[zaloguj się]
metryczka tekstuautor:   Maciej Miechowita, Andrzej Glaber (tłum.)
tytuł:   Polskie wypisanie dwojej krainy świata
rok wydania:   1535


strona: nlb1

1:
Polſkie wypiſanie
2:
dwoiey krainy ſwiata: ktorą po
3:
łatinie Sarmatia, takież y lud tam przebyw[a]iąci
4:
zową Sarmate, iakoby zawſze gokowi á zbroy
5:
ni. Gdzież też obiawione ſą nie ktore dawne
6:
dzieie polſkie. Z wypiſania doctora Ma
7:
tieia Miechowity, dopiro wyłożone.

strona: nlb2

1:
Cznemu y dobrze ſławnemu
2:
riczerzowi, Panu Mikołaiowi Oporowſkie=
3:
mu, Podkomorzemu Wielunſkiemu na
4:
na Wieruſzowie y Baranowie dziedzi
5:
czowi panu ſwemu łaſkawemu
6:
M.Andrzey Glaber z Koby
7:
lina ſłużbę y powolnoſć
8:
ſwą wſkazuie.
9:
D
Wie nawiętſze przicżinie ſą (Vro
10:
dzony á dobrze zaczny panie) Przec
11:
ci ktorzy nieiakie kżięgi miedzi poſ=
12:
polſtwo ludu wypuſzcżaią, niekto=
13:
rim ie panom znakomitim przypiſuiąc offiaru
14:
ią. Iedna ieſt aby ich imię ktorym ſie chczą za
15:
chować tim zacznieyſze vcżinili, á pamiątkę ich
16:
na przyſzłe cżaſi aże ku potomkom rozſławili.
17:
Druga: aby powolnoſć y ſkłonnoſć ſwą, kto=
18:
rąż ku takowym panom maią, im iawnie vka
19:
zali. Pirwſzey rzeci nie bacżę bych mogł na ten
20:
czas dokazać w tim wypiſaniu. Gdiż wyſokoſć
21:
cznot twey panſkey miłoſci więtſzego by roſła
22:
wienia potrzebowała, á zwłaſzcża gdy polſkie=
23:
go piſma nie wſzytci ludzie poſpolici vmieią.
24:
iakoż tedy to może być od inſzych ludzi poſtron=
25:
nych cżytano. Wſzakoż tey drugiey rzecżi mniie
26:
mam iż dowiodę, gdy tim darem (acż nie wiel
27:
kim, áku twey zacznoſci barzo nierownym)

strona: nlb3

1:
wdzięcżnoſć vmyſłu mego y powolnoſć obia=
2:
wie, za onę dobrą wolą ktorą mi TM. w Vie
3:
loniu vkazał, na on cżas gdym tam był z Kra
4:
kowa (chcząc ſie powietrza vchronić) przed
5:
trzemi lati, ziachał. Gdzież TM. dowiedziaw
6:
ſzy ſie o mnie (chocia nie znaiomym) łaſka=
7:
wie mie do ſiebie wezwał y cżeſtował, tak iako
8:
na moy ſtan, y na ſwiebode T panſkiey miło=
9:
ſci zależało. Więtſzą łaſkę obieczuiąc gdybym
10:
ſie tilko był tam niegdzie bliżey poſthanowił
11:
Tamżem ia dobrze pobacżił wielką ſkłonnoſć
12:
miłoſci twey ku ludziom vcżonym, ktorzy wzdi
13:
nieczo rozumieią. Aby nie tilko w Krakowie
14:
przebywali, ale też y po inſzych mieſthczach w
15:
Polſzcże, á to ku potrzebie poſpolitey. Y chcia
16:
łem rad na on cżas vcżinić według rady twey
17:
M. iedno żądza á miłoſć náuki ta mie zaſię
18:
ku Krakowu zawiodła. Gdzież przijechawſzi
19:
w padłem (w richle potim) w chorobę nie poſ
20:
politą, ktora mie trzymała wiecey niż dwie le=
21:
cie. Wſzakoż ia chocia tak niemoczą ſłożony
22:
abym wzdy nie prożnował gdy mi niemoc do
23:
puſciła. (Iako ten ktory ſie w kxiegach obirać
24:
nałoży) Gdyżem niemogł nicz cżynić czo by
25:
więthſzey pilnoſci potrzebowało, iąłem ſie był
26:
wykładania nie ktorych rzecżi z łacinſkiego piſ
27:
ma na polſką mowę. Miedzi inſzymi ten ieſt
*


strona: nlb4

1:
ieden Tractat wypiſania dwoiey krainy ktorą
2:
zową łatinnici Sarmatia. Przez Doctora
3:
Matieia Miechowitę wydany, według doſ=
4:
wiatcenia y przewiedzienia iego w tich tam ſtro
5:
nach. Tenże, ia iako tłumacż przerzecżoneo do=
6:
ctora, twey panſkiey miłoſci offiaruię (zwła=
7:
ſzcża rycerſką rzecż rycerzowi. Chcząc w tim do
8:
ſzyć vcżynić dwornoſci Polakow, ktorzy o czu=
9:
dzich ſie rzecżach badaiąc, nie wiedzą czo ſie do
10:
ma dzieie abo v ſąſiadow poſtronnych. Było z
11:
dawna y ieſt po dziſieyſzy dzien w naſzych ſtro=
12:
nach mnoſtwo rzecży znamienitich, z ktorych
13:
byłaby materia godna ku piſaniu na rozmno=
14:
żenie czci á ſławy kroleſtwa polſkiego y paniąt
15:
w nim obywaiącich, iedno iż niemaſz tich czo=
16:
by ludzie takowe opatrzali. Gdyż piſmo y nau
17:
ka bezpiecżnego cżłowieka potrzebuie. bowiem
18:
kto ma nie iaką inną piecżą, á zwłaſzcża o poć
19:
ciwym pożywieniu, nie może nauce doſić vcży
20:
nic, ale v nas łakomſtwo panuie ktore tak zaſle
21:
pia dla właſnego pożytku, iż więtſzey ſą waż=
22:
noſci j lepiej bywaią opatrzeni pochlebci, wiło
23:
wie, paſorzytowie, albo y oni ktore v Grekow
24:
zwano γαστέρες καί γη̃ς τὰ φὰρα dalej nie rzekę
25:
niż ludzie godni, ku czci y poſłudze poſpolitey.
26:
Raczże tedy T M. teraz przijąć od ſługi ſwe=
27:
go, tę moię praczą za dar chocia nie wielki, wię

strona: nlb5

1:
czey wolą niżli podarze obacżaiąć. Na potim
2:
(gdy mi tego cżas y więtſzy doſtatek dopuſci)
3:
podam znamienitſzy T panſkiey miłoſci, kto
4:
rego ſie ia łaſcze poleczam. Dan z Kra
5:
kowa piętnaſtego dnia kxiężycza
6:
Maia. Roku od Bożego
7:
Narodżenia. we trzydzie
8:
ſci y pięć po tyſiączu
9:
y pięci ſet.

strona: nlb6

1:
Liſt Doctora Matieia z Mie=
2:
chowa do pana niektorego, o rzecżach ktore
3:
ſą albo ſie przydawaią w dalekich ſtro=
4:
nach połnocznych.
5:
S
Lawny á mądry Panie Ianie, na
6:
kołaciey onegdayſzey ſtała ſie gad=
7:
ka j pytanie miedzi niektoremi vcżo
8:
nymi o rzecżach albo przygodach
9:
ktore bywaią w ſtronach połnocnych za Sar=
10:
matiami, y przywodzili niektorzy domniemanie
11:
ſtarych Hiſtorikow, iako ſą Herodotus/ Hali=
12:
carnaſeus/Solinus/Pomponius Mela, Pli
13:
nius y inſzy dawni piſarze, ktorzy o onych ſtro=
14:
nach rozmaite powieſci, iakoby ſny piſali, czo
15:
ſie nigdy nie nayduie ninieyſzym doſwiatcenim
16:
y tego teraż żaden nie wida ani doznawa. Prze
17:
to ja chcząc cie w they rzeci vpewnić, wypiſzę
18:
prawdę krotkimi ſłowy.
19:
W Krainach połnocnych przy morzu Oceanii
20:
ktore wſzytkę ziemię obtacża/ dni bywaią lecie
21:
barzo długie thak iż noci prawie nicz niebywa,
22:
bowiem ſłonce prawie ſie około nich obracza
23:
á barzo mało zachodzi tak iż ſwiatła nigdy nie
24:
gaſi ani zakrywa ku robocie. A im daley przy
25:
chodzi ku ſtaniu letnemu, tym dłużey im ſwie=

strona: nlb7

1:
ci ſamo tak iż żadney inſzey gwiazdy niewidać
2:
Abowiem pocżąwſzy od ſwięta Philipa y Ia=
3:
kuba pirwſzego dnia Maia, aż do drugieo ſwię=
4:
tego Iakuba na koncu Lipcza, gwiazdy tam
5:
żadney nie widaią. Takież zimie noci bywaią
6:
barzo wielkie y ciemne tak iż pogodnego cżaſu
7:
ledwy iednę godzinę trochę ſłoncza widaią j to
8:
bliſko nad ziemią. Przeto tam oneo cżaſu wſzit
9:
ko przy ſwieczach działaią y przy ogniu. A w
10:
ziemiach krzeſcianſkich w Filandiey, w Gotiey
11:
y w Norweiey, iako mſze tak y nieſzpory przy
12:
ſwieczach ſpiewaią. Z tądże możem wiedzieć
13:
iż one połnocne krainy, iako Pern, Iuhra, Cire
14:
miſſa, Korela, Swecia, Filandia, Norwegia,
15:
ſą ſtrony barzo zimne, tak iż by ſie nie chowali
16:
wkożuchach ciepłych y w ſzubach abo też w iz=
17:
bach j w lochach ziemnich Nikakie by nie zetr=
18:
wali od zimna. Drugie możem bacżyć iż w
19:
onych krainach, nie roſtą wina, figi, ani żadne
20:
owoce ſlodkie, y owſzem y leſnych owocow nie
21:
wiele widać iako ſą iabłka/ gruszki, ktore po po
22:
lach albo w leſiech v nas roſtą. Daley pewna
23:
ieſt iż zima v nich pocżyna ſie ſkoro od ſwięte=
24:
go Egidzieo, ádrzewiey ſniegi nie puſzcżaią ſie
25:
aż od pirwſzego dnia Maia: Wiedz też iż Hi
26:
ſtorici ſtarzy powiadali aby w onych krainach
*


strona: nlb8

1:
zawſze widać pierze wiſące napowietrzu, drudzi
2:
też mienią iż ſniegi y ſzrony tam vſtawicżnie
3:
ſpadaiące z daleka ſie widzą iakoby pierze lata
4:
iące. Wſzakoż to nie ieſt prawda według naſzeo
5:
doſwiatcżenia, bowiem j tam nie żawſze ſnieg
6:
ſpada, ale nie kiedy iako y w inſzych ſtronach.
7:
Wſzakoż wzdy porownoiąc z inſzimi ſtronami
8:
cżęſciey tam niż indzie. Tu też obacż dziw ie=
9:
den. Piſze nie ktory dawny Hiſtorik wypiſuiąc
10:
prziſzcie Iuhrow do Węgierſkiey ziemie gdy
11:
Iuhrowie ciągneli ku białemu iezioru tedy wi
12:
dzieli na granici białey Ruſi obraz ieden lodo=
13:
wy
14:
mieniąc iż w dzien Narodzenia Bożego
15:
ſpadł był wielki grad lodowy z ktorego vcżinił
16:
ſie obraz panny trzymaiąc na łonie dzieciątko
17:
w koronie.
18:
Także obraż dziecęci z nienagła ta=
19:
iał aż w dzien obrzazania Bożego wſzytek ro=
20:
ſtopniał. Ale obraz Panny kthory ſie lodowy
21:
zdał, gdy gi ludzie oni roſtopić chcieli, nanie
22:
ciwſzy ogien około niego, ale temu nic nie mo=
23:
gli vcżynić,
24:
ktory y po dziſieyſzydzien trwa za
25:
Moſkwą na granici kxięſthwa Wiatki, y zo=
26:
wą gi ieſzce teraz złotą babą. Takież piſali daw
27:
ni HiſtoricI, iakoby w onich ſtronach było mno
28:
ſtwo złota y ſrebra, ktore ptaci Gryffowie abo
29:
Nogowie wykopuiąc chowaią á ſtrzegą,
30:
Tho

strona: nlb9

1:
wſzytko ſą plotki, bowiem tam nie ſłychano o
2:
żadnych Gryphach, niemaſz też złota ani żad=
3:
ney inſzey ſpiże, chyba w Swetiey tam miedz
4:
kopaią, wſzakoż nigdi nie ieſt tak dobra iako wę
5:
gierſka, albo w Niemczach około Szwocza.
6:
Ieſzce piſali ći to Hiſtorici aby tam rodzili ſie
7:
ludzie iedno oko w cżele maiąci albo o dwu gło
8:
wach, albo o iedney nodze, drudzi ze pſią głową
9:
drudzi czo ſie w wilki przemieniaią, to wſzytko
10:
ſą plotki, bo inaczey ſie nayduie z doſwiat=
11:
cżenia, Wſzakoż nie opuſzcżę przygod prawdzi=
12:
wych ktore ſie tam przidawaią, y naigrawania
13:
cżartowſkiego w tich tam krainach oczym też
14:
namienił Aſtronom ieden Hali Abenrodoan
15:
y też Conciliator differ.67.
16:
Y doſwiatcenim teo dowodzi iż tam przy brze=
17:
gu morza połnocnego bywa wielkie wołanie
18:
duchow złych ſtraſząc ludzi podrożne zwłaſzca
19:
około zachodu ſłoncza, á to więcey ſie przyda=
20:
wa przy leſiech miedzi gorkami albo przy wo=
21:
dach. A w ziemiach krzeſcianſkich, iako w Nor
22:
wegiey y w Filandiey, gdy ſie ludzie żegnaią te
23:
dy on głos oddala ſie, á tak z nienagła niſzcże
24:
ie. W tichże też ſtronach gdy goſcie iaci maią
25:
być tedy noci przed tim bywaią w onych karcż
26:
mach abo goſcincach ſtrachy á kołatanie Gar

strona: nlb10

1:
czow albo inſzego nacżynia wynoſzenie. Wſza=
2:
koż oni ludzie iż ſie iuż temu przyłożyli mało o
3:
to dbaią tilko wiedzą pewne znamie iż maią
4:
mieć nieiakie goſcie. Ieſzcże też obłudy á ſtrachi
5:
cżartowſkie zrzuczaią ludzie ſpiące z ław albo
6:
z łoż, drugie z domow wynoſzą zwłaſzca pijani=
7:
cze albo ludzie bydlęcich obycżaiow. Ieſzce nad
8:
to gdi przi rzekach albo vprzewozow tedi karcż
9:
marze albo młynarze vmieią z cżartowſkiey
10:
ſprawy przedać wiatr y pogodną wozbę zeglu=
11:
iącim, do dnia albo do ſzeſci albo iako będzie
12:
vmowa. Te wſzytkie rzeci acżkolwiek ſie tam w
13:
prawdzie przydawaią, wſzakoż gdy ludzie z tich
14:
tam krain do nas przychodzą wſtydaią ſie te=
15:
go powiadać dla poſmiewania. Wſzakoż gdy
16:
to natura ſprawiła trudno tego zaprzeć. Oſta
17:
tecżnie wiedz iż one krainy chocia y lecie tedy
18:
bywaią błotne á ſliſkie wſzędy, tak iż też więcey
19:
wożą ſaniami albo włokami, niżli kiedy
20:
na woziech albo na karach. Te ſą
21:
rzeci pewne o krainach połnocz=
22:
nych od nas y od wieleludzi
23:
godnych wiary doſwiat=
24:
15 cżeniu. Liſtu koniec 35.

strona: nlb11

1:
Regeſtr albo vkazanie gdzie
2:
czo ſtoi wypiſano.
3:
A
4:
Abagaſary czo zalud był. Liſt 27.
5:
Abraham ociec narodow. 21.
6:
Achmer czarz. tamże.
7:
Akſak Kielu czar Tararſki. 30.
8:
Alani gdzie mieſzkali. 37. 41. 76.
9:
Alanſka ziemia. 41. 46.
10:
Alexender kxiądz Litewſki. 31.
11:
Alpinus 5 pan Tureczſki. 67.
12:
Alkair miaſto rutek wziął. 69.
13:
Albis rzeka cżeſka. 44.
14:
Altimbaſana. 6.
15:
Amazones gdzie bydlili. 36.
16:
Amurates trzeci pan Turecſki. 65.
17:
Acigerus Car przekopſki. 73.
18:
Amurates wtory, pan ſiodmy. 67.
19:
Andrzeia s. koſcioł za mury Krako. 8.
20:
Apulią Wandali ſpalili. 48.
21:
Apoplexią zdechł Atila. 57.
22:
Archanes wtory hetman v Turkow. 65.
23:
Armanie kupci. Armenſka ſekta. 80.
24:
Arnus rzeka v florenciey. 108.
25:
Aſcelin zakonnik poſeł do Tarar. 18.
26:
Atile dziwna ſprawa. 40. 72.

strona: nlb12

1:
Atenſką ziemię wziął Turek. Liſt. 66.
2:
Auguſta albo Augſburg. 44.
3:
Auguſtin ſwięti biſkup kiedy był. 47.
4:
Albanſkie gory. 26.
5:
Azow zamek. 40. 72.
6:
B
7:
Bayfet dziewiąti pan Turecſki. 68.
8:
Bati carz Taraxſki. 7. 29. Baſtird ziemia 203
9:
Boleſław czyſty. 8.
10:
Bizancium iakieieſt miaſto. 69.
11:
Bitwa v Chmielnika. 8.
12:
Bieſiednik Ruſki. 82.
13:
Boleſław Szepiolka. 9.
14:
Biſkup pirwſzy Wilnienſki. 89.
15:
Bitwa z Tatary v legnice. 11.
16:
Bela krol węgierſki. 14. 16.
17:
Boſna ziemia zburzona. 17.
18:
Bożnicze Ruſkie. 82.
19:
Bulgaria. tamże
20:
Bartłomieia s. armianię tcżą. 80.
21:
Białe iezioro z ſkąd ſie bierze. 25.
22:
Bayfet czarz Turſki. 21.
23:
Boſna. 42. Boris Litewſki. 103.
24:
Bulgaria 43.
25:
Bohemſka ziemia. 43.
26:
Burgundi z ſkąd wezwani 44. 49

strona: nlb13

1:
Burgundi do niemiecz zaſzli. Liſt. 44
2:
Beliſarius Rzymianin. 49.
3:
Bocian dziwne znamię vkazał. 56.
4:
Białozor prak. 63.
5:
Baiafet dziewiąti krol Tureczſki. 68.
6:
Białogrod wzięt. 69.
7:
Boriſtenes dinepr iedno. 78. 96. 102.
8:
Bug. 78.
9:
C
10:
Caſpium morze. 22.
11:
Ceſław przeor s. Dominika. 59.
12:
Chwalenſkie morze. 1.
13:
Chriſtinus ryczerz. 8.
14:
Chleb Litewſki. 103
15:
Ciſa rzeka z tatar płynie. 15
16:
Circaci albo Circaſi. 27. 76.
17:
Cżarowanie dziwne Turarſkie. 11.
18:
Cżyrnieiowſka ziemia. 51. 4.
19:
Cham wielki czarz Tatarſki. 18.
20:
Ciało ſwiętego Klimunta. 27
21:
Cżahadaiory tatarzy. 28.
22:
Cham czo znamionuie. 29.
23:
Cinglis ociecz wſzytkich Tatarow. 29.
24:
Czarzow zawolſkich pogrzeby gdzie. 30.
25:
Conſtantinopolſkie panſtwo tatarzi zburzi. 34
26:
Croatia. 42.

strona: nlb14

1:
Cżech wnuk Iawanow. Liſt. 42.
2:
Corneliuz Tacitus o Germaiey piſze. 41.50
3:
Czakle Iuhrowie. 58.
4:
Conſtantinopole wzięto. 67. 69.
5:
Collegium znamienite w Conſtantinopolu. 70
6:
Chrymſki czarz ktori. 71.
7:
Cżyrwiecz gdzie roſcie. 79.
8:
Chełmſki powiat. 79.
9:
Corona krolewſka Witołdowi poſłana. 94.
10:
Cżeſarſci poſłowie v Turzey gory cżekani. 94.
11:
Czyremiſa żiemia. 203
12:
D
13:
Dani Litewſkie. 84.
14:
Dauid pan Tatarſki. 1.
15:
Duchowni w Węgrzech pobici. 16.
16:
Dzincis krzeſciany zową Saraczeni. 20
17:
Don rzeka Tatarſka. 24.
18:
Decen zamek Nowogrodſki. 98.
19:
Daniel krol Ruſki. 33.
20:
Dziecię nad przyrodzenie prorokuiące. 33.
21:
Dalmcia gdzie. 42.
22:
Dacia gdzie leży. 49.
23:
Dwoyga zwieęząt bał ſie Atila. 57.
24:
Dziwnych ludzi niema á w Iuhrze. 63
25:
Dziw o pannie Mariey. 71
26:
Dzaſow zamek. 76. 96.
27:
Dinepr boriſtenes. 78. 96. 102.

strona: nlb15

1:
Drzewo ſoſnowe w kamienie ſie przemie. 79.
2:
Doctorowie Ruſci. 82.
3:
Dzwon we Pſkowie. 99.
4:
Dzwina rzeka. 102.
5:
E
6:
Euxinum morze. 1. 27.
7:
Eiſſa rocholla. 20.
8:
Edel rzeka ktora y Wołha. 25. 201
9:
Epheſum miaſto Amazones trzymali. 36.
10:
Eliſſa ſin Iaphetow. 41.
11:
Eoli ſkąd poſzli. 41.
12:
Eucherus kxiążę Rzymſkie. 46.
13:
Eudoxia żona czeſarſka wzięta. 48.
14:
Edele po wuherſku Atila. 53.
15:
Ethius hetman Rzymſki 53.
16:
Ephimeri riby. 82.
17:
Eneas ſiluius matacż w polſkiey hiſtoriey. 95.
18:
F
19:
Florentſkie conſilium. 81.
20:
Filandia ziemia gdzie leży. 99.
21:
G
22:
Gallicia miaſto Halicż. 78.
23:
Garzones Cirullus nawrocił. 72..
24:
Getowie ktorzy á gdzie mieſzkali. 1.
25:
Gete á Gotowie wſzytko iedno. 36

strona: nlb16

1:
Grambina ryczerz. Liſt.
2:
Głogowſki woiewoda. 12.
3:
Gorzałka z mleka. 23.
4:
Gotſkie bożnicze. 30
5:
Grifina krolowa polſka. 34.
6:
Gotowie pirwey w Scitiey mieſzkali. 35.
7:
Gotowie á połowci iedno. tamże.
8:
Gotowie wygnani z Scitiey. 38.
9:
Gotowie w Daciey z ſkąd poſzli. 38.
10:
Gotowie w Hiſpaniey panowali. 39. 46.
11:
Gotow oſtatek z Pannoniey wygnano. 39.
12:
Græci ſkąd. 42.
13:
Gunderik krol Wandalſki. 47
14:
Genſerek albo Gąſiorek krol Wandalſki. 47.
15:
Guntamąd krol Wandalſki. 48.
16:
Gilimer krol Wandalſki. 49.
17:
Gallia od Iuhrow ſpuſtoſzona. 53.
18:
Gepidki krol Iuhry wygnał z pannoniey. 58.
19:
Gryfow nimaſz v Iuhrom ani złota. 63.
20:
Głupſtwo ludu zmodzſkiego.
21:
H
22:
Halicż miaſto. 78.
23:
Hentik kxiądz Legnicſki. 9.
24:
Henrik zabit. 12 13.
25:
Hedwiga krolowa żona Iagielowa. 85.
26:
Hordy Tatarſkie. 28.

strona: nlb17

1:
Horda Zawolſka Liſt 28.
2:
Halarik hetman gotſki. 38.
3:
Hiſtoria o wandalitach. 41.
4:
Heliſa ſin Iaphetow gdzie mieſzkał. 42.
5:
Hiſpalę miaſto Wandalowie wzięli. 41.
6:
Honorik krol Wandalſki. 48.
7:
Hilderik krol Wandalow. 48.
8:
Harpad pan Iuhrow. 59.
9:
Hiperborei gory. 61. 102.
10:
Huſakazon Perſki krol. 68.
11:
Hippanis rzeka, Bug po ruſku. 82.
12:
I
13:
Iagielo kxiądz Litewſki Władziſlaw wezwa=
14:
ny. 85.
15:
Iako długo Tatarzy burzyli w węgrzech. 17.
16:
Iaſzcżorki. węże Litwa chwaliła. 86.
17:
Innocentius papież. 17.
18:
Imiona litwie iako rozdawano. 87.
19:
Iſmaelitami ſie Saraceni wyznawaią. 20.
20:
Ioponcże Tatarſkie. 23. Ieziora litew. 103.
21:
Irtlixi czarz Zawolſki. 28.
22:
Iokuham wrory czarz Tatarſki. 29
23:
Ieremiaſzowo prorocżtwo. 36.
24:
Iuhrowie ſkąd poſzli. 37. 52. 60. 205.
25:
Ielen Iuhri zawiodł do pannoniej 53
26:
Iawan ſin Iapheta ſina Nohego. 41
**


strona: nlb18

1:
Iwan kxiądz Moſkiewſki. Liſt. 73. 95. 203.
2:
Ianus Nohe iedno. 42.
3:
Iwan xiądz Cżartorzynſki. 95.
4:
Ionſkie morze. 42.
5:
Iozephus żyd. 42.
6:
Iuſtinian ceſarz wandale przez hetmana po=
7:
raził. 49.
8:
Ięzik Słowienſki ſzyroki. 51.
9:
Iuhra ziemia. 106. 203.
10:
Iuhrowie w Pannoniey ſie zoſtali. 53.
11:
Iuhrowie zaſie ſie wrocili. 58.
12:
Iuhrowie Pannonią kupili. 59.
13:
Iuhrow ſprawa y położenie w Scitiey. 62.
14:
Iaziges gori. 58.
15:
Ięzik Turecſki ieden z Tatarſkim. 65.
16:
Ian huniad. 67.
17:
Iezioro Kacibeyſkie. 79
18:
Iſidorus Metropolit Ruſki. 81.
19:
K
20:
Katolik papież Armenſki. 81.
21:
Kalmuchy Tatarzy. 25
22:
Kijow miaſto zborzono. 5.
23:
Kometa Tatarſkie przyſcie znamionuiącza. 1.
24:
Kometa nad Litewſkiem kxięſtwem. 94.
25:
Kijowſki Metropolit. 5. 81.
26:
Kazimirz kxiądz Litewſki. 95.

strona: nlb19

1:
Koſcioły w Kijowie. 5.
2:
Koſcioły w Nowogrodzie. 98.
3:
Kuiawy ſpuſtoſzo. 7. Korela ziemia. 106 203.
4:
Klimunt kaſztelan Krakowſki. 7.
5:
Krzemiſława kxiężna. 8.
6:
Kinga żona Boleſława. tamże.
7:
Kaydan hetman Tatarſki. 16.
8:
Kopcze bitwy w węgrzech. tamże.
9:
Konrat kxiążę Mazowieckie. 18. 84.
10:
Kucilabuha. 26.
11:
Koſcioł ſwiętego Klimnnta. 27.
12:
Koban rzeka. 28.
13:
Kumumedar miaſto Tatarſkie. 30.
14:
Kilia miaſto wzięto. 69.
15:
Krakowa pirwſze ſpuſtoſzenie. 8.
16:
Krakowa wtore ſpuſtoſzenie. 33.
17:
Kapha miaſto Gotſkie było. 40.
18:
Kazak albo kozak iako ſie wykłada. 41.
19:
Krupa rzeka. 42.
20:
Kaſzubſką ziemię polaci poſiedli. 43.
21:
Krolowie Windelſci. 45.
22:
Kartaginem Wandali poſiedli. 47.
23:
Kampanią Wandali ſpalili. 48.
24:
Kuſid hetman Iuhrow. 59.
25:
Krzecżoti ptaci ſkąd pochodzą. 63.
26:
Kapadocią naprzod Turci poſiedli. 65.
27:
Kaphę miaſto wziął Turek. 68. 72.
**


strona: nlb20

1:
Karolus krol Franczuſki. Liſt. 68.
2:
Kirkiel miaſto. 7.
3:
Kowno. 73. Krywe kapłan Litewſki. 100.
4:
Kazan zamek. 74.
5:
Krzyżaci z niemiec wyzwani. 84.
6:
Kozanſci Tatarzy. 74.
7:
L
8:
Laſſi w Litwie chwalone Iogielo wyrąbał. 86
9:
Legnicza ſpalona. 13.
10:
Lublin ſpuſtoſzon. 6.
11:
Litwa przeciw polakom. 32.
12:
Leſzko cżarny kxiądz Krakowſki. 32.
13:
Lech wnuk Iawanow. 42.
14:
Lechowie á polaci iedno. 43.
15:
Lubek polaci założyli. 43.
16:
Ludnoſć ziemie polſkiey. 51.
17:
Lupus biſkup w mieſcie Trekas. 55.
18:
Lombardią Atila zburzył. 57.
19:
Lew papież Atilę vſkomnił. 57.
20:
Lwowa miaſta wypis. 78.
21:
Lwowſki Arcibiſkup y iego Biſkupi. 81.
22:
Litwa ſkąd wezwana. 83.
23:
Litwa iakie dani dawała. 84.
24:
Litewſki ięzik iako ſzyroki. 100.
25:
Ludzi przedawanie w litwie. 105.

strona: nlb21

1:
M
2:
Machomet ſzoſty pan Turecſki. Liſt. 67.
3:
Machomet oſmy pan. 67.
4:
Mſciſław Mſciſławowicz. 3.
5:
Miaſta przekopſkie. 71.
6:
Morawa zburzona. 14
7:
Machmetowa wiara. 19.
8:
Machmet koſalla, tamże. Miod Litewſki 104.
9:
Mleka kobylego mocz. 22.
10:
Moneti nie v Tatarow. 23.
11:
Michał czeſarz Conſtantinopolſki. 27.
12:
Mengrelli lud tamże.
13:
Morze Pontſkie. 1.
14:
Moſkwa miaſto. 108
15:
Machmet czarz Tatarſki. 30.
16:
Mendligier Przekopſki czarz. 31. 38.
17:
Mankup zamek Gotſki. 40. 72.
18:
Morze Ionſkie. 42.
19:
Morze Chwalenſkie. 1. Morze Balteū 98.
20:
Morze Caſpi. 22. Morze tirennum. 201.
21:
Morze Euxinum. 1.
22:
Miſia gdzie. 42.
23:
Miano polakow rozmaite. 44.
24:
Modrygiſik krol Wandalſki. 47.
25:
Materna Statoſta Rzymſki. 53.
26:
Marciana Ceſarza ſen. 57.

strona: nlb22

1:
Mowa Wuherſka ſkąd. 60.
2:
Morſz riba. 61. 204.
3:
Moneta Moſkiewſka. 200.
4:
Modon wzięt. 69.
5:
Metropolit ruſki w Kijowie y iego biſkupi. 81.
6:
Miſtrz Pruſki z niemiecz wyzwan. 84.
7:
Mikołaia ſwiętego koſcioly w Nowogro. 98.
8:
N
9:
Na drogę pieſzki nie chodzą Tatarzy. 23.
10:
Ntcolaus papa. 27.
11:
Na krzyżaki Tatarzy wyzwani. 30.
12:
Nogay Tatarzyn. 32.
13:
Nohayſka horda. 75.
14:
Noe miał trzech ſinow. 42.
15:
Nolę miaſto Wandali ſpuſtoſzyli. 48.
16:
Nie z Scandiey lud Wandalſki poſzedł. 49.
17:
Nicaſius s. biſkup Rawienſki zabit. 55.
18:
Nagle zdechł Atila. 57.
19:
Nigropontum Turek wziął. 68.
20:
Nogardia Nowogrod. 93. 97. 98
21:
Niedzwiedz kxiędza Sigmunta Litew. 95.
22:
Nilns rzeka iako daleko płynie. 201.
23:
O
24:
Obycżay ziemie Moſkiew. 202.
25:
Obycżaie Tatarſkie. 21.

strona: nlb23

1:
Opat pokrzywniczſki zabit. Liſt. 6.
2:
Otmuchow. 14. Ohulci ludzie. 202.
3:
Ofiarowanie Iſaaka. 21.
4:
Od wolhy do morza. 23.
5:
Okka rzeka. 201.
6:
O drapieſtwie Tatarſkim. 32.
7:
Oroſius o getach piſze. 37.
8:
Oſtrogoti ktorzy wezwani. 38.
9:
Odoakr włoſki Tirannus. 39
10:
Od potopu polaci w ſwey ziemi mieſzkaią. 49.
11:
Otoman pirwſzy pocżątek Turkow. 64
12:
Occaſſowie Tatarzy. 75.
13:
Occas ryczerz. tamże.
14:
Ocżarkow zamek. 76.
15:
Olgerdus kxiąże Litewſkie. 85.
16:
Okrzcżenie Litwy y zmodzi. 86.
17:
Ogien Litwa chwaliła. tamże.
18:
Owocze w Litwie złe. 104.
19:
P
20:
Pakoſław woiewoda Sędomir. 7.
21:
Pałacz kxiądza Moſkiewſkiego. 109.
22:
Peta hetman Tatar. 7.
23:
Początek oboiey Sarmatiey. 1.
24:
Perkun to ieſt piorun Bog Zmodzſki. 91.
25:
Pontum morze. 27.
26:
Permſka ziemia. 203.
**


strona: nlb24

1:
Połowci czo był zalud. Liſt. 50. 1.
2:
Połowci cżemu we zwani. tamże.
3:
Połowczow porażka. 50. 3. 1.
4:
Pompo pruſki miſtrz. 9.
5:
Porażka polakow. 13.
6:
Połoczſk zamek. 100.
7:
Pogrzeb pobitich polakow. 14.
8:
Prandota biſkup Krakowſki. 18.
9:
Poſłowie do Tatar. 18.
10:
Poſłowie od Saraczenow. 19.
11:
Proſo nawieczey ſieią Tatarzy. 22.
12:
Proſne piwo. tamże.
13:
Pczoły v Tatarow. 25.
14:
Pocżątek Tatarſki. 29.
15:
Payfet czarz Turecſki. 30.
16:
Przekop przedtim bykowy wyſep. 38.
17:
Paulus Diaconus. 39.
18:
Pannonia gdzie. 42.
19:
Pſary wies. 42.
20:
Pomorſką ziemię polaci poſiedli. 43.
21:
Polakow rozmaite imiona. 44.
22:
Polaci na mieſtczu ſzwabow. 45.
23:
Paulinus biſkup Nolanſki. 48.
24:
Peſaites czwarty pan Turkow. 66.
25:
Pera miaſto. 67.
26:
Przekopſki wyſep Turek wziął. 68.
27:
Podolſka ziemia. 77. Przemyſka ziemia. 79.

strona: nlb25

1:
R
2:
Rauenne miaſto Atila dobył. Liſt. 54.
3:
Reuponticum gdzie roſcie. 26. 78.
4:
Ryby v Tatarow. tamże.
5:
Ruſka ziemia pirwey Roxolania. 76. 78.
6:
Ruſki vpad pirwſzy. 4.
7:
Rodzay Tatarow przekopſkich. 70.
8:
Romowe miaſto. 20
9:
Rzezanſkiey ziemie pirwſze zburzenie. 4.
10:
Rzemięſła niemaſz v Tatarow. 23
11:
Rzeki v Tatarow Zawoſkich. 26.
12:
Rzeki Litewſkie. 101.
13:
Rus przeciw polakom. 32.
14:
Ragaſus krol Gotſki. 38.
15:
Rzim bał ſie Gotow. 38.
16:
Roſcia gdzie. 42.
17:
Roſztok miaſto polaci założyli. 43.
18:
Rypheyſkie gory. 61. 102. 1.
19:
Rozmnożenie Tatarſkie. 64.
20:
Roſomak zwierzę Litewſkie. 104.
21:
S
22:
Samagitia. 83.
23:
Szaray zamek Tatarſki. 75. 201.
24:
Sarmatie dwie. 1.
25:
Seruia ziemia zburzona. 17.
26:
Selinus a Selembek ieden. 69.

strona: nlb26

1:
Siradſka ziemia ſpuſtoſzona. Liſt. 7.
2:
Sendomirza pirwſze ſpuſtoſzenie. 6.
3:
Sendomirza wtore ſpuſtoſzenie. 33.
4:
Smolenſka ziemia zburzona. 4.
5:
Seruia gdzie. 42. Skocia ziemia gdzie. 99.
6:
Suſdalſka ziemia. 50. 4.
7:
Sirią Turek zwalcżył. 69.
8:
Stempoticż ryczerz. 8
9:
Strzegom miaſto ſpuſtoſzono. 17.
10:
Sektę Machomętowę tatarzy przijęli. 20.
11:
Sekti w Ruſi rozmaite. 80.
12:
Swięta Saracenſkie. 21.
13:
Swak zwierzę. 23.
14:
Siachmerh czarz. 30.
15:
Sachmeth tamże. 31. 32.
16:
Slauonia. 42.
17:
Sląſko polaci napirwey poſiedli. 43.
18:
Scżecin polaci założyli. 43.
19:
Szwabi z kąd. 44.
20:
Szwabi w Galliei poſadzeni. 44.
21:
Sarbowie gdzie. 46.
22:
Swiętego Iana pieniądze ſkąd. 46.
23:
Stilkon kxiążę Rzymſkie. 46.
24:
Skwadowie. 46.
25:
Scandta gdzie leży. 49.
26:
Słowienſkiego ięzika ſzyrokoſć. 5.
27:
Siedmigroczſką ziemię Iuhrowie poſiedli. 58

strona: nlb27

1:
Siedmigroczſka cżemu wezwana. 59.
2:
Swiętopług krol ſłowienſki. 59. 60.
3:
Sigmund krol węgierſki : Ceſarz. 67 93.
4:
Sigmund z ſtaroduba kxiądz Litewſki. 94.
5:
Smiderow zamek. 68.
6:
Selembek dzieſiąti krol turecſki. 69
7:
Solat miaſto. 71
8:
Switrigał kxiążę. 94.
9:
Szyrokoſć ziemie litewſkley. 96.
10:
T
11:
Tanais rzeka. 200.
12:
Tatry gory. 77.
13:
Tatarzi iako ſie pocżęli. 29.
14:
Tatarſkie pirwſze prijechanie. 1. 2. 3. 4.
15:
Tatarſkie wtore burzenie. 33. 34.
16:
Tatarſkim panom muſi podarze dać. 18.
17:
Tatarſki ſpoſob. 22.
18:
Trzemech las. 7.
19:
Taxij tatarzi. 28.
20:
Tatarzi Litewſci. 101
21:
Turſko wielkie. 7.
22:
Tirk rzeka pocżyna ſie. 28.
23:
Temirkitlu czarz. 29. 66. 93.
24:
Temerlanes. tamże.
25:
Telebuha tatarzyn. 32.
26:
Taurika inſula, Wołynſka ziemia, teraz Prze=
27:
kopſką zową. 38.

strona: nlb28

1:
Teodorik krol gotſki we włoſzech pano. 39. 53.
2:
Tatarſkie ziele gdzie roſcie. 41. 79.
3:
Trzeſomąd krol wandalſki. 47.
4:
Tanais rzeka pocżyna ſie. 61
5:
Turci ſkąd poſzli. 64.
6:
Trapezontſki ceſarz. 66.
7:
Taurika wyſep. 70.
8:
Tachtan wtory czarz przekopſki. 73.
9:
V
10:
Wandalowie ſkąd poſzli. 41. 47.
11:
Wiſtła rzeka v Krakowa. 101.
12:
Waſiłko kxiążę ruſkie. 18.
13:
Waſil kxiądz Moſkiewſki. 102
14:
Włodimir kurikowicz. 3.
15:
Włodimir woiewoda krakowſki. 50 7.
16:
Vratiſławia ſpuſtoſzonie. 8.
17:
Węgrzy od tatarow porażeni. 16
18:
Wroczenie tatarow z węgi[e]r pirwſze. 17.
19:
Vincentius in ſpeculo hiſto. 19.
20:
Wolha rzeka gdzie ſie pocżyna. 25. 61. 102.
21:
Wronie oko gdzie roſcie. 26.
22:
Wilno miaſto od wilego. 83. 97.
23:
Wilna y wilia rzeki. 83. 97. 102.
24:
Vlucham czo ieſt. 28.
25:
Woyſko Temerlana wielkie. 30.
26:
Węgierſkiey ziemie wtora porażka. 34.
27:
Wyſogoty z kąd poſzli. 38.

strona: nlb29

1:
Vlani tatarzi przekopſci. 40. 70.
2:
Wiſtła rzeka przedtim wandala. 41.
3:
Windelici Szwabi iedno. 44
4:
Windelici wykorzenieni. 45.
5:
Walentinian ceſarz. 48.
6:
Vincentius in ſpecu. hiſto. fałſz piſał. 49.
7:
Wandalſki y polſki lud od morza odegnan 52.
8:
Wroſzka Atilowa. 54.
9:
Wenetia miaſto założono. 57.
10:
Wuhrowie łukiem ſie bronią. 58.
11:
Wroczenie Iuhrow do Pannoniey 58 205.
12:
Władziſław polſki y węgierſki krol zabit. 67.
13:
Witenen litwin kxiądz litewſki. 84
14:
Witołd kxiążę 85. 93
15:
Wilnienſki koſcioł pirwſzy. 81.
16:
Worſzkła rzeka tatarſka. 93.
17:
Wiatka. 106.
18:
X
19:
Xieniny zamek. 8.
20:
Xięgi Moyżeſowe turci dzierżą. 19.
21:
Xięſtwo rzazanſkie. 4. 25.
22:
Xiążęta Mankupſkie. 40 72
23:
Xiążęta Ruſkie walecżne były. 51.
24:
Xięſtwo Kozanſkie. 73. 108.
25:
Xięgi Ruſkie bieſiednik. 82.
26:
Xięſtwa Litewſkiego wypjs. 83. 96.
27:
Xięſtwo Pſkowſkie. 9[8]. 99.

strona: nlb30

1:
Xięſtwo Nowogrodſkie. Liſt. 93. 95.
2:
Xięſtwo Smolenſkie. 93.
3:
Xięſtwa Litwie odięte. 95.
4:
Xięſtwo Moſkiewſkie. 106
5:
Xxięſtwo Twordſkie. 107.
6:
Xięſtwo Chełmſkie. 108.
7:
Xięſtwo Glinſkie. tamże.
8:
Xięſtwo Rubſkie.
9:
Xięſtwo Iaroſławſkie. tamże.
10:
Xięſtwo Suherſkie.
11:
Xięſtwo Suſdalſkie. tamże.
12:
Z
13:
Zawichoſt ſpuſtoſzon. 6.
14:
Ziemie naſzey Sarmatiey. 1.
15:
Ząmęt rycżerz. 8.
16:
Złodzieyſtwa niemas międzi tatary. 23.
17:
Zwierzę Swak. 23.
18:
Zawolſkich tatarow ziemia. 24
19:
Zaiucham czarz tatarſki. 29.
20:
Zona zawolſkiego czarza ziechała. 31
21:
Zophi krol Perſki. 69. Zołdan zabit. 69.
22:
Zophiego s. koſcioł w Copſtantinopolu. 70.
23:
Zybacżow. 78. Zmarzłe morze. 99.
24:
Zydowie ruſci nie lichwią. 80. 101.
25:
Zmodz. 83. Zmodzſkiey ziemie wypi. 89. 100.
26:
Złota baba gdzie ieſt. 202.
27:
Koniecz Regeſtru.

strona: 1

Liſt. 1.
1:
Wypiſanie dwoiey Sarmat=
2:
ſkiey krainy. Iedney ktora leży w Azijey ſciąga
3:
iącz ſie ku wſchodu ſloncza. Drugiey kthora
4:
w Europie ku połnoczy: á ku zachodowi ſie
5:
ſciągaiącz. Przez doctora Macieia Mie
6:
chowithę laciną wipiſane á ku poſ=
7:
politego cżłowieka pożythku na
8:
polſką rzecż wyłożone.
9:
D
Awni hiſtorikowie o dwoiey Sar
10:
matijey powiadali, ſobie pogranicz
11:
ney y przyleżączey. Iedna ieſth w
12:
Azijey, druga w Europie. Aziyſka
13:
Sarmatia ma w ſobie rozmaithe narodi á ro
14:
dzaie Tatarow ku wſchodu ſloncza ſie ſciąga=
15:
iącz aż do morza Kaſpijſkiego (ktore Rus Ch=
16:
walenſkiem morzem zowie) zaſię na zapad aż
17:
do rzeki Tanais: ktorą Don w onych ſtronach
18:
zową. Sarmatia w Europie na wſchod, po=
19:
cżynaſie od teyże rzeki Tanais, á bieży ku zacho
20:
du aż do ſamey Wiſły, zamyka w ſobie ziemię
21:
Moſkiewſką/Ruſką/Litewſką, też cżęſci Pol=
22:
ſkiey ziemie y Pruſkiey/ktoreż ty wſzytki naro=
23:
dy pierwey zwano Gethi. Tych wſzythkich ziem
24:
panſthwa/ ſzyrokoſci/ rzeki/ lud/ y ich obycżaie,
25:
takież y inſzich ludzi poſtronnych w kxięgach ni
A


strona: 2

Liſt. 2
1:
nieyſzych będą wypiſane.
2:
Rozdział pierwſzy: z kąd poſli
3:
Tatarzy y iako w te ſtrony przyſli.
4:
R
Oku od narodzenia Bożego, Ie=
5:
dennaſtego po tyſiączu y po dwu
6:
ſet, w Maiu kxiężiczu: naſtała wiel
7:
ka Kometa oſmnaſcie dni thrwa=
8:
iąca, ktora ſie obraczała nad rzeką Thanais, zie
9:
mią Ruſką y też połowczow, ſciągaiącz ogon
10:
ſwoy na zapad, á przyſcie Tatarow znamionu
11:
iącz przed tym nigdy nieſłychanych/ ktorzy dru
12:
giego roku (iako powiadaią) zabiwſzy właſne
13:
go ſwego pana Dawida: powſthali z podgorza
14:
ziemie Indijey. Także potłumiwſzy wiele naro
15:
dow krainy połnoczney: przyſli aże do Połow=
16:
czow/ktorzyſz to Połowcży był lud przy brze=
17:
gu morza Euxinum (ktore Pontem albo Mo
18:
ſkiewſkim morzem zową) za białem ieziorem
19:
mieſzkaiąci. Imię maią od łowu albo polowa
20:
nia, ktore też z dawna zwano Gothi/ ale Rus
21:
ie zowie Połowcze iakoby drapiezni/ bowiem
22:
oni cżęſte na nie naiazdy cżyniącz: wiele gim
23:
dobra zabierali iako dziſia cżynią Thatharzy.
24:
Gdyż do Połowczow przybrali ſie Tatarzy/ te

strona: 3

Liſt. 3.
1:
dy oni wziąwſzy z Ruſią przymirze, żądali ich
2:
o pomocz/ gdyż theż iednaka była y Ruſi nie=
3:
bezpiecżnoſci: gdy by Thatharzy Połowcze z=
4:
wyciężyli, w tenże też czas poſłowie Tatarſcży
5:
do Ruſkich panow przijechali, radzącz iżeby ſie
6:
oni nie wkładali ku pomoczi Połowczom, iako
7:
ſwoim głownym nieprzijacielom, wſzakoſz Ru=
8:
ſkie panięta nie wiele ſie radzącz poimawſzy po
9:
ſły Tatarſkie: pobili/ á zebrawſzy wielkie woy=
10:
ſko, morzem y ziemią Połowczom na pomocz
11:
iechali. Pierwſze kxiążę było Mſciſław Roma
12:
nowicz z ſlachtą Kijowſką. Drugi Mſciſlaw
13:
Mſciſławowicz z ryczerſthwem Haliczkiem.
14:
Potym kxiądz Włodzimirz Kurikowicz. Kxią=
15:
żęta Czernieiowſkie y kxiążętha Smolenſkie
16:
Ci złącżywſzy woyſka ſwoie z Połowczami w
17:
Protolcu/ ſtąd że ſie ſpołem wybrawſzy dwa=
18:
naſcie ſthanim przyiechali do rzeki Kalczey/
19:
gdzie ſie iuż byli Tatarzy połozyli/ tam że Ta
20:
tarzy nie dawſzy ym wythchnienia, poruſzyli ſie
21:
nanie/ także poraziwſzy y rozbiwſzy Połowce:
22:
vderzyli w Ruſkie woyſka, gdzież w bitwie wiel
23:
kiey Mſciſław kxiądz Kijowſki y kxiądz Cżyr=
24:
nieowſki byli poimani, oſtatek Ruſi ſamiż Po=
25:
łowczi (gdy przez ich ziemię vciekali) pobili
26:
iedne dla koni, á pieſze dla ſzat/ iedne bijąc, dru
A ij


strona: 4

Liſt. 4.
1:
gie topiącz/ tenci był vpad Ruſki, nigdy w ich
2:
ziemi nieſlychany, y ta pierwſza poraſzka od ta=
3:
tarow. Po tey bitwie Mſciſław Kxiążę Ha=
4:
liczkie gdy vciekaiącz ku łodziam przyſzedł/ bo=
5:
iącz ſie pogoniey od Tatarow, wſiadſzy w ied=
6:
nę łodzią drugie kazał od brzegu odcinać/ tam
7:
że z boiaznią vciekaiącz na Halicz przybieżał.
8:
Takież y Władzimirz Kurykowicz ledwo vcie
9:
kaiącz, do Kijowa przyiechawſzy zamek vbieżał
10:
y poſiadł/ oſtatek Ruſi gdy vciekaiącz przyſli
11:
tam gdzie były łodzie, zatroſkawſzi ſie iż ich nie
12:
zaſtali/ tam y ſam ſie tułaiącz od głodu pogi=
13:
nęli, okrom nie ktorych kxiążąt á boiarow kto=
14:
rzy wzdy w cżołnach przez wody przebyli. Po=
15:
thym roku Bożego we dwadzieſcia y oſmi po
16:
tyſięczu y po dwu ſeth, zebrawſzy ſie mnoſthwo
17:
wielkie Tatarow: wtargnęli w Rus y wſzytkę
18:
ziemie Rzazanſką zburzyli/ Kxiążę zabili, zam
19:
ki po palili/ oſtatek ludu w niewolą zabrali. Za
20:
tim zimie tegoż roku w ciągnęli w ziemię Su
21:
dalſką/ á zburzywſzy wſzytkę, kxiędza Irzego y
22:
ſiny iego y wiele inſzych kxiążąt pobili/ á ſpa=
23:
liwſzy zamek Koſtow, plon w niewolą zabrali.
24:
Drugiego roku w targnąwſzy w ziemię Smo
25:
lenſką y Cżyrnieiowſką, okrutne pobicie cżyni=
26:
li nikomu nieprzepuſzcżaiącz/ zamki y dwory

strona: 5

Liſt. 5.
1:
popalili, z kthorych byli kxiążętha y boiarowie
2:
przed ſtrachem po vciekali, także oni nabrawſzy
3:
ſie wrocili ſie ku domowi.
4:
Rozdział 2. o ſpuſtoſzeniu zie
5:
mie Polſkiey y Węgierſkiey.
6:
T
Vż węc daley będziem powiadać
7:
rzędem o ſtraſzliwem á okrutnem
8:
burzeniu tichto Tatarow.
9:
❡Roku cżterdzieſtego pierwſzego
10:
po tyſiączu y dwu ſet, wtargnąwſzy Thatarzy
11:
w Ruſką ziemię Kijow głowne miaſto Ruſkie
12:
y koſtowno zbudowane/ gruntownie zburzyli
13:
bowiem w Kijowie brony mieſczkie/ thakież y
14:
wieże moczno zbudowane miały dachy pozło=
15:
czone/ tamże też mieſzkał Metropolit á nawyſ
16:
ſzy biſkup Ruſki, maiącz pod ſobą Władyki po
17:
cżąwſzi od Dunaią po ziemi Multanſkiej Wa
18:
łaſkiey/ Ruſkiey/ Moſkiewſkiey rozkazuiączy
19:
ktory odtychmiaſt po zburzeniu w Kijowie nie
20:
mieſzka/ było też w Kijowie koſciołow albo boż
21:
nicz koſtownych więczey niż trzy ſta/ z ktorych
22:
ieſzcże drugie ſtoią puſte po polach y po leſiech
23:
w ktorych zwierzęta ſtawaią/ Wſzakoż ieſzcże
24:
tam ſą dwa znamienite koſcioły/ ieden panny
25:
Marijey/ drugi ſwięthego Michała/ maiącz

strona: 6

Liſt. 6.
1:
na ſobie nie ktore blachy pozłocżone/ tamże Ta
2:
tarzy gdi mimo Kijow iadą zową thy koſcioły
3:
Altymbaſana, to ieſt złotimi głowami jpodzis
4:
dzien/ na tey gorze gdzie pierwey był zamek ieſt
5:
grod drzewiany doſzyć ſzyroki kthory Litewſzcży
6:
panowie zbudowali. Tymci obycżaiem wſzyth=
7:
ka Ruſka y Podolſka ziemia ſwym miaſthem
8:
głownem zniſzcżała.
9:
Rozdzial 3. o rozdwoieniu
10:
woyſka Tatarſkiego.
11:
B
Atus czarz Tatarſki, chczącz cią=
12:
gnąć ku wuherſkie ziemi, poſlał Pe
13:
ta hetmana ſweo na polſkę. Gdzież
14:
mienią Polanie aby on ſam ſwim
15:
cżołem zburzył Polſkę, ſląſko, y Morawę, wſza
16:
koż węgierſkie kroniki maią, iz tu ſam niebył
17:
telko Hetmani z hordami poſlani, ktorzi pobiw
18:
ſzy pany y boiary Ruſkie, zabrawſzy plon z Lu=
19:
blina y z Zawichoſta: do Ruſi dognali/ tamże
20:
ſie zaſię wrociwſzy zburzili Sendomierz y za=
21:
mek. Gdzież zabili Opata Pokrzywniczkiego
22:
ze wſzytkimi mnichy/ á zabrawſzy wielką licż=
23:
bę oboyga pogłowia/ tak ſlachty iako y proſte
24:
go ludu khtorzy ſie w Sędomirzu zachować
25:
chcieli, ciągneli z plonem przez wiſliczę y Skar
26:
bimierz aż do Ruſſi/
27:
á gdi leżeli przy rzecze cżar

strona: 7

Liſt. 7.
1:
ney v wſi ktorą zową Wielkie Turſko/ ziachał
2:
nanie Włodzimirz Woiewoda Krakowſki, z
3:
ſlachtą Krakowſką/ thamże gdy była bithwa
4:
wſzytko ono mnoſtwo poimanych rozbiegło ſie
5:
y pouciekało do laſſow bliſkich/ tamże Woie=
6:
woda z ſwoimi iako w male bedączi zwycię=
7:
żon od mnoſtwa Tatarſkiego/ wſzakoſz Tata=
8:
rzy bacżącz porażkę ſwoię odiechali do Ruſſi
9:
do laſſa ktory zową Trzemech á wziąwſzy ku
10:
pomoczy więczey towarzyſzow wrocili ſie zgnie=
11:
wem ku polſzcże/ ale iż ich było wielkie woyſko
12:
przeto przijechawſzy do Sędomirza rozdzielili
13:
ſie na dwoie. Mnieyſzy vph poſlali ku Lęcżycce.
14:
Siradzowi y Kuiawam z Hetmanem imie=
15:
niem Kaydan/ kthory żadnego odporu niema=
16:
iącz, ziemie przerzecżone, miecżem j ogniem ſpu
17:
ſtoſzył. Drugi huph więtſzy z Hetmanem Petą
18:
vdał ſie kn Krakowu/ tamże gdy burzili wſzę=
19:
dy po okoliczy/ Potkał ſie ſnimi v wſi Chmiel
20:
nika nie daleko Szydłowcza Włodzimirz wo
21:
iewoda á Climunt Kaſtelan Krakowſki/ takież
22:
Pakoſlaw woiewoda/ y Iacub Kacziborowicz
23:
Caſtelan Sędomirſki z Slachthą y z rycer
24:
ſtwem Krakowſkiem j Sendomierzſkiem, tā=
25:
że podkawſzy ſie/ á gdy ieden huph Tatarſki po
26:
rażony tyłu podał/ oni ſie na drugi więtſzy ob=
A iiij


strona: 8

Liſt. 8.
1:
rocili á także ſpraczowani w bitwie pierwſzey la
2:
czno byli od Tatarow porażeni/ á niektorzi ſcie
3:
ſkami vciekali. Poginęli w they bithwie Cri=
4:
ſthinus Sulkowicz z Niedzwiedza/ Mikolay
5:
Witowicz/ Woyciech Stąmpoticz, Zament
6:
Suliſław/ Grambina, wſzytko czni ryczyrze y
7:
wiele inſzych znakomitich/ z ktorego porażenia
8:
y drudzi ziemianie do inſzych kroleſtw poucieka
9:
li/ á lud kmieczy z dziecmi y z bydłem po leſiech
10:
y po błothach ſie pokryli, Aże theż y Boleſlaw
11:
przezwiſkiem cżyſty/ kxiążę Krakowſkie j Sen
12:
domierzſkie z mathką Krzemiſlawą y z żoną
13:
Kingą na pierwey do węgier na zamek Xieni
14:
ny nie daleko Sąncżą potym na Morawę do
15:
niektorego klaſtora zakonu ſwięthego Berna=
16:
ta wſtąpił. Także Tatarzy po bitwie v Chmiel
17:
nika przijechali do Krakowa we ſrzodę popiiel=
18:
czową, á gdy tam ludu nie nalezli (bo wſzytko
19:
było pouciekało) tedy koſcioły y domy popali=
20:
li, á koſcioł ſwiętego Andrzeia ktory ieſzcże za
21:
murem mieſczkiem był obtocżyli. A gdy go do
22:
być nie mogli (bowiem ſie tam nie mało Po=
23:
lakow zamknionych duże broniło) nicz nie zy=
24:
ſkawſzy odiechali. Potym vdali ſie ku Wrati=
25:
ſławowi ktori też nalezli puſti/ bociem też wſzyt
26:
czy z Wratiſlawia mieſzcżanie dla ſtrachu by=

strona: 9

Liſt. 9.
1:
li pouciekali zabrawſzy z ſobą czo koſztowniey=
2:
ſzego/ bacżącz to lud kxcędza Henrika zbieżaw
3:
ſzy z zamku Wratiſławſkiego nabrali żywiołu
4:
á naſzpiżowawſzy zamek domy y miaſto zapali
5:
li/ tamże Tatarzy gdy miaſto puſte nalezli za=
6:
mek optocżyli/ ale nie długo tham leżącz odie=
7:
chali, iako ſlawa ieſt iże dla modlithw á płacżu
8:
nieiakieo Ceſlawa Priora zakonu ſwięteo Do=
9:
minika ktory z bracią ſwoią na zamku był za
10:
chowan.
11:
❡W tenże czas on drugi vph Tatarſki ktori
12:
był na Kuiawy poſlan/ z iechawſzy ſie weſpo=
13:
łek ſtym drugiem/ ciągnęli ku legniczi. Gdzież
14:
kxiądz Henrik ſin S. Iadwigi zebrał był nie
15:
mało zbroynego ludu/ thak ſlachciczow iako y
16:
proſtych z wielkiey Polſki y z Sląſka, ziechali
17:
ſie też byli z ryczyrſtwem ſwem, Mieczław Ka
18:
zimirowicz, Opolſkie kxiążę/ Boleſław ſin De
19:
polda grabie Morawſkiego wezwan Szepioł=
20:
ka. Theż Pompo Pruſki miſtrz z komendathory
21:
ſwemi/ y wiele inſzych krzyżownikow. A gdi ſie
22:
iuż thak woyſko z Legnicze wytacżało: thedy ka
23:
mień wielki z wierzchu koſcioła Panny Ma=
24:
rijey zpadſzy, mało głowy kxiążęcia Henrika
25:
nierozwalił, to zaiſthe było znamię nie fortony
26:
Wijechawſzy toż kxiążę z przedmieſcia Legnicz
A v


strona: 10

Liſt. 10.
1:
kiego/ woyſko ono wſzytko na cżtyrży huphy
2:
rozſzykował. Pierwſzy huph z Krzyżakow do=
3:
browolnych y Gornikow z łotey gory/ y inſzich
4:
drabow/ ktorych hetmanem był Boleſlaw ſze=
5:
piołka. Drugi vph był Krakowianow j zmniej
6:
ſzey Polſki ricerſtwa/ ich Hetmanem był Su
7:
liſław brat Włodomira woiewody Krakow=
8:
ſkiego v Chmielnika zabitego. Trzeciego vphu
9:
Hetmanem był Miecżſław kxiążę Opolſkie/
10:
gdzież było ryczerſthwo Opolſkie y Pompo
11:
Pruſki miſtrz z ſwemi krzyżaki. Cżwarty huph
12:
rządził ſam kxiąd Henrik/ w kthorem było ry=
13:
czerſthwo z Sląſka y z Wielki Polſkiey y lud
14:
inſzy ſlużebni. Takież też bylo woyſko Tatarſkie
15:
rozdzielono/ ale w mocy y w walecżney zwy=
16:
cżaynoſci daleko ſprawnieyſze nad naſze/ kak iż
17:
ieden huph Tatarſki wſzytkie polſkie przewyſzał
18:
A gdy ſie tam oboie woyſko ſtocżyło na placu
19:
barzo ſzyrokim ktore zową dobre pole, w ponie
20:
działek wielkonoczny, dzieſiątego dnia Kwie=
21:
tnia. Tedy napierzwey Tararzy ſtrzałami ſwe
22:
mi krzyżowniki y gorniki potłocżyli y potłumi
23:
li iakoby grad zboże na polu. Potim huphi dwa
24:
Suliſławow y Miecżława Opolſkiego kxią=
25:
żęcia/ podkali ſie z trzemi huphy Tatarſkimi
26:
wielką porażkę w Tatarzech vcżynili tak iż też

strona: 11

Liſt. 11.
1:
pocżęli vciekać. Owaciem tam iakis cżłowiek
2:
około obu vphu naſzych chodzącz/ ſthraſznim
3:
głoſſem iął wolać, biegaycie biegaycie, ktorzy
4:
głos ſliſząc kxiądz Mieczſław od wojſka vciekł
5:
á zanim też ryczerſtwo pobiegło.
6:
Widzącz to
7:
kxiążę Henrik z wielką żałoſcią rzekł/ gorze
8:
ſie nam ſtało/ także prżytocżywſzy ſwoy cżwar
9:
ty vph/ one trzy Tatarſkie od naſzych iuż rozer
10:
wane poraził y roſproſził/ zatem przyſtąpił vph
11:
cżwarty Tatarſki z Hetmanem Petą, j z wiel=
12:
kiem okrzykiem bithwę ſtocżył/ á gdy ſie z obu
13:
ſtron duże bili á niemało iuż Tatarow zbitych
14:
było/ y drudzi vciekać myſlili/ tedy ieden chorą
15:
ży Tatarſki noſzącz wielką chorągiew na ktho=
16:
rey wymalowana była græczka litera chi, thim
17:
znamieniem x, á na wierzchu drzewcza była
18:
głowa z długą brodą cżarna y barzo ſzpetna,
19:
tamże on chorąży pocżął oną głową moczno
20:
trząſć cżaruiącz á mowiącz czo on wiedział z
21:
kthorey głowy poſzedł dym á kurzawa niewy=
22:
mownie ſmrodliwa ktora tak naſze zarazała y
23:
zemdlawſzy żadną miarą ſie niemogli bić, tak
24:
że woyſko Tatarſkie z wielkiem krzikiem na po
25:
laki ſie obrocilo, ktorych woyſka ieſzcże były ma
26:
ło naruſzone, y rozerwawſzi ich vph wielkie roz
27:
lanie krwie vcżynili/ zginął tam Boleſlaw ſze

strona: 12

Liſt. 12.
1:
piołka ſin grabie Morawſkieo y Pompo Pru
2:
ſki miſtrz z wielim inſzych ryczyrzow. Thamże
3:
też kxiążę Henrik thak boiował iż go Thatha=
4:
rzy y z cżoła y z thyłu obthocżyli, iż theż thelko
5:
cżterze ryczyrze około niego ſie zawartali. Su
6:
liſlaw brat woiewody Krakowſkiego, Klimunt
7:
Głogowſki woiewoda/ Kunrat Kunratowicz
8:
á Ian Iwanowicz, ktorzy iako mogącz chcie=
9:
li kxiążę Henrika z poſrzodku nieprzijacioł wyz
10:
wolić aby mogł vciecz/ ale iego kon zraniony
11:
iemu vſtawał, tak iż Tatarzy doſcignąwſzy go
12:
ze trzemi przerzeczonymi (bo Iwanowicz iuż
13:
ſie był od nich odłącżył) A gdy ſie thak przez
14:
niektory cżas bronili/ tedy Iwanowicz doſtaw
15:
ſzy konia ſwieżego od Koſciſława dworzanina
16:
kxiążęczeo, rozbiwſzy ono woyſko dodał go kxią
17:
żęciu, na ktorego gdy wſiadł kxiąd Henrik po
18:
trzecie był od Tatarow obtocżon/ thamże ſie
19:
ſmiele wybijaiącz/ gdy lewą rękę podnioſl aby
20:
tatarzyna vderzył tedy go drugi tatharzyn pod
21:
pachę oſzcżepem przebodł/ tak że on iuż za mar
22:
twe z konia ſie pochylił ſpuſciwſzy rękę, ktorego
23:
Thatharzy z wielkiem krzykiem obſkocżywſzy z
24:
vphu odwlekli iakoby z kuſze mogł zaſtrzelić/
25:
głowę mu vcięli á złupiwſzy z odzienia y z kli=
26:
notow nago zoſtawili.

strona: 13

Liſt. 13.
1:
❡Zaginęło w tey bitwie mnoſtwo ſlachthy
2:
polſkiey, miedzi ktoremi Suliſlaw brat Wło=
3:
domirza woiewody Krakowſkiego/ Klimunth
4:
woiewoda Głogowſki/ Konrad Conratowicz
5:
Sthephan z Wierzbney z Andrzeiem ſinem/
6:
Klimunth Andrzeiowicz z Pełenicze/ Thomas
7:
Piotrowicz/ Piotr Kuſza/ y inych wiele. Ciało
8:
kxiędza Henrika: gdy iuż było po poraſzcże/ led
9:
wej po ſzoſtem palczu v lewej nogi poznane. An
10:
na żona iego dałago pochować we Wratiſla=
11:
wiu poſrzod choru Koſcioła S. Iakuba v za
12:
konnikow S. Franciſka. Gdzież też pochowa=
13:
ny ciała Miſtrza pruſkieo j inſzich czo naczelnej
14:
ſzych zakonu krzyżownikow. Ciało Boleſlawa
15:
ſina grabie Morawſkiego: leży w Lubiązu w
16:
korze v bratow konwierſzow. Drugie ciała krze
17:
ſcianow tamże na polu bitwy pochowane ſą/
18:
Na ktorych koſcioł zbudowany ſtoi aż do dzi=
19:
ſieyſzych cżaſow. Potym Thatharzy wziąwſzy
20:
zwycięſtwo wielkie z kxiędza Henrika y Pola=
21:
kow: nabrawſzy ſie też łupu z nich chczącz wie=
22:
dzieć licżbę zabitych: każdemu iedno vcho vrz=
23:
nąwſzy: dziewięć worow wielkich napełnili, A
24:
głowę kxiędza Henrika wſdziawſzy na drzewcze
25:
czo nawyſſze przinieſli p od zamek (bowiem
26:
Miaſtho Legnicza dla boiazni Thatharow:

strona: 14

Liſt. 14.
1:
Thatarow było ſpalone) Przykazuiącz gdyż
2:
iuż kxiążę zabithe było: aby im zamek otworzo
3:
no/ ktorym Grodzanie ſluſznie odpowiedzieli iż
4:
za iedno kxiążę mieli więczey kxiążąt ſinow ieo
5:
Także Tatarzy około Legnicze wſi popaliwſzy
6:
ku Otmuchowu ſie wezbrali. Gdzieſz przez pięt
7:
naſcie dni leżącz wſzycko okolicżnie ſpuſtoſzyli/
8:
Zatim przyciągnęli ku kxięſtwu Ratiborſkiemu
9:
á poleżawſzy oſm dni w Bolcziſku na morawę
10:
ſie vdali, ktorąż więcey niż przez czały mieſiącz
11:
miecżem y ogniem puſtoſzyli wolno. Ggiż Wa
12:
czław krol Cżeſki w ſwym obozie omieſzkawał
13:
Także od Ołomuncza do Węgier ſie vdali/ y
14:
złącżyli ſie z wielką hordą Czarza ich Batego
15:
ktory iuż był do Węgier pociągnął.
16:
Rozdzial 4. O zburzeniu ok=
17:
rutnym Węgierſkiey ziemie, przez Bata Cza=
18:
rza Tatarſkiego.
19:
B
Aty zwyciężywſzy á prawie ſpuſto
20:
ſzywſzy Ruſką ziemię/ wezbrał ſie
21:
ku Węgierſkiey z ludem pięcikroć
22:
ſto tiſiącz. Tamże woiewodę Wę
23:
gierskiego (ktory od ſwego krola Bele poſlany
24:
z ludem, miedzi gorami Ruſkiemi na mieſthcu
25:
iednim kthore Kloza zową iemu był zaſtąpił)

strona: 15

Liſt. 15.
1:
poraził i zwyciężył/ także tym richley wſi j mia
2:
ſtecżka paląc przyciągnął do rzeki ktorą zową
3:
Ciſa, ta płinącz z Thatrow ku połdniowi w du
4:
nay w pada. Thamże z tąd Tatarzy puſciwſzy
5:
ſie, przyciągnęli do miaſta Waciey ktore z ko=
6:
ſciołem biſkupim zburzyli y zpalili. Potym ku
7:
Prſtu (gdzie krol Była woyſko zbierał) przy=
8:
ciągali y odciągali/ naieżdzaiącz y odieżdza=
9:
iącz, iako obycżay ieſt Tatarſki. A gdy iuż krol
10:
Bela woyſko nie małe zebrał, tak ſlachty ſwiec
11:
kich, iako y duchownych. Przyciągnąwſzy poło
12:
żył ſie v teyże rzeki Ciſſi/ á tam oſadżił moſth
13:
ſtrażą tyſiącz zbroynych mnima iącz aby ſie
14:
Tatarzy nie mieli wodą puſcić/ gdyż była bar
15:
zo głęboka, błotna, á tak trudna ku przebyciu/
16:
Ale Tatarzy ktorzy ſie iuż byli przez wiele więt
17:
ſzych rzek przeprawili, nalaſſzy brod, w noczy ci=
18:
ſę przebili, także na ſwitaniu krola z iego woy=
19:
ſkiem ogarnęli, y niewymownem mnoſtwem
20:
ſtrzał, ktore nieinacy iedno iako grad ſzumią=
21:
czi puſzcżali Węgry przeſtraſzyli, wiele ich po=
22:
biwſzy ale więczy raniwſzy. Bowiem węgrzy
23:
nie gotowi będącz bez żadnego ſzykowania ſni
24:
mi ſie potykaiącz padali. Bacżącz to drudzi to
25:
warziſze, dla boiazni po taiemnie vciekali. Tam
26:
że Tatarzy iako chytrzy miedzi ſię ie przepuſcili

strona: 16

Liſt. 16.
1:
tak iż krol z bratem ſwym Kołomanem nie o=
2:
bacżeni przeſli. A drugie Tatarzy ogarnawſzy
3:
do iedneo pobili. Zginęło tam duchownich pra
4:
łatow niemało. Miedzi ktoremi Mathias Ar=
5:
chibiſkup Strigonſki. Vgolinus Arcibiſkup
6:
Koloſenſki. Georgius biſkup Laurienſki. Rei=
7:
naldus biſkup Siedmigrodſki. Biſkup theż
8:
Nithrie. Nicolaus proboſcż Sczibienſki/
9:
Podkanczlerz Krolewſki. Eradius Ardziakon
10:
Bachacze. Miſtrz Albertꝯ Ardziakon Stry=
11:
gonſki/ á inſzych ſwieczkich tak ſlachthy iako y
12:
proſtych niezliczona wielkoſć pobita, y oni czo,
13:
vciekali pogonieni byli y pobicij po drogach/
14:
Tamże gdy do Peſthu tatarzy przyſli/ wielkoſc
15:
nie małą ludu pobili poſpolitego. A krol Beła
16:
przed ſtrachem vciekł aż na granicze Rakuſkie
17:
gdzież go więcz Rakuſkie kxiążę ięło. Pothym
18:
gdy był puſzcżon: nadiechawſzy żonę ſwą, vſtą=
19:
pił do Słowienſkiey ziemie/ gdiież mieſzkał aż
20:
do pogoniey Kaydana Tatarſkiego Hethma=
21:
na. Także Tatarzy zburzywſzy Węgri, z iednę
22:
ſtronę dunaia, gdi zimie Dunay zamarzł. prze=
23:
prawili ſie na drugą ſtronę, y położiłi oboż mie
24:
dzi Strigoniem á miedzi Laurinem/ gdzież ie
25:
ſzcze ſą kopcze y przekopy znamię ich położenia
26:
Z tegoż mieſtcza naiazdy cżyniącz/ wſzythkę

strona: 17

Liſt. 17.
1:
onę za Dunaiem ſthronę, miecżem y ogniem
2:
okrutnie zburzyli, á gdy ſię zaſię chcieli do ſwey
3:
ziemie wraczać, woyſko na dwoie rozdzielili.
4:
Kaydan Hetman obrocił ſie ku Słowienſkiey
5:
ziemi przeciw krolowi Beli, ktory zlęknąwſzy ſie
6:
vciekł aże ku morzu do miaſta imieniem Pola
7:
thamże Caydan iako ſie był z ſwem Czarzem
8:
Batym zmowił: zburzywſzy ziemie/ Boſznę/
9:
Serwią y Bulgarią, zoſtał ſie v Dunaia aże
10:
by horda Czarzowa nadeſzła. Zaſię Bathy po
11:
odciągnieniu Kaydanowym dobył y zburzył
12:
Strzegom miaſto na on cżas na znamienitſze.
13:
Gdzież byli mieſzcżanie rozmagitego narodu
14:
kupczi/ niemczy/ włoſzy/ franci/ ktorzy iż ſkar=
15:
by byli w ziemię pokryliktorych Tatarzy żąda
16:
li, dla tego wſzytczy z dziecmi y z niewiaſthami
17:
bez żadney lutoſci byli pobici. Także ſpuſtoſziwſzi
18:
Sthrzegom ciągnęli ku Dunaiowi gdzie ich
19:
Kaydan cżekał. Potim ſpołem nad bialem Ie=
20:
ziorem ciągnąć wraczali ſie do ſwey ziemie
21:
Tatarſkiey. Wſzytek cas tego burzenia Tatar
22:
ſkiego w węgierſkiey ziemi byłci przez dwie lecie
23:
Rozdzial 5. iako Papiez In=
24:
nocentius poſlał do Cham wielkiego Czarza
25:
Thatarſkiego, aby krzeſcianom dał pokoy, po=
B


strona: 18

Liſt. 18.
1:
tym iako on wiarę Machometowę przijął.
2:
G
Dy Tatarzy wyiezdzali: wſzythka
3:
drzała Europa: boiącz ſie też panię
4:
ta wſzytkie ich zaſię wroczenia/ ra=
5:
dzili ſie około tego, tedy Innocen=
6:
tius czwarty Papież Rzimſki/ poſlał z Lug=
7:
dunſkiego ſeymu do wielkiego Czatza Thatar=
8:
ſkiego: brata Aſcelina zakonu ſwiętego Domi
9:
nika z drugą bracią iego, lata Bożego. 1246.
10:
Kthory przez Niemieczką y Cżeſzką ziemię do
11:
Wratiſlawia gdy przyſzedł: thedy Boleſlaw
12:
Sląſkie, y Wratiſlawſkie kiążę czeſtowałgo
13:
znamienicie: y wdzięcżnie odprawiło. Pothym
14:
gdy do Lęcżycze priyſzeł, tamże też Konrat kxią
15:
żę Mazowieczkie wdzięcżniego prziął j do kra
16:
kowa odeſlał. Gdzież też kxiążę Boleſlaw Pu=
17:
dicus z matką ſwą Grzymiſlawą y z Prando
18:
tą biſkupem Krakowſkiem: wdzięcżnie gi przi
19:
iął y darował znamienicie drogimi ſkorkami,
20:
nad to czo też ſami za ſwe pieniądze ſkupowa=
21:
li, na podarze Carzowi tatatſkiemu. Bowiem
22:
ku paniętom Tatarſkiem nieſluſza przez poda=
23:
rza przyſtępu cżynić. A w ten czas na więthſzą
24:
tich poſlow fortunę był w krakowie v kxiążęcia
25:
Vaſiłko kxiążę Ruſkie, wnuk mathki Bole=
26:
ſlawowey, kthoremuż oni poſlowie byli polece=

strona: 19

Liy. 19.
1:
ni, j doprowadzeni az do Ruſkiey ziemie. Tam
2:
że do Kijowa gdy przyſli, doſtali ſobie koni wed=
3:
ług ſpoſobu Tatarſkiego, kthoreby vmiały ſo=
4:
bie wodi y paſtwi, nogami ſnieg przegrzebaiąc
5:
ſzukać. Wybrawſzy ſie więcz z Kijowa. Przemi
6:
nawſzy wiele kxiąząt Tatarſkich. Przyli potim
7:
do Chama wielkiego Czarza Thatarſkiego, v
8:
ktorego ſprawiwſzy legaciją Papieżſką, żąda=
9:
li aby on poznał y chwalił iedinego Boga w
10:
ſzego ſtworzenia, y tego kthorego on poſlał pa=
11:
na Iezu Criſta aby tak więczey krzeſcianow
12:
nie pſował ani ſzkodził, iako vcżynił w polſkiey
13:
w Węgierſkiey, y Morawſkiey ziemi. A gdy ie
14:
Czarz odprawił, iż przez pięć lat nie miał cży=
15:
nić naiazdy na kreeſciany, oni zaſię thąż drogą
16:
ktorą przijechali wrocili ſie do Papieża z liſthy
17:
Carzowemi, O ktorej też rzecży piſał Vincen
18:
cius w kxięgach ktore zową Speculum Hiſto
19:
ricale lib. xxxij. gdy tam to będzieſz cżytał, bacż
20:
że to dobrze aby był oſtrożny, bo on tham wię=
21:
czey piſał niż było trzeba. Po odiechaniu po=
22:
ſlow Papieżkich, tuż przyiechali poſlowie Sa
23:
raczenow radzącz Tatarąm aby oni radczey
24:
przyięli wiarę Machomethowę, gdyż ona nie
25:
tak cięſzka ieſt iako krzeſcianſka ale lżeyſza/ ro=
26:
ſkoſzy pełna, y ludziem walecżnym przyſtoyniey
B ij


strona: 20

Liſt. 20.
1:
ſza, mieniącz iż wiara krzeſcianſka ieſt ludzi li=
2:
chych, á prożnuiącich ktorzi obrazi chwalą, gdiz
3:
Saraczeni z ſwey wiary wielkie roſkoſzy ma=
4:
ią y pożytki, inſze w ſzythkie ſekti moczą y mie=
5:
cżem ſobie podbijaiącz, z pyſznymi walczącz, á
6:
powolnym dan vſtawiaiącz, y ſpodobała ſie ta
7:
tarom iako lodu grubemu á nie vcżonemu, á
8:
napierwej Czarzowi Batemu iako ludziom cie
9:
leſnym á ſwieczkim: rada ona Sarracenow
10:
Także ſobie ich ſektę wybrali á nie żądną in=
11:
ſzą, mowiącz y podzis dzien Eiſſa rocholla/ to
12:
ieſt, Ieſus ieſt duch Boży/ á Machometa zo=
13:
wą, Machmet roſſolla, to iſt, Machometh ieſth
14:
ſprawiedliwoſć Boża, także oni niechcieli ob=
15:
rać pana Iezuſa ktory naucżał żywotha du=
16:
chownego, woleli żywot cieleſny á plugawy y
17:
ſwierzęczy obierać, ſprawiedliwoſć Bożą ktho=
18:
ra ie w piekle będzie męcżyła na wieki. Thakże
19:
odtichmiaſt y po dzis dzien Machometowi ſlu
20:
żą. Pięciori Moyżeſzowe kxięgi przijąwſzy ob=
21:
rzazuią ſie, y ſtarego zakonu obycżaie chowa=
22:
ią, Dzwonow żadnych niemaią, ale na kazdy
23:
dzien wołaią ſwym ięzikiem, lai illo illoloch/
24:
to ieſt niemaſz inſzego Boga telko ieden Bog/
25:
Smiele wyznawaią ſie być Izmaelity iakoby
26:
z Izmaela poſli, krzeſciany zowącz (dzincis.)

strona: 21

Liſt. 21.
1:
to ieſt, pogani albo (gaur) iakoby niewierne á
2:
bałwochwalce. Maią też iako y Sarraceni
3:
trzy ſwięta vrocżyſte. Pierwſze zową (Kniran
4:
to ieſt offiary wielkonoczney, na pamiatkę gdy
5:
Abraham ociecz wiele narodow z roſkazania
6:
Boſkiego chciał offiarować y zabić ſina ſwe=
7:
go Iſaaka, na to ſwięto offiaruią ſkopy y pta
8:
ki. &c. Drugie ſwięto maią zaduſzne, w kthore
9:
nawiedzaią groby ſwych przodkow cżyniącz
10:
vcżynki miłoſierne, y vbogiem iałmużny roz=
11:
dawaiącz. Thrzecie ſwięto ſwięczą, dla ſwego
12:
zdrowia y zachowania, ku pierwſzemu ſwięthu
13:
poſzcżą trzydzieſci dni, ku wtoremu ieden mie=
14:
ſiącz/ áku treciemu dwanaſcie dni.
15:
Rozdzial 6. o Tatarskich oby
16:
cżaioch/ potym czo ſie dzieie w ich ziemi.
17:
T
Atarzy ſą ludzie poſpolicie wzro=
18:
ſtu ſrzedniego, maią pierſi y ramio
19:
na ſzyrokie, thwarz ſzyroką, á nos
20:
płaſki/ płci ſzpetney á ſmiadey. Ale
21:
ſiły trwałey y moczney/ tak iż głod/ zimno/
22:
y gorączo wiele mogą cierpieć/ z młodu w iaz=
23:
dzie á w ſtrzelaniu barzo ſie czwicżą/ mieyſcza
24:
pewnego niemaią ale wſzytko z ſobą wożącz/
25:
dzieci/ żony/ y bydło miaſt ani wſi niemaiącz
B iij


strona: 22

Liſt. 22.
1:
ale ſie po polach tułaiącz, mieſzkanie przemie=
2:
niaią/ á naſmiewaiącz ſie z krzeſcianow mo=
3:
wią/ nie mieſzkay na iednem mieſtczu iako krze
4:
ſciani pod ſię kakaiącz. A gdy zima przycho=
5:
dzi zawſze do morza Chwalenſkiego (ktore po
6:
łacinie Caſpiū zową) vciekaią, Bowiem tam
7:
dla morza wolnieyſze od zimna mieſzkanie nay
8:
duią/ gdyż na lato zaſię ſie do ſwey krainy w=
9:
raczaią. Nie ktorzy z nich trzy zagony albo cż=
10:
tyrzy na dłużą przez troie ſtaianie albo więczej
11:
za orawſzy, proſem oſiewaią/ z kthorego iagieł
12:
ſobie placki (ktore Bairy zową) cżynią/ zadne=
13:
go inſzego żytha ani iarzyny niemaią. Maią
14:
mnoſtwo bydła drobnego y wielkiego/ zwłaſz=
15:
ca zrzebczow j ſwierzopek ku iezdzeniu godnich
16:
kthorym krew puſzcżaiącz/ ſamę y theż z ia=
17:
głami żrą. Mięſo też końſkie y inſzych bydląth
18:
iedzą napoły ſurowe, á zwłaſzcża konie by tez
19:
na wrzedliwſze chocia zdechłe, wyrzazawſzy til=
20:
ko mieſtce oney bolączki, za nalepſzą zwierzynę
21:
maią. Piją wodę, mleko kobyle, y piwo z proſa
22:
warzone. Wodę zową Su albo ſuha, piwo
23:
proſnę Buza, Ktore w Ruſi zową Braha, kwa
24:
ſne mleko (ktoremu komiz rzekaią) ieſt im na
25:
chwalebniezſze, bowiem ich żołądkowi ieſth za
26:
lekarſtwo cżyniące purgacią. Na kołaciach al

strona: 23

Liſt. 23.
1:
bo gdy goſcie cżeſtuią, piją mleko iakoby go=
2:
rzałkę wypalone, ktore zbytnhie a richło vpaia
3:
cżłowieka. Sami nie kradną ani złodzieyſtwa
4:
miedzi ſobą cierpią/ wſzakoż łupem á drapie=
5:
ſtwem z ludzi poſtronnych żyć za chwałe ſobie
6:
maią y rzecż pobożną. Niemaſz miedzi nimi
7:
rzemiąſl ani pieniędzi żadnych, telko towar za
8:
towar dawaią. Wſzakoż miedzi Zawolſkiemi
9:
Tatary nie dawno pocżęły być Aſpry ſrzebrne
10:
tureczſkie. Takież w hordzie Przekopſkiey y zło
11:
te biorą. Ale w nohajſkiey, rzecży za czecży od=
12:
mieniaią, lud to ieſt chytry a nie wierni ku op=
13:
czym, ale ſami miedzi ſobą wiarę pilno chowa=
14:
ią. ſzaty poſpolicie z grubey wełny białey mie=
15:
waią á w oponcżach barzo ſie kochaią, kthore
16:
oni Ioponcze zową. Ziemia v nich ieſt rowna
17:
laſſow ani gor niemaiącz, tylko pol á trawy wy
18:
ſokiey barzo wiele, nie maią drog ani przewo=
19:
zow tylko dziennem chodem ſwe mile mierzą.
20:
Thak y ziemia Zawolſka od rzeki Wolhy aż
21:
do morza Chwalenſkiego ieſt xxx dni prętki iaz=
22:
dy, á viezdzą poſpolicie dnia każdego xx mil na=
23:
ſzych niemieczkich, pieſzki na drogi nigdy nie cho
24:
dzą, zwierzęta v nich ſą Ielenie/ Lanie/ Sar=
25:
ny j zwierze iedno nigdzie indzie niewidane ktore
26:
Swak zową barzo prętkie, ſierci ſzarey, á wz=
B iiij


strona: 24

Liſt. 24.
1:
roſtu iako owcza, ku pokarmu barzo ſlodkie, á
2:
gdy gdzie tych zwierząt ſtado vpatrzą na pa=
3:
ſtwie, thedy Czarz Thatarſki zebrawſzy cżeladz
4:
ſwą, iezdno ie w koło obſtąpią tedy gdy w bęb=
5:
ny vderzą, ony zwierzęta pocżną vciekać prze=
6:
leknąwſzy ſie, ale gdy zewſząd obſtępienie dacżą
7:
tedy biegaią od tey ſtrony do oney, tak długo/
8:
aże ſie bieganiem ſpraczuią, także oni z wielkim
9:
krzykiem na nie ſie obrzuczą y pobiją, bo by ich
10:
inacey niepożyli dla wielkiey prętkoſci.
11:
Rozdzial 7. o graniczach Ta
12:
tarow Zawolſkich.
13:
Z
Iemia Cham y Tatarow Zawol
14:
ſkich, od wſchodu ſloncza konczi ſie
15:
morzem Chwalenſkiem, ktore poła
16:
cinie też Hircanum zową, od poł=
17:
noczi ma pola na dłużą y ſzyrzą barzo wielkie
18:
od zapadu rzeki Don y Wolhę, Od połdnia
19:
konczi ſie morzem Euxinum, ktore y Pontē zową.
20:
Cżęſc theż ſie zawiera gorami wyſſokieni.
21:
Albanijey y Iberiey, wiele też inſzych rzek wiel
22:
kich ſcieka ſie w morze chwalenſkie nad Don y
23:
Wolhę, z ktorych ſthoku też morze ſie zbiera, z
24:
gor wielkich na ono mieſtcze iakoby na doł weſ
25:
rzodek ſie ſpływaiących. Przeto też tam lecie lu

strona: 25

Liſt. 25.
1:
dzie z Perſijey y z Medijey ochłodę maią, za=
2:
ſię zimie dla pary wielkiey z niego powſtawaią
3:
cey zimna zbytnie tam nie mogą być. Wedlę te
4:
goż morza na wſchod ſlonca ſą Thatharowie
5:
wloſzaczy, ktore drudzi Tatarzy Kalmuchy/ to
6:
ieſt, poganmi zową, bowiem machomethowey
7:
wiary nie trzymaią, nie golą ſie też iako ini ta
8:
tarowie, ktorzy wſzytki ſa goli okrom młodzien
9:
czow kthorzy telko dwa troki włoſow na ſkro=
10:
niach zobudwu ſthron zoſthawiaią na znamię
11:
ſwego panienſtwa albo iż ieſzcże żon nie mieli.
12:
Od zachodu ſloncza ſą dwie rzece Thanais á
13:
Wolha. Tanais Tatarowie zową Don pocży
14:
na ſie w kxięſtwie Kzezanſkiem, ktore teraz Mo
15:
ſkiewſki poſiadł, y ciecże ku połnoczy. Pothym
16:
vdawa ſie ku połdniu y wpada trzema drogo=
17:
ma w białe iezioro y owſzem to iezioro z tey ſie
18:
rzyki zbiera, ſą nad tą rzeką Iabłoni y drzewa
19:
inſze roſkoſzneo owocu. dziniow pcżelich nie ma
20:
ło w Soſnach ale więcey w Dębach. A prze to
21:
ią Tatarzy ſwięthym Donem zową, bowiem
22:
od niey niemałe pożywienie, z rib/ miodow/ y
23:
owoczow maią. Wolha druga rzeka po Ta=
24:
tarſku Edel z Moſkwy ſie pocżyna, więcey od
25:
polnoci y zachodu nizli Don. Ktora gdy ku poł
26:
noczy płynie wſzędy Don okrążaiącz z daleka
B v


strona: 26

Liſt. 26.
1:
zkłania ſie miedzi południe á wſchod ſloncza y
2:
wpada w morze Euxinum dwadzieſcia y pięć
3:
drogami roznimi. Ieſt ta rzeka Wolha thrzy=
4:
kroć więtſza niżli Don, przynamniey thrzy nie=
5:
dziele prętkiey iazdy miedzi ſobą maiącz; á dzie
6:
li ſie Wolha na pięć y na dwadzieſcia rzek nie=
7:
małych, z ktorych czo namnieyſze ſą tilkie iako
8:
wiſtła v Krakowa albo Tyber v Rzymu Wſzit
9:
kie ony rzeki ſa tak ribne, iż też Tatarzy ſtoiąc
10:
na brzegu ſzablami riby roſcinaią. Nad thymi
11:
rzekami Don y Wolha roſcie ziele Air ktore
12:
my Tatarſkim zielem, á niemczy broſtworce zo
13:
wą. Tamże też roſcie Reuponticum ktore Ta=
14:
tarzy Perſkim ſlowem czynirouent zową. Ro=
15:
ſcie tez tam Kuczilabuha ziele: ktore v nas wro
16:
nie oko zową, ziele ieſth barzo grzeiącze. O po=
17:
czątku tychto rzek gdy o moſkwie będę piſał ſzi
18:
rzey będzie powiadano. Ile kolwie kroć Thata=
19:
rzy Zawolſci w naſze ſtrony na łup iadą: the
20:
wſzytkie rzeki przerzecżone przebywaią bez ża=
21:
dnego przewozu, telko żony z dziecmi y tłumo=
22:
ki koniem na grzbiet przywiązawſzy ſami ſie ko
23:
niem ogonow trzymaiącz przepływaią. A tak
24:
v nas pobieranie y drapieſtw acżynią nie małe.
25:
Na połdnie ku morzu Chwalenſkiemu ſą gory
26:
Albaniey y Iberijey, miedzi ktoremi lud ieſt co

strona: 27

Liſt. 27.
1:
ie Kus, Piecihorſci, Cirkaci, iakoby ſpiący gor
2:
cirkaci zową, połacinie Garzones, kthore iako
3:
Morawſka legenda opiewa, ſwięci Cirullus y
4:
Metodius bracia od Michała Conſthantino=
5:
polſkiego Ceſarza poſlani na wiarę krzeſcian=
6:
ſką nawrocili, ktorzi y po dzis dzien obycżaiow
7:
koſcioła greczkiego naſladuią. Są ludzie wa=
8:
lecżni po wſzytkiey Azijey y też Egipcie dobrze
9:
ſlawni y przijemni, od ktorych Tatarzy zawol=
10:
ſci ſtrzał y inſzych broni doſthawaią. Wſzakoż
11:
tich naſzych cżaſow Grekowie ten lud Abga=
12:
zary albo Abgazeli zową. Gdyż poſtronni lu=
13:
dzie mienią ie Cirkaſi albo Mengrelli. Od kto
14:
rych ſie wraczaiącz ſwięty biſkup Cirillus. w=
15:
ziął z ſobą z morza Euxinum (albo Ponthu)
16:
ciało ſwiętego Klimunta, ktoreż tam w głębo
17:
koſci wod morſkich leżało w koſciele marmoro
18:
wym Angelſkimi rękami ſprawionym. Gdzież
19:
theż ludzie na każdy rok zwykli byli nawiedzać
20:
bezſpiecżnie, gdy ſie morze przez ſiedm dni roſtę
21:
powało/ y zanioſl ie z ſobą aż do Morawy
22:
gdzież ſzedł był na wraczać/ ktorego gdy potim
23:
Papież Mikołay do Rzymu wywabił on theż
24:
z ſobą ciało przerzecżone zanioſl do Rzymu y
25:
zachował z pocżeſnoſcią w koſciele na cżeſć s.
26:
Klimunta zbudowanym. Gdzież pothym tenże

strona: 28

Liſt. 28.
1:
Cirullus z Methodiuſſem (albo popolſku
2:
Czuriło z Macudą) po ſmierci ich byli pogrze
3:
bieni. Stichże to gor Piecihorſkich, ciecże wiel
4:
ka rzeka Tyrk po Tatarſku, tak prędka iż też ri
5:
by y kamienie z ſobą walącz w pada w morze
6:
Chwalenſkie. Druga rzeka z tychże gor ciecże
7:
imieniem Koban, mnieyſza niżli Tyrk, ktora też
8:
w toż morze w pada.
9:
Rozdzial 8. O pokoleniu Cza
10:
rzow Zawolſkich.
11:
C
Ztirzy ſą Hordy, to ieſt vphi Tata
12:
row á tyloż też maią Hethmanow
13:
ktore Czarzami zową. Pirwſza ieſt
14:
Tatarow zawolſkich. Druga Prze=
15:
kopſkich. Trzecia Koſanſkich. Cżwarta Nohay
16:
ſkich.
17:
Ieſt piąta Horda ktorą Kozaki zową ale
18:
ta Cżarza niema. Zawolſkich Tatarow horda
19:
ieſt na znakomitſza ktorzy ſie zową Cadaiory
20:
albo Taxij, iakoby głowną á przednią y wol=
21:
ną hordą, tak iż oni panu czudzemu nie ſą pod
22:
dani takie iż z ich hordy drugie poſly. A przeto
23:
Moſkwa zowie ich wielką hordą. Thakież Cza=
24:
rza ſwego zową ſwym Ięzykiem Irtli xi, iako=
25:
by wolnem panem, zowie ſie też Vlu cham ia=
26:
koby nawyſſzem Czarzem, bowiem Vlu wykła

strona: 29

Liſt. 29.
1:
da ſie wielki, á Chan ieſt Hetman v nich Czar
2:
tego niektorzy na łatzinę, Magnus canis, to
3:
ieſt, Wielki pies. nazwali. Ale nie ieſt tho prawy
4:
wykład. Gdyż Cham po thatarſku nie pſa ale
5:
kxiążę znamionuie, á Cam wykłada ſie krew
6:
Thak powiadaią Thatharzy o pocżątku ſwim
7:
iż wdowa iedna porodziła ſina imieniem Cin
8:
glis. A gdy ią ſinowie pirwſzy chcieli zabić iako
9:
czudzołożniczę, ona dla wymowki zmyſliła ia=
10:
koby od ſlonecznych promieniow pocżęła. Tak
11:
że on ſin chocia niſſzego ſtanu: wſzakoż vroſł cy
12:
ſthim Iunakiem y mężem barzo mocznym. A
13:
tenże był pirwſzy pocżątek zawolſkich tatarow
14:
Iego ſin był Iokuham cżłowiek poganſki á
15:
bałwochwalca, ktory porodził threciego Czara
16:
imieniem Zaiucham, kthorego Rus y polanie
17:
Bathym zwali. Ten napierwey ziemie Gotow
18:
y Ruſką zpuſtoſzył, takież zniſzcżył polſką zie=
19:
mię/ Sląſką/ Morawſką, y Węgierſką iako
20:
wyſſzey ieſt napisano. Tenże też napierwey ſe=
21:
ctę Machometowę przijąłze wſzytkimi tata=
22:
ry w ktorey y po dzisdzien thrawaią. Czwarthy
23:
Czarz ſin Batego był Temir kithlu, á wykłada
24:
ſie z Tatarſkiego ſzcżęſne żelazo. Bowiem on
25:
był ſzcżęſliwy y barzo walecżny. Tenci ieſt ktore
26:
go w hiſtoriach zową Temerlames ienże wſzit

strona: 30

Liſt. 30.
1:
kę Azią zburzywſzy przeſzedł aż do Egiptu, ten
2:
też Paiſeta Carza Tureczkiego na pirwey po=
3:
raził, á ięthego związał złothym łanczuchem
4:
wſzakozgo potim puſcił. Miał ten woyſko dwa
5:
naſcie kroć ſto tyſięci. Na ten cas też było dru=
6:
gie kxiążę Tatarſkie imieniem Akſakkutlu, wy
7:
kłada ſie chrome żelazo, bowiem on chocia był
8:
chromy wſzakoż walecżny, ten wielkie miewał
9:
j ſzcżęſliwe walki, y miaſto iedno wielkie w zie=
10:
mi Zawolſkiey, imieniem Kumumedkar zwal
11:
cżył y ſpuſtoſzył, ſthoią ieſzcże mury mieſckie y
12:
domy niektore puſte, boznic Gotſkich ſekti ma
13:
chometowey trzyſta wſzytko puſte, na kthorego
14:
miaſta zamku, tatarow zawoyſkich Carzowie
15:
pogrzeby ſwe miewali. Piąthy Czarz Zawol=
16:
ſki ſin Temirkitlow, był Temir Car ktorego był
17:
wywabił Vithold kxiążę Litewſkie y Władzi=
18:
ſlaw krol polſki ku pomoci na krzyżaki. Thenże
19:
w pruſkiey bithwie mężnie dokażuiąc zginął.
20:
Szoſty po nim był ſin iego imieniem Mach=
21:
met Car, z ktorego poſzedł Achmet Car ſiod=
22:
my. Oſmy był ſin iego Sziachmet co ſie wy=
23:
kłada nabożny Achmet, wſzakoż go Thatarzy
24:
teraz zową Sach met, iakoby męcżony Ach=
25:
met, bowiem od Litwy poimany ſiedział długo
26:
w więżieniu w kownie. Thego był wezwal Ol=

strona: 31

Liſt. 31.
1:
bracht krol polſki y Alexender kxiądz Lithewſki
2:
na pomoc przeciw Mendligierowi Przekopſkie
3:
mu Carzowi. Roku Bożego. 1500. Ten
4:
był przijechał na zimę z ſzeſcidzieſiąt tyſięci wa
5:
lecnego ludu: Niewiaſt y dzieci thich było przez
6:
ſto tyſięci. W ten cas iż była twarda zima te=
7:
dy żona tego Carza nie mogąc zimna z cirpieć
8:
Przewabiona od Carza Przekopſkiego, od ſwe
9:
go męża na przekop z cżęſcią ludu z iechała.
10:
Także Przekopſki Siachmeta zimnem y gło=
11:
dem znędzonego, gdy iuż mniey ludu miał po=
12:
raził, tak iż on ledwy we trzyſta koni do Bayſe
13:
ta Turecżkiego Carza viechał, á gdy przyſzedł
14:
ku Białogrodu nad morzem ponſkiem. Bacąc
15:
iż go Bayſeth rozkazał poimać. On zaſię na
16:
zad ſie obrociwſzy w pięcidzieſiąt koni ledwo v
17:
iechał na Kijowſkie pola. Przewiedziawſzy o
18:
nim ſtaroſta Kijowſki, obſkocżywſzigo poimał
19:
y poſłał panom Litewſkim na Wilno. Skąd
20:
niekielko razow vciekaiącz zaſię był pogonion
21:
y przywodzon. A gdy Alexender krol polſki y
22:
kxiądz Litewſki Siem miał w Ruſkim Brze=
23:
ſciu. Roſkażał Siachmethowi aby tam przije
24:
chał, ktorego znamienicie prijął, thak iż też prze=
25:
ciw iemu wyiechał na milę, y vradzono tham
26:
aby go polaci do ieo ziemie doprowadzili, á po=

strona: 32

Liſt. 32.
1:
piſawſzy w Radomiu nie kielo thyſięczy koza=
2:
kow telko zbroynich iżby tak pocżeſni á w dzięc
3:
niey był przyięt. Poſlano na przod bratha iego
4:
rodzonego Kazak zołtana. Ktory przijechawſzi
5:
w Wolhę zoſtał w ſwey ziemi przy ſtryku Si
6:
achmetowim imieniem Albugerim. Także Si
7:
achmet gdy do Litwy po wyprawę ſłużebnych
8:
przijechał, tedy na poradę Carza Przekopſkiego
9:
zaſię był poiman y poſlan na Kowno ktori ieſt
10:
zamek nad morzem Balteyſkiem, także go Ta=
11:
tarzy po ſwemu prawie zową Szachmeth tho
12:
ieſt męcennik.
13:
Rozdział 9. Iako lud Tatar=
14:
ſki zawſze ieſt nie ſpokoyny á drapieżny.
15:
N
Iemogą nigdy Thatarzy ſpokoyni
16:
być aby poſthronnych ſąſiadow nie
17:
gabali albo nie łupili, plony tak by
18:
dła iako y ludzi zabijaiącz, bo tho
19:
ieſt rzecż poſpolita wſzytkim hordam tatarſkim
20:
iako od początku ſwego aż po dzisdzien. Także
21:
mało z wiela wybieraiąc wypiſzemy. Iako ro=
22:
ku Bożego. 1254. Woyſko wielkie Ta=
23:
tarſkie, z wiela hord zebrane, á potym z Ruſi á
24:
z Litwy przymnożone, ze dwiema wodzoma ta
25:
tarſkimi, imieniem Nogay y Telebuha przycią

strona: 33

Liſt. 33.
1:
gnęło do ziemie Sendomierſkiey po ſwiętim
2:
Andrzeiu. Także po zmarzłey wiſtłe przeſli y po=
3:
palili miaſtha y koſcioły. A oblegſzy zamek na
4:
ktory była ſie zbiegła wſzytka Sęndomierzſka
5:
ziemia, z dziecmi, z zonami y z rzecżami ſwymi
6:
Także ſturmuiąc dzien y noc gdy nie mogli go
7:
pożyć thedy kxiążęta Ruſkie, Waſiłko y Lew
8:
ſin Daniela krola Ruſkiego, na zdradzie radzi
9:
li Sęndomirzanom aby ſie poddali á hołd do
10:
browolnie poſtąpili, á gy to oni vcżynili, thedy
11:
Tatarzy vmowy nie trzymaiącz, werwawſzy
12:
ſie na zamek z krzikiem wielkiem wſzitky okrut
13:
nie poſiekli, tak iż też krew ſtrumieniem z zam=
14:
ku aż do wiſły płynęła. A gdy ie iuż omierznę=
15:
ło tak wiele zabiać, tedy oſtatek ludu w kupę ze
16:
gnawſzy iakoby trzodę iaką w wiſtłę w pędzili
17:
y potopili. A tak wyiechawſzy z Sędomirza,
18:
za przewodem Ruſkiem przyciagnęli ku krako
19:
wu. Ale gdy tam ludzi nie nalezli, na puſthe do=
20:
my y nad choremi ludzmi (ktorzi telko zoſthali)
21:
ſwą okrutnoſć vkazowali, mało przed tim vro
22:
dzło ſie było iedno dciecię w Krakowie kthore
23:
w ſzeſci mięſięci będącz, głoſſem prawym y wy
24:
mową dobrą powiadało iż mieli Thatharzy
25:
przyſć á głowy polakom poſcinać. A gdy ie z
26:
wielkiego ſtrachu pytano ieſli by ſie też ono przi
C


strona: 34

Liſt. 34
1:
ſcia Tatarſkiego bało, odpowiedziało dziecie iż
2:
też miedzi drugimi miało ſwą głowę położyć
3:
Owaciem ſrod zimy gdy nawiętſze ſniegi były
4:
tedy Thatarzy iako pſi głodni pierwey przebie
5:
żawſzy ziemię Lublinſką, potym ku Sendomi
6:
rzowi y ku Krakowowi iako mrowie przyciąg=
7:
nęli w Vigilią Bożego narodzenia. Thamże
8:
gdy niekielo cżelnieyſzych ſwych vtracili tedy z
9:
płacżem á z krzykiem iakoby pſi wyiąci odie=
10:
chali daley plony bierzącz á puſtoſząc. Thak iż
11:
kxiążę Leſzko cżarny nie dowierzaiąc w ſile ry=
12:
cerſthwa ſwego zaiechał do węgier z żoną ſwą
13:
imieniem Gryfina. Tedy Thatarzy burzącz aż
14:
pod Tatry, w targnęli w Sląſko. Także złu=
15:
piwſzy te ziemie przerzecone, dzieci/ ſtarce/ y ka=
16:
płany pobiwſzy, z wielkim plonem ludu y bydła
17:
odiechali. A dzieląc ſie v miaſta Władymirza
18:
Ruſkiego, nalezli licżbę dwadzieſcia y ieden ty
19:
ſięci ſamych dziewek, okrom inſzych mężatek y
20:
niewiaſt. Sthądże może być pobacżona licżba
21:
inſzego ludu. Około też tego cżaſſu Thatarzy
22:
Węgierſką ziemię miecżem j łupem barzo ſka
23:
rali, pocżąwſzi od trzech Kroli aż do ſamej wiel
24:
kiey noci tam mieſzkaiąc, tegoż też roku w pan
25:
ſtwo Conſtantinopolſkie w targnęli, á pobiw=
26:
ſzy mnoſtwo ludzi, wiele mieyſc zpuſtoſzyli, zkąd

strona: 35

Liſt. 35.
1:
że może być pobacżono iż oni bez łupu nigdy
2:
nie żywą. Iedno zawſze poſthronne ludzie ga
3:
baią. Iakoż tych cżaſſow tatarzy Przekopſci
4:
w ziemi Wałaſkiey, Ruſkiey, Litewſkiey, y Mo
5:
ſkiewſkiey, ſzkody nie małe działaią, á zwłaſzca
6:
Tatarzy Nogayſci y Kozanſci ci Moſkwę na
7:
więcey naiezdzaią.
8:
Tractatu wtorego rozdzial 1.
9:
Co za lud mieſzkał w ziemi Scitijey ktorą
10:
dzis Tatarſką ziemią zową.
11:
G
Dyż iuż do dziſieyſzego roku. 15=
12:
16. iuż ieſt około trzech ſet y ſze=
13:
ſci lat. Iako Tatarzi poſiedli Sar
14:
matią, Azijſką albo Scitią. Py=
15:
tałby nie kto wątpiąc co za lud tham pierwey
16:
mieſzkał. Na to według Hiſthorijey y przeſłego
17:
wipiſania łacna ieſt odpowiedz. Iż na ten cżas
18:
gdy napierwey Tatarzy przyſli mieſzkali tham
19:
Gothowie, ktore poſtronni ludzie Połowcami
20:
zwali, co ſie wykłada z Słowienſkiego, Ruſkie
21:
go/ y Moſkiewſkiego ſłowa iakoby Lupieżce
22:
á drapieżni, bowiem oni na on cżas (iako y dzi
23:
ſia Tatarzy) rowni pſom łowczym, poſthron
24:
ne narody gabaiąc łupili. Cżemu by to tak by
25:
ło piſze Ptholomeus) Pheludianus w kxięgach
C ij


strona: 36

Liſt. 36.
1:
wtorych Quadrupertiti. Iż w tim tham kącie
2:
połnocnego wſchodu panuie płaneta Satur=
3:
nus z znamieniem Wodnikiem, kthori one zie=
4:
mię y lud ſobie przyrownaiąc cżyni ie okruthne
5:
á ſtraſliwe, nie lukoſciwego przyrodzenia, krwie
6:
ludzkiey pragnące, iako ieſt Saturnus w ſwey
7:
ſkładnoſci rodzaiu ludzſkiemu nie przyiazliwy.
8:
Także z tego kąta powſthawali y po dzisdzien
9:
powſtawaią narodowie ludu okruhnego, inſze
10:
ludzie zawſze gabaiąc, tak iż ſie pełni prorocth=
11:
wo Ieremiaſza proroka. Od połnoci powſtha=
12:
nie wiele złego na wſzytkie mieſzkaiące na zie=
13:
mi. Gdy kto chce pilno obacżyć, iako tam zaw=
14:
ſze lud okruthny przebywał. Bowiem iako po=
15:
wiadaią Hiſthorie y Ptolomeus na mieſthczu
16:
przerzecżonym tego ſwiadci. Iż tham pierwey
17:
bydliłi Amazones niewiaſti ktore na on cas by
18:
ły na poſtrach wſzemu ſwiatu. Bowiem one od
19:
rzuciwſzy Mgłoſci ſwey płci niwieſciey, wiele
20:
ziem ſobie podbiły, Aſią mnieyſzą poſiadły y
21:
miaſto wielkie Epheſum założiły j zbudowały
22:
A gdy te niewiaſty wygładzono tedy tam na=
23:
ſtali Scitowie, takież ſwiathu barzo cięſzci, po=
24:
tym Gotowie ktore zwano Geti, ktorzy onę zie
25:
mię długo trzymaiąc miaſt y zamkow na mu
26:
rowali. Wſzakoż łupem zawſze żywi byli. Aże

strona: 37

Liſt. 37.
1:
z ziemie Scitiyſki przyciągnęli Iuchrowie kto
2:
re potym Wuchry po naſzemu Węgry zową.
3:
Ci Goty zniewolili y wypędzili, iako piſze Oro
4:
ſius w kxięgach vij. Także Gotowie z ſwey zie=
5:
mie wignani, cudze ziemie ieli poſiadać. Napir
6:
wey Alany, Rns, Korolanij y Wandale wyg=
7:
nali. Potym mieſzkaiąc nad morzem pontſkim
8:
Naiazdy cżynili w Bulgarią, Thracią y pan=
9:
ſtwo Conſtantinolpoſkie, ktorim Zeno Ceſarz
10:
nie dowierzaiąc y podezrzane maiąc poſłał ie
11:
aby włoſką ziemię wybawili z moci Odoakra
12:
Iakoż o tym niżey będzie ſzyrzey. Także Wan
13:
dali y Alani pewneo mieſzkania nie maiąc pro
14:
ſili Conſtantina wielkiego aby im iakie mieſtce
15:
dał ku mieſzkaniu. Thakże im dozwolił ziemię
16:
Pannonią, o tim też będzie niżey. Potym Iuh
17:
rowie rozmnożywſzy ſie przebyli wielkie rzeki, á
18:
iako powiadaią iż za Ieleniem idąc, przyſli do
19:
ziemie Ruſkiey. Thamże poſiadſzy Pannonią
20:
ktora dzis ieſt Węgierſka ziemia. Vſtanowiw
21:
ſzi tam kxiążę ſwe imieniem Atilę po wſzytkiey
22:
Europie ſzkodi cżynili. Potim Gotowie ktorzi
23:
ieſzce byli w Scitijey zoſthali po miaſtach nie=
24:
ktorych za przimirzem. Rozmnożywſzy ſie Ta=
25:
tary naiezeniki ſwe tak iako wyſſzey napiſa=
26:
no wykorzenili. Thoć ieſt poſpolithe wypiſanie
C iij


strona: 38

Liſt. 38.
1:
przebywacżow w Sarmatijey Aziyſkiey, ktore
2:
niżey z woſobliwoſci będzie wypiſano.
3:
Rozdzial 2. O Gotach.
4:
G
Otow z Scitiej wygnanich cżęſć
5:
ich zoſthało na wyſpie Bykowym
6:
ktory dzis prekopem zową przy mo=
7:
rzu Pontſkim. Druga cżęſć z kro=
8:
lem ſwym Ragaſem więcey nizli we dwu ſthu
9:
tyſiąc do Wło chw targnęli, tak iż też Rzym
10:
barzo ſie lękał takowey moci. Tamże ich mno
11:
ſtwo na wierchu gory Feſulanu głodem pogi=
12:
nęło, á gdy krol ich był wzięt w niewolą, tedy
13:
woyſko ieo roſproſzone, cżęſcią pobitho/ cżęſcią
14:
też zaprzedano. A ci ktorzy byli przy morzu na
15:
przekopie zoſtali. Iedni z Hetmanem Halary=
16:
kiem zaiechali do Włoſkiey y Francuſkiey zie=
17:
mie, á ti nazwano Wyſzogoty, to ieſt zachod=
18:
ni Gotowie, á oni ktorzy przy morzu Ponſkim
19:
zoſtali, Oſtrogoty to ieſt, wchodni Gothowie
20:
ſą wezwani. Stądże iawno ieſt iż oni Goto=
21:
wie kthorzy w Daciey pod krolem Dunſkim
22:
mieſzkaią, nie ſprawnie ſobie imiona Oſtrogo=
23:
tow albo wyſzogotow przywłaſzcżaią, gdyż nie
24:
im to przyſłuſza, ale onym co przy morzu zoſta
25:
li w Miſiey, albo co ſie do ziemie Gallilei na

strona: 39

Liſt. 39.
1:
zapad vdali.
2:
Thak iż ci co theraz ku połnoci w
3:
barzo zimnich ſtronach mieſzkaią, cudze imiona
4:
ſobie nie ſprawnie przywłaſzcżaią. Ocżim też
5:
piſze Paweł diaconus Li.xvi.Cap. ij. Też Go=
6:
ty co nawſchod ſłonca w Miſijey y w Traciey
7:
zoſtali Ceſarz Conſtantinopolſki chcąc z ſwey
8:
ziemie pozbyć poſłał z krolem ich Teodorikiem
9:
aby Włoſką ziemię wybili z moci Odoakra.
10:
Także oni ciągnąc przez Seremſką ziemię y
11:
Słowienſką. Gdy ſie położyli nie daleko Aqui
12:
ley miaſta przy rzece Soncia ku odpocżynie=
13:
niu y ku pokarmianiu. Tamże Odoakra z wiel
14:
kiem woyſkiem ku nim idącego porazili, kthory
15:
potym do Rzimu vciekaiąc, gdy przed nim bro
16:
ny zamkniono do Rauenny vbieżał. Tamżego
17:
Teodorik obległ, y po trzecim roku na ſmowie
18:
kthorą z ſnim miał iego zdradą zabiwſzy ſam
19:
wſzytkiey ziemi włoſkiey panował. Thuż więc
20:
ktorzy potym krolowie Gotſci w Hiſpanijey al
21:
bo w Galliey panowali, z inſzych Hiſtoriy mo
22:
żeſz przewiedzieć bo teraz o thym piſac nie ieſth
23:
moia wola. A gdy węc Iuhrowie albo Wu=
24:
hrowie z Sarmatijey Aziyſki wyciągnęli do
25:
Pannoniey, tedy Gotow oſtatek ktory tam zo
26:
ſtał rozmnożył ſie. Potym Tatarzy ze wſcho=
27:
du przyciągnąwſzy wſzytki pogładzili y miaſta
C iiij


strona: 40

Liſt. 40.
1:
poburzyli z grody, tak iż telko ich mało zoſta=
2:
ło w przekopſkim wyſpie. Pothym Ianuenſes
3:
Włochowie miaſto ich znamienite Kaphę imie
4:
niem, w krainie Przekopſkiey otrzymawſzy ſo=
5:
bie przywłaſzcżyli y ſwymi oſadzili. Aż też Ta=
6:
tarzy Vlanſci (o ktorych niżey wypiſzemy) od
7:
połnoci przyſzedſzy wſzytkę ziemię z miaſtecki y
8:
ze wſiami poſiedli, gdyż Gothſkie paniętha na
9:
zamku telko Mankup były zachowane. Oſtha
10:
tecżnie Machomet viij. Ceſarz Thurecki dziad
11:
ninieyſzego Carza Selambeka wſzythek Prze=
12:
kopſki wyſep poſiadł Kaphę zburzył, Thatary
13:
Vlany albo Przekopſkie vcżynił ſobie hołdow
14:
ne, ze wſzytkhą ich ziemią y zamek na granici
15:
oney ziemie Imionem Azow zbudował na
16:
brzegu rzeki Donu, ktory y podziſieyſzy dzien ie=
17:
ſzcze Turci dzierżą. Dwu też brathow kxiążąth
18:
Mankupſkich w ktorych była nadzieia Goth
19:
ſkiego rozmnożenia dał ſciąć, y ſam zamek o=
20:
ſadził. Także Gotowie y w Sarmacijey y w
21:
ziemi Hiſpanſkiey takież y Francuſkiey zaginę
22:
li z rodzaiem y z ięzykiem ſwym.
23:
❡ Rozdzial 3. O Alanach
24:
Wandalach y o Szwabiech.

strona: 41

Liſt. 41.
1:
A
Lani lud był w ziemi Alanſkiey w
2:
krainie Sarmaciey, Europſkiey,
3:
przy rzece Tanais. Ieſth ta ziemia
4:
w rowni, niemaiąc w ſobie zadneo
5:
pagorza ani padoła, w niey nikth nieprzebywa
6:
abowiem wſzytci iey obywace wypędzeni y roz=
7:
proſzeni po cudzich ziemiach poginęli. Sthoią
8:
po dziſieyſzy dzien pola Alanſkie puſte, ktore zo
9:
wą płoniny, telko ie caſem przeiezdzaią, Kozaci
10:
ſzukaiąc coby vtargnęli, á to ſlowo Kazak ieſt
11:
Tatarſkie. Rus kozakiem zowie á wykłada ſie
12:
Służebny reythar albo zboyca. Bowiem oni
13:
tilko łupem żywiąc nikomu nie ſą poddani, po
14:
ſzeſci, po dzieſiąci cżaſem, dwadzieſcia albo trzi
15:
dzieſci w rocie przeiezdzaią ſie &c. Roſnie w
16:
tey ziemi ziele ktore v nas Tatarſkim zową, bo
17:
wiem nie daleko ieſt od Tatarow. Wandalo=
18:
wie ci byli lnd krainy Germaniey. Iako o tim
19:
piſzą, Plinius, Suetonius y Cornelius Taci=
20:
tus, przy rzece Wandala wezwaney od Krolew
21:
ny ich ktora zwyciężywſzy nieprzijaciele ſwe, bo
22:
gom ſie w panienſtwie ſwim ofiaruiąc w rzekę
23:
wſzkociła, ktorą dziſia Wiſtła zową. A dla pew
24:
nieyſzey o Wandalach hiſtoriej trzeba wiedzieć
25:
iż Słowaci poſli od Iawana ſina Iapheth
26:
przez iego ſina Eliſam. Thak iż Nohe ktorego
C v


strona: 42

Liſt. 42.
1:
też Ianus zwano, miał thrzech ſinow Sem
2:
Cham y Iaphet. Tenże Iaphet miał Iawan
3:
cżwartego ſina kthorego Rus zowie Iwanem
4:
á polaci Iahanem. Iawan tedy przy morzu
5:
Ionſkim rozmnożył Græki, takież y Słowa=
6:
ki Eoliki y Heladiki á to przez ſina Heliſę. Od
7:
thegoż Iawan morze Ionſkie wzięło miano.
8:
Bo y Zydowie Grȩki y Ioniki Iawany zo=
9:
wą. Iako piſze Ioſephus o ſinoch Nohe. Tam
10:
że Szłowaci podle Grekow ziemie na zachod
11:
ſlonca poſiedli, iako ſą Seruia, Dalmatia Ro
12:
ſcia, Miſia, Bulgaria, Boſna, Croatia, Pan=
13:
nonia y Slawonia, w ktorych było dwoie kxią
14:
żąth bratow rodzonych Lech á Cżech wnuko=
15:
wie Iawanowi, z łona Heliſoe, kthorzy mieſzka
16:
iąc w Kroaciey y Sławoniey (ktore te dwie zie
17:
mie Krupa dzieli rzeka byſtra) obrali ſobie y ſwe
18:
mu rodzaiowi zamek y wies Pſary, kthora po=
19:
dziſieyſzy dzien tymże imieniem trwa nad rze=
20:
ką Krupa, chocia zamek zepſowan ieſt telko mu
21:
ry ſtoią, wſzakoż we wſi ieſt Chłopſtwo ięzyka
22:
Słowienſkiego. Gdy ſie tam więc lud y naro=
23:
dy thak rozmnożyli, iż Kroacia, Dalmatia y
24:
Slawonia ziemie ciaſne były ku mieſzkaniu.
25:
A przeto miedzi pany ich j miedzi bracią bywa
26:
ły zwady y zabijanie. Przeto Lech z Cżechem

strona: 43

Liſt. 43.
1:
chcąc ſie vwiarować ſromothnego mężoboy=
2:
ſtwa, zabrawſzy wſzytko ſwe dobro ze wſzytkim
3:
ſwym rodzaiem opuſzcżaiąc ziemię przyrodz=
4:
ną, wſtąpili ku zachodu ſlonca, ſzukać ſobie no=
5:
wego mieſzkania, bacząc dobrze iż w ſthronach
6:
na połdnie y ku wſchodowi ludzie wſzędy prze=
7:
bywali, przeto ſie tam prożno mieli opuſzczać.
8:
Także prowadząc ſie przyeli do Morawy y do
9:
Bohemſkiey ziemie, y przewiedziawſzy ony krai
10:
ny iż były puſte á powietrza zdrowego y ziemie
11:
płodney, poſtawili oboz na gorze, kthorą zową
12:
Rzip, y ſpodobała ſie Cżechowi bratu młodſze=
13:
mu ona ziemia. Przeto proſił Lecha ſtharſzego
14:
brata aby mu te dwie ziemi przerzecżone poſtą=
15:
pił na wiecżne dziedzictwo. Lech dla miłoſci bra
16:
terſkiey przyzwolił na iego żądanie. Tak że po=
17:
żegnawſzi ſie prowadził ſie z ſwoimi ku połnoc
18:
nemu wſchodowi, y nalazł Sląſkie y Wiel=
19:
kiey polſki krainy puſte y nieſprawiane robotą
20:
tamże ſwe wſzytkie rozſadziwſzy, rozmnożył Le
21:
chi ktore Polaki zową. Tak iż wrichle za łaſką
22:
Bożą napełnili wſzytko Sląſko, Polſkę wiel=
23:
ką aż do ſamey Wiſtły. Takiez Pomorſką zie
24:
mię y Kaſzubſką/ y wſzythkę krainę aż do mo=
25:
rza Niemieckiego gdzie dzis Scżecin miaſtho
26:
y też Grabiewa ziemia, Lubek y Roſtok aż do

strona: 44

Liſt. 44.
1:
Weſtphaliey, y doſthali rozmaitego mianowa
2:
nia według roznolci mieſtca w ktorym mieſzka
3:
li. Bowiem iedne zwano Szwaby od rzeki kto
4:
rą dzis Sprewa zową. Drngie Burgundi od
5:
Chyzow y Brogow, ktore polaci Brogami zo=
6:
wą. Takież drudzi byli zwani Trawianie Drze
7:
wianie, iako gdzie cżego wiele było. A iako piſze
8:
Bergome, iż cżaſu Auguſta Ceſarza oſm dzie
9:
ſiąt tyſięci Burgondow z połnoci powſtawſzy
10:
poſadowili ſie nad rzeką Rinem, ktore Tiberi=
11:
us y Druzus ſieſtrzenci Auguſtowi (iako piſze
12:
Oroſius) odegnali zaſię na ſwe mieſtca. Po=
13:
tim Druzus przebywſzy rzeki Rin y Albis (kto
14:
rą dzis Cechowie biała zową, á ciece przez Ce
15:
ſką j Miſzenſką ziemię aż w morze niemieckie)
16:
Potkał ſie z Swaby y z Burgundiony wiel=
17:
ką bitwą y krwawim zwycięſtwem. Abowiem
18:
ſam zwycięſca Druſus thamże był zabith od
19:
Szwabow okrutnych, y donieſion na pogrzeb
20:
do Mogunciey. Potim Augnſtus Ceſarz ch=
21:
cąc okrutnoſć Szwabow vſkromić na lepſzim
22:
powietrzu, przeprowadził ie do ziemie Galliey
23:
y poſadził nad Rinem, gdzie dzis ieſth miaſtho
24:
Auguſta (po niemiecku Augſzburg) na cżeſcz
25:
Ceſarza Auguſta zbudowane. Theż z Swaby
26:
po dziſieyſzy dzien ich dawnym á Słowien=

strona: 45

Liſt, 45.
1:
ſkim ięzykiem (Windelici zową) y miaſto też
2:
po łatinie Auguſta Vindelicorum. Piſze też o
3:
tym Suetonius y Martinus w kxięgach imie
4:
niem Martiniana Rozdzie. ij. Gdzie wypiſuie
5:
Auguſta Ceſarza. Acżkolwiek wedlug prawdy
6:
Szwabowie z ſwey ziemie od morza German
7:
ſkiego, to ieſt, Niemieckiego byli wywiedzieni,
8:
na ktorych mieſtca weſzli Polaci Vindelici y
9:
Szłowaci y napelnili onę ziemię. Potim iako
10:
piſze Oroſius y Bergomenſis. Cżaſu Valen
11:
tiniana Czeſarza Burgundouie, powſtali od
12:
połnoci z ziemie Windelicſkiey y poſadzili ſie
13:
nad rzeką Rodanū. Gdzież gdy w pokoiu mie
14:
ſkali nazwali od ſiebie onę krainę Burgundią
15:
A Windeliki potym około Roſthoku Lubku y
16:
Mekelſburgu y nad Swewą albo Sprewą
17:
rzeką mieſzkaiące, trzy Czarze Henrikowie wy
18:
pędzili iako pogany ktorzi Kriſtuſa chwalić nie
19:
chcieli, á na koniec i zwalcywſzy Henrik thrzeci
20:
mieſtca ich niemczami oſadził. A iako piſzą w
21:
Hiſtorjey Henrika trzeciego/ iż cżtyrze Winde
22:
lici krolowie poimani, na więtſzą lekkoſć, muſi=
23:
li kothły y garnce miedziane v niego do kuch=
24:
nie noſić gdy było w ſwięto albo iaka kołacia
25:
znamienita. Wſzakoż ieſcże y po dziſieyſzi dzien
26:
na tichże mieſtcach około Lubku y Roſtoku w

strona: 46

Liſt. 46.
1:
Myſznie y w Marchiey mieſzkaią powſiach lu
2:
dzie ktore niemci zową Sarby albo Windi.
3:
Takież y miaſtom imiona polſkie albo windel=
4:
ſkie, Lubek, Roſtok, do dziſidyſzego dnia trwaią
5:
Rozdział 4. Ieſzcze o thychze
6:
ludziech.
7:
A
Lanowie wygnani z ziemie ſwey
8:
do Wandalow ſie ſkłonili. A ſpo=
9:
łem wſzedſzy do Pannoniey, mię=
10:
ſzkali tam około ſzeſcidzieſiąt lath
11:
Potym wtargnąwſzy w Rzymſkie panſthwo
12:
Gallią zburzyli, z kąd ſie wrociwſzy do Polſki
13:
mieſzkali tam aż do cżaſow Stilkona, y na=
14:
nieſli z ſobą mnoſtwo ſrzebrnych pieniedzi. Na
15:
ktorych ieſt napis y głowa Adriana Ceſarza.
16:
Też pieniądze ieſzce nayduią w polſce przy po=
17:
tokach gdzie dzdzewnica wybiją, albo na roli
18:
gdy orzą. A zowie ie proſty lud ſwiętego Ia=
19:
na pieniądze, A to dla wyobrażenia głowy Ce=
20:
ſarſkiey, iakoby głowy ſwietego Iana na mi=
21:
ſie. Caſu Honoriuſa Ceſarza Stilkon kxiążę
22:
Rzymſkie, chcąc ſinowi Eucherowi doſtać ſtol
23:
ca Ceſarſkiego, pobudził Wandale/ Ałany/
24:
Szwaby y Skwadi na panſthwo Rzymſkie.
25:
Ktorzy w Galliey boiuiąc tak ſwieckie rzeci ia

strona: 47

Liſt. 47.
1:
ko y ſwięte popſowali. Potim Gotom wſthą=
2:
piwſzy (ktorzy też tam ciągnęli) oboię Hiſpa=
3:
nią przeſli j okrutnie zamieſzali. Potim zaſzedſzi
4:
do Afryki za wezwanim Bonifaciuſa kxiążę=
5:
cia Rzimſkiego doſtali iey, burząc miecżem y
6:
ogniem. A gdy było pierwſzego roku za Gra=
7:
ciana Ceſarza to ieſt lata Bożego pierwſzego
8:
po trzech ſet y oſmdzieſiąt. Panował v Wan
9:
dalow gdy z polſki wyſzli krol Modygiſit try=
10:
dzieſci lat/ ponim iego ſin Gunderik w hiſpan=
11:
ſkich ziemiach gdy byli, krolował xvj. lat. Then
12:
wziąwſzy miaſto Hiſpalę, gdy tam koſcioł ch=
13:
ciał złupić Diabełgo oſiadł także zdechł. Iego
14:
mieſce wziął brat rodzony Genſerik, iako pi=
15:
ſze Paulus Diakon. Ten wyiechawſzy z Hiſpa
16:
nijey wſzytkę Afrykę zburzył, miecżem, ogniem
17:
y łupem. Tenże będącz w kacerſtwie Arriano=
18:
mym wiarę krzeſcianſką tępił, Biſkupy wywo
19:
ławać kazał. Tegoż caſu iako thenże Paulus y
20:
Poſſidonnis piſzą, Auguſtin Biſkup ſwięthy
21:
Hibponenſki w ſiedmdzieſiąt y w ſzeſci lath ży=
22:
wota ſwego panu Bogu duſzę dał iżby nie og
23:
ladął vpadu miaſta ſwego. Tamże więc Gen=
24:
ſerik Kartaginem miaſto wziąſzy, Rzym vbie=
25:
żał y złupił, gdzież wiele ludu zabrał w niewo=
26:
lą, y krolową Eudoxią ze dwiema czorkama

strona: 48

Liſt. 48.
1:
ktorą gdy ſie do Kartaginu wrocił, dał za żonę
2:
ſwemu ſinowi Trzenſamundowi Kampanią
3:
y A pulią ſpalił, takież Kapuą y Nolę zpuſtoſził
4:
W teyże porażce ſwięti mąż Paulinus biſkup
5:
Nolanſki, ſam ſie dał w niemolą za ſina iedney
6:
wdowy vbogiey. I krolował tam Genſirik po
7:
polſku Gąſiorek cżderdzieſci y oſm lat. Po nim
8:
naſtał Honorik ſin iego, ktory wygnawſzy wię
9:
cey niż trzyſta thrzydzieſci y thrzech biſkupow
10:
krzeſcianſkich, nad ludem poſpolitem okrucien=
11:
ſtwo wielkie vkazował, tak iż wielim ręce y ięzi
12:
ki oſiekał, ktorzy wzdy dziwem Bożym mowy
13:
nie tracili, Iako piſze ſwięty Grzegorz Lib. iij.
14:
Dialogorum. Potim go pan bog ſądem ſwim
15:
dziwno ſkarał thak iżgo robaci w niemoci roz
16:
ſzemrali az do ſmierci. Ponim panował Gun=
17:
tamąd dziewieć lat, Ponim Trzenſomą, ktory
18:
dwieſcie y dwadzieſcia biſkupow wywoła n im
19:
wypędził. Pothim krolował Hilderik ſin iego z
20:
Eudoxiey corki Valentiniana Ceſarza Latha
21:
bożego pięciſetne y dwudzieſteo, ktorą był Gą
22:
ſiorek wziął w niowolą. Tegoż Hilderika ociec
23:
ieo przyſięgą obwiązał vmieraiąc aby w ſwim
24:
kroleſtwie na krzeſciany łaſkaw niebył, wſzakoż
25:
on ſkoro po ſmierci otcowej niżli kroleſtwo przi
26:
iął, wſzytkie biſkupy wywołane prziwrocił, y ko

strona: 49

Liſt. 49.
1:
ſcioły od iego przodkow ſkażone na prawił, ten
2:
panował oſm lat, ktorego iego ſin Gilimer za=
3:
biwſzy pięć lat ponim w panſtwie będąc thak
4:
był okruthny, iż theż rodziczom właſnym nie=
5:
przepuſcił. Potim Belliſarius rzymanin poſla
6:
ny od Iuſthiniana Ceſarza do Afriki woyſko
7:
Wandalſkie na głowę poraził, A ſamego kro
8:
ła Gilimera iąwſzi ſrebrnim łanczuchem zwią
9:
zanego Ceſarzowi poſlał do Conſtantinopola
10:
Takci kroleſthwo Wandalſkie w Africe vſtało,
11:
ſtądże maſz iż Wandali Szwabi/ Burgundi
12:
poſzli z kroleſthwa ziemie polſkiey, rozmaitimi
13:
imiony wezwani od roznoſci miejſc przi ktorich
14:
mieſzkali, ieden ięzik polſki poſpolty maiącz.
15:
❡Druga rzec też ſtąd iawna ieſt iż Wandali
16:
Swewi y Burgundy byli z Germaniey nie
17:
Sarmatowie ani Scitowie. Przeto Vincen
18:
tius in Speculo hiſtoriali y inſzy ſtarzy omyla
19:
li ſie, nie ſprawnie piſzącz aby oni poſzli byli z
20:
Scitiey. ❡ Trzecie nieſluſznie piſali ſtharzy
21:
aby ten lud był poſzedł z wyſpu Scandiey al=
22:
bo Scandiwiey takież y z Scitiey, gdyz Sci
23:
tia ieſt w Aſiey na wſchod ſlończa za ręką Ta
24:
nais. A Scandia leży na zachod ſlonca ku poł
25:
noci z amorzem Germanſkim z Dacią pogra
D


strona: 50

Liſt. 50.
1:
nicna pod krolem Daciyſkim albo Dunſkim
2:
wiele mił od Scitiey leząca. Ale oni poſzli z zie
3:
mie polſkiey od wiſtłi, y zamieſzali wielką cżeſć
4:
Europy ku zachodu ſlonca y Afrykę na poł=
5:
dnie. A przetho barzo nieſluſznie powiadaią ci
6:
ktorzy nie wiedzą aby Goty Hugri albo Iu=
7:
hri. Thakież Alani poſli z Scandiey gdyż w=
8:
niey nigdi nie byli ani ſie iey ruſzali. ❡Cżwar
9:
te maſz pobacić iż Polanie, Cżechowie, Szwa
10:
bi y inſze wſzytkie narody Słowienſkie iako od
11:
potopu aż dotichmiaſt w ſwoich przyrodzonich
12:
mieſtczach y kroleſtwach trwaią nie przycho=
13:
dząc z inſzych ſtron, ani też od inſzych narodow
14:
wyganiani, iakoż o tim piſze Chronika polſka y
15:
Cżeſzka, czo też potwierdza Cornelius Tacitus
16:
piſząc o położeniu ludu Germanſkiego thak
17:
mowiąc. Ia wierzę iż Germani w ſwey ziemi
18:
ſą zrodzeni, nie mieſzaiąc ſie z przychodnimi go
19:
ſciami. Nie ieſt też prawda co powiada Blon=
20:
dus hiſtorik (chocia inſze rzeci doſić mądrze pi=
21:
ſze) y drudzi zanim idącz, aby Szłowianie po
22:
wſtawſzy od rzeki Tanais y od Boſphoru prze=
23:
kopſkiego mieli poſieſć Iliricum/ Kroacią y
24:
Dalmatią. Takież aby Lech z Cżechem obro=
25:
ciwſzy ſie ku zapadu weſzli w ziemię Vandal=
26:
ſką. Gdy Wandalowie poiechali do Galliey ia

strona: 51

Liſt. 51.
1:
ko wyſſzey napiſano. Ale to prawda iz Szło=
2:
waci iakoż od potopu w ziemi im oddzieloney
3:
mieſzkaią. A Lech z Cżechem wrichle pothym
4:
wedle nich poſiedli ziemie puſte w ktorych mie=
5:
ſzkaią y będą wiecznie trwać za łaſką Bożą.
6:
Wſzakoż to prawda iż kxiążęta Ruſkie z ſwi=
7:
mi woyſki na on cżas powſtawſzy z ziemie Ru=
8:
ſkiey y z Przekopu przeſli Iliricum Karwath=
9:
ſką ziemię y Dalmaty, iedna k tam nie zoſtali
10:
ale nabrawſzi łupu zaſię ſie do ſwey ziemie wro
11:
cili. Ziemia też Polſka albo Wandalſka ieſth
12:
tak ludna, iż z niey wychodzi ſzeſcidzieſiąt tyſię
13:
ci ludu zbroynego, cżaſem ſtho thyſiąc, wſzakoż
14:
prze to kroleſtwo polſkie nie bywa puſte aby nie
15:
mieli zoſtać mieſzcżanie, kupci y wieſni kmiecie
16:
nie wzruſzeni, tak iż niebywaią mieſtca puſte, lu
17:
du poſtronnemu ku poſiedzeniu gotowe. Powie
18:
daią też Hiſtorie iż gdy Wandali wybrali ſie
19:
ku Galliey tedy drudzi zoſtali doma ku mieſzka
20:
niu. Iażoſz tho może być aby tham czudzi lud
21:
miał wnidz. Stąd że też maſz pobacić iż Sło
22:
wienſki ięzik barzo ſziroko á daleko idzie po roz
23:
maitich narodach, z ktorych niektorzy ſą Tur=
24:
kowi poddani/ iako Miſowie, Bulgari y Boſ=
25:
nianie/ wolni ſą Carwaci, Dalmatowie Sło
26:
waci, Pannoni, Karni, Cżechowie, Morawczi
D ij


strona: 52

Liſt. 52.
1:
Slężaci, Polanie mali y wieldzi, Kaſzubianie
2:
Sarbi, Rus, Circacſi, Pomorczyci, Amaxobi=
3:
towie y Moſkwicinowie z Koxolany, Nie tyka
4:
iąc Podolanow/ Wołyncow/ Porzeczanow/
5:
Połeżanow/ y naſzych bratow Mazoſzanow/
6:
ktorzy też ięzik w rzecżach nie ktorich nie iako
7:
rozny maią. Ci wſzytci ſą Słowiane y Wan
8:
dalowie po kroleſthwach ſzyrokich mieſzkaiąci.
9:
Ale ieſzcże y Litwa/ Nowogrodzanie/ Płeſzko=
10:
wianie y Ohulci, barzo Słowienſkim zatrą=
11:
caią. Możeſz o nich cżytać Koſmographie albo
12:
ich Kroniki. ❡ Szoſte maſz bacżyć iż Pola=
13:
ki, Szwaby y burgundi ktorzy przy morzu Ger
14:
manſkim mieſzkali Ceſarzowie trzey Henriko=
15:
wie wygładzili, iako wyſſzey napiſano. Telko zo
16:
ſtali ieſzce tam Sarbaci, Windelici albo Vin
17:
dowie aże po dziſieyſzi dzien z ięzikiem polſkim
18:
chocia naruſzonym.
19:
Rozdzial 5. O Iuhrach al=
20:
bo Wuhrach.
21:
I
Vhrzy poſzli z krainy Scithiyſkiey
22:
połnocney á barzo zimney, na pięć
23:
ſet mil wielkich od Moſkwy miaſta
24:
Moſłowſkiego ku połnocnemu w=
25:
ſchodu ſłończa lezącey, thimże imieniem Iuh=

strona: 53

Liſt. 53.
1:
ra wezwaney, y ciągnęli rowną ziemią ku poł=
2:
dniu aż do ziemie Gotſkiey w ktorey teraz Ta
3:
tarzy Zawolſci mieſzkaią. Także ſwą wielko=
4:
ſcią wyciſnęli Goty aż do Sarmaciey. Tak=
5:
że gdy ſie rozmnożyli barzo. Słyſząc od łow=
6:
cow (ktorzy za Ieleniem idąc przebyli byli rze=
7:
ki Don y Wolhę) iż Sarmatia Europſka
8:
była płodniejſza, obkwitſza y ciepleyſzego powie
9:
trza/ przeto też oni wſzytkim woyſkiem też rze
10:
ki przebywſzi, Rus y Sarmati potłumili. Ta=
11:
kież y Goty ſcigaiąc do Miſiey y do Thraciey
12:
tam ie porazili. A przijechawſzy do Pannoniey
13:
gdy ſie im tam wino y obkwitoſć ziemie ſpodo=
14:
bała tam ſie poſtanowili, Maternę y Detryka
15:
ſtaroſty Rzymſkie y z ludem ich tham porazili.
16:
A tak Maternę zabiwſzy Detryka wygnali, y
17:
wybrali ſobie krola ktory ſie im zdał chythry á
18:
mężny imieniem Atila: ktorego Węgrzy ſwim
19:
ięzikiem Edele zową. Ten zezwawſzy y poli=
20:
ciwſzy wiele ludu y krolow, wciągnął do Gal=
21:
liſkich ziem, y okrutnie ie popuſtoſzył. A gdy wy
22:
iechał na ſzyrokie pola Katalawnicſkie zaſtą=
23:
pił iemu, Ethius Rzymianin z woyſkiem. Ta=
24:
kież y Theodorik krol Gothſki z inſzym ludem.
25:
Bacżąc to Atila radził ſie o zwycięſtwo wie=
26:
ſcżkow czo przez bydlęce ielita wrożyli. Oni ie=
D iij


strona: 54

Liſt. 54.
1:
mu powiedzieli iż miał być w they bitwie zwy=
2:
ciężon. Wſzakoż czo nawyſſzy z iego nieprzija=
3:
cioł miał być zabit, Atila domniemaiąc ſie abi
4:
na Ethyuſa Rzimianina wrozka vkazowała
5:
nie iako ſie z iego ſmierci raduiąc (bowiem ſie
6:
bał barzo moci iego) Woyſko z ſzykowawſzy
7:
chcząc fortilować nie kazał w połdnie w trąby
8:
ku potikaniu trąbić aże ku wiecżoru. Tamże ſto
9:
cżywſzy bithwę, ludu niemało zginęło, I kroł
10:
Gotſki Teodoricus zabit, nie Etius ktoreo Ati
11:
la żądał, widząc Atila ſiebie z ſwimi zwycię=
12:
żonego z iachał z ſwimi do obozu gdy noc przi
13:
chodziła. Tamże Atila kazał nagotować Loży
14:
ſko ku zapaleniu z ſiodł iezdnych, tak iż gdy by
15:
była zanim pogonia, Radniey ſie ſam chciał
16:
ſpalić niżli by miał przyſć w ręce nieprzijaciel=
17:
ſkie. Na zaiutrz przijechał Toriſmund ſin kro=
18:
la Teodorika, chcąc ſie pomſcić otczowey ſmier
19:
ci y ſzykował woyſko przeciw Atile. Ale Etius
20:
tak podezrzanego maiąc Toriſmunda iako y
21:
Atilę/ radził mu aby czo narichley niechaiącz
22:
bitwy, iechał na ſtolec Krolewſki chciałliby aby
23:
go brat nieuprzedził. Za tą radą on odiechał.
24:
Ethius theż woyſko rozpuſcił. Thedy Atila z
25:
tego ſie raduiąc myſlił o pomſcie/ á ziechawſzi
26:
z onego mieſtcza oblegl miaſto Kawienſkie y

strona: 55

Liſt. 55.
1:
dobył. Tamże ſwięthego Nicaſiuſa Biſkupa
2:
onego miaſta z iego ſioſtrą Europą ze wſzyth=
3:
kimi mieſzcżany pobił. Gdy potim prziſtąpił do
4:
miaſta Trekas, zabieżał mu biſkup ſwięti Lu=
5:
pus pytaiąc go ktoby on był, on odpowiedział
6:
iam ieſt Atila bicż Boży, Thedy biſkup Lupus
7:
iąwſzy za vzdę konia iego rzekł: witayże bicżu
8:
gniewu Bożego, Y wiodłgo przez miaſtho ze
9:
wſzytkim woyſkiem/ ktorzy (iako powiadaią)
10:
ſlepotą zarazeni/ nikogo niewidząc, przeſzli z=
11:
pokoiem na drugą ſtronę. Tamże też niewia=
12:
ſta iednavboga dzieſieć czorek maiąc, przed ſtra
13:
chem z przedmieſcia vciekała, obwinąwſzy w
14:
płachtę dziecię iedno dwieletnie na ramionach
15:
nioſła. Drugie dwie dzieweczce młode na byd=
16:
lę przywiązawſzy przed ſobą pędziła. A dzieci
17:
drugie przy matce bieżały. Ktorą gdy ſłużebni
18:
Atilewi ſcigali tedy iey dzieci zlęknąwſzi ſie pod
19:
matkę ſie garnęłi Ona od ſtrachu niewiedzącz
20:
czo cżynić iakoby głupia vzrzawſzy rzekę, ku
21:
niey ſie miała aby ſie tham y z ſwym i vtopi=
22:
ła. Ale drabi pogoniwſzy ią nad ſamą Rzeką
23:
przywiedli z dziecmi iey do Atile/ ona z pokorą
24:
vpadſzy przed nim łaſki proſiła. Athila maiącz
25:
lutoſć nad nią nie tilko iż ią puſcił wolno, na
26:
dawſzy iey ſzat y pieniędzi/ ale też y inſzym czo
D iiij


strona: 56

Liſt. 56.
1:
przy niey było poimano, wſzytkim przepuſcił.
2:
Potim Atila vdał ſie do Niemieckiey ziemie y
3:
wiele zamkow z miaſty y zewſiami ſpuſtoſzył.
4:
Aż gdy poſlyſzał iż ſie nań Etius z Gothami
5:
zbierał/ zaſię do Pannoniey vſtąpił. Thamże
6:
woyſko z nowu zebrawſzy/ ciagnął prętko ku
7:
Włoſkiey ziemi przez ziemię Styrſk ą y Kori
8:
tanſką A gdi ſie przez ſtrażą dowiedział iż Eti
9:
us z niewymownym ludem pod gory Korytan
10:
ſkimi leżał cżekaiąc go, Obrocił ſie zaſię do
11:
Dalmatiey y Hiſtriey/ tam czo naznamienit
12:
ſze miaſta zburzywſzy przy morzu Adriaticſkim
13:
przyciagnął ku Akwilei j leżał około niey przez
14:
trzy lata. A gdy niemiał z ludem niſkąd (też z
15:
dalekich ſtron) pożywienia/ iego lud dla gło=
16:
du pocżął przeciw iemu ſzemrać. On to bacżąc
17:
obiezdził około miaſta, przepatrzaiąc kędibi na
18:
mgleyſze było abigo tim richley dobył, y vzrzał
19:
Bociana á on ſwoie dziecię od miaſtha z wieże
20:
zamkowey wziąwſzy zanoſił ie na inſze gniaz=
21:
do ktore było nie daldko na błocie miedzi thrci=
22:
ną, y drugiego ponim. Thedy zawoławſzy do
23:
ſwego ludu mowił, Oto ten ptak wiedząc przi
24:
ſłą rzec iż miaſto ma być wzięto, indzie ſie prze
25:
noſi á vcieka. Także Athila poruſzywſy ſie iął
26:
na miaſto ſturmować, A wziąwſzy ie tody w=

strona: 57

Liſt. 57.
1:
ſzytek lud ktory tam nalazł, okruknie miecżem
2:
potracił. Tegoz cżaſu Venetia miaſto znamie
3:
nite dla boiazni Atile pocżęło ſie budować y o
4:
ſadzać. Potim Atila obrocił ſie ku Lombardiej
5:
y zburzył ią. A gdy ku Rawennie przyciąg=
6:
nął, przybieżał tam pręthko Papież Rzymſki
7:
Lew imieniem aby Rzymowi dał pokoy ze=
8:
wſzytką włoſką ziemią/ czo Athila vcżynił na
9:
iego żądanie. A gdy iego ryczyrze dziwowali
10:
ſie mowiąc miedzi ſobą iż Atila nikogo ſie nie
11:
boi na ſwiecie thelko dwoyga zwierząk Lwa á
12:
Wilka/ á to żertuiąc z imion dwu biſkupow.
13:
Lupuſa y Leona dla ktorich y ludu im przepu=
14:
ſcił. Odpowiedział na to Atila yż wedle Papie
15:
ża Leona widział kraſneo męża w duchownim
16:
odzieniu ſtoiącego/ ktory trzymaiąc miecż w rę
17:
ku na obie ſtronie barzo oſtry, groził mu ſmier
18:
cią zabitą ieſtli by za oną przycżyną Leonową
19:
pokoiu tam nie vcżynił, Thakże Athila wrocił
20:
ſie do Pannoniey/ á gdy ſie tham ożeniał ie=
21:
dną panną barzo czudną, wiele wina wypiw=
22:
ſzy na ſwadzbie/ thak w noci weſpiącki, nie=
23:
moczą kthorą zową Apoplexia zdechł nagle.
24:
Maiąc ſto dwadzieſcia y cżtyrzy lata żywota
25:
ſwego. Teyże też noci Marcianus Ceſarz Con
26:
ſtantinopolſki, widział przez ſen iż ſie był Atili
D v


strona: 58

Liſt. 58.
1:
łuk złamał. Bowiem on lud Wuherſzki poſpoli
2:
cie łukow ſie dzierzy. A gdy tak Atila zſzedł te=
3:
dy miedzi Wuhri ſtały ſie niezgody/ roſtyrki y
4:
też mężoboyſtwa, tak iż wiele ich miedzi ſobą po
5:
bili. Oſtatek ich y Chabę ſina Atilowego nie=
6:
ktory krol Gepidſki y drudzi ktore był Atila ſo=
7:
bie podbił zebrawſzy ſie z Pannoniey wygnali
8:
aż do Gotiey za Biale iezioro. Z ktorich Iuh=
9:
row trzy tyſiące odłąciwſzy ſie zoſtali w Zale=
10:
ſiu, to ieſt, w ziemi Siedmigrockiey. A chczącz
11:
aby niemieli nagabania od poſthronnego ludu
12:
przemieniwſzy ſobie miano nazwali ſie Czakle
13:
A ktorzy byli za Biale Iezioro zaſzli ku morzu
14:
Euxinſkiemu, wſpominaiąc na ziznoſć j roſzkoſz
15:
ziemie Pannonſkiey powiadali potomkom ſwo
16:
im, radząc aby ſie tam nie kiedy wrocili. Także
17:
oni wetrzyſta lat y wrok po ſmierci Atile. Ob=
18:
rawſzy ſie dwieſcie y ſzeſnaſcie tyſiąc iunakow
19:
wezbrali ſie drogą ſwych oytczow/ á minąw=
20:
ſzy Białe Iezioro przyſli przez Sarmatią aż
21:
do Pannoniey/ cżaſu Conſthantina piąthego
22:
Ceſarza, y Papieża Zachariaſza, w ſiedm ſeth
23:
czterdzieſci y we cżtyrzy lata od Bożego naro=
24:
dzenia. Tam napirwy na gory Iaziges wſthą=
25:
piwſzy, ſiedm Hetmanow wybrali każdemu z
26:
nich dla naiazdy nieprzyjacioł trzydzieſci tyſię=

strona: 59

Liſt. 59.
1:
ci ludu otdzielili. A dla lepſzey obrony ſiedm
2:
zamkow (acżkolwiek grubo á nie ſubthilno)
3:
zbudowali każdemu Hethmanowi ieden. Od
4:
ktorych Siedmi grodow y po dziſieyſzy dzien
5:
zowa Siedmigrocſką ziemią. Nad tho wy=
6:
brawſzy iednego miedzi ſobą imieniem Kuſid
7:
poſłali aby ziemię Pannoniyſką przegłądał.
8:
On nalazſzy krola Pannonſkiego imieniem
9:
Swięto pługa (bowiem był Słowianin ia=
10:
koż y wſzythka pannonia Słowienſka była.
11:
Acżkolwiek Rzymianie dawali im Staroſthi
12:
opcze y vrzędniki) kłaniaiąc ſie krolowi imie=
13:
niem Iuhrow do ich ziemie goſciow, y dali mu
14:
konia białego z ſiodłem pozłoczonim y z vzdą
15:
proſząc aby im dał trochę ziemie/ wody y tra=
16:
wy z ziemie ſwej. Mnimaiąc Swiętopług abi
17:
to byli oracże á lud proſty, proſząci iako goſcie
18:
nieczo ziemie ku oraniu/ ſmieiąc ſie tak rzekł/
19:
niechay maią czo chcą. Tedy Kuſid nabrawſzy
20:
iednę ſunicę ziemie, drugą wody z Dunaia, trze
21:
cią trawy, do ſwych poiachał, y wſzytko co vcżi
22:
nił powiedział. Bacżąc Iuhrowie yż ziemia
23:
Pannonſka była obkwitha. Poſlali do Krola
24:
Swiętopługa, imieniem ſwego nawyſſzeo het
25:
mana wezwanego Harpad, wſkazuiącz iemu
26:
aby więci w ziemi ich nie mieſzkał, ktorą oni za

strona: 60

Liſt. 60.
1:
konia białego z ſiodłem pozłoconym y z vzdą
2:
kupili. Krol dopiro obacżywſzy chytroſć Iuh=
3:
row iż nieprzijaciele na ſię miał dopiro pocżął
4:
lud zbierać. Ale Iuhrowie będąc gotowi nad=
5:
iachali krola nad Dunaiem. Tamże w pirſzim
6:
pothkaniu Słowiany porazili. Pothym kroł
7:
Swiętopług przed Iuhri vciekaiąc w padł w
8:
Dunay, tamżego woda byſtroſcią ſwą zatopi
9:
ła, od tich cżaſow Wuhrowie Pannonią (wy
10:
gnawſzy tam obywace) poſiedli. Gdyż Sło=
11:
wianie telko po granicach Pannoniey zoſtali.
12:
Stądże pewna rzecż ieſt iż Iuhrowie z ziemie
13:
Iuhra, krainy Scitiyſki poſzli, ktore po dziſiey
14:
ſzy dzien Cżechowie H uhry Słowianie Wu
15:
hry, á polanie węgry zową. Drugie możem ba
16:
cżyć, iż ieden ieſt ięzik y mowa tich Iuhrow kto
17:
rzy ſą w ziemi Wuherſkiey, iako y onych kto=
18:
rzy zoſtali w Iuhrze. Acżkolwiek w Panno=
19:
niey Iuhrowie krzeſciani ſą, lud bogatſzi y tro
20:
chę obyczaynieyſzy. Ggyż otczowie ich w Iuh
21:
rze ludzie ſą grubi á ieſzce poganſci. Thrzecie
22:
Pewna rzecż ieſt iż Iuhra ziemia ieſt prawie ku
23:
połnoci, niemaiąc żadnych gor nieprzyſtępnich
24:
ani tak wyſokich iako ſą Korytany we Wło=
25:
ſzech albo Thatry w Sarmatiey. Przetho nie=
26:
ſprawnie niektorzy Hiſkorici piſali aby Iuhro

strona: 61

Liſt. 61.
1:
wie abo Hugwowie poſzli z ziemie ich z gor bar
2:
zo wi⟨e⟩lkich á nie przyſtępnych bo chocia w Iuh
3:
rze gory ſą nieiakie, j laſſy, wſzakoż ſrzedniey wy
4:
ſokeſci łacne ku przebyciu, kamienne y opocżiſte
5:
á dobrze ſzirokie, iakie poſpolicie wſzędy ſą w zie
6:
miach ku połnoci y nad morzem wielkim poł=
7:
nocnym. To też godno wiedzieć iż z morza wiel
8:
kiego połnocnego pochodzą riby, po moſkiew=
9:
ſku Morſz wezwane, kthore na gory nad Mo=
10:
rzem będące z wodi wyſkakuią, także zębem ſie
11:
iakoby hakiem zawieſzaiąc na wierzch włazą,
12:
tak iż też na drugą ſtronę gor przepadaią, ktore
13:
Iuhrowie y drudzi tam przebywaiąci biorą á
14:
zęby ich ktore ſą barzo cięſzkie, ſlą do Moſkwy
15:
potim do Tatarow y do Turek, y cżynią z nich
16:
okładziny do miecżow y do ſzabli, aby dla cię=
17:
ſki rękoieſci tim razniejſze były. Ieſzce też wiedz
18:
iż niemaſz gor naſwiecie ktore ſtarzi piſząc zwali
19:
Ripheos albo Hiperboreos. Bowiem ani w
20:
Scithiey ani w Moſkwie tych gor wyſokich
21:
niewidać. A gdyż wſzytek ſwiat wypiſuiąc, po=
22:
wiadaią aby rzeki Tanais/ wolha/ Dzwina z
23:
tich ſie gor pocżynały, to ieſt Fałſz á rzec zmy=
24:
ſlona. Bowiem Thanais y Wolha pocżynaią
25:
ſie w ziemi Moſtiewſkiey na mieſthcach row=
26:
nych, á miedzi laſſy, gdzie żadnych gor niemaſz

strona: 62

Liſt. 62.
1:
Iakoż o tim ſzyrzey będzie gdy o Moſkwie po=
2:
wiadać będziemy. Tego też nie godzi ſie opuſz=
3:
cżać, iż Iuhrowie mieſzkaiąc w Scitiey, nie ſie
4:
ią ani orzą. Nie maią też chleba/ piwa/ ani wi
5:
na, ale mieſzkaiąc wziemi wikopawſzi ſobie iami
6:
iakoby izby, żywią ſie laſſem/ ribami/ á zwierzy
7:
ną, tylko wodę pijąc á w kożuchach chodząc
8:
z ſpołe m z ſzywſzy ſkory/ wilce/ liſie/ z kunami
9:
y Ielenie &c. Ieſth kraina barzo nędzna pod
10:
gwiazdami ktore połacinie Polus Arcticus á
11:
polaci wozem zową. Ziemia ta kxiędzu Mo=
12:
ſkiewſkiemu ieſt poddana, ktoremu za dany da=
13:
waią ſkory Sobole, Popielicze y inſze kthore
14:
maią, bowiem niemaſz tam czoby inſzego mieli
15:
dawać. To ieſzce wiedz iż acżkolwiek znamienici
16:
Kosmographi y Hiſtorici piſali aby one kray=
17:
ny nad morzem przerzecżonym byly letnie á ku
18:
mieſzkaniu barzo powolne y żyzne/ to ieſt rzecż
19:
zmyſlona á nie prawdziwa, iako y drugie wyſ=
20:
ſzy namienione. Bo więcei ſie godzi wierzyć na
21:
ſzemu doſwiatceniu pewnemu, niżli czudzim do
22:
wodom płonnym, Powiadali oni iako by tam
23:
ludzie mieli roſkoſzny á długi żywoth, thak iż
24:
ſtarci dla teſknoſci á omierzienia długiego wie
25:
ku z gor barzo wyſokich w morzu ſie topią, w=
26:
ſzitko to ſą wymyſły. Iakoż tam może być ro=

strona: 63

Liſt. 63.
1:
ſzkoſz, zimno vſtawicżne cierpiec zimie nigdy
2:
ſłonca niewidać/ telko około ſwięta ſwięthego
3:
Iana gdy bywa Solſticium trochę ciepła ſło
4:
necnego y to barzo krotko poznawaią. Ieſzcze
5:
to zapewną rzec miey iż w tich tam ſthronach
6:
nie rodzi ſie ſrzebro ani złoto, ani żadna ruda
7:
Niemaſz też tham żadnych Gryffow pthakow
8:
wielkich czo by złoto wykopowali. Iako piſali
9:
Starzy Coſmographi, Ia niewiem by Gryf=
10:
fowie byli gdzie na ſwiecie. Tho zapewne wiem
11:
iż ich tam w tich ſtronach niemaſz, Tilko to iż
12:
przinoſzą do nas z Moſkwy ptaki iedne drapież
13:
ne, na wzraz Orła w wielkoſci/ iedno iż ſkrzy=
14:
dła y ogon dłuſſzy maią, na wzraz Iaſtrzęba
15:
Zowie ie Moſkwa Białozor, iakobi białe ſwia
16:
tło, bowiem pod bruchem ſą białaſe, Naſzy ie
17:
zową Krzecżothy. Thich ptakow wſzytci ptaci
18:
drapiezni (iako Sokoli, Iaſtrzębi, Krogulce,
19:
Sępowie,) barzo ſie boią tak iż na iedno ich
20:
vzrzenie od boiazni niektorzy zdychaią. Oſtha=
21:
tecżnie wiedz iż na połnoci w ziemiach Gotiey
22:
F[i]landiey, Sweciey albo y w Iuhrze niemaſz
23:
żadnych ludzi dziwnych ze pſimi głowami, al=
24:
bo o iednym oku albo o dwu głowach. Thakież
25:
y za morzem Chwalenſkim, ale ſą ludzie nam
26:
podobni, iedno iż trochę ſmiadzi dla wielkiego

strona: 64

Liſt. 64.
1:
zimna, nie tak gęſto iako v nas, ale potroſze tu
2:
y owdzie mieſzkaiąci. Te ſą rzeci prawdziwe, bo
3:
ten kto piſał ſam tego doznał y prawdę napi=
4:
ſał, á wiemy iż prawdziwe ieſt ſwiadectwo ieo.
5:
Tractat 3. O rozmnozeniu ta
6:
tarow na rozne domy.
7:
W
Przeſłym Thractacie (iakoby od=
8:
chodząc od pierwſzey rzecży) po=
9:
wiadaliſmy o narodach ktore mie=
10:
ſzkali w Sarmatiey Aziyſkiey al=
11:
bo Scitiey, przez cżaſi rozmaite, iako o niewia
12:
ſtach Amazonſkich, Scitach, Gotach, y Iuh=
13:
rach. Iuż będziem powiadać o rodzaiach Ta=
14:
tarſkich ktore poſzły z Hordy Cahadayſkiey, al=
15:
bo Zawolſkiey, iako ſą Turci, Vlani, albo prze
16:
kopſci Tatarzy/ takież Kozanſci albo y Nohay=
17:
ſci. Naprzod nieco pocżynaiąc o Turkach. Po
18:
przyſciu Tatarow ze wſchodu ſłonca do ziemie
19:
Gotſkiey (kthorą oni zową Cahadayſką) w
20:
dziewięci dzieſiąt lat. Ricerz niektory wielkieo
21:
Chama, to ieſt, Carza imieniem Otoman, cho
22:
cia był vbogi á rodu proſthego, wſzakoż barzo
23:
ſmiały y mężny, prze nieiakie krziwdy ktore mu
24:
ſie zdały aby mu były vcżynione/ wyiechawſzy
25:
od Tatarow we cżterdzieſci tilko koni, iął pota

strona: 65

Liſt. 65.
1:
iemnie poſiadać gory w Kapadociey, zkądże ma
2:
iąc dobry przyſkęp, pocżął cżaſow godnych na
3:
iazdy cżynić á łupieſtwa, Ku ktoremu (iakoż to
4:
poſpolicie miedzi thakimi bywa) naſzło ſie nie
5:
mało łotrow á Reytarow, tak iż w richle na=
6:
mnożyło ſie ich tak wiele, iż czo pirwey potha=
7:
iemnie łupieſtwa cżynił, iuż więc iawnie pocął
8:
miaſtecka y miaſta naiezdzić y poſiadać. A gdi
9:
mu ſie nikt nie zaſtawiał, on iako ſmiały cżło=
10:
wiek á barzo fortunny pocżął miaſta iedne pu=
11:
ſtoſzenim, drugie grozą ſobie podbijać iż theż
12:
wziął y poſiadł ziemie, iako Kapadocia/ Biti=
13:
nią/ Pontum/ Aſią mnieyſzą. Z tegoż rod
14:
Otomanow albo Turkow wziął pocżątek, Iż
15:
by to była prawda, aby Turci z Tatarow poſzli
16:
vkazuie to iednaka mowa, obycżaie, y iednaki
17:
ſposob walcżenia/ bowiem ieden ſtroy w iezdze
18:
niu, w krotkim ſiedzeniu, w łukach y ſtrzelaniu
19:
maią. Ięzik też ich tak rozny od Tatarow iako
20:
Polſki od Cżechow/ albo Hiſpanſki od Wło=
21:
chow. Po ſmierci Otomanowey naſtał iego
22:
ſin Archanes w chciwoſci panowania y w=
23:
ſmiałoſci oyczu podobien/ ale w rzecżach wa=
24:
lecżnych daleko ſprawnieyſzy. A przetho pań
25:
ſtwo od oycza nabyte: nie tilko zachował ale
26:
też rozmnożył Trzeci pan był Amurates ſin
E


strona: 66

Liſt. 66.
1:
Archanow. Gdy w ten cas miedzi Græki nie
2:
zgoda była, tak iż dwa Ceſarze Trapeſonſki á
3:
Conſtantinopolſki miedzi ſobą o panſtwo wal
4:
cżyli. Wezwan był Amurates za pieniądze od
5:
Trapezonſkiego przeciw Ceſarzowi Conſtanti
6:
nopolſkiemu. Także on przeprawiwſzy ſie przez
7:
morze nazwane Helleſpontū iako chytry á ob
8:
łudny dokonanie walki przewłacżał. A gdy
9:
iuż obadwa Ceſarzowie w mocy y w ſkarbiech
10:
zniſzcżeli, on bacżąc cas y doworę na obudwu
11:
ſie obrocił, y poſiadł wſzytkę Tracią, ktorą dzis
12:
zową Turcia. Po iego ſmierci panował ſin ie=
13:
go Peſaites krol Cżwarty, ktory chciwy na rze
14:
cży wielkie w ſwą moc podbił. Macedonią, Te
15:
ſalią, Phocidę, B⟨e⟩otią, Atenſką ziemię. Tha=
16:
kież Bulgary Illiriki cżęſtim naieżdzanim z=
17:
walcżył y miaſtha mocne głodem wymorzył.
18:
Tak iż Ceſarz Conſtantinopolſki muſiał vciec
19:
od włochow y Frankow pomoci żebrać.
20:
Taże z rządzenia Bożego, Temirkitlu wielki
21:
Czarz Tatarſki (ktorego Hiſtorici Themerla
22:
nem zową) Burząc Azią iakoby piorun pot=
23:
kał ſie z Peſaitem ktory ſie theż był nan naſa=
24:
dził, Tamżego poraził, á ſamego iąwſzy wziął
25:
w niewolą łancuchem złotim związaneo, wſza=
26:
kożgo richło zaſię puſcił. Piąthi ponim kroło=

strona: 67

Liſt. 67.
1:
wał Alpinus, przeciw ktoremu Sigmund krol
2:
Węgierſki, Cżeſzki á Ceſarz Rzymſki wielkie
3:
zebrał woyſko. Tamże w potikaniu gdy był po
4:
rażon z pola vciekł, tak iż ledwy w male ludzi
5:
po Dunaiu vciekaiąc ſromothnie był zacho=
6:
wan. Szoſti kroł Turecki był Mahomet ktori
7:
dani cieſzkie poddanym vſtawiał, y panſtwo
8:
ſwe naiazdami rozmnożył. Po ſmierci Ma=
9:
chumeta panował ſin iego Amurates wtory.
10:
Ten Theſalonikę miaſtho znamienite zburzył,
11:
Cipr y Etolią podbił, Tryballe, Illiriki, y Wu
12:
hry ſpuſtoſzył, Władiſława Polſkiego y Wu=
13:
herſkiego krola pirwey ſzcżeſliwie walcżączego
14:
w oſtatecny bitwie przy Iezierze Varnenſkim
15:
porąził y z iego ludem pobił, á to gdi go był od
16:
ſtąpił Ian Huniad z inſzymi Węgry. Zatim
17:
Turek podniozwſzy ſie pychą z onego zwycię=
18:
ſtwa, wziął moczą ziemię Peloponeſum, takież
19:
muri Iſthmu Korintſkiego z gruutu zepſował
20:
Ponim panował oſmy: Machometh ſin iego
21:
ktory wziął Conſtantinopolim. Roku Bożego
22:
1453. w oſtatecżny dzien Maia, cżwarte=
23:
go y pięcidzieſiątego dnia oblężenia z wielką
24:
moczą y gwałtem. Potim mu ſie poddało mia
25:
ſto Pera gdy tham mury ſtłukł, Bulgarią y
26:
Raſcią wziął, zamku zuamienitego Smide=
E ij


strona: 68

Liſt. 68.
1:
rowa nad Dunaiem leżącego doſtał. Styrſką
2:
ziemię y Rakuſką przebieżał. Nigroponthum
3:
Venetom odiął. Kafę miaſto znamienite Ia=
4:
nuenſkie, y wſzytek Wyſep Przekopſki zwałcił.
5:
y zabił dwoie Kxiążąt z zamku Mankup (ia=
6:
ko powiadaią iż to był oſtatątek rodzaiu Go=
7:
tow) Takież Mendligera Kxiążę Tatarſkie w
8:
tymże Przekopie ſobie podbił Multanſką zie=
9:
mię, y Wołoſką ſpuſtoſzył/ z Weneti przez ſze=
10:
ſnaſcie lat walkę wiodł Z Perſkim krolem Hu
11:
ſakazan vſtawicżnie wałcżył, gdzież caſem zwy
12:
ciężał, nie kiedy też bywał zwyciężon. Vmarł
13:
pirwſzego dnia Maia. Roku Bożego. 1481.
14:
y leży w Conſtantinopolu. Thamże Turci po=
15:
nim iego ſina Baifeta na panſtwo wzięli/ ie=
16:
go brath mlodſzy Zeliabus rozgniewawſzy ſie
17:
iechał do Zołdana Egipſkiego, tamże zebraw=
18:
ſzy woyſko, y z bratem ſwym nie fortunnie ſie
19:
potkawſzy: był porażon, aże vciekł do Rodu wy
20:
ſpu. Tamże Miſtrz zakonu Rodſkiego, iętego
21:
w niewolą poſłał do Franciey, potimgo daro=
22:
wał Papieżowi Alexendrowi ſzoſtemu. Aże Ka=
23:
rolus krol Franczuſki iadąc przez Rzim na w=
24:
więzowanie do Apuliej wziął z ſobą Zeliaba
25:
od Papieża na ſmowie, także on na drodze nie
26:
wiedzieć ieſtli od iadu albo od ſpracowania dro

strona: 69

Liſt. 69.
1:
gi zdechł. Potim Baifetus dziewiąti pan Tu=
2:
recki, Wziął Kilią, y Białogrod w Multhan=
3:
ſkiey ziemi. Modon Wyſep y miaſto thymże
4:
imieniem Wenetom moczą odiął z Zophim
5:
Perſkim krolem cżęſtokroć walcżył, á mało nie
6:
zawſze był porażon/ á gdy ſie iuż ſtarzał: thedy
7:
ſin iego Selimbaſzeg, ktorego naſzy Selem=
8:
beg zową, panſtwo oycu odiął. Tamże Baife
9:
tus do wyſpu gdzie ſie był wychował zawiezio
10:
ny w richle vmarł. W ten cas Selembeg dzie
11:
ſiąti krol poſiadſzy panſtwo dwu ſwych bratow
12:
zabił, á na krzeſciany ſie groząc do Węgier ſie
13:
gotował. Ale pan Bog z łaſki ſwey, Sophie=
14:
go krola perſkiego nan przepuſcił, ktory go nie=
15:
kielko razow poraził, Wſzakoż tenże Selinus
16:
albo Selembeg Sirią zwalcżył, á wſzedſzi do
17:
Egiptu, Alkair miaſto wielkie wziął, Zołda=
18:
na pana Egipſkiego zabił. Ci trze oſthateczni
19:
Carzowie Tureczſci w Conſtantinopolu zaw=
20:
ſze mieſzkali, tak iż to miaſto ktore drugiem Rzi
21:
mem zwano iuż nie Bizancium ani Conſtanti
22:
nopolim, ale Carzow dom Turci á zwłaſzcża
23:
Słowaci okolicżni zową. Ieſt to miaſtho na
24:
trzy grani dwiema kątoma nad morzem, á trze
25:
cim ku polu leży, okolicżnoſć iego ieſt oſmnaſcie
26:
mil włoſkich, naſzych iakoby ſzeſć/ niema wiel=
E iij


strona: 70

Liſt. 70.
1:
kiego budowania iedno cieplice, á Collegium
2:
nauki poſpolitey znakomicie y nowo zbudowa
3:
ne, Koſcioł ſwiętego Zophiæ to ieſt mądroſci
4:
Bożey ktora ieſt Pan Chriſtus, przedtim był
5:
znamieniti, ale Ceſarz machmet wtory, dał gi
6:
zrzucić á ſthaynie bydłu z niego vcżynić. Ale
7:
Rzym Włoſki ieſt okrągły maiąc trzydzieſci
8:
mil włoſkich, á naſzych dzidſięć w okrąg, dwa
9:
kroć więtſzy niż Conſtantinopolis/ á ma ſiedm
10:
gor y pałaczow w ſobie barzo koſztownych.
11:
Rozdzial 2. O rodzaiu Tata
12:
row, Vlanow, abo Przekopſkich.
13:
D
Rugi rod z Zawolſkich Tatarow
14:
pochodząci. Ieſt Vłanſki á to od
15:
Vlana pierwſzego naiezdnika wy
16:
ſpu Tauriki albo ziemie Przekop=
17:
ſkiey. Vlan rzecżą Tatatſką wykłada ſie pan
18:
na, więc iż Vlanus niektori poſzedł był z dziew
19:
ki nie mężatey, przeto od niego wſzitkim w prze
20:
kopie imię przyſzło, iednak miedzi Turki nie ieſt
21:
to żaden dziw, iż ſie kto z dziewki beż męża na
22:
rodzi, bowiem ſie to miedzi nimi cżęſto przyga
23:
dza y maią to za iſtą rzecż. Ten wyſep Tauri=
24:
ka lezy miedzi Białym ieziorem maiąc na dłu
25:
żą dwadzieſcia y cżtirzy mil, á na ſzyrzą pięth=

strona: 71

Liſt. 71.
1:
naſcie w nim ſą trzy miaſta, Solat/ Kirkel/
2:
y Kaffa, dwa też zamki, Mankup y Azow. So
3:
lat miaſto Tatarzy zwą Chrim, przeto y Ca
4:
rza Przekopſkiego Chrimſkim zową, W thim
5:
mieſcie budowanie ieſt barzo niſkie, á więthſza
6:
cżęſć puſthego. Drugie miaſtho mnieyſze zową
7:
Kirkiel, nad nim na ſkale ieſt zamek drzewiany
8:
gliną oblepiony. Na tey ſkale powiadaią iż był
9:
ſmok, ludzie y bydło zabiaiąci, przeto z tąd tam
10:
ludzie vciekwſzy mieſtce puſto zoſtawili, ale iż
11:
na on cżas ieſzce Greci y Włoſzy tam mieſzka=
12:
li, przeto proſili wielebney panny Mariey, aby
13:
ie od Smoka wybawiła, Aże cżaſu iednego
14:
vzrzeli w noci ſwiecę na ſkale goraiącą, thakże
15:
wycioſawſzi ſtopnie aby tam mogli wnidz, przy
16:
ſli ku ſwicej j nalezli obraz panny Mariey przed
17:
ktorym ſwieca gorzała, ápod nim leżąceo ſmo
18:
ka rozpukłego, thakże podziękowali wielebney
19:
Pannie z tak dziwnego od Smoka wyzwole=
20:
nia, ktorego w ſztuki zrąbawſzy z ſkały zrzucili.
21:
A gdy potim ludzie tam obywaiąci, ku obrazo=
22:
wi z nabożenſtwem y z ofiarami chadzali. Te=
23:
dy Acigerus Carz Przekopſki walcżąc przeciw
24:
bratom ſwym, przykładem onego ludu proſił
25:
Wielebney Panny abygo wſpomogła, ſlubu=
26:
ąc iey pewną offiarę (bowiem też Macho=
E iiij


strona: 72

Liſt. 72.
1:
metowie pannę Marią maią w pocżeſnoſci,
2:
wiznawaiąc iż ona bez męſkiego złącęnia pan
3:
ną będac pocżęła, y porodziła proroka wielkieo
4:
Iezu Kryſta.) A gdy tam za iey pomocą prze=
5:
pomogł nieprziaciele, tedy przedawſzy dwu ko=
6:
niu co nalepſzych miał, nakupił woſku, y rozka
7:
żał aby dwie wielkie ſwieci rok od roku przed
8:
onym obrazem gorzały, co y po dziſieyſzy dzien
9:
drudzi Carzowie chowaią w obycżaiu. Trzecie
10:
miaſto ieſt Kaffa, ktore Machomet wtori Carz
11:
Thurecki Ianuenſkim panom odiął. Zamek
12:
Mankup ku zachodu od Kaffy leżączi thenże
13:
Carz moczą wziąwſzy, dwu brathow rodzaiu
14:
Gotſkiego zabił. Drugi zamek Azow nad rze=
15:
ką Tanais lęząci ſobie prżywłoſzcżył, ktory po
16:
dziſieyſzy dzien Turci trzymaią. A Thatharzy
17:
Przekopſci od tego cżaſu iako on wyſep poſied
18:
li po polu mieſzkaią według ſwego zwycżaiu/
19:
takież y krom wyſpu drudzi też po polach Sar
20:
matiey Europſkiey leżąc przy Białym iezierze
21:
y przy morzu pontſkim, aż do Białego grodu
22:
trzymaią. A iżby był przyſtęp do wyſpu na za=
23:
chod ſlończa vſi[p]ali groblą z ziemie na czałą
24:
milę iakoby moſt, tak iż onę groblą woda nie=
25:
gdzie przelewa dla nie miſternego vſipania. Ten
26:
że wyſep z ſtara dawna Taurica z łaciny iako=

strona: 73

Liſt. 73.
1:
by Wołynſki, dzis przekopem Sarmathowie
2:
zową/ bowiem woda zewſząd one miaſta obie
3:
gła iakoby przekopa. Tuż więc iuż będziemy
4:
bacżyć o rodzaiu tich Tatarow Vlanow albo
5:
Przekopſkich. Po Vlanowym żeſciu pano=
6:
wał w tymże Przekopie Car Tachtanus, ktory
7:
poſpołu z Witoldem kxiędzem Litewſkim wal
8:
cżył na brata ſwego Temirkitla Carza Zawol
9:
ſkiego: ale był zwyciężon. Ponim chciał tam
10:
panować ſin iego Car Sydachmet/ ale go wy
11:
gnał Car Adzi[kirey] y ſam zań panował. Po=
12:
tym gdy Szidachm[i]t do Litwy ſie vdał o po=
13:
moc tedy go panowie Litewſci z żoną y z dziec
14:
mi poimawſzy go, zaſłali na zamek Kowno
15:
tamże zmarł z żoną y z ſiny, cżaſu Kazimira
16:
trzeciego krola Polſkiego, y kxiedza wielkiego
17:
Litewſkiego. Po ſmierci Adzikiera, ktory miał
18:
ſiedm ſinow, panował ponim Hayder ſin ſtar=
19:
ſzy. Tamże drugi z ſinow Mendliger vdawſzy
20:
ſie do Thurka wziął od niego pomocz y żonę
21:
j wygnał Hajdera j Iamu[r]ka zdrugiemi brati
22:
Kthorzy gdy vciekli do Iwana wielkiego kxię=
23:
dza Moſkiewſkiego, on ie przziąwſzy dał im ku
24:
mieſzkaniu kxięſtwo Kozanſkie. Gdzież mieſzka
25:
iąc Car Mendliger miał dziewięć ſinow. Pir=
26:
wſzy Machmet kerey, drugi Achmet kerey, trze
E v


strona: 74

Liſt. 74.
1:
ci Machmetkerey, 4. Betikerey, ktory vtonął
2:
gdy przez rzekę plony gnał z Wałach. Roku
3:
Bożego. 1510. 5. Burnaskerey 6. Buba=
4:
rek kerey, 7 Sadek kerey. Oſmego á dziewią=
5:
tego imion nie mogę pamiętać. Teraz z oycem
6:
ſwym panuie Machmet kerey Car. Wiedz też
7:
iż Tatarzi Przekopſci dla krainy powolnieyſz[e]y
8:
w ktorey mieſzkaią, mieliby być obycżaynieyſzy
9:
y ſkromnieyſzy nad inne, wſzakoż oni łupieſtwa
10:
ſwego wilcżego z dawna á z rodu zwykłego nie
11:
mogą przeſtać/ ale iakoby bydło po polach mie
12:
ſzkaiąci y po leſiech, żadnego miaſta ani wſi nie
13:
maią. Thakże każdego roku dla łupu, cżynią
14:
naiazdy do ziemie Litewſkiey/ Ruſkiey/ Wała
15:
ſkiey y Podolſkiey/ cżaſem też y do Moſkiew=
16:
ſkiey.
17:
Rozdział 3. O Tatarach Ko
18:
zanſkich y Nohayſkich.
19:
T
Rzecia horda ieſt Tatarow Kozan
20:
ſkich od zamku Kozan wezwana
21:
przy ktorym mieſzkaią. Ten leżi nad
22:
rzeką Wolhą przy graniczy Mo=
23:
ſkiewſkiey. Ci też iako y drudzi poſzli z głowey
24:
hordy Tatarow Zawolſkich, może mieć ta hor
25:
da dwanaſcie tyſięci ludu ku bitwie. A gdy in=

strona: 75

Liſt. 75.
1:
ſzych Tatarow cżaſu potrzeby ku pomoci wzo=
2:
wą, bywa ich o trzidzidſci t[i]ſięci. Rodu ich Ca
3:
rzow ani dzieiow nie piſzą abowiem oni ołdow
4:
ni ſą kxiędzu Moſkiewſkiemu, á z iego woley
5:
pany miewaią y na iego rozkazanie y żywą y
6:
powolni bywaią.
7:
❡Cżwarta horda nowa á napoſledniyſza ieſt
8:
Tatarow Nohayſkich albo Occaſſow, ktorzy
9:
też z Zawolſkiey hordy poſzli. A to gdy Occas
10:
ricerz ieden znamieniti wielkieo Carza Zawol=
11:
ſkiego maiąc trzydzieſci ſinow, był zabit. Tedy
12:
oni bracia odłącżyli ſie od głowney hordy Za=
13:
wolſkiey y pocżęli mieſzkać przi zamku Saray
14:
około ſiedmi dzieſiąt lat przed tim rokiem kto=
15:
ry ieſt od roku Bożego. 1517. y rozmnożyli
16:
ſie w krotkim cżaſie, tak barzo iż theż tich cża=
17:
ſow powſtała z nich wielika y ſiłneomnoſthwa
18:
horda, ktora ſie ſ[k]łania ſwym mieſzkaniem wię=
19:
czey ku połnoci y w ſtrony zymnieyſze niżli
20:
ktorzy inſzy Tatarzy/ bowiem od wſchodu ſłoń
21:
cza przyleżą ku Moſkiewſkiey ziemi cżęſtokroć
22:
w nie wtargaiąc á łupi[e]żąc, ieſzce y po dziſiey=
23:
ſzy dzien panuią miedzi nimi ſinowie y wnuko=
24:
wie Occaſſowi. Ci pieniędzi ani żadney mone=
25:
ti nie maią telko rzecży za rzeci odmieniaią, ia=
26:
ko ſiny, ſ[l]ugi, bidło i konie dawaiąc wodmianę

strona: 76

Liſt. 76.
1:
❡Kxięgi wtore w ktorich wy
2:
piſana druga ziemia Sarmatia Europy.
3:
Rozdział pierwſzy o Ruſkiey
4:
ziemi y o iey powiatach.
5:
P
Owiedziawſzi o Sarmatiey Aziy
6:
ſkiey ktorą zową Scitia, Godzi ſie
7:
też powiadać o Sarmatiey Euro
8:
py. W ktorey pirwſza ieſt Ruſka zie
9:
mia ktorą Koxolanią zwano. Tha bokiem od
10:
wſchodu ſłoncza leży przy rzecze Tanais y przy
11:
białem iezierze, ktore Azią od Europa dzieli, acż
12:
kolwiek dawnych cżaſow nad rzeką Thanais
13:
mieſzkali Alani, á wedle ich ku połdniu Koxola
14:
ni/ wſzakoż ten dwoy narod wſzytek zniſzcżał á
15:
zaginął, tylko tego ieſzce ſą ich pola á płoniny
16:
puſte ſamym zwierzętam á kozakom (iakoż to
17:
wyſſzey napiſano) odtworzone. Potim ku poł=
18:
dniu ieſzce ſą oſtatki ludu Circaſſow, ktory na=
19:
rod był barzo okrutny á walecżny rodzaiu y ię
20:
zika Ruſkiego. Tamże ieſt zamek Ocżarkow
21:
Ktory Car Tatarow Przekopſkich zbudował
22:
w Litewſkim panſtwie. Potym iakoby we dwu
23:
milu, za Ocżarkow ku połdniu też był zamek
24:
Dzaſſow, ktory trochę przed naſzymi cżaſſy ieſt
25:
zburzon/ od Dzaſſowa do Białogroda kthory

strona: 77

Liſt. 77.
1:
Turci dzis trzymaią, ieſt ſzeſć mil. Zaſie ku za
2:
chodu leży Podolſka ziemia/ Mołdaw=
3:
ſkiey y Wałaſkiey ziemi ku połdniu pogranicz
4:
na. Od wſchodu ſłonca maiąc pola wielkie ta
5:
[t]arſkie y Przekopſką ziemię/ Ta to Podolſka
6:
miedzi inſzymi ziemiami ieſt barzo płodna, w
7:
miedzie y w inſzym zbożu barzo obkwita, tak iż
8:
zdrapawſzy leda iako ziemię, gdy tam żyto bę=
9:
dzie wſiano/ tedy przez trzy lata ſamo zboże ro
10:
ſcie, gdi iedno caſu żniwa dopuſzcaią nieco ziar
11:
nia ſie wytrząſnąć/ tedy ono drugieoroku ok=
12:
rom wſzego orania takież wznidzie. Łąki też y
13:
paſtwiſka tak plenne, y tak richło zaraſtaią iż
14:
przez trzy dni taka trawa wyraſtha, iż brony z
15:
niey niewidać. A gdy pług na polu zostanie te=
16:
dy w niekielo dni tak trawą obroſcie iż wſzytek
17:
zakrije. Roie też pcżoł nie tilko w hulach, w
18:
pcżelnikach: ale też w drzewach wydupniałych
19:
ſie ſadzą/ drugdzie też na bregach rzecżnych y
20:
po ziemi dobrowolno plaſthry miodowe cżynią
21:
Przydawa ſie cżęſtokroć iż wiele pcżoł czudzych
22:
prylatuie domowe wyganiaiąc, tak iż wieſnia=
23:
ci broniąc ſwych, muſzą opce topić y zadławiać
24:
abi tak ony domowe dobrowolno robiły Tam
25:
też przy gorach Tatrach mieſzka Rus ktorym
26:
ziemianie polſzci roſkazuią, iako w kołomyey w

strona: 78

Liſt. 78.
1:
Zydacżowie w Sniatyniu, w Rohatinie [w]
2:
Buſku, pod timiż gorami ſą powiaty, iako H [a]
3:
licſki (ktory predtim Gallicia zwano) też Prz[e]
4:
miſłſki, miedzi gorami ieſt Sanok a w poſrzod
5:
ku Ruſi ieſt miaſto dobrze obronne imieniem
6:
Lwow, kthore ma dwa zamki wirzchni y dolny
7:
gdzie ieſt głowa Ruſkiey ziemie/ ku połnoczy
8:
ſą powiaty/ Chełmſki/ Lucſki/ y Bełſki. Za=
9:
myka ſie Ruſka ziemia od połdnia Gorami
10:
Tatrami, á rzeką Tiras, ktorą oni zową Neſtr
11:
Od wſchodu ſie końci rzeką Tanais białim ie
12:
ziorem y Przezopſką ziemią. Od połnoczi ma
13:
ziemię Litewſką/ od zachodu Polſką. Z Moſ
14:
kwy wychodzi rzeka wielka á ſławna Boriſte=
15:
nes ktorą tam Dinepr zową, ciekąc przez zie=
16:
mię Lithewſką y Ruſką pod Smolenſko y
17:
pod Kijow, w ktorą wpada druga rzeka niema
18:
ła pocżynaiącza ſie v Chmielnika imieniem
19:
Bug. Także Boriſtenes gdy przebiega na trzi
20:
ſtta mil Niemieczkich, potym wpada w morze
21:
Pontſkie. Ziemia też Ruſka nad wſzytkę zyz
22:
noſć ſwą ieſt obkwita w miedzie y w piciu z nie
23:
go vcżynionym. Prziwozą też tam wina Wę
24:
gierſkie/ Mołdawſkie y Wałaſkie/ thakież y
25:
mocne wina Greckie, piwo też warzą iakie ch=
26:
czą. Rodzi ſie też mnoſtwo koni, wołow j trzod

strona: 87

Liſt. 87.
1:
iuż tak ono Bałwanſtwo wykorzeniono, tedy
2:
kapłani polſzci, á nawięcey ſam krol ktory ięzik
3:
Litewſki vmiał lud poſpoliti pacierza y cżłon=
4:
kow wiary naucżali y krzcili. Gdzież wie krol
5:
z ſwiebody ſwey kazał każdemu okrzczonemu
6:
ſuknię nową z ſukna ktore był dał z polſki przy
7:
wieſć. Chcząc on lud proſty á gruby (kthory
8:
[przed ti]m wſzytko w kitlach lniauych abo kono
9:
pnych chadzał) tam ſwoią ſzczodrothą ſukna
10:
wełnianego ku okrzcżeniu przywieſć, á thakże
11:
wiele ich przychodziło gdy o rozdawaniu ſu=
12:
kien poſłyſzeli. Ale iż była wielka pracza każde
13:
go z oſobna krzcić, przeto kazał krol lud wſzy=
14:
tek na gromady rozdzielić, tak aby każda mo=
15:
gła być ſwieconą wodą pokropiona, á tak każ=
16:
dey gromadzie dał imię poſpolite, iedne Pio=
17:
trem drugie Pawłem &c. nazwał. Tak iż w ied
18:
ney wſzytko Piotrowie byli, w drugiey Pawło
19:
wie &c. Takież y niewiaſty rozdzieliwſzy w ied
20:
ney gromadzie były Barbary, w drugiey Do=
21:
roty &c. według rozdziału á licżby gromad
22:
Wſzakoż boiary á lud rycirſki każdego z oſob=
23:
na krzcono: j założił tenże kroł w wilnie koſcioł
24:
y ſtolec Biſkupi imieniem s. Staniſława pol
25:
ſkiego patrona, á chcząc błąd poganſki iawny
26:
vkażać y wykorzenić/ przeto na onym mieſtczu
F iiij


strona: 89

Liſt. 89.
1:
gdzie ogien vſtawno goraiąci chwalon był, dał
2:
poſtawić wielki ołtarz na cżeſć Panu Bogu.
3:
Przytimże koſciele vſtawił Biſkupem cżłowie=
4:
ka wyſokiey cznoti imieniem Andrzeia Warzy
5:
ło, polaka z rodu rycirſkiego z domu á z Herbu
6:
Iaſtrzębow z zakonu bratow mnieyſzich ſwię
7:
tego Franciſka, ſpowiednika Eliſbety krolowey
8:
Węgierſkiey y kaznodzieię Krzetenſkiego. Te
9:
goż też cżaſu y ziemia Zmodſka (na powod
10:
tegoż krola) wiarę krzeſcianſką y krzeſt przyię
11:
ła. A dla lepſzego obacżenia ſpoſobu ziemie
12:
tey y też obyczaiow ludu Zmodſkieo ſluſza wie
13:
dzieć iż ziemia Zmodſka ieſt połnocna á barzo
14:
zimna. Litwie Hilflantom y Pruſſom pogra=
15:
nicna, około ſiebie laſſi, pagorki maiąc, rzeka=
16:
mi też obtocżona. Powiaty ſą w niey te Ira=
17:
gola/ Miedniki/ Cchroſſe/ Roſena/ Widoki/
18:
Viclunia/ Keltiny/ Cetra. Lud tey ziemie ieſt
19:
ſmagły y wyſoki, wſzakoż gruby á chłopſki, ma
20:
łym á proſtim ſie pokarmem żywiąci, wodę pi
21:
ią, rzadko piwo albo miod, na on cżas ieſzce niez
22:
nali złotha ani ſrebra/ miedzi/ żelaża ani wi=
23:
na, niebyła żadna v nich wina po ſmierci otco
24:
wey poiąć maczochę. albo też żonę bratowę, ta
25:
kież mieć żon ile kto chciał. Zadnych izdeb ani
26:
budowania koſztownego niemaią, tilko goſpo=

strona: 90

Liſt. 90.
1:
darze miewaią ieden dom iakoby ſtaynią wpoſ
2:
rzodku, ku okrągłoſci ſzyroki, na przodek y na
3:
zadz ſcitſzy z drzewa zbudowany ale ſłomą od
4:
dołu aż do wierzchu obeſłany á przykryti, á na
5:
wierzchu domu ktory bywa na wzraz łapki kon
6:
cżyſty á chochołati, thilko iedno okno bywa z=
7:
wierzchn ſwiatło dawaiąc. Tamże podnim by
8:
wa ogniſko ku piecżeniu y warzeniu y ku ogrze
9:
waniu, bowiem ona kraina więtſzą cżęſć roku
10:
zimna á mrozi miewa. W timże iednim domu
11:
wſzytek ſtatek ſwoy chowaią, iako żony, dzieci/
12:
dziewki, cżeladz, bydło małe y wielkie, konie, zbo
13:
ży wſzythko nacżynie. Lud on barzo ieſt ſkłon=
14:
ny ku cżarom y ku wrożeniu. Bog ich nazna=
15:
mienitſzy ogien kthory za naſwiętſzą rzec chwa
16:
lili, chowaiąc gi na gorze barzo wyſokiey nad
17:
rzeką Newiaſza. Gdzież był kapłan vſtawicnie
18:
drew przykładaiąci. Tamże gdy przijechał ten=
19:
że krol Polſki tedy wieżę w ktorey on ogien cho
20:
wano popalił. ogien rozmiotał y pogaſił takież
21:
y laſſi, rycerſthwu ſwemu kazał porębać kthore
22:
Zmodz w wielkiey czci miała, iako domy Bo=
23:
ſkie y to czo w tich leſiech było, iako ptaki, zwie=
24:
rzęta, robaki za ſwietą rzecż mieli nie ſmieiącz
25:
żadney rzecży tykać czo kolwiek by tam weſzło
26:
Bowiem gdy by kto był chciał drzewko iakie
F v


strona: 91

Liſt. 91.
1:
vrąbić, albo ptaka vłowić, tedy wnet takiemu
2:
ſie ręce ſkrzywiły z prawą Cżartowſką, Prze=
3:
to ſie oni temu barzo dziwowali iż polaci laſſy
4:
ich ſwięte ſmiele rąbać bez żadnego vrazu al=
5:
bo pomſty od ich Bogow, iaką oni cżęſto poz=
6:
nawali y miewali, w tichże leſiech, ogniſka roz
7:
dzielone według domow y rodzaiow na ktorich
8:
palili ciała vmarłe z konmi, z ſiodły, z ſzatami
9:
czo lepſzymi. Stawiali też przy onych ogni=
10:
ſkach pudła abo kobiele łycżane w ktorych kła=
11:
dli karmie z ciaſtem tworzone iakoby ſiry, ta=
12:
kież y miody na ogniſka lali, mnimaiąc aby du
13:
ſze vmarłych miały onego wſzytkiego pożywać
14:
czo oni ſpalili, abo w noci przichodąc mieli ieſć
15:
to czo im tam przynaſzali. Ieſzce nad to pirwſze
16:
go dnia Pazdziernika w tichże leſiech miewali
17:
ſwięto wielkie gdzież więc ſie zchadzał wſzytek
18:
lud oney krainy oboiego pogłowia z piciem y z
19:
iedłem każdy według ſweo przemożenia. gdzież
20:
więc przez niekielo dni vżywaiąc każdy prży og
21:
niſku rodu ſwego, Bogom ſwym á zwłaſzcża
22:
onemu ktorego ich ięzikiem (Perkun) to ieſth
23:
piorun zwali, offiary czyniąc. Tamże ſam krol
24:
Władziſław (bo żaden kapłan z Zmodzſky
25:
mowy nie vmiał) napirwey ich pacierza po=
26:
tim kreda naucżył y okrzcić rozkazał. Gdzież