezmi ſoku thego ziela ktori zową złotogłow: dwa łothy/ wapna
21:
niegaſzonego cżterzy łoty/ auripigmentu dwa łoty/ thy rzecży zmieſzay
22:
y ſpraw/ potym vſuſz na ſlończu: mieſiącza ſirpnia.
23:
Też wodka ktorą zową Fort cum mercurio ſublimato/ toż vcżyni.
24:
Też Mercurius ſublimatus/ to ieſt rtęć albo żywe ſrebro: przypra=
25:
wione/ toż vcżyni.
26:
Też realgar/ arſenicum/ auripigmentum/ Takie rzecży możeſz ſkła
27:
dać podług twey woley.
28:
Lekarzſtwo barzo dobre wygrizaiącze/ To ieſt
:
(Coroſiua.
29:
Wezmi wapna nie gaſzonego iednę librę/ glas gal/ tho ieſt ſklaney
30:
piany ſzeſć łotow/ waińſztanu palonego iednę librę/ ługu mocznego od
31:
mydlarza, połtori kwarty/ włoż ty rzecży do tego ługu á zmieſzay, á tak
32:
day ſtać przez cżtyrzy dni/ á w thych dnioch każdego dnia zamieſzaway

strona: 102

Barwierzka.Liſt. 102.
1:
to raz albo trzy (ale aby wiedział że thy rzecży maią być dobrze ſtarthe,
2:
ktore maſz w ług włożyć, potym gdy ſie vſtogi: odley ług od tych rzecży
3:
potym ten ług ſam warz tak długo aż ſie zwarzy na kamień/ potym to
4:
ſchoway w ſklankę: czoby z cienką ſziją, á zalep woſkiem aby tam wiatr
5:
niedoſzedł. Ieſt to coroſiua barzo dobra.
6:
Putrefactiua/ To ieſt rzecży gnoiącze.
7:
Lekarzſtwo gnoiącze/ podług Auicenny, Ieſt każącze niektore cżąſt
8:
ki ciała/ y też kazi wilkoſci złe ciała/ y też ktoreby były ſpalone/ iako by
9:
wa ſpalenie od ognia piekielnego Ktori zową ogień ſwiętego Antonieo
10:
albo też inſze ſkażenia od wielkiego gorącza albo ſucha. Ty rzecży na to
11:
ſą dobre/ ale ie trzeba vtemporować/ bo ſą zbytnie wygrizaiącze. Iako
12:
ieſt/ realgar/ arſenik. Maſz ie tak temporować/ wezmi realgar/ arſenik,
13:
zetrzy w proch á zmieſzay z ſokiem kapuſtnym/ przymieſzawſzi weń wod
14:
ki pſinkowey/ zamieſzaway kielo razow/ potym nadziałay z tego gałe=
15:
cżek á ſchoway, A gdy będzieſz chciał lekarzſthwa ſprawać/ zethrzyſz na
16:
proch A tak będzie dobrze.
17:
Wodka ktorą zową Fort.
18:
Wezmi auripigmentum cżyrwonego albo thego ktori zową po ła=
19:
cinie Citrinum/ kruſzczu moſiędzowego/ grinſzpanu/ wſzytkieo rowno,
20:
zetrzy na proch á wypal przez Alembik z tą wodką kthorą zową Fort,
21:
Możeſz ſprawować potrzeby thwoie około lekarzſtwa/ ale pierwey na=
22:
maż około rany białą maſcią albo oczthem/ albo ſokiem pſinkowym,
23:
albo roiownikowym/ á ieſtliby była boleſć wielka/ thedy namaż z oleyki
24:
ſlodkiemi, Iako ieſt oleum alme/ albo fijołkowy.
25:
Medicina cauſtica/ aut ruptoria/ To ieſt lekar
26:
ſtwo ſkorę przegrizaiącze.
27:
To lekarzſtwo dla tego ieſt rzecżono Cauſticum/ iże przeiada ſkorę y
28:
przepala/ y też kazi ciało/ y vmartwia/ y też cżyni wielką boleſć, Iako
29:
naprod ſą robaczy/ ktore zową Cantarides/ potym ieſt ziele ktore zową
30:
Iaſkier/ chmiel/ anacardus/ marſilium/ tych rzecży możeſz ſpołem ſkła
31:
dać iako wiele chczeſz.
32:
Proch przeiadaiączy skorę.
Oij


strona: 102v

Nauka.
1:
Naprzod wezmi robaki Cantalides/ włoż gi wmoczny oczet aż po mrą
2:
potym ie zaſię wyſuſz á vcżyń z nich proch/ poſypuy na rany.
3:
Drugie.
4:
Wezmi Iaſkru á zetrzy gi/ przyłoż gdzie chczeſz á przepali ciało aż
5:
rana będzie.
6:
Conglutinatiua/ To ieſt rzeczy ſpaiaiącze.
7:
Lekarzſtwo ſpaiaiącze y też richło goiącze/ to ieſt prochem zaſypu=
8:
iącz/ albo plaſtr vcżyniwſzy: przykładać/ á to tak naprzod. Wezmi pro=
9:
chu z młyna/ pſzenicze/ ſarcocollam/ wſzytkiego rowno/ vcżyń plaſtr z
10:
bałkiem iaiowym á przyłoż na ranę/ albo chczeſzli tak prochem poſypo
11:
wać: możeſz.
12:
Drugie.
13:
Wezmi Aloe/ mirri/ bolum armenum/ kadzidła/ accacie/ orzecha
14:
Cipreſowego/ gumi/ dragantu/ prochu z młyna/ wſzytkiego rowno po
15:
łotu/ zetrzy to wſzytko ſpołem á zmieſzay z biełkiem iaiowem/ á vcżyń
16:
plaſtr/ albo vſuſzywſzy ty prochy barzo dobrze y ſtarłſzy drobno: poſypuj
17:
na ranę.
18:
Confortatiua/ lekarzſtwo potwierdzaiącze.
19:
Lekarſtwo ktore potwierdza cżłonki mdłe iuż po vzdrowieniu: ieſt to
20:
Naprzod wezmi wina, rożey cżirwoney/ piołynu/ mchu dęboweo garzſć
21:
vwarz w tym winie (ale aby było moczne) á przykładay thych rzecży na
:
(ranę.
22:
Druga rzecż potwierdzaiącza.
23:
Wezmi oleyku rożanego oſḿ łotow/ żywicze ſoſnowey ſzeſć łotow
24:
woſku cżterzy łoty/ colofonijey/ maſtyki/ kadzidła/ wſzythkiego rowno
25:
po łocie/ cucumeris aſinini/ orzecha cipreſowego/ tego dwoyga też ro=
26:
wno iakoby po poł tey wagi. 5. vcżyńże plaſtr, á ieſlić ſie zda: możeſz przi
27:
cżynić ſzafranu tartego y oleyku rożanego więczey/ á tho dla thego aby
28:
było moczniey: zmieſzay ſpołem.
29:
Drugie lekarzſtwo potwierdzaiącze.
30:
Wezmi Colofonia iednę librę/ ſmoły proſtey poł libri/ galbanum,
31:
ſerapinum/ armoniacum/ oppoponaku/ kadzidła/ maſtiki/ wſzythkiego
32:
rowno po łocie/ terpentyny łot/ ocztu poł libri/ woſku trzy łothy/ włoż
33:
ty rzecży w oczet á day ſtać aż ſie rozpuſzcżą: vcżyń z tego plaſtr.
34:
Mollificatiua/ lekarzſtwo miękczącze.

strona: 103

Barwierzka.Liſt. 103.
1:
Po zgoieniu rany ieſtli cżłonek mocz bierze/ albo thężeie/ albo theż
2:
twardnieie/ ieſt tho rzecż nie zła/ potym tho ma być macżano wodkami
3:
ſlodkiemi/ y też oleyki mazano/ po niektorim zaſię cżaſie/ dopiero ma=
4:
ſciami ktore miękcżą/ albo plaſtri ktore bywaią z rzecży ku klijowi po=
5:
dobnych/ to ieſt ex gumatibus/ albo z tłuſtoſci/ to ieſt z ſmalczow, albo
6:
z oleykow/ iako tam daley naydzieſz. Naprzod thak maſz vcżynić/ we=
7:
zmi korzenia wyſokiego ſlazu/ omanu/ fijołkowego korzenia, dactilow,
8:
fig/ fenum grecum/ naſienia lnianego/ vwarz to w krowiem mleku/ á
9:
tym lecż.
10:
Też wezmi głow owcżych/ warz ie w wodzie dobrze/ pothym włoż
11:
ciepło w tę wodę ten cżłonek ktori ieſt chori/ potym podzierżawſzy chwi
12:
lę długą: wyymi zaſię á oſuſz nad ogniem: vcżyniwſzy gi z throcin czo
13:
drzewo trą/ potym namaż tą maſcią niżey napiſaną.
14:
Maſc.
15:
Wezmi ſadła wieprzowego/ łoiu oſlowego/ ſadła Iazwczowego,
16:
tego troyga rowno oſḿ łotow/ kokoſzego ſadła/ gęſiego/ kacżego/ łoiu
17:
bykowego/ ieleniego/ rowno po dwu łotu/ maſla ſwieżego/ oleyku z o=
18:
rzechow/ ktore zową w aptecze/ nuces indaice/ oleyku kąkolowego/ o=
19:
leyku z ſlodkich migdałow/ wyſokiego ſlazu/ fenum grecum, cżterzy ło=
20:
ty/ ſtoraki calamite/ bdelij/ Izopi humidi/ wſzytkiego rowno po łocie.
21:
A vcżyń maſć. Druga maſć.
22:
Wezmi ſadła wieprzowego, ſzeſć łotow/ ſada gęſiego/ kacżego/ ko=
23:
koſzego/ terpentyny/ woſku/ rowno po dwa łoty/ oliwy oſḿ łotow/ fe=
24:
num grecum tartego, dwa łothy/ bdelium/ oppoponacum/ maſtiki, ro=
25:
wno po łocie/ potym to rozpuſć winem/ á rozgrzawſzy na ogniu: roz=
26:
puſć tą oliwą á tak vcżyń maſć: Ieſt barzo dobra.
27:
Iuz teraz będziemy powiadac o mierze apte=
28:
karzkiey/ o ſprawie/ O purgowaniu/ w ziołach
29:
w prochoch/ y tez w korzeniu/ Kthore rzeczy ſą
30:
potrzebne kazdemu barwierzowi.
31:
A tho gdyby kogokolwiek miał purgować z iakiego kolwiek zbytku,
32:
to ieſt z zbytniey ktoreykolwiek wilkoſci, Iakoſz tego bywa cżęſthokroć
33:
potrzeba, Ma pilnie obacżyć rzecży niżey mało napiſane.

strona: 103v

Nauka.
1:
Przez ktoriz tedy obyczay człowiek ma byc
2:
purgowan.

1. Napierwey przez ſtolcze.
2. Przez wraczanie.
3. Przez nozdrze.
4. Przez ſziję.
5. Przez charkanie y plwanie.
6. Przez vrinę.

7. Przez maciczę.
8. Przez Emorroidi/ tho ieſt przez
(żyłki ktorę ſą w poſladku.
9. Przez praczą.
10. Przez łaznię y pot.
11. Przez kliſterę.

14:
Reubarbarum, od trzeciey cżęſci: aż do łota. Aloe od połtora łotu
15:
aż do poł łotu. Mirabolani citrini, ieden łoth/ chmielu/ fig/ terre viole,
16:
aquecaſei/ fucci rozarū/ tamarindi/ caſſijey fiſtule, rowno połtora łotu.
17:
Ty lektwarze ſą ſlozone.
18:
Elektwarzu z ſoku rożanego. Elektwarzu do dijaprunis laxatiuis,
19:
et dijacitonica, połtora łotu. Dactilow miara ta. 5. oto.
20:
Rzeczy poſpolite flegmę purguiącze.
21:
Turbit miara ieſt poł łota/ Modrzewowey gębki miara ieſt. iij. łoty
22:
Krokoſu miara ieſt ieden łot/ coloquintidi miara ieſt to. 5. oto. Mirabo
23:
lanos kiebulos miara ieſt dwa łoty.
24:
Rzeczy składane ktore flegmę purguią.
25:
Ierapigra galieni, miara iey dragma. Blanca, miara iey ieſt. 1. łot.
26:
Benedicta laxatiua, miara iey ieden łot. Pilule cochie, połtora. 5. thego.
27:
Dijacartamus, miara iego pięć takich. 5. Pilule de agarico, miara. ij 5.
:
(takich.
28:
Ty rzeczy ſą poſpolite: melankoliją purguią.
29:
Proch Sene, miara iego iedna taka. 5. y takiey drugiey trzecia cżęſć
30:
Soſnka, miara iey ieſt iedna taka. 5. kania przędza. Mirabolani indy,
31:
rowno po dwu łotu. Kamienia lazulowego, miara iego iedna thaka. 5.
32:
powoiu/ chmielu/ tego możeſz wziąć iak chceſz.
33:
Rzeczy składane/ ktore melankoliją purguią.
34:
Dijaſene, miara iego pięć takich. 5. Catharticum imperiale, pięć ta=

strona: 104

Barwierzka.Liſt. 104.
1:
kich. 5. Iera rufini, trzy takich. 5. Iera logodijon, 1. łot. Teodoricon pięć
:
(takich. 5. Proch poſpolity/ ktori melankoliją purguie.
2:
Wezmi Lakricijey poł łota. Pulueris confortatiui/ ſcamonce. 1. łot
3:
Epitimi dwa łoty. Sene poł łotu.
4:
Ty rzecży flegmę purguią.
5:
Wezmi ſoku baniowego/ modrzewowey gębki/ panis lacticiniorū.
6:
miara tego ieſt trzy takie. 5.
7:
Składanie miſtrza berchtolta.
8:
Wezmi conſerua violarum. Boraginis, rowno po łotu. Conſerua
9:
Bugluſſe/ corticis citrini, tak wiele. 5. Imbieru białeo, ieden łot/ prochu
10:
draganti frigidi, poł łotha. Dijagredij, trzy ziaruka. Turbit, ieden łot, ſe=
11:
ne, pięć ſcropułow. Panis zuccari, ieden łot/ vcżyń lektwarz, miara iego
12:
ieſt pięć ſkropułow.
13:
Drugie składanie miſtrza Teodorica.
14:
Wezmi caſſijey fiſtule, iednę librę. Tamarindow ſwieżych: oſḿ ło=
15:
tow. Mala granati, cżterzy łoty. Sene/ paprotki/ rowno po poł łota.
16:
Soſnki trzecią cżęſć łota. Syropu fijołkowego: vcżyń lektwarz/ mia=
17:
ra iego ieſth pięć takich. 5. Thy przerzecżone lekarzſtwa maią być brane
18:
z winem.
19:
Naprzeciw ſwierzbowi/ y naprzeciw trędowi.
20:
Wezmi ſyropu z polney ruty (w aptecze) ieden łot. Elektwarzu ha=
21:
mech, trzy takie. 5. Dijacatolicon, ieden łot: vcżyń trunk.
22:
Proch barzo dobri: naprzeciw cieczeniu głowy.
23:
Wezmi Turbit białego ziarniſtego, dwa łoty. Imbieru białego, ie=
24:
den lot. Sal gemme, trzecią cżęſć tego. 5. włoſkiego kopru, tak wiele. 5.
25:
wainſztanu poł łota: vcżyń proch/ miara iego ieſt iedna taka. 5.
26:
Proch barzo dobri przeciw wielkiemu zatwar=
27:
dzeniu żywota. Zową ten proch Poſſauant laxativum.
28:
Wezmi liſtkow Sene cżyſtych trzy takie. 5. Turbit ziarniſtego, poł
29:
tora tego. 5. Scomonee poł tego. 5. Imbieru białego, Lakricijey, rożey
30:
każdego znich trzecią cżęſć tego. 5. Czukru białego ieden łot, Zmieſzay
31:
thy wſzytki rzecży w Fijołkowey wodcze: przymieſzay kwiathkow z ziela
32:
wołowego ięzyka: A vcżyń proch.
Oiiij


strona: 104v

Nauka.
1:
Drugi proch Paſſauant.
2:
Wezmi Turbit białego dwa łoty, Soſnki przyprawioney w wod=
3:
cze mlecżowey trzy takie. 5. Imbieru białego poł łotha y poł takiey. 5.
4:
liſtkow Sene dwie cżęſci tey to. 5. maſtiki poł tey. 5. vcżyń proch.
5:
Plaſtr barzo dobri/ wiele razow doſwiadczony Ktori gdy przyłoży na czo kolwiek twardego: miękcży. Ieſtli przyło=
6:
żyſz na żołądek: vcżyni wraczanie. Ieſtli przyłożyſz na nerki: vrinę
7:
pędzi. Ieſtli przyłożyſz na pierſi ktorey niewieſcie, tedy wypądza
8:
płod vmarły/ y też paniam ktorem ſie zaſtanowi gich rzecż
9:
przyrodzona: wywodzi, Ale patrz aby gdy przyłożyſz na ży
10:
wot: abys mu dłogo leżeć nie dał/ boć mocżnie cżyni
11:
czo ma cżynić, Aby potym z tąd nie przyſzedł w ia=
12:
ką ſzkodę.
13:
Naprzod. Wezmi ſkocżku mnieyſzego/ coloquitidi/ ſoku romanowe
14:
go ziela/ rowno pięć takich. 5. Cucumeris agreſti z korzeniem y zliſciem
15:
Cżemierzycze cżarney/ terpentiny ſzeſć łotow/ corticis medionie/ korze=
16:
nia bzowego albo ſoku/ korzenia chebdowego/ rowno ſzeſć thakich. 5.
17:
ſcamonee trzy takie, Tho wſzytko zetrzy na proch á zmieſzay z miodem
18:
czo trzeba miodu: to wezmi. Z teo potym vcżyń plaſt na ty rzecży prze=
19:
rzecżone. Ieſt rzecż cżęſtokroć doſwiadcżona.
20:
Elektwarze poſilaiącze ſercze po purgacijey.
21:
Dijamargariton, Dijacameron, Leticie galieni, Dijaſpermaton,
22:
Dijamentis, Dijaambra.
23:
Elektwarze płucza zagrzewaiącze.
24:
Triaſandali, Dijarodon abbatis, Dijaprunis, Conſerua ruzarum,
25:
Conſerua violarum, Zuccarū rozarum w tablicżkach, Dijaboraginis.
26:
Ty elektwarze potwierdzaią głowę/ mozg/
27:
y pamięć dobrą cżynią.
28:
Dijantos, Pliris cum Muſco, Dijamuſcaton, Dijacoriandron,
29:
Ty elektwarze poſilaią zołądek/ y ſtrawnoſc
30:
dobrą cżynią.
31:
Stomaticum confortativum, Dijagalanga, Gariofilatum Zin=
32:
zibaratum, Poſta regis, Dijaciminum.

strona: 105

Barwierzka.Liſt. 105.
1:
Ty elektwarze ſluzą na ſlezionę/ y tez ludziem
:
(ſmutnym.
2:
Dijalacca, Dijacapparis, Dijaſcoreum, Dijacamariſton, Dija=
3:
preſſon, Dijadragantum frigidum, Dijapenidion.
4:
Ty elektwarze ſlużą na kaſzel z gorączey przycżyny.
5:
Dijapenidion, Dijapaſſularum, Dijacariton, Dijadactillorum.
6:
Ty elektwarze cżyſcią pierſi z zimnych wilkoſci. Y zagrzewaią ie.
7:
Dijatris ſalomonis, Dijapaſſium, Dijahiſopum, Diaenula.
8:
Ty elektwarze wypądzaią kamień, vrinę pobudzaią, nerki wſpomagaią
9:
Licontripon, Philiantropos, Puluis regine, Dijaniſion, Dijafili=
10:
pendula, Dijaſiterfragon.
11:
Ty elektwarze potwierdzaią niewiaſty: cżaſu bytnoſci niemoczy gich.
12:
Aucia alexandrina, Dijacanaceton, Anacardina, Requies, Diapo=
:
(pira
13:
Ty elektwarze pobudzaią paniam gich rzecż z zimney przycżyny.
14:
Trifera magna, Trifolion, Diaartimeſia, Dijatrionpipereon, Di=
15:
aſemiton, Dijaſpermaton.
16:
Ty elektwarze vmoczniaią naturę w v cżynku małżeńſkim.
17:
Diaſpermaton, Diaſatirion, Dijaboracis, Diatrionpipereon/ Di
18:
aijringorum, Diapaſtinacion.
19:
Ty elektwarze purguią flegmę/ kolerę, Y żołtą niemocz lecżą.
20:
Electuarium de ſucco rozarum, Diareubarbarum frigidum laxa=
21:
tivum, Syrupus de reubarbaro, Trifera ſaracenica, Diaprunis, Dia
:
(catolicon.
22:
Ty elektwarze ſlużą przeciw zatwardzeniu żywota.
23:
Catharticum, Diaſene.
24:
Ty elektwarze ſlużą przeciw ſapcze y reumie.
25:
Diaolibani, Pomum ambre, Diamuſci, Diapliris cum muſco,
26:
Diacomperon.
27:
Drijakwie ktore wypądzaią iad z gorączego á z oſtrego zarażenia.,
28:
Tiriaca magna/ to ieſt drijakiew wielka, Tiriaca diateſſereon: tak ią
29:
zową, Tiriaca galieni, to ieſt drijakiew galienowa, Tiriaca communis
30:
to ieſt drijakiew poſpolita..
31:
Syropy ktore ſlużą w gorączey á w twardey niemoczy.
32:
Oxizuccarum ſimplex, Oxizuccarum compoſitum, Syrupus
33:
rożany, Sirupus acetoſus, Syrop grzybieniowy, Syrop bielonowy
Ov


strona: 105v

Nauka.
1:
Ty ſyropy ſlużą na wſzelką zimną przycżynę/ bo zaſię zagrzewa.
2:
Oximel ſimplex, Oximel dijareticum, Oximel ſquiliticum, Oximel
3:
aromaticum
4:
Ty ſyropy cżyſcią pierſi y kaſzel vſmierzaią.
5:
Sirup9 enule campane, Sirup9 hiſopaticus, Sirup9 epaticus.
6:
Piłuły ktore cżyſcią flegmę ſloną/ y też zimne wilkoſci, A ſlużą
7:
głowie y ocżom.
8:
Ierapigra galieni/ pilule auree/ pilule cochie/ pilule lucis/ pilule a=
9:
rabice/ pilule ante cibum/ pilule poſt cibum/ pilule aromatice/ pilule di=
10:
iacaſtoree/ pilule vite, id et peſtilenciales.
11:
Ty piłuły cżyſcią trąd/ y też ſkażone wilkoſci.
12:
Ieralogodion, Ierarufini, Diamuſcus terre.
13:
Oleyki ktore potwierdzaią nerki w niemoczach: z zimney przycżyny.
14:
Oleum nardinum/ oleum aneti/ oleum muſtellinum/ oleum lauriū,
15:
oleum balauſticum/ oleum terpentine/ oleum pigaminum
16:
Piłuły ktore vſmierzaią y cżyſcią kolike.
17:
Wezmi pilularum fetydarum dwa ſcropuły/ criſtoris interioris ele=
18:
cti, ieden ſcrupuł/ dijagredium pięć ziarnek/ vcżyń piłuł w licżbie ieden=
19:
naſcie z wodką piołynkową.
20:
Woreczek ktori ma byc na zołądek przykładan.
21:
Wezmi piołynu/ miętki balſamite/ to ieſt kobyley miętki/ ſzadzczu
22:
lebiodki cżyrwoney/ wſzytkich rowno po garzſci/ gałganu/ czinamonu
23:
orzecha muſzkatoweo/ wſzytkiego po vncij/ gwozdzikow/ kubeb/ po poł
24:
dragmy/ zmieſzay to wſzytko á vwarz wcżyrwonem winie, Przyprawże
:
(worecżek. Drugie zmieſzanie.
25:
Wezmi acori conditi/ ſpecierum dijamuſci/ drzewa aloes/ wſzytkieo
26:
rowno po połtora ſcropuła/ conſerua boraginis, połthori vncije/ zmie=
27:
ſzay to z ſyrpem Kocenkowym czo potrzeba. A będzie zmieſzanie.
28:
Piłuły barzo dobre: człowieka vweſelaiącze.
29:
Y też w inſzych rzecżach ſą pożytecżne. Napierwey iż niedopuſz=
30:
cżaią ſiwizny na cżłowieka/ pamięć potwierdzaią, wzrok
31:
oſtrzą/ ciemnoſć ocżu oddalaią/ y theż drżenie głowy,
32:
Dzięgna cżyſcią, boleſć żębow oddalaią, ocży y gło
33:
wę czyſcią/ y wſzytko ciało/ melankoliją cżyſcią,
34:
ſercze poſilaią/ ſwierzb cżyſcią.