[zaloguj się]
metryczka tekstuautor:   Jan Januszowski
tytuł:   Nowy karakter polski
rok wydania:   1594


strona: kt (A)

1:
NOWY
2:
KARAKTER
3:
POLSKI
4:
Z Drukárnie Lázárzowéy:
5:
Y ORTHOGRAPHIA
6:
POLSKA:
7:
IANA KOCHANOWSKIEGO.
8:
IEo M P. ŁVKASZA GORNICKIEo, &c. &c.
9:
IANA IANVSZOWSKIEGO.
10:
grafika
11:
Roku Pánſkiego/
12:
1594.

strona: ktv

1:
grafika
2:
Do łáſkáwégo Czytelniká I. I.
3:
P
Odobnoć ſyę godźiło kożdą Ortográphią wy-
4:
dáć oſſobno: ále iż iedná máteria, y iednéy-
5:
że rzeczy ſłuży, choć róznych oſſób, zdáło mi
6:
ſye dróżniéy nowym piſmem wſzytko weſpół
7:
wydáć. Nic iednák tym żadnému nieuy-
8:
muię: owſzem co czyiégo ieſt, cále zoſtáwuię.
9:
Rozſądkóm tylko ludzkim, áby tym prędzéy
10:
wſzytko ná oko baczyć mogli, y kárákterowi
11:
nowému folguię. Czytelnik łáſkáwy, tym
12:
ſye nieobráżáiąc, z łáſką przyymie. y łáſkaw
13:
będźie, Proſzę.
14:
grafika

strona: A2

1:
Wielmożnym ſwym M. Pánom,
2:
IEo M. PANV HYACINTOWI
3:
MLODZIEIOWSKIEv Z MLODZIEIOWIC,
4:
Podskárbiemu Nadwornému Koronnému,
5:
Piaſeckiému, Krzeſzowskiév &c. Stároſcie:
6:
Y IEo M. Pánu Mikoláiowi Koricinskiému:
7:
Zupnikom Krákowskim, &cȩ.
8:
Ian Iánuſzowſki, ſłużby ſwę powolnè w
9:
Miłośćiwą łáſkę pilnie záléca.
10:
I
Vż temu lat śiedmnaśćie/
11:
moi wielce Miłosćiwi Pánowie/
12:
iáko puśćiwſzy ſie Dworu/ v któré=
13:
gom látá przeſzłé ſwoie trawił: pu=
14:
śćiwſzy inſzé genera vitȩ doſyć za=
15:
cné/ vśiadłem ná oyczyſtéy roli/ nie
16:
ábym próznował/ co dobrému nieprzyſtoi: nie á=
17:
bym inter caulas & haras ſobie gwóli tylko mieſzkáć
18:
miał / co było podobno lepiéy: nie ábym téż ſkrzy=
19:
nie żeláſné wiátrem nábiiáć miał/ właſné ſumnie=
20:
nié świádkiem: y krótko mówiąc/ nie dla priwa=
21:
ty ſwoiéy. Ale ſbym żywot ſkromny wiodąc/ y ná

strona: A2v

1:
mále przeſtáiąc: naprzód zaſługi zaſługámi pod=
2:
piéráć: potym penſum ſwoié/ ieſliżeby co tákiégo
3:
było/ Pánu Bogu naprzód y kośćiołowi iego/ oy=
4:
czyznie potym/ któréy wſzyſcy wieleſmy powinni/
5:
tym ſpokoyniéy oddáć mógł. Gdźież bowiém le=
6:
piéy? Z czym iákom ſie przed onym wieczniéy
7:
pámięći y nieśmiertelnéy ſławy Królem Wielkim
8:
Stephanem/ y przed inſzémi częſto á gęſto vſtnie
9:
y liſtownie opowiádał: wiele tákich co o tym wie=
10:
dzą: W. M. téż mym M. Pánom ták rozumiem
11:
nie táyno. Dotąd co ſie czyniło/ ácz niewiele/ tyle
12:
przedśię/ ile látá/ śiłá/ y ſczupłość dopuſczáły/ y cze=
13:
go ſię z náſzych/ ſkromnie mówiąc/ quotuſquiſque
14:
iáko Koroná/ nieważył. Rzeczy ſámé świádczą.
15:
Był ánimuſz do więtſzych/ bydźby mógł y ieſcze:
16:
Ale ná morze kto bez remów: Pokázowałem/ że pri-
17:
uatȩ facultates nie wyſtárczą: zbiérałem numina
18:
wſzyſtkié: ſzukałem y vżywałem dróg rozmáitych
19:
do popárćia rzeczu/ áż y do obrázy. Y mamli pra=
20:
wdę zeznáć/ były z obu ſtron wielkié pobudki: Ie=
21:
dno cóż potym/ różné ſobie bárzo. Ia bowiém
22:
w nádźieię otuchy w rzeczách poſtępuiąc/ numina
23:
záśię/ co było z moią ſzkodą/ wiele portenduiąc.
24:
Czás potym iáko śniég táie: ánimuſze téż ludzkié

strona: A3

1:
do godźiny nie trwáłé: á gdźie ieſcze wiátry ſpor=
2:
né wioną/ człowiek zawiſny przyſtąpi: Co tám
3:
bywa? Tu iáko w inſzych rzeczách/ ták y w tym
4:
ſkromny będę. Commune to bowiém malum
5:
wſzyſtkich/ co oyczyznie wiernie ſłużą. To iedno
6:
rzekę/ krzywdá á krzywdá znáczna bárzo boli/ y
7:
boleć póki człowiek żyw muśi: boli opáczné niż
8:
ieſt rozumienié y vdawánié: bolą ludźie dobrégo
9:
ſwému zawiſni: bolą náwet ſercá máiętnośći cu=
10:
dzéy chćiwé. Przychodźiło bowiém pokilká kroć
11:
iuż iuż do odmiány/ á do odmiány znácznéy: y
12:
máłá niedoſtawáło mówić z Belizáriuſzem/ Da o-
13:
bolum viator Ianuſſouio, quem iuuidia multauit nō
14:
culpa. Láſka Páńſka iednák/ która niewinné zá=
15:
wſze dźwiga: Láſká Iáſnie Oświéconégo Kśią=
16:
żęćiá/ Ieo M. X. Kárdinałá Rádźiwiłá/ Biſku=
17:
pá Kráko. ꝛć. łáſká mówię mimo wſzyſtkié zaſłu=
18:
gi znáczna: Láſká potym Iáſnie Wielmożné=
19:
go Grábie Iego M. X. Hieronymá z Rozdraże=
20:
wá/ Biſkupá Kuiáwſkiégo/ ꝛć. potężnych y czny=
21:
nych páſtérzów kośćiołá bożégo/ á miłoſników
22:
wielkich oyczyzny ſwoiéy/ iákokolwiek zátrzy=
23:
máły: zátrzymáłá miłość ku oyczyznie y ku kośćio=
24:
łowi bożemu: zátrzymały náwet záczęté ſtudia y

strona: A3v

1:
conatus wielkié kośćiołowi Bożému y oyczyznie
2:
potrzebné/ któré/ proh dolor, w kąćie odłogiem
3:
leżą. Tákći ieſt/ rolą domową káżdy orze/ y ży=
4:
wność/ choc nie bogátą/ vczćiwą przedśię z niéy
5:
mieć może. Ale gdźie częſté grady przechodzą/ rdza
6:
gęſta pádnie/ zwłaſczá ná nowinie/ kto tám nie
7:
ſzwánkuie Teraz moi wielce M. Pánowie/
8:
widząc że czás bieży/ odmiany téż ná świećie ſkoré
9:
y gwałtowné/ á co więtſza/ ſzkodliwé/ by ſnadź
10:
nie powſtáłá burza iáka/ á z polá wſzyſtkiégo nie
11:
porwáłá/ zwłaſczá gdyż iuż Dominus poſuit cu-
12:
ſtodiam ori meo, & direxit pedes meos in viam pa-
13:
cis, to com od kilku lat y dáléy myślił/ y przecom
14:
wiele puśćił mimo ſię: zdáło mi ſie iuż dáléy nie od=
15:
kłádáiąc/ między inſzémi rzeczámi/ máiąc ieſcze po=
16:
temu rzemieſłniki/ wydáć przynamniéy tę Polſczy=
17:
znę nową/ Kárákter dwóy Polſki/ vkośny y pro=
18:
ſty: á przy nim y Orthográphią Polſką. Kárá=
19:
kter mówię Polſki właſny nie Niemiecki. Bo ie=
20:
ſliż ięzyki/ Zydowſki/ Grécki/ Láćinſki/ Włoſki/
21:
Fráncuſki/ Niemiecki/ ꝛć. máią w ſwym piſániu
22:
káráktery ſwé właſné rózné od drugich: Polſki cze=
23:
muby mieć niemiał? Rzeczyć wprawdźie trochę
24:
nowé y niezwyczáyné/ potrzebné przedśię/ y tákié

strona: A4

1:
których ták rozumiem y W. M. moi M. Páno=
2:
wie ſámi/ y inſzych bárzo wiele w Koronie Pol=
3:
ſkéy dawno mieć prágnęli. To naywiętſza/ nie=
4:
wiém iáko vydą. Wydáwáć bowiém rzeczy nowé
5:
y niezwyczáyné/ niebeſpieczno: wſtępowáć téż ie=
6:
dnému z wielą ich w ſzránki/ co y lepſzé broni y wię=
7:
tſzé śiły máią/ y lepſzé niż ia rozumieią/ nie grzeczy:
8:
zwłaſczá/ że v nas w Polſcze iuż ták proclama-
9:
tum, że ieſliż nie obcy/ ſwóy nic nieuczyni/ choćia=
10:
ſmy ſie y ſámi nie w Paryżu/ ále w Polſcze rodźili.
11:
Iedno że záś nieprzyſtoi domá zálégáć polá/ ſczę=
12:
śćia też ſkuśić niewádźi: Bóg bowiém á náturá/
13:
iáko Philozophowie mówią/ á do tych experien=
14:
tią przyłożyć może/ wiele mogą/ zwłaſczá/ że przed
15:
láty w Káncelláriiéy naprzód/ potym w Komorze
16:
Królá świętéy pámięći Zygmuntá Auguſtá liſty
17:
pokoiowé odpráwuiąc/ był to poniekąd ſpoſób pi=
18:
ſánia mégo. A téż kárákteru inſzégo do rzeczy nie
19:
vpátruie. Otóż cokolwiek ieſt/ bądź pochwały/
20:
bądź gáńby godné/ bez okrzyku przedśię/ pod I=
21:
mięniem W. M. mych M. Pánów/ Oyczyznie
22:
ſwéy dáruię: Ieſliże godné dáru/ zá dar od niéy
23:
wźięty. Wiem że nie zrówna/ á mniéy ieſcze prze=
24:
równa: wieczné przedśię zá wieczné/ máło téż za

strona: A4v

1:
wiele y ſam pan Bóg prziymuie: zá czáſem/ á kto
2:
wié/ może podobno bydź co więcéy: ieſliż zawiſné
3:
fata nie zayźrzą. Iákóż prawdę mówiąc/ nie ná
4:
tym ſtánąć miáło. Trzebá było ieſcze ſześćorgá
5:
piſm drugich (inſzych nie wſpomináiąc) więtſzych
6:
śrzednich/ mnieyſzych: náwet y té ſámé nie ſą ie=
7:
ſcze iako bydź miáły ták wypráwné. Ale iáko ſie rze
8:
kło/ trudno ná morze bez wioſłá: á téż ná świećie
9:
rzeczy nie zrázu zwykły do ſwéy przychodźić perfe=
10:
ctiiéy. Ci co oyczyznę więcéy niż priwatę miłuią á
11:
mogą/ niech dáléy poſtąpią/ zdali ſie wedle wzo=
12:
ru tego/ álbo niech vczynią co podobnégo temu.
13:
Iam czynił com mógł: dáléy poſtąpić niedopuſczą
14:
śiły. Oyczyzny proſzę/ by to z łáſką przyiąć raczy=
15:
łá/ y wdźięczną tego byłá. Proſzę y W. M. Pá=
16:
nów ſwych M. áby ſie W. M. tym beſpieczeń=
17:
ſtwem moim obráżać nie raczyli/ że to pod imię=
18:
niem W. M. Oyczyznie podáię. Bo pod czyimże=
19:
by inſzym? W. M. iednégo ſercá iednéy woléy z=
20:
ſobą będąc/ á wiedząc intentią moię/ bydź rzecz
21:
oyczyznie potrzebną y ozdobną/ gdyby ſie przyna=
22:
mniéy té dwá káráktery wydáły: ſzkodną záś gdy=
23:
by ſie zániecháły: nietylkoście mię W. M. perſwá
24:
ziámi ſwémi/ ále y rzeczą ſámą podeprzéć raczyli/

strona: B

1:
ábym to tym prędzéy wydał: miłuiąc bowiém
2:
W. M. oyczyznę ſwoię/ y dla niéy prac żadnych/
3:
trudów/ nakładów/ vtrat nieżáłuiąc/ prze co téż
4:
nie poſzlednié mieyſcá w oyczyznie W. M. záſtę=
5:
powác raczą/ y zá czáſem da Pan Bóg wysſzych
6:
dóydą/ miluiećie téż W. M. ozdobę y dobro iéy/ y
7:
drugié W. M. do tego pobudzáć raczyćie. A po=
8:
ſpolićie ták á nieináczéy w inſzych króleſtwách rze=
9:
czy (tákowé mówię/ któré co oſobnégo w ſobie má
10:
ią) nie ſámé przez śię/ ále záwſze zá podpowrą y ſczo-
11:
drobliwośćią Królów y Kśiążąt do perfectiiéy ſwey
12:
przychodźiły/ y przychodzą. Ták o onych Ro=
13:
bertách/ y Henrykách Stephanách w Paryżu/ ſły-
14:
chamy/ że ie Król Fráncuſki Henryk/ ieſli ſie nie
15:
mylę Wtóry/ do wydánia kárákterów Gréckich z
16:
ſkárbu ſwégo znácznie rátował. Ták y o onym w
17:
godność y w zacność záwołanym Mánuciuſzu
18:
w Weneciiéy/ że Pij V. Pontificis Max. liberalitate
19:
tákim człowiekiem w téy profeſsiiéy vróſł/ że y v
20:
potomſtwá iego/ téż niemniéy godnégo/ téy łáſki
21:
y ſczodrobliwosći/ znáki wielkié dotąd ſie okázuią.
22:
Ták y on zá náſzéy pámięći Plántyn/ którému ró=
23:
wnia dotąd ieſcze niewidzę/ y podobno ták łácno
24:
wieki nie vyźrzą/ miał podporę od Królá Philip=
B


strona: Bv

1:
pá Hiſzpáńſkiégo/ dwádźieśćiá y cztérzy tyśiąćero=
2:
ron. Inſzych niewſpominam. Do tych przećię przy
3:
łożyć mogę/ onégo pámięći nieśmiertelnéy Królá
4:
naſzeo Stephaná/ o którégo łáſce y intentiiéy mię=
5:
dzy inſzémi y W. M. móy M. Pánie Podſkárbi
6:
wiedźiałeś dobrze W. M. iáko byłá do porátowá
7:
nia rzeczy tákich przykładem inſzych pochopna: by
8:
byłá śmierć nieopowiedna (heu fatum Ianuſſouij)
9:
ták prędko niezápádłá: czego iáſny árgument był/
10:
oné miłośćiwé y łáſkáwé przez liſty wſkázywánia
11:
do mnie/ oné obtiȩ/ któré podawáć ſamże raczył:
12:
á oſobliwie ono podárze máluczkié/ o którym wie=
13:
le ich wiedzą/ któré mi potym zá zeſzćiem iego/ nie
14:
bez żalu mégo z gárśći iáko ſpokoynému wyięto.
15:
Z tych tedy miar/ żeśćie W. M. moi M. Páno=
16:
wie mimo inſzé wſzyſtki/ v którychem ſie z tym kie=
17:
dy opowiádał/ mnie do wydánia tych dwoygá
18:
nowych kárákterów Polſkich Oyczyznie potrze=
19:
bnych/ y od wiela ich czekánych/ powodem y pod=
20:
porą byli: ſłuſznie y przyſtoynie téż przez ręce W.
21:
M. y pod imięniem W. M. oyczyznie téyże podá=
22:
né bydź máią. Słuſznie y przyſtoynie oſoby W.
23:
M. zá to odemnie máią bydź vważoné/ á nie ie=
24:
dno odemnie/ ále y od wſzyſtkich tych/ którzy tego

strona: B2

1:
dawno mieć prágnęli: náwet od wſzyſtkiéy oyczy=
2:
zny y potomnych. Komuż bowiém inſzému iedno
3:
oyczyznie y potomnym to po nas zoſtánie? Godźi
4:
ſie káżdému dobrému ná wźięté łáſki y dobrodźiey=
5:
ſtwá pámiętáć/ choć podczás liuoris labra, flabra
6:
dźiwné wieią: godźi ſie áby ſie tąż miárką odmie=
7:
rzyło iáką ſie co bráło. Vfam łáſkam/ któré na=
8:
mnieyſzy y nawiętſzy znácznie doznawa: vfam bá=
9:
cznym w rzeczach publicznych y priwatnych roz=
10:
ſądkom/ którym wſzyſcy wiele powiérzáią. Vfam
11:
náwet miłośćiwéy obietnicy W. M. żeśćie W. M.
12:
mieli bydź záwſze moimi M/ Pány. W nádźieię
13:
czego y to co iuż gotowégo/ y coby ieſcze zá czáſem
14:
bydź mogło: á przytym y ſam śiebie/ y ſłużby po=
15:
wolné ſwoié iako naypilniéy mogę łáſce W. M.
16:
mym M. Pánom oddáię y zálécam. Dat. w
17:
Krákowie 24. Maij. 1594.

strona: B2v


1:
HORATIVS.
2:
Virtus recludens immeritis mori
3:
Cælum, negata tenat iter via:
4:
Cœtusq́ue vulgareis, & vdam
5:
Spernit humum fugiente penna.

strona: B3

1:
I. IANVSZOWSKIEGO,
2:
WSTĘPEK DO ORTHO-
3:
gráphiiéy Polſkiéy, nowym ká-
4:
rákterem Polſkim vkośnym.
5:
L
ITER LACINSKICH CO
6:
głównieyſzych, których poſpolićie v-
7:
żywamy, y ná których wſzyſtkié náu-
8:
ki wyzwolonè, w ſzytkié mowy ięzy-
9:
ków wſzyſtkich, y práwie wſzyſtká go-
10:
dność, y rozumy ludzkiè, ile ſie Krze-
11:
śćiáńſtwá tycze, náwet wſzytkié táiemnice głębſzè
12:
piſmá S. záſádzonè ſą, niémáſz więcéy iedno dwádźie-
13:
śćiá y trzy: którè tym po rządkiem idą. a b c d e f g
14:
h i k l m n o p q r ſ t u x y z. A tè napiérwéy od Grè-
15:
ków do Láćińników záſzły: á do Gréków przenióſł
16:
był z Phęniciiéy Kádmus, Agenorá Królá Phęnic-
17:
kiégo syn. Ták iednák, że i ch ná on czás nie było
18:
więcéy, iedno ſzeſnaśćie α β γ δ ε ι κ λ μ ν ο ω ρ σ τ υ. Aż
19:
Pálámedes nieiáki Grèczyn, widząc że do właſnéy
20:
ięzyká przyrodzonègo wymowy, trzebá było liter wię-
21:
cey, wynálazł czáſu Troiáńſkiéy woyny liter cztérzy

strona: B3v

1:
nowych θ ξ χ φ. Ieſliż wźiął od Troiánów, ieſliż téż ná
2:
on czás potrzebá vkázowáłá, kárákterów vżywáć tá-
3:
iemnych (co więc pod tákim czáſem bywa) niewiém.
4:
Po nim Symonides Lyricus, widząc że ieſcze niedo-
5:
ſtawáło czegoś, wynálazł záś drugiè cztèrzy ζ κ ψ ω. iá-
6:
ko téż był przydał y oſmą ſtronę do lutnie. y ták ze
7:
dwudźieſtu cztèrzech liter ſtánęło obiecádło Grèckié,
8:
á potym wedle niego y Láćińſkiè, choć iedną literą
9:
mniéy. A nie iedno tè litery ſámè, ále y náuki wy-
10:
zwolonè wſzyſtkié tám początek miáły: tám były
11:
ſzkoły, tám Akádemię, tám ludźie wieldzy y vczeni, y
12:
tám á nie indźiéy z kráiów Włoſkich, y od Láćinni-
13:
ków ſámych, którè ná on czás Latinos zwano, dźiat-
14:
ki ná náukę posyłano, iáko teraz od nas do Włóch:
15:
y ták w zwyczay v Láćinników weſzło, że wſzyſtkié
16:
náuki wyzwolonè imięniem Grèckim przezywano, y
17:
dotąd przezywáią, iáko o tym świádczy Cicero 3. de
18:
Finib. tèmi ſłowy: Quanquam ea verba, quibus ex
19:
inſtituto veterum vtimur pro Latinis, vt ipſa Philo-
20:
ſophia, vt Rethoriza, Dialectica, Grammatica, Mu-
21:
ſica: quanquam latinè ea dicti poterant; tamen, quo-
22:
niam vſu recepta ſunt, noſtra ducamus, &c. Ty ch
23:
náuk mieyſce co przednieyſzè było w Athenách, o któ
24:
rychHoratius 2. Epiſt. ták piſze: Adiecêre bonę pau-

strona: B4


1:
lo plus artis Athenę.Cicero tákże 1. de Oratore
2:
ták kłádźie: Vt omittam Græciam, quę ſemper elo-
3:
quentię princeps eſſe voluit, at ilas omnium do-
4:
ctrinarum inuentrices Athenas, in quibus ſumma
5:
dicendi vis & inuenta eſt & perfecta. A ná dru-
6:
gim mieyſcu: Athenę parentes artium, & totius hu-
7:
manitatis, &c. Było téż y drugié miáſto temuż po-
8:
dobne, ále iuż ná gránicach Włoſkich y Fráncuſkich,
9:
ktore y podźiś ieſcze ieſt, miáſto ſtárożytnè y zacnè,
10:
ná imię Máſsilia, álbo Márſilia, którè byli naprzód
11:
Mędowie zbudowáli: ále iż potym było zbu rzonè,
12:
tedy ie záś Phocenſes co pod Atheńczykámi byli, v-
13:
chodząc przed Cyruſem, znowu wyſtáwili, y Grèckich
14:
liter y náuk ſzkoły pobudowáli: które potym ták ſły-
15:
nęły, że y ſámi Rzymiánie, poniechawſzy Athen, do
16:
téy Márſiliiéy dźiatki posyłáli ſwoie. Náwet Frán
17:
cuzowie ták ſie ztąd ná on czás ięzyká Grèckiégo ię-
18:
li, że téż y liſty, y práwá wſzyſtkié ięzykiem Grèckim
19:
pisywáli y odpráwowáli. O téy Márſiliiéy, iáko
20:
wſpomina ludźi wiele godnych, Plautus in Caſin, Stra
21:
bo lib. 4. Valerius lib. 2. Martialis lib. 13. y inſzy:
22:
Ták y Cicero in oratione pro L. Flacco témi ſłowy:
23:
Neque verò te Maſsilia prætereo, quę L. Flaccum
24:
militem, Quæſtorem cognouiſti, cuius ego ciuita-

strona: B4v


1:
tis diſciplinam, atque grauitatem non ſolùm Græ-
2:
cię, ſed haud ſcio an cunctis gentibus anteponen-
3:
dam iurè dicam.
4:
O
D TYCH tedy Grèków początki, przezwiſká,
5:
wzory, kſztałty liter, y rzecz ſámę náuk wſzyſtkich
6:
wźięli byli Láćinnicy álbo Latini, którzy z Italámi w
7:
ſąśiedztwie śiedźieli. Inſzy bowiém byli Itali, inſzy La-
8:
tini: y in ſza byłá źiemiá Itálſka, inſza Látińſka: Ita-
9:
lia bowiém powyſz ku morzu Adriátckiému leżáłá, y
10:
iedni zwáli ią Oenotrią od winá dobrègo, którè ſie
11:
tám rodźi: ᾽οινον bowiém po Grécku, wino po náſzému.
12:
Drudzy od Oenotriuſzá Królá Sábińſkiégo, áż ná oſtá
13:
tek Itálią od Italá Królá Sikulſkiégo, który Wło-
14:
chy oráć y vpráwowáć rolą náuczył, y práwá im nádał:
15:
y kray támten wſzyſtek, gdzie Turnus potym królo
16:
wał, którègo zábił Æneaſz, przezwał od imięnia ſwé-
17:
go Itálią. Timæus y Varro piſzą, iż Italia przezwá-
18:
ná ieſt od wielkiégo y pięknègo ſtádá wołów, którè z
19:
támtąd wychodźiły: Tauros bowiém álbo woły ſtá-
20:
rym ięzykiem Gréckim przezywano Italos. Latini zá-
21:
śię nád Tybrem byli, gdźie teraz Rzym: bą dź od Lá-
22:
tiná Królá, iáko Varro trzyma: bądź od Latium źie-
23:
mie ſáméy, iż ſie tám Saturnus vchodząc Iowiſzá zchro-

strona: C

1:
nił, iáko Ouid. lib. 1. Faſt. piſze: álbo iáko Virgilius
2:
8. Æneid. iż Bóg ſam wedle pogáńſtwá ná on czás
3:
tám przemieſzkiwał: Latiumq́ue vocari maluit, his
4:
quoniam latuiſſet tutus in oris. Teraz tè obie pro-
5:
wincię, Italos & Latinos, y inſzych przytym niemáło
6:
iednym ſłowem Itálią, álbo Włoſką źiemią zową,
7:
á od Rzymu Rzymiány álbo Rzymſką. Puśćiw ſzy
8:
tedy Latinos, ná których mieyſce náſtąpili Rzymiá-
9:
nie, ći iáko we wſzytkich rzeczách ſwoich przeważni
10:
byli, ták y w tym, że wźiąwſzy przez przodki ſwoie od
11:
Gréków wſzyſtek wzór y kſztałt, ile ſie liter tycze,
12:
wźiąwſzy y rzecz ſámę, ile do náuk wyzwolonych; nie
13:
iedno ſie w tym vkocháli, nie iedno ſzkoły y Akáde-
14:
mię budowáli, ále ták dálece rzeczy przywiedli, że oná
15:
wſzyſtká powagá, oná ſławá y zacność Grèciiéy wſzy-
16:
tkiéy, y z náukámi y z źiemia ſámą, nie przy żadnym
17:
narodźie inſzym, iedno przy Rzymiánách zoſtáłá. Ci
18:
náukam wſzyſtkim śiedliſko y gniazdo v śiebie vſłá-
19:
li: ći naipiérwéy po Grèckich w Láćińſkim ięzyku
20:
płużyć poczęli: y ći naipiérwéy nie inſzègo ięzyká przy
21:
rodzonègo, iedno Láćińſkiègo vżywáli, iáko my teraz
22:
Polacy Polſkiego: áż zá czáſem Rzym wſzyſtek, y
23:
náuki wyzwoloné, częśćią prze niezgody domowè y
C


strona: Cv

1:
woyny częſtè: częśćią przez Gotti, Vándały, Heruły,
2:
á oſobliwie Longobárdy ludźie pogáńſkié, kácèrſkie
3:
y okrutnè, do gruntu práwie wykorzenionè były: ták
4:
iż téż on ięzyk Láćińſki, zwyczáyny y przyrodzony,
5:
będąc przez tè przychodnié nákáżony, máło y z śiedli-
6:
ſkiem ſámym niezáginął. Náturá p rzedśię oná ſzlá
7:
chetna Rzymſka, ono ſerce wielkié, y wiecznéy ſła-
8:
wy chćiwè, przyſzedſzy po kilku ſet lat do pożądnègo
9:
pokoiu ſwégo, ięzykowi ták zacnèmu y potrzebnèmu
10:
záginąć nie dáłá. Nie iná czéy, iáko ów, co máiąc kléy
11:
not drogi, iedyny táki, ozdobę y poćiechę ſwoię, pod-
12:
porę y ſławę wieczną, wpádnie między zbóyce, ludzie
13:
okrutnè, krwie y dóbr niesytè, któ rzy on kléynot ie-
14:
go, ná nim ſie nieznáiąc, korzyśći w nim nieczuiąc, ie-
15:
dno kochánié iego widząc, ná więtſzy żal, połamią,
16:
potłuką, wniwecz obrócą, oſtátek rozmiecą, ąż y ſá-
17:
mègo ledwe żywègo odbieżą. Ten záśię p rzyſzedſzy
18:
kſobie, widząc rzeczy twarz ſmętną, by po gwałto-
19:
wnéy powodźi, niechcąc przedśię áby wſzyſtko zginę-
20:
ło, chodźi, ſzuka, zbiéra co zoſtáło: y ſtoſuiąc iedno
21:
ku drugiému, choć wiele niedoſtáie, przedśię ſkłáda
22:
co może y vmié, y ſtára ſie, áby wżdy przynamniéy
23:
wzóry kſztałt albo pámięć onègo kléynotu drogiégo
24:
potomnym zoſtáwił. Ták á nie iná czéy Rzymiánie

strona: C2

1:
wpadſzy między rozbóyniki, pozbyli byli ſkárbu y kléy
2:
notu ták koſztownègo: przyſzedſzy iednák kſobie, wi-
3:
dząc bydźſzkodę wielką co vpádło, ieſcze więtſzą, gdy-
4:
by wſzyſtko zginęło, zebráli záś tè którè mamy odro-
5:
biny ięzyká Láćińſkiégo y do potomnych podáli: p rzy
6:
trudnieyſzym wprawdźie: bo co przedtym był v przod-
7:
ków ich przyrodzony y właſny, to teraz nie z mnieyſzą
8:
pracą, iáko my, co ná drugim brzegu świátá mieſzka-
9:
my, v tychże co go zá ich przodków podániem vmieią,
10:
dochodźić muſzą. S częśliwi iednák poſthumi ięzyká
11:
Láćińſkiégo, że wżdy nie záginął wſzyſtek. Bez tego
12:
bowiém, á cóżbyſmy dotąd byli? Ztądże potym do
13:
Włóch dla téyże náuki, y dla ięzyká Láćińſkiégo
14:
(nie wſpomináiąc inſzychrzeczy, którèmi Włoſka źie-
15:
miá nád inſze przodkuie) iáko do źrzódłá y do mátki
16:
z inſzych narodów przyiéżdzano, y dotąd przyiéżdżá-
17:
ią, áż zá czáſem w káżdym narodźie, y v nas w Pol-
18:
ſcze ná wzór tych ſzkół Włoſkich, inſzé ſzkoły budo-
19:
wano, y dotąd buduią: ták iednák, żę przedśię Wło-
20:
ſka ſzkołá záwſze y podźiś przodkowáłá, przodkuie y
21:
przodkowáć będźie. A podobno nie bez oſobnéy táie-
22:
mnice páńſkiéy, który między rzeczámi inſzémi, chćiał
23:
y to Rzymiánom zoſtáwić: iż iáko wiárá krześćiáń-
24:
ſka áłbo Lácka, od któréy nas Grékowie terázniey-

strona: C2v

1:
ſzy, Ruś y Moſkwá, Latinos álbo Láchy zowie, nie
2:
z inąd, nie od inſzych téz, iedno z Rzymu, y od Rzy-
3:
mian, do wielu páńſtw krześćiáńſkich poſzłá, ták áby
4:
y litery y nauki Láćińſkié, którè teraz ná wſzyſtek
5:
ſie świát roznioſły, y któremi táiemnice wielkié y głę
6:
bokié páńſkié y kośćiołá iego ſą zákrytè, nie z inąd,
7:
nie od inſzych téż, ieno z Rzymu y od Rzymu pocho-
8:
dźiły.
9:
T
O PRZELOZYWSZY, á do rzeczy przyſtępuiąc,
10:
wiedźieć mamy, że przedtym niż tè náuki wſzyſtkié
11:
wyzwolonè, ták v Grèków, iáko Láćinników w ſwéy
12:
klubie ſtánęły: álbo téż równo z niémi gdy powſta-
13:
wáły: to naywięt ſzè ich ſtáránié było, áby ięzyk ſwóy
14:
właſny, álbo ráczéy ſłowá wſzyſtkié iáko ie właſnie
15:
wymawiáli, literámi álbo piórem tákże właſnie wy-
16:
rażáli. P rzeco niektórzy názwáli literas, à lituris,
17:
iż iednę nápiſawſzy záś ią zmázáć, odmięnić, álbo
18:
przełożyć może. Bo cóżby to zá grzeczy, náuk głęb-
19:
ſzychſzukáć, á ſłów ſámych ięzyká przyrodzonègo zá-
20:
niedbáć?
21:
Gdy tedy v Grèków y Láćinników ſtánęło obie-
22:
cádło wſzyſtko, iáko ſie wysſzéy pokazáło: y gdy iuż
23:
w głębſzè náuki poſtępowáli, y ięzyk ſwóy polerowá-

strona: C3

1:
li: tám między inſzémi rzeczámi náydowáli pewnè ſło-
2:
wá, którè álbo iednákiè będąc, rózną rzecz káżdè z
3:
nich znáczyło: álbo téż w wymawiániu ſłów, iednè
4:
ledwie ná tchu człowieczym, drugiè ná ſámym bądź
5:
ćienkim y ſubtélnym, bądź miązſzym y grubym głośie:
6:
trzećie ná właſnym przebiérániu ięzyká ſámègo, álbo
7:
téż w otwiérániu y w przywiérániu warg záwiſły: dla
8:
których trudno wymyśláć było liter cáłych: tám zá
9:
długim namyſłem, iednè áſpirátiámi, drugié áccen-
10:
támi y to róznèmi, trzećié punktámi, álbo kréſkámi,
11:
czwartè diphtongámi znáczyli: y nie literas, ále to-
12:
nos, ſiue tenores vocum, dzwięki álbo głos ſłowá
13:
właſnègo przezywáli. Co iednák téż widźimy y w ię-
14:
zyku Zydowſkim, w Cháldeyſkim, y w Syriyſkim, etć.
15:
Ztądże potym poſzło, że wſzyſtkié ięzyki krześći-
16:
áńſkié (ile ſie Europy tycze) iáko litery ſwoie, głó-
17:
wnieyſzè mówię, którè ſie wysſzéy opiſáły, wźięły były
18:
od Láćińników, iáko owi od Grèków: y iáko żadnè-
19:
go ięzyká w krześćiáńſtwie niémáſz, któryby w ſobie
20:
nie miał dźiwnych głoſów y dźwięków od Láćińſkich
21:
ábo Grèckich róznych, ábo z nimi równych ieno ie czę
22:
śćią zwyczay źiemie, częśćią grubſzè álbo ſubtèlniey-
23:
ſzé wyráżenia ſłów dźieli: ták téż zátym máią pewnè
24:
litery ſwoie, álbo znáki, którèmi wyrażáią onę wła

strona: C3v

1:
ſność przyrodzoną ięzyká ſwoiégo. Nie żeby máło
2:
było ná owych literách dwudźieſtu y trzech, ále iáko
3:
ſie rzekło) owé ſą głównè, y którè żadnègo ięzyká nie
4:
wiążą, áby ſobie wedle niego bądz co przydáć, bądź
5:
co viąć z nich kto niemógł, iako y ſámi áccentámi,
6:
punktámi, y diphtongámi, przydáli. Tè záśię bez
7:
támtych bydź niemogą: y owſzem cokolwiek zbudo-
8:
wáć álbo wyſtáwić chcą, ná tych, przy tych, y z tych
9:
budowáć y ſtáwić muſzą. Iáko bowiém ź rzódło ſkoro
10:
z brzegów wyleie, dźieli ſie ná wiele częśći, á kożda
11:
część náyduie ſobie właſnè drógi, którèmi bieży, y iuż
12:
ſie odradza od onègo źrzódłá ſwègo, y ſámá ſie iuż ſwą
13:
mocą śili, trzymáiąc ſie przedśię źrzódłá ſwégo:
14:
Ták á nie ináczéy inſzè ięzyki wſzyſtkié, choć nie vży-
15:
wáią inſzych liter krom łáćińſkich, ieno iuż odrodzo-
16:
nè y nákáżonè będąc, y inſzy dźwięk w ſobie máiąc,
17:
iuż téż inſzè, álbo tym podobnè podpory mieć muſzą,
18:
trzymáiąc ſie iednák liter łáćińſkich. A im dál ſzy któ
19:
ry ięzyk od Láćińſkiégo iáko źrzódłá ſwégo, od któ-
20:
règo poſzedł, tym y grubſzy y róznieyſzy od niego bydź
21:
muśi: záczym y podpory róznieyſzè y grubſzè. Co ſie
22:
ták pokázuie.
23:
W
LOSKI ięzyk ácz ieſt blizſzy łáćińſkiégo, y mo-

strona: C4

1:
wy łáćińſkiéy, ieno iż nákáżony, y iuż pieſczeńſzy, y
2:
rózny od onéy męſkiéy y poważnéy mowy łáćińſkiéy,
3:
z łáćińſkiégo przedśię: ták téż iuż ma ſwè właſnè ſub
4:
tilitates, którèmi ięzyk ſwóy wyraża. Ma dwoie, a,
5:
iedno Láćińſkié proſtè, iáko w tym ſłowie prouincia
6:
de Italia, gdzie ſie żadnè, a, nie ſádźi: Drugiè Wło-
7:
ſkié ſwoie z áccentem wyſokiè ták, à, ná którym ſie
8:
ſłowo ſádźi, iáko w tym ſłowie autorità. Ma téż
9:
dwoie e, iedno proſtè, iáko w tym ſłowie trattare e
10:
concludere. á drugié z accentem ták, è, którè ſie
11:
tákże przykro ſádźi, iáko w tym ſłowie cioè, Noè.
12:
Ma téż y dzytá Grèckié właſnè, którè iedni przez, z
13:
iedno vżywáią choć nie właſnie: drudzy przez dwoiſtè
14:
zz, A vżywáią ie w tych ſłowiéch, per mezzo di ze-
15:
phiro, iákoby przez dz: ad differentiam zoppo zecca,
16:
co ſie mocno wyraża, właſnie by przez c. Ma téż, o,
17:
dwoie, iedno bez áccentu, iáko l'ordine, le paro-
18:
le, &c. drugié z áccentem, iáko però, fárò, reſtò,
19:
penſò, &c. Tymże ſpoſobem ma dwoie, ii, iedno pro-
20:
ſty wocaliſz, drugiè poſzło ná conſonantem: iáko w
21:
tych ſłowiéchride, y pioue. Więc gg, hoggi, ch, coc-
22:
chi, occhi, &c. áż y apoſtrophum, którym vocalis
23:
przy wokaliſzu eliduią, y inſze rzeczy, nád czym ſie mnie
24:
tu ná ten czás báwić, non eſt inſtituti mei.

strona: C4v

1:
H
ISZPANSKI ięzyk iáko iest od Włoſkiégo ró
2:
znieyſzy, z Włoſkiégo przedśię y z Láćińſkiégo: ták
3:
záś iest poważnieyſzy y mężnieyſzy niż Włoſki, y wła
4:
ſnie ſie ięzyk z przyrodzeniem zſzedł, ták iż Etimologia
5:
ſłowá tego po náſzému Iż pan, bárzo nie od rzeczy. W
6:
ięzyku ſwoim, ma tákże pewnè dźwięki y obſerwátię,
7:
którèmi ieſt rózny od drugich. Ale to więcéy záwiſło
8:
ná ſáméy tylko wymowie w literách nie w kréſkách.
9:
F
RANCVSKI, ácz y ten z łáćińſkiégo idźie, ále iuż
10:
ma w ſobie część Włoſkiégo, część Hiſzpáńſkiégo,
11:
których mowę częśćią oćiął, częśćią náturę v wokali-
12:
ſzów ták odmięnił, że więcéy ná Grèckié poſzły P rze-
13:
tóż w ięzyku ſwym, ináczéy piſze, ináczéy czyta, y wy-
14:
mawia. Ná przykład: nápiſze Ie viens des champs.
15:
A on czyta, źie vien des sians. Nápiſze, choſe, á czy-
16:
ta, śioze: Nápi ſze, votre, á czyta, vtre: Nápiſze, vo-
17:
iele, á czyta voźielle, y inſzych niemáło rzeczy róznych
18:
dáleko od inſzych. Accentów vżywa przy tym nie
19:
máło, y Apoſtrophum.
20:
A
O NIEMIECKIM co rzeczemy? Ten, iáko ſá
21:
mi Niemcy nie ſą przychodniowie nizkąd, iedno tám
22:
ſie rodźili gdźie byli, tám byli gdźie teraz ſą: ták téż

strona: D

1:
ich ięzyk nie poſzedł áni z Láćińſkiégo, áni z Wło-
2:
ſkiégo, áni z żadnègo tych pomięnionych, ále iest ich
3:
właſny y z nimi ſie równo rodził, á zátym téż rózny
4:
bárzo od támtych wſzyſtkich: á ták rózny, że co támtè
5:
ięzyki máią w ſobie głádkośći, powagi y ſubtèlnośći,
6:
to ten ſurowy, trudny, y wyſoki. P rzed láty zwano
7:
Niemce Teutones, od bożká iákiégoś Teutoná, o
8:
którym coś báią, że ſie z brèły źiemie rodźił. Zá czá-
9:
ſem Niemce z ichże właſnègo ięzyká przezwano Gar
10:
manos, iákoby Garman/ cáły mąż: zkąd y Alle-
11:
mani, wſzyſtko mężowie: álbo iáko Strabo piſze lib.
12:
7. gdy Rzymiánie Fráncią álbo Gállią przez miecz
13:
doſtáli, á do źiemie Niemieckiéy przechodźili, tám ro-
14:
zumieli áby Niemcy y Fráncuzowie byli bráćia ſobie,
15:
z onègo męztwá, z onèy vrody, poſtáwy, z onych
16:
obyczáiów Fráncuzom podobnych: zkąd ſie y Germa-
17:
nos, to ieſt, bráćią, obyczáiem Niemieckim Brder
18:
przezywáli. Ty ch ięzyk iáko wzdłuż y wſzérż dáleko
19:
záſzedł, ták téż wiele ięzyków ſobie róznychNiemic-
20:
kich przedśię ma pod ſobą, Angielſki, Szkotcki, Dun-
21:
ſki, Szwedzki, etć. A káżdy z tych ieden od drugiégo
22:
ták rózny, y ták ieden drugim nákáżony, że téż tru-
23:
dno, áż ſie dobrze przyſłuchaſz, poznáć, áby z Niemiec-
24:
kiégo poſzedł. A ći w ſzyſcy iáko dáleko rózni ſą od ię-
25:
zyká Láćinſkiégo, y inſzych, ták téż w ſwym ięzyku
D


strona: Dv

1:
dáleko róznieyſzè obſerwácie máią: Ták przedśię, że
2:
obiecádło tóſz máią co y Láćinnicy, krom formowá-
3:
nia liter y piſánia, którè ſobie nácia kożda iáko chce
4:
y vmié wymyśla. Tych obſerwácię, puśćiwſzy co dál-
5:
ſzè, głębſzè y nieſwiádomſzè, ſą tè: [aesup]  [oesup] ü rz ſch w/
6:
y inſze, w czym ſie iuż częśćią z Węgierſkim ięzykiem,
7:
częśćią y z náſzym zgadzáią. Węgierſki bowiém
8:
téſz włáſnie ma co y Niemiecki, krom niktórych, któ-
9:
rè mimo tè ſwè włáſnè ma, iáko/ ǵ ý ẃ, &c. Náſz téż
10:
ma/ ſch/ Niemieckiè, ále iuż inſzym ſpoſobem ná/ ß/ od-
11:
mienionè. Ma téż y w, ále iuż mocniey ſzè niż v
12:
Niemców, literá przedśię táſz, iáko ſie okaże. Inſzych
13:
ięzyków nie wſpominam, boby w długą ſzło.
14:
Ztąd tedy káżdy łacno baczyć może, że żadnègo
15:
ięzyká niémáſz, ktoryby niemiał mieć literę właſną w
16:
ſwéy mowie rózną od Láćinſkich względem tonu. A
17:
ieſliż to v inſzych náyduiemy, o náſzym ięzyku Pol-
18:
ſkim, który in ſuo genere iest ták rózny od támtych
19:
wſzyſtkich wysſzéy pomięnionych; iáko oni wſzyſcy ſą
20:
rózni od nas, czemu bydź niéma? Wydáiemy ſie ze
21:
wſzyſtkim ná ſztych z drugimi, niechcemy áby który
22:
ięzyk miał co nád nas, ieźdźimy do nich, vczymy ſie
23:
ich: przypátruiemy ſie wſzyſtkiému, y wzór máło nie
24:
we wſzyſtkim od nich bierzemy, w tym czemubyſmy
25:
bráć nie mieli? Rze cze kto: Wſzák mamy dawnè

strona: D2

1:
zwyczáie w piſániu ſwoie: mamy Othográphią Pol-
2:
ſką, którą vżywamy. Ia niewiem. Otoli widzę nie
3:
Orthográphią, ále rychléy Tàutográphią. Vżywamy
4:
bowiém liter w piſániu więcéy niż potrzebá: kłádźie-
5:
my opák litery nie ták iáko trzebá: podczás liter nie
6:
dokładamy gdźie trzebá: bierzemy litery w inſzym ro-
7:
zumieniu nie iáko trzebá: in ſumma krzywdę wielką
8:
y ſromotę ſámi ſobie y przyrodzeniu właſnemu ięzyká
9:
náſzègo czynimy. Nie mówię tego o wſzyſtkich, nie
10:
wyſadzam ſie téż nád inſzè: y tu ſie oświadczam, że
11:
ſobie w téy mierze nic nieprzywłaſczam. Iest bo-
12:
wiém ludźi godnych dosyć, co w téy mierze y lepiéy, y
13:
dowodniéy o tym mówić, y rzeczą ſámą wywodźić to
14:
vmieią. Ale to mówię: że téż wiele takich iest, co
15:
niewiedzą, co to ieſt Orthográphia Polſka. Y pomnię
16:
zá czáſu pámięći S. Królá Polſkiégo Zygmuntá Au-
17:
guſtá, v którègo w komorze będąc, liſty pokoiowè od-
18:
práwuiąc, y drugim ſie téż od róznych y godnych głów
19:
ludźi przypátruiąc, żem to widźiał v wielu ich bydź
20:
rzecz bárzo drogą. Ieſliż podánia nie było: ieſliż czá-
21:
sy potemu nie były, y ludźie coby o to dbáli, czyli téż
22:
z zániedbánia, álbo z lekkiégo vważenia, niewiém.
23:
Ták iż téż on Hiſzpan Petrus Rouſius Maureus, kto
24:
go znał, iáko z nieporządków náſzych, ták y z tego
25:
częſtè żárty ſtroił, żeſmy żadnych pewnych opiſánych

strona: D2v

1:
gránic w ſwym ięzyku niemieli: nie mówię z ſtrony
2:
mowy Polſkiéy: mamy bowiém z łáſki Bożey Pola-
3:
ków dobrych dosyć y wymowców wielkich: ále mó-
4:
wię z ſtrony piſánia, czego ięzyk właſny potrzebuie.
5:
Do czego y to muſzę przyłożyć ná więtſzą ſromotę ná-
6:
ſzę, że nam Grámmátiki Polſkié cudzoźiemcy opiſu
7:
ią. Czemu nie ſwoi? Wpraw dźieć poczuł ſie był tro-
8:
chę on w rozum, w godność, y w záchowánié nieśmier-
9:
telny Stániſław Orzechowſki: iedno ná Bulgárſki
10:
wzór, coś ſie durum zdáło, iáko ſie niżéy okaże. Po-
11:
czuli ſie potym inſzy: ále y ći ieſliż koſztu ná to żału-
12:
ią, álbo nie máią, bez którègo nic: ieſliże wydáć nie-
13:
chcą, co więc v ludźi godnych bywa, áż z dobrym vwa
14:
żeniem rzeczy: czyli téż ieſli z rzeczámi niezwyczáy-
15:
nèmi trudno bywa, ludźie zwłaſ czá co proſtſzè, zráźić,
16:
z zwyczáiu dawnègo: álbo téż ieſliż nie máią, álbo
17:
dośiądz niemogą tákiégo coby im w téy mierze dogo-
18:
dźił, niewiém. Zy czyłbym iednák Oyczyznie tego,
19:
áby kożdy co kto może y vmié, byle miał po ſobie rá-
20:
cię ſłuſznè, nie lénił ſie okázáć co pożytecznègo bydź
21:
oyczyznie rozumié. A iéſli gdźie czym komu pop rzéć
22:
czego nie ſtáie, aby ći którzy czym máią, popiéráli y
23:
zákłádáli, á drugié co niemáią á vmieią tym pobu-
24:
dzáli, by polá niezálégáli. Czásy bowiém bieżą, á my
25:
iáko śniég zá nimi. A czego ſámi nie vczynimy, tylóż

strona: D3

1:
po ſobie zoſtáwuiemy. Iedno iáko w Polſcze trudno
2:
o to, ia mówić niechcę: rzeczy ſámè świádczą, y iam
3:
doznał.
4:
Abyſmy tedy ten zawał odwálili, potomnym, ob-
5:
cym, y ſámi ſobie winni nie zoſtáli: á co więtſza, áby-
6:
ſmy y ſámi peregrini w ięzyku właſnym niebyli, tu
7:
témi káráktermi nowèmi (którèm gwóli oy czyznie
8:
ſwéy dla ięzyká Polſkiégo nie bez koſztu wielkiégo
9:
dawno wydáć był vmyślił, by mię były obietnice y ná-
10:
dźieie płonè prózno nie karmiły) przypátrowáć ſie bę-
11:
dźiemy, co to iest Orthográphia Polſka, czego ięzyk
12:
Polſki w piſániu potrzebuie: zkąd co, iáko, gdźie, y
13:
ná którym mieyſcu litery któréy y iákiéy vzywáć:
14:
byſmy záśię, iáko ono mówią, in ſcirpo nodos nie ſzu-
15:
káli. Ia kożdèmu zdánié iego właſnè wcále zoſtá-
16:
wuię: iedno iż literá nowa náſtępuie. Otóż áby y Or-
17:
thográphia nowa Polſka byłá, á tym ieſliż nie co do-
18:
brègo zbudowáć, gdyż to wolno każdemu przyiąć y
19:
zgánić, wżdy p rzynaimniéy owym co lepiéy vmieyą y
20:
lepſzè rozumieią pobudkę dáć, áby ſkárbu ſwègo do
21:
źiemie nie kopáli, álbo y molom pſowáć niedopuſczá-
22:
li: álbo téż y drugim co tego dawno odemnie prá-
23:
gnęli, ábyśmy żądániu dosyć vczynić mogli.
24:
Nim iednák do rzeczy przyſtąpię, tę kilká ſłów
25:
piérwéy przełożę, że dla wywodu lepſzègo, y grunto-

strona: D3v

1:
wnieyſzéy rzeczy, kłádę tu Orthográphią onègo po
2:
wſzyſtkiéy Europie záwołánègo Ianá Kochánowſkié-
3:
go, Polaká, nie iedno rzeczą ſámą, ale y piſmem, y
4:
mową: który máło co przed śmierćią ſwoią, iáko o
5:
rzeczách inſzych, ták y o téy Polſkiéy Orthográphiiéy,
6:
którą w Drukárni baczył moiéy, y w liśćiéch moich,
7:
począł był zemną conferowáć: ná piſmie p rzedśię nic
8:
nieokazał, á w tym go téż śmierć nieſpodźiána bez
9:
wieśći zápádłá. Aż po śmierći iego Iáſnie Wielmo-
10:
żny, á móy przed láty M. Pan, Ieo M. Pan Ian Za-
11:
moyſki, Kánclé rz y Hetman wielki Koronny, mówiąc
12:
tym ſpoſobem o téyże Orthográphiiéy zemną, między
13:
inſzémi rzeczámi dał mi tęż Orthográphią Polſką te-
14:
góż Kochánowſkiégo, ręką właſną iego piſaną. Ieo
15:
M. záś pan Lukaſz Górnicki, Stároſtá Tykoćińſki, y
16:
Waśiłkowſki, etć. niemniéy godnośćią iáko zacno-
17:
śćią v ſwch y v poſtronnych tákże záwołány, bywſzy
18:
nie dawno w Krákowie, y mówiąc tákże zemną o téy-
19:
że Orthográphiiéy y o Polſczyznie nowéy dosyć ſzero-
20:
ko, y wi dząc intentią moię, powiádał mi tákże o ſwéy
21:
Orthográphiiéy, którąmem iuż przed tym w piſánych
22:
kśięgách iego widźiał: Tęż potym po ſwym do domu
23:
odieźdźie ná piſmie poſłał: nápiſawſzy tè ſłowá do
24:
mnie w liśćie ſwoim:
25:
CO ŝie tycce kárákte-rów nowych Polſkich/ a zátęm

strona: D4

1:
i Orthográphie-i Polſkie-i/ bylláby to ŗeccchwally go-
2:
dna/ i tuſſę ia/ zzeby Ieo M. P. Káncléŗ nie zzállowall
3:
ná to nállozzyĉ. Byŝ W. M. pŗy mnie to Ieo M.
4:
pŗellozzyll/ pŗymówillbym ſie i ia do tego. zzeby Ieo
5:
M. tym to vccynill ochotnie-i. Teraz ie ſſcce poſylląm
6:
W. M. ſwe- obiecádllo/ ieſli co do pŗedŝięwẑięĉia W.
7:
M. pomoc mozze. To pŗeĉie W. M. odę mnie wie-dz/
8:
izz tęm obiecádllem moim/ kázzdy ná ſwieĉie ięzyk
9:
wypiſáĉ ſie mozze/ i wymówiĉ. Bvlgárſki/ S llowián̂-
10:
ſki ięzyk/ Tvrecki/ Ormián̂ſki/ Niemiecki/ Lláĉin̂-
11:
ſki/ i inſſe-/ Tátárſki ná oſtátek wypiſáĉ/ i wymówiĉ
12:
dobŗe ſie mozze. Ccego niewięm dokazzeli tego iákie-
13:
inſſe- obiecádllo. I chceſsli W. M. poŝlię W. M. kil
14:
ká Pſalmów Dawidowych Sllowian̂ſkim ięzykięm/ á
15:
piſánych moim obiecádllęm/ tak izz kiedy Rvſin/ ábo
16:
Sllowak ccytáiąc ĝie- vsllyſſy/ pŗyŝiągllby/ izz to Sllo-
17:
wiánſkimi literámi piſąno. Z Lipnik 13. Febr. 1594.
18:
Otóż przypátruiąc ſie tym obiemá Ortográphiam,
19:
á niechcąc żadnègo w iego godnośći vſczérbić: y nie
20:
żáłuiąc dla godnośći tąk godnych oſób, kilkudźieśiąt
21:
liter do tego dáć nágotowáć, rozumieiąc że tego bę-
22:
dą wdźięczni: zdáło mi ſie té ſz á nie inſzè tu przełożyć:
23:
á przytym ſwoie niktórè obſerwácię (pace oſób ták
24:
zacnych) przydáć, áby tym łácniéy iedno drugim pod-
25:
porę miáło, y gruntowniéy okázáć ſie mogło, którèby

strona: D4v

1:
z tych dróznieyſzè było. A zátym téż iuż drugim,
2:
chcąli, wolno będźie przyiąć, chwalić, gánić, ábo y ſwo-
3:
ie wydáć. Pſálmów kilká Słowieńſkich, Orthográ-
4:
phią Ie M. Páná Górnickiégo piſánych, które mi
5:
potym poſłał, ná końcu przy Ortográphiiéy iego poło-
6:
żonè kożdy znaydźie.
7:
ORTHOGRAPHIA tedy
8:
Polſka rzędem obiecádłá prowádzi
9:
ſie tym ſpoſobem, kárákterem vko-
10:
śnym y proſtym.
11:
A.
12:
KOCHANOWSKI. A troiákié Polàcy máią: Piér
13:
wſzé zową Láćińſkie/ któré mà ſwóy znák nád ſobą/
14:
kréſkę zgóry ná dół wiedźioną od práwéy ręki ku lewéy/
15:
iáko ƶádny/ to ieſt/ niecudny. Drugié zową ſwoim/
16:
to ieſt/ Polſkim/ którégo znák ieſt kréſká tákƶe nád
17:
nim/ ále od lewéy ku práwéy ręce/ iáko ƶàdny/ to ieſt/
18:
nikt. Tŗećie zowiemy ćięƶkim/ któré mà kréſkę pŗez
19:
śię/ iáko poƶądny: To oſtátnie záwƶdy ſwym zná-
20:
kiem znácƶyć tŗebá: dwoie piérw ſzé ieno w ten cƶás/
21:
kiedy słowo iednáko ſie piſze/ á zá róznym téy iſtéy li-
22:
tery wymàwiánim/ rózny ma y wykłàd/ iáko ſie tám

strona: E

1:
wysſzéy vkazáło w tim słowie ƶádny á ƶàdny: cƶá-
2:
ſem téƶ dla dobrich rimów té znáki ſą dobré.
3:
IANVSZOWSKI. Ztego mieyſcá baczę ia, że tę
4:
Orthográphią pan Kochánowſki dawno piſał: mówiąc
5:
bowiém zemną máło co przed śmierćią ſwoią, ináczéy
6:
mi o tym, a/ powiádał: to iest, to á/ z krèſką łáćiń-
7:
ſkié, chćiał áby krèſki żadnéy nád ſobą niemiáło, ále
8:
zgołá chćiał, áby poproſtu było piſáne ták, a/ bez krè-
9:
ſki. Drugiè záśię Polſkié chćiał áby było nie krèſką z-
10:
wiérzchu znáczonè, ále zgołá áby było kłádźionè tym
11:
ſpoſobem / Co iednák y w ſzytkié piſmá właſną ręką
12:
iego piſánè, okázuią: y coś rychléy do rzeczy dla vchro
13:
nienia ſie wiele krèſek. Ieno mię z iednéy ſtrony odwo
14:
dźi zwyczay iuż dawno ápprobowány ſtáry, y literá no
15:
wa, która w żadnym ięzyku nie ieſt zwy czáyna, z dru-
16:
giéy ſtrony to żeby iż żadnègo a bez krèſki niebyło,
17:
coby zbytniè było. Wedle zwyczáiu bowiém ſtárègo y
18:
iuż záwźiętègo, to a Polſkié było poproſtu piſánè bez
19:
krèſki: drugié záśię łáćińſkié zná czonè było krèſką nád
20:
nim ták, a/ coby teraz zopáczyć ſie muſiáło. Wſzákże
21:
to ná woléy káżdè przyiąć, którè z tych chce. Ieo M.
22:
P. Górnicki z ſtárym przeſtáie, y ia z nim. Iednák dla
23:
okazánia lepſzégo, położyłem to, / w téy Ortográphi-
24:
iéy Páná Kochánowſkiégo, iuż nie wedle tego opiſá
25:
nia dawnègo, ále wedle poſzledniégo zwyczáiu iego.
E


strona: Ev

1:
B.
2:
KOCH. B. dwoie: piérwſzé nie ieſt nic rózné od
3:
Łaćińſkiégo/ iako ślub/ to ieſt pŗyŗecƶenié. Drugié
4:
naſzé włſné/ a to kréſkę m nad ſobą/ iako ślu/ to
5:
ieſt/ pŗyŗecƶ: a iƶ śię ŗdko trafi/ niewa dźi nic, ƶe za-
6:
wƶdi znacƶoné będźie/ choći by téƶ słowo ƶadnéy ró-
7:
znice około wykładu niemiało.
8:
IANV. Lepiéy przedśię káżdèmu B. zoſtáwić ie-
9:
go właſność: kiedy trzebá krèſki, położyć ią: kiedy nie
10:
trzebá, nie kłáźdź. Co y Pan Górnicki czyni: który
11:
w tym tylko iest rózny, że miáſto krèſki iednéy, vży-
12:
wa circumflexu ták/ b̂.
13:
C.
14:
KOCH. C troie: piérwſzé z Łaćińſkim iedno/
15:
iako nic: drugié z kréſką iako/ nić: tŗećié z pŗydanim
16:
téy litery /ƶ/ iako/ cƶeldź. Ale o tych piérwſzych dwu
17:
chcę powiedźieć na końcu/ gdźie o wſzytkich literach/ któ
18:
ré śię kolwiek na dwoie abo na troie dźielą/ będę mó-
19:
wił.
20:
IANV. Pan Górnicki tu w téy mierze ieſt rózny
21:
od páná Kochánowſkiégo: chce bowiém áby to /ć/ z
22:
ćienką krèſką, było ták znáczonè, ĉ. drugié záśię z
23:
przydáną literą /z/ chce áby było piſánè bez litery

strona: E2

1:
téy /z/ dwoie tylko /cc/ położywſzy ták/ ccás. Ia záśię
2:
mówiąc o tych literách, to wprzód powiém: że ſą ni-
3:
którzy, á wiele tákich, co mimo to dwoie /cc/ y mimo
4:
cz/ tákié, vżywáią ieſcze punktu miąſzégo nad cz/ ták
5:
cż/ niewiém dla czego: ponieważ / cz/ ſámo bez pun-
6:
ktu, znáczy tóż co z punktem: Ná przykład, cegłá
7:
przez gołè c/ ćiáło przez ć/ á czoło przez cz: gdźie to cz/
8:
ináczéy iuż brzmi, niż którè z owych dwu: á to wzglę-
9:
dem litery téy /z/ która dla tego ſie przykłáda, áby
10:
ſie syllábá miąſzo wymawiáłá. Nád to, po /c/ nigdy
11:
ćienkiéy krèſki nád /z/ nie náyduiemy. A ieſliż nie
12:
náyduiemy, cóż téż po punktćie miąſzym? Gdźie ſie
13:
bowiém literá która czym znáczy, znáczy ſie ad diffe
14:
rentiam drugiéy iéy podobnéy. Téy iż niémá ſz, tedy
15:
y miąſzègo punktu nie trzebá kłáźdź nád /z. Trzećia:
16:
tákowè /ż/ z punktem miąſzym, nigdy ſie po /c/ nie
17:
kłádźie, żeby ie miano rázem wymáwiáć: káżda bo-
18:
wiém literá z tych ma ſwoię właſną náturę, wzglę-
19:
dem którèy iedná drugiéy gwóli odmięnić ſie niemoże:
20:
ále káżda literá záchowuie ſwoię náturę właſną, dla
21:
pewnych ſłów, którè ſą złożonè. Ná p rzykład: Poćże
22:
ſie: gdźie ſie káżdéy litery náturá właſna wyraża: y
23:
káżda syllábá znácznie ſie iedná od drugiéy dźieli. Ale
24:
kiedy rzeczeſz /czoło/ tám iuż tè dwie literze /cz/ w ie-
25:
dno ſpoionè przy o/ iedną syllábą ſą. Otóż względem

strona: E2v

1:
teo nic po miąſzym punktćie: ále zgołá poproſtu /cz. Dla
2:
ſkromnośći iednák, miáſto litery /z/ którè do /c/ przy-
3:
dáiemy, rychléybym rzekł, żeby nád /c/ położyć punkt
4:
miąſzy tym ſpoſobem /ċ/ ábo więc ták /c̃. To ieſt, miał
5:
bym nápiſáć czás, otóż wolałbym ie nápiſáć oto ták /
6:
ċás/ álbo ták /c̃ás. Tóżbym rozumiał y o /ś/ iáko ſie
7:
niżéy okaże. Rátia tego. Bo ieſliż /ć/ z áccentem /ś/
8:
z áccentem, tákże y /ż/ z punktem ná wiérzchu mią-
9:
ſzym, ważnè, y nie idźie nam więcéy, ieno o thon lite-
10:
ry onéy, áby ſie łáćińſkié /c/ w polſkié odmięniło, nie-
11:
wiém czemuby to /ċ/ z punktem, ábo choć tákie c̃/ miá
12:
ſto /cz/ tákże y /ṡ/ z punktem, álbo tákié /s̃/ miáſto/
13:
ſz/ ważnè bydź niemiáło? gdyż ániby rzeczy trudniło,
14:
y do poięcia, do czytánia, y do piſánia łácnè bárzo,
15:
ieno zwyczáiu trzebá.
16:
Albo gdźieby ſie y ták niepodobáło, więc oto ták ç/
17:
coby téż nie źle było. záchowuiąc przedśię káżdèmu
18:
zdánié y wolą iego. Ia to mówię, gdźiebyſmy ſtárègo
19:
zwyczáiu vſtąpić mieli. O tym /cz/ coby zá rozu-
20:
mienia był on niekiedy záwołány Stániſław Orzecho-
21:
wſki, niżéy przy literze S. mieć będźiemy.
22:
D.
23:
KOCH. D iedno/ iako drb/ dąb.
24:
dz troie: pirwſzé gdi piſzem /wiédz/ to ieſt/ bądź pewien:

strona: E3

1:
drugié z kréſką/ iako wiedź/ to ieſt/ zá rękę/ abo zaco-
2:
kolwiek. tŗećie z kreſką na dole/ iako lidƶba.
3:
IANV. Przy tym /Dz/ wiedźieć trzebá, że ſie ſło-
4:
wá Polſkié náyduią, w których /d/ oſobno wyrzéc ſie
5:
muśi, á oſobno /z/ iáko ſą compoſitá/ odzów go: od-
6:
żegnay ſie, etć. drugié ſą ſimplicia, iáko dzwon, etć.
7:
Y ieſli co, to dzytá Grèckié ieſt bárzo potrzebnè. Po
8:
tè czásy bowiém záwſze, ták compoſita iáko ſimpli-
9:
cia, dzwon y odzów, etć. iednáko ſie piſáły. w czym ſie
10:
wielka krzywdá polſczyznie dźiáła. Tákże y w in ſzéy
11:
literze /ź/ z ćienką krèſką, iáko/ odźienié, á odźiębił
12:
ſobie, etć. Co ſą róznè ſobie, á przedśię iednáko ſie kłá
13:
dły. Ná rózność tedy syllab, t rzebá áby było dzytá
14:
Polſkié troiákié: iedno proſtè bez krèſki, dla ſłowá /
15:
wiédz, y temu podobnych: drugié dla ſłowá /wiedź/ z
16:
krèſką: trzećié dla ſłowá /dżdży/ z miąſzym punktem.
17:
P. Kochánowſki miał ná ten kſztałt /dƶ/ miąſzę: ćien
18:
kié ták /dź/ á proſtè ták /dz. Y ile baczę nie od rzeczy:
19:
Iedno w piſmie ná kſztałt łáćińſki, iáko tu w tym pi-
20:
ſmie teráznieyſzym, którèm ná kſztałt łáćińſkiégo dał
21:
formowáć, iużby trudno by dź miáło, y iużby táka li-
22:
terá Niemiecka ſzpećiłá kſztałt łáćińſki, iáko ſámá
23:
rzecz pokázuie. Mnieby ſie tedy zdáło áby ſie ábo dwie
24:
literze ſpoiły w iednę ták /dz/dź/dż/ coby iuż łácno
25:
było y bárźiéy do rzeczy: Albo więc ná kſztałt inákſzy

strona: E3v

1:
ták /ḑ/ ḑ́/ ḑ̇. á zyśdź ſie może y do proſtègo y do vko-
2:
śnègo piſmá. Pan Górnikcki ma tákié dz/d̂/d/
3:
E.
4:
KOCH. E troie: piérwſzé równé łaćińſkiému/
5:
a to m kréſkę nad ſobą/ iako y łaćińſkié /á/ iako w
6:
tym słowie /Panié/ Domine. Drugié naſzé: iako tu
7:
paniè/ dominȩ: Oſtatnie z kréſką albo z ogonem/ ia-
8:
ko to /vcƶynię. A w piſaniu tich w ſzytkich tak śie za-
9:
chować/ iako śię i o piérwſzéy liteŗe mówiło: to ieſt/
10:
aby znaki na ƶadnym nie były/ chyba gdźie tŗeba dl
11:
pŗycƶyny powiedźianéy: wyiąwſzy to oſtatnié/ któré
12:
zawƶdy ſwé piątno ma nieść.
13:
IANV. To /é/ piérwſzè, którè ieſt náznáczonè z
14:
krèſką od práwéy ręki do lewéy, ſaluo iudicio páná
15:
Kochánowſkiégo, mnie ſie nie zda: boby iuż zátym
16:
żadnègo nie było poſpolitègo, którè bydź muśi. Y iuż-
17:
by káżdè /e/ znáczonè krèſką bydź muśiáło, coby ſu-
18:
perfluum było. Ale rychléybym rzékł: ten vocati-
19:
uus, Pánie, domine, niech idźie proſtym /e/ bez krè-
20:
ſki: nigdźiéy ſie bowiém /e/ nie ſádźi. Drugié záśię
21:
nominatiuus pluralis, hę dominę: tè pánié, żeby zná-
22:
czonè było z krèſką od lewéy ręki dopráwéy, ták /è/
23:
Tu ſie bowiém /e/ znácznie ſádźi. Trzećié z krèſką v
24:
ſpodku dobrè iest. Ale nayduię ia ieſ cze czwarté /e/

strona: E4

1:
iáko w tym ſłowie, pániéy ochotnéy, którè nie iest
2:
żadnè z tych wysſzych: á to znáczyćby ſie mogło krè-
3:
ſką od práwèy ręki do lewéy, ták/ é. Bo po tè czásy
4:
oboie znáczyły ſie krèſką iednáką: A nie wá dźiłoby
5:
przedśię ad differentiam iednègo od drugiégo róznè-
6:
mi krèſkámi znáczyć, co łácno bydź może. Pan Gór-
7:
nicki ma tákże troie /e/ iedno poſpolitè, drugié Lá-
8:
ćińſkié tákié /e-/ w trzećim ſie zgadza z pánem Kochá-
9:
nowſkim.
10:
F.
11:
KOCH. F iedno/ iako farba.
12:
G.
13:
KOCH. G tákƶe: chyba to powiedźieć tŗebá/ ƶe
14:
go Polcy nieuƶiwaią na dwoie iako Łaćinnicy/ ale
15:
tylko w iedno: iako tu garniec: iedwab pŗez /i/ nie
16:
pŗez /g.
17:
IANV. Do tego przydáć ſie może Reieſtr, nie
18:
Regeſtr, Aniół, Ewanielia, etć. nie Angół, áni E-
19:
wángelia. Bo ácz z Láćińſkiégo idźie, ále w Polſkim
20:
iuż ná tym mieyſcu, odmięnia ſie /g/ w literę /i/ con-
21:
ſonans: inſza gdy ſie po Láćinie piſze. Pan Górnicki
22:
ma z krèſkámi ná wiérzchu ták /ĝ/ dla ſłowá /ĝi/ ſka
23:
rał ĝi pan bárzo. Alem ia w tym rozumienia inſzègo
24:
iáko w literze /i/ pokażę.

strona: E4v

1:
H.
2:
KOCH. H wedle Grammatików nie ieſt lite-
3:
ra: Polcy kiedi chcą wymówić Greckie /χ tedi pi-
4:
ſzą /ch/ iáko chwlą/ chwilą.
5:
IANV. Krom tego Polſkiégo /ch/ vżywáią przed
6:
śię Polacy ſáméy áſpirátiiéy téy /h/ iáko w tych ſło-
7:
wiéch, hárdy, háńbá, pohániec, etć.
8:
I.
9:
KOCH. I Polcy vƶiwaią iako y Łaćinnicy /i
10:
miaſto vokliſza/ iako nigdi: i miaſto conſonantem
11:
iáko In: do diftongu mym zdanim ſnadnieyſzé ypſy-
12:
lon/ iako/ móy/ dy/ albo dj/ mój.
13:
IANV. Gdźieby ſie tráfiło dwoie ii/ weſpół, iáko
14:
w tym ſłowie, piie, biie, etć. tám iuż piérwſzè /i/ wła-
15:
ſna vokaliſz, á drugié iuż conſonans. Otóż wolał
16:
bym ie ták piſáć, bije/ pije/ etć. żeby to drugié /i/ by-
17:
ło conſonans. A g dźieby ſie záśię tráfiłá conſonans
18:
wprzód, támbym iuż litery przełożył, iáko w tym ſło-
19:
wie, wźiął ji/ miáſto, wźiął go: álbo ſkarał ji/ miá-
20:
ſto, ſkarał go. Iedno iż ſie náyduie ſłów niemáło g dźie
21:
ſie /i/ by conſonans okázuie, iáko tu/ Wiem ia o ie-
22:
go nieſtwornośći/ etć. á przedśię ináczéy ſie nie piſze
23:
iedno przez vokaliſz proſty. Otóż mię to tro chę odwo-

strona: F

1:
dźi: wſzákże temu nieubliżáiąc, trzymałbym ſie przed
2:
śię zdánia ſwégo, gdźieby ſie tráfiły dwoie /ii/ weſpół:
3:
Co ſie tycze litery ypsylon, ná końcu mieć będźiemy.
4:
K.
5:
KOCH. K iedno: kokoſz/ kur.
6:
L.
7:
KOCH. L dwoie: iedno Łaćińſkie/ któré tak
8:
piſać/ ladaco/ lód/ wilk/ ktokolwiek. Drugie barba-
9:
rum, któré tak piſać/ kłotka/ łaſkawy/ łakomy.
10:
IANV. Téy litery rózność nie owſzem mi ſie nie
11:
podoba, ále iéy nie zrázu káżdy obaczyć może: bo y
12:
zwyczay to zſobą nieśie: y piórem piſząc, łácno oſęcz-
13:
ki v wiérzchu, bądź ná tę, bądź ná owę ſtronę vczynić
14:
ſie mogą, co więc rádźi czynimy dla elegántiiéy: zá-
15:
czym miáſto /l/ łáćińſkiégo, łácnoby mógł polſkié v-
16:
czynić. Otóż mym zdánim, nie źle wedle zwyczáiu
17:
dawnègo: l/ łáćińſkié zoſtáwić, á przy tym drugié pol
18:
ſkié z krèſką przez pół ták /ł: zná cznieyſzè bowiém y
19:
właśćiwſzè, y vżywáć tákiéy kréſki może we wſzelá-
20:
kim piſmie/ bądź łáćińſkim okrągłym/ bądź w Wer-
21:
ſaléch/ iáko tu/ Łáſká. á p rzedśię elegántia y wła-
22:
ſność zoſtáie przy literze/ coby iuż bydź nie mogło/
F


strona: Fv

1:
gdźieby śię owák kłádło. Pan Górnicki miáſto Pol-
2:
ſkiégo ł/ kłádźie dwoie ll/ weſpół.
3:
M.
4:
KOCH. M dwoie: pirwſzé iako tu/ dom: dru-
5:
gie z kréſką/ iako to/ vſkroḿ.
6:
N.
7:
KOCH. N dwoie takƶe: i z timiƶ znaki/ dzwon/
8:
ſkroń/ ſchroń ſie/ etć.
9:
IANV. Pan Górnicki ma z circumflexem, oto
10:
ták/ m̂ n̂.
11:
O.
12:
KOCH. O dwoie: iedno Łaćińſkié bez znaku/
13:
iako tu/ oko: drugié grubſzé z znakiem ieſli tŗeba/ ia-
14:
ko wòs: ná woſku wyćiſnąć/ abo na wózku iechać.
15:
IANV. Pan Górnicki tego grubſzègo ò/ z znákiem
16:
nie vżywa/ ále ná mieyſce iego ma dwie literze ſpoio-
17:
nè ták uo: ná przykład, Buog wuodz móy. Co nie od
18:
rzeczy. Iedno iż w tym ſłowie B uog/ y wuodz/ te dwie
19:
literze ſpoionè uo/ ſą ráczey diphtongiem: to ſłowo záś/
20:
móy/ ináczey brzmi niż owo Buog/ á przedśię nie ieſt
21:
owo łąćińſkié: otóż potrzebáby ie tèż oſobno znáczyć.
22:
By w mè/ rychléybym ie piſał oto ták/ Bòg/ z krè-
23:
ſką/ od lewéy do práwéy ręki: móy záśię/ od práwéy

strona: F2

1:
do lewéy/ ták/ ó. Albo przynamniéy oboie iednáką
2:
kréſką z pánem Kochanowſkim. Wſzákże y to nie
3:
zła obſerwácia I. M. páná Górnickiégo:
4:
O téy literze /o/ mówiąc zemną pan Kochánowſki
5:
chćiał áby ná żadnym /o/ po którymby ſzłá litèrá m/
6:
álbo n. krèſká żadna kłádźiona nie byłá; iáko w
7:
tym ſłowie dom/ dzwon/ etć. á to względem tego, że
8:
ſie to /o/ odmienia w náturę inſzą gwoli m/ álbo n/ cze-
9:
go iuż nie czyni, gdy ſámo ſtoi, iáko w tym ſłowie/ móy
10:
to wóz/ móy to zdróy/ etć. Co y mnie ſámèmu nie źle
11:
ſie podoba: Iedno że p rzedśię iuż ináczéy brzmi niż
12:
łáćińſkie, chyląc ſie do litery która po /o/ idźie, tedy
13:
zdáłoby mi ſie znáczyć ie przećię krèſką od práwéy rę-
14:
ki do lewéy, iáko ſie rzekło, bo mi ſie nieumyka od o-
15:
wègo piérwſzègo grubſzègo /o. Wſzákże to máła, byle
16:
wiedźiał że o tákowè nie ieſt łáćińſkié.
17:
P.
18:
KOCH. P dwoie: iedno proſté/ iako łup/ to ieſt/
19:
koŗyść: drugié łuṕ z kréſką/ to ieſt/ dŗi.
20:
IANV. Pan Górnicki do drugie znáczy ták/ p̂.
21:
Q.
22:
KOCH. Q ŗdko/ abo nigdi nievƶiwmy/ iako
23:
tu kwaſny/ abo qwaśni.

strona: F2v

1:
R.
2:
KOCH. R iedno.
3:
RZ/ abo/ ŗ/ iedno/ iako tu/ wieŗę/ wiéŗ.
4:
IANV. To RZ/ áłbo ŗ/ tákowè, ieſt bárzo potrze-
5:
bnè dla wielu ſłów. bo czáſem obie literze rázem
6:
brzmią, y czynią iednę ſyllábę, iáko tu w tym ſłowie/
7:
wierzę że brzmi rzéſko. Czáſem tèż oſobno /r/ oſobno,
8:
z/ iáko rze koń/ rżyſko. Czechowie máią /ṙ/ z pun-
9:
ktem: coby ſie y v nas zyść mogło. Iedno przedśię ad
10:
differentiam Czeſkiégo, y dogadzáiąc zwyczáiowi zá-
11:
wźiętèmu Polſkièmu może bydź właſnè tákié /ŗ/ ábo
12:
więc /r/ tákie, álbo tèż złączone ták /rz/ którèby ſie z
13:
tych podobáło, y lepiéy vdało, oczy niech ſądzą.
14:
Pan Górnicki tóż właſnie rozumié, iáko ſie ni-
15:
żéy in appendice iego pokaże.
16:
S.
17:
KOCH. S troie: pirwſze iako i Łaćińſkié/ iako
18:
to Samſon: drugie z krèſką/ iako w tim słowie oś/ po
19:
Łaćinie axis, abo tak bez krèſki oσ. Tŗećie piſzem /ſz/
20:
iako tu/ ſzacunek. Ale to chcę pŗidać: iſz się cƶęſto w
21:
Polſkim ięzyku trafi/ ƶe po /s/ idźie /c/ a ty obiedwie
22:
liteŗe maią z ſobą iakąś ſpolność/ bo śię troiako oboie
23:
wymawia/ y poſpolićie którym ſpoſobem /e/ śię wy-
24:
mawia/ timƶe téƶ i /s. iako tu/ ſcƶęsliwy/ ſcƶodri/

strona: F3

1:
śćisły/ miłość/ na deſce etć. tedibych chćił dla ſkro-
2:
mnègo piſani/ aby tilko /c/ śie znacƶiło/ tam gdźie
3:
śię znacƶić m/ abo któré tego potŗebuie: a /s/ aby
4:
śię iuƶ z niego znacƶiło. poniewaƶ to pŗirodzenie ma-
5:
ło nie wſzędi maią/ ƶe iako bŗmi pośledniè tak i pŗe-
6:
dnie: niepiſać tedi ſzcƶodri/ ale ſcƶodri/ etć. Kilka
7:
słow śię nayduie/ któré śię pod tę regułę nie podaią/
8:
iako to mieśce (niepodoba mi śię mieyſce/ iako piſzą)
9:
bo iuƶ inacey /s/ bŗmi/ niſzli/ c: mówiem téƶ abo dwie
10:
gruſce/ abo dwie gruſzce/ plięsćie/ ábo plęſzćie: ale i tu
11:
ieſt iuƶ inſza róznica.
12:
IANV. O tym /ſz/ powiedźiałem przy literze /c/
13:
żebym wolał áby ſie tákże z punktem znáczyło, ták ṡ/
14:
álbo więc ták s̃/ ile máłè: długie záśię mogłoby po-
15:
ſtárèmu zoſtáć ták ſz/ álbo ß. Pan Górnicki ma ie
16:
dno tákie ŝ/ iáko w tym ſłowie oŝ: miáſto grubègo
17:
záśię vżywa dwoygá ſſ/ iáko w tym ſłowie/ ſſácunek.
18:
O tym ſz/ álbo ráczey o trzech ſyllábáchczá/ ſzá/
19:
ſcá/ coby zá rozumienié było onègo niekiedy w ſła-
20:
wę y w godność záwołánégo Stániſłáwá Orzechow-
21:
ſkiégo, zdáło mie ſie z liſtu iego właſną ręką do niebo-
22:
ſczyká P. Oycá mego piſánégo tu przyłożyć. Tè ſło-
23:
wá tedy iego były, y ſą ták nápiſánè.
24:
W ięzyku/ powiáda/ Słowiáńſkim/ ten dźwięk ca/
25:
ſcha/ ſcá/ brzmi naiwięcéy. Przeto v Bulgarow w o-

strona: F3v

1:
biecadlie poloſchone ſą te literi/ ц. щ. ш. to ieſt/ ca/
2:
ſcha/ ſcá. Oto ſſ w naſchym piſmie podle c. poſpoliczie
3:
kladą z. literę literze c. przecywną/ bo z. letera/ ieſt lite-
4:
ra dupla ſtych dwoch liter ſloſchona ſ.d. a coſs to zać
5:
bęndzie/ gdy miaſto ćemv/ poloſchys/ czemu? reſolwvy-
6:
ſche iedno to/ bęndzie nieme ſlowo nierozumne takie/
7:
cſdemu: glupie to ſłowo ieſt przeto nygdi po c. nietrze
8:
ba klaſc z. alie ſamo c. ſawſche niech ſtoy/ przed voca-
9:
liſſem zwlaſca. Takſ che tyſſpoſt S/ nygdi nieklaść
10:
Z/ bo to /Z/ kazy Polſką mowę/ y trudne cytanie pol-
11:
ſkie ćyni. Patrzayćie na tym ſlowie/ waſza myloſc. roſ-
12:
dzielcie tę literę/ patrzaycie co za ſlowo bęndzie: waſſda
13:
pewnie bęndzie. To ſłowo polſkiem ſlowem nieieſt. P rze
14:
to miaſto teo/ gdzieby ſie połoſchyc mialo po s.z. lepiey
15:
poloſchic c.h. aby bylo waſcha/ proſchę/ pyſchę/ etć. Ta-
16:
kies syllaba ſća/ prawie Slowianſkia bęndzie ſyllaba/
17:
gdy w niey niebęndzie Z. etć. Dan s Svrowyc ix. Iu-
18:
nij, Anno Di. 1564. Tu z téy obſeruátiiéy páná
19:
Orzechowſkiégo, znáć że wiele ná tym, kto wié róz-
20:
ność dźwięku, bądź kréſek, bądź ſyllab.
21:
Z ſtrony owégo ſłowá, mieſce: mym zdániém, le-
22:
pieyby było mieyſce, ad differentiam mieſzce, w mie-
23:
śćie od miáſtá: á mieyſce od mieyſcá, nie od mieſcá,
24:
iáko oyćiec od oycá, nie oćiec. W ſzákże iáko kto ch-
25:
ce. Inſzé accenty álbo krèſki, gdźie ich dwie álbo trzy

strona: F4

1:
po ſobie, áby tylko oſtátnia byłá znáczona/ vchodząc
2:
krèſek wiele, ſłuży do rzeczy: ále bárźiéy mi ſie po-
3:
doba owo ſczodry/ etć. Z ſtrony gru ſzki y plęſów, tá
4:
regułá ieſt v mnie, ábym ſie záwſze deriwátiiéy ſło-
5:
wá káżdègo trzymał: to ieſt: mówiémy gruſzká, nie
6:
gruſká: ztądże dwie gruſzce: mówiémy plęſáć/ plęſá-
7:
nié: ztądże plęſćie. Szlad, od ſzlákowánia: bo ſzedł w
8:
drógę. Tákże wysſzéy przez ſ/ nie przez /z: bo mówiémy
9:
wyſoko, nie wyzoko: nizko záśię przez z/ nie przez ſ:
10:
bo mówiémy niżéy: ztądże niżſzy/ nie nisſzy.
11:
T.
12:
KOCH. T iedno: a po /th/ w polſkim ięzyku nic/
13:
chyba gdźie Greckie słowa/ Thetis.
14:
V.
15:
KOCH. V abo vokaliſz/ abo conſonans: kiedi
16:
conſonans dwoiako śie piſze: npŗod proſto/ w radźie/
17:
władnie: drugi rz z kréſką/ iako vłoẃ rib.
18:
IANV. Toż y pan Górnicki rozumié. To /w/
19:
wźięło ſie z Niemieckiégo: iedno iuż tężéy v nas idźie/
20:
niż v Niemców.
21:
X.
22:
KOCH. X mało vƶiwamy: richley miaſto nie-
23:
go /ks: a iako /s/ troiako/ tak i /ks/ troiako mówiémy.

strona: F4v

1:
Wſzakƶe mało nielepiéy piſać xiądz/ xini/ axamit/ ni-
2:
żli pŗez ks. kſzikać/ to lepiéy tak iako śię tu napiſało/
3:
abo znak iaki dać/ iako i inſzim.
4:
IANV. Ieſli kſzykáć, dobrze ſtoi, tedy y kśiądz y
5:
kśięni/ etć. bo iáko /ſz/ miąſzo brzmi: y to ſámo/ á nie/
6:
k/ czyni, że ſie właſnie k /y ſz/ wymiawia: ták téż y z
7:
kréſką ćienkie ś vczynić może/ iáko tu kśiéni/ etć. y
8:
mym zdániém nie źle. Toż y pan Górnicki rozumié
9:
iáko niżéy ſtoi. Wſzákże y to máła: kłáść ſie może
10:
indifferenter.
11:
Y.
12:
KOCH. Y/ nie ieſt dwoie /i/ iako w ſzkołach zle
13:
zwać vcƶą/ ale ypſylon greckie. o iego natuŗe na koń
14:
cu powiem.
15:
IANV. To ypsylon/ iáko pochodźi od /v/ Greckié-
16:
go/ tákby tèż kłáść ſie nie miáło równo z literą /i: Ie
17:
dno że to iuż weſzło w zwyczay: tedy iuż tępym i/
18:
bydź muśi. Niémá ſz bowiem litery żadnéy, któraby
19:
bliżéy do i/ przyſtępowáłá/ iáko to /y/ w Polſkim mó-
20:
wię: Wyiąwſzyby kto miáſto téy litery /y/ vżywáć
21:
chćiał długiego /j/ coby tèż nie názbyt od rzeczy. Ie-
22:
dno że to iſte j długie/ iuż ma ſwoię właſność iáko cō-
23:
ſonans, ad differentiam vokaliſzá/ o którym ſie wys-
24:
ſzéy przy literze i powiedźiáło: tedy iuż lepiéy vżywáć

strona: G

1:
litery téy, y. Ale y to wie dźiéć trzebá, że tá literá
2:
ypſylon, záſtępuie dwoie mieyſcá w Polſkim: Naprzód
3:
tám, gdźie wſzyſtkié ſłowá tępo idą: iáko tu/ gruby
4:
lud/ ad differentiam grubi ludźie: g dźie to ſłowo gru-
5:
by, przez ypſylon/ tępo idźie: grubi záśię, przez /i/ ćię-
6:
niéy/ Ná drugim záś mieyſcu, odmięnia iuż nátu-
7:
rę ſwoię w diphtong: y iuż nie idźie tępo ſámo z śiebie,
8:
ále literá druga, która idźie przed nią, ćiągnie ią zá
9:
ſobą, iáko tu, day, niechay, móy, twóy, meus, tuus;
10:
ad differentiam moi, twoi, mei, tui, &c. gdźie voka-
11:
liſz właſny. Tegóż ypſylon vżywáią tèż Fráncuzo-
12:
wie, ále inákſzym nie tym dźwiękiem. Niemcy coś
13:
bliżéy nas, ále przedśię więcéy w diphtongu niż
14:
ináczéy.
15:
Z.
16:
KOCH. Z troie: pirwſzé iako to zmek: drugie
17:
z kréſką na wirzchu/ iako tu mroźno: tŗecié z kréſką
18:
pŗez pół/ iáko tu ƶiweś. Z/ kiedi ieſt prȩpoſitio, nie
19:
łącƶić go z słowem/ ale ie rózno kłaść/ iako/ z izby.
20:
IANV. Trzećiégo Zed z krèſką przez pół, trudno po
21:
tè czáſy w druku vżywáć było. Niemiecki bowiém
22:
kárákter, którègoſmy po tè czásy záwſze w Polſkim
23:
ięzyku vżywáli, ma ſwą właſną literę táką, z/ którè
24:
kréſki przez pół ćiérpieć nie mogło. Ale miáſto téy
G


strona: Gv

1:
krèſki przez pół, vżywano punktu nád zed tak, ż/ y
2:
nie od rzeczy. Y g dźieby tákich káráktèrów Niemie-
3:
ckich Polſczyzná záwſze vżywáć miáłá, żadnymby
4:
ſpoſobem inákſzè zed bydź nie mogło: róznè bowiem
5:
litery w iednéy náturze y w iednym ſłowie kłáść, bár-
6:
źiéyby ſzpećiło. Wyiąw ſzyby w inſzéy Polſczyznie
7:
ná kſztałt liter łáćińſkich, iáko ieſt tá literá teráz-
8:
nieyſza nowa odemnie wyſtáwiona, támby iuz łácno
9:
bydź mogło, y cudniéy ſtáło. Iáko bowiém rozmáitè
10:
ſpoſoby káráktèrów ſą, ták tèż rozmáitość liter y
11:
właſność ſwoię máią: Iednym tákowè /ƶ/ ſłuży lepiéy
12:
niz drugim, drugim záś inákſzè. Otóż vżywáiąc liter
13:
Niemieckich, tá literá ſtára zoſtáć muśi, ták ż: ále
14:
do nowéy Polſczyzny álbo do kárákterów inſzych in-
15:
ſze tèż bydź muśi. Mnie ſie to ż/ náikſztałtnieyſzè zda,
16:
álbo tákie /ƶ/ drugim niewiém iáko.
17:
KOCH. PRZESTROGA okolo tych liter.
18:
i/ y/ b c dz l m n p s z.
19:
T
Y dwie pirwſze liteŗe/ małą ſamy między ſobą ró-
20:
zność maią z pŗyrodzeni: ale między inſzimi literami/
21:
iako my Polcy dźiś piſzem/ wielką odmianę cƶynią. a
22:
zwłſcƶa między temi/ któré ſą wyſſzéy napiſané/ (a
23:
mianowićie któré śię kolwiek na dwoię abo na troie

strona: G2

1:
dźielą/ mówię ex conſonantibus. Bo kiedi pŗed nimi
2:
idą/ odmieniaią ſye kaƶda w ſwą naturę/ ƶe inacƶéy
3:
bŗmieć muſzą kiedy po którym /y/ idźie/ a inacƶéy kie-
4:
dy proſté i: iako to na tim mieścu/ kiedi ŗekę/ baby/ to
5:
ieſt/ ſtaré ƶony/ a babi/ co po łaćinie obſtetricatur: iuƶ
6:
tu inacƶéy b bŗmi/ a inacƶéy tam: bo napŗód ieſt b/
7:
właſné Łaćińſkié/ a tu ieſt owo co kréſkę miéwa nad
8:
ſobą/ którégo teƶ i Łaćinnicy nieinacƶéy vƶywaią/
9:
ieno iako i my/ kiedy po nim idźie ten vokaliſz i/ iako w
10:
tim ſłowie/ bilis, tibi. A to/ co mówię o téy liteŗe /b/
11:
tóƶ śłuƶi tim wſzitkim wysſzéy napiſanym/ któré śię
12:
na dwoie/ abo ná troie dźielą. Kiedibyſmy tedi wł-
13:
ſną róznicę między b/ a / obacƶili/ takƶe i między c/ a
14:
ć: s/ a /ś/ etć. tediby w téy mieŗe niepotŗeba było téy li-
15:
teri y: Ale ra czéy niƶby tak wiele tich znaków było/
16:
niechy po iednym b/ iedno i/ chodźi/ a po drugim y: bo
17:
iednak téy róznice niémaſz w ƶdnych inſzich vokali-
18:
ſzch/ chyba w tich/ a gdi śie na końcu téƶ trafi: iako
19:
ſku/ łuṕ/ etć. abo w poyſŗodku/ iako poświątné/ kto-
20:
kolwiek. Gdźie tedi po c/ abo po s/ abo po z/ idźie ta
21:
litera i/ tam iuƶ nie tŗeba kréſki ƶadnéy na nie kłaść:
22:
bo ta iſt kréſka/ kto ſie dobŗe pŗipatŗy/ nic inſzégo nie
23:
znacƶi ieno to iſté i: któré gdi śię napiſze podle niego/
24:
iuƶ go na wiŗch kłaść niebędźie tŗeba: iako w téy mie-
25:
ŗe/ ani na b/ ani na l/ kładą/ gdi po nich idźie i: iako

strona: G2v

1:
tu/ biędny/ lieniwy/ pieſczony/ etć.
2:
Dla ſkromnieyſzégo piſma wedle tich liter cƶ d dƶ
3:
r t ƶ. kiedi śię trafi piſać i/ abo y/ raczéy to małé i:
4:
chybaby śię komu inacƶéy zdało: rim abo rym/ wſzit-
5:
ko za iedno: dim abo dym takƶe: wßakƶe iakom po-
6:
wiedźiał dla ſkromnieyßégo piſania wolę to iſté/ i.
7:
IANV. Ná to ieſt regulká v mnie, że po c/ cz/ ł/ dz/
8:
dż/ rz/ ſz/ ż/ nigdy nie idźie proſtè i/ iedno tępè y.
9:
Tákże po ć/ dź/ l/ ś/ ź/ nie idźie tepè y/ iedno zgołá pro
10:
ſtè i: Ná przykład.
11:
Naprzód z ſtrony, y.
12:
c. miłuiący, rymuiący, broniący, poglądáiący,
13:
pátrzáiący.
14:
cz/ moczy, oczy, léczy, liczy.
15:
dz/ między bogátémi w nędzy.
16:
dż/ zieżdżáią ſie pánowie.
17:
ł/ łyſzká, łyſká, łystá.
18:
rz/ weyźrzy, przeyźrzy, przyyźrzy, doyźrzy.
19:
ſz/ ſłyſzy vſzyma, dyſzy w roſkoſzy.
20:
ż/ żywotá łżywégo, záżywieſz z żelżywośćią, etć.
21:
Z ſtrony i.
22:
ć/ ćiáło ćiérpi ćiężar ćiemnośći.
23:
dź/ będźie dźiśia ludźie ſądźił

strona: G3

1:
l/ liſzki ſzvkáli po woli.
2:
ś/ śiedźi dźiśia zánieśiony w śiedliſku.
3:
ź/ źiemiá źiębi źimie.
4:
KOCH. Piſzą téƶ niektóŗi tè panie hȩ dominȩ,
5:
abo ty panie: ia to poślednie wolę/ ale ƶeby śie pŗes
6:
ypſylon piſało iako tu ſtoi/ a ti/ po łaćinie tu, pŗes i/
7:
dla róznice tilko wykładu/ boć oboie iednáko bŗmi.
8:
IANV. Ia kłádę záwſze tè pánié, hæ dominæ,
9:
á ty pánie, tu domine. Y to ſłowo tè przez è z krèſką,
10:
ieſt záwſze v mnie numerus pluralis, á ty ſingularis.
11:
Wſzákże quiſque abundat ſuo ſenſu.
12:
KOCH. Kaƶdé cudzoźiemſkié ſwoią orthogra-
13:
phią/ iáko Greckié Grecką/ Łaćińſkié Łaćińſką/ etć.
14:
grafika
15:
OBIECADŁO WEDLE ORTHOGRA-
16:
phiiéy Páná Kochánowſkiégo ták idzie.
17:
A a  ą b  c ć cƶ d dzdźdƶ é è ę f g h ch i j k l ł m ḿ n ń o
18:
ò p ṕ q r ŗ ſ ś σ ſz t v w ẃ x y z ź ƶ.
19:
grafika

strona: G3v

1:
OBIECADŁO ZAS Y ORTHO-
2:
gráphia wedle Ieo M. Páná Górnickiégo
3:
ták idzie.
4:
A a á ą b b̂ c ĉ cc d d̂ dz d e e- ę f g ĝ h ch i k l ll m m̂ n n̂
5:
o uo p p̂ q r ŗ s ŝ ſſ ſ,ſ t v v̇ w ŵ x y z ẑ zz.
6:
Znák tęn /^/ literą nie ieſt/ ále kázzde-i liteŗe nád
7:
ktorą ſtoi/ tęn d̂więk/ i/ pŗydáie. A mym zdánięm
8:
lepſſy to znák/ nizz kropki/ boi znáccnieiſſy ieſt/ i kro-
9:
pek ná co ine-go tŗebá/ iáko nizze-i powięm.
10:
VOCALES.
11:
a á ą e e- ę i y o uo v.
12:
Tá literá /y/ záwdy vocalis ieſt/ ále /i/ conſonans
13:
ccáſem.
14:
Pŗykllády ná vocales.
15:
a Chwally z vſt d̂iatek dokonalleŝ.
16:
Iam wollall byŝ mie wyslluchall bozze.
17:
á Wyniośllá ŝie wielmozznoŝĉ twoiá nád niebioſá.
18:
ą Sąm będ̂ie ſąd̂ill okrąg ẑięmie.
19:
e Niechzze w tobie vfáią.
20:
e- Pŗed̂iwne- vccyn̂ milloŝierd̂ie- twoie-.
21:
ę Duſſę moię wyrwi od zlloŝniká.

strona: G4

1:
i Mowi pąn/ ia Buog twoi.
2:
y Wybaŵ bozze od pokuſy.
3:
o Glloſęm moięm wollallęm do páná.
4:
uo Buog ktory mie pŗepáſall ŝillą.
5:
Wuodz moi/ i znáiomy moi.
6:
Vpruoſſony Troián̂ſkięm prochem Meryon.
7:
v Náv̇ká twa ſámá mie náv̇ccy.
8:
Pŗykllády ná Conſonantes.
9:
b Buog ſtánąll w bogów zboŗe.
10:
 Wygu wſſytkie/ ktoŗy trapią duſſę moię.
11:
c Práwicá twa pŗytulillá mie kſobie.
12:
Owce/ wolly/ podŗuĉilleŝ pod nogi iego.
13:
ĉ Náwroĉ nas pánie.
14:
Oŝwieĉ Bozze moi ĉięmnoŝĉi moie-.
15:
cc Acc ia ieſtem robaccek nie ccllowiek.
16:
d Wnidę do domv twe-go pochwalię ĉie.
17:
d̂ d̂więk gich rozſſedll ŝie po wſſytkie-i ẑięmi.
18:
Bąd̂ mi bogięm obron̂cą.
19:
dz Cudzy ſynowie záſtáŗeli ŝie.
20:
Wuodz moi/ i znáiomy moi.
21:
d ddá w kropiách rozrádvie ŝie pllodna.
22:
f Ofiárviĉie ofiárę ſpráwiedliwoŝĉi.
23:
g Bllogosllaw duſſo moiá páná.
24:
ĝ Anĝollom ſwym poruccęn̂ſtwo dall o tobie.

strona: G4v

1:
h Pohán̂bięni niech będą niepŗyiaĉiele.
2:
Hán̂bá bohátyrſkie- d̂ieĉi.
3:
ch Abych sllyſſall gllos chwally á wypowiedall.
4:
k Zátkána ieſt páſſccęká tych ktoŗy niepráwoŝĉi
5:
mowili.
6:
l Chwal duſſo moiá páná.
7:
Niepŗyiaĉielie moi duſſę moię obtoccyli.
8:
ll Zbáwill mie zze mie chĉiall.
9:
m W mnoſtwie mocy twoie-i/ ſkllamáią tobie nie-
10:
pŗyiaĉiele twoi.
11:
m̂ Oznaim̂ panv druogę twoię.
12:
Odym̂ odę mnie plagi/ á karánia ſwoie-.
13:
n Náwroć nas Bozze náſſ.
14:
n̂ Kaẑn̂ twoiá popráwillá mie do kon̂cá.
15:
p Pŗeſslismy pŗez ogien̂/ i pŗez wodę.
16:
p̂ Odkup̂ nas dla imięnia twe-go.
17:
q My niev̇zzywąmy Polacy/ chybáby kto Moſquę
18:
ták chĉiall piſáĉ.
19:
r Ktory pokrapiaſſ gory s ſwoie-i wyſokoŝĉi.
20:
ŗ ŗekll pąn do páná me-go.
21:
ŗekll nie mądry w ſercu ſwoim.
22:
s Wyslluchay pánie gllos wollánia me-go.
23:
ŝ Dalleŝ mi obronę zbáwięnia twe-go.
24:
Spuŝĉi ŝidllá nád gŗeſſniki.
25:
ſſ Ivſſ weſſlly wody áſſ do duſſe moie-i.

strona: H

1:
Zgŗeſſyliſmy ſpollu z oicy náſſymi.
2:
t Tego tlloccy á tllumi/ á tego wynoŝi.
3:
w Wykŗykayĉie z weſelęm bogu wſſelka ẑiemiá.
4:
ẃ Vzroẃ pánie duſſę moię.
5:
Zbaẃ mie práwicą twoią.
6:
x Choĉia tei litery iedni vzzywáią/ ná to gdy piſſą
7:
kſſtallt (xtallt) drudzy vzzywáią ĝie-i/ gdy
8:
piſſą kŝiądz (xiądz) mnie ŝie to oboie nie po-
9:
doba/ ále kſſtallt/ kŝiądz ták ia chcę piſáć.
10:
kto teſſchce pŗez x. tedy mu to wolno.
11:
z Zesllal ĉięmnoŝci/ i záĉmill.
12:
Zesllall sllowo ſwoie-/ i vzdrowill.
13:
ẑ Boiaẑn̂ pán̂ska ŝwięta.
14:
Draẑni pŗeĉiwnik imię twoie- do kon̂cá.
15:
Ẑŗodllá y ŗe-ki tyŝ pŗerwall.
16:
zzzzywie pąn. zządai v mnie dąmĉi pogány.
17:
Będ̂ieſſ ĝie ŗąd̂ill w pręĉie zzeláznym.
18:
App.
19:
I
Ako w lláĉinie gdy vocalis podle drugie-i ſtoi/ á
20:
kázzda ma mieĉ oſſobny ſwoi d̂więk/ tedy kropki nád
21:
nięmi nákrapiąmy/ iáko nád àéra/ i nád inęmi sllo-
22:
wy/ ták ŝie i w Polſccyznie mnie vccyniĉ wid̂i. pŗeto
23:
gdy mąm nápiſáćbȯi ŝie Bogá/ tedy tv kropki byd̂
24:
muſſą/ by ŝie nie zdállá iedná ſylábá buoi ŝie Bogá/ to
H


strona: Hv

1:
ieſt imperatiuus: ábo teſſ záŝię (buoi) nomen, iáko
2:
oto tu/ buoi ŝie ſtall wielki w tęm borv. Y ták ia dla
3:
tych kropek zze ĝich tŗebá/ ná to com powied̂iall/ po-
4:
llozzyllem znák oto tęn /^/ który znák /i/ niewyrázzo-
5:
ne- znáccy nád literámi/ co ĝie-conſonantes zową/ gd̂ie
6:
tego potŗebá/ ázz kto naid̂ie co lepſſe-go. Aby ŝię zá
7:
ŝię dwoie ſſ nie zdállo záwdy /ſſa/ iáko oto w tym
8:
ſ ſech ŝie tęn ŗęmięn̂/ ábo ſ ſtáŗall ŝie tęn ccllowiek: te-
9:
dy pŗed̂ielęnie- między dwięmá ſ,ſ mvŝi byd̂ ná kſſtallt
10:
virgvllki/ ták zze teſſ między dwięmá z,z/ i między dwie-
11:
má l,l i inęmi/ gd̂ie nieſpolny iednáki d̂więk mieċ
12:
máią.
13:
Item, Dla tegom to ŗ niezwyklle- vccynill/ izz r/ á
14:
z/ nie záwdy poſpollv in vocalem wchodzą/ iáko oto
15:
tv rzall kon̂/ rzzyſko/ bo tv /r/ oſobno ſwoi ma
16:
d̂więk/ á z ſámo ad vocalem id̂ie: więnc iáko pier-
17:
we-i piſąno/ nie byllo znáĉ/ gdie r/ od z/ odd̂ieliĉ/ á
18:
gdie nie-. A teraz ivzz gdy ŗ/ tákie- będ̂ie/ to ŝie iuzz zná
19:
ccy/ izz r/ á z/ ſpólnie idą ad vocalem, iáko oto tv ŗę-
20:
mięn̂/ ŗymiánin.
21:
Item, Iáko vzzywam dwoie ſſ dwoie zz ná tępe- ŗe-
22:
ccenie-/ ták mie ŝie teſſ dwoie ll tępe- wid̂i/ którego teſſ
23:
dwoie ll/ i Ccechowie tym kſſtalltem vzzywáią.
24:
Nie ieſtem niewiádom tego/ izz poniewazz kázzda
25:
conſonans, nád którą znák tęn /^/ ſtòi/ wazzy to co

strona: H2

1:
ieſt/ i ktęmu literę /i/ ták izz niepotŗebáby podle nie-i
2:
piſaĉ /i/ iáko oto w tym/ chrąmie/ ábo d̂iallo ŝie ták:
3:
ále mogllby proſto piſáĉ chram̂ę/ ábo d̂allo ŝie ták/ á
4:
ták. Iedno poki ŝie nie pŗyzwyccáią lud̂ie/ ŝilnaby o-
5:
myllká byd̂ mogllá/ boby drvgi ccytall/ gd̂ie ieſt d̂allo
6:
ŝię/ dállo ŝię/ gdyſſ i to/ i owo dáie mieſce wyrozumie-
7:
niv. A ták mnie zdállo ŝie ták znienagllá wpráwiĉ
8:
pierwe-i lud̂ie w to obiecádllo/ á potym kiedy ŝie wprá-
9:
wią/ to dopiro w tęn ccás to /i/ odiąĉ ĝięm będ̂ie
10:
mogll/ i będ̂iem piſáĉ proſto chrąm̂e: D̂allo ŝię tego
11:
á tego rokv/ etć. A nayd̂ieli kto Orthográphią
12:
liepſſą/ i krótſſą/ i llátwie-iſſą do wyrozvmięnia/ tedy
13:
ia ſwe-i odſtąpię.
14:
IANV. Krom tych liter nowych w Orthográphi-
15:
iéy Ieo M. Páná Górnickiégo, ácz inſzych więcéy O-
16:
biecadł było, ále iż do druku zyśdźby ſie trudno mo-
17:
gły, przeto ſie tè tylko położyły, któré drożnieyſzé by-
18:
ły, á do druku zyśdź ſie mogły.
19:
PSALMOW KILKA SŁOWIENSKICH/
20:
obiecádłem Ieo M. Páná Górnickiégo
21:
piſánych.
22:
Beatus vir. Pſalm. I.
23:
B
llazzen mvzz/ izze nie ide ná sowied niecceſtiwych/ i ná

strona: H2v


1:
pvty hressnych ne ſtá/ i ná s̃iedalissccy hvbitel ne siede/
2:
No wo zakoni hospodni wolia ieho/ i wo zakoni ieho
3:
po vccyt s̃ia den̂/ i nosscc/ i bvdet iáko drewo sazzeno
4:
pry ischodissccych wod/ izze pllod swoi dast wo wremia
5:
swoie-/ i list ieho ne odpadet^/ i ws̃iaielika asscce two-
6:
ryt vspieiet. Ne táko nie ccestywyi/ ne táko/ No iáko
7:
prach iehozze wozmetaiet wietr od licá zemli. Seho-
8:
rády nie woskresnvt necces̃tywyi ná Svd/ ni hressnicy
9:
w osowiet práwiednych. Iáko sowiest hospod pvt prá
10:
wiednych/ i pvt neccestywych pohybniet.
11:
Quare fremuerunt gentes. Pſalm. 2.
12:
W
Oskviv ſſatassa s̃ia iazycy/ i lvdyie po vccyssá
13:
s̃iá tccetnym. Pred stassa Caryie/ zemstyi/ i kniaz y
14:
ſobrassa s̃ia wo kvpe ná hospodá i ná chrystá ieho.
15:
Rastorhniem vzy ich/ i otwierzem ot nás iho ich. zzy-
16:
wyi ná niebiesech pos̃mieiet s̃ia im/ i hospod porvha-
17:
iet s̃ia im. Tohdá wozhllaholet knim hniewom ſwo-
18:
im/ i iarostyiv swoieiv smvtyt^ ich/ azzze postawlen
19:
iesm Car od nieho nad Syonom horv swiatviv ieho.
20:
Wozwessccáia powelenie hospodne. Hospod reccet
21:
ko mne. Syn moi ies̃i ty/ i az dnes rodych tia/ prosy
22:
ot mene dam ty iazyki doſtoiányie twoie/ i oderzzanié
23:
twoie konca zemli. Vpase ssy ia paliceiv zzelezno-

strona: H3


1:
iv/ iáko ſosvd skvdelniccá sokrvssyss y ia. Nine Ca-
2:
ryie rázvmiete nákázzyte s̃iá ws̃i svdiassccei ziemli
3:
rabotaite hospodewi ſostrachom/ i rádvite s̃ia ięmv
4:
sotrepetom. Pryimete nákazan̂ie/ danekohda pro-
5:
hniewaiet s̃ia hospod/ i pohibnete ot pvty prawedna-
6:
ho. iehda wozhoryt ſia woskore iarost^ ieho/ bllazze-
7:
ni ws̃i nád̂ieievssccei s̃ia nan̂.
8:
Domine quàm multiplicati ſunt. Pſal. 3.
9:
H
Ospody ſſtos̃iá vmnozzyſſta stvzzáiusscce-i mi/ mno
10:
zi wostáivt^ ná miá/ i mnoƶi hllaholvt^ dvssy moie-i/
11:
niest spasien̂ia ięmv o boƶe ieho. Tyzze hospodi za-
12:
stvpnik moi ies̃i/ sllawa moiá/ woznos̃ia hllawv mo-
13:
iv. Hllasom moim ko hospodv wozwach/ i vsllyssá
14:
miá ot hory s̃wiatyia swoieia. aƶ vsnvch/ i spach wo-
15:
stách/ iáko hospod zastvpit mia. nie vboivs̃iá ot tiem
16:
livdii nápádáivssccych okrest na mia/ woskresni ho-
17:
spodi/ spasi mia bozze moi: iáko ty porazi ws̃ia wra-
18:
zzdvivssccaiá mne w svie/ ƶuby hressnikom sokrvssill
19:
ies̃i. Hospodne iest spas̃ienie/ i na lvdech twoich blla-
20:
hosllowien̂ie- twoie-.
21:
grafika

strona: H3v

1:
IANVSZOWSKI.
2:
OBIECADŁO WEDLE MEY ORTHO-
3:
gráphiiéy ták idźie.
4:
A a á ą b  c ć cz d dzdźdż e é è ę f g h ch i j k l ł m ḿ n ń
5:
o ó ò p ṕ q r rz ſ s ś ſz t u v w ẃ x y z ź ż.
6:
Albo zdáli ſie niektórè litery odmięnić, więc ták:
7:
ç ċ ḑ ḑ́ ḑ̇ ŗ ṙ ṡ ƶ.
8:
ná mieyſce czdzdźdżrzſz ż.
9:
DERIWACIE.
10:
Przy tych Orthográphiách zdáło ſie nie od rzeczy
11:
położyc kilká deriwáciy, áby ſie tym łácniéy obaczyć
12:
mogło, iáko któré ſłowo piſáć, to ieſt, áby w piſániu
13:
záwſze było baczenié ná primitiuum onégo ſłowá.
14:
Cudzè przygody. Ztądże, cudzèmi przygodámi, cu-
15:
dzèmi ſpráwámi, przez è nie przez ypsylon. Ale kiedy
16:
rzekę Cudzy ludźie: tedy tèż iuż cudzym ludźiom, cu-
17:
dzym ſpráwam, etć.
18:
Miłośierny człowiek: miłośierni ludźie: z tądże
19:
miłośiernymi bądźćie. Ale kiedy rzekę miłośiernè v-
20:
czynki: tedy tèż miłośiernèmi vczynkámi, etć.
21:
Oczyśćienié, nie oczyſczenié: oczyſćić, nie oczy-
22:
ſczyć.

strona: H4

1:
Obłudny człowiek, obłudni ludźie: z tądże, z obłu-
2:
dnymi ſpráwy nie mieć. Ale záś obłudnè myśli, obłu-
3:
dnèmi myſlámi.
4:
Pewny, widomy, prawdźiwy świádek: ztądże pe-
5:
wnymi, widomymi, prawdźiwymi świádkámi: Ale
6:
gdy rzekę pewnè, widomè, prawdźiwè rzeczy, etć. te-
7:
dy tèż będźie pewnèmi, widomèmi, prawdźiwèmi rze-
8:
czámi, etć.
9:
Szlad nie ślad: náſzłádowánié, przeſzládowánié,
10:
przeſzlákowánié, etć. Bo nie mówiémy śiedł, ale
11:
ſzedł, poſzedł, od ſzćia.
12:
Szláchćic, nie śláchćic: z Niemieckiégo bowiém
13:
idźie/ von der Schlacht/ od boiu.
14:
Tudźiéż, to ieſt, ktemu: ad differentiam tudźiéſz,
15:
to ieſt zárázem, w tèſz tropy.
16:
Ziął mię ſtrách: á zdéymi to z ſtołu, etć. róznè ſo-
17:
bie.
18:
Z tych przykłádów wiele inſzych, álbo ráczéy wſzy-
19:
tkié, kożdy báczny łácno poiąć może.
20:
Przy czym y to przypomnieć muſzę, że ſłowá onégo
21:
łączyć źle vżywamy: bierzemy ie bowiém zá złączánié,
22:
co bydź nie może. Słowo to bowiém, łączyć, idźie nie
23:
od złączánia, ále od rozłączánia, álbo rá czéy od łę-
24:
kſzéy: Ztądże łęczyć: Nie łęcz ſtadłá: iákoby rzekł,
25:
nie rozłączay go. Ná mieyſce tedy łączyć, ma bydź

strona: H4v

1:
złączyć: to /z/ złącza, á bez niego rozłącza; to ieſt
2:
łączy iedno od drugiégo.
3:
Koniec.
4:
grafika