metryczka tekstu

autor:   Marcin Czechowic
tytuł:   Epistomium
rok wydania:   1583

---

strona: kt

1:

EPISTOMIVM

2:

Ná Wędźidło Iego

3:

Miłośći Xięzdá Hieronimá Powodo=

4:

wſkiego/ Kánoniká Poznáńſkiego: ku

5:

okazániu nieſłuſznego iego poſtępku prze

6:

ćiw niwinnym: y ku zámknieniu vſt/ nieſłu=

7:

ſznie ſię ná prawdę zbáwienną tárgáiących.
1. Piotr. 3. v 15. A 2. v 15.
Bądźćie záwżdy gotowymi/ ku odpowiedániu/ káżdemu doma=
gáiącemu ſię odpowiedźi/ około tey nádźieie/ ktora w was ieſt/
z ćichośćią y z boiáźnią. Gdyż tá ieſt wola Boża/ ábyśćie dobrze
cżyniąc/ zátłumiáli nieumieiętność bezrozumnych ludźi.
Tit. 1. v 10. II.
Wiele ich ieſt y niepoſłuſznych y prożnomownych/ y od rozumu
odwodzących (á nawięcey ktorzy ſą z obrzezánia) ktorym trzebá
vſtá zámknąć/ ktorzy vcżą co nie przyſtoi dla zyſku ſzkárádnego.
grafika

---

strona: ktv

Ná Wędzidło X.K.P.
Ktoż wżdy widał bez nagłowká/ y wodzy Wędźidło?
Wyplunęłoby i z gęby y nagłupſze bydło.
A wżdam tu kśiądz POWODOWSKI zacny y vcżony/
Ia nie mogę rzec inácżey/ zły iezdźiec z tey strony:
Przetoż mu oto BESTYA nagłowek y wodze
Do wędźidłá tu poſyła/ by nie haſał w drodze
A ieśli więc waśniwego tym nie pohámuie
Ná gębę mu y kágániec/ z piſm świętych dáruie.
Co wſzytko ieſliże zá nic v niego nie ſtoi
Iuż pálcatá żeláznego niech ſię z niebá boi.
Wárá.
grafika

---

strona: *2

1:

Iáſnie Wielmożnemu

2:

á mnie záwſze miłośćiwemu Pánu/ Pá=

3:

nu Ianowi Zamoyſkiemu/ Hetmánowi

4:

y Kánclerzowi koronnemu ꝛc. Láſki Bo=

5:

żey y wſzego dobrego wiernie y ſzcży

6:

rze życży y winſzuie.
ieſzcże nigdy przedtym/ Wielmożny á
Miłośćiwy Pánie/ nie zdárzyło mi ſię
ták ſnádnie dáć odpowiedzi/ ná W.
M. ſwego M. Páná/ namowy/ ku przy
ſtániu moiemu do nabożeńſtwá Rzymſkiego: áni o
wyznániu wiáry mey Chriſtyáńſkiey: do ktorey ſię
odzywam/ ſpráwy vcżynić: w cżymem cżęſtokroć
od W.M. był vpominan y námawian: áni zoſobná
o cżytániu piſm ſtárych kośćielnych piſárzow/ ktore
poſpolićie Patreſámi/ názywáią: ktoreś mi też W.
M. pilno zálecał: y do cżytánia ich pobudzał. Ześ mię
też W.M. dárowánim Wędzidłá I. M. X. Iero=
nimá Powodowſkiego/ Kánoniká Poznáńſkiego/
y záleceniem tych kśiąg iego ná przeſzłym Seymie
Wárſzowſkim/ práwie iákoby ku wſzytkiemu temu
niewolił. Abych y kśięgi te pilnie cżytał: y o ty wſzyt=
kim ſeriò, iáko o rzecży magni momēti, y pilnie rozmy
ślał y oney iáko wielkiey y poważney/ płocho imo
ſię nie puſzcżał/ áni iey ták odłogiem odbiegał. Otoż

* 2

iuż te=

---

strona: *2v

Liſt I. M. Páná Páwłá Orzechowſkiego/

iuż teraz nieco ſię vwolniwſzy/ y rzecży tey wſzytkiey
dobrze przypátrzywſzy/ y ná nię ſię iáko ſłuſza rozmy
śliwſzy/ dam W.M. ſwemu M.P. krotką y odpo=
wiedz y ſpráwę. Znam y wyznawam/ pilne y vprzey
me W.M. o mię ſtáránie. Znam y wyznawam/ nie
ládá iákie nápominánie. Y pewienem tego/ iż tho
wſzytko z miłośći W.M. przećiw mnie y życżliwo=
śći tego cżym ſię ſam W.M. kocháć racżyſz/ po=
chodziło. Ktorąm y przedtym záwżdy/ iáko y teraz/
przećiw ſobie bacżył. Y wymowić nieumiem/ iákom
tego od W.M. wdzięcżen: y iákom W.M. zá to po
winien. Iakożem ſię ia też pro poſſe meo: ilem naprzy
ſtoyniey mogł y vmiał: oto záwżdy chętliwie z ſercá
ſtárał/ iákobyś mię W.M. przećiw ſobie/ tákim być
záwżdy nálaſł/ iákoś ſobie W.M. o mnie otuchę cży
nił. A ieſli w cżym tedy w tym/ nie gnuśnie y nie le=
niwie/ chćiałem to wſzeláką pilnośćią W.M. poká=
záć: co ſię tknie wiáry/ wyznánia/ y nábożeńſtwá/ ták
ſtárego Rzymſkiego/ iáko y tego v świátá wzgár=
dzonego/ ktore ludzie w rzecż tę cále nie wglądáiący/
nowym nazywáią: y ono niewiem iáko ſqualuiąc ták
y owák ſzcżypią: y we złe podeyzrzenie do poſpolſtwá
y do mágiſtratu/ przywodzą. Do ktore^o/ iáko przed
tym/ ták y teraz/ iam ſię też z drugimi/ zá potárgnie=
niem oycá niebieſkie^o/ odzywał/ y przy nimem/ iáko
y teraz z łáſki ſtworzyćielá moiego/ ſtátecżnie trwał.
Iednák/ iż mi ſłowá y nápominánia W.M. z pámię
ći nie wychodziły: y kśięgi dárowáne ku temuż po=
budką były: żebym ſię ieſzcże tym pilniey rzecży tey/ o

ktorą

---

strona: *3

do I.M.P. Páná Hetmáná y Kánclerzá koronnego.

ktorą nawięcey idzie/ z wzywániem páná Bogá ná
pomoc/ przypátrzył: tedym tego nie zániechał. Nie
tylko w domu ſwym zoſobná/ y rozmyśláć y cżytáć:
y I.M.X.K. Wędzidłu pilnie ſię przypátrowáć: ſpo
dziewáiąc ſię tego/ iż on po inſzych/ w ták nie máłych
kśięgách/ miał coś nád inſze przynieść/ y pokázáć le=
pſzego y doſkonálſzego: álem też y z inſzymi o tym ro=
zmawiał: wywody y świádectwá/ ktorych X.K. v=
żywa/ vważał: y z piſmy ś. y z Patreſámi też niekto=
rymi I.M. piſánia doświádcżał. Wſzákoż gdym o=
bacżył/ iż I.M.X.K. to nawięcey przedśię bierze/ y
ná wyſtáwę y obronę tego ſię naśilniey zdobywa: o
cżym ſię/ wedle ſądą I.M.X. Arcybiſkupá/ y I.
M. ſámego właſnych ſłow/ ſkrętnie bádáć nie trze=
bá. Iáko o dwoiákim rodzeniu Páná Chriſtuſo=
wym/ ktore kuſząc ſię niektorzy opiſáć/ prożno (iáko
I.M.X. Arcybiſkup piſze) wodę mierzyli. Tákże o
iedność iſtnośći troiákiey w perſonách/ y o wiárę
Troyce ꝛc. O cżym niemáſz nic wyráznie w piſmie ś.
iáko ſam X.K. wyznawa: Tedy dopiero/ nie náydu=
iąc w nich tego cżegom ſię nawięcey ſpodziewał: o=
wſzem coś temu przećiwnego: á nie tylko ſłowu Bo
żemu/ tákże wyznániu proſtemu Apoſtolſkiemu/ ále
y inſzym dawnieyſzym patreſom. A nád to ieſzcżem
y to obacżył/ iż X.K. z wielkim gniewem/ z zapálcży=
wośćią/ z vſzcżypkámi/ háńbiąc y lżąc/ z tymi ſię ob=
chodzi/ przećiw ktorym ná imię piſze/ quod virum pi

28:

etatem profitentem (meo quidem iudicio) dedecet; v=
myſłem ſwoy odmięnił. Bo ty kśięgi X.K. nie wa=

* 3

bią do

---

strona: *3v

Liſt I.M. Páná Páwłá Orzechowſkiego/

bią do śiebie cżłeká ſpokoynego: y miłość/ zgodę y po
koy z káżdym záchowáć vśiłuiącego: ále práwie od
śiebie iákoś náporząd gwałtem odpycháią: ſłowy
iákimiś nie bárzo vcżćiwymi/ pobożnymi y ćichymi:
ktorych ſą pełne. Bo niewiem ábyś y W.M. ſam/
gdyby kiedy cżás był cżytáć/ mogł to pochwalić:
gdy kto/ máiąc z kim przą/ á ieſzcże o Bogu y o rze=
cżách/ ku chwale iego y zbáwieniu należących/ tego z
ktorym ma przą/ miáſto duchá ćichego/ iákiego pi=
ſmo ś. w wiernych záleca/ gniewliwie y popędli=
wie/ bez chriſtyáńſkiey miłośći/ ćichośći y ćierpliwo
śći/ beſtyą/ świnią dziką/ kocżkodanem/ morſkim ko=
tem/ niemotą/ mięſzáńcem Szląſkim/ Cżeſkim/ Cy=
gáńſkim/ á inſzych wſzytkich zbiegámi y tułakámi y
niewiedzieć iáko: miáſto zbićia rzecży ie^o ſłowem Bo
żym/ przezywa. A co więtſza/ iż y ſłowo Boże/ ſłody=
cżą y rzeſzotem ſzátáńſkim názywa/ y piaſzcżyſtym
fundámentem/ á to gdyby ſię kto ná nim budowáć
chćiał/ y do niegoby ſię vćiekał/ y gdyby ták mowił
ſcriptum eſt enim, chcąc tym ſpoſobem wſzytkich od
ſłowá Boże^o odwieść: á do ludzkich wynálaſkow/ y
ſwych kśiąg/ nieopátrzne ludzi przywieść/ y one ták
iáko cżecżotki/ ná tym lepie ſwym/ połowić. W cżym
nie tuſzę/ áby inſzy vcżeni ludzie y bácżni/ I.M. to=
wárzyſze/ mieli to I.M. pochwalić. Ná ktore piſá=
nie/ ácżem y ſam miał był wolą nieco wedle bacżenia
y rozſądku mego odpiſáć/ widząc ták wielkie y zná=
cżne błędy: y iáwne potwarzy niewinnych: ktorych
by ſię ślepy domácáć mogł: ktorych y pokryć/ iáko in

ſzy iego

---

strona: *4

do I.M.P. Páná Hetmáná y Kánclerzá koronnego.

ſzy iego towárzyſze cżynią/ nieumiał. Wſzákże/ iż mi
cżęſto y gospodárſtwo domowe/ y potrzeby przyia=
ćielſkie bywáią ná przekázie/ á k temu nie miałem po
gotowiu/ Patreſow ſtárych/ ták wiele: procż niekto=
rych tylko: do ktorych cżytania/ cżáſu wielkiego/ y do
brego rozmyſłu potrzebá. Gdyż piſmá ich/ y wykłá=
dy/ máło nie ná wſzytkich mieyſcách/ trudnieyſze y zá
wikłáńſze ſą/ niż ſámo ſłowo Boże ktore oni wykła=
dáią. Przetoż niechcąc przedśię tego odłogiem poło
żyć/ y ták zgołá milcżeniem te^o zbyć: żadney nigdy o
wierze/ y wyznániu/ y nabożeńſtwie ná ktorym prze=
ſtawam ſpráwy W.M. nieucżyniwſzy. Przyłożyłem
ſię do tego pilnymi namowámi ſwymi/ áby ten/ prze
ćiw ktoremu miánowićie I.M.X.K. vrobił W=
dzidło ſwe/ ná to odpiſał: á mnie z tey prace oſwobo
dził.
Bo to iemu ſnádniey y przyſtoyniey przyść y ná
leżeć miáło. A otom go zoſobná prośił: áby mię tym
dárował/ coby ná to Wędzidło vrobił/ á mnie záś
tym/ iáko mym właſnym/ wołno było/ wedle woley
y zdánia mego/ ſzáfowáć: y ono iáko ſwe komuby mi
Bog kazał przypiſáć. Vcżynił on tedy żądániu me=
mu nákrotce doſyć: folguiąc y nakłádowi y cżemu in
ſzemu: iáko to y w piſániu ſwym nie raz wſpomina:
y vſtnie o tym zemną rozmawiał: ſtrzegąc iuſtum de-

26:

corum: y niechcąc ſię wſzytkimi grubymi błędámi bá
wić: ktorych wielkość niezlicżoną w Wędzidle X.K.
pokázuie. Oprocż tych ktore odpiſuiąc z potrzeby o=
kázowáć muśiał. Aby wżdy znáć/ gdzie prawdá/
gdzie tey też wedle ſłowá Bożego niemáſz. Ia tedy/

doſtawſzy

---

strona: *4v

Liſt I.M. Páná Páwłá Orzechowſkiego/

doſtawſzy iuż tego/ ocom ſię ſtárał: y pilno ſię temu
przypátrzywſzy: cżytáiąc raz y drugi: gdym to oba=
cżył/ iż ná trzy rzecży głownieyſze/ y ſłowem Bożym
y patreſámi ſtárymi/ (wedle zdánia mego) nie zle
odpowieda: chowáćiem tego długo domá w kąćie
niechciáł: álem to vmyślił pod imieniem W.M. ſwe
go M.P. ná iáśnią wypuśćić: W.M. to zoſobná
przypiſawſzy. Ták ſobie tuſząc/ y tego ſię ſpodziewá
iąc: iż tho iuż ſtánie zá moię właſną y odpowiedz y
ſpráwę/ ktoram zdawná myślił był kiedykolwiek/ na

11:

ctus oportunitatem loci et temporis, W.M. S.M.P.
vcżynić. A to/ ná one cżęſte namowy y nápominá=
nia W.M. ktorem z pocżątku przypomionął. A zo=
ſobná/ między inſzymi przycżynámi/ tá iedná nie po=
máłu mię ku przypiſániu tych kśiążek W.M. po=
pchnęłá: żem cżęſto od wielu ludzi ſłychał to twier=
dzących: iákobyś W.M. oto ſtać miał/ y ná to rá=
dzić: áby wolność ſtárodawna Polſka/ wierzenia y
chwalenia Bogá/ wedle dárowánia iego/ byłá záhá
mowána: y przez gwałthowne iákieś/ do wiáry
Rzymſkiey wſzytkich przyćiſkánie/ odięta. Cże^o Pá=
nie Boże vchoway. Otoż ia będąc tego dobrze świá
dom/ z powieśći wielu zacnych życżliwych W.M.
przyiaćioł: z pewnych niektorych znákow/ á oſobli=
wie ex ſentētiis ktore W.M. iáko zacny Senator y
dobry ſtroż pokoiu poſpolitego/ in cauſa religionis,
w rádzie koronney ferowáć rácżyłeś/ y po więtſzey
cżęśći z vſt W.M. ſámego: iż to nigdy nie było áni
ieſt. Owſzem ſię rzecż temu przećiwna pokázuie. Nie.

tylkom

---

strona: **

do I.M.P. Páná Hetmáná y Kánclerzá koronnego.

tylkom tho ludziom tym z głowy wybijał: álem też
tym wydániem pod imieniem W.M. kśiążek tych/
chćiał przed wſzythkim świátem tho oświadcżyć.
Swiádom tego będąc dobrze/ iáko W.M. pilnie y
vprzeymie zábiegáć temu/ wſzelákim ſpoſobem/ ra=
cżyſz: żeby kiedy dla tey rzecży (coby pewnie być mu=
śiáło) do rozruchu iákiego domowego: do niezgod:
y do wylania krwie: w tey ták długo trwáiącey rze=
cży poſpolitey náſzey Polſkiey nie przyſzło. Pátrzyć
W.M. w to y dobrze to vważáć racżyż/ żeby rzecż tá
końcá dobrego nie wzięłá: Y w to nie mniey: miłu=
iąc nas powinowáte ſwe: ktorych W.M. wiele maſz
od nabożeńſtwá Rzymſkiego odłącżonych: żeby przy
ſzło kreẃ z ſwego właſnego ciáłá naprzod/ y kreẃ
bráćiey ſwey/ á potym y inſzych wielu powinowá=
tych wylewáć. Do cżego y náturá/ y rozum/ ktorym
W.M. Pan Bog opátrzył/ nigdy to wiem W.M.
nie wiedzie. Swiádomeś W.M. te^o dobrze/ że z ſtro
ny wiáry byłátá zawſze wolność w Polſzcże: y w in=
ſzych páńſtwách do niey należących: że nie niewolił
ieden drugiego do wiáry ſwey/ mowiąc to z ſtrony
Papieſkiey wiáry/ y z ſtrony też wiáry Greckiey: kto
rey ſię Ruś náſzá trzyma. owſzem káżdy/ ſtoiąc przy
ſwey wierze/ weſelił ſię z wolnośći ſwey od ſław=
ney pámięći Krolow dawnych nádáney. W co iż
wiem że W.M. iáko ſię godzi/ nád inſzych wiele pil
nie wglądáć racżyſz: rzecż to nie podobna/ ábyś tę da
wną wolność wſzytkim ſłużącą/ chćiał w cżęśći nie=
ktorym wydzieráć: (iáko ſię niektorzy domnima=

**

waiąc/

---

strona: **v

Liſt I.M. Páná Páwłá Orzechowſkiego/

wáiąc/ po ſtronách/ mowią) ábo ná to rádzić/ żeby
im byłá odięta y wydárta. To tedy ia/ pewnie wie=
dząc/ y tákiemu mnimániu ludzkiemu zabiegáiąc: tą
ſwoią przedmową ku W.M. Pánu ſwe^v Miłośći=
wemu/ okázuiąc miłość y vprzeymość/ ktorą przeci=
wko W.M. mam/ y tom też okazáć chćiał/ iáko ſię o=
ni ná tym mylą: á ia też iákiegom ieſt w tey mierze o
W.M. wyrozumienia. A mam też tę w Bogu ná=
dzieię: y ták ſobie o miłośći W.M. przećiw ſobie tu=
ſzę: iż też W.M. to po ſobie/ gdy będzie potrzebá po=
każeſz: á tym chętliwym vmyſłem moim/ obrażáć ſię
nie będzież: áni tym dárem moim pogárdziſz. Gdy=
żem ieſzcże nigdy tego nie doznał: ábyś W.M. moią
też vprzeymośćią y poſługámi lichymi/ miał przed=
tym kiedy gárdzić. Owſzem/ iákoś W.M. wſzytko z
ochotą y przyiaćielſką vprzeymośćią przyimował:
ták nie wątpię/ iż te kśiążki/ nie tylko z oną ſtárą y zwy
kłą/ ále nád onę więtſzą/ y chęćią y miłośćią przyiąć bę
dzieſz racżył. Y w tym też nie wątpię: iż iákom ia od
W.M. ſwego M.P. nie z zámárſzcżoną twarzą dá
rowáne Wędzidło przyiąwſzy cżytał/ y rzecżym ſię w
nim zámknioney dobrze y pilno przypátrzył: że też y
W.M. doſtawſzy cżáſu wolnego: iákoż go łácno/
gdy wola W.M. do tego przyſtąpi (by też y komu
przed ſobą cżytáć roſkazawſzy) doſtáć możeſz: z tá=
kąż też y ochotą y pilnym rozmyſłem: y práwym roz=
ſądkiem: ty o demnie dárowáne kśiążecżki przecży=
taż. Abyś W.M. wedle zdrowey rády/ y dowćipu
y rozſądku wrodzonego/ iáko inſze rzecży rozſądzaſz:

y to też

---

strona: **2

do I.M.P. Páná Hetmáná y Kánclerzá koronnego.

y to też rozſądzał. Ieſli nie dla cże^o inſzego: tedy wżdy
przy namniey dla tego: żebyś W.M. wiedział/ co o
náſzym nabożeńſtwie/ wierze y wyznániu/ nie z cu=
dzey zaocżney/ nie pewney/ powieśći: ále iuż práwie/
iáko z vſt náſzych właſnych/ rozumieć y trzymáć W.
M. będzieſz miał. Przypátruiąc ſię y temu/ iáko nie
tylko w ſłowo Boże: ktore ſámo trwa ná wieki: ále
y w Pátreſy wglądamy: y o tym też potym rozſądek
dáć/ (ácżći y to iáko y wiárá prawdziwa ieſt oſobli
wym dárem Bożym.) kto właſniey y przyſtoyniey/
ták świádectw piſmá ś. iáko y ſtárych Patreſow
piſm vżywa:
y kto też ko^v co ſpráwiedliwie/ ábo nie=
ſpráwiedliwie zádáie. Co gdy W.M. będzież racżył
wziąć przedśię: iákoż nie wątpię iż W.M. wezmież:
tedy nie tylko mnie rzecż miłą y wdzięcżną vcżyniż: z
ktorey ia też to poznam/ iż mię W.M. prawdziwie
iáko y przedtym miłuieſz: ále też y ſámemu ſobie zá
pomocą Bożą iednego wſzechmogącego/ wielki po
żytek vcżyniſz. Acżći ku niemu nie ládá iako W.M.
przyidzieſz. Lecż áż zá pilnym y cżęſtym (wzywáiąc
imienia Páńſkiego) w rzecż tę wglądániem: y w
niey vſtáwicżnym rozmyślániem. Ták iáko W.
M. pilnie y oſtro w ſpráwy świátá tego prętko ku
kreſowi bieżącego/ á práwie ſię iuż końcżącego/ y w
poſtępki tey náſzey rzecży poſpolitey Polſkiey wglą=
dáiąc/ nie ládá iákie pożytki docżeſne/ iáko ſławę y
zacność odnośiſz. W ktorych trudnoby kto miał W.
M. celowáć. A co ſię mnie zoſobná dotycże M.P. y tego ku

** 2

cżemuś

---

strona: **2v

Liſt I.M. Páná Páwłá Orzechowſkiego/

cżemuś mię W.M. cżęſto y pilnie nápominał: tedy
y o tym ták tę krotką W.M. ſpráwę dáię. Naprzod
co ſię tknie cżytánia ſtárych Oycow: tedym iuż tego
potroſze probował. A coż potym/ gdy ſię w nich te=
go ſmáku doſmákowáć nie mogł/ ktory cżuię w cży=
tániu piſmá świętego? Bo naprzod/ to w nich ieſt:
com też z przodku ſpominał: iż piſmá/ ich y wykłá=
dy/ dáleko trudnieyſze ſą/ niż to ſłowo Boże/ ktore o
ni wykłádáią. Abowiem/ rzecż proſtą y iáſną przez
ſię/ dziwnymi iákiemiś állegoriámi/ y iákimiś zmy=
ſłámi wymyślonymi/ ktore duchownymi zowią/ ták
wiklą y kręcą/ że ſię y ſámi z niey wykręćić y wywi=
kłáć nie mogą. Lecż nie dziw. Quia oculos habentes,

14:

non vident: et non vident: quia cum ſapientes et vide-

15:

ri et haberi volebant, ſtulti facti ſunt, iáko Páweł ś. o
tákich z piſm Prorockich do Koryntcżykow piſząc/
iáſnie twierdzi. Ponieważ/ y ćwicżenia ſwego one=
go właſnego pogáńſkiego: (bo máło nie wſzyſcy mię
dzy nimi vcżeńſzy y przednieyſzy pogáńſkimi Filozo=
fámi przedtym byli) zábacżywſzy: obſcuriores wſzę
dy definitiones ipſo definito kłádli. Druga y tho też
ſmáku y chęći ku cżytániu Patreſow nie cżyni: iż ich
nie tylko ták wiele ieſt: y ták trudnych/ y węzłowá=
tych: ále iż też ták wiele kśiąg rozmáitych nápiſáli/ o
tym y o owym: że to niepodobna/ ábo ktory z ſá=
mych zakonnikow/ żywąc ſto lat/ mogł wſzytki z pil=
nym vważeniem y rozſądkiem/ porządnie przecży=
táć. A coż ſzláchćić/ máiąc ná ſię inſzych zabáwek wie
le? Trzećia/ żem też to w nich obacżył iż ſię zſobą bár=

zo cżęſto

---

strona: **3

do I.M.P. Páná Hetmáná y Kánclerzá koronnego.

zo cżęſto nie zgadzáią. Nie tylko Greccy z Láćińſki=
mi: coby ſie mogło zdáć rzecżą znośnieyſzą: Ale y ſá=
mi Grekowie między ſobą/ y Láćinnicy też tákże mię
dzy ſobą. A nie tylko to: cżemum ſię ia dopiero z tych
kśiążek przypátrzył: y dziwowáć ſię temu tym wię=
cey pocżął: Ale co dáleko gorſza y ſzkodliwſza/ żeby
ſnadź ledwie iednego pokázáć kto mogł/ ktoryby ſię
y z drugim y ſam zſobą zgodził. Iáko ſię toż I.M.X.
Powodowſkiemu/ onych náśládowcy pilne^v/ przy=
dáło: że ſię też cżęſto y z inſzym y ſam zſobą nie zgadza.
Co mu ſię też ná oko/ y káżdemu/ z Wędzidłá iegoż
pokaże. Nie báwiąc ſię tedy nacżyniem rozeſchłym
przećiekáiącym/ áni ſtudniſkámi tymi/ ktore w ſobie
wody żywey/ iáko Prorok mowi/ zátrzymáć nie
mogą: wolę ná zrzodłách wod żywych/ ſłowá Boże
go/ przeſtáwáć: y wedle niego/ z ſtráchemy ze drże=
niem/ zbáwienie ſwe ſpráwowáć. Bo mię to ſámo/
będąc prawdziwym y doſkonáłym/ ná ſumnieniu y
vćieſzy y vſpokoi. Cżego piſmá Patreſow nigdy nie
ſpráwuią. Choćiaż też podcżás naydzie ſię w nich y
to co ieſt dobrego: zeznáć to káżdy muśi. Ale wżdy
głupia ieſt/ wedle ſámychże niektorych Patreſow/
wolęć rácżey z potoká zábłoconego/ od zrzodłá dá=
lekiego/ wody cżerpáć: niż ze zrzodłá ſámego: gdy bli
żey ieſt. Y lepiey też/ ná iednym raz od Bogá ſtwo=
rzonym ſłońcu przeſtáwáć: niż ſię onymi báwić/ kto=
re ſię podcżás z wilgotnośći ſubtylnych ná powie=
trzu/ od ſłońcá prawdziwego/ zápaláią y pokázuią.
A co ſię záś tknie wiáry y wyznánia moiego: rad ná

** 3

proſtym

---

strona: **3v

Liſt I.M. Páná Páwłá Orzechowſkiego/

proſtym wyznániu Apoſztolſkim przeſtawam. Bo
choćiaż to dobrze wiem/ iż ſię ludzie vcżeni przedtym
zdawná oto kuśili: iákoby nád nie co lepſzego y do=
ſkonálſzego kiedy wydáli. Wſzákże ſię zá wżdy bárzo
ná tym omyláli. A wyznánie Apoſtolſkie v mnie nie
inſze ieſt/ iedno ktore ſię w ich właſnych piſmiech náy
duie. Iáko naprzod/ gdy ſię od nich Iezus on poto=
mek Dawidow/ ſyn Bogá żywego namileyſzy/ py=
tał/ mowiąc do nich. Kim mię powiedáią być ludzie
ſyná cżłowiecżego? y powiedzieli mu rozmáite ludz=
kie/ ále káżde niepewne/ áni prawdziwe mnimánie.
Znowu onych ſámych pyta: á wy kim mię być po=
wiedaćie? Tám dopiero Piotr imieniem wſzytkich/
y krotko y poproſtu/ ále prawdziwie powiedział:
Tyś ieſt Chriſtus ſyn Bogá żywego. Ktore wyzná
nie/ iż támże ſam pan Chriſtus pochwalił/ y wyznał
ie być z obiáwienia oycá niebieſkiego: y to o nim po=
wiedział/ iż go y brany piekielne nie zmogą: przetoż
ſię ia tego trzymam. Nádto ſię domyśláć więcey nie
chcę: áni ſobie inſzego ſkłádáć będę: áni też od ludzi
zmyślonego y złożonego przyimowáć myślę. Ani ſię
też od tego ſyná cżłowiecżego/ Chriſtuſá Iezuſá ſy=
ná Bogá żywiącego/ do żadnego inſzego odchyláć/
y do niego przyſtáwáć niechcę. Owſzem ták ieſzcże z
Apoſtoły do niego mowić będę. A do kogoż od ćiebie
odyidę Pánie? A ty maſz ſłowá żywotá wiecżnego?
Gdyżem to poznał y temu wierzę żeś ty ieſt Chriſtus
on ſyn Bogá żywego ꝛc. A w tym/ vpewniony ie=
ſtem/ z piſm ś. iż procż tego Iezuſá ſyná Bożego wła

ſnego

---

strona: **4

do I.M.P. Páná Hetmáná y Kánclerzá koronnego.

ſnego y namileyſze^o/ zá mię dla grzechow ná śmierć
wydánego/ y dla vſpráwiedliwienia moiego dniá
trzećiego wzbudzonego: ktorego Bog pánem y Chri
ſtuſem vcżynił: duchem świętym pomázał: zwierz=
chnośćią ná niebie y ná ziemi darował: cżćią y chwa
łą vkoronował: dziedzicem wſzytkiego y Sędzią ży=
wych y pomárłych poſtánowił: nie máſz żadnego in
ſzego ſyná Bożego właſnego. Przetoż też/ procż te=
go nie znam áni mam żadne^o inſzego wybáwićielá
od grzechow y śmierći. Iż też niemáſz imieniá inſze=
go pod niebem/ ktoreby było podáne między ludzi/
przez ktoreby zbáwieni byli: y ná ktoreby káżde kolá=
no/ y niebieſkich/ y ziemſkich y podziemnych/ vpadáć
muśiáło. Ani ieſt żaden inſzy między ludzmi á Bo=
giem pośrzednik/ procż tego ſámego/ człowieká Ie=
zuſa Chriſtuſá ſyná Bożego/ od Bogá ku temu koń
cowi świátu dánego/ żeby żaden kto weń wierzy nie
zginął/ áleby miał żywot wiecżny. W ktorego iż y ia
z łáſki Bożey wierzę/ przetom też pewien żywotá
wiecżnego/ y korony oney niewiędnącey/ ktorą mi
też odda w on dzień oſtátecżny.
A ieſli idzie o Ceremonie zwierzchne y ćieleſne:
ktorych w Rzymſkim nabożeńſtwie pełno: rozmái=
tych cżáſow od rozmaitych też oſob wymyślone/ y
mocą wielką vprzywileiowáne: ktorym ſię iáko ry=
by y zwierz ponętą/ ocży y ſercá ludzi ćieleſnych też zá
bawiáią: wnęcáią: á potym y śidlą. Ktorych zgołá
v nas niemáſz: procż niektorych znacżnie w piſmie ś.
nowego Teſtámentu/ záleconych y roſkazánych: Ty

mię iuż

---

strona: **4v

Liſt I.M. Páná Páwłá Orzechowſkiego/

mię iuż też do śiebie/ chociaż ſię zdádzą być ozdobne/
vfam pánu Bogu moiemu/ nie zwabią. Iużem ſię y
tego/ z łáſki Bożey náucżył/ iż Bog ktory ieſt duch/
tákowych chwalcy ſzuka/ kthorzyby go ná káżdym
mieyſcu (choćiaż też to X.K. obraża/ iż nie w kośćie=
le/ ále w dworze nád ſtáwem/ gdzie powieda ſzátan
we trzćinie mieſzka. Nie pámiętáiąc ná piſmo ś. iż w
ludziách świátá te^o y ſynách odpornych on ma ſwo=
ię zwierzchność y mieſzkánie.) w duchu y w praw=
dzie chwalili. Nie w kośćiołách rękomá/ y koſzto=
wnie/ vrobionych: áni z tákimi ápáraty/ y ceremo=
niámi/ iákich pełne ieſt Rzymſkie nabożeńſtwo. Ze
ich y ſámi pocżtu vcżynić/ et rationem dare nequeunt:

14:

vt ipſimet, fatentur. Przetoż też iuż o nie nic niedbam.
Pámiętáiąc náto: Cżego Páweł ś. vcży: vt noſter

16:

cultus ſit rationalis, et ne præſtemus nos ſimiles huic ſe-

17:

culo. Choćiaż ći to nabożeńſtwo Rzymſkie/ ieſt ná=
turze ludzkiey ſkáżoney y miłe y wdzięcżne: y kto go
vmie vżyć nie ládá iáko pożytecżne. A zwłaſzcżá/ że
w nim cżłowiek nábroiwſzy ſię roſpuſty tákiey y o=
wákiey/ quauis leui aquę luſtralis aſperſione, może być
wſzytkiego wolen. Bo ták poſpolićie mowią: Aqua

23:

benedicta deleantur noſtra delicta. Cżym ſię wrotá lu
dziom ćieleſnym do wſzytkiego ſzyroko otwieráią. A
ták M.P. krotko mowiąc/ tę W.M. o ſobie ſprá=
wę dáię/ żem pilnie y ochotnie wglądał w namowy
y nápominánia W.M. z ſtrony przyſtánia do nabo
żeńſtwá Rzymſkiego: y znáć to W.M. z tego moie^o
piſánia możeſz: żem ich nie poważał lekce. Owſzem

będąc

---

strona: *

do I.M.P. Páná Hetmáná y Kánclerzá koronnego.

będąc nimi iáko iednymi pobudkámi wzruſzony/
tym pilniey wglądałem w tę rzecż/ doświadcżáiąc
y ſwego nabożeńſtwá/ y Rzymſkiego/ z modlitwá=
mi. Y widziałem/ żeby mi Rzymſkie do światá/ cum

5:

& ingenii quædam non deſint dotes, & eſt ſalubre cor-

6:

pus, było ſnádnieyſze: y ćiáłu moiemu więcey/ niż to
prawdziwe/ pożytecżnieyſze. Ale ná cżás tylko krot
ko trwáiący. Lecż gdym ſię záś Chriſtuſá páná mo=
iego vſt porádził: ktorym vfam: wolę ſię iuż przy tym
wzgárdzieńſzym báwić: y ná nim cále z ſercá prze=
ſtáć: y zá Chriſtuſem/ wąſką drogą z krzyżem iáko
mogąc/ by też y ná báłuku wlec z wiernymi: co Bog
dopuśći ćierpiąc: A w tym przedśię vmyſłu ſwego
nie odmieniáć. Niż mieć docżeśny pożytek grzechu.
Vpátruiąc więtſzȳ być pożytkiem vrągánie dla Chri
ſtuſá/ niż ſą wſzytki świátá tego bogáctwá. Co ieſli
ſłuſznie cżynię ábo nie/ będzieſz y ſam W.M. mogł
łácno z tych kśiążek/ przecżytawſzy ie pilno/ wyrozu=
mieć: y zdánie ſwoie potym powiedzieć. Ia zá chęć/
miłość/ y ſtáránie vprzeyme ktoreś W.M. o mnie
mieć racżył/ ſwemu M.P. wielce dziękuię. Y Páná
bogá proſzę żeby: y W.M. vżycżyć racżył duchá ſwo
iego ś. żebyś też W.M. mogł kiedy pilnie/ cum timo

24:

re Dei, o práwey drodze zbáwienney/ wedle náuki
Chriſtuſowey/ y Apoſztolſkiey/ á nie według náuk
ludzkich y nałogu ſtárego/ pomyślić. Mam w pánu
Bogu moim nádzieię/ żebyś W.M. znácżną odmiá
nę ná ſercu ſwym rychło pocżuł. Cżego W.M. wier
nie życżę. A ż tym W.M. Páná ſwego M. Bogu oy

* cu

iedy=

---

strona: *v

Liſt I.M. Páná Páwłá Orzechowſkiego/

cu iedynemu wſzech rzecży ſtworzyćielowi/ Bogu y
oycu páná moiego Iezuſá Chriſtuſá oddawam. V
ktorego niemáſz nic niepodobnego.
Dan z Drouſká zamecżku Oycżyſtego: Roku od
národzenia ſyná BOżego Iezuſá Chriſtuſá 1583.
dniá 28. Pázdźierniká.
W.M. mego M. Páná powinny ſługá/
Páweł Orzechowſki/
Podcżáſy Chełmſki.
grafika

---

strona: *2

1:

Iego Mcżi pánu Pá=

2:

włowi Orzechowſkiemu z Orzechowá

3:

Podcżáſzemu Chełmſkiemu ꝛc. Pánu y dobrodzie=

4:

iowi ſwemu łáſkáwemu/ Marćin Cżechowic

5:

łáſki Bożey/ y wſzego błogoſłáwieńſtwá

6:

duchownego życży.
Vśćiſzwy imo ſię ná ſtronę/ moy łáſkáwy pánie Pod=
cżáſzy/ prawdę świecką: w ktorey ſię ſłuſznie vcżćiwi
ludźie kocháią: á tym przećiwni z nią ſię cżęſto mijá=
ią: y dla niey kochánkow iey nienawidzą. Widze ná
oko/ iż to nigdy nie było: áby prawdá oná zbáwien=
na/ w ſłowie Bożym oznaymiona y zálecona/ nie miáłá mieć ná
odpor przećiwnego ſobie fałſzu/ vſtaw/ y wymyſłow ludzkich.
Ani to było/ żeby y ći/ ktorzyby ſię vcżeſtnikámi ſtáli tey praw=
dy zbáwienney/ mogli być wolnymi nienawiśći/ vrągánia/ po=
twarzy/ krzyżow y prześládowánia. Boć nie dármo y Páweł ś.
Gálátom nápiſał: Inimicus vester factus ſum, vera vobis dicendo: A
to ieſzcże onych cżáſow to mowił/ gdy ſię kołá vſtaw ludzkich/
ſłowo Boże tłumiących/ nie ták były rozbieżáły. Coż W.M. ro
zumieſz/ żeby to tych cżáſow náſzych iuż vſtáć miáło? Koniecżnie/
gdyby to było/ iużby ſnadź zá tym y świát vſtáć muśiał: Ktory
záwżdy wierne dla prawdy ma w nienawiśći: y ſrodze ie lży y prze
śláduie. Y Chriſtuſoweby wyroki odmienić ſię muśiáły/ w kto=
rych wſzytko to ieſt wyráżono: że dla niego ktory ieſt prawdą/ y
dla iego Ewánieliey/ mieli być záwżdy vcżniowie iego prześlá
dowáni: do Stároſt y Krolow wodzeni: y miano wſzytko złe
przećiw nim/ dla iego imienia/ lecż kłamliwie/ mowić. A ći
wſzyſcy/ ktorzy im to wyrządzáć mieli/ tákiego mieli być oſobie/
y otych mordách ſwych mniemánia/ żeby w tym Bogu poſługę
cżynili. Lecż to o nich Chriſtus powiedźiał/ iż to cżynić mieli nie
znáiąc go/ y Bogá oycá iego. A iż to nie tylko niewątpliwa: ále
też ieſt y nieodmienna: że záwżdy prawdá rodźi nienawiść: nie

* 2

tylko

---

strona: *2v

Liſt Marćiná Cżechowicá/ do

tylko to rzecż ſámá wſzytkim inſzym pokázuie/ iż tego przedtym
wierni ná ſobie doznawáli: ále też y ia to teraz dobrze cżuię. Gdyż
ſtawſzy ſię też prawdy tey zbáwienney vcżeſtnikiem z inſzymi/ toż
też teraz dla niey y z bráćią moią miłą/ co inſzy przedtym odno=
ſzę. A nie dopiero/ ále dawno. Y nie od iednego/ ále od wielu. Z
ktorych oto licżby y I.M.X. Hieronim Powodowſki/ Káno=
nik Poznáńſki/ iuż też przećiw mnie grubo vkowáne/ bo nie po
Chriſtyáńſku/ Wędźidło ſwoie wypuśćił. Okázuiąc to iáwnie/
(iáko W.M. dobrze bacżyſz) przed świátem y Anioły Bożymi/
zwierzchu/ iákim ieſt przećiwko mnie wewnątrz/ á bez wſzego
ſporu/ ieſzcże więcey przećiwko tey prawdźie/ ktorą ia też nędzni
cżek z drugimi/ z dárowánia Bożego/ y piſząc y vcżąc opowie=
dam. Ktore Wędźidło/ gdy mi naprzod do ręku podano: Y imię
moie do nie^o przykowáne pálcem pokazano: wnet zárázem poy=
źrzawſzy w nie/ y w nim tu y owdźie/ to tákie to owákie rycwer=
ki obacżywſzy: widząc iż nie wedle Bogá y Chriſtuſá ieſt vkowá
ne: y bez nagłowká ábo rácżey głowy Chriſtuſá Páná y wodzy
ſłowá Bożego (bez cżego oboygá Wędźidło pożytku niecżyni/ y
w gębie ſię nie oſtoi) ná świát wypuſzcżone. Vmyśliłem ie był
zgołá porzućić/ niechcąc nic ná nie odpiſáć. Bom też do tych od
piſow á zwłaſzcżá ná plotki nikcżemne/ baśni y kálumnie ſpro=
ſne nie bárzo ſkory. Wiedzą to dobrze drudzy/ iáko mię Wálen=
ty Neotebel wyzywa: y iáko to co nigdy nie było przycżyta. Ale
iż ládá co plećie z kwiatkow tych ktorych tám y ſám nie porzą=
dnie názbierał: o wieniec táki iego nic niedbam. Gdyż plećie le=
dá co/ co też nigdy in rerum natura nie było. A iż mię y to od opi=
ſánia ná nie powśćiągnęło/ iż on ty ſwoie kwiatki ná zwał śnia=
dániem: obiecuiąc mi po nim iákiś gnaćiſty obiad. Przetom też
ſobie ták błáhym śniadániem/ koſztownego tego tám obiádu
kośćiſtego pſowáć niechćiał. Są y drudzy/ ktorzy też ſwey da=
wney przećiwko mnie zazdrośći/ y nienawiśći iádem piorá ſwe/
prawdy ſię pirwey ſámi poznáney odprzyśiągſzy oboſtrzyli y ie=
den iuż robotę ſwą ná iáśnią pokazał/ á drugi ná toż ſię gotuie/ y
dla tego odiechał/ áby dudum anteea aduerſum me coceptam iniqui

35:

tatem, iam tandem parturiret. Ktory mnie záwſze iáko brát y powi=
nowáty z wielkiey dobroći ſwoiey nieſzcżyrymi y odmiennymi

poſtępká=

---

strona: *3

I.M. Páná Páwłá Orzechowſkiego.

poſtępkámi ſwoimi kędy mogł ſzcżypał/ choćiaż też cżęſto y z płá
cżem niewiem iákim przepráſzał. Com iuż ia wſzytko Pánu Bo=
gu oddał/ pátrząc co potym dáley będźie. Bo præuiſa iacula minus

4:

feriunt. A toli ſię y przećiw tym/ máiąc Chriſtuſá páná y Apoſzto
ły iego po ſobie/ nie ſkwapiam: cżekam ieſzcże co vcżyni/ á co
też mnie pan potym cżynić każe. A tym ſię ćieſzę/ iż mię prawdá
oſwobodźi/ ktorą mam: y tym też/ iż ták będą Marćinowi nie=
przyiaćiele iego złorzecżyć: y Achitofel podnieśie pewnie piętę
ſwoię przećiw niemu/ y Semei nań z gory ćiſkáć będźie/ poki
mu pan dopuśći: poki ſię też (dali mu to ieſzcże kiedy pan) nie v
zna y nie náwroći: y poki ſię miáſto złorzecżeńſtwá dobrzemowić
á miáſto potwarzy y wywrácánia ſłow prawdy wyznawáć nie
náucży. Iáko mię tedy z tych niektorych piſánia/ á drugich po=
groſki y potwarzy dotąd nie obruſzyły áni do iákiey złey woley
przećiw nim/ yprętkiego odpiſu nie pobudźiły: tákby mię y to
Wędźidło chropowáte/ ktore piłek rozmáitych wiele potrzebo
wáło (á to wedle bacżenia ſámychże náwet Kátholiki Rzym=
ſkiey ludźi niektorych bácżnych y rozſądku zdrowego.) namniey
było nie obeſzło: Bom to bacżył/ iż y v ſwych I.M.X.K. ze mnie
tryumfowáć nie mogł: chybá v tych ktorzy abſque iudicio & dele-

21:

ctu ládá co zá prawdę przyimuią. Lecż gdy potym ieden y drugi
ſolicytowáć pocżął/ á zoſobná y W.M. ſam/ y dla śiebie y dru
gich ábych wżdy co koniecżnie odpiſał/ pilnie mię vpominał: to
żem dopiero w nie wględáć pocżął: tożem też y nie co termino=
wał. Wſzákżem przedśię y ták nie záraz/ tego co iuż W.M. od
ſyłam y dáruię/ piſáć tym porządkiem pocżął/ áż gdy mię Pan
Bog moy/ zá moim do niego wzdychániem/ do tego ſpoſobił: y
ſam práwie iákom odpiſáć miał drogę pokazał. Bom iuż też ták
rozumiał/ iż ná odpiſániu páná Ianá Niemoiowſkiego/ miá=
ło być doſyć. Ale iż Bog co inſzego vcżynić potym kazał: y prze
zeń mię też znowu/ y przez W.M. pobudzał: tożem też iuż y ia
pioro do ręki wźiął. Y iákom ſkoro rękę do pápieru przyłożył/
przyſzłymi naprzod ná pámięć ty trzy ſentencie piſmá ś. ktore o=
to ná pierwſzey kárćie położone W.M. bacżyſz: Z ktorych mi ſię
y ten napis kśiążek práwie pokazał: wedle ięzyká Greckiego E=
piſtomium: iákoby kágániec on/ ktory ná gębę y Wędźidłá kłá

* 3

dą. Iá=

---

strona: *3v

Liſt Marćiná Cżechowicá/ do

dą. Iákoż temu tego było potrzebá. Aby to Wędźidło/ bez na=
głowká y wodzy vrobione/ okiełznáne tym było. Wſzákże nie ro
zumiey W.M. tego: żeby mi to z iákiego zuchwálſtwá przyſzło:
Bog mi ſam bez mego o tym myślenia/ práwie niewiem iáko
naprzod ie do vſt włozył. Ktory mi zá raz y ſerce tákowe zgoto=
wał: iż y ſam tego ſobie życżę od niego/ áby kágáńcem tym ſło-
wá iego/ vſtá moie były śćiſkáne/ gdźiebych kędy z gránic ſło=
wá Bożego wyſtępował. A iżby ſię też y I.M. X.K. nie wſty=
dał go przyimowáć/ choćiaż nie przez Logiká wkłádánego/ kie=
dy nie k rzecży/ nie wedle Bogá/ y nie wedle zdrowey wiáry y
náuki/ z ſwym ſię wędźidłem vnośi. Boć to prożno pokrywáć/
żelázem ſię tylko X.K. á ieſzcże onym z gliną pomieſzánym/ we=
dle Dánielá Proroká popiſał/ ktore w ſobie nie ma nic duchá ći=
chego y ćierpliwego Chriſtuſowego: nie ma też nic wárowne^o:
procż prágnienia krwie cudzey. Y to ku temu końcowi/ áby z wy
niſzcżenim prawdy zbáwienney/ błędy Antychriſtá Rzymſkiego/
nie tylko vſpráwiedliwiał/ ále ie ieſzcże tym bárźiey y rozmnażał/
y forytował. Lecż ia/ nic tego nie biorąc przedśię/ iżem ieſt od
Páná moiego ná to poſtánowiony/ żebym prawdźie zbáwien=
ney mnie zwierzoney/ z drugimi świádectwo wydawał. Choćiaż
ſię bárzo przećiw mnie X.K. śierdźi/ y drapániem nákoniec pá=
znoktámi odpowieda/ by mu tego kápłáńſtwo dopuśćiło: ſkro
mnie to y záwdźięcżne od I.M. przyimuiąc: co też może być na=
ſkromniey w duchu ćichym y vcżćiwym/ pomniąc ná ſwe we=
zwánie y powinowáctwo/ odpowiedam/ prawdę poproſtu mo
wiąc/ á złe też złym bez ogrodkow ábo winnikow názywáiąc:
tákże prawdę prawdą: á nieprawdę nieprawdą. Bo ták duch ś.
mowi iż temu biáda kto złe dobrym/ á dobre złym názywa ꝛc. E
zái. 5 ꝟ 20 (ácżći to teraz ludźie dźiwnie ſzácuią/ y oto ſię gnie=
wáią) iáko W.M. cżytáiąc łácno poznaſz. Bom ták powinien
cżynić. Abych dáiąc pocżet wiáry y wyznánia moiego/ káżdemu
domágáiącemu ſię tego ode mnie/ z poświącániem Páná Bo=
gá w ſercu mym (iáko 1. Petr. 3. ꝟ 15. cżytamy) to záwſze cżynił.
Pámiętáiąc y ná to/ iż to ieſt wola Boża/ ábym dobrze cżyniąc/
zátłumiał/ (capistrare vertunt Louanien. Vulgata verò obmuteſcere fa

36:

cere. 1. Petr. 2. v 15.) nieumieiętność bezrozumnych ludźi. Ponie= waż/

---

strona: *4

I.M. Páná Páwłá Orzechowſkiego.

waż/ (iáko drugi Apoſtoł mowi Tit.1. ꝟ 10.) wiele ieſt/ y nie=
poſłuſznych/ y prożnomownych/ y od rozumu odwodzących: kto=
rym trzebá vſtá zámknąć ᾽επιςτομίζειν. Co cżyniąc/ nie myślę ni=
gdy złym zá złe oddawáć: áni páznokćiámi zá páznokćie groźić.
Bo to nie Chriſtiáńſká. Lecż ſolo epistomio Christiano, verbi Dei, v-

6:

tar. Choćiażći y to/ gdy kędy trefi ná ſádno/ obrázáć będźie. Ale
wżdy nie z ſtrony oſoby I.M. ktorą ważę/ y mam w vcżćiwo=
śći: lecż z ſtrony ſproſnych błędow/ ſłowu Bożemu y prawdźie
zbáwienney przećiwnych wędźidło grube piłuiąc nie ſámę oſobę
lżąc. A cżynię to z tą nádźieią: vfáiąc Pánu Bogu moiemu: ve-

11:

ritatem tanto tempore oppreſsam, & vix iam non extinctam: tot tantis-

12:

q́ue antichristi monasticis phariſaicisq́ue ſigmentis ad ſummum oppletam

13:

& obrutam, aliquando tandem triumphaturam. Mam iśćie/ moy łá=
ſkáwy Pánie Podcżáſzy tę w Bogu nádźieię/ iż prawdá zátłu=
miona/ kiedyżkolwiek/ á iuż rychło/ ná iáſnią wynidźie: iákoż
iuż v wielu nas wyſzłá: á błędy ſię wſzelákie Antychriſtowſkie pu
káć muſzą. Ktorych iż pełen ieſt I.M. X.K. przetoż ſię też o nie
záſtáwuiąc/ ták ſurowie ná prawdę tę ktorą ma w nienawiśći
puſzcża. Ale nie vpámiętali ſię wcżás/ y tego z pokáiániem praw
dźiwym nie zániecha: pozna potym/ ále nie wcżás/ z kim tę woy
nę zácżął. Nie o mięć to nędzniká lichego idźie: ieſt ći Pan ná
niebie/ on ktorego też przedtym/ ále z niewiádomośći/ w vcż=
niách iego prześládował Páweł: tenći ſię potym I.M. ozowie:
ále iákom iuż rzekł/ iuż to nie w cżás y nie ku dobremu X.K. bę=
dźie. Cżego I.M. pewnie nie życżę. Więcey życżąc vpámiętá=
nia/ pokaiánia y náwrocenia ſię/ ktore rácż mu dáć pánie y wſzyt
kim inſzym/ tákże też błądzącym.
A iż byś W.M. wiedźiał vmyſł odpiſu moiego: ták nákrot=
ce rácż W.M. wiedźieć iż trzy tylko rzecży głownieyſze biorę
przedśię/ y ony ná troie kśiążek dźielę. W pierwſzych ná wywod
przednieyſzy X.K. odpowiedam: vkázuiąc rzecż przećiwną/
ktorą ſię on długo báwi: máiąc ſobie zá to/ iż ſię Krześćiánino=
wi godźi prześládowáć Heretyki. Zá ktore^o iż ſię ma/ á nas ſobie
zá heretyki pocżyta: przetoż to twierdźi/ że to przećiw nam ſłu=
ſznie cżyni. Ia záś przećiwną z ſłowá Bożego y z ſtárych Patre=
ſow pokázuię: iż nie tylko nie godźi/ ále iż ten żaden nie może być

Chriſtyáninem/

---

strona: *4v

Liſt Márćiná Cżechowicá/ do/

Chriſtyáninem/ ábo vcżniem Chriſtuſowym/ ktoryby to lub He
retykom/ lub inſzym ktorym nieprzyiaćiołom cżynił. A pogoto=
wiu/ mniey ſię ieſzcże ten názywáć może Chriſtyáninem/ ktory to
cżyni bráćiey obłądzoney/ y dźiátkom máłym ꝛc. Iáko to nam
cżyni I.M.X.K. zowąc nas y bráćią obłądzoną y dźiatkámi
máłymi. W wtorych záś kśiążkách/ náukę nie Chriſtyańſką X.
K. o Bogu iedynym/ y o ſynu iego Iezuśie Chriſtuśie (broniąc
ſwey prawdźiwey náuki nieſłuſznie od X.K. zgánioney) odkry=
wám/ y onę piſmy ś. y Pátreſámi zbijam. A potym/ dáiąc o ſo=
bie ſpráwę w cżymem nieſpráwiedliwie obwinion/ fundáment
prawdźiwey wiáry Chriſtyáńſkiey zbáwienney/ przed ocży wyſtá
wiam. W trzećich záś nákrotce Antychriſtá opiſuię: vkázuiąc
go być w Rzymie: y to wyſtáwiáiąc ná iáſnią/ iż X.K. nie k rze=
cży to cżyni/ że vſpráwiedliwiáiąc Papieżá Rzymſkie^o / y káptur
Antychriſtowſki: z niego zyimuiąc/ ná nas iy wewleć vśiłuie.
Rácżże to tedy W.M. iuż ode mnie zá wdźięcżne przyiąć: zdro=
wym rozſądkiem cżytáć: v śiebie dlugo domá nie chowáć: ná
iáśnią wypuśćić: y komu będźie wola iáko ſwe właſne/ przypi=
ſáć. Ia niedbam/ by tylko ludźie błedy Antychriſtowſkie y ſáme=
go Antychriſtá poználi: od niego co rychley/ wywikławſzy ſię z
pęt iego vćiekli: do Bogá ſię iedynego/ prawdźiwego wſzech
rzecży ſtworzyćielá náwroćili: Chriſtuſá Iezuſá ſyná iego miłe=
go wybáwićielá prawdźiwego poználi: á ták potym ná nim ſá=
mym przeſtawáiąc/ y przy nim áż do końcá ſtátecżnie ſtoiąc/
Bogu Oycu prze zeń vſtáwicżną cżeść y chwałę w duchu y w
prawdźie oddawáli. Co Pánie Boże day wſzytkim rychło/ Amen
y Amen.
Z Lubliná Lipcá dniá 30. Roku od národzenia ſyná Bo
żego 1583.

---

strona: [*5]

1:

Omyłki. Licżbá pierwſza kártę/

2:

wtora wierſz znácży.
Kártá 5.ꝟ 19. cżynię: cżynić. 7. ꝟ 5. żeby: żebym. 12. ꝟ 18. áni: á iż.
14. ꝟ 1. y dárámi. tu miał być period. ꝟ 11. ośiedźić: ośiedźiec. 25.
ꝟ 8. potwarza: powtarza. 33. ꝟ 27. piſm: piſmách. 34. ꝟ 35. v=
przedzał: vprzedzáli. 40. ꝟ 10. porządku: z pośrzodku. 41. ꝟ 29.
káp. 23: Can. 23. 44. ꝟ 6. do żony: Do Zeny. 48. ꝟ 24. ná gar=
dło: ná gárdle. 60. ꝟ 11. nád tenże ſam: nád ten: że ſam. 62. ꝟ 17.
opuśćiło ſię ſłowko to/ miał. 68. ꝟ 20. wymawiáiące: wymawiá
iącego. 69. ꝟ 25. mi te^o tym: mi tym. 90. ꝟ 12. zámknąć: zám=
knął ꝟ 15. ſacerdoiibus: ſacerdotibus. ꝟ 30. gdy: gdyby. 99. ꝟ 26. c=
trze: cętce. 104. ꝟ 9. quasdam. quosdam. ꝟ 11. vouis, nouis. 108. ꝟ 8.
y mowię: y mowić. III. ꝟ 6. ták: tákże. 123. ꝟ 12. przez: prze. 127.
ꝟ 27. Bożego co: zmázáć to/ co. 140. ꝟ 33. zátáione: zátáiono.
146. ꝟ 12. bytnośći: bytność. 147. ꝟ 5. nie może: nie mogł. 152.
ꝟ 4. Fortunationum: Fortunatianum ꝟ 7. Origenes: Origenis ꝟ 36. nech:
dech. 157. ꝟ 25. in ſeculum: id est ſeculum ꝟ 26. Christi: quis: Christi.

18:

id est quis. Támże ꝟ 29. wiekách: wiekow. 161. ꝟ 34. nád ktorym:
nád ktorymi. 167. ꝟ 4. odpuſzcżeniem: odpuſzcżeniu. ꝟ 12. zwycżá
ią: zwycżáiu. ꝟ 15. przyprowádzono: przyprowadzano. 171. ꝟ 3.
4. á ꝟ 21. przyſtoſowáli: przyſtoſowáły. 175. ꝟ 9. y przyſzłey: z
przyſzłey ꝟ 14. prowádząc. tu period. ꝟ 176. ꝟ 3. z nowu go do=
piero: opuśćiło ſię to ſłowo/ dopiero 178. ꝟ 10. tą kokoſzą cżyni
ſámego ſyná: opuśćiło ſię/ ſámego ſyná. 179. ꝟ 7. (:) 180. ꝟ 35.
ſámem: ſámym. 181. ꝟ 13. áby to: áby kto. 186. ꝟ 9. okazánim:
okazánym. 188. ꝟ 8. piſmu: piſmá. ꝟ 13. fol. 2. Fil. 2. Item ꝟ 23.
wiekuiſtym: wiekuiſtymi. 191. ꝟ 1. Luk. 4. ꝟ 12. ꝟ 21 195. ꝟ 19.
báłwochwálſtwo: báłwochwálcą. 196. ꝟ 24. Syrmenſis: Syrmi-

29:

en. 200. ꝟ 15.mogę y: mogę). ꝟ 17. y ondźie go wprzod wywyż=
ſzywſzy y: (ondźie go wprzod wywyżſzywſzy) 201. ꝟ 18. poſłuſznȳ:
poſłuſznymi. 203. ꝟ 17. przydáie/ pátrzam. ſłowá tego pátrza=
my nie doſtawa. 207. ꝟ 24. mowić ią: mowić iey. 210. ꝟ 17. y
ná ſię: y ná tym ſię. 213. ꝟ 21. przywlaſzcża á nie: przywłaſzcża. A

nie: 215.

---

strona: [*5v]

nie. 215. ꝟ 31/ ꝟ 13: ꝟ 17. 218. ꝟ 12, (ácż ći y tám nie ieſt): (ácżći y
tám coś ieſt). 221. ꝟ 14. wroćiwſzy: vrozſzy. 231. ꝟ 24. Bogá o:
zmaż to. o 234. ꝟ 18. b.g.h.b/ y h ij. 236. ꝟ 34. z ktorym: z kto=
rymi. 237. ꝟ 19. Iezus był: Iuſtyn był. 239. ꝟ 1. właſnym nazwi
ſkam: właſnymi názwiſkámi. ꝟ 34. zbáwienie: zbáwiennie. 241.
ꝟ 21. ábo: áby. ꝟ 29. iuż: niż. 242. ꝟ 20. ſam: ſámi. 248. ꝟ 22. po=
nurzáiąc: ponurzáć. 249. ꝟ 1.2. y pánu pánu doſkonáłemu Bog:
y pánu pánow doſkonáłemu Bogu. 250. ꝟ 16. cooptamus: coapta-

9:

mus. 254. ꝟ 35. mowię: mowę. 258. ꝟ 30. przynąca: przynuca.
265. ꝟ 26. zá obłudzemem: zá obłądzeniem. 271. ꝟ 4. kol. 2. ꝟ
39. ꝟ 3.9. Támże ꝟ 6. Ian 6. Ian. 1. 280. ꝟ 17. tákćiby: iákożby. ꝟ
21. o inſze: y inſze. 281. ꝟ 35. ktorego: ktore. 292. ꝟ 19. ſądą: ſądu.
299. ꝟ 2. paſć: páść ie. 300. ꝟ 11. odedniu: o dedni. ꝟ 22. gloſa:

14:

gloſsa. ꝟ 25. Betlehem: Betlelechem. 301. ꝟ 3. powſtánia: po=
wſtániu. ꝟ 6. też: toż. ꝟ 14. Iehowách: Iehowáh. ꝟ 36. Sábá=
ot: Szábáot. 302. ná kráiu. Okázuie: okazánie. 305. ꝟ 1. też:
tęż. 312. ꝟ 21. 22. ćiáłem żywiłá: ćiáłem cżyniłá. Támże. y wſzytko
piſmo nic áni: (y wſzytko piſmo) nic ꝛc. 323. ꝟ 16. fol. 3: fiij. ꝟ
36. meretur: mereretur. 328. ꝟ 4. rzecży: rzecż. ꝟ 23 (mowi): (mo=
wię) 148. ꝟ 34. piſze fol. 86. powiedáiąc: piſze fol. 86. vważy:
powiedáiąc. fol. 345. ꝟ 20 κομ τκυ: κομ τκ των. 347. ꝟ 19. áni zá=
ras: áni zá nas. ꝟ 21. nád wſzytkie imię: nád wſzelkie imię. 351.
ꝟ 11. nierządnice: nierządnicże. 353. ꝟ 36. y niż: y iuż. 354. ꝟ 14.
y vkázuie tę/ iż to oſtátecż: y okázuie to/ iż tá oſtátecż. 357. ꝟ
27. Intichriſtem. Antichriſtem. 362. ꝟ 19. zákłádáć? zákłádáć
śmie? á ꝟ 24. á więcże: á więdz że. 363. ꝟ 17. obawiáć: obáwáć.
365. ꝟ 19. przypátruiący: przypátruiąc. 373. ꝟ 5. pokaże. poká=
zuie. 374. ꝟ 10. cżłowiek: cżłowiekiem. 375. ꝟ 21. á dzieśięć ſię:
zmázáć ſię. 378. ꝟ 23. Generiuſz: Genſerik. 380. ꝟ 1. pſuią ią: pſu
iąc ią. 383. ꝟ 32. toż: też. 384. ꝟ 4. pokázáć timi: pokázáć/ nie ty=
mi. 387. ꝟ 3. ſkráyne: ſkráynego. 389. ꝟ 34. næ: væ. 401. ꝟ 8. tan-

32:

tam: tantum. 402. ꝟ 12. inſerta ſunt hîc quæ in margine habentur hæc

33:

verba. Tria crimina falsò ſibi aſcripta &c. vſque ad verſum 14. catholi-

34:

cam profitetur. 416. ꝟ 36. náwymſlawſzy: náwymyſlawſzy. 417. ꝟ

11. Barus:

---

strona: [*6]

11. Barus: Barns. 418. ꝟ 36. Fomozego: Formozego. 419. ꝟ 3.13.
Luthprandus: Liuthprandus. 421.ꝟ 27. ſingulare: ſingulari.
423. ꝟ 21. ſługi ſwego: ſługi ſwe. 426. ꝟ 21. on też wycżerp: on
też to wycżer.

5:

Ná Przedmowę 1.
1. Tytuł krzywy. Item Xięzdá: Xiędzá. Item ná 7.
* ꝟ 18. á mnie: áby mnie. Támże ꝟ 24. iuſtum deco-

8:

rum: iuſtum & decorum. ** 2. ꝟ 18. Bożą: Bogá.
Támże b ꝟ 4. gdy: gdym. ** 3. ꝟ 10. wzgardzień=
ſzym: wzgardzeńſzym.
W wtorey Przedmowy w tytule z Orzechowá: z Orzechowcá.
grafika

---

strona: 1

1:

EPISTOMIVM

2:

Ná Wędźidło Iego

3:

Miłośći Xiędzá Hieronimá Powodo=

4:

wſkiego/ Kánoniká Poznańſkiego: ku

5:

okazániu nieſłuſznego iego poſtępku prze

6:

ćiw niewinnym: y ku zámknieniu vſt/ nieſłu=

7:

ſznie ſię ná prawdę zbáwienną tárgáiących.
1. Piotr. 3. v 15. A 2. v 15.
Bądźćie záwżdy gotowymi/ ku odpowiedániu/ káżdemu doma
gáiącemu ſię odpowiedźi/ około tey nádzieie/ ktora w was ieſt/
z ćichośćią y z boiáźnią. Gdyż tá ieſt wola Boża/ ábyśćie dobrze
cżyniąć/ zátłumiáli nieumieiętność bez rozumnych ludźi.
Tit. 1. v 10. 11.
Wiele ich ieſt y niepoſłuſznych y prożnomownych/ y od rozumu
odwodzących (á nawięcey ktorzy ſą z obrzezánia) ktorym trzebá
vſtá zámknąć/ ktorzy vcżą co nie przyſtoi dla zyſku ſzkárádego.
grafika

---

strona: 2

---

strona: 3

1:

EPISTOMIVM

2:

Ná Wędźidło Iego

3:

Miłośći Xiędzá Hieronimá Powodo=

4:

wſkiego/ Kánoniká Poznáſkiego: ku

5:

okazániu nieſłuſznego iego poſtępku prze

6:

ćiw niewinnym: y ku zámknieniu vſt/ nieſłu=

7:

ſznie ſię ná prawdę zbáwienną tárgáiących.

8:

Pierwſzych kśiążek Argument.

9:

O nieporządnym y nie Chriſtyáńſkim poſtępku

10:

Xiędzá Kánoniká przećiw nam.
Math. 12. v 55.
Dobry cżłowiek z dobrego ſkárbu ſercá wywodźi dobre rzecży: á
zły cżłowiek ze złego ſkárbu wywodźi złe.
1. Sam. 24. v 14.
Iáko twierdźi ſtára przypowieść: od złośnikow wychodźi złość.
2. Cor. 10. v. 3.
Chodząc w ćiele/ nie według ćiáłá walcżymy: bo zbroie walki
náſzey nie ſą ćieleſne/ ále z Bogá mocne/ ku podwroceniu mieyſc
obronnych/ ktorymi rády podwracamy.
KA P. 1. Gdyby to przyſzło ná ſyná świátá tego/ ktory
by miał nieco rozſądku ćieleſne^o : iakoż poſpolićie/ według Chri
ſtuſá Páná/ ſynowie wieku tego ſą roſtropnieyſzy w narodźie
ſwym nád ſyny świátłośći: y iáki táki kęs ćwicżenia ſzkolnego:

a 2

w ktorym

---

strona: 4

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi

4

w ktorym ſię też bárzo rad świát kocha: á ważyłby ſię przećiw
niemu iáko Demoſteneſowi ták vſzcżypliwie/ Eſchines iáki/
choćiaż w oſobie Kteżyfontá/ lub piſáć lub mowić: ábo ták o=
tworzyśćie w twarz/ iáko Sáluſtyuſz przećiw Ciceronowi: ták
mniemam/ iż/ choćiaż nie ták vmieiętnie y ozdobnie/ ále ták
po proſtu/ przedśięby ſię tego ważył: żeby vſzcżypki ſwe odſzcży
páć ſie kuśił. A ieſliby ſowito odſzcżypáć lub iáwnie lub potáie=
mnie nie mogł: tedyby wżdy o tym myślił/ áby wet zá wet oddał.
Iákoż to v świátá/ wedle ćiałá/ zda ſię być rzecż pod cżás nie=
ktorym nie od rzecży: gdźie y mrowká zdraźnioná ná więtſzego
ſię nie rowno nád ſię gniewa y ſzcżypie go: á krowká też (wedle
przypowieśći) y orłowi dokucża. Ale tákie ſpráwy/ iż też poſpo
lićie dla rzecży ſię źiemſkich/ docżeſnych/ y przemiennych/ y od
ludźi też ćieleſnych/ á pogan więcey niż Chriſtyan zácżynáią:
przetoż ſię też tákże wedle ćiáłá práwie po pogáńſku końcżą. Bo
z wyzućim ſię ze wſzelákiey ludzkośći/ y wſzem wobec powinney
miłośći. Ktore záś rzecży nie ták idą/ áni iść máią/ między ty=
mi ktorzy chwalcámi Bożymi być chcą: y ktorzy ſię naświęt=
ſzym imienim Chriſtuſá Páná zákłádáią/ y od niego názywáią.
Ale iż y między tákimi też náyduie się podcżás wiele wyſtępkow:
bo nie wſzyſćy iednáko powinnośći wezwánia ſwoiego vwazá=
ią: á drudzy vwazáć y nieumieią y nie mogą: tedy przedśię w
tey mierze/ ſtárſzy młodſzemu/ zacnieyſzy podleyſzemu/ mędrſzy
głupſzemu folguiąc/ powinien/ zábiegáiąc temu z wſzeláką pil=
nośćią/ iákoby ſię ty kołá gdźie dáleko w gęſty lás nieprzyſtoy
ney niepobożnośći nie zábiegáły. Młodſzy też ſtárſzemu/ podley
ſzy zacnieyſzemu/ głupſzy mędrſzemu winien vſtępowáć: á przed
śię dogádzáć temu/ iákoby zacność iego bylá mu w cále zácho=
wána. Cżyniąc wſzytko z obu ſtron w przyſtoyney miłośći/ z v=
ſtępowániem ieden drugiemu ſwego właſnego/ wedle potrze=
by: byle niewinność niewinnego (możnali rzećż wedle Bogá)
vkrzywdzenie też krzywdzącego ták znácżne było: żeby ſię y ten
vznał/ y krzywdzenia drugich poprzeſtał: á on też ſwoiey nie=
winnośći świádectwo máiąc/ sſtąd ſię poćieſzyć mogł. A tho
gdyby ſię co trefiło/ około rzecży temu docżeśnemu żywotowi
ſłużących. Gdźieby záś ſzło o zbáwienie/ o Bogá/ o Chriſtuſá/

y oto co

---

strona: 5

ná Wędzidło X.K.P.

5

y o to co ku wierze y nabożeńſtwu należy: tám iuż trzebá więt=
ſzey oſtrożnośći y pilnośći. Nie tylko z niefolgowániem máię=
tnośći y ſławy/ ále też y zdrowia właſnego: iákoby ſię nic nie
dźiało wedle ćiáłá y rozumu wrodzonego/ y ćwicżenia ſzkolne=
go/ ále też y nikomu k woli: lecż áby wſzytko ſzło wedle ſznuru
ſłowá Boże^o: nie pátrząc nic ná ludzkie żadne nałogi/ vſtáwy/
ſądy y ſzácunki: ále tylko ná to iákoby Bog y Chriſtus Pan
miał ſwą chwałę: choćiaż z nawiętſzym poháńbieniem twarzy
náſzych. Gdyż w tey mierze zbroie walki náſzey/ iáko mowi Pá=
weł święty/ nie máią być ćieleſne/ ále tylko z Bogá mocne. Nie
ma też być inſzy koniec walki tey vpátrowan/ áni inſze zwyćię=
ſtwo ſzukáne/ tylko áby prawdá gorę miáłá/ á fáłſz wſzeláki że=
by był zwoiowány. Ktorą walkę záleca nam y roſkázuie duch
Boży/ przez Apoſztołá Páwłá: Niechcąc ábyſmy ſpołkowáć
mieli z nieużytecżnymi vcżynkámi ćiemnośći/ owſzem żebyſmy
ie ſtrofowáli. Efe. 5 ꝟ 11.
Ná co ia pámiętáiąc/ y w tym cżęſto rozmyſláiąc: obacży=
łem/ że też to mnie iednemu/ iáko komu inſzemu roſkazano: á
iżem też to powinien był/ cżynię/ niechcąc być w tey mierze prze=
ſtępcą roſkázánia Bożego. Przetoż wźiąłem też to był przedśię/
choćiaż nie bárzo rychło/ bom ſię tey walki trudney obawiał/ ále
áż zá oſobliwą pobudką wnętrzną Bożą/ y zá nápominániem też
niektorych pobożnych y wiernych chriſtyáńſkich ludźi: żem o tym
kśiążki nápiſał/ ktorem Rozmowámi Chriſtyáńſkimi názwał.
Gdźie ſię prawdá z fałſzem/ vſtáwá Boża z ludzką/ mowy Bo=
że z ludzkimi/ tákże y świádectwá ſłowá Bożego z świadectwy/
z mniemániem y rozſądkiem ćieleſnym/ práwie potykáiąc ſię/ ná
plác wywodzą. Aby ći/ ktorzyby od fałſzu/ vſtaw/ mow/ świá=
dectw y mniemánia fałſzywego vwiedźieni y poimáni byli/ przez
prawdę záś zbáwienną/ z onego poimánia y niewoley mogli być
oſwobodzeni/ y ná wolność onę o ktorey Ezáiaſz zdawná proro
kował/ á Chriſtus Pan śiebie tym być opowiedał/ przez ktorego
ſię to ſtáło (Ezái. 61 ꝟ 1. Luk. 4. ꝟ 18.) wyniść. A ták potym/
nie ná ktorym oſobliwym mieyſcu/ ná to vprzywileiowánym/
áni ná ceremoniách zwierzchownych/ iáko przedtym pod zako=
nem bywáło/ ále ná káżdym mieyſcu/ w duchu też y w prawdźie/

a 3

páná

---

strona: 6

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

6

páná Bogá chwalili/ y iemu ſámemu cżeść y dźięki oddawáli/
przez Iezuſá Chriſtuſá Páná y wybáwićielá ſwoiego.
Y vcżyniłem ia był rzecż tę/ ták w obec (choćiażem z pewny
mi niektorymi oſobámi o tym ſię rozmawiał/ á práwie iákoby
potykał) nikogo nie miánuiąc áni iáſnie y otworzyśćie przećiw
ktorey zoſobná oſobie piſząc/ bo nie iedney oſoby były błędy/ ty
ktore ſię prawdą zbijáły/ ále wielu: choćiażem to mogł był beśpie
cżnie vcżynić/ máiąc te^o pewne y świadectwá y dowody. Y vcży
niłem nie przećiw ktoremu cżłowiekowi Kátoliki Rzymſkiey/
choćiaż ſię błędy kátolickiego tego tám nabożeńſtwá okázowá=
ły y zbijáły/ przeto iż ſtąd tám wſzytki iáko ze źrzodłá iednego/
pewnego/ wypłynęły/ y wſzytkich nas pozárazáły były: ále wię=
cey przećiw tym/ ktorzy z niey wyſzedſzy/ przędźiwá ſię iey puśćić
przedśię niechćieli: ábo też drudzy nie mogli/ nieumieli/ nie śmie=
li. Doſzłá tá rzecż Ie^o Mśći X. Powodowſkiego/ Kánoniká
Poznáńſkiego/ ktorego ia pewnie nie znam/ áni tego wiem że=
bych z I.M. kiedy iák żyw mowił. Pánie Boże/ iáko przećiw
mie powſtał/ iáką tráiedyią zácżął/ vbił/ vdrapał/ vſzcżypał/
vpolicżkował/ że y miáry niemáſz: iáko to káżdy pobożny y ſprá=
wiedliwy ſędźia cżytáiąc Iego M. Wędźidło/ obacżyć y zeznáć
mo że. Przynioſłoby to v światá (choćiaż z nierownym/ bo on
zacny y poważny Práłat/ á ia lichotá/ oń w murzech/ á ia pod
murem/ ná wále/ nád ſtáwem mieſzkánicżko do cżáſu mam/)
gniew/ y nieprzyſtoyne z gniewu myślenie/ o nieſłuſzney náko=
niec pomśćie. Ale iż mnie iuż Pan Bog moy od świátá odtár=
gnąć racżył/ y od ſzkolnego pogáńſkiego ćwicżenia/ á chce tego
po mnie żebym walki tylko iego/ y ſyná też iego miłego Iezuſá
Chriſtuſá pilnował/ y wedle niego ſię rządźił: przetoż wyzwány
od I.M.X.K. nie iáko wedle świátá mądry/ iż piſmem X.K.
walcży: ále iáko proſtak: piſmem też rzecż ſwoię odpráwowáć bę
dę/ ále wżdy gdźie on ludzkimi przećiw mnie idźie/ tám ia poydę
Bożymi. Gdźie też poſtępuie gniewem/ pomſty prágnieniem/
przećiw mnie y bráćiey mey/ ſrogim y nieprzyſtoynym inſtygowá
niem/ y rzecży nieſłuſzney zádawániem/ háńbieniem/ lżeniem/ ſro=
moceniem y vrągániem nieſłuſznym/ to ia z żáłośćią/ tákiego ie
go dálekiego od Chriſtyáńſtwá y duchowieńſtwá odſtąpienia/

prawdą

---

strona: 7

Ná Wędzidło X.K.P.

7

prawdą y ſzcżyrośćią/ z powinney Chriſtyáńſkiey życżliwośći/ ku
iego pozyſkániu/ zá Bożą pomocą poſtępowáć będę. Tego na=
więcey ſtrzegąc/ iákobych złego nie głaſkał/ áni go dobrym ná=
zywał/ tákże gorzkiego ſłodkim: ábych y X.K. y komu inſzemu/
y ſobie też ſámemu/ winien ná ſądźie Bożym nie zoſtał. Ale żeby
do końcá z nawiętſzym ſwym niebeſpiecżeńſtwem/ prawdźie świę
tey świádectwo wydawał. A krotko mowiąc/ nie ták do końcá
cále we wſzytkim/ iákoby I.M.X.K. piſmo záſłużyło/ odpo=
wiedáiąc/ ále iáko ſię mnie godźi prawdę mowić/ á rzecż iey prze
ćiwną tłumić. Bo ácżkolwiek I.M. beśpiecżnie tego ſobie
pozwaláć wſzytkiego racży: cżego ſobie ludźie inſzy świátá tego
pozwaláią: á to adductis quibusdam rationibus ſatis frigidis, & Chri

13:

stiano homine indignis: vt tamen est opinio ſuæ Romanæ catholicæ eccle-

14:

ſiæ, iustis: quibs ſe ſuaq́ue putat optimèstare poſse. Broniąc się y ſzcży
cąc w tey mierze rácyámi/ ktore ſię I.M. y nagruntownieyſze y
naſłuſznieyſze być zdádzą. Iednák ia/ máiąc po ſobie/ z łáſki Bo=
żey/ lepſze/ pewnieyſze/ ważnieyſze/ trwálſze y prawdźiwſze: bo z
ſámego/ ſzcżyrego ſłowá Bożego/ rácye/ przycżyny y ſwiádec=
twá: nie tylko nie chriſtyáńſki poſtępek w tákowey ſpráwie/ ták
oſtry y okrutny/ I.M. zá pomocą Páná Bogá moiego/ ále y
to/ á ieſzcże naprzod przećiw ſobie ſámemu pokażę. Ze ſię mnie
ták/ y z táką krwáwą gorliwośćią/ nie godźi áni przyſtoi/ praw
dy zbáwienney bronić/ y oney pokázowáć: do iákiey iuż I.M.
przyſzło. A nie godźi mi ſię dla ſumnienia dobrego/ y wyroku ſło=
wá Bożego. Abowiem gdybym ſobie tego pozwolić chćiał: że=
bym ſię iáko nie chriſtyáńſkie/ przećiw I.M. ábo y przećiw ko=
mu inſzemu/ nie z miłośći y życżliwośći powinney chriſtyáńſkiey/
ále z gniewu nieprzyſtoynego/ á pomſty prágnącego/ obchodźić
y ſpráwowáć miał: (ſalua tamen veritate, cuius ſimplex quidem est ſer

30:

mo, vrit tamen non mediocriter eos, qui contrario ſunt animo.) tedybȳ ko
niecżnie ſam przećiw ſobie muśiał dekret duchá bożego ferowáć/
y ſam ſię w tym oſądźić: żem zły y niezbożny y nieſpráwiedliwy:
á więcey pogánin/ ániż Chriſtyánin: Gdybym/ mowię/ tego ſię
ważył/ co mnie nie przyſtoi: ták wedle Chriſtá Páná/ iáko y wiá
ry moiey weń: oney prawdźiwey od Bogá ſámego wlaney: nie
tey od ludźi podáney y nábytey/ w ktoreiem ſię vrodźił/ y z mło=

du też w

---

strona: 8

Pierwſze książki Odpowiedzi.

8

du też w niey wychowány był. Iáko Dawid/ gdyby Saulowi
miał był złym zá złe oddawáć: gdy go/ choćiaż niewinne^o/ prze
śládował: muśiałby był ſamże tym złym zoſtáć/ iákim być Sau
lá/ ſwego głownego nieprzyiaćielá/ duchem Bożym/ opowie=
dźiał/ mowiąc ku niemu: Stára to przypowieść twierdźi: Od
złośnikow wychodźi złość/ 1. Sám. 24. ꝟ 14. A wedle Chriſtu=
ſá Páná/ zalibym też zá cżłeká/ zły ſkarb w ſercu ſwym máiące=
go oſądzony nie był? (Máth. 12. ꝟ 35.) gdybym co złego miał/
I. M. ábo życżyć/ ábo y myślić? á nie rácżey przedśię miłowáć/
prawdę ſzcżyrze mowiąc? Choćiażći to widzę práwie ná oko/ z
piſánia tego X.K. przećiwko mnie/ żem ieſzcże nigdy od moiego
ná świát národzenia/ nie miał ná ſię ſroſzſzego y nięmiłośierniey=
ſzego nieprzyiaćielá. Choćiażem ich iuż też po troſze doznawał/
ktorzy mię też tákże/ dla ſámey prawdy nie nawidźieli. Bo o ty
docżeśne światá tego fráſzki/ nigdym ſię z łáſki Bożey z żadnym
nie wádźił: choćiaż mię też podcżás y ſzkodzono y krzywdzono.
A ták iż przećiw I.M. piſzę/ ieſlibym to cżynił z nienawiśći/ ábo
z gniewu nieprzyſtoynego/ iákoby tylko myſląc wet zá wet od=
dáć: á nie z miłośći/ okázuiąc ſwą y ſwych niewinność: ſtáráiąc
ſię o wyſtáwienie prawdy Bożey ná iáśnią/ ku pozyſkániu I.
M. y kogo drugie^o/ muśiałbym ſię pierwey ſam z ſynoſtwá Bo=
żego wyzuć. O ktorym ono ták ſam Meſyaſz ſyn Boży mowi:
Mowię wam/ miłuyćie nieprzyiaćioły wáſze/ błogoſławćie tym
ktorzy was przeklináią/ dobrze cżyńćie tym ktorzy was máią w
nienawiśći/ á modlćie ſię zá tymi ktorzy was draźnią y przeſlá=
duią: (Math. 5. ꝟ 44. Luk. 6. ꝟ 27.) iáko ſię to potym niżey
doſtátecżniey pokázowáć będźie. Y prożnobym ſię záiſte chłubić
miał z Chriſtyáńſtwá: y nieſłuſzniebym ſię odzywał do świętey
náuki Apoſtolſkiey: gdybym/ wiedząc to/ iż nie złe zá złe/ ále do=
bre zá złe wierni nieprzyyiaćielom ſwym oddáwáć máią/ (Rzym.
12. ꝟ 14.) ſam przećiw temu co opák cżynić miał. Aleć vfam Pá=
nu Bogu moiemu/ iż mię on ſam tego vchowa. Bo ácż ſobie
świát tego/ bá y ćiáło nieokrocone/ pozwala: iednák iż mnie/ y
z moimi mnogimi/ iuż racżył Pan moy Meſyaſz mnie od Bogá
dány/ od świátá ſobie odłącżyć/ y od pomſty nieſłuſzney ćieleſney
odtárgnąć/ y od gniewu nie Chriſtyáńſkiego/ ktory cżęſto wię=

cey ſzkodźi

---

strona: 9

ná Wędzidło X.K.P.

9

cey ſzkodźi gniewliwemu/ ániż onemu ná ktorego ſię on gniewa
vſkromić po cżęśći iákoż przykłádow y świádectw tákich wiele
ieſt w piſmie ś. gdźie ſię złość ná głowę złego obráca: że ſię zły
miecżem ſwym/ ktory ná kogo inſzego nośił/ przebija: iáko te=
go ſam zły Saul ná ſobie też doznał. Przetoż/ to mowię/ iż cho=
ćiaż mię wiele złego od I.M.X.K. podkáło: bo mię práwie iá
ko ná mięśne iatki wydał: iednák wſzytko to nie ieſt v mnie ták
gwałtownie mocną rzecżą: żeby mię zmoc y z vmyſłu moiego
zbić miáło: y od Páná moiego y od mego przećiw niemu powi=
nowáctwá oderwáć: á práwie iakoby z owce wilká/ á z wierne=
go niewiernikiem mśćiwym vcżynić. Abowiem ia/ ácżkolwiek
I.M. odpiſowáć będę/ dawáiąc o ſobie ſpráwę/ w cżymem nie=
ſłuſznie/ y ſam zoſobná/ y záraz z bráćią moią ieſt vdrápan y v=
ſzcżypan: tákże też vkázuiąc I.M. grube y ſproſne od prawdy
zbáwienney ſłowá Bożego odſtąpienie/ y nie Chriſtyáńſkie áni
też duchowne poſtępki: mowy o Bogu y o Chriſtuśie Iezuśie
niewłaſne: piſmá ś. złe vżywánie z ſámym ſię ſobą y z inſzymi
nie zgadzánie: Papieżá Rzymſkiego nieſłuſzne vſpráwiedliwiá=
nie: Antychriſtá nieprzyſtoyne/ ná kogo inſzego wkłádánie/ ꝛc.
gdźie ſię będźie muśiáłá ſzcżyrze po proſtu prawdá mowić: kto=
ra bárzo rádá ludźi w ocży kole: á zwłaſzcżá gdy przyidźie z potę
żnym tłumieniem/ á práwie iákoby z licowánim błędow: wſzák
że iednák wſzytko to pochodźić będźie/ z ſercá ſpokoynego y ży=
cżliwego Chriſtyáńſkiego: ku temu nawięcey końcowi/ áby pro-

25:

fligatis humanis commentis, & Deo inimicis mendacijs, & ſuperstitioſis

26:

adinuentionibus. ſalua tandem permaneat verbi Dei & veritas & puri-

27:

tas. Aby mowię prawdá zbáwienna w ſwey ſzcżyrośći zoſtáłá/ o
cżyśćioná y oſwobodzona będąc od zgwąłcżenia y zniewolenia
ſwoiego: Ktora/ ſtárych ieſzcże niektorych ludźi filozowſkimi
wykręty/ podwrocona á potym y przywałoná ieſt: że iey y ći kto
rzy ſię też rádźi o znáiomośći Bożey z pilnośćią wywiáduią/ oba
cżyć ieſzcże cále iáko przyſtoi do końcá nie mogą. A to dla tego
nawięcey/ że ſię onych filozowſkich regułek y terminow/ práwie
z mlekiem máćierzynſkim/ ták opili/ że ſię z nich wyſzumáć nie
mogą: choćiaż błędy niektore iuż cżyśćie widzą y po cżęśći ſię ni
mi brzydzą/ á drudzy ſię iuż y zá nie wſtydzą: chociaż ie nie iáko

b

ieſzcże

---

strona: 10

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

10.

ieſzcże omawiáią. Ale ty błędy pokázowáć ſię ná ſwych miey=
ſcách będą. Choćiażby ſię tedy/ iákom iuż rzekł/ y przyoſtrſzym
co mowiło: iáko ſię godźi mowić/ prawdę gwałtem z zniewo=
lenia ná iáśnią dzwigáiąc: iednák tá oſtrość/ nie poydźie ták
dálece przećiw ſámey tylko I.M. oſobie/ (ktorey ia z ſercá ſzcży
rego więcey życżę poznánia prawdy zbáwienney/ niż tych y nád
ty ktore ma ieſzcże nazacnieyſzych/ y tytułow y dochodow) iáko
przećiw ſámym błędom/ ktore ſpolne ſą I.M. z inſzymi nabo=
żeńſtwá Rzymſkiego ludzmi. Wyiąwſzy/ gdźie iuż rzecż ſámá do
tego przyćiśnie: bo bez tego zá powodem I.M. nie może być
w wielu rzecżách. Nie poydźie też z pokrywką y wymowką: iá=
kiey więc też podcżas niektorzy/ w tákim vkrzewdzeniu y vpo=
licżkowániu/ zwykli vżywáć/ gdy więc záś komu zá to odłáiwá=
ią/ mowiąc: Ey nie mogęć ia być bez tego: tákieć ieſt przyro=
dzenie moie: nie radćibym też pod cżás ták ſię bárzo gniewał/ y
ták oſtrze nád miárę mowił y piſał: ále coż potym/ gdy ſię zdra
źniony y vkrzywdzony będąc wſtrzymáć y pohámowáć nie mo=
gę. Lecż ia da Pan Bog/ ktoremu vfam/ od tego ſię hámowáć
będę: tylkoż prawdy zbytnim folgowániem nie niewoląć z in=
ſzey ſtrony/ gdy ią z drugiey oſwobodzáć będę. Nie będźie też
to z żądániem pomſty od Bogá/ iáko drudzy cżynią/ gdy ſię
ſámi krzywd ſwoich pomśćić áni mogą áni vmieią: á to wedle
żądośći ſercá ſwoiego: chcąc áby ſię ſam Bog zá nie pomśćił:
iáko to y niektorzy pobożni ſtárego Teſtámentu ludźie dźiáły=
wáli: co iuż w Chriſtuśie Iezuśie mieyſcá nie ma: ále poydźie/
z życżliwośći napráwy/ y z modlitwą y z wzdychániem do Bo=
gá: áby y I.M. y inſzym z nim/ dał Pan Bog/ z odpuſzcżeniem
grzechow y wyſtępkow ich/ vpámiętánie y záſtárzáłych błędow
Antychriſtowſkich poznánie y odrzucenie. Bo ia to cżyśćie wi=
dzę/ iż ich tám wiele ieſt/ ktorzy z niewiádomośći błądzą: á błę
du tego nie bacżą/ áni do śiebie cżuią/ iákożem ſam tego ná ſo=
bie doznał. Cżynić tedy y poſtępowáć ták przećiw nieprzyiaćie=
lowi ſwemu będę/ iáko cżynił Stefan pierwſzy męcżennik Chri=
ſtá Páná z nieprzyiaćioły ſwoimi: życżąc im przedśię/ choćiaż z
ſtrofowániem ich złośći/ tego od Bogá/ iáko y Chriſtus Pan/
áby im tego grzechu nie pocżytał/ ále im odpuśćił/ gdyż y ſámi

niewiedźieli

---

strona: 11

ná Wędzidło X.K.P.

11

niewiedźieli co cżynili/ gdy go y przeſládowáli y potym zámor=
dowáli.
KA P. 2. Cżuięć ia to bárzo cżyśćie/ iż I.M.X.K. ták ieſt
niechętnego ſercá ku mnie/ y ku bráćiey moiey/ choćiaż tego rzec
nie może/ żeby kiedy odemnie miał być obráżon y znieważon/
ábo nie vcżcżon: bo I.M. nie znam/ á podobno też y on mnie:
żeby nie tylko rad zelżył: w nienawiść do wſzytkich przywiodł: o
gárdło przypráwił/ ále to pánu Bogu moiemu porucżam. Wi=
dźieć to y rozumieć káżdy bácżny może. Boć nie dármo y Trybu=
nał winuie/ że mię przy Lublinie y z moimi ćierpi: y nie bez zápál=
cżywey pewnie żądośći pomſty vſtáwicżnie ná pány y poſpolſtwo
w káżdym kazániu ſwym wołał: pobudzáiąc nákoniec y K.I.M.
y podżegáiąc przećiw nam: ále też bacżę to cżyśćie/ by to w I.M.
władzy było/ radby mię y do piekłá odeſłał. Boć ſię też nie dár=
mo przez kilká lat/ ná mię gotował/ y ták oſtre Wędźidło ná
mię vkował. W ktorym/ y mnie y moie wſzytkie/ nie tylko iákoś
dźiwnie/ bárziey ſnadź niż po Włoſku brámuie/ á choćiaż ſznurku=
ie y háwtuie/ kápturká przykrawa/ y vśilnie ná káptur woła: vty
ſkuiąc/ że ſię w nim/ wedle rzecży poſpolitey poſtánowienia (vt

20:

opipatur, ſed non iuxta Christum) exekucya nie dźieie. Co niewiem/
ieſliż wſławionemu Káznodźiei przyſtoi: y ieſli też to wedle zdro
wego rozſądku/ ktorym ſię rzecży poſpolitey ſtrożowie rządzą/
cżyni: ktorych bácżnośći y zdrowemu rozſądkowi ia też to zoſtá=
wuię: ne ſutur vltra crepidam. Oni to pewnie lepiey wiedzą/ ieſliż
káptur/ ná ludźi ſpokoyne/ ſkromne/ cnoty i pobożnośći pilnuią
ce/ krzywdy z ſwą ſzkodą ćierpiące/ żadnego nie krzywdzące: cho
ćiaż by ſię z drugimi w wierze nie zgadzáli: áleby oprocż tego we
dle świátá vcżćiwie żyli/ y z káżdym ſię o pokoy ſtáráli. cżym ſię
my z łáſki Bożey chłubimy: poſtánowiony ieſt? Cżyli ná zwayce/
nierządniki/ gwałtowniki/ morderze/ łupieſcże/ ná cudze ſię tár
gáiące ꝛc. choćiażby oni powſzechne^o Rzymſkiego kośćiołá wiáry
pilnowáli? Co ſię żywotá náſze^o dotycżeć ieſli go I.M. nie świá
dom/ iákoż/ ia ták tuſzę/ iż nie świádom: (bo by świádom był:
á to by co cżyni cżynił: wierzę żeby to przećiw ſumnieniu ſwemu
cżynił/ y práwieby chcąc ná ſię gniew Boży wzbudzał) otoż ie=
dnák godźiłoby ſię było pierwey od vcżćiwych/ á w prawdźie ſię

b 2

wedle

---

strona: 12

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi.

12.

wedle miárki ſwey kocháiących/ mieſzcżan Lubelſkich/ przy kto
rych iuż od nie máłego cżáſu mieſzkamy/ o żywoćie náſzym dowie
dźieć/ niż ſię ták to Wędźidło bez głowy Chriſtá páná/ y wodzy
ſłowá Bożego ná świát wypuśćiło. Niechby był ieden ktory z
ſąśiad vcżćiwych wyſtáwiony/ ktoryby to ſpráwiedliwie rzec
mogł/ y z dobrym ſumnieniem twierdźić/ żeſmy ktore^o podeſzli:
żeſmy oſzukáli: żeſmy zdrádźili y vkrzywdźili? ábo żeſmy nákoniec
tákich między ſobą ćierpieli/ ktorzyby nieſpokoynymi byli: we=
dle náuki chriſtuſowey nie żyli: ále ſię z drugimi gomonili ꝛc. Nie
trzymam tego o żadnym vcżćiwość y cnotę miłuiącym/ choćiaż
ſię z námi w wierze nie zgadza/ áby to kiedy/ komu k woli/ ábo
zá cżyią namową y napráwą/ przećiw nam mowić miał. Boć y
to nie ládá co/ że y ſam X.K. w przedmowie ſwey/ cżuiącli ſię/
nie cżuiąc li/ lub też tu cżego inſzego w tym/ iáko bacżę/ ſzukáiąc/
nápiſáć racżył. Ze ſię mu żaden w Lublinie nie ozwał/ choćiaż
nas záwżdy ná ſwych kazániach wyzywał: ná co ſię iuż od kogo
inſzego nieco nápiſáło. Boć koniecżnie z tych X.K. ſłow/ znáć ká
żdy bácżny może/ że od nas nie był turbowan y niepokoion: áni ſię
my też w niepokoiu/ w rozruchách y ſzkolnych filozowſkich wal=
kách nie kochamy: ále wezwánia náſze^o vcżćiwie pilnuiemy. Bę
dąc iednák záwżdy gotowi dáć pocżet tey nádzieie ktora w nas
ieſt/ káżdemu o niey ſię pytáiącemu. A dáć że wſzeláką ſkromno=
śćią y vcżćiwośćią w duchu ćichym. A gdy to ták ieſt/ cżemużby=
ſmy kápturowi/ ná inſtygowánie I.M.X.K. podlec mieli?
Bo ieſli idźie o wiárę/ tedy dla tey nieſłuſznie X.K. ná káptur
woła. Boby też y to nie było/ iż I.K.M. ſancto, & inuiolabiliter,

27:

etiam á profanis gentibus plerumque ſeruato iureiurando fidem ſuam omni

28:

bus ex æquo interpoſuit, ſe nolle cuiusque fidei imperare: iednákby y to
było zá námi/ iż zá ſławney ſtárych Krolow Polſkich pámięći/
(gdyby ſię iedno kto o tym pilnie ex archiuis regum Poloniæ dowie
dźieć chćiał.) ſkoro ſię Ruś y Litwá z inſzymi z koroną ziednocży
ły/ záwżdy wolność tá káżdemu záchowána byłá (choćiaż Rzym
ſkiey wiáry wodzowie záwżdy inſzych w ſák ſwoy wypráwić ſię ku=
śili) ábo być Greckiey/ ábo Rzymſkiey/ ábo też y Ormiáńſkiey
wiáry. Bo y tá wolnośći ſwey pod zwierzchnośćią Krolow Pol
ſkich z dawnych cżáſow vżywáłá/ y po dźiśieyſze cżáſy vżywa: ácż

kolwiek

---

strona: 13

Ná Wędzidło X.K.P.

13.

kolwiek ſię ty z ſobą nigdy w nabożeńſtwie nie zgadzáły. Y o=
wſzem do dniá dźiśieyſzego/ iáko tá ony/ ták też ony tę zá odſzcże
pieńſtwo y kácerſtwo máią/ y oney ſię ſpráwámi y ceremoniámi
brzydzą. A przedśię pod iedną/ tą docżeśną źiemſką zwierzchno
śćią żywąc/ pokoiu y zgody w rzecżypoſpolitey źiemſkiey między
ſobą nie tárgáią: owſzem ſię ſpolnie z wolnośći ſwych weſelą/ y
z pilnośćią ich przyſtzegáią: káżdy nabożeńſtwá ſwego wedle
wiáry ſwey pilnuiąc.A nie może ieden ná drugie^o kápturá dla ro=
żney wiáry wewłocżyć. Ani tey ſtárádawna inter diſsidentes in reli

10:

gione confederacyey y poſtánowienia/ á teraz ieſzcże znowu zá=
świeżá odnowioney/ y mądrze y porządnie poprzyśiężoney/ tár
gáć. Gdyż y oni ſtárzy pogánie/ nie tylko ſwym/ ále y poſtron=
nym/ á drudzy ieſzcże y nieprzyiaćiołom ſwym przyśięgę y wiárę
rádźi chowáli: A cożby iey więcey chowáć nie mieli/ ktorzy ſię dá
leko od ſtárych pogan wiáry odſtrzelili? Iáko ią ono záchował
Iozuaſz y z Izráelcżykámi ſwoimi Gábáonitom/ Pogánom ná
zginienie od Bogá náznácżonym Ioz. 9. Bo to pewna/ iż ktorzy
kolwiek kiedy wiáry drugim nie chowáli/ ktorzy przyſięgę ſwą
y nieprzyiaćiołom łamáli/ záwſze potym rychło ná ſobie znácżną
kaśń Bożą odnośili.
Cże^o iáſny przykład/ á nie názbyt zwiotſzá=
ły mamy/ w onym zacnym y mężnym Krolu Polſkim y Węgier=
ſkim Ládiſłáwie/
ktory iż Turkowi/ znamowy zápámiętáłe^o cżłe
ká Eugeniuſzá (ále podobno więcey imieniem niż w rzecży) Pa=
pieżá Rzymſkie^o / przyśięgę ſwą złamał/przetoż też potym rychło
od nie^o márnie/ roku 1444. zginął. Ale to opuśćiwſzy podźmy
też y do Zydow/ podźmy y do Tátárow/ zali y tych nie mamy do
ſyć pod tąż zwierzchnośćią korony Polſkiey/ ktorzy też/ ácż ſię z
żadnymi/ wprzod miánowánymi/ w wierze y w nabożeńſtwie nie
zgadzáią/ (bo też to nigdy nie było/ iáko Polſká Kroleſtwem zo
ſtáłá y wiárę Rzymſką przyięłá/ żeby w niey iednoſtáyna y zgo=
dna między wſzytkimi wiárá byłá.) iednák też przedśię pod ie=
dnym białym orłem y pod iednym zbroynym rycerzem żywiąc/ y
z ſpolnych ſię wolnośći weſeląc/ ſpokoynie wiáry ſwey y nabożeń
ſtwá pilnowáli/ y vżywáli. A nikt nigdy gwałtem od iego wła=
ſney do inſzey niewolon nie był/ y od ſtárey pogáńſkiey/ ktoreyby
ſię ſnadź ieſzcże we Zmodźi y gdźie indźiey mogły znáki nieiákie po

b 3

kázáć

---

strona: 14

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

14.

kázáć/ ále namową więcey y darámi iáko świádcżą one białe ſu=
knie ktorymi do krztu Litwę wabiono. Teraz oto dopiero/ nie=
ktorych przodkow ábo ſtárſzych wiáry ſwey/ náśláduiąc X.K. tę
wolność nie tylko ſwym ále y opcym narodom ſpołecżną/ ćiáłu
y krwi ſwoiey odiąć/ á práwie gwałtem wydrzeć vśiłuie. A dla
cżegoż? pewnie nie dla cże^o inſzego/ iedno iż ſię Rzymſkich Pa=
pieżow vſtáwy dla ſłowá Bożego y náuki Chriſtuſowey porzući
ły. V ktorego iuż pewnie lepſzy muśi być Zyd (iż ták rzekę wedle
poſpolitey mowy.) y Tátárzyn/ niżeli wierny y pobożny Chriſty=
ánin. Bo wżdy ći/ ták mniemam od I.M. pokoy ſwoy máią: á
my ſię nieboracżkowie przed I.M. ośiedźieć nie możemy. A ieśli
oto idźie/ że nas X.K. dla vchwały Papieżá Rzymſkiego/ ma v
śiebie zá heretyki: tedy y ták niewiem coby to do tego miáło/ gdyż
wiárá ieſt dar Boży: á gdy też tego Bog nie kazał żebyſmy w
Rzymſkiego kśiędzá Papieżá wierzyli: gdyż przeklęty ieſt kto w
cżłowieká vfa/ á ćiáło ma podporą ábo rámieniem ſwym. Ale
niechby to ták było (co da pan Bog/ ſądząc thę rzecż ſpráwie=
dliwie wedle Ewánieliey/ nie ieſt.) żeſmy wedle Papieżá/ X K.
k woli Heretycy: iákich on ſobie máło nie bez licżby nácżynił/ z
tych wſzytkich/ ktorzy przed nim/ iáko Pan Chriſtus przed ku=
śićielem/ vpádáć niechcą: á coż? Więc żeby ſię y ták ſędźiemu
ſpráwiedliwemu godźiło/ gdyby Heretyki ſądźić y káráć miał/
iednych zgołá ćierpieć y z nimi przebywáć/ iádáć y pijáć/ od nich
co kupowáć y ſpráwy iákie miewáć/ á może być że y vpominki
bráć/ á drugich nienawidźieć/ przeſládowáć/ y o ich ſię wſzytko
złe ſtáráiąc y krwie ich pragnąc? Nie tuſzę/ żeby táki ſędźia miał
być ſpráwiedliwym? Bo ieſli idźie o Heretyki y odſzcżepieńce/
ktore ſobie pocżynił z hárdośći ſwey Papież: tedy ia to náyduię
in Elucidario errorum ritus Rutenici. Tract. 1. cap. 1. Iż wedle Rzym
ſkiego kośćiołá dekretu/ á nie wedle też ſłowá Bożego/ między
wſzemi narody/ ktore ſię odſtrzeliły od Rzymſkiego nabożeń=
ſtwá/ (iáko tám ſtoi) niemáſz odſzcżepieńcow (áleć ia niewiem
kto ſię od ko^o odſzcżepił? gdyż to pewna iż Greckie zbory y prze
dnieyſze záwżdy y ſtárſze były: y przednieyſze y zacnieyſze Piſárze
miáły.) vpornieyſzych nád narod Ruſki: bo ſię z nimi nie godźi y
małżeńſkiego przyiaćielſtwá ſtánowić/ y nie okrzćiwſzy znowu

przyimowáć

---

strona: 15

ná Wędzidło X. K. P.

15.

przyimowáć ꝛc. A wżdy/ zá ták ſrogim oſądzenim ich/ przedśię
im wolnośći ich nie odeymuie/ áni ná nie kápturá woła/ áni
przed wſzemi ná nie inſtyguie: (boby też podobno nie bárzo nád
ſobą X.K. przewodźić dáli.) á przećiw nam wſzytko to cżyni y
Wędźidło kuie więcey ſię vtuláiącym/ y wedle tego dekretu ich
właſnego/ nie ták bárzo winnym: iáko ſię potym y z właſnych
ſłow I.M.X.K. pokaże. Co iáko ſpráwiedliwie y ſłuſznie cżyni/
dźień to on oſtátecżny pokaże/ gdźie to wſzytko ná iáwią przyi=
dźie. Wſzákże iednák y nam to teraz napirwey/ niż ſię co gło=
wnieyſzego przedśię weźmie/ trzebá w tych pierwſzych kśiążkach
obacżyć/ quo iure, quáue iniuria, cżyni to przećiw nam I.M. cokol
wiek iedno cżyni: ſłuſznieli: nieſłuſznieli przyſtoili to I.M. ábo
nie przyſtoi: y ieſliſmy też do tego I.M. dáli przycżynę ábo nie:
á inſzy niech ſądzą.
KA P. 3. Vpátruię to w piſániu I.M. że on ſobie tego/
iákoby rzecży ſłuſzney y przyſtoyney/ wedle mniemánia ſwoiego/
pozwalá: iż też ták teraz kośćioł iego dźiáła: zá ktorym on iáko
zá páwęzą ſtoiąc/ tym śmieley nas lży/ háńbi/ náiezdza/ y iáko
ſam piſze/ ſuperos cum nequeat flectere, piekłem zátrząſnąć obiecu=
ie/ ná kreẃ náſzę inſtyguiąc/ y wſzytkie ſtany przećiw nam pobu
dzáiąc. To ſobie zá ieden fundáment/ tego wſzytkiego poſtęp=
ku ſwoiego przećiw nam biorąc: Iákoby ſię Chriſtiáńſkiemu
cżłowiekowi Heretyki ták przeſládowáć/ wygániáć y mordo=
wáć godźiło. A ták też w tę nádzieię/ wedle też kośćiołá ſwoie=
go/ á nie według ſłowá Bożego/ nas ſobie Heretykámi pocży=
niwſzy/ ták Wędźidłem ſwym iáko y ná kazániach/ y w zgro=
mádzeniach wſzytkich przećiw nam pobudza.
Otoż nam tákową I.M. Logikę Papieſką/ nie Chriſtiáń=
ſką/ potrzebá tu będźie wedle ſłowá Bożego/ wedle ſtárych nie=
ktorych w tey mierze pobożnieyſzych oycow/ á potym y z ſáme^o
piſánia I.M. roztrząſnąć y rozſądźić. Mniema X.K. iż mu ſię
godźi/ y powinien ieſt/ przeto iż ieſt Krześćiáninem/ heretyki
nie tylko lżyć ále też y przeſládowáć y mordowáć: ábo gdyby
ſam nie mogł dla kápłáńſtwá ſwego ábo duchowieńſtwá/ tego
rękomá ſwymi wykonáć/ tedy to przez inſze cżynić/ onych pobu=
dzáiąc/ y onych w tym rozgrzeſzáiąc: á práwie powroz/ miecż y

ogień

---

strona: 16

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

16

ogień do ręku z przynaglánim oſtrym podawáiąc: á iáko mowią
cżapkę ná kołek záwieśiwſzy/ to przedśię z śiebie ſkładáiąc. Ale
ſię trzebá bać by w tym coś podobnego nie było onemu ſądowi/
ná ktorym przedśię zdány był Chriſtus Pan ná śmierć/ choćiaż
Xięża mowią/ Nobis non licet interficere quenquam, nam ſię nie go=
dźi nikogo zábijáć: Piłat też ręce vmywa niechcąc być winien
krwie niewinney. Ia záś dufáiąc Bogu y ſpráwiedliwośći iego/
w nádźieię ſłowá tego świętego to śmiele twierdzę. Iż gdyby X.
K. był Chriſtiáninem duchownym/ áboby przynaymniey wiedźiał
dobrze y rozumiał/ co to ieſt być Chriſtiáninem: tedyby ták ni=
gdy nie dumał/ nie piſał/ áni ſię ták śierdźił/ iáko ſię piſząc y
mowiąc śierdźi. Ale iż tego niewie áni rozumie: bo to ieſzcże zá=
kryto ieſt przed ocżymá iego: á co więtſza/ iż on więcey Pápieżo
wi Rzymſkiemu z kośćiołem iego vfa/ niżli ſynowi cżłowiecże=
mu Iezuſowi Chriſtuſtuſowi cżcią y chwałą od Bogá vkorono
wánemu/ ſędziemu żywych y vmárłych od Bogá poſtánowione
mu: przetoż nie dźiw iż I.M. do tákiey przychodźi zápálcżywo
śći przećiw nam nędznikom.
Ia bacżąc to/ iż ich wiele ieſt w tym tám nabożeńſtwie I.
M. ktorzy z omamienia ſwych niektorych pryncypałow/ z nie=
wiádomośći to cżynią/ ábo zezwaláią ná to do cżego X.K. onym
ieſt vſtáwicżnym inſtygatorem: á drudzy też to y ſámi zá wiárą
tą nábytą zwierzchowną przećiw nam cżynią: tedy to zá Bożą
pomocą okázowáć tu będę/ w tych pierwſzych kśiążkách: że ten
żaden nie może być prawdźiwym Chriſtyáninem/ ktoryby nie tyl
ko mordował ábo prześládował/ ále też y ten coby iedno z dru=
gimi ná to zezwalał/ nienawidźiał/ lekce ważył/ Racha mowił/
ábo náwet nie miłował: á nie tylko przyiaćielá/ ále też y nieprzy
iaćielá ſwoiego. Ponieważ Chriſtyánin práwy/ rácżey ma ſam
prześládowánie ćierpieć/ y rácżey duſzę ſwą położyć/ niżby ábo
kiedy miał kogo prześládowáć/ ábo mu zdrowie iego odeymo=
wáć: á choćiaż też tylko do odięćia komu inſzemu drogę pokázo
wáć. Bo Chriſtyánin práwy (iákom iuż rzekł) powinien nie tyl=
ko bráćią y bliźnie miłowáć/ ále też y nieprzyiaćioły: dobrze im
ieſzcże cżyniąc/ á nie zle/ y zá nimi ſię modląc: chceli zoſtáć Chri
ſtyáninem. Bo kto tego nie cżyni (iákoż ich wiele nie cżyni)

ſynem

---

strona: 17

ná Wędzidło X.K.P.

17.

ſynem Bożym być żadną miárą nie może/ ábo Chriſtiáninem.
Przeto iż tego nie cżyni co iáśnie ſwym cżynić Chriſtus Pan roz=
kazał mowiąc im: Iać wam powiedam/ miłuyćie nieprzyiaćio
ły wáſze: błogoſławćie ty ktorzy was prześláduią ꝛc. dokłádiąc
tego: ábyśćie byli ſynmi oycá wáſzego ktory ieſt w niebie/ Math.
5. ꝟ 44. Luk. 6. ꝟ.27. Kto tedy miłość ma ku komu/ temu ni
gdy złe^o nic cżynić nie będźie/ Rzy. 13. ꝟ 10. á tym ſię też z Bogá
być pokaże. Kto záś miłośći tey od Bogá rozkazáney nie ma/
ten też y Bogá ſámego miłowáć nie może/ y Bogá w nim nie=
máſz (I. Ian. 4. ꝟ 20) ponieważ Bog ieſt miłość: A kto mieſzka
w miłośći/ w Bogu mieſzka/ á Bog też w nim/ y tákowy ſię z
Bogá národźił/ (támże ꝟ 7.16. ꝛc.) Kto záś nienawidźi brátá
ſwego/ ieſt mężoboycá: ktory nie może mieć mieſzkáiącego w ſo
bie żywotá wiecżnego: 1. Ian. 3. ꝟ 15. A iż X.K. z wielą pomo=
cnikow ſwych żadney w ſobie miłośći tákiey/ iáką tu duch Bo=
ży záleca/ y rozkáuie nie ma: owſzem ſię ieſzcże vpornie przećiw
niewinnym śierdźi/ ná nie inſtyguie/ vſtáwicżnie vkrzyżuy vkrzy
żuy/ zábiy zábiy woła: przetoż tym ſámym znácżnie to po ſobie po
kázuie/ iáko dáleko ieſt od Chriſtuſá/ od ſynoſtwá Bożego/ y
co zá tym idźie/ mądremu doſyć. Bo niech by ták było/ (iákoż
przed Bogiem/ ktory wie ſkrytośći ſerc/ nie ieſt.) żem ia/y z brá
ćią moią/ ieſt Heretykiem/ ieſtem też złym cżłekiem/ ieſtem prze=
ćiwnikiem y nieprzyiaćielem I.M. y niech ieſzcże ſam X.K. zmy
śli ſobie przećiw mnie co chce gorſzego: ázaż by on przedśię/ gdy
by prawdźiwie Chriſtiáninem był duchownym/ pozwolić tego
kiedy ſobie miał/ żeby mię dla tego nienawidźieć/ chćieć drápáć/
ná mię inſtygowáć/ przeſládowáć/ krwie moiey prágnąc miał?
Rzecż tá/ nie tylko v mnie/ ále/ wierzę/ y v káżdego pobożnego
y vcżćiwego Chriſtiániná/ á náwet y v pogániná/ ktoryby ie=
dno weyźrzeć chćiał w práwá Chriſtuſowe w nowym przymie=
rzu opiſáne/ ieſt nigdy niepodobna. Azaż też y ſam Pan Chriſtus
nie miał ná ſię wiele y iáwnych y pokrytych nieprzyiaćioł y prze=
ſládownikow? tákże też y prawdźiwi vcżniowie iego? Ktore=
goż wżdy kiedy z nich (proſzę y dla Páná Bogá niechby y ſam
X.K. w to pilno weyźrzał/ boć idźie o iego zbáwienie.) przeſlá=
dowáli? ná ktorego kiedy zá to/ lub przed zwierzchnośćią/ lub

c

przed

---

strona: 18

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

18

przed poſpolſtwem inſtygowáli nierzkąc z potwarzy iákiey/ á=
le y zá naſłuſznieyſzą ktoraby ſię im od nieprzyiaćioł podáłá przy
cżyną. Ktoremu też kiedy y wet zá wet/ y złym zá złe/ mſzcżąc ſię
ſámi śiebie/ oddawáli? Abo kiedy ſię też od śiebie vcżyć pom=
ſty/ gniewu/ nienawiśći drugich/ potwarzy/ prześłádowánia/
ná kreẃ cudzą inſtygowánia/ roſkázowáli: á nie rádſzey ćichośći/
miłośći/ odpuſzcżánia/ ćierpliwośći y dobrzecżynienia nieprzyia=
ćielom? A kto ták ślepy/ coby tego z piſmá ś. nowego teſtámen
tu nie widźiał? Mowi Pan ten/ o ktorym zdawná Ezáiaſz 42.
ꝟ 1. 2. 3. prorokował/ iż trzćiny náłomioney złámáć/ lnu kurzą=
cego ſię zgáśić nie miał. Mát. 12. ꝟ 18. Vcżćie ſię odemnie/ iżem
ieſt ćichy/ y pokornego ſercá/ Mát. 11. ꝟ 29. Tenże y zdraycy ſwo
iemu nogi vmywa/ y cáłowáć ſię mu dopuſzcża/ choćiaż to do=
brze o nim iż był zdraycą iego wiedźiał Ian 13. ꝟ 5. Stára ſię oń
y nápomina go/ y v ſtołu ſwego ćierpi: ſtáta ſię y o Ierozolim=
cżyki/ głowne nieprzyiaćioły ſwe/ chcąc ie iáko kwocżká kurcżę=
tá pod ſkrzydła ſwe zgromádźić. Máth. 23. ꝟ 37. Gromi też ſu=
rowie y Fáryzeuſze mnichy Bogu y ſobie odporne/ y biedę im o=
powieda: wygánia też bicżem łákome kupce z kośćiołá/ y ſtoły
z pieniędzmi ich przewraca: cżyniąc w tym doſyć woli oycá ſwe=
go niebieſkiego/ y piſmo prorockie wypełniáiąc/ Ian. 2. ꝟ 15.
Máth. 21. ꝟ 12. Wſzákże nie z żadney przećiwko nim nienawiśći:
bo y do miáſtá ich przyiezdzáiąc z płácżem záłował zginienia ich/
że poznáć nie chćieli cżáſu náwiedzenia ſwego. Luk. 19. ꝟ 41: ále
y owſzem z wielikiey przećiwko nim y z ſzcżyrey miłośći. Nie áby
zátráćił: bo też nie ná to przyſzedł/ iáko to ſam powiedźiał/ Luk.
19. ꝟ 10. á 9. ꝟ 56. Máth. 18. ꝟ 11. ále áby to záchował co było
zginęło. Bo ácżkolwiek mogł ſię ſam ſnádnie wſzytkich krzywd
ſwych pomśćić: iednák tego nigdy nie cżynił: owſzem ſię ieſzcże
y zá krzyżownikámi ſwoimi modlił (Luk. 23. v 14.) proſząc áby
im Bog oćiec tego grzechu nie pocżytał: iáko tym ktorzy niewie
dźieli co cżynili/ ꝛc. Tákże gdy też poydźiemy y do onych wła=
ſnych y prawdźiwych vcżniow iego: áż ći nas tego tegoż vcżą/ y
toż ſámi po ſobie pokázuią. Iáko to ty ſámy ſłowá Páwłá świę=
tego świádcżą/ gdy mowi: Nie bądźćie nikomu nic winni/ tyl
ko/ ábyśćie iedni drugich miłowáli: (Rzym. 13. ꝟ 8. 10.) Gdyż

miłość

---

strona: 19

ná Wędzidło X.K.P.

19

miłość złego bliźniemu nie wyrządza. Potym też ieſzcże/ wedle
Chriſtuſá mowiąc/ nápomina wſzytkich tymi ſłowy: Nie ſądz=
ćie nic przed cżáſem/ áżby Pan przyſzedł/ ktory oświeći zákryte
ćiemnośći. 1. Kor. 4. ꝟ 5. A potym o ſobie y inſzych wiernych po
wieda/ támże ꝟ 9. mowiąc: Mniemam iż Bog nas poſlednie
Apoſtoły náznácżył iáko ná śmierć ſkazáne (á ꝟ 12. 13.) gdy nas
háńbią/ dobrorzecżemi: gdy nas przeſláduią/ ćierpiemy: gdy
nam złorzecżą/ modlimy ſię: ſtaliſmy ſię iáko plugáſtwá świá=
tá. ꝛc. Lecż o iego dálſzych Chriſtyáńſkich poſtępkách/ może ſo=
bie ktoby o nich niewiedźiał v niegoż cżytáć/ 2. Kor. 6. ꝟ 4. 5. 6.
gdźie y tego potym dokłáda/ do tychże ták mowiąc: Przyimi=
ćież nas: Zadnegoſmyć nie vkrzywdźili: żadnegoſmy nie ſkáźili:
żadnegoſmy z łákomſtwá nie podeſzli. 2. Kor. 7. ꝟ 2. Ale/ długo
ſię rzecżą ták iáſną nie báwiąc/ to mowię: Możeli X.K. po ſobie
z tego wſzytkie^o pokázáć to/ coby miał ſpolnego/ wedle tey náu=
ki z Chriſtuſem Pánem y vcżniámi onymi ie^o/ ktorzy/ ták iáko v
cżyli/ tákże ſię też y ſpráwowáli: gdyż náuká bez żywego ná ſobie
tychże rzecży pokazánia przykłádu/ á co inſzego ieſt iedno prożny
dzwięk/ ktory z ſtrzaſkiem z ſłowy ſámymi ginie? Ia niewiem/
ktoby mu to/ przypátrzywſzy ſię Wędźidłu ie^o / y kazániam ktore
cżęſto inędy cżynią/ przyznáć/ y dobrȳ ſumnieniem podświádcżyć
mogł? wſzákże ieden mniey záwżdy widźi y rozumie/ niż wiele zá=
raz pátrzących y mądrych/ iáko świát ſądźi. Może to być/ że in=
ſzy co inſzego wedle ćiáłá bacżą: ále ia/ mamli prawdę znáć/ we
dle duchá pátrząc ná ty ták iáſne ſłowá Bożego wyroki/ prze=
ćiw nim tego bacżyć nie mogę. A ieſliby to y inſzy ze mną z tychże
świádectw piſmá ś. vpátrowáli: A iákoż X.K. może ſobie be=
ſpiecżnie dobrze tuſzyć/ y beſpiecżnie twierdźić iż ieſt ſynem oycá
onego ktory ieſt w niebie? (Máth. 5. ꝟ 45.) ktory wywodźi
ſłońce ná złe y ná dobre: y dżdżi ná ſpráwiedliwe y nie ná ſpráwie
dliwe? gdyż on nie tylko tego nie cżyni/ żeby nieprzyiaćioły ſwe
miłowáć miał (gdyby y to prawdá byłá żeſmy my I.M. nieprzy
iaćiele) ále ſię ieſzcże ná niewinne ták bárzo śierdźi y krwie ich prá
gnie? Abo iáko ſię może beſpiecżnie przed Chriſtuſem/ ktory ieſt
bádácżem ſerc y nerek/ názwáć od imięniá iego Chriſtyáninem?
iáko namiáſtkiem Apoſtolſkim? gdy wedle tey náuki nie żywie?

c 2

owſzem

---

strona: 20

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

20

owſzem ſię iey práwie w twarz gwałtem wielkim ſprzećiwia?
Pánie Boże wſzechmogący zmiłuyże ſię nád nim/ otworz ocży v=
myſłu iego/ áby mogł vyźrzeć y poznáć to do śiebie/ iáko ſię ty=
mi ſwoimi poſtępkámi oddalił od ćiebie. Aby ſię poznawſzy y to
odſtąpienie ſwe od ſyná twego miłego obacżywſzy/ mogł ſię do
ćiebie náwroćić zá twoim potárgnienim: á ták opuśćiwſzy báł=
wáná páſterzá nieme^o / á owce ſyná twego morduiącego/ mogł
ſię pod rząd páſterzá żywego y prawdźiwego od ćiebie poſtáno=
wionego Iezuſá Chriſtuſá vćieć/ y żywotá wiecżnego prze zeń
doſtąpić/ Amen/ Amen.
KA P. 4. Niż ſię ieſzcże w teyże rzecży dáley poſtąpi/
po okazániu tego co ſię powiedźiáło nákrotce: iż nigdy wierny
Chriſtyánin/ práwy vcżeń y náſládowcá Chriſtuſow/ ktoryby ie=
dno chćiał być oycá niebieſkiego ſynem/ inſzych prześládowáć/
krwie prágnąc/ w nienawiść przywodźić/ wyganiáć/ złego nic
nie cżynić/ ná nikogo nie kłáść potwarzy/ o nikim zle mowić nie
ma: gdyż ták Chriſtus y vcżniowie ie^o nie cżynili/ áni ták cżynić
kazali ábo náucżáli: godźi ſię y tego dołożyć/ y to też pokazáć:
Iż nie ći ſą ſynmi Bożymi Chriſtuśie/ ábo Chriſtyány práwy
mi/ ktorzy inſzych prześláduią y morduią/ ábo złego co wyrzą=
dzáią/ choćiaż by ſobie nie wiedźieć iákie przycżyny morderſtwá
ſwego y prześládowánia zmyśláli/ y onymi złość ſercá ſwego
krwie niewinney prágnącego fárbowáli: ále ktorzy to od inſzych
ná ſobie odnoſzą. Co ácż iuż z przeſzłych ſłow bácżny cżytelnik wy
rozumieć mogł: wſzákże iż wiele tych ieſt/ ktorzyby ſię podobno
tego przez ſię ſámi nie domyślili: tedy tym folguiąc/ muſzą ſię
ieſzcże y inſze świádectwá ſłowá Bożego tu przytocżyć. Iáko
to/ gdy ták Chriſtus w napierwſzey náuce ſwey/ ktorą y vcżniom
ſwym y tłumom około śiebie będącym podawał/ powiedźieć ra
cżył: krotkimi ſłowy wſzytek żywot prawdźiwych vcżniow ſwych
ſłowy proſtymi opiſuiąc: ktory nie w bogáctwie/ ále w vboſtwie:
nie w weſelu/ ále w płácżu: nie w wrzaſkliwośći/ ále w ćichośći:
nie w náſyceniu ſię ſpráwiedliwośćią/ ále w prágnieniu y łáknie
niu iey. ꝛc. Math. 5 ꝟ 3. ták mowiąc: Iż nie ći ſą ſzcżęśliwi kto=
rzy drugich prześláduią/ onym vrągáią: wſzelákie złe przećiwko
nim mowią: ále ći ktorzy to wſzytko ná ſobie odnoſzą/ dla imie

niá iego.

---

strona: 21

ná Wędzidło X.K.P.

21

niá iego. Iáko to ty właſne ſłowá iego świácżą: gdy ták do
vcżniow ſwych mowi: Sżcżeśliwi będźiećie/ gdy wam vrągáć bę
dą y was prześládowáć/ mowiąc wſzelákie złe przećiwko wam/
kłámáiąc dla mnie/ ráduyćie ſię y weſelćie/ ábowiem zápłátá
wáſzá wielka ieſt w niebie. Math. 5. ꝟ 11. Luk. 6. 20. Ku temuż
też końcowi mowi/wyſyłáiąc od śiebie vcżnie ſwe: żeby zgroma
dzáli owce zginęłe domu Izráelſkiego/ dawſzy im też moc cudow
cżynienia: Nie áby nád kim przewodźić mieli/ łżąc go y nań in=
ſtyguiąc/ ábo mu ná gárdło ſtoiąc: ále áby chore lecżyli: trędowá
te ocżyśćiáli: vmárłe wzbudzáli (nie żywe zábijáli) dyabły wyrzu
cáli: y tho dármo nie zá pieniądze wſzytko dźiáłáli: gothowi bę=
dąc wzgárdę wſzeláką y wygnánie y prześládowánie ná ſobie od
nieść/ od tych/ o ktorych ſię dobre ſtáráli. Nie mſzcżąc ſię wzgár
dy ſwey y prześládowánia (gdyż ſię to o chriſtuſá ſáme^o y też o oy
cá ie^o opiera/ Luk. 10. ꝟ 6. Ian. 13. ꝟ 20. a 15. ꝟ 23.) oprocż oświád
cżániem ſię przećiwko nim przez otrząśnienie prochu z nog ſwo
ich á przeſtrzegánim ſię tákich/ co ich do krolow/ do ſtároſt y do
rády poćiągáć y powłocżyć mieli: y do więźienia dawáć/ bijąc ich:
ále ná to záwżdy pámiętáiąc/ iż ich pan poſłał iáko owce w po=
śrzod wilkow: á nie iáko wilki/ owce niewinne y obrony w ſo=
bie nie máiące drapáć/ łupić/ mordowáć/ pożyráć/ zębámi Lwie
mi/ páznokćiámi Ryśiemi/ pokrywſzy ie nadobnie owcżynką: ále
ktorzyby ſámi gotowi byli ćierpieć wſzytko złe/ y od ocyow wła
ſnych/ od bráćiey/ od dźiatek/ od domowych y poſtronnych nie
przyiaćioł. Ponieważ im to znácżnie opowiedźiał/ iż dla iego imie
nia mieli być vwſzech w nienawiśći. Co wſzytko y długimi y iáſny
mi ſłowy Máth. ś. opiſał káp. 10. Co gdyby/ K.X. wźiął przed=
śię/ á chćiałby ſię ſam w ſpráwách y poſtępkach ſwych dobrze
obráchowáć/ y ſpráwiedliwie/ iáko inſzych ſądźi/ oſądźić: nie=
wiem z iákim ſumnieniem/ będąc ták krwie niewinnych owie=
cżek Chriſtuſowych prágnącym/ y ták gorliwie y vśilnie ná nie
inſtyguiącym/ y o nich wſzytko złe mowiącym y onych potępiá
iącym/ nie cżekáiąc ſądu/ ſędźiego ſpráwiedliwego od Bogá ná
to poſtánowionego/ mogłby ábo śmiał by to ſobie przycżytáć:
iż ieſt ſynem Bożym: ktory y złe y dobre ſłońcem ogrzewa y wſzyt
kim dobrze dźiáła: gdyż X.K. wſzytko opák cżyni? Abo żeby był

c 3

vcżniem

---

strona: 22

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

22

vcżniem Chriſtuſowym/ á potomkiem Apoſztolſkim/ gdy też
nie náśláduie owcżych poſtępkow ále w tym przećiwnych/ chcąc
Wędźidłem ſwoim wſzytkich okiełznáć: ktore ná wiecżne prze=
ćiw ſobie/ przed Bogiem/ przed Chriſtuſem y wſzemi zaſtępy
niebieſkimi y źiemſkimi świádectwo vkował? Nuż ieſzcże y ono
co przy oſtátecżney wiecżerzy ſwey (że inſzych wiele świádectw
niebędę ſpominał) o tymże vſtáwicżnym przeſládowániu y mor
derſtwie ktoremu podlec mieli vcżniowie iego od niewiernych
niezbożnikow zali ſię też z tym nie ſtoſuie? A co im tám inſzego
opowiedźieć racżył Chriſtus Pan/ ieſliż nie toż? Nie iáſneli ſą
ty ſłowá iego/ ktore ták mowił? Tomći wam opowiedźiał/ á=
byśćie ſię nie gorſzyli: Wyłącżąc was z zgromádzenia. Y przyi=
dźie tá godźiná/ ze wſzelki ktory was zábijáć będźie/ mniemáć
będźie iż cżyni poſługę Bogu. A vcżynią wam to/ iż nie poználi
oycá áni mnie. Ian 16. ꝟ 1. A iżby im ieſzcże tym więcey ćierpli=
wość w tym wſzytkim zálećił: áżći im y ſam ná ſobie przykład
pokázuie: obránie ich y od świátá wyłącżenie onym przypominá
iąc/ y záraz im podobienſtwem rodźićielki boleſney ſtan teráźniey
ſzy ich przed ocży wyſtáwuiąc/ á weſelem przyſzłym ku wytrwá=
niu popieráiąc/ ták mowi. Ieśliż mnie prześládowáli/ y was ći
prześládowáć będą? Ieſliż goſpodarzá Belzewulem názywáli/
iákoż dáleko więcey domowniki iego? A cżemuż pánie? Iż nie
nie ieſt vcżeń nád náucżyćielá/ áni ſługá nád Páná ſwego. Prze=
toż y tego ieſzcże dokłáda/ mowiąc im: Ieſliż was świát nie na=
widźi/ wiećie iżći mnie pierwey niż was nienawidźiał. Gdyby=
śćie byli z świátá/ miłowałćiby świát co ieſt iego: (iákoby pe=
wnie y Papież nas miłował gdybyſmy też byli z papieſtwá iego/
bá y X.K. by miłował y zá brátá miłego ważył iáko ſam wſpo=
mina fiij.) Lecż iż świátá nie ieſteśćie/ bom ia was obrał z świá
tá/ przetoż was świát nienawidźi Máth. 10. ꝟ 24. Ian 15. ꝟ 18.
A świát ten/ przecżby ták vcżniow Chriſtuſowych nienawidźiał
y dla cżegoby im to wyrządzał/ y tego on dołożyć nie omieſzkał:
owſzem támże záraz tego dokłáda mowiąc: A to wſzytko vcży=
nią wam dla imieniá mego/ iż nie znáią onego ktory mię poſłał.
ꝟ 20. A trochę potym niżey iákoby iuż rzecż tę zámykáiąc/ y
teráźnieyſzy ſtan ich/ y on też przyſzły onym opowiedáiąc: żadney

im

---

strona: 23

ná Wędzidło X.K.P.

23.

im otuchy nie cżyni tu w tym wieku ſzcżęśćia iákiego ćieleſnego/
áni pánowánia ná Papieſtwie/ ábo Kárdynalſtwie/ ná Arcybi=
ſkupſtwie ábo Biſkupſtwie: ná Sufrágáńſtwie ábo Oficyál=
ſtwie: ná Opáctwie ábo infułáctwie: ná Kánonictwie ábo Dźie
kańſtwie: ná Proboſtwie ábo Plebáńſtwie: áni ná żadnym prze
łożeńſtwie od Antychriſtá wymyſlonym y dźiwnymi ſztukámi
chytrze vbogáconym/ ku pánowániu nád cudzą wiárą/ á podbi
iánim ſobie pod nogi owiecżek Chriſtuſowych/ iáko dźień dźi=
śieyſzy pokázuie: ále im znácżnie nędzę/ płácż/ śćiſk/ ſmutek/ wy
gnánie/ pzeſládowánie/ nienawiść wſzech/ y mordowánie/ przed
ocży kłádźie/ mowiąc im: Amen ámen mowię wam/ iż wy (nota
wy vcżniowie moi/ co X.K. z iego wſzytkimi nie dolega) płákáć
y łkáć będźiećie/ á świát ſię będźie weſelił: á wy ſię ſmęćić będźie
ćie. Wſzákże ſmętek wáſz wynidźie wam ku rádośći. Niewiáſtá
gdy rodźi/ ſmętek ma/ iż przyſzłá godźiná iey: lecż gdy porodźi
dźiećiątko/ iuż dáley nie pámięta vćiśnienia/ iż ſię národźił cżło=
wiek ná świát. A wykłádáiąc im záraz tę rodźićielkę/ onych ku
niey ſtoſuie/ ták rzecż ſwą końcżąc. Przetoż y wy/ terazći ſmutek
maćie: lecż záśię oglądam was/ á będźie ſię rádowáło ſerce wá=
ſze/ (to ogłądánie nie tuſzę áby iż iuż przyſzło mieli Papieżowie
twierdźić/ lætātur tamen etiam cum malè fecerint, i niechcą nic złe^o z
ſwoią kátoliką ćierpieć) á weſela wáſzego/ ábo rádośći żaden
od was nie odeymie. Ian. 16. ꝟ 20. A toć to ieſt oná wąſka dro
gá/ y fortá ćiáſna/ do żywotá prowádząca: á coż gdy ich máło
ieſt ktorzy ią náyduią Máth. 7. ꝟ 14. A w Papieſtwie ich nie
máło ktorzy drogą ſwoią bárzo przeſtroną idą: ktorzyby ſię ża=
dną miárą z więtſzymi gárbámi niż Wielbłądowie pewnie nie
wćiſnęli. Lecż przedśię/ ktoby teraz z opuſzcżeniem ſzyrokiey y
przeſtronney/ tey wąſkiey przez Chriſtuſá Páná záleconey nie ſzu
kał/ y w niey/ nálazſzy ią/ nie chodźił: prożnoby ſobie tuſzył żeby
do żywotá wiecżne^o wniść miał: gdyż do niego potrzebá wniść
przez wiele kłopotow y vćiſkow: (Dźie. 14. ꝟ 22.) nie ktoreby
cżłowiek komu inſzemu zádawał/ ále ktoreby od inſzego zádáne
ná ſobie nośił. Bo ktoć chce pobożnie żyć w Chriſtuśie/ muśić
przeſládowánie ćierpieć. 2. Tim. 3. ꝟ 12. A nie ma też ſługá Chri
ſtuſow byc walecżny/ (iákoby ſię przeſládowcom ſwym/ y inſzym

krzyżom

---

strona: 24

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

24.

krzyżom odśiekáiąc y odgryzáiąc.) ále vkłádny przećiwko wſzyt
kim: ſpoſobnym też ku náucżániu/ (nie ku oſkarzániu/ ábo inſty=
gowániu/ gdyż to ſztuká iedná ieſt onego wężá ſtárego. Obiá.
12. ꝟ 10.) y złych znoſzeniu: (nie mordowániu) w ćichośći zno=
ſząc tych ktorzyby ſię ſprzećiwiáli (2. Tim. 2 ꝟ 24.) ktoryby rá=
cżey ſam krzywdy ćierpiał/ y ſzkodę podeymował/ niżby ią inſze^v
cżynić miał. 1. Kor. 6. ꝟ 7. Co iż záwżdy przedtym ći wſzyſcy/ kto
rzy ſzcżyrze w Bogá vwierzyli/ y nań ſię cále ſpuśćili/ ocżekawá
iąc obietnice iego/ cżyniáli/ y ták ſię wiárą ćieſząc/ y nádźieią/
wiele złe^o ćierpieli: ono nie tylko ſam Pan Chriſtus o tym znáć
dał. Wſpomináiąc Proroki/ ktorym tákże cżynili źiemkowie
ich: (Máth. 5. ꝟ 12.) ále też y Piſarz liſtu do Hebreow káp. 11.
to wſzytko ſłowy obfitymi iáko ná regeſtrze wypiſał: iáko ſię y
w cżym káżdy wierny przećiw Bogu záchował. A coż gdy iuż w
ſpráwy y poſtępki tych weyźrzymy/ ktorzy ſię Iezuſá Meſyaſzá
ſyná namileyſzego Bożego docżekáli: weń/ onego poznawſzy/
vwierzyli/ y cále ſię nań ſpuśćili: tożći dopiero morze wſzego
złego ná ſobie odnośili: iáko to dźieie Apoſtolſkie y liſty też ich
świádcżą. Z ktorych to káżdy łácno obacżyć może/ iáko ſię wier
ni w onych śćiſkách rządźili/ y pozna/ iż ći nie złorzecżyli/ nie v=
rągáli/ áni ſię ſámi mśćili/ áni od Bogá pomſty żądáli: będąc
raz z tego ſtrofowáni. Luk. 9. ꝟ 55. ále co cżynili? Atoli gdy im
mowić dopuſzcżono: choćiaż iuż dekret przećiw nim vcżyniwſzy
y ſrodze áby w imię Iezuſowo nie mowili zákazáwſzy: ſkromnie
odpowiedáli: Iż winnieyſzy byli rácżey ſłucháć Bogá niżli ludźi:
á iż tego zámilcżeć nie mogli co widźieli y ſłyſzeli. Dźie. 4. ꝟ 19.
A gdy ich/ przedśię zágroźiwſzy im/ wypuſzcżono tedy oni y ták
przyſzedſzy do ſwych/ nie ták bárzo lámentowáli/ áby ſię vſkar
záli/ iáko ſię ſpolnie z nimi/ opowiedźiawſzy im to/ Pánu Bogu
modlili/ áby weyźrzawſzy ná pogroſki ich/ onym to przedśię dał/
żeby ſłowo iego beſpiecżnie mowili/ y cudá przez święte imię Ie
zuſá ſyná iego y známioná cżynili. Támże ꝟ 24. 30. A gdy ich po
tym y do więźienia dano/ y záś vbiwſzy puſzcżono: áżći z weſelem
odchodźili/ iż zá godne pocżytani byli/ ktorzy to dla imieniá Ie
zuſowego ćierpieli. Dźie. 5. ꝟ 41. A iż też to nie ći tylko ſámi kto
rzy Apoſtołmi byli/ ná ſobie odnośili: ále zgołá y inſzy wſzyſcy

ktorzy

---

strona: 25

ná Wędzidło X.K.P.

25

ktorzy iedno ſzcżyrze w Chriſtuſá Iezuſá vwierzyli: to ácż ſię y z
świádectw wyżſzey iuż przywiedźionych pokázuie: wſzákże ſię to
y sſtąd co przydam pokaże: á to z ſłow Páwłá ś. ktorych piſząc
do Teſzálonitcżykow vżywa mowiąc k nim: Wy bráćia ſtáli=
śćie ſię náſládowcámi náſzymi y páńſkimi/ przyiąwſzy mowę (Bo
żą) w wielkim vćiſku/ z weſelem duchá ś. żeśćie też zoſtáli wzor
mi wſzytkim wierzącym w Mácedoniey y w Acháiey. 1. Teſz. 1.
ꝟ 6. A potym káp. 2. ꝟ 14. toż powtarza mowiąc też: Wy brá=
ćia ſtáliśćie ſię náſládowcámi zborow Bożych/ ktore ſą w Iud=
ſkiey źiemi w Chriſtuśie Iezuśie: żeśćie y wy vćierpieli od ſwych
przyrodnych/ iáko y my od Zydow. A do Filippencżykow mowi
káp. 1. ꝟ 29. Wam dano ieſt w ſpráwie Chriſtuſowey/ nie tylko
żebyśćie weń wierzyli: ále żebyśćie też y dla niego ćierpieli. A Pi
ſarz liſtu do Hebreow 10. ꝟ 32. ták też mowi do wiernych. Przy
pomnićie ſobie dni pierwſze/ w ktorych/ będąc oświeceni/ podię
liśćie wielkie boiowánie trapienia: cżęśćią gdy y lekkośćiámi y
vćiſki byliśćie wyſtáwieni ná podźiw: cżęśćią też/ gdyśćie ſię ſtá
li towárzyſmi tych z ktorymi ſię tákże obchodzono. Abowieme=
śćie y z więźienia me^o zemną vtrapieni byli/ y rozchwycenie má
iętnośći wáſzych przyięliśćie z weſelem: wiedząc iż v śiebie ma=
ćie máiętność w niebie lepſzą y trwáiácą. Stoymyż tu trochę/ á
w tym ſię z ſobą poráchuymy: ábo rádſzey daymy ſię komu pobo
żnemu ſłowem Bożym poráchowáć y rozeznác: Kto tu ieſt bliż
ſzy Bogá/ kto Chriſtuſá/ kto Chriſtiáńſtwá/ y zboru Apoſtol=
ſkiego? Tenli co prześláduie/ inſtyguie/ krwie prágnie bliźnie^o /
ná nię goni/ lży/ hańbi/ nienawidźi? Cżyli ktory nie życżąc niko=
mu nic złego/ pobożnośći ſwey pilnuiąc/ woli to ſam od inſzego
ćierpieć/ niż kogo tym okłádáć y w to złe wdáwáć? Nuż ieſzcże
kto między námi táki ieſt co to wſzytko cżyni/ práwie iákoby iuż
ná kátá wołáiąc/ powroz/ miecż/ ogień/ do ręku podawaiąc/
cżego ſię ſámemu cżynić nie godźi ꝛc. A kto też ten ieſt/ ktory to
ná ſobie z Chriſtuſem/ Apoſtoły/ y z innymi wiernymi odnośi?
Kśiędzáli Kánoniká ſtroná/ náſzáli? Iegoli głowá z cżłonká=
mi/ káżdego kto do nog ie^o vpádáć nie chce (owſzem iego ſprze
cżánie ſię Bogu i Chriſtuſowi pokázuie.) heretykuiąc/ káceru=
iąc/ Lutrámi/ Nowokrzcżeńcámi/ świniámi/ dźikimi/ beſtyámi/

d	potworámi/

---

strona: 26

Pierwſze kśiążki Odpowiedźi/

26

potworámi y niewiedźieć cżym názywáiąc: á nád to/ kogo iáko
lew źwierzę może poimáć morduiąc/ piekąc/ ſmáżąc/ paląc/ śći
náiąc/ wieſzáiąc/ y niewiedźieć iáko ſię paſtwiąc? Cżyli głowá
náſzá ſyn Bogá żywe^o Iezus Chriſtus/ ktory to wſzytko w ſwych
wiernych od báłwáná páſterzá niemego/ od naiemniká owce łu
piące^o/ y od zołdakow iego ćierpi? Niechcę tu teraz inſzych zbo
row/ ludźi niektorych gorących w zápálcżywośći ich/ przećiw
niektorym też Rzymſkiey Kátoliki/ ktorym ſobie nie dáią gráć
ná gębie/ y kołow ćioſáć ná ſzyiách/ raz ſię z iárzmá Antychriſto
wego wymknąwſzy/ omawiáć: bo káżdy brzemiącżko ſwe ponie
śie/ y káżdy da zá ſię licżbę Bogu/ z głupiey ſwey zápálcżywośći
y niećierpliwey powinnośći: ktorąś my też y my przedtym z głup
ſtwá po ſobie w cżęśći pokázowáli/ niż Pan dodał więtſze^o świá
tłá y vmieiętnośći: Ale to tylko o zborecżkách náſzych powiem:
iż zá pomocą Páná Bogá náſzego/ á z dárowánia świetego ie=
go/ nie może to być pokazano/ po poſtánowieniu y zámknieniu
rządu y kárnośći między námi/ ábyſmy ſię z kim wádźili: ábyſmy
kogo przeſlád[ow]áli: ábyſmy komu ná gárdło ſtali/ przećiw ko=
mu inſtygowa[li]: poſpolſtwo y zwierzchność przećiw ko^v wzru=
ſzáli: kogo lżyli/ háńbili/ ſromoćili/ y z kim ſię/ choćiażby y o chwa
łę Bożą ſzło/ bo ſię on ſam cżáſu ſwego krzywdy ſwey pomśći/
drápáć mieli. Abo náwet żebyſmy y tákich między ſobą ćierpieli/
ktorzyby ſię ták ſpráwowáć chćieli: gdyż ſię ták głowá náſzá P.
Chriſtus (żeby ſię nienawiśćią/ morderſtwem y háńbą miał zel
żywośći ſwey y Bogá oycá ſwoiego mśćić) nigdy nie ſpráwo=
wał/ ábo żeby y tákie przy ſobie chowáć y do tákich ſię też znáć
miał: dla cże^o y my do tákich znáć ſię niechcemy ktorzyby z krzy
żem ſwym zá Pánem ſwym chodźić niechćieli/ áleby ſię woleli z
inſzymi wádźić y ſámi ſię krzywd ſwoich mśćić. Nie tuſzę tedy á
by nam tym mogł kto ocży zápluſnąć/ żeſmy mśćiwemi/ záwi=
ſnymi/ przeſládowcami/ y krwie cudzey prágnącemi/ ꝛc. Nie tu
ſzę áby to o nas z dobrym ſumnieniem kto powiedźieć/ y te^o ſprá
wiedliwie dowieść mogł. Bo ieſliſmy też kiedy co przećiw ko^v
piſáli/ tedy nie względem pomſty iákiey/ áni względem paſtwie
nia ſię nád nim: ále więcey względem okazánia błędow ludzkich
ſłowem Bożym/ á wyſtáwienim prawdy zbáwienney ná iáśnią.

Iáko ſię

---

strona: 27

ná Wędzidło X.K.P.

27.

Iáko ſię to y teraz/ da Pan Bog/ nie ku ktoremu inſzemu koń=
cowi/ y kthorym inſzym vmyſłem cżyni: iedno ábo ſię ći ktorzy
co złego y nieprzyſtoynego cżynią/ y ktorzy z niewiádomośći błą
dzą obácżyć y vpámiętáć mogli. A ſwowolnie y vpornie z wiádo
mośći błędy záráźliwe forytuiący/ áby ſię wżdy kiedykolwiek/
będąc od świátłośći iáſney ſłowá Bożego ſtrofowáni/ záwſty=
dáć vporu ſwoiego przed Bogiem mogli/ y zle cżynić drugim
przeſtáli. A ieſliby to/ byłá wola Boża/ żeby racżey z Chriſtuſem
y owiecżkámi złe tu ćierpieli/ niżby komu inſzemu co złe^o myſlić
y wyrządzáć mieli.
KA P. 5. A iżby X.K. nie mniemał/ żeby ſię mogli ná=
leść potomkowie ktorzy wierni Apoſztolſcy/ ſzcżyrzy y prawdźi=
wi Chriſtyánie/ ktorzyby nie vtrácáiąc Chriſtyáńſtwá ſwoiego
y ſynoſtwá Bożego/ mogli inſzych/ wedle fántázyey ſwey/ procż
otworzyſtego ſłowá Boże^o/ pierwey z Heretykowawſzy potym
prześládowáć/ wyganiáć/ ſpotwarzáć/ do Krolow y poſpol=
ſtwá obnośić/ ná gárdło ich inſtygowáć y foldrowáć/ (cżym
śmierdźi Kátoliká Rzymſka przed máieſtátem páná zaſtępow/
y przed Báránem Bożym.) tedy nam y to ieſzcże trzebá tu będźie
ludźiom przed ocży wyſtáwić/ nie z ſámego tylko ſłowá Bożego
ktore ſię w tym/ áni myli áni mieni/ ále też nákoniec y z niekto=
rych ſtárſzych/ pobożnieyſzych y bácżnieyſzych Rzymſkiey Kátoli=
ki filarow: áby y ſwych właſnych budownikow świádectwy te=
ráznieyſza Kátoliká pokonána y zrániona/ kiedykolwiek tyráń=
ſtwo ſwoie/ y opilſtwo krwią niewinną/ obacżyć mogłá/ y zło=
śći ſwych poprzeſtáć. Mowię tedy znowu/ iż wiernemu y praw=
dźiwemu Chriſtyáninowi/ chceli do końcá w cáłośći Chriſtyáń
ſtwo ſwe záchowáć/ nie godźi ſię nigdy/ áni dla ſwey właſney
prywaty/ z gniewu y z nienawiśći: áni też dla poſpolitey ſtárſzych
vchwały: áni drugiemu k woli: áni ieſzcże pod płaſzcżykiem chwa
ły Bożey/ ktorą ſię niektorzy pokrywáią/ żeby ſię dla niey go=
towi byli z drugimi drapáć/ by kápłáńſtwo dopuſzcżáło: ktore
ſobie więcey ważą niż Bogá y ſłowo iego/ ktore tego zákázuie:
ále pewnie nie dla Bogá y ſłowá ie^o/ lecż więcey dla prebendy/
buły/ y tłuſtey polewki/ ktorą ſię prożnuiąc tucżą: áni zgołá dla
żadney rzecży procż iáſne^o y oſobliwe^o roſkazánia ſłowá Boże^o/

d 2

nikogo

---

strona: 28

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi.

28.

nikogo prześládowáć ábo przećiw niemu ná kreẃ iego y zelży=
wość fołdrowáć. Nie godźi ſię mowię náwet y gwałtownie há
mowáć/ ábo też záś ná ſwą wiárę/ ktora ieſt dárem Bożym/ á
nie ludzkim/ kogo drugiego náćiągáć. A ieśli kogo inſzego/ co
by Chriſtuſá páná nie znał/ áni wyznawał: tedy pogotowiu te=
go/ ktoryby ſię do niego odzywał y Pánem ſwym onego wyzna
wał/ y onego też wzywał. Gdyż nie ieſt dobrze cudzego ſługę
ſądźić: ktory Pánu ſwemu ſtoi ábo też vpada Rzym.14. ꝟ 4/
choćiażby też z drugimi nie we wſzytkim ſię zgadzał/ ábo z nimi
w iedney gromadce zárowno prácował. Co ſię sſtąd iáſnie po=
kázuie. Iż y ſam Pan Chriſtus vcżniow ſwych poſtępku/ choćiaż
nie był z przeſládowániem/ nie był z inſtygowániem ná kreẃ/ nie
był z pomſty śierdźiwey/ nie pochwalił: iż zákazáli iednemu Dya
bły wyrzucáć imieniem chriſtuſowym/ przeto iż z nimi zá nim nie
chodźił. (Bo też to coś było fáryzáyſkiego y kśiężey oney/ kto=
rzy y Páná ſámego chcąc odſtrychnąć od náucżánia ſłowá Bo=
żego/ mowili mu/ powiedz nam cżyią to mocą cżyniſz? á ktoć
dał tę władzą? Math. 21. ꝟ 23. Iáko teraz poſpolićie nam
mowią kśięża Kátoliki Rzymſkiey) owſzem ſtrofuiąc ie z tego/
rzekł im: Nie hámuyćie go: ábowiem żaden nie ieſt/ ktoryby cży
nił cudá przez imię moie/ żeby mnie miał złorzecżyć. Bo ktoć
nie ieſt przećiw nam zá námić ieſt. Már. 9. ꝟ 38. Ieſliż tedy y
w ták máłey rzecży/ vcżąc záwżdy ſwych ćichośći y ćierpliwo=
śći/ nie dopuſzcżał im nád inſzymi zwierzchnośći ſobie przywła=
ſzcżáć: coż rzecżemy żeby im drugich prześládowáć/ powtarzáć/
oſkarżáć/ mordowáć/ przezywáć/ z ludźi beſtye dźiáłáć ꝛc. dopu
ſzcżáć miał? A zażby im dáleko więcey nie dopuśćił był nád Fá
ryzeuſzmi y Sádukieuſzámi/ głownymi ſwymi nieprzyiaćioły/
przewodzenia/ pomſty/ y iáką znácżną cudową plagą pokará=
nia/ ábo y nád onym zdraycą ſwym Iudaſzem? A wżdy im y te=
go nie dopuśćił: oprocż nád duchámi złymi/ żeby ie z ludźi wyga
niáli: á nie ludźi mordowáli. Doſyć ná tym máiąc/ niektorym
tylko Iudaſzá zdraycę y złodźieiá pokázáć/ z przeſtrzegánim go/
ku iego dobremu/ gdyby ſię chćiał był vznáć/ y z opowiedzie=
niem przyſzłey biády/ ieſliby w ſwey złośći zginął. Doſyć też y ná
tym máiąc z ſtrony Fáryzeuſzow/ Sádukeuſzow/ y inſzych obłę=

dliwych

---

strona: 29

ná Wędzidło X.K.P.

29.

dliwych náucżyćielow Kátholiki Zydowſkiey/ (ná ktorey miey
ſce Papieſka náſtąpiłá: iáko to káżdy bácżny z iey właſnych przy
miotow poznáć może.) gdy im to roſkazał áby ſię ich ſtrzegli: ták
ku nim mowiąc. Strzeżćie ſię ludźi/ boć was podádzą do rády/
y w ſwych zgromádzeniach bicżowáć was będą ꝛc. Máth. 10. ꝟ
17. Mar. 15. ꝟ 9. Y záś/ Strzeżćie ſię kwáſu Fáryzáyſkiego? to
ieſt y obłudy y náuki ich. Máth. 16. ꝟ 6. Luk. 12. ꝟ 1. A nád to te
ſzcże mowi: Zániecháyćie ich/ wodzowieć ſą ślepi ślepych/ Máth
15. ꝟ 14. A ieſtże tu ktore ſłowko/ ktorymby im thego pozwo=
lił/ cżego ſobie X.K. z ſwoią Kátholiką pozwala y cżyni/ chcąc
ſię przedśię mieć Chriſtyáninem/ á ieſzcże z drugimi namiáſt=
kiem Apoſztolſkiem? By namniey. Omyli ſię ná tym káżdy kto
ſię tego waży y tego ſobie w nádźieię rozgrzeſzenia Papieżowe=
go pozwala/ y ſobie ſię ſam w tym podoba. Nie záſtąpi go pe=
wnie Papież áni obroni w dźień on przed ſędźią żywych y vmár=
łych. To iuż ták z iedney ſtrony pokazawſzy/ że ſię wierne^v nie go
dźi żadnego prześládowáć ꝛc. oto tęż rzecż ieſzcże y z drugiey ſtro
ny pokázuię. Iż pan Chriſtus nie każe nigdy nikomu złym zá złe
oddawáć: ále rácżey bijącemu w lice/ drugiey ſtrony nádſtáwić:
ſuknią biorącemu/ y płaſzcżá pozwolić/ ná milę niewolącemu/
y dwie z nim iść: Złe^v ſię nieſprzećiwiáiąc/ Math. 5. ꝟ39. Nád
to ieſzcże y ſtąd/ gdy grzeſzącego nie każe prześládowáć/ áni mor
dowáć/ iáko y ſam to po ſobie przećiw cudzołożnicy oney/ do
niego przywiedźioney pokazał Ian 8. ꝟ 1. ále każe nápomináć: iá
ko ſam támże y indźiey vcżynił/ y iáko potym tymi ſłowy vcżnie
ſwe náucżył: mowiąc: Ieſliby zgrzeſzył brát twoy przećiw tobie/
nápomniż go ſam á ſam: ieśliby ćię nie vſłuchał/ wezmiże dwu
ábo trzech/ á potym powiedz Zborowi: ieśli y ták nie vſłucha/
miey go zá pogániná ꝛc. Mat.18. Gdźie też nie każe/ áni prześlá
dowáć dla tego/ áni poſpolſtwá y zwierzchnośći przećiw niemu
podſzcżuwáć: nie każe potwarzáć ábo złorzecżyć/ ále go tylko
mieć zá inſzego pogániná. Y to przedśię ták/ iáko z liſtu Páwłá
ś. 1. Kor. 5. ꝟ.1. obacżyć możemy/ z onego wyłącżenia Korynt=
cżyká wſzetecżnego/ iż ieſliby ſię potym vpámiętał y vkáiał/ żeby
go záś gotowi byli przyiąć zá brátá: (do cżego wſzytkiego/ iuż
drogi nie będźie/ gdy go zámorduieſz). Iákoż koniecżnie/ ku te=

d 3	muż końcowi

---

strona: 30

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

30

muż końcowi/ śćiągáiące ſię náuki podawa Apoſztoł: gdy ono
ták mowi o bluźnierzcy Alexándrze y Hymeneuſzu/ ktore też od
dał ſzátánowi: (á nie pomordował/ áni prześládował/ áni prze=
zywał/ z gniewu nieprzyſtoynie.) nie ku ktoremu inſzemu końco=
wi/ tylko żeby ſię náucżyli nie złorzecżyć/ ábo nie bluźnić/ 1. Tim.
1. ꝟ 20. Skąd znáć/ że y to/ lub wyłącżenie ze Zboru/ lub cżárto
wi oddánie/ lub też zá pogániná pocżytánie/ nie ma ſię dźiać od
wiernych/ w imię Páná Iezuſowe zgromádzonych/ (bo tu poie
dynkowe śierdźiwe mieyſcá nie ma.) ku temu końcowi/ iákoby
życżąc grzeſznikowi odpornemu y niepoſłuſznemu/ zátrácenia
ták ćieleſnego/ iáko y duſznego. (Bo grzeſzniká/ ſkoroby záchwy
cony był od grzechu/ winni ſą inſzy duchowni/ to ieſt/ więcey ſię
wedle duchá Bożego rządzący/ á nie ći co ſię dla kápłáńſtwá
duchownymi zową/ nápráwowáć w duchu ćichośći. Gál. 6. ꝟ 1.)
ále rácżey náwrocenia y vpámiętánia: á to po onym oddániu ná
trapienie ćiáłá iego ſzátánowi. Iákoż y tego duch Boży dołożyć
nie zániechał/ gdy tego przez Apoſztołá dokłáda/ mowiąc. Ze=
by duch záchowány był w dźień Páná Iezuſow. 1. Kor. 5 ꝟ 5.
Tákże ieſzcże y ná drugim mieyſcu tegoż vcżąc mowi: Opowie=
damy wam bráćia w imię Páná náſzego Iezuſá Chriſtuſá/ áby=
śćie ſię ſchraniáli od káżdego brátá/ nieporządnie chodzącego:
á nie według podánia/ ktore od nas przyiął. 2. Teſz. 3. ꝟ 6. Gdźie
też oto/ nie każeć prześládowáć/ ſzcżypáć/ drapáć/ inſtygowáć/
zábijáć: ále ſię tylko ſchraniáć/ ábo odłęcżáć. Nie każe też w
nienawiśći mieć/ ábo go do zwierzchnośći y poſpolſtwá obno=
śić: ále tylko z nim ſię nie mieſzáć. Y to ieſzcże nie ku temu końco
wi. żebyś ſię miał wyzuć przećw niemu z miłośći/ życżąc mu zgi=
nienia/ ále áby ſię záwſtydał/ y mogł być potym vlecżony. Boć
nie bez przycżyny y tego dokłáda. A nie pocżytayćie go/ mowiąc
zá nieprzyiaćielá/ ále nápominayćie iáko brátá. 2. Teſz. 3. ꝟ 14.
A o Hymeneuſzu y Filećie/ nie ládá o iákich Heretykách y odſzcże
pieńcách w wykrętácżách mowiąc/ y ich iádowićie záráźliwą/ iá=
ko ieſt gángrená/ náukę wſpomináiąc: przedśię im nie każe zło=
rzecżyć/ przezywáć/ przeſládowáć/ ná nie inſtygowáć/ ábo ſtoł=
ká do Máiſtratu y ludu przyſtáwiáć/ ábo ſię też z nimi drapáć:
ále to tylko o nich rádźi/ iż ktoby ſię od nich/ á pewnie y od zárá=

źliwey

---

strona: 31

ná Wędzidło X.K.P.

31

źliwey náuki ich ocżyśćił: że ten będźie nacżyniem poświęconym
y pánu vżytecżnym. 2. Tim. 2. ꝟ 17. 21. A do Titá piſząc/ tákże
mowi: Cżłowieká heretyká/ po iednym y drugim nápominániu
ſchrániay ſię (Tit. 3. ꝟ 10.) παςομτζμenim est certis cauſis vel ratio-

5:

nibus redditis, aliquid auerſari. Toć tedy nie każe też mordowáć/ drá
páć/ ſzczypáć/ nienawidźieć/ przeſládowáć ꝛc. ále ſię tylko ſchrá
niáć. Y pewienem tego/ iż nie tylko X.K. ále kto inſzy ieſzcże w
tym biegleyſzy/ choćiażby ſię niewiem iáko ná to náſádźił/ procż
gwałtu/ wrzaſku/ wykrętow/ vporu ktory wſzytko wyſzpoćić
y wywroćić może: á zwłaſzcżá/ nie z vpornymi/ oprocż też od An
tychriſtá vkowánych praw Extráwágántow/ głoz/ decreta=
łow y Inclementyn y Innocentego dekretow/ nigdy tego ſło=
wem Bożym nie dowiedźie/ áni obroni: chcąc wyſtáwić rzecż
ſwoię tey przećiwną/ a iuż wiecżne^o ogniá/ ktory poźrzeć
ma/ iáko piſmo mowi/ przećiwniki/ dymem páchnącą/ Bogu y
Chriſtuſowi y wybránym iego bárzo przemierzłą.
Lecż tuſzę/ iż by podobno I.M.X.K. mogł ſię przećiw mnie
oborzyć ku obronieniu poſtępku ſwego/ Chriſtuſowi y náuce ie^o
y Apoſtolſkiey przećiwnego/ piſmem onym ſtárego przymierza.
5. Moy. 13. Gdźie Moiżeſz proroká y śniárzá/ á nád to y brátá
namileyſzego/ ktoryby iedno od Bogá iedynego Izráelſkiego/
do obcych Bogow odwieść drugiego vśiłował/ roſkázuie ká=
mionowáć bez wſzelákiey folgi y miłośierdźia/ Y mogłby ſnadź
ták przećiw mnie/ y tym ktore ſię przytocżyły świádectwam/
mowić: Iż ieſli ſię to tám godźiło/ y owſzem to rzecż powinna
byłá/ bo to Bog ſam chćiał mieć: áby koniecżnie káżdy taki zá=
mordowány był: á cżemuby to y teraz nie miáło być? Ná co ácż
gotowa ieſt y obfita y gruntowna/ y z ſámych X.K. oycow/ od=
powiedź: wſzákże ia długą ſię tu báwić nie będę: ale to ták tyl=
ko ſłowy krotkimi odpráwię/ żeby ſię cżás rzecżam inſzym nie tra
wił. Naprzod to tedy mowię/ iż kto ſię bez iáſnych świádectw
y roſkazánia nowego przymierza/ máiąc ſię zá Chriſtyániná/ ku
obronie ábo podporze dumki ſwey/ ná ſtárego teſtámentu mán=
daty y vſtáwy chwyta/ ten ſię Apoſtołom y Chriſtuſowi ſprzeći=
wiáiąc/ ábo znácżnie nic o Bogu y łáſce iego nie trzyma/ ábo iey
nie vważa/ ábo ieſzcże y ſam co cżyni nie zgołá nie rozumie. Bo

pewnie

---

strona: 32

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

32.

pewnie niewie co zá rożnicá ieſt między ſtárym á nowym przemie
rzem: między zakonem á łáſką: między ćieniem á ćiáłem: mię=
dzy Moiżeſzem á Chriſtuſem: tákże między Chriſtyáninem a Zy
dowinem: między dźiedźicem pod opiekuny poſtanowionym/ á
tym ktoryby iuż z opieki wyſzedł/ ꝛc. A nie tylko to/ ále y tego
rozumieć y tym ſię ćieſzyć nie może/ co to ieſt przyſtęp mieć przez
Chriſtuſá Iezuſá do Bogá oycá: y co ieſt miłość Boża w Iezu=
śie Chriſtuśie pokazána: co wybáwienie z przekłęctwá zakon=
nego: y co zá rożnicá ták między docżeſnymi ćieleſnymi kaźniá=
mi zakonnymi/ á kaźniámi Ewánielitſkimi duchownymi wie=
cżnymi: iáko też y między obietnicámi y nagrodámi ták onego/
iáko y tego przymierza: tákże między figurámi y rzecżámi figu=
rowánemi. A też niewiem iáko ſię około zakonu z Ambrozym
zgodźi. Ktory co o ſtárym teſtámenćie piſze/ względem Ewán=
ieliey (że inſzych wſpomináć nie będę) niech ſobie kto chce cżyta
komentarz iego ad Gal. 1. Tom. 5. fol. 329. Tákże C. 23. Q 4. Ca.

17:

Hæc autem.
Azaż nie znácżnie duch nowego przymierza mowi/ iż wſzyſcy
prorocy y zakon áż do Ianá prorokowáli/ á od tąd opowieda
ſię kroleſtwo Boże? Máth. 11. ꝟ 13. Luk. 16. ꝟ 16. Azaż też nie ſá
mym tylko Izráelcżykom zakon był dány? 5. Moi. 4. ꝟ 7. Pſal
147. ꝟ 20? Azaż iáko Páweł ś. mowi (Rzym. 3. ꝟ 19.) nie ma=
my ieſzcże tego wiedźieć y rozumieć/ iż cokolwiek zakon mowi/
do tychći mowi ktorzy ſą pod zakonem? Przetoż długo tego nie
roztrząſáiąc/ co ſię nákrotce wyrzekło: áni wywodząc figur za
konnych/ z okázowániem rzecży figurowánych/ iáko ſię ony ćie=
leſne rzecży w duchownych pokazáły y wykonáły: to tylko ieſzcże
przydam. Iż ktoby ſię w tey mierze zakonem ſzcżyćić chćiał: ten
áboby muśiał tego dowieść/ y to iáśnie pokázáć/ iż ieſt wedle ćiá
łá Zydem/ z rodu Zydowſkiego: ábo iż ſię przez obrzeſkę ćieleſną
żydowinem ſtał: á tákby ſię dopiero mogł zakonem ſzcżyćić. Lecż
y ták niewiem coby ſpráwił: gdyżby mu y to nic nie pomogło.
ponieważ y ſámi Zydowie praw ſwych zakonnych/ vżywáć teraz
nie mogą/ będąc od Bogá y roſproſzeni y opuſzcżeni/ vtráćiwſzy
piecżęći przymierza ſwoiego: choćiaż ſię y ſámi w tym nie cżuią.
Nie bacżąc te^o / iż Bog koniec zakonowi vcżyniwſzy/ w lepſzych

obietnicách

---

strona: 33

ná Wędzidło X.K.P.

33.

obietnicách przymierze nowe záłożył Heb. 8. ꝟ 6. Dla te^o iż ono
ſtáre przymierze było y niemocne y niepożytecżne (Heb. 7. ꝟ 18.)
Bo gdyby ono tákie było/ żeby w nim nie było co gánić/ nie ſzu=
kanoby było inſzemu mieyſcá. Heb. 8. ꝟ 7. gdyż zakon on tylkoż zá=
ſádzony był w pokármách y nápoiách/ y rozlicżnych kąpielách/
y vſpráwiedliwiániách ćiáłá: ktore były poſtánowione áż do cżá
ſu napráwy Heb. 9. ꝟ 10. Zácżymby to iść muśiáło/ żeby temu
przyſzło Chriſtuſá odſtąpić/ y Chriſtiáńſtwá ſię wyrzeć ktoryby
ſię imo Chriſtuſá chćiał práwy Moiżeſzowſkimi rządźić: y było
by to co Ambrozy mowi/ że táki zle tozumie Chriſtuſá/ ktory
wierząc w Chriſtuſá/ przyſtrzega zakonnych vcżynkow. In præ-

12:

fatione ad Gal. Tom. 5. fol. 326. Gdyż to nie może być żeby kto tym
dwiemá pánom/ iednemu w niewolą/ á drugiemu ná wolność
wiodące^v/ Moiżeſzowi á Chriſtuſowi vſłuſzyć mogł: iáko o tym
pełno w nowym Teſtámenćie świádectw. Bo iáko ſię trudno
práwem y ſtátutem Polſkim/ pod Ceſárzem bronić: ábo też Ce
ſárſkim ſtátutem pod Krolem Pánem náſzym/ przećiw práwam
koronnym: tákże trudno y niepodobno Moiżeſzowſkimi/ pod
Chriſtuſem y Ewánielią. Ale/ niż rzecż tę ſámego Chriſtuſá Pá=
ná dekretem zámknę/ to ieſzcże przydawam. Naprzod/ iż rzecż
o ktorey Moiżeſz piſze/ ták dáleka ieſt od rzecży tey/ o ktorą mię
dzy mną/ á X.K. idźie/ iáko dáleko ieſt niebo od źiemie. Bo tám
zgołá kazń oná/ vcżyniona byłá nie przećiw tákiemu Heretyko=
wi/ ktoryby ſobie ſam wedle zdánia ſwego co z piſmá ś. polubił
y obrał/ y w cżymby ſię z inſzymi z ſtrony wyrozumienia piſmá nie
zgadzał: ſtoiąc przedśię przy Bogu iedynym ſtátecżnie/ y przy
inſzych práwách/ y piſm zakonnych/ wedle wyrozumienia ſwe^o
ále tylko ná tákiego y przećiw tákiemu nápiſana y roſkazana
byłá/ ktoryby nie tylko ſam cále ná wſzem od iednego żywego
Bogá Izráelſkie^o odſtąpił/ ále też y inſzych ku temuż náwodźił/
á ktore inſze Bogi zálecał. Potym y to też przydáć mogę/ iż ie=
ſliby práwo to Moiżeſzowſkie teraz mieyſce miáło: á przyſzłoby
ſię nam tym práwem iego ſądźić: á byliby ná to ſędźiowie ſprá=
wiedliwi wyſádzeni/ ktorzyby rzecż thę ſpráwiedliwie rozſtrzy=
gnąć mieli: nie oglądáiąc ſię ná żadną ſtronę/ áni folguiąc ko=
mu: ále tylko wedle ſłowá Bożego ſądząc: pewienem tego przed

e

Pánem

---

strona: 34

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

34

Pánem Bogiem/ y przed ſędźiem żywych y vmárłych/ żeby w
tey controwerſyey o Bogá iedyne^o y ſámego Izráelſkiego/ przy
ktorym my z łáſki iego ſtoimy/ byłáby náſzá wygrána: á imby
poginąć przyſzło. Gdyż my nie inſzego ktorego Bogá mamy y
wyznawamy/ y ſámym y prawdźiwym być Bogiem wierzymy/
iedno ktory lud Izráelſki wywiodł z Egiptu: ktory zakon dał
y proroki: ktory Meſyaſzá obiecał/ y iuż go też wedle obietnic
ſwoich dał: ktory ieſt y Bogiem y oycem tegoż Meſyaſzá Páná
Iezuſá Chriſtuſá/ á on záś ieſt ſynem iego namileyſzym. A tego
záś znáć niechcemy/ áni znamy/ ktore^o ſobie ludźie z iedney iſtno
śći á ze trzech perſon zmyſláią ꝛc. Bo też tákiego nigdy zakon
nie opiſał/ áni tákiego ludźiom chwalić y weń wierzyć kazał. A=
le o tym w wtorych kśiążkach będźie. A iżem ſię w rzecży tey/ o
koło praw zakonnych/ ná Chriſtuſá Páná dekret odezwał/ ku
zámknieniu iey: otoż iuż ták mowię: Iż ktoby po onych ták iá=
ſnych y doſtátecżnych świádectwách przedtym położonych/ z
nowego náſzego przymierza/ niechćiał Chriſtuſowi Pánu náſz=
tych Moiżeſzá wyſtáwiáć: ániby Chriſtuſem Pánem iedynym
nam od Bogá dánym náucżyćielem (Máth. 23. ꝟ 10.) gárdźić
chćiał/ ániby chćiał przećiw onemu dekretowi Bożemu/ Meſy=
aſzowi świádectwo wydawáiącemu/ Ten ieſt ſyn moy namiley=
ſzy/ tego ſłuchayćie/ (Máth. 17. ꝟ 5.) wierzgáć: ten koniecżnie/
niechceli z łáſki Bożey y Chriſtuſowey wypáść/ będźie muśiał ná
onym wyroku ie^o przeſtáć. Ktory pod podobieńſtwem pſzenice
ná rolą wśianey/ á kąkolu potym w nocy przez złośniká przy=
śianym vcżynił: mowiąc: dopuśććie oboygu rość áż do żniwá (á
mowił to przećiw tym ktorzyby chćieli przed cżáſem kąkol z po
śrzod pſzenice wyrwáć. Máth. 13.) ábyśćie ſnadź wyrywáiąc ką
kol/ ſpołu z nim nie wyrwáli pſzenice. Oto gdy żniwo przyidźie
poſłę ia Anioły/ ktorzy kąkol wybiorą y popalą: á pſzenicę do
gumná ſchowáią. Co pewnie nie dla cżego inſzego powiedźieć
y roſkázáć racżył/ iedno/ ábyſmy ſobie tego my ludzmi będąc/ nie
pozwaláli/ cżego on nam áni zlećił/ áni pozwolił. A iemu też te=
go/ y Aniołom iego ktore obiecał poſłáć/ nie odeymowáli/ y cżá
ſu onego nie vprzedzał. w tym co on ſobie y Aniołom y cżáſowi
onemu oſtátecżnemu záchował.

Káp.Kápitulum

---

strona: 35

ná Wędzidło X.K.P.

35

KA P. 6. Ale iż to wiem/ iż też ma ſzátan ſwoie dźieći (iá=
ko też Bog ma ſwoie) ktore ſię iáko y on więcey w kłamſtwie
y mężoboyſtwie/ (iákoż to o nim ſam pan Chriſtus/ iż táki ieſt po
wiedźiał Ian. 8.) á niż w miłośći y zgodźie pobożney wedle ſło=
wá Bożego kocháią ꝛc. ktore też to wſzytko cokolwiek ieſt prze
ćiw nim powiedźiano w nowym przymierzu/ gwałtownie wy=
kręćić chcą: áby tylko doſyć żądoſtkom ſerduſzká ſwoie^o w świe=
ćie ſię tym kocháiącego doſyć cżynili/ á dumę ſwą wynioſłą y ná
dętość hárdą ná wierzchu poſtáwili: á ták inſzych niebácżnych/
á drugich lękliwych proſtacżkow ſobie práwie zniewolili: á bá=
cżnych y mężnie ſię ſłowá Ewánieliey mocy Bożey zbáwienney
trzymáiących wynioſłośćią ſwą zátłumili y wygłádźili: przetoż
mi ſię zdáło zá rzecż ſłuſzną y przyſtoyną rzecż tę tym więcey obiá
śnić/ á kąkolu tego y pſzenice podobieńſtwá/ z niektorych Ká=
tholiki nákoniec Rzymſkiey piſárzow dawnieyſzych wyrozumie=
nie pokazáć: á to przećiw wykrętom poślednieyſzych Zofiſtow:
więcey Pogáńſkich regułek/ á niż iáſnych świádectw ſłowá Bo
żego pilnuiących y vżywáiących. A potym y tego też nimi do=
wieść/ com iuż przedtym ſłowem Bożym pokazał/ to ieſt/ iż ſię
żadnemu nigdy prawdźiwemu Chriſtyáninowi/ nie godźi dla ro
żney wiáry nikogo trápić/ prześládowáć/ mordowáć. A I.M.
X.K. niech ćierpliwie ſłucha. A vcżynię to/ piſárzow ſtárych
Kátholiki Rzymſkiey/ przytocżenie/ nie w ten ſpoſob/ żebym/
ábo iáſnym wyrokom duchá ś. Bożego nie vfał/ ábo ſię też ieſzcże
ná oyce Pápieſkie w ſpráwie zbáwienney oględáć miał: ábo ie
też z ſłowem Bożym porownáć chćiał: ále w ten/ áby ſię ći záw
ſtydźili/ á potym záś obacżyli y vpámiętáli/ ktorzy tym oycom/
więcey niż ſłowu Bożemu wierzą: y nimi ſię w káżdey y nagor=
ſzey ſpráwie ſwey/ iáko Adam z Ewą w ſproſny y wſtyd przyno=
ſzący nágośći iáko winnikámi zákłádáią y pokrywáią: gdy ie y
filarmi kośćiołá ſwoiego ſtánowią. Ná to żadney bacżnośći y
względu nie máiąc/ iż y oni ludźmi byli/ á iż ſię nie tylko náſpoł
z drugimi nie zgadzáli/ ále też y ſámi z ſobą. Bo iednego z nich/
co wiele piſał nie pokaże/ ktoryby ſobie ſáme^v w wielu rzecżách
ná odpor nie był. Iákoż to y ſam X.K. wybornie bacży/ bo te^v nie
bez przycżyny/ ále dáremnie/ bo błąd nie może być iedno błędem

e 2

názwan/

---

strona: 36

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

36

názwan/ zábiega g. iiij: ále przedśię tą łátą dźiury tey nie záła=
ta. Gdyż oni mili pátruſowie: nie tylko ták między ſobą ſą nie
zgodni: ále ſię áni z tą teráznieyſzą Rzymſką Kátoliką zgodzą
bárzo w wielu rzecżách/ iáko by ſię to łácno pokazáło/ gdyby to
teraźnieyſze było przedśię wźięćie náſze. Wſzákże ſię y to w tey
rzecży nákrotce námieni: Choćiaż ći ſię z nich Rzymiánie prze
chwaláią y nimi rzecży ſwe/ ále niewiem by ſzcżyrze we wſzytkim/
łatáią: Bez wſtydu to onich twierdząc/ że ni w cżym nie błądźi
li/ że ſię nie omyláli: (zábácżywſzy kśiąg Auguſtinowych w kto=
rych wiele błędow ſwych odwołał/ ktore potym poznał ꝛc.) że
ſię z ſobą zgadzáli/ że iednáką záwżdy naukę podawáli/ ktorą
raz od Apoſztołow przez ręce wźięli. Co iáko ſię z prawdą zgo=
dźi/ ia bacżyć/ widząc co inſzego/ nie mogę. Iákoż y ślepy/ tyl=
ko pilnie mácáiąc/ domácáć by ſię tego mogł. Gdyż o to y w tey
ſámey ſpráwie około prześládowánia y mordowánia dla wiáry/
choćiaż y heretykow/ to ſię zá pomocą Bożą iáśnie pokazáć mo
że/ iż teraźnieyſza Rzymſkich Kátolikow ſrożſza y iádowitſza niż
Káimowá ſpráwá/ około morderſtwá y tyrańſtwá niepohámo
wáne^o/ nie tylko z Bogá y Chriſtuſá Páná z Apoſztoły iego/ ále
y z onych ſtárych pátreſow náuki nie ieſt choćiażći to/ niewiem
iáko I.M.K.X. śmie piſáć. f.iiij/ żeby ſię záwżdy wſzyſcy Pa=
pieżowie mieli zgadzáć y w iednym záwżdy wyznániu trwáć. Ale
iż to nie było (bo inſzych wiele pobożnieyſzych ná pocżątku gdy ie
ſzcże proſtymi Biſkupy bywáli mordowano dla wiáry/ á ći iuż te
raz ſámi morduią.) sſtąd też to obacżono być może/ co ſię terá=
źnieyſzey rzecży dotycże/ tákże y inſzych ktore ſię potym przypo=
mináć będą. Bo wżdy w onych ſtárſzych byłá więtſza boiaźń Bo
ża. (choćiaż drudzy z proſtośći ſercá/ nie cżuiąc ſię/ Antychryſto=
wi drogę w wielu rzecżách ſłáli) niż teraz w tych teraźnieyſzych
tatuśiach pokazánaby być mogłá/ choćiaż ſię tym śmiele chłu=
bią iż iedni ſą Wikárijmi ábo Namiáſtkámi Chriſtuſowymi/ á
drudzy iż ſą ſukceſormi y potomkámi Apoſztolſkimi. Zowią ſię
Chriſtyány: A ty pánie Chriſte lepiey wieſz ſąli twoimi. Máią
ſię zá chwalce Boże: ále ty Boże wieſz iáko ćię chwalą y iáko ſię
o chwałę twoię więcey niż o ſwe dochody ſtáráią. Chwalą ćię
to prawdą vſty/ y boią ſię ćiebie/ iáko ſą od ludźi wyucżeni/ ále

to dáremnie

---

strona: 37

ná Wędzidło X.K.P.

37

to dáremnie cżynią/ chwały thy tákowey nie przyimuieſz. Eza.
29. ꝟ 13. Math. 15. ꝟ 8.9. gdyż nie cżynią woley twoiey/ owſzem
ſię iey vpornie ſprzećiwiáią. Smiele ſobie ſąd twoy pocżytá=
ią: śmiele inſzych nád ſłowo twe heretykuią/ á z heretykowa=
wſzy prześláduią/ áno ſámi od ćiebie y od ſyná twoiego miłego
więtſzymi Heretykámi ſą. A iż ták ieſt/ co mowię/ ono o tym
ták cżyśćie ieden z ſtárych nápiſał/ Chriſoſtom tom. 2. Col. 870. in

8:

Cap. 7. Math. Hom. 19. ná ty Chriſtuſowe ſłowá. Z owocow ich
poznáćie ie. Owoc cżłowiecży/ ieſt wyznánie wiáry iego/ y vcżyn
ki obcowánia iego. Ieśli tedy vyźrzyſz cżleká Chriſtyáńſkiego/
przypátrz że ſię nátychmiaſt/ ieſli wyznánie iego zgadza ſię z pi
ſmy/ tedyć ieſt práwym Chriſtyáninem. A ieſliż nie ieſt iáko Chri
ſtus roſkazał fałſzerzem ieſt. Abowiem y Ian/ gdy liſt piſał o
Heretykach/ nie rzekłći Ieſliby kto do was przyſzedł/ nie má=
iąc imieniá Chriſtuſowego/ tego áni pozdrawiayćie: ále ieſliby
kto tey náuki nie przynioſł. Okazánie Chriſtyáńſtwá nie do imie
niá Chriſtuſowego przytocżył/ ále do wyznánia. Iż nie ſámo
Chriſtuſowe imię/ Chriſtyániná cżyni/ ále też y prawdá Chriſtu
ſowá. Przeto/ iż ich wiele pod imieniem Chriſtuſowym chodźi/
ále máło w prawdźie. Ktemu obacżay. Zali kiedy wilká owcá
prześláduie? by namniey: ále wilk owcę. Boć też tákże y Kain
Abelá prześládował/ á nie Abel Kainá. Tákże Izmáel prześlá=
dował Izááká/ á nie Izáák Izmáelá. Tákże Ezausz Iákobá:
nie Iákob Ezáuſzá. Zydowie Chriſtuſá: nie Chriſtus żydy. Here
tycy iáko teraz Kátholiká Rzymska Chriſtyany: nie Chriſtyánie He=
retyki. Z owocow tedy ich poznaćie ie. Ieſliby kto nákrył wilká
owcżą ſkorą/ á iákoż wilká poznaſz/ ieſli nie ábo z głoſu/ ábo z po
ſtępku? Owcá/ ſchyliwſzy ſię ná doł/ wrzeſzcży: á wilk w zgorę
ku niebu łeb podniożſzy ná powietrze toż dopiero wyie. Kto te=
dy wedle Bogá głos wypuſzcża/ owcą ieſt pokory y wyznánia:
kto záś práwie w breẃ prawdźie ſzkárádźie bluźnierſtwámi prze
ćiw Bogu wyie: wilkiem ieſt. Iáko o tákich mowi prorok: (Pſal
73.) Mowili niepráwość ná wyſokośći: położyli áż ná niebie v=
ſtá ſwe. Owcá ie źiołká/ wilk ſię w mięśie kocha. Ktorego te=
dy vyźrzyſz zbieráiącego z łąk piſmá ś. toć nie z dekretow, nie z pátre
ſow, nie z papieſkich Státutow. Ziołká kwitnące ſpráwiedliwośći/

e 3

owcą

---

strona: 38

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

38

owcą ieſt/ ktorego záś obacżyſz kocháiącego ſię we krwi prze=
śládowánia/ wilk ći to ieſt ꝛc. A iżby ſię kto niechćiał poſtawką
zwierzchowne^o nabożeńſtwá y zmyśloney zwierzchniey ſprawie
dliwośći/ iáko nierządnicá wiankiem y bramecżką/ zá czyſtą pá
nienkę vdáć/ ku oſzukániu drugiego/ pátrzmy ieſzcże y ná to/ co
tenże przedtym: Hom. 4. in Cap. 3. Math. col. 771. ná ty ſłowá: Iá=
ko Gołębicę/ powiedźiał/ ták piſząc. Dla tych duch ś. przyiął
poſtáwę gołębice/ iż oná nád inſze rzecży żywiące miłośći przy=
ſtrzega. Abowiem wſzytkie ſpoſoby ſpráwiedliwośći/ ktore má
ią ſłudzy Boży w prawdźie/ mogą też mieć y ſłudzy diabelſcy w
podobieńſtwie. Boć też ma dyabeł ćiche y pokorne: ma cżyſte/
y iáłmużniki y poſtow pilnuiące/ y wſzeláką poſtáwę dobrego/
ktorą ſtworzył Bog ku záchowániu ludzkiemu. Ktorą poſtáwę
wprowádźił też y dyabeł ku źwiedźieniu: áby było pomieſzánie/
między prawdźiwym dobrym/ á dobrym zmyślonym: áby ták lu
dźie prośći/ ktorzy oſtrożnie wyrozumieć nie mogą rożnice mię=
dzy dobrym prawdźiwym/ á dobrem zmyślonym/ gdy dobrych
mężow Bożych ſzukáią/ nápádli ná zwodniki dyabelſkie. Bo tyl
ko ſámey miłośći duchá ś. duch niecżyſty náśládowáć nie może.
Przetoż náyduie ſię w zwodźiećielách wſzeláká poſtáwá ſpráwie=
dliwośći: lecż ſámá wdźięcżność prawdźiwey miłośći/ náleść
ſię nie może/ oprocż w ſámych ſługach Bożych ꝛc. Ale y z tym te
raz ná ſtronę: podźmy do kąkolow y pſzenice: áby ſię rzecż tá ob
iáśniła. Chrizoſtom o nich ták piſze/ po wielu inſzych ſłow (in
cap. 13. Mat. hom. 47. col. 402. ) ták mowiąc. Chceſzże tedy/ ábyſmy
poſzedſzy wybráli ie (mowią to vcżniowie) Lecż Pan Bog tego
broni/ áby ſnadź weſpołek z kąkolem/ trawy pſzenicżney nie wyr
wáli. Co (dla tego) powiedźiał/ áby walek y krwie wylania zá
bronił. Abowiem/ gdyby mieli być mordowáni heretycy/ tedy=
by ſię ná świát/ bez rakoſzu y przymierza/ walká wprowádźiłá.
Dla dwu tedy przycżyn/ tego zábronił. Naprzod: iż kąkol máło
może zbożu záſzkodźić. Potym/ iż ieśliby ſię nie dáli vlecżyć/ tedy
nie mogą vyść onego oſtátecżnego karánia. Aták ieſli chcećie
áby karáni byli (heretycy) żeby to przedśię zbożu nie ſzkodźiło/
tedy wam potrzebá do tego cżáſu ſłuſznego ocżekáwáć. A to záś
co ieſt iż z nimi zá raz wyrwiećie y zboże? Abo to/ iż ieſli ſię prze

ćiw nim

---

strona: 39

ná Wędzidło X.K.P.

39.

ćiw nim do zbroie rzućićie/ koniecżnie do tego przyidźie/ iż here=
tyki morduiąc/ wiele świętych z nimi wyginie: Abo to/ iż z one=
go kákolu/ wiele ich náwroćiwſzy ſię odmienić ſię mogą/ w pſze
nicżny ſtan. Ieſliż tedy vprzedzáiąc (cżás on) wyrywáć będźiećie:
poginą ony zbożá/ ktoreby wyroſły z przemienionego kąkolu. A
rzekſzy to wedle pobożnośći Chrizoſtom/ wnet też záś z ćieleſne
go rozumu ſwoie^o y to przydáie/ z brzegu wylewáiąc po cżęśći/
ácż ieſzcże nie ták grubie ſobie ſię ſam ſprzecżáiąc/ iáko cżynią te=
raz Antychriſtiani/ gdy tego dokłáda mowiąc: Wſzákoż nie zá
kázuie rozſpráſzáć buntow heretyckich/ vſtá záwieráiąc/ mowie=
nia wolność odćináć: (cżego Chriſtus vcżniom ſwym zákazał
Luk. 9. ꝟ 5.) ále zákazuie zábijáć y mordowáć. toć piſze Chrizo=
ſtom. A Theofilakt záś/ ná tyż ſłowá fol. 41. piſząc/ ták też mo
wi. Heretyctwá ſą kąkole/ ábo złe myśli. A ktoż ie śieie? Dya=
beł. A ludźie ſpiący co? ſą ći ktorzy prze gnuſność ſwoię/ plác dá
li heretykom/ ábo złym myſłam. A ludźie ſą Anieli/ ktorzy ſię
gniewáią o to/ iż ſą heretyctwá/ ábo złość w duſzy: y chcą wyr
wáć y wyćiąć z tego żywotá heretyki/ y myślące rzecży złe. Lecż
Bog nie dopuſzcża/ wyniſzcżáć przez walkę heretykow ále Papież
drugi Bog ziemski wyniſzcżyć ie vśiłuie, ná złość prawdziwemu nie
bieskiemu áby záraz nie vćierpieli/ y wyniſzcżeni nie byli y ſprawie=
dliwi. A niżey potym ná drugiey ſtronie teyże kárty/ ták piſze. Po
wiedźiawſzy iż to podobieńſtwo kąkolu rozumie ſię o heretykach
ktorym dopuſzcża być Pan między pſzenicą/ áż do żniwá/ to ieſt/
áż do ſkońcżenia świátá/ mowiąc. Gdybyſmy wyćináli y zábijáli
heretyki/ byłyby ſedycye ábo rozruchy/ w ktorychby ſnadź y wier
nych wiele wyginęło. Gdyż y Páweł/ y on rozboynik ktory z Chri
stuſem záwieſzony był mielić przedtym ſobie kąkole niż vwie=
rzyli: y dla tego ná on cżás wyćięte nie były/ dla pożytku ktory
ſię potym pokazał: bo potym pożytek Bogu przynośili. Toż też
mowi ná ty ſłowá Hieronim tom. 9. fol. 41. D. Przeſtawſzy ná tym
co nam ſam Pan wyłożył/ to ćżego zamilcżał/ á ku wyrozumie=
niu náſzemu zoſtáwił/ krotko nam trzebá przebieżeć. Przez ludźi
ſpiące rozumiey náucżyćiele zborowe: przez ſługi goſpodárſkie/
nie inſzego kogo ſobie ſtanoẃ procż Aniołow/ ktorzy ná káżdy
dźień widzą oblicże oycowſkie. A dyabłá dla tego nieprzyiaćie=

lem

---

strona: 40

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

40

lem opuſzcżam tu trochę, wiedz być názwánego iż przyśiadł kąko=
lu: to ieſt/ náuk heretyckich. A co mowi/ áby ſnadź zbieráiąc
kąkole/ nie wykorzeniliśćie z nimi pſzenice. Zoſtáwiony ieſt plác
pokáiániu. Y mamy sſtąd nápominánie/ ábyſmy nie rychło od=
ćináli brátá ꝛc. A potym tego dokłáda. Ono też co wnet przydá
ie: dopuśććie oboygu rość/ áż do żniwá: Zda ſię być ná odpor o=
nemu roſkazániu: Odeymićie złośniká z pośrzodku śiebie. Bo
nie mamy towárzyſzyć z tymi/ co názywáiąc ſię bráćią/ ſą cudzo=
łozniki y wſzetecżniki. Bo ieſlić ſię zákázuie wykorzenienie/ á
ćierpliwość ma być áż do żniwá chowána/ iákoż z pośrzodku nas
mogą być niektorzy wyrzuceni? Między pſzenicą á kąkolem/
gdy ſą trawą/ á ieſzcże zdbłá nie wypuſzcżą/ máłá ieſt rożnicá.
Przetoż nápomina Pan/ áby poki co ieſt wątpliwego/ nie byli=
ſmy ſkorymi w cżynieniu dekretu: ále żebyſmy kres Bogu ſędźie
mu záchowáli. Aby on gdy przyidźie ſądny dźień/ niedomniema
wány wyſtępek/ ále znácżną winę z świętych zgromádzenia wy=
rzućił. Ale mi ſię zda iż ieſzcże ſzyrzey y doſtátecżniey rzecż tę roz=
biera Auguſtyn. Lib. Quaest. ex. Mat. Qu. II. Tom. 4. Col. 364: cho=
ćiażći ſię też/ wedle zwycżáiu ſwego wierći ná tę y ná owę ſtronę:
wſzákże wżdy to mowi. Iż to nie idźie/ áby heretyk ábo odſzcże=
pieniec/ (ktore przez kąkol rozumie) miał być ćieleſnie (corpora-

22:

liter ) wyłącżon. A potym col. 366. tego dokłáda. Iż máią być
znoſzone nie tylko kąkole/ áż do żniwá/ ktore rozśiewcá błę=
dow ſzátan wprowádźił/ ále też y plewy/ áż do wywiania. Tak=
że piſze/ De verbis Domini, in Euang. ſecundum Math. Serm.18. Tom.

26:

10. col. 86. y indźiey. Ale iż on po ſwemu/ iáko mirus artifex, co
ná iednym mieyſcu zbuduie/ to záś ſamże ná drugim rozwáli/
ſam ſię z ſobą nie zgadzáiąc: iáko to y ſam wyznawa/ lib. 1. Epist.

29:

epist. 47. tom. 2. col. 174. iż ták pierwey rozumiał/ że żáden do ie
dnośći Chriſtuſowey nie ma być przymuſzan/ á iż ſłowy poſtępo
wáć trzebá/ á gadániem ábo rozmową walcżyć/ ábyſmy niemie=
li zmyślonych Kátolikow/ ktoreſmy ználi być iáwnymi Herety=
kámi: przetoż go też zániechawſzy/ ktory wedle onego pogáni=
ná/ z niſkim ſię nie zgodźi/ gdy ſię ſam y z ſobą nie zgadza/ cho=
ćiaż to wiem że wiele oſobliwych y z ſłowem Bożym zgodnych/
y z inſzymi ná wielu mieyſcách nápiſał/ gdy nie miał kogo ná od

por.

---

strona: 41

ná Wędzidło X.K.P.

41.

por. Weźmiemy przedśię inſzych/ nieco w tey mierze ſtátecżniey=
ſzych. Y to náſtronę odłożywſzy/ co contra Creſcouium Gram. lib.

3:

3. cap. 50. Tom. 7. col. 271. mowi: Ze ſię to żadnemu dobremu w
powſzechnym Zborze ále nie w Kátholice Rzymskiey teráznieyſzey nie
podoba/ áby ſię przećiw ko^v/ choćiaż y Heretykowi/ áż do śmier
ći ſrożyć miano. Tákże y to on też piſze do Donatá Stároſty Afry
ki/ żeby Donatyſty hámował/ nie mordował epist. 127. Piſze te=
dy ták ná inſzym mieyſcu Hieronim (in cap. 4. Gal. Tom. 9. fol. 186.

9:

B.) Iáko tedy ná on cżás ſtárſzy brát Izmáel/ iáko to teraz Kátho-
liká Rzymska stárſzość ſobie przywłaſzcżáiąc prześladował Izááká/
máłe^o ieſzcże oſęſká/ przywłaſzcżáiąc ſobie y obrzeſkę/ y pierwo=
roctwo: tákże y teraz/ Izráel wedle ćiáłá mnieyſzego brátá/ mo
wiąc ták słowy krotkimi to ieſt/ Chriſtyány z pogánow prześládu=
ie. Tákżke y dźiśia ći/ ktorzy máłymi ſą w Chriſtuśie/ bacżyć trze
bá co mowi, w Christuśie, nie w ſzkolney Rzymſkiey Kátholiki logice á ży
ią ćieleſnie bacżyć y to, kto teraz ćieleſnie żyie prześláduią tych/ kto=
rzy národzeni ſą z wody y z duchá: á powſtawſzy z Chriſtuſem/ te^o
ſzukáią co ieſt wzgorę/ nie co ná dole. Niechże cżynią co racżą:
niech prześláduią z Izmáelem Izááká: będąc wyrzuceni precż
z Egiptcżyánką mátką niewolną: áni wezmą dźiedźictwa: kto=
rego ten ſam doſtąpi/ co ſię wedle obietnice vrodźił. Aleć y to
nadobnie: że ten co ſię národźił wedle ćiáłá/ prześláduie ducho=
wnego. Abowiem duchowny nigdy nie prześláduie ćieleſnego/
ále mu odpuſzcża iáko chłopaſowi brátu: wie że ſię może z cżá=
ſem pomnożyć. A choćiażby też obacżył ſyná Egiptcżyánki gnie
waiącego ſię/ iednák wſpomina ná iednego oycá/ ktory y Sło=
niá ſtworzył y Komorá. A w wielkim też domu/ nie tylko ſą zło
te y śrebrne nacżynia/ ále też y drzewiáne y ſkorupiáne. Toż ſię
też náyduie/ Cap. 23. Q. 4. Cap. Quiſecundum carnem. Gdźie też to
pokázuie/ iż złych znośić potzrebá/ á nie odrzucáć: przez ſłowne
ſtrofowánie/ nie przez ćieleſne wyganiánie. Bo iáko támże/ z
Grzegorzá piſze. Cap. Hæc. autem. Ieſliż wy dobrzy ieſteśćie/ poki
tu w tym żywoćie ieſteśćie/ ſkromnie znośćie złe. Bo ktoćkol=
wiek nie znośi złych/ on ći ſam ſobie/ ſwą niećierpliwośćią/
świádkiem ieſt tego/ iż nie ieſt dobrym. Bo nie chce być Abelem
káżdy ten/ ktorego złość Káinowſka nie ćwicży. Tákże w prze=

f

ſzłym

---

strona: 42

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

42.

przeſzłym can. Quantus ſtoi: Iáko wielka nádętość/ iáko wielkie
zápámięthánie pokory y vkłádnośći/ y iáko wielka butliwość
krnąbrnośći/ żeby kto ták ſobie tuſzył/ iż to vcżynić może/ cżego y
Apoſtołom Pan cżynić nie dopuſzcżał/ iákoby mogł kąkol od
pſzenice wyplewić ꝛc. A ieſliby ſzło o złe naucżyćiele/ ktorzyby by
li iáko zli wodzowie/ tedy y tych Hieronim/ mowiąc wedle Chri
ſtuſá/ zábijáć nie każe: ále ich tylko iáko wodzow ślepych zánie=
cháć. Libro 2. in Math. 15. Tom. 9. fol. 46. Tákże fol. 256. D. Y ad

9:

Tit. 3. A Tom. 2. fol. 306. C.D. tego vcży ábyſmy ſię ich wyſtrze
gáli/ á nie oſkarzáli ich/ heretyctwo ich śiekierą piſmá ś. odći=
náiąc. Támże Tom. 2. fol. 5. gdźie piſze przećiw Helwidianom.
Ale iż tego więcey ieſt v nie^o/ niżby ſię tu wpiſáć miáło/ przetoż
tám cżytelniká odſyłam. Gdyż y wedle Chrizoſtomá mowiąc:
Pogánom to/ nie Chriſtyánom przyſtoi mordowáć y przeſládo=
wáć: tákże wedle ſłowa Bożego/ niewiernym Zydom: gdyż to
ći poſpolićie záwżdy wiernym chwalcom Bożym cżyniáli: co też
y teraz ći cżynią ktorzy w ich ſtrzemioná wſtąpiwſzy/ ich ſię przy
kłádem rządzą/ á nie Chriſuſowym y Apoſtolſkim. Bo ći nigdy
tego nie cżynili co cżyni Antychriſt z ſwoimi inquiſitormi y z in=
ſzymi inſtygátory/ ktorzy vſtáwicżnie fołdruią y v Máiſtratu y
v poſpolſtwá ná kreẃ wiernych chwalcy Bożych. Co ſię nawię=
cey po inſzych zácżęło od ſrogiego ſzkodniká Papieżá Innocen=
cyuſá trzećiego ktory co zacż był/ świadcżą Hiſtoricy (á ten był
roku 1215.) áleć y iego decretales epistolæ. liſty ktore piſał y práwá
morderſkie/ gorſze niż Tátárſkie/ ktore około mordowánia tych
ktorych z heretykował/ poſtánowił/ ſą iáſnym licem ná iego An
tychriſtoſtwo/ ktore znácżnie w tym iáko y w inſzych ſpráwach/
przećiw Filippowi Ceſárzowi/ ná ktorego Otoná wſádźił. A iá
ko ſię potym y z Otonem obſzedł/ pokazał. Oſobliwy Wikáryi
Chrſtuſow/ y potomek Apoſtolſki: oſobliwa głowá ćiáłá po=
wſzechnego kośćiołá: oſobliwy páſterz owiecżek Chriſtuſowych.
Bo cowżdy przed nim niektorzy (oprocż niektorych praw Ceſár
ſkich vprzedzáiących) klątwą y wygnáuiem y pieniedzmi herety
ki/ przećiw Chriſtuſowey náuce karáli: tedy then nie tylko ſá=
mych heretykow/ ále y tych coby im kiedy co dobrego vcżynili/
ábo ie do śiebie przyimowáli/ práwy ſwoimi/ karać ná gárdle

roſkazał

---

strona: 43

ná Wędźidło X.K.P.

43

roſkazał. Nie pámiętáiąc áni dbáiąc ná on wyrok Boży/ Biádá
wam ktorzy ſtánowićie y piſzećie práwá y vſtáwy niezbożne/ ku
vćiśnieniu nędznikow w ſpráwie ich. Eza. 10. ꝟ 1. Ani pámiętá=
iąc áni dbáiąc ná Chriſtuſowe ſłowá ktorymi powiedźiał/ iż to
ſą błogoſłáwieni/ ktorzy pokoy cżynią Mat. 5. ꝟ 9. gdyż on był
przycżyną wielu walek y ſrogiego krwie wylania/ ktory też ná=
wet y kośći Almeryká vcżonego cżłeká/ oſądźiwſzy go zá herety
ká/ w Paryzu ſpalić roſkazał. Co to zá tátuś naświętſzy/ ktory
nieznoſną złość ſwą y nád kośćiámi vmárłego cżłeká pokázo=

10:

zował. A wſzák ſtrách y mowić. A więcże ten mogł co dobrego
poſtánowić? A więcże go lepiey ſłucháć/ y wedle dekretow iego
tyráńſkich ſię rządźić/ á niż wedle Chriſtuſá Páná ćichego/ po=
kornego/ y pilnie iedney owce zginęłey ſzukáiącego? Aleć ná nic
v Kátholikow Rzymſkich ták ſam Chriſtus Pan/ iáko y to co
co cżynić roſkazał: wolą ná tych ſwoich krwią ſię ludzką pá=
ſtwiących páſterzách przeſtáwáć: y wolą to z nimi cżynić/ co tyl
ko ſámi niewierni y niezbożni pogánie cżyniáli/ tákże y Bogu
obmierzli Zydowie. Bo gdyćby wżdy Chriſtuſá y náukę iego w
iákiey wadze mieli/ pewniećby tego nigdy co cżynią nie cżynili.
Pámiętálićby wżdy ná to że ſię Chriſtyaninowi nie godźi/ y błę=
du nagrubſzego gwałtem podwrácáć/ ále tylko nápominániem
roſtropnym y pobożnym/ thakże y przez ćichość ku zbáwieniu
przywodźić. Iáko ono y Chrizoſtom náſláduiąc náuki ſłowá Bo
żego rádźi/ piſząc contra gentes tom. 5. fol. 1038. A. Bo ktoć ieſt
Chriſtiáninem/ tenći ſię ſtára o to iákoby przećiw káżdemu mi=
łość záchował: przekładáiąc ią ſobie nád cudow cżynienie. Prze
toż też práwym będąc Chriſtyáninem/ nie pátrzy ná ſáme tylko
przyiaćioły/ ktoreby miał: áni zá bráćią wedle ſpolney wiáry:
ále też ſobie y heretyki/ y pogány/ y żydy dla ſpolnego przyrodze
nia (iż też oni tegoż Bogá ſą ſtworzenim) zá bráćią pocżytáć:
á bacżąc w nich błąd/ lutośćiwym ieſt przećiwko nim/ y truchle
ie dla nich/ y łzy wylewa. Boć nie w tym podobni Bogu będźie
my/gdybybyſmy cudá y znáki cżynili: ále gdy nieprzyiáćioły mi
łowáć będźiemy. Iáko tenże Chrizoſtom piſze Heb. 2. Hom. 4. in

35:

Moralitom. 4. col. 1685. Ku cżemu może ſię też przydáć y Morale 1.
ná Heb. 1. Hom. 1. Bo ieſliby też to prawdá byłá/ żeby ſię heretyk

f 2

ktory

---

strona: 44

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

44

ktory iáwny pokazał/ ktoryby pozyſkan być nie mogł: tedy przed
śię y tákiego zabijáć nie da: ále ſię go tylko radźi wyſtrzegáć:
prożnego o nim ſtáránia zániechawſzy: In cap. 3. Tit. Hom. 6. fol.

4:

1635. Iáko y Iustinus: nie do bićiać/ mordow/ prześládowánia
przećiwnikow/ wiernych nápomina/ ále ku záchowániu poko=
iu. O cżym nie máło nápiſał do żony y Serená. Aleć y Ireneuſz
ſtáry Doktor/ ktory wiele przećiw Heretykom piſał/ nigdźiey
ich mordowáć y prześládowáć nie rádźił/ tylko ſię ich ſtrzedz á
zá nie ſię modlić kazał: iáko ſię y ſam zá nimi modlił: áby w do=

10:

łe nie trwáli/ ktory ſobie ſámi wykopáli/ mowiąc: Oto ſię zá
nimi modlimy: z więtſzym vżytkiem ich miłuiąc/ niż ſię oni ſámi
miłuią/ wedle mniemánia ſwoiego. Lib. 3. cap. 46. o tym ſobie
kto chce cżytáć może. Co ſię też ieſzcże náyduie y v Chrizoſtomá
Tom. 4. fol. 1466. Y v Lwá pierwſzego Papieżá: ktory ich też
nie każał mordowáć/ iáko inſzy/ ále ie oznáymiáć/ á przećiw nim
zbroią wiáry walcżyć/ modląc ſię zá nimi. Serm. 4. de collectis. Et

17:

ſerm. 5. de Ieiunio. Et. 4. de ſolennitate Epiph. Et ſerm 18. de Paſsione do

18:

mini, ták mowi: Wyſtrzegayćie ſię wywodow ludzkiey náuki: á
ſtrzeżśćie ſię iáżcżorcżych heretyckich rozmow/ nie mieyćie z ni=
mi nic ſpolnego ꝛc. A tego przedśię nie rzekł/co po nim nie ry=
chło nápiſał/ on nocentiſsimus Innocentius trzeći/ przeſláduyćie/ ná
nie przed Krolmi y poſpolſtwem inſtyguyćie/ bijćie/ morduyćie/
ná káptur wołayćie/ tribunały wzruſzayćie: iáko teraz cżynią
drudzy: A przedſię ſię zá duchowne chcą mieć Chriſtyány. Aleć
y ze Mſzałá ná wet/ ktory ſobie zá święty máią/ iż brzuchy ich
dobrze zaduſznym chlebem tucży/ może toż być pokazano/ z
Wielkopiątkowſkiey Mſzey/ że ſię zá heretyki ſtárzy modlili/ á
nie mordowáli ich: boć toż co w pierwſzym zborze pobożni cżyni=
li/ to też oni/ do inſzych niezbożnych wymyſłow y błędow/ kto=
rych tám pełno/ y rzecży dobrych niektorych trochę przemieſzáli:
y cżynią tę modlitwę raz w rok w kośćiele zá nimi: á potym ie
cáły rok przeſláduią y ná nie inſtyguią/ y ná Bogá też potym/
chodząc po vlicach/ y pod cżás po polu/ wſzyſcy głoſem wielkim
wołáią. Contere domine fortitudinem inimicorum eccleſiæ tuæ &c. Ze
trzy Pánie moc nieprzyiaćioł kośćiołá twoiego. Antychriſtyány
ſię y w tym pokázuiąc: Bo co Chriſtus kazał ſię zá nimi modlić/

to oni/

---

strona: 45

ná Wędzidło X.K.P.

45.

to oni przećiwko nim. Co im kazał dobrze cżynić y błogoſłáwić
im: to oni złorzecżą y wygłádzenia od Bogá proſzą. Iáko y zá
Zydy mowią kollektę/ ále nie mowią ná nię Amen. A wżdy ſię
zá vcżnie Chriſtuſowe vprzedzáć chcą: A wżdy to mowić śmie=
ią/ iż tę náukę/ y tę wiárę y to wyznánie y te podánia od ſtárſzych
przodkow ſwych przez ápoſtoły podáne wźięli. Ano gdyby ſię o=
nym ſtárzeyſzym przypátrzyć dobrze chćieli/ (opuśćiwſzy pogáń=
ſkie/ y tyráńſkie práwá y vſtáwy ktorych ſámi ſobie niektorzy
Chriſtuſowi przećiwnicy: zmocniwſzy ſię przeciw zwierzchnośći
ſwey właſney świeckiey/ od Boga ſáme^o poſtánowioney y w no=
wym Teſtámenćie znácżnie wſzem wierzącym w Chriſtuſá zále=
coney: Opuśćiwſzy mowię/ zwłaſzcżá ony ktore ſą de ſumma Tri

13:

nit. Item Codic. lib. 1. tit. de Heret. Także Innocentij. 3. y inſze przećiw
Bogu/ y pierwſzym pobożnieyſzym Oycom w wnieśione.) rácżey
by ſię tego wſtydáli/ niż tego vpornie dla vtráty prebend y do=
chodow ſwych bronili. Y rácżeyby z Tertulianem mowili: iż iáko
nie ieſt w náſzey mocy febry oddalić od cżłowieká gdy nim trzę=
śie/ choćiaż ią dobrze iż febrá ieſt widźimy y znamy/ y ná nię ſię
wzdrygamy: ták pogotowiu nie ieſt w mocy náſzey odiąć here=
tyctwá/ gdy w mocy cżłowiecżey nie ieſt/ áby ie mogł pohámo=
wáć (De præſcript. aduerſus hæreſes fol. 95.) Bá y to nie ládá co po
znáć gdźie y w kim ieſt/ ia to śmiele mowię. Bo wżdy febrę y wi
dzę y cżuię gdy ieſt: á w tym ſię nie omylę: álebych ſię ná here=
tyctwie mogł omylić/ niedoświádcżywſzy wprzod ſłowem Bo
żym porządnie: ále ták tylko z podeyźrzenia/ z nienawiśći/ ná
ſtárſzych ſię niektorych tylko dekretá y vchwałę y zwycżay ſpu=
ſzcżáiąc/ Ale choćiażbych też nie omylnie poznał Heretyká: nu=
żeż/ w mocyli to moiey náwroćić go? ábo w mocyli też to moiey/
zábieżeć temu żeby heretyctwá nie były? By namniey. Azaż y te=
go znácżnie duch Boży nie powiedźiał? Y to/ iż tego potrzebá
ieſt/ dla doświádcżenia y okazánia wiernych/ żeby heretyctwá
były miedzy nimi? (1. Kor. II. ꝟ 19.) nie oznaymił? Ktorychby
Kátoliká Rzymſka mieć niechćiáłá: iż to oná podobno doſko=
nálſza ieſt/ niż był Chriſtus: iż ieſt świętſza (bo ma ſanctiſsimus

35:

ſeruum ſerurorum Dei, qui nulli vnquam ſeruit, omnes autem in ſeruitu-

36:

tem ſuam redigit, & ad oſculapedum cogit.) ni Chriſtus y ſzcżęſliż był

f 3

wſza

---

strona: 46

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

46

wſza niż byli Apoſtołowie z zborecżkámi ſwoimi/ ktore záwżdy
przy ſobie heretyki/ iáko pſzcżołki trędy miewáią. Ale ponieważ
y około iáwnych heretyctw/ á nie tylko około domniemánych/
ſą tákie Boże wyroki/ y tákie też ſtárſzych wielu pobożnieyſzych
Oycow z Chriſtuſem y Apoſtoły iego zgodne ſentencye y náuki:
iż heretycy nie máią być mordowáni. Azaż to/ non est extremæ

7:

dementiæ, nie ieſt znácżne y głupſtwo y vpor chćieć tho przedśię
wyglozowáć y ná ſwym vpornie/ gwałtem przewiodſzy/ poſtá=
nowić? Ano gdyby ſię rzecż tá miáłá ſpráwiedliwie ſądźić: oka
záliby ſię/ mam zá to/ wiele Káinow co Abele morduią: wiele
Izmáelow co z Izáákow ſzydzą: y Ezáuſzow co Iákobom od=
powiedáią. Gdyż wżdy to iáwna kto tu ieſt przeſládowcą/ mor
derzem/ á kto vlegáć y vtuláć ſię do cżáſu pod ſtrażą bożą muśi.
A Boże day to áby ſię wżdy kiedyżkolwiek tey krwie ludzkiey
prágnące pijawki vznáć mogły/ y mordow ſwych/ y nie Chri=
ſtyáńſkich poſtępkow poprzeſtáć/ niż on dźień oſtátecżny przyi=
dźie/ ktory poźrze przećiwniki: gdźie nie tylko będźie wſtyd więt
ſzy/ ále też po tych wcżáśiech/ doſtátkach y weſelách/ płácż y
zgrzytánie zębow/ w onych zewnętrznych ćiemnośćiách/ gdźie
iuż chrobak ich nie zdechnie y ogień nie zágáśnie. Pánie Boże
zmiłuy ſię nád nimi/ day im wcżás znácżne pokáiánie/ áby z świá
tem złym potępieni nie byli/ Amen.
KA P. 7. To tym obycżáiem/ nákrotce/ námieniwſzy wię
cey/ niż rzecż całą porządnie/ z doſtátecżnieyſzym ieſzcże rzecży
tey opiſániem/ dla proſtſzych/ przed ocży wyſtáwiwſzy/ iákoby
byłá potrzebá. Niż ſię ieſzcże/ á thesi ad hypotheſim, iáko mowią lo
gicy: to ieſt/ od mowy powſzechney wobec o wſzytkich/ do mo=
wy y rzecży oſobney z ſtrony I.M. X.K. ktory mię w to wdał/
że mu o ſobie z okazániem prawdy y fałſzu ſpráwę dáć muſzę/ przy
ſtąpi: nie godźi ſię mym zdániem/ te też milcżeniem opuśćić:
co więc też poſpolićie niektorzy przedśię biorą: á to/ chcąc iá=
ko mogą pokryć/ ábo więcey pofárbowáć ſzkárádą ſproſność/ y
nie náſyconą chćiwość prágnienia krwie cudzey/ áby tylko tych
nie ſtáło/ ktorzyby ich ſtrofowáli/ y od złego dobr Bożych vży=
wánia odwodźili. Ktorzy/ gdy ich kto z ich prześládowánia y
mordow nápomina/ áby ich przeſtáli: ták ſię więc zwykli oma=

wiáć

---

strona: 47

ná Wędzidło X.K.P.

47

wiáć. Nie idźieć nam o naſzę prywatę: nie o nienawiść: nie o
gniew/ ktorybyſmy w ſobie mieli przećiw komu nieſłuſznie cho=
wáć: (iáko máło nie tákże mowi X.K. omawiáiąc ſię w tym iż
mię beſtyą názywa f. iij.) áni idźie o zwyćięſtwo/ y przewiedźie=
nie nád kim: ále tylko o ſámę chwałę Bożą/ ktorey powinniſmy
przyſtrzegáć: niechcemyli ſię pokázáć wyrodkámi/ onych pier=
wſzych prawdźiwych chwalcy Bożych: y niedbáłymi w powołá=
niu náſzym. W ktorey pokázowali ſię oni cżuynymi y gorącymi:
záſtáwuiąc ſię potężnie o chwałę Bożą: że y ſobie ſámi y ſwoim
powinowátym nie folgowáli. A ták y my ich náśláduiąc/ nie
tylko prześláduiemy/ ále y ná gárdło wydáć gotowi ieſteſmy.
Bo ieſli ſię to w onych Bogu podobáło: á w nas cżemuby ſię mu
też podobáć nie miáło? A zaż kto zgánić może/ poſtępek on Fine
ſá Kápłáná Bożego? (4. Moi. 25 ꝟ 13.) Ktory ono zápaliwſzy
ſię przećiw bráćiey ſwey/ dla wſzetecżeńſtwá ich/ ktorym Bogá
ku gniewu wzruſzyli/ ręką ſwą/ przebił wſzetecżniká y wſzetecżni
cę iego. Zá co/ nie tylko ſtrofowány od Bogá nie był/ ále ieſzcże
tym/ nie tylko gniew boży vſkromił y plagę od ludu oddalił/ ále
też ſobie wiecżne przymierze z Bogiem ziednał. Tákże Eliaſz/
zali yeż z zápálcżywey miłośći Bożey/ broniąc chwały iego/ nie
pomordował kilká ſet prorokow záráz/ bez wſzego miłośier=
dźiá? (1. Krol. 18 ꝟ 40.) Abo y onych dwu pięćdźieśiątnikow y
z ludem ich/ ſpuśćiwſzy ná nie ogień z niebá? (2. Krol. 1. ꝟ 10.)
Abo y ſam Pan Chriſtus/ zali też z zapalc żywey tákże miłośći
ku domu Bożemu/ w ktorym ſię kupiectwá tocżyły/ vcżyniwſzy
ſobie bicż z powrozow/ nie wykołátał/ y ſtołow ich nie przewra
cał y pieniędzy nie roſypał? (Ian. 2. ꝟ 15. Mat. 21. ꝟ 12.) Zali y
Piotr ś. nie zábił dla kłamſtwá y obłudy Anániaſzá z Záfirą żo=
ną iego? (Dźie. 5. ꝟ 1.) Zali y Páweł Arcybiſkupá Anániaſzá nie
zgromił y potynkowáną śćiáną nie názwał? (Dźie. 23. ꝟ 3.) Ale
y inſzych tákich przykłádow wiele ieſt w piśmie ś. ktore przygá=
ny nie máią: przetoż nie wiem ktoby y to co my cżynimy mogł też
nam zgánić? gdyż cżynimy trzymáiác ſię przykłádu ich.
Ty/ y tym podobne ſłowá mowią/ y tákimi ſię przykłády zá
kłádáią/ ći wſzyſcy Rzymſkiey Kátholiki wychowáńcy/ ktorzy
ſię/ we krwie wylániu niewinnych/ pod pokrywką zmyślonego

zwierzchniego

---

strona: 48

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

48

zwierzchniego nabożeńſtwá dla ſwych pożytkow/ kocháią: ále
przedśię tym wſzytkim/ przed ſtolicą ſędźiego ſpráwiedliwego/
poſtępku ſwego nie chriſtyáńſkiego nie zátynkyią: Ani ogniá nie
gáſnącego zágáſzą: áni chrobaká niezdycháiące^o vmorzą Mar.
9. ꝟ 44. Iużem przedtym powiedźiał/ iż ſtárego teſtámentu/ nie
tylko tákie oſobliwe niektorych przykłády/ ále y miánowite po=
wſzechne roſkazánie/ iuż teraz w nowym przymierzu plácu nie=
ma. Nie tylko dla tych przycżyn/ ktore ſię przedtym námieni=
ły: ále/ iż iuż nam inſze lepſze y doſkonálſze náuki y práwá nád one
Moiżeſzowſkie/ Chriſtus pan od Bogá przynioſł: y inſze też przy
kłády nam po ſobie zoſtáwił y ony zálećił. Cienie ony zakonne
odłożywſzy/ á ſam obraz rzecży wyſtáwiwſzy. To ieſt ſpráwy y po
ſtępki niektore ćieleſne/ w duchowne odmieniwſzy: Iáko to y
Grzegorz Papież bacżył y pięknie o tym (iáko ſtoi. C. 22. Q. 4.c.

15:

Hæc antem) nápiſał: ták że iuż zdawná on ſam ná to wſzytko od=
powiedźiał/ y z ſtrony prześládowánia heretykow/ ná ktore nie
rádźił/ y z ſtrony też odmiány ćieleſnych ſpraw zakonnych w du
chowne. Iáko y Cypryan mowi: Iż pod zakonem poki było ćiele
ſwe obrzezowánie/ poty miecżem zábijano: lecż teraz gdy ſię w
wiernych ſługách Bożych duchownych zácżęłá obrzeſká: ducho=
wnym miecżem pyſzni y potwarliwi bywáią zábijáni Epist. lib. 1.

22:

Epist. II. fol. 27. Bo to pewna z náuki y ſpraw Chriſtuſowych iż
on kaźń oſtátecżną ogniá wiecżne^o/ opowiedał wſzędy/ zá ty wy
ſtępki/ zá ktore pod zakonem ná gárdło kárano. Tákże iáko
ondźie trędowátego cżłeká/ gdy iuż zá ſtárániem ofiárownikow
nie mogł być vlecżony/ od domu y od towárzyſtwá ſpolnego
ſwych ſąśiad odłącżano/ nie zábijáiąc go/ áni prześláduiąc/ ále
ná ſtronie żywnośćią opátruiąc/ iákoby inſzych trędem ſwym zá
ráźić nie mogł: 3. Moi. II. ꝟ 1. (iákoż pięknie Pagninus in ſua Iza-

30:

go. lib. 9. Cap. 27. rzecż tę wywodźi/ choćiaż też ſrogi Papiſtá.)
Tymże ſpoſobem pod nowym teſtámentem nie zábijáć ábo prze=
śládowáć Heretykow/ iákoby trędem duchownym záráżonych
ludźi/ kazano/ ále tylko ze zboru wyłęcżyć/ ábo ſzátánowi oddáć
y ſtrzec ſię zá pogánina mieć: iáko ſię iuż to przedtym pokázo= wáło.
Co gdy to weźmie przedśię/ mam zá to iż ſię namniey nie
zgodźi z przykłády od przećiwnikow wnieśionymi. A co ſię tknie

Eliaſzá:

---

strona: 49

ná Wędzidło X.K.P.

49.

Eliaſzá: kto nim nie ieſt/ iáko y Fineeſem/ duchá iego od Bo=
gá ie máiąc: niechby ſię ſam nim nie cżynił/ áni ſobie duchá ie=
go przycżytáł: by ſnadź miáſto niego duchá Saulowego u Achá
bowego ku wygłádzeniu ofiárownikow y prorokow Bożych nie
doſtał/ ná ſwe wiecżne złe/ iáko y oni. Ale/ ázaż znácżnie ſwym
vcżniom Chriſtus Pan ſpráwy Eliaſzowey/ á z nią inſzych nie
zgánił y im iey zábronił/ mowiąc im: gdy go w pomśćie náślá=
dowáć chćieli: niewiećie ktorego duchá ieſteśćie. Gdyż ſyn cżło=
wiecży nie przyſzedł duſz tráćić/ ále záchowáć. Bo y ſáma zápál=
cżywość ku Bogu/ ktorą niektorzy po ſobie pokázowáli: bez o
ſobliwego dáru y wzbudzenia duchá Bożego/ przyiemna nigdy
Bogu nie byłá. A krotko mowiąc gdy ieſt bez vmieiętnośći/ ábo
wiádomośći woley Bożey: więcey hańby niż pochwalenia ieſt
godna. Mielić ią też y Zydowie/ iáko Paweł świádcży Rzy. 10.
ꝟ 2: miałći ią y ſam ku Bogu: że y Chriſtuſá w cżłonkách ie^o prze
śládował zápálcżywie: y był potwarcą/ bluźniercą y prześládo
wnikiem/ iáko ſam wyznawa. 1. Tim. 1. ꝟ 13: á coż potym gdy
nie z duchá Bożego/ áni z vmieiętnośći: cżym ſobie y z inſzymi
więcey gniew Boży/ á niż łáſkę iednał. Pzetoż od Chriſtuſá ſtro
fowány y od przedśię wźięćia ſwego odtárgniony: nie tylko ſi[ę]
potym nie ſprzećiwia/ ále ieſzcże zá to dźiękuie/ y dobrowolnie
ſam wſzytko to y z rádośćią ćierpi/ co przedtym inſzym wyrzą=
dźił. Iáko między inſzymi ſam wſpominá 2. Kor. 11.y 12: y dla te
go też potym inſzych wſzytkich ku tákoweyże ćierpliwośći y
znoſzeniu krzyżow wſzędy nápomina. Ktore^o by pewnie ſtopámi
chodźili ći wſzyſcy/ co ſię namiáſtkámi iego y Piotrowemi/ kto
ry tákże wiele ćierpiał y do ćierpienia inſzych nápominał/ nie=
wiem iáką niewſtydliwą twarzą názywáią: gdyby to rzecż praw
dźiwa/ á nie máſzkárá mięſopuſtna byłá/ co ſobie y nie k rzecży y
nieſłuſznie przycżytáią. Ale iáko Lwá znáć z páznokći á wilka też
z zębow/ choćiażby ſię owcżynkámi pokryli: ták y tá ſámá ſprá=
wá świádcży o tych cżyimi ſą námiáſtkámi/ bá y dźiatkámi. A iż
nic ſpolnego z tymi Apoſtoły nie máią. Chriſtuſowe wybićie kup
cow z kośćiołá/ było wedle woley Bożey: miał zá ſobą o tym
proroctwo/ iż to vcżynić miał: przetoż też to wykonał. Ktore=
go iż Rzymſcy duchownicy nie máią: prożno ten przykład iego

g

zá ſobą

---

strona: 50

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

50

zá ſobą ćiągną. Gdyż y tego nie pokażą/ żeby im ták cżynić Chri
ſtus roſkazał: ábo że ták kiedy Apoſtołowie cżynili. Acżkolwiek
ći y to inſza/ kupce/ iákich ieſt pełen kośćioł Rzymſki z kośćiołá
Bożego wygnáć: á inſza cżłeká przeſládowáć y mordowáć. Ale
gdyby ſię y teraz ći kupcowie z domu Bożego/ przez mężá ktore^o
oſobliwie od Bogá wzbudzonego/ wygániáć mieli/ máłoby ich
koniecżnie z Rzymſkiey kátoliki zoſtało. Ponieważ ći wſzyſcy/
nie ná cżym inſzym procż kupiectwá/ á ieſzcże duſz ludźi pomár=
łych/ y żywych też wielu/ záśiedli/ y dobrze brzuchy ſwe opátrzy=
li/ ſzukáiąc pilno y záwżdy docżeſnych pożytkow grzechu/ y ſkár
biąc ſobie gniew ná dźień gniewu/ y ſpráwiedliwego ſądu Boże
go: tákże to cżyśćie o nich może być mowiono: co o bogacżach
cżáſu ſwego nápiſał Iákub święty: Nużeż teraz bogacże/ płácż=
ćie nárzekáiąc nád nędzámi wáſzymi nádchodzącemi. Bogác=
two wáſze zágniło/ á ſzáty wáſze molom ſię pokármem ſtały.
Złoto wáſze y śrebro wáſze pordzewiáło: á rdzá ich będźie wam
ná świádectwo. A trochę niżey: Roſkoſzowáliśćie ná źiemi/ y
buiáliśćie: odchowáliśćie/ ábo wytucżyliśćie ſercá wáſze/ iáko
w dźień zábijánia ofiar. Potępiliśćie/ zámordowáliśćie ſpráwie
dliwego/ nie ſprzećiwiáiącego ſię wam. Iák. 5. ꝟ 1. Ktore ſłowá
y rzecż ſámá/ á komu inſzemu cżáſow tych właſniey ſłużyć iáko
kśiężey Papieſkiey może? Niechby tę rzecż y nawiętſzy proſtacż=
kowie pobożni ſądźili. Gdyż oni/ iáko bezdenkowie/ nie mogąc
być nigdy náſyceni/ ani ieſzcże przeſtáć mogą ná tym/ co przod=
kowie ich/ omamiwſzy guſłámi ſwoimi wiele proſtych y ſzcżyrych
ludźi/z nich wyduśili/ oto ieſzcże co rok przycżyniáią y rolą do
roley/ wieś do wśi przydawáią/ y pierwey ſię záwżdy/ o wioſki
o folwárki/ o dwory/ kámienice/ ſády/ ogrody ſtáráią: niż o na
práwę w błędźiech ták grubych: choćiaż ſię poſtáwką zwierzcho
wną pod imienim też świętym Iezuſowym/ zá tákie vprzedáć
chcą przed ludzmi w tey mierze ſpiącymi około zbáwienia ſwoie=
go/ iákoby ſzukáć mieli chwały Bożey. Aleć ie Bog iuż wrychle
odkryie: y znácżnie cżáry ich/ iáko Iáneſá y Iámreſá świátu po
każe. Nie cżynił ći ták nigdy Chriſtus/ áni tak cżynić roſkazał:
nie cżynili Apoſtołowie y długo po nich inſzy pobożni y ſzcżyrzy
Chriſtyánie: poki Antychriſt gory nie wynioſł. Ale gdy ſię wzgo

rę wybił

---

strona: 51

ná Wędzidło X.K.P.

51

rę wybił/ y ſobie wiele zacnych Kśiążąt/ Pánow/ Ceſárzow pod
bił y práwie zniewolił/ toż dopiero tym śmieley do tego ſię rzu=
ćił/ y toż teraz cżyni. Ale ſię wrácam do tego/ od cżegom trochę
z potrzeby odſzedł. Rzekłem/ iż zapalcżywa miłość Chriſtuſowá
domu Bożego/ żadnemu Papieſkiemu Kápłáńcowi nie ſłuży/ y
prożno ſię nią kthory pokrywáć ma: bowiem tego/ y żadnemu
Chriſtus nie roſkazał: otoż to ieſzcże do tego przykłádam. Iż to
ſą oſobliwi namieſtnicy y náſládowcy Chriſtuſowi/ ktorzy tego
co im Chriſtus roſkazał cżynić niechcą: á cżego im iáſnie zákazał/
(pátrząc tylko ná oſobliwy ktory iego poſtępek bez rozſądku)
zá to ſię y vpornie y gwałtownie chwytáią/ y to ſobie nieſpráwie
dliwie przywłaſzcżáią. Chriſtus ſię każe w ćichośći y ćierpliwo=
śći naſládowáć: (Máth. 11. ꝟ 29.) każe przez ćierpliwość duſzę
ſwą záchowáć (Luk. 21. ꝟ 19.) każe nogi drugim vmywáć:
(Ian 13. ꝟ 14.) á oni miáſto ćierpienia trapią inſzych: miáſto v=
myćia nog: miáſto modlitwi y ſkromnego znoſzenia/ tych co od
nich dla báłwochwálſtwá y nierządu ſproſnego odſtępuią/ nie
tylko przeſláduią/ ále też y żywotá pozbáwić vśiłuią. Chriſtus
Pan nie bije áni oſkárża niko^o : áni nákoniec vcżniow ſwych wła
ſnych/ ná náuce ſię iego gorſzących y od nie^o odſtępuiących (Ian
6. ꝟ 66.) fuka ábo záklina: Nie mśći ſię áni nád onymi co nań
przed Piłatem wołáią vkrzyżuy/ zátráć tego á wypuść nam Bá
rábaſzá (Mát. 27. ꝟ 22. Luk. 23. ꝟ 18.34.) A ći mili námiáſtko
wie/ to wſzytko y ieſzcże więcey z oną kśiężą żydowſką/ z Biſku=
py y Mnichámi Fáryzeuſzmi y Sáduceuſzmi/ dźiáłáią. Piotr też
krotko mowiąc/ nie bił też Anániaſzá y Záfiry/ ále ie Bog ſam
zábił/ dla ich obłudy/ choćiaż ſię to ſtáło przez iego vſługowá=
nie. Ktorego niech mogąli náſláduią/y tymże to ktorym on du
chem cżynią: á kto im o to co rzecże? Ale inſzym duchem y ſpoſo
bem gdy co vcżynią niewiem kto im to pochwali. Páweł też pe=
wnie duchem Bożym wzrzuſzony/ więcey opowieda co złego o=
nego Biſkupá potkáć miáło/ niżby mu te^o z pomſty życżyć miał/
iáko go y ſtárzy pátreſowie wykłádáią. Lecż teráźnieyſzy Kátoli
kowie: y w to/ nie máiąc też tegoż duchá/ nie potrefią/ by nábár=
źiey chćieli/pátrząc priwat ſwoich/ y wedle ćiáłá żywąc: áleć y
Páweł/ nie roſkazał te^o żadnemu nigdy/ żeby ták kogo ſurowie

g 2

gromić

---

strona: 52

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

52

gromić miał y to mu opowiedáć/ nierzkąc żeby przeſládowáć á=

2:

ábo mordowáć/ miał kiedy drugich náucżáć. Niechże tedy prze
ſtáną xięża Papieſcy tymi przykłády mordow ſwych tyrańſkich
bronić/ gdyż im ták wiele ſłużą iako Kocżkodanom ſpráwy ludz
kie/ ktorych pod cżás náſláduią. Bo im to nie idźie.
KA P. 8. Teraz iuż I.M.X.K. cżás też ieſt przyſtą
pić/ y to okazáć y tego dowieść/ iż to I.M. z iego wlaſnego po
ſtępku z ſámego Wędźidła ſłuſznie może być przycżytano/ co ſię
tu wobec o ſpráwie Antichriſtowſkiey mowiło/ w ktorym ſię z
Chriſtuſem/ z Apoſtoły y z pierwſzemi Chriſtyány nie zgadza: á
náwet z pobożnieyſymi patreſámi. Ktore ma zá filary Kátho
liki ſwoiey Rzymſkiey/ y ktorymi ſię w ſwym Wędźidle ſzcżyći:
Bo też bez nich iáko ná wodę bez wioſłá/ y ſtąpić z mieyſcá nie
może: choćiaż ſię y w tym z wielą ich nie zgadza: iáko ſię to po=
tym pokaże. Anoby przyſtało/ ábo ie we wſzytkim/ opuśćić/ á ſá
mego iedynego miſtrzá Chriſtuſá Iezuſá náſládowáć: ábo też/
ieſliż to prawdá iż nie błądźili/ á iż też ſą filarmi kośćielnymi/ ná
ſládowáć ich cále y z nimi to gánić co oni gánili/ y chwalić y cży=
nić/ co oni chwalili y cżynili. Ale iż w nich wiele niezgody/ cżego
y ſam X.K. záprzeć nie może/ wiele obłędliwośći/ cże^o w ſłowie
Bożym niemáſz/ rácżey iuż było rzecż tę ſámym ſłowem Bożym
odpráwowáć. Ale iż iuż factum illius infectum fieri nequit: co ſię ſtá
ło y wyrzekło wroćić ſię nie może: bo z długim przez kilká lat ro=
zmyſlániem wędźidło ſię to kowáło: nielza tedy iedno iuż też ták
ná nie iáko ſię pocżęło odpowiedáć/ y twárdym klinem ſłowá
Bożego y iego właſnymi principały/ y właſnymi ſłowy ie^o/ klin
przez I.M. wbity wybijáć.
Niewiem ktoby miał być/ ták bárzo ná rozſądku pokará=
ny od Bogá/ ktoryby ſię iedno rzezwie przypátrzył Wędźidłu I.
M. á choćiaż ſámym tylko Przedmowam: żeby tego wyznáć nie
muśiał: iż to wſzytko poſzło z nie Chriſtyáńſkiey miłośći: ále z iá=
kieieś ſurowey á dźiwney nienawiśći. Nie poſzło z duchá ſkro=
mnego y ćierpliwego Chriſtuſowego/ ále z burzliwego niećier=
pliwego y zápálcżywą pomſtą páłáiącego Antichryſtowſkiego:
á iż ſię też wſzytko śćiąga/ nie do cżego inſzego/ iedno do zwá=
dy/ do roſtyrku/ do prześládowánia y krwie cudzey nieugáſzo=

nego

---

strona: 53

ná Wędzidło X.K.P.

53

nego prágnienia. Niewiem też/ áby ieden ten mogł być nále=
źiony: choćiaż y pogánin: ktoryby iedno był rozſądku zdrowego/
y miłośnikiem ſpráwiedliwośći/ á przytymby świádom był po=
ſtępkow praw iákich poſpolitych/ á niebyłby pierwey od iedney
ſtrony nábektány/ ábo dárámi zniewolony/ ktoryby tego wy=
znáć nie muśiał/ iż ten áni ieſt/ áni może być Chriſtyáninem:
ktory máiąc ſię zá Chriſtyániná y do Chriſtuſowey ſię náuki od=
zywáiąc/ á przedśię wedle Chriſtuſá nie żywie: owſzem wſzytko
w breẃ práwam/ náukam/ vſtáwam y przykłádom Chriſtuſo=
wym powſzechnym y zoſobná záleconym cżyni? Bo gdyby ad pra

11:

xim przyſzło: żeby ták kto rzecż tę przed nim poſtáwił/ proſząc
od niego dekretu przećiw drugiemu/ mowiąc ták. Ten cżłowiek
ma ſię zá Chriſtyániná: á Chriſtuſá nie náśláduie. Abowiem cże
go Chriſtus zakazał/ nákoniec y ſłowá iákie^o przykrego bliźnie=
mu mowić ábo go iáko nieprzyſtoynie názywáć: tho on nie tyl=
ko beſtyią/ dźiką świnią y gorzey názywa: ále też nań/ wſzędy
inſtyguie/ Máiſtrat y przednieyſzy/ y od niego poſtáwiony po
dleyſzy/ á nád to y wſzytko poſpolſtwo pobudza/ áby ábo zámor
dowány był ábo wygnány ꝛc. cżego Chriſtus áni cżynił/ áni cży=
nić kazał: owſzem zá ſámo Ráchá ſłowo przykre y nieucżćiwe
kaźń náznácżył ꝛc. A zażby/ weyźrzawſzy záraz w te ták iáſne y
niewątpliwe ſłowá Chriſtuſowe/ tego nie oſądźił/ że ten Chri=
ſtyáninem áni ieſt/ áni być może poki tego nie przeſtánie á we=
dle Chriſtuſá żyć nie pocżnie? Ponieważ y ſam Chriſtus to zná=
cżnie powiedźiał/ iż nie ten ieſt vcżniem iego/ á ni ten wnidźie
do kroleſtwá niebieſkiego/ ktory go pánem názywa: ále ktory
cżyni wolą oycá iego niebieſkiego.
A to wſzytko zali ſię w X.K. nie náyduie: okażę to naprzod
iż náyduie: á potym tego dowiodę iż to wſzytko nieſłuſznie/ bez
winnośći náſzey nam cżyni: á to nie tylko ſłowem Bożym y ſámą
rzecżą/ ále y iego właſnymi ſłowy pokażę.
Puśćiwſzy imo ſię to I.M. nie Chriſtyáńſkie/ mnie ſáme=
go/ więcey podobno niż o tyśiąc rázow Beſtyią názywánie/ kto
rą práwie nápełnił Wędźidło ſwoie (choćiaż ſię w tym omawia/
ſed veror ne Crocodili ſint lachrymæ) wiedząc to y cżuiąc pewnie/
żem też wżdy y ia ieſt cżłowiek (choćiaż nędzá y chudźiná licha)

g 3	ná kſztałt

---

strona: 54

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

54.

ná kſztałt y wyobráżenie Boże ſtworzony/ á nie cżwornoga nie=
ma beſtya dźika: á iż też kęs mowić mogę: chybá by tego niewie
dźiał/ iákoż ſię ſłuſznie o tym pierwey dowiedźieć miał: áby ták
od ſtárſzego oycá ſwego/ y iednego też filará wiáry ſwey Rzym=
ſkiey/ oſądzony nie był: A zwłaſzcżá od Chriſoſtomá. Boć on
y kto beſtyią ieſt/ y kto więcey beſtiy w ſobie ma/ y kto nie ieſt
Chriſtyáninem/ choćiaż ſię nim názywa/ bárzo cżyśćie opiſał
ſuper Mat. 1. Hom. 4. Tom. 2. col. 43 y 44. Iáko y Bázylius in Exa

9:

mere Hom. 10. fol. 55. ktorzy X.K. zá mię przećiw niemu odpo=
wiedáią. Bo choćiaż bym też ia beſtyą będąc niemą y głupią/ iá
ko to beſtyam nie dźiw/ iż beſtyie ſą/ I.M. w cżym ſzkodźił/ á
on ieſt nie tylko Logikiem cżłowiekiem mądrym/ ále ktemu du
chownym: tedyby y ták w tym ſobie nie mądrze y niepobożnie
pocżął: y ná mię ſię ták tárgáiąc: nie ná mięby ſię/ ále ná Bogá
ſámego tárgał/ iáko ſądźi iego Bazyliuſz. Contra Iraſcentes fol. 187.
Oto/ mowię powtore/ puśćiwszy I.M. beſtyą ná ſtronę/ ná in=
ſze fárbicżki/ ktorymi ſobie mnie y bráćią moię fárbuie odpowie
dáć y ſpráwę też o ſobie dawáć będę.
Naprzod tedy ná to odpowiedam/ co nam wobec wſzyt=
kim zádáie. W przedmowie do K.I.M. Zebyſmy bluźnier=
ſtwá przećiw Bogu/ y rzecżam ś. pod płaſzcżykiem iákiegoś zmy
ślone^o (iáko ſtoi b iij.) pobożeńſtwá/ potáiemne wſzelákie ſpro
ſnośći wykonywáiąc/ y przećiw zwierzchnośći świeckiey co nie
przyſtoynego cżynić y wykonywáć mieli. Acż to wſzytko/ Bog
ſam lepiey wie (calumnijs viro pietatem profitenti indignis farcinatum

26:

est) ſą rzecży ná nas nieſłuſznie zmyślone: mowię thák gorzkie
gorzkiem názywáiąc/ dlá prawdy ktora po proſtu od proſtaká
głupiego mowiona bywa. Wſzákże iednák y o tych táką nákrot
ce ſpráwę dáię. Naprzod co ſię tknie bluźnierſtw: tych nigdy
X.K. od nas nie ſłyſzał/ ktoremuby pewnie przyſtało rzecży tyl=
ko prawdźiwe mowić: ktorychby ſam ocżywiśćie doznał/ y ſam
w vſzy ſwe ſłyſzał/y ktorychby też prawdźiwie y ſpráwiedliwie/
bez wykrętu y nieſłuſznego rzecży niepewnych przycżytania nie=
winnym dowieść mogł. A nie thych ktorych y przed BOgiem
naprzod/ potym y przed ludźmi bácżnymi nigdy nie dowiedźie.
Ktorych iż Bog ſam/ y ſędźia od niego żywych y vmárłych po= ſtánowiony/

---

strona: 55

ná Wędźidło X.K.P.

55

ſtánowiony/ napewnieyſzym ieſt świádkiem: bo on wie co ſię w
kogo wlewa/ y co kto potáiemnie broi: tedy rzecż thę/ w kto=
rey ſąd cżłowiek żaden nie potrefi/ iemu śmiele oddawamy/ y
ná iego ſię dekret ſpuſzcżamy. Co to potym/ cżego teraz ludźie
znáć ábo y wyznáć niechcą/ pokaże: kto ieſt iego chwalcą: kto
też bluźniercą: kto potáiemnie złośći broi/ a kto też w niewinno
śći ſwey od tákich potwarzy ſtoi. Około zwierzchnośći zaś świe
ckiey/ o ktorey y piſmo I.K.M. poſłał/ co nam też zádáie w
Przedmowie/ iáko fol. 174. y 175. y indźiey: y to też nieſłuſznie y nie
wedle Bogá cżyni. A cżyni/ ábo z nie vmieiętnośći y niewiádo=
mośći rzecży: ábo cżyni/ chcąc y inácżey prawdę znáiąc/ przećiw
ſwemu właſnemu ſumnieniu. Iż cżyni z nieumieiętnośći: tego
sſtąd dochodzę: że ábo tych kśiążek ſam pierwey nie przecżełd/
ábo cżytáiąc nie pilnie/ onych nie zrozumiał. Bo gdźieby to obo=
ie pierwey był vcżynił: nie wierzę/ áby ie był śmiał Pánu ták mą
dremu/ y rozſądkiem rzecży vważáiącego/ iáko ieſt K.I.M.
tym vmyſłem y ku temu końcowi ony dárowáć/ y to o nas co cży
ni/ mowić y piſáć. Bo záś temu wierzę iż gdyby ie I.K.M.
przecżytáć miał/ będąc Pánem w ſpráwiedliwośći ſię kocháią
cym/ rzecż by w nich przećiwną foldrowániu X.K. obacżył. Gdyż
z nich tego żaden pobożny ſędźia nie rzecze/ żeby ſię thám co w
nich ad ſeditionem do rozruchu y buntow w rzecży poſpolitey śćią
gáć miálo/ á nie rácżey ku wſzelákiemu Chriſtyáńſkiemu wſzel=
kiey zwierzchnośći źiemſkiey poddáńſtwie: według tego iáko ſło
wo Boże vcży: ktorym ſię ſámym z łáſki Bożey rządźimy. Cho=
ćiaż ſię my ſámi w to co nam nie ſłuży nie wdawamy/ y bráćiey
ſię ſwoiey wdáwáć nie rádźimy. Ná to ſámo tylko wzgląd má
iąc: żeſmy winnieyſzy więcey ſłucháć Bogá niż ludźi. Ze to cżyni
przećiw ſumnieniu z wiádomośći/ to mię do te^o/ ábych ták mnie
mał/ przywodźi. Iż ieſli z moich piſm ktorych inſzych/ iáko z
Trzech dni rozmowy/ Item z Rozſądku/ tego co o zwierzchno
śći trzymamy y vcżymy/ y iáko po Bogu y Chriſtuśie onę wa=
żymy y Bogu ſię zá nią modlimy/ obacżyć nie mogł I.M.X.
K. ábo też ſcriptow tych nie cżytał: tedy iednák to v mnie niepo
dobna/ áby z tych ſámych Diálogow/ ná ktore ták długi cżás
Wędźidło ſwe kował/ tego obacżyć y wyrozumieć nie miał (gdy

by tylko

---

strona: 56

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

56

by tylko prawdę wyznáć chćiał ták z Rozmowy 12. iáko też ex

2:

Appendice fol. A.A. w ktorym to naydźie w ty ſłowá. Neque est

3:

yt quis nos calumnietur, tanquam omnia, ista in cum finem a nobis dican-

4:

tur, vt iugum magistratus ciuilis e ceruicibus nostris excutiamus, &c.
Wſzákże/ ieſliż z Trzech dni Rozmowy (choćiażći nie ták ſzcży=
rze wydrukowána ieſt we wſzytkim iákom ia ią ſpiſał.) dowie=
dźieć ſię I.M. o tym chce/naydźie to wſzytko nákrotce co my o
Zwierzchnośći trzymamy: y to też kto nią gárdźi y nád nię ſię
wynośi (choćiażći iuż y náſz fałſzywy brát odprzyśiągſzy ſię praw
dy y w tym iuż mnie z inſzymi potwarza/ y ſłowá moie wyſzpacża
ktory da zá to Bogu licżbę.) Tákże ieſzcże/ kto ieſt Nowokrz
ceńcem. Aleć y bez piſmá/ nálázłoby ſię y poſtronnych wiele/
ktorzy pod cżás do zborow náſzych náglądáią: ktorzyby nam w
tym świádectwo dáli/ iáko o zwierzchnośći vcżymy y iáko ſię
zá nią Bogu modlimy. Ale to y pioſnecżki niektore náſze/ w Ká
techiſmiech náſzych/ od nas ſpiſane/ y w dźień on oſtátecżny ná
koniec/ nam w thym świádectwo wydádzą. A biádá tym bę=
dźie ieſli ſię w cżás nie vpámiętáią: ktorzy ten káptur ſwoy wła
ſny/ chcąc iy z śiebie złożyć/ przed zwierzchnośćią y poſpolſtwē
ná nas nieſpráwiedliwie wewłocżą. Dobrzeby było/ gdyby w tey
mierze z oká ſwego tram ſwoy ſobie wyięli.
O Bogu tu/ ktoregobyſmy ſobie/ iákiegoś inſzego/ tákże o
wierze/ y świętym ponurzeniu/ ktore nie k rzecży krztem zowią/
żebyſmy ie ſobie przećiw náuce Apoſtolſkiey zmyſláć mieli/ mo=
wić nic niechcę. Przeto/ iż ſię w wtorych kśiążkach o Bogu mo
wić będźie. Acż ſię y po wydániu Diálogow/ w Rozſądku/ w Re
ſponśie y w Zwierśćiadlku o tym doſyć z ſłowá Bożego mowi=
ło/ co też nam y przed Bogiem y wiernymi záwżdy będźie prze=
ćiw vſzcżypkom X.K. y inſzych świádectwom. Tákże y o wierze
weń mowić tu nam nie trzebá: Bo ſię tá ſámá z okazania Bo
gá iednego prawdźiwego/ bez oſobliwych y długich ſzkolnych
wywodow pokaże. Ktorą kto też y ſobie dobrą od Boga dá=
rowáną/ ábo złą od ludźi podáną ma/ ſam też Bog nalepiey
widźi. Choćiaż ią też y prawdźiwi chwalcy Boży/ á wierni vcż=
niowie Chriſtuſowi poznawáią w drugich/ á to z owocow y po
ſtępkow ich. Gdyż wiárá ſámá/ dobrali w kim ieſt/ dobro też pe

wnie/

---

strona: 57

ná Wędzidło X.K.P.

57.

wnie/ wedle náuki Chriſtuſowey/ owoce z śiebie wypuśći: á to
bez potwarzánia inſzych/ bez ſwarow/ bez gniewu/ nienawiśći/
prześládowánia/ y ná kreẃ niewinną foldrowánia/ y nieſpráwie
dliwego do zwierzchnośći y poſpolſtwá obnoſzenia: Ieſzcże z od
ſtánim od złego/ ták nabożeńſtwá/ od ludźi wymyślonego/ ná
ſrogim y wierutnym pogáńſkim báłwochwálſtwie záſádzone^o/
iáko też y od żywotá nierządnego/ y plugáwego: á przyſtániem
ku dobremu/ wedle Bogá y Chriſtuſá. Bo gdźieć będźie zła y
bezbożna wiárá/ tedyć też pewnie nigdy z śiebie owocow do=
brych nie wypuśći. A gdźie też dobra y z Bogá będźie/ koniecż=
nie złych nie wyda.
O krzćie też tu zgołá piſáć niechcę/ máiąc iuż ná iáſną
kálumnią/ gotową zdawná y ná nowokrcżeńſtwo odpowiedź/
ták w Trzech dni rozmowie Polſkiey/ iáko y in Erroribus pædoba-

15:

ptisticis, Latina lingua conſcriptis. Tám sſtąd káżdy pozna/ przy
kim prawdá/ á przy kim fałſz: kto też ſam ieſt nowokrzcżeńcem
á kto nie. Bo ieſli idźie o dźiatki máłe/ iż my ich nie cżáruiemy/
iáko prośiąt/ ná Wielką noc piecżonych: dźiwno mi temu że ſię
y w tym X.K. nie cżuiąc/ nas przedśię winuie. Gdyż to z inſzy=
mi ſtárſzymi ſwoimi ſam (w przedmowie b.) wyznawa/ iż krztu
dźiećinnego w piſmie świętym wyráżonego nie máſz (o ktorym
nápiſániu I.M. będźie ſię mogło co w wtorych kśiążkach przy
pomionąc/ teraz z tym ná ſtronę) ſkąd y ſam X.K. y kto inſzy
zdrowſzego rozſądku (boimpedit ira virum ne poſsit cernere verum )
niech to vważa y rozſądza: ieſli tákowa inſtygácya/ y foldrowá
nie/ przed K.I.M. y poſpolſtwem wſzędźie/ przyſtáłá tákiey
oſobie/ ktora ſię y z Chriſtyáńſtwá y z duchownego kápłáńſtwá
niewiem iákie^o/ chłubi. Y to niech vważa ieſliż to iemu zoſobná
nie ſłuży co ſię wprzod o wſzech wobec mowiło?
KA P. 9. W teyże Przedmowie X.K. zádáie nam to: zo=
wiąc nas iákimiś wygnáńcámi/ ludźmi lekkimi/ márnymi y ni=
kcżemnymi: żebyſmy ſię tu do Polſki/ z inſzych kráiow/ zbieżeć
mieli ꝛc. Co iáko też przyſtoynie y dobrze mowi/ inſzy ſądźić bę=
dą. Wſzákże y ia z rzecży dotkliwey mogę też to ſądźić: że y to cży
ni y nie wedle Bogá/ y chriſtuſá Páná/ y nie wedle też ſłowá ie^o.
Zaż nie Páńſká ieſt wſzytká źiemiá? Pſál. 24. ꝟ 1. á 1. Kor. 10. ꝟ

h

25. Zaż

---

strona: 58

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

58

25. Zaż Bog będąc iey pánem nie dał iey ſynom ludzkim? Pſál.
115. ꝟ 15. Zaż ieſzcże nie on ſam rozdźielił iey/ y nie zámierzył/ we=
dle roſpráwionych cżáſow/ gránic iey/ áby ludźie ná niey mieſzká
li/ (Dźie. 17. ꝟ 26.) wedle vdźielenia iey od Bogá káżdemu
zoſobná? Przetoż mi ſię zda: iż y w tym X.K. nie wedle Bogá
poſtępuie: gdy ták cudzoźiemſtwem y powłacżánim ſię po świe
ćie drugim/ pánuiąc ſám w murzech Poznáńſkich/ nie dźiedźi=
cżnych z rodu/ ná Tumie/ śmiele bez boiáźni Bożey vrąga. Bo
to może być/ iż ſię w tym vpornie Bogu ſprzećiwia: Abowiem/
ieſliby to wola boża bylá/ żeby on wedle niedośćigłey rády ſwey
kogo z źiemie iego ruſzył (iáko to o Abráhámie y iego potom=
ſtwie cżytamy) á mieſzkánie mu gdźie indźiey náznácżył. Boć to
pewnie w ręku iego ieſt. A Xiądzby to Kánonik ná ſwoy ſzácunk
wźiął: y tymby onemu przychodniowi vrągał: ázaż tu z Bogiem
walki nie zácżnie? gdy nie tylko przymawia/ ále y zwierzchność
ku ſprzećiwiániu ſię też Bogu pobudza/ przećiw tym inſtyguiąc
ktorzy z woley Bożey ſkąd inąd przyſzedſzy/ przedśię nicżyiego
gwałtem nie wydźieráią áni gwałcą/ ále vtuláiąc ſię żywnośći
ſwey pobożney z chwałą Bożą nábywáią. Zali tákim vrągánim
y ſwoią inſtygácyą Chriſtuſowi y Apoſtołom nie vrąga/ y w
ſwey miárce przećiw niemu nie inſtyguie? Chriſtus ſam był v
ſwych iáko cudzoźiemiec: y przeżywáli go też Biſkupowie/ Xię
ża y Mniſzy Gálileycżykiem y Sámárytánem: Apoſtołowie od
nie^o wyſłáni/ nie mieſzkáli ná Biſkupſtwách/ Opáctwách/ Ká=
noniach/ Plebániach ꝛc. ále ſię po rozmáitych kráinách tułáli:
á więtże im to co przed Bogiem y pobożnymi ſzkodźiło? Azáż/
kto nimi gárdźił/ Chriſtuſem y Bogiem nie gárdźił? á kto też
przyimował/ Chriſtuſá y Bogá nie przyimował? Ale niechby
ták było/ iż też w Polſzcże ſą niektorzy/ o ktorych ia máło wiem/
cudzoźiemcy/ á ćiby nie byli Bożymi y Chriſtuſowemi w ſpráwie
zbáwienney poſlańcámi: Zali y ták wolno będźie X.K. wedle
iego kápłáńſtwá ná tákie foldrowáć y o ich ſię wygnánię y prze
ſládowánie ſtáráć. Zali y tym nie ieſt páńſka źiemiá? zali mu to
nie wolno przenieść cżłowieká kędy chce? zaż on tego w mocy
nie ma/ y nie on ſam ſtop cżłowiecżych licży y kres mu mieſzká=

36:

iná ná źiemi zámierza? Zali ſlońcem ſwym złym y dobrym nie

świeći

---

strona: 59

ná Wędźidło X.K.P.

59.

świeći/ dżdżu nie ſpuſzcża ná ſpráwiedliwe y nie náſpráwiedli=
we? A możeli w tym záhámowáć rámię Boże? A cżyli ſię y to
ták ſucho zmiele temu/ coby y Káiná brátoboycę/ tułaiącego
ſię dla grzechu po świećie/ zámordował? iż tułakiem y wygnáń
cem dla krwie niewinney zoſtał? Zali tákiemu nie ieſt od Bogá
śiedḿkroć więtſze karánie náznácżone/ niż Káinowi ſámemu?
Aboć podobno nie ten teraz ieſt Bog co ná on cżás był? ábo iuż
ſądy ie^o y dekretá zwiotſzáły? Omyli ſię ná tym bárzo káżdy ten/
ktory w tę nádźieię inſzych przeſláduie/ onym vrąga y o gárdło
przyprawuie. Muśi podobno X.K. y ná to nie pámiętáć: iż Bog
zoſobná tho też między inſzymi roſkazánie dał/ (ktore potym
Chriſtus Pan obiáśnił y inſze nowego przymierza piſmo.) żeby
Izráelcżycy/ pámiętáiąc ná to/ iż też ſámi tułaki y przychodniá
mi w cudzey źiemi byli/ gośćie y przychodnie przymowáli: przy=
krośći im nie wyrządzáli: (2. Moi. 23. ꝟ 9.) gdy ie ſam Bog
przyimuie/ miłuie/ żywnośćią y odźieniem opátruie/ y ſwym ie
miłowáć każe. 5. Moi. 10. ꝟ 18. Abo y ná ono co (z Ezá. 58.) po
śćie śpiewa cum videris nudum operi eum, &c. gdźie Bog gośćie
y nędzne tułaki każe przyimowáć/ odźiewáć y żywić nie gárdząc
ćiáłem ſwym? Muśi podobno complety ſwe poſtne niedbále
odpráwowáć: ábo ták dumáć/ żeby cudzoźiemći nie byli ćiáłem
iego? Muśiał podobno I.M. z inſzego oycá powſtáć niż inſzy
wſzyſcy przez Noe^o z Adámá. Abo y onego nie cżytał/ iż zá przyię
ćie y nie przyięćie gośći Chriſtus nagrodę y kazń náznácżył Mát
25. ꝟ 35? A ieſliż oto y ći ktorzyby tułakow ábo gośći (ále nie
tych coby záś oddáć mogli Máth. 5. ꝟ 45.) nie przyimowáli
odnioſą ſwoie káránie: coż rzecżemy o tych/ ktorzy ieſzcże y nie
z ſwego właſnego wygániáią: inſzych ku wygániániu podżegá=
iąc. Dźiwna to v mnie/ żeby kiedy o tym/ káznodźieią będąc/ v=
cżyć też miał? A to niepodobna żeby cudzoźiemcá przychodniá
do ſwey kánoniey przyimował. Bo gdyć kędy dáleko ná ſtronie
mieſzkáiących ćierpieć nie może: á iákoby ie v śiebie ćierpiał?
Bo choćiażby ſię tym z tego wyſliznąć chćiał/ że on bráćią ſwą/
iednego nabożeńſtwá tułaki przyimuie y ony miłuie: ále to tyl=
ko o roznowiernikách mowi/ y ná ty foldruie/ iáko ná heretyki
y odſzcżepieńce: Tedy y to I.M. przed Bogiem y Chriſtuſem

h 2

wedle

---

strona: 60

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

60

wedle ſłowá Bożego nie poydźie: Potępi go Ráháb wſzetecżni
cá Ierichońſka/ co nieprzyiaćioł ſwych ſzpiegi przyięłá y przecho
wáłá. Iozu. 2. ꝟ 1. Heb. 11. ꝟ 31. Iak. 2. ꝟ 25. Abo y ná to nie ba=
cży/ iż nie tylko przyiaćioły y bráćią/ áni teyże wiáry/ ále też y
nieprzyiaćioły/ ktorzy pewnie nie mogą być dobrey wiáry y tey=
że/ y Bog ſam/ y Chriſtus potym/ miłowáć y dobrze im cżynić
kazał: iáko ſię iuż nie raz pokázowáło? Azaż ſię X.K. z Xiędzem
onym y Lewitą Zydowſkim (Luk. 10. ꝟ 30.) godźi w drodze
zránionego cźłeká opuśćić? á nie rácżey z Sámáritanem ſtárá=
nie o nim mieć? A ieſli o tym wie y to pámięta/ á tego przedśię
nie cżyni: á coż sſtąd zá pożytek weźmie inſzy/ nád ten: że ſam z
vſt ſwych oſądzony będzie? Sługo złośćiwy (mowi Pan Chri=
ſtus Math. 25. ꝟ 26. Luk. 19. ꝟ 22.) wiedźiałeś ꝛc. Y záś. Sługá
wiedząc wolą páná ſwego/ á nie cżyni ſrodze karan będźie ꝛc.
Luk. 12. ꝟ 47.
Nie pámięta ieſzcże y ná to/ że tu napoſpolićiey tułakámi/
przychodniámi y pielgrzymy názywa piſmo święte wierne y ſzcży
re chwalce Boże. A oni ſię zá to nie wſtydáią: owſzem to z poćie
chą ſercá ſwego przed Bogiem wyznawáią (1. Moi. 47. ꝟ 9.
1. Kron. 29. ꝟ 15. Pſal. 39. ꝟ 13. Hebr. 11. ꝟ 13.) Bo by to miał ná
bácżnośći/ niewiem áby tym komu vrągáć mogł. A dokogoż
też ono liſt ſwoy powſzechny Piotr ś.nápiſał (1. Petr. 1. ꝟ 1.) mo=
wiąc tułakom ábo przychodniom roſproſzonym po Pońćie/ Gá
láciey/ Kápádocyey/ Azyiey y Bitymiey? ábo kogo nápomina
káp. 2. ꝟ 11. mowiąc: Proſzę bráćia iáko przychodniow y pielgrzy
mow ꝛc. Zali nie wiernych tám y ſám ſię tułáiących ná świećie/
dla ocżyzny zgotowáney w niebie/ Efe. 2. ꝟ 19. Pewnieć ſię nie=
wierni rzadko tułáią. A kto incertis magis vagatur ſedibus, tuła ſięnie
máiąc nigdźiey tu miáſtá pewnego ku mieſzkániu/ łáknąc y prá=
gnąc/ y nágość cżęſto ćierpiąc/ ieſli nie ſłudzy Chriſtuſowi: iáko
Páweł ś. o nich y o ſobie mowi. 1. Kor. 4. ꝟ 11? Pewnieć gdźie
Chriſtus ſyn cżłowiecży nie ma gdźie głowy przykłonić/ máią
chytrzy liſowie iámy ſwe/ y ſzcżebietliwi wroblowie gniazdá ſwe.
Mat. 8. ꝟ 20. Pewnie/ gdźie wiernemu nie wolno kupić y prze=
dáć/ przeto iż Beſtyey oney cechy ná cżele ſwym nie nośi: (Obiá.
13. ꝟ 15.) to báłwochwálſtwem ſwym Bogá bluźniącym/ wſzyt

ko wolno

---

strona: 61

ná Wędzidło X.K.P.

61

ko wolno. Pewnieć ſię nie tułáią: pewnieć páłace ſwe roſkoſzne
máią. Onym wſzytko wolno/ y vſpráwiedliwić daſzli co: y potę
pić nie daſzli nic. Wolno im prześládowáć/ wyganiáć/ oſkar=
żáć y ná kreẃ niewinną foldrowáć: choćiażby ſámi y niewierny
mi y wſzetecżnymi y cudzołożnikámi byli. A kto ich przećiw prá
wom ich przekonáć y oſądźić może/ ktore ták ſámi ſobie vkowá
li/ iákoby onym ſámym nikt nigdy ſzkodźić/ ále co ſzkodźić/ praw
dy mowić/ ſtrofowáć/ grzechu pokazáć nie mogł. Bo ná prze=
dnieyſzego Biſkupá nie może nikt ſkárżyć/ áż zá 72. świádkow/
á zá máło co mniey inſzych. 2. Quae. 4. C. Præſul non damnatur A 2.

11:

Quae. 7. C.Non est á plebe. A teraz puśćiwſzy to ná ſtronę/ iż ládá
popu opiłego y wſzetecżnego y zwaycę Láik ſądźić nie może/ wi
dźimy do cżego przyſzło/ iż Papieżá/ choćiażby był nagorſzy y nie
zlicżone tłumy ludźi ná zátrácenie wiodł/ áni Koncylium/ áni ża
den ſądźić nie ma. Dist. 40. C. Si Papa.C. 9. Qu. 3. C. Nemo. onym
ſię tu tedy wſzytko zeydźie/ co ſię Chriſtuſowi y Apoſztołom nie
zeſzło: á wżdyſmy (mowią) duchowni: á wżdy Chriſtuſowi wiká
ryowie/ á Apoſztolſcy potomkowie. Ale puśćiwſzy to ná ſtronę
co ſię z ſtrony Bogá Chriſtuſá y świádectw ſłowá Bożego mo=
wiło: puśćmy tę rzecż ná bácżnych/ vcżćiwych y ſpokoynych lu=
dźi rozſądek: Przyſtoili to X.K. tym komu vrągáć/ iż do Pol=
ſki ieſt przychodniem/ (choćiaż ia we Zborze náſzym nie wiele tá
kich znam/ procż kilku zdawná iuż tu wmieſzkáłych ſtátecżnych
y cnotliwych ludźi) przyſtoili nákoniec y przećiw złym/ ieſliby
kędy ktorzy byli/ do ktorych nam nic/ inſtygowáć? gdyż y I.
M. práwá tego kśiędzu zákázuią. Decret. lib. 3. Rubr. Ne clerici

27:

vel monachi. A iákoż przyſtoi ábo ſię godźi ſądu tákiego powo=
dem y przycżyną duchowney oſobie być? Aleć mię to ćieſzy przed
Pánem Bogiem/ że w Zborecżku náſzym żadnego niecnoty y zło
cżyńce nie pokaże X.K. Gdyż między ſobą nie karnych/ ábo łá=
komcy/ ábo zwaycy/ ábo vpornych w iákiey złośći/ ꝛc. nie ćier=
pimy/ ále ie z pośrzod śiebie wyłącżamy. A co ſię tknie inſzych iż
ich záwżdy zdawná wiele w Polſzcże z obcych narodow bywáło/
y ieſt/ ktorzy ſię tu rozrodźili/ y ſą ludźmi zacnymi: á ták z Mo=
ſkwy iáko y z Tátar: ták z Niemiec iáko y z Włoch/ á co mnie y
I.M. do tego: gdy to rzecży poſpolitey nie ſzkodźi: y oná tego

h 3

zdawná

---

strona: 62

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

62.

zdawná ćierpi/ dáiąc zdawná wſzelákich narodow vcżćiwym y
zacnych fámiliey ludźiom/ v śiebie plác y mieyſce. Tym mnie
Polakowi z dźiádow/ y bráćiey mey/ namniey vrągáć nie było
potrzebá: gdy niecnoty ná ocży iáwney ſpráwiedliwie zádáć y o=
ney dowieść nie może. A zaż od tego nie ieſt zwierzchność? ázaż
nie ma za ſwych praw y inſtygatorow/ ktorzy tego winni doglę=
dáć y tákie gdyby ſię gdźie ználeźli karáć. Aleć by podobno y dla
niecnoty zbiegłemu/ byle Papieżá głową ſwą wyznawał/ dał
ſię ſpokoynie K.X. w Polſzcże wyleżeć/ y do śiebie by go/ iáko
mniſzy cżynią przyiął: A tego ktory cnotliwie żywie/ iż ná iedy=
ney głowie Chriſtuśie Iezuśie przeſtawa/ wytrwáć nie może.
Ták też rownie Chriſtus cżynił: ták y Apoſztołowie: práwieć ſto
pámi iego y ich X.K. poſtępuie. Ano gdźie podźieie/ recte iudica-

14:

te filij hominum: Sądźćie ſpráwiedliwie ſynowie ludzcy. Abo y o=
no/ że wſzyſcy/ przed iednym od Bogá poſtánowionym ſędźiem/
ſtánąć mamy y zá ſię káżdy dáć licżbę Bogu. Y to/ że káżdy brze
mię ſwe ponieśie. By to X.K. ná bácżnośći/ miał/ pewnie by ſię mu=
śiał od wielu rzecży/ ktorych nátkał w ſwoie Wędźidło/ á do=
wieść ich prawdą nie może/ pohámowáć. Aleć ták muśi być: ták
ći zdawná tá Antychriſtowſka niwá rodźi. Muśić záwżdy Chri=
ſtus pan/ od naśienia iey/ w cżłonkách ſwoich ćierpieć. Muśi/ y
vcżnie ná zbáwienney náuce iego gorſzące ſię/ y Iudaſze obłu=
dne/ y Száwły też docżáſu nie z wiádomośći grzeſzące/ przy boku
ſwym znośić: poki cżás od Bogá oycá zámierzony nie przyidźie.
Ale przedśię ná ſwe złe gorſzą ſię vcżniowie ćieleſni: y Iudaſzo=
wi zdraycy biádá/ choćiaż ſyn cżłowiecży ná śmierć idźie iáko mu
náznácżono. Saulowi tylko z niewiádomośći grzeſzącemu/ á
Chriſtuſá ſłucháiącemu dobra zoſtáłá otuchá: Bo tego z inſzy=
mi wiernymi/ Koroná niewiędnąca ocżekawa. Dobrze y z dru=
gimi będźie ktorzy vpátruiąc w Chriſtuśie Iezuśie ſłowá żywo=
tá wiecżne^o/ onego ſię przedśię trzymáią (po zgorſzeniu y odſtą=
pieniu drugich) y ná káżdy dźień noſząc krzyż ſwoy/ ſámych ſię
śiebie záprzawſzy chodzą zá Pánem ſwym. Ktorychby lepiey by
ło X.K. náśládowáć/ y do pocżtu ſię ich gárnąc/ by ſię też w
owcżych y kozich ſkorách przyſzło po ſkáłách y ſámách tłuc: bo tá
kich świát nie ieſt godźien (Heb. 11. ꝟ 27.) niżli tych wcżáſow y po

żytkow

---

strona: 63

ná Wędzidło X.K.P.

63

żytkow grzechu z inſzymi ſpokoynie vżywáć/ ná niewinnych kreẃ
inſtyguiąc/ y ony prześláduiąc. Boć wżdy Lázárzowi teraz tu
od Bogacżá wzgárdzonemu/ łono Abráhámowe ieſt ná goto=
wáne: Ale gdźie przyidźie ná Bogácżow/ wcżáſu vżywáiącego
y przećiw Lázárzowi niemiłośiernego/ konieć pátrzyć: bacżyć
to możemy iż mu y kropie wody/ w ogniu vpálonemu/ ná ięzyk
nie dádzą? Pánie Boże day káżdemu rychłe y nieobłudne poká=
iánie y náwrocenie ſię do ćiebie. Amen.
KA P. 10. Máło ieſzcże ná tym máiąc I.M.X.K. przy=
dáie k temu y nád to co więcey wedle vpodobánia ſwego ducho
wnego/ y wſzech nas wobec y mnie zoſobná krzcżąc y brámuiąc.
Iáko to gdy mię zowie mieſzáńcem/ Tokarzem/ Klechą Anty
chriſtowſkim/ Sląſką beſtyą/ Cżeſkim y Cygáńſkim mieſzáń=
cem ꝛc. Nie tylko w przedmowách ſwych: ále też y w kazániach/
ná kárćie 34. 35. 163. 167. 180. ꝛc. y indźiey wſzędźie/ ták y owák
názywáiąc: żeby tych ſámych Krześćiáńſtwá I.M. pewnych pie
cżęći mogł kilká árkuſzy zebráć. Co wſzytko Chriſtyáninowi nie=
przyſtoi bo ieſt przećiw Chriſtuſowemu zákazániu/ iáko ſię y
przy tym pokázowáło: ktory ráchá bliźniemu mowić zákazał.
Ale to wſzytko nic ſercá moiego niefráſuie (y nie ták tego dla ſá
mego śiebie piſzę/ iáko dla I.M. ſámego/ y dla drugich/ áby
z owocow vcżnie Chriſtuſowe/ y wilki vcżnie iego kąſáiące po=
ználi) áni ſumnienia przed Pánem Bogiem trwoży: Owſzem mię
weſeli y ćieſzy: przeto/ iż mi to wſzytko nieſłuſznie przycżyta/ á
rzecży ſwey/ ſłowo Boże/ ná odpor ma. Bo mowiąc/ iákoby ſię
X.K. zdáło: żeby mi mogł co z tych tytułow ſpráwiedliwie zá=
dáć: á zażby mnie y to co ku wierze y cnoćie ſzkodźić miáło? gdy
mi tego nie dowiedźie/ żebych był złocżyńcą iákim/ báłwochwál
cą/ zdraycą/ niecnotą/ złodźieiem/ pijánicą/ wſzetecżnikiem/
ſprośnikiem/ cudzołoznikiem/ krzywoprzyśięſcą ꝛc. Bo być mie
ſzáńcem z Cżechá/ z Slężaká/ á choćiaż y z Cygáná/ ábo y Tátá=
rzyná/ á być przedśię cnotliwym/ pobożnym/ y wiernym: á co to
komu ſzkodźić może. Boć nie tylko Auguſtyn on ſławny kościo
łá Rzymſkiego oćiec mieſzańcem był/ z oycá pogániná á mátki
Chriſtyánki: y Ewáryſtus Papież pewnie będąc Grekiem/ á z
oycá Zydá imieniem Iudá vrodzony/ iáko piſze Platina ále y Ty=

motheuſz

---

strona: 64

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

64

motheuſz wierny pomocnik y vcżeń Páwłá ś. z Greká y z Zydo=
wki (Dźie. 16. ꝟ 3.) y Boos przodek Chriſtuſá Iezuſá/ z Sálmo
ná Zydá á Rácháwy pogánki: tákże záś. Obed z Booſá á Ruty
Moáwitki/ iáko cżytamy Math. 1. ꝟ 4.5. Acż to wſzytko mnie
ſię nic nie dotycże/ ponieważ nie tylko z oycá y z mátki/ ále y z
dźiádow y bábek ieſtē práwy y wielki Polánin. Wſzákże niewiem
co to miáło pomoc do kazániá X.K. choćiażbym też był sſkąd
inąd vrodzony? Y radbym te^o/ żeby ſię w tym X.K. pocżuć mogł/
co mu sſtąd zá korzyść przyidźie? Ia nie bacżę? niewiem iáko in=
ſzy. Bo ták tuſzę iż to obacżą/ iż nie ſámi Polacy ludźie/ ále też y
bráćia náſzy Cżechowie/ y Slężacy ſaśiedźi/ y Cygáni y inſzy z Oy
cá Adámá Boże ſtworzenie. Co mię też Tokarzem názywa/ y ná
tym mi krzywdę cżyni: bom tego názwiſká niegodźien: żem ſię
rzemięſłá tego oſobliwego y miſternego (w ktorym ſię zdáwná
wiele zacnych ludźi kocháło) nie náucżył. Bo mię rodźicy z mło=
du niechćieli mieć rzemięśnikiem: á zwłaſzcżá mátká: ále rácżey
kśiędzem: cżego iż mię Pan Bog vchowáć wżdy racżył/ iż mię
ſzátánowi ſrogiemu z páſzcżeki wyrwał/ od ſproſnego pogáńſkie=
go Antychriſtowſkiego báłwochwálſtwá odtárgnąwſzy/ iemu
zá to niech będźie wiecżna cżeść y chwałá. Ze tedy rzemięſłá te=
go nieumiem/ tego mi żal/ y wſtyd mię tego/ żem ſię go/ iuż w
Lublinie będąc/ nie náucżył/ gdyż mi ſię miſtrz trefiał/ ktory mi
ie pokázáć vśiłował/ y nacżynia nádał. Ktore gdybym vmiał/
namnieyby mi to wſtydu nie przynośiło: owſzemby mi mogło
być pożytecżne/ Iáko y Páwłowi ś. pożytecżne było podcżás na=
miotow robienie/ y Piotrowi z inſzymi rybictwo. Bo ieſliby mnie
tokárſtwo gdybym ie vmiał ſzkodźić co miáło/ do Bogá y po=
bożnośći: tedyby y wſzytkim inſzym y to/ y inſze káżde rzemięſło
ſzkodźić też muśiáło. Ale iáko inſzym/ gdy káżdy ſwego pobo=
żnie pilnuie/ ſzkodźić rzemięſło nie może: tedy niewiem cżemuby
y mnie ſzkodźić miáło. Boię ſię tedy/ áby tákie w tey mierze vrą
gánie/ nie było z pocżtu onego żydowſkiego/ gdy też ná wzgár=
dę Páná náſzego Iezuſá Chriſtuſá/ nie tylko ſynem ćieśielſkim/
ále y ćieślą názywáli pyſzni y nádęći ludźie. Mar. 6. ꝟ 3. Nie mo
że tedy wedle Bogá y Ewánieliey ſzkodźić żadnemu rzemięſło/
gdy ie y vmie y onego gdy trzebá vżywa. Owſzem mym zdánim

to więcey

---

strona: 65

ná Wędzidło X.K.P.

65.

to więcey ſzkodźić może/ gdy by ſię kto zá tákiego vdawał/ iż do
cechu rzemięſłá ktore^o należy/ y znák ná ſobie rzemięſłá ktorego
nośi: á rzemięſłá one^o nieumie/ áni go robi. Iáko ono o iákichśći
Iezuitách mnichach/ piſze Eraſmus in annot. noui testamenti. Mar. 6.
Ktorzy rozumieią (ze złego wyrozumienia y nieumieiętnośći)
żeby Iozef małżonek mátki páná náſzego Iezuſá Chriſtuſá/ miał
być kowalem/ á nie ćieślą: á iż też y Pan náſz tegoż był rzemięſłá:
przetoż oni to też ſobie rzemięſło polubiwſzy mniemáli żeby w
tym żywot Iezuſow nálepiey wyráźili/ gdyby go w tym rzemię
ſle náſládowáli: ále nie w tym/ żeby rzemięſło to robili: bo to ná
tátuśie ćięſzká/ ále tylko/ żeby młot ná kápicy wyſzyty nośili.
Tego niewiem ieſli to ciż oycowie tych też ſpłodźili/ ktorzy ſię y
v nas poiáwili: ieśliż też do inſze^o y cechu y ſeminiſty należą (ná
cżym mi nic/ otym ſię máło pytam: Y Boże day bym otym áni
wiedźiał.) To tylko wiem/ iż gdyby ták ći/ o ktorych ſię rzekło/
iáko y inſzy/ w żywocie y w náuce cále y prawdźiwie chriſtá páná
(cżego nie tuſzę) náśládowáli: bez młotá tego ná ſuknie wyſzyte
go/ iáko y inſzych cech/ iákie vdrugich widamy: tedyby im ko=
walſtwo/ ćieśielſtwo/ tákże y żadne inſze vcżćiwe rzemięſło/ nic
nie ſzkodźiło. Boby lepiey ſwych właſnych rąk prace/ y cżołá ſwo
iego potu pożywáć: niż ſię ná záduſzny chleb: chytrze z nieopá=
trznych ludźi vduſzony ſpuśćiwſzy: pod pokrywką zmyślonego
nabożeńſtwá y długich modlitew (iáko o Fáryzeuſzách Chriſtus
Pan mowił) wdowie/ śieroćie y inſze domy wyżyráć: A przez to
wiele dobrych y cnotliwych/ ále nieopátrznych proſtakow po=
tomſtwo ku nędzy przywodźić: ábo ku zgwałceniu przykazánia
Bożego/ nákłádániem ná kośćioły: iáko żydom Chriſtus powie
dźiał. Mat. 15. ꝟ 5. iż ták Fáryzeuſzowie cżyniáli/ wiodąc ie ſwo
ią ſkárbnicą kośćielną do zgwałcenia przykazánia Bożego. Ale
iż wżdy I.M. Tokarzem mię zowie/ niechże mego rzemięſłá/
ma ten kubek ſobie. Z ktorego błędow ſwoich nápijáć ſię może.
Owa mu y doprawdy Pan Bog dopomoże.
A co ſię tknie Klechy Antichriſtowſkie^o/ ktory mię też (iá=
ko zwykły dźieći w piaſku igráiąc iedny drugim cżynić.) przezy=
wa K.X. do tego ſię znam po cżęśći/ iżem mu też z dźiećińſtwá
potroſze ſłużył w tey mierze: Bom też to co teraz klechowie cży=

i

nią y

---

strona: 66

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

66

nią y dzwonikowie/ ia z drugimi przedtym cżyniał: gdym mu też
do iego niekrwáwey ofiáry (ále niewiem iáko nie krwáwa: gdyż
báią drudzy/ żeby kreẃ ćiekłá z oſtyiey/ kiedy ią ſnadź żydowie
ſkłoli?) ony chleby w kleſzcżách rozpalonych tworzył/ ktore po=
ſpolićie opłátkámi zową. Y nie przę tego/ żem to lepiey rzemię=
ſło/ młodym będąc/ vmiał/ niżeli tokárſtwo: nie tylko w żele=
źiech vtworzyć ále też y chędogo oſtrzyc. Alem iuż teraz z łáſki
Páná Bogá moiego tym nie ieſt: zá co też Pánu Bogu dźięku=
ię: ktory/ oderwawſzy mię od ſłużby Antychriſtowey/ oddał
mię zá ſługę Chriſtuſowi Iezuſowi ſynowi ſwoiemu namileyſze=
mu/ ábych ná nim y ná iedyney iego krwáwey ofierze/ przeſtał/ y
przez nię zgłádzenie wſzytkich grzechow ſwych vpátrował. Iuż
mi tedy Klechowſtwem Antychryſtowſkim I.M.X.K. może
nie vrągáć. Bo ſię y teraz tego ſpowiedam żem to zle cżynił/ cho
ćiażem z niewiádomośći cżynił. Zal mi tego: y do śmierći żało=
wáć będę: á do tego ſię nigdy da Pan Bog nie wrocę. Pánie
Boże day y X.K. vpámiętánie.
Ale ták tuſzę/ iż mię podobno dla tego X.K. Klechą tym
názwał: iżem ſię nie náucżył (iáko piſze kár. 12.) iego Theologi=
ey węzłowátey łáćiny: ktorą I.M. nie z Chriſtuſá Páná vſt/
áni z Apoſtolſkiey náuki wycżerpnął: ále iáko wyznawa/ z Dyo=
niżego Areopágity. Tedy y to prawdá: znam ſię też do tego/
żem ſię iey nie náucżył/ áni iey vmiem. Swiádomem iey potro=
ſze/ wiem też kęs o niey: ále iey niechcę: namniey mi ſię nie podo
ba: nic mi po niey: bo też oná nie ma nic w ſobie Apoſtolſkiego:
nic Chriſtuſowego. Nie paráli ſię oni táką głęboką łáćiną. Y
vfam Bogu moiemu iż mię bez niey do końcá/ przy proſtych/
ſzcżyrych y zbáwiennych iedynego miſtrzá moiego Iezuſá Chri=
ſtuſá powieśćiách/ chowáć będźie racżył. Ná ktorego proſtey łá
ćinie y Theologiey/ iáko powolna owiecżká ná głośie páſterzá
ſwoiego/ ia też przeſtawáć chcę. Pánie Boże day to/ áby y X.K.
ná niey też ſámey przeſtáwáć mogł. Aleć mi temu przedśię dźiw=
no/ iż X.K. będąc alumnus, tey ták głębokiey łáćiny kochánkiem
y węzłowátey Theologiey profeſsorem, ſam ſię w podleyſzych rze=
cżách nie obacżył: bo mnie z Grámmátyki ſtrofuiąc (w prawdźie
iuż zwiotſzáłe^ogrammatyka) ná kárćie 34. z tych ſłowek ... αλτop:

ſam

---

strona: 67

ná Wędzidło X.K.P.

67

ſam ex infinitiuo cżyni imperfectum. Strofuie mię iż niewiem/ że
Grekowie nie máią Ablatiuum: ále miáſto nie^o vżywáią Accuſa-

3:

tiuum. De Ablatiuo/ wżdy/ kęſem wiedźiał/ iż go nie máią: álem
ták rozumiał/ iż miáſto nie^o poſpolićie kłádą Genitiuū : á nie Accu

5:

ſatiuum iáko X.K. piſze/ oprocż tego/ gdy abſolute ponitur, co iuż
názywáią Atticiſmum. Aleć y tego niewiem coby zá ſpráwę miá=
ło ſłowko to εiσ, będąc præpoſicyæ, cum Ablatiuo: gdyż præpoſitio

8:

est pars indeclinabilis per ſe, y máłoby co znácżyć mogłá/ gdyby do
ktorego inſze^o przyłożona nie byłá. Bo ácż ma ſłowká niektore/
ktore ſię y z tym y z owym kázuſem zgodźić mogą: wſzákże εiσ tyl
ko cum Accuſatiuo ſpołkuie. Choćiaż ie ná Láćinę przekłádáiąc/
cżáſem in, ábo ad, ob, per, propter, przekłádáć potrzebá. Chybáby
głębiey w rzecż tę X.K. pátrzał. Iákoż zda mi ſię pátrza/ gdy
ex infinitiuo, imperfectum cżyni. Ato tam/ gdźie (fol. 525. ) dowo
dźi rożney bytnośći Abráhámowey od Chriſtuſowey. Vkázuiąc
to iż Chriſtuſowi ſłuży præſens tempus, cżás ninieyſzy: á Abráhámo
wi imperfectum, nie doſkonáły: ábo iáko támże wykłáda/ nieuſtá
wicżny á przemijáiący. A to sſtąd/ iż ták Chriſtus wedle łáćiny
rzekł Antequam Abraham fieret ego ſum Ian. 8. Ano y wedle Láćiny
fieret może być ták præſens, ninieyſzy: iáko y imperfectum nie dokoń
cżony/ iáko Grammátycy vcżą. Y wedle Grecżyzny/ więcey præ-

22:

ſens ē Infinitiui (boć wżdy to naprzod po Grecku piſano) greka
niżeli imperfectum. Iáko też ieſt Ian. 13. ꝟ 19. greka pier=
wey iuż ſię ſtánie: y Rzym. 7. ꝟ 4. greka, ábyśćie ſię
wy ſtáli: Cżemu gdyby ſię był pierwey dobrze X.K. przypátrzył/
vmieiąc po Grecku (w Przedmowie h) nie trzebá ſię było w ták
głęboką Theologią wdawáć/ ktora tu nic I.M. pomoc nie
może: bo namniey rzecży ſwey nią nie dowiedźie/ iż mu tá Gram-

29:

matyká drogę zámiotáłá. Boby mym zdánim/ mowiąc o Bogu/
właśniey infinitiuum tempus, cżás nieſkońcżony Bogu ſłużyć mogł
niż ábo præſens ábo ktory inſzy. Choćiaż niewiem cżemu ſtárzy nie
ktorzy præſens, cżás ninieyſzy ſobie nád inſzy vlubili: dla nie wła=
ſnego też przełożenia textu Hebreyſkiego ſum cui ſum, ieſtem kto
rym ieſt: y záś/ cui est miſit me, 2. Moi. 3. ꝟ 14. ktory ieſt poſłał
mię. Gdyż nie ták w Hebreyſkim ſtoi: Bo też oni cżáſu niniey=
ſzego/ præſens, nie máią: przetoż też tám ták ſtoi. Będę ktory bę

i 2

dę: á nie

---

strona: 68

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

68

dę: á nie ieſtem ktorym ieſt ꝛc. Dla cżego mędrſzy regułkę tę wy=
náleźli/ iż cżas przyſzły zámyka w ſobie/ y ninieyſzy y przeſzły y
przyſzły cżás. Ale y to dáremna filozofia. Gdyż Bog ieſt nieſkoń
cżony: bo pocżątku y końcá nie ma: cżáſowi nie podległ żadne=
mu/ bo był przed cżáſem: ktory potym ieſt dla nas ludźi poſtáno
wiony/ ktorym iednym ſłużył przeſzły: ſłuży nam teraz ninieyſzy:
ſłużyć będźie drugim po nas przyſzły. A Bogu ſámemu infinitum

8:

tempus, nieſkońcżony cżás właſnie należy. Y ważnieyby było infini

9:

tiuum nieſkońcżony mowię cżás dáć boſtwu (gdyby iy mogł był
kędy X.K. náleść) ktorego dowieść chćiał/ niż iy Abráhámo=
wi iuż przeſzłemu muśieć przyznáć: á Bogá przy cżáſie nieuſtáwi=
cżnym á przemijáiącym zoſtáwić: Aleć ták muśi być/ gdy kto pu
śćiwſzy ſzcżyrą proſtość iáſnego textu/ á głośno brzmiącego ſło=
wá Bożego mowę/ woli ſię zá wiſze omylne filozowſkie/ ná ſwe
złe chwytáć. Co mi też zádáie y ſtrofuie zádáiąc mi nie prawdę
(fol. 405.) żeby nie miało być miáſtecżko ono do ktorego Lot z
Sodomy vćiekł Zoár ábo Zohár názwáne/ ále Segor. Wiem
to iż ták w łáćinie ſtoi/ ále w Hebreyſkim nie ták/ ále iákom ia
włożył hebrajskiGene. 19. ꝟ 22. O cżym gdy ſię Zydá ktorego porá=
dźi tedy ieſzcże ták tho ſłowo wymawiáiącego vſłyſzy Dzohár ábo
Cohár/ á nie Segor. Ale iż podobno cżego inſzego głęboka łáći=
ná Dionizego X.K. vcży: á coż ia cżynić mam/ gdym ſię iey nie
náucżył/ áni ſię iey iuż dali Bog vcżyć będę: choćiażby mię X.K.
dla niey y tyśiąckroć klechą názywáć chćiał: wolno to I.M. y
cżyśćie ſię zeydźie kiedym ia iuż tylko onego pierwſzego Antychri
ſtowſkiego klechoſtwá z łáſki Bożey wolen. A ieſliby mię też dla
tego Klechą názywał/ iákoż cżyni fol. 57. Iż poiąć nie mogę bo
ſtwá Páná Chriſtuſowego/ iákie on bez ſłowa Bożego ſzcżyrego
y iaſnego opiſuie: á poiąć go dla tego nie mogę/ iż Wćielenia ie=
go nie rozumiem: y onego nie przyznawam. Tedy ia y to do śie
bie znam/ y tego ſię/ bez káiánia ſpowiedam: iż go dla tego nie
wyznawam/ że go nie rozumiem. A nie rozumiem/ iż mię tego
Bog y Chriſtus pan w ſłowie ſwym nie náucżył: y Apoſtołowie
nic o nim nie piſáli: á ia ſię nád to nic domyſláć/ by y ánioł z nie
bá mowił/ nie śmiem/ áni mogę: wyiąwſzybych z drugimi wię=
cey ſię ludziom podobáć niż Bogu/ á z nimi też záraz przeklec=

twem

---

strona: 69

ná Wędzidło X.K.P.

69

twem zoſtáć/ chćiał. Bo to wiem że ſię wierny tym wiátrom ná
uk poſtronnych nie ma dáć vwodźić: choćiaż przez wywodną
ludzką powieść podánym. Efes. 4. ꝟ 14. Heb. 13. ꝟ 9. Kol. 2.
ꝟ 4. Ponieważ też wiárá y zbáwienie/nie záwiſły ná wymowie o
kazáłey ludzkiey mądrośći y vmieiętnośći omylney: áni ná iákiey
głębokiey łáćinie: ábo iáko Apoſtoł mowi (1. Kor. 2. ꝟ 1. 2. 3.)
w przynucáiących ludzkiey mądrośći ſłowiech: ále w okázániu
duchá y mocy. Nie w mocy mowię cżłowiecżey ćieleſney: ále w
mocy bożey. Gdyż tá Xiążętom świátá te^o/ y mądrym y rozum=
nym nie bywa obiáwioná/ ále tylko málucżkim y podłym. Iáko
ono y ſam pan Chriſtus/ dźiękuiąc Bogu oycu ſwemu/ twierdźi:
iż on thy rzecży zákrył przed mądrymi y rozumnymi: á obiáwił ie
málucżkim Math. 11. ꝟ 25. Z ktorymi ia też proſtak nieumieiąc
głębokiey łáćiny wolę przeſtáwáć/ gdyż tym dano wiedźieć táie
mnice kroleſtwá niebieſkiego: niż z onymi do ktorych ſię przez
przypowieśći mowi: á dla cżego ták? dokłádáć támże Ewánie
liſtá Máth. 13. ꝟ 13. ꝛc. Otoż ácżkolwiek ſię temu X.K. dźiwuie
y ná to vtyſkuie (fol. 59.) Iż mam o tym wielkie gromády kśiąg
dawnych Concilia y Doktorow/ w ktorych powieda náukę tę
być zdawná opiſáną: że ia przedſię ná niey nie przeſtawam. Y
choćiaż mi to potym (fol. 94. 95. 96 &c.) ſamże z Bernatá wy
wodźi: vkázuiąc/ iż iáka ieſt troiákość perſon w iednośći Bo=
ſtwá/ á iedność w iſtnośći: żeby też tákaż miáłá być/ á iákaś dźi
wna troiákość w iſtnośćiach á w perſonie (przedśię) iedność/ z
ſtrony wćielenia pańſkie^o: iednák mi tego w tym bez ſłowá Boże=
go nie doſyć cżyni: áni mię zbuduie: áni ná tę głęboką łáćinę ná=
mowi: y prożny ſobie w tym kłopot y fráſunek zádáie. Wolę ia/
głupim będąc Biernatem/ y w tym klechą zoſtáć: bo zgołá nie
wiem áni rozumiem/ co to wżdy zacż ieſt tá dwoiſta troyca/ kto
ra to/ ieſt iedna z nich w iednym boſtwie: ktora záśiádłá w tro=
iákośći perſon á w iednośći iſtnośći: á druga záś w troiákośći
iſtnośći/ á w iednośći perſony. Bo ia ieſzcże trzećią widzę/ w Di
urnále in festo ſanctæ Trinitatis w Himnie/ Gdźie nieſkońcżona moc
w troiákiey ſubſtáncyey mieſzka. In triplici ſubstantia virtus manens

35:

intermina. Przecżedłem kilká kroć ſtáry teſtáment/ á nowy kilká
dźieśiąt porządnie/ á przedśiem nigdźiey y tych dwu troyc/ y tey

i 3

iednośći

---

strona: 70

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

70.

iednośći iſtnośći/ y iednośći perſony: y tey też troiákośći iſtno=
śći/ y troiákośći perſon náleść y vpátrzyć nie mogł: nie tylko z
ſtrony Boſtwá ábo Bogá/ ále też áni z ſtrony wćielenia. Ani te
go náwet/ iáko oná pierwſza przenaświętſza troycá/ wyſtáwiła
tę drugą troycę. Bo zgołá niewiem wedle ſłowá Bożego co to
zá dwie troycy. A zwłaſzcża żem też to y w Agendźie náłaſł/ przy
cżárowániu ábo záklinániu ſoli: iż też tám Bogá ſwego proſzą/
w imię ś. troyce/ y w imię też Páná náſzego Iezuſá Chriſtuſá/ áby
ſię ſtałá zbáwiennym ſákrámentem/ dla wygnánia nieprzyiaćie
lá: mowiąc po Láćinie. Exorciſo te creatura ſalis, &c. y przydáią
támże. Proinde rogamus te domine Deus noster, vt hæc creatura ſalis in

12:

nomine ſanctæ trinitatis efficiatur ſalutare ſacramentum. A potym do=
kłádáią: In nomine Domini nostri Ieſu Chriſti &c. Et in festo Trinitatis

14:

hoc ipſum ſit in oratione illa Omnipotens ſempiterne Deus, qui dedisti fa-

15:

mulis tuis in confeſsione veræ fidei æternæ trinitatis gloriam agnoſcere,

16:

&c. & concludunt per Christum. Tákżem nálaſł y we Mſzale
w proźie o trzech nieiákich Krolách/ o Chriſtuśie ty ſłowá Tri-

18:

um regum trinum munus, Christus homo Deus vnus, trinum in ſubstantia

19:

Deus trinus in perſonis, adoratur tribus donis, vnus in eſsentia. gdźie ſię
w cżęśći zda zgadzáć z I.M.X.K. zowiąc Chriſtuſá troiſtego
w ſubſtáncyey. Ale potym by namniey/ gdyż o tymże mowiąc/
do ktorego ći trzey krolowie dáry przynieſli. Zowie záś troiſtym
w perſonách/ á w iſtnośći iedynym. Więc ſię ia z tey głębokiey
Theologiey wyplątáć nie mogę. Nie wſpomináiąc ná ten cżás
inſzych lábirintow. Ponieważ tego wſzytkiego nie vcżył on iedy=
ny miſtrz moy/ od Bogá mnie z inſzymi wiernymi dány/ ktore^o
ſłucháć kazał. Wiem to iż o tym ieſt wiele kśiąg/ y iá ich też ſam
mam potroſze/ y będę mogł z nich o tym nie co potym pokázáć:
ále coż mnie proſtemu Kleſze po tym wſzytkim co duchá mego
nie tucży/ y ſumnienia nie vſpakaia? Wole w thym głupſtwie
ſwym/ z dobrze vſpokoionym ſumnienim/ ná ſámym ſłowie Bo=
żym przeſtáć: niż ná tych wſzytkich Conciliách y Doktorách: kto
rzy káłuże błotá nákłádli/ odrzućiwſzy ſtrumienie wod żywych:
Bo gdyćby to co Doktorowie y Concilia twierdzą/ było rzecżą
ku zbáwieniu potrzebną/ (iáko pewnie wedle zdánia X.K. mu=
śi być potrzebną: boć by on ták wielkich kśiąg przez kilká lat

nie ſpiſawał.)

---

strona: 71

ná Wędzidło X.K.P.

71.

nie ſpiſawał.) á Apoſztołowie z Chriſtuſem pánem o tym nic nie
vcżyli/ á oni wierni Chriſtyánie pierwſzy o tym áni pomyśláli/
(boć też to wiádoma kiedy y kędy y przez kogo co naprzod vko=
wano.) áni o tey potrzebney rzecży/ ktorą X.K. forytuie wiedźie
li/ áni ták wierzyli: tedyby to inácżey nie mogło być/ iedno/ iż ie
ſli my nie wierząc iey iáko y oni. nie będąc od Chriſtuſá y Apo=
ſztołow wyucżeni iáko y oni/ mielibyſmy dla tego wedle ſądu lu=
dźi záwiedźionych/ być potępieni: tedyć by y oni wſzyſcy co bez te
go pomárli zá Apoſztołow y po nich/ potępieni by też być muśie
li. Ale ieſli to onym ktorzy wierzyli w Iezuſá Chriſtuſá ſyná Bo
żego/ bez tych wynalaſkow/ potępienia nie przynośiło/ owſzem
zbáwienie: Bo kto wierzy w ſyná Bożego/ iedynego prawdźi=
wego/ cżłowieká pośrzedniká ſwego/ ma żywot wiecżny: tedy
y nam nikt zbáwienia tego nie odeymie/ áni ná nas potępienia
wewlecże. Bog známi kto przećiwko nam? Ale y imo to wſzyt=
ko/ ázaż y ſam X.K. y I.M.X. Arcybiſkup nam w tey mierze
ábſolucyey y świádectwá nie dáią. Gániąc I.M.X. Arcybiſkup
w przedmowie ſwey/ dworne więcey á niż potrzebne o rzecżách
tákowych bádánie ꝛc. A X.K.fol. 58. ták mowiąc z iedne^o podá=
nia: Nie godźi ſię ſkrętnie bádáć/ o táiemnicách Boſkich. Nale
ży nam wiedźieć/ iż Pan Chriſtus ieſt národzony: ále nie godźi ſię
tego ſkrętnie rozbieráć/ iáko ieſt národzony/ gdyż tego (iáko on
mowi) dochodźić rzecż boiaźliwa ieſt ꝛc. A iż tá rzecż ſtráſzliwa
ieſt/ gdyby ſię o niey kto bádáć śmiał/ przetoż ia X.K. w tym
też vſłucham/ y bádáć ſię o niey nie będę: choćiażby mię/ przećiw
ſobie záś mowiąc/ y tyśiąc rázow klechą dla te^o názywáć chćiał.
Bo to cżyśćie widzę iż wſzytká náuká X.K. Filozofią pachnie y
Logiką/ ktorey nie vcży ſłowo Boże. A filozofia wedle Tertu=
lianá/ de præſcriptionibus aduerſus hret. fol. 97. y wedle Ieronimá

30:

Aduerſus Pelagium ad Cteſiphont. Tom. 2. fol. 251. heretyctwo rodźi/
y zdrową zborową náukę plugáwi/ przetoż ia przed nią vćiekam
oney ſię wyrzekam/ á ná ſámym proſtym/ ſzcżyrym y prawdźi=
wym ſłowie Bożym przeſtawam/ woląc być v X.K. Klechą niż
v Chriſtuſá Filozofem/ á z Filozofiey/ z drugimi heretykiem.
KA P. 11. Inſze tákie y owákie przymowki/ ſzácunki/ v=
ſzcżypki/ drapánia/ przezwiſká/ káptury/ ktorych pełne ieſt Wę

dźidło

---

strona: 72

Pierwſze kśiążki Odpwiedzi/

72

dźidło X.K. gdy y mnie zoſobná/ y bráćią też záraz moię/ ludźi
w żadnych niecnotach nigdy nie doświádcżonych/ ludźi y ſzláche
tnych y wedle świátá zdawná znácżnych/ názywa świniámi le=
śnymi g. iiij. Hydrami/ piekielnymi potwarcámi ꝛc. puſzcżam
imo ſię: iáko rzecży niegodne/ zá ktorebym ſię bráć miał/ y kár
ty nimi plugáwić. Nie áby mię to fráſowáło/ ábo myśl złą cży=
niło: ále y owſzem dla tego/ iż to ſą poćiechy y klenoty ták moie/
iáko y tych ktorych to zemną náſpoł dla páná moiego y prawdy
nam obiáwioney potyka. Bo/ á iákoby mię to ſmęćić miáło te=
raz o cżym zdawnám wiedźiał z ſłowá Bożego/ z opowiedzenia
ſyná Bożego/ iż mię to z inſzymi wiernymi potykáć/ od ludźi
świátá te^o/ miáło? iákom to y przedtym wſpominał. Máiąc to
ná pilnym záwżdy bacżeniu/ co Zbáwićiel moy powiedźiał/ iż ſłu
dzy nád Páná/ vcżniowie nád náucżyćielá/ domownicy nád go=
ſpodarzá nie mieli być ſzcżęśliwſzy. Pámiętam to/ iż też ták y o=
wák/ kśięża/ Fáryzeuſzowie y inſzy/ názywáli Páná moiego Ie=
zuſá Chriſtuſá/ cżęśćią Belzewulem/ cżęśćią Sámárytanem/
cżęśćią pijánicą y obżercą ꝛc. á coż zá dźiw że nas ták y owák/ na
miáſtkowie ich/ teraz też dla Páná/ miſtrzá y goſpodarzá náſze
go názywáią? Nic to tedy v mnie: puſzcżam to imo ſię: á co inſze
go/ o co więcey idźie/ przypomináć będę. Iáko to naprzod/ gdy
mi to przycżyta niewiem z iákim ſumnieniem y boiáźnią Bożą/
żebym ná tym więtſzą cżęść piſmá y mowy záſádźił/ ábych Pánu
Chriſtuſowi odiął to cżym ieſt: á w pocżet ſwoy iego policżywſzy:
(iáko piſze fol. f. iij. w przedmowie) piſmo ś. opákował/ y zgołá
wyniſzcżył. Co ſię tknie wiáry: ktorą X.K. ſwoią/ z ſpołnabożni=
kámi ſwymi názywa/ żebym ią ia niſzcżyć miał/ ták mową iáko
y piſmem: tego ſię ia nie przę: Bo y w tym teraznieyſzym piſániu
moim (záchowawſzy káżdey y napodleyſzey oſobie vcżćiwość: y
máiąc o káżdym z niewiádomośći błądzącym dobrą otuchę) nie
coć ſię inſzego zámyka: tylko to áby ſię przez nie záwiedzenie y o=
błądzenie od drogi zbáwienney/ przez chytrość ſzátáńſką/ á ſprá
wę nacżynia iego/ ludźiom nie cżuiącym ſię w tym/ pokázowá=
ło. A to z gánieniem y hydzeniem złey Antychriſtowſkiey náu=
ki/ á z zálecániem y ná iáśnią wyſtáwiániem Chriſtuſowey do=
brey y prawdźiwey: áby ſię wżdy/ choć nie wſzyſcy/ bo theż nie

wſzytkich

---

strona: 73

ná Wędzidło X.K.P.

73

wſzytkich ieſt wiárá/ (2. Teſz.3. ꝟ 2.) iednák wżdy niektorzy oba
cżyć/ á tákby y iárzmo Antychriſtowſkie z kárkow ſwoich zrzu=
ćić mogli: (ktory prawdźiwą wiárę/ á wiárę onę Bożą/ kto=
rey ſię Chriſtus pan trzymáć kazał Mar. 11. ꝟ 22. zopákował/
wynicował/ zgwałćił/ y w niwecż obroćił) á ták by ſię w drogę
nową y świeżą/ zá wodzem y hetmánem wiáry prawdźiwey pę=
dem wielkim puśćili/ y nią do oſtátecżnego wytchnienia bieże
li. Bo iż tą drogą ieſt ſam pan Chriſtus/ przetoż żaden/ zá inſzą
ſię chwytáiąc/ przyść do oycá nie może. Cżego ia nie tylko wſzyt=
kim inſzym/ ále też y ſámemu X.K. wiernie życżę. Pánie Boże
wſzechmogący rácż go ſam ná teyże drodze poſtáwić y nią go do
śiebie prowádźić. Amen.
To tedy ia dobrowolnie ná ſię wyznawáiąc: tego záś wy=
znáć niechcę áni przećiw Bogu/ ktory wſzytko wie y zna/ áni
przećiw ſumnieniu y prawdźie nie mogę: bobym kłámáć muśiał
y lżyć imię Boże: Zeby to ábo w mowie ábo w piśmie moim kę=
dy było: (procż ludzkich potwarzy/ ktorzy ſię Bogá nie boiąc
mowy y piſmá ludźi niewinnych wywracáią.) nierzkąc po więt=
ſzey częśći/ ále y w ſłowku: á náwet (mowię przed Bogiem mo=
im y przed ſędźią żywych y pomárłych Iezuſem Chriſtuſem kto=
ry ſądźić ma ſkrytośći ſerc) y w pomyśleniu/ iżebym ia kiedy i kę
dy to/ pánu moiemu/ mnie od Bogá dánemu/ Iezuſowi Chri=
ſtuſowi ſynowi namileyſzemu Bożemu/ odeymowáć miał/ cżym
on ieſt od Bogá: ábo żebym go w pocżet ſwoy kładł: ábo też y pi=
ſmo ś. opákował y wyniſzcżał. O piśmie ś. mowić ſię w wto=
rych kśiążkach będźie/ tu tego zániecham: lecż tu ná to krotko
powiem co ſię tknie páná moiego Iezuſá Chriſtuſá: áby to było
y X.K. y wſzem inſzym onym wiecżnym świádectwem. Ze mię
pan Bog nie pokarał (to w głos wyznawam) táką ślepotą/ y
táką bezbożnośćią: żebyż piorem y gębą tárgáć ſię miał nieprzy
ſtoynie y nieucżćiwie/ ná Páná y odkupićielá moiego: ná Zbáwi
ćielá y żywot moy: ná ſędźiego moiego y obrońcę: ná wodzá mo
iego y drogę do Bogá oycá iedyną moię: nád to ná małżonká
moiego iedynego mnie od Bogá dánego/ y ná głowę y Bogá
moiego ꝛc. Ktorego mnie on ſam iedyny Bog wſzechmogący
wſzech rzecży ſtworzyćiel/ wedle obietnic ſwoich dał: onego mi

k

ſam

---

strona: 74

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

74

ſam z niebá zálećił: dáiąc mu w tym świádectwo iż ieſt ſynem ie=
go namileyſzym/ ná ktorym on ſam przeſtawa: ktorego mi też
ſłucháć kazał: á mnie też napodleyſzą między inſzymi owiecżkę
ſwoię/ iemu iáko wiernemu y prawdźiwemu páſterzowi do ręku
oddał: dawſzy mu wſzytkę moc y zwierzchność/ nie tylko ná de=
mną/ ále y nád wſzytkimi rzecżámi od śiebie ſtworzonymi. Kto
remu ia też cále wierzę y nádźieię w nim pokłádam/ że mię nikt
z rąk iego nie wydrze/ á iż mię też on w dźień oſtátecżny wzbudźi/
y da żywot wiecżny: włożywſzy koronę onę nigdy niewiędnącą
ná głowę moię. Bo ieſlim z łáſki Bożey wedle świátá y ćiáłá od
rodźicow y vcżćiwych vcżyćielow y inſzych powinowátych/ bę=
dąc wychowány/ vmiał po cżęśći káżdemu vcżćiwość iemu nale
żącą oddáwáć: ſtátecżność y wiárę onym przyſtoyną y mnie ná
leżącą chowáć: choćiaż tymże krewkośćiam podległym/ ktore
y mnie obſtąpiły: ieſlim ieſzcże ćichość y ſkromność przećiw ká=
żdemu záchowywał/ nikiem nie gárdząc/ áni ſię nád inſze wyno
ſząc: á cożby zá ſzáleńſtwo/ ábo co zá nádętość/ miáłá mnie nę=
dzniká/ mnie lichotę/ mnie proch y błoto/ ku temu przywieść/
żebym przećiw ták wielkiemu y ták dobrotliwemu pánu miał v=
ſtá ſwe y pioro wſzetecżnie roſpuſzcżáć? ábo go lekce ważyć/ ábo
w pocżet ſwoy onego położywſzy onego z ſobą rownáć. Wol=-
noć tho lice X.K. ná mię tu przed ludźmi/ ktorzy ſercá nie ſą
świádomi/ wewlec: (choćiażby wolno nie było by był Chriſtyá
ninem á ktemu duchownym/ bo by mu to/ tego nie dopuśćiło.)
ále gdy przyidźie rzecż tá do ſędźiego ſpráwiedliwego/ nie wedle
widzenia ocżu y ludzkiey inſtygácyey ſądzącego: tám ſię poka=
że kto praw/ kto nie praw. A ia vfáiąc mu y ſwey niewinnośći/
w tákim oſocżeniu/ ná ſąd ſię iego zdawam/ y z rádośćią ſercá
mego onego ocżekawam mowiąc. Przydź Pánie Iezu Chriſte/
á przydź rychło. Acżkolwiek y to mię ćieſzy/ iż y tu ná świećie ma
Bog ſwoie/ ktorzy ſpráwiedliwie/ wedle ſłowá Bożego ſądzą/
á tego mi z mowy moiey y z piſmá nie zádáią. Nie komuć to go
rzey będźie iedno temu kto ták śmiele ſługę cudzego ſądźi y po=
tępia/ ktory Pánu ſwemu ſtoi y vpada Rzym. 14. ꝟ 4. ieſliby ſię
táki w cżás nie vpámiętał y tego nie poprzeſtał. Iáko tedy to
nie ieſt/ áni z łáſki bożey było we mnie: ták ſię też y to nigdy praw

dźiwie

---

strona: 75

ná Wędzidło X.K.P.

75.

dźiwie nie pokaże: żebym też ia Iezuſá Chriſtuſá cżłowieká po=
śrzedniká moiego do Bogá/ miał kiedy cżynić mieſzáńcem/ abo
ze dwu ſklionym iáko mi to zádáie fol. 11.12.13. ꝛc. ſłow żadnych
moich właſnych prawdźiwych nie położywſzy/ áni vkazawſzy. I=
tem żebym będąc drzewiánym Theologiem/ z iedney ſtrony roz
więzowáć miał oſobę Chriſtuſowę/ á z drugieybych miał mie=
ſzáć boſtwo z cżłowiecżeńſtwem: tákże ſię y o to gniewa y przy=
mawia (fol. 56. ) żem tych ſłow w przekłádźie nowe^o Teſtámen
tu 1. Iohan. 4. nie włożył. Wſzelki duch ktory rozwięzuie Iezu=
ſá/ z Bogá nie ieſt. Ná co naprzod krotko powiedam. Zem tych
ſłow dla tego nie włożył/ żem ich w texćie żadnym Greckim nie
widźiał: gdyżem Grecki wźiął ku przekłádániu á nie Láćińſki.
W cżym ieſlibym winę popadł/ y był winien gniewu X.K. te=
dyćby ſię przyſtoyniey X.K. gniewáć miał ná ſwe właſne Theo
logi Sorbiniſty y Lowánieńſkie cenſory ktorzy nie tylko w tex
ćie tego nie włożyli/ ále y ná kráiu o tym zmienki żadney nie vcży
nili/ ſłowo od ſłowá z Greckiego ná Láćinę tłumácżąc. Y gdyby
mi ſię to było godźiło vcżynić/ bárzobym temu był rad. Boćby
to nie przećiwko mnie y moiey bráćiey było: ále przećiw X.K. y
iego towárzyſtwu. Abowiem tym ſámym świádectwem/ mo=
głoby ſię to pokázáć iż Papieżnicy wſzyſcy ſą Antychriſtámi y ſą
nie z Bogá: gdyż oni á nie kto inſzy Iezuſá rozwięzuią. Bo raz
go ſobie duchem/ ániołem/ Bogiem bez ćiáłá ſtánowią/ á drugi
raz go ćiáłem przyobłocżą/ wćieláią y Boſtwo z cżłowiecżeń=
ſtwem złącżáią: á złącżywſzy go ták w iednę oſobę raz z Bogá y
z cżłowieká/ y niewiedźieć z cżego trzećiego: Bo mowią z Ber=
nárdá/ iż ſą trzy iſtnośći w iedney oſobie (o cżym ſie przedtym tro
chę námieniło) ácżći go potym rozwięzuią/ gdy to wſzędy twier=
dzą/ iż gdy przyſzło do śmierći/ tedy ſámo cżłowiecżeńſtwo ćier=
piáło/ boláło/ vmárło/ y wzbudzone było/ y do niebá ieſt wźięte/
á boſtwo te^o nic nieućierpiało. Bo ná Bogá nic tego przypáść
nie może: on nie ćierpi nic: nie boleie: nie ſmęći ſię: nie vmiera:
wzbudzon być od vmárłych nie może: do niebá go bráć abo mu
tám wſtępowáć nie trzebá/ ponieważ z niego (choćiaż y per com

35:

municationem idiomatum) nigdy niesſtępuie. A tegoć pełne ſą xięgi
Papieſkie: tá ieſt ich powſzechna náuká: oni tedy ſą Antichriſti/

k 2

oni nie

---

strona: 76

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

76

oni nie ſą z Bogá: Bo oni ſwym właſnym piſmem/ náukámi y
świádectwy Iezuſá Páná rozwięzuią/ y oni go ſámi/ á nie my
mieſzamy. O cżym mogłoby ſię tu nieco z Ireneuſzá pokázáć/ lib.

4:

3.cap.18. fol. 176. ále ſię to indźiey/ będźieli potrzebá/ potym po=
każe. Potym znowu do pierwſzey ſię rzecży wracáiąc ták mowię/
że ſię to prawdą pokázáć nie może/ żebym ia kędy Iezuſá Chri=
ſtuſá mieſzáńcem/ ábo ze dwu ſklionym ꝛc. názywáć ábo cżynić
miał: gdyż ia zgołá o tákim nic niewiem/ áni tákiego znam ſy=
ná Bożego Iezuſá Chriſtuſá. Bo wedle piſmá ś. o iedynym tyl=
ko prawdźiwym nie pomieſzánym wiem Meſyaſzu cżłowieku ſy=
nu Dawidowym y Abráhámowym (Mát. 1 ꝟ 1.) ktory też ſam
á nie inſzy z nim/ w nim/ przy nim/ po nim ábo przed nim/ ieſt ie=
dynym/ właſnym y namileyſzym ſynem Bogá żywe^o: ktory też
ieſt pánem moim y Bogiem moim: bo to śmiele/ ſzcżyrze y praw
dźiwie zThomaſzem wyznawam. Tegom tedy iáko mi I.M.
X.K. zádáie áni mowił/ áni piſał/ o tym iedynym y namileyſzym
ſynu Bożym: álem to mowił/ mowię y okázuię piſmy ś. iż ich
wiele ieſt co ſię krześćiány zową: á tego iedynego ſyná Bożego
Potomká Dawidowego opuśćiwſzy/ inſzego ſobie zmieſzánego
ábo ze dwu w iedno ſklijonego/ ná ſwe złe zmyśláią. Ná co wo=
łał y vtyſkował on zacny mąż Eraſmus. Roter. (In. 1. Tim. 1. piſząc
ánnotácyie.) Ktorego Leẃ 10. Papież zwał ſynem ſwym vmiło
wánym y do niego o iego ánnotácyach iáko do ſyná liſt piſał: Ro
ku 1518. die 10 Septembris Epiſcopatus ſui anno 6. ſub annulo piſca-

25:

toris. A ná tym ſię mylić nie mogł/ bo ieſt bez nágány/ y wſzytek
świát ſtrofowáć go nie może: wedle zdánia Kátholiki Rzym=
ſkiey: chybáby kto mowić chćiał iż głowá kościołá powſzechne=
go Rzymſkiego błądźi. Co tedy Eraſmus iáko ſyn od Papieżá
vmiłowány vcżynił/ wſzytko to dobrze: ktoż przećiw niemu/
gdy Papież po nim/ iáko po vmiłowánym ſynu? Wołał tedy ná
zápámiętáłe ludźi Eraſmus (á ia też ſłowy iego z nim cżemubym
nie miał?) odwodząc ie od tákich grubych mow/ iákich pełne ſą
áż do obmierzienia/ ſzkoły Papieſkie/ ták o Bogu ſámym/ iáko y
o Iezuśie Chriſtuśie. Y zgániwſzy nikcżemne y ſproſne mowy y
diſputácye o Bogu/ gáni też y vkázuie obmierzłe y obrzydłe mo=
wy o Chriſtuśie/ y ták ie ſtrofuie. Iuż przez ták wiele lat w ſzko

łach

---

strona: 77

ná Wędzidło X.K.P.

77

łách łápácżkámi nárábiáiąc/ mácamy tego/ ktorymby ſpoſo=
bem mowić o Chriſtuśie. Ieſliż propozycya tá/ ieſt prawdźiwa:
Chriſtus był od wieku. Ieſliż o nim może być dobrze mowiono:
iż ieſt z oboiey nátury ábo ze dwu nátur złożony? cżyli ieſt zlany
ábo ſpławiony/ cżyli zmieſzány/ cżyli ſklijony/ cżyli dopełniony/
cżyli zlitowány/ cżyli złącżony? Zadne ſię z tych nie podoba (mo
wienie) tylkoż ſię podoba/ ziednocżony: Nowe ſłowo: ktore/
niewiem coby mogło mniey známionowáć/ niż známionuie to/
do cżego go/ wynáleźionego/ vżywáią. Ktemu gdybyś ſię py=
tał/ mogłoliby ták być pobożnie mowiono: Iż ſię náturá cżło=
wiecża ziednocżyłá z Boſką/ wyznawáią iż może być pobożnie
mowiono. A gdy záś zopytaſz możeli być pobożnie mowiono/ iż
Boſka ziednocżyłá ſię z ludzką: áż ći záś wątpią ꝛc. A niżey po=
tym przydáie Eraſmus. Bádamy ſię o tym cżego wiedźieć nie
możemy/ y cżego nam wiedźieć nie roſkazano: á o to nic niedba=
my w cżymby nam nawięcey trzebá rozmyśláć/ to Eraſmus. Otoż
y ia/ tymże kſztałtem y ku temuż końcowi/ vżywam mowy y pi=
ſánia mego/ ábym od tych chropowátych/ y chroſtáwych wrzo=
dow/ ſproſnych/ obmierzłych/ nie wycudzonych/ głupich/ ni=
kcżemnych/ iádowitych/ záráźliwych/ niezbożnych y duſzy ſzko=
dliwych gadek y mow ludźi záwiedźione odwiodł. Otoż to nie
ieſt/ áni było co mnie X.K. zádáie/ żebym ia tákiego wyznawał/
iákiego nieſpráwiedliwie ná mię wewlec chce: ále to/ żebym po=
kazał iż ták nie ieſt wedle ſłowá Boże^o: vćináiąc plácu mowam
y gadkam bluźnierſkim niepobożnym/ á plácu przycżyniáiąc do
pilnego y trzeźwiego wedle ſłowá Bożego/ o Bogu y o ſynu ie=
go Iezuśie Chriſtuśie rozmyſlánia/ rozmawiánia/ y wierzenia.
Otoż niewiem przyſtałoli to duchowney oſobie/ przyśięgámi
obowięzáney/ ná prawdę/ ſłowá moie wywrácáć/ ſzpoćić/ nico=
wáć: á mnie do Zwierzchnośći y poſpolſtwá nieſłuſznie áni praw
dźiwie odnośić: y przeciw mnie inſtygowáć? Obacż tu káżdy cże
go ſię po tákich ſpodźiewáć trzebá/ y iáko im w inſzych rzecżách
wierzyć. Ktorzy nie tylko ſwą właſną winę y trućiznę ſzkodli=
wą ná kogo inſzego kłádą: ále też y to co nie ieſt áni było ná cżło
wieká wewlec bez wſtydu vśiłuią. A wżdyſmy Chriſtiánie: á
wżdy namiaſtkowie Apoſtolſcy: á wżdy duchowni. O Pánie Bo

k 3

że zmiłuy

---

strona: 78

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

78

że zmiłuy ſię á day w błędźie tákim vpámiętánie: y odpuść z nie
wiádomośći grzeſzącym: boć nieboracżkowie ſlepi nie wiedzą
co cżynią. Amen.
KA P. 12. Zádáie mi też X.K. y to (fol. e.ij.) żebym świę
te Boże/ w niebie kroluiące z Bogiem/ názywáć miał báłwáná
mi Antichriſtowſkimi ꝛc. Ale y to okázáć ſię nie może/ żebym
ia ludźiom świętym w práwey wierze pomárłym: ábo y duchom
onym świętym niebieſkim ná máieſtat Boży záwżdy patrzącym
y z Bogiem kroluiącym przymawiáć/ y ony báłwánámi názy=
wáć miał. Nie pokaże tego nigdy/ o świętych duchách niebie=
ſkich z Bogiem kroluiących/ ábym kiedy co zle mowić y piſáć
miał. O vmárłych też ludźiách co mowić nieprzyſtoynie nie zwy
kłem/ y nie moy to ſąd/ o nich co ſtánowić nieſłuſznie. Ieſt ná
to od Bogá poſtánowiony mąż (Dźie 17. ꝟ 13) ktoremu ſąd ten
oddány y zlecony ieſt: iáko to y ſam o ſobie powiedźieć racżył:
Ian. 5. ꝟ 22. 27. W tom ſię ia tedy nigdy nie wtrącał: áni
wtrącáć chcę. Choćiażbym też tho mogł beśpiecżnie mowić/
co przede mną Hieronim powiedźiał. Quod etiam qui hominibus

19:

ſancti videntur, Dei ſcientiæ atque notitiæ nequaquam ſancti ſint (aduer

20:

ſus Pelagium ad Cteſiphontem tom. 2. f. 251.) Aleć to y Chriſtuſowe=
mi vſty może być mowiono iż to co v ludźi ieſt wyſokiego/ obrzy=
dłośćią ieſt przed Bogiem. Luk. 16. ꝟ 15. A tym śmieley y be=
śpiecżniey o tychbym to mowić mogł/ ktorych Papieże święty=
mi/ á nie Bog/ nie Chriſtus/ nie ſłowo Boże/ nie wiárá też ży=
wa y prawdźiwa/ nie rychło po śmierći ich świętymi ná dźiáłá=
li: iż ći ácżkolwiek ſię ludźiom zdáli y zdádzą być świętymi: y za
cnymi/ wſzákże ſię ich przed Bogiem ná tym wiele omyli: á wżdy
y tego hárdźie y śmiele nie mowię: Bogu ten ſąd y ſędźiemu od
niego poſtánowionemu záchowywáiąc. Chybá/ to mowię/ gdźie
bym wiedźiał doſtátecżnie/ iż ktory vmárł nie wierząc w Iezuſá
Chriſtuſá: ábo choćiażby wrzkomo wierzył/ á vmárłby nie odpu
śćiwſzy bliźniemu ſwoiemu z ſercá wyſtępkow iego: tám bym to
śmiele mowić mogł/ iż ieſt potępion: choćiażby go y prze śmier
ći y po śmierći nie tylko kśiądz ktory/ ále y wſzyſcy Papieżowie
ábſolwowali/ rozgrzeſzáli zá pieniądze (bo tám dármo co wźiąć
nie pomyślay) rozwiązánego kánonizowáli y zá świętego chwa

lić kazáli.

---

strona: 79

ná Wędzidło X.K.P.

79

lić kazáli. Y tobych tego ſam z śiebie nie cżynił: ánibym tego v=
ſty ſwemi mowił: ále vſty y ſłowy tegoż ſędźiego od Bogá poſtá
nowionego: ktory o oboie powiedźiał. Iż kto nie wierzy w ſyná
Bożego/ iuż ieſt potępiony Ian 3. ꝟ 18. Tákże/ Ieſli nie odpu=
śćićie ludźiom ich wyſtępkow/ tedy y oćiec wáſz nie odpuśći wá
ſzych wyſtępkow. Tákżebym to mogł mowić o báłwochwal=
cách o wſzetecżnikách/ o cudzołożnikách/ o pijánicách/ potwar
cách/ łákomcach/ y inſzych tákowych: przeto iż tákowi nie mo=
gą mieć dźiedźictwá w niebie. 1. Kor. 6. ꝟ 9. Efe. 5. ꝟ 5. Gal. 5.
ꝟ 21. ꝛc. Swiętych tedy prawdźiwych/ ktorych imioná nápiſáne
ſą w niebie/ (Luk. 10. ꝟ 20. Obiá. 3. ꝟ 5. á 13. ꝟ 8. á 17. ꝟ 8. á 21.
ꝟ 27) ktore Chriſtus krwią ſwoią odkupił y ktorzy weń praw=
dźiwie wierzyli y ktorzy teraz wierzą/ báłwánámi Antichriſto=
wemi nie názywałem. Bo y Antichriſt báłwan y báłwochwálcá
z ſwoimi báłwány y báłwochwálcámi nie máią co cżynić/ w nie=
bie: nie máſz ich tám/ áni będą. Bo ſię Bog nimi brzydźi/ y miey
ſce im w śiárcżyſtym Ieźierze nágotował.
A cożem ia wżdy tákiego mowił y piſał/ co to X.K. wyſzpa=
ca y wywracá? Atom mowił y mowię/ przećiw ludźiom záráżo
nym trućizną Antichryſtowſką/ ktorzy chwyćiwſzy ſię zá błędy
Pogáńſkie/ ktore iuż byłá Ewánielia po więtſzey cżęśći ná świe
ćie wygłádźiłá: znowu ſobie/ nie tylko złotych/ śrebrnych/ mie=
dźiánych y drzewiánych/ tákże y woſkowych y chlebowych báł=
wánow nárobili/ ktorym ſámemu Bogu pocżćiwość/ cżeść y
chwałę należącą oddawaią y wyrządzáią/ przed nimi klękáiąc/
ony cáłuiąc/ ná rękach/ ná ſzyi/ á drudzy v páſow noſząc/ y w
nich nádźieię wybáwienia od rozmáitych złych przygod/ nagłey
śmierći/ y od ſzátáná/ ktory przedśię y przy ſámym Iezuśie Chri
ſtuśie w złego Iudaſzá wſzedł/ pokłádáią: ále też y z ludźi pomár
łych: á nie tylko z wiernych y pobożnych/ ktorzy wedle Bogá y
Chriſtuſá żyli/ y z ktorych mnodzy ſłowá Bożego po ſobie máią
świádectwo: ále też y z inſzych niewiedźieć iákich: o ktorych nie
ieſt teraz cżás mowić. A toli ſię będą mogli niektorzy Sanctiſsi-

34:

mi, pokazáć/ to ieſt/ Papieżowie Rzymſcy ktore zá naświętſze
máią/ y onych Bogámi názywáią: y to iż błądźić nie mogą/ bez
wſtydu ludzkiego y boiáźni Bożey twierdzą: á wżdy choćiaż

wedle

---

strona: 80

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

80.

wedle ſłowá Bożego wydźiedźicżeni ſą z kroleſtwá Boże^o świę
tymi ſą: y ich vchwały niezbożne w więtſzey ſą wadze niż vchwa
ły Boże y práwá Chriſtuſowe. Azaż to nie on ſtáry błąd pogáń=
ſki Rzymſki kogo chćieć po śmierći w pocżet Bogow/ á tu w po
cżet świętych położyć/ dźień ku święceniu w rok oddáć: y onego
choćiaż vmárłego y zgniłego wzywáć? Boby y to prawdá byłá/
iż ći ktorych wiele Papieżowie ná kánonizowáli/ y iáko prośiąt
y koźląt y iáiec ꝛc. ná Wielkę noc náświęćili/ wedle Bogá też
świętymi byli: żeby ie bog znał y do nich ſię przyznawał: ázaż by
to przedśię nie było przećiw Bogu/ przećiw Chriſtuſowi/ prze=
ćiw ſłowu Bożemu y ſtárym pobożnieyſzym Pátreſom/ ktorzy y
Pánny świętey Máryey mátki Iezuſá Páná po śmierći chwále=
nie y wzywánie gánili ( videndus Epiphanius lib. 3. contra Antidico-

14:

marianitas, et contra Colliridianos Hæret. Chriſostomus, Hieronymus,

15:

Augustinus, Gregorius Nazian. Ambroſius, & vix non omnes alij ſa-

16:

nioris iudicij &c.) Ale iżem nie vmyślił y o tym teraz piſáć: prze=
to y to opuſzcżam. Przetoż/ krotko mowiąc/ iż tego Bog ni=
gdźiey/ nie roſkazał/ Chriſtus/ tego nie vcżył/ Apoſztołowie nie
cżynili/ co ſię teraz w Rzymſkiey Kátholice dźieie/ ia to śmiele
gánię y to báłwochwálſtwem Bogu obmierzłym zowę. Bo ieſli
to X.K. śmie báłwochwálſtwem y błędem/ ábo y przekłęctwem
názywáć/ iż my cżłowieká Iezuſá Chriſtuſá ſyná Boże^o namiley
ſzego od Bogá zálecone^o (wyiąwſzyby y tego przeć chćiał/ iż Ie
zus/ Chriſtus cżłowiekiem ieſt.) nie tylko chwalimy/ weń wierzy
my/ ále też y z wiáry iáko Iednacżá/ Przycżyńcę y Pośrzedniká
wzywamy w potrzebách ſwoich (iáko nas w tym gáni g ij.) A=
zaż my nie dáleko więcey możemy tego o ich báłwánách y báł=
wochwálſtwie iáwnym mowić/ y iáko złe^o gánić. Boć ſię wżdy
zá to my y przed Bogiem y przed ludźmi nie záwſtydźimy: gdyż
rzecż świętą y powinną wedle woley Bożey/ w ſłowie Bożym
záleconą cżynimy: (iáko ſię w Dyálogách nákrotce pokazáło/ á
teraz gdyby potrzebá byłá mogłoby ſię ſzyrzey y doſtátecżniey ie=
ſzcże pokazáć.) A oni/ iż iáwnie ná odpor Bogu cżynią/ będą ſię
muśieli w ſwoim wiecżnym złym tego w dźień oſtátecżny wſty=
dźić: bo tám tá fárbicżká/ ktorą ſię thu przed ludźmi rumienią
ſpełznie/ y ſzyki ſię pomieſzáią. A choćiażby ſię niewiem iáką wi=

ćią z tego

---

strona: 81

ná Wędzidło X.K.P.

81.

cią z tego y ſam X.K. wykręćić chćiał/ iákoby to w Rzymſkiey
Kátholice nie było: nigdy temu doſyć nie vcżyni/ by też nád ty
kazánia ſwoie chćiał ſtokroć ieſzcże więtſze inſze nápiſáć. Chybá=
by pierwey wygłádźił wſzytki Mſzały/ Grádały/ Antyfonarze/
Wiátyki/ Kurſy/ Dyurnały/ Ortuluſy/ Diſcypuły/ Vade mecum,
Dormiſekury/ Olkoty/ Brykoty/ Pomeryuſze/ Bárálety/ y inſze
ktorych ieſt pełno/ á ſnadź y bez licżby. W ktorych ieſt łáſztem/
iáko ſię y o co do kogo z vmárłych vćiekáć/ y co o ktorych wy=
myſłách trzymáć y w iákiey ie świętobliwośći chowáć. A puśći=
wſzy inſze ná ſtronę co po śmierći rozmáitymi cżłonkámi ludzki=
mi/ ſámi ſię nie záchowawſzy według Rzymſkiey wiáry władáią/
do ktorych ſię chwały y ſłużby z pobutką cżáſow ſwych zbiegáią:
ázaż tego też ládá drzewiáne^v krzyżowi ná káżdy Wielki piątek
nie cżynią/ wołáiąc podniowſzy po trzykroć w śrzod kośćiołá
on ſwoy krzyż. Ecce lignū crucis in quo pependit ſalus mundi, venite ado-

16:

remus. To ieſt/ oto drewno krzyżowe ná ktorym wiśiáło zbáwie=
nie świátá/ podźćie/ kłániaymy ſię/ ábo (wedle ich przekłádá=
nia) chwalmy ie: Vide iáko támże modlitwá trochę przedtym o=
ſobno do krzyżá ieſt vcżyniona táka/ iáko do rzecży żywey y rozu
mney ꝛc. W ktorych ſłowách iáki fałſz y iákie báłwochwálſtwo/
nie trudno bacżyć. Bo y nie to drewno/ choćiaż mowią iż to: y nie
ná tym zbáwićieł wiśiał/ choćiaż mowią iż ná tym: y to chwa=
lić wolą niż zbáwićielá/ y do tego ſię zwoływáią/ przed nim/ á
przy tym y przed iáycámi záraz/ ktorymi go poſpolićie niewiáſt=
ki y chłopkowie okłádáią/ vpadáią ná koláná y gdźie ſię komu
doſtánie cáłuią. A nie tylkoć przy iuż záſtárzáłych błędźiech vpor
nie ośleṕ práwie ſtoią: ále ſobie ieſzcże y nowych co rok przycży=
niáiąc/ iedni becżkámi paćiorki z Rzymá y z inſzymi iákimiś reli=
quiámi wozą/ drudzy ágnuſy/ ſerduſzká/ noſzenia/ tria grana pán=
nam y pánám na ſzyiách y v ręku záwieſzáią: á drudzy wierſze
zmárłemu Hozyuſzowi piſzą/ onego vmárłego iákoby Bogiem
miał być wzywáią/ Polſkę w opiekę (choćiaż nie był z rodu Po=
lak) iáko oycżyznę zlecáią/ y wiele tych rzecży od vmárłego że=
brzą: ktorych y żywy nie miał/ że ſtrách y mowić. Vide Odam lugu

35:

brem de eius obitu Craco. impreſ. in officina Lazari 1580. A iż mi ſię
zda/ że ták I.M.X.K. przećiw mnie logikuie Nie godźi ſię

l

wzywáć

---

strona: 82

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

82.

wzywáć iedno Bogá: á iż wy Chriſtuſá wzywácie: tedy go Bo
giem wyznáwáć muśićie: choćiaż go cżłowiekiē tylko mieć chce
ćie. Ná co krotko mowię: Iż ieſli to prawdá iż ten káżdy kogo
ludźie w potrzebách ſwych wzywáią z potrzeby ieſt ábo ma być
BOgiem: tedy y tho z potrzeby zá tym poydźie/ iż ponieważ w
Rzymſkiey Kátholice nie tylko Hozyuſzá ále wiele inſzych tákich
y owákich pomárłych y drzewá krzyżowego wzywáią (á ieſzcże
ſámi/ iż pomárli y zgnili/ lice ná ſię/ chowáiąc kośći ich/ przed
świátem wyſtáwiáią.) że też ći wſzyſcy Bogámi ich ſą. Coż tu
tych BOgow będźie? Pewnie y ſtárzy Rzymiánie nie mieli ich
ták wiele. Lecż my wiemy z łáſki Bożey iż dobrze Iezuſá Chriſtu
ſá ſyná Boże^o wzywamy/ y dobrze z Thomaſzem Bogiem ſwym
od Bogá oycá y iego/ y náſzego/ nam dánym wyznawamy. O
ni nie tuſzę by nam Bogow ſwych y wzywánia ich obronić mo=
gli/ gdyż ſprzećiwiáiąc ſię Bogu báłwochwálſtwo ſwoie pło=
dzą. A ták/ to wſzytko muśi ſię ná plácu oſtáć com ia nákrotce
o tym ich ſproſnym báłwochwálſtwie powiedźiał. Bo to wſzyt=
ko expreſse, zrzetelnie ná oko z ich właſnych xiąg pokázáć mogę:
bo tego v mnie nie trochá. Y o Marćiná ſię X.K. gniewáć/ y
mnie Kocżkodanem y morſkim kotem Marćinkiem po żakow
ſką/ ábo po dźiećińſku/ názywáć niewiem ieſli przyſtało: iż mię
Marćinem w dźiećińſtwie (wſzákże bez bierzmowánia wżdy
chwałá Pánu Bogu) názwano: tákże też y z ſtrony onego pá=
miątki godnego Marćiná ś. (o cżym piſze f. ij.) ktoremu ſámiż
w ſwych Kronikach świádectwo dáią/ iż on zoſtawſzy z pogáń
ſkiego żołnierzá Chriſtiáninem/ iuż więcey/ wzywány ná woynę/
walcżyć niechćiał/ mowiąc ták: Zoſtałem Chriſtiáninem wal=
cżyć mi ſię nie godźi ꝛc. Abowiem ia przećiw niemu/ iáko y prze=
ćiw inſzym/ kthorym co nieprzyiaćiele BOży y ich też ſámych
nieſłuſznie przycżytáią po śmierći ich/ nic da Pan BOg nie
mowię: bo tho wiem iż odpocżywaią w prochu źiemie y w
ręku BOżych/ máiąc też żywot ſwoy z Chriſtuſem/ ktorzy w
wierze práwey pomárli/ záchowány w Bogu/ do dniá onego
kiedy przez Iezuſá Chriſtuſá/ żywot ſwoy/ wzbudzeni będą.
tákich ia thedy áni gánię/ áni im nigdy przymawiam. Ale gá=
nię y przymawiam tym wſzytkim co przećiw woley Bożey y ich/

po śmierći

---

strona: 83

ná Wędzidło X.K.P.

83

po śmierći ich/ kiedy iuż z świętym Pátryárchą Dawidem (iá=
ko to o nim piſmo ś. twierdźi Dźie. 13. ꝟ 36.) ſkáżenie vználi/ o=
nych dopiero ná niewiedźieć iákie vrzędy ſtáwiáią/ onym niewie
dźieć co przycżytáią/ y od nich niewiedźieć cżego żebrzą: Nie pá
miętáiąc ná piſmo ś. ktore mowi: Nie będą ćię Pánie chwalić
vmárli Pſal. 115. ꝟ 17. Ezá. 38. ꝟ y ná onę modlitwę ludu Izrá=
elſkiego. Niewieć o nas Abráhám/ nie znać nas Izráel: tyś Ie
howo Oycem náſzym/ tyś wybáwićielem náſzym ꝛc. Ezá. 63. ꝟ
16. Ani ná ſwoie requiem, ná wilie/ ná kanon mſzey gdźie o vmár
łych mowią requieſcant in pace. Niech w pokoiu odpocżywáią: Y
záś w Kanonie. Memento etiam domine &c. Pámiętay też Pánie
ná ſługi y ſłużebnice twoie: ktorzy nas vprzedźili z znákiem wiá=
ry toć pewnie y Márya mátká Páńſka y Piotr y Páweł y inſzy wſzyſcy ś.
y śpią we śnie ſpokoynym: onym pánie y wſzem w chriſtuśie od=
pocżywáiącȳ znáć stąd iż gdy tę ſztucżkę kanonu kowano, ieſzcże duſze
nie tułáły ſię po świećie, y cżyśću ieſzcże dla nich nie było, á nád to vmár
łych nie wzywano: tylkoż ſię zá nie pocżynano modlić, co teraz wſzytko
opák: á wżdy wedleX.K.záwżdy iednáka iest y byłá wiárá Rzymſka.
prośimy pozwol mieyſcá ochłodzenia świátłośći y pokoiu/ przez
tegoż Chriſtuſá páná náſzego Amen. Choćiaż tedy y ſámi ták o
vmárłych mowią iż śpią ſnem pokoiu/ y niepotrzebnie ſię zá ni=
mi modlą/ dáiąc im świádectwo iż mieli pewny znák wiáry: á
wierny potępion być nie może/ bo przeſzedł od śmierći do żywo=
tá: iednák iż wſzytko przećiw Bogu cżynią: tedy y ſámi to záś
w niwecż obrácáią (immemores dicti, mendacem oportere eſse memo-

26:

rem) Bo nie tylko Marćina tkáią do młyná: áby w dźień ſwoy
młynárzom robić nie dał: ále im pálce y cewy łámał/ ieſliby ſię
robić od godźiny do godźiny ważyli (bom vmyſlnie/ po nápiſá=
niu Wędźidła X.K. chodźił ſam do młyná z Pánem Ianem Ol
bieckiem y otom ſię pytał: y ták młynarz zeznał że to y od oycá
ſwego młynárzá ſłychał/ iż ſię im kołá łamáły kiedy ſię dniá tego
robić ważyli ꝛc.) ále też o ocży do Otyliey/ o zęby do Apoloniey/
o náukę do Kátárzyny/ o káduk do Walente^o/ o ogień do Wá=
wrzyńcá wſzyſcy ſię vćiekaią: y wſzyſcy więc cáłymi gębámi/ w
ſwoie krzyżowe dni/ do kośćielſká przychodząc ktorego/ ábo ſię
z oney przechadzki do ſwego wrácáiąc ná święte vmárłe wołá=

l 2	ią. Surgite

---

strona: 84

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

84.

ią. Surgite ſancti de manſionibus vestris, powſtańćie święći z mie=
ſzkánia wáſzego/ mieyſcá poświęććie/ ludowi błogoſławćie/ á
nas grzeſzne ludźie w pokoiu záchowayćie ꝛc. Ktoż ie/ śpiące
ſnem ſpokoynym/ niepokoi ieſli nie ći ktorzy o ich ſnie mowią?
Ktoż ich więcey lży/ iedno ći ktorzy to ná nie wkładáią co ieſt
Bożego ꝛc. Iż tedy to wſzytko ná dawno pomárłe wkłádáią/
y od nich tego w cżym ſámi ſobie nie pomogli proſzą/ o ktorych
twierdzą iż ſpią y odpocżywáią: á iákoż tego nie gánić y przećiw
temu nie piſáć/ błąd błędem/ fałſz fałſzem/ gorzkie gorzkim/
ſłodkie ſłodkim muśi przedśię zoſtáć. Bo to wzywánie y proſze=
nie vmárłych o ocży/ o zęby y inſze: ták rownie ieſt ważne y ták
też prawdźiwe w ſobie ſkutki ma/ iáko y ono/ co w Agendach y
we Mſzałách o wodźie y o ſoli/ twierdzą. Iż ten coby ſię nią o=
mył ſanitatem ſimul & æternam vitam mereatur, miałby ſobie záſłu=
żyć y zdrowie y żywot wiecżny. Abo żeby y popioł był zbáwiennym
lekárſtwem: ſalutare remedium: A iżby ći wſzyſcy/ ktorzyby ſię im
poſypáli (pro redemtione peccatorum ſuorum corporis ſanitatem & ani-

18:

mæ tutelam percipiant) ná grzechow ſwych odkupienie/ wźięliby
záraz zdrowie ćieleſne/ y opiekę duſze. Iákoby popioł duſze mogł
ſtrzedz/ będąc opiekunem iey. O moie miłe nabożeńſtwo: o rati-

21:

tionabile obſequium: o prawdo nieprawdźiwa co wſzytko dobre ni
cuieſz ꝛc.
Nie lżę ia tedy áni háńbię świętych pomárłych: ále ſtrofu=
ię z głupſtwá y obmierzłego báłwochwálſtwá żywych/ co tákie=
mu báłámuctwu wierzą: á nád to ieſzcże/ y to gánię iż co ſámego
Bogá ieſt/y onemu to ſámemu należy/ oni komu inſzemu przy=
właſzcżáią: ktorzy też ieſzcże y z tego Chriſtuſá złupiwſzy co iemu
ſámemu Bog oćiec iego dał/ inſzym to przypiſuią: á iákoby gwał
tem (choćiaż to ſłowy chytrymi pokrywáią) w pocżet nie tylko
ludźi zmárłych/ ále też y inſzych rzecży niemych/ iáko ſoli/ wody/
woſku/ popiołu/ wierzbiny y inſzych chwaſtow kłádą: gdy to co
iego ieſt/ y iemu ſłuży tym rzecżam oddáią y od nich y z nich ſobie
tego ſzukáią. A drudzy go máło nie podleyſzym niż onego pogá=
niná bękártá ſławnego Romuluſá/ pierwſze^o Rzymá budowni=

35:

niká y zakłádácżá/ cżynią: cżyniąc między nimi porownánie. Iá=
ko káżdy z Piotrá Roſſettá mnichá bezbożnego y niewſtydliwe^o

orácyey

---

strona: 85

ná wędzidło X.K.P.

85.

orácyey De laudibus Romanae vrbis, łácno obacżyć może. A ták
gdyby ſię X.K. z ſwoimi obcochwałobożniki pocżuł: mogłby y
to obacżyć/ (Christo tanem duce) iż to/ co mnie z ſtrony Bogá y
Chriſtuſá zádał/ iemu więcey ſłuży niż mnie/ tákże/ iż też y z ſtro
ny pomárłych ś. więcey on ſam tego winien/ co mnie zádáie/ bo
to on ſam cżyni/ niżby mnie tym ſłuſznie/ prawdźiwie y ſpráwiedli
wie ocży zápluſnąć y to mi zádáć y dowieść mogł. Abowiem ia/
okrzcżony będąc záraz po vrodzeniu we cżwartek przed Marći=
nem. 1532. ſkorom ku rozumowi przychodźić y rozſądkowi zdro
wſzemu pocżął: zárázem ſię o tym bádał/ iákie też było to moie
kzcżenie/ y cżym mię/ ábo bez mey wiádomośći y zezwolenia
gwałtem/ y cżárowano y niewolono: y cżytałem Báięndę we-
dle ktorey mię guſlono y ſzmárowano: oto między wielą nikcże=
mnych ſproſnośći/ nálazłem to/ com vważał być rzecżą ſłuſzną
(Bo nie máſz tego błędu ná świećie ktoryby nie był cżym też do=
brym przyfárbowány/ áby go prośći nie poználi: iáko y trućizná
nie bywáć bez przyſmákow) ktora ſię też ſercá mego chwyćiłá/
y pilnowałem iey y pilnowáć dali Bog do końcá będę. Ktorą
mi ták krzćićiel/ iáko y inſzym roſkázował mowiąc: Ingreſsus Eccle

20:

ſiam Dei, euſiſse te laqueos mortis lætus agnoſce, horreſce idola, reſpue ſy

21:

mulacra. Cole Deum patrem omnipotentem, & Ieſum Chrisſum filium e-

22:

ius. To ieſt/ wſzedſzy do Zboru Bożego iákoby rzekł nie do kośćiołá
rękomá vrobionego przyznay to z weſelem żeś vſzedł śideł śmierći
iákoż tego nie kośćioł, ále gromádá wiernych śrzodkiem wybránemu Boże
mu bywa. Stráchayże ſię báłwánow: pogardz obrázámi: cżći Bo
gá oycá wſzechmogące^o/ y Iezuſá Chriſtuſá ſyná ie^o. Otożem ſię
y o zborze prawdźiwym pocżął wywiádowáć/ y nálazłem ia z łá
ſki Bożey: y báłwány ſię wſzelákimi y ſtrugánymi y málowány=
mi brzydzę/ iáko obrzydliwośćią Bożą. Y ná iednym Bogu oy=
cu wſzechmogącym/ y ná ſynu iego iedynym Iezuśie Chriſtuśie
przeſtawam. O troycy/ o perſonách/ o iſtnośći y podſtáćiach/ nic
niewiem/ bo mi tego ná on cżás krzćićiel nie zlecał. Iż też ſło=
wo Boże tego nie roſkázuie: bo tego w nim niemáſz/ iáko y ſam
X.K. wyznawa y inſzy iego ſpolni Antichriſtowi z nim bálwie=
rze/ ktorzy ránę iego lecżą: á przedśię iey nie vlecżą. Ia tedy v=
ważáiąc ono ſwoie/ choćiaż procż tego/ we wſzytkim bezbożne

l 3

przy

---

strona: 86

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

86.

przy cżárowániu/ obowiązánie/ onego przyſtrzegam. Ale X.K.
niewiem iáko w nie wgląda/ y z iáką ie śmiáłośćią prowádźi?
Gdy przed báłwány klękáiąc/ ony noſząc y cáłuiąc/ ſam ieſzcże
przećiw ſobie dekret duchá Bożego obwoływa mowiąc. Niech
im podobni będą ći co ie dźiáłáią y co w nich vfáią: Iakoż Bog
nie od tego: ſłucha ich w tym/ y odiął im ſmyſł/ że w tey ſpráwie
ślepymi/ głuchymi/ niememi ſą: á bacżyć ſię co cżynią nie mo=
gą. Cżegom ia iuż z łáſki Bożey wolen: máiąc y Moiżeſzowę y
Chriſtuſowę o tym náukę/ że ſámego iedynego Iehowę/ Bo=
gá Izráelſkiego/ Bogá y oycá Páná náſzego Iezuſá Chriſtuſá
winienem chwalić y onemu ſámemu ſłużyć/ co y cżynię w duchu
y w prawdźie przez iedynego pośrzedniká moiego Iezuſá Chri=
ſtuſá: á daley procż ſłowá Bożego nic. Y owſzem ile kroć przy=
pátruię ſię dźiwnemu záwiedźieniu ludzkiemu/ chwałę ſtworzy=
ćielowę ná ſtworzenie bezbożnie wkłádáiącemu: z wielką tego/
iáko przyſtoi/ żáłośćią vżywam/ y śmiele to przećiw wſzemu Pa
pieſtwu teraz theż mowię co dawno przedtym przećiw pogań=
ſtwu głupiemu Lactantius nápiſał lib. 2. cap. 1. aduerſus gentes, de o

19:

rigine erroris w ty ſłowá. Zaiſte/ iáko przyſtoi/ cżęſtokroć myśląc/
o tym co ieſt między wſzemi rzecżámi naprzednieyſzego/ dźiwuię
ſię nie pomáłu/ iż w ták wielkie zápámiętánie przyſzedł onego ie=
dynego ſáme^o Bogá máieſtat/ ktory zátrzymawa y rządźi wſzyt
ko/ że ten ktoryby ſam miał być cżcżony/ ten nawięcey bywa zá=
niedbawány: á iż też ludźie ku tákowey przywiedźieni ſą ſlepoćie/
że vmárłe przekłádáią nád żywego y prawdźiwego Bogá: á iż
też źiemſkie y w źiemi pogrzebione nád onego wyſtáwiáią ktory
tey źiemie był fundatorem. Wſzákże/ mogłáby ſię nieiáka fol=
gá/ tey niezbożnośći ludzkiey/ pozwolić/ ieſliby koniecżnie z nie=
wiádomośći imięnia Bożego błąd ten przyſzedł. Lecż ponieważ
chwalce tych bożkow/ tákich być bacżymy/ ktorzy cżęſto Bogá
nawyżſzego y wyznawáią y opowiedáią: dźiwna to iákiego ſię
oni ſpodźiewáć niezbożnośći ſwey odpuſzcżenia mogą? ktorzy
nie przyznawáią chwały temu/ o ktorym/ nieſłuſzna ieſt/ żeby
cżłowiek miał niewiedźieć. Abowiem/ gdy ábo przyśięgáią/ ábo
ſobie cżego winſzuią/ ábo dźięki cżynią/ nie Iowiſzáć ábo wielko
śći Bożkow/ ale Bogá miánuią: Acżći iuż Papiestwo y one stare

pogány

---

strona: 87

ná Wędzidło X.K.P.

87.

pogany w tym przebráło wſpomináiąc wſzytkie święte y Máryą przy Bo
gu gdy przyśięgę cżynią gdźie ſię práwie prawdą záprzymuſzeniem
przyrodzenia/ z wnętrznośći ſerdecżnych ná iáśnią wyrywa: cże
go iednák nie cżyniąć też w ſzcżęśliwym rzecży powodzeniu. Bo
nawięcey ná ten cżás z pámięći ludzkiey wypada/ gdyby/ vżywá
iąc dobrodźieyſtw iego/ mieliby vcżćiwość wyrządzáć Bogu
ktory im w tym folguie. Ale gdy potrzebá gwałtowna przyći=
śnie: toż ná Bogá wſpomináią: Iáko/ gdy ſtrách woienny zá=
ſzumi/ gdy gwałt chorob powietrza morowego przylęże/ gdy
długo trwáiąca ſuchość zbożu odwilżáiącey ich żywnośći nie v=
życży/ gdy gwałtowne burze/ gdy grády przypádną: tedy ſię ná
ten cżás do Bogá vćiekáią/ od Bogá rátunku żądáią/ Bogá
áby dopomogł wzywáią ꝛc. A potym támże przydáie y to: Lecż
iáko on ſtrách ominie/ á niebeśpiecżeńſtwá odſtąpią: tedy záś
do ſwych bożkow kośćieliſk z ochotą ſię zbiegáią/ onym ofiáry
oddawáią/ y wieńce ná nie kłádą. A Bogu ktorego w potrzebie
wzywáli y ſłowkiem nie dźiękuią ꝛc. Y dáley támże tę ślepotę
Pogańſką opiſuiąc/ práwie żywymi farbámi wſzytko teráźniey=
ſze Papieſkie nabożeńſtwo máluie/ w ktorym to nie może być/
áby tego Bogá/ ktory nawięcey ku chwale ſwey cżłowieká/ ku
niebu podnieśionego wzgorę/ ſtworzył/ ći prawdźiwie chwalić
iáko przyſtoi mogli/ ktorzy drzewo/ kámienie/ miedź/ śrebro y
złoto w tákiey vcżćiwośći máią/ że im to co Bożego ieſt/ cáłu=
iąc ie y przed nimi klękáiąc/ przywłaſzcżáią. Gdy ocży ſwe z wyſo
ká ſpuśćiwſzy/ á w głębokość ie źiemſką wlepiwſzy/ do rzecży ſię
w źiemi będących y z źiemie pochodzących/ chwaląc ręku ſwych
robotę/ ták chćiwie przywięzuią. Co wſzytko żeby w papieſtwie
nie było/ chybá bezwſtydliwy tożby ſię tego przeć/ y o to ſię zá=
ſtáwiáć ważył. Bo to iáwna iż od rzemięśniká vrobiony obraz/
ſkoro do kośćielſká ſwego/ ábo rádniey báłwochwálniey/ wnio
ſą/ wnet zábacżywſzy rzemięśniká/ choćiaż on ieſt cżłowiek ży=
wy y rozumny/ onę niemą twarz od niego ſtworzoną/ nádeń prze
kłádáią y Bogu náleżącą chwałę wyrządzáią. Ale iżby długo by
ło wſzytkiego tego co on nápiſał w káp. 2. y potym/ dotykáć tyl
ko/ á nie ſłowo od ſłowá piſáć: á vmyſł moy ieſt krotko ſię odprá
wowáć we wſzytkim/ przeto rádzę/ áby káżdy z pilnośćią/ może

li kśiąg

---

strona: 88

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

88

li kśiąg Láktáncyuſowych doſtáć/ o tym ſobie ſzyrzey v nie^o cży=
tał/ á z niego tego dochodźił/ iż w Papieſtwie po wygłádzeniu
Chriſtyáńſkiego nabożeńſtwá/ prawdźiwego znowu ono ſtáre
Pogáńſkie/ á ieſzcże z przypłodkiem obfitym wprowádzono/ tyl
koż to iż ie Chriſtyáńſtwem przypſtrzono dixi.
KA P. 13. Te y tym podobne rzecży/ ktorymi mię lży nie=
ſłuſznie/ y ktore mi też nieſpráwiedliwie przycżytá/ y w ohydę do
wſzech przywieść chce/ iuż teraz ná zad odrzućiwſzy/ po krotkim
ná niektore z nich odpowiedźieniu y pokazániu też ták piſmá ś.
iáko y Doktorow ſtárych świádectw/ iż to wſzytko nie Chriſti=
áńſkie X.K. cżyni: gniewáiąc ſię o to nabárzey/ iżem ich ſproſno=
śći ludowi poſpolite^v odkrył/ iáko ſamże ſpomina (a. iij.) á iżem
też Papieżá Rzymſkie^o Antichryſtem názwał/ iż nim ieſt: oto ie=
ſzcże náwet/ iákoby zámknienie cżyniąc tych pierwſzych kśiążek/
to z ie^o właſnych ſłow pokażę/ iż to wſzytko cżyniąc z táką zápál
cżywośćią/ nieſłuſznie y nieſpráwiedliwie cżyni Abowiem/ wedle
właſnych vſt I.M. wyſtępek moy (ieſliby ktory wedle ſłowá
Bożego porządnie y prawdźiwie mogł być pokazány.) nie może
być ták wielki y ták zły/ dla ktoregoby ſię X.K. ták bárzo prze=
ćiw mnie śierdźić miał/ á zátym ſię y tego dopuſzcżáć co żádnemu
práwemu chriſtyáninowi duchownemu nie przyſtoi. Gdyż tego/
co I.M. cżyni/ żaden nigdy z wiernych prawdźiwie/ á nie z má=
lowánych názwiſkiem wiary y krześćiáńſtwá/ nie cżynił. Gdyż o
ni rychley záwżdy ćierpieli háńbę ſwą y krwie wylanie/ niżby ko=
go inſzego háńbić/ ábo kreẃ iego wylewáć/ ábo nań y ná wy=
gnánie iego fołdrowáć mieli. A przetoż to y powtore mowię/ iż
moy wyſtępek nie mogłby nigdy być táki/ by iy y naprawdźi=
wiey we mnie vpátrował/ żeby do tego miał przychodźić X.K.
do cżego przyſzedł/ chcąc być duchownym: choćiażbym ia też ná
koniec y w iákiey niezbożnośći mogł być przekonány: co ſię da
Pan Bog nigdy nie naydźie. Boby w tey mierze przyſtáło ná to
mieć bácżność więcey co Chriſtyáninowi duchownemu ſłuży: á
niż ná to co kto zle y nieſłuſznie cżyni. Acoż ieſzcże rzecżemy? gdyż
to znácżna ieſt/ iż nie złą ále dobrą/ nie wyſtępek ale porządny
poſtępek wźiął ná zęby/ y on chce wynicowawſzy w złe mniemá=
nie y nienawiść wſzytkich przywieść. Gdyż/ wedle Bogá mo=

wiąc/

---

strona: 89

ná Wędzidło X.K.P.

89

wiąc/ nigdy to wyſtępkiem y złym nazwáno być nie może/ co ſię
wedle ſłowá Bożego dowodnie gáni y ſtrofuie. Ponieważ wier
nemu żadne^v nie przyſtoi brátáć ſię ze złymi vcżynkámi ćiemno=
śći/ owſzem ieſt powinien (Efe. 5. ꝟ 11.) ony ſtrofowáć: złe złym/
gorzkie gorzkim/ á dobre też y ſłodkie dobrym (iáko ſię y przed=
tym z Ezáiaſzá mowiło) y ſłodkiem názywáiąc: Bo biádá temu
ktoby to opákował. Ná com ia w piśmiech ſwych naprzedniey
ſze záwżdy bacżenie miał/ áby wſzytko ſzło wedle ſłowá Bożego.
Ale to puśćiwſzy ná ſtronę/ oto iuż to com wźiął przedśię nákrot
ce pokażę: iż wyſtępki moie/ wedle inſtygácyey przećiw mnie X.
K. nie były tákowe/ żeby dla nich miał ſię ták bárzo X.K. śier=
dźić/ y ták przećiw mnie zápálcżywie (bo áż do krwie wylania/
by mogło być) powſtáwáć: cże^o oto ták z ſłow właſnych I.M.
dowodzę. Naprzod tedy to mowię: Iż ponieważ między námi
nie idźie o piſmo ś. (iáko piſze g iij.) ále tylko o iego wyrozumie
nie. W cżym nam oto dobrowolnie to przyznawa/ iż ſię piſmem
ś. iákoż ták ieſt/ y rządźimy y ſzcżyćimy/ y nim też błędy ludzkie
odkrywamy y ſtrofuiemy: Tedy za tákowym rzecży też wyzná=
niem/ cokolwiek X.K. przećiw nam cżyni/ nieſłuſznie cżyni/ nas
ták do wſzech hydząc y wſzech przećiw nam pobudzáiąc/ á wię=
cey podobno niż kániá dżdżu krwie náſzey pragnąc: Bo gdy ſię
wżdy y ſam wrzkomo też do piſmá ś. odżywa: á nam ie też że mu
wierzymy y ná nim ſię buduiemy przyznawa/ choćiaż ie on iná=
cżey rozumieć chce niż ie my rozumiemy: (iáko to y około wyro=
zumienia ſtátutow niektorych y praw/ ktore wſzyſcy zá prawdźi
we y dobre máią między ludzmi w rzecżách źiemſkich bywa.) te=
dy wżdy godźiło ſię było inſzym ſpoſobem z námi/ około wyrozu=
mienia iego obchodźić/ ániż ſię obſzedł: y o iego ſię właſne wyro=
zumienie pierwey porządnie rozeprzeć niż ſię zá tákową przećiw
nam inſtygácyą vchwyćił. Lecż nie z oycow/ ktorzy/ ludzmi też
będąc iáko y my/ w wielu ſię cżęſto potykáli/ omyláli y potym
ſwe piſmá odmieniáli á drudzy y odwoływáli: ále z ſámego ſło=
wá Bożego. Gdźie ſię ſtárego teſtámentu figury/ nowym teſtá
mentem/ á Chriſtuſowe ſłowá Apoſtolſkimi/ tákże iedny miey=
ſcá drugim wykłádáią/ á zwłaſzcżá trudne łatwieyſzymi y otwo
rzyſtymi. A iż ták á nie inácżey przyſtało było X.K. cżynić/ oto y

m

tego

---

strona: 90

Pierwſze kśiążki Odpwiedzi/

90

tego iego właſnymi vſty dowodzę. Gdy nas winuie w tym/ iż
Papieżá Antychriſtem zowiemy: tedy tego dokłáda że to nieſłu
ſznie dla tego cżynimy/ żeſmy ſię z nim o to pierwey nieroſpárli f
iij. Tu ácżći niewiem coby zá roſpráwá owcam z wilkiem/ bez=
broynym z obrzymem vzbroionym zewſząd/ proſtakom podłym
z wykrętácżem miſternym/ mogłá być náleźiona: iednák/ by to
mogło być/ á chćiałby ſię on w to wdáć nie zdrádliwie/ iáko Hu=
ſowi vcżynił y zezwoliłby o tym z námi mowić iáwnie/ y ćierpli=
wie nas też ſłucháć/ poddáiąc ſię ná rozſądek ſpráwiedliwie we=
dle Bogá ſądzących/ rádźibyſmy y to vcżynili. Ale iż on ſam do
śiebie/ y do ſwych Kortyzánow drogę dekretámi ſwoimi y mor=
derſtwy zamknąć/ niechcąc być od nikogo ſtrofowan/ vcżon y
ſądzon: gdyż go y Koncilium ſądźić nie może. 2. Quae. 7. Non est á

14:

plebe. Et in ſequen. Item. Dist. 96. C. Satis euidenter. Et 11. Quae. 1. Sa-

15:

cerdotibus. Bo go y Krol y Ceſarz ſądźić też nie może/ ták ſię wy=
nioſło to Bożyſzcże źiemſkie. 9. Quae. 3. Nemo. Et in ſequentib. Tedy
iuż winá tá o nie rozpárćiu ſię náſzym z Papieżem/ nie ná nas ále
ná nim zoſtáwa: tákże y ná tych ktorzy mu te^o ćierpią/ y ktorzy
go w tym vſpráwiedliwiáią. A iż Papież nie po te^v z ktorymby=
ſmy ſię my rozpieráli: bo to wielikáiá Derewniá/ iáko Ruś mowi:
trudny nam nędznikom do rozmow z nim przyſtęp: ktore^o nog
nie káżdemu ſię zeydźie cáłowáć: á też niewiem áby on nas ſam
miał w tym ſtrofowáć: tedy wżdy I.M. X.K. ſámemu to pier
wey przyſtáło było z námi do ktorych mu łácnieyſzy przyſtęp/ v=
cżynić/ gdy to zá potrzebną z ſtrony Papieżá vpátruie: niż ſię
ták przećiw nam w zápálcżywey popędliwośći puśćił: y niż ták
krwawie przećiw nam y przed K.I.M. y przed Tribunałem
(iáko ieſt c ij.) y gdźie indziey wrzaſkliwie inſtygowáć pocżął.
Bo ieſliſmy ſię my powinni byli pierwey z Papieżem o Antychri=
ſtá/ niżeſmy go nim názwáli rozeprzeć: tedy dáleko więcey/ gdy
ná Bogá y Chriſtuſá y miłość Chriſtiáńſką pámiętał X.K. po=
winnieyſzy był z námi ſię wprzod w duchu ćichym rozeprzeć niż
to przećiw nam złe vrobione/ vpiłowáne y vhartowáne wędźi=
dła vkował/ y nas ták nieſłuſznie oſocżył. Bo ktoć ná kogo iá=
kie práwá ſtáwić chce/ tedyć im y ſam ma podleć. A nie ták iá=
ko cżyni X.K. nas chcąc przywrzeć z ſwoim ſię wywárćiem/ tak

w tym

---

strona: 91

ná Wędzidło X.K.P.

81

w tym co nam o Papieżá zádáie: iáko y w tym że nas chcąc v=
cżyć/ ſam ſię iáko piſze g 1. od chłopá głupie^o vcżyć niechce. Lecż
ták mniemam że też to podobno dla tego cżyni iż mu inſze wiel=
kie świátá tego zabawki báwić ſię tym nie dopuſzcżáią/ iáko y
inſzym mnogim toż też ná ſię przyimuiącym. A mowię to z ſłow
Grzegorzá Náziáńſkiego ktorych X.K. ná początku przedmo=
wy ſwey do iij. vżywa: że też w to trudno by miał z inſzymi potre=
fić: poki ſię & ad forum & ad chorum, iáko mowią/ chce przygo
dźić. Gdyż wedle Chriſtuſá Páná żaden dwiemá pánom ſłużyć
nie może: ábo gdy więcey ſłucha Papieżá niż Chriſtuſá. Bo gdźie
to ieſt tám nie może być dobrze. A iż ſię to nawięcey w Xiężey Pa
pieſkiey náyduie/ tedy też mogłoby ſię to z Hiláriuſzowych ſłow
pokázáć. Ktorych támże X.K. d iiij vżywa: iż zá tákimi ſprá=
wámi nie máſz więtſzych ſłowá Bożego gwałtownikow nád nie.
Ale ſię ia tym báwić niechcę/ doſyć ná tym iż ponieważ ſię to po
kazáło/ że nam X.K. tego zádáć nie może/ ábyſmy piſmu ś. nie
wierzyli: owſzem wyznawa iż nie o nie/ ále o wyrozumienie iego
idźie: ktore też między námi łękſzę cżyni: á piſmá ś. wyrozumie=
nie ieſt dárem Bożym: przetoż/ choćiażby ie on lepiey (cżemu ia
nie wierzę) niż my rozumiał: tedyby nie tylko o właſne iego wy=
rozumienie z námi ſię pierwey powinien był rozpieráć/ w duchu
ćichośći/ iáko ſłowo Boże vcży: ále też nas ieſzcże y od inſzych
bronić/ ná nas ſię nieſłuſznie tárgáiących. Lecż iż to nam z ſtrony
ſłowá Bożego przyznawſzy/ ták ſię nam ſtał nieprzyiaćielem/ y
ták nas nieprzyiaćielſkie przeſláduie: tedy nie tylko po ſobie
pokázuie iż ſpráwy iego nie ſą Chriſtiáńſkie: ále iż też nas bez ná=
ſzey winnośći przeſláduie y wſzech przećiw nam pobudza. Potym
to mowię y vkázuię/ iż to nieſłuſznie X.K. przećiw nam vcżynił:
ponieważ to y ſam (fol. 8. ) wyznawa wedle piſmá ś. że heretyc
twá ſą potrzebne: Bo wedle piſmá ś. muſzą być y zgorſzenia y
heretyctwá. Otoż/ choćiażby to było/ co nie ieſt/ żeby przy nas
były/ á nie rácżey przy Papieſtwie: á przećiw muſowi (contra o-

33:

portet verbi Dei, nullum videtur poſse remedium dari.) ábo potrzebie/
ktorą ſłowo Boże opowiáda/ niewiem áby kto mogł lekárſtwo
wynáleść/ ktorymby tá potrzebá mogłá być w niwecż obroco=
na: choćiaż to pewna/ iż temu biádá w kim tá potrzebá/ ábo

m 2	to oportet

---

strona: 92

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

92

to oportet, pokázuie: iednák to pewna/ że X.K. ták ſię temu opor

2:

tet vpornie/ á nie wedle ſłowá Boże^o zoſtáwuiąc/ y nas ták pze

3:

ſláduiąc/ nie tylko to nieſłuſznie cżyni/ ále ſię też znácżnie y Bo=
gu ſprzećiwia. Bo iż to iednak z piſmá ś. wźiął X.K. tedy ſię
wżdy potrzebá było tegoż piſmá dołożyć co ono z heretyctwem
y z heretykámi cżynić każe: á nalazłby iż nie ták iáko I.M. vcży
nił: iáko ſię iuż to przedtym pokázowáło. Owa y ſtąd znáć káż=
dy pobożny może iż nas to od I.M. nieſłuſznie y nieſpráwiedli=
wie potkáło. Trzećia/ wyznawa też to X.K. ná kárćie c. w Przed
mowie. Iż my nie ieſteſmy ták wielkimi nieprzyiaćioły Bogu
y onym też/ iáko ſobie ſámym. A gdy to zna y wyznawa: wiel=
kim to ieſzcże piſmem y przećiw ſobie pewnie/ ná wiecżne przed
Bogiem świádectwo/ náſzey niewinnośći) piſząc: iżeſmy my nie
ſą nieprzyiaćioły áni ſzkodnikámi ich tákże y Bożymi: á możeż
to kto X.K. pochwalić/ iż nas ták nędznikow ſobie/ á nie ko=
mu z nich ábo Bogu/ ſzkodzących/ do wſzech w ohydę y niena=
wiść áż ná śmierć przywodźi? Bo ieſli to nam niewinnym cżyni:
cożby ten ko^v inſzemu vcżynił? Nie tuſzę áby w nim mogło mieć
roſkazánie Chriſtuſowe/ miłuyćie nieprzyiaćioły wáſze miey=
ſce: áby y iego o tym náuká ktorą w ſwym Kátechizmie włożył.
Cżwarta/ Názywa y wyznawa nas być paruulos, & plagas no-

22:

stras paruulorum, f. ij. to ieſt/ malucżkimi dźiatkámi/ y rány náſze
być ránámi dźiećinnymi/ wedle Epifániuſzá. A gdyż to do nas
zna y ták nas ſobie ſzácuie/ żeſmy/ względem I.M. y rowienni=
kow iego/ ſą dźiećiny liche: ktorych vderzenia ſzkodźić nie mo=
gą: cżemuż wżdy I.M. będąc tákim mężem doroſłym iuż/ ná li=
che dźiećiny ták ſię bárzo śierdźi: cżemu ták bárzo ná zdrowie ich
inſtyguie? cżemu do wſzech w nienawiść przywodźi? cżemu go
te dźiećinne ránecżki ták bárzo bolą? Nie tuſzę iżby to mężowi
przyſtało/ nierzkąc Chriſtyáninowi/ á ieſzcże duchownemu? Ale
ná to bácżnośći X.K. nie máiąc/ nie tylko przeſládiue y ná gárdło
ſtoi/ áleby ſię y drapáć/ z tymi lichotámi chćiał: by kápłáńſtwo
dopuśćiło. Trzebáby ſię koniecżnie X.K. ſámemu z ſobą dobrze
pogodźić/ y w tym też obacżyć/ żeby nie bárźiey płákał po dźiećiń
ſku niż go vbito y niż go boli: á coż/ gdy y bićia tego/ względem
oſoby ſwey zoſobná/ nie pokaże porządnie. By to iedno nie było

z námi

---

strona: 93

ná Wędzidło X.K.P.

93

z námi/ co z onym Báránem/ ktorego Wilk ziadł: mowiąc mu
tylko/ nie mąć Báránie wody. A tu też niech káżdy vważa ſprá=
wiedliwieli ſię z námi y wedle Chriſtuſá X.K. obchodźi/ y ſłuſznie
li Acheronta mouet, dáley nic nie rzekę.
Piąta/ Iż też y to ieſzcże ktemu X.K. przydawa: iákoby/ ták
mniemam/ dźiećińſtwo náſze wykłádáiąc/ że ſię my ná ſzkolnych
Grámmátyckich rożnicách ſádźimy: (támże f ij.) powiedáiąc o
nich/ iż ſię nie było cżym báwić: dokłádáiąc y tego: że tego y Pá=
weł ś. zákazał. Ktorą rzecż X.K. gdy kto bácżny weźmie przed=
śię/ nie tuſzę áby mogł mieć zá dobre X.K. iż on powiedáiąc to
vſty ſwymi o nas: práwie niewinnośći náſzey dáiąc nam świádec
two: przedśię przećiw temu cżyni: Nas ták okrutnie nienawi=
dząc y áż ná kreẃ nas náſzę prześláduiąc/ y ſam ná nie inſtygu=
iąc. Bo w tym nie tylko przećiw Páwłowi ś. cżyni: że rádę iego
odrzuca/ choćiaż ſię nią ſzcżyći/ báwiąc ſię rzecżámi/ iáko zowie
podłymi ſzkolnymi/ co duchowney oſobie namniey nie przyſtoi:
ále też y przećiw ſobie/ y náſzey niewinnośći. Ktora nie może
być táká/ gdy idźie o ſzkolne ſłowká/ żeby ábo prześládowánie/
ábo wygnánie/ ábo y gárdło kiedy záſłużyć miáłá: ná co iż X.K.
foldruie/ tedy to przećiw ſobie (bo o Chriſtuśie wątpliwośći nie
maſz/ iż go nie náſláduie owſzem mu ieſt ná odpor.) y przećiw ſwe
mu duchowieńſtwu cżyni. Mowi iż Páweł ś. tego zákazał: á cże
muż go w tym nie vſłuchał? cżemu mi przedśię y w Grámmáty=
ce (iáko ſię wyżſzey wſpomináło.) przymawiał? cżemu ſam Im-

25:

perfectum pro infinitiuo, przećiwko mnie vżywał? Abo cżemu to
powiedźiawſzy/ f ij. Y záś g iiij. iż náſze piſmá záprawdę notate^o
godne nie były/ áby ná nie odpiſawał: y záś/ że ie opuśćić/ á ſtá
rych Arrianow z rozwięzowániem węzłow miał ſię tym cżáſem
báwić: á wżdy wſzytko opák cżyni? przyſtałoli to? ſpráwiedliwa
li też to dla Grammátyki ták bárzo kogo nienawidźieć? y prze=
ćiw nam nie tyko piſáć/ ták nie Chriſtyáńſkie/ bo bez wſzey mi=
łośći: ále też y na kazániach ſwych lámentliwie y płácżliwie prze
ćiw nam/ wſzytkich pobudzáć? Mowić tu teraz o tym nie będę/
iako ſię y w tym y w wielu inſzych rzecżách nie zgadza X.K. z ſá=
mym ſobą: tego tylko dotknę/ iż y to niewiem iáko ſzácowáć/
gdy ſię obmawia w Przedmowie (ná kárćie h.) iżby kśięga iego

m 3

nie miáłá

---

strona: 94

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

94

nie miáłá być oſobie żadnego nieprzyiaćielem/ ále tylko błędom
iego. Gdyż rzecż ſámá co inſzego pokázuie. Bo co ſię kśiąg do=
tycże/ prawdá to iż ony ſámy przez ſię ſą niemą twarzą/ nikogo
nie biją/ áni lżą y nań fołdruią: ále piſarz ich przez nie wſzytko to
cżyni: á vcżynku ſwego/ tą naſtolką/ iáko śiodłá złego nie ná=
kryie: Gdyż nie przećiw ſámey rzecży piſał/ ále przećiw oſobam/
ktore bez przeſtánku miánuie/ ich mieſzkánia y ſchadzki opiſuie
y przećiw nim ſię śierdźi/ choćiaż ie y dźiećmi y ich ſłowá grám=
mátyckimi ſzkolnymi názywa. Bo ieſli to pokázáć X.K. ſkut=
kiem chćiał/ co ſłowy tymi nápiſał/ tedy nie tyko oſob nie miał
miánowáć/ ále áni kśiąg pewnych: iákom ia w Dyálogách vcży
nił/ nikogo nie miánuiąc/ ále tylko ſáme błędy borząc: choćia=
żem to mogł ſłuſznie vcżynić/ bo ſię to piſáło/ co ná plácu iáwnie
przy wielu zgromádzeniach bywáło. A ieſlim też w ktorych in=
ſzych piśmiech kogo miánował: tedy áż zá ſłuſzną przycżyną/ y
to bez gniewu/ inſtygowánia/ nienawiśći/ prześládowánia ꝛc.
záchowywáiąc powinną vcżćiwość káżdemu: ſtáráiąc ſię o oka=
zánie tylko ták błędu iáko y prawdy/ y o pozyſkánie błądzące=
go/ z vprzeymey Chriſtyańſkiey życżliwośći y powinney miłośći.
Ale też záś nie bez oſtrośći nieiákiey tłumienia błędow prawdą.
Lecż nie do kordá/ nie do kápturá/ nie do páznokći/ nie do ná
gwałt wołánia/ nie ná krwie wylanie fołdrowánia: iáko cżyni
X.K.fol. 4. 5. 6. 11. 227. y ná wielu inſzych: bo to żadnemu dobre
mu y práwemu Chriſtyáninowi nie ſłuży. Piſząc ia tedy przećiw
inſzym/ przećiw X.K. nigdym nic nie piſał/ bom I.M. nie znał/
y ledwiebym to mogł mowić żem o I.M. przed tym co ſłychał.
Przećiw cżemu wſzytkiemu y ſłowam ſwym właſnym cżyni. Bo
y to nie k rzecży/ chćieć tę rzecż zákryć rozwięzowániem węzłow
Arrianow ſtárych. A o thych węzłách ábo o piśmiech Arriáń=
ſkich to twierdźić/ iż ie przodkowie iego popalili g iij. Coż będźie
rozwięzował/ gdy iuż to dawno przedtym przodkowie iego o=
gniem rozwiązáli? Oſobliwe y to rozwięzowánie: tákći też ro=
wnie Chriſtus y Apoſztołowie cżynili. Aleć y sſtąd mogłby bá-
cżny cżytelnik obacżyć/ kto tu był co gwałtem y mocą węzły ro=
zwięzował/ á kto gwałt/ y bezpráwie ćierpiał. Bo choćiażby też
y ná nieſpráwiedliwſzą miał: przedśię to nie ogniem ále ſłowem

Bożym

---

strona: 95

ná Wędzidło X.K.P.

95.

Bożym miáło być rozwięzowano. Ale ieſzcże y to/ niewiem iáko
ſię z prawdą y z ſobą zgodźi/ chćieć to rozwięzowáć cżego nie=
máſz: á záś powiedźieć iż to ſtárzy oycowie rozwiązáli/ á iż to ieſt
w kśięgách ich. Bo co wiedźieć tákli Arriuſz vcżył/ iáko o nim
piſzą/ gdy piſmo iego popalono. Gdyż ieſliby mu ſtárzy dobrze
odpowiedáli/ y prawdźiwie błędy iego ſłowem Bożym zborzyli:
á cżemuż y iego właſnego piſánia/ ná wiecżną pámiątkę błędu ie
go nie zoſtáwili: áby teraz z odpowiedźi ich ná iego błędy káżdy
fałſz y prawdę mogł poznáć y Bogá chwalić: A niż ták iego po=
paliwſzy/ ſwoie/ przećiw rzecży nie będącey/ wyſtáwiáć. A co
wiedźieć prawdáli to/ ábo nie. Gdyż y o Arriuſzowym błędźie
iednoſtayney zgody między nimi nie widzę: A też niewiem áby
X.K. będąc ták dáleki od cżáſow Arriuſzowych mogł co lepiey y
pradźiwiey piſáć przećiw błędom iego/ niż oni co rychło po nim
byli y niż ći/ co twierdzą iż ſię z nim gadáli. Wieleć ſobie cżęſto
ludźie z nienawiśći/ wiele z fałſzywey záocżney powieśći prze=
ćiw drugim zmyśláią/ co iáko żywo nigdy nie było. Bo ieſli nam
teraz zá żywotá náſzego/ nie tylko Papieżnicy niektorzy/ ále też
y bráćia náſzy fałſzywi/ y odprzyśiężeńcy prawdy/ ktorzy z nas wy
ſzli/ ále z nas nie byli/ otrąćiwſzy ſię o kárność Zborową/ dla
ſwych złych przymiotow y odprzyśiężenia ſię prawdy/ śmieią bez
wſtydu potwardliwie wiele przypiſowáć y nas do wſzech fałſzy=
wie (Bog to wie co mowię/ ná ktorego ſię ſąd ſpuſzcamy.) ob=
nośić: á coż zá dźiw/ gdy po śmierći cżyiey/ ábo też y zá żywotá
gwałtem przyćiſnąwſzy y plácu żadne^o obronie nie zoſtáwiwſzy/
o kim co mowią y iemu to co nigdy nie było przypiſuią. Ale y ták
rzecż tę z ſłow X.K. vważywſzy ie/ łácno poznáć co zá duch/ co
zá właſna ſpráwiedliwość do ták gorliwego y krwáwego prze=
ćiw nam inſtygowánia. A ieſli to może być Chriſtyáńſkiem po=
ſtępkiem názwano?
Sżoſta/ Iż nas wżdy názywa bráćią/ á bráćią obłądzoną
(ná kárćie c.) tedy y to v mnie wpodźiw: ácż niewiem z ktore=
go to ſercá y vſt poſzło/ máiąc to ná piecży co przedtym y potym
temu ná odpor mowi y piſze. Bo ieſliſmy bráćia/ á ieſzcże obłą=
dzeni: ſłychałże to kiedy ktory żywiący/ áby brát nie błądzący/
przećiw błądzącey bráćiey/ ták ſię miał záchowáć y ták ſię zni=

---

strona: 96

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

96

mi obchodźić/ iáko ſię przećiw nam X.K. obchodźi we wſzytkim
ſwoim Wędźidle/ y oprocż tego wſzędy y záwżdy? Tákli to brá
tá błądzącego ſzukáią? tákli go też z błędu wywodzą? A zaż ten/
co ſię o błądzącego brátá ſtára/ onego piekielną hydrą názywa
y niedźwiadkiem? á zaż leśną y dźiką beſtyą y niemotą? azaż Slą
ſkim y Cygáńſkim mieſzáńcem: ſam ſię z te^o/ brátem będąc wyśli
záiąc? áno przedśię ieſli brát/ á ieſt niedźwiadkiem/ hydrą/ kocż
kodanem: tedy niewiem áby brát tákiego/ tákim też nie muśiał
być. Eodem enim patre nati fratres, naturā patris referunt, et homo homi-

10:

nem, aſinus aſinum generat. Alem iż wżdy brát: ázaż też brát ná wyla-
nie krwie/ ábo przynamniey ná wygnánie brátá obłądzonego foł
druie? Dáley nic nie rzekę. Ponieważ to łácno káżdy pobożny o=
bacżyć może/ ieſli ty ſpráwy y poſtępki máią co w ſobie bráter=
ſkiego y Chriſtyáńſkiego. Y życżyłbym był tego I.M. X.K. áby
ſię był pierwey dobrze przypátrzył/ ſwoim właſnym ſłowam/
ktore w Kátechiźmie ſwym ná 10. przykazánie Boże/ o miło=
śći bliźniego nie tylko dobrego/ ále y złego nápiſał/ (fol.76.) chy
báby też to on miłośćią názwáć chćiał/ kogo nienawidźieć/
prześládowáć y ná iego kreẃ inſtygowáć? ále ieſli dobrze y wła
śnie/ wedle ſłowá Bożego miłość tę rozumie/ tedy niewiem cże
mu ſam przećiw niey cżyni. cum turpe ſit doctori quem ipſiusmet cul-

22:

pa redarguit. Ale nie dźiw: bo kto w mnieyſzym błądźi/ iáko X.K. o
koło piłatá w Kátechiźmie: ten y w więtſzym bez błędu być nie
może. Y tego nie vydźie żeby ſam ſobie nie muśiał być przećiwny.
Siodma/ Iż twierdźi (g. ij.) y wyznawa/ że to náſze (iáko
on zowie) obłądzenie: ktore też potym grubiey krzći/ názywáiąc
ie heretyctwem: nie należy do żadney ſekty z onych ſtárych/ chy=
bá (przydawa potym/ zá y owo ſię chwytáiąc/ iż nie ma zá co
prawdźiwego: boby doſyć iednego co prawdźiwego pokazáć.)
ad omniprobos, wedle Athánázego. Ale gdyby y tego prawdźiwie/
á prawdą też/ mogł I.M.X.K. dowieść/ pewnieby ſię iuż te=
go trzymał/ á iużby rzecżą nie mienił: ále iż y to cżuie ſumnienie
I.M. iż tego dowieść nie może/ przeto ſię záś to zá to/ to zá o
wo chwyta: Ale przedśię y ták nic nie ſpráwi procż gwałtu. Ale
niechayby y to ták/ iáko mowi/ było/ żeſmy tymi ſą iáko nas
krzći: á więc żeby záraz y tego nie powinien okazáć ze ſłowá Bo=

żego/

---

strona: 97

ná Wędzidło. X.K.P.

97

żego/ z náuki Chriſtá Páná/ ktorego ſię miánem śmie miáno=
wáć/ iż ſię ták nie Chriſtyańſkie/ ále tyráńſkie/ obchodźić potrze
bá z tákimi? Abo gdy do żadney ſekty z onych ſtárych nie należy=
my/ iáko wyznawa: niechby też to ſłowem Bożym pokazał/ iż
ſię mu to godźi/ onych ſtárych błędy/ ieſli ktore prawdźiwe by=
ły (iáko nie wątpię iż niektore były/ álem tego pewien/ iż przed
śię Papieſkie ſámy wſzytkie ony przebráły) ná nas wkłádáć/ ony
mi nas bez winnośći/ ſwoie vſpráwiedliwiáiąc/ zárzucáć: y dla
nich/ choćiaż wedle vſt iego/ do żadnych nie należemy/ nas po=
tępiáć? Sądowi to Bożemu zoſtáwiwſzy co iemu należy/ niech
by też to ludźie/ co vcżćiwym y prawdę y ſpráwiedliwość miłu=
iącym przyſtoi vważáli ſłuſznieli to cżyni X.K. co przećiw nam
cżyni: y prawdáli to iż mu báran/ á nie on báránowi/ mąći (we
dle przypowieśći) wodę. Ażći y to bacżę/ quod ex eodem ore flat

15:

& frigidum & calidum, iż ſię y w tym ſam z ſobą nie zgadza: Bo/
ná kárćie. 234. y indźiey/ to záś wyſzpoćiwſzy twierdźi/ żebyſmy
przykłádem ſtárych Heretykow mieli piſmá przywodźić: y zowie
nas y cżyni podcżás Arriany/ Sábeliany/ pod cżás też nowokrz=
cżeńcámi y iáko ſię kiedy I.M. vpodoba. Coby być nie miáło/
gdyby ſię kto prawdy trzymáć chćiał: ábo gdyby rzecż ktorą pe=
wną iednę pokázać porządnie mogł. Ponieważ to wyznał/ iż do
żadney/ z onych ſtárych/ ſekty nie należymy. Bo gdy nie należy=
my: ázażeſmy ich też nie ſą wolnymi. A cożeſmy wżdy/ iż ſię ták
bárzo przećiw nam śierdźi? á toli iáko wyznawa/ bráćia obłą=
dzeni. Bráćia obłądzeni? á godźiſz ſię to ták bárzo obłądzoną
bráćią drapáć? á ktoż drapie? átoli Kápłan duchowny? ktore=
goż nabożeńſtwá y wyznánia? á toli Rzymſkiey Kátholiki ko=
śćiołá powſzechnego. A ieſtże też kośćioł ten kośćiołem Bożym
prawdźiwym/ ktory z śiebie táki owoc rodźi? Nie tuſzę. A przecż?
iż kośćioł prawdźiwy Boży ták ſię nie rządźi/ nikogo nie mordu
ie/ nie drapie/ ná nikogo nie foldruie: ni z kim orężym ćieleſnym
nie walcży. A cżym ſię to pokázáć może? Ono ſię iuż przedtym
ták z ſłowá Bożego/ iáko y filarow tegoż tám kośćiołá pokázo=
wáło: ále imo to/ ázaż ták o tym nie mowi Auguſtyn. In Pſal. 59.

35:

Tom. 8. C. 610. D. Si enim bellare vellet eccleſia. Vkázuiąc to iż ſię wal
cżyć kośćiołowi nie godźi y dla cżego/ Bo to pewna ieſliby ko=

n

śćioł

---

strona: 98

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

98

śćioł przećiw nieprzyiaćielom choćiaż y od Bogá iednego lud
odwodzącym walcżyć miał: tedy nie cżym inſzym/ iedno mie=
cżem duchownym/ oboygá przymierza dwoiáko záoſtrzonym/
(iáko tenże contra Faustum Manich. lib. 16. Tom. 6. col. 327. nápiſał)
ktorymby wſzytko pobił. A ieſli cżym inſzym/ y inſzym też ſpoſo=
bem/ ázażby tego po ſobie znácżnie nie pokazał/ iżby mu nie ſzło
o on żywot wiecżny/ y o dobrá one niebieſkie/ ktorych ták żaden
nie doſtánie: ále o ten docżeſny/ y o dobrá źiemſkie: iákoż to każ
dy bácżny ſnádno rozeznáć może. Pátrząc w to/ iż żaden ktory
ná ſwym właſnym vmie przeſtáwáć/ bez cudzego záduſznego
chlebá/ ktorym Xięża żyią/ nie przeſláduie nikogo dla wiáry/ cho
ćiażbyſię z nim nie zgadzał. A ieſli ktory przeſláduie/ tedy
ábo przenáięty od Papieża y inſzych kápłáńcow/ ábo ich cżárámi
omamiony y zniewolony: mniemáiąc iż dobrze cżyni: iż ták Xię
ża vcżą. Choćiaż to iáwnie przećiw Bogu cżyni/ nie cżuiąc ſię. A
le nie báwiąc ſię znowu ich oycámi. Ktorzy toż z Auguſtynem
mowią/ iż zbor Chriſtuſow nie walcży źiemſkim ćieleſnym ſpoſo=
bem. Azaż nie znácżne ſą ſłowá Chriſtuſá Páná do vcżniow ſwo=
ich mowiącego: Oto was poſyłam iáko owce w pośrzod wil=
kow. Nie mowi/ iáko wilki ná owce/ ábyśćie ie mordowáli: á=
le ábyśćie ſię ich wyſtrzegáć vmieli: iáko támże dokłáda Mát.
10. ꝟ 16. 17. Nád to ieſzcże y przydáie. Ieſli was bedą przeſlá
dowáć w iednym mieśćie/ vćiekayćie do drugiego. Nie rzekł
też iż wy będźiećie przeſládowáć/ ále was przeſládowáć będą. A
ni rzekł/ gdy was przeſládowáć będą/ mężnieſz ſobie pocżynayćie:
przewodźić nád ſobą nie dayćie/ wet zá wet oddayćie: ále tylko
rzekł vſtąpćie z miáſtá onego do drugiego. Item/ Ieſliż mnie
przeſládowáli/ y wasći przeſládowáć będą ꝛc. Ktoż tu teraz ieſt
przeſládowcą między námi? Kto krwie cudzey prágnący? Kto
ná niewinne foldruiący? Cżyli bráćia obłądzeni iáko nas X.K.
zowie? Cżyli ći ktorzy ſię práwym gośćińcem chodźić rozumieią:
choćiaż ſproſnie od Chriſtuſá błądzą? Niechay wierni ſądzą: á
X.K. niech ſię też inſzymi ocżymá/ niż do tych cżáſow cżynił/ ſprá
wie ſwey lepiey przypátrzy: vważáiąc to co mowi iżeſmy wżdy
bráćia/ á bráćia obłudzeni. Ktemu iż náſze náuki y piſmá ſą bá=
śni (fol. 36.) ná ktorych iż cżás trawił/ ſamże záłuie. Bo ieſliby

y to tak

---

strona: 99

ná Wędzidło X.K.P.

99

y to ták było: niewiem iżby to było capitale crimen? Niewiem mo
wię/ áby nas błądzącey bráćiey báśni/ iáko ſam piſze/ godne by=
ły tákiey śierdźiwośći? záſłużyły táką inſtygácyą? táki ſąd? tá=
ką nie Chriſtiańſką nienawiść? Pánie Boże day I.M. X.K. ry
chłe vpámiętánie: ktory nas ták niemiłośiernie y nieſpráwiedli
wie ſądźi: niż przyidźie do ſądu onego oſtátecżnego ſpráwiedli=
wego/ gdźie też miłośierdźia nie okażą tym/ ktorzy go teraz o=
kázáć/ á ieſzcże błądzącym/ y bráćiey/ y dźiatkam máłym/ iáko
nas názywa/ niechcą/ iáko go nam y ſam nie pokázuie. Omyli
tám drugiego Kápłáńſtwo/ nie obroni kożká/ nie záſtąpi Pa=
pież: káżdy tám brzemię ſwe ponieśie: káżdy zá ſię licżby ſłuchan
będźie: á bráku tám w oſobách áni pomyślay. Lácnoć tu duro=
wáć/ kiedy (iáko mowią) przyſtępuie: łácno nád drugimi/ á ie=
ſzcże ſię vtuláiącymi/ przewodźić: łácno y ptaki potárgnione śie
ćią chytrze záſádzoną dławić: ále tám nie káżdemu ptaćy poydą.
A BOże day to/ áby/ poki ieſzcze cżás ieſt/ y ony drugie ſłowá
ſwe vważyć też y dobrze rozumieć mogł X.K. ktore przywiodł/
z Iudy Apoſztołá ś. fol. 177. (choćiaż bayką nikcżemną bárźiey
niż żydowſką żeſzpocone/ o do prowádzeniu przez Micháłá ś du
ſze Moiżeſzowey do Ráiu/ á o ſkryćiu ćiáłá iego w grobie táiem=
nym ꝛc.) Piſząc to o Michále ś. iż on rozpieráiąc ſię o ćiele Moi=
żeſzowym z ſzátánem/ nie śmiał/ przećiw niemu/ podnieść ſądu
bluźnierzſkiego/ to ieſt/ nie śmiał mu złorzecżyć/ ále rzekł/ niech
ćię Pan sfuka ꝛc. Bo iáko tám Michał ś. nie walcżył zbroią że=
lázną ábo miecżem (choćiaż go ludźie zápámiętáli nabożeńſtwá
Papieſkiego/ y w tym potwarzáią/ iżby y puklerz podobny cę=
tce y puginał miał/ y tego potym pozbył/ ktorzy oni zá świą=
tość chowáią/ y ludźi tym proſte zwodzą) ále iáko duch z du=
chem. przetożby też y tym duchownikom/ zá iákie ſię przedawá=
ią/ duchownym ſpoſobem walcżyć potrzebá: á nie ták iáko wal=
cżą. Aby nie tylko mogli z Micháłem ś ná Bogá ſámego wkłá
dáć/ co nań ſłuſznie ma być wkłádano: ále też y z Apoſztołem mo
wić (wedle cżego my z łáſki Bożey poſtępuiemy) Zbroie walki
náſzey nie ſą ćieleſne/ ále z Bogá mocne/ ku podwroceniu mieyſc
obronnych/ ktorymi rády podwrácamy/ y wſzelką wyſokość pod
noſzącą ſię przećiw poznániu Bożemu/ y poimáną wiedźiemy

n 2

wſzelką

---

strona: 100

Pierwſze kśiążki Odpowiedzi/

100

wſzelką dumę ku poſłuſzeńſtwu Chriſtuſowemu/ 2. Kor. 10. ꝟ 4.
Máiąc ſkarb ten w nacżyniu ſkorupiánym/ áby zacność tey mo=
cy byłá Boża/ á nie z nas/ we wſzem będąc vćiśnieni/ ále nie ſtło=
cżeni: wątpimy/ ále nie zwątpiamy/ prześládowánie ćierpiemy/
ále nie bywamy opuſzcżeni: bywamy zrzuceni/ ále nie giniemy.
Záwſze vmartwienie páná Iezuſowe noſząc ná ćiele/ áby y żywot
Iezuſow w náſzym ćiele był okazan ꝛc. 2. Kor. 4. ꝟ 7. Tákby mu
(mowię) przyſtało mowić y tákże też cżynić: á nie ták iáko cży=
ni y mowi/ ná hárc práwie śierdźiwie/ z krwie náſzey y wſzytkie=
go złego prágnieniem/ wieżdzáiąc y wyzywáiąc. Co wſzytko
dálſze ieſt od Chriſtyánſtwá práwego/ niż ábo wſchod od zacho
du ábo źiemiá od niebá. Bo ieſliż Michał ś. złemu ſzátánowi nie
ważył ſię złorzecżyć: ná Bogá to co go od niego potkáło wkłá=
dáiąc: á tym Bogá ſtworzyćielá ſwoiego cżćiąc: ázaż ſię y X.K.
nie godźiło ná to mieć bácżnośći? ázaż nie ſłuſzniey było y nas Bo
gu/ przed ktorym káżdy y ſtoi y vpada/ zoſtáwić y przą ſwoię
ktorą przećiw nam zácżął nań włożyć: byſmy też dobrze y ták zły
mi byli/ iáko nas ſądźi/ przećiw ſwoiemu dekretowi ktory też o
nas cżyni/ dźiatkámi y bráćią obłądzoną názywáiąc: Co wżdy z
ſzátánem nie może być zrownano?
Ale mi podobno po Rzymſku prętko odpowie: Iż on nie ieſt An=
iołem duchem nieśmiertelnym y świętym iáko Michał: przetoż
też do iego poſtępku przywiązan być nie może. Boć więc ták po
ſpolićie w ich Kátholice mowią: oy nie świętymći ia: inſzać o=
nym byłá/ á inſza nam ꝛc. Toć prawda/ iżći by ták mogł odpo=
wiedźieć/ ále nie tuſzę by dobrze/ y ieſli też to I.M. poydźie. Bo
ia ták rzekę gdyby ſię duchem pokryć chćiał/ iż to prawdá iż nie
duchem/ ále cżłowiekiem/ tędy ná to powinien pámiętáć/ iż ſię
też nie z duchy wdał w tę rzecż/ ále z ludźmi ſobie rownymi/ cho
ćiaż nie wedle Papieſtwá. A Iudás też przykłádu tego nie dla
duchow pewnie/ ále dla ludźi vżył y on nápiſał/ tocżąc wywod
ſwoy. Iż ieſli ſię ták zacny Anioł Boży/ ták ſproſnemu duchowi
zlemu złorzecżyć nie ważył: á z iákąż śmiáłośćią poważyć ſię bę=
dźie mogł/ złorzecżyć cżłowiek śmiertelny y grzeſzny bliźniemu
ſwoiemu ſobie rownemu? Gdyż ſię iuż y to doſyć znácżnie poka=
záło/ iż żaden/ ktoby chćiał być dobrym Chriſtyáninem/ nie ma

nikomu/

---

strona: 101

ná Wędzidło X.K.P.

101

nikomu/ by też y heretykowi właſnemu/ y nieprzyiaćielowi ſwo=
iemu złorzecżyć: nierzkąc ná zdrowie iego fołdrowáć. Bo kto=
kolwiekby ſię tego ważył/ Chriſtyáninem być nie może. Bo nie
ná to ſą Chriſtyánie wezwáni/ áby drugich prześládowáli/ o=
nym złość wyrządzáli/ potwarzáli/ nienawidźieli: ále/ áby bę=
dąc Ofiárownictwem duchownym/ przez Chriſtuſá Bogu du=
chowne ofiáry ofiárowáli: á to miłuiąc nie tylko ſámych śiebie
ſpołecżnie/ ále y nieprzyiaćioły ſwoie: dobrze im á nie zle cżyniąc.
A ták opuśćiwſzy iuż wiele inſzych rzecży/ ktoreby ſię mogły ku
teyże rzecży przygodźić/ ná tych tym cżáſem przeſtawáiąc/ to mo
wię y twierdzę zá iedno zámknienie: iż choćiażby ſię X.K. nie=
wiem iáką Loiką ſwą y práwy też Papieſkimi w tym ſwoim nie
chriſtyáńſkim poſtępku bronić chćiał: zda mi ſię iż nie co inſzego
vcżyni/ przećiw ták iáſney prawdźie/ iedno coby też ten cżynić v
śiłował/ ktoryby ſię z motyką ná ſłońce tárgał: chcąc ie z niebá
zrzućić. Lepieyby ſię tedy vznáć. A vznawſzy ſię/ złego odbieżeć
y onego ſię ſzcżerze káiąc: do Páńſkich nog vpaść/ á odpuſzcże=
nia grzechow ſwych przez Chriſtuſá prośić. Boć I.M. Maior pro

19:

poſitio żeby ſię godźiło Heretyki prześládowáć nie prawdźiwą ſię
być pokazáłá. Minorem trudno ná nas ma wkłádáć/ gdyż idem

21:

actor & iudex ſimul eſse non potest. Sam X.K. ſkárży/ ſam też
nas zá heretyki z ſwoimi pryncypały ſądźi: cże^o ieſzcże nie dowie=
dźie. Bo gdyby przyſzło do ſądu ſpráwiedliwego/ okazáćby ſię
to mogło/ iż heretyk ſproſny/ tych co wolni ſą heretyctwá ſądźi.
A ták zá obáleniem tych dwu propozycyy/ vpádło y zámknienie
I.M. Ale choćiaż też kto vporem ſwym nas ſzcżypáć y drapáć
nie przeſtánie/ przedśię iednák práwdá ktora przy nas ieſt/ przed
Bogiem y Chriſtuſem oſtoi ſię w on dźień oſtátecżny. Gdźie nie
po Papieſku ſądźić będą: ále w ſpráwiedliwośći. Aleć y w tym
wieku ieſzcże/ mamy w Bogu nádźieię/ okazána będźie náſzá nie
winność: y nieſpráwiedliwe też nieprzyiaćioł náſzych przećiw
nam powſtawánie. A kto ieſt wierny Pánu ſwemu/ y żąda z ſer=
cá rozmnożenia chwały iego z zepſowániem iárzmá Antichryſto
wego/ niech rzecże Amen y Amen.

n 3

Wtore

---

strona: 102

1:

K

ſięgi

W

tore.

2:

Argument.
O nieſłuſznym y nieſpráwiedliwym X.K. winowá
niu y ſzcżypániu náuki náſzey o iedynym Bogu Oy=
cu/ o iedynym też ſynu iego Iezuśie Chriſtuśie Pá=
nie náſzym/ y o ſłowie Bożym. z okazániem tego iż
ſię ſam złey trzyma/ y zle iey y nieſłuſznie broni/ z inſzy
mi ſię y z ſobą nie zgadzáiąc.
1. Tim. 6. ꝟ. 3. 20. 21.
Ieſli kto inácżey vcży/ á nie przyſtawa ku zdrowym powieśćiam
Páná náſzego Iezuſá Chriſtuſá/ y ku tey náuce ktora ieſt wedle
pobożnośći: nádał ſię nic nie vmieiąc: ále choruiąc około gadek
y ſporow o ſłowiech: z ktorych bywa zazdrość/ ſwar/ bluźnier=
ſtwá/ złe podeyrzenia. A ták, kto wierny wiaruyże ſię prożnomo=
wnośći/ y ſprzecżánia fałeſznie miánowáney vmieiętnośći: kto=
rą niektorzy opowiedáiąc/ odſtrzelili ſię od wiáry.
Rzym. 16. ꝟ. 17
Odchylayćieſię od tych/ ktorzy rozruchy y zgorſzenia cżynią/ o=
procż náuki ktoreyieśćie ſię náucżyli. Boć tákowi Pánu náſze=
mu Iezuſowi Chriſtuſowi nie ſłużą/ ále brzuchowi ſwemu ꝛc.

21:

Káp. 1.
Iádoma to y pewna ieſt/ bez wſzego ſporu y wąt=
pliwośći/ iż wſzelki dobry budownik/ gdy chce co
gruntownego y trwáłego budowáć/ nie ták zgołá
gruntu budowánia ſwego ná wierzchu zákłáda: ále
pierwey/ plác on ná ktorym budowáć myśli/ pilnie
rozmierza: ochędaża/ rumy wſzelákie/ chwaſty y zawády inſze
precż z plácu onego wyrzuca: potym też y w głębią źiemię kopá=
iąc gruntowi ſię przypátruie: y ieſliby zwierzchni był zły/ nie pe=

wny

---

strona: 103

ná Wędzidło X.K.P.

103.

wny y od kogo vſuty/ prze zeń ſię do właſnego y przyrodzonego
przebija: á tám dopiero onego ſię dokopawſzy/ ná nim fundá=
ment zákłáda: y ná nim co trzebá buduie. Aby/ iáko y ſam Pan
Chriſtus/ podobieńſtwá tego vżywáiąc/ mowi/ powodź y wiá
try/ otrąćiwſzy ſię o ono budowánie/ ſzkodźić mu nie mogły.
Przetoż y ia/ máiąc ná dobrey bácżnośći/ ludźi opátrznych świá
tá tego/ poſtępek tákowy: y z nich wźięte to Chriſtá páná moie=
go podobieńſtwo: chcąc zá pobudką I.M.X.K. Poznáńſkie=
go: á ktemu ieſzcże więcey z przypędzenia/ vćiśnioney prze zeń
zbáwienney prawdy/ piſáć/ o rzecżách wielkich/ poważnych y
świętych: bo o Bogu iedynym prawdźiwym/ o iedynym też y
prawdźiwym ſynu iego Iezuśie Chriſtuśie: gdyż ná tych znáio=
mośći żywot wiecżny zawiſł. Chcąc też iákoby práwie/ przez to
piſánie/ z gruntu właſnego y nie omylnego/ budowánie ſwe o=
tey rzecży wyſtáwić: wiedząc iż zá dobrym y porządnym gruntu
tego wyſtáwieniem/ żywot wiecżny/ á zá złym záś y nie porzą=
dnym śmierć wiecżną chodźi: vpátruię to/ iż do tákich rzecży po
trzebá mi pierwey/ wſzytkie inpedimenta/ zawády/ rumy/ chwa=
ſty ktorych X.K. wiele w ſwe Wędźidło nátkał/ ná ſtronę od=
rzućić: á thák dopiero fundámentu ſię właſnego dokopawſzy/
grunt zdrowy pokazáć y budowánie záłożyć. Náprzod tedy od=
kłádáć to y odrzucáć będę ná ſtronę/ cżego/ wiele I.M.X.K.
w ſwym przećiw mnie (procż tego co ſię w pierwſzych kśiążkách
odrzucáło/ y co ſię dla przedłużenia rzecży opuśćić muśi) piſániu
nákładł: iákoby mnie/ ábo rácżey ktoremu inſzemu nie opátrzne
mu cżytelnikowi/ drogę ku poznániu prawdy tym záśćiełáiąc:
ocży też/ nie dobrze w rzecż wglądáiące/ zámydláiąc: áby y tym
ſpoſobem ślad zátráćił/ ku poznániu błędow/ y ku wyśćiu z nich
ná wolność zbáwienney prawdy. Choćiażby on to cżynił vmyśl
nie chcąc y wiedząc: choćiaż też nie z vmyſłu/ niechcąc áni ſię cżu
iąc: ále ták/ iáko y inſzych wiele cżyni/ będąc ſtárſzych ſwych błę
dem záráżony y omamiony. A potym dopiero/ o iedynym żywym
y prawdźiwym Bogu oycu/ y o iedynym ſynu iego prawdźiwym
Iezuśie Chriſtuśie/ náukę z ſłowá BOżego práwie z gruntu
záłożę y káżdemu pobożnemu/ przed ocży wyſtáwię. Aby y I.
M.X.K. y kto inſzy też/ y to w cżym ieſt błąd y omyłká/ y to w

cżym

---

strona: 104

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

104.

cżym ſámá prawdá záwiſłá/ y przy kim też oná ieſt (będźieli to
wola Boża) poznáć mogł: y do tey prawdy cáłym ſercem pry=
ſtáć? Conſideratis enim omnibus circumstantiis, totius huius domini Ca-

4:

nonici Poſnanienſis operis, vnum hoc præcipueillum conari video, vt ea,

5:

vix non omnia, quaecunque in verbo Dei, de Deo, de Christo, alijsq́ue præ-

6:

cipuis Christianæ religionis articulis, dicta ſcriptaue reperiuntur, autorita

7:

te quorundam ſuæ farinæ ſcriptorum, Antichristum Romanum promouen

8:

tium ac defendentium (quorum erroribus et ipſe album calculum adijce-

9:

re non est veritus) radicitus euellat extirpetque: quosdam vero ſanius hac

10:

in parte ſacram ſcriptura interpretantes repudiet, vel ſaltem ſilentio quaſi

11:

cadauera, a ſuis nouis theologis iam plane ſepulta prætereat: Acżkolwiek
y to ktemu mowię/ wedle zdánia mego iż X.K. iákoby z vmy=
ſłu/ chcąc zniknąć iáſnych świádectw ſłowá Boże^o/ ktore pod=
cżás wſpomináć muśi/ tych tylko ſobie/ ná nie/ piſárzow Anty=
chriſtá Rzymſkiego wykłádu názbierał/ y do tych ſię zdánia przy
łącżył/ ktorzy práwie náporząd ſłowo boże ſwymi plotkámi ſzpo
cą: á tych áni wſpomina/ ktorzy nieco zdrowiey y przyſtoyniey/
ono wykłádáią. A ták temu złemu zábiegáiąc/ vkażę to ná oko/
iż X.K. we wſzytkim tym piſániu ſwym/ nie ma nic gruntowne=
go: nic też ſzcżerośćią y prawdą ſłowá Bożego ſpolnego: co ſię
tknie Bogá iedynego/ y iedynego nam od nie^o dánego ſyná Me
ſyaſzá Iezuſá Potomká Dawidowego: procż ſámych wynala=
ſkow/ vſtaw y baśni Antichriſtowſkich/ ktorymi wprowádźił ſię
między poſpolſtwo/ obcy Bog/ y obcy Meſyaſz ſyn Boży/ pi=
ſmom ś. pátryárchom/ prorokom/ Chriſtuſowi ſámemu y Apo
ſztołom z Ewánieliſtámi nieznáiomy. Przetoż też iż ſię I.M. X.
K. wźiął zá to/ co nie ieſt wedle Bogá y ſłowá iego/ tedy też te=
go/ nie máiąc ſłowá Bożego Aryſtoteleſem y Dyabły nákoniec/
wywieráiąc ie przećiw nam/ tákże Dyálektyką/ bo 10. prædica-

30:

mentis pogáńſkich Filozofow wynaleźieniem/ ktorych nigdy w
ſpráwách zbáwiennych piſárze ſtárego y nowe^o Teſtámentu nie
vżywáli. A cżyni to przećiw iáſnemu ſłowu Bożemu Ezá. 8. ꝟ 19.
20. Gdźie duch Boży odſyła do Zakonu y świádectw. Ktory po
ſtępek X.K. łácno káżdy obacży z kárty 36. 37. 251. ꝛc wſzákże
zoſobná z trzećiey cżęśći kazánia 4. gdźie ſię predykámentámi
báwi: á z kárty 227. 228. 383. pozna łácno pobożny cżłowiek/

iáko

---

strona: 105

ná Wędzidło X.K.P.

105

iáko cżárty/ iákoby z ſmycżá przećiw nam ſpuſzcża: choćiażći to
cżyni cum quada culpæ deprecatione, z nie iáką obmową pokorną: á
le tym te^o przed Bogiem nie zmáże. Bo nic po tákiey pokorney/
ſpowiedźi/ gdy przedśię to cżłowiek płodźi cże^o ſię ſpowieda. A iż
byto tym ſnádniey/ co ſię o tym piſáć będźie/ káżdy poiąć y wyro
zumieć mogł: z obacżeniem ták fałſzu/ iáko y prawdy: tákże záwi
kłánia/ iáko y wywikłánia: ludzkiey nieſtátecżnośći y nienawi=
ſney niezgody/ á ſtátecżnośći vprzeymey y miłey zgody ſłowá bo=
żego: oto iuż porządkiem ſwym/ o tym naprzod/ co ieſt ná prze=
káźie porządnemu budowániu náuki zbáwienney o Bogu y Chri
ſtuśie/ mowić ábo piſáć pocżnę: á potym odłożywſzy ná ſtronę ru
my y chwaſty ſzkodliwe/ náukę ſámę zbáwienną przedśię wezmę.
Wſzákże y ták folguiąc y ſobie y I.M. nie wſzytkimi ſię báwić
będę: Lecż niektore tylko z nich nákrotce pokażę. Boby to y
bez koſztu y pracey więtſzey nie mogło być wſzytki błędy co ich ieſt
w Wędźidle X.K. nie tykáiąc Kátholiki wſzytkiey Rzymſkiey:
porządnie y doſkonále pokázáć: gdyż à planta pedis ad verticem capi

18:

tis non est in ea ſanitas. Niemáſz nic zdrowe^o: nic zbáwiennego: nic
ku żywotowi wiecżne^v należącego: nic z Bogiem y Chriſtuſem
ſpolnego: gdyby ſię ſłowem Bożym ſámym ſzcżerze y prawdźiwie
y porządnie/ nie oglądáiąc ſię na ludzkie wymyſły y pobłażánia/
wſzytko rozſądzáć miáło. Ale gdy przyidźie ná ludzki rozſądek/
ná vſtáwy/ ná zdánie/ ná poſtánowienie: wywrocą teraz Loiko
wie pogáńſką filozofią wſzytko ná nice/ poſtáwią nogámi wzgo
rę: áż/ dobrawſzy y dopełniwſzy miárki ſwey/ ſámi potym będą
wynicowáni/ y głową ná doł/ do wiecżney śmierći od żywotá w
Chriſtuśie Iezuśie od Bogá podánego wyſtáwieni y wrzuceni.
Ia tedy ſobie folguiąc/ muſzę ie ſkrácáć y niektorych tylko z nich
dotykáć: gdyż ich ieſt bez licżby. Bo gdyby ſię ich teraz więcey ná
kłádło: á X.K. przyſzłoby ná wſzytkie porządnie po proſtu ſzcże=
rze y porządnie odpowiedáć: á nie ták iáko odpiſuie/ y káże ná
moie Dyálogi: żalby mi I.M. było: bo by te^o nie mogł bez wiel
kiego kłopotu y potu odpráwić. Chybáby mu Pan Bog dał v=
pámiętánie y błędow ktorych mu kilká tylko znácżnych pokażę
odbieżenie. A ia iáko I.M. fráſunku y kłopotu nie życżę/ tákbym
rad áby mogł prawdźiwą drogę zbáwienną w Iezuśie Chriſtu=

o

śie od

---

strona: 106

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

106.

śie od Bogá wyſtáwioną/ bez ludzkich wynalaſkow/ náleść y
nią potym/ áż do żywotá wiecżnego chodźić: á to wedle ſłowá
Bożego/ Chriſtuſá ſię/ á nie Antychriſtá/ trzymáiąc: y záprzaw=
ſzy ſię ſámego śiebie/ á krzyż ſwoy ná ſię wźiąwſzy/ zá nim ná káż=
dy dźień chodząc. Ná ktorym Iezuśie Chriſtuśie/ Boże day to/
áby X.K. cále y ſzcżerze we wſzykim przeſtáć mogł/ y prze zeń do
Bogá iedynego przyść/ opuśćiwſzy w tey mierze ludźi pomárłe
y inſze Antichriſtowſkie guſłá/ cżáry/ zabobony/ wymyſły/ vſtá=
wy: á to ku temu y dla tego/ żeby mu to nie było/ áni mogło być
przycżytano/ z inſzymi iego ſpołnabożnikámi/ co ono ćieleſnemu
Izráelowi ná ocży było wyrzucano. Przybliżył ſię do mnie (mo=
wi Pan Iehowáh.) lud ten vſtámi ſwoimi/ y chwali mię wárgá
mi ſwoimi: lecż ſerce ich odalyło ſię odemnie/ á boiaźń ich prze=
ćiwko mnie byłá ludzkim wyćwicżeniem: áleć mię prozno chwa
lą/ vcżąc náuk ktore ſą ludzkimi mándátámi: iáko przez Ezáia
ſzá y Chriſtuſá Bog mowił Ezá. 29. ꝟ 13. Mát. 15. ꝟ 9. Bo ieſli
ſię/ ták dobrze od Bogá ſámego záleconego toru puśći/ á záſle
pymi/ po ſtáremu wodzámi/ drogą przeſtronną y braną ſzeroką
pobieży/ á ieſzcże z thą bez vmieiętnośći zápálczywą śierdźiwo=
śćią/ iáką w ſwoim Wędźidle pokázuie: iać nie ſądzę/ áni życżę
nic złe^o/ Bog to moy do mnie wie/ ále ſię wżdy boię: áby z wodzá
mi ślepymi w doł nie wpadł/ co z miłośći y życżliwośći ku vpá=
miętániu ie^o piſzę. Choćiażći ia to bacżę y cżyśćie rozumiem/ iż X.
K. ták ſobie y tym dobrze tuſzy/ y ták pewnie o ſobie rozumie/ że
w tym Bogu poſługę cżyni: ále też to z łáſki Bożey/ iáśnie y nie
omylnie/ pátrząc w ſłowo Boże/ iáko w ſłonecżną iáſność/ wi=
dzę/ iż ſię ná tym/ nie cżuiąc ſię bárzo myli. A to iż temu wiáry
dáć niechce/ cżemuby ſámemu wierzyć miał: á temu záś bárzo y
názbyt wierzy/ y w tym wſzythkę ſwą nádźieię pokłáda/ przed
cżymby iáko przed iádem vćiekáć miał: y co potym (vchoway pá
nie Boże) ſerce iego y nádźieię nie tylko záwiedźie y omyli/ ále też
y áż do oney wiecżney biedy (nie vznali ſię w cżás) wpráwi. Pá=
nie Boże wſzechmogący zmiłuy ſię nád nim/ y nád inſzymi towá=
rzyſzmi iego: á zwłaſzcżá/ ktorzy z niewiádomośći/ z záwiedźie=
nia y omámienia/ chytrego Antichryſtá/ wſzetecżnice oney Bá=
bilońſkiey/ ktora z kubká ſwego złotego záráźliwą trućiznę ná=

pawa

---

strona: 107

ná Wędzidło X.K.P.

107

pawa y truie/ ty wſzytkie ktorzy/ przećiw tobie y Chriſtuſowi
twoiemu grzeſzą. Náwroć ie Pánie Boże náſz do śiebie: áby ſię
y oni zá potárgnieniem twoim mogli vpámiętáć y náwroćić do
ćiebie: przy tobie ná potym zoſtáć: y tobie pánie ſámemu/ przez
ſyná twego iedynego Iezuſá Chriſtuſá/ w duchu y w prawdźie/
vſtáwicżnie powinną chwałę oddawáć. Amen y Amen.
KA P. 2. Gdy ſię błędom I.M.X.K. tym pilniey przy=
pátruię: ktorych/ iákom iuż rzekł: ieſt máło nie bez licżby: ktore
też iáko I.M. drogę do poznánia prawdy záśćieláiąc: ták też
y mnie do záłożenia fundámentu zbáwienney náuki ſą ná przeká=
źie: że ſię porządnie budowáć/ nie odrzućiwſzy ich pierwey ná ſtro
nę/ żadną miárą nie może. Ty tedy ia vpátruiąc/ bacżę to/ iż ná
tym iednym przednieyſzym wſzytkie práwie záśiádły: y z tego też
rozmnożenie y pośiłek biorą: iż I.M. X.K. z pryncypały ſwoimi/
dworzány Antichryſtowymi/ máiąc ſię zá theologá tákiego/ kto
ryby tylko ſłowá Boże/ á nie ſny y wymyſły ludzkie mowić miał/
á to wedle náuki Piotrá ś. (ktorego ſię namiáſtkiem/ nieſłuſznie
być rozumie/ z ſwoim Rzymſkim Papieżem) ták piſzącego: Ie=
ſli kto mowi niechże mowi iáko wymowy Boże: ſłowá tego y wy=
mow Bożych nie mowi/ iákoby przyſtało: ani ſię wedle nich rzą
dźi: áni bez wſzey omyłki/ onym cále y z ſercá wierzy. Zácżym też
w wiele dźiwnych/ á nigdy niewywikłánych lábiryntow (nie cżu
iąc ſię pewnie) wpadł: że wyśćia z błędow/ y celu do ktoregoby
zmierzáć miał vpátrzyć nie może. Sed veluti cæcus in ignota regione,

25:

huc atque illuc, manibus pedibusq́ue palpando & calcitrando gyrum

26:

vertitur atque tumultuatur, cżego ia/ bacżąc to/ nie pomáłu żáłuię.
A nie tylko to/ iż ſłowá Boże^o ſzcżerze/ prawdźiwie y wiernie nie
mowi/ iákoby był powinien: iáko ſię potym ná mieyſcu ſwym
nákrotce pokaże: ále co gorſza/ że się ieſzcże ná nie z ſercá práwie
gniewáiąc/ ono y piaſzcżyſtym fundámentem/ y kuśićielową ſło
dycżą/ y ſzátáńſkim przetákiem/ ábo rzeſzotem názywa: y o nim
to twierdźi/ iż ktoby ſię ná nim ſámym budował/ y ná nim ſá=
mym/ nie przyimuiąc nic/ coby w nim wyráźnie opiſano nie by=
ło/ przeſtawął/ żeby ono miáło być nagłownieyſzym fundámen
tem wſzego kácerſtwá/ ktoryby dyabeł kuśićiel záłożyć miał: iá=
ko piſze/ w Przedmowie do K.I.M. fol. b. Co wſzytko (áby ſię

o 2

nie káżdy

---

strona: 108

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

108

nie káżdy obacżył) pokrywa ſzátánem: iż on kuſząc Páná ſłowá
Bożego vżywał: á iż by tám fundáment ten/ vćiekáć ſię do ſło=
wá Bożego on że záłożyć miał/ mowiąc: Scriptum est enim, ábo=
wiem nápiſano ieſt. Ale iáko to dobrze y mądrze cżyni I.M.X.
K. potym ſię pokaże. Gdźie/ támże záraz/ iż tego ſam z śiebie nie
ma/ ále z ſwych Kátholikow/ tego dokłáda/ ták mowiąc. Ná
ſzy Kátholicy/ ten fundáment to iest, budowáć ſię ná ſamym słowie
Bożym y mowićſcriptum est,nápiſano iest okázowáli być fałſzywym
bacżyć trzebá co ći dobrzy kátholicy twierdzą z wiela przycżyn/ ále
nawięcey z tey/ iż go tákże/ wedle teyże reguły ich w piśmie ś. iá
wnie wyráżonego nie máſz. Oſtrzegáli przytym/ iż ná tym pia=
ſzcżánym fundámenćie/ w krotkim cżáśie miáłá vpáść więtſza
cżęść ártykułow napewnieyſzych á napoważnieyſzych wiáry ná=
ſzey mowę tę rozumieć trzebá o Rzymſkiey wierze, ktora ſie słowem Bo-
żym brzydzi, nie o Christiáńskiey prawdziwey ktora ſię ná ſámym słowie
Bożym buduie á między nimi y ſymbolum, ábo wyznánie Apoſztol=
ſkie właſnego Apoſztolſkiego wyznánia słowo Boże nie pſuie, procż ſá-
mych wymyſłow y przydátkow ludzkich krzecżenie máłych dźiátek y
wiárá Toyce ś. ktorych rzecży weſpołek z odpusty, wodą, święcámi,
ſpowiedzią, ktore trochę przed tym wſpominał tákże wyráźnie á miá=
nowićie tu ſam ná ſię lice podáie iáko oni chcą nie omienia piſmo ś.
Toć thy właſne áłowá ſą X.K. z krotką náſzą ná nie przeſtrogą
właśnie wypiſáne. Ktore/ iáko ſą niezbożne/ iáko záráźliwe/ iá
ko niechriſtyáńſkie/ iáko od prawdy/ do fałſzu vſtaw ludzkich/
od zbáwienia do zátrácenia cżłowieká ćiągnące: y iáko k temu
podobne ſą ſłowam onych kśiążąt/ ktorzy przećiw Dawidowi
mowili/ gdy on ſobie w ſámym zakonie Bożym rozmyślał (Pſal
119. ꝟ 23) łácno káżdy pobożny będźie mogł obacżyć: á zwłaſzcżá
sſtąd/ gdy ſię pokázowác będźie z ſámychże piſm ś. y ſkąd inąd
zacność/ powagá/ y pewność nie omyláiąca nikogo ſłowá Bo
żego ná wieki trwáiącego. Gdźie ſię to iáśnie pokaże/ iż nád ſło
wo Boże/ nie ma być nic wnoſzono/ ſtánowiono/ przyimowa=
no y pochwalono/ w káżdey ſpráwie zbáwienney. Owſzem/ nim/
wſzytko z ludźi wnieśione nabożeńſtwo/ wſzytki wymyſły/ ku=
glárſtwá/ zabobony/ ceremonie/ ſzáłáwiły/ á nád to y ſámy mo=
wy y terminy o Bogu/ o Chriſtuśie/ o zbáwieniu/ o vſpráwiedli

wieniu

---

strona: 109

ná Wędzidło X.K.P.

109.

wieniu/ o wierze/ o poświęceniu/ máią być licowáne y z gromá
dy wiernych wywoływáne/ wyświecáne y wygłádzáne. Aby ſam
Bog miał ſwą chwałę/ á ſłowo iego ſwoię w wiernych powagę.
Co ſię wſzytko naprzod ſámym ſłowem Bożym iáſnym y praw=
dźiwym pokázowáć będźie: potym też y ſtárych wielu Kátholi=
kow piſmy: áby tá chytrość ſzátáńſka/ ktorą ſię piſmo ś. we złe
v ludźi mniemánie przywodźi/ tym doſtátecżniey mogłá być po
znána y odrzucona: y chytrość też y niezbożność tych nowych
Kátholikow/ o ktorych to I.M.X.K. piſze iż oni okázowáli
to być fałſzywym piaſzcżytym fundámentem/ y rzeſzotem cżár=
towſkim/ gdy by ſię kto ná ſámym ſzcżerym ſłowie buduiąc/ ſzcże
rze też y prawdźiwie nie iáko kuśićiel ſzátan/ ále iáko zbáwićiel
Chriſtus Pan/ mowil/ Scriptum est enim, ábowiem nápiſano ieſt.
Gdyż to ieſt nápewnieyſza/ iż ći mili nowi Kátholikowie máiąc
iuż w tey mierze odięty ſmák duſzny/ á ktemu zmyſły záślepione/
ktore ſmáku ſłowá Bożego nie cżuią: á máiąc záś z drugiey ſtro
ny/ falſum quendam appetitum, chęć iákąś ćieleſną do vſtaw y wy=
myślnych nałogow ludzkich/ nie mogą inácżey mowić y cżynić:
iedno iáko też przedtym mowili oni/ ktorzy zaſtępom niebie=
ſkim/ ábo Krolowey niebieſkiey ſłużyli/ krom Bogá iednego/
kádząc iey y plácki piekąc. Iere. 7. ꝟ 18. á 4.7. ꝟ 3. podobne pe=
wnie tym ktore teraz ná ofiárę zmyśloną w kleſzcżách żełaznych
piekáią. Ktorych nowych Kátholikow niezbożną śmiáłośćią
y X.K. záwiedźiony/ oto ſię y ták y owák wierćieć muśi/ to raz
zá to/ á drugi ſię zá owo chwytáiąc. Ze też przedśię pod cżás ſło
wo Boże záleca/ y onym obiecuie rzecży ſwey dowodźić: á indźie
ielży/ iáko ſię znáć dáło. Záleca ie rzkomo w kazániu 1. fol. 6. frá
ſuiąc ſię ná ſprzećiwniki: iż oni tylko piſmo ſámo przyimuią: á iż
ie (iáko on twierdźi) okęſzone przywodzą. Tákże też piſze/ w ká=
zániu 4. fol. 182. obiecuiąc/ to co twierdźi z ſłowá Bożego poká
zowáć: ácżći záś nátychmiaſt/ obacżywſzy ſię podobno/ iżby mu
ták prętko wątku nie doſtáło/ tych ſłow vżywa/ iż choćiaż nie
ták wyráźnie to cżynić chce ábo może/ iáko w przeſzłym kázániu
w ktorym tęż babę, iáko mowią, naydzie, tylkoż to że ná inſze kołá prze-
ſádzoną.
ále przedśię per logicam demonstrationem, & conſequentiam

37:

neceſsariam. Toieſt/ iákoby po proſtu dla nieukow rzekł/ filozow

o 3

ſkim

---

strona: 110

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

110.

ſkimi łápácżkámi/ cżyniąc z łycżká/ rzemien. Apotym ieſzcże w
3. cżęśći kazánia 4. fol. 529. gniewáiąc ſię ná heretyki/ ktorzy pi
ſzą/ iż Chriſtus miał chwałę v oycá w przeyźrzeniu: y onym to
zbijáiąc/ ták mowi: Iż o tym przeyźrzeniu piſmo ś. namniey tám
nie wſpomina: á ſrodze tego zákázuie/ co rożnego opiſániu ſwe
mu przydáwáć ꝛc. A iż to mowiąc X.K. gruntu przedśię nie ma:
co y zſtąd znáć/ iż gdy go z iedney ſtrony co poprze: wnet ſię ná
drugą obroći: iákoby z łuku y z ſámoſtrzału (iáko mowią) ſtrze
láiąc: przetoż y drugich/ to ieſt Ewánielikow ſobie bárzo prze=
ćiwnych: ktorzy iuż po wielkiey cżęśći z opánowánia Antichry=
ſtá Rzymſkiego wyſzli: bacżąc to tylko do nich/ że ſię ieſzcże fun=
dámentu prze zeń záłożonego trzymáią/ pilnie nápomina/ áby
ſię záś wroćili do gośćińcá powſzechnego z ktorego wyſtąpili:
to iest, do zrzodłá wſzech niezbożnych wynalaskow vkázuiąc tho y
twierdząc/ iż nas/ ktorzyſmy iuż z łáſki Bożey/ przędźiwá tego
tám Antychryſtowskiego ſą wolni: ktorymeſmy też bárzo długo
wplątáni byli/ trudno máią zbić/ z fundámentu tego: to ieſt/ iż
nie ma być nic przyimowano/ cżego nie máſz wyráźnie w piśmie
ś. Skąd káżdy/ ktoby ſię iedno ſzcżerze Bogá bał/ bacżyć może/
iáko ślad tráći: raz zgołá nic dobrego o ſłowie Bożym piſánym
nie trzymáiąc/ owſzem ie náporząd hydząc/ rzeſzotem ie ſzátáń=
ſkiem názywáiąc ꝛc. á drugi raz ie záś (ále iáko ſzcżerze/ Bog to
ie) wrzkomo zálecáiąc/ y nim dowodźić tego o co prza idźie/
obiecuiąc. Ano przedśię nic k rzecży. Bo oprocż niepobożnych
álegoriy/ wſzythko Loiką/ y świádectwy ſwych ſzkolnych Zofi=
ſtow/ Aryſtoteleſem y ſzátány/ ku zniſzcżeniu prawdy zbáwien=
ney/ ſłowá Bożego/ zámyka/ twierdźi/ ſtánowi. Ná co ia beś=
piecżnie/ z Erázmuſem Roter. mężem onym zacnym/ ktorego y
ſam Papież Lew. 10. ſynem ſwym vmiłowánym názywáł/ y An
notácyie iego ná nowy Teſtáment zálećił/ iáko ſię y w pierwſzych
kśiążkách wſpomináło rzec mogę: Mihi nulla hæreſis videtur perni

32:

cioſior, nulla blaſphemia ſceleratior, quám ſi quis Philistinorum exemplo,

33:

Euangelici agri puteos, qui á Christo venam habent aquæ viuæ, ſcatentis

34:

in vitam æternam, terra oppleat, & ſenſum ſpiritualem vertat in carna-

35:

lem, (quod etiam é conuerſo dici optimé potest, de inuerſione ſenſus carna-

36:

lis ſeu literalis in ſpiritualem, alegoricum, anagoicum &c.) doctrinam cæ

lestem

---

strona: 111

ná Wędzidło X.K.P.

111.

lestem deprauet in terrenam: ac ſacroſansta Christi dogmata detorqueat,

2:

imo corrumpat. To ieſt/ krotko mowiąc: Nie máſz kácerſtwá ſzko
dliwſzego/ iedno gdy kto przykłádem Filiſtyńcżykow/ ſtudnię
polá Ewánielitſkiego/ ktore máią od Chriſtuſa źrzodło wody
żywey wyſkákuiącey ku żywotowi wiecżnemu/ źiemią nápełnia/
á zmyſł duchowny obráca w ćieleſny ták ćieleſny w duchowny á ná=
ukę też niebieſką nicuie w źiemſką ꝛc. cżego ia bacżę pełno ieſt w
tym I.M. Wędźidle. Ale iż to ieſt naprzednieyſzy rum: ábo rá=
cżey przed Bogiem y wiernymi/ ſmrodliwy gnoy/ ná ſámym ſło
wie bożym nie przeſtáwáć/ owſzem ie ſłodycżą y rzeſzotem ſzátáń
ſkim názywáć: á ná plotkách ſię wymyſłow ludzkich wieſzáć:
przetoż ten przed inſzymi trzebá wyſzuflowáć: á potym y dru
gie/ tákże ſłowem Bożym odkryte/ precż porządkiem ſwym wy
rzucáć.
KA P. 3. Acżkolwiek tedy X.K. w ſłowách ſwych wyżſzey
wypiſánych/ ktore z theologow ſwych niektorych wycżerpnął/
gániąc piſmo ś. y ono ſłodycżą y rzeſzotem ſzátáńſkim/ á fundá=
mentem piaſzcżyſtym názywáiąc/ tylkoż rzecż iednę nawięcey bie
rze przedśię: to ieſt tę/ żeby to w piśmie ś. nie miáło być wyrá=
źnie obwárowano/ iż ná nim ſámym przeſtáwáć mamy/ á oprocż
niego nic ſię nie ważyć. Iednák mnie zda ſię zá potrzebną/ o ſło
wie Bożym/ y nádto co więcey tu pokazáć. Azaby ſię kiedykol=
wiek ći nowi X.K. theologowie/ á on z nimi/ obacżyć y záwſty=
dáć mogli/ y tego głupie^o/ y náder niewſtydliwe^o zuchwálſtwá
y przepychu przećiw Bogu y ſłowu iego odbieżeć: á zá ſámo ſię
ſłowo Boże ſzcżyrze y ſtátecżnie vchwyćiwſzy/ wſzytkie cżáry/ gu
ſłá/ báłwochwálſtwá/ wymyſły/ báśni/ plotki y vſtáwy kośćio=
łá Rzymſkie^o z wiernych ludźi ſerc wykorzenić/ y z gránic ſwych
potym wypálentowáć. Powiem tedy tu iuż o ſłowie Bożym po=
rządkiem ſwym pięć głownieyſzych rzecży/ áby z nich inſze mo=
gły być poznáwáne: á powiem nie z głowy ſwey/ áni z cżyiey in=
ſzey/ ále z tegoż ſámego ſłowá Bożego świádectw: Z ktorych tá
ieſt pierwſza: Iż nád ſłowo Boże/ niemáſz nic zacnieyſzego/ po=
ważnieyſzego/ cżyſtſzego/ gruntownieyſzego y pewnieyſzego. Iá=
ko ſię to z tych Piotrá ś. ſłow znácżnie pokázuie. Káżde proroc
two piſáne/ nie bywá właſnego wykłádu: gdyż nie wolą ludzką

przynieśione

---

strona: 112

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

112

przynieśione ieſt niekiedy proroctwo/ ále od duchá ś. popchnie=
ni mowili ludźie Boży święći. 2. Petr. 1. ꝟ 20. Coż może nád to
być znácżnieyſze^o? co też pewnieyſzego/ ná to co z duchá ś. przez
ś. też ludźie pochodźi? Trzebáli w tym wątpić? trzebáli lekce
ważyć/ y rzeſzotem y ſłodycżą ſzátáńſką to názywáć? Abo ieſzcże/
możeli tá mowá tych to nowych Kátholikow/ náporząd z ſło=
wá Bożego/ iż ich w oczy kole/ ſzydzących/ zá dobrą y prawdźi=
wą być pocżytána? Mogąli być theologámi názwáni/ y w po=
cżet wiernych chwalcy Bożych policżeni? ponieważ ſłowo Bo=
że ták niewſtydliwie hańbią y z nádchnienia duchá ś. podánie/
ſłodycżą y rzeſzotem ſzátáńſkim/ vſtámi ſwemi plugáwemi zo=
wią y cżynią? O niebożętá/ pomamione przez te fáłſzywe y nie=
zbożne náucżyćiele y wodze/ obacżayćie ſię wżdy poki ieſt cżás/
niż ono nagłe zginienie/ iáko śidło/ przypádnie: á ták co rychley
od tych wodzow ślepych vćiekayćie/ żebyśćie z nimi záraz w doł
nie wpádli/ gdźie będźie płácż y zębow zgrzytánie. Azaż ták ſobie
on Krol y Prorok święty Dawid/ lekce ważył piſmo Moiżeſzo=
we/ choćiaż ieſzcże ćieniámi y figurámi/ á nie ſámą właſną rze=
cżą nápełnione? zali go nie ták v śiebie poważał/ że ie zá nacżyſt
ſze Boże wymowy miał? Dáremneli ſą nie prawdźiweli ſą ty ſło
wá iego? Eloquia domini, eloquia, Wymowy (mowię) Iehowine/
wymowy ſą cżyſte: śrebro ſą wypławione ná teśćie gliniánym/
ocżyśćione po śiedḿkroć. Pſal. 12. ꝟ 7. A w Pſálmie záś 19. ꝟ
8. o tymże piſmie świętym mowiąc/ á zakonem ie y przykazánim
názywáiąc ták piſze: Zakon Iehowin doſkonáły ábo nie pomázány
hebrajski náwrácáiący duſze: świádectwo Iehowine/ ieſt praw=
dźiwe/ ktore z proſtaká ábo z dziećiny cżyni mądrego. Przykazá
nia Iehowine ſą proſte/ ktore ſerce rozweſeláią: roſkazánie Ieho
wine ieſt cżyſte ktore oświeca ocży ꝛc. Co mowi dla te^o/ iż ie ſo=
bie miał (iáko piſze Pſál. 119. ꝟ 105.) zá pochodnią nogam ſwym.
Dla cże^o też y tych ſzcżęśliwymi być opowiedał/ ktorzy ſię w tym
Páńſkim zakonie kocháli/ y w nim w wednie y w nocy rozmyſlá
li. Pſál. 1. ꝟ 1. á 119. ꝟ 1. Z ktorego ſłow tákich/ łácno to káżdy o=
bacżyć może: iż ieſli ći ſą ſzcżęśliwi/ ktorzy ſię w ſłowie Bożym
kocháią/ nim ſię rządzą/ y onego przyſtrzegáią: tedy ći muſzą
być nád inſze wſzytkie nieſzcżęſliwſzy/ y iuż práwie opłakáni/ kto=

rzy o nie

---

strona: 113

ná Wędzidło X.K.P.

113.

rzy o nie niedbáią/ y ná nie ſię z ſercá/ dla kuchnie ſwey/ dla fol=
wárku/ wśi/ miáſtecżek/ kánoniy/ plebániy/ y inſzych/ gniewáią/
y ono lżą: iáko ſię iuż pokazáło. Ale opuśćiwſzy o tym inſzych wie
le świádectw/ ktorych v Moiżeſzá/ w Pſálmiech/ y inſzych pi=
ſmiech ś. doſyć/ oto tu ieſzcże iednoż tylko położę/ ktore ieſt 5.
Moi. 4. ꝟ 5. gdźie ták mowi Moiżeſz do ludu: Wey/ náucżyłem
was vſtaw y ſądow/ iáko mnie roſkazał Iehowáh Bog moy/ á
byśćie ták cżynili w pośrzod źiemie/ do ktorey idźiećie/ ábyśćie
ią odźiedzicżyli. Strzedz tedy będźiećie y cżynić: co wam roskázuię
Abowiem toć ieſt mądrość y vmieiętność wáſzá/ przed wſzemi
ludzmi ktorzy vſłyſzą o tych wſzytkich vſtáwách: że też mowić
będą: Tylkoć ten lud ták wielki mądry ieſt y vmieiętny. Abo=
wiem ktoryż ieſt lud ták wielki/ ktoryby Bogá miał ták ſprzyiá=
znego (ábo bliſkiego) iáko Iehowáh Bog náſz we wſzytkim o co
byſmy do niego woláli? Abo ktory narod ták wielki? ktoryby v
ſtáwy y ſądy ták ſpráwiedliwe miał/ iako ieſt ten wſzytek zakon/
ktory ia wam dźiś podáię. Tylkoż pilnuy á ſtrzeż bárzo duſze ſw o

18:

iey/ ábyś niezápominał ſłow ktore widźiáły ocży twoie/ áby ſnadź
nie odſtąpiły/ przez wſzytek cżás żywotá twego/ od ſercá twoie^o.
Toć ták Moiżeſz o ſłowie Bożym/ to o zakonie y o wſzytkich v=
ſtáwách y roſkazániach Bożych nápiſał/ zálecáiąc ie: y wſzytko
ſzcżęśćie/ wſzytek grunt/ pewność y zacność w nich záſádzáiąc y
pokłádáiąc/ y do nich ſámych ſercá ludzkie przywięzuiąc: á nie
ták/ iáko X.K. Kátholicy y on ſam z nimi cżyni. A Chriſtus Pan
tego ieſzcże dokłáda/ mowiąc ták: Nie możeć być rozwiązáne
to iest w niwecż obrocone piſmo Ian. 10. ꝟ 35. Rozumieć mamy w
tym wſzytkim co w nim ieſt nápiſano. Bo łácniey (iáko indźiey
mowi) niebu y źiemi przeminąć/ niż iedney kreſce z zakonu v=
páść Luk. 16. ꝟ 17. A o ſwych záś ſłowách/ ták też mowi: Nie=
bo y źiemiá przeminą/ á ſłowá moie nie przeminą/ Mát. 24. ꝟ
35. ále o tey pierwſzey rzecży niech ná tym będźie doſyć.
Wtora rzecż ieſt/ o tymże ſłowie Bożym/ w piśmie ś. nam ro=
ſkazána y zálecona/ to ieſt ábyſmy oprocż niego nic nie przyimo=
wáli/ áni cżego inſzego dźiatek ſwych vcżyli: owſzem ſię wſzelá=
kich vſtaw y wymyſłow ludzkich wyſtrzegáli/ y od nich vćieká=
li. O cżym ták nápiſano cżytámy: naprzod 5. Moi 4. ꝟ 9. Pil=

p

nuy

---

strona: 114

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

114.

nuy y ſtrzeż bárzo duſze twey/ ábyś nie zápominał ſłow ktore wi
dźiáły ocży twoie: áby ſnadź nie odſtąpiły/ przez wſzytek cżás ży=
wotá tego/ od ſercá twoiego: ále o nich niech wiedzą ſynowie
twoi/ y ſynowie ſynow twych. A káp. 6. ꝟ 6. y będą (mowi Moi=
żeſz do ludu) ſłowá te ktore ia tobie dźiś roſkázuię/ w ſercu twym/
y powtarzáć ie będźieſz ſynom twym/ y będźieſz o nich mowił śie
dząc w domu ſwym/ y idąc w drodze/ y kłádąc ſię y wſtáiąc: y
vwiążeż ie ná znák ná ręce twoiey/ y będą nacżelnikámi między
ocżymá twoimi/ y nápiſzeż ie ná podwoiách domu twoiego/ y ná
branách twoich. Co potym y káp. 11. ꝟ 18. 19. 20. powtarza y z pil
nośćią wielką roſkázuie. To iedná iż ſłowá ſwego każe z pilno=
śćią przyſtrzegáć/ y onego dźiatek/ á nie ludzkich baiek/ vcżyć:
iákich ieſt w papieſtwie bez licżby/ y miáry: że ich y v Pogan ni=
gdy ták wiele nie było: ktore tu X.K. forytuie/ gdy ſię ták z ſwoi
mi Kátholikámi ná ſłowá Boże gniewa. Pátrzmyż drugiey/ to
ieſt/ iż do tego ſłowá Bożego nie godźi ſię nic przydawáć: áni
vmnieyſzáć. O cżym ták 5. Moi. 4. ꝟ 2 Nie przydaćie nic do ſło
wá moiego mowi to Bog ktore ia wam roſkázuię: áni też do niego
co odeymiećie: lecż chowáć będźiećie roſkazánia Iehowy Bo=
gá wáſzego/ ktore ia wam roſkázuię. A Káp. 5. ꝟ 32. Strzedz te
dy będźiećie tego/ iakobyśćie cżynili ták iáko wam roſkazał Ie=
howá Bog wáſz. Nie odchylayćież ſię áni ná práwo áni lewo ꝛc.
Iáko zoſobná y Iozuemu roſkazał Bog/ áby ſię od ſłow iego ná
żadną ſtronę nie odchylał: ále w nich ſámych rozmyślał. Ioz.1.
ꝟ 7. A w Przypowieśćiách też zacność y doſkonáłość ſłowá Bo
żego zálecáiąc/ mowi: Wſzelka mowá Boża ieſt wycżyśćiona/
y ieſt tarcżą tym ktorzy ſię ná nię ſpuſzcżáią. Nie przydawayże
do mow iego/ ábyś nie był ſtrofowan/ y kłamcą ználeźion. Przy.
30. ꝟ 5. Gdyż y według Páwłá ś. Ieſli do ludzkiego przymierza
ábo Teſtámentu śmierćią vtwierdzonego nie godźi ſię nic przy=
dawáć: (Gál. 3. ꝟ 15. Hebr. 9. ꝟ 17.) á iákożby ſię miáło godźić
przydawáć co do Teſtámentu ábo ſłowá Bożego/ wielą cudow
y znákow á náwet y śmierći tey ſyná Bożego vtwierdzonego?
co y potym cżęſto powtarza/ y dla tego y ná tę ſtronę y ná owę
to ieſzcże wáruiąc mowi: Z iedney ſtrony żywot pilnuiącym roſka
zánia Boże^o obiecuiąc/ á z drugiey ſtrony śmierćią przeſtępcom

grożąc/

---

strona: 115

ná Wędzidło X.K.P.

115.

grożąc/ á to tymi ſłowy. Strzedz będźiećie vſtaw moich y ſądow
moich/ ktore gdy cżynić będźie cżłowiek żyć z nich będźie. Iam
Iehowáh 3. Moi. 18. ꝟ 5. A Ezech. 20. ꝟ 11. lámentuiąc Bog ná
lud zły ktory ſię niechćiał rządźić wedle ſłowá iego/ iáko teraz
X.K. y Kátolikowie cżynią/ ktorymi rzecży ſwey podpiera: ták
też mowi. Dałem im vſtáwy moie/ y oznáymiłem im ſądy moie:
w ktorychby żył cżłowiek gdyby ie cżynił ꝛc. Lecż iż tego nie cży=
nili/ przetom wylał gniew ſwoy ná nie ꝛc. A cżynił to Bog dla
te^o iż też ták powiedźieć był racżył/ 5. Moi. 27. ꝟ 26. iáko y Pá
weł ś. do Gál. 3. ꝟ 10. wſpomina mowiąc: Przeklęty ktoryby
ſobie nie poſtánowił ſłow zakonu tego áby ie cżynił: á rzecże wſzy
tek lud Amen. A mowił to Bog o onym zakonie/ ktory ieſzcże
ćieniem był dobr przyſzłych: y ktory nic nie przywiodł do doſko=
náłośći: á coż rozumiemy o nowym/ ktory ieſt nád on ſtáry y iá=
śnieyſzy y doſkonálſzy? bo co on był iáko świecá ábo kágániec w
ćiemnym mieyſcu poſtánowioná (iáko 2. Petr. 1. ꝟ 19. cżytamy)
to iuż náſz nowy ieſt iáko iutrzenká y dźień. Przetoż też ták o nim
mowi Piſarz liſtu do Hebreow. 2. ꝟ 1. Trzebá nam tym więcey
pilnowáć tego coſmy ſłyſzeli/ byſmy ſnadź iáko dziuráwe nacżynie
nie przećiekali. Bo ieſlić mowá przez Anioły powiedźiáná byłá
trwáła: á káżde przeſtępſtwo y niepoſłuſzeńſtwo ſpráwiedliwą
zapłátę bráło: iákoż my vćiecżemy/ tákowego zbáwienia zánied
bawſzy? ꝛc. A iż przez mowę Anielſką rozumie ſłowo y wyroki Bo
że/ od Bogá ſámego przez Anioły Moiżeſzowi podáne: o tym
znácżnie (Dźie. 7. ꝟ 38. Gál. 3. ꝟ 19.) cżytamy: co ſobie káżdy ktoby
temu wiáry dáć nie chćiał przecżytáć może. Ia ſię do rzecży pier=
wſzey wrácam/ że nam ty więcey dla tego trzebá pilnowáć ſło
wá Bożego/ w nowym Przymierzu podánego/ iż ieſt zacniey=
ſze y doſkonálſze: y więtſza kaźń idźie ná przeſtępce iego: iáko to
máło nie ze wſzytkiey káp. 3. y 4. Heb. káżdy obacżyć może. Wſzák
że zoſobná z tych ſłow (káp. 10. ꝟ 28. Ktoby odrzućił zakon Moi
żeſzow/ bez miłoſierdźia ná dwu ábo ná trzech świádkach vmie
ra: iákoż mniemaćie/ dáleko ſrożſzego karánia godźień nie bę=
dźie/ ktoby ſyná Bożego podeptał á pewnie go káżdy ten depce kto
nie żyie wedle słowá iego y kreẃ przymierza przez ktorą był poświę
cony pokaláną być rozumiał iáko cżynią Papieżnicy, gdy wodą y

p 2

inſymi

---

strona: 116

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

116.

inſzymi wymysłámi ſwoiemi głádzić vśiłuią grzechy, á nie ſámą krwią
Chriſtuſową y duchá łáſki zelżył. Przetoż y Páweł ś. pilnuiąc tyl=
ko tego co mu Pan obiáwił: cżego go náucżył/ y co mu roſka=
zał: ważyć ſię niechćiał nic mowić/ piſáć/ ſtánowić/ nád iego ro
ſkazánie: iáko znáć z tych ſłow iego ktorych vżywa 1. Kor. 7. ꝟ
25. O dźiewicách nie mam roſkazánia Páńſkiego/ wſzákoż rádę
dawam ꝛc. Y záś káp. 11. ꝟ 23. Iam wźiął od Páná com też wam
podał: Przetoż (mowię) pewien tego będąc iż nic ſwego nie po
wiedał/ ále to tylko co mu było od Páná roſkazano/ ták ieſzcże
ná inſzym mieyſcu mowi: (1. Kor. 14. ꝟ 37.) Ieſli kto zda ſię być
prorokiem/ ábo duchownym/ niechże pozna/ iż to co wam piſzę/
ſą páńſkie roſkazánia. A potym záś y tego dokłáda (Gal. 1. ꝟ 8.)
o ſwym przepowiedániu Ewánieliey Chriſtuſowey: Iż choćiaż=
byſmy my to iest Apoſztołowie ábo Anioł z niebá przepowiedał
wam/ nád to coſmy wam przepowiedáli/ niech będźie przeklęc
twem. Iákoſmy przedtym powiedáli/ y teraz záśię mowię: Ie
ſliby wam kto opowiedał/ nád to cośćie wźięli: niech będźie prze
klęctwem. Nu/ ázaż to nie doſyć iáſna/ iż ták w ſobie ieſt doſko
náłe/ cáłe/ doſtátecżne/ święte/ zbáwienne y ſkutecżne ſłowo
Boże/ że do niego nie ma być nic przydawano/ áni od niego vy=
mowano? Azaż y tym ſámym nie ſą zgánione wſzytkie ludzkie
wymyſły/ przydatki/ vſtáwy? ktorych iáko też piſmo ś. zákázu=
ie/ ſłuchaymy. Ono o tym ták naprzod nápiſano cżytamy (3.
Moi. 18. ꝟ 2.) ſłowá Boże do Izráelá/ w vſtáwách przodkow
ſwych bez ſłowá Boże^o przedtym wyćwicżonego: áby ie iuż opu=
śćiwſzy ná ſámym ſłowie y roſkazániu Bożym przeſtawał. Iam
Iehowá Bog wáſz mowi Pan wedle vcżynkow źiemie Egipt=
ſkiey/ w ktoreieśćie mieſzkáli/ nie będźiećie cżynić: áni wedle v=
cżynkow źiemie chánáneyſkiey/ do ktorey ia was wprowadzam/
cżynić będźiećie: áni chodźić będźiećie wedle vſtaw ich. Lecż ſą=
dy moie cżynić będźiećie/ y vſtawy moie chowáć będźiećie/ áby=
śćie w nich chodźili: Iam Iehowán Bog wáſz. A potym przez
Proroká Ezechielá ták mamy powiedźiano. Nie chodźćie w v=
ſtáwách Oycow wáſzych: áni ſądow ich przyſtrzegayćie: áni ſię
báłwánámi ich pyſklićie: Iam ći Iehowáh Bog wáſz/ chodźćież
w vſtáwách moich/ y ſtrzeżćie ſądow moich y cżyńćie ie Ezech

20. ꝟ.

---

strona: 117

ná Wędzidło X.K.P.

117.

20. ꝟ 18. A o náuce Nowego przymierza ták mowi Ian ś. odrzu
cáiąc náuki Antichryſtowſkie/ fałſzywych náucżyćielow. 2. Ian.
ꝟ 10. Ieſli kto przychodźi do was/ á tey náuki nie przynośi/ nie
przyimuyćie go do domu/ áni go pozdrawiayćie. A pan Chriſtus
ſam lámentuiąc ná złe żydy: ktorzy odrzućiwſzy roſkazánie Bo
że/ żyli wedle vſtaw ſwych: iáko teraz cżynią Kátholicy Rzym=
ſcy/ ták mowi: W niwecż obroćiliśćie roſkazánie Boże/ dla vſtá
wy wáſzey ꝛc. Mát. 15. ꝟ 6. Lecż prożno mię chwalą/ vcżąc náuk
przykazániá ludzkie^o/ Már. 7. ꝟ 6. ꝛc. A Páweł ś. roſkázuie Ty
tuſowi mowiąc o Kreteńcżykach (Tit. 1. ꝟ 13.) Oſtrze ie ſtrofuy/
áby zdrowi byli w wierze: Nie báwiąc ſię żydowſkiemi báśniá=
mi mowi ták iż ieſzcże dáleko ſproſnieyſzych y nikcżemnieyſzych nie by-
ło Papieskich ktorych teraz pełne ſą Kośćioły y Kśięgi ich y mándaty
ludzkiemi/ ktorzy ſię od prawdy odwrácáią. A do Hebr. 13. ꝟ 9.
Náukami rozmáitemi y obcemi nie vnośćie ſię. A Páweł do E
feſkich 4. ꝟ 14. Nie bądźmy więcey dźiećmi kołyſzącymi ſię y
chwieiącymi káżdym wiatrem náuki: przez ludzkie oſzukanie/
przez/ chytrość ku podeśćiu błędem: ále záchowywáiąc praw=
dę w miłośći: rośćmy w onego we wſzytkiem/ ktory ieſt glową/
Chriſtuſá. Boć koniecżnie bądź długo bądź krotko/ przedśię/
iáko Pan Chriſtus powiedźiał. Wſzelkie ſzcżepienie ktorego nie
ſzcżepił Oćiec niebieſki/ wykorzenione będźie. Máth. 15. ꝟ 13.
Ale y inſzych wiele świádectw do tegoż ſię śćiągáiących/ dla
przedłużenia opuśćiwſzy/ trzećią też rzecż tákże pokażę. Trze=
ćia tedy rzecż tá ieſt. Iż w ſámym ſłowie Bożym doſkonáła ieſt
náuká/ o iedynym prawdźiwym Bogu/ y o iedynym też ſynu ie=
go Iezuśie Chriſtuśie: że też nikt/ by ſię miał zá namędrſzego:
do niey przydáć nic nie może: áni nam lepiey/ właśniey y doſko=
náley Bogá opiſáćy oznaymić: nád to/ niż ſię on ſam/ y ſyn iego
potym oznaymił. Gdyż iáko Chriſtus pan mowi: Zaden nie zna
ſyná iedno Oćiec: áni Oycá kto zna iedno ſyn/ á komuby chćiał
ſyn obiáwić. Mát. 11. ꝟ 27. Item/ Bogá nikt nie widźiał: iedno=
rodny ſyn/ ktory ieſt ná łonie Oycowym/ on opowiedźiał. Ian.
1. ꝟ 18. A iż ſię Bog ſam Izráelowi oznaymiał: o tym mamy ſze=
rokiemi ſłowy Moiżeſzá ná wielu mieyſcách piſzącego. Wſzákże
między inſzymi/ iedno tylko/ ábo dwie/ krotkośći folguiąc/ przy

p 3

pomionę

---

strona: 118

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

118.

pomionę/ z ktorych ieſt iedno 5. Moi. 4. pocżąwſzy od ꝟ 32. áż
do ꝟ 39. gdźie ſię Bog okázuie być ſámym Bogiem/ nád ktore=
go/ y oprocż ktorego/ niemáſz żadnego inſzego/ ktoryby ſię ták/
y z niebá y ná źiemi obiáwił: ktoryby tákie cudá cżynił: y ktoryby
ták ſobie narod ieden/ z inſzych narodow obrał. Ktory potym
to do ludu onego mowi. Słuchay/ Izráelu Iehowáh Bog náſz/
ieden ieſt Iehowáh. 5. Moi. 6. ꝟ 4. Co ſię ſzerzey nápiſáno náy=
duie/ 2. Moi. 20. ꝟ 1. Iáko y ſam Pan Chriſtus z piſmá ś. poká=
zuie też/ tegoż ſámego być Bogiem prawdźiwym/ gdy go o pier
wſzym y przednieyſzym przykazániu ieden vcżony żyd pytał: ták
mowiąc. Pierwſze ze wſzytkich roſkázánie ieſt: Słuchay Izráelu/
Pan Bog náſz P. ieden ieſt/ Már. 12. ꝟ 28. A o ſobie záś mowi do
Zydow. Rozbierayćie piſmá/ gdyż ſię wam zda iż w nich żywot
wiecżny maćie: á onyć ſą ktore o mnie świádcżą. Ian. 5. ꝟ 39. A
potym trochę niżey ꝟ 46. Byśćie wierzyli Moiżeſzowi/ y mnie by
śćie wierzyli: bowiemći on o mnie piſał. Owa nie báwiąc ſię przy
wodzeniem świádectw/ káżdy tho pobożny zeznáć muśi/ iż pi=
ſmo ś. ná to ieſt od Bogá podáne/ ábyſmy z niego naprzod iego
ſámego/ potym też y Meſyaſzá Iezuſá ſyná iego vmiłowánego
poználi: á z tey znáiomośći/ będąc Bogu poſłuſzni/ żywot wie=
cżny (iáko Chriſtus mowi Ian. 7. ꝟ 3.) mieli. Aleć y tego nie=
wiem ktoby też przeć miał/ że nam nie mogł nikt lepiey Bogá
oznáymić/ iáko ſię on ſam oznaymił w piśmiech ś. y iáko go nam/
y to co o nim trzebá było ludźiom wiedźieć/ oznaymił Chriſtus
Pan/ gdyż y ſam ták powiedźiał/ iż nie ſzukał chwały ſwey/ ále
tego ktory go poſłał: y ſłow ſwych nie mowił/ áni z śiebie ſáme=
go co cżynił: ále cżynił to co widźiał/ y mowił co ſłyſzał/ y nam
wſzytko oznaymił/ y ná to też vcżnie ſwe ná świát poſłał/ áby oćieć
iego z tąd był vwielbion: á to gdyby oni ſzedſzy owoc obfity przy=
nieśli. Co wſzytko z piſmá ś. płynie/ á nie z żadnych vſtaw/ náuk/
y podánia ludzkiego. A ták też ná nim ſámym przeſtáwáć nam
potrzebá/ gdyż ono nie do cżego inſzego nas wſzędy nápomina y
prowádźi/ iedno do znáiomośći Bogá y Chriſtuſá/ á potym do
náſzey powinnośći. Cżwarta rzecż ieſt/ ktorą o piśmie ś. wie=
rzyć mamy: Iż ono ſámo tákie ieſt: W ktorym nam wſzytko to
doſtátecżnie/ ſzcżerze y wiernie ieſt opiſano/ cokolwiek nam ieſt

wiedźieć

---

strona: 119

ná Wędzidło X.K.P.

119

wiedźieć potrzebá ku otrzymániu żywotá wiecżnego. Co z tąd
obacżáć mamy: iż Bog/ y on zakon Moiżeſzow/ ták był podał:
że ktoby im był wykonał/ ten miał z niego mieć żywot. Iáko to
znácżnie Páweł ś. Gál. 3.ꝟ 12. wſpomina/ z kśiąg 3. Moi. 18. ꝟ 5.
mowiąc: iż cżłowiek ktoryby ie cżynił w nich żyć miał. Iáko ono
y Chriſtus Pan toż twierdźi: przed onym co go pytał/ coby cży=
nić miał/ żeby miał żywot wiecżny: mowiąc mu: Ieſli chceſz
wniść do żywotá/ chowayże roſkazánia. Mát. 19. ꝟ 16.17. Gdyż
iáko cżytamy w Przy. 6. ꝟ 23. Przykazánie ieſt pochodnią/ á za=
kon świátłośćią/ á drogą do żywotow ſtrofowánie kárnośći. Ale
iż ten żaden nie był ktoryby mogł z zakonu żywotá wiecżne=
go doſtáć: przeto iż też żaden zakonu cále we wſzytkim y ſkute=
cżnie nie wypełnił: bo ſię wſzyſcy odchylili/ y niepożytecżnymi ſta
li/ y nie było áż y do iednego/ ktoryby cżynił dobrze/ iáko ſzeroko
wywodźi Páweł ś. Rzym. 3. ꝟ 10. y iáko/ z tegoż zakonu twierdźi
Gal. 3. ꝟ 10. iż przeklęty káżdy ieſt ktoryby nie wytrwał we wſzyt
kim co nápiſano w kśięgách zakonu/ áby to było cżyniono. A
przedśię w piśmie świętym żywot był zámkniony: y w piśmie ś.
zbáwienie od Bogá záłożone y obiecáne (ále też áż w Meſyáſzu/
obiecánym ieſzcże ſkoro od pocżątku świátá założone) przetoż ták
o tym nápiſano cżytamy 1. Petri. ꝟ 9. iż wiárá tá ieſt/ ktorą kto
ma w ſobie ku Bogu y Chriſtuſowi: á nie bez krzyżá y vtrapienia:
że z niey káżdy wierny odnieśie zápłátę/ zbáwienie duſze. O kto=
rym zbáwieniu (mowi ták Piotr ś.) wywiádowáli ſię y bádáli
prorocy/ ktorzy/ o okazáney przećiw nam łáſce prorokowáli: Bá
dáiąc ſię ná ktory ábo ná iáki cżás vpewniał duch on Chriſtu=
ſow/ ktory w nich był/ świádcżąc pierwey o vtrapeniach ktore
przyść miáły ná Chriſtuſá/ y o ſławách zátym idących ꝛc: Wſzákże
ácżkolwiek ſię to y ſzeroko y trudno przedtym przez Moiżeſzá y
proroki/ bo pod figurámi y rozmáitymi ćieniámi podawáło: iuż
to teraz z nowego przymierza piſm ś. łácno może być poięto y wy
rozumiano: gdyż thák znácżnie Ian ś. nápiſał. Ian. 20. ꝟ 30.
Wiele inych známion vcżynił Iezus przed vcżniámi ſwoimi/ kto
re nie ſą wypiſáne w tych kśięgách: lecż ty ſą nápiſáne/ ábyśćie
wierzyli/ iż Iezus ieſt Chriſtuſem ſynem Bożym/ á iżbyśćie wie
rząc żywot mieli przez imię iego. Iákoż y ſam Pan Chriſtus: á po

tym

---

strona: 120

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

120

tym y wſzytkie piſmá Apoſztolſkie/ wykłádáiące náporząd prá=
wie ſtáre piſmá prorockie: ten cel nam do zbáwienia iáſny/ y ſze=
roki zálecáią/ y do niego prowádzą: twierdząc to wſzędy/ iż kto
wierzy w tego/ ktorego Bog poſłał Iezuſa Meſyaſzá/ ten ma
żywot wiecżny. Gdyż ſię ták Bogu podobáło/ prze zeń zbáwić
wierzące. Co wſzytko/ á ſkąd inąd cżłowiek doſtátecżniey/ wła=
ſniey/ porządniey/ ſnádniey y beſpiecżniey poznáwáć ma/ ieſliż
nie z ſámego (procż plotek/ wymyſłow/ y guſłow/ Kátolikow
Rzymſkich) ſłowá Bożego ná wieki trwáiącego? Iáko y Ezá=
iaſz y Piotr ś. to o nim mowią Ezái. 40. ꝟ 6. 1. Petr. 1. ꝟ 25. Kto
re iż ſámo ieſt doſkonáłe: y doſkonáłą drogę ma w ſobie do ży=
wotá wiecżnego: Bo Iezuſá Meſyaſzá ktory ieſt drogą do Bo
gá Oycá/ nam przed ocży wyſtáwia/ przetoż ſię onego ſámego
nam trzymáć potrzebá/y ná nim ſámym przeſtáwáć: ponieważ
w nim wſzytko mamy cokolwiek nam ſłużyć może ku żywotowi.
Iáko ono Páweł ś. Timothe. ſwe^o vpomináiąc mowi: Trway
w tym cżegoś ſię náucżył y czegoć zwierzono: wiedząc od kogoś
ſię náucżył: á iż z dźiećińſtwá vmieſz piſmá ś. ktore ćię mogą v=
cżynić mądrym ku zbáwieniu/ przez wiárę ktora ieſt w Chriſtu=
śie Iezuśie. 2. Tim. 3. ꝟ 14. Gdyż też/ iáko tamże záraz dokłá=
da/ Wſzytko piſmo od Bogá nádchnione/ ieſt pożytecżne ku ná
uce/ ku ſtrofowániu/ ku napráwie/ ku ćwicżeniu: ktore ieſt w
ſpráwiedliwośći: áby cżłowiek Boży był doſkonáły ku wſzelkiey
ſpráwie dobrey wypráwiony. A ponieważ to ták ieſt: że inſzych
o tym świádectw zániecham: á cżemużby piſmo ś. miało być rze
ſzotem ſzátáńſkim? cżemu fundámentem piaſzcżyſtym? cżemuby
ſmy ono lekce poważywſzy/ rácżey od niego z X.K. Kátholiká=
mi/ do plotek ſię ſmrodliwych: niż od nich/ ony odrzućiwſzy/ do
niego iáko do ſtudnie wod żywych obrácáć mieli? á nie rácżey ná
nim ſámym przeſtáwáć? Bo ieſlić onemu bogácżowi tego Abrá
hám nie pozwolił/ zeby Lázarz ábo kto z vmárłych/ poſzedł ná
iego żądánie do bráćiey iego vpomináć y vcżyć ich: żeby nie przy
ſzli ná ono mieyſce mąk/ w ktorych on vtrapienie ćierpiał: ále
mu do Moiżeſzá y Prorokow (Luk. 16. ꝟ 29.) vkázał: chcąc á=
by onych ſłucháli: Azaż nam tego pozwoli ſam Pan Chriſtus po
tomek Abráhámow/ ſyn Bogá żywego/ żebyſmy onego/ chce=

myli

---

strona: 121

ná Wędzidło X.K.P.

121.

myli być vcżniámi iego/ opuśćiwſzy/ ktory ma ſłowá żywotá
wiecżnego (Ian. 6. ꝟ 68.) kogo inſzego rácżey z X.K. y z iego
Kátholikámi ſłucháli: y z niego żywotá wiecżnego doſtawáli?
Nie tuſzę/ áby tego Chriſtus pozwolił: nie tuſzę/ áby też ten kto
ryby iedynego tego wodzá/ drogę/ żywot/ y náucżyćielá od Bo
ga dáne^o opuśćiwſzy/ á do ktorych ſię inſzych przechyliwſzy miał
żywotá wiecżnego doſtáć. Gdyż bez niego żaden nic vcżynić nie
może Ian. 15. ꝟ 4. 5. Bo ktoby ſię też chćiał mieć zá ſługę iego/
iuż też ten inſzemu żadnemu nie może ſłużyć: ponieważ żaden dwie
má Pánom (á ieſzcże ſobie przećiwnym) ſłużyć nie może/ Máth.
6. ꝟ 24. A iż to ſzátan też mowił/ Scriptum est, nápiſano ieſt/ iá=
ko X.K. wſpomina/ kuſząc Páná: á więcże iuż to dla tego/ nie
będźie to prawdá/ iż nápiſano ieſt? ábo izali iuż dla tych ſzátáń=
ſkich ſłow ma być piſmo ś. iego przetákiem/ ábo piaſzcżyſtym fun
dámentem wſzego kácerſtwá przez ſzátáná záłożonego? Abo cży
li iuż dla tego nie godźi ſię potym nikomu/ tákże też mowić/
prawdę/ ſzcżerze bez wywrotu y łápácżek ſzátáńſkich/ mowiące=
mu/ Nápiſano ieſt? A cżemuż tákże Chriſtus pan záraz ſzátáno
wi zle piſmá ś. náćiągáiącemu/ odpowiedźiał/ dobrze onego y
właśnie vżywáiąc/ Nápiſano ieſt? y owſzem/ myli ſię bárzo ná
tym X.K. że mię zań bárzo wſtyd áby ten fundáment tákiego
mowienia/ Nápiſano ieſt: ſzátan pierwſzy záłożyć miał: y ták pier
wey mowić: á nie ſam Pan Chriſtus. Niechby iedno trochę pil=
niey w Mátheuſzá y Lukáſzá weyźrzał/ obacży ták tuſzę iáko ſię
z ſwoimi Theologámi/ ná ktorych przeſtawáć/ niż ná ſłowie Bo
żym woli/ bárzo ná tym omylił. Z Chriſtuſáć to ſámego tákie mo
wienie pierwey/ ku náuce náſzey/ poſzło/ nie z ſzátáná: ktory też
potym/ vſłyſzawſzy to od páná/ tákże mowił. Gdyż pan nie tyl=
ko ná ten cżás ták ſię ſzátánowi bronił: y iego pokuſę piſmem ś.
zwyćiężył: Ale też y Fáryzeuſze y inſze o co ſię pytáiące ták odprá=
wował/ mowiąc: Iákoż nápiſano w zakonie? Iáko cżytaſz? v=
mieſz przykazánia? Nie cżytáliśćie nigdy? Máth. 21. ꝟ 16. 42.
Már. 10. ꝟ 3. 19. A 11. ꝟ 17. A 12. ꝟ 10. ꝛc. Y dla tegoż też y v=
cżniow ſwych piſmem bronił Máth. 12. ꝟ 3. y Fáryzeuſze y Sádu=
keuſze ſtrofował/ iż błądźili nie vmieiąc piſmá Máth. 22. ꝟ 29.
Aleby tego było bez licżby/ gdyby ſię wſzytko to przypomináć

q

miáło/

---

strona: 122

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

122.

miáło/ iáko záwżdy y ſam Pan Chriſtus y Apoſztołowie/ do piſm
ś. vćiekáli ſię/ onymi rzecży ſwey dowodźili/ y nam do nich poká
zowáli/ y one nam zálecáli. Ták żeby muśiał być nád Kretá śle
pym/ ktoby tego nie widźiał: á nád pień gnuśnieyſzy/ ktoby ſię
w tym nie cżuł: y tym ſię nie dał z mieyſcá ſwego ruſzyć/ że bez pi=
ſmá ś. nic w ſpráwie zbáwienney nielza cżynić: á iż ono ieſt w ſo=
bie ták doſkonáłe/ że ſię do niego áni przydawáć/ áni do niego
nic vymowáć nie godźi. A iż względem niego wſzytká ludzka
mądrość/ vmieiętność/ dowćip/ Loiká/ wymowá/ wywody/ y
dowody/ ſą rownie (mowiąc wedle Ezáiaſzá 40. ꝟ 5. y Piotrá
1.Petr. 1. ꝟ 24.) iáko trawá y kwiát ktory z niey wyraſta: że y tá
trawá/ to ieſt/ ludźie: y kwiát iey/ to ieſt wſzytká ozdobá/ za=
cność/ mądrość/ vmieiętność/ náuká ktoraby w nich byłá/ vwię
dnąć/ vſchnąć y vpáść muśi: á ſámo tylko ſłowo Boże ná wieki
trwáć będźie: iáko ſię iuż y trochę przedtym mowiło. Złych ſię te
dy wodzow w tey mierze/ Kátholikow ſwoich X.K. vchwyćił
y rozmiłował/ ktorzy ślepymi będąc/ iuż go z ſobą w ten doł ták
śmiáłey niezbożnośći wpráwili/ że on też z nimi piſmo ś. śmie ná
zywáć rzeſzotem ſzátáńſkim y piaſzcżyſtym fundámentem. Pánie
Boże ſtrzeż go áby ſię w cżás obacżył/ żeby potym z nimi w doł
on drugi/ śiarcżyſtego ieźiorá ognie pałáiącego/ ktoreś tákim
nágotował/ nie był wrzucony: gdźie będźie płácż y zębow zgrzy=
tánie/ y gdźie iuż robak ich nie zdechnie/ y ogień ich nie zágá=
śnie ꝛc.
Ale mi podobno rzecżećie X.K. chcąc przyſłodźić tego zárá
źliwego iádu ſwego iuż ták raz vrobionego: ábo też/ chcąc te
kły/ tych wilkow iádowitych Kátholikow ſwych/ ktorych wſpo
mina/ owcżynką iáką pokryć/ áby ſię proſtacżkowie omamie=
ni nie przeſtrzegali/ áni obacżyli: iż on nie gáni zgołá piſmá ś. á=
ni go też odrzuca: á iż też nie ták idźie o piſmo ś. iáko o iego wy=
rozumienie: iákoż też to potym (ále iuż nie w cżás/ obieśiwſzy po
ortel biegáć) wſpomina/ g iiij. Dla cże^o ſię też y o to z ſwoich nie=
ktorych Theologow poſtárał: iákoby piſmá ś. wyrozumienie
pokazał ktore^o też z niektorych Pátreſow ná wywrocenie praw
dy názbierał: y nim nam chce być ſrogim: więcey ich báśniam y
plotkam wierząc/ niż ſámemu ſzcżeremu y iáſnemu ſłowu Boże=

mu.

---

strona: 123

ná Wędzidło K.X.P.

123.

mu. Ale to przedśię przećiw prawdźie nic nie ieſt: tym tego nie
zmáże: nie pokryie: nie przyſłodźi: Iuż i[á]d iádem przedśię zoſtá=
nie: plotkámi plotki/ y baykámi bayki będą: á prawdá przedśię
ſłowá Boże^o prawdą zbáwienną y gruntowną zoſtánie. A zwła
ſzcżá gdy ſię oto y rzecż piąta/ iáko ſię obiecáło/ o tymże ſłowie
Bożym/ ábo piśmie ś. pokaże. To ieſt/ iż piſmá ś. Bożego wy=
rozumienia/ nie dáią ludźie vcżeni: nie dáie náuká: mądrość/
ćwicżenie: nie rozum: nie Papieżowie: nie Doktorowie: nie ko=
śćioł: nie Kátholicy X.K. ále tylko Bog ſam/ á Chriſtus Pan
od Bogá dány náucżyćiel: y to ieſzcże przez duchá ś. Ktora ſá=
má rzecż/ mogłáby ſię ſzeroko rozwieść/ y nie ledá pożytek vcży=
nić: wſzákże/ i ſię muśi krotkośći folgowáć/ prze niedoſtátek/
wydrukowánia/ tedy rzecż tę krotko kilką tylko świádectw iá=
ſnych z ſłowá Bożego pokażę: áby obacżyć mogł X.K. iż ſię wi=
ſzu chwyta/ á bárzo ſię ná nim oſzukawa. To naprzod X.K. y káż=
demu z nim błądzącemu trzebá mieć ná pilney bácżnośći: iż pi=
ſmo ś. zámyka w ſobie ſłowá y mowy/ ábo wyroki/ Boże. Po=
tym to/ iż ten/ nálepiey y nadoſtátecżniey co mowi/ ſłowá y po=
wieśći ſwoie wykłádáć może/ iuxta illud: Cuius est concore. eiusdem

20:

etiam interpretari. A iż Bog ieſt ktory w piśmiech ś. mowi: tedy on
też ſam ſłow ſwych ieſt nalepſzym wykłádácżem/ ktory ſam/ od
pocżątku y áż do końcá/ obiáwia to cżego żaden wiedźieć i obiá
wić nie był áni może: iáko cżytamy. Eze. 41. ꝟ 21.A 43. ꝟ 12.
Dám. 2. ꝟ 28. Gdyż on ſam ten ieſt/ iáko cżytamy/ Pſal. 147. ꝟ
19. Ktory Iákobowi obiáwia ſłowo ſwoie: vſtáwy ſwe y ſądy
Izráelowi. Ktory iáko obiecał 5. Moi. 18. ꝟ 18. proroki poſyłał
(áż do oſtátecżnego proroká ſyná ſwoiego/ ktory ieſt głową y
Pánem wſzech Prorokow) do ktorych vſt kładł ſłowá ſwe/ y
przez nie wolą y táiemnice ſwe inſzym opowiedał: y ſam to ſobie
zoſtáwił/ iż od niego wſzyſcy mieli być náucżeni/ Ezá. 5. 4. ꝟ 13.
Iáko to y ſam Pan Chriſtus (Ian. 6. ꝟ 45.) przypomina. Dla
cżego y Dawid on święty Krol y Prorok/ Acżkolwiek y ſam był
Prorokiem: y Proroki y ofiárowniki przy ſobie miał: ktorzy ſię
iáko y on zakonem báwili/ y w nim rozmyśláli: bacżąc iż go bez
osobliwego oświecenia y obiáwienia Bożego wyrozumieć nie
mogł: áni mu go oni ták iákoby potrzebá było wyłożyć/ w nie=

q 2

ktorych

---

strona: 124

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

124

ktorych rzecżách mogli: przetoż ſię też o wyrozumienie onego pi
ſánego zakonu nie vćiekał do żadnego z doktorow: ále oto ſáme
go Bogá prośił mowiąc/ Pſal.119. ꝟ 12. Błogoſłáwionyś ty Ie
howo/ vcżże mię vſtaw twoich. A ꝟ 18. Odkryi/ ábo odſłoń ocży
moie/ á vyźrzę dźiwy w zakonie twoim. A ꝟ 19. Ieſtemći ia przy
chodniem ná źiemi/ nie zákrywayże roſkazánia twego przede=
mną. Tákże ꝟ 26. 33. A 34. Day mi wyrozumienie/ (mowi) á
ſtrzedz będę zakonu twego: y záchowywáć iy będę wſzytkim ſer=
cem. Ale iż w tym pſálmie/ iáko y w niektorych inſzych/ wiele ieſt
tego: przetoż tám ſobie niech o tym káżdy cżyta. Doſyć mnie ná
tym/ pokázáć iż Bog ſam ſłow ſwoich nalepſzym ieſt wykłádá=
cżem: on ſam wolą ſwą ſługam ſwym/ y táiemnice opowieda: on
ſam vcżyć obiecuie. A iż też iego ſámego/ przykłádem Dawido=
wym/ o wyrozumienie ſłowá iego prośić potrzebá. A ták to poká
zánie obacżywſzy/ potrzebá ſię potym przypátrzyć obietnicam/
ktore Bog cżynił z ſtrony nowego przymierza: ták temu/ iż ſam
miał vcżyć/ y práwá ſwe ſam miał ná ludzkich ſercách piſáć: iá=
ko cżytamy Ier. 31. ꝟ 31. Hebr. 8. ꝟ 10. iáko te^v/ iż obiecował dáć
proroká meſyaſzá/ náucżyćielá y świátłośćią y świádkiem wier
nym/ ktory vcżyć miał y opowiedáć wolą Oycá ſwego niebie=
ſkiego/ y dawáć wyrozumienie piſmá/ iáko o tym cżytamy. Ezá.
42. ꝟ 6. gdźie ták nápiſano o Meſyaſzu ſtoi/ po inſzych vprzedzá
iących ſłowách: Ia Iehowá wezwałem ćię w ſpráwiedliwośći/
y wezmę ćię zá rękę: ſtrzedz ćię będę/ y dam ćię zá przymierze lu=
dowi á zá świátłość pogánom ꝛc. Co też potym powtarza káp.
49. ꝟ 6. iáko ſię y w Dźieiách Apoſztolſkich przypomina Dźie. 13.
ꝟ 47. iáko y oproroctwie iego Dźie. 3. ꝟ 22. Tákże o náucżyćielu
Meſyaſzu cżytamy też Ezá. 30. ꝟ 20. Dać wam pan chlebá vćiſku
y wody vdręcżenia/ lecż nie odleći więcey náucżyćielowie twoi
hebraiſmusmiásto náucżyćiel y vyźrzą ocży twoie náucżyćiele twoie.
A v Ioelá 2. ꝟ 23. Synowie Syońſcy rozráduyćie ſię w Iehowie
Bogu wáſzym/ ábowiem dał wam onego náucżyćielá ſpráwie=
dliwośći etc. Co iż Meſyaſzowi ſynowi Bożemu ſłuży/ to z świá=
dectw nowego przymierza łácno poznáć. Naprzod z tąd/ iż ſam
Bog z niebá o nim dáiąc świádectwo mowi/ Tego ſłuchayćie.
Mát. 17. ꝟ 5. Potym z tąd/ iż tenże Meſyaſz Iezus pan oświád=

cżywſzy

---

strona: 125

ná Wędzidło X.K.P.

125

cżywſzy ſię w tym cżęſtokroć że z śiebie nic nie cżynił/ áni mowił
(Ian. 5. ꝟ 19. 20. A 7. ꝟ 16. A 8. ꝟ 38. A 12. ꝟ 49.) procż te^o co mu
Bog Oćiec kazał/ toż też potym ku przeſtrodze vcżniom ſwym
y tego dołożył mowiąc: Nie zowćie ſię naucżyćielmi/ boć ieden
ieſt náucżyćiel wáſz Chriſtus. Máth. 23. ꝟ 10. Ktory y tego do=
łożył/ iákom iuż wſpominał/ iż bez niego nic vcżynić nie możemy
Ian 15. ꝟ 5. y dla tego obiecał záwżdy z ſwoimi być áż doſkoń=
cżenia świátá Máth. 28. ꝟ 20. y obiecał dáć od oycá duchá náu=
cżyćielá/ przypominácżá/ y wodzá do prawdy/ ktory z iego náuki
bráć miał/ y onym opowiedáć: (Ian. 14. ꝟ 26. A 16. ꝟ 13. 14.)
onże ſam piſmá o ſobie wykłádał/ y zmyſł vcżniom ſwym/ áby pi
ſmá rozumieli/ otwarzał: Luk. 24. ꝟ 27. 45. On duchá wźięte=
go/ wedle obietnice/ od oycá Dźie. 2. ꝟ 33. ná ſwoie wylał: kto=
rym ie wyucżył/ oświećił y pomázał: áby ich potym y inſzych wie
rzących weń ſzcżerze/ y ná nim ſámym przeſtawáiących toż pomá
zánie vcżyło. 1. Ian. 2. ꝟ 20. 27. Wſzákże nie bez niego/ iáko z
Páwłá ś. bacżyć możemy. Iż/ ácżkolwiek/ záchwyconym będąc/
wyucżon był/ y duchá ś. wźiął hoynego y obfitego: iednák ſię
nigdy tego náucżyćielá od Bogá dánego nie puſzcżał/ áni ſię wa
żył cżynić co bez niego/ iáko ty ſłowá iego świádcżą: Nie śmiał
bym nic mowić/ cżegoby Chriſtus nie ſpráwił przez mię ku poſłu
ſzeńſtwu pogánow mową y vcżynkiem. Rzym. 15. ꝟ 18. Iákoż to
y przez inſze cżynił: iáko cżytamy Mát. 16. ꝟ 20. Iż oni/ gdy pan
od nich wźięty był do niebá/ y vśiadł po práwicy Bożey/ poſzed
ſzy przepowiedáli wſzędy Euangelium. A pan dopomagał y mo
wę vtwierdzał/ przez znáki náśláduiące. Iákoż y Páweł tegoż
życży Thymotheuſzowi ſwemu/ choćiaż dobrze w piśmie ś. wy=
ćwicżonemu/ áby mu Pan ſam dawał wyrozumienie/ gdy ták do
niego piſze. Obacżay coć mowię: á niechći da pan wyrozumie=
nie we wſzytkim 2. Tim. 2. ꝟ 7. Co wſzytko gdyby vważał X.K.
y temu wierzył/ pewnieby ſię ták ná ty ſwoie Kátholiki nie oglą
dał/ y ſpuſzcżał: áleby ſię z inſzymi wiernymi o wyrozumienie pi=
ſmá ś. do tego ſámego vćiekał/ ktory ie dáie wierzącym y one=
go o to proſzącym. A iż też piſmo ś. drugim piſmem ma być wy=
kłádano/ to ieſt iáſna: gdyż ſię ſtáre nowym wyłożyło/ y gdy o
no było iáko pochodnia wćiemnym mieyſcu: á to ieſt/ iáko dźień

q 3	y iutrzenká:

---

strona: 126

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

126.

y iutrzenká: iáko ſię przedtym wſpomináło. Ale ſię y to potym z
ſtárſzych Doktorow pokazáć też będźie mogło. Lecż tu iuż teraz
te^v/ ná ſzátáńſkie rzeſzoto/ koniec cżyniąc z piſm ś. ktore to blu
źnierſtwo ſrogie nogámi wzgorę wywroćiły: Tym ſię ćieſzę y ná
tym ſámym z ſtrony piſmá ś. przeſtawam: iż cokolwiek przed=
tym nápiſano ieſt/ ku náſzey náuce nápiſano/ ábyſmy przez ćierpli
wość y poćiechę piſm/ nádźieię mieli Rzym. 15. ꝟ 4. A. 4. ꝟ 23.
1.Kor. 10. ꝟ 11. y te^o lekce nie ważąc/ co też w Obiáwieniu káp.
22. ꝟ 18. zoſobná nápiſano cżytamy: Iż ieſliby kto przyłożył do te
go/ przyłoży nań Bog płag/ opiſánych w kśięgách tych. A ie=
ſliby kto viął/ z powieśći kśiag proroctwá tego/ vymie Bog
cżęść iego/ z kśiąg żywotá/ y z miáſtá świętego/ y z nápiſánych
w kśięgách tych. A ieſliż ty iedne kśięgi/ choćiaż pod dźiwnymi
podobieńſtwy nápiſáne/ ták ſą obwárowáne/ á coż o inſzych o=
tworzyśćie wydánych rzecżemy? Niechże tedy kto chce cżyni iá
ko chce/ ná ſwoy to karb vcżyni. A toli ia y z inſzymi wiernymi nie
oglądáiąc ſię ná żadnego zacność y vmieiętność/ ktorey z kąd
inąd niż z ſłowá Bożego doſtawa/ wolę przy ſłowie Bożym głu
pim zoſtáć/ y ná min ſámym z ſtrony wiáry y żywotá przeſta=
wać/ y ná nim ſię ſámym budowáć/ y wedle niego o Bogu mo=
wić/ y onego wedle niego w duchu y w prawdźie przez Iezuſá
Chriſtuſá chwalić/ á niż z Kátholikámi Rzymſkimi Papieżowi
ſłużyć: y z nimi ták/ iáko oni cżynią Bogá/ Chriſtuſá/ y ſłowo ie
go lżyć/ y z niego ſzydźić.
KA P. 4. Gdy ſię ieſzcże tym pilniey ſłowam/ tym X.K.
przypátruię/ ktorymi ták hániebnie zelżył piſmo ś. iż ták śmiele
ważył ſię tego z ſwoimi Kátholikámi/ názwáć to rzeſzotem ſzá=
táńſkim/ gdy ſię kto cále ná ſłowo Boże/ iáko ieſt ſłuſzna y ſprá=
wiedliwa rzecż/ ſpuſzcżáiąc/ mowi/ nie z ſzátánem/ ále z Chriſtu=
ſem/ Ewánieliſtámi y Apoſztoły/ Scriptum est enim, Nápiſano
ieſt: dwie záraz rzecży wſtępuią do ſercá mego. Iedná że ták my=
ślić muſzę/ Iż to I.M.X.K. ſerce ſwe/ ięzyk/ vſtá/ wárgi y pio=
ro záoſtrzył y nárychtował/ przećiw beſtyey dźikiey/ przećiw nie
moćie/ kleſze/ y mieſzáńcowi Sląſkiemu/ Cżeſkiemu/ y Cygáń=
ſkiemu: przetoż podobno ex tam forti imaginatione, zá ták potę=
żnym/ mowię vmyſłu ſwego náſádzeniem przećiw beſtyey/ ták

ſię dále=

---

strona: 127

ná Wędzidło K.X.P.

127

ſię dálece ſercem ſwym y piorem vnioſł/ że mu ſię zdáło/ iż wſzędy
około nie^o beſtye ſtoią: á iż do nich ſámych to piſmo przyść miáło:
á iż ſię w tym żaden z nich pocżuć y obacżyć nie miał. Druga/ mu=
śiał też podobno ták mniemáć/ iżby káżdy záraz temu miał oślep
wiárę dáć/ rzecży tey nie doświádcżáiąc/ áni ſię o tym bádáiąc/
co to zá Kátholikowie byli/ ktorzy ták bezbożnie y iádowićie o
ſłowie Bożym (iáko wſpomináć racży) mowić y piſáć śmieli: że=
by to/ ná nim ſámym przeſtawáć: y do niego ſię ſámego vćiekáć/
y nim wſzytkiego dowodźić/ miáło być piaſzcżyſtym fundámen=
tem y rzeſzotem ſzátáńſkim. Ale ſię pewnie ná tym bárzo omylił:
iáko tego (dali mu to tylko Bog z łáſki ſwey) potym będźie
mogł od wielu ich doznáć/ iż ſię w tym pocżuią: y iádu ſię ták zá
ráźliwego co rychley y pilniey wyſtrzegáć będą. A to y ia ſam kle
chą y beſtyą/ wedle ſądu X.K. będąc/ trochem ſię też w tym po=
cżuł: á coż inſzy nád mię bácżnieyſzy y vcżeńſzy ludźie? Y może I.
M. temu wierzyć/ iż tymi ſłowy ſwymi nie ládá iáko mię wzbu=
dźił/ ku pilnieyſzemu w rzecż tę wglądániu y w niey rozmyślá=
niu. Ze z iedney ſtrony muśiałem o tym zwątpić/ żeby to I.M.
y z ſwoimi Kátholikámi miał ſzcżerze cżynić co w ſwym nabożen
ſtwie cżyni (vcżąc też rzkomo ſłowá Bożego) ábo kęs iáki temu
ſłowu Bożemu wierzyć/ y ono w vcżćiwośći iákiey mieć: gdy ie
więc ono przez ſkorę/ á pod cżás y ták ná kártách piſáne ábo dru
kowáne cáłuie: y inſzym cáłowáć dáie. Bo to v mnie niepodo=
bna ieſliby to ſzcżerze cżynił/ żeby ták o nim mowić y piſáć miał: á
ieſzcże przed K.I.M. y przed wſzytkim świátem. A z drugiey/
y tom muśiał pomyśláć: iż mnie iuż prożno co pocżynáć z ſłowá
Bożego co z tákim o Bogu/ o Chriſtuśie/ o zbáwieniu mowić
y piſáć: gdy on ták grubie y ſprośnie o tym ſłowie Bożym trzy=
ma: bo to niepodobna/ áby mu iuż miał dáć wiárę/ by mu ie też
y Anioł z niebá mowił y piſał/ á nie ia lichotá od I.M. beſtyą
niemą oſądzony. Przetom też vmyſł moy odmienił/ że nie ták áni
tym porządkiem/ iákom miał był wolą/ ná wſzytko I.M. prze
ćiw mnie piſánie odpowiedáć będę/ ále tylko ſummam rei, to ieſt
rzecż ſámę całkiem/ gdy do tego przyidźie pokażę/ ſproſność
fałſzywey náuki iego pierwey pokazawſzy. A ſłowo Boże od tá=
kiey hániebney niezbożnośći/ dla drugich oſwobodźiwſzy. Abo=

wiem

---

strona: 128

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

128.

wiem iż X.K. powiedźieć to racżył że iego Kátholicy fundáment
ten budowáć ſię ná ſámym ſłowie Bożym/ okázowáli być fał=
ſzywym: tedy mię do tego práwie iákoby gwałtem przyćiſnął/
żem też w te Kátholiki nowe/ wględáć muśiał/ y w onym ſię przy
pátrowáć. Y znam to/ iż ták ieſt/ że ſię też tákże iáko y X.K. ná
ſłowo Boże gniewáią/ y ono ták hańbią: y bacżę też to iż ſię z nich
tego X.K. nápił. Lecż záś pátrząc w to z iedney ſtrony/ iż to In-

8:

definite, ták zgołá nie miánuiąc żadnego powiedźiał: Náſzy Ká=
tholicy: A z drugiey pámiętáiąc też ná to/ co piſze twierdząc f iiij.
żeby Papieżowie w iednákiey á zgodney wierze nád wſzem krze=
śćijáńſtwem byli: á ieſzcże/ y to też k temu przyłożywſzy/ że nie
tylko tych nie dawno wznieconych Kátholikami ſwymi X.K.
zowie/ áni ſámych ku podporze rzecży ſwey vżywa: ále y inſzych
ſtárſzych: tedym ia też y w ſtárych Kátholikow y Papieżow pi=
ſmá wględáć muśiał: y z nichem ſię też tego pilnie wywiádo=
wał: ieſliż też oni tákże o ſłowie Bożym/ o piśmiech ś. trzymáli
zle y niezbożnie/ iáko teraźnieyſzy trzymáią/ z ktorymi ſię X.K.
zgadza: y ieſli też ći teráźnieyſzy papieżowie z onymi ſtárymi iedná
ką wiárę w tey też mierze mieli. Ale widzę iż ták ſą dálecy od śie
bie/ iáko dálekie ſą ty látá náſze od onych/ ktore iuż przed tyśią
cem lat minęły: á wroćić ſię nie mogą: gdyż y dniá wcżoráyſzego
żaden nigdy názad nie wroći. Przetoż iuż tu (ácżkolwiek ſię ia do
ludźi nie przywięzuię/ áni świádectwá ich/ z świádectwy ſłowá
Bożego rownam: iákom to y w pierwſzych kśiążkách dał znáć)
będę też o tym ſłowie Bożym/ onych ſtárych zdánia/ wyroki/
y świádectwá przypominał: áby ſię to pokazáło/ iż oni ſtárzy w
tey mierze nie byli ták niezbożni/ iáko ſą ći do ktorych ſię odzy=
wa y ná ktorych X.K. przeſtawa. Druga/ áby ſię wżdy y niekto
rzy z tych záwiedźionych y omamionych ludźi/ ktorym ſłowo Bo
że we złe podeyźrzenie ieſt od nowych zwodźićielow przywiedźio
ne/ obacżyć/ y vpámiętáć/ y náwroćić mogli: żeby iż ná potym
opuśćiwſzy y porzućiwſzy te obłędliwe Kátholiki/ iáko wodze
ślepe/ do ſámego iednego náucżyćielá/ wodzá y Hetmáná wiá=
ry/ wyznánia y zbáwienia przyſtáli: á ná nim przeſtawáiąc z vſt
iego náuk prawdźiwych/ y żywot wiecżny w ſobie máiących ſłu=
cháli: y od niego ſámego po Bogu/ wyrozumienia piſmá ś. z pil

nośćią

---

strona: 129

ná Wędzidło X.K.P.

129

nośćią y wiárą prośić záwżdy nie zániechawáli. Iuż tedy co ſtá=
rzy o ſłowie Bożym trzymáli ſłuchaymy.
KA P. 5. Iż ſię o tym teraz mowić ma co ſtárzy o Bożym
ſłowie piſánym trzymáli: tedy to vcżynię nie wſpomináiąc wſzyt=
ich/ áni wypiſuiąc o tych ich wſzytkich ſentenciy/ wyrokow y
świádectw: boby z nich ſámych/ gdyby ſię wſzytki piſáć tu miáły/
iáko ich wiele ieſt/ muśiáły być kśięgi nie máłe: ále tylko niekto
re z nich co krotſze y poſpolitſze położę: áby ſię to tylko znáć dá=
ło/ iż tá niezbożność w nich nie byłá/ ktora ſię teraz w tych now
ſzych pokázuie: choćiaż ſię ći teráźnieyſzy nowi onymi zákłádáią
y ſwoimi ie názywáią. Acżkolwiek ták ſą od nich dálecy y ták z ni
mi máło nie we wſzytkim niezgodni/ iáko niepogodna ćiemność
wiecżorna/ á záránne pogodne świtánie. Gdyż oni bez piſmá ś.
nic ſtánowić nie chćieli/ choćiaż wiele nie rozumieli: y do ſámego
ſię záwżdy odzywáli: á ći temu wſzytkiemu w breẃ. V nich to
przedtym byli heretycy/ ktorzy piſmu ś. nie wierzyli/ ábo poſłu=
ſzni nie byli: iáko piſze Ireneus lib. 3. cap. 2. fol. 138. á v tych záś ći
ſą nie tylko heretykámi/ ále niewiedźieć cżym: iż ſię ná ſámym
ſłowie Bożym funduią: ktore ieſt v tych fundámentem wſzego
kácerſtwá przez ſzátáná záłożonym y rzeſzotem ſzátáńſkim: iáko
ſię przedtym pokazáło. Iż tedy ći teráźnieyſzy/ nie tylko ſię z Bo
giem/ gárdząc ſłowem iego: ále y z onymi ſtárymi nie zgadzáią:
z tąd to iuż káżdy pozna/ iż wżdy oni o ſłowie Bożym/ iáko ſię
wedle Bogá godźiło/ mowili: doſkonáłość mu przypiſuiąc á nie
ták iáko X.K. mowi. Iáko to cżyni Ireneus (lib. 2. cap. 42. fol.

26:

116.) ták piſząc. A ieſliż też w piśmiech nie możemy wſzytkiego/
o co ſię pytáią/ náleść rozwiązánia: iednák inſze^o Bogá/ oprocż
tego ktory ieſt á mowi to o iednym ſámym Bogu oycu, ktorego tákim być,
Christus wyznawał, iáko przedtym y potym piſze w teyże cap. ſzukáć nie
mamy. Boć to wielka niezbożność ieſt. A wierzyć w tym ma=
my Bogu/ ktory nas vcżynił: To dobrze wiedząc/ iż doſkonáłe
ſą piſmá: przeto iż od ſłowá Bożego y duchá iego ſą powiedźiá=
ne. ꝛc. Boć pewnie bez ſłowá Bożego/ nie może być nic dobre=
go: nie może być zbor ábo mowiąc po Papiesku, kośćioł. Gdyż zbo=
rowym filarem y vtwierdzeniem ieſt Ewánielium y duch żywo=
tá/ iáko tenże piſze lib. 3. cap. 11. fol. 156. A ieſt nie pod iákim od lu

r

dźi zmy=

---

strona: 130

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

130.

dźi zmyślonym podobieńſtwem/ ábo iákim trudnym y záwikłá=
nym wyrozumieniem temu to zborowi/ o tych rzecżách ktore ſię
ku zbáwieniu śćiągáią/ o iedynym y prawdźiwym Bogu Oycu
páná náſzego Iezuſá Chriſtuſá podáná náuká tá Ewánieliey ś.
ále prawdźiwie: ſzcżerze y iáśnie: żeby to y prośći mogli rozumieć/
y ná nim ſię iáko ná mocnym y gruntownym fundámenćie/ kto=
ry záwżdy heretycy odrzucáli/ á ſobie inſzy zákłádáli/ y Bogá ſo=
bie inſzego oprocż iedynego/ ktorego Prorocy/ Chriſtus/ y Apo
ſztołowie opowiedáli/ zmyśláli: otoż y o tym naydźie ieſzcże y to
pokazánie rzecży tey/ v tegoż Ireneuſzá/ ták nápiſano lib. 2. cap.

11:

46. fol. 115. Gdźie po inſzych wywodách o iedynym Bogu oycu y
o iedynym Iezuśie Chriſtuśie ſynu Bożym/ ktorego nam piſmá
"ś. oznaymuią: ták mowi: Gdyż tedy wſzytki piſmá y Prorockiey
"Ewánielitſkie ná iáwiu/ y bez wątpliwośći/ y tákże też od wſzyt
"kich mogą być ſlucháne (choćiaż nie wſzyſcy wierzą iednego y ſá=
,,mego Bogá ku wyłącżeniu inſzych) to nam opowiedáią o Bo=
"gu iż on wſzytki rzecży ſpráwił przez ſłowo ſwoie widźiáne y nie
,,widźiáne/ choćiaż niebieſkie/ choćiaż źiemſkie/ choćiaż wodne/
,,choćiaż podźiemne/ iákoſmy okazáli z ſámych ſłow piſm ś. ꝛc. A
więcże to nie ieſt przydáie potym ná mocney opoce/ y ná dużey/ y ná
iáwiu poſtáwioney/ toć nie ná piaſzcżyſtym y ná rzeſzoćie ſzátáńſkim
iákoX.K.piſze budowáć dom ſwoy/ ále ná niepewną rozſypáne
go piáſku iáko toX.K.twierdzi z ktorego łácne przychodźi pod=
wrocenie tákiego budowánia. Y przydáie potym/ ku zámknie=
niu pewnośći dowodow z piſmá ś. káp. 47. ták mowiąc. Má=
iąc tedy ſámę prawdę zá regułę ábo wzor: y ná iáwią wyſtáwio=
ne o Bogu świádectwo: nie mamy odchyláiąc ſię przez pytánia
ku tym y owym wywodom/ wyrzucáć pewney y prawdźiwey o
Bogu znáiomośći. Gdyż okázowánia ktore ſą w piśmiech (mo=
wi potym lib. 3. cap. 12. fol. 165.) nie mogą być okazáne iedno z ſá
mych piſm ś. Tym tedy ſámym piſmem ś. my z inſzymi pobożny
mi wierzymy/ y ná nich ſámych fundáment wiáry náſzey zákłáda
my/ á nie ták iáko cżynią Heretycy/ ktorzy (wedle tegoż Irene
uſzá lib. 3. cap. 2. fol. 138.) gdy z piſmá ſtrofowáni bywáią/ tedy
ſię ná piſmo oburzáią: iákoby nie miáło być wárowne: iákoby nie
dobre: á iż ſię w nich ták y owák rzecży podawáćby miáły: á iżby

z nich

---

strona: 131

ná Wędzidło X.K.P.

131.

z nich nie mogł żaden náleść prawdy/ ktoryby niewiedźiał o po=
dániu/ ábo o vſtáwách ludzkich ꝛc. Iáko to teraz Kátholicy cży
nią/ ktorzy piſmu ś. bez vſtaw kośćielnych niechcą nic wierzyć:
á k temu y inſzym też wierzyć zákázuią. Chcąc tym ſpoſobem błę
dy ſwe y wymyſły w ludźi wſzrobowáć: á ſłowo Boże w ohydze=
nie y zniſzcżenie przywieść. Gdyż/ iáko ſię w pierwſzych kśiąż=
kách pokázowáło/ ſtárzy oni Pátreſowie/ nie cży inſzym prze=
ćiw Heretykom walcżyć ſwym rádźili/ iedno piſmy oboiego przy
mierza/ iáko miecżem oboiętnym y oſtrym. Ale co też o ſłowie
Bożym/ y inſzy mowią pátrzaymy. A zwłaſzcżá v Iuſtyná/ co ſię
dotycże tego ktore ieſt iego właſne piſánie/ obacży to káżdy z nie
go/ iż choćiaż był Filozof/ przedśię ná piſmo ś. záwżdy ſię oglą=
dał: á zwłaſzcżá gdy z Zydem Tryfonem rozmawia: ktory iż też
piſmo ś. zá ſobą przywodźił/ y onym ſię też bronił/ ále wedle Iu
ſtyná/ nie dobrze go rozumieiąc/ y Iuſtynowym ſię wywodom
dźiwuiąc/ przetoż mu to Iuſtyn między inſzymi rzecżámi y iego
towárzyſzom mowi/ fol. 126. Putatiś ne amici, vos poſse ſcripturas in-

18:

telligere, niſi volonte illo qui dat intelligendi gratiam? to twierdząc y te
go dowodząc iż piſmo ś. od żadnego nie może być rozumiáne o
procż oſobliwego dáru Boże^o. A ták też piſmu ſámemu vfáiąc/ o
nym ſámym rzecży ſwey dowodźił/ y nim vſtáwy y wymyſły ludz=
kie borzył: á nie opák: iáko Kátholicy Rzymſcy teráźnieyſzy cży=
nią: choćiaż ći też y ſam w wielu błądźił. Tákże Cypryan piſząc
ad Cæcilium Epist. lib. 2. Epist. 3. fol. 40. záſtáwuiąc ſię o vſtáwę
Páńſką/ przećiw nowo bez ſłowá Bożego/ Ceremoniiey wnie=
śioney/ z ſtrony wody ktorey przy wiecżerzy Páńſkiey vżywano:
zowie tych duchownymi złodźieymi y cudzołożnikámi/ ktorzy wy
wrácáli roſkazánia Boże: gdźie potym ták mowi: Ieſliſmy Ofiá
rownikámi Bożymi y Chriſtuſowymi/ kogoż więcey nád Bogá
y Chriſtuſá náśládowáć mamy. Gdyż on w Ewánieliey mowi/
Iam ieſt świátłość świátá ꝛc. A potym przydáie. Ieſliż tedy w
Chriſtuſowym świetle chodźić chcemy/ od roſkazania iego y ná
pominánia nie odſtępuymy. A ná inſzym mieyſcu (Serm. 5. de la-

34:

pſis fol. 154.) Roſkázuiąć co cżynić męcżennicy? iákoby też teraz
mogł mowić kto: roskázuiąć to Kátholicy? Ieſli co ſpráwiedliwego/
ieſli ſłuſznego/ ieſli nie przećiw ſámemu pánu/ tedy to ma być cży

r 2

niono

---

strona: 132

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

132

niono od Ofiárowniká páńſkiego: ieſliby w poſłuſznym powolne
y łatwie przyzwolenie/ á w roſkázuiącym nabożne było pomiár=
kowánie. Roſkázuiąć co cżynić męcżennicy? Lecż ieſli tego nie=
máſz w zakonie páńſkim nápiſánego co oni roſkázuią/ tedy pier=
wey potrzebá wiedźieć iż im to ieſt od máieſtatu Bożego po=
zwolono/ toż dopiero cżynić co roſkázuią. Abowiem nie záraz ro
zumieć mamy od Bożego máieſtatu to być pozwolono/ co nam
ludźie obiecuią. ꝛc. A in expoſitione ſymboli fol. 163. wylicżywſzy
kśięgi właſne y prawdźiwe/ ſtárego y nowego Teſtámentu/ kto
re ſą od przodkow náſzych ſkoro po cżáśiech Apoſztolſkich przy=
ięte/ ták piſze. Zdáło mi ſię zá ſłuſzną/ to co od oycow ieſt nam
podano ná tym mieyſcu náznácżyć/ dla wpráwienia ábo náuki
tych/ ktorzy pocżątki wiáry przyimuią: áby wiedźieli z ktorych
źrzodeł ſłowá Bożego cżerpáć máią kubki. Bo iáko niektorzy
máią/ de libris veteris et noui Testamenti ſłowá iego/ ták mowi o
ſtárym y nowym Teſtámenćie. Ty kśięgi y w licżbie y w zacno=
śći ſą doſkonáłe y cáłe/ z ktorymi nie ma być nic rownano. Bo
cokolwiekby procż tych było/ między ty święte y Boſkie nie ma
być przyimowano ꝛc. Otoż y z tąd znáć/ iáko oni ſtárzy o ſłowie
Bożym trzymáli: y iáko dálecy byli od niezbożnośći tych X.K.
Kátholikow: ktorych on wſpomina/ y z ktorymi oto obronę ſá=
mego ſłowá Bożego/ rzeſzotem ſzátáńſkim/ bez Bożey boiáźni
názywa. Co gdyby przyſzło ná rozſądek onych ſtárych/ zárazby
iego ty Kátholiki Heretykami oſądźili/ ktorzy iż ſłowem Bo=
żym/ cżárow ſwych/ guſłow y kuglarſtw bezbożnych obronić nie
mogą: bo im ieſt wſzędy ná odpor: przetoż ſłowo Boże hydząc/
lżąc y tłumiąc/ ná wywody ſię Filozowſkie zdobywáią: pod pła
ſzcżykiem kośćiołá powſzechnego. Ale gdy tym odeymieſz to co z
pogány iednáko rozumieią/ á przywiedźieſz ie do tego/ żeby z pi=
ſmá ś. ná wſzytko odpowiedáli: porzućiwſzy wykręty pogańſkich
Filozofow/ doznaſz tego iż ći ſię nieoſtoią. Iáko to krotkimi
ſłowy Tertulian ſtáry wyraźił/ ták mowiąc/ ná iednym mieyſcu:
Vtantur hæretici omnes ſcripturis eius cuius vtuntur mundo &c. De car

34:

ne Christi fol. 25. A ná drugim. De reſurrectione carnis fol. 47 ták:
Aufer denique hæreticis, quæ cum Ethnicis sapiunt, vt de ſcripturis folis

36:

quæstiones ſuas ſistant, & stare non poterunt &c. A ná inſzym ieſzcże

mieyſcu

---

strona: 133

ná Wędzidło X.K.P.

133

mieyſcu. De præſcriptionibus aduerſus Hereticos fol. 97. dáie te^o przy
cżynę: vkázuiąc/ iż ſię nam nie godźi nic przydawáć wedle zdánia
náſzego: máiąc Apoſztoły Páńſkie powodem: ktorzy też nic ſwe
go nie przydawáli: ále wiernie narodom to co od Páná wźięli
podawáli/ ꝛc. Iákoż to pewna/ gdyby Papieżnicy ná ſámym pi=
śmie ś. ktore ieſt ſłowo Boże przeſtawáli: ták iáko świátá iego
vżywáią/ y ná nim iákoś bárzo vżywáiąc go przeſtawáią: bo im
też ſłuży: y ſámegoby tylko ſłowá Boże^o w ſpráwách y gadkách
ſwych vżywáli: nigdyby ſię z ſwoim nabożeńſtwem/ Bogu ob=
mierzłym/ á ſłowu Bożemu przećwinym/ nie oſtáli. Ale ich tru=
dno w ten Sák wpędźić: nátychmiaſtby śiedli: y wcżáſow ſwo=
ich y doſtátkow y kuchen prętkoby poſtradáli. Gdyby/ mowię/
z Hiláryuſzem też dobrym ſumnieniem/ ſzcżerze y prawdźiwie/ mo
wić y ſkutkiem to pokazáć mogli: Quae libro legis non continentur, ea

15:

nec noſse debemus. In Pſal. 132. fol. 673. Co on powiedźiał/ przypo=
mniawſzy ex apocriphis baykę iákąś/ ktorą tam odrzuca iż iey w
ſłowie Bożym nie máſz. Vkázuiąc to/ iż wierny: nierzkąc/ żeby ſię
páráć miał tym cżego w piśmie ś nie máſz/ ále że o tym wiedźieć
nie ma. Iáko my z łáſki Bożey o wymyſłách Antychryſtowych y
X.K. Kátholikow wiedźieć niechcemy: w ſamym ſię ſłowie Bo
żym ćwicżąc y w ſámym kocháiąc. A o wyrozumienie ie^o od Bo
gá/ y od Chriſtuſá/ pilnuiąc pobożnośći/ vprzeymie ſię ſtáramy.
Wiedząc y to/ co Athánázy De humanitate verbi piſząc fol. 73. po=
wiedźiał/ iż do wyrozumienia zmyſłu piſmá ś. potrzebá żywotá
cnotliwego/ vmyſłu cżyſtego/ y mowy ktora ieſt wedle Chriſtu=
ſá/ áby vmyſł/ śćieſzką iego chodzący/ mogł tego doſtáć cżego
żąda: ile potrzebá ludzkiemu przyrodzeniu rozumieć rzecży Bo=
ſkie. Gdyż y ten Athánázy/ ácżkolwiek wiele piſał/ á więcey Fi=
lozowſkiego niż Theoloickiego: choćiaż ſię zá tákiego miał/ iż
ſłowo Boże tylko mowić chćiał: y choćiaż ſię też ná inſzych piſmá
oglądał: przedśię ſłowu Bożemu to świádectwo/ záraz ná pier
wſzym wſtępie piſánia ſwego contra idola fol. 1. wydał: Iż ono ſá=
mo z nádchnienia Boże^o podáne będąc/ doſtátecżne ieſt ku oka=
zániu prawdy. A tego wżdy nigdy nie rzekł/ żeby miáło być pia=
ſzcżyſtym fundámentem y rzeſzotem ſzátáńſkim: iáko teraz mo=
wią/ y nie tuſzę/ áby ſię w to/ zá táką dumą ſwą/ wdáć mieli/

r 3

gdyby

---

strona: 134

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

134

gdyby miáło przyść do iákiey porządney z námi rozmowy/ żeby
ná to zezwolili/ ná co zezwalał Grzegorz Biſkup/ Nyſzeńſki/
brát Bázyliuſzow/ odrzućiwſzy/ y ſwoy y tych z ktorymi wiodł
przą/ zwycżay: áby ſámo Boſkie piſmo z duchá ś. podáne/ było
rozeznawcą ktoryby przą rozwadzał/ á iżby zátym wyrok ſwoy
wydał przy ktorymby ſentencye były zgodnieyſze z ſłowem Bo=
żym. Ad Eustachium de s. Trinit. fol. 113.
Boć iednák niech ſię iáko kto chce wierći: y ná ſwoy ſię ro=
zum y vmieiętność niech iáko chce ſpuſzcża: y dowćipowi y roz=
ſądkowi ſwemu niech vfa: przedśię to muśi być prawdá/ co Chri
zoſtom powiedźiáł (Humanæ rationes & ſententiæ ſunt incertae &

12:

imbecilles. Tom. 3. Col. 32. A In cap. 1. Ioan.) Iż ludzkie zdánia y wy=
wody ſą niepewne y ſłábe: á ſłowo záś BOże ábo piſmo ś. ieſt
gruntowne y pewne: ktorego ten ieſt koniec/ ábo przedśięwźię=
ćie/ áby nie opuſzcżáiąc nic potrzebnego (iáko tenże mowi in cap.

16:

9. Gen. Hom. 29. col. 236. Tom. 1.) prawdy nas vcżyło Gdyż ono
ieſt (iáko támże z pocżątku tegoż kazánia Col. 230. mowi/ vpo=
mináiąc wſzytkich ku pilnemu ſłowá Bożego cżytániu: á nie ták
iáko teraz cżynią nowi Kátholicy/ zákázuiąc poſpolſtwu piſmá
ś. cżytáć.) duchownym pokármem toć nie rzeſzotem ſzátáńſkim kto
re duſzę cżyni mocną/ y ſtátecżnieyſzą/ y mędrſzą: nie dopuſzcżá=
iąc tego áby od nikcżemnych myśli miáłá być poimána: ále vcży
niwſzy ią lekką y ſkrzydlátą/ áż do niebá ią przenaſza ꝛc. Gdyż o
no ieſt źrzodłem vſtáwicżnie ćiekącym/ á nigdy nie vſtáwáią-
cym: iáko tenże mowi De fide Annæ. hom. 5. Col. 599. b. Tom. 1.
Gdyż piſmo ś. nie przyſzło do nas od ſług/ ále od Páná Bogá
wſzytkich/ dla cże^o też Apoſztoł mowi: Ieſliby wam kto opowie=
dał co/ procż tego coſmy wam opowiedali/ niech będźie przeklę
ty: Tenże tom. 4. Col. 894. In cap. 1. ad Galat. Ale iżby długo było
przypomináć/ tylko to/ co tenże o ſłowie Bożym piſze: przetoż
go iuż zániecham/ á inſzych też zdánia nákrotce dotknę.
Cokolwiek Origenes piſząc ná Ezáiaſzá y Ieremiaſzá/ y gdźie
indźiey o tym mowi/ ſpomináć nie będę: tylkoż to rzekę/ iż on pi
ſząc Tom. 2. fol. 578 ná cap. 3Rzymianlib. 3. Wyſtáwia nam ná
przykład Páwłá/ rzecży ſwey piſmy ś. dowodzącego/ vkázuiąc
to z niego/ iż ſię y nam ták godźi ábyſmy do ludu nie mowili/ co

by ſię

---

strona: 135

ná Wędzidło K.X.P.

135

by ſię nam zdáło/ ále to tylko coby Bożymi świádectwy było ob
wárowano. Gdyż to iáwna wedle Theofiláktá ( Ad Rom. 16. fol.

3:

483.) iż kto co nád poſtánowienie Apoſztolſkie wnośi/ nie co in=
ſzego wnośi iedno rozruchy/ zgorſzenia/ y heretyctwá. Ponieważ
piſmá (iáko mowi in Ioan. 10. fol. 345.) ſą drzwiámi przez ktore
do Bogá wchodźimy toć też nie rzeſzoto ſzátáńſkie iákoX.K.piſze
ktore Wilkom wchodźić nie dopuſzcáią. Abowiem hámuią he=
retyki/ ábyſmy byli beśpiecżnymi: y ze wſzytkiego pocżet cży=
nią/ z cżegobyſmy chćieli. A ták to złodźiey ieſt/ ktory nie przez
piſmá wchodźi do owcżárniey owiec: y tákże przez nie bywa poi=
man. Ale wchodźi inędy/ to ieſt gotuie ſobie inſzą y niezwycżáyną
drogę/ ꝛc. Iáko teraz ći Kátholicy cżynią co ſię ná ſłowo Boże
gniewáiąc/ á plotki ſwego kośćiołá wyſzynkowáć vśiłuiąc/ pia
ſzcżyſtym fundámentem ſłowo Boże názywáiąc. Gdyżby wedle
Ignácyuſá (Epistola 9. ad Antiochenſes) mieli/ ſtrzegąc ſię złych
heretyctw ktorych pełna ieſt KátolikowX.K.náuka pilnowáć náu=
ki Apoſtolſkiey/ wierząc zakonowi y prorokom. Bo to pewna
wedle Ambrożego (In 1. Cor. 4. Tom. 5. 254.) Iż cokolwiek nie
ieſt przez Apoſztoły podano/ pełno ieſt niezbożnośći. Scriptura e-

20:

nim diuina (vt idem ait in Exameron lib. 1. cap. 8. fol. 12. ſalutem ſug

21:

gerit, vitæ odorem fragrat, vt ſuauitatem legens capias, non præcipicij di-

22:

ſcrimen incurras. Ponieważ tedy piſmo ś. do zbáwienia ieſt pobud
ká/ y wonia do żywotá/ y lekárſtwem zdrowie cżytelnikowi ie=
go przynoſzącym: á iákoż może być rzeſzotem ſzátáńſkim/ ábo fun
dámentem piaſzcżyſtym? Ponieważ ieſt vita, cibusque animæ, ży=
wotem mowię y pokármem duſze/ iáko piſze Dioniſius Carthuſia-

27:

nus: (in Lucam cap. 11. Articulo 30. fol. 202.) A iákoż może być na=
cżyniem one^o ktory ieſt od pocżątku kłamcą? Ale cobym ſię dłu
go báwić miał/ przypomináiąc ieſzcże iáko o tym wiele nápiſał
Auguſtyn y Hieronim: oto nie tylko do ich właſnych kśiąg káż
dego odſyłam: ále náwet do Grácyaná/ ktory ich ſentencye nie=
ktore kłádźie Dist. 9. Noli meis. Item, Negare non poſsum. Item, Ego ſo

33:

lis eis &c. Item Dist. 8. vbi penitus omnis conſuetudo, quæ ex verbi Dei

34:

claris testimonijs non habet originem et authoritatem repudiatur. Item,

35:

Dist. 10. Lege Imperatorum. Item, Non licet. Gdźie Papież Symmá=
chus/ ná ſzoſtym Synodźie ten dekret vcżynił. Iż ſię nie godźi

Ceſárzowi/

---

strona: 136

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

136

Ceſárzowi/ áni żadnemu co ſię ma zá nabożnego/ ważyć cżego
przećiw roſkazániu Bożemu: áni co cżynić coby ſię ſprzećiwiáło
Ewánieliey/ Prorokom y Apoſtołom. Tákżeć Auguſtyn piſze
Tom.1. col. 708. C. De vera religione cap. 10. Y Tom. 2. Col. 183. B. Epist.

5:

lib. 1. Epist. 48. ad Vincentium. Gdźie zgołá y ſobie ſámemu y in=
ſzym vcżonym: ktorych też tám miánuie: wierzyć nie każe w tym/
coby nie przynośili z piſmá ś. A Hieronim/ nie tylko toż ná wielu
mieyſcách mowi. Ale ieſzcże coś więcey przydáie: gdy y tym kśię
gam ktore w bibliach Apokrifámi názywáią/ wiárę odeymuie:
niechcąc áby nimi kto miał cżego dowodźić/ w ſpráwie zbáwien
ney: procż inſzych prawdźiwych piſm ś. O cżym niech kto chce
cżyta piſmá iego. In epist. ad Ephes. lib. 3. cap. 5. Tom. 9. fol. 232.

13:

236. Item in Proæmio Cant. can. Tom. 7. fol. 109. Item in Eſa. 64. lib.

14:

17. Tom. 5. fol. 240. Item, ad Letam de institut, filiæ Tom. 1. fol. 57. Co
potym Sanctes Pagninus Lucen. (in ſua Iſago, ad literas ſacras cap.15.

16:

16. 17.) ſzyroko wywodźi: do ſámych właſnych y prawdźiwych tyl
ko piſm ś. odſyłáiąc cżytelniká: w ktorych trudnieyſze mieyſcá/
łácnieyſzymi máią być/ wedle Auguſtyná/ wykłádáne. Gdyż pi
ſmo ś. ma w ſobie wſzytkę cáłą y doſkonáłą powagę y zupełność/
że iey nikt nie może nic przydáć: bo iey też rozum ludzki nie może
celowáć: choćiaż y náucżeńſzych Biſkupow ábo Doktorow/ ábo
Conciliy. Gdyż ktoby namniey o piſmie ś. wętpić miał/ ten ni=
gdy nie może być w wierze vgruntowány. Bo wiárá żywa y pra
wdźiwa z ſłowá Bożego/ nie z kośćiołá/ nie z oycow/ nie z Con
ciliy pochodźi. Ktoby ią tedy prawdźiwą y gruntowną chćiał
mieć/ temu potrzebá cále ſię ná piſmo ś. ſpuśćić: onemu ſámemu
wierzyć: á wſzytki inſze ludzkie náuki nie z niego płynące/ áni z nie
go prawdźiwe świádectwo biorące/ tákże wſzytki vſtáwy/ wy=
myſły/ wykręty/ wywody/ dowody/ odrzućić. Y ták to v śiebie
przećiw X.K. Kátholikom poſtánowić/ żeby nigdy żadney rze
cży przedśię nie bráć/ ktoraby wyráźliwie w ſłowie Bożym poło
żona nie byłá. Ani ná to dbáć/ co X.K. piſze y co też nápiſał pan
Krzyſtow Wárſzewicki w pierwſzey ſwoiey Orácyiey Láćińſkiey
do I.K.M. tákże ſłowo Boże lżąc/ á Rzymſkiey Kátholiki
obrzydliwe wynálaſki zálecáiąc: owſzem to z tych ták wielu ſtá=
rych Pátreſow świádectw/ niech káżdy obacża/ iáko ſię ſzkárá=

dźie ná tym

---

strona: 137

ná Wędzidło K.X.P.

137.

dźie ná tym myli/ żeby to Lutrowe z Konſtántynem heretyctwo
było/ ná ſámym ſłowie Bożym przeſtawáć: gdyżby tych wſzyt=
kich/ ktorych ſię tu świádectwá przywodźiły/ muśiał pierwey
pan Wárſzewicki heretykámi/ z Moiżeſzem z Proroki/ Chriſtu=
ſem/ Apoſztoły z Ewánieliſty pocżynić/ niżby ku wierzeniu po=
wieśći ſwey/ miał wierne chwalce Boże/ powiaſnką ſwą niepe
wną námowić do tego/ do cżego też X.K. ſłuchácże ſwe przywo
dźi. Przećiw cżemu trzebá ſię káżdemu dobrze vzbroić wiárą/ że=
by z tymi Bożymi nieprzyiaćioły nie mowił o ſłowie Bożym: że=
by to było rzeſzoto ſzátáńſkie/ mowić nápiſano ieſt. Owſzem iáko
dźiećiom w ſzkołách mowią. Dic textum, ták ſobie záwżdy w ká=
żdey ſpráwie y przy: kázáć text ſłowá Bożego cżytáć/ iáko ieſt
od duchá Bożego podány. Ná to záwżdy pámiętáiąc: żeć y E=
wánieliſtowie y Chriſtus pan/ y Apoſztołowie/ gdy co mowili y
piſáli/ záwżdy ſię do piſmá ś. vćiekáli/ y nim rzecży ſwey dowo=
dźili. Iáko ná przykład káżdy tego doznáć może Máth. 1. ꝟ 22.
gdźie wnet mowi: (opiſawſzy Anielſką mowę nocną do Iozefá/
o brzemieniu małżonki iego) á to ſię wſzytko ſtáło/ áby ſię wypeł
niło co pan powiedźiał przez Proroká Máth. 2. ꝟ. 5. 15. 17. Abo
wiem ták ieſt nápiſano. Ale máło nie w káżdey kápitule ieſt tego
pełno v Ewánieliſtow: y máło nie w káżdym liśćie Apoſztol=
ſkim: tákże y w Dźieiách: tákże w Obiáwieniu. Przetoż też nie bez
przycżyny Pan Chriſtus ſámo ſłowo Boże nam zálecáiąc/ to o
nim z iedney ſtrony powiedźiał/ iż ći ſą ſzcżęśliwi ktorzy go ſłuchá
ią Luk. 11. ꝟ 28. y ſą z Bogá. A z drugiey záś/ iż ktorzy go ſłucháć
niechcą/ ći z Bogá być nie mogą/ iáko mowił do żydow ſłowá
Bożego nie ſłucháiących/ Ian. 8. ꝟ 47. Kto z Bogá ieſt/ ſłow
Bożych ſłuchá: przeto wy nie ſłuchaćie iż z Bogá nie ieſteśćie. Z
ktorych ſłow/ Chriſtá páná łácno káżdy obacżyć może/ co trze=
bá rozumieć o tych X.K. Kátholikách/ ktorzy ták znieważyli
ſłowo Boże/ że nie tylko ſámi wiáry mu nie dáią/ áni ná nim ſá
mym przeſtawáć chcą: ále ie y do inſzych w ohydzenie/ áż do po=
rzucenia iego przywodzą: zowąc ie/ przećiw Bogu/ Chriſtuſo=
wi/ Apoſztołom/ Prorokom/ Ewánieliſtom/ y ſwoim nákoniec
ſtárſzym przodkom/ bez Bożey boiaźni/ y wſtydu ludzkiego/ rze
ſzotem ſzátáńſkim. Zal ſię tego Pánie Boże/ iż do ták śmiáłey y

ſ

zuchwáłey

---

strona: 138

Wtore kśiążki Odopowiedzi/

138

zuchwáłey niezbożnośći przyſzło/ tym co ſię wikáryimi ſyná twe=
go miłego Iezuſá Chriſtuſá/ y namiáſtkámi Apoſztołow ie^o ná=
zywáć y cżynić śmieią. Day pánie Boże wiernym twoim poznáć
ten ich ſmrodliwy gnoy/ áby iy co rychley od śiebie/ z gruntu bu
dowánia zbáwiennego wyrzućili/ y wyſzuflowáli. A oney miłey
á wdźięcżney żywotney wonnośći ſłowá twego świętego/ ktora
wiedźie do żywotá wiecżnego/ przez Iezuſá Chriſtuſá/ áby ſię rzu
ćili pátrząc iáko ſię drugim ſtawa wonią śmiertelną ná śmierć/
á tákby ſię ná niey ſámey przeſtawáiąc/ áż do końcá pomnażáli/
y tobie powinną chwałę záwżdy oddawáli przez Iezuſá Chriſtu
ſá Amen.
KA P. 6. Odrzućiłá ſię iuż tedy ták iáſnymi świádectwy
pierwſza záwádá/ odrzućił gnoy/ odrzućił rum ſzkodliwy ku bu=
dowániu náſzemu: przyſtąpmyż iuż do odrzucánia drugich/ ktore
też ſą ná zawádźie: áby ſię potym zbáwienne budowánie záłożyć
y ſkońcżyć mogło. Zgániwſzy ták hániebnie X.K. piſmo ś. dźi=
wna to że go przedśię vżywa/ y wrzkomo też nim wiáry ſwey do
wodźi/ y nim też prawdę zbáwienną/ ktora/ z dárowánia Boże
go/ przy nas ieſt/ zborzyć vśiłuie. Ale iáko go vżywa: iáko ie wy
kłáda: iáko ſtrofuie: to ſię tu iuż nákrotce pokazáć muśi. Gdyż
też y to/ ieſt iednym rumem y ſproſnym plugáſtwem/ ſłowá Bo
żego gwałtownie naćiągáć: ono odmieniáć: do niego przyda=
wáć/ y od niego też co vymowáć: ábo ieſzcże z nim ludzkie bayki
rownáć: á indźie ie y nád Boże przekłádáć. Co poki ſię też nie od
rumuie/ trudno myślić o porządnym fundámentu zákłádániu.
To tedy pierwſza ieſt zawádá/ iż rzekſzy to iednák/ po zgánieniu
ſłowá Bożego/ że piſmem ś. rzecży ſwey dowodźić (w Przedmo
wie g iiij. y fol. 6. ꝛc.) chćiał: y nie iednym tylko świádectwem/
ále iż cżáſem miárą obfitą y nátrzęśioną y opływáiącą/ miał ie
przynośić: iednák tego nigdźiey ſtátecżnie/ porządnie/ y przyſtoy
nie nie vcżynił/ chybábych ia dla ſubtylney iego Loiki/ ktoreiem
ſię nie náucżył/ tego widźieć nie mogł. Iákoż nie dźiw/ iż w ták
gęſtym leśie dźiwnych Artykułow: ludzkich świádectw: nieſpo
ſobnych mow/ piſmu ś. niezwycżáynych terminow/ niezgodnych
dowodow y powieśći/ iam tego proſtak vpátrzyć nie mogł. Bo
gdźieby to było/ iż by mi iedno tylko świádectwo piſmá ś. w

ſwym

---

strona: 139

ná Wędzidło X.K.P.

139

ſwym właſnym znácżeniu/ porządnie y prawdźiwie pokazane
było: ktoreby tey rzecży o ktorą prza idźie/ ſłużyło: bez gwałtowne^o
náćiągánia ku temu cżemu nie ſłuży: pewnieby tego I.M.
X.K. doznał/ żebym ná nim przeſtał. Ale gmátwáninie/ mieſzá
ninie y Filozowſkim łápácżkam/ nie gotowem k woli/ od praw
dy iáko ſłońce iáſney/ przy ktorey z łáſki Bożey ſtoię/ odſtąpić:
á ná ty też świádectwá ktorych z kśiąg ludzkich wiele nákładł/ y
nimi miáſto obiáśnienia rzecż bárziey zátrudnił/ áni ſię obeyźrzę:
gdyż mię ſámi z nich przednieyſzy/ z te^o wypuśćili (iáko ſię w prze
ſzłey káp. pokazáło) żebym im w tym nie wierzył/ coby nie z ſło=
wá Bożego przywodźili: ábo y w tym/ gdyby nie wedle ſłowá
Bożego mowili. Bo iáko Piotr ś. piſze: Kto mowi/ mowić ma
iáko wymowy Boże: nie iáko bayki/ wymyſły/ ſny/ plotki/ y ludz
kie wywroty. Znam ći ia to y wyznawam/ iż I.M. X.K. wſpo
mina też podcżás ſłowo Boże/ y znácży káp. ále coż potym/
gdy im ſam nie wierzy: y gdy ie zle przywodźi. Iż mu nie wierzy/
ábo nie vfa/ te^o ze dwu przycżyn dochodzę: z iedney/ iż ie piaſzcży
ſtym fundámentem y rzeſzotem ſzátáńſkim názwał. Bo ieſli ták
ieſt/ iáko mowi/ iż ieſt rzeſzotem ſzátáńſkim/ tedy ſłuſznie to rzec
mogę iż mu nie wierzy/ áni go też dobrze vżywa: áni tego ſzcżerze
cżyni cokolwiek cżyni/ ono wſpomináiąc: A ſłuſznie to rzec mo=
gę/ iż mu nic nie wierzy: gdy ie ma zá ſłodycżę y zá rzeſzoto ſzátáń
ſkie: bo ſzátan od pocżątku ieſt kłámcą: y oycem kłamſtwá/ kro
ry w prawdźie nie ſtał. Trudno mu tedy wierzyć/ y nie przyſtoy=
no. Choćiaż tedy piſmá ś. vżywa/ dobrzego vżywáć/ ſzcżerze y
prawdźiwie nie może: ále to ták tylko pro forma ábo kſztał cży
ni. Z drugiey/ iż przywiodſzy kędy ktore świádectwo ſłowá Boże
go/ tedy go ludźmi podpiera: á ieſzcże pomárłymi: á wielą błę=
dow zá żywotá powikłánymi y niezgodnymi. Gdyż ſámo ſłowo
Boże trwa ná wieki: ieſt prawdźiwe/ iáſne/ cżyſte y ták doſkoná
łe/ żemu cżyſtośći y świátłá do prawdy y doſkonáłośći/ ludźiom
przydawáć namniey/ z rozumu ſwego/ Filozofią/ Loiką y dow=
ćipem nie trzebá. Skąd też znáć iż mu ſámemu nie wierzy/ áni
vfa. Bo gdyby to było vſtáłáby tá długa letánia tych piſárzow/
ktorych piſmy chce ozdobić y vtwierdźić rzecż ſwoię złą y niezbo=
żną. Y opák to cżyni: ſłowá Boże^o ludzkimi świádectwy dowo=

ſ 2

dząc

---

strona: 140

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

140

dząc y onego podpieráiąc: á nie ludzkich/ ieſliby kiedy co k rze=
cży mowili/ ſłowem Bożym: iáko cżynił Chryſtus/ Ewánieliſto=
wie y Apoſztołowie (iáko ſię ná końcu przeſzłey káp. pokazálo) iż
ſkoro co nowego á ludźiom niezwycżáynego powiedźieli/ tedy
záraz piſmo ś. przytocżyli: á thák nim rzecż ſwoię vtwierdźali.
Cże^o y tu potrzebá było X.K. náśládowáć, y ták też rzecży ſwey
dowodźić. Ale wſzytko opák. A iż wżdy wſpomina iáko táko ſło=
wo Boże/ y nim ſię też zákłáda: choćiaż nie ták iáko ſię godźiło:
áni iáko ſámo w ſobie brzmi: iákom wprzod wſpominał: otoż
iuż też to nákrotce pokázowáć będę. A naprzod mowy y terminy
niektore pokażę/ ktorych X.K. vżywa: iákie nigdźiey piſmu ś.
nie ſą zwycżáyne: áni nie mogą być obronione/ ktorych pokiby
nie odſtąpił/ nigdy prawdy poznáć nie może: áni tego pokazáć/
iż wierzy ſłowu Bożemu y ma ie zá prawdźiwe. Iáko to gdy ry=
chło z pocżątku kazánia pierwſzego (fol. 2) mowi: Iż ſobie pan
Chriſtus vtyſkuie ná Filipá/ y ná iego ná on cżás błędu rowien=
niki/ przeto iż go przez ták długi cżás dobrze nie poználi: tylko
cżłowiecżeńſtwo zmyślom podległe/ w nim vpátruiąc/ á Bo=
ſtwá w nim zátáionego wiárą nie dośięgáiąc/ ꝛc. A (fol. 217.)
zowie ludzką krewkośćią vtháione boſtwo. Co też cżyni (fol.

21:

102.) ácż ſłowy inſzymi mowiąc: iż páná Chriſtuſowego boſtwá
byli dobrze nie wycżerpnęli. A fol. 253. iákoby ſię popráwuiąc w
tym y wykłádáiąc ták mowi. Iż niektorzy ták długo z nim mie=
ſzkáiąc/ przedśię go nie ználi z ſtrony boſtwá/ ktorym był iedną
iſtnośćią z oycem. Wnośi tu X.K. tákową ſwoią powieśćią nie
tylko ſłowá nigdy piſmu ś. nieznáiome/ áni zwycżáyne/ y owſzem
przećiw náuce Apoſztolſkiey: Qui loquitur, loquatur vt eloquia Dei:
Bo mowi nie wymowy Boże/ co w Chriſtyáninie nie ma mieć
plácu: á zwłáſzcżá w tym ktory inſzych chce ſłowá Bożego vcżyć:
ále też y rzecż tę ktora ſię prawdźie ſprzećiwia/ zmyſłowi Chriſtu
ſowemu/ y iego inſzym ſłowam. Bo to nie k rzecży/ áby ich z tego
ſtrofowáć miał pan/ iż tego nie rozumieli co przed nimi zátáio=
ne było: Bo áni to ſłowem Bożym/ áni Loiką/ może być poka=
zano y obroniono: żeby ten godźien był ſtrofowánia: y vtyſko=
wánia/ ktory nie rozumie tego/ cżego ſię nie vcżył: cżego mu
nie opowiedźiano/ y cżego nie rozumie. Iákoż to może káżdy o=

bacżyć

---

strona: 141

ná Wędzidło K.X.P.

141.

bacżyć z onych ſłow Chriſtuſowych: Bych był nie przyſzedł/ y nie
mowił im/ grzechuby nie mieli: lecż teraz nie máią cżym obmo=
wić grzechu ſwego. Y záś: Bych nie vcżynił vcżynkow/ ktorych
żaden inſzy nie cżynił/ nie mieliby grzechu Ian. 15. ꝟ 22. 24. Tám
że káp. 9. ꝟ 59. mowi pan Chriſtus: Ná ſądem ia przyſzedł ná ten
świát: áby ktorzy nie widzą/ widźieli: á ktorzy widzą/ ślepymi
byli. Ná co gdy żydowie odpowiedáiąc/ pytáią: Azaż y my śle
pymi ieſteſmy? mowi im pan: Gdybyśćie ślepymi byli/ grzechu
byśćie nie mieli: lecż teraz mowićie/ iż widźimy/ przetoż grzech
wáſz trwa. Grzech przycżyta wiádomośći/ y ſtrofuie vpor y zá=
ślepienie: widząc y wiedząc/ widźieć y wiedźieć niechćieli. Prze
toż Filip y z inſzymi iż niewiedźieli/ o tym o ktorym X.K. myśli
boſtwie/ áni go ználi/ áni o tym wiedźieli/ żeby był iedną iſtno=
śćią z oycem/ iż im też to zátáione było: nie mogli z tąd być ſtro
fowáni: nie mogł też pan ná nie ſłuſznie/ iáko ná żydy vtyſkowáć.
Gdyż/ iáko X.K. piſze (fol. 183.) záchowywał Chriſtus iáſną náu
kę o boſtwie ſwym/ ktorego ſię nie zwierzał przed śmierćią ſwą
ták iáśnie/ do zmartwychwſtánia ſwego. Ieſliże ſię nie zwierzał/
iákoż ie znáć mogli? A gdy nie mogli/ przecżże ná nie vtyſkował?
otoż tedy vtyſkowánia te^o Chriſtuſowego muśiáłá być inſza przy
cżyná/ niż tá ktorą obcymi ſłowy X.K. z obcą też rzecżą wnośi.
A ktoraż wżdy ieſt? A toli/ iż temu wiáry nie dawáli/ o cżym od
niego ſłycháli: y ná co ocżymá ſwoimi pátrzáli. A coż to tákiego
było? á toli to/ iż ſię w tym cżęſto oświádcżał: że przyſzedł w imię
oycá ſwego: ktorego vcżynki cżynił y ſłowá mowił. A cżynił y mo
wił/ áby go tákim znáiąc/weń wierzyli: Bogá oycá z niego po
znawáli: y do nie^o prze zeń/ iáko drogę prawdźiwą/ przychodźi=
li. Gdyż on z śiebie/ náucżáiąc ich tego/ nic nie vcżył/ áni cżynił:
ále oćiec ktory w nim mieſzkał/ ten cżynił vcżynki. Z ktorych nie
tylko Bogá oycá/ ále y onego ſámego/ od Bogá być poſłánego/
poznáć mogli: gdyż one vcżynki y ſłowá/ cżłowiecże w nim nie by
ły/ ále Bogá oycá ſámego. Bo mowi/ oćiec ktory we mnie mie
ſzka/ on cżyni vcżynki. Y záś/ nie mowiłem ia z śiebie/ ále ten co
mię poſłał oćiec on mi to roſkazánie dał co rzekę y co powiedáć będę
Ian. 12. ꝟ 49. A 14. ꝟ 10. Cże^o iż przez ták długi cżás bacżyć niech
ćieli/ á k temu oycá Chriſtuſowego ocżymá ćieleſnymi widźieć żą

ſ 3

dáli:

---

strona: 142

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

142.

dáli: ták iáko ná ſámego Chriſtuſá pátrzáli: przetoż ná nie vty=
ſkuie y z tego ie ſtrofuie: Iż co mogli poznáć y widźieć/ to imo ſię
puſzcżáli á co było zákryto od ocżu ich tego ſię nápieráli: á nie z bo
ſtwá zátáionego: (gdyż ſię boſtwo oycowe ſkutkiem w nim w v
cżynkách pokázowáło) áni też z iedney iſtnośći/ o ktorey nic ni=
gdźiey piſmo ś. nie mowi/ ktorego piſmá ś. iż ſię X.K. trzymáć
nie chce: áni wedle niego mowić: przetoż też muśi błędźić/ y ſam
nákoniec w tym ſię pokazáć/ co ná nas wlecże: to ieſt Arrianem:
onego ſtárego heretyká plemiennikiem: A to wedle oſądzenia A
thánázego: ktory to o Arryuſzu powieda/ piſząc aduerſus Apolli-

11:

narium de ſalutari aduentu Ieſu Christi fol. 536. quod carnem ſolam ad oc

12:

cultationem deitatis confitebatur. Iż on ták wyznawał/ że Chriſtus
ćiáło nośił ku zátáieniu boſtwá: iáko też tu X.K. mowi: iż tylko
Apoſztołowie vpátrowáli cżłowiecżeńſtwo zmyſłom podległe/
á boſtwá w nim zátáionego wiárą nie dośięgáli. Do cżego ſię
y thá druga mowá śćiąga/ tákże nie z ſłowá BOżego wyięta/
ktora ieſt fol. 5, gdy ták mowi: iż Bogá/ Meſyaſzá (żydow=
ſzcży przełożeni) y páná ſwego właſnego/ ná śmiertelnym tyl=
ko cżłowiecżeńſtwie iego hániebnie zámordowáli. Y záś fol. 36.
Nie tylko według boſtwá/ ále też według przyoblecżonego cżło
wiecżeńſtwá. Tákże 81. Przez ſyná Bożego przedwiecżnego (mo
wi) ćiáłem przyoblecżonego. Tákże ieſzcże fol. 234. mowi: Oćiec
wyświádcża przez Ezáiaſzá mowiąc o ſynie ſwym Bogu w ćiele
zátáionym. Item fol. 43. Iż cżłowiecżeńſtwo było domem ábo pá
łacem ſyná Bożego wiecżne^o. Ktory Bog w inſzey poſtáći cżlo=
wiecżey bácżyć trzebá co to wżdy zá postáć: nie onáli máſzkárá Márcy
onowá y Mánicheuſzowá? ktorzy nie przyznawáli właſnego ćiáłá, ábo zgo
łá niechcieli mieć prawdziwym cżłowiekiem Christuſá, ále mu tylko po-
stać cżłowiecżą przywłaſzcżáli mogł nágrodźić fol. 62. Item/ iáko
cżęſto mowi: iż wźiął podobieńſtwo cżłowiecże. Item fol. 57. przy
oblokł ćiáło ták podobno iáko mowiRational. diuin. offici. fol. 4.iż zá-
krystia znácży żywot dziewice Máryey. w ktorey ſię Christus odzial świę
tą ſuknią, á to ćiáło ſuknią názywáiąc: przyoblokł cżłowiecżeńſtwo
fol. 76. 78. 80. 81. Y ná inſzych wielu mieyſcách/ ták y owák mo=
wi: á wſzytko nie iáko wymowy Boże. Iáko y to/ iż w Chriſtu=
śie náturá/ y perſoná Boſka cáło zoſtáły: iedno iż cżłowiecżeń=

ſtwem/

---

strona: 143

ná Wędzidło X.K.P.

143.

ſtwem/ iákoby nie iáką poſtáwą zwierzchnią/ były nákryte fol.

2:

148. Co inſzego nie ieſt/ iedno ſię zgołá (wſzákoż nie procż na
ſtołki/ ábo pokrowcá iákiego zwierzchniego/ ktory ſię ná inſzych
mieyſcách wyſtáwia) záprzeć te^o/ że Iezus Chriſtus ieſt ſynem
cżłowiecżym: ieſt cżłowiekiem: ieſt nam we wſzem procż grzechu
podobny (z ktorego my kośći/ kośćią/ á ćiáłem ieſteſmy z ćiáłá)
ieſt owocem biodr Dawidowych ꝛc. Ale iżby tylko poſtáwę miał
cżłowiecżą: ktorąby pokrywał boſtwo ſwoie: cżego żadne piſmo
ś. nie mowi: nie vcży: nie twierdźi. Acokolwiek nie ieſt z piſmá
ś. to też nie należy do budowánia zbáwiennego: gnoy ieſt: ſmrod
ieſt: trzebá iy precż wyrzućić/ trzebá wyſzuflowáć. Tákże mi ſię
zda y to nie właſna być mowá/ ktora ieſt fol. 3. Pierwſzy ſą kto
rzy z dopuſzcżenia ſzátáńſkiego tákowe ſrogie kácerſtwá. Bo ia
tego nic nie pámiętam/ áby kędy piſmo ś. ták mowić miáło. Z do
puſzcżenia ſzátáńſkiego. Iákoby ſzátan miał mieć w ſobie tę moc
y władzą/ żeby ſię zá iego dopuſzcżenim co dźiać miáło: á nie rá
cżey wprzod z dopuſzcżenia Boże^o: potym z omamienia/ z záwie=
dźienia y oſzukánia ſzátáńſkiego/ gdyż ſzátan ſam z śiebie nic nie
może procż dopuſzcżenia Bożego: Co y z ſámey Iobowey Hiſto=
ryey/ procż inſzych piſm/ káżdy łácno obacży Iob. 1. Tákże y to
co X.K. mowi: pan Chriſtus ieſt ſłowem według boſtwá/ á we
dług poięćia náſzego ieſt też y mową z ſtrony cżłowiecżeńſtwá/
przez ktore boſtwo poznawamy. Tá też mowá/ nie tylko nie ieſt
wedle ſłowá BOżego: ále niewiem ktoreby też z niey mogło być
zbudowánie: á zwłaſzcżá/ iż trochę przedtym to powie dźiećX.K.
racżył: iż mowá toż znácży co y ſłowo: choćiaż to záś rozłącża: mo=
wę ludźiom/ á Bogu záś ſłowo/ dla tego iż ſobie ſyná podobne
go rodźi (ále niewiem gdźie y kiedy będźie temu rodzeniu koniec)
przypiſuiąc: cżego też piſmo áni cżyni/ áni też ták mowi. A X.K.
ſam ſię w tym nie cżuie. Bo ieſli ſłowo Bogu/ á ludźiom mowę:
y záś Pánu Chriſtuſowi toż ſłowo wedle Boſtwá/ á temuż mo=
wę według cżłowiecżeńſtwa przywłaſzcża: tedy ábo też záraz z
Páná Chriſtuſá vcżynić muśi Bogá Oycá/ ktoremu to y piſmo
ś. y ſtárzy Pátreſowie przyznawáią/ quòd ipſe dixit & facta ſunt.
Iż on rzekł á ſtáło ſię ꝛc. ábo więc z Bogá Oycá vcżynić ſyná/ á=
bo dwu zgołá ſtworzyćielow/ z ktorych káżdemu zoſobná ſłuży

ſłowo

---

strona: 144

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

144.

ſłowo przez ktore tworzy. A ieſli tho obiemá zárowno ſłużyć bę=
dźie/ tedy też obádwá ſyny muſzą mieć: ten ſwego/ on też ſwego:
gdyż też to poſpolita v wſzytkich/ y pełne tego Wędźidło X.K.
iż ſłowo Boże ieſt ſyn Boży. A ieſliby dwu ſtworzyćielow mieć nie
chćiał/ ále iednegoż tylko/ ktoremu to ſłowo należy: á ſłowo to
ieſt tym ſynem/ ktorego ſobie Bog podobnego rodźi: tedy y ten
podobny iemu ſyn ie^o/ iż mu też wedle boſtwá toż ſłowo należy/
koniecżnie muśi też to ſłowo mieć wedle boſtwá/ ktore też ieſt
ſynem iego: ponieważ podobny ieſt Bogu ktory go rodźi. Kto=
re rodzenie záś ſynowi Bożemu Iezuſowi Chriſtuſowi z duchá ś.
pocżętemu/ á z Máryey dźiewice vrodzonemu/ namniey nie ſłu
ży. Bo ſię ten raz pocżął/ y vrodźił/ y vmárł/ y ieſt wzbudzony:
więcey mu ſię pocżynáć/ rodźić/ vmieráć nie trzebá: w ktorym
my wſzytkę nádźieię pokłádamy. Ale opuſzcżáiąc inſze abſurda: nie
bacżę też tego iáko ſię tá mowá: Cżłowiecżeńſtwo przez ktore
boſtwo poznawamy zgodźić może z oną ktora ſię trochę wyżſzey
położylá: iż w nim Boſtwá zátáionego wiárą nie vpátrowáli/
procż cżłowiecżeńſtwá zmyſłom podległego. Ale o przećiwno=
śćiách będźie inſzy plác mowienia. Gdyż ſię y fol. 21. coś inſzego
mowi tymi ſłowy/ mowiąc o ſłowie ſynu Bożym w ćiele: iż to
nie tylko widźieli/ ále z vwazánim wypátrowáli/ y rękomá do=
tykali/ oney chwały/ to ieſt/ pełnośći boſtwá w ćiele iego/ ꝛc.
toć muśiáło to boſtwo nie być zátáione/ gdy ie wypátrowáli/ y
gdy ſię go rękomá dotykáli: y niewiem iáko ſię boſtwo (cżego
támże dokłáda) Chriſtuſowe ſpoliſtne Bogu oycu z ćiáłem ná=
tury cżłowiecżey ziednocżyło/ gdyż iáko ſię wprzod wſpomináło/
ſyn ſię w ćiele zátáił/ y ćiáłem przyoblokł ꝛc. Tymże ſpoſobem tá
mowá fol. 27. Ian. ś. zátym oznáymuie rożność y rodzenie perſo
ny iego od Bogá Oycá ꝛc. Támże: ſłowko to ( apud) znácży hy,

30:

postaſin, to ieſt/ rzecż ſámę przez ſię będącą: iáko mowiemy/ iż
Ian był v Piotrá/ przeto iż perſonámi od śiebie rożni ſą/ ꝛc. Nie
rzekę tu teraz iż Ian ś. nigdy o tym nie myślił: áni tego/ iż to ni=
gdy przedśięwźięćie iego nie było/ żeby rodzenie ſłowá Bogá/
od perſony Bogá oycá tą mową oznaymiáć miał: ktoryby Bog
ſłowo/ ſyn Boży ſam przez ſię będący/ ták był v Bogá iáko Ian
v Piotrá: niż ſię Pan Chriſtus vrodźił: bo y ſłowká z tych żadne

go on

---

strona: 145

ná Wędzidło X.K.P.

145.

go on tám nie vżywa/ y rzecży tey nie podáie: ále wżdy/ to tyl=
ko námięnię (z ſtrony tey mowy obcey/ á ſłowu Bożemu niezná
iomey/ ktora nie może być bez błędu y bluźnierſtwá przećiw Bo
gu/ Chriſtuſowi/ y piſmu ś. ktore ſię náporząd odrzuca/ á ſny ſię
ludzkie miáſto niego wprowádzáią) że to v mnie dźiwne ieſt ro=
dzenie perſony od Bogá Oycá: á iż tá perſoná ktorą oto potym
hypostaſin zowie/ ieſt rzecż ſámá przez ſię będąca. Bo ſię domy=
ślić tego naprzod nie mogę/ kto wżdy tę perſonę ábo rzecż przez
ſię będącą vrodźił? To ieſt/ BOgli ſam? to ieſt/ oná Boża
iſtność trzem ſpolna/ Oycowi/ Synowi/ y Duchowi? cżyli ią
vrodźiłá perſoná/ to ieſt Oćieć. Bo ieſliby vrodzoną byłá od
BOgá/ to ieſt od Iſtnośći oney iedyney trzem ſpolney/ tedyby
ſámá od śiebie muśiáłá też być vrodzona y od Oycá y od Du=
chá: bo w tey iſtnośći nie może być nic pierwſzego y nic pośle=
dniego. Bo iż iedná ieſt tá iſtność tedy rozdźielna nie może być
wedle nich. A mowiąc wedle ich głębokiey łáćiny/ ktorey cżę=
ſto z pogánow vżywáią: Iż gdźie ſię kolwiek w rzecży ktorey bę=
dącey náyduie rodzenie/ tám ſię też muśi náleść odmiáná/ á zá
odmiáną ſkázá. Gdźie ieſliby tá iſtność táka byłá/ coby rodźić mo
głá y rodźiłáby/ tedyby ſię też odmieniáłá/ á tákby ſię y ſkáźić mu
śiáłá. Ale iż záś o Boſkiey to iſtnośći mowią/ iáko Magistrum ſen

22:

tentiarū cżytáiąc obacżyć kto chce może/ choćiaż ſię y ták y owák
z ſwoią Loiką przemienia y kręći/ mowiąc: iż eſsentia, ábo iſtność/
ile ieſt ſimplex ſzcżyrą y poiedynkową/ rodźić áni vrodzona być
nie może: przetoż też niewiem iákoby tá perſoná ſłowá BOgá
(ktorą chcą mieć BOgiem) z Bogá/ to ieſt z BOżey iſtnośći
wſzytkim trzem ſpolney/ realiter & eſsentialiter, ſkutecżnie mowię/
vrodzona być mogłá/ ſámá też śiebie záraz nie vrodźiwſzy. Ieſli
by ią záś vrodźić mogłá perſoná/ á oná też ieſt tákże perſoną/ á
byłáby tá perſoná rzecżą ſkutecżną przez ſię będącą/ tákże y trze=
ćia/ tedy też z tego niewiem iáko wynidą/ żeby nie muśieli być
trzey Bogowie/ między ktorymi nie ma nic ieden przed drugim/
iż ieſliby tá perſoná to ieſt rzecż ábo Bog przez ſię będący rodźić
mogł/ żeby tákże drugi rodźić nie miał. A ieſli tá perſoná tę? á cże
muby też tá oney? ábo cżemu nie záraz y zárowno wſzytkie? A ie
ſli nie ſą trzey Bogowie/ te trzy perſony/ ále tylko ábo názwiſká/

t

ábo

---

strona: 146

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

146.

ábo włáſnośći/ tey iedney iſtnośći/ tedy tey rzecży w ſkutku nie
máſz: ále tylko názwiſko rodźi drugie názwiſko: á właſność też
rodźi drugą właſność: á gdźież Bog Oćiec/ á gdźież też y ſyn zo=
ſtánie? Sámáż ie tá Filozofia/ ſłowu Bożemu przećiwna/ wy=
niſzcży: á kto ſię ſłowá Bożego trzymáć będźie/ ten y Bogá ie=
dynego Oycá/ y iedynego ſyná iego Iezuſá Chriſtuſá nie vtráći.
Potym y tego też rozumieć nie mogę/ iáko to może być rodzenie
tey perſony rożney od Bogá Oycá/ o ktorey ſię to záś twierdźi/
iż ieſt rzecżą ſámá przez ſię będącą. Bo ieſli ieſt przez ſię będącą/
tedy nie może mieć ſuum eſse, ſwoiey bytnośći od kogo inſze^o. Bo
ieſli ią ma/ tedy nie ieſt ſámá przez ſię będąca/ ále z drugiego by=
tność ſwoię máiąca: Iákoż zda mi ſię ná to pátrzáli ſtárzy/ y rzy
miánie to w kośćiołách śpiewáią/ Deum de Deo, lumen de lumine,
Bogá z Bogá/ á świátłość z świátłośći wykrzykáiąc. Bo to y
powtore mowię/ ſłowy znácżnieyſzymi. Iż ieſliby ten ſyn ſłowo
Bog (o ktoreegoX.K. idźie) miał ſam od śiebie iſtność ſwoię/
żeby ſam przez ſię był: á to względem iſtnośći: á miałby záś per=
ſonę ſwą ſynowſką od drugiey perſony: to ieſt Oycowſkiey (zá=
niechawſzy teraz trzećiey duchowney) tedy tego niewiem/ áby to
kto mowić mogł/ żeby ten ſyn perſoná/ z iſtnośći Oycowſkiey
mogł być vrodzony: ponieważ iedná ieſt obudwu iſtność: áleby
to muśiał wyznáć/ iżby tylko z perſony ſámey Oycowſkiey á nie z
iſtnośći był vrodzony. A ieſli ſyn względem iſtnośći/ ktora ieſt
ieden (wedle nich) z oycem/ vrodzony nie mogł być/ áby wiele i=
ſtnośći nie było/ á w nich záś iáko y w pierwſzey wiele perſon: ále
vrodzony ieſt tylko z perſony pierwſzey/ ktorą oycem názywáią:
tedy prawdźiwie vrodzony nie ieſt: tedy go też prawdźiwie nie
máſz. Bo ieſli perſoná/ á nie iſtność rodźiłá/ á perſoná bez iſtno
śći nic nie ieſt/ iedno ćień ábo máſzkárá w vmyśle cżłowiecżym
ſpłodzoná: tedy też nic z tákiey perſony nie może być przez ſię bę=
dącego. Ale tego/ ták nákrotce z przygody dotknąwſzy/ odbie=
gam teraz/ á kilká ieſzcże/ tákich niewłaſnych mow przypomio=
nę. Bo á ktożby mogł wſzytkie wylicżyć? gdyż nie máſz tey kárty
we wſzytkim Wędźidle/ ná ktoreyby ſię ich wiele nie nálázło. Iá
ko to gdy piſze fol. 28. Národszenie iego wiecżne y teraz y nigdy
cżáſu zámierzenia nie ma. Coż też to ieſt iedno że ſię nigdy nie ro

dźił/

---

strona: 147

ná Wędzidło K.X.P.

147.

dźił/ nie rodźi/ áni rodźić będźie? Bo ieſliby to prawdá byłá/ iż
ſię wżdy vrodźił/ iáko ná káżdy rok w kośćiele krzycżą: tákże po
vlicách y kárcżmách wołáią: Dźiśia ſię nam ſyn Boży národźił/
tedyby iuż do onego co ſię raz ſtálo, kiedykolwiek ſię ſtálo/ iż ſię
wżdy ſtáło nie mogł być táko ſpoſob mowienia przykłádan/ że
y teraz y nigdy zámierzenia nie ma. Bo rzecży ktora ſię wżdy ſtá
łá iuż ieſt zámierzenie: rzecży záś ktora ſię nie ſtawa/ áni ſtawáć
może/ iáko ieſt Bog ſam iedyny záwżdy przez ſię będący/ á od
nikogo ſię nie ſtáwáiący/ áni bytnośći ſwey biorący/ ten ſam y
teraz y nigdy zámierzenia mieć nie może. Bo wżdy y wedle ich po
wieśći/ mowiąc o Chriſtuśie Bogu y cżłowieku w iedney oſobie
będącym/ mowić by ſię to zgołá nie mogło: post illam confictam

13:

vnionem hypostaticam duarum naturarum: iáko ono mowią o złącże=
niu dwu nátur w iednę oſobę iuż nigdy nierozdźielną: żeby to ſá=
mo złącżenie nie miáło mieć zámierzenia cżáſu: ábo przynamniey
náturá cżłowiecża: ktorey ieſli tego zámierzenia odiąć nikt nie
może/ wyiąwſzyby y przećiw ſámemu Auguſtynowi veritatem cor-

18:

poris Christo adimere conaretur, chćiał właſność ćiáłá Chriſtuſowi
odiąć: tedy niewiem iáko i y drugiey náturze (mowiąc wedle
ich Filozofiey y terminow/ á nie wedle ſłowá Bożego/ ktore tych
plotek nie vcży) będźie mogł odiąć? gdyż wedle ich drugiey re=
gułki: co iedney náturze w tym perſonálnym złącżeniu zoſobná
ſłuży/ od tego drugá (iuxta communicationem idiomatum) odſtry=
chniona być nie może. Chybábyś záś vnionem ziednocżenie mo=
wię tych dwu nátur/ chćiał rozłącżyć y rozerwáć/ á zá tym podo
bno y niewiem w co obroćić. Aleć ták muſzą mowić ći/ ktorzy
w ſobie gruntu zbáwienia nie máią: ktorzy ſłowu Bożemu nie
wierzą: lecż ſię zá plotki y wymyſły Filozowſkie chwytáią: iákich
pełno nátkał X.K. w ſwoie Wędźidło. Iáko między inſzymi fol.

30:

62. ktoby iedno zdrowym rozſądkiem cżytáć chćiał/ á świádom
by był piſmá ś. naydźie tákie rzecży y ſłowá dźiwne/ potworne/
ſproſne/ nikcżemne/o tey potrzebie iedney oſoby: że dáley nie trze
bá: do ktorey tám/ wedle nich potrzebá było Bogá y cżłowie=
ká. Cżłowieká ktoryby vmárł: á Bogá ktoryby przez śmierć do
ſyć vcżyniwſzy cżłowiecżeńſtwo do przeiednáney łáſki y żywotá
wiecżnego przez zaſługę Páná Chriſtuſá nam zgotowáne^o wzbu

t 2

dźił:

---

strona: 148

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

148

dźił. Bo tám bacżyć trzebá co mowi X.K. iż Bog przez śmierć
(ácżkolwiek indźiey mowi iż Bog nie vmiera) y záś (o tymże mo
wiąc) przez zaſługę Páná Chriſtuſá. Co to zá cżłowiecżeńſtwo?
Co zá Bog? Co zá Chriſtus Pan przez ktorego zaſługę? Głębo
ka to łáćiná ná mię proſtaká: iużći tu nie iedná będźie oſobá do te
go okupu/ do śmierći/ do zaſługi/ ále ich wiele: w ktorych ignotū

7:

per magis ignotumX.K. chce okázáć/ rzecż nie widáną áni ſłychá=
ną/ przez tę ktorey też nigdy nie było/ nie máſz iey/ áni będźie. Sen

9:

tentias abstruſas loquitur: ſed non vt lex tua domine, non vt eloquia tua

10:

Christe. Y prowádźi tę rzecż/ ábo tę głęboką łáćinę/ przez kilká
kart/ áż też náwet fol. 67. cżłowiecżeńſtwo przedtym zbudowá=
ne/ w niwecż záś obráca: mowiąc o nim nie wedle ſłowá Boże^o/
á to powiádáiąc/ iż ták Boſka náturá cżłowiecżą przyięłá do śie
bie y ſpoiłá w iedność ſwoię/ że onemu cżłowiecżeńſtwu Páná
Chriſtuſowemu bacżyć y tę mowę potrzebá nie było potrzebá wła=
ſnego ſuppoſitum/ ábo perſony/ bez ktorey cżłowiecżeńſtwo inſzych
ludźi być nie może. Acżći zda mi ſię to záś nicuie fol. 89. gdy mo
wi iż ſię z pánny národźiło ono ś. ćiáło duſzą rozumną ożywione/
ktoremu iſtotnie ieſt ziednocżone ſłowo ábo ſyn Boży. Toć ták
y owák mowi X.K. po długich wywodách y rozwodách ſwych/
á wſzytko mym zdániem niſzcżąc iedynego cżłowieká Chriſtuſá
Iezuſá Pośrzedniká náſzego/ ktory ſię wyznawał wſzędy być ſy=
nem cżłowiecżym/ to ieſt cżłowiekiem. Iáko iáſniey mowi Ian.
8. ꝟ 40. ktory ſię dotykáć y mácáć kazał/ iż miał ćiáło y kośći/
ktorych duch nie ma Luk. 24. ꝟ 39. Z ktore^o my też ćiáłá ćiáłem
y kośćią z kośći ieſteſmy Efe. 5. ꝟ 30. Ktory nam we wſzem po=
dobny procż grzechu Heb. 2. ꝟ 17. á 4. ꝟ 15. 1. Piotr 2. ꝟ 22. ꝛc. A
leć y ſam X.K. bacżąc iż w táki gęſty y niewywikłány lás włazł/
że ſię z nie^o nigdy nie wypląta/ przydáie to támże záraz ták mo=
wiąc: Opuſzcżam tu dowody/ ktore vcżeni doktorowie około te
go kłádą: gdyż też nie bárzo ſą według poięćią wáſze^o: áno nie tyl
ko tych ktore opuśćił/ ále y tych ktore przywodźił/ niewiem kto
z ſłuchácżow iego zrozumiał/ y ſam niewiem iáko ſię z nich wy=
wikle? A zwłaſzcżá/ gdy kto y to co piſze fol. 68. powiedáiąc być
Chriſtuſá nie z boſtwá á cżłowiecżeńſtwá vcżynionym/ y záś że
go vważamy być Bogiem z cudow á cżłowiekiem z nátury. Abo

y to

---

strona: 149

ná Wędzidło X.K.P.

149

y to co ieſt fol. 74. 75. pan Chriſtus choć ſię pozniey według ćiáłá
narodźił niż Ian ś. wſzákoż y według cżłowiecżeńſtwá był przed
nim vcżyniony: gdyż pan Chriſtus záraz po zwiáſtowániu w ſá=
mym pocżęćiu ſwym był doſkonáłym mężem cáłaſz to bayka cżego
ſkutek pokazał gdy ſłowem y żywotem ſam będąc/ głoſem przez
vſtá mátki ſwey ále pewnie według iákiegoś márchułtá, á nie wedle sło
wá Bożego prawdziwego wypuſzcżonym/ ożywił Ianá/ ktory dopie
ro w ten cżás muśiał tám podobnoX.K.przytym być, y rękomá ſię te
go dotykáć, y ocżymá przypátrowáć, iż to ták iáko żywą práwdę prowá
dzi, to ieſt w ſzoſtym mieśiącu od pocżęćia ſwego/ dał ſię pocżuć
w żywoćie mátki ſwey ꝛc. Co wſzytko y piſmu świętemu ktore ták
nigdźiey nie mowi/ y prawdźiwemu pocżęćiu y rodzeniu cżłowie
ká prawdźiwego Iezuſá Chriſtuſá ieſt ná odpor. Bo ſię to tymi
baykámi wygładza: á fántázmá ſię iákieś ábo obłudá miáſto nie
go wprowádza: przećiw wſzytkim ſtárym Bożym obietnicam y
ſkutecżnemu wypełnieniu ich/ o ſynu Dawidowym y Abráhámo
wym/ ktory pánem y Chriſtuſem od Bogá ieſt vcżyniony. Cże=
mu ſię ieſzcże y tá mowá ſprzećiwia fol. 77. Pan Chriſtus wiecżny
ſyn Boży/ boſtwo ſwoie iákoby obłokiem cżłowiecżeńſtwá ſwe^o
vcżynił ludzkiey krewkośći ile znieść mogłá widome. Tákże y
to co támże przydáie. Nákłonił ſyn Boży niebá y zſtápił: to ieſt/
(iáko obiáśnia Páweł ś.) wyprożnił ábo vchylił y poniżył boſtwá
ſwego y przyiął cżłowiecżeńſtwo w oſobie ſłużebniká ꝛc. Gdźie y
Pſálmowi y Páwłowi gwalt wielki cżyni náćiągáiąc ich ná ſwą
dumę przećiw prawdźiwemu ſmyſłowi: iáko to pobożny Chriſti
ánin łácno rozeznáć może. Tákże ieſzcże mowi nie wedle ſłowá
Bożego fol. 78. iż boſtwo iego okazáne było ludźiom iáko przez
iáką mgłę/ przez cżłowiecżeńſtwo Páná Chriſtuſowe. Támże
Troycá nas ſobie przeiednáłá przez to/ iż ſámo ſłowo (to ieſt ſyná
Boże^o) ćiáłem vcżyniła: Tym podobna ieſt y mowá y rzecż nie
k rzecżna fol. 82. Sżátan cżłowiecżeńſtwo Páná Chriſtuſowe ro
bacżkowi przez Dawidá przyrownáne przez śmierć pochwyćił y
pożarł. Nota pochwyćił y pożárł ſzátan cżłowiecżeństwo P. Christuſowe,
przećiw ſámego Páná Chriſtuſá powieśći: Przyſzło Xiąże tego świátá
lecż we mnie nic nie ma. A w tym iáko wędá boſtwo zátáione/ nie tyl
ko cáłość cżłowiecżeńſtwá
abstracta vbiq. abſq. conoretis tenet, itaq.

t 3

nihil

---

strona: 150

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

150

nihil tenet, przez zmartwychwſtánie przywroćiło/ ále też ſámego
ſzátáná y chytrość onę tyráńſką iego z one^o ieźiorá mocy piekiel=
nych wyćiągnęło ꝛc. Gdźie bácżyć potrzebá/ iż to I.M. X.K.
boſtwo/ á nie Bog/ áni ſyn Boży/ á ieſzcże zátáione nie odkryte
y iáſne/ cáłość cżłowiecżeńſtwá/ nie cżłowieká też/ iáko wędą:
to też chytrze y pod pokrywką co prawdźiwemu nie przyſtoi: ſzá=
táná z ieźiorá mocy piekielnych wyćiągnęło. To wſzytko bayki
ſą ſłowu Bożemu przećiwne. Bo Chriſtus Iezus ſyn Boży/ á
tenże ſyn też Dawidow/ o ſobie to y o ſzátánie powiáda: iż on ná
ſzátáná mocarzá mocnieyſzy przyſzedł ktore^o związał/ y łupy mu
iego odebrał Mar. 3. ꝟ 27. Luk. 11. ꝟ 21. Ktemu nie przyſzedł á=
by ſzátáná przez boſtwo pokryte cżłowiecżeńſtwem iáko wędą z
ieźiorá piekielnego wyćiągnął: bo też tám ieſzcże nie był wrzucon:
ále áby go oſądźił/ wiązał/ á potym do ogniá wiecżnego wrzu=
ćił y z Anioły iego/ y z inſzymi niewiernymi y nieprzyiaćioły Chri
ſtuſowymi: Iáko o tym cżytamy Mat. 25. ꝟ 41. Obiá. 19. ꝟ 20.
á 21. ꝟ 2. 10. 14. Iákoż to bacżąc iáwnie y otworzyśćie (á nie ták
iáko X.K. mowi pokryćie) ſam ſzátán/ iż mocnieyſzy ná deń przy
ſzedł: przetoż y wołał y vpadał przed nim mowiąc: znam ćię
ktoś ieſt/ on ś. ſyn Boży: Tyś ieſt ſyn Boży/ coż z námi maſz zá
ſpráwę: przyſzedłeś nas zátráćić Mar. 1. ꝟ 23. á 3. ꝟ 11. Luk. 4. ꝟ
34. Y prośił áby go nie trapił/ áni do przepaśći poſyłał: ále mu
dopuśćił wniść w świnie Mát. 8. ꝟ 31. Mar. 5. ꝟ 6. Luk. 8. ꝟ 31.
Tákże y tá mowá nie ieſt ſłowem Bożym fol. 68. Chriſtus ieſt Bo
giem z cudow/ á cżłowiekiem z nátury Nota iákiego tuX.K.zmy-
sla ſobie Bogá ſyná Bożego choćiażby ſię to ieſzcże mogło nieiáko o=
ſtáć dobrym rozumieniem między inſzymi mowámi/ ále przedśię
y to błąd/ bo nie wymowy Boże. Y záś fol. 84. Chriſtus zárázem
ſtrony cżłowiecżeńſtwá ieſt przycżyńcą náſzym/ y z ſtrony Bo=
ſtwá ieſt Sędzią náſzym á Christus mowi, iż mu ſąd iest dány, że iest
ſynem cżłowiecżym Ian 5. ꝟ 27. Y w Dzie. 17. Bog będzie ſądził świát przez
mężá ktorego naznácżył. Item. fol. 362. w ſynie Bożym Oycu ſpo=
liſtnym/ choć według poniżenia ſwego w cżłowiecżeńſtwie zdał
ſię mowić iáko ieden z Prorokow. Y to niſzcży prawdziwego Christu.
obłudę mu przycżytáiąc gdyż on iest prawdą, ále właśnie á prawdźi=
wie boſtwo z ćiáłem ziednocżone/ y od Oycá nierozdźielnie w

nim

---

strona: 151

ná Wędzidło X.K.P.

151.

nim mowiło. Tych y tym podobnych mow y terminow nie chri=
ſtyáńſkich iż ieſt bez licżby/ przeto ie opuſzcżam: á ták ná nie krot
ko mowię/ iż X.K. nie cżyni doſyć obietnicy ſwey/ ktorą vcżynił/
iż ſłowem Bożym miał pokázowáć co wźiął przedśię. A ták też
tym nic nie ſpráwi. Boby to głupſtwo więtſze niż bydlęce było/
tákim powiaſnkam ſproſnym rácżey/ niż iáſne^v ſłowu Bożemu
wierzyć. Nie może ſię to przygodźić do zbáwienne^o budowánia:
przeto y to muśi być z plácu iáko gnoy y rum ſzkodliwy wyrzuco=
no.
KA P. 7. Trzećia rzecż ieſt w porządku ſwym/ ktorą też
vpátruie być tákże rumem y gnoiem práwie ſzkodliwym/ ktora
budowániu ieſt na przekáźie y muśi być z plácu precż odſzuflowá
na/ á tá ieſt/ zły y nieprzyſtoyny wykład piſmá ś. ktorego ſię do=
ſyć náyduie w tym X.K. wędźidle: nie tylko z ſtrony Bogá/ y od
niego dánego Meſyaſzá: o cżym ſię potym ná ſwym mieyſcu mo
wić będźie: ále też y z ſtrony inſzych rzecży: Iáko ſię tu miánowi=
ćie pokázowáć będźie. Aby to I.M.X.K. y kto inſzy obacżyć
mogł/ iż ieſli ſię zle/ niewłaſnie nieporządnie wedle ſznuru
wiáry/ áni wedle właſnego zmyſłu y przedśięwźięćia tego ktory
co z duchá Bożego piſał/ mieyſce ábo świádectwo ktore inſze ſło
wá Bożego/ w rzecży ſnadnieyſzey y potężnieyſzey wykłáda/ y ná
co ſię inſzego wyćiąga/ że mu ſię gwałt w tym dźieie: á coż gdy
przyidźie o rzecż więtſzą y przednieyſzą z ſtrony Bogá y Meſya=
ſzá/ gwałćić by ſię y zle wykłádáć nie miáło? A zwłaſzcżá gdy ſię
kto/ vżywáiąc ſwiádectw ſtárego Teſtámentu/do textu Hebrey
ſkieygo/ á vżywáiąc nowego/ nie vćieka do Greckiego/ iáko y
ſámy kánony ich rádzą dist. 9. Can. vt veterum librorum: ále ſię ládá
przekłádu y ládá też nań wykłádu trzyma. Abo náwet piſmem ie
dnym ś. drugiego/ nie wykłáda/ á zwłaſzcżá trudnieyſzych mieyſc
łácwieyſzymi/ iáko y Auguſtyn rádźi ( de doctrina Christiana Tom. 3.

31:

lib. 3. Cap. 26) ále ſię ná ſwoy ábo ná cżyi inſzy rozum y rozſądek
ſpuſzcża. Cżego támże káp. 28. Auguſtyn zákázuie. Otoż iż też to
rzecż ieſt nieſłuſzna/ ktorą X.K. cżyni/ obrażać to I.M. do
mnie nie ma/ gdy to ná oko pokázowáć będę. Rozumieiąc to o
I.M. iż też on ieſt y będźie zemną tego vmyſłu w tey mierze/ kto
rego był Aguſtyn: ktory iáko ſobie wolność zoſtáwiał odrzućić

to coby

---

strona: 152

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

152.

to/ coby mu ſię w inſzych u dyſputácyách w piśmiech y w wykłá=
dźiech nie podobáło/ ták też drugim tegoż práwá ná ſię pozwa
lał. Talis inquiens, ego ſum in ſcriptis aliorum, tales volo eſse intellectores

4:

meorum, tom. 2. epist. III. col. 523. ad Fortunatianū Epiſcopum. A też to
nie dźiw mnogim błądźić y w ſámey wierze. Iáko Hieronim pi=
ſze: Errarunt in fide alij, tam Græci quàm Latini, quorum non neceſse est

7:

proferre nomina. Ad Pāmachium de errorib. Origenis tom. 2. fol. 192.
Ták tedy ſobie tuſząc o I.M. tym śmieley to pokázowáć będę/
co mi ſię w wykłádániu piſmá ś. y w przywodzeniu złym świá=
dectw z niego wyiętych nie podoba. Niechcę nic mowić około
wykłádu ſłow páná Chriſtuſowych (Ian. 16. ꝟ 9. 10. 11. ktory ieſt
ná pocżątku pierwſzego kazánia fol. 3. 4. 5.) o tym iż duch ś. kto
rego poſłáć obiecował od oycá/ miał káráć świát z grzechu/ y z
ſpráwiedliwośći/ y z ſądu/ ktorym ſię bárźiey Chriſtuſwe ſłowá
tłocżą niż wino w práſách/ ábo co innego co więc tłocżone^o prá=
ſámi bywa/ y gdy ſię nimi nád Chriſtuſowo przedśięwźięćie/ nie
tylko nieſłuſznie iedni ſzácuią: ále też y drudzy ku krwie wylewá=
niu/y ku niezbożnemu tyráńſtwu Antichryſtá Rzymſkie^o y dwo=
rzan iego/ przećiw niewinnym pobudzáią. Bo to y żak ſzkolny
może obacżyć/ iż to nie k rzecży ten wykład/mowić ták/ iáko mo
wi X.K.fol. 4. Grzech przećiw duchowi ś. to ieſt przećiw Bo=
ſtwu Chriſtuſowemu: á zwłaſzcżá/ boſtwo biorąc wedle dumy
X.K. Item/ támże. Kśiąże świátá iuż ieſt oſądzone/ to ieſt ſu=
mnienie ich trapić będźie/ z ták zátwárdźiáłey ślepoty ꝛc. Y te=
go też zámilcżę/ że ſię Theofiláktowi w tym krzywdá dźieie/ gdy
ſię nim táki wykład (w ſkraynym náznáczeniu) podpiera: á wy=
kłádu tego on nie cżynił. Iáko káżdy ktoby nie wierzył ſnádno o
bacżyć może. Ale iákom rzekł to opuſzcżam: á co inſzego ná to
mieyſce pokażę. Iáko to naprzod/ po inſzych vprzedzáiących rze
cżách/ gdy mowi: iż Ianá ś. ponurzyćielá Ewánieliſtowie inſzy/
procż Ianá/ zwáli głoſem wołáiącego ná puſzcży/ áby tym ſłow
kiem/ Głos/ wiecżnego národzenia ſyná Bożego/ ſłowem ná=
zwánego/ dotknęli/ gdźie potym táki cżyni wywod ( fol. 17. 18.)
z tąd okázuie ſię to iest z tego názwánia Ianá Krzćićielá głoſem wołáią-
cego nie tylko ſyn Boży ále też y duch ś. Bo głos rodźi ſię przez
dech/ ábo wiátr/ ktoremu duch ś. bywa przypodobány/ a ten záś

pochodźi

---

strona: 153

ná Wędzidło X.K.P.

153.

pochodźi z ſłowá/ y tego ktory ie mowi/ to ieſt z ſyná y Bogá oy
cá/ á ſłowo záśię rodźi ſię w vmyśle mowiącego/ iákim Bog
oćiec ieſt etc. Toć táki wykład/ z iákieyśi głębokiey Loiki I.M.
X.K. ná ten Głos wołáiącego vcżynił: ktorego niechcę też roz
trząſáć/ iákoby ſię godźiło/ abſurda ſproſne z niego y Filozowſkie
domysłki/ y rácyiki pokázuiąc/ y ony tłumiąc: około wołáiące=
go: około głoſu: około tego ktoremu drogi miáły być gotowá=
ne: Boby iuż tu trzech Loiká X.K. vrodźiłá/ procż ſłowá á tchu/
ktory ſię y w wołáiącym/ y w ſłowie też wymowionym z vmyſłu
rodźi. Po proſtu tylko wykład ten pokażę być złym wykłádem á
to dla tego: iż ták żaden Apoſztoł ſłow tych nie wykłádał: y nie
wierzę/ áby ktory potym pobożny y wierny ták kiedy wykłádáć
miał: Potym dla tego iż ieſt dáleki od przedśięwźięćia ták pro=
rockiego iáko y Ewánielitſkiego. Bo prorok Ezá. 40. ꝟ 3. opo
wiedáiąc támże y potym/ niewolą ludu Izráelſkiego/ á zoſobná
Ierozolimcżykow/ áby ich ták iáko ryb w odmęćie bez poćiechy
y nádźieie o wybáwieniu przyſzłym z oney niewoley opowiedźiá=
ney nie zoſtáwił/ tymi ſłowy ich ćieſzy/ iż ich przedśię Bog opu=
śćić bez Prorokow nie miał: ktorzyby ich ku pokaiániu/ ktore
názywa gotowániem drog páńſkich/ nápomináli: á iákoby ná pu
ſzcży w oney niewoley y w onym ſpuſtoſzeniu źiemie y miaſt ich/
głoſem ná nie wołáli. Y zowie głoſem wołáiące^o (iuxta phraſim

23:

Hæbraicam) głośno/ iáſne y otworzyſte wołánie/ ábo nápominá=
nie. A mowiąc to o oney Aſſyryiſkiey/ iáko y o Bábilońſkiey lu=
du Izráelſkiego ćieleſney niewoley/ duchem Prorockim iáko
zwykł y z inſzymi Proroki/ oznáymuie też y niewolą Ducho=
wną/ przez ſzátáná y grzech ná ludźi wprowádzoną: w ktorey
też nie miał Bog opuſzcżáć ludu ſwego/ ále też miał do niego po
ſły ſwe poſyłáć y przez nie ich też ku pokáiániu głośno pobudzáć.
Co/ iáko ſię z ſtrony ćieleſney niewoley dźiało/ lácno káżdy cży=
táiąc Ezdraſzá/ y przy nim inſze/ obacżyć może. Co ſię záś doty=
cże niewoley duchowney/ to iuż z Ewánieliſtow trzebá vpátro=
wáć/ á zwłaſzcżá z Márká I. ꝟ 1. 2. 3. ktory od tąd pokázuie po=
cżątek Ewánieliey Páná Chriſtuſowey (iáko Máth. 1. ꝟ 3. y
Luk. 3. ꝟ 4.) gdy wedle proroctwá Ezáiaſzowego/ ktore miá=
nowićie wſpomináią. Ian ſię poiáwił y ludźi ku pokáiániu y po=

u

nurzániu

---

strona: 154

Wtore kśiążki Odopowiedzi/

154

nurzániu ſię nápominał: á przybliżenie ſię kroleſtwá niebieſkie=
go opowiedał. Iż ſię to w nim wypełniło z ſtrony duchowney nie
woley/ co przedtym wedle litery o niewoli ćieleſney opowiedźia=
no było. Iakoż y ſam Ian Ponurzyćiel/ gdy był pytan od poſłáń
cow Ierozolimſkich/ cżymby on był/ to o ſobie powiedźiał (Ian.
1. ꝟ 23.) Iam głos wołáiącego ná puſzcży ꝛc. głoſem ſię zowiąc/
nie dla ſproſney zmyśloney X.K. Filozofiey/ około ſłowá/ tchu/
wiátru/ y vmyſłu mowiącego ſyná y Oycá/ y z mowy ábo głoſu
rodzące^o ſię ſyná: á záś z nich pochodzącego duchá: O cżym ſię
Prorokowi/ Ewánieliſtom y Ponurzyćielowi ſáme^v áni śniło/
ále iż nic inſzego nie obwoływał głoſem ábo vſty ſwemi/ iedno to
co do vſt iego włożono było od Bogá. Aby ſię ludźie vználi/ á
godne owoce pokáiánia cżyniąc kroleſtwá niebieſkiego przybli=
żenie przyimowáli: ktory proſty y właſny ieſt tego piſmá ś. wy=
kład/ á nie ten ktorym X.K. ludźi wikle y záwodźi. A nie wſty=
da ſię ſproſnego wykłádu ſwego/ y błędu ſzkárádnego/ y potym
fol. 188. powtárzáć. By wżdy choćiaż ſámego Dionizego Kártu
ſiáná tych ſłow ná wſzytkich 4. Ewánieliſtow piſzącego/ y z in=
ſzych ſtárſzych wykłády zgromádzáiącego przedtym przecżytáć
był racżył/ ia tuſzę żeby ſię był pohámowáć muśiał/ od tego
nikcżemne^o glozowánia ſłow tych ták proſtych y iáſnych/ nie plu=
gáwiąc ich nikcżemnym tym wykłádem. Abo onego ſtárego też
Greká Oekumeniuſzá/ ábo ktorego inſzego/ gdyby ſię był porá=
dźił/ nie przyſzłoby było do tego. Bo wżdy oni choćiaż też cżęſto
álegoryzuią/ iednák tu w ták proſtey y iáſney rzecży/ ták głębo=
kich táiemnic widźieć y nam ich też okázáć nie mogli/ Tákże ſię
gwałtowny y nie dobry wykład dálſzych ſłow tegoż Ezáia. 44.
ꝟ 8. pokázuie: to ieſt tych: Słowo Boże trwa ná wieki. Ktore
ták fol. 73. po inſzych vprzedzáiących/ y iáko táko wyłożonych/
wywodźi: Lecż ſłowo Páná Bogá náſze^o trwa ná wieki: to ieſt/
Syn BOży wćielenim y záſługą ſwą to ſpráwił/ iż y ćiáłá ludźi
wiernych duchem ie^o odżywione/ y ćiáłu iáſnośći iego przykſztał
towáne/ wſtawſzy z martwych ſtánie ſię wiecżnym y nieśmiertel
nym ꝛc. Tá odmiáná licżby wielkiey w máłą rozumiem iż ſię ſtá=
łá omyłką drukárſką/ przetoż nie myślę o żadney w tym táięmni
cy. Ale ſię temu wykłádowi ták dálekiemu od rzecży y gwałto=

wnemu

---

strona: 155

ná Wędzidło X.K.P.

155.

wnemu ſłow tych náćiągániu dźiwuię. Zápámiętał pewnie tego
I.M.X.K. co w przedmowie h. około wykłádánia mieyſc pi=
ſmá ś. trudnieyſzych powiedźiał/ przetoż w tym ták łácnym y iá=
ſnym dáleko kędyś od właſnego ſmyſłu wzgorę wylećiał: więcey
ſię ná niektorych/ ktorzy tu przez ſłowo Boże/ ſyná Bożego ſo
bie zmyśláli/ oglądáiąc/ niż ſię rzecży/ y przedśięwźięćiu proroc
kiemu przypátruiąc. Láćina go też podobno y z iego princypa=
łem záwiodłá/ ktora ma: Verbum domini manet in æternum: Sło=
wo Boże trwa ná wieki. A iż też tákże w káp. 1. Ianá ś. przełożo
no Verbum Słowo/ przetoż mniemiał/ żeby też tu tákże było. A=
no śiedḿdźieśiąt tłumácżow nie kłádą λóγςſermo v Ezáiaſzá
ná tym mieyſcu iáko ieſt Ian. 1. ále ξńμα z ktorego ſłowká/ z bá
cżnych Greckich Piſárzow żaden nigdy ſobie ſyná Boże^o nie zmy
ślał/ á dáleko mniey zmyślonego iákiegoś wćielenia y zaſługi:
choćiaż ex λóγφte^o ſię ważyli. Iáko ſię ważyli y z onych Pſal. 45.
Eructauit cor meum verbum bonum. To ieſt wedle przekłádu y wykłá
du X.K.fol. 16. ꝛc. Wyźinęło ſerce moie ſłowo dobre: Z ſłowá cży
niąc ſyná Bożego/ á z ſynow Korego Bogá Oycá. O cżymby
trzebá długo mowić: y nikcżemny ten wykład pokázáć. Lecż iż
iy też miánowićie przedtym Báſilius piſząc ná ten Pſalm fol.

21:

114. y Origenes ták mi ſię zda Tomo. 1. In principio erat verbum fol. 310.
zgánił/ tedy ia zániecham. A iż to o ſłowie Bożym zgołá zwła=
ſzcżá co ſię tknie Ezáiaſzá ktore imienim Bożym opowiedáli/ y
opowiedáć mieli prorocy y Apoſtołowie ma być rozumiano/
niechby X.K. poyźrzał w Piotrá ś. ſłowá (1. Petr. 1. ꝟ 23.) á do
zna tego iż ták ieſt/ y obacży iż práwie náporząd wykłáda ſłowá
Ezáiaſzowe. Cżyniąc ſprzećiwia porownánie ludźi z ich wſzeláką
dźielnośćią/ zacnośćią/ náuką/ vmieiętnośćią ꝛc. á ſłowá Boże=
go imięnim Bożym przez poſłáńce Boże świátu opowiedźiáne=
go. Cżyniąc ludźi podobne tráwie/ á ich wſzytkę dźielność kwiá
towi/ ktory prętko vpada/ ſkoro trawá vwiędnie: choćiażby
ſię nayzacnieyſzym zdał. Gdyż oná nazacnieyſza dźielność y go=
dność/ ktoraby ſię mogłá naleść w cżłowieku/ cżłowieká nie zá
chowa od śmierći y zginienia/ iednoż tylko ſámo ſłowo Boże
tákie ieſt/ kto go ſłucha y wedle niego żywie/ ktore cżłowieká
odrodźiwſzy/ záchowywa ná wieki/ iáko ſámo wiecżne ieſt: iż ieſt

u 2	prawdźiwe/

---

strona: 156

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

156

prawdźiwe/ ſtátecżne/ y nieodmienne. Gdyż przez nie Bogá ie=
dynego y prawdźiwego/ y iedynego też od niego poſłáne^o Me=
ſyaſzá poznawamy: zácżym wierzącym idźie żywot wiecżny. A to
ieſt właſne/ proſte y nieomylne ſłow tych wyrozumienie: á nie
to ktore I.M.X.K. z ſwoie^o ktoregoś princypałá w tym błądzą
cego/ przywiodł. Nie mniey zły y ſproſny wykład ieſt ſłow Eza.
53. Národzenie iego y ktoż wypowie ( fol. 59. 92.) ponieważ ſło
wá te ćiągnie przećiw ſmyſłowi prorockiemu/ do przedwiecżne=
go rodzenia ſyná Bożego/ według ktorego (iáko wykłáda tám
że) prawdźiwie Pan Chriſtus nie ma w niebie mátki. Wiem też
iż też tego wykłádu nie z śiebie ma/ ále z inſzych/ ktorzy ſobie coś
zbáiáli o tym rodzeniu/ ktorego nigdźiey piſmo ś. nie vcży. Acż
między inſzymi Hieronim mowi iż to może być rozumiano dwo=
iáko: to ieſt: Abo o tym tám przedwiecżnym rodzeniu/ ábo o ná
rodzeniu z pánny. Wſzákże y ten w cel nie vgodźił: Bo prorok
áni o tym áni o owym ſłow tych nie wymowił. Y nie máſz v niego
ſłowá tego Národzenie/ ále ieſt Rodzay/ gdyż w Hebreyſkim
texćie hebrajskidor, ſtoi: ktore idźie od hebrajskidur, co znácży pielgrzy=
mowáłem ábo mieſzkałem iáko Pſál. 84. ꝟ 11. hebrajskimiddur, to
ieſt ſłowo od ſłowá przełożywſzy præhabitare: hoc est, magis quàm ha

21:

bitare, niż mieſzkáć. Bo ták mowi: Obrałem (ſobie) być w progu
domu Bogá me^o niż mieſzkáć w przybytkách niezbożnośći. Od
ktore^o ſłowá idźie imię/ dor, generatio habitatio, peregrinatio cognatio,
to ieſt rodzay: á nie národzenie. Item/ wiek/ mieſzkánie y piel=
grzymowánie. Cże^o pełno w piſmie: gdźie ſtoi á generatione in gene-

26:

rationē, od narodu do narodu: ábo od wieku do wieku Pſál. 72. ꝟ
5. Iáko Ezá. 38. ꝟ 12. gdźie też Vulgata ma: Generatio mea ablata est.
Co też ſeptuaginta przełożyli defeci a cognatione mea : máiąc τvγγεvείn
A potym káp. 13. toż ſłowo przełożyli γέvεὰμ to ieſt narodem: co
też y wiekiem przełożyć może/ bo ſię γέvεα ták też ná inſzych miey
ſcách bierze. Iáko y Eraſmus dáie znáć krotko/ in annot. noui. Test.

32:

in cap. 24. Math. fol. 103. Neſtorá wſpomináiąc: ktory żył trzy
wieki τphs γέvεαs. Ale pewnieyſze świádectwo ſłowá Bożego/ iá=
kom ia náznácżył w nowym Teſtámenćie Polſkim Dźieie 8.
Co ták vważywſzy/ iáko ſię godźi: łácno káżdy pozna/ iż Prorok
nie mowi o vrodzeniu ſyná Boże^o przedwiecżnym od ludźi zmy=

ślonym

---

strona: 157

ná Wędzidło X.K.P.

157.

ślonym/ áni o drugim tym z Máryey Pánny prawdźiwym: Iá=
ko y Dioniſius Cartuſianus, po inſzych opiniách też to wſpomina In

3:

Math. 1. Cap. articulo 1. Gdyż wedle ćiáłá vrodzenie Chriſtá Páná
ma po ſobie inſzych świádectw piſm ś. doſyć: ále mowi o cżáśie
ábo wieku tym/ ktory ſię po národzeniu Chriſtuſá Páná zácżął/
y końcżyć w ludźiách będźie/ áż do dniá ſądnego. Dáiąc znáć dłu=
go trwáiące cżáſy: y okázuiąc iáko dźiwna odmiáná w nich miá
łá być: ták z ſtrony żydow/ iáko y pogánow/ ktorzy w Chriſtuſá
vwierzyć mieli: y dźiwnie ſię potym mieſzáć. Co bacżąc dobrze v=
cżeni ludźie wieku náſzego: choćiaż w cżym inſzym z Papieżem nie
zgodni/ ále wżdy około tákiegoż narodzenia/ iákiego X.K. do=
wieśćby tym mieyſcm chćiał/ w wykłádźie tym zgodni: iż to
świádectwo zgołá nie ſłuży rodzeniu Chriſtuſowe^v: przetoż ták
ná ty ſłowá nápiſáli. Apud August. Marlo. in Act. 8. v 33. Quidam

15:

ex hoc loco probare conati ſunt aduerſus Arrium æternam verbi Dei ge-

16:

nerationem, ſed hoc nimis à mente Prophetæ diſsentaneum est. Vkázu=
iąc/ to dálekim być wykłádem od vmyſłu prorockie^o/ chćieć prze=
ćiw Arrianom ſłowy tymi dowodźić wiecżnego ſłowá Bożego
rodzenia. Ale y Kálwiná może kto chce y ná Ezáiaſzá y ná dźieie
Apoſtolſkie o tym ſzyrzey cżytáć. Lecż ieſliby tym gárdźić chćiał
X.K. iż nie iego ordy kátholik był Kálwin: onoż ma Papiſtę tę=
giego Fránćiſzká Watáblá (choćiażći y tego ſzcżypie iż mu też
nie ná rękę piſze/ cżłekiem vcżonym w Hebreyſkim ięzyku będąc/
o cżym ſię podobno potym co powie) ktory ták ná ty ſłowá piſze:
Generationem eius id est ſeculum eius: prauitatem ſeculi eius. Incipit exclama-

26:

re in homines ſeculi Christi, quis ergo prauitatem Iudæorum qui viuent ſe-

27:

culo Christi, exprimere verbis poterit. Toć Papiſtá: á wżdy tego o
żadnym rodzeniu Chriſtuſowym nie rozumiał: ále o tych wie=
kow oſtátecżnych ludźiách/ á miánowićie o niewyſłowioney zło=
śći ludu Izráelſkiego/ Chriſtuſowi odpornego: Do ktorych mo
że przyłożyć y inſzych fáłſzywych Chriſtian/ ktorzy też ácż Bogá
vſty y Chriſtuſá wyznawáią: iednák ſię go vcżynkámi przą ꝛc. A
toć ieſt właſne mieyſcá tego wyrozumienie. Nie mniey zły ieſt
fol. 96. y tych ſłow Dawidowych Pſal. 39. wedle Vulgati, á wedle
Hebreyſkiey prawdy 40. ꝟ 8. wykłád y przełożenie: Ná pocżątku
kśiąg nápiſano ieſt o mnie. Iákoby pocżątek ſtárego y nowego

u 3	Teſtámentu

---

strona: 158

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

158.

Teſtámentu wedle tych ſłow/ miał wyświadcżáć o Boſtwie y
wćieleniu páná Chriſtuſowym. Cżego áni ty ſłowá nie znácżą: á=
ni ſię do tego śćiągáią: áni też pocżątek ták ſtárego/ iáko y no=
wego Teſtámentu/ opiſuie Boſtwá y wćielenia páná Chriſtuſo=
wego. Bo Moiżeſz proſtymi ſłowy/ iáko hiſtoryk wierny/ pocżą=
tek ſtworzenia świátá te^o widzeniu y zmyſłom inſzym podległe=
go opiſuie: á o boſtwie ſynowſkim y wćieleniu iákim iego/ y ſłow
kiem namnieyſzym/ zmiánki żadney nie cżyni. Chybáby X.K.
miał inſzą Biblią/ y inſzy pocżątek ſtárego/ tákże y nowego Te=
ſtámentu/ niż ten ieſt w ſtárych Hebreyſkich/ Greckich/ y Láćiń=
ſkich kśięgách: ktore my z drugimi v śiebie mamy. Wiem y to: że
też zacni ludźie z onych ſtárych náydowáli ſię: ktorzy ták pocży-
náli 1. Moi. 1. W ſynu ſtworzył Bog niebo y źiemię/ iáko był Tertu

14:

lian, Hilarius ꝛc. twirdząc to żeby ták było w texćie Hebreyſkim.
Quod falſum eſſe ipſius rei veritas comprobat. Iáko mowi Hieronim
in Quæst. Hæbr. in Geneſim Tom. 3. fol. 201. zádáiąc im nieprawdę.
Ale y ták nicby to przedśię do wćielenia X.K. nie pomogło. Po=
cżątek też nowego Teſtámentu żadney zmiánki boſtwá y wćie=
lenia nie cżyni. Ale y we śrzodku nigdźiey y ná końcu ſłowká te=
go nie naydźie/ wćielenie/ owſzem rzecż ſię temu przećiwna wſzę=
dźie pokázuie: to ieſt/ iż ſię cżłowiek Chriſtus Iezus pośrzednik
náſz/ z oycow wedle obietnic ná pocżątku vcżynionych/ z duchá
ś. pocżęty z Pánny Máryey małżonki Iozefowey vrodźił/ á nie
tá/ żeby ſię ſyn boży Bog ſłowo wćieláć miał. A co ſię tknie ſłow
Dawidowych/ ktore o ſobie y inſzych/ á miánowićie o Meſyaſzu/
bo ſię to w nim iáko w poſłuſznym Bogu áż do śmierći ſkutkiem
też pokazáło: powiedźiał mowiąc/ ná pocżątku kśiąg nápiſano
o mnie: tedy ſię ty nie do pocżątku 1. Moi. kśiąg śćiągáią: ále á=
bo do wſzytkiego wobec zakonu/ wedle niektorych zdánia: kto=
ry ſię też áż w wtorych dopiero kśięgách pocżyna opiſowáć: prze
to/ iż zowie volumen libri, to ieſt/ zwitkiem kśiąg: iż ták przedtym
ná długich kártách ſtárzy piſáli/ y ná wáłek zwijáli/ iáko y teraz
żydowie cżynią z przykazániem Bożym/ y Ruś/ gdy w regeſtr pi=
ſzą pomárłe y ony cżáſow ſwych gdy im od tego zápłácą/ iáko y
w Papieſtwie przypomináią: Abo iáko ia trzymam o piątych
xięgách Moiżeſzowych. W ktorych zoſobná kap. 17. powinnę=

śći krolow

---

strona: 159

ná Wędzidło X.K.P.

159

śći krolow ſą opiſane. O cżym też piſze Vatablus y w Bibliey y w
Pſáłterzu zoſobná wydánym. Ale to dźiwnieyſza/ że Ambroſius in

3:

Hæb. x. y Arnobius ſtáry/ piſząc ná ten Pſalm: o pierwſzym to
Pſálmie tylko/ rozumieią: ktory głową z pocżątkiem kśiąg Da
widowych Pſálmow zową: y ták ty ſłowá wykładáią: á nie o po=
cżątku ſtárego y nowego Teſtámentu/ iáko X.K. mniema. Y
niewiem cżemu też pocżątkiem/ choćiaż nie otworzyśćie cżyni no
wego Teſtámentu Ianá/ á nie ták iáko ieſt poſtáremu Máthe=
uſzá. Ale y tym nic nie wygra: bo y to iego wćieleniu nic nie po=
może: ponieważ o nim y ſtáry y nowy Teſtáment/ iákom iuż rzekł
nic nie piſał. Wolno to ſobie zmyśláć iednym: á drugim też wol
no temu niewierzyć. A zwlaſzcża tym/ ktorzy wolą ná ſłowie bo=
żym/ niż ná zmyślonych baykách ludzkich przeſtáwáć. Bo niech
by ták było/ żeby Ian ś. piſał o ſynu Bożym/ przedtym náſzym
Iezuſem Chriſtuſem/ iuż w ſkutku będącym ná pocżątku/ ktore=
goby ſłowem/ wedle nich zwał (cżego ia iednák widzę y wiem
być inſze wyrozumienie) przedśięby X.K. tym wćielenia nie do=
wiodł. Gdyż Ian ś. nie mowi: ſłowo ſię wćieliło/ ále mowi: á ſło=
wo ćiáłem ſię ſtáło: co dáleko ieſt od wćielenia. Bo inſza ieſt w=
ćielić ſię/ iáko cżyni ſzátan/ że ſię w cżłeká wkrada y w nim prze=
bywa/ co opętánim zowiemy: á inſza ſię ſtáć cżłowiekiem: cżego
y ſzátan/ przemieniáiąc ſię cżęſto w Aniołá świátłośći/ vcżynić
nie może. Aleć ták potym ſubtylnie fol. 97. o tym ſłowie Bogu
mowi/ że ia niewiem zkąd ſię ták o nim mowić náucżył/ á to ty=
mi ſłowy: Iż ſłowo to ſyn Boży było ná pocżątku iákoby zákryte
v Bogá: wſzákoż było do tego ſpoſobne/ áby zá cżáſem in progreſ-

27:

ſu recreationis w poſtępku odnowienia ſtworzenia przez odkupie=
nie/ było ſtworzeniu obiáwione/ y w oſobliwy pożytek przywła=
ſzcżone. Z ktorych I.M. ſłow/ káżdy to obácżyć może/ iż co przod
budował/ to záś wſzytko rozwálił: á iż ten iego zmyślony ſłowo
Bog/ nie był przed nowym Teſtámentem w ſkutku (gdy ſię kto
y temu przypátrzy/ co o pocżątku Moiżeſzowym/ y o pierwſzym
ſtworzeniu powiedźiał) choćiaż do tego był ſpoſobny: co też ieſt
rzecż inſza/ być do cżego ſpoſobnym/ á być iuż w ſkutku. Iáko
ſpoſobny był do tego Páweł ś. przed záłożeniem świátá żeby był
Apoſtołem Chriſtuſowym/ y Iakob nie vcżyniwſzy nic dobrego

bo miło=

---

strona: 160

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

160

do miłośći/ á Ezauſz do nienawiśći/ niż ſię vrodźili ꝛc. á wżdy tá
ſpoſobność ich w ſkutku y oni też nie byli/ áż gdy cżás ich ná to
od Bogá náznácżony przyſzedł: co też tákże o tym ſynu może ſię
mowić/ iż áni był obiáwiony/ áni w oſobliwy pożytek przywła=
ſzcżony/ áż in progreſsu recreationis iáko I.M. piſze to ieſt/ áż w po=
cżątku odnowienia ſtworzenia: to ieſt wedle prawdy áż ſię po=
cżął y vrodźił ꝛc. Co ieſli ták ieſt/ ták wierzy/ ták piſze/ ták wyzna=
wa/ cżemuż rzecży przećiwney chce przedśię gwałtem y przećiw
prawdźie/ y przećiw ſámemu ſobie dowodźić? y cżemu dla tego
y inſzych wiele świádectw ták ſzkárádźie złym wykłádem wy=
ſzpaca/ áby iedno z niſzcżego vcżynił co? Nie pámiętáiąc ná re=
gułkę ſwych Logikow/ ábo mędrcow ktorych ſię trzyma. Quòd

13:

ex nihilo nihil fit. Bo przedśię z nicżego nic nie vcżyni: gdyż nie ieſt
Bogiem ktory to tylko ſam ſpráwił przećiw rozumowi Filozo=
wſkie^v/ że z niſzcżego wſzytko to co ieſt vcżynił. Ieſt inſzych mieyſc
kilkádźieśiąt/ ktorem był náznácżył: bárzo iáſnych y otworzy=
ſtych/ ktore tákże ſą złym y nieprzyſtoynym wykłádem popſowá=
ne: ále folguiąc krotkośći y nakłádowi/ one opuſzcżam/ niechcąc
też I.M. więcey fráſowáć. A też ták tuſzę/ iż z tych kilká okazá=
nych/ łácno obacży drugie pilny y pobożny ſłowá Bożego cżytel=
nik. Iáko onego co ieſt fol. 17. Raz ieden rzekł Bog/ á ia dwoię
rzecż vſłyſzałem: ktore mieyſce Pſal. 61, iuxta Vulgatam, iáko wy=
kłáda y do cżego go też náćiąga niech ſię kto chce przypátrzy/
dozna dźiwnego gwałtu/ ktorego nie naydźie v Arnobiuſá, nie
naydźie też y v Ambroſiuſá ná ten Pſalm piſzące^oTom. 4. fol. 595.
nie naydźie v Vatabla Fránćiſzká. A między inſzymi naydźie Ba-

27:

ſilium magnum fol. 135. ktory koniecżnie y Ambrożego w tym prze=
brał. Bo k rzecży więcey mowi z Arnobiuſzem y z Vatáblem niż
Ambroży/ choćiaż y on nie ná rękę ieſt X.K. Tákże onych dwu
Pſálmow 143. y 17. wedle Vulgati. A wedle Hebreyſkiego 144.
ꝟ 5. á 18. ꝟ 10. ktore wykłáda fol. 77. mowiąc: Ono ſłońce ſprá=
wiedliwośći pan Chriſtus wiecżny ſyn Boży/ boſtwo ſwoie/ iá=
koby obłokiem cżłowiecżeńſtwá ſwe^o. Obácżay w tych ſłowách trzy
rzecży, Christuſá, Bostwo, cżłowiecżeństwo &c. vcżynił ludzkiey kre=
wkośći ile znieść mogłá widome. Bostwo vcżynił widome: á Pan
Christus mowi: Bogá nikt nigdy nie widział. Otoć prośił Dawid gdy

ták przed

---

strona: 161

ná Wędzidło K.X.P.

161.

ták przedtym mowił: Pánie nákłoń niebios twoich á zſtąṕ/ dot
kni gor/ á wypuſzcżą dym. Y ná drugim mieyſcu/ gdy tákie wćie
lenie páńſkie ták twierdźił/ iákoby ſię iuż won cżás było sſtáło/
mowiąc w te ſłowá: Nákłonił (ſyn Boży) niebá y zſtąpił: to ieſt
(iáko obiáśnia Páweł ś.) wyprożnił ábo vchylił y poniżył Bo=
ſtwá ſwego/ y przyiął człowiecżeńſtwo w oſobie ſłużebniká. Zá
tym dokłáda Dawid: á ćmá pod nogámi iego: przez co rozumie
to zaćmienie Pánnie Máryey przez Aniołá przywłaſzcżone ꝛc.
Gdyby prośći chłopi cżytáć vmieli Pſálmy Dawidowe właśnie
przełożone/ nie podobna áby ſię dźiwowáć nie muśieli/ y nie mie=
li poznáć ſproſnego y gwałtownego náćiągánia ſłow Dawido=
wych do tego/ do cże^o ich on nigdy nie vżywał/ áni o tym y przez
ſen pomyślał/ co I.M. ſobie z nich zmyśla. A ia ták mowię iż
gdyby tákie wykłády ſłowá Bożego proſtego y iáſnego iść miá=
ły/ łácnoby vcżynić z cżarnego białe/ y pewnieby tego łácno
tym ſpoſobem káżdy dowieść mogł: coby iedno zámyślił/ cho=
ćiażby to nigdy in rerum natura nie było/ vcżyniłby z źiemie niebo/
á z niebá záś źiemię/ z Máryey Mátki Páńſkiey Bogá/ á z Bo=
gá Máryą Pánnę. Y niewiem cżemuby ſię X.K. ták bárzo ná ſło
wo Boże gniewáć miał/ y ono ſłodycżą y rzeſzotem ſzátáńſkim
názywáć/ gdy go ták iákoby woſkowe^o noſá/ á ieſzcże przygrza=
nego/ może y vmie ná ktorą chce ſtronę nákierowáć. Auguſtyn
choćiaż też álegeryzuie/ y nád zmyſł ſię Dawidow cżęſto wyno=
śi: iednák tu nie ták grubie y ſproſnie wylata: ták wżdy ná to pi=
ſząc: Inclina cœlos tuos. Qui ſunt cœli inclinati? Apostoli humiliati. Isti

26:

enim cœli enarrant gloriam Dei &c. Gdźie oto przez náchylone nie=
bioſá rozumie Apoſtoły vniżone/ chwałę Bożą opowiádáiące á
nie to co X.K.Tom. 8. Col. 1660. C. in Pſal. 143. A in Pſal. 17. ácż
inſzą przedśię bierze/ o ſpráwiedliwym vtrapionym/ iednák ſię
też namniey z X.K. nie zgodzą. Co ſię tych Pſálmow tknie/ tá
krotka ieſt ſummá y proſte przedśięwźięćie ich. Ze Dawid vwa=
żywſzy z pilnośćią wielką przećiw ſobie dobroć Bożą/ ták z ſtro=
ny zacnego wywyżſzenia ſwoiego ná Kroleſtwo/ iáko też y wy=
wyżſzenia nád nieprzyiaćioły/ y wielą narodow/ nád ktorymi
go przełożył/ y nád nimi zwycięſtwo dał/ y przećiw nim vzbroił
mocą y vmieiętnośćią woienną: Pánu Bogu naprzod dźiękuie

x

wychwalá=

---

strona: 162

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

162.

wychwaláiąc go z tego wſzytkiego/ y to wſzytko iemu ſámemu
przypiſuiąc/ iż go on ſam (będąc iego zamkiem y vćiecżką y o=
brońcą) ze wſzech iego nieprzyiaćioł y niebeſpiecżnośći wyrwał.
A potym prośi/ áby y ná potym toż cżynił. Niebá ſwego náchy=
láiąc/ y rękę ſwoię ku wykupieniu iego zwyſoka poſyłáiąc. Vká
zuiąc też to y twierdząc iż on ſam táki ieſt (iáko mowi Pſal. 144.
ꝟ 10.) ktory dawa wybáwienie krolom/ y ktory też Dawidá wy=
kupił od miecżá złego/ á vcżynił to nie dla iákiey iego godnośći:
gdyż to wyznawa że człowiek poddány ieſt prożnośći/ ktore^o dni
iáko ćień przemijáią/ ále tylko z miłośierdźia ſwego/ iáko w ꝟ 2.
mowi. A iż mowi ꝟ 5. Pánie nákłoń niebios twoich/ á zſtąpiſz/
dotkni gor/ á kurzyć ſię ábo dymić będą/ tedy tymi ſłowy/ iáko
y w Pſálmie 18. ꝟ 10. gdźie też toż wſpomina/ iáko go Bog przed
tym bronił/ y z rąk wſzech iego nieprzyiaćioł wyrywał/ y z rąk
Saulowych/ iáko nápis Pſálmu świádcży/ nie co inſzego mowi
iedno to/ iż iáko przedtym roſpraſzał Bog nieprzyiaćioły iego ſá
mym ſzumem wichrowym/ y burzámi dźiwnymi/ ktore ná ten
cżás gdy nań nieprzyiaćiele naćieráli Bog ſpuſzcżał/ ták też záś
żąda/ áby to y záwżdy potym pokázował. Gdźie miánowićie w
Pſál. 18. opiſuie to nákłonienie ábo ſchylenie niebios/ rozumieiąc
przez nie one dźiwne burze/ obłokow ſkupienie/ ćiemnośći zmo=
cnienie/ ſzumow hucżenie/ łyſkánia ogniſtego/ gromow y pioru=
now trzáſkánie/ ktore gdy ſię dźieie ná ten cżás bywa to niebá ná
chylenie. Bo ſię ták one zgęſtnione obłoki zgromadzáią/ że ſię
zda dla ich niſkośći/ ktorą ná oko widamy/ iákoby ſię y ſámo nie
bo náchylić miáło. A to ieſt proſte Pſálmu tego wyrozumienie/
bez tych niezbożnych álegoriy y domyſłow Filozowſkich/ ktore
Dawidowi y żadnemu przed nim y po nim świete^v chwalcy boże=
mu nigdy do ſercá nie wſtępowáły. Inſze ſłowá ktorych tu X.K.
vżywa/ Dawidowi to zádáiąc/ żeby on oto prośić miał/ żeby ſyn
Boży wiecżny iákoby obłokiem cżłowiecżeńſtwá ſwego vcżynił
ludzkiey krewkośći Boſtwo widźiáne z niebá zſtąpiwſzy/ álbo że
by ták zſtąpić miał/ żeby ſię wyprożnił iáko X.K. mowi z Bo=
ſtwá ſwego/ do cżego y Páwłá ś. świádectwá nieſłuſznie nácią=
ga: o cżym ſię potym nieco przypomionie: dla ich nikcżemnośći
opuſzcżam: gdyż y odpowiedźi niegodne być bacżę. Doſyć ná tym

krotko

---

strona: 163

ná Wędzidło K.X.P.

163.

krotko błąd ſproſny pokázáć: ktorym ſię y grzech y ſromotá pa=
ráć. Boby ſię w nich ledwe koniec mogło náleść. A ták iuż tu cży=
niąc koniec złego wykłádu piſmá ś. w rzecżách tych y świádec=
twách potocżnieyſzych/ ktore nic zgołá nie máią w ſobie tego/ o
co nawięcey rzecż idźie/ choćiaż I.M. ták rozumie żeby miáły.
Inſze ná inſze mieyſce odkłádam. A teraz dáley w zácżętey rzecży
poſtąpię.
KA P. 8. Zda mi ſię y to nie ládá zawádá do porządne=
go fundámentu záłożenia y przyſtoynego budowánia: gdy kto/
biorąc y máiąc ſię zá tego/ coby mowić miał ſłowo Boże/ on
przedśię mowi to/ co ſię iemu zda/ y to co ſię przedtym ktoremu
z wiernych/ choćiaż nie do końcá/ ieſzcże vgruntowánych przycży
táło/ zgołá niewiernym przycżytá: á co też ſzcżyrym/ to on obłu=
dnym ábo fáłſzywym. Abo gdy co z niewiernych było mowiono
to on wierne w to vbiera. Co nieſłuſznym przyſtoſowánim rzecży
y oſob názwáć możemy. Iáko też to I.M.X.K. cżyni. Naprzod
fol. 3. zácżąwſzy rzecż przedtym o ſtrofowániu ábo vtyſkowániu
Páńſkim ná Filippá/ y ná iego ná on cżás błędu rowienniki/ iá=
ko ieſt fol. 2. nápiſano: mowi potym. Kto widźi mnie widźi Oy=
cá mego: áza nie wierzyſz (ty fałeſzny Chryſtyáninie) iż Oćiec
we mnie á ia też w oycu ꝛc. To tákie fáłeſzne^o Chriſtyániná przy=
ſtoſowánie do Filipá/ y do iego ná on cżás błędu rowiennikow/
ieſt nieprzyſtoyne/ y ſpołu ſtać nie może: Wyiąwſzyby to mogło
być piſmem ś. pokazano/ iż Filip y iego towárzyſze (procż iedne=
go Iudaſzá ktore^o iuż też pewnie z onymi dwunaśćie ná ten cżás
nie było/ bo od wiecżerzy wſtał/ á to Pan po wiecżerzy przy ie=
dennaśćie tylko mowił) byli ludźmi niewiernymi. Ale iż to poka
zano być nie może/ gdyż oni byli y wiernymi y ſzcżyrymi: przeto
to co onym iáko wiernym y ſzcżyrym było mowiono/ do fáłſzy=
wych Chriſtyanow przyſtoſowano być nie może: gdyż fáłſzywy
nie tylko ſpołku z wiernym nie ma: ále też y Chriſtyáninem być
nie może. A rzecż tę kilká też przykłádow z Wędźidłá I.M. dla
tego pokażę/ áby I.M.X.K. ná potym był oſtrożnieyſzy/ w tá=
kim przywodzeniu przykłádow/ y przyſtoſowániu rzecży do rze=
cży. Bo gdy ſię też w tym z ſtrony rzecży potocżnych źiemſkich/ y
cżłowiecżeńſkich nie poſtrzeże/ áżći też y w Boſkich/ niebieſkich/

x 2.	duchownych

---

strona: 164

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

164.

duchownych będźie muśiał ſzwánkowáć: To co Bogu należy/
ná cżłowieká ábo ná Aniołá/ á co cżłowiekowi y Aniołowi ná Bogá/
ábo też ná Chriſtuſá wkłádáiąc. Potym też y to przyſto=
ſowánie nie przyſtoyne cżyni/ pewnie z ſercá záiątrzone^o/ á krwie
niewinney/ niewiemby nie więcey niż pijawká/ prágnącego: gdy
ſię ná Zwierzchność świetſką gniewa y fráſuie fol. 4. (Iáko też
y drugi nowy Orator w ſwey orácyey do Senátu cżyni) iż ſię zá
to nie weźmie/ żeby Heretyki wykorzeniłá/ grożąc im iż ich duch
ś. wedle też wykłádu ie^o karáć ma z ſpráwiedliwośći/ ꝛc. Przeto
ſtrofuiąc ich z tąd żeby oni rzecży drobnieyſze pilnie vpátruiąc y
ony karząc/ tych więtſzych zániedbáwáć mieli/ to ieſt nie mordu=
iąc heretykow: ktore on bluźniercámi názywa/ y ták iáko mu ſię
podoba przywodźi przećiw nim ſłowá ty chriſtuſowe (fol. 5. Mat.

14:

23.) ták mowiąc. Ale wielekroć niektorzy w tey władzy ſwey (iá
ko Chriſtus vtyſkuie/ Wielbrądá połykáiąc komorá przecedzá
ią/ to ieſt bywáią pilnymi y ſrogimi w ſądźie y karániu tyh do=
cżeśnych roznie y wyſtępkow/ á krzywdá bogá w troycy iedyne^o
y kośćiołá powſzechnego/ oblubienice miłey iego/ ták odłogiem
leżąca áni ich ſnadź obeydźie. O okrutnym y tyráńſkim ſercu nic
nie rzekę/ ktore tu iáko we źwierćiedle káżdy łácno przez ſię oba
cży. Mowić też tu o Bogu w troycy/ ktora wedle nie^o ma oblu
bienicę á niewiemby nie onę/ o ktorey przy obrazku nápiſał: Vna

23:

Dei pariter filia, ſponſa, parens, niechcę. Ani ná koniec o tym ſłowká
wyrzekę/ godźili ſię ták śierdźić y ná kreẃ niewinną/ á zwłaſzcżá
z ſtrony wiáry/ ktora ieſt dárem Bożym/ inſtygowáć: y ták Má
giſtrat ábo zwierzchność y przełożone pobudzáć: bo ſię iuż o tym
w pierwſzych kśiążkách mowiło. Tego tylko zámilcżeć nie mo=
gę: iż mi ſię zda nieſłuſzne oney rzecży ktorą miał Pan Chriſtus
z Fáryzeuſzámi/ z tą ktorą przedśię bierze X.K. zwierzchnośći
náſzey Polſkiey ktorą ſtrofuie przyſtoſowánie. Bo Chriſtus Pan
ſłuſznie Fáryzeuſze ſtrofował: X.K. záſię nieſłuſznie to cżyni. Fá=
ryzeuſzowie byli ludźie chytrzy/ obłudni/ práwá Boże gwałcący/
á wymyślne vſtawki y Ceremoniyki ſwe wyſtáwiáiący (iáko te=
raz Rzymſkiey Kátoliki wodzowie) ſwego nie Bożego áni bli=

35:

bliźniego pożytku pilnuiący/ inſzych prętko ſądzący/ y wielkimi
ćiężary okłádáiący/ zwierzchnią poſtáwą zmyślonego nabożeń=

ſtwá lu=

---

strona: 165

ná Wędzidło X.K.P.

165.

ſtwá ludźi zwodzący/ y domy wdowie wyżyráiący/ z cżego wſzyt=
kiego ſłuſznie ie Pan Chriſtus tą przypowieśćią ſtrofuie. Ale nie
tuſzę áby to vrzędowi náſzemu Polſkiemu ták przednieyſzemu iá=
ko y podleyſzemu/ dla niektorych mogło ſłuſznie być przypiſano/
áby on też obłudnie/ nie ſzcżyrze ꝛc. iáko Fáryzeuſzowie cżynić
miał. (A tu niech káżdy bacży w iákiey tu wadze zwierzchność v
Ich Mśći. Kśiężey/ y w iákiey też wadze poſpolitey rzecży zgo=
dne vchwalenie/ ná ktore ſię/ iáko tám niżey ſtoi/ gniewáią/ y iá=
ko ſłuſznie inſzych w to vbieráią w cżym ſámi chodzą.) Kte=
mu Pan Chriſtus záwżdy Fáryzeuſze z morderſtwá y tám w tym
kapitulum ſtrofował/ wylewánie krwie Prorockiey/ przodkow
ich/ ná ocży wyrzucał/ y biedę zá to opowiádał: vkázuiąc ich być
towárzyſzmi onych krwáwnikow ſtárych. A X.K. záś opák wſzyt
ko cżyni/ do krwie wylánia pobudzáiąc/ y ſądem/ iż iey nie wyle=
wáią/ Bożym grożąc/ ále iáko pobożnie y ſpráwiedliwie niech
drudry ſądzą. Mądre^v doſyć. Trzećie nieſłuſzne y nieſpráwie=
dliwe przyſtoſowánie támże ſię potym záraz fol. 5. naydźie á koń
cży ſię fol. 6. ꝛc. Gdźie to teraz ludźiom niewinnym przycżytáć
chce/ zowąc ie gwałtownikámi/ co przed tym o złośliwym Kro
lu Izráelſkim Achábie powiedźiano 1. Krol. 21. mowiąc o nich
ty ſłowá: Occidisti in ſuper poſsedisti: Máloś miał ná tym żeś zábił/
áleś ieſzcże y pośiadł: Gdyż przerzecżeni gwałtownicy máło ná
tym mieli páná w ſobie vkrzyżowáć/ y kápłany iego mordowáć/
y wygániáć/ ále dobrá ćiáłá/ to ieſt kośćiołá iego/ gorzey niż kie=
dyś kátowie ſuknią iego rozſzárpáli ꝛc. To przyſtoſowánie ſłow
Eliaſzá Proroká ś. ktore z roſkazániá Bożego do złośliwego
Krolá Achábá mowił/ dla zámordowánia pobożne^o Nabotá
y opánowánia winnice iego/ możeli ſłuſznie być nam y inſzey brá=
ćiey náſzey przyſtoſowano/ niech pobożni y bácżni rozſądzáią. Pro
rok Eliaſz od Bogá poſłány mowił ty ſłowá Achábowi/ z roſka=
zánia Bożego. A X.K. tego rzec nie może/ áby mu to Bog mo
wić nam y bráćiey náſzey kazał. Acháb ſpráwiedliwego y pobo=
żnego przez żonę ſwą złośliwą zábił Nábotá y wźiął winnicę ie=
go/ á ták ſłuſznie to ſtrofowánie odnośił. Myſmy z łáſki Bożey
nikogo nie zábili/ áni maiętnośći iego wźięli/ á ták to nieſłuſznie
od X.K. ná ſobie nośimy. Ktory y tego w Polſzcże nigdy nie po=

x 3

każe/

---

strona: 166

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

166.

każe/ porządnie/ ſłuſznie y ſpráwiedliwie/ áby tu ktorzy zwła
ſzcżá wierni byli/ ktorzy Antychryſtá poználi y iego kramow cżá=
rownicżych odbieżeli/ żeby kośćielnego co bráć mieli/ kápłany
pomordowawſzy. Gdyż ſię ty mordy/ y bránie ták chytre pod po
krywką nabożeńſtwá zmyślonego/ iáko y gwałtowne morder=
ſkie rychley przy iego głowie Papieżu Rzymſkim y iego dworzá=
nách náyduią/ y z ſtárych Hiſtorykow iáśnie pokázáć mogą.
Ktorych/ iż teraz niektorzy dochodzą iáko mogą/ y kędy mogą/
do cżego mnie nic y bráćiey moiey ktorzy do tego nie należymy/
áni ſię w to wdawamy/ iednák to/ nie może do oney winnice Na
botá y Achábá/ co ſię teraz dźieie/ ſłuſznie y ſpráwiedliwie wedle
zdánia mego przycżytano/ choćiaby kto inſzy ſtrzegąc práwá y
wolnośći ſwey cżego ſię ná karb ſwoy ważył/ bo też to ma drogę
ſwą: á nie tę ktorą X.K. bieżeć vśiłuie.
Cżwarte przyſtoſowánie złe/ ábo rácżey dobrego zepſowá=
nie/ náyduie ſię fol. 37. Gdźie X.K. chcąc to pokázáć iáko ie ſt
Chriſtus świátłośćią y ſłońcem/ twierdźi to iżby Dawid Pſal. 18.
ktory ieſt 19. wedle Hebreyſkiego/ miał Páná Chriſtuſá przyro=
wnáć ſłońcu o ktorym tám mowi: ná cżym ſię (mowię zá łáſką
I.M.) bárzo myli. Bo ácżkolwiek to prawdá/ iż Chriſtus
Pan ieſt ſłońcem/ á ſłońcem ſpráwiedliwośći: ktory promieniá=
mi ſwoimi vzdrawia: á to wedle proroctwá Málach. 4. ꝟ 2.
iednák nie dla tego to co Dawid o ſłońcu nápiſał w tym Pſál=
mie Chriſtuſowi ma być przyrownano. Gdyż tego Dawid (iáko
twierdźi X.K.) nie cżynił/ áni o tym myślił. Gdyby ſam X.K.
z pilnośćią Pſalm ten przecżytał (choćiaż ták mniemam/ cżęſto
iy ná pámięć mawia wedle zwycżáiu nabożeńſtwá ſwego) á árgu
mentby ábo przedśięwźięćie Dawidowe w nim vpátrzył: nigdy
by ták tuſzę/ tego nie twierdźił: ále iż ſię ná ſtáre ſwoie alegory=
arze ſpuſzcża/ ktorzy w doł błędu przed nim powpadáli/ przetoż
też/ zá nimi idąc/w tenże doł nieopátrznie wpada. Gdyż Dawi
dowe krotkie y proſte przedśięwźięćie to ieſt w tym Pſálmie/ w
ktorym trzy rzecży przedśię bierze: że naprzod máieſtat Boży do
końcá ꝟ 7. z rzecży ſtworzonych/ á miánowićie z niebá y z ſłońcá
ná nim biegáiącego ták opiſuie/ żeby żaden przypátrzywſzy ſię
niebu ſámemu/ wymowki nie miał: iákoby mu ſię Bog nie miał

oznaymić

---

strona: 167

ná Wędzidło X.K.P.

167.

oznaymić. Gdyż nie maſz te^o narodu y tego ięzyká/ nád ktorym
by niebo rozpoſtárte być nie miáło/ y ktoremuby iáſne y prętkie
ſłońce nie świećiło. Potym zacność zakonu Bożego opiſuie do
końcá ꝟ 12. A oſtátek odpuſzcżeniu dobrowolnym grzechow
oddawa. W tym wſzytkim dobroć nigdy nie wyſłowioną/ y má
ieſtat wielmożny Bogá nigdy niewidźiáne^o ludźiom przed ocży
wyſtáwiáiąc: á tym wſzytkim ich ku znáiomośći Bożey y ku
chwale iego pobudzáiąc. Iáko ſłowá iego świádcżą iáſne y o=
tworzyſte. A co I.M. X.K. mowi iżby Páná Chriſtuſá przyro=
wnywáć miał ſłońcu/ tedy tho opák cżyni: Gdyż Dawid ſłoń=
ce przyrownywa Oblubieńcowi naprzod z Lożnice wychodzą=
cemu/ á to wedle ſtárego Zydowſkiego zwycżáiu: gdźie Páná
młodego co nachędożey y naświetniey vbránego z wielką pom=
pą y powagą do młodey pániey do wykonániá ślubu przyprowa
dzano. Iż iáko to tám v nich miła/ poćieſzna y weſoła rzecż by=
łá/ tákie Páná młodego do ślubu z łożnice wyprowádzenie: ták
miłe y weſołe ludźiom bywa po odſtąpieniu ćiemney nocy ſłońcá
pogodne wſchodzenie. Potym też ſłońce przypodobywa moca=
rzowi cerſtwemu y chutko biegáiące^v. Iż iáko on mężnie y pręt=
ko od kreſu do kreſu biega/ z mnogich podźiwienim: ták ſłońce
dźiwnie prętko y cerſtwie bieg ſwoy od wſchodu do zachodu od=
práwuiąc przebiega. Otoż/ ieſli to co ma do X.K. rzecży/ niech
káżdy pobożny y wierny vważa y ſądźi: ia ná to więcey mowić nic
niechcę. Bo y co potym/ ná drugiey kárćie/ tęż rzecż znawiáiąc/
przycżyta Chriſtuſowi z tegoż Pſál^v oświecenie: iákoż to praw=
dá/ iż to on cżyni/ zá wźięćim duchá ś. bez miáry od Bogá: ie=
dnák z ſtrony Pſálmu tego procż inſzych piſm/ nic to X.K. nie
porátuie. Gdyż Dawid ś. zgołá to tám/ nie o Chriſtuśie/ ále o
zakonie/ ábo o ſłowie Bożym nápiſał: iż ono oświeca. Iáko y
Pſalm 119. Zowie ſłowo Boże (w ktorym co Bog ludźiom ábo
obiecuie/ ábo też co roſkázuie) pochodnią nog ſwoich: co też pew
nie muśi mieć ſwe mieyſce. Iáko y to też ma/ wedle inſzych piſm
ś. iż Chriſtus pan/ ieſt z ſłońcem ſpráwiedliwośći/ y świátłośćią
prawdźiwą y ſkutecżną ludźi ná świát przychodzących. Ale nie
iuż dla tego/ grochu z ćwikłą mieſzáć potrzebá.
Piąte/ Po długim tego z oycow/ á nie z ſłowá Bożego/ wy

wodzeniu

---

strona: 168

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

168.

wodzeniu/ iákiegoś wćielenia ſyná Bożego: o ktorym twierdźi
iż należy wſzytkiey Troycy: tedy ie potym ſtoſuie z rodźicámi ſy=
ná ożeniáiącemi/ ták mowiąc fol. 79. Iż ono/ ácż należy o nim
ſtáránie rodźicom iáko y ſynowi: á tu niech káżdy obacża, iáko
trzech Bogow wprowádza, iednák ſam zwiążek małżeńſtwá/ náko
niec ná ſámym ſynie zoſtáwa. (ále też podobno muśiał X.K. nie
czytáć Diſcipułá ſer. 146. de articulis fidei. ktory z Auguſtyná vkázu
ie inſze podobieńſtwo y przyſtoſowánie tego wćielenia to ieſt/
trzech Pánien iednę ſuknią maiących/ ktorą przedśię iednáż tyl
ko obłocży: Tákże od Piotrá Ianá y Andrzeiá/ ktorzy fárbuią
Andrzeiá/ á iż to fárbowánie ná ſámym Andrzeiu zoſtáwa. Cżá=
łaż to bayká.) Lecż X.K. to ſwoie podobieńſtwo y przyſtoſowá
nie/ ták wyſtáwiwſzy/ ktore ieśli dobre ieſt y tey rzecży ſłużące/
niech też inſzy ſądzą/ mnie nic nie ſmákuie/ toż ſię też potym y zá
podobieńſtwá ony chwyta/ ktorych ſam Pan Chriſtus vżywał/
o weſelu ktore ſpráwił oćiec ſynowi Math. 22. Chcąc też y tym
weſelem wćielenia dowieść: y śmie to twierdźić żeby tym podo
bieńſtwem Pan Chriſtus wćielenia y złącżenia boſtwá z cżłowie
cżeńſtwem dowodźić miał. Ale iáko dobrze y k rzecży/ on to tyl=
ko ſam lepiey wie. Lecż iż ieſt ten dowod y przyſtoſowánie nieſłu
ſzne y nieprawdźiwe/ łácno to káżdy pozna/ ſkoro w zámknienie
te^o podobieńſtwá weyźrzy. Pan Chriſtus przez weſele ſynowi od
oycá ſpráwione/ nie rozumie żadne^o wćielenia: áni vcży o rzecży
iuż przeſzłey y ſkońcżoney: ktoraby iuż w wćieleniu muśiáłá byłá
mieć koniec: ále mowi ktora ſię zácżynáłá/ á teraz ſię końcży
y końcżyć do dniá oſtátecżnego będźie: á to między nim iáko gło
wą y małżonkiem od Bogá dánym/ á miedzy wiernymi wybrá=
nymi Bożymi. Ale iż nákładł X.K. ſamże ná kráiu o tym świá=
dectw Mat. 9. b 22. a. Már. 2. b. Ian. 3. d. Efe. 5. f. 1. Kor. 6. d.
tedy ie trzebá wybacżyć/ ieſliż ony zgodnie rzecży X.K. ſłużą z
ſtrony iego ktore forytuie wćielenia/ cżyli nie/ Krotko mowiąc:
by namniey. Bo iákom iuż rzekł/ nie o tym wſzytki mowią coby
ſię iuż przedtym skońcżyło: ále co ſię ondźie tylko ná on cżás zá=
cżąwſzy teraz końcży y áż do końcá końcżyć będźie. A to nie co in
ſzego ieſt/ iedno Zydow przodkiem potym też y nas pogánow/
do weſela y żywotá wiecżnego przez Ewánielią Páná Chriſtuſo

wę w ie=

---

strona: 169

ná Wędzidło X.K.P.

169.

wę w iedność ćiáłá/ pod iednę głowę wezwánie. Bo ktorzykol=
wiek tey Ewánieliey Páná Chriſtuſowey wierzą y całą nádźieię
w Chriſtuśie Iezuśie pokłádáią: tedy ſię iuż ći wſzyſcy weſela te=
go od Oycá ſynowi ſpráwionego w nádźiei teraz sſtawáią/ á
potym też ſkutkiem ná wieki ſtáną. A ktorzyby ſię záś nierzą=
dnie ſpráwowáli/ y weſela tego niewdźięcżni będąc/ niegodny=
mi byli/ ći nie tylko weſela tego nie vkuſzą/ ále ieſzcże y do wnę=
trznych ćiemnośći y do ogniá wiecżnego wrzuceni będą. A iż o
tym Pan Chriſtus Mát. 22. Ian też Kap. 3. y Páweł Efe. 5.
Obiá. 19. y 21. mowią: ſámego to Chriſtuſá ſłowá pokázuią: kto=
ry zámykáiąc to podobieńſtwo/ ták mowi: Iż ich wiele ieſt we=
zwánych/ ále máło wybránych. Páweł záś opiſuie Páná Chriſtu=
ſá iáko iednego małżonká: á Zbor iego/ od niego kąpielą wody
przez ſłowo omyty/ iáko małżonkę: ktorey on ieſt głową/ á ona
kośćią y ćiáłem z ćiáłá iego. Przez co znácży/ nie zmyślone wćiele
nie/ ále duchowne oſobliwe wiernych z Chriſiuſem Pánem/ złą=
cżenie. A co ſię dotycże świádectwá przywiedźionego Máth. 9.
Már. 2. Gdźie Chriſtus mowi/ iż ſynowie łożnice małżeńſkiey/
ſmućić ſię nie mogą poki z nimi ieſt oblubieniec: (bo ták tuſzę y
tymi ſłowy dowodźi X.K. ſwego wćielenia.) Tedy y to inſza ieſt
rzecż y dáleka od X.K. dumy. Bo tymi ſłowy nie co inſzego po=
kázował Chriſtus Pan/ iedno folgę ſwoię przećiw nowym á ie=
ſzcże mocą zwierzchu nie przyoblecżonym vcżniom ſwym: bro=
niąc ich tym podobieńſtwem od przećiwnikow ich: y nas też ſá=
mych tego vcżąc żebyſmy nowotnym á ieſzcże też ſłábym folgo=
wáć vmieli: nie okłádáiąc ich tym cżegoby záraz znośić nie mo=
gli. A iż to ieſt ſłow tych właſne wyrozumienie: niech iedno y na=
więtſzy proſtak weyźrzy w text/ á rzecży ſię o ktorą idźie przypá=
trzy: pozna iż extra oleasX.K. z ſwoim wćieleniem wylata y pro=
żno ie y nie k rzecży tu wtrąca. Byłoćby ieſzcże tákich y owákich
wiele rzecży ktore X.K. piſze/ ále iż ták pewne y porządne iáko y
ty tedy ie opuſzcżam/ łácno ſię iuż z tych kilku drugich domyślić:
nie wydáć iedná drugiey. Gdyż ſię wſzytki ták kſztałtuią/ iáko y
tá: gdy fol. 51. Cżłowiecżeńſtwo Páná Chriſtuſowe podobne cży
ni podnożkowi nog Bożych/ to ieſt tey źiemi. Bo co przedtym
trochę wyżſzey fol. 50. bárzo Chriſtuſá z ſtrony cżłowiecżeńſtwá:

y

wynioſł

---

strona: 170

Wtore kśiążki Odopowiedzi/

170.

wynioſł: Piſząc ták/ iż Ian Krzćićiel okázáćby to miał/ iż Pan
Chriſtus Bogiem ieſt y z ſtrony cżłowiecżeńſtwá ſwego: áliśći
oto tu záś cżłowiecżeńſkie to Boſtwo iego/ o źiemię práwie vde=
rzył: źiemią ie/ bo podnożkiem nog Bożych vcżyniwſzy. A ieſzcże
tego dowodźi Ezá. 66. Dźie. 7. Chcąc tę potwarz ná Ianá
ś. wewlec: żeby on Páná Chriſtuſá tym Bogiem zwał/ o nim
to mowił/ y iemu to co Ezáiaſz y Stefan powiedźiał/ przycży=
tał: ná cżym ſię ſprośnie bárzo myli: y nieſpráwiedliwie to Iano=
wi zádáie/ iáko y Dawidowi/ ktore^o też ſłowy tego nikcżemne=
go błędu ſwego dowodźi: iákoż to muſzę krotko pokázáć. Co ſię
tedy dotycże Dawidá/ (iż od tego rzecż pocżnę) Pſál. 98. wedle
Vulgati, Pſál. 99. ꝟ 5. Tedy też zgołá we wſzytkim tym Pſálmie
nie mowi o Chriſtuśie ſynu ſwym y Bożym/ ale o Bogu oycu ſá=
mym. A to wyſtáwuiąc przed ocży/ zacność wielmożną iego y
chwałę/ pokazáną ſkutecżnie w źiemi oney Iudſkiey/ á zoſobná y
nawięcey ná Syonie/ gdźie kośćioł był/ ołtarz y Skrzynia: nád
ktorą/ cżęſto Bog chwałę ſwoię pokázował/ y znácżną przytom
ność ludowi pokázował. Dla ktorey rzecży/ miedzy inſzymi/ pil=
nie nápomina Prorok lud on Izráelſki/ áby przy oney ſkrzyni/ ábo
przed ſkrzynią oną Páná Bogá ſwego chwalili/ (á ćić nigdy ża=
dnego ſyná Bożego/ áni ználi/ áni chwalili) á to gdy ták mowi:
kłániayćie ſię przy podnożku/ ábo przed ábo podle podnożká nog
iego: á nie ták zgołá mowi/ kłániayćie ſię podnożkowi/ iáko ma
X.K. Gdyż w texćie Hebreyſkim nie ſtoi ták proſto hebrajskihadom
podnożek: ále hebrajskilahadom/ ad ſcabellum. Siquidem literahebr.non

26:

tantum est ſignum datiui & genitiui, quando poſseſsiue vſurpatur, verùm

27:

etiam præpoſitionis vice ponitur: Significatque ab, ad, in apud, pronter,

28:

iuxta etc. Przetoż też Káldeyſki tłumácż ták to przełożył po pro
ſtu/ kłániayćie ſię w kośćiele/ á nie podnożkowi. A iż Pſálmiſtá
przez podnożek nie rozumie X.K. cżłowiecżeńſtwá/ ktorego on
z tąd dowodźi/ ále rozumie ſkrzynię onę przymierza Bożego: to
káżdy w ſłowie Bożym ćwicżony pozna z ſłow Dawidowych/
ktorych vżywa 1. Kron. 28. ꝟ 2. y z ſłow Ieremiaſzowych Láment.
2. ꝟ 1. gdźie ſię ták ſkrzyniá oná názywa. A ták ſię tu iuż wymyſł
X.K. nie oſtoi/ o cżłowiecżeńſtwie. A co ſię też dotycże ſłow Ezá=
iaſzowych y Stefánowych/ tedy y ty nie ſłużą iedno ſámemu Bo

gu/ ktore=

---

strona: 171

ná Wędziło X.K.P.

171.

gu/ ktorego ſtolicą ieſt niebo/ á źiemiá podnożkiem: gdyż oni bez
álegoriey wſzelákiey niebo niebem po proſtu/ á źiemię też źiemią
tę názywáią. Co káżdy y z tąd pozna/ iż y ſam Pan Chriſtus toż
też z nimi zgodnie twierdźi/ o niebie/ iż ieſt ſtolicą Bożą/ á o źie=
mi/ iż ieſt podnożkiem nog Bożych (Mát. 5. ꝟ 34.) á nie ża=
dnym cżłowiecżeńſtwem iego. Bo ieſli źiemiá ieſt cżłowiecżeń=
ſtwem/ iż ieſt podnożkiem: á niebo záś/ będąc ſtolicą/ cżymże też
wżdy v te^o Bogá będźie? o iáko to głupi wymyſł/ y nikcżemne rze
cży do rzecży ſtoſowánie: á wżdyſmy zacni Theologowię: á wżdy
nie błądźiemy z Papieżem y z kośćiołem ie^o: á coż to wżdy ieſt in=
ſze^o tak piſáć: ieſli ſproſnie nie błądźić? Chriſtus Pan zgołá ſłow
tych vżywa o Bogu Oycu ſwym mowiąc ták: Nie przyśięgay=
ćie koniecżnie/ áni ná niebo/ ponieważ ſtolicá ieſt Boża: áni ná
źiemię/ ponieważ ieſt podnożkiem nog iego ꝛc. A wżdy przećiw
ták iáſnym ſłowam śmie márny rozum cżłowiecży mędrowáć/ y
onych ku wyſtáwieniu błędu ſwego niewſtydliwie vżywáć: á coż
rzecżemy w inſzych nie ták iáſnych rzecżách? Ale ták właśnie do=
brze y przyſtoynie I.M.X.K. dowodźi tym podnożkiem wćie=
lonego cżłowiecżeńſtwá Páná Chriſtuſowego/ iáko y botámi á=
bo trzewikámi/ ábo y kośćiołem/ o ktorym piſze fol. 497. iáko też
y ony ich Diurnały przyſtoſowáły ad duo luminaria magna, do dwu
mowię/ wielkich świátłośći o ktorych Moiżeſz piſze 1. Moi. 1. ꝟ
16. Chriſtuſá y Pánnę Máryą: ták bredząc ládá co: Fecit Deus duo
luminaria magna: luminare maius Christum, et minus Mariam ꝟ Fecitq́ue

25:

firmamentum in medio aquarum: vocauitq́ue Deus firmamentum Mariam,

26:

quæ cœli fenoe facta est. Luminare. Item druga Tenebæ erant ſu-

27:

per faciem abyſsi: dixitq́ue Deux fiat lux: diuiſitque diem a tenebri: ꝟ

28:

Apellauitq́ue Mariam diem lucidam, quæ diei, eructat verbum. [et hic ob-

29:

ſeruet Dominus Canonicus, non Deo ſed Mariæ applicari Pſalmum 44. ex

30:

quo ille probat Deum genuiſse verbum hoc est filium, vt in primo ℟ Chri-

31:

stum fecit facturam Dei æquè vt Mariam: et quod non filius creauit cœ-

32:

lum, ſed Deus Pater, qui fecit duo luminaria Christum et Mariam. Item no-

33:

tet ex ſecundo. Si post diuiſionem tenebrarum à luce, Mariæ lux tribui-

34:

tur: quid quæſo Christo reliquum dices, quam eſse tenebras? Si vera est ra-

35:

ciocinatio logica in rebus diuinis, ex eius modi nugis deſumpta? Cætera ſoi-

36:

ens prudensq̀ue prætereo.] Słow tych reſponſoriy przeto nie prze=

y 2

kłádam

---

strona: 172

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

172.

przekłdam ná Polſkie/ że te^o/ dlá bluźnierſtwá/ ktore w ſobie ma
ią/ nie ſą godne. Doſyć to wiedźieć proſtakowi/ iż niezbożnie kśię
ża Papieſcy w nabożeńſtwie ſwym/ y ſproſnie ſłowá Bożego vży
wáią y dźiwnie ie ſzpocą/ wywracáią y z niego náporząd ſzydzą.
Gdy oto raz z ſłońcá y Kśiężycá ktore ſą dwie naprzednieyſze
gwiazdy ná niebie/ ábo świátłámi wielkimi iáko ie Moiżeſz ná=
zwał. Oni raz Chriſtuſá z więtſze^o/ á Máryą z drugiego cżynią: á
drugi záś raz y trzećie do nich przydáią/ to ieſt święte pomárłe:
iáko cżyni Bárálet. Ser. 40. Sabbat. 5. Quadrageſimæ. A indźie záś to
co wprzod Chriſtuſowi dáli: ná Papieżá kłádą zowąc go też ſłoń
cem/ świátłośćią więtſzą. In conformitat. Franciſci ſecunda parte fru-

12:

ctus primi. Z ktorym pozwoleniem ſobie/ ták lekkie^o poważenia pi
ſmá ś. y ták iáwnego z niego ſzyderſtwá/ przyſzli drudzy do tego
niepobożeńſtwá: że nie tylko z onych botow Chriſtuſowych/ o kto
rych Ian ś. mowił/ że ich rzemyká rozwięzáć/ godnym ſię nie cży
nił/ vcżynili ſobie Chriſtuſowe cżłowiecżeńſtwo: ále też to twier=
dzą: iż ie y káżdego wobec kśiędzá boty znácżą/ y w ſobie zámyká
ią. Iáko ieden z nich piſze/ in tractatu de Sacramentis lib. 2. fol. 44. De

19:

officio Miſsæ. O ktorey godnośći kápłáńſkiey Antichryſtá Rzym=
ſkiego/ ktorych wielu co zacż ſą dobrze znamy y ſpráwy ich ná o=
ko widźimy/ ktorych oto y boty ſmrodliwe ſyná Bożego cżło=
wiecżeńſtwo znácżą: co też y ſam X.K. trzyma/ łácno káżdy z kár=
ty 48. 49. pozna: y co też drudzy przodkowie iego piſzą/ że też áż
y włoſy ná głowie cżłeká pobożnego cżytáiąc to wſtawáią. Kto=
rzy/ ácż też to mowi z X.K. Iż ſię Chriſtus ná niebie bez mátki/
á ná źiemi bez Oycá vrodźił: iednák záś/ iáko ich ieſt obycżay/ zá=
pámiętawſzy ſię w tym/ co potym plotą: iż kápłani ſą oycowie
Chriſtuſowi: á tu ſię iużX.K.niech ná mię nie fráſuie, że przećiw ichQui

29:

in cœlis ſine matre, et in terris ſine patrepiſał, gdyż ſię oni ſámi, tu żywąc
ná źiemi, cżynią Christuſowemi Oycámi. Ktemu/ przydáią y to zá ie=
dnę tego przycżynę/ iż im też wſzytkim zá rowne dáne ſą klucże
á primatus Papækędy? toć iuż też Papieska zwierzchność o ziemie. Bo
ſię też w ręku ich (iáko piſze Pomerius fol. 96. 97. in Serm. Celebra-

34:

tionis primiciarum) iako y w żywoćie Pánny Máriey ſyn Boży wćie
la: kiedyż ſię wżdy wćieláć przestánie, radbym wiedział? A iż też/ teyże
godźiny/ Bog ſam/ ktory zwierzchność ma ná niebie rękomá ich

bywa

---

strona: 173

ná Wędzidło X.K.P.

173.

bywa trzymány. Ktemu/ iż oni ſą Bożymi Vikáriymi: ktorzy
máią być więcey ważeni niż Aniołowie: będąc oycámi Chriſtuſo-
wymi: bo też y zwierzchność máią nád Chriſtuſem: O non ferenda

4:

blaſphemia: o impijſima impietas: á iż też oni ſą poyśrzednikámi/ mię
dzy Bogiem y ludźmi. O cżym wſzytkim w tym tám kazániu nie=
zbożnie/ bez boiáźni Bożey y wſtydu ludzkiego/ plećie: y ieſzcże
nád to co więcey. A wżdy dobra wiárá Papieſka: á wżdy nie błą=
dzą: á wżdy wiedzą co wierzą: á wżdy ich żaden nie pomyślay ſtro
fowáć/ ábo co przećiw niezbożnym błędom y bluźnierſtwom co
mowić. Choćiaż ſobie z cudzołożnikow Bożych nie tylko piáſtu=
now/ ále też y oycow nácżynią: á te záś/ wćieláiąc go/ cżłowie=
cżeńſtwo botom y źiemi podnożkowi nog Bożych ꝛc. vcżynią. A=
le tymi plotkami ich/ niech tu iuż koniec będźie/ choćiaż końcá nie
máią/ gdyby ſię nimi kto páráć chćiał.
KA P. 9. Opuſzcżáiąc wiele inſzych rzecży/ ktore tákże mię=
dzy rum nikcżemny pocżytáne być mogą: wezmę ieſzcże z nich nie
ktore ták nákrotce ku odrzuceniu/ áby też budowániu náſzemu
nie záwádzáły. Iáko naprzod niezgody/ ktorych ſię rozmái=
tych wiele/ w Wędźidle X.K. náyduie: gdźie ſię nie tylko z in=
ſzymi/ ále y ſam z ſobą nie zgadza. Niezgody tedy y przećiwno=
mownośći w ktorych ſam ſobie ieſt ná odpor przypomináiąc:
puſzcże tę imo ſię/ ktora ieſt e iij. Gdźie ſię w tym oświádcża: iż
ponieważ iemu/ iáko duchowney oſobie miecż krwáwy do kará=
nia nie ieſt zwierzony: tedy ſię też dla tego vdał do duchowney
broni/ to ieſt do ſłowá Bożego/ ꝛc. Cżego iáko ſię trzyma/ y iá
ko wolny ieſt miecżá krwáwego/ ták iádowićie piſząc/ y tákże
przed Zwierzchnośćią inſtyguiąc y ná nię ſię iż nie zábija gniewá=
iąc ( fol. 5. y indźiey) tákże y poſpolſtwo vſtáwicżnie podżegáiąc:
y cżęſto iż kápturá poprzyśiężonego nie vżywáią lámentuiąc: ká
żdy kto I.M. Wędzidło cżyta łácno obacżyć może. Iákoby to
komu inſzemu miecż do ręku dáwáć/ do wylánia krwie onego
przypędzáć/ co inſzego było/ niż ſobie krwáwego miecżá pozwa
láć y kreẃ wylewáć. Qui enim per alium facit, kto przez inſzego cży
ni/ zaż nie ſam cżyni. Cum acceſsorium non niſi ſui principalis naturam

35:

ſequitur. Azaż y przed Bogiem ten tylko ieſt mężoboycą co ſam
ręką ſwą zábija: á nie ten też co ſię ná drugiego gniewa/ onego

y 3

nienawi=

---

strona: 174

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

174.

nienawidźi/ á náwet y Racha mowi. Ale iákom rzekł tego przed
śię nie biorę: á inſze pokázowáć będę. Z ktorych tá niech pier=
wſza będźie. Obiecał I.M.X.K. á nie tylko obiecał/ ále żeby
ták cżynić miał twierdźi g 4. Iż káżdą náukę y zbijánie przeći=
wnych błędow/ nawięcey ſádźić miał ná świádectwách piſmá ś.
przywodząc ie ze wſzytkiey Bibliey do mieyſcá/ gdźie ktore wła
ſnie należą. A to ku temu końcowi/ żeby doznał/ ieſliż ia vwierzę
iákom w Diálogách obiecał/ y iednemu świádectwu ꝛc. W tym
iáko ſię potym zgadza y iáko piſmá ś. dobrze vżywa/ bacżyć káż
dy może y z przeſzłey kápituły/ y ze wſzytkiego Wędźidłá iego. W
ktorym nie tylko iż żadnego świádectwá nie przywodźi wedle ie
go właſnego zmyſłu/ iáko ſię iuż też to pokázowáło: ále ktemu/
cżego iuż/ wedle tey ſwey obietnice/ cżynić nie miał/ nie tylko dźi
wnymi Oycámi ſwoimi/ ále y Pogány/ y cżárty nákoniec/ gdy
mu wątku nie sſtawa/ y baykámi/ y logiką/ y decem prædicamētis,
y Alegoriámi/ y niewiedźieć cżym dowodźi. Zgadzali ſię tu tedy
ſam z ſobą? Mamli ia też temu wierzyć? gdyżem ia nie obiecał
wiáry dáć iedno ſłowu Bożemu ſámemu/ y to dobrze y właſnie
przywiedźionemu. Gdyby ſię X.K. ſam z ſobą zgadzał/ y obie
tnicy ſwey doſyć cżynił/ á iedno mi prawdźiwe świádectwo k
rzecży właſnie przywiodł/ doznałby tego nieomylnie/ iżbym mu
wiárę dał: ále zá tákim poſtępkiem I.M. tegom vcżynić nie po
winien: Boby mnie to piſmem ś. co twierdźi pokázáć było po=
trzebá. Iż iedná ieſt Boſka iſtność: iż w niey ſą trzy perſony: iż
ſię wtora myślą z ſercá/ ábo z vmyſłu przed wieki rodźi: iż tá wto=
ra ieſt ſynem Bożym: iż ieſt ſpoliſtna y rowna z pierwſzą: iż ieſt
ſtworzyćielem niebá y źiemie/ oprocż ktore^o żadnego inſzego nie
máſz ꝛc. iáko to wſzytko/ y nád to więcey X.K. twierdźi. Item iż
ieſt Troycá ś. iedná wedle boſtwá y iſtnośći/ á wedle oſob troi=
ſta. A iż ſię iedná z tych trzech wćieliłá: w cżłowiecżeńſtwo przyo
blokłá: boſtwo ſwoie iáko wędę/ cżłowiecżeńſtwem iáko chro=
bacżkiem dla ſzátáná pokryłá ꝛc. Lecż iż mi tego wſzytkiego iá=
ſnym textem ſłowá Bożego nie pokázuie/ owſzem ſamże/ to wy
znawa fol. b. iż y krztu dźiećinnego y Troyce wiáry wyráźnie nie
máſz/ tedy mię do tego niewolić nie może. Ktorym nie I.M.
tylko/ ále y Apoſtołom y Aniołowi inſze Ewánielium opowiá=

dáiącemu/

---

strona: 175

ná Wędzidło X.K.P.

175.

dáiącemu/ nád raz opowiedźiáne wierzyć nie powinien. Y dźi=
wno mi temu iż dáremnie tę ták wielką pracą podiął: bacżąc to
iż ſwey obietnicy doſyć vcżynić nie miał. Wtora niezgoda. Pi=
ſze ták/ fol. 2. Iż Chriſtus vtyſkował ná Filippá/ y ná iego błę=
du rowienniki/ iż Boſtwá w nim zátáionego wiárą nie dośięgá
li/ ꝛc. A fol. 183. przećiw temu záś rzecż przećiwną ſtáwi mowiąc:
Iż gdy z przypowieśći Apoſtołowie/ y z niektorych ſłow y z
ſpraw Boſtwo iego obacżywáli/ tedy im zákázował áby tego
nie rozgłaſzáli/ dla zgorſzenia y z przyſzłey śmierći y męki/ zácho=
wywáiąc tę iáſną náukę o Boſtwie ſwym/ do zmartwychwſtá=
nia ſwe^o/ po ktorym około tego nie około tego, ále o krolestwie Bożym
Dzie. 1. ꝟ 3. z nimi ſię rozmawiał. Tu niech káżdy bacży iáko ſię w
tym X.K. ſam z ſobą zgadza/ raz ták á drugi inák rzecż ſwą pro
wádząc/ á k temu y ſamemu Chriſtuſowi Pánu niezgodę zádá=
iąc. Ktoryby raz vtyſkowáć miał ná Apoſztoły/ iż w nim Bo=
ſtwá zátáionego wiárą nie dośięgáli: o cżym piſmá nie pokaże
porządnie: á drugi im zákázuie áby poznáne^o z vcżynkow y ſłow
nie rozgłaſzáli ꝛc. Trzećia. Twierdźi to fol. 47. y indźiey. Iż Ian
ś. nie tylko w żywoćie matcżynym poznał Páná y Bogá ſwego
cżego wſzytkiego słowem Bozym nigdy nie pokaże, ále mu też przed ná=
rodzenim ſwym świádectwo wydał. Co ták nápiſzawſzy/ ſamże
záś pſuie fol. 48. przywiodſzy piſmo ś. gdźie Ian ś. ták ſam mo=
wi: Zem go ia nie znał: ále ktory mię poſłał krzćić/ ten mi powie=
dźiał/ nád kim vyźrzyſz duchá ś. ꝛc. Dla ktorych ſłow y wykłádu
Auguſtynowego y Theofiláktowego/ dźiwnie ſię kręći/ chcąc
ſię z tąd wywikláć/ żeby y to y ono pogodźił. Co żadną miárą po
godzono być nie może. A cżyni to ták mowiąc: Bo Ian ś. má=
iąc ták bliſką krewność z Pánem Chriſtuſem według ćiáłá/ y zá
obcowániem Pánny Máryey z Elżbietą krewną iey/ á mátką
ſwą/ wiedząc bez wątpienia ty wſzytki cudá/ ktore ſię przy po=
cżęćiu y národzeniu/ ták ſwym iáko y Páná Chriſtuſowym dziá
ły ꝛc. tedy niepodobna rzecż: áby Ian ś. nie miał Páná Chriſtuſá
y oſoby iego znáć. ꝛc. Możeli ſię y to ſpołu oſtáć/ y z tym/ iáko
támże dáley wywodźi: gdy mowi iż w żywoćie znał przed náro=
dzeniem ſwym/ y świádectwo wydał: á záś iż niepodobna żeby
go nie miał znáć z powieśći rodźicow y inſzych krewnych? niech

káżdy

---

strona: 176

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

176.

káżdy vważa. Bo ieſli znał Páná y świádectwo mu nie vrodźi=
wſzy ſię ieſzcże wydał: á coż mu było potrzebá z powieśći krew=
nych y rodźicow znowu go dopiero poznáwáć? Zali pewnieyſza powieść
ludzka może być/ nád obiáwienie Boże? Abo iákoby to mogł
był mowić/ ſtoiąc przy prawdźie/ co mowił w głos. Iam go nie
znał: ále ktory mię poſłał ponurzáć (toć nie przed vrodzeniem
iego było.) ten mi powiedźiał: Nád ktorym vyźrzyſz duchá ꝛc.
Ian 1. ꝟ 31. 33. Trudno ſię z tey prawdy y ſzcżerośći wyiąć/ wykrę=
ćić/ w ták bárzo iáſney rzecży: bo y to nic do tego nie ma/ iżby mo=
wić miał vſty cudzymi/ przećiw właſnym vſtom iego. Bo to ták
rownie prawdá/ iáko gdyby to kto mnie przycżytał/ żem ia/ á to
wżdy vrodźiwſzy ſię iuż miał mowić/ gdy mię pytano chceſz ſię
krzćić. Chcę. Choćiaż też vſty cudzemi: gdym ia nic o tym niewie
dźiał. Abo y to co zá wymowká/ iż go nie znał do tego/ áby go
ludźiom oznaymił/ obycżáiem ludzkim/ iáko cżłowieká y krewne
go ſwego/ ále go znał z obiáwienia prawdy/ to ieſt Boſtwá/ Pá=
nu Chriſtuſowi z oycem ſpolne^o ꝛc. A iákoż y komu świádectwo
nie národźiwſzy ſię wydawał? Iakoż go też mogł pirwey znáć we
dle Boſtwá ſpoliſtnego/ ocżymá go nie widźiawſzy? gdyż Bo=
ſtwo w nim zátáione y cżłowiecżeńſtwem zákryte było: że go y A
poſtołowie widźieć y poznáć nie mogli/ choćiaż iuż cżás nie máły
z nim mieſzkáli y onego ſię dotykáli/ dla cżego też Pan Chriſtus
(iáko X.K. piſze) vtyſkował ná nie. Ale gdźie to wſzytko ieſt w
pismie ś. procż tych baiek. A wſzák Boſtwá ſwe^o/ nie oznaymiał
Pan Chriſtus/ (iáko indźiey X.K. piſze) áż po ſwym zmartwych
wſtániu/ ktorego Ian nie docżekał. A przed tym też niż był ponu
rzony Chriſtus. Ian go nie widźiał: y Chriſtus też áni vcżył/ áni
cudow cżynił: przez ktoreby Boſtwo ſwe miał pokázowáć. Dla
cżego ták ſię to zſobą zgadza: iáko y ono co poſpolićie z ſwą Ká
toliką mowi/ że Chriſtus był przed wieki ſpoliſtny BOgu y
we wſzem rowny y wſzechmogocy: á to co mowi fol. 62. Iż on
w náturze ſwey Boſkiey (ktora ieſt cżwarta niezgodá) nie mogł
doſyć vcżynić ſpráwiedliwośći Boſkiey. Gdźie oto y mowá dźi=
wna y piſmu ś. y iego powſzechnemu wyznániu przećiwna ſię po
kazuie. Bo ieſli był Bogiem wſzechmocnym/ tedy v Bogá nie
máſz nic niepodobnego/ ániby ten Bog podległ Bożey ſpráwie

dliwośći

---

strona: 177

ná Wędzidło X.K.P.

177.

dliwośći/ ktorąby mu wykonáć potrzebá á wżdy ten Bog wſze=
chmogący/ nie mogł iey w náturze ſwey doſyć vcżynić. Piąta záś
ieſt/ gdy to práwie przećiw wſzytkim kśięgam ſwym mowi: w
ktorych broni y dowodźi Bogá ſyná Boże^o ſpoliſtnego y przed=
wiecżnego/ dla ktorego ſię ná mię dźiką beſtyą nawięcey [śi]erdźi/
że ſię o nim/ wedle kogoś ſkrętnie (iáko piſze fol. 58.) mowić/ y
rozbieráć ważę/ bo to powiáda być rzecżą boiáźliwą ále ia niewiem
co to zá rzecż ktora ſię ták bárzo niewiem o co boi, mowić/ iż ono náro=
dzenie iego co też ſam przećiw ſobie mowi, ieſt niewymowione ꝛc. Bo
ieſli ieſt niewymowione: A cżemuż/ przećiw tey ſwey powieśći/
ták wiele o nim przećiw ſobie mowi y piſze? y cżemu o tym/ iáko=
by tám był cōparens præſentialiter y ná to ocżywiśćie pátrzył/ twier
dźi cżęſtokroć y dźiwnymi wywody y rozwody wywodźi/ dźiwny
mi ſpoſoby/ y áż do wnętrznego ſłowá/ y vmyſłu/ ode tchu/ od ro=
zumu Bożego (ktorego muśiał intimus conſiliarius) to poká=
zuiąc/ y iáko rzecż widźiáną w ludźi głupie chcąc wmowić/ iż ten
tám ſyn BOży ktorego Logiem zowie według tego iáko ieſt
Logiem/ nawłáśniey rozum znácży/ ábo ſłowo vmyſłem poięte/
choćiażby nie było wymowione. fol. 13. 14. A wżdy go też indźie y
oſobą/ ſłowo wykłádáiąc zowie/ fol. 53. cżym cżyni oſobę w oſo=
bie będącą/ et non foris apparentem: co nie ſłuży temu/ coby ſię
ſkutkiem vrodźił/ cżłowiekiem ſię sſtał/ y co ſam iáko od drugiey
oſoby poſłány cżynił. Ale inſzych y tákich y niewiedźieć iákich po=
dobieńſtw vżywa/ opiſuiąc tego ktorego opiſáć nie może y rodze
nia iego/ iáko też tego dokłáda/ wypowiedźieć. Abo/ nákoniec/
cżemu ſię I.M. ná nas śierdźi? Iż my boiąc ſię prawdźiwie Pá=
ná Bogá/ o tym tám rodzeniu ſyná iego przedwiecżnego/ mowić
nieumiemy: nie będąc w tym od Bogá ſámego/ w ſłowie iego/
wyucżeni. Mnieby ſię zdáło/ iżby pożytecżniey/ vcżył ſię X.K. mo=
wić o żywoćie Chriſtyáńſkim/ o wierze zbáwienney: o odrzuceniu
plotek ſproſnych y niezbożnych Antichryſtá Rzymſkiego: niż ſię
przećiw iáſnemu ſłowu Bożemu w tákie lábirynty wdawa/ z kto
rych ſię nigdy logiką ſwą/ ktorey vfa/ nie wypląta. Abowiem
gdyby to wźiął przedśię/ żeby nas ku żywotowi Chriſtyáńſkiemu
ſłowem Bożym vpominał: rychleyby nas zniewolił: á niż do tey
rzecży boiáźliwey/ ktorey y wymowić przed ſtráchem/ podobno

z

iey/ nie

---

strona: 178

178 Wtore kśiążki Odpowiedzi

iey/ nie może. Bo to ſumnienia/ nie tylko nie vćieſzy/ co przedśię
bierze/ owſzem ie rychley zátrwoży: á onoby co żywotowi Chriſty
áńſkiemu ſłuży/ bárzo rychło pobożnego y wiernego/ vćieſzyło y
rozweſeliwſzy vſpokoiło. Gdyż ſtráſzliwa rzecż ieſt/ gmeráć ták
beſpiecżnie w głębokośći máieſtatu Bożego/ nigdy nie wycżer=
pnionego/ iáko y ſam/ y I.M.X. Arcybiſkup wyznawa: niż ták
po proſtu/ ná ſzcżyrym też y proſtym ſłowie Bożym przeſtáwáć.
Sżoſta/ gdy mowi fol. 74. 35. Iż duch ś. iákoby kokoſz/ ogrzewá=
iąc iáycá/ ſpráwił pocżęćie ſyná Bożego. (gdyż Theofilákt ſtáry
pater, tą kokoſzą cżyni/ ſámego ſyná przećiw X.K. zowąc go mocą nawyżſze=
go/ y ptaſzkiem názywáiąc ſkrzydłámi iáycá ogrzewáiącym In

12:

Luc. 1. bo ſię też y temu báiáć ládá co vpodobáło) áżći záś wnet=
że potym mowi: iż Pan Chriſtus mocą Boſtwá ſwego/nátych=
miaſt po zezwoleniu Pánieńſkim/ wźiął doſtátecżne cżłowiecżeń
ſtwo ſwe. A ktemu/ y tego ieſzcże dokłáda fol. 49. y indźiey: Iż
Pan Chriſtus był záraz mężem doſkonáłym/ w żywoćie Pánień=
ſkim ꝛc. Ieſli to prawdá/ á ná coż ono iáko ptaſzká ábo kokoſzy
náśiedzenie y ogrzewánie duchá ś. iáko ptaſzych iáiec? A iákoż
ſię doſkonáłym będąc mężem w żywoćie/ vrodźił? iáko go w pie=
luchy vwijáłá mátká y do żłobu kłádłá/ y pierśiámi karmiłá? Iá
ko też roſł/ w látá/ w mądrość/ w łáſkę v Bogá y v ludźi? Ale
iáko ſię to y z onym zgodźi/ co też piſze fol. 85. y 86. Iż ſię wolniu=
cżko ſtáło to złącżenie Boſtwá z cżłowiecżeńſtwem/ iáko wol=
niucżko y nie znácżnie roſá ná runo ſpádłá ꝛc. Otoż niewiedźieć/
ktora tu z tych dwu ieſt prawdźiwa y ktorey wierzyć. Bo to ták
ná mię rzecż trudna/ iáko y oná. Gdy fol. 153. znácżnie dwu ſobie
rownych Pánow y Bogow dowodźi/ co y ná inſzych mieyſcách
cżęſto ćżyni: wywodząc to y okázuiąc: (tylkoż nie ſłowem Bo=
żym prawdźiwym y proſtym y dobrze przywiedźionym) iż ſyn ro=
wny ieſt Bogu oycu ná wſzytkim: gdyżby tákim miał być Pánem
y Bogiem iáko y on/ wſzákże zoſobná fol. 167. gdźie in Abstracto,
iako tám mowi/ wywodźi dwie rzecży rożne/ od śiebie licżbą/ po=
kázuiąc oycá y ſyná: y twierdząc to o ſynie/ iż ma ſam od śiebie ży
wot pereſsentiam, ábo iáko mowi fol. 36. iż ieſt vita vitalis, żywot
ktory ſam z śiebie żywie/ y inſze rzecży obżywia. A wżdy to potym
ſamże záś w kupę gmátwa (że tu nic nie rzekę o tym iż Chriſtuſo=

wi nie

---

strona: 179

ná Wędzidło X.K.P.

179.

wi nie prawdę zádáie/ ktory to ſam powieda/ iż mu oćiec dał ży=
wot Ian 5. ꝟ 26. dał wſzyko Mát. 11. ꝟ 27. á 28. ꝟ 18. Ian 3. ꝟ
35. á 6. ꝟ 46. y więtſzy ieſt oćiec Ian. 10. ꝟ 29. á 14. ꝟ 28. á iż ſyn
ſam z śiebie nic cżynić nie może Ian. 5. ꝟ. 19.) A mowię iż to w
kupę iednę gmátwa/ gdy záś z tych dwu ſobie rownych/ iedne=
goż tylko Bogá cżyni (iákoby rowność mogłá być iednemu ſá=
memu przywłaſzcżona (bo iednę eſſencyą boſką: á cżyni to vcho=
dząc wielośći Bogow/ ktore wprowádźił: Przetoż ták mowi
fol. 15. Iż Chriſtus ieſt z Bogiem iednym vmyſłem/ to ieſt/ iedną
iſtnośćią. Ponieważ iáko fol. 12. powiedźiał: Co vdźieleniu pod=
lega/ iuż Boſtwem prawdźiwym/ ktore niezmierne ieſt/ być nie
może. Koniecżnie tego niechcąc żeby Chriſtus miał mieć Bo=
ſtwo ſwe od Bogá: gdyż/ dokłáda támże/ Boſtwo ieſt nie roz=
dźielne. Ale niewiedźieć cże^o tyle nic mowi o tym ná inſzych miey
ſcách/ raz to á drugi ono twierdząc: Sed non vt lex tua Domine,
nie ták Pánie Boże iáko zakon twoy/ nie ták iáko ſłowo twoie.
Lecż wiernemu nic potym wſzytkim/ co nie ieſt z Bogá: á z Bo=
gá być nie może/ co nie poſzło z vſt ie^o: co też nie ieſt ſłowem iego.
Siodma niezgodá/ á ieſt godna pilnego vważenia: bo z iákieś
głębokiey Filozofiey wyroſłá. Bierze to przedśię I.M. X.K.
fol. 118. y potym niżey. Ze tego dowieść chce: iż Boſtwo Páná
Chriſtuſowe/ ná pocżątku/ śrzodku y końcu Bibliey ieſt wyráżo
ne: o ktorym Boſtwie Páná Chriſtuſowym ia teraz mowić nie=
chcę: doſyć ná tym máiąc y temu mocnie wierząc wedle piſmá
ś. iż w nim ćieleſnie/ iáko Páweł mowi Kol. 2. ꝟ 9. zupełność
Boſtwá mieſzka. Ani o pocżątku/ śrzodku y końcu Bibliey mo=
wić teraz będę/ iákoby to było co X.K. mniema. Lecż ty ſłowá
tylko I.M. przedśię biorę/ gdy ták támże mowi: A ia ſkoro o=
tworzę Biblią/ áli ná pocżątku nie ládá ocży ktore ták strzaskiem Bo
stwo to widzą ná kártách, ktorego w Iezuśie Christuśie Apostołowie wi
dzieć nie mogli, procż cżłowiecżeńſtwá zmysłom podległego, iáko ſam ná-
piſałfol. 2.A pewnie też o Bibliey iákoX.K.dobrze wiedzieli, á wżdy go
y tám vpátrzyć nie mogli. A nie mogli, iż y ſam Pan Christus iáśnie o Bo
stwie ſwym nie vcżył: iáko ſamżeX.K.twierdzifol. 183. 253w czym
niewiem zgadzali ſię też z ſobą, ták pocżyna Moiżeſz: Ná pocżątku
ſtworzył Bog niebo y źiemię: gdźie przez Bogá rozumie ſámá

z 2

Beſtya

---

strona: 180

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

180.

Beſtya oycá prawdźiwego Bogá/ y to dobrze pámiętáć, iż zemną
zgodnie Bogu oycu stworzenie, á nie Troycy, nie perſonie, ále iáko bacżyć
trzebá. To vſłyſzawſzy/ ſpyta kto/ Iákoż Bog ſtworzył niebo y
źiemię? Odpowieda támże Moiżeſz/ á w Moiżeſzu tego nie pokaże, y
inſze piſmá ś. iż przez ſłowo. Spyta ieſzcże/ á przez ktoreż to ſło=
wo? wykłáda Ian y Páweł ś. y to ſię pokázáć nie może skutecżnie że
by Ian y Páweł Moiżeſzá z strony stworzenia niebá y ziemie ná tych miey
ſcách wykłádáli, ábo o onym pierwſzym stworzeniu ćieleſnym y ſmysłom
podległym mowili, ná mieyſcách w pierwſzym kazániu wyłożonych/
iż rzecży wſzytkie ſtworzone ſą onym ſłowem/ ktore było wiecżne
v Bogá/ y było Bogiem/ y potym ćiáło przyięło/ to ieſt/ przez
Páná Chriſtuſá ꝛc. Ktorą rzecż potym wywodząc z Ambrozego
fol. 247. 248. ták prowádźi mowiąc: Ty Mánicheuſzu nie przy=
znawaſz/ żeś ieſt vcżynkiem Chriſtuſowym? Rękámi ſwymi (iá=
ko cżytamy) on ćiebie vcżynił/ tego nigdy słowem Bożym nie dowie-
dzie, á ty ſobie inſzego ſtworzyćielá náyduieſz? Bog oćiec mowi
do ſyná: Vcżyńmy cżłowieká ná obraz y podobieńſtwo náſze: á
ty náſládowco Fotyná mowiſz/ iż przy zákłádániu świátá/ ieſzcże
nie było Kryſtuſá? Ty záśię Ewnomianie/ coż mowiſz/ iż ſyn oy
cu nie ieſt podobny? Bo ieſlić obrázem ieſt/ tedyć pewnie nie
ieſt niepodobny ꝛc. Co iákoby zámykáiąc/ ták potym piſze. Co
rzekł oćiec to ſyn vcżynił ꝛc. Lecż záś iákoby to w wątpliwość
przywodząc/ z inſzych Doktorow/ ták mowi: Iż Pan Bog wſzyt
kie rzecży ſtworzył ſámym ſłowem ábo roſkazánim/ bácżyć trzebá
iáko pewien iest rzecży ſwey, y iáko ſię ſam zgadza, ále przy tworzeniu
człowieká/ vżył nieiákiey rády/ á to mowi przećiw Ezáiaſzowi y Pá
włowi. Ezá. 40. ꝟ 14. Rzym.11. ꝟ 34. áby nas tym pobudźił ku do=
chodzeniu przez wiárę znáiomośći ſwoiey ꝛc. Z ktorych ſłow X.
K. między inſzymi rzecżámi: ktorymby ſię káżdemu trzebá pilnie
przypátrzyć: może to káżdy łácno poznáć/ iż wedle nie^o nie Bog
oćiec ieſt ſtworzyćielem/ iáko wprzod wyznał/ ále ſyn. Gdyż tu
ták znacżnie piſze/ iż procż niego inſzego ſtworzyćielá nie máſz: bo
ſię też dla tego Ambrozy ná Mánicheuſzá fráſuie. Acżkolwiek
on to/ podobno o cżłowieku tylko rozumie/ á nie o inſzym ſtwo=
rzeniu/ ktore Bog ſtworzył ſámym ſłowem (ktore iuż nie ieſt/ á
ni było ſłowem Bożym/ co też bacżyć trzebá/ iż v nich nie iedno

ieſt ſłowo

---

strona: 181

ná Wędzidło K.X.P.

181.

ieſt ſłowo Boże: z ktorego poſpolićie inſzy ſyná cżynią) ſyná ſię
nie rádząc: áż dopiero/ iáko X.K. dokłáda/ gdy miał cżłowie=
ká/ (iákoby iuż rády y mocy nie máiąc/ ábo iuż vſtawſzy w prze
ſzłych pracach) tworzyć. Wſzákże wżdy to twierdźi/ z drugiemi
Patreſámi/ potym/ iż Bog oćiec ſtworzył wſzytkie rzecży przez
Iezuſá Chriſtuſá. O ktorym to potym bogu oycu mowi fol. 394.
Iż ácżkolwiek wſzytkim oſobam należą apparitiones, to ieſt/ oká
zowánia ſię ludźiam/ w obcey poſtáći nie pámięta iżDeum, cuius v

9:

nigenitus est Christus Ieſus nemo vidit vnquam Ioan. 1. ꝟ 18. & 5. ꝟ 37.

10:

e& 6. ꝟ 46.Iżmowię, Bogá oycá nikt nigdy nie widział. Wſzákoż Bo
gu oycu właśniey tym względem/ iż ſyn y duch ś. okazánie ſwe
máią z poſłánia iego/ á on ſam tylko z śiebie: kto y to widział y sły-
ſzał, áby kto kiedy śiebie ſámego poſyłał, gdyż inſzey perſony nie ma/ z
ktoreyby ſię poſłánie nań ściągáć mogło/ iáko ſię śćiąga od nie
go ná ſyná. Toć ták rzecż ſwą X.K. wywodźi. Skąd łácno káż=
dy bacżyć y poznáć może/ iż tu znácżnie oycá nád ſyná wyſtawia/
iáko tego ktory ſynowi roſkázuie/ y poſyła go/ á iż ſyn cżyni ro=
ſkazánie iego. Ktoremu záś oćiec nie podległ: bo nie ma te^o nád
ſobą/ z ktoregoby ſię nań poſłánie ściągáć miáło. A to też we=
dle Chriſtuſá Páná/ więtſzy ieſt ktory poſyła y ktoremu ſłużą/ iá=
ko Pánu śiedzącemu/ na iego roſkazánie/ niż ten ktory poſłány
od niego bywa y ſłuży mu. Ian. 16. ꝟ 16. ꝛc. Otoż z tego wſzytkie
go niechay będźie rzecż iedná z inſzych wiela wybrána/ ktorą v=
budował: to ieſt iż ſyn wſzytko cżynił/ iáko mu Bog oćiec roſka
zał/ będąc od niego poſyłány/ nie máiąc ſam nikogo/ ktoby go
poſyłáć miał: Pátrzmyż iuż záś y ná to/ iáko to ſamże rozwala/
choćiaż wrzkomo mądrze y ſłowy oſtrożnymi/ piſąc ták fol. 33.
Gdźie ieſzcże obacżćie: Iż Ian ś. nie mowi/ wſzytkie rzecży ſyn
ſtworzył/ zápámiętał co wprzod mowił, iż procż niego niemaſz stworzy-
ćielá, áby tey ſpráwy wſzemu Boſtwu ſpolney/ iedney tylko per=
ſonie nie przycżytał áno iuż przedtym ſam iedney z Ambrożym przy-
cżytał, gdyż opera Dei ad extra ſunt indiuiſa. Nie mowi też/ Oćiec
przez ſyná zápomniał ſię iż to przedtym twierdził ſtworzył wſzytkie rze
cży/ áby zháńbił bląd niektorych Arryanow/ ktorzy twierdźili iż
Bog oćiec przez ſyná/ iáko przez doſkonáłe nácżynie wſzytko ſtwo
rzył (co był błąd bezrozumny: gdyż Bog wſzechmocnym będąc/

z 3

nacżynia

---

strona: 182

Wtore kśiążki dopowiedzi/

182.

nacżynia do vcżynkow ſwych nie potrzebuie: á ktemu iż ten in=
ſtrument ktoryby ſam káżdą robotę odpráwił/ byłby Bogu niż
nacżyniu podobnieyſzy) ále mowi śrzednim ſpoſobem Ian ś.
wſzytkie rzecży prze zeń ſą ſtworzone. Dawáiąc znáć/ iż ſpráwą
Boſtwá Troyce ś. ſą vcżynione: ále oſobliwie przez Perſonę ſy=
ná Bożego/ ktoremu oſobliwie Páweł ś. moc boſką przypiſuie.
Tyć ſą ſłowá X.K. z ktorych bacżyć trzebá iáko cżęſto modo ait,

8:

modo negat: nie wiedząc zá co ſię vchwyćić. Boć to wżdy dźiwne
iákieś v niego Boſtwo (mowiąc iáko on mowi in abstracto) tey
to miłey iego Troyce ś. ktorego Boſtwá mocą/ á nie przez ſyná/
áni też przez oycá/ á pewnie áni przez duchá/ wſzytko ieſt vcżynio
no. Ktemu iż Ianem rzecży ſwey dowodźi/ á cżemuż tego nie po=
każe/ gdźie ſłowko iedno namnieyſze o tym Ian ś. nápiſał/ iż
przez boſtwo Troyce ś. wſzytko ſtworzono. Nie ládá budownik/
ktory prętko zbuduie y prętko záś rozwáli. Nie ládá logik/ kto
ry wnet pozwoli/ á prętko záś záprzy: y ſam ſię zſobą y z Patreſá
mi ſwymi ſtárymi/ y z kośćiołem ſwym namniey nie zgadzáiąc.
Znáć kto prawdę ma: ktorey ieſt proſta mowá/ y kto iey też/ á
kto też nieprawdy broni. Wżdyć Patreſowie dawni/ y kośćioł
ná káżdy dźień niemal/ śpiewa ták ono ſwoie Patrem omnipoten-

21:

tem: w ktorym mowi: Bog z Bogá: świátłość z świátłośći/
przez ktorego wſzytko ieſt vcżyniono: (iákoż ſię to potym z piſm
ſtárych patreſow pokaże) A X.K. to ráz cżyni z Iezuſá Chriſtu=
ſá ſtworzyćielá/ oprocż ktorego/ niemáſz żadnego inſzego: drugi
raz mu to odeymuie/ ná Bogá oycá to kłádąc/ wedle Moiżeſzá
gdy rzekł/ iż ná pocżątku ſtworzył Bog/ to ieſt/ oćiec niebo y źie=
mię: áliśći záś y oycu y ſynowi to odiąwſzy/ co im był pirwey dał/
powieda/ iż nie tylko ſyn nie ſtworzył/ ále áni oćiec przez ſyná/ ále
iż to wſzytko ſtworzono ieſt: ſpráwą Boſtwá Troyce ś. To ieſt/
iákoby rzekł/ iż Boſtwo ktore tu iuż będźie w licżbie cżwarte/ od
onych trzech oſob ktore ſą tą Troycą tworzyło. Bo niewiem/ iá
koby inácżey ſłowá X.K. mogły być wyłożone/ wyrozumniey/ niż
ták iáko ſię wyłożyły. áby ſię regułá iego Antichyſtowſka oſtáłá
ná plácu/ iż vcżynki Troyce ś. ſą nierozdźielne. Bo ieſliby/ oćiec
cżynił przez ſyná/ ábo y przez duchá/ iużby rozdźielne były. Ale gdy
oćiec ſyn y duch to ieſt wſzytká Troycá ſpráwą Boſtwá/ tedy ſię

podobno

---

strona: 183

ná Wędzidło X.K.P.

183.

podobno rychley oſtoi/ bo iuż Boſtwo wſzem ſpolne/ záraz wſzyt
kim vſłuży y dogodźi. O miła Antichryſtowſka Teologia/ o mi=
łe wymowy Boże/ toć ták maćie być mowione: o niezbedna logi
ko/ o rozumie/ o Filozofia/ cżegożeśćie nábroiły. Ze ſłowo Boże
proſte y ſzcżyre zá nic v was ſtoi. Aleć nie tylko oycu zoſobná/ á=
le też y ſynowi to záś też odeymuie y temu Boſtwo tey Troyce
świętey/ co był pirwey pozwolił/ iż Bog porádźiwſzy ſię ſyná/ á=
bo prze zeń/ ábo z nim cżłowieká ſtworzył: gdyż iákoby ſię podo=
bno obacżywſzy dowodźi tego Ariſtoteleſem fol. 37. Iż ſłońce á
cżłowiek rodźi cżłowieká: y záś też to mowi/ iż go Bog y náturá
tworzy: mowiąc fol. 36. iż Bog/ wedle Ariſtoteleſá/ y náturá nic
prożno nie cżyni. Lecż tego niewiem ieſli cżłeká cżłek y ſłońce bez
duſze/ cżyli z duſzą rodźi. Bo X.K. raz to mowi iżby Bog duſze ná
niebie tworzyć miał/ ktore potym wćiáłá wlewa fol. 188. A pew=
nie to ma z Diurnałá/ w ktorym ſtworzenie duſze Bogu Oycu
ieſt przypiſáne. De animæ commendatione fol. 114. wedle ſtárych: á
wedle pośledniego wielkiego Diurnałá Weneckiego fol. 477. Co
też y w Kátechizmie ná kredo twierdźi ſamże X.K. á drugi fol. 36
iż ie Pan Chriſtus y teraz tworzy. Dźiwna mięſzániná/ y prętki o=
brot. Vchodźi raz tego pilnie iáko ſię wprzod mowiło/ áby nie
był Arryanem: á drugi przedśię w to wpada: gdyż to twierdźi cżę
ſtokroć/ iż przez ſyná wſzytko ſtworzono. Co ieſli cżyni Arryaná:
mowić ták iż Bog wſzytko ſtworzył przez ſyná: tedy X.K. z ſwo=
ią Kátoliką ieſt Arryánem: Gdyż między wſzytkim poſpolſtwem
Papieſkim niemáſz nic poſpolitſze^o/ iáko to iż Bog wſzytko przez
ſyná ſtworzył: A wżdy X.K. nie pámiętáiąc ná to/ kogo inſzego
tym/ cżym ſam ieſt vcżynićby chćiał. Pánie Boże otworz mu y z
inſzymi ocży/ áby obacżyć mogł w iáko gęſty lás niezlicżonych
błędow niezgodliwych wlaſł/ áni ſię vznáć y vpámiętáć mogł/
żeby ták ſzkárádźie nie błądźił/ áni winy ſwey ná inſzych wkłádał/
ále ná iednym prawdźiwym fundámenćie ſłowá twego ś. vśiadł.
Oſma niezgodá przeſzłey podobna/ ktorą krotko odpráwię/
rzecż tylko ſámę pokazawſzy/ procż wypiſu ſłow wſzytkich X.K.
Piſze fol. 224. Iż ſámemu przyrodzeniu cżłowiecżemu niepodo=
bna po ták długim y wielkim przez vbicżowánie krwie wylaniu/
krzyżá dźwigáć zápamiętałX.K.iż też krzyż iego Symon Cyreneycżyk

dzwigał

---

strona: 184

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

184.

dzwigał Mar. 15. ꝟ 21. á nákoniec po wſzytkich onych mękách ná
krzyżu głoſem wielkim wołáć: dokłáda tego y tym to zámyka/ iż
to było mocy Boſkiey á nie cżłowiecżey. Skąd káżdy bacżyć mo=
że/ iż tu ſtánowi Boſtwo náſpoł z cżłowiecżeńſtwem krzyż noſzą=
ce: krwie wylanie przez bicżowánie ćierpiące: głośno ná krzyżu
wołáiące: bo mowi iż to niepodobna byłá ſámemu człowiecżeń=
ſtwu cżynić. Aż ći záś fol. 69. 72. 217. y indźiey/ twierdźi to iż bo=
ſtwo nic nie ćierpiáło. Quia in Deū non cadit accidens. Ná Bogá po
wieda nie przychodźi przypadek. A tu zali nie przyſzedł nie ieden
áż do oſtátniego głośnego wołánia. K temu iż go fol. 226. y 227
tákim ſtworzyćielem cżyni/ ktoremu to nigdy żadnym ſpoſobem
ſłużyć nie mogło. Bo á dokogoż wołał/ ieſli nie do śiebie ſáme=
go. Będąc ſam tym Bogiem ſtworzyćielem/ oprocż ktorego ża
dnego inſze^o nie máſz (iáko wprzod mowił) y ktoremu mieyſcem
żadnym nieogárnionemu/ wſzytkie ſtworzenia z daleká powol=
ne być muśiáły. Przetoż cżyni ſię niegodnym mowi to o Setniku áby
Pan Chriſus iáko ſtworzyćiel/ y bog prawdźiwy á wżdy go xiądz
zie skoro ty słowá Setnikowe wyrzecżeDomine non ſum dignus,Pánie nie
godzienem tego, ábyś wſzedł pod dách moy. W cżym wielka roznicá. Bo
Setnik słowu doſyć vcżynił, á xięża ie zdrádliwie mowią. Nie godzie-
nem, &c. á wżdy zie, miałbył wniść do domu iego. A toć ták piſze
X.K. W cżym iáko ſię y ſam z ſobą y z piſmem ś.zgadza/ nie tru
dno ſię bácżnemu domyſlić. Dźiewiáta/ Mowi fol. 405. á to z
Thomáſzá ś. Theologá: iż okazánie duchá ś. nie nalezáło oycom
ſtárego teſtámentu/ przeto iż pierwey miał być okazány ſyn/ kto
ry okázuie y widomie poſyła duchá ś. To iuż iedná. Ażći záś iey
przećiwna druga: á to/ gdy cżęſtokroć mowi/ iż ſprawy Troy=
ce ś. pozwierzchowne ſą nierozdźielne. Ale y to twierdźi indźiey
wedle oney ich dawney regułki tres vidit vnum adorauit, iż v Abrá
hámá był y oćiec y ſyn y duch ś. tákże v Lotá/ był z ſynem gdy o=
ćiec odſzedł. A iż tám iedli y pili/ iáko to twierdźi mowiąc też o
Iákobie fol. 413. Coby nie ládá iáką było áppárycyą/ okazániem
mowię/ o ktorym rzekł/ iż duchowi nie ſłużyło pod ſtárym przy=
mierzym. Ale iáko ſię w tym z ſobą zgadza/ bacżyć to ládá kto
może. Dzieśiąta. Mowi ták fol. 362. Iż ſyn Boży był w ſtárym
zakonie/ y vmawiał ſię z oycámi: lecż nie oblicżnie á iawnie/ iá=

ko w on

---

strona: 185

ná Wędzidło X.K.P.

185

ko w on cżás prorocy/ y iáko ſam Pan Chriſtus w nowym zako
nie po wćieleniu ſwym/ ále in apparitionibus, ábo w okazániu inſze^o
kſztałtu/ niż ſámá iſtność w ſobie byłá. To iuż ty rzecż iedná. Pá=
trzaymyż drugiey/ á obacżym iż ſię záś ſamże temu dwiemá ſpoſo
by ſprzećiwia. Pierwſzym to twierdząc (co ſię iuż nie raz wſpo=
mináło fol. 2. 253. 556. 249. 363. &c.) Iż Apoſtołowie Boſtwá
w Pánu Chriſtuśie/ cżłowiecżeńſtwem iáko obłokiem/ ábo iáko
wędá chrobacżkiem zákryta bywa/ zátáionego/ ábo iáko ſzátą
przyoblecżonego nie vpátrowáli/ oprocż cżłowiecżeńſtwá zmy=
ſłom podległego. ꝛc. Co ieli ták iáko mowi było/ tedy niewiem
co zá roznicá byłá/ onego byćia iego y pokázowánia ſię pod ſtá=
rym teſtámentem/ od tego ktore było pod nowym: ponieważ
tákże tu widźiány nie był wedle boſtwá/ iáko y ondźie/ iáwnie y
oblicżnie? Wtorym záś ſpoſobem ták tęż rzecż ſwoię borzy/ gdy
to twierdźić śmie/ iż nie tylko vkázował ſię y mawiał/ ále iż y
iadał y pijał prawdźiwie/ y nogi mu vmywano: y chłodźił ſię
ſprácowány w drodze. Iáko to piſze fol. 380. Tákże gdy y to twier
dźi fol. 416. 420. Iż go Iákob widźiał twarzą w twarz: ábo gdy
ſię przechadzał w ráiu/ chłodząc ſię południowym wiátrem fol.

20:

370. y z Adámem ſię rozmawiał ꝛc. Ieſliby to byłá prawdá/ ná
cżym/ ſię z wielą ich bárzo mili/ żeby to tám miał być Chriſtus
ſyn BOży/ ázażby to tákowe iego okázowánie ſię/ mowienie/
iedzenie/ pićie/ śiedzenie v ſtołu/ chłodzenie ſię y odpocżywánie/
y zápáſy chodzenie nie było/ iaśnieyſze w wielu rzecżách/ niż pod
nowym Teſtámentem/ gdźie boſtwo iego iáko wędká chrobacż=
kiem zákryte było? W ktorym zá páſzy nigdy nie chodźił/ iáko
tám/ wedle X.K. powieśći. Co vwazáiąc/ ia zgołá nie widzę
iákoby zgodne rzecży I.M. podáwáć miał w ſwym Wędźidle
ták długo przez kilká lat robionym. Gdyż y to nie ládá co/ iż ná
iednym mieyſcu to zápiſawſzy/ iż był prawdźiwie v Abráhámá y
iadł prawdźiwie y cżłowiecżą prawdźiwą miał oſobę/ iáko y in=
ſze oſoby/ o cżym piſze máłe nie we wſzytkiey wtorey cżęśći kazá
nia 4. wſzákże o prawdźiwym iedzeniu zoſobná fol. 402. y przed
tym y potym. Ażći to záś wſzytko w wątpliwość przywodźi fol.

35:

367. mowiąc ták: Iż ieſli ſię ánioł vkázował/ á ten ſię zwał Bo
giem/ tedy do dla te^o/ iż w nim muśiał być ſyn Boży rc. Zá cżym

aa

to iść

---

strona: 186

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

186.

to iść muśi/ iż iáko tám ták y tu/ wedle I.M. nieſtátecżney ná
uki/ w onych tákich y owákich kſztałćiech/ podſtáćiách y Anio=
łách/ nie mogł nic mowić prawdźiwy cżłowiek Iezus Chriſtus
ſyn Boży: ále to wſzytko w nich mowiło iákieś boſtwo/ iáko pi=
ſze fol. 362. A to też boſtwo/ mowiąc wedle X.K.in abstracto, nie
wiem iáko ſłużyć może Bogu ſámemu/ temu mowię/ ktore^o on
ſłowem raz/ drugi perſoną/ trzeći rozumem/ cżwarty ſynem ná=
zywa: bo to iuż zgołá cżlowiekowi prawdźiwemu prawdźiwie też
ſłużyć nie może. Iedennaſta. ktora inſzym wielom iuż też okazá=
nym ieſt ná odpor/ á to gdy ták piſze fol. 97. Iż ſłowo Bog/ bę=
dący iedney iſtnośći z oycem/ było iákoby zákryte v Bogá notá,
Bog v Bogá, á ieſzcże zákryty wſzákoż było do tego ſpoſobne/ áby zá
cżáſem/ in progreſu recreationis, w poſtępku odnowienia ſtworze=
nia przez odkupienie/ było ſtworzeniu obiáwione/ y w oſobliwy
pożytek przywłaſzcżone ꝛc. Co iáko ſię zgodźi z onym po ráiu cho
dzeniem/ z Kaimem rozmawiániem fol. 370. Tákże z Agárą/ z
Abráhámem/ Iakobem/ o cżym piſze fol. 357. &c. Abo z tym co
piſze/ iż ſię Moiżeſzowi ná tym świećie okazał/ ácż iákoby z tyłu
fol. 449. ábo gdy twierdźi/ iż Izráelcżyki z Egiptu wywodźił/ y
zakon im dał/ iáko prawdźiwy y wſzechmocny Bog/ oprocż kto
rego żadnego inſzego vznáć nie mieli/ iáko piſze fol. 452. Abo ie=
ſzcże gdy mowi/ iż Bog oćiec bez ſyná/ nie tylko nie mogł być wi
dźiány (fol. 600.) ále że też y iſtnośći ſwey bez nie^o mieć nie mogł.
etc. Ale á ktoby kiedy mogł wſzytko to wylicżyć y wymowić/ cże^o
pełne ieſt I.M. Wędźidło z tákimi dźiwnymi odmiánámi y nie
zgodámi rzecży/ że y Protheuſz y Pándorá nigdy w ſobie tákich
odmian y vpominkow nie mieli/ iákie ſię w tym iednym Wę=
dźidle náyduią. Niechby iedno kto bácżny/ á nie lipkimi ocżymá
w nie weyźrzał/ vyźrzy te^o więcey. Ia dla przedłużenia opuſzcżam
boby temu końcá nie było/ á iuż dáley poſtępuię.
KA P. 10. Aby kto nie mnimał/ iż I.M.X.K. ſam ſię ták
z ſobą niezgadzáiąc/ zgadzáć ſię miał z kim inſzym: potrzebá y to
pokázáć iż niezgadza. Nie mowię z ſtrony nas gdźie z obu ſtron
znácżna ieſt wſzem niezgodá náſzá: ále to mowię z ſtrony inſzych/
o ktorych by kto mnimał/ żeby ſię z nimi wybornie zgadzał: że on
y z tym zgody nie ma. Iáko naprzod z ſłowem Bożym. Potym

z kośćiołem

---

strona: 187

ná Wędzidło X.K.P.

187.

z kośćiołem ſwym/ ktemu z ſwoimi patreſámi/ nád to ieſzcże y z
przednieyſzym tu v nas w Polſzcże wodzem ſwym I.M.X. Ar=
cybiſkupem Gnieźnieńſkim/ iáko to nákrotce porządkiem ſwym
pokázowáć będę. Iż ſię z ſłowem Bożym/ ábo z piſmem ś. nie
zgadza: iużći to káżdy/ kto cżytał pierwſze kśiążki y tych pocżą=
tek/ ná oko obácżyć mogł. Wſzákże iednák/ nie ćiężkomi tego ie=
ſzcże znácżniey dołożyć/ kilká przykłádow wiſtáwiwſzy tey niezgo
dy/ á zwłaſzcżá w rzecżách proſtſzych y iáſnieyſzych. Iáko naprzod
gdy mowi fol. 204. Nie żeby Bog oćiec/ więcey niż ſyná świát
vmiłował/ ále owſzem iż kwoli ſynowi/ ktory ná ſię wźiął winy
tego świátá/ on też w nim ſobie przeiednány/ do łáſki ſwoiey y
miłośći przywroćił. To ták X.K. piſze. Stára to bayká mnicho=
wſka/ ktorą nákoniec drukuią przy xięgách ſwych rozmáitych/ y
náſzych Polſkich ktore żywotem Iezusowym zowią/ y przy láćiń
ſkich/ Iáko v Dionizego Kártuzyaná ſuper Ewangelistas. Ktore
kśięgi drukował w Kolnie Petrus Quentel, anno 1533. Ták málu=
iąc iż Bog Oćiec śiedźi ná ſtolicy/ máiąc w ręce iedney iábłko z
krzyżykiem pochylone/ iákoby ie odrzućić miał/ á w drugiey ſtrzá
ły/ ktore iáko rozgniewány ſpuśćić chce ná świát. Nád ktorym
duch ś. iáko gołąb/ á przednim po práwey ſtronie/ klęcży ſyn ie=
go nági/ tylko trochę z ſtyłu płaſzcżem nákryty/ ktorego podo=
łek ánioł trzyma ꝛc. Cżym to dáią znáć/ iż Bog ieſt gniewliwy
y ku pomśćie chćiwy y popędliwy/ á iż ten gniew iego/ ſyn iego
y Pánná w koronie po lewicy ſtoiąca/ błága: á iż ná ich prośbę
w gniewie ſię ſwym hámuie y dla nich świát miłuie. Co gdyby
ieſzcże rozumieli o ſámym Iezuśie Chriſtuśie cżłowieku Pośrze=
dniku náſzym/ y o tych náſzych czáśiech kiedy iuż ten Pośrzednik
náſz wźięt ieſt do niebá y śiedźi po práwicy Bożey y zá námi ſię
przed oblicżnośćią Bogá oycá ſwego pokázuie. A zwłaſzcżá gdy
by kto rzecż tę wedle piſmá o przycżyńcy náſzym Iezuśie Chriſtu
śie rozumiał bez zmyślonego błágánia gniewu Bożego/ tedyby
ieſzcże znośnieyſzy był ten błąd. Ale iż oni to nád ſwe málowánie
y mowy y piſmá niektore/ á nawięcey przećiw iáſnemu textowi
ſłowá Boże^o/ rozumieią to y twierdzą o ſynu Bożym przedwie=
cżnym/ á nie o tym ktory ſie y pocżął z duchá ś. y vrodźił z dźie=
wice Máryey/ y vmárł y ieſt wzbudzony/ co temu tám ich nic

aa 2	nie ſłuży/

---

strona: 188

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

188.

nie ſłuży/ bo in Deum non cadit accidens, iáko ſámiż mowią/ tedy ſię
to nigdy z prawdą ſłowá Boże^o zgodźić y oſtáć nie może. Gdyż
przycżyńcą/ y wedle Auguſtyná/ nie ieſt też iedno cżłowiek: wſzyt
ká tedy dumá tá o gniewie Bożym y o vbłagániu gniewu iego
przez ſyná tám tego/ bayká ieſt ſproſna piſmu ś. iáſnemu przeći=
wna/ żeby ſię Bog gniewał/ á iżby k woli ſynowi/ iáko X.K. po
wieda/ świát miłowáć miał. Ktorą rzecż/ ácżbym mogł ſzyro=
ko wielą świádectw niewątpliwych piſmá ś. pokázáć/ wſzákże
ná trzech tylko przeſtánę/ ktorymi ſię prawdá ná iáśnią wyſtá=
wi. Pierwſze ieſt Ezá. 53. ktore to o Bogu ſámym iedynym twier
dźi/ iż on ſam ná Meſyaſzá ſwego wſzech nas niepráwośći wło=
żył/ y iego nas śiniálymi rázámi vlecżył. Ktore wykłádáiąc Apo
ſtoł fol. 2. záleca Meſyaſzowe w tym poſłuſzeńſtwo/ ktore Bogu
oycu pokazał po ſobie/ áż do śmierći krzyżowey. Iákoż to y inſze
piſmá o nim wykłádáią Dźie. 8. ꝟ 32. á 1. Petri. 2. ꝟ22. á 1. Ian.
3. ꝟ 5. Wtore świádectwo ieſt ſámego ſyná Boże^o. Ian. 3. ꝟ16.
gdy ták mowi: Ták Bog świát vmiłował/ że ſyná ſwego iedno
rodnego dał/ áby żaden kto weń wierzy nie zginął/ ále áby miał
żywot wiecżny. Ták tu iáko y tám niemáſz z żadney zmiánki gnie=
wu vprzedzáiącego w Bogu/ áni prośby ſyná iego ktorąby go
vbłágał/ áni tego żeby dla niego dopiero/ ábo iemu kwoli świát
vmilował: gdyż ieſzcże świátá nie było gdy ſam w ſobie Bog
nas obrał Efe. 1. ꝟ 9. y ſam łáſką przed cżáſy wiekuiſtymi dárował/
ktorą nam potym w Chriſtuśie pokazał 2. Tim. 1. ꝟ 9. Bo ieſliby
ſię gniewał/ á dopiero áż kwoli ſynowi miłował/ tedyby to było
przećiw regulamX.K.In Deum non cadit accidens: item Deus est im-

27:

mutabilis: á nád to niewiem iákoby dwu Bogu vſzedł? iednego
gniewliwego y niemiłośiernego/ á ktemu y przeſtrzegáiącego
ſwey zwierzchnośći: á drugie^o lutośćiwego y w drugim gniew
y zwierzchność prośbámi błagáąicego? Lecż ſłuchaymy trzećie=
go świádectwá zgodnie od dwu świádkow wyrażone^o. Mowi
ták Páweł 2. Kor. 5. ꝟ 19. Bog był w Chriſtuśie świát ſobie ie=
dnáiąc ꝛc. Toć iáſna iż ſam Bog świát ſobie iednał/ á nie świát
iego/ áni Chriſtus/ żeby iy dopiero iemu kwoli miłował: gdyże=
ſmy my vſpráwiedliwieni/ dármo/ z łáſki BOżey (non præcario)
przez okup ktory ſię sſtał przez Iezuſá Chriſtuſá/ ktorego Bog

przedtym

---

strona: 189

ná Wędzidło X.K.P.

189.

przedtym poſtánowił nie on ſámego śiebie w to wdał áby był vbłagá=
niem przez wiárę ꝛc. Rzym. 3. ꝟ 24. Potym mowi też ták Ian.
1. Ian 4. ꝟ 9. w tym ſię okazáłá miłość Boża w nas: iż ſyná ſwe^o
iednorodnego poſłał Bog ná świát/ ábyſmy my żyli prze zeń. A
vcżynił to/ iż nas pirwey vmiłował (iáko ten ktory ieſt miłośćią
támże ꝟ 16.) Dla ktorey też miłośći temuż to ſynowi ſwemu nie
z folgował/ ále go zá nas wſzytki wydał Rzym. 8. ꝟ 32. Skąd iuż
káżdy bácżyć może/ iáko ſię tá powieść X.K. z tymi ták iáſnymi
piſmy ś. zgodźić może/ inſzych wielu nie wſpomináiąc. Wtora
niezgodá ieſt fol. 214. gdźie tego dowodźi/ ále też nie ſłowem Bo
żym/ lecż przećiw niemu: iż Chriſtus notá iż Christus ſyn Boży cży=
nił cudá pod ſtárymTeſtámentem/ á miánowićie/ iż niezlicżony
lud ná puſzcży/ przez lat 40. cudową mánną podeymował. Co
iáko ſię też z piſmem ś. zgadza/ ſłuchaymy. Ian ś. ták świadcży
Ian. 2. ꝟ 11. Iż Chriſtus/ w Kanie Gálileyſkiey/ przemięniwſzy
wodę w wino/ pocżątek cudow vcżynił/ y chwałę ſwą oznaymił:
á X.K. mowi iż pod ſtárymTeſtámentem cudá cżynił. Ieſliby ie
tám cżynił/ á iákożby pocżątek ich mogł być/ ono wody w wino
przemienienie? A co ſię tknie karmienia ludu ná puſzcży cudową
mánną podeymuiąc lud: y to ma ná odpor ſłowá ſáme^o Chriſtu=
ſá/ ktore^v/ gdy Zydowie rzecż tę przypomináli: Ian 6. ꝟ 32. tedy
ſobie te^o nigdy/ nie przycżytał: bo ſię też ieſzcże ná on cżás áni po=
cżął był/ áni národźił Iezus/ ktory potym vcżyniony ieſt od Bo=
gá pánem y Chriſtuſem. Owſzem/ gdy ono karmienie mánną ná
puſzcży żydowie przypomnieli/ tedy ták odpowieda: Amen amen
mowię wam. Nie Moiżeſzći wam dał chleb z niebá: ále Oćiec
moy dáie wam chleb z niebá on prawdźiwy ꝛc. A gdźież tu zmián
ká te^o namnieyſza iż on tám miał cudową mánną lud podeymo=
wáć? ázaż tego wſzytkiego nie oycu przycżyta/ ktory iáko ná on
cżás lud on przez Moiżeſzá/ chlebem onym docżeśnym y figurál=
nym karmił/ tákże y teraz karmi wiecżnym prawdźiwym: to ieſt
ćiáłem y krwią Iezuſá ſyná ſwoiego. Iáko tám potym tego ſam
Pan Chriſtus dokłáda. Bo gdyby on iuż tám był/ y on lud kar=
mił oną cudową mánną/ ktora z obłokow pádáłá/ nie będąc lu=
dzkimi rękomá cżynioná/ tedyby ſię zacność więtſza w ſtárego
Teſtámentu Sákrámentách náydowáłá/ niż w Sákrámentách

aa 3

nowego

---

strona: 190

Wtore książki Odpowiedzi/

190.

nowego przymierza. Coby było/ nie tylko przećiw piſmu ś. ále y
przećiw wſzytkim patreſom. Lecż niechay ſłucha X.K. co ná ty
ſłowá nápiſał Dioniſius Cartuſianus. Moſes (inquiens) nō dedit eis hunc

4:

panem, ſed Deus omnipotens ministerio angelorum formauit, dedit ac pluit

5:

manna. Iáwna to tedy/ iż to tám wſzytko cżynił ſam iedyny bog/
oćiec on wſzechmogący/ przez ſwe Anioły/ á nie Chriſtus Pan/
ktorego ieſzcże nie dał był Bog iáko obiecował. Bo y Dawidá
ieſzcże nie było/ z ktore^o ſię potym nie rychło biodr národźił. Mo=
wi to tedy X.K. przećiw piſmu ś. Trzećia niezgodá. Między
inſzymi rzecżámi/ mowi też to X.K.fol. 236. o Chriſtuśie Pánu w
,,ty ſłowá: Iż zá cżáſem ten prawdźiwy Bog/ ktory mowił przez
,,proroki/ miał ſię ſam ſtáwić/ y ná źiemi przez przyięćie nátury lu=
,,dzkiey/ towárzyſtwo z ludźmi przyiąć/ y zá tym nákoniec chwałę
ſwoię ludźiom okázáć ꝛc. Zowie naprzod ſyná Bożego/ o ktorym
ſobie wſzytko przećiw piſmu ś. duma/ y one^o oprocż Iezuſá Chri=
ſtuſá zmyśla/ Bogiem prawdźiwym: y mowi ták o nim/ nie iá=
koby o ſynie mowić miał/ ále iáko o ſámym Bogu oycu. Cżego
by iuż koniecżnie cżynić nie miał/ gdyby ná to pámiętał/ co fol.

19:

409. nápiſał: dwu Bogu znácżnie wprowadzáiąc/ y iednego w
tym nád drugiego zacność pokázuiąc: iż ieden o drugim Iako=
,,bowi świádectwo dáie/ y ołtarz mu budowáć każe/ to ieſt Bog
,,oćiec roſkázuie Iakobowi/ áby Bogu ſynowi ołtarz zbudował.
,,Skąd znáć/ iż Iakob wedle iego wykłádu/ ábo tego ktorym go
dowodźi/ niewiedźiał o tym drugim Bogu/ áni go znał. Ale te=
raz tego przedśię nie wezmę/ ábych błąd iego/ o dwu Bogu/ y o
nie rozumieniu mowy piſmá ś. ſtrofował? Krotko to mowię/ iż
to wſzytko/ co mowi y piſze X.K. żeby kiedy przed národzeniem
Iezuſá Chriſtuſá (ktory ſam ieſt prawdźiwym ſynem Bożym)
ſyn iáki inſzy być miał/ y co cżynić y mowić z onymi Pátryárchá=
mi y inſzymi ludźmi wieku przeſzłego/ ieſt rzecżą pletliwą y piſmu
ś. odporną. Ktore ták mowi. Naprzod/ dźiśia ſię wam náro=
dźił zbáwićiel/ ktory ieſt Chriſtus pan/ w mieśćie Dawidowym.
Luk. 2. ꝟ 10. á toć było nie zá Abráhámá/ áni Iákobá/ ále áż zá
Ceſárzá Rzymſkiego Auguſtá. Potym mowi: Mát. 4. ꝟ 17. Od
tego cżáſu pocżął mowić Iezus y przepowiedáć. Ktemu ſam
Pan w Názáret wroćiwſzy ſię z puſzcży/ przywiodzy o ſobie pi=

ſmo Pro=

---

strona: 191

ná Wędzidło X.K.P.

191.

ſmo Prorockie/ mowi iż ſię to dźiś o mnie ſpełniło. Luk. 4. ꝟ 12. A
coby było zá piſmo niech tám ſobie X.K. cżyta: á dozna/ iż ieſt
przećiw dumie I.M. ále co dłu^o trzebá mowić/ ono Heb. 1. zgołá
ták mowi ſłowo Boże/ iż Bog ktory przedtym mawiał z oycá=
mi przez proroki/ w ty oſtátecżne cżáſy mowił nam przez ſyná.
Ná ktore ſłowá/ iż tu teraz tego záraz dołożę/ niechby ſobie I.
M.X.K. precżedł Theofiláktá y Ambrożego/ á dozna/ iż y ono
o co ſię też ná inſzym mieyſcu ná mię fráſuie/ iżem przełożył/ przez
ſyná/ ζυ νιω̃/ á nie w ſynu/ ták ma być wedle nich y inſzych prze=
kłádano. Lecż to mnieyſza: więtſza to iż ſię z piſmem ś. nie zga=
dza: iako tu/ ták y ná wielu inſzych mieyſcach: coby długo trzebá
pokázowáć/ gdyż práwie we wſzytkim Wędźidle/ nie co inſzego
cżyni więcey/ iáko/ że piſmu ś. ieſt ná odpor. Bo ſię y ná nie ſro=
dze gniewa: y ná ty/ ktorzy go vżywáią/ y nim ſzcżyrze rzecży
ſwey dowodzą. Przetoż też y tego ſobie pozwala/ że pod cżás z
ſłowá Bożego ſzydźi/ pod cżás ie okęſzone przywodźi/ pod cżás
go nádſtáwia/ y niewiedźieć co tyle z nim nie cżyni: iáwne ná
ſię/ y kośćioł ſwoy/ lice wlokąc: gdy to wyznawa/ fol. 379. Iż"
więtſza cżęść ieſt ártykułow wiáry ich/ ktore oni v śiebie zá pe="
wne máią/ ktorych przycżyny y ſpoſoby nie ſą im wiádome. Iá="
koż to y ia bacżę/ iż ták ieſt: bo ſię też y ſam o niektorych pilnie
wywiádował z kśiąg ich/ y vſtniem ſię też od niektorych/ o tym
y o owym pytał: á ſpráwy mi o tym dáć nie mogli. Iáko ná przy
kład/ y o onym/ w święto iákie wielkie/ podnoſzeniu podołká
kśiędzą we mſzą/ gdy ono dwá/ zá tym co mſzy/ klęknąwſzy/
podołek mu podnioſzą y pod on podołek kurzą ábo kádzą. Bo y
Rational. diuinor. offici. o tym nic nie piſze/ choćiaż y kurká ná ko=
śćiele/ y powrozy v dzwonow opiſuie. Abo/ y ono v mnie dźiwna
yprzycżyny niewiem: cżemu/ gdy ono przyidźie święto ich/ kto=
re ćiáłem Bożym názywáią/ ono ćiáło wſtáwiwſzy w kladkę śre=
brną ábo złotą/ ktorą monſtráncyą zowią/ onemu kádzą/ no=
ſząc y podnoſząc ie: przed nim vpádáią: onemu rozmáitymi gło
ſy śpiewáią: ná dudách/ kozłách/ mulćiánkách/ ſkrzypicách/ trą
bách/ gráią/ y ná bębnách biją/ y z ruſznic y dźiałek ſtrzeláią: z v=
kłonem kwiatki rzucáią: w wieniec/ w tkankę/w fártuſzek y w
rántuch iáki koſztowny/ złotogłowowy ábo kitaykowy vbierá=

ia: y

---

strona: 192

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

192.

ią: y niewiedźieć cżego tyle nie cżynią? á gdy záś do chorego/ z
tákimże też ćiáłem idą/ ábo gdy ie w powſzednie dni przy Mſzy
podnoſzą/ nic zgołá tego wſzytkiego nie cżynią? y niewiem cżym
ſię to dźieie/ kśiędzemli? świętemli? onąli monſtráncyą? ieſli
też ſámym onym ćiałem/ ktore ták pod cżás zacne/ poważne o=
nym ſię pokázuie/ że ie też zá Bogá pozdrawiáią/ y o nim to/ iż
nie ieſt chleb ále Bog śpiewáią: á pod cżás podleyſze: gdy ie bez
wſzech ceremoniy noſzą/ y bez kredencowánia ziedzą? Abo co dźi
wnieyſza/ że ſię iedney mōſtráncyey poważnieyſzey/ inſze wſzytkie
gdy ſię ich wiele w kupę/ w mieśćie wielkim zeydźie kłániáią? Cże
mu gdym ſię zdawná ieſzcże w młodośći/ do ſzkoły chodząc w
Poznániu/ dźiwował/ y o przycżynách tego wſzytkiego pytał/ y
potymem ſię dorozſzy z piſm tákich y owákich wywiádował (że
inſzych wielu wſpomináć zániecham) ieſzcżem ſię przedśię dowie
dźieć do dniá tego nie mogł. Głebſza to ieſt rzecż niżby ią rozum
moy ogárnąć mogł. Lecż o tym/ y o niezgodách I.M.X.K.
z ſłowem Bożym/ ktorym też licżby nie máſz niech będźie doſyć.
Pátrzmyż iuż też/ iáko ſię X.K. y z ſwym właſnym kośćiołem po
wſzechnym nie zgadza. Kośćioł ták trzyma/ Dominiki/ mnichy
ſrokáte/ w tey mierze/ y wiele inſzych z oycow zniewoliwſzy y prá
wie zhołdowawſzy/ że mu byli ná odpor/ iż ſię P. Márya mát=
ká páńſka bez grzechu pierworodnego pocżęłá: zá cżym iuż to pe=
wna grzeſzyć nie mogłá: á wżdy I.M. X.K. zda mi ſię/ ieſt w
tym kośćiołowi ſwe^v przećiwny: á to gdy ták mowi fol. 73. piſząc
o zwiáſtowániu wćielenia Páńſkiego: Iż Pánná Márya/ nálaz
ſzy łáſkę v Bogá/ y oney pełną będąc/ grzeſzyć nie mogłá ꝛc. Toć
zwiáſtowánie/ o náleźioney łáſce/ nie było przed iey vrodzeniem
áni po vrodzeniu iey w dźiećińſtwie: ále áż w doroſłych pánień=
ſkich lećiech/ w ktorych iey tę łáſkę Bożą ku pocżęćiu y porodze
niu opowiedał ánioł/ przetoż ſię nie śćiąga do iey bez grzechu po
cżęćia/ coby więcey mátce iey/ niż oney ſłużyło/ ále do pocżęćia
onego ſyná ktorego vrodźić miáłá y názwáć go Iezuſem. Od
ktorego iuż wedle X.K. grzeſzyć nie mogłá. Cżego kośćioł nie
pozwoli Rzymſki. chybáby to X.K. iákim głádkim wykłádem
zmiekcżyć chćiał. Druga tu oto w ſwym przećiw mnie I.M.X.
K. Wędźidle/ ná kilkánaśćie mieyſc/ ták wyżſzey námienionych

iáko y

---

strona: 193

ná Wędzidło K.X.P.

193.

iáko y nie ná dotykánych/ cżyni ſobie/ neſcio quo iure qua'ue iniuria,
z Chriſtuſá syná Bożego/ tákiego Bogá/ oprocż ktorego/ nie
miáłoby być Bogá żadnego inſzego ktoryby był ſtworzyćielem/
iáko káżdy z ſámych kart. 226. 247. pozna. O ktorym y to twier=
dźi: ſed abſque et verbo Dei & ratione: iż on ma żywot pereſsentiam.
To ieſt/ wedle I.M. właſnego wykłádu/ ſam w ſobie fol. 36.
To ieſt/ iż y wiádomośći ſerc ludzkich/ nie miał ni od kogo/ ale
od śiebie iáko prawdźiwy Bog fol. 46. Item/ fol. 151. Iż nic ni
od kogo nie potrzebuie: owſzem on ieſt wſzytkich rzecży przycży=
ną/ iż ſą/ iż żywą y ſobą władáią ꝛc. To iuż ták X.K. Kośćioł
záś iego/ nie tylko to przećiw I.M. mowi/ (opuśćiwſzy ſłowá
ſámego Iezuſá Chriſtuſá: ktorymi to oycu przycżyta iż mu dał
żywot mieć w ſobie. Ian.5. ꝟ 26.) iż ſyn Boży Iezus Chriſtus/
ieſt Deus de Deo, Bog z Bogá: świátłość z świátłośći: ále też y
to twierdźi: Iż ſam Bog oćiec/ ieſt wſzechmogącym/ wiecżnym
y ſámym Bogiem/ oprocż ktorego nie máſz inſzego. Iáko káżdy
kápłániec/ wypráwuiąc we mſzy/ kanon wielki pochyłkiem/ pri

18:

usquam communicet, mowi: Domine ſancte pater omnipotens æterne

19:

Deus &c. Ktemu wywodząc to/ fol. 91. w cżym Mechiſedek fi=
gurował Chriſtuſá/ ná mię ſię fráſuiąc/ to vkázuie: iż iáko Mel=
chiſedek chleb y wino ofiárował: ( cże^o piſmo ś. nie mowi żeby o
fiárował/ ále iż wynioſł: o cżym tu teraz nie ieſt cżás mowienia.)
że też tákże Chriſtus Pan ofiárował: á iż nád to/ iż mu ſię iuż te=
raz przez ſię ofiárowáć nie godźi/ poſtánowił kápłany namiáſtki
ſwe: o cżym też piſmá ś. iáwnego nie pokaże przy oſtátecżney wiecże=
rzy/ żeby oni to poſtánowienie/ ministerialiter odpráwowáli. Z
ktorych ſłow X.K. łácno káżdy bacżyć może/ iż on twierdźi zleco
ne być kápłanom chlebá y winá ofiárowánie. A kanon záś wiel=
ki ich mſzyce rzecż przećwną twierdźi/ mowiąc iż ofiáruią (ſa-

30:

croſanctum corpus & ſanguinem filij) naświętſze ćiáło y kreẃ ſyná
Bożego. Proſząc áby oná hostia ich ś. cżyſta/ rozumna/ y przyie=
mna sſtáłá ſię ćiáłem ꝛc. Toć iuż nie chlebem wedle nich będźie:
iáko żadną miárą onego chlebá ktory podnoſzą/ tákże y winá/
nie máią więcey zá chleb y zá wino/ ále wedle błędu ſwe^o zá ćiáło
y kreẃ. Otoż znáć z tąd/ iáko ſię X.K. z kośćiołem ſwym zga=
dza. Bo ieſli chleb y wino Chriſtus roſkazał/ wedle X.K. ofiáro

bb

wáć: te=

---

strona: 194

Wtore kśiążki Odopowiedzi/

194.

wáć: tedy oni opák cżynią/ ofiáruiąc ćiáło y kreẃ. Ale ieſli oni
dobrze cżynią: tedy X.K. źle o nim rzecż przećiwną twierdząc:
á wedle ſłowá Bożego obádwá źle wſzytko to cżynią. Item fol. 75.
twierdźi to/ żeby Pan Chriſtus/ záraz po ſwym pocżęćiu mowił/
y głoſem przez vſtá mátki ſwey wypuſzcżonym/ ożywił Ianá. To
X.K. Kośćioł záś iego śpiewa temu przećiwną/ gdy mu náro=
dzonemu/ w pieluchy powitemu/ we żłobie położonemu/ płácż á
niemowę przycżyta: śpiewáiąc o nim: Vagit infans inter arcta poſi-

9:

tus præſepia &c. Bo ieſliż w żywoćie mowił przez vſtá mátcżyne:
á cżemuż vſtámi ſwymi vrodźiwſzy ſię nie oznaymił mową niedo
ſtátku y boleśći ſwey/ ále płákánim: iáko wſzytkie dźieći cżynią?
Lecż podobno X.K. tego zábacżywſzy/ zápomniał y onego co o
nim Ezáiaſz prorokował/ vkázuiąc iż ſię wielkie rzecży sſtáć
miáły/ niżby dźiećię vmiáło obráć dobre/ á brákowáć złym/ y
mowić oycże moy/ mátko moiá Ezá. 7. ꝟ 16. á 9. ꝟ 4. Bo ſię to
żadną miárą z powieśćią X.K. nie zgodźi. Ponieważ/ y wedle pi
ſárzá liſtu do Hebr. miał nam bráćiey ſwey podobny być/ procż
grzechu: ktore podobieńſtwo tuby mieyſcá nie miáło/ gdyby on
y przez vſtá mátcżyne mowił/ ábo głos wypuſzcżał/ y nim płod
martwy Ianá w żywoćie ożywiał. Ktory błąd choćiaby chćiał
ozdobić logiką/ tedy temu nie ſproſta: ponieważ to przećiw iá=
ſnemu piſmu ś. mowi. Ale to opuśćiwſzy/ pátrzmy y w ono co pi=
ſze fol. 226. mowiąc/ iż pan Chriſtus mieyſcem ogárniony nie był/
gdyż kośćioł iego to twierdźi/ iż go Pánná Márya ogárnęłá ży=
wotem. Quia quem cœli capere non poterant &c. Aleby to mnieyſza
byłá z kośćiołem ſię y z ſobą ſámym w tym nie zgadzáć: ále to
więtſzą gdy ſię z piſmem ś. w tey mierze też nie zgadza/ y z ſá=
mym práwie Chriſtuſem Pánem. Piſmo mowi/ będźieſz miáłá
w żywoćie. Item co w niey ieſt/ ábo co ſię w niey zrodźiło (nie
mowi cżego niebo y źiemiá ogárnąć nie może.) z duchá ieſt świę
tego. Item wſtąpił ná niebioſá y śiedźi po práwicy: z támtąd
przyidźie ſędźić ꝛc. A Pan Chriſtus ſam o ſobie: wſtępuię (mowi)
do Bogá mego y Bogá wáſzego. Item vbogie záwżdy z ſobą
mieć będźiećie/ ále mnie nie záwżdy. Item pożytecżna wam á=
bym ia odſzedł ꝛc. Item vprzedzę was do Gálileiey/ tám mię
naydźiećie. Item. Lázarz vmárł/ y weſelę ſię dla was/ ábyśćie

wierzyli/

---

strona: 195

ná Wędzidło X.K.P.

195.

wierzyli/ iżem tám nie był. Ian. 11. ꝟ 14. Abo gdy y Anioł o nim
do niewiaſt mowi. Powſtałći/ niemáſz go tu Mát. 28. ꝟ 10. 6. A
nád to y według I.M. domyſłu/ ktorym twierdźi iżby Pan Chri
ſtus był v Abráhámá/ śiedząc z nim v ſtolu/ iedząc y pijąc/ y no
gi vmywáiąc/ y z Iákobem zá páſy chodząc/ y onego żeby go
puśćił proſząc ꝛc. Tedyby ten táki ſyn Boży muśiał być/ wedle
tákiego iego opiſánia/ mieyſcem ogárniony. Gdyż będąc v A=
bráhámá/ nie był w Sodomie v Lotá: á gdy záś odſzedł do Lo=
tá/ tedy v Abráhámá nie był. Ale y o tym doſyć. Ktemu y to nie
ládá niezgodá (że inſzych wiele opuſzcżę) gdy ſwemu kośćiołowi
zádáie wielkie báłwochwálſtwo. Ktory nie tylko żywe ále też y
pomárłe ś. chwali/ y onych wzywa/ iáko ſię y w pierwſzych kśiąż
kách o Hozyuſzu dotkneło/ inſzych zániechawſzy/ cżego żaden zá
przeć nie może przećiw iáwney rzecży. A wżdy ták piſze X.K.fol.

15:

193. Ieſli Pan Chriſtus byłby tylko przez łáſkę ſynem Bożym/
tedy iáko onego/ ták Anioły y pobożne ludźie/ ktorzy też podo=
bnym obycżáiem ſą ſynámi Bożymi/ muśielibyſmy chwalić: coby
było wielkie báłwochwáłſtwo ꝛc. Co iż Kośćioł Rzymſki cżyni:
tedy ieſt báłwochwálcą. Ale y temu nie koniec. A iżem rzekł iż
ſię też z ſtárymi patreſámi nie zgadza/ tedy y to tu nákrotce po=
kazáć muſzę/ choćiaż ſię iuż y to przedtym nie w iedney rzecży po=
kázowáło/ y potym pokázowáć będźie. Mowi ták I.M.X.K.
fol. 33. wykłádáiąc. Ian. 1. Wſzytkie rzecży prze zeń ſą ſtworzo=
ne. choćiaż Ian ś. nie nápiſał stworzone, ále stáły ſię, ábo rácżey pocżę-
ły być. Iż nie mowi Ian/ oćiec przez ſyná ſtworzył wſzytkie rze=
cży/ áby zhańbił błąd niektorych Arryanow ꝛc. Ktorymi ſłowy
náporząd/ ſprzećiwia ſię/ nie Arryanom/ ále ſtárym co przed=
nieyſzym patreſom/ y niecżuiąc ſię cżyni ie Arryanámi/ y ſámego
śiebie z nimi/ ponieważ z nimi ſpołkuie/ y zá Filary kośćiołá ſwe^o
ma. Chybáby ich z ſwoimi nowymi Kátholikámi odbieżeć iuż
miał. Bo co X.K. tymi ſłowy ſwoimi/ y wſzytkim Wędźidłem w
ludźi chce wmowić/ żeby tymże Bogiem był ſyn co y oćiec/ tákże
też y duch ś. Ktemu/ żeby między tymi trzemi nie miáło być (ni-

34:

hil prius & posterius) nic pierwſzego y poślednieyſze^o/ ále we wſzyt
kim rowność: to ieſt/ żeby oćiec nic nie cżynił przez ſyná: (boby
ták być muśiáło) żeby mu nic nie roſkázował/ áni mu pánował:

bb 2

á on

---

strona: 196

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

196.

á on też Bogiem będąc/ nic ná roſkazánie nie cżynił: á to dla te=
go żeby dwa Bogowie/ ábo ſobie rowni nie byli/ ábo więc ieden
więtſzy niż drugi/ oco ſię więcey X.K. záſtáwia: tedy ſię iuż w tey
mierze ſtárſzym ſwoim patreſom/ práwie náporząd ſprzećiwia.
Ktorzy to śmiele y znácżnie wyznawáli/ y to też twierdźili/ iż
ſyn záwżdy y poddány y poſłuſzny był oycu. A twierdźili to nie po=
dli ktorzy/ áni/ iákoby I.M.X.K. mnimał Arryanowie/ ále
ſkoro po cżáśiech Apoſtolſkich w kilkudźieśiąt lat/ máło nie
przednieyſzy. Iáko/ Ireneuſz: ktory to lib. 3. cap. 6. fol. 143. twier=
dźi: Quòd filius à patre ſuo accepit dominium omnis cōditionis. To ieſt/ iż
ſyn wźiął od oycá pánowánie/ wſzelkiego záwołánia/ ábo ſpoſo=
bu y poſtępku. A nie mowi tego áni rozumie/ o cżłowieku Iezu=
śie Chriſtuśie potomku Dawidowym z Máryey Pánny národzo
nym: ále o tám tym przed nim nie co/ zmyślonym ſynu Bożym
ſłowie. Iáko/ iż to ku przykłádowi pokażę/ gdy to mowi o nim/
iż on od Bogá oycá wźiął moc ſądzenia Sodomę: iáko támże
piſze. Gdyż Bog oćiec/ będąc ſam Bogiem prawdźiwym/ nád
ktorego Bogá inſzego niemáſz/ y duchowi też świętemu (domi-

19:

natione dominatur) pánuie. Przetoż y tego dokłada lib. 2. cap. 59.

20:

fol. 130. iż ſyn wſzytko cżynił z mocy Bożey/ wedle vpodobánia
oycá powſzechnego/ iáko prorocy opowiedáli. Co też y ná wielu
inſzych mieyſcách zgodnie twierdźi. Ale podobno I.M. X.K.
muśiał tego nie cżytáć: á pewnie y one^o/ co nápiſano Can. 2. Con-

24:

cilij Syrmien. w ty ſlowá. Si quis Deum Christum, ante ſæcula filium

25:

Dei, ministrantem patri ad creationem vniuerſorum, non confitetur, ana-

26:

thema ſit. To ieſt/ ieſliby kto Bogá Chriſtuſá/ przed wieki ſyná
Bożego/ nie wyznawał vſługuiącym oycu ku ſtworzeniu wſzech
rzecży/ niech będźie przeklęty. o cżym ieſzcże ſzerzey/ práwie prze=
ćiw Arryanom ſzturmuiąc Cano. 16. mowi. Si quis audiens domi

30:

num patrem &c. Ieſliby kto/ ſłyſząc iż oćiec ieſt Pánem/ ábo ſyná
iż ieſt Pánem/ y Pánem oycá y ſyná/ y mowiąc Pan od Páná/
dwuby z tąd twierdźił Bogow/ niech będźie przeklęty. Boć nie
ſtoſuimy ſyná z oycem/ ále go znamy Oycu być poddánym. Boć
y do Sodomy nie zſtąpił/ bez woli oycowſkiey: áni dżdżył ſam
od śiebie/ ále od Páná zá vżycżoną iemu władzą od oycá. Ani
śiedźi po práwicy ſam z śiebie ále słucha oycá mowiące^o/ śiądź

po prawi=

---

strona: 197

ná Wędzidło X.K.P.

197.

po práwicy moiey. Ale o tym teraz doſyć: gdyż ſię to potym po=
każe/ iż wedle nich/ więtſzy ieſt oćiec ſyná: ponieważ ſyn záwżdy
oycu ſłużył/ iáko Dyakon ſłuży Biſkupowi. O cżym piſánie nay=
dźie ſobie X.K.Episto. 2. Ignatij ad Trallianos ex Smyrna fol. 222. w
ktorym potym fol. 230. ná końcu nápomina ich/ ták mowiąc.
Bądźćie poddáni Biſkupom/ y weſpoł iedni drugim/ iáko Ie=
zus oycu. A w liśćie 4. ad Tralenſes, fol. 231, mowi ták: Ten ktory
ſię národźił z niewiáſty/ ieſt ſyn Boży/ á ktory ieſt vkrzyżowan/
ieſt pirworodnym wſzego ſtworzenia/ y Bog ſłowo/ ktory wſzyt=
ko vcżynił z roſkazánia oycowſkiego: co vtwierdza Apoſtoł mo=
wiąc: ieden Bog oćiec z ktore^o wſzytko/ y ieden Pan Iezus Chri
ſtus przez ktorego wſzytko ꝛc. O cżym támże/ y potym w inſzych
liśćiech/ nie raz toż ſzyrzey piſze. Iuſtin záś w rozmowie z Tryfo=
nem żydem/ przywodząc nas do tego/ żebyſmy ſię ná ſwe śiły nie
ſpuſzcżáli/ áni o tym dumáli iákobyſmy ſię ſámi zbáwić mogli:
wiedźie nas do tego/ przykłádem ſyná Boże^o ták mowiąc: Nam

17:

ſi videmus filium Dei nec viribus ſuis, nec ſapientiæ ferre acceptam ſalu-

18:

tem &c. To ieſt Ieſliż widźiemy iż ſyn Boży nie przywłaſzcżał śi=
łam ſwym y mądrośći zbáwienia/ ábo záchowánia/ gdyż iednák
ieſt naniewinnieyſzy/ ktory y ſłowkiem nie zgrzeſzył (niepráwo=
śći/ mowi Ezáiaſz/ nie vcżynił/ áni náleźioná ieſt zdrádá w vſtách
iego) áni ták mnimał/ áby bez Bogá mogł być wybáwionym ꝛc.
A potym ieſzcże fol. 134. ták mowi: A ták/ áni Abráhám/ áni I=
záák/ áni Iakob/ widźiał oycá onego/ y niewyſłowionego wſzyt=
kich/ y ſámego tákże Chriſtuſowego Páná ꝛc. Pánem Chriſtuſo=
wym Bogá oycá zowąc/ iáko y indźiey toż co y drudzy cżyni: kto
rych dla przedłużenia ſpomináć niechcę/ iáko máło nie wſzyſcy ſą
przećiwni X.K. A náwet y on Mnich Dioniſius Kártuzian: kto
ry dla tego ſyná ręką/ á duchá rámieniem Bożym twierdźi być
názwánego/ iż oćiec wſzytko prze zeń cżyni. In cap. Ioan. 10. arti. 27.

31:

fol. 338. b. Z ktorymi oto iuż ſię zgodźić nie może Kśiądz Káno=
nik. Lecż nie dźiw/ gdyż ſię ſam z ſobą niezgadza: á też iuż teraz
mędrſze ſię iáycá náyduią/ niż kokoſzy ktore ich nálęgły. Ale my
ná náſzey miłey kwocżce/ ktora nas pod ſkrzydlá ſwe zgromá=
dza Iezuśie ſynu BOżym/ rácżey niż ná onych wſzytkich prze=
ſtáwáć wolemy/ ktory nas w tym wſzytkim wyucżył. Ná kto=

bb 3

rym iż

---

strona: 198

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

rym iż I.M.X.K. przeſtawáć ćále nie chce/ przetoż iáko retro

2:

gradi planetæ nie mogąc ſię poſtánowić/ tám y ſám myśli ſwe roz
puſzcżáć muśi/ zá to y zá owo ſię chętliwie chwytáiąc/ y ſtrza=
ſkiem záś tego odbiegáiąc. A też ládá co y przećiw tym y przećiw
owym y ſam przećiw ſobie mowi. Iáko to cżyni y fol. 232. piſząc
ták: Ewánieliſtá dokłáda iż to ſłowo wćielone/ ktore było lu=
dźiom widome Drukarz ſię podobno omylił kłádąc widome miásto wi-
dźianego: ále y ták, niewiem iáko słowo będąc Bogiem mogło być, widźiá-
ne, gdyż Słowá, ták że y Bogá widźieć nikt nie może, bo ieſt duch, ná świe
ćie/ toż przedtym dawno ten świát vcżyniło ꝛc. Abowiem gdyby
ſłowá ty prawdźiwe były/ y wedle Bogá powiedźiáne/ y z ony=
mi ktorem wprzod położył zgodne: iákoż nie ſą: tedyby około
nich muśiáło tákie rozbieránie w ſercách ludzkich vrość. Iż ie=
ſli ſłowo ná świećie widźiáne/ przez ktore X.K. rozumie Bogá
Bożego ſyná/ ten świát ſámo z śiebie y przez ſię cżyniło: á przed
śię toż ſłowo Bog/ było ná pocżątku v Bogá: ktore przedśię/
iako nápiſał fol. 331. nic nie cżyniło/ iákoby z roſkazánia Bożego:
gdy y oćiec nie cżynił przez ſyná/ áby tá ſpráwá (iáko tego do=
kłáda) wſzemu boſtwu ſpolna/ iedney perſonie nie była przycży
tána: tedy to żadną miárą/ wedle właſney mowy piſmá ś. y we
dług pogáńſkiey Logiki/ z ktorey ſię X.K. przechwala/ być iná
cżey nie może/ iedno iákom rzekł. Iż ieſli ſłowo to/ ktore też ieſt
Bogiem/ iáko y Bog oćiec/ tworzyło/ tedy koniecżnie będźie
muśiáło być drugim/ á nie tymże iſtnym/ Bogiem. A będźieli
Bogiem prawdźiwym: tedy też będźie muśiáło z śiebie być/ á
boſtwá ſwego y bytnośći/ z kogo inſzego nie mieć. Bo ieſliby ią
miáło: tedyby iuż Bogiem ſámym iedynym przez ſię będącym
nie było/ áni ſtworzyćielem y ſámym/ y właſnym/ y wſzechmo=
gącym y nawyżſzym/ iáko go X.K. zowie fol. 156. Choćiaż mu
to I.M.X.K. indźiey przycżyta: iż Pan Chriſtus (mowiąc ták
fol. 201.) ieſt ſtworzyćielem/ przez ktorego wſzytko ſtworzenie/
żadnego nie wyimuiiąc/ ieſt ſpráwione. Ale to ieſt falſiſsimum:
bo ieſt y przećiw piſmu ś. y wyznániu powſzechnemu/ y ſtárym
patreſom. Gdyż we wſzytkich ſtárych Kredách y w onym ktore
Apoſtolſkiem zowiemy/ mamy tho według piſm ś. wyznánie/
zgodne y iednoſtáyne/ że ták mowiemy. Wierzę w iednego Bo=

ga oycá

---

strona: 199

ná Wędzidło X.K.P.

199.

gá oycá wſzechmogącżego ſtworzyćielá niebá y źiemie/ widźia=
nych y niewidźiánych ꝛc. A dopiero też potym mowiemy: Y w Ie
zuſá Chriſtuſá ſyná iego iedyne^o ꝛc. Aleć to y przećiw ſwemu Ká
techiſmowi X.K. cżyni/ gdyż tám ná Apoſtolſkie Kredo ták pi
ſze/ o Bogu oycu wſzechmogącym ſtworzyćielu/ potym wyzna
wamy go też być ſtworzyćielem niebá y źiemie: gdyż on ſłowem/
á roſkazánim ſwym ſtworzył/ to ieſt/ z niſzcżego vcżynił/ niebo
y źiemię/ y wſzytkie rzecży ktore ná nich ſą/ á przy tym cżłowieká/
y wſzyt[e]k narod ludzki z ćiáłem y z duſzą. Tákże y przećiw temu
co piſze fol. 154. mowiąc/ iż w ſynie nie co inſzego ieſt gruntem
Boſtwá/ tylko oćiec. Bo też to ſpołem ſtać z onym nie może ꝛc.
Ieſliż tedy (iż ſię záś wrocę do ſłowá Bogá) ono ſłowo Bog z
śiebie cżynił wſzytko/ tedy też on ieſt ſam Bogiem/ á nie ieſt ſy=
nem Bożym: (chybáby ſię X.K. poiednáć chćiał z Práxeáſzem
y Sábelliuſzem) á ieſli cżynił nie z śiebie/ ále z woley y mocy Bo
gá oycá: tedy iuż cżynić nie mogł z ſáme^o śiebie/ ále cżynił z Bo
gá oycá. A ták iuż nie on ſam przez ſię/ ále Bog oćiec/ y ſam bę
dźie przednieyſzy y ſam z śiebie Bogiem y ſtworzyćielem wſzech=
mocnym. A ieſliż ieſzcże y ten Bog nie cżynił przez ſyná/ áni też
ſyn z śiebie/ tedy będźie ieſzcże muśiał być procż tych dwu/ Bog
iákiś inſzy/ ktory nie ieſt áni Oycem/ áni ſynem ꝛc. Druga nie=
zgoda/ gdy I.M.X.K. wedle widzenia ſwego/ rozbieráiąc wy=
znánie Piotrá ś. o Chriſtuśie Pánie vcżynione/ kłádąc ie zá do=
wod 9. ſynoſtwá przedwiecżnego Chriſtuſowego/ przychodźi
do tego/ że ták rzecż ſwą prowádźi/ kłádąc to ná Piotrá/ iżby
ták mowić miał (fol. 213. 214.) Ty Kryſte potomku Dawidow,,
według ćiáłá/ ieſteś nie ſługą/ ále ſynem przyrodzonym/ y dom,,
Boży/ ſerc y myśli ludzkich/ ieſt twoy właſny od ćiebie zbudo=,,
wány ꝛc. Ktora rzecż y ſłowá/ namniey ſię nie zgodzą z rzecżą
tą/ ktora ſię dopiero z patreſow pokázowáłá onych ſtárych/ nie
rzkącby ſię z piſmem ś. zgodźić miáłá. Abowiem iako piſmo ś.
(Ezá. 42. ꝟ 1. Mát. 12. ꝟ 18. y indźiey) tákże y Patreſowie ſtá=
rzy/ y zgodnie y znácżnie záwżdy Bogá oycá ſługą názywáli ſy=
ná: dla cżego też y inſzych przykłádem iego ku ſłużbie Bożey y bli
źnich nápomináli. Ktorych/ przeſzłym świádectwam/ ácżby ſię
mogło więcey inſzych przydáć: ále mi ſię zda zá niepotrzebną.

Przeto

---

strona: 200

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

200.

Przeto iż y ſam X.K. to co tu powiedźiał/ záś ſamże ſłowy inſzy=
mi pſuie: ták fol. 530. piſząc: Iż Pan Kryſtus przed ſámą męką
ſwą/ noſząc ná ſobie oſobę vpádłego grzechem narodu ludzkie=
go/ z tey ſtrony modlił ſię/ áby oná zaſługá cżłowiecżeńſtwá ie=
go/ ktorą przez nádchodzącą mękę ſwą wykonáć miał/ przynio

6:

ſzlá mu nie ták dálece z zaſługi á prośby/ iáko więcey (według
Páwłá ś. Zyd. 5. c.) z poważnośći iego przyrodzoney ſkutek ie=
mu powinney chwały przedwiecżney Boſkiey ꝛc. Abowiem ſło=
wá ty/ znácżnie pſuią pierwſze. Gdyż/ co ondźie niechćiał mieć
Chriſtuſá ſługą Bożym/ ále ſynem: mnimáiąc żeby ſyn nie mogł
być ſługą oycowſkim bez náruſzenia ſwey zacnośći: to go tu záś
ták bárzo vniżył/ że go/ nie iáko ſługę ták zgołá/ ále iáko nie=
wolnego żebraká vcżynił: ábo iáko nieiákiego niewolniká/ kto=
ry ſię doſługowáć cżego muśi. Cżego iuż y pátreſowie I.M. ták
grubie nigdy (ile bacżyć mogę) y áni cżynili/ áni mowili. Gdyż o
to X.K. wyſtawia nam tu Chriſtuſá Páná tákiem żebrakiem
y (ondźie go wprzod wywyżſzywſzy) y ktory noſząc ná ſobie oſobę
vpádłego grzechem narodu ludzkiego/ modlił ſię o zaſługę cżło
wiecżeńſtwá ſwego ꝛc. Z ktorego też záraz/ ábo w ktorym zná=
cżnie dwu ſobie zmyśla y ſtánowi: to ięſt/ Kryſtuſá modlącego
ſię: á cżłowiecżeńſtwo záſługuiące/ zá ktorym ſię modlił: ktore
bez modlitwy Kryſtuſowey/ ſwą zaſługą/ nic ſpráwić pewnie/
według I.M. ſłow/ nie mogło: Bo gdyby było mogło/ tedy=
by ſię zá nim drugiemu nie trebá było modlić. Ale choćiażby to
myślą w iedno złącżyć vśiłował/ co iuż ták rozłącżył/ przedśię
ſię to ná plácu nie oſtoi: bo przedśię záwżdy ten muśi być więtſzy
komu ſię modlą y o co proſzą: niż ten ktory prośi y modli ſię. A iż
też iákieś poważnośći modlącego ſię Chriſtuſá zá ſwym cżłowie=
cżeńſtwem/ dowodźi Páwłem do Zyd. 5. c. tedy iey tám niemáſz:
(chybábych ſię ia ná ſłowku tym poważność/ mylił:) ponieważ
piſarz liſtu tego. Nie mowi tám o poważnośći/ ále o vcżćiwey
boiáźniey/ ábo vcżćiwośći/ ábo wedle inſzych przekłádu o pobo=
żnośći: ktora ſię znácżnie w ſynu Bożym namileyſzm Iezuśie
Chriſtuśie przećiw Bogu oycu ſwemu pokazáłá. Gdyż ενλαβειλ,
nigdy w piśmie ś. nie znácży/ á rzekę/ iż áni v pogáńſkich piſá=
rzow/ powagi/ grauitatem vel magnificentiam, ále metum, reuerenti-

am &c

---

strona: 201

ná Wędzidło X.K.P.

201.

am &c. to ieſt obawiánie ſię/ boiaźń/ vcżćiwość/ przeſtrzegánie
ſię ꝛc. Bo to mowi piſarz liſtu tego/ iż Chriſtus z vcżćiwey boiá=
źni wołáiąc do oycá wyſłuchány był. A iż tákie ieſt ſłowká tego
znácżenie/ oto ſię tego náucżyć może o nim. I.M. z tych świá=
dectw piſmá ś. Dźie. 8. ꝟ 2. á 23. ꝟ 10. Heb. 11. ꝟ 7. á 12 ꝟ 28. Luk.
2. ꝟ 25. Ale niechby ſię I.M.X.K. ſłowam Ambrożego ná to
mieyſce przypátrzył/ á vyźrzy iż ták ná nie piſze. Hoc enim totum in

8:

magna reuerentia, & perfectiſsima charitate peregit. To ieſt/ iż to wſzyt
ko Pan Chriſtus wykonał w wielkiey vcżćiwośći y doſkonáłey
miłośći: ktory nas pierwey vmiłował/ y ſámego śiebie ná ofiárę
przyiemną wydał. Ku ktorym ſłowam y to ieſzcże potym przydá
ie/ mowiąc: Ieſliż tedy poſłuſzeńſtwo ſynowe Nota. Posłuſzeństwo:
iáko y Fil. 2. mamy: y iáko ſam pan Christus o ſobie świadcży, iż to záwżdy
cżynił co ſię oycu podobáło: á iż też trwał w miłośći iego. Ian. 8. ꝟ 29. á
15. ꝟ 10. ná co widzęX.K.przećiw mnie ſzturmuie, vchodząc Arryáń-
stwá, gdyby oycá nád ſyná wywyżſzył: niedbáiąc y ná słowá Páná Chri-
stuſowe. Oćiec więtſzy mnie iest. Ian 14. ꝟ 28. ieſt przecżyną ludzkie=
go zbáwienia: iákoż dáleko więcey przyſtoi nam poſłuſznymi być
Bogu ꝛc. Lecż ná tym niech iuż będźie doſyć. Weźmimy ieſzcże
ziednę niezgodę I.M.X.K. dowodząc przyſzłego wćielenia ſy=
ná Bożego/ od ludźi wymyślonego/ okázuie ie też między inſzy=
mi/ fol. 393. ze trzech miárek mąki: z ktorych ono Sará/ ná roſka
zánie małżonká ſwe^o prze gośćie chlebá nápiekłá. O ktorych ták
mowi: Iż to doſyć ſkłádnie minime verò wyráźiło oſobę páná Kry
ſtuſowę/ z boſtwá/ z duſze y ćiáłá ſpoioną/ iákom w wtorym kazá
niu pokázował ꝛc. W cżym iż ſię też z ſwoimi ſtárymi oycámi nie
zgadza/ z tąd znáć. Iż Chrizoſtom ſtáry/ bayką ſię tą álegory=
cżną nie báwiąc/ proſty zmyſł y ſłow y vmyſłu Abráhámowego
ták po proſtu pokázuie/ mowiąc ták: Hom. 41. in Gen. 18. Iż ich
trzey było ktorzy przyſzli/ przetoż trzy miárki zácżynić kazał/ áby
tym rychley chleb był zgotowan. Ale y Sanctes Pagni. Lucen. ſuæ

32:

Izago lib. 3. Cap. 4. choćiaż w kupę wſzytkie álegorye/ ábo zmyſły
duchowne/ zebrał/ przedśię tego nie ták iáko X.K. tłocży. Lecż
przez ony trzy miárki rozumie trzy narody/ ktore wyſzły ze trzech
ſynow Noego. To ieſt/ wſzytkie narody źiemſkie/ ktore przez ś.
ponurzenie/ w iedność wiáry miáły być zgromádzone ꝛc. Ale iż

cc

te álego=

---

strona: 202

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

202.

te álegorye pożytku nie cżynią: bo proſtak od prawdy odwiedźio
ny/ niewiedźieć zá coby ſię chwyćić miał: przetoż Hieronim/ pi=
ſząc też o trzech miárkách In Mat. 13. Tom. 9. fol. 41. Ktore Chri=
ſtus pan przypomina/ wylicżywſzy też ludzkie o nich mnimánia/
ták potym rzecż ſwą prowádźi mowiąc. Pius quidem ſenſus, ſed nun

6:

quam parabolæ et dubia enigmatum inteligentia, potest ad autoritatem

7:

dogmatum proficere. Mowię tedy/ iż ácżkolwiek Hieronim nie ták
grube y ſproſne ludźi inſzych ná trzy miárki mnimánia przywiodł
iednak to zgołá o nich zdánie ſwe powiedźiał/ iż ony ziednáć nie
mogą powagi náuce/ choćiażby ſię zdáły być poważne. Ale iżby
ſię wiele tákich y owákich I.M.X.K. niezgod z inſzymi ſtáry=
mi mogło názbieráć/ ktorymby ſię ledwie koniec nálaſł: przetoż
y tych zániecham: á náwet y niezgody ktora ſię w I.M. prze=
ćiw Kśiędzu I.M. Arcybiſkupowi pokázuie zámilcżę: ponie=
waż ią y inſzy obacżyli/ y iuż też ludźiom pokázáli: á ták ia iuż co
inſzego przedśię wezmę.
KA P. 11. Iużby cżás mowić o fundámenćie: ále iż ieſzcże
ieſt wiele zawad ſzkodliwych/ ktore ſą ná przekáźie: przetoż ie=
ſzcże niektore z nich muſzą być nákrotce pokazáne y odrzucone:
toż też dopiero do fundámentu przyſtąpiemy. Między wielą in=
ſzych/ ktore ſię dla przedlużenia opuśćić y zámilcżeć muſzą: tego
ſię opuſzcżáć nie godźi/ co I.M.X.K. y mnie zoſobna/ y weſpoł
z inſzymi zádáie: co też ná rodźice pierwſze wkłáda: y cżym E=
wánieliſty y Chriſtuſá Páná ſpotwarza: tákże ſię y Bogu ſáme=
mu doſtáie. Pocżnę rzecż tę od Bogá ſámego y od ſyná iego Ie=
zuſá Chriſtuſá krotko pokázowáć/ z wielką żáłośćią ſercá mego:
iż ſię to X.K. nie cżuie w tym co mowi. Chcąc to I.M. pokázáć
ſłuchácżom ſwym/ ku memu zháńbieniu/ bo ná to vrobił to Wę=
dźidło ſwoie: cżemu Bog cżłowieká w ćiele (iáko piſze fol. 60.)
odkupił: y cżemu nie inſza oſobá iedno ſyn ćiáło przyięłá: Tedy
ták o tym mowi: żeby vtrácony przywiley cżłowiekowi przywro
cony był: ktorego cżłowiek y Anioł przywroćić nie mogł. Gdyż
to oboie/ powieda/ naſzláchetnieyſze ſtworzenie Boże/ przez v=
padek złych Aniołow/ á pierwſzych rodźicow náſzych/ było w tym
wyobráżeniu Boſkim ſámo ſzwánk podięło ꝛc. To co ſię tu mowi o
vpadku Aniołow dobrych zá złych vpadkiem, mowi ſię z domysłu głowy

ludzkiey,

---

strona: 203

ná Wędzidło X.K.P.

203.

ludzkiey, á nie z piſmá ś. Chcąc tedy X.K. iákoby ſpoſob nieiáki
przywrocenia tego vtráconego przywileiu pokázáć/ tákżey z wo
iowánia ſzátáná/ y wydárćia ludźi z mocy ie^o: iż ſię w ſłowie Bo=
żym nie rad kocha/ áni ná nim ſámym przeſtawa (iáko ſię to iuż
pokazáło) ktore nam rzecż tę po proſtu przed ocży wyſtawia:
przetoż/ áby ſię mądrośćią ſwą przed ſwymi popiſał/ zmyślił ſo=
bie iákieś dźiwne opiſánie y okazánie tey rzecży/ ktorym nápo=
rząd ná Bogá y Chriſtuſá ſyná iego potwarz we włocży: zádá=
iąc mu to/ żeby ſię z ſzátánem nie ſzcżyrze/ ále obłudą iákąś y chy
trośćią obchodźić miał: ták iáko ſię też ſzátan nie ſzcżyrze ále o=
błudnie y zdrádliwie z rodźicámi náſzymi obchodźił ꝛc. Co niech
káżdy pobożny/ á Bogá ſię ſzcżyrze boiący/ do ſercá przypuſzcża.
Powieda tedy to o ſzátánie/ iż on nie w ſwey/ ále w poſtáći wężo=
wey/ oſzukał cżłowieká: Co y my/ iáko prawdę/ poty wyznawa=
my/ choćiaż tám nie gołey poſtáći/ ále wężá prawdźiwie/ przez
ktorego to ſzátan cżynił być rozumiemy. Lecż gdy z drugiey ſtro=
ny w to co o Bogu y ſynu iego X.K. przydáie/ temu iuż nie wierzy=
my: gdyż ſię to bez ſpotwarzenia Bogá y ſyná iego/ oſtáć żadną
miárą ná plácu nie może. A to gdy ták piſze fol. 60. y 82. y 504.
&c. Iż też ſyn Boży przedwiecżny to trzebá bacżyć, iż tę rzecż cżá=
ſem Bogu ſámemu stworzyćielowi przycżyta, mowiąc iż on vcżynił moc w
rámieniu ſwym, mocą ſwą, to iest bostwem ſyná ſwego słábe rámię ćiáłá
ludzkiego vmocniwſzy zá cżym roſproſzył pyſznych ná vmyśle ſercá ſwe-
go, to iest Dyabłow w nádętośći ſwey zákámiáłychfol. 82. &c. Dyabłom
to, wedle wykłádu ſwego zwycżáynego, przycżytáiąc, co znácżnie Pánná
z duchá ś. o ludźiach wyniosłych świátá tego, á miánowićie Izráelcżykách
powiedziáłá w poſtáći cżlowieká podłego/ racżył ſzátáná iáko ry=
bę wędą oſzukáć y vłowić: gdźie Boſtwo iáko wędá w chrobacż
ku/ w cżłowiecżeńſtwie zátáione było. Ondźie to znácżnie ná
Bogá ſámego włożył/ ktory tę moc vcżynił w rámieniu ſwoim/
to ieſt/ w boſtwie ſyná ſwe^o: á tu oto záś ſkutek tego ſynowi przy
cżyta: przypiſuiąc mu/ nie iákie boſkie ſzcżyre prawdźiwe y otwo=
rzyſte nád ſzátánem zwyćięſtwo/ iáko przyſtoi mocnieyſzemu nád
ſłábſzym: ále chytre/ nie męſkie/ obłudne (iáko ſię y przedtym
wſpomiáło) ktore nigdy Bogu y ſynowi iego prawdźiwemu
Iezuſowi Chriſtuſowi/ nie przyſtoi. Ponieważ ták śmiele mo=

cc 2

wi: Iż

---

strona: 204

Wtore kśiążki Odopowiedzi/

204.

wi: Iż on ſzátáná iáko rybę wędą chrobacżkiem pokrytą vłowił
oſzukáne^o. Co ieſli ſię Chriſtyáninowi práwemu godźi y przyſtoi
mowić: y ták to przed proſtymi ludźmi báiáć/ nákrotce obacżay=
my: áby ſię y to obacżyło/ ieſliż tám może być prawdá zbáwien=
na/ gdźie ſię tákie bábie/ y ſzkodliwſze niż bábie bayki báią? Kte=
mu możeli tám być zdrowa náuká o Bogu iedynym prawdźi=
wym/ o ſynu iego Iezuśie Chriſtuśie/ tákże y fundáment dobry
zbáwienia náſze^o? Bogći prawdźiwy nie ieſt iáko cżłowiek/ kto=
ryby ſię miał odmieniáć y nie cżynić te^o co kiedy wyrzekł vſty ſwy
mi. Nie ieſt też bez mocy/ żeby mu ſię kogo obáwiáć y przeſtrze=
gáć trzebá: nie ieſt ták płochy y lękliwy/ żeby mu trzebá chytro=
śćią/ fortylem/ obłudą przećiw ſzátánowi/ iáko ſię ſzátan obcho=
dźił z rodźicámi náſzymi/ poſtępowáć: gdyż on ſam ieſt wſzechmo
gący/ ktorego mocy żaden ſię ſprzećiwić nie może/ ktorą kiedy
chce iáſnie y otworzyśćie pokázuie. Co też o ſzcżyrośći y zoſobná
o mocy ſyná Bożego Iezuſá/ ktorą mu Bog dał zupełną ná nie=
bie y ná źiemi beſpiecżnie mowiemy. Bog nie boiąc ſię nic ſzátá=
ná/ áni go też oſzukawáiąc/ y chytrze iáko rybę wędą pokrytą
chrobakiem łowiąc/ otworzyśćie mu záraz po iego zdrádźie gro=
źił: opowiedáiąc mu to/ iż naśienie niewieśćie zetrzeć miáło gło
wę iego. Przez to naśienie cżłowieká/ á zoſobná Chriſtuſá Iezu
ſá pośrzedniká náſze^o (iáko Páweł ś. mowi Gál. 4. ꝟ 4. á 1. Tim.
2. ꝟ 5.) rozumieiąc. Iákoż go y potȳ záwżdy znácżnie/ nie kryiąc
ſię z nim/ obiecował: y dom y rodźice potym/ z ktorych ſię náro=
dźić miał otworzyśćie opiſawał: y gdy ſię cżás wypełnił/ mędr=
com go y páſterzom oznaymił/ y Aniołom o tym głośno śpiewáć
kazał. A oznaymiał ták/ nie boſtwo iákie cżłowiecżeńſtwem/ iá=
ko wędę chrobacżkiem/ pokryte: ále cżłowieká prawdźiwego ſy
ná Dawidowego Meſyaſzá przedtym záślubionego. Gdyż y ták
mowiąc/ ieſliby ku vłowieniu ſzátáná/ iákiego oſzukánia było po
trzebá: tedyć by więcey potrzebá było pokrywáć/ cżłowieká na=
śienia niewieśćie^o/ żeby go ſzátan nie poznał/ ponieważ mu nim
grożono y odpowiedano: á niż Bogá y boſtwo iego/ ktorym ni=
gdy bog wężowi nie groźił: á on ſię też pewnie ná nie nieoglądał.
Ale iáko Bog nie boiąc ſię ſzátáná/ iáſnie mu naśieniem niewie=
śćim groźił: tákże ſię go y to naśienie w wypełnieniu cżáſu zupeł

nego

---

strona: 205

ná Wędzidło X.K.P.

205.

nego dáne/ ktore ieſt Iezus Chriſtus/ namniey nie lękał: owſzem
iáko prawdźiwy ſzcżyry y mężny boiownik/ będąc mocnieyſzy nád
one^o pierwſzego mocarzá ſzátáná/ śmiele ſię z nim potykał: y ſná=
dnie pokuſy ie^o zdrádliwe/ ſzcżyrym ſwym poſtępkiem zwyćiężył:
potym vcżynki iego zepſował: łupy iego od niego odebrał y ſáme
go/ choćiaż był Kśiążęćiem świátá te^o/ precż wyrzućił: ktoremu
naśieniu niewieśćie^v/ ácż ſię też/ iáko y pierwſzym rodźicom/ ten
chytry wąż ſprzećiwiał/ y do nie^o/ iáko y do rodźicow pierwſzych
przyſtępu/ ku oſzukániu iego ſzukał: wſzákże w nim nic nie nálaſł/
iáko ſam o ſobie świadcży pan náſz/ y inſze piſmo ś. toż też mowi.
A iż ſię przed ſzátánem cżłowiek Chriſtus Iezus nie ſkrádał/ áni
przećiw niemu fortelu chytrego iáko wędką rybitw ná rybę/ nie
vżywał/ iákoby ſię przed nim táiąc/ y onego chytrze oſzukáć v=
śiłuiąc: owſzem ſie z nim aperto marte, quod dicitur, iáśnie y otwo=
rzyśćie potykáiąc: ono y ſam ſzátan/ ieſt przećiw X.K. y iego
pomocnikom/ iáſnym w tey mierze świádkiem: nád ktore świá=
dectwo/ nic pewnieyſzego/ iedno gdy kto ſam/ ſupplex procidens

18:

ſe ſuperatum eſse á fortiori testatur, przećiw ſobie świádcży/ y nád
ſobą komu inſzemu moc y zwyćięſtwo przyznawa: iáko cżyni ſzá=
tan przećiw Iezuſowi Chriſtuſowi/ ták ku niemu mowiąc y o=
nemu ſię náporząd modląc/ w ty ſłowá: Znam ćię ktoś ieſt/ on
święty Boży. Item/ Cżemuś nas przyſzedł trapić przed cżáſem.
Item/ co z námi maſz zá ſpráwę Iezuśie ſynu Boży? Item/ pro=
ſzę ćię nie męcż mię. Item/ nie każ nam do przepáśći. Mát. 8. ꝟ
29. Már. 1. ꝟ 24. á 5. ꝟ 7. Luk. 4 ꝟ 34. á 8. ꝟ 28. Iáko ſię to iuż
y przedtym wſpomináło. Potwarz to tedy ieſt ná Bogá/ y ná ſy
ná iego Iezuſá Meſyaſzá/ żeby on áż zdrádą y fortelem/ oſzukáć
y vłowić miał ſzátáná/ pokrywſzy cżłowiecżeńſtwem/ iáko wę=
dę chrobacżkiem/ Boſtwo (boby przyſtoyniey pokrywáć było/
boſtwem cżłowiecżeńſtwo/ o ktore więcey ſzło/ niż cżłowiecżeń=
ſtwem boſtwo/ ktorym nie grożono ſzátánowi) gdyż to wſzytko
Iezus Meſyaſz przećiw ſzátánowi cżynił otworzyśćie y iáśnie co
kolwiek cżynił y znácżnie go zwyćięſzył: związał: łupy iego ode=
brał: onego precż wyrzućił. Zá ktorey rzecży pilnym vważeniem
z iáſnego ſłowá Bożego: iuż też záraz/ vpáda nie tylko tá X.K.
ále y oná bayká Athánázego/ ktorą też báie o dyable: In Euange

cc 3

lio de

---

strona: 206

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

206.

lio de paſsione et cruce domini fol. 649. ze y grozá ſłucháć/ nierzkąc
ią też y piſáć. Tákże y tá ktorą piſze I.M.X.K.fol. 217. twier=
dząc to/ żeby ſyn Boży pod ludzką krewkośćią miał vtáione
boſtwo. Ktorey śmie podpieráć świádectwem namniey ſię do te
go nie śćiągáiącym Páwłá ś. Filip. 2. o kſztałćie Bożym w kto=
rym był Iezus Chriſtus/ y o wyniſzcżeniu ſię iego/ z kſztałtu te^o.
Tákże y oná ktorą prowádźi fol. 221. iż Zydy cżłowiecżeńſtwo zá
wodźiło Chriſtuſowe: gdyż w Chriſtuśie Iezuśie nigdy nie było
ták y nie/ ále záwżdy ták/ ku chwale Bożey. 2. Kor. 1. ꝟ 19. A iż
ſię tu zmiánká vcżyniłá oſzukánia pierwſzych rodźicow w ráiu: te
dy mi ſię zda/ że ſię też tu záraz y ich ſpowtarzenie pokázáć mo=
że: nie vſpráwiedliwiáiąc ich w tym/ w cżym ſą prze ſwoie prze=
ſtępſtwo ſłowem Bożym obwinieni: ále też tego ná nie nie wlo=
kąc nieſpráwiedliwie/ cżego im ſłowo Boże prawdźiwe nie záda
wa. Iáko im to X.K. zádáie fol. 61. mowiąc: iżby on pierwſzy cżło
wiek/ łákomſtwem á chćiwośćią ſwą/ niechćiał Bogá w ráiu
nie tylko pánem/ ále y iákoby ſąśiádem ćierpieć ꝛc. to iuż iedná.
Druga ieſzcże/ żeby po zgwałcżeniu roſkazánia Bożego/ vkuśi=
wſzy owocu drzewá zákázánego: iáko támże ſtoi: mieli chćieć ie=
ſzcże zgwałćić drzewo żywotá/ y tym ſpoſobem wiecżnie w grze
chu żyć ꝛc. Z ktorey potwarzy/ ták ich piſmo ś. oſwobodźiło/ po
wiedáiąc o nich: iż ſkoro vkuśili owocu drzewá zákázáne^o/ wnet
nágość ſwą do śiebie poználi/ y ſzorce ſobie z liśćia pocżynili: á
vſłyſzawſzy potym głos Boży/ w gęſtwę ſię záraz dla ſtráchu po
kryli. 1. Moi. 3. Toć tu dáleka od hárdośći y zuchwálſtwá śmiá
łego/ żeby nád ſobą pánem nie mieli chćieć mieć Bogá/ áni ná=
koniec w ráiu ſąśiádem. Bo gdyby w nich tá dumá byłá/ ktorą
im I.M.X.K. przycżyta: pewnieby ſię nie krili/ áni lękáli/ áni
by ſię ták wymawiáli/ iáko ſię wymawiáli: owſzemby po Kái=
nowſku śmiele y vpornie grzechu ſwego bronili ꝛc. Druga że
Bog ſam/ wyganiáiąc ie z ráiu/ odźianych ſkorámi/ nie przy=
cżyta im tego/ żeby oni mieli wolą w grzechu leżeć ná wieki: áni
tego żeby na on cżás myślili ieść owoc z drzewá żywotá (bo w o
nym przeſtráchu pewnie o tym nie myślili) ále tho tylko mowi/
ſtánowiąc ſtraż do drzewá żywotá by ſnadź nie śćiągnął ſwey rę
ki y wźiąłby też z drzewá żywotá/ y iadłby/ y żyłby. A iż to prze

ćiw ták

---

strona: 207

ná Wędzidło X.K.P.

207.

ćiw ták iáſnym ſłowam pokazano być nie może/ żeby rodzićy oni
náſzy chćieli zgwałćić drzewo ono żywotá: tedy ſię y to nie poka
że: żeby też ſyn Boży miał nágrádzáć pożądánie rodźicow ná=
ſzych drzewá onego żywotnego: iáko tho śmie twierdźić X.K.
fol. 61. Po proſtu piſmo mowi/ iż Chriſtus wydány ieſt dla náſzych/
vpadkow/ á wzbudzony dla náſzego vſpráwiedliwienia: á tego
nie mowi zoſobná/ áby wydány być miał dla pożądánia drzewá
żywotnego: przetożby ſię też ták y X.K. godźiło mowić y wie=
rzyć: á tego ſię nie domyśláć/ z ſpotwarzánim rodźicow ſwych/
o cżym piſmo ś. milcży. Bo ktoć te^o waży ſię w máłych rzecżách:
poważy ſię też pewnie y w wielkich (áżći będźie błąd.) Bo ieſli ſię
tárgnie ná ludźi: tedy ſię potym y o Bogá táki kuśić będźie. Boć
y ono nie dármo pan Chriſtus powiedźiał: iż kto w mále ieſt nie
ſpráwiedliwy: tedy y w wielu ieſt nie ſpráwiedliwy. Luk. 16. ꝟ 10.
Ieſt też fol. 17. y 22. nie ládá ſpotwarzenie Ewánieliſtow/
o ktorych to I.M.X.K. mowi/ iákoby oni vmyślnie dla Zy=
dow báwić ſię mieli opiſániem Páńſkim według ćiáłá: dla ſłá=
bey wiáry ich ná on cżás: máło dotykáiąc boſtwá Páná Chriſtu
ſowego: dla cżego/ y Ian ná pocżątku Ewánieliey/ nie názwał
go ſynem/ ále ſłowem ꝛc. O cżym trzebáby wiele mowić: ále ſię
hámowáć muſzę. A theż ták tuſzę/ iż wżdy bácżni obacżą/ iáko
wiele ná tym należy: mowić to/ y piſáć ták o Piſárzách nowego
náſzego przymierza: żeby oni folguiąc cżyiey ſłábośći/ ták iáko
byłá y ieſt prawdá/ mowić iey y piſáć ſzcżyrze y po proſtu nie mie=
li? á zwłaſzcżá że nie záraz ſtrzaſkiem o tym piſáć pocżęli/ ále áż
nie rychło potym/ gdy iuż Chriſtus był vwielbiony/ y znácżną
moc ſwoię z niebá pokázował: ále/ żeby ták nie przyſtoynie z pra
wdą vlegáć mieli: nie opiſuiąc tego wſzytkiego prawdźiwie ná
cżym żywot wiecżny záwiſł? Pan ſam Iezus Chriſtus/ ták po
proſtu powiedźieć racżył: modląc ſię Bogu oycu ſwemu: Ten
ieſt żywot wiecżny/ áby poználi ćiebie ſámego prawdźiwe^o Bo=
gá/ y ktoregoś poſłał Iezuſá Chriſtuſá Ian 17. ꝟ 3. Item/ iż
kto wierzy w ſyná Bożego/ ten ma żywot wiecżny. Ian 3. ꝟ 16.
Ktemu/ powiedźiawſzy to/ y tego też nie zámilcżał/ ále y o tym
miánowite roſkazánie vcżynił vcżniom ſwym/ żeby mu byli świá
dkámi w Ieruzálem/ we wſzytkim Iudźie/ w Sámáryey/ áż y

do oſtátku

---

strona: 208

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

208.

do oſtátku źiemie Dźie. 1. ꝟ 8. Luk. 24. ꝟ 28. Roſkázuiąc im E=
wánielium przepowiádáć wſzemu ſtworzeniu: vcżąc tego
wſzytkie^o co im roſkazał. Mát. 28. ꝟ. 19. Már. 16. ꝟ 15. Ktemu ieſzcże
y tym to obwárował/ áby tey iego woley przyſtrzegáli: okázu=
iąc to tym/ iż ſługá ktoryby wiedźiał wolą Páná ſwego/ á nie cży
niłby iey/ ſrodze miał być karan Luk. 17. ꝟ 47. A ſługá ten wier
ny ieſt/ ktory/ iáko wierny y dobry ſzáfarz/ obrok od Páná cżelá
dźi zgotowány/ ſzcżyrze y wiernie oddáie: bo ſię też w tákim Pan
kocha/ y potym go nád więtſzymi rzecżámi poſtánowia/ y do we
ſela go potym ſwoiego przypuſzcża. Iáko o tym ſłowo Boże zná
cżnie świádcży. Mát. 24. ꝟ 45. Luk. 12. ꝟ 45. Ponieważ tedy A
poſtołowie y Ewánieliſtowie/ ná to od Páná poſtánowieni by=
li/ áby wiernie y ſzcżyrze/ iáko dobrzy ſzáfárze hoyney łáſki Bożey/
Ewánielią opowiedáli: Bogá Oycá iedynego y ſámego praw=
dźiwego wſzech rzecży ſtworzyćielá/ y ktorego on poſłał Iezuſá
Chriſtuſá ludźiom zálecáli y oznaymiáli: á iákożby im to przyſta
ło/ żeby nád to roſkazánie páná y miſtrzá ſwoiego/ mieli ſię tego/
folguiąc ludzkiey ſłábey wierze/ ważyć/ żeby rzecży iáko ſię w ſo=
bie miáłá/ ſzcżyrze opowiedáć nie mieli? Azaż ſię im godźiło co
zmiśláć y pokrywáć? godźiłoli ſię też z vſzcżyrpkiem prawdy zbá
wienney w namnieyſzey rzecży folgowáć? godźiłoli ſię w nieſzcży
rośći dáć vznáć? Pánie Boże tego vchoway/ żebyſmy my o nich
y pomyśláć to mieli. Azaż ſię w tym ſámi znácżnie nie oświadcżá
li: iż to co ſłyſzeli y co widźieli/ y cżego ſię rękomá dotykáli/ toż
też á nie co inſzego ludźiom opowiedáli 1. Ian. 1. ꝟ 1. Dla tegoć
ono y Piotr ś. w tym ſię oświádcża/ iż nie náſládowáli baiek ſub
tylnie zmyślonych/ opowiedáiąc moc Páná Iezuſá Chriſtuſá/
ále ták/ iáko ocżymá widźieli máieſtat iego. 2. Petr. 1. ꝟ 16. A iá=
ko też Páweł ś. dokłáda/ cżynili to w proſtośći y ſzcżyrośći Bo=
żey/ á nie w mądrośći ćieleſney. 2. Kor. 1. ꝟ 12. Dokłádáiąc y te^o
práwie przed przyśięgą tymi ſłowy: Wiernyć ieſt Bog (tho ieſt/
ktory tego ieſt świádkiem) iż mowá náſzá/ nie byłá v was ták y
nie. Támże ꝟ 18. A Piotr ś. y z inſzą bráćią ſwą/ gdy im ono Bi=
ſkup z Kśiężą y z Mnichami onymi obłudnymi Fáryzeuſzámi y
Sádukieuſzámi/ przepowiedáć zákázował/ bijąc rozgámi y do
więźienia ſadzáiąc/ y cżym gorſzym grożąc/ zali w cżym/ z nimi

weſpołek

---

strona: 209

ná Wędzidło X.K.P.

209.

weſpołek/ vſtąpił ná ich pogroſki/ nárábiáiąc obłudą dla folgi?
Zali ſię tám záraz przed nimi nie oświádcżył z bráćią ſwą tak mo
wiąc: Rozſądźćie tho/ ieſliż ſłuſzna ieſt/ was rádſzey ſłucháć niż
Bogá? Gdyż nie możemy zámilcżeć tego coſmy widźieli y ſłyſze
li. Dźie. 4. ꝟ 19. A coby też to było co mowi/ z tychże dźieiow A=
poſtolſkich/ y z inſzych nowego przymierza piſm ś. łácno káżdy
wierny pozna/ iż oni záwżdy ſzcżyrze y prawdźiwie/ zdrową y pro
ſtą náukę/ o Bogu iedynym/ prawdźiwym/ y o iedynym też od
nie^o dánym Iezuśie Chriſtuśie ludźiom podawáli. Ktorey krot
ką ſumę Ian ś. tymi ſłowy wyráźił/ mowiąc ták: To nápiſano
ieſt/ ábyśćie wierzyli: iż Iezus ieſt Chriſtuſem ſynem Bożym/ á
iżbyśćie wierząc mieli żywot wiecżny przez imię iego Ian 20. ꝟ
31. Wielkie to tedy y nieznośne ieſt ſpotwarzenie/ ktorym ie X.
K. obłożył/ żeby oni nie mieli ſzcżyrze y po proſtu/ ták iáko byłá po
trzebá ku wierze zbáwienney/ mowić y náucżáć o Iezuśie Chri=
ſtuśie/ folguiąc żydom niewiernym. Obłudamći to Fáryzáyſkim
mnichowſkim przyſtoi/ co inſzego w ſercu táić/ á co inſzego vſty
mowić/ nie onym proſtakom ſzcżyrym vmiłowánym/ obránym y
iáko wiernym świádkom ná świát z prawdą zbáwienną wyſłá=
nym/ á ieſzcże dla tego pierwey mocą zwierzchu oblecżonym y du
chem oświeconym. Z Antychryſtáć koniecżnie ta potwarz táko=
wa ná nie/ iáko y ná Chriſtuſá y Bogá oycá ſámego/ ieſt wnie=
śiona/ y to ku temu końcowi: áby ták tym ludźi pomamiwſzy/ y
to w nieopátrzne wmowiwſzy/ mogł tym beſpiecżniey ſwoie zárá
źliwe wynálaſki prowádźić/ y z ſobą do przepáśći ieźiorá śiárcży=
ſtym ogniem pałáiącego wewlec. Kto tedy zbáwienie miłuie/
niech ſię iego záráźliwey náuki ſtrzeże/ y przed nią co rychley v=
ćieka: boć iuż rychley koniec. Acżći y w tym iáko y w inſzych rze=
cżách/ niewie ſam X.K. gdźieby miał nogę ſwą poſtánowić. A=
bowiem ták iuż to powiedźiawſzy/ iż Ewánieliſtowie folguiąc
Zydom/ máło dotykáli boſtwá Chriſtuſowego/ y Ian go dla te^o
nie zwał ſynem/ ále ſłowem: áżći záś zápámiętawſzy ſię/ dla gnie
wu y śierdźiwośći przećiwko mnie: rzecż tey przećiwną twierdźi:
y ná Zydy ſię fráſuiąc/ y to im też co y drugim (ácż w tey mierze/
nie tuſzę/ żeby ſłuſznie) zádawáiąc: iákoby oni dla te^o Páná Chri
ſtuſá przyiąć zá Meſyaſzá nie chćieli/ iż tego o nim w piſmie nie=

dd	wiedźieli.

---

strona: 210

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

210.

wiedźieli. Ano oni piſmo dobrze wiedźieli o Meſyaſzu/ bo go nie
máło v śiebie mieli: ále tego tylko żeby on Iezus był tym Me=
ſyaſzem/ ábo Chriſtuſem/ tego poiąć nie mogli: temu wierzyć nie
chćieli: te^o o nim nie rozumieli: iż też piſmá ś. ták tylko po zwierz
chownie cżytáli y wykłádáli: ná literę ſię oglądáiąc/ á duchá w
niey nie vpátruiąc ꝛc. Otoż tedy X.K. fráſuiąc ſię na mię y ná ży=
dy/ ták ná odpor rzecży ſwoiey pierwſzey/ przećiwną iey ſtánowi/
piſząc ták fol. 118. Piſze Ian ś. Krześćijánie mili/ iż Zydźi Páná
Kryſtuſá dla tego zá Meſyaſzá nie przyznawáłi/ że te^o w piſmie
o nim niewiedźieli. Ktorą ślepote ich tym zhańbił Pan Kry=
ſtus/ gdy (iáko piſze Lukaſz 5.) przyſzedſzy pierwſzy raz do Bo=
żnice/ áby ſię żydom oznaymił/ Notá áby ſię oznaymił, á tám mowił,
iż go Ewánielistowie folguiąc żydom, nie oznaymiáli, dla cżego y Ian nie
zwał go ſynem ále słowem ſkoro naprzod otworzył Kśięgi Piſmá
zakonnego/ záraz nápadł ná Proroctwo Izáiaſzowe/ ktorego
Meſyaſzem być iáśnie wyświadcżáło/ á ia temu y z bráćią ſwą, Pan
Bog tego iest świádkiem, wierzę, y ná tym ſię, procż plotek ludzkich buduie.
Tákżeć y teraz Beſtya śmie to piſáć/ iż o boſtwie Páná Kryſtu=
ſowym piſmá niemaſz/ ná tym miX.K.krzywdę cżyni: bo ia temu wie
rzę y to wyznawam: tylkoż nie wedle plotek Antychrystowskich, ále we-
dług ſámego słowá Bożego. A ia ſkoro otworzę Biblią/ áli ná pocżąt
ku/ w pośrzodku/ y ná ſámym końcu iey świádectwá doſyć iá=
ſne o tym bacżę ꝛc. Toć ſą właſne ſłowá X.K. ktore iáko ſię z pier
wſzymi/ Ewánieliſty potwarzáiącymi/ zgodzą/ niech wierni y
bacżni ſądzą. Bo ieſli o boſtwie Páná Chriſtuſowym/ pocżątek/
śrzodek/ y koniec Bibliey doſyć iáſnie świádcży: á iákoż to pra=
wdá będźie/ że ſię opiſániem Páńſkim wedle ćiáłá vmyślnie zá=
bawiáli Ewánieliſtowie żydom folguią? Także y to że y Ian dla
tego Iezuſá Chriſtuſá ná pocżątku ſynem nie zwał ále ſłowem?
Azaż y to prawdá iżby ná pocżątku Iezuſá Chriſtuſá ſynem zwáć
nie miał? Azaż/ ſkoro nákrotce mowę/ to ieſt obietnicę Bożą ná
pocżątku vcżynioną od Bogá/ y ſkońcżenie ábo wypełnienie iey
opiſał/ powiedźiawſzy iż ſię oná mowá ćiáłem/ to ieſt cżłowie=
kiem sſtáłá/ nie záraz támże mowi: y widźieliſmy chwałę iego/
chwałę iáko iednorodnego od oycá Ian 1. ꝟ 14. 18. Item/ ꝟ 34.
Ianá Baptyſtę ták mowiącego/ nie zárazli też ná pocżątku opi

ſuie Ewán

---

strona: 211

ná Wędzidło X.K.P.

211.

ſuie Ewánieliſtá/ w ty ſłowá: Iam tedy widźiał/ y świadcżę/ iż
ten ieſt on ſyn Boży? Azaż y ſam Pan Chriſtus ták ſię nie zwał?
ázaż ieſzcże y przed Káiáfaſzem tegoż iáſnie iż on ieſt ſynem Bo=
żym nie wyznał? A to ktoli też piſał? ábo kto tego iáwnie náu=
cżał/ nie Apoſtołowieli y Ewánieliſtowie? Ale iż ná tym mądre=
mu ſpodźiewam ſię będźie doſyć/ przetoż dáley poſtąpię.
KA P. 12. Okazawſzy ták/ ku przykłádowi tylko/ nákrot
ce/ ſproſne y grube potwarzy Bogá ſámego/ pomázáńcá też ie=
go/ potym pierwſzych rodźicow náſzych/ y wiernych też á ſzcżyrych
vcżniow Chriſtuſowych/ Apoſtołow y Ewánieliſtow: iuż też
cżás ieſt/ áby ſię tymże ſpoſobem y to záraz/ w ſwym porządku/
pokazáło/ co też mnie y z bráćią moią/ I.M.X.K. nieſłuſznie
zádáie/ przycżyta: y cżym nas brámuie. A wiernych proſzę/ áby w
to pilnie wglądáli/ y tego vprzeymie doświadcżáli: ieſliż to pra=
wdá ieſt/ co mi X.K. zádáie/ cżyli ſię co inſzego pokażę. Iać wſzyt
kiego te^o piſáć tu nie będę: boby o tym ſámym muśiáły być więt=
ſze kśięgi/ niż ieſt I.M. Wędźidło: w korym tego pełno: ále tyl=
ko niektorych kilká pokażę/ ktore ſię ieſzcże nię wſpomináły: áby
z tych kilku/ inſzych wiele tym podobnych mogły być poznawá=
ne y odrzucáne. Puſzcżę to imo ſię/ co mi zádáie fol. 199. zo=
wiąc mię beſtyą/ żem ſię te^o nie doucżył/ iż właſność pierworoc=
twá (mowi to przećiw piſániu moiemu/ o pierworodzonym ſy=
nu) nie ták ná tym należy mieć po ſobie bráćią/ iáko ná tym/ nie
mieć nikogo przed ſobą národzone^o ꝛc. Bo widzę iż nieświádom
piſmá świętego: ktore/ y tych pierworodnymi/ á náwet iedyna=
kámi ábo iednorodzonymi (bo to w piśmie ś. zá iedno ſię bierze)
názywa/ ktorzy przed ſobą inſze vrodzone mieli. Iáko Izááká/
1. Moi. 22. ꝟ 2. 16. choćiaż ſię przed nim Izmáel/ vrodźił. Dawi=
dá Pſál. 89. ꝟ 28. Choćiaż wiele bráćiey/ y Krolow przed ſobą
miał. Tákże y Sálomoná/ Przy. 4. ꝟ 3. Tákże y ſyny Iozefowe
między ſynmi Iákobowymi 1. Kro. 5. ꝟ 1. á zoſobná Efraimá.
Iere. 31. ꝟ 9. ꝛc. pierworodnym piſmo zowie: ále to ná ſtronę. Zá
dáie mi to I.M.X.K. y z moią bráćią fol. 500. á niewiem ſkąd
y przecż/ żebyſmy my to kiedy mowić mieli/ ábo też ták wierzyć y
trzymáć/ iżby ſię Anioł miał ſtáwáć Bogiem: te^o rácżey pozwa=
láiąc/ że ſię Bog ſtawał Aniołem/ zoſtawſzy przedśię Bogiem:

dd 2

niżby

---

strona: 212

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

212.

niżby ſię Anioł miał ſtáć Bogiem. W cżym nam krzywdę cżyni.
Gdyż tá oboiá rzecż ieſt dáleka od nas. Bo y Chriſtiáninowi
wiernemu/ y Zydowinowi zakonu ſię trzymáiącemu/ niepodo=
bna y nieprzyſtozna. Zeby ſię Anioł miał ſtáwáć Bogiem. Bo ie
ſliżeby ſię ſtał Anioł Bogiem tedyby Aniołem przeſtał być. Iá
ko wodá oná w Kanie Galileyſkiey od Chriſtuſá w wino prze=
mienioná/ gdy ſię ſtáłá winem/ iuż winem wybornym zoſtáłá/
á wodą potym nie byłá: co o żadnym Aniele nie może być mo=
wiono/ wedle piſmá ś. Ale to rzecż pewna/ z tegoż piſmá: iż nie
tylko Anioły/ ále też Ołtarz y Skrzynię przymierza Bożego/ lu=
dźi dobre/ y niektore też podcżás złe/ á náwet y ſzátáná Kśiążę
świátá tego/ piſmo ś. Bogámi názywa. Ale to inſza/ názwáć
co/ ábo kogo Bogiem: á inſza/ ſtać ſię komu ábo cżemu Bo=
giem. Abo imienim Bożym/ iákoby Bog ſam mowić miał/ co
cżynić/ mowić/ y roſkázowáć. Iáko cżynili cżęſto Aniołowie: cży
nili pod cżás y Prorocy/ co pobożny y wierny chwalcá Boży z ſá=
mego ſłowá Bożego procż plotek wymyślonych łácno poznáć
może. To ia tedy z ſwoią bráćią y twierdźiłem przedtym y twier
dzę teraz: á záto ſię wſtydáć nie będę: gdyż to nie z śiebie ále z ſło=
wá Bożego mam. A co X.K.in contrarium iákoby chcąc to zbić/
co nam nieſłuſznie zádał/ wnośi: tego rádſzey pozwaláiąc/ żeby
ſię Bog miał sſtáwáć Aniołem niż Anioł Bogiem: tedy to ieſt
gruba niezbożność/ ták o Bogu krory ieſt nigdy nieodmienny
trzymáć/ y to mu przycżytáć/ y Proteuſzá/ odmieńcá iákiegoś z
niego vcżynić/ ábo go z máieſtatu iego ſtrąćiwſzy/ w pocżet An
iołow wetkáć/ z ſtworzyćielá ſtworzenie vcżyniwſzy. Bo ieſliby
ſię Bog miał sſtáć Aniołem: iáko ſię sſtáło wino z wody: ábo iá
ko ſię z winá dobrego cżęſto sſtawa oſtry ocet: ktory iuż potym
nigdy winem dobrym nie może być. Tedyby iuż nie tylko Bo=
giem nie był: áleby muśiał mieć kogo inſzego możnieyſzego nád ſię
ktorego by był Aniołem/ ábo poſłem: gdyż Anioł/ poſłá znácży/
á nie Bogá. Ale iáko w tym ieſt ná vmyśle dobrze vgruntowá=
ny/ y iáko dobrze piſmo ś. rozumie y onemu wierzy y vfa/ káżdy/
kto pilno w I.M. Wędzidło poyźrzy/ łácno obacży. Abowiem/
ait ſæpiſsime & rurſus negat, raz ſię tego chwytáiąc/ á drugi raz te=
goż odſtępuiąc: raz prząc á drugi twierdząc: Iáko cżyni/ fol. 50.

gdźie

---

strona: 213

ná Wędzidło X.K.P.

213.

gdźie ták mowi: iż Moiżeſz godnym był ználeźiony oblicżem w o
blicże vmawiáć ſię z Bogiem/ ábo choć z Aniołem Notá, ktory
máieſtat Boży ná ſobie nośił. Z kąd káżdy obacżyć może/ iż w
przod dumę ſwą wyſtáwiwſzy o Bogu/ iáko y ná mieyſcu wyżſzey
położonym: będąc y ſumnienim y prawdą śćiśniony/ oney záś
odſtępuie/ á Aniołowi to przyznawa: co ieſt y wedle ſtárego Te=
ſtámentu świádectw y według wykłádu nowego Przymierza/
rzecżą prawdźiwą: ktorą my twierdźiemy/ y przy ktorey ſtoie=
my. Iákoż ták y Agendá ich świadcży: (ieſliż też X.K. vmie dźie
ći krzćić.) Ktora/ nie ſynáć Bożego Bogá/ ále Aniołá powie=
da ſtrożem być od Bogá dánym Izráelowi/ ktorego Bogá (á
mowi tám przedtym y potym miánowićie o wſzechmogącym
Bogu oycu.) prośi/ áby iáko tám zá ſtroża we dnie y wnocy da=
wał Izráelowi/ Aniołá ſwoiego/ żeby go też y dźiećięćiu ktore
krzći vżycżyć racżył. A mowią to w tey modlitwie/ ktora ſię po=
cżyna/ Deus Abraham &c. co potrzebá przećiw X.K. ná potym
káżdemu pámiętáć. Gdyż co tu Aniołowi przyznał/ záś to z nie=
go zdźiera fol. 432. y 435. A ná ſyná Bożego wkłáda/ wykrę=
cáiąc iáſne y otworzyſte ſłowá Stefáná ś. Dźie. 7. ꝟ 30. 35. 38.
53. Heb. 2. ꝟ 2. áżći záś fol. 442. 443. dźiwnie to Aniołom/ á nie
Aniołowi/ przywłaſzcża. á nie tylko Aniołom onym duchom nie
śmiertelnym: ále też y Moiżeſzowi y inſzym prorokom/ ktorych
też/ wedle Chrizoſtomá/ Piſmo ś. Aniołámi zowie: co my też
twierdźimy: bo ták ieſt: iż y ludźi piſmo ś. Aniołámi zowie. Iá=
kom ia w Dyálogách/ y potym gdźie indźiey pokázował. Ale y
to ieſzcże v X.K. nie pewna: bo gdy przyidźie do onych dwu/ kto
rzy v Lotá w Sodomie byli: tedy z nich raz Anioły vcżyniwſzy/
niechce ich záś potym mieć Aniołámi: to ieſt/ áni duchámi áni
ludźmi (iako wprzod powiedźiał: iż to nazwiſko duchom y lu=
dźiom ſłuży.) ále záś z nich cżyni Bogá/ tákie o nim zámknienie
cżyniąc. Inácżey być nie może ( fol. 484.) iedno iż ty oſoby były
Bogiem w náturze notá w náturze Anioły záśię z vrzędu/ iż byli
poſłáni: á w poſtáwie zwierzchniey byli mężámi/ ktorzy prawdźi=
wie iedli y pili/ y inſze potrzeby cżłowiecże przyimowáli. A fol.

35:

367. mowi. Iż ieſli ſię Anioł pokázował/ á ten ſię zwał Bogiem/
tedy to dla tego cżynił/ iż w nim muśiał być ſyn Boży. Tyć ſą ſło=

dd 3

wá X.K.

---

strona: 214

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

214.

wá X.K. z ktorych dobrze vważonych/ pozna káżdy iż niewie zá
co ſię chwyćić/ y cżego ſię gruntownie trzymáć. Pozna go być
Arryanem/ według ie^o właſnego piſmá/ ktore ſię przedtym przy
pomináło: gdźie to ſobie wárował/ iż opera Trinitatis ſunt indiuiſa

5:

ad extra, y záś iż w Troycy nie tylko ſpráwy zwierzchowne/ ſą nie
rozdźielne/ ále też w niey niemáſz nic pierwſzego y poślednieyſze=
go: ták/ że pierwſza oſobá nie ma nic nád wtorą y trzećią/ áni
pierwſza przez wtorą cżyniłá/ ále záraz wſzytkie. A tu iuż dwie
pierwſzey ſłużą/ gdy te poſyła: á ieſzcże z odmiáną ſwą wielką. Bo
ná nie/ Bogu nieprzyſtoyne accidens (quod etiam iuxta Augusti-

11:

num. Lib.5. de Trinitate. Cap. 4. Tom. 3. col. 317. C. non cadit in Deum.)
to ieſt/ przypadek y doległość/ przypada/ że też/ iáko mowi X.K.
prawdźiwie iedzą y piją/ y inſze potrzeby cżłowiecże przyimuią.
(Choćiażći to zás fol. 384. dźiwnie wykręćić chce: ále ſię tym ſá=
mym w więtſzą gęſtwę wdawa. A iż to Aniołowie byli/ znowu
záś fol. 400. pozwala/ y owſzem záś to y Bogu ſámemu oycu przy
cżyta/ ábo więc ogołem wſzytkim trzem oſobam fol. 393. A wnet
záś przećiw temu ieſt/ mowiąc/ iż ſię oſobá duchá ś. nie pokázo=
wáłá/ w oney to Troycy. fol. 405.) Co bacżyć trzebá: Bo kto ie
y pije/ tedyć to pewna/ iáko mowi X.K. iż też y inſze cżłowiecże
potrzeby prziymuie. Co ieſli ták ieſt/ tedy koniecżnie w tym Bo=
gu odmiáná/ Bogu nieprzyſtoyna/ być też muśi. Zácżym záś to/
pewnie poydźie: iż to cokolwiek ſię w tákie y owákie oſoby od=
mienia/ cokolwiek náturę inſzą ná ſię bierze/ y co tákim y owá=
kim przypadkom podlega/ żadną miárą tho wiecżnie trwáć nie
może: áni też mym zdániem może być Bogiem nieśmiertelnym y
prawdźiwym. Co niech I.M. y inſzy bácżni ludźie ſądzą/ y niech
ſię tey dźiwney Theologiey, y Metamorphoſi przypátruią. Bo my z
łáſki Bożey widząc/ być niezbożną/ nią ſię brzydźiemy: á ták też
wedle ſłowá Bożego ná iednym Bogu prawdźiwym/ ktory ieſt
Bogiem y oycem wſzechmogącym/ á nigdy nieodmiennym: y ná
iednym też do niego pośrzedniku cżłowieku Iezuśie Chriſtuśie/
przeſtawamy: á tey wielkośći Bogow/ ábo Bożych perſon/ ták
y owák ſię odmieniáiących/ y doległośći y przypadki ćierpiących
nie znamy: iż ich też piſmo święte nie zna áni ich nam záleca.
W tora rzecż ieſt ná kárćie 6. kazánia pierwſzego gdźie to o=

biecuie

---

strona: 215

ná Wędzidło X.K.P.

215.

biecuie pokázáć z iáſnego (iáko mowi) piſmá ś. iż Pan náſz Ie=
zus Chriſtus ieſt nie tylko cżłowiekiem prawdźiwym/ ále też
Bogiem cżemuſmy my nie ſą ná odpor, ániſmy byli, ieſliż to idźie o Chri
stuſá Iezuſá, á nie o kogo inſzego, przed nim, przy nim, z nim, ábo w nim:
mądremu doſyć, zádáie nam to iż my ſámo tylko piſmo przyimu=
iemy: ále okęſzone y wyſzpocone ꝛc. Co ſię tknie iż ſámo piſmo ś.
przyimuiemy/ co nam zá nie dobre/ tego ſię nie wſtydamy: y
owſzem/ iż ták ieſt/ że oprocż niego nic przyimowáć niechcemy/
to śmiele záwżdy wyznawamy/ y w tym ſię oświadcżamy. Ale
co przydawa iżbyſmy ie okęſáć y wyſzpacżáć mieli: tedy ſię to po=
kázáć nie może prawdźiwie y dowodnie. A co ſię tknie tych piſm
ktore ápokrifá zową/ ktore kośćiołá Rzymſkiego ſtárzy niekto
rzy Pátreſowie/ w ſpráwách zbáwiennych/ w podeyźrzenie przy
wiedli/ y dowodźić nimi nie dopuſzcżáli: tych my też przedśię
nie bierzymy: áni ich w tákiey wadze iáko inſze mamy: iáko ſię
przedtym wſpomináło. Wſzákże y tych nie lekce ważymy. Ale in
ſze wſzytkie z pocáłowánim y z poćiechą ſerdecżną/ cále y waże=
my y przyimuimy: y cáłą wiárę im we wſzytkim dáiemy. A to co
nam I.M.X.K. zádał/ gotowſzyſmy niż on/ z ſámego Wędźi
dłá I.M. pokázáć: iż on to ſam cżyni/ co nam zádáie: y to też
iż on ſwym właſnym nas kápturem/ ktory nam nie ſłuży/ nákryć
chce: co mu Pánie BOże odpuść y day vpámiętánie. A iżby
kto nie mnimał/ żeby to nieſłuſzne miáło być náſze I.M.X.
K. zádánie: iż on ſam to cżyni co nam zádáie: tedy to kilką rze=
cży pokażę (bo też tego ieſt málo nie bez licżby) iż ſam X.K. o=
kęſzone/ wyſzpocone y powiſzowáne piſmo ś. przywodźi. Iáko w
Przedmowie g. ná drugiey ſtronie kárty/ mowi: Kto nie vwie
rzy okrzćiwſzy ſię będźie potępion ꝛc. To tu ieſt gwałtowne wy=
ſzpocenie ſłowá Bożego: bo co ono mowi/ kto vwierzy y będźie
ponurzon/ będźie zbáwion/ á kto nie vwierzy będźie potępion:
to X.K. wykręćił y opákował: iáko ty ſłowá ie^o świádcżą. Ták
że co Pan Chriſtus mowi/ Ian 5. ꝟ 17. Oćiec/ moy áż do tąd
robi/ y ia robię: To X.K. wyſzpoćił fol. 36. mowiąc ták: iż do
tego cżáſu Oćiec moy y ia vcżynki náſze ſpráwuiemy. Tymże ſpo=
ſobem fol. 77. wywodząc to iáko boſtwo Páná Chriſtuſowe w
cżłowiecżeńſtwie pokazáne było/ ktore Pan Chriſtus/ cżłowie

cżeńſtwem

---

strona: 216

Wtore kśiążki Odopowiedzi/

216.

cżeńſtwem iákoby obłokiem vcżynił widome: przywodźi Pſal.
17.b. ku podpárćiu tey ſwey dumy/ w ty ſłowá: Nákłonił (ſyn
Boży) niebá y zſtąpił: To tu gruba y ſproſna łátá do ſłow Da=
widowych śmiele przyſzytá. A wnet/ potym támże/ nie mniey
ſproſne ſłow Páwłowych powichrowánie/ opákowánie y wy
ſzpocenie káżdy obacży. Bo co Páweł ś. mowi Fil. 2. ꝟ 5. 6. Te=
go maćie być o ſobie rozumienia/ ktore było w Chriſtuśie Iezu=
śie/ ktory będąc w kſztałćie Bożym/ nie przycżytał/ ſobie dra=
pieſtwem/ żeby rownym był Bogu: ále wyniſzcżył ſámego śie=
bie/ wźiąwſzy kſztałt ſłużebnicy: To X.K. ták mowi/ wykłádá=
iąc ſłowá ſwe: Nákłonił (ſyn Boży) niebá y zſtąpił: To ieſt iá=
ko obiáśnia Páweł ś.) wyprożnił ábo vchylił y poniżył boſtwá
ſwego/ y przyiął cżłowiecżeńſtwo w oſobie ſłużebniká. Niechże
y ſtąd (iż więcey nie rzekę) bácżni obacżáią tákli Páweł ś. mo=
wił/ iáko tu piſze X.K.? Ktemu y to niech vznáią/ nie ſamli te^o
cżyni co nam nieſłuſznie zádáie? Ale to odłogiem/ dla przedłu=
żenia/ puśćiwſzy/ wrácam ſię do tego: iáko mi kłamſtwo X.K.
zádáie (fol. 7.) niewſtydliwe: powiedáiąc to/ żebych ná kilku
mieyſcách Rozmowy ſwey Chriſtyáńſkiey twierdźił/ iákoby bo=
ſtwo Páná Chriſtuſowe przedwiecżne y Oycu ſpoliſtne/ było wy
myſłem nie dawnym Antychriſtowym/ piſmu ś. przećiwnym.
Bo (iáko támże dáley mowi) pełne ieſt piſmo ſtárego y nowe=
go Teſtámentu iáſnych o tym dowodow ꝛc. To kłamſtwo ták
mi zádáne/ ták toż z śiebie zá pomocą BOżą ſkłádam: oświád
cżáiąc ſię w tym przed Bogiem y przed ludzmi/ iż to v mnie inſza
rzecż ieſt/ mowić o boſtwie Páná Chriſtuſowym: á inſza/ zmy=
śláć ſobie przed Chriſtuſem Iezuſem/ y oprocż Iezuſá Chriſtu=
ſá cżłowieká Pośrzedniká náſzego/ ktory ſam ieſt iedyny y nami
leyſzy ſyn Boży/ iákiego inſzego ſyná Bożego: boſtwo iego: by=
tność iego: rodzenie iego: mowienie iego: cżynienie iego wſzyt=
kiego: y iedzenie y pićie iego/ y tákie y owákie przemienienia/ y
kſztałtow ná ſię bránie: to Aniołá/ to mężá/ to Bogá: y niewie
dźieć co tyle. Iedney tedy rzecży z tych dwu/ ia nie ieſtem ánim
był ná odpor: ále drugiey chwalić y przyiąć nie mogę/ áni chcę:
iáko kuźniey Antychriſtowey/ ku zniſzcżeniu Bogá iedynego y
ſámego prawdźiwego vrobioney: y ku zniſzcżeniu też iedynego

iego od

---

strona: 217

ná Wędzidło X.K.P.

217.

iego od niego dánego y poſłánego ſyná Iezuſá Chriſtuſá: ſyná
Dawidowego/ z duchá ś. pocżęte^o/ á z dźiewice Máryey náro=
dzonego. Ták tedy mowię. Iż ten ſyn Boży iedyny y prawdźiwy
Iezus Chriſtus/ będąc bez miáry duchem nápełniony (Ian 1. ꝟ
16. á 3. ꝟ 34.) w ktorym mieſzka wſzytká zupełność boſtwá ćie=
leſnie/ (Kol. 2. ꝟ 9.) ktoremu wſzytkie rzecży poddáne ſą od
oycá/ y zwierzchność wſzytká ná niebie y ná źiemi (Mát. 11. ꝟ
27. á 28. ꝟ 18. Ian 3. ꝟ 35.) y ſąd y żywot y pomázánie oleiem
rádośći nád towárzyſze (Ian 5. ꝟ 22. 26. 27. Heb. 1. ꝟ 9.) przeto
iż go oćiec zápięcżętował/ poświęćił y poſłał ná świát Ian. 6. ꝟ
27. á 10. ꝟ 36. A zápięcżętował y poświęćił dawſzy duchá ś. y
śwádectwo z niebá/ iż ieſt ſynem iego namileyſzym (Mát. 3. ꝟ
17. Ian 1. ꝟ 32.) ktorego duchá ś. mocą (nim będąc pomázány
y zápięcżętowány) ná puſzcżą ná pokuſy był záprowádzony/ y mo
cą tegoż duchá wroćił ſię do Gálileiey (Mát. 3. ꝟ 1. Luk. 4. ꝟ 1.
14.) y tegoż duchá mocą vcżył/ y cudá wſzytki ſpráwował/ iáko
ſam z proroctwá Ezáiaſzowe^o o ſobie świadcży (Luk. 4. ꝟ 18.)
mowiąc: duch pańſki nádemną/ dla tego pomázał mię: ábych o
powiedał Ewánielią vbogim/ poſłał mię: żebym lecżył ſkruſzone
ná ſercu/ opowiedał poimáńcom wypuſzcżenie/ á ślepym przey=
źrzenie/ żebym wypuśćił ná wolność zránione/ żebym opowiedał
rok Páńſki przyiemny ꝛc. Otoż mowię/ iż ponieważ tego Iezuſá
Chriſtuſá ſyná Bożego boſtwo to/ ktore w tym zápiecżętowá=
niu/ poświęceniu/ y pomázániu/ záwiſnęło/ ze wſzelką zwierzchno
śćią ná niebie y ná źiemi/ od ſámego Bogá oycá ieſt/ ktory mu
y tę zwierzchność y moc y duchá bez miáry y żywot dał: iáko ty
iáſne y prawdźiwe świádectwá ſłowá Bożego wyświadcżáią. A
ten Bog oćiec nie ieſt nowym iákim Bogiem/ áni nowo doſtał
tego duchá/ ktorego dał Chriſtuſowi Iezuſowi ſynowi ſwemu
miłemu/ przetoż dla tego boſtwo Chriſtuſowe/ ktore ſię w nim
znácżnie/ z dárowánia Bożego w vcżynkách pokázowáło/ nie
ieſt nowym: áni może być nowym názwáne: choćiaż ſię on ſam
czáſu pewnego pocżęty z duchá ś. národźił: y cżáſu pewnego tę
moc y zwierzchność/ y pomázánie/ y żywot/ od Bogá wźiął: y
cżáſu pewnego ſię to w nim pokázowáć ſkutkiem/ á nie przed
wſzytkimi wieki pocżęło: Wedle tego iáko o nim zdawná pro=

ee

rocy pro=

---

strona: 218

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

218.

rocy prorokowáli: iáko y ſam ku záwárćiu gęby wſzech przeći=
wnikow to wyznawa y mowi: támże/ Luk. 4. ꝟ 21. że ſię dźiś wy=
pełniło to piſmo w vſzu wáſzych/ dźiśia mowi/ nie przed wſzemi
wieki. A ták ſię ſtąd pokázuie/ nieſluſzne zádawánie nam klam=

5:

ſtwá/ z ſtrony nowego boſtwá Páná Iezuſá Chriſtuſá: gdyż nie
nowego wźiął od oycá: w te dni oſtátecżnie/ kiedy też Bog prze
zeń mowić pocżął/ Heb. 1. ꝟ 1. ále to ktore w ſobie miał Bog
przed wſzytkimi wieki: toż też mowię/ á nie inſze dał Iezuſowi
Chriſtuſowi ſynowi ſwemu iedynemu y namilſzemu ꝛc. Ktory
Pan Chriſtus (iáko ſamże X.K. piſze fol. 68.) nie ieſt z boſtwá
á cżłowiecżeńſtwá Chriſtuſem vcżyniony/ co y my mowimy: nie
ták bárzo dbáiąc ná to co dáley mowi (ácżći y tám coś ieſt) gdyż
nie ieſt rożnym od tego oboygá: ále owſzem oboią rzecżą ieſt Bo
giem y cżłowiekiem: Bogiem vważamy go być z cudow Nota, co
X.K.mowi Bogiem z cudow, ktore on pewnie ták cżynił, iáko wziął ro-
skazánie od oycá, á cżłowiekiem z nátury/ ktora/ ieſt náſzey podo
bna ꝛc. toć y ſam X.K. po cżęśći wyznawa co y my: by iedno tyl
ko ták też wierzył y rozumiał/ iáko my. Wierząc temu mocnie/
iż cżłowiek Iezus Chriſtus ieſt ſynem Bdżym: á z Thomaſzem
mowiąc Pánem y Bogiem náſzym. Nie on co nigdy nic nie ćier
piał/ ále on co vmárł/ y wzbudzony będąc/ ieſzcże y rány w ſo=
bie miał. Bo tego á nie inſzego Pánem Bogiem ſwym Tomaſz
wyznał/ iáko y my z nim wyznawamy: Oprocż ktorego záś/ z
tym boſtwem iego/ w nim znácżnie pokázánym/ y piſmy vtwier
dzonym: my żadnego inſzego ſyná Bożego według piſmá ś. nie
znamy: ktoryby był ſpoliſtny y Bogu oycu we wſzem rowny/ iá=
ko támże X.K. piſze. O ktoregoby też ſkutecżney bytnośći: y o
mowieniu tákże y cżynieniu/ y o boſtwie támtym/ o ktorym X.
K. duma/ gdyby iáki był/ miáłyby być piſmá ſtárego y nowego
Teſtámentu: ták też pokazáne/ iáko ie my o ſwoim pokázuie=
my. Gdyż X.K. nieſłuſznie wewłocży piſmo Páwłá ś. ná te^o tám
zmyślonego/ zdźieráiąc ie z tego ktore^o my wyznawamy/ y kto=
rego wierzymy/ Chriſtuſá Iezuſá iedynego ſyná Bożego/ gdyż
támże fol. 7. mowiąc o ſynu Bożym Bogu przyrodzonym/ kto=
ryby miał być Bogiem z Bogá przedwiecżnym ꝛc. dokłáda te=
go ſamże: iż nie máſz inſze^o ſyná Bożego/ Iezuſá Chriſtuſá procż

vkrzyżo=

---

strona: 219

ná Wędzidło X.K.P.

219.

vkrzyżowánego: á czyni to/ ſłow tákich vżywáiąc: Ktora náu=
ká/ iáko ieſt ważna y potrzebna: ſtąd vważáć możećie/ iż ieſt
gruntem wiáry náſzey zbáwienney. Bo Páweł ś. táiemnic Bo=
ſkich vſzom ludzkim zákrytych w trzećim niebie nápełniony/
przedśię ſię oświádcżał/ iż to wſzytká vmieiętność ie^o/ wiedźieć
Páná Chriſtuſá/ á ktemu vkrzyżowánego ꝛc. Ponieważ tedy ia
y z bráćią moią/ wedle tego wyznánia X.K. ktore cżyni z Apo=
ſtołá Páwłá ś. ták trzymam/ wierzę y wyznawam/ ze niemáſz
żadnego inſzego właſnego y prawdźiwe^o ſyná Bożego (neglecta

10:

falso & impiè, contra verbum Dei, excogitata idiomatum communicatio-

11:

ne,) procż Iezuſá Chri.vkrzyżowanego: ponieważ też y żadnego
boſtwá iego/ nád to ktore ma od Bogá iedynego/ wiecżnego y
nieśmiertelnego/ iáko ſię pokazáło/ nie znam/ áni go ſobie zmy=
ſlam: á iákoż mi ſpráwiedliwie/ bezwſtydliwie kłamſtwo zádá=
wáć X.K. może? Bo ponieważ ten/ ktory nie był vkrzyżowan/
iákie^o ſobie X.K. ná inſzych mieyſcách zmyśla/ nie ieſt Iezuſem
Chriſtu. áni też ieſt właſnym ſynem Bożym: tedyć koniecżnie ia/
tego odrzucáiąc y wymyſłem nowym Antychriſtowym názywá=
iąc/ y boſtwo iego nowo zmyśłonym opowiedáiąc prawdę/ á
nie kłamſtwo niewſtydliwe/ mowię: gdy z Páwłem ś. nie znam
iedno Iezuſá Chriſtuſá/ á tego vkrzyżowánego: ktory mię z brá
ćią moią vmiłował/ y zá mię/ y zá ony ktorzy też weń wierzą/
ſámego śiebie wydał: y krwią ſwą grzechy moie y wſzech wierzą
cych weń ocżyśćił: cżego iż żaden inny przed Iezuſem Chriſtu=
ſem/ przy nim/ znim/ ábo w nim nie cżynił: procż onego ſámego:
przetoż ia też procż niego nie znam inſzego. Aták/ choćiaż ſię X.
K. gniewa y fráſuie/y kłamſtwo mi/ y niewiedźieć co zádáie/
chcąc inſzego procż Iezuſá Chriſtuſá wyſtáwić/ rodzenia iego
przedwiecżne^o/ wćielenia y boſtwá ſpoliſtnego y rownego z Bo
giem oycem dowieść y bronić/ tedy ia ná to nic niedbam: bo ia/
o iednym tylko prawdźiwym y właſnym/ nie o dwu ſynách Bo=
żych/ wiem y weń wierzę: á boſtwá żadnego/ nád raz pokazáne
nie znam áni wierzę: Gdyż o nim w ſtárym Teſtámenćie nie cży
tam. A co ſię też tknie nowego przymierza świádectw/ tedy y ty
cżłowiekowi ſámemu Iezuſá Chriſtuſá wedle obietnic Bożych
dánemu ſłużą: á nie Bogu iákiemu. Iákoż to y I.M.X. Arcy=

ee 2

biſkup/

---

strona: 220

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

220.

biſkup/ iáko ſtárſzy y mędrſzy bacży/ y nie bez przycżyny (choćiaż
ſię podobno w tym X.K. nie pocżuł: boby pewnie muśiał był le=
piey vpiłowáć Wędźidło ſwoie/) ieſt w tym X.K. bárzo ná od=
por: gániąc skrętne X.K. bádánie ſię o rodzeniu przedwiecżnym
ſyná Bożego. Gdźie y to wyznawa/ iż o boſtwie iego niemáſz w
ſtárym Teſtámenćie/ áni tákiey nátury boſkiey/ w ktoreyby byłá
iedná iſtność á trzy perſony/ krorą wiele ludźi vcżonych przez ro=
zmáite wywody/ y podobieńſtwá (iákoż to y X.K. cżyni) dwor=
nie więcey niż pożytecżnie pokázáć chćieli. Bo iednák nie doſzli
tego/ y przydáie potym ty ſłowá I.M.X. Arcybiſkup. Kuśili ſię
drudzy piſáć o dwoiákim rodzeniu Páná Chriſtuſowym/ o ie=
dnym z Bogá oycá od wiekow/ á o drugim z mátki cżyſtey Pán
ny iáko też toż zapalcżywie á nie k rzecży cżyniX.K. ále prożno wodę
mierzyli. Bo/ iáko y tego dokłáda (á ia tuſzę iż wedle Ambroże=
go In Luc. 9. Lib. 6. fol. 88. Tom. 5. y Bázylego contra Eunomium

16:

fol. 314. bádáć ſię o národzeniu Chriſtuſowym nie trzebá: bo ſię
omyli káżdy ná tym/ kto mnima iżby dośćignąć miał tych rzecży
zákrytych. A potym ná drugiey kárćie d. y to ieſzcże przydáie: A
zaż ſtáry Zakon Bogá oycá iáwnie nie opowiedźiał Notá iż Bogá
oycá á o ſynu ieſzcże pod zaſłoną mowi? A nowy Teſtáment iuż y
ſyná z oycem ocżywiśćie Bogiem wyznawa: ále o boſtwie duchá
ieſzcże nie ták przeſtronne wywody ma ꝛc. A toć I.M.X. Arcy=
biſkup w przedmowie ſwoiey y więcey nád to piſze: co my też ba=
cżymy y nie lekce ważymy. Cżego pewnie X.K. niewiem by vwa
żył przyſtoynie: ábo więc I.M.X. Arcybiſkup muśiał Wędźidłá
X.K. pierwey dobrze nie przecżytáć. Bo nie tuſzę/ áby ſię ábo ten
od tákowey przedmowy/ ábo on od ták grubie ſproſnego/ o rze=
cżách niedośćigłych y od ták prożnego rzeſzotem wody mierze=
nia nie muśiał był pohámowáć. Ieſliby tedy mnie X.K. chćiał
mieć zá złe/ że mowię iż w ſtárym Teſtámenćie niemáſz nic o ſyná
Bożego ſkutecżnie iuż będącego boſtwie (Bo ia tego záwżdy
dokłádam) procż figur/ podobieńſtw/ y obietnic oſtátnim cżá=
ſom ſłużących: ktore ſię ſkutkiem w Chriſtuśie Iezuśie pokazá=
ły: A cżemużby ſię nie pierwey ná ſwego właſnego wodzá y do=

35:

żorcę przednieyſzego/ śierdźić więcey niż ná mię nie miał? Ktory
to/ á mym zdániem ſnadź ieſzcże iáſniey/ choć ſłowy krotkimi

twierdźi/

---

strona: 221

ná Wędzidło X.K.P.

221.

twierdźi/ iż ſtáry Teſtáment o tym ieſzcże pod zaſłoną mowi. Bo
gdyż by iuż tám w ſkutku był/ y co cżynił y mowił/ nie byłáćby to
zaſłoná/ ále rzecż ſkutecżna: ktoreyby iuż też będącey ſkutecżnie/
nie trzebá było zaſłoną znácżyć: ániby iey trzebá figurowáć: áni/
iż ma być obiecowáć: y iákoby ná rzecży ták długo trzymáć/ ták
wiele Krolow/ Prorokow/ y ſpráwiedliwych/ ktorzy go prágnę
li widźieć: á przedśię nie widźieli. Co też/ ácżkolwiek X.K. ſwoią
zwykłą logiką wyſzpoćić chce: piſząc fol. 523. Iż wiele Krolow y
Prorokow ſtoi nápiſano/ á nie wſzyſcy Krolowie y prorocy: ſkąd
też cżyni tákie zámknienie mowiąc ták: iż ponieważ nie mowi
wſzyſcy ále tylko wiele: tedy go niektorzy pewnie widźieli ꝛc. Ale
tego nie bacży iż Chriſtus/ nie mowi zgołá o ſwey tylko oſobie/
ále też y o tym co ſię prze zeń dźiało/ gdy iuż wedle Bożych obie=
tnic národźiwſzy ſię y vrozſzy/ vrząd ná ſię włożony od Bo=
gá wykonywał. Ktemu/ nie pátrzy X.K. ná właſność mowy
ſłowu Bożemu zwycżáyney. Bo ieſliby to co wnośi ważną rzecżą
było/ dla tákiego mowienia: tedyby y to tákże ważyć muśiáło/
co bych ia też rzekł/ tákże piſmo ś. tym podobne przytocżywſzy:
á to tym ſpoſobem. Mowi ták Apoſtoł (Rzym. 5. ꝟ 15. 19.) Ie=
ſli przeſtępſtwem iedne^o/ wiele ich vmárło. Item/ bo iáko przez
niepoſłuſzeńſtwo iednego cżłowieká wiele ich sſtáło ſię grzeſzny=
mi ꝛc. Iáko tedy tu nie mowi piſmo/ iżby wſzyſcy przez Adámo=
we niepoſłuſzeńſtwo sſtáli ſię grzeſznymi/ lecż tylko mowi iż ſię
ich wiele sſtáło grzeſznymi. Otoż tedy nie wſzyſcy ſię rodzą grze=
ſznymi z Adámá/ ále tylko wiele ſię ich rodźi ꝛc. Lecż iáko to zła
Loiká/ przećiw iáſney prawdźie/ y inſzym wſzytkim piſmam ś. kto
re wſzytkich pod grzech zámykáią: Tákże y tá nie mniey ieſt zła/
ktorey X.K. vżywa. Ale to opuśćiwſzy/ do okázowánia dálſzego
tych rzecży ktore mi X.K. nieſłuſznie zádáie przyſtąpię. Zádáie
mi to fol. 359. iżbym ia to kędy piſáć miał/ ábo/ iáko I.M. mo=
wi/ pleść będąc Beſtyą/ żeby ſię ſyn Boży sſtáć miał z Duchá/ z
Boſtwá/ y z Aniołá/ zmieſzánym: y vkázuie ku omamieniu pro=
ſtych w moich Dyálogách liſt 41. Tedy ia/ to tylko ná to mo=
wię: iż znáć że I.M.X.K. nie ſwymi tám ocżymá pátrzał: gdyż
mi to przycżyta zá wyſtępek/ co ia tám borzę/ y iáko rzecż ſproſną
ganię y ſtrofuię: nierzkąc żebych ią twierdźić miał. Niech kto

ee 3

chce

---

strona: 222

Wtore kśiążki Odopowiedzi/

222.

chce doświadcży/ á dozna cżyiá prawdá: á náucży ſię te^o/ iáko po=
tym komu będźie miał wierzyć. Item/ Zádáie mi też to fol. 18. że=
bym ia ono widzenie ſłowá Bożego ná koniu białym (Obiá. 19.)
zbijáć miał Aniołem/ ábo rácżey (wedle ſłow I.M.) rownáć to
ſłowo Boże z Aniołem ktory ſię vkazał Mánue^v oycu Sámſo=
nowemu. A vkázuie też to ná kráiu kárty 48. moich Dyálogow:
ále iáko y to dobrze y prawdźiwie/ niech drudzy ſądzą. Gdyż ia
tám rzecż tey przećiwną pokázuię. Bo co niektorzy od Iuſtiná
nawięcey pocżąwſzy/ ták dumáli/ żeby to on Anioł/ ktory z ſtáry=
mi oycámi mawiał: iáko z Abráhámem/ Izáákiem/ Iakobem/
Mánoáchem ꝛc. miał być tym ſynem Bożym/ ktore^o w obiáwie=
niu Ian widźiał ná koniu/ tedy ia to odrzucam: á Aniołá one^o
podobne^o być temu pokázuię/ ktory poſłány będąc od Iezuſá Chri
ſtuſá/ widzenie to Ianowi obiáwiał. Obiá. 1. ꝟ 1. Ktoremu gdy
chćiał Ian vcżćiwość wyrządźić/ przypadáiąc do nog iego/ tedy
mu on te^o nie dopuſzcżał (Obiá.19. ꝟ 10.) ták iáko y on v Máno=
áchá ofiárowáć ſobie nie dał/ ále tylko Bogu ofiárowáć kazał.
Sedź. 13. ꝟ 16. Zádáie mi też y to/ ále tákże nieſłuſznie: żebyſmy my
cżytáiąc w piſmie ś. rożność perſon/ to wkupę gmátwáiąc/ mieli
ſáme^v oycu przycżytáć/ przykłádem Sábellianow dawno potę=
pionych (fol.1. Gdyż ia to/ co nam I.M. zádáie/ znácżnie po
kázuie/ iż to ſam X.K. cżyni/ y z ſwym miłym kośćiołem: ták o
tym głośno w ſwych bałwochwálniách wołáiąc/ y cżáſem poſze
ptem mowiąc: Tria ſunt nomina omnia eadem ſubstantia, to ieſt/ Trzy
ſą imioná á wſzytkie táż iſtność. Ktorą iſtność/ to pewna/ iż Po=
meryuſz z inſzymi/ názywa Bogiem: ktory z śiebie rodźi mądrość
tę/ ktąra miłuie. A iż tá mądrość ktorą w ſobie Bog ma/ ábo
ktorą z śiebie rodźi/ ieſt ſynem/ á miłość záś/ ktorą miłuie y bog
rodzący y mądrość z niego vrodzona ieſt duchem ś. Abo iáko in=
ſzy mowią iż oná miłość ktorą ſię między ſobą miłuią oćiec y ſyn
ieſt duchem ś. Zkąd iuż káżdy bacżyć może/ iż tym ſpoſobem Pa
pieżnicy y z ſwoim miłym Papieżem/ nie máią ſkutecżnie żadne^o
przez ſię właſnie będącego ſyná y duchá/ ále tylko gołe bez rzecży
imioná (przeto iż ſą Práxeány ábo Sábelliany) ábo iákąś zmy
śloną iſtność: w ktorey ſą trzy imioná/ ábo názwiſká/ oycá/ ſy=
ná/ duchá bez ſkutecżney iſtnośći. Bo ſyná ktory ſię nie vrodźił:

y duchá

---

strona: 223

ná Wędzidło X.K.P.

223.

y duchá ktory nie pochodźi/ ále tám tylko/ imaginatione, wedle
mniemánia y dumy ludzkiey/ ieſt w Bogu. O cżym Pomer. ſerm.

3:

3. de Trinit. Toć tho tedy oni ſámi/ á nie my cżynimy/ co ná nas
wewleć vśiłuie I.M.X.K. Ale iżby y temu ledwie ſię koniec
náleść mogł/ co mi procż tego zádáie nieſłuſznie/ przetoż ták
krotko iedno y drugie tylko nieſłuſzne zádánie/ pokazawſzy/ inſze
opuſzcżam. Ták ſobie tuſząc iż káżdy cżytáiąc z rozſądkiem Dyá
logi moie/ á znácżenie w Wędźidle X.K. kart przedśię wźią=
wſzy pozna/ iáko k rzecży odpowieda: y iáko doſyć cżyni temu
zá co ſię bierze: y iáko ſię zemną pobożnie obchodźi. Dáley nic
nie rzekę.
KA P. 13. Iż ſię iuż wżdy nie iáko/ wedle potrzeby/ plác
budowánia náſzego vſzuflował: iż ſię iuż też złe y ſzkodliwe rumy
precż odrzućiły: tedy iużeż też cżás ieſt/ áby ſię kopániná do wła=
ſnego fundámentu zácżęłá. Gdyż to rzecż ſámá pokázuie/ iż wła=
ſny fundáment gruntowny y prawdźiwy/ ieſt ieſzcże zwierzchu
iákąś gliną grubą y ſproſną pokryty: ná ktorym ſię ich wiele my=
li/ z pierwſzego w rzecż weyźrzenia: mniemáiąc żeby iuż tá gliná
miáłá być ſámym fundámentem gruntownym. Gdyż wierzym=
li cále ſłowu Bożemu/ nie ieſt/ áni być może. Przetoż ią też ieſzcże/
iáko inſze zwierzchnie rumy/ ktorych wiele było pierwey odrzu=
ćić potrzebá: á tám dopiro pod nią będący fundáment pokázáć:
y ná nim budowáć. Aby tá omylna gliná ktora ſię zwierzchu
twárda widźi: á przedśię gdy ſię iey kto dotyka y ná niey budo=
wáć chce/ káżdego topi: iuż więcey potym wiernych wybránych
Bożych przy ſobie nie trzymáłá/ áni ich topiłá: owſzem áby y z ty=
mi co ſię w niey kocháią z fundámentu y plácu zbáwiennego (ná
ktorym ſię ſámym wybráni Boży/ iáko kámyſzcżki żywe/ iż też
tám ieſt żywy fundámentálny ſkráyny kámień/ od ſámego Bo=
gá záłożony buduią) precż wyrzucona byłá. Ktora fundámentu
tego omylnego y fałſzywego/ ná fundámenćie prawdźiwym od
Bogá záłożonym/ vſutego/ gliná/ ná cżymby záwiſłá/ y z kądby
mogłá być poznána/ á przez co ábo cżym odrzucona/ to iuż nam
porządkiem ſwym vpátrowáć/ y to krotko rozbieráć będźie po=
trzebá. Bo iż ia ták tym porządkiem z gory ábo zwierzchu ku do
łowi poſtępuię: do fundámentu ſię właſnego dokopywáiąc/ te=

dy ſámá

---

strona: 224

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

224.

dy ſámá náturá tego potrzebnie. Bo gdy kto dom przedtym źle/
choćiaż wrzkomo ozdobnie/ zbudowány/ iáko zły y ſzkodliwy roz
wálić chce/ áby ná tym mieyſcu dobry zbudował/ nie od gruntuć
pocżyna: áni od śćian: ále pierwey dách zrzuca potym śćiány roz=
wala: á dopiero też y grunt wybiera zły: áżby ſię dobrego dobrał.
Iákoż (y według ſámego I.M.X. Arcybiſkupiego wyznánia)
ták práwie Pan Bog ſam/ rozwaláiąc budowánie Antychry=
ſtowſkie złe y duſzam ſzkodliwe/ przez Luterá dách naprzod zrzu
cał: przez Zwingliuſzá záś z Kálwinem y z inſzymi śćiány rozwa=
lał: á teraz iuż też przez niektore z náſzych y nas ſámych/ źle vſuty
fundáment wſzytkiego Antychryſtowego budowánia wykopy=
wa: y glinę tę dźiwnie pomieſzáną/ to ieſt fundáment od Anty=
chriſtá záłożony/ precż wyrzuca. Ktora gliná ábo Antychryſtow
ſki zły fundáment/ ná cżymby záwiſł: tu iuż nam trzebá będźie po
kázáć: wprzod iy nákrotce iáki ábo ktory ieſt pokazawſzy. Ale iż
ieſt nie iednoſtáyny: bom iy nie bez przecżyny gliną dźiwnie pomie
ſzáną názwał: przetoż ſię ták pomieſzánie/ iáko ieſt pomieſzány po
kázowáć też muśi. I.M.X.K. obiecawſzy to pokázáć/ iż pan náſz
Iezus Chriſtus ieſt nie tylko cżłowiekiem (iáko fol. 7. mowi)
prawdźiwym/ ále też Bogiem nie pożycżánym tego niewiem ktoby
ták kiedy ſprośnie y głupie mowić miał, procż teyX.K.powieśći ábo w
cżłowiecżeńſtwie vcżynionym (iáko ći bluźnierze báią) ále Bo=
giem przyrodzonym/ to ieſt Bogiem z Bogá przedwiecżnym/
Bogu oycu ſpoliſtnym y we wſzem rownym ꝛc. Fūdáment ſwoy
wſzytek ná tym Iezuśie Chriſtuśie Bogu z Bogá przedwiecż=
nym/ Bogu oycu ſpoliſtym y we wſzem rownym zákłada: ponie=
waż tám ſamże záraz tego dokłáda ták mowiąc: Ktora náuká
iáko ieſt ważna y potrzebna/ z tąd vważáć możećie/ iż ieſt grun=
tem wiáry náſzey zbáwienney ꝛc. (A w przedmowie záś do I.K.
M. fundámentem przednieyſzym Troycę przenaświętſzą/ z per
ſon iey nierozdźielnym Boſtwem ſtánowi b. iij.) Co wſzytko ácż
támże záraz przywiedźionym świádectwem 1.Kor. 2. ꝟ 2. o Chri
ſtuśie vkrzyżowánym/ nád ktorego żadnego nie znał/ y nic procż
niego Páweł nieumiał/ ſamże zepſował: iáko káżdy kto iedno
ma co rozſądku zdrowego/ w to tám świádectwo weyźrzawſzy
łácno poznáć może: iednák z ſobą ſię nie zgadzáiąc/ rzecż potym

przećiwną:

---

strona: 225

ná Wędzidło X.K.P.

225.

przećiwną: twierdźi. Gdyż X.K. o Bogu przedwiecżnym ſpoli=
ſtnym y we wſzem Bogu oycu rownym duma/ y tego fundamen
tem wiáry ſwey zbáwienney zákłáda. Ktory pewnie krzyżowá=
ny nie był/ gdyż y ſam to ná wielu inſzych mieyſcách wyznawa iż
ná BOgá przyść nie może przypadek/ doległość vtrapienie/
krzyżowánie/ śmierć. A iáko mowi fol. 72. że boſtwo y przy wćie=
leniu żadney odmiány nie miáło. A w Chriſtuśie vkrzyżowánym
wielka ſię vkazáłá: gdyż przedtym żywym będąc/ potym praw=
dźiwie vmárł. Co ieſliby tám temu X.K. przedwiecżnemu z
Bogiem oycem ſpoliſtnemu y Bogu rownemu ſłużyć miáło: iá=
ko tego ſłowy Páwłowymi dowodźi: tedy by Bogiem Bog tá=
ki nie mogł być. A ieſliby też to ná tego Bogá przedwiecżnego ſy
ná/ Bogu oycu rownego przyść mogło: tedyby záraz y ná ſáme=
go Bogá oycá przyść też tákże muśiáło. Ponieważ też/ według
iego właſney náuki/ w tym Wędźidle nápiſáney/ ieden ieſt Bog:
ábo iedno obudwu ſpolne á nierozdźielne Boſtwo. W ktorym
ácż ſą trzy rozdźielne perſony/ wſzákże ſpráwy ich ſą nierozdźiel=
ne: Ták/ iż co iedney z nich ſłuży/ to też ſłuży y drugiey. Owa krot
ko mowiąc/ X.K. wyſtáwia zá fundáment Bogá/ Bożego ſyná
przedwiecżne^o/ Bogu oycu rownego/ ktory krzyżowány być nie
mogł: A Páweł záś nie chce znáć y vmieć oprocż Iezuſá Chri=
ſtuſá vkrzyżowánego: Ktorego świádectwem/ ácż ſię iuż ſam/
iákom rzekł/ zepſował/ iednák iákoby ſię ná ſłońce z motyką mie
cąc/ chce przedśię rzecży ſwey/ ktorą zá fundáment wiáry ſwey
záſádźił/ dowodźić. Y nie coć inſzego we wſzytkim ſwym Wędźi
dle cżyni/ iedno to/ że iuż ták ten fundáment/ o przedwiecżney by=
tnośći Iezuſá Chriſtuſá Bogá prawdźiwego/ Bogu oycu ſpoli=
ſtnego y we wſzem rownego záłożywſzy/ dowodźi potym y wy=
wodźi/ tego Bożego ſyna/ vrodzenia/ bytnośći/ boſtwá/ wſze=
chmocnośći/władzey/ ſpráwy/ vkázowánia ſię iego ludźiom/ y
rozmow ktore miewał z nimi: y tego/ iż to wſzytko cżynił przed
tym ten tám ſyn rowny Bog/ y ſpoliſtny Bogu oycu/ niż ſię ten
Iezus Chriſtus pocżęty z Duchá ś. á z Máriey národzony/ y dla
nas potym vkrzyżowány vrodźił: oprocż ktorego/ iáko ſię iuż z
świádectwá od X.K. przywiedźionego pokazáło/ nie znał Pá=
weł ś. żadnego inſzego. Ktora rzecż/ ábo rácżey fundáment wiá

ff

ry X.K.

---

strona: 226

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

226.

ry X.K. iáko ieſt zły/ to ſię potym pokaże: gdy ſię kilká dowo=
dow/ ktorymi rzecż ſwą wywodźi/ ná plác wyſtáwią: á potym z
łáſki Bożey z piſmem ś. iego Rzymſkiego kośćiołá piſárzmi po=
rządnie y gruntownie zbiją. Bo nie idźie o Iezuſá Chriſtuſá ſá=
mego/ iákiego ſłowo Boże opiſuie: ktorego my z piſmem ś. fun=
dámentem Zborowym/ od Bogá záłożonym/znamy: ále o wy=
myſły ktorych ſłowo Boże nie vcży. Lecż teraz/ pierwey niż do
tego tám przyidźie/ godźi ſię przypátrzyć niezgodźie: ktora ſię o=
koło tego fundámentu/ przez X.K. tu záłożonego/ w Wierze
Rzymſkiey Kátholiki Piſárzow/ náyduie. I.M. X.K. iáko iuż
káżdy z tych ſámych iego ſłow obacżyć mogł/ fundámentem wiá=
ry ſwey zákłáda przedwiecżną/ we wſzem rowną y ſpoliſtną z
Bogiem oycem bytność Iezuſá Chriſtuſá ſyná Boże^o. Od kto=
rego ſię iuż odſtrzela wyznánie ktore zową Athánázego. O kto
re ſię też ná mię X.K. fráſuie y ná Kámeráryuſzá fol. 63. z kto=
regom to ia o nim powiedźiał/ iż nie ieſt Athánázego. Gdyż w
nim ieſt mowá Athánázyuſzowi y cżáſom onym niezwycżáyna. A
leby ſię ná mię y ná Kámeráriuſzá mogł X.K. nie fráſowáć/ gdyż
y ſámá rzecż to pokázuie/ iż nie ieſt Athánázego. Cżego ták do=
wodzę: naprzod ſámym Atánázyuſzem/ z ſtrony piſánia ie^o/ ktore
vcżynił/ in expoſitionē fidei, to ieſt ná wykład wiáry fol. 80. Potym
z tąd: iż ten ktory Athánázyuſzá z Greckiego ięzyká ná Láćińſki
przekłádał Petrus Nappius, niewiem cżemu go między inſzymi pi=
ſmy/ przy ktorych kśiążkách nie położył/ áni o nim/ y on/ y ſam
Athánázyus nigdźiey żadney potym zmiánki nie vcżynił: ále ie
ták tylko po ſwey/ do Antoniego Biſkupá Atrebáńſkie^o/ przed=
mowie/ iáko iáki podmiot położył: áni go iáko inſze piſmá prze=
łożył: ále ták iák nápiſane po łáćinie nálaſł zoſtáwił: ten mu
napis dawſzy ſymbolum Athánázego o wierze Kátolickiey przeło
żone/ nie wiedźieć od kogo. Nád to dźiwno mi temu iż ſię X.K.
w tym nie bacży z drugimi: że tho w tym ſymbolum nápiſano/ iż
Duch ś. pochodźi od oycá y od ſyná: Cżego nigdy Athánázyus y
z inſzymi Grekámi nie trzymał: áni temu wierzył/ żeby y od ſyná
duch ś. pochodźić miał. Skąd znáć że nieſłuſznie to ſymbolum A=
thánázyuſzowi onemu ieſt przypiſano. Ale ná tym nic/ choćiażby
y Athánázego/ y niewiem ktorego nákoniec nazacnieyſzego Pa=

pieżá by=

---

strona: 227

ná Wędzidło X.K.P.

227.

pieżá było: gdy przedśię nie ieſt ſłowem Bożym/ áni w nim ſą
mowy piſmá ś. tedy nas to ku wierzeniu nie zniewoli. Nie oto
też tu idźie: com tu ták dla X.K. krotko przypomionął/ ále oto
iż ácż ſię ták zda/ żeby X.K. fundáment iednáki był z tym Athá
názego ſymbolum: iednák ia mnimam/ iż ieſt od niego rożny.
Bo co on Iezuſá Chriſtuſá Bogá przyrodzonego y przedwie=
cżnego ſámego wſzędy wyſtáwia/ y dla tego potym tego dowo=
dźi/ że ieſt ſam z śiebie: á iż oprocż niego niemáſz inſzego Bogá
wſzechmogące^o ſtworzyćielá iáko ſię przedtym fol. 151. 226. 247.
wſpomináło. To Athánázyus nie tego ſámego/ ále záraz cżtery
rzecży ſtánowi/ Bogá iednego w Troycy/ á tę też záś Troycę w
Bogu/ ktory záś Bog/ iednym będąc/ ma trzy w ſobie perſo=
ny/ ktorych mięſzáć niechce/ áni też iſtnośći odłącżáć. A to w tym
ſymbolum cżyni/ gdyż in expoſitione fidei/ coś ſię inſzego náyduie. Bo
to Bogu oycu przycżyta/ iż on z śiebie ſámego ma to/ cżym ieſt:
y zowie go źrzodłem/ á ſyná záś ſtrumieniem z niego płynącym:
á nie ták iáko X.K. o ſwoim mowi/ iż nie ma nic ni od kogo/ ow
ſzem/ iż on ieſt przycżyną wſzytkiego. W ktorą rzecż/ gdy kto
pilno z rosſądkiem weyźrzy/ mym zdániem/ niewiem ieſli cáłą á
zupełną zgodę będźie mogł w nich obacżyć. Ale choćiażby ie też
kto pogodźić chćiał/ tedy przedśię tę zgodę ſam X. Arcybiſkup
ſwoią przedmową zepſuie/ gdy ſię iedno kto w tym dobrze po=
cżuie/ gdyż ią ták pocżyna. Wiele ludźi vcżonych piſáło o náturze
Boſkiey/ vkázuiąc w Pánu Bogu iednę iſtność á trzy perſony/
przez rozmáite wywody y podobieńſtwá/ dwornie więcey niż po
żytecżnie: Bo iednák nie doſzli tego/ áby to ták/ dobrze vdáć by=
li mieli/ iáko zacność nieogárnionego máieſtatu Páńſkiego po=
trzebowáłá ꝛc. Iákom to y przedtym ſpominał/ y to co o dwoiá=
kim rodzeniu Páná Chriſtuſowym mowi/ gániąc głowy nieſpo=
koyne/ ktore o tym piſáły y piſzą. Y miałem ia był tę wolą/ wſzyt
kie/ ktorychem do kilkádźieśiąt y rozmáitych Piſárzow Papie=
ſkich zebrał y dowody y podobieńſtwá/ ktorych/ Troycę ſwoię
pokázuiąc y wywodząc/ vżywáią/ teraz tu w tym Epistomium iá=
ſnie świátu przed ocży wyſtáwić. Lecż I.M.X. Arcybiskup tym
ſwoim wyrokiem (ktory v mnie ieſt w wielkiey wadze/ tákowe
dworne á nie potrzebne wywody y podobieńſtwá/ ktorych ći mi

ff 2

li głębo=

---

strona: 228

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

228.

li głębocy rzecży wyſokich bádácże vżywáią/ iuż práwie nápo=
rząd/ nie tylko zgánił/ ále práwie zepſował: przetoż ſię ia od v=
myſłu ſwego pohámuię. Ale ták/ iż ieſliby tego ná potym komu
byłá potrzebá/ przedśię v mnie będą po gotowiu: żeby ſię ci kto=
rzy y ná ſłowie Bożym nie przeſtáią/ y I.M.X. Arcybiſkupá przy
iąć by wyroku te^o niechćieli/ kiedykolwiek ſwych y bráćiey ſwey
ſproſnych/ nie wycżoſánych/ grubych/ nieprzyſtoynych y nie zbo=
żnych wywodow y podobieńſtw/ ktore Bogu iedynemu
prawdźiwe^v nie ſłużą/ wſtydáć muśieli. Y ſam X.K. by ſię w tym po=
cżuł/ máiąc iuż w tych krotkich ſłowách/ zá mię odpowiedź. Lecż
iż ſię podobno y z inſzymi nie cżuie: przetoż ia przedśię/ parcius ta-

12:

men quàm res postulabat, rzecż zácżętą/ wſzákże z opuſzcżánim wielu
rzecży y z folgą końcżyć zá Bożą pomocą będę. Vkazałem iuż
nákrotce fundáment od X.K. wyſtáwiony/ ná ktorym záłożył y
vbudował/ ábo właſniey mowiąc vkował/ wſzytko Wędźidło
ſwoie: y vkazałem nákrotce być niezgodny z tym ſymbolum A=
thánázego/ ktore ná Primách cżęſto śpiewáią. Vkazałem też iż
y to oboie/ y inſzych wiele tym podobnych piſm/ ſam X. Arcybi=
ſkup zgánił/ iáko dworne á niepotrzebne wywody y podobień=
ſtwá/ bez ktorych oni/ á ieſzcże z Filozofow Pogáńſkich wykrá=
dźionych/ y z mieyſcá ſtąpić nie mogą. Teraz iuż dáley poſtąpię/
áby ſię fundáment ten/ z rozmáitey gliny y iłu pomieſzány y vſu=
ty/ tym lepiey obacżyć mogł/ iż ieſt nie iednoſtáyny y nie pewny.
A to z tąd iż co mowi Athánázy o ſwym ſymbolum/ żeby ten ná
wieki bez wſzego wątpienia zginąć miał/ ktoby tey iego wiáry
kátolickiey gruntownie/ ábo mocnie/ nie wierzył/ y nie trzymał
(co też o ſwoim fundámenćie X.K. trzyma iáko káżdy z ie^o śier
dźiwośći y ſądow poznáć może.) Toż też y drudzy o ſwym twier
dzą/ y tákże żywotá wiecżnego inſzych odſądzáią/ choćiaż rożny
fundáment od tych wyſtáwiáią. Iáko to káżdy z Kanonu 7. ſy=
nodu Konſtántynopolſkie^o/ ná ktorym było pułtoráſtá Biſku=
pow/ obacżyć może. Ktorego tákie ſą ſłowá. Commonendi ſunt fi-

33:

deles omnes, á minimo vſque ad maximum, vt orationem dominicam &

34:

ſymbolum dicant: & dicendum est eis, quòd his duabus ſententijs omne

35:

fidei Christianæ fundamentum incumbit &c. To ieſt máią być wier=
ni nápomnieni/ od namnieyſzego áż do nawiętſzego/ żeby mo=wili Pa=

---

strona: 229

ná Wędzidło X.K.P.

229.

wili Paćierz y Kredo: y trzebá im powiedźieć/ iż ná tych dwu
ſentencyách záśiadł wſzytek wiáry Chriſtyáńſkiey fundáment zá
bacżyli podobno w ták wielkiey gromádźie ſámych tylko Biskupow, trze-
ćiey rzecży: to iest, Zdrowáś Márya, ále podobno v nich ná tym nic, gdyż
ią przedśię potym inſzy mędrſzy po nich przydáli: y pewnie nád dwie pier
wſze ſentencye, przełożyli. Bo ktoby (iko támże dokłádáią) tych
dwu ſentenciy ná pámięć nieumiał/ áno rzadkiego naydzie coby oko
ło Piłata nie błądził, y cáłym ſercem nie wierzył/ y w modlitwie v=
ſtáwicżnie nie powtarzał/ Kátholikiem być nie może. (Ambro
zy záś zgołá krotko mowi. Quod voluntas Dei, fundamentum ſit vni-

11:

uerſorum, to ieſt iż wola Boża ieſt fundámentem wſzytkiego/ lib.

12:

1. Hexameron cap. 6.) Toć też y tu inſzy ieſt fundáment wyſtáwio
ny/ ná tym tám ſynodźie y bárzo rożny y dáleki X.K. y Atháná=
zego fundámentu. Ktory też od Chriſtiáńſtwá ábo od Kátholi
ki wyłącża. W cżym ma coś podobnego z Kánonem 5. y 7. one=
go ſynodu ktory názwáli Apoſtolſkim/ w ktorych to ieſt obwá=
rowánie/ iż Biſkup/ Kápłan y Dyakon żony opuſzcżáć nie ma
pod pokrywką nabożeńſtwá: áni też ma ná ſię zábáwek świec=
kich przyimowáć. Bo ktoryby ſię tego ważył/ zrzucon ma być
z vrzędu. A wżdy teraz wſzytko opák. Bo Arcybiſkupá Koleń=
ſkiego zrzućić vśiłuią/ dla tego iż ſię trzyma ichże Kanonu Apo=
ſtolſkiego. A Biſkupá záś nie naydźie żadnego/ á Kśiędzá rzad
kiego/ ktoryby ſię curis ſecularibus, pracámi świeckiemi więcey niż
kośćielnymi zábáwiáć nie miał. To w rádźie záśiádáiąc: to ſądy
wſzelákie y Tribunálſkie ſądząc: to rozmáite legácye y poſelſtwá
odpráwuiąc ꝛc. Ale ſię tym/ y co támże/ o dokupowániu ſię Bi
ſkupſtw y inſzych kápłáńſkich vrzędow Canone 28. nápiſano/ dla
cżegoby tákowi kupcy mieli być od ſpołecżnośći odſtrychnieni
iáko on Simon Magus od Piotrá/ nie báwiąc: gdyż y to iuż teraz v
tych nic nie waży/ ktorym wolno wſzytko co lubo: Bo gdyż/ ieſli
by y to co tám ieſt w tych ápoſtolſkich kánonách nápiſano trwáć
miáło/ nie mielibyſmy podobno żadnego/ nie tylko Biſkupá/ ále
y proſtego kápłáńcá/ do rzecży ſię zácżętęy znowu wracam (bo
co ſię teraz námieniło nie ták do tego fundámentu należy/ cho=
ćiaż też y to nań ieſt włożono) á ták iuż o tym iákom pocżął fun
dámenćie ich gliniánym niezgodnie pomieſzánym/ ták dáley mo

ff 3

wię.

---

strona: 230

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

230.

wię. Gdy ſię dáley nabożeńſtwu Papieſkiemu przypátruię/ y
tym więcey w Piſárze iego wglądam/ tym więcey rożnośći/ y
pomięſzáney gliny fundámentu ich náyduię. Gdyż oprocż tych
ktorym pomienił náyduią ſię y ći/ ktorzy ácż też Chriſtuſá fundá
mentem wyznawáią/ wſzákże tego nie ták zgołá cżynią/ ále áż ná
fundámenćie Máryey onego zásádźiwſzy. Gdyż ták o tym piſze ie
den z nich. Vel fundamentum ipſe Chriſtus, vnde Eſa. 28. Ecce ego mit-

8:

tam (dicit pater fundator) in fundamentis Syon (id est Mariæ, quae pa-

9:

ulopost appellatur Syon) lapidem angularem, probatū, precioſum, in fun-

10:

damento fundatum id est Christum. Do cżego ſię y to zeydźie iż ią y
pocżątkiem y końcem zowią w proźie/ ktora ſię pocżyna O felicē

12:

genitricem intra octauas viſitat. gdźie ták śpiewáią. O maria mater pia

13:

finis & exordium. To też ieſt de quinque doloribus beatæ Mariæ. O ma

14:

ter Christi, & virgo, fons ſalutis & origo. Tu nostra redemptio. A Chri
ſtus Iezus gdźie? gdyż mu y Pośrzednictwo Pánną Máryą od=
ięli. Iáko támże w drugiey proźie włożono/ zowiąc ią mediatri-

17:

cem hominum, & omnium illuminatricem. Nuż/ á o Pietrze co też rze
cżemy? zali go też fundámentem kośćiołá ſwego Rzymſkiego
iegoż Papieżnicy nie cżynią? gdy go ono głową (co ſię mnie zda
być coś więtſzego wedle piſmá.) kośćiołá ſwoiego/ w namiáſt=
kách/ Papieżách Rzymſkich/ bez wſtydu y Bożey boiáźni opo=
wiedáią? Ale y to/ y co iedno inſzy około fundámentu piſzą/ ná
zad odrzućiwſzy (boby y temu końcá nie było/ gdyby ſię wſzytkie
rozmáitośći niezlicżonych mnichoſtw przypomináć miáły/ z kto
rych káżde muśi mieć ſwoy fundáment/ ná ktorym Regułę ſwą
záſádźiło/ á z niey też y dumę ſwą o zbáwieniu zá fundáment ſo=
bie vſuło: iáko/ od nowſzych pocżąwſzy Iezubitowie od Ignatá
Loylocżyká/ á Dominikáni od Dominiká/ Bernárdyni od Fráń
ćiſzká ꝛc.) Pátrzmy iuż ſámego tylko fundámentu od X.K. o=
piſánego. To ſię iuż pokazáło/ iż on fundámentem zákłáda ſy=
ná Bożego Bogá/ y przedwiecżnego y ſpoliſtnego y Bogu oy=
cu we wſzem rowne^o/ ále to trzebá ktemu wiedźieć/ iż temu Bo=
gu ſpoliſtnemu y we wſzem Bogu oycu rownemu/ nie tylko to
dáie/ áni też ná tákim ſámym opiſániu ie^o przeſtawa: owſzem mu
ieſzcże z wyniſzcżeniem rownośći Bogá oycá/ ktorego wżdy w
zákłádániu tego fundámentu nieiáką zmiánkę vcżynił/ więcey

nád to

---

strona: 231

ná Wędzidło X.K.P.

231.

nád to przycżytá/ gdy potym iego ſámego tákim ábo tym Bo=
giem/ ktory nic y według boſtwá y według cżłowiecżeńſtwá od
nikogo nie ma ſtánowi: to twierdząc/ iż on ſam wſzytko z śiebie
ma/ y wſzytkim żywot dawa/ iáko tu/ z ſłow iego káżdy obacżyć
może/ ktore nápiſał (fol. 151.) gdźie przycżytáiąc to Páwłowi/
iákoby Atheniencżykom Bogá nieznáiomego oznáymuiąc/ o
Chriſtuśie to mowić miał/ y one^o zwáć Bogiem prawdźiwym/
Pánem niebá y źiemie: żadnym mieyſcem nieogárnionego/ kto=
ry nicżego ni odkogo nie potrzebuie: y owſzem wſzytkich rzecży
on ieſt przycżyną: iż ſą/ iż żywą/ iż ſobą władáią/ y ſpráwy ſwe cży=
nią. Ktemu iż ieſt (fol. 226.) ſtworzyćielem tákim/ ktory niko=
go nád ſobą nie ma: y mieyſcem żadnym nie ieſt ogárniony: toć
też pewnie nie był w zywoćie Máryey: Toć go też niemáſz w Opłátku w
Monstráncyey, w cyborium á cżemuz lud prosty zwodzą? A iż ieſt tá=
kim ſtworzyćielem/ ktory cżłowieká rękámi ſwoimi ſtworzył: á
oprocż ktorego nie naydźie inſzego ſtworzyćiełáfol. 247. Toć
go ták tu y owdźie opiſuie/ iáko ſię y przedtym znáć dawáło z
Bogá oycá wſzytko zeymuiąc/ á ná tego ſyná Bogá ſpoliſtnego
y Bogu oycu we wſzem rownego wkładáiąc. Lecż ia niewiem/
iáko y temu wierzyć: gdyż indźiey fol. 19. ták mowi/ z pogáńſkiey
dumy (ile bacżyć mogę z Dionizego Kártuzyaná In Ioan.1. ábo z
Auguſtyná) iż Bog właſniey bywa opiſány przez to cżym nie ieſt
niż cżym ieſt/ iák y fol. 40. piſze: A ták ſię boię/ iż podobno y tu
ták też opiſuie tego ſwego ſyná ſpoliſtnego Bogá tym więcey
cżym nie ieſt/ niż czym ieſt. Ale to imo ſię puśćiwſzy/ ták mowię:
iż gdyby to prawdá byłá/ co tu nápiſał/ o tym ſpoliſtnym y ro=
wnym Bogu/ ktoraby ſię oſtáć mogłá ná plácu/ á to zá świáde=
ctwem naprzod ſłowá Bożego: y zá ſtárſzych potym patreſow o=
piſániem/ á nád to y zá kośćiołá też Rzymſkiego powſzechnego/
y onego owſzem znáiomego wyznánia Apoſtolſkiego zgodą: tedy
by ſię koniecżnie oſtáć then fundáment muśiał/ y nie godźiłoby
ſię iuż nic przećiw niemu mowić. Lecż iż temu wſzytkiemu ieſt
prawdá ſłowá Bożego/ y ludzkie też zdánie ná odpor/ tedy z nim
muśi forá z dworá: á inſzy potrzebá będźie prawdźiwy pokázáć.
Lecż niż ieſzcże przyidę do porządnego rzecży tey z ſłowá Bożego
okázowánia: potrzebá tu iuż rzecż pierwſzą z trzech/ z pocżątku

tey

---

strona: 232

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

232.

tey Káp. námienionych/ obacżyć. To ieſt ná cżym wżdy záſádzo=
ny ieſt ten fundáment od X.K. wyſtáwiony. Lácno ſię domy=
ślić/ iż nie ná cżym inſzym/ iedno ná wymyſłách ludzkich. Bo lu=
dźie niektorzy odrzućiwſzy práwie ná porząd od śiebie boiaźń
Bożą/ ważyli ſię ſtánowić co ſię im zdáło/ cżęśćią ſłowo boże od=
rzucáiąc: cżęśćią ie odmieniaiąc: cżęśćią ieſzcże do nie^o przydawá
iąc y od nie^o vymuiąc. A cżynili to wſzytko z opilſtwá mądrośći
świeckiey/ ktorą teraz zową/ nadobnym ſłowkiem/ Filozofią.
Lecż Iákub ś. káp. 3. ꝟ 15. zowie ią źiemſką duſzną y Dyabelſką
mądrośćią: Przeto iż poſpolićie z poſwarkiem przychodźi/ á za=
zdrośćią ſię gorzką końcży: y ſwary też z śiebie y zazdrości rodźi.
Z ktorego opićia y obżárćia ſię tey pogáńſkiey ćieleſney y Dya=
belſkiey Filozofiey/ gdy ſię ludźie ſobą ſwárzyć/ y iáko pijáni
ſprzecżáć/ ieden nád drugim chcąc mieć gorę/ pocżęli: źiemſkim
y ćieleſnym ſpoſobem chcąc ogárnąć rozumem ſwym Bogá y w
nim ſerce iego y vmyſł/ ábo iáko drudzy mowią/ wnętrzne ſłowo
vpátrzyć. Z ktoregoby Bogu ſyná vtworzyli: ták to v śiebie ro=

18:

zumieiac/ żeby oycem nie mogł być zwány bez ſyná tákiego: áż=
ći dla tákiey dumy ſwey/ ważyli ſię náwymyśláć wiele ſłowek/
imion/ názwyſk y tákich y owákich terminow/ piſmu ś. nigdy
nieznáiomych. Ktorymi potym/ rzecż tę wymyśloną/ y ſłowu
Bożemu nieznáiomą/ opiſáli. Ze też tym torem/ znowo wymy=
śloną rzecżą/ ſłowá też nowe y obce: á ſłowy tákże nowymi y
obcymi/ rzecż y nową/ y obcą/ y niezbożną wprowádźili. A=
ták tą ſwoią rzecżą nową y ſłowy nowymi ſwymi/ iáko gliną
dźiwnie vmieſzáną fundáment prawdźiwy w ſłowie Bożym opi
ſány gwałtownie przywálili y przed ludźmi zákryli: Aby ták do=
piero/ ná tym fundámenćie ſwym nowo vſutym/ wſzytki wymy

29:

śły ſwe/ zabobony/ cżáry/ guſłá/ kuglárſtwá: á z nich kuchnie/
zamki/ miáſtá/ wśi/ folwárki/ páłace y inſze ćieleſne roſkoſzy wy
budowáli. Iákoż to rzecż ſámá iáſnie pokázuie/ iż tego wſzytkie^o
cżyśćie dowiedli. Ktoby tedy chćiał ten fundáment zły obacżyć/
temu ſię napierwey potrzebá porządkiem ſwym dźiwnemu for=
tylowi ſzátáńſkiemu przypátrzyć. A naprzod/ iáko przez ſwe na=
cżynie do záłożenia fundámentu tego przyſzedł. Potym/ iż y rzecż
tá/ nie ták a do kilká ſet lat po Chriſtuśie byłá/ y ſłow tych/ kto

re teraz

---

strona: 233

ná Wędzidło X.K.P.

233.

re teraz v nowych Theologow ſą w zwycżáiu/ przedtym áni ſły
cháć było. Iáko ſię o thym/ y z ſtrony ſłow/ y z ſtrony rzecży/ iuż
nie raz przedtym/ od náſzych nie máło piſáło: y w moim to Roz
ſądku y w Reſponśie. Tákże y w Páná Iáná Niemoiowſkiego/
naydźie: kto ſię iedno pilnie będźie chćiał temu przypátrzyć. Bo
to iáwna iż do ſynodu Niceńſkiego we 332. lat od národzenia
Chriſtuſá Páná nie były w zwycżáiu ty ſłowká/ Iſtność/ Pod=
ſtáć y inſze temuż ſłużące. Aż gdy potym przyſzłá wiárá Chriſtyáń
ſka ná rozſądek/ y ná regiment ludźi hárdych y możnych: ták z
ſtrony zwierzchnośći źiemſkiey/ iáko y náuki Filozowſkiey: ták
tych ktorzy w rzecży poſpolitey źiemſkiey gorę mieli: iáko y tych
ktorzy w Zborze wynośić ſię pocżęli/ y ktorzy tę teráźnieyſzą Pa=
pieſką Stolicę budowáli: ktorzy też ſynody zwoływáli y ná nich
co chćieli ſtánowili: to raz pochwaláiąc/ á drugi záś gániąc: to
záś raz odrzucáiąc á drugi też przyimuiąc: tożći ſię dopiero y fun
dáment ták ten vſuł: y wieżá tá Bábilońſka pełna błędow y po=
mięſzánia ná nim vbudowálá. Ktorą rzecż/ gdy ták ludźie/ z
pilne^o w tę rzecż wzglądánia/ ták iáko ſię námieniłá obacżą/ tedy
dopiero do wtorey porządnie przyſtępowáć máią. To ieſt/ ábyſię
o tym z pilnośćią wywiádowáli/ przez coby ten fundáment zły/ y
te ſłowká y terminy niezbożne/ mogły y miáły być poznawáne.
Bo to pewna/ iż poki kto cże^o dobrze nie pozna: poty też ten/ o
tȳ y mowić/ ná tę ábo ná owę ſtronę nie może: ták ku gánieniu iey
iáko też ku chwaleniu: żeby ſię tym ſpoſobem dobre chwaliło y
záchowáło/ á złe zgánione precż odrzućiło. Coż to tedy ieſt/ przez
coby ku poznániu rzecży tych mogł przyść beſpiecżnie cżłowiek?
Oto ze cżterzech/ ktore ku temu ſłużą/ ia tę naprzednieyſzą vpá=
truię: to ieſt/ ſámo ſzcżyre y prawdźiwe ſłowo Boże. Ktore ieſt/
iáko probierny kámień ná złoto/ ku rozeznániu rzecży Boſkich
od rzecży ludzkich/ gdźie/ ácż ſię cżęſto ludzkie świecą y połyſká=
ią/ iákoby Boſkimi miáły być: á Boſkie záś iáko przyproſzone y
śmiádełeżą: iáko bywá złoto niewypolerowáne bez gláncu: á
miedź y mośiądz polerowány y fárbowány połyſkániem ſwym o=
cży ludzkie zwodząc/ iednák gdy to oboie miedź ábo mośiądz ze
złotem/ á rzecż też Boſka zániedbáła z ludzką/ choćiaż miſternie
wypolerąwáną/ do proby ſwey przyidźie: áżći záraz/ co złoto á co

gg

miedź

---

strona: 234

Wtore kśiążki Odopowiedzi/

234.

miedź/ co też rzecż Boſka/ á co cżłowiecża/ poznáć będźie. Ale te=
go nie drzewiey żaden pozna/ co ſię tknie rzecży Boſkiey/ áż gdy
to v śiebie zá napewnieyſzą poſtánowi/ że nie ieſt powinien/ y
nie ma też nikogo przećiw Bogu ſłucháć. Item/ że nie powinien/
áni ma/ nic zgołá procż ſłowá Bożego przyimowáć. Item/ iż nie
ma/ w rzecżách Boſkich/ ſłow żadnych y terminow od ludźi wy=
myślonych/ procż ſámego Bogá ſłow/ przyimowáć y vżywáć:
ktorymi on do nas w ſtárym y nowym przymierzu przez ſwe Po=
ſłáńce mowił. Ale ſię to potym ná ſwym mieyſcu z ſłowá Boże^o
pokázowáć będźie/ co nam ono zá fundáment wyſtáwia. Teraz
tu ná tym doſyć/ pálcem o tylko ták pokázáć. Potym po ſło=
wie Bożym/ może też pobożny y wierny cżłowiek/ tę wtorą rzecż
bráć ku poznániu te^o z tychże ſámych miłych Kátholikow wyzná=
nia. A náwet/ y z tego ſámego iáko ie X.K. tym ſwoim Wę=
dźidle wyſtáwił/ opiſánia. Gdyż y záprzeć tego nie mogąc/ mu=
śiał to wyznáć/ iż iáko Dźiećiokrzcżeńſtwá/ tákże Troyce/ y iſtno
śći/ y perſon/ niemáſz w ſłowie Bożym: iako ſam o tym piſze w
Przedmowie. b. g. h. b/ y h ij. A gdyż niemáſz: cżemuż ich przedśię iáko
by były dowodźi? y cżemu ie iákoby w rzecży być miáły przedáć y
przecygánić chce? Fráſuieć ſię I.M. ná mię/ iż ia y o wćieleniu
wiedźieć nic niechcę/ máiąc ie (iáko tego dokłáda) w dawnych
Konciliách y w ſtárych oycách: y dla mnie go dowodźić chce/ iá=
ko nápiſáł fol. 59. Ale prożno rzeſzotem ſwym wodę cżyrpa: v
mnie nic Konciliámi y oycámi ſtárymi nie ſpráwi. Iednegoż ia
Bogá oycá mam/ ktory mi też dał iednegoż miſtrzá: y iedno też
tylko mam zá prawdźiwe Boże Koncilium/ ono przedwiecżne
poſtánowienie/ ktore mi on ſam przez Iezuſá Chriſtuſá y przez
vcżnie iego oznaymił: ná ktorym ia też ſámym przeſtawam/ á o
inſze nic nie dbam. Rzecż potym trzećią vpátrzyć potrzebá/ z kto
rey też błędy te mogą być poznáne: to ieſt/ wiele dźiwnych nie=
zgod ktorych pełno ieſt w tych wſzytkich kśiegách/ ktore iedno
co o Troycy/ o iſtnośći/ o perſonách/ o rodzeniu przedwiecżnym
y wćieleniu ſą nápiſane: iákich y w tym ſámym Wędźidle ieſt má
ło nie bez licżby: iáko ſię iuż też to po cżęści znáć dáło. A cżwarta
ieſt/ niewola wielka/ gorſza y ſzkodliwſza niż byłá Egiptſka y
Bábilońſka/ ktorą ná wſzytkich wewlekli/ odiąwſzy im ſłowo

Boże:

---

strona: 235

ná Wędzidło X.K.P.

235.

Boże: że ſię nie wolno w ich Kátholice z ſłowá Bożego o praw
dźie zbáwienney wywiádowáć (Bo y dla tego ſámego we Wło
ſzech y w Hiſzpániey ſpalą/ gdyby kto biblią cżytał/ nie máiąc od
Papieżá pozwolenia/ ábo nákoniec y modlitwy iákie z ſłowá Bo
żego ſwym ięzykiem cżytał.) ále tylko káżdy ná tych baykách/
ktore kśięża y mniſzy każą przeſtawáć. Bo gdyćby oni/ Bogá
żywego/ prawdźiwego/ iedynego/ zá fundáment mieli: y gdyby
ſię ná fundámenćie Apoſtolſkim/ y Prorockim/ od tegoż to ſáme
go Bogá záłożonym budowáli: y Bogá ſię tego boiąc/ y onego
miłuiąc/ ſłowu ie^o wierzyli/ tedyćby nigdy nikomu cżytáć piſmá
ś. nie bronili: owſzemby ieſzcże z Moiżeſzem y z Dawidem/ do
rozmyślánia w nim we dnie y wnocy/ ludźi pobudzáli: y pewnie
by z Chriſtuſem/ ſcrutamini ſcripturas, Bádayćie ſię piſm mowili.
Boć ony (iáko Chriſtus o ſobie mowił) ſą ktore o nim świad=
cżą. Lecż iż tego nie cżynią/ owſzem ſię temu ſprzećiwiáią/ izáż
tym ſámi o ſobie znácżnego świádectwá nie wydáią/ iż fundá-
mentu zbáwienne^o nie máią? iż ſię też z nabożeńſtwem ſwym nie
ná nim buduią/ ále ná ſwoiey ták y owák vmieſzáney glinie. Iuż
ſię dwie rzecży obiecáne pokazáły/ to ieſt/ ná cżym ten gliniány
pomięſzány/ Papieſkiey wiáry/ fundáment należy: Item/ ſkąd też
ma być poznawány. Pátrzmyż iuż y trzećiey to ieſt cżym y przez
co tá mieſzániná gliniánego fundámentu ma być wyſzuflowána
y precż z fundámentu właſnego y prawdźiwego wyrzucona. Ia
do te^o dwie tylko ſzufli náyduię. Pierwſzą/ naprzednieyſzą/ naza
cnieyſzą y napewnieyſzą/ ſłowo Boże/ ktore ſámo trwa ná wieki:
wedle ktorego ſámego potrzebá o Bogu/ o Chriſtuśie/ y o ná=
ſzym zbáwieniu mowić/ y im też wſzytkie wymyſły y vſtáwy ludz=
kie/ odkrywáć/ y nim ie precż odſzuflowáć. Wtora ieſt/ tychże ſá=
mych odmienne y niezgodne y nieuſtáwicżne piſmá/ ktorzy iedno
ten fundáment gliniány/ iedni ſuli/ á drudzy mięſzáli/ á trzeći nim
on właſny pokrywáli: á inſzy ieſzcże ná nim ſwoie ogrodki y chło=
dniki y pletli y budowáli. Co gdy ſię ſpráwi/ áż ći ſię fundáment
zdrowy pokaże. O co ſię też iuż nam cżás poſtáráć.
KA P. 14. I.M.X.K. poślednich piſárzow kośćio=
łá Rzymſkiego náśláduiąc/ ktore ſzkolnymi Theologámi zową:
vchwyćiwſzy od nich nieco (iż ták rzekę) Theoloijey: z ktorey to

gg 2

wſzytko

---

strona: 236

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

236.

wſzytko Wędźidło vkował: wźiął ſię zá to ſłowko ábo názwiſko
Bog: (fol. 113.) o ktorym długą cżyni roſpráwę/ ná mię ſię gnie=
wáiąc y piſánie moie ſzcżypiąc: ále mu wżdy by namniey doſyć
niecżyniąc: to potym o ſłowku tym/ Bog/ zámknienie cżyni. Iż
ono właſnie Bogu w troycy iedynemu należy. Z ktorego iego tá
kiego zámknienia/ y v śiebie poſtánowienia/ to wſzytko/ iáko ba
cżę/ płynie/ co ſię iedno iuż w nim błędow pokázowáło/ y co ſię
dla długośći zámilcżeć muśiáło. Bo y ten fundáment/ ktorym
tu pokazał w ſpoliſtnym ſynu y we wſzem rownym Bogu Oycu
być prze zeń záłożony: y to że z tegoż ſpoliſtne^o/ cżyni záś potym
tákim Bogiem/ ktory ſam ieſt ſtworzyćielem: ſam przez ſię bę=
dącym: á od nikogo nic nie máiącym: ty wſzytkie błędy/ ktorych
pełen ieſt/ płyną. Acżby tedy przyſtáło ten zły fundáment ſłowem
Bożym iáko naprzod położonym precż wyrzucáć y z plácu y fun
dámentu zbáwienne^o odſzuflowáć: iednák mi ſię zda zá ſłuſzniey=
ſzą/ záchowawſzy ná potym ſłowo Boże/ vcżynić to pierwey pi=
ſmy ludzkimi/ choćiaż z ſobą bárzo/ iákom to o nim iuż nie raz
wſpominał/ niezgodnymi. Dla cżego im ia też nie vfam: doſyć
máiąc ná ſámym ſłowie Bożym. Wſzákże iednák/ obacży to każ
dy iż gdźie ią iedno tknie/ wſzędźie będźie w breẃ fundámento=

21:

towiX.K. y iego wſzytkim dumam/ o iedynym ſpoliſtnym y ná
wſzem rownym boſtwie Troyce ie^o nierozdźielney/ iż to ták ná=
krotce rzekę. A to z tąd/ że ſię to pokázowáć będźie/ iż ſamemu
tylko BOgu oycu to wſzytko właſnie/ prawdźiwie y ſkutecżnie
ſłuży y należy: co on ná iednę iſtność/ y ná iey też trzy oſoby/ kto=
re ogołem Troycą názywa/ ábo Bogiem w Troycy iedynym
wkłáda: z Bogá iedynego Oycá wſzech rzecży prawdźiwego y
ſámego ſtworzyćielá/ to gwałtownie zdźieráiąc/ á inſze w to per
ſony obłocżac. O ktorym Bogu oycu/ iż ſam ieſt Bogiem praw
dźiwym/ oprocż ktorego żadnego inſzego właſnego/ prawdźi=
wego/ żywego/ y ſámego przez ſię będące^o Bogá nie máſz/ kto=
ryby był ſtworzyćielem/ y powſzechnym wſzytkiego ſprawcą y
rządźcą: ták ludu Izráelſkiego ktoremu zakon dał y z Egiptu
iy wywiodł: iáko y nas Chriſtyány/ z ktorymi nowe przymierze
przez kreẃ ſyná ſweg_o Iezuſá Chriſtuſá vcżynili/ ták piſze Iuſtyn
w rozmowie z Tryfonem Zydem. Naprzod/ fol. 39. mowiąc o

pewnośći

---

strona: 237

ná Wędzidło X.K.P.

237.

pewnośći piſmá ś. przez proroki podánego/ Prorokom to przy
cżyta: (quoniam & Deum celebrabant factorem patremq́ue omnium, &

3:

Christum prænuntiabant mittendum ab eo filium.) iż oni wychwaláli
Bogá ſprawcę y Oycá wſzytkiego: y opowiedáli to/ iż on miał
poſłáć Chriſtuſá ſyná ſwoiego. Przetoż/ o tymże Bogu/ ſpraw=
cy y oycu wſzytkiego/ ták dáley mowi fol. 41. vkázuiąc to Zydo=
wi iż Chriſtyánie ácżkolwiek máią Iezuſá Chriſtuſá ſyná Boże^o
od Bogá dánego/ iednák inſzego Bogá nád Izráelſkiego nie
máią: piſząc ták o tym: Non erit vnquam alius Deus mi Tryphon, ne-

10:

que fuit à ſeculo praeter factorem & ordinatorem huius vniuerſi: nec ali-

11:

um nostrum, alium vestrum existimamus Deum: ſed illum ipſum, qui edu

12:

xit patres vestros è terra Aegypti, & in manu potenti & excelſo bra-

13:

chio: neque ſperamus in vllum alium: non enim est, ſed in eum in quem &

14:

vos [Notanda ſunt verba. Certum est enim, antiquos Iſraelitas, non tan-

15:

tum non coluiſse, verùm etiam ne nouiſse quidem Trinitatem eſsentiam,

16:

perſonas, aut de illis aliquando cogitauiſse: quod nunc paſsim Papistae faci

17:

unt, alium ſibi Deum, praæter Deum Iſraelis commenti] Deum Abrahami

18:

& Izaaci & Iacobi. Ktorych ſłow tá krotká ieſt ſummá: iż Chri=
ſtyánie/ onego cżáſu/ gdy ten Iuſtyn był/ nie inſze^o Bogá chwa
lili/ áni zá Bogá prawdźiwe^o mieli/ iedno tego/ ktorego przed
tym Zydowie chwalili/ to ieſt Bogá Abráámowego Izáákowe
go y Iakobowego. A iż ſię wżdy ſam z ſobą w tey mierze cżyśćie
zgadza o iedynym Bogu ktory ieſt ſtworzyćielem y oycem w tey
rozmowie z Trifonem oprocż piſm nieſłuſznie mu przypiſánych o
Troycy/ ktorey on pewnie nie znał/ iáko tá rozmowá ie^o z Tri=
fonem świadcży/ przetoż ſię nim/ toż wſzędy twierdzącym/ nie
báwiąc/ ſłuchaymy co też mowi Ireneuſz/ lib. 2. cap. 1. fol. 63.
Benè igitur habet à primo & proximo capitulo, inchoare nos à Demiurgo

29:

Deo, qui fecit cœlum & terram, & omnia que in eis ſunt, quem ij blas

30:

phemantes, extremitatis fructum dicunt: & ostendere quod neque ſuper

31:

eum, neque post eum est aliquid, neque ab aliquo motus, ſed ſua ſententia

32:

& liberè fecit omnia, cum ſit ſolus Deus, & ſolus Dominus, & ſolus con-

33:

ditor, & ſolus pater & ſolus continens omnia, et omnibus vt ſint ipſe præ-

34:

stans. To ieſt (rzecż ſkrácáiąc) ták mowi. Kśięgi wtore przećiw
Wálentemu Heretykowi pocżynáiąc. Dobrze nam ieſt/ pocżąć
záraz od tey pierwſzey Kápituły mowić/ o ſprawcy y goſpoda=

gg 3

rzu Bo=

---

strona: 238

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

238.

rzu Bogu/ ktory vcżynił niebo y źiemię y wſzytko co w nich ieſt:
vkázuiąc to/ iż y ná deń y po nim niemáſz nic. A iż on/ nie będąc
ku temu od nikogo pobudzony/ ále wedle zdánia ſwego/ ſwobo
dnie wſzytko vcżynił/ gdyż on ſam ieſt Bogiem/ y ſam Pánem/
y ſam ſtworzyćielem/ y ſam oycem/ y ſam wſzytko zátrzymawa/
y wſzytkim tego áby byli vżycża. Ktorą rzecż ſłowy ieſzcże ſzyr=
ſzymi powtarza lib. 2. cap. 56. fol. 125. y 139. á potym lib. 3. cap. 6

8:

fol. 143. ták mowiąc. Neque igitur Deus &c. Aták áni Pan/ áni
Duch ś. áni Apoſtołowie/ onego ktoryby nie był Bogiem/ ták
zgołá y doſtátecżnie nigdyby nie miánowáli Bogiem/ gdyby
niebył prawdźiwym Bogiem/ ániby z oſoby ſwey názywáli kogo
pánem/ oprocż Bogá oycá/ ktory wſzytkim pánuie/ y ſyná iego/
ktory pánowánie wźiął od oycá ſwoiego wſzelákiego ſtanu ábo
vrzędu y zwierzchnośći (omnis conditionis.) A ták/ iákoby rzecż
tę zámykáiąc/ przydáie támże trochę niżey ták mowiąc. Zaden
tedy inſzy/ iákom opowiedźiał/ nie bywa miánowan Bogiem/ á=
bo názywan Pánem/ iedno ktory ieſt wſzytkich Bogiem y pá=
nem/ ktory też Moiżeſzowi rzekł Iam ieſt ktorym ieſt/ Niech ty
słowáX.K.znácży ſobie áby z Ireneuſzem vmiał ie oycu á nie ſynowi
przypiſáć, y ták powieſz ſynom Izráelſkim. Ktory ieſt poſłał mię
do was/ y tego ſyn Iezus Chriſtus pan náſz ꝛc. Ale iż też Irene=
uſz/ cżęſto tęż iednę rzecż/ o iedynym Bogu oycu ſámym wſzechmo
gącym ſtworzyćielu/ oprocż ktorego Bogá żádne^o inſzego z śie=
bie y przez ſię będącego nie máſz/ powtarza: przetoż bácżne^o cży=
telniká/ to vkazawſzy ná krotce/ do niego odſyłam: z tym iego
rzecży tey zámknieniem/ ktore ieſt lib. 2. cap. 47. fol. 116. w ty ſło=
wá nápiſáne: Si autem omnium quæ in ſcripturis requiruntur, abſoluti-

28:

ones non poſſumus inuenire, alterum tamen Deum, praæter eum qui est, non

29:

requiramus. Impietas enim hæc maxima est. to ieſt. A ieſlibyſmy też
náleść nie mogli rozwiązánia tego wſzytkiego/ cże^o w piśmiech
potrzebá: wſzákże iednák inſzego Bogá/ oprocż tego ktory ieſt/
nie ſzukaymy. Abowiemći to wielka ieſt niezbożność. A Cyprian
tract.4. de idolorum vanitate fol. 122. mowi. Ieden ieſt Pan Bog.
Abowiem oná wyſokość/ nie może mieć towárzyſzá/ ábo vcże=
śniká: gdyż ſámá ma wſzytkę zwierzchność. A potym trochę ni=
żey/ przydáie y to: Ani ſzukay imienia Bożego. Bog ieſt imię ie=

go. Tám

---

strona: 239

ná Wędzidło X.K.P.

239.

go. Támći nazwiſk potrzebá/ gdźie właſnymi názwiſkámi wiel=
kość rozeznáwáć potrzebá. Bogá ktory ſam ieſt/ nazwiſko Bog
cáłe ábo wſzytkim ieſt. Ieden tedy ieſt y wſzędy wſzytek (diffuſus)
roźlany ábo roſpływáiący ꝛc. A iż tego nie mowi áni rozumie/ ie=
dno o Bogu oycu/ z tąd znáć/ iż wnet potym przydáie to/ że przy
tym iednym Bogu ieſt Chriſtus/ przez ktorego mamy zbáwie=
nie. Lecż ieſzcże y to ſię z tąd znácżniey pokázuie: iż nie mowi o
zmyśloney wſzem ſpolney iſtnośći: w ktoreyby nie było nic pier=
wſzego y pośledniego/ ále o iedynym Bogu oycu/ ktory też ſam
ma być chwalon. A to z kśiążek ktore piſał do Fortunatá de ex-

11:

hortatione martyri cap. 1. Gdźie ták mowi: Iżſam Bog ieden ma
być chwalon/ ieſt nápiſano w piątych Kśięgách Moyżeſzowych
Páná BOgá twego chwalić y iemu ſámemu ſłużyć będźież. A
w 2. Moiżeſz. Nie będźieſz miał BOgow inſzych oprocż mnie.
Item támże: Pátrzćież żećiem ia ieſt/ á oprocż mnie/ nie máſz
Bogá. Ia zábiję y ożywię: vderzę y vzdrowię: á niemáſz ktoby
z ręku mych wydárł. Item w Obiáwieniu: Y widźiałem drugie=
go Aniołá lecącego w pośrzod niebá máiącego Ewánielium
wiecżne/ áby ie opowiedał ná źiemi y we wſzytkich narodźiech y
pokoleniach/ y ięzykách/ mowiąc głoſem wielkim: Boyćie ſię
Bogá y dayćie mu chwałę/ ábowiem przyſzłá godźiná ſądu ie^o: y
kłániayćie ſię temu ktory vcżynił niebo y źiemię/ morze/ y wſzyt=
ko co w nich ieſt. Tákżeć też y Pan w Ewániel. przypomina pier
wſze y wtore przykazánie: Słuchay (mowiąc) Izráelu Pan B.
twoy pan ieden ieſt. A záś: A toć ieſt żywot wiecżny/ áby pozná=
li ćiebie ſámego prawdźiwego Bogá y ktoregoś poſłał Iezuſá
Chriſtuſá. Toć ták piſze Cypryan. Athánázyus záś/ opiſuiąc też
iedne^o Bogá (in oratione contra idola.) ktory świát ſtworzył. kto=
ry ſam ieden ieſt prawdźiwy Pan przyrodzenia/ y ſtworzyćiel
wſzech rzecży/ ták o nim fol. 29. mowi. A ktoryż ten inſzy ieſt
(Bog) iedno on we wſzem ná wſzytkim święty/ y zacnieyſzy y
wyżſzy nád wſzytkę iſtność ſtworzoną/ Chriſtuſow oćiec: ktory
iáko nalepſzy rządźcá/ mądrośćią ſwą y rozumem ſwym/ pánem
náſzym/ zbáwićielem Chriſtuſem/ to co wſzędy ieſt/ zbáwiennie rzą
dźi y ſpráwuie/ y cżyni iáko mu ſię nalepiey zda.
Dla cżego też y
Báſilius to o nim powiedźiał iż oćiec ma bytność doſkonáłą/ y

---

strona: 240

Wtore książki Odpowiedzi/

240.

bez niedoſtátku: y on ieſt korzeniem y źrzodłem ſyná y duchá ś.
(Contra Sabellianos et Arrium fol. 366.) gdyż właſnie ſyn z Bo=
gá ieſt/ y duch z Bogá ieſt: iáko támże niżey mowi. Abowiem y
ſyn z oycá wyſzedł/ y duch z oycá pochodźi. Ambrozy lepak piſząc
ná liſt do Efeſkich káp. 4. ná ty ſłowá. Ieden Bog y oćiec/ ták
też mowi: Oycá przeto nazwał Bogiem/ iż on tego nikomu nie
powinien co ieſt. Y powiedźiał go być náde wſzytko y przez wſzyt=
ki. Dla tego przez wſzytki: iż z niego wſzyſcy. A iż tego potrzebá
żeby był náde wſzytko/ co z niego ieſt. Dla cżego y Origenes Bo
ga oycá zowie άντóθεoν to ieſt przez ſię Bogiem/ dokłádáiąc te=
go/ że go też y ſam Chriſtus dla tego y ſámym y prawdźiwym
Bogiem wyznał: mowiąc ták w modlitwie ſwey do niego. Zeby
ćię poználi onym ſámym prawdźiwym Bogiem ꝛc. Zá cżym y to
záraz przydáie. A cokolwiek ieſt oprocż tego ktorego άντóθεoν, to
ieſt/ przez ſię Bogiem zowiemy z vdźielenia ábo z vcżeſtnictwá
y z ſpołecżnośći boſtwá iego (deificatum) vbożone^o iż ták rzeknę/
to ieſt Bogiem ſpráwionego/ ábo poſtánowionego: tedy to nie
ieſt onym Bogiem: (Deus ille cum articulo) Ktoremu ſię to ſłow=
ko przydáie ten Bog/ ábo v tego Bogá: ále Bog bez tego ár=
tykułu ábo ſłowká ten/ co ſłuży pierworodnemu wſzego ſtworze=
nia ꝛc. O cżym też ſzyroko mowi y wywodźi piſząc ná pierwſzą ká
pitułę Ianá ś. Tomo. 2. fol. 112. gdźie/ iáko wyſtáwiwſzy iednego
Bogá przez ſię/ vkázuie też drugie Bogi z vcżeśnicżtwá y z ſpoł
kowánia boſtwá: że im też/ choćiaż nie ſą przez ſię Bogámi imię
Boże ſłuſzy: y oni ſą Bogámi: Tákże też iedno ſłowo ábo mowę/
to ieſt λóyoμ, ktorym zowie ſyná Bożego wyſtáwiwſzy/ okázuie/
iż też tymże ſłowem ábo mową/ ábo ieſzcże wedle iego wykłádu
rozumem/ ſą też ſwym ſpoſobem y inſzy ludźie. Ale iż nam teraz
nie idźie rzecż/ áni o Chriſtuſá/ áni o náſzey z dárowánia Boże^o
zacnośći: ále tylko o tym żeby ſię to okazáło/ iż to imię Bog/ y
z názwiſkiem y z ſkutkiem y właſnie y oſobliwie ſámemu Bogu
oycu wſzech rzecży ſtworzyćielowi ſłuży: ktory też tylko ſam ieſt
prawdźiwym Bogiem: ktory to co ma y co ieſt nie z kogo inſze=
go ma/ lecż z śiebie ſámego. Przetoż też o tym ſámym Bogu oy
cu tu ieſzcże teraz/ mowić będźiemy/ gdyż też on ten ieſt/ iáko y
on wyznawa/ ktore^o Dionizyuſem Areopágitą názywáią/ źrzo

dłem bę=

---

strona: 241

ná Wędzidło X.K.P.

241.

dłem boſtwá: iáko piſze de diuinis nominibus cap. 2. Solum patrem fon

2:

tem eſse cœlestis diuinitatis, to ieſt iż ſam Bog oćieć ten ieſt/ ktory
ſam ieſt źrzodłem niebieſkiego boſtwá ꝛc. Ktorego ſłowam/ po=
dobne ſą y ony Auguſtynowe totius diuinitatis, vel ſi melius dicitur,

Augustinus.

5:

Deitatis principium pater est. Tom. 3. de Trinit. lib. 4. cap. 20. Col. 313. C.
Gdyż Bog ſam oćiec/ będąc oycem/ nie może być áni ieſt ſynem/
iáko też ſyn/ będąc ſynem/ nie może być oycem: á pogotowiu ſo=
bie ſámemu/ y wſzytkim inſzym rzecżam przycżyną y powodem/
byćia ich y iſtnośći: gdyż on cokolwiek ma/ wſzytko ma od Bo=
gá. A ſobie ſámemu/ y ſam z śiebie Bogiem nie ieſt: áni ieſt Bo=
gu oycem/ áni Bogiem/ iáko iemu ieſt (wedle iego ſámego wy=
znánia) Bog/ y Bogiem y oycem: dla cżego też nie może być ni=
gdy (mowiąc właśnie wedle słowá Bożego) Bogu rownym.
Bo gdyby rownym był/ iáko X.K. twierdźi/ tedyby dwá Bo=
gowie y dwá oycowie/ y dwá pocżątki/ dwie przycżynie y powo=
dy wſzytkiego muśiáły być: ktoreby od nikogo pocżątku iſtno=
śći/ byćia/ boſtwá/ rodzenia/ władzey y zwierzchnośći nie miáły:
ále by ták ſámy przez ſię były: co o ſynu nie może być mowiono:
ponieważ ieſt ſynem. Ktory/ tym ſámym iż ieſt ſynem okázuie ſię
to co na mieć z oycá. Gdyż rownośći o ktorey duma X.K. tá
właſność y ſkutek ma być: áby iáko ten ieſt ſam przez ſię/ od ni=
kogo nic niemáiąc/ áni vrodzeniem/ áni ſpráwieniem/ áni poſtá
nowieniem: żeby też toż y drugi wſzytko w ſobie miał: gdyż vro=
dzony nie vrodzonemu/ od kogo co biorący (ktorymkolwiek
ſpoſobemby brał) temu ktory od nikogo nic nigdy nie brał/ nie
bierze/ áni bráć potrzebuie/ iáko y ten ktory od in
ſzego pochodźi/ onemu z ktore^o poſzedł zrownan być żadną miá=
rą cále nie może/ w náturze y w inſzych właſnośćiách. Ale tego
zániechawſzy/ niż ſię dáley poſtąpi/ ku obiáśnieniu tey rzecży/ o
zacnośći ſámego iedynego Bogá oycá/ ono ieſzcże y ſam Mſzał
Papieſki/ ktory podobny ieſt onym ſtárym káwtanom/ w ktore
więc ſnadź y obruſy/ y zgrzebi/ y wełnę y báwełnę/ y niewiedźieć
co tyle tkano/ iáko też do tego mſzału bárzo wiele y tego y owe=
go nátkano: Dáie nam przedśię o tym świádectwo: iż tylko
Bog oćiec ſam ieſt prawdźiwym Bogiem: oprocż ktorego/ ża=
dnego innego Bogá niemáſz. Gdyż w Kanonie przed commu=

hh	nikowániem

---

strona: 242

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

242.

nikowániem (iákom też tho iuż wſpominał) náchyliwſzy ſię
kśiądz ták poſzeptem mowi. Domine ſancte pater æterne omnipotens

3:

Deus, da mihi &c. Quia tu es Deus ſolus & præter te non est alius &c.
to ieſt/ Pánie oycże święty wſzechmogący wiecżny Boże/ day mi
ꝛc. gdźie to potym przydáie. Abowiemeś ty ieſt ſam Bog/ á o=
procż ćiebie niemáſz inſzego ꝛc. Inſze w tey mierze/ dla przedłu=
żenia opuſzcżam: bo ſobie kto chce może o tym v Láktáncyuſá ſze
rzey cżytáć/ de falſa Religione lib. 1. cap. 3. 11. á lib. 2. cap. 1. 2. 5. A
zwłaſzcżá ieſzcże lib. 4. cap. 3. o prawdźiwey mądrośći gdźie to
wywodźi ſzyroko/ iż ten ktory ieſt prawdźiwy Bog/ ten też mu=
śi być oycem. A iż/ ktoryby będąc Bogiem/ nie był też y oycem/ o=
kázuie to/ żeby ten nie mogł być Bogiem prawdźiwym/ poká=
zuiąc to y przykłádem ſtárych pogánow/ iż oni/ tych ktore v śie=
bie/ wedle mnimánia ſwego/ zá práwe Bogi mieli/ oycámi też
názywáli. Iákoż kto ſię przypátrzy dobrze/ nowemu Teſtámen=
towi muśi to wyznáć/ iż ſię to zá iedno bierze: ábo zwáć Bogá
oycem/ ábo/ tegoż Bogá oycá/ Bogiem: ále o tym doſyć.
KA P. 15. Iuż ſię to iáſnie pokazáło/ cżym mnodzy ſtá=
rzy okázowáli być Bogá oycá/ choćiaż też niektorzy z nich/ vno
ſząc ſię Filozofią/ cżęſto tęż rzecż zbudowáną/ iáko ſámi z ſobą/ y
z inſzymi niezgodni/ onę záś rozwáláli: iednák ku náſzey rzecży/ á
zepſowániu y precż wyrzuceniu gliniáne^o fundámentu Antichry
ſtowſkiego/ doſyć dobrze pomogli (okázuiąc iż to imię/ Bog nie
Troycy iedyney/ iáko o X.K. piſze/ ále ſámemu Bogu oycu nale=
ży) Ale/ iż ieſzcże tá iedná rzecż przez mię okazána/ cáłą rzecżą
nie ieſt: ponieważ X.K. ták tuſzę/ nie ták oto idźie co ma być o
Bogu oycu rozumiano/ iáko oto/ co też wierzyć y trzymáć o ſynu
potrzebá: ktorego on/ nie tylko wedle boſtwá/ cżáſem iedynym
ſámym przez ſię będącym ſtworzyćielem/ á cżáſem ſpoliſtnym y
Bogu oycu rownym dźiáła: iáko ſię okázowáło: ále go też we=
dle ćiáłá niechce mieć Bożym ſługą: Lecż (iáko piſze fol. 214.)
ſynem przyrodzonym/ ktory dom ſerc ludzkich/ iáko ſwoy wła=
ſny/ on ſam zbudował. Otoż niech o tym ſłucha ſtárſzych ſwych/
iáko oni przećiw niemu piſzą: vkázuiąc to/ iż on ſyn Boży/ (o
ktorym oni z Filozofiey/ á nie z ſłowá Bożego dumáli: ktory by
to tám miał być/ niż ſię Iezus Chriſtus z Duchá ś. pocżął/ y niż ſię z Pánny

---

strona: 243

ná Wędzidło X.K.P.

243.

ſię z Pánny Máriey národźił) nie tylko wſzytko miał od Bogá/
ále mu záwzdy był poſłuſzny: ſłużąc mu y roſkazánie ie^o/ iáko nád
ſię więtſzego y zacnieyſzego/ cżyniąc/ á procż woley iego nic nigdy
nie zácżyna/ nie będąc też ſam z śiebie tym cżym był/ ále z Bogá/
ktory go tym vcżynił cżym był. O cżym ták piſze Origenes (Tom.

Origenes.

6:

27. fol. 457. in 8. cap. Ioan. Num tu maior es patre nostro Abraham)
ná te ſłowá zaliś ty więtſzy ieſt niż oćiec náſz Abráhám/ ktory v=
márł? Lecż nie widzą/ iż ten ktory vrodzony ieſt z dźiewice/ nie
tylko ieſt więtſzy nád Abráhámá/ ále też y nád káżdego inſzego
z niewiáſty vrodzonego. Nád to ieſzcże nád wſzytkie Proroki/
przez nie prorokowány/ y nád wſzytki ktorzy byli pomárli/ iż ie
obżywiał. Ani to dla tego/ że ſię tákowym vcżynił/ ále iż tho od
oycá wźiął. Abowiem iáko oćiec ma ſam w ſobie żywot/ ták też
dał ſynowi/ áby miał żywot ſam w ſobie/ gdyż ſyn nie może nic
cżynić z śiebie ſámego/ áni tego ſzukáć żeby cżynił wolą ſwoię/ á=
le onego ktory go poſłał. Mowią też/ kimże ſię ty cżyniſz? A to z
tąd iż głoſu iego nie bacżyli: ábowiem nie cżynił ſámego śiebie
Iezus/ tym cżym ieſt. Prze ktorą przycżynę zda mi ſię/ iż też Ie=
zus odpowieda/ vcżąc ktoby go vcżynił tym cżym był: ieſliż ia ſła
wię ſáme^o śiebie/ nic nie ieſt moiá ſławá/ ieſt oćiec ktory mię ſła=
wi. To poty Origenes, procż tego co indźiey ku temuż końcowi mo
wi támże Ioan. 1. Tom. 1. á zwłaſzcżá gdźie o tym mowi. Ná po=
cżątku było ſłowo fol. 297. 305. 312. Bo ſię ia niechcę wſzytkimi
ſentenciámi báwić/ ktore ſię o teyże rzecży v niego náyduią iáko
y v inſzych. Doſyć będźie po iedney z nich pokázáć. Słuchaymyż
też Chrizoſtomá In Matth. 8. Hom. 22. Tomo. 2. col. 888. B. ná ty
ſłowá Setnikowe piſzącego: Iaćiem też cżłowiek ktory pod ſo=
bą mam żołnierze ꝛc. ná ktore ták piſze. Abowiem y Chriſtus ma
pod ſobą Anioły/ ktorym przyśćia y odeſzćia dawa roſkazánie.
Coż tedy było potrzebá przydáwáć: Y iam cżłowiek pod zwierz=
chnośćią: iedno áby w ſámym ſobie doſtátecżnie pokazał go=
dność Chriſtuſową? To ieſt iam ieſt cżłowiek pod zwierzchno=
śćią inſzego/ wſzákże mam zwierzchność roſkázowánia tym/ kto
rzy ſą podemną. Bo mi to nie ieſt zábroniono/ kázáć co cżynić
mnieyſzym/ przeto iżem ſam ieſt pod więtſzym. Lecż oni mnie ro=
ſkázuią/ pod ktorymi ieſtem/ á ia záś onym roſkázuię/ ktorzy ſą

hh 2

podemną

---

strona: 244

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

244.

podemną: Tákże y ty/ ácżkolwiek ieſteś pod oycowſką zwierz=
chnośćią/ wſzákże też maſz zwierzchność roſkázowánia ſwoim
Aniołom: y nie zábronionoć roſkázowáć inſzym/ przeto iż ſam
maſz wyżſzego. Abowiem bierzeſz roſkazánie od oycá/ iáko mniey
ſzy: wſzákoż Aniołom roſkázuieſz iáko więtſzy. Lecż podobno rze=
cże Heretyk á tu niech słuchaX.K.kogo ten Heretykiem zowie, chcąc
pokázáć oycá y ſyná być iednym y rownym: nie ma to mieyſce
ták być rozumiano/ ále ták: Ieſliż ia poſtánowiony pod zwierz=
chnośćią/ mogę roſkázáć tym ktorzy ſą pod moią zwierzchno=
śćią/ iáko dáleko więcey ty/ ktory nie ieſteś pod żadnego zwierz
chnośćią/ możeſz roſkázáć tym ktore maſz pod ſwą zwierzchno=
śćią. Lecż tego przewrotnego wykłádu bácż co mowi nie przyimu
ie text/ to iest słowá Ewánieliey, ábowiem nie mowił. Ieſliżem ia
cżłowiek w zwierzchnośći/ ábo przełożeńſtwie/ ále ták: Abo=
wiem y iam ieſt cżłowiek pod zwierzchnośćią. Nie vcżynił rożni
ce przypodobánia między ſobą á Chriſtuſem/ ále tylko przycży=
nę podobieńſtwá wprowádźił. Bacż że tedy iáko Pogánin y
chłop y żołnierz/ táiemnicę prawdy poznał/ á ludźie Chriſtyáń=
ſcy/ ktorzy w vſtách noſzą piſmá/ przą prawdy. Nie iżby ty táie=
mnice prawdy trudne były y głębokie przeto ich nie wſzyſcy zná=
ią: ále iż ſercá ich ſą przewrotne: y nie odpocżywa w nich duch
prawdy: przetoż też od nich prawdá vćieka. Lecż kto ieſt ſercá
ſzcżyrego/ tákże w nim odpocżywa duch prawdy/ nie może dále=
ko być od prawdy. Abowiem nápiſano ieſt: w duſzę złośliwą nie
wchodźi duch prawdy: toć ták piſze Chrizoſtom. Co iáko ſię z
rzecżą X.K. y ze wſzytką teráznieyſzą Kátholiką zgodźi/ niech
ſądzą wierni Chriſtyánie/ ktorzy ſą ſercá y ſzcżyrego y cżyſtego:
máiąc też y tho ná piecży co indźie piſze/ iż ſię nigdźie otworzy=
śćie Chriſtus nie zwał Bogiem In. 2. Teſs. 2. Tomo. 4. col. 1415. B.
Podźmyż do Ireneuſzá: ktory ácż też to z inſzymi twierdźi/ iż też
był ſyn Boży przed národzeniem Iezuſá Chriſtuſá namileyſzego
y właſnego ſyná Bożego z dźiewice Máryey ktory ſam národźi
wſzy ſię/ y od Bogá będąc poſłány bogá oycá rzecży ſpráwował/
wſzákże iednák tego dokłáda/ iż gdy miał ſądźić Sodomę dla
iey niepráwośći/ accepit potestatē à patre, tedy wźiął zwierzchność
od oycá lib. 3. cap. 6. fol. 143. Gdyż iáko támże dokłáda niżey. Pá=

nuie o=

---

strona: 345 [245]

ná Wędzidło X.K.P.

345

nuie Oćiec ſynowi y duchowi. Dla cżego też cap. 18. fol. 178. ſyná
tego tákim być powieda/ nie ktoryby nic nie ćierpiał/ ále ktory
ćierpiał/ ták o nim piſzac. Wſzelki duch ktory rozwięzuie Chriſtu
ſá á tu teżX.K.niech słycha tego o co ſię też ná mię fráſuią, iákom przed
tym wſpominał nie ieſt z Bogá/ ále ieſt z Antychriſtá. A toć podo
bne ieſt onemu co ieſt powiedźiano w Ewánieliey/ iż ſię ſłowo
ćiáłem ſtáło y w nas mieſzkáło. Dla cże^o záś w liśćie woła (Ian
ś.) Wſzelki ktory wierzy iż Iezus ieſt Chriſtuſem/ z Bogá ieſt ná
rodzony/ iednegoż á tegoż znáiąc Iezuſá Chriſtuſá/ ktoremu o=
tworzone ſą brany niebieſkie/ dla iego ćieleſnego przyięćia/ kto=
ry też w tymże ćiele/ w ktorym vćierpiał/ przyidźie obiáwiáiąc
chwałę oycowſką. A Páweł też ná toż zezwaláiąc vmawiáiąc ſię
z Rzymiány mowi: Dáleko więcey ći ktorzy obfitość łáſki y ſprá
wiedliwośći biorą ku żywotowi/ krolowáć będą przez iednego
Iezuſá Chriſtuſá. Niewie tedy o onym Chriſtuśie ktory vlećiał
od Iezuſá/ áni onego zna zbáwićielá/ ktory wzgorę ieſt/ quem

17:

impaſsibilē dicunt [notet etiā hæc dominus Canonicus] o ktorym mowią
iż ieſt bez ćierpienia/ ábo ktory ćierpieć nie może. Abowiem/ ieſli
że ieden ćierpiáł/ IákoX.K.z ſwoią Kátholiką twierdzi, iż ſyn Boży
ile iest Bog, nic nie ćierpiał wedle bostwá ále tylko ile iest cżłowiek wedle
cżłowiecżeńſtwá, á drugi zoſtał bez ćierpienia: tákże też ieden ſię ná
rodźił/ á drugi ná tego ktory ſię národźił zſtąpił iáko teżX.K.mo
wi iż cżłowiecżeńſtwem iáko obłokiem bostwo było zákryte: ábo iż ſie ſyn
Boży w postáći inſzey to iest cżłowiecżey vkázał &c. y záśię go opu=
śćił/ iáko to mowią gdy przyſzło do śmierći, że ſyn Boży on ſpolistny y
rowny Bog nic nie ćierpiał,quia in Deum non cadit accidens, tedyć ſię
tym ſpoſobem dwá pokázuią á nie ieden. Lecż iż tego iednego
Chriſtuſá Iezuſá/ ktory ſię národźił y vćierpiał zna ápoſtoł: prze
toż w tymże liśćie ták ieſzcże mowi: Zaż niewiećie/ iż ktorzykol=
wiek ponurzeni ieſteſmy w Chriſtuśie Iezuśie w śmierć iego ie=
ſteſmy ponurzeni: áby iáko on wzbudzony ieſt od vmárłych/ ták
byſmy y my w nowośći żywotá chodźili. Ktemu ieſzcże/ znácżąc
Chriſtuſá ktory vćierpiał/ y to okázuiąc/ iż ten ieſt ſynem Bo=
żym ktory zá nas vmárł/ y krwią nas ſwoią cżáſu zámierzonego
odkupił mowi: Abowiem cżemuż Chriſtus wedle cżáſu/ gdyſmy
my ieſzcże byli niemocnymi/ vmárł: á Bog záleca nam miłość

hh 3

ſwoię

---

strona: 246

Wtore kśiązki Odpowiedzi/

246

ſwoię. Abowiem gdyſmy ieſzcże byli grzeſznymi Chriſtus zá nas
vmárł: dáleko więcey teraz vſpráwiedliwieni będąc we krwi ie^o
záchowáni będźiemy od gniewu prze zeń. Ponieważ/ gdyſmy by=
li nieprzyiaćioły/ poiednáni ieſteſmy Bogu przez śmierć ſyná ie=
go: Dáleko więcey poiednáni będąc záchowáni będźiemy w ży=
woćie iego. Tegoż to ktory poimány ieſt/ vćierpiał/ kreẃ ſwoię
zá nas wylał: tegoż Chriſtuſem/ tego ſynem Bożym iáwnie o=
powiedáiąc: ktory też powſtał y wźięty ieſt: iáko tenże mowi:
Chriſtusći ten ieſt ktory vmárł/ owſzem ktory też powſtał y ieſt
ná práwicy Bożey ꝛc. Lecż co dáley támże Ireneuſz do końcá cap.
piſze/ y potym ná inſzych mieyſcách/ niech ſobie kto nie wierzy
przecżyta/ ia tu wſzytkiego piſáć nie będę. Gdyż to v niego ieſt
zá rzecż napewnieyſzą/ iż ktorykolwiek ſobie tákiego ſyná Boże=
go ktorego ſłowem názywa/ zmyśla: ktory był bez ćierpienia/
że ten káżdy ieſt vniego Heretykiem: iáko piſze w tychże kśięgách
3. cap. 11. fol. 155. A niech to káżdy wie/ żeć on nic niewiedźiał o
regułce Papieſkiey potym nie rychło wymyśloney/ ktorą zowią
communicationem idiomatum: o ktorey też mniema X.K. żebym ia
nic niewiedźiał/ áni iey rozumiał. Aleć o niey wiem/ y podobno=
bym ią też mogł vmieć/ y onę rozumieć: Ale vmieć/ áni o niey
wiedźieć/ áni nią metlowáć niechcę áni będę: niechcąc ſámoło=
wki ná proſte ludźi ſtáwiáć/ ábo kuglárſtwá ſproſnego ſtroić/ w
o ſobie iedney/ dwie zwieráiąc/ ábo ze dwu iednę cżyniąc. A to
ták/ żeby iednemu choćiaż cżłowiekowi/ w tym złącżeniu/ to co
Bożego ieſt dla ſpolnego vdźielenia właſnośći/ to przyſtało y
ſłużyło/ á drugiemu záś choćiaż Bogu/ to co cżłowiecżemu dla
tegoż ſpołku właſnośći przyſzyć ſię iáko łátá ſmrodliwa/ miáłá.
Niechcę ia tedy iuż więcey tą klámbrą ſproſną y niepewną/ ábo
tym kliem ktory trzymáć nie może/ tych dwu rzecży ktore z ſobą
nigdy w iedno ſklione być nie mogą śćiſkáć. Bo/ iż to tym przy=
kłádem pokażę: Podobnali to/ żeby śmierć z żywotem/ ſkázá z
nieſkażeniem/ ćiemność z świátłośćią/ choćiaż per communicati-

33:

onem idiomatum, to ieſt przez właſnośći ſpołkowánie/ mogły być
kiedy w iednę rzecż właſnie/ prawdźiwie y ſkutecżnie ták ſpoio=
ne/ żeby ſię z ſobą weſpołek oſtały y iedną rzecżą iuż záwżdy po=
tym z rzecży przećiwnych były: Iáko tu Boſtwo z cżłowiecżeń=

ſtwem/

---

strona: 247

ná Wędzidło X.K.P.

247.

ſtwem/ śmiertelne z nieśmiertelnym złącżyć chcą: y iuż ták vcży
nić ze dwu perſon y nátur z ſobą niezgodnych iednę/ vt vna aſsu-

3:

meret id quod non erat, neque tamen amitteret id quod ante erat. Zeby mo
wię/ iáko w Papieſtwie o tym śpiewáią/ w onym ſwoim/ hæc

5:

est dies quam fecit dominus, iedná z nich przywźięłá do śiebie to/ y
tym ſię zſtáłá/ cżym przedtym nie byłá/ á przedśięby tego cżym
pierwey byłá nie vtráćiłá. Iákoby noc á dźień weſpołek ſię w ie=
dno złącżywſzy/ iednym być mogły. Co ácż v Filozofow ieſt rze=
cżą trudną/ choćiażći oni wiele rozumowi ſwemu pozwaláią: á
le w ſłowie Bożym nieſłucháną áni znáiomą: przeto też niezbo=
żną. A tego nie mowię/ áni tych podobieńſtw vżywam (żeby mię
kto podchwytáć niechćiał) ku lekkiemu poważeniu ćiáłá Páná
Chriſtuſowego: ále tylko okazániu y ſtłumieniu ſproſnego wy=
myſłu ludzkiego. Ktorym wygładzáią/ ile w nich ieſt/ cżłowie=
ká Iezuſá Chriſtuſá Pośrzedniká ſámego/ ktory ſam ieſt iedyny/
y prawdźiwy/ á nie ze dwu złożony. Ale tego zániechawſzy/ ſłu=
chaymy co też ieſzcże y drudzy o ſynu Bożym mowią/ z Bogiem
oycem go/ iáko cżyni X.K. nie rownáiąc: owſzem wſzędy Bogá
ná deń wyſtáwiáiąc. O cżym ták Tertulian piſze de Trinit. fol. 613.
Hic ergo quāuis eſset in forma Dei. Ten tedy ácżkolwiek był w kſztał
ćie Bożym nie przycżytał drapieſtwem ſobie/ żeby był rowny Bo
gu: ábowiem ácżkolwiek pámiętał/ iż był Bogiem z Bogá oy=
cá/ iednák ſię nigdy BOgu áni przyrownywał/ áni przyſtoſo=
wał: pámiętáiąc ſię być z oycá ſwoiego: iż też to miał cżym ieſt/
że mu dał oćiec ꝛc. A piſząc przećiw Praxeáſzowi fol. 406. y 407.
żeby kto nie mniemał iż on to o cżłowieku Iezuśie Chriſtuśie ro
zumie/ á nie o tym tám ktorego iuż ſobie przed nim z Filozofiey/
przećiw Bożym obietnicam y inſzemu piſmu ś. zmyślili byli nie=
ktorzy przed nim/ ták piſze broniąc iednośći boſkiey: wſzákże gdy
ia ſyná nie z inąd wywodzę oprocż z iſtnośći oycowſkiey/ ktory
nic nie cżynił bez woley oycowſkiey/ ktory doſtał wſzytkiey zwierz
chnośći od Oycá/ iáko z wiáry zepſowáć mogę monárchią (to
ieſt/ iednego ſáme^o pánowánie) ktorą od oycá ſynowi podáną/
w ſynu záchowywam? A to odemnie niech będźie wyrzecżono/
áż y ná trzeći ſtopień. Abowiem y duchá nie ſkąd inąd być rozu=
miem/ iedno od oycá przez ſyná. Ktorą rzecż iáko támże záraz

wywodźi

---

strona: 248

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

248.

wywodźi z 1. Kor. 15. o oddániu ſynowſkim kroleſtwá BOgu
Oycu/ áby Bog był Bogiem we wſzytkich/ á ſyn żeby mu był
poddány/ niech támże ſobie kto chce cżyta. Z Tertulianem y z
inſzymi zgadzáiąć ſię też Iulius Firmicus, ktory piſał do Conſtáncyu
ſá y Conſtántego de errore profanatarum religionum. Tákże też mię=
dzy wielą rzecży/ w ktorych oycá nád ſyná wyſtáwia mowi: A iż
go (to ieſt ſyná) Bog oćiec vcżynił vcżeśnikiem kroleſtwá/ po=
zwaláiąc mu máieſtatu Krolewſkiego ſtolcá/ tego nas proroc
two náucża. Rzekł pan pánu moiemu/ śiądź po práwicy moiey
ꝛc. Ale poſłuchaymy też y Ignáce^o / ktory ták piſze. Iezus Chri
ſtus prośił Oycá/ áby nie vſtáłá wiárá Apoſtolſka nie iżby nie
mogł vſtrzedz iey/ ále ſię weſeląc z oycowſkiey (iż ták rzekę)
więtſzośći/ ábo wynioſłośći/ onego prośił zá nimi. A mowiąc o
Chriſtuśie y o duchu ś. (w liśćie do Efeſkich) że y duch nie mo=
wi nic ſwego/ ále Chriſtuſowe/ á Chriſtus też nie mowi nic ſwe^o
ále Boże/ ktore^o Bogá ná źiemi vwielbił/ ták potym zámyka.
Otoż tedy obádwá/ y duch y ſyn onego wielbi/ od ktorego wźiął
to co miał cżynić/ y onego opowieda/ y ſłowá iego mowi. A do
Mágneſianow piſząc mowi. Poddáni bądźćie dożorcom wá=
ſzym/ y iedni drugim/ iáko Iezus Oycowi. A do Filippeńcży=
kow: Przetoż Pan poſyłáiąc Apoſtoły áby náucżáli wſzytki na=
rody/ roſkazał im ponurzáć ie w imię oycá y ſyná y duchá świę=
tego/ nie w iednego ktorego troyimieniſtego ( Trinomium) áni
we trzech iedney á teyże cżći/ gdyż ieden tylko ieſt ktory ſię ſtał
cżłowiekiem/ á to nie oćiec/ áni poćieſzyćiel/ ále ſam ſyn: nie mni
mánym ſpoſobem/ áni pod obłudą ále iſtą prawdą. Abowiem
ſłowo ćiáłem ſię ſtáło ꝛc. Ale żeby ſię długo rzecżą nie báwiąc o=
to ieſzcże to tylko z tegoż liſtu iego przypomionę/ cżymby záraz
odpowiedź vſłyſzał X.K. ná ſwą obłędliwą dumę y glozę nie
Chriſtyáńſką/ ſłow iáſnych Chriſtuſá Páná/ ktorymi od śiebie
odpráwił ſzátáná. Vkázuiąc mu że Bogá iedne^o chwalić y iemu
ſámemu ſłużyć potrzebá. co X.K. wykłáda/ iákoby to Chriſtus o
ſobie á nie o Bogu y oycu ſwoim rozumieć miał. Ná ktore ſłowá
ſtrofuiąc ſzátáná z iego złośći ták piſze Ignát. Ty tedy ſzátánie
ták mowiſz pánu/ Ieſliż vpadſzy ná źiemię mnie chwałę oddaſz?
O śmiáłośći/ o zbiegły ſługo/ karánia godny: ſługo bicżowániu

podległy:

---

strona: 249

ná Wędzidło X.K.P.

249.

podległy: ktory dobre wygłádzaſz/ y pánu pánow doſkonáłemu
Bogu/ wſzech rozumnych y zmyſł máiących/ mowiſz. Ieſliż vpad
ſzy oddaſz mi chwałę? Lecż Pan nie ſkwápliwy ieſt/ ktory go nie
záraz zábił ktory to z niewiádomośći y śmiáłośći mowi/ ále ſkro
mnie odpowieda mowiąc: Idź ſzátánie. Nie rzekł wroć ſię zá
mną: bo ſię nigdy nie wroći: ále rzekł/ idź ſzátánie ná mieyſcá
ktoreś ſobie obrał: idź ná one ku ktorym ćię złość twoiá wyzy=
wa. Boć ia wiem ktom ieſt/ y od kogom ieſt poſłány: y wiem
komu mam chwałę oddáwáć. Abowiem (rzekł) Páná Bogá
twego chwalić będźieſz/ y iemu ſámemu ſłużyć. Wiem ći ia o nim
y znam iednego ſáme^o/ ktoremu nie zbrániam ſię ſłużyć/ od kto=
regoś ſię ty sſtał zbiegiem. Nie ieſtem Antitheus/ to ieſt przeći=
wnik Boży/ ále wyznawam iego więtſzość: y nie zbraniam ſię od
dáwáć mu chwały. Znam ći iá národzenia mego przycżynę/ ábo
ſprawcę y Páná y ſtrożá moiey ſtátecżnośći. Abowiem ia żywę
dla oycá ꝛc. Ale y ná tym z Ignáce^o niech będźie doſyć. Słuchay
myż też kanonu Syrmieńſkiego Koncilium: Z ktorych pierwſzy
ieſt. Ieſli kto oycá y ſyná powieda być dwu Bogu/ niech będźie
przeklęty: przećiw ktoremu X.K. cżyniąc w to ſię ich przeklęc=
two ſam wdawa. A iż przećiw im cżyni/ to ſię iuż przedtym znáć
dáło/ ále ktoby tego nie bacżył niechże ſobie przecżyta fol. 239.

22:

407. 421. A dozna tego iż znácżnie dwu Bogu ſtánowi/ tákże
ſyná cżyniąc Bogá ſtworzyćielá przez ſię będącego/ y nic od ni=
kogo nie máiące^o / iáko y oycá ná inſzych mieyſcách. Item/ że ie=
den Bog o drugim Iakobowi dawał roſkazánie/ áby mu ołtarz
zbudował/ cżego też podpiera fol. 433. Ireneuſzem lib. 4. cap. 10. ále
go znáć nie pilno cżytał. Bo vchwyćiwſzy ſię zá ty ſłowká iego:
quoniam impoſsibile erat ſine Deo diſcere Deum, per verbum ſuum docet

29:

homines diſcere Deum: mnima żeby o dwu Bogu mowił/ z ktorych
by ieden drugie^o oznaymiał. Ano mowiąc o tymże iedynym Bo=
gu ſtworzyćielu/ ktorego wyznał Chriſtus oycem ſwym/ to o
nim mowi/ że go żaden bez niegoż poznáć nie może/ dokądby mu
ſię ſam przez ſłowo ſwoie nieoznaymił. A mowi to pewnie we=
dle Moiżeſzá y Dawidá/ ktorzy w tym zacność ludu Izráelſkie=
go vpátrowáli/ iż iemu Bog y śiebie ſámego y ſądy y vſtáwy o=
znaymił. A iż też X.K. podpiera dumy ſwey Ianá ś. ſłowy. Bo/

ii

gá nikt

---

strona: 250

Wtore kśiążki Odopowiedzi/

250.

gá nikt nigdy nie widźiał/ Iednorodzony ſyn ktory ieſt ná łonie
oycowſkim ten powiedźiał: cżyniąc z iednorodzone^o Bogá dru=
giego/ iáko go też cżyni z onych ſłow iego/ ktore ſkoro z pocżątku
powiedźiał. A ſłowo było v Bogá. Tedy ſię w tym nie cżuie X.
K. iż Ian nie mowi o cżáśie iuż tám dawno przeſzłym/ ále o tym
ktory zá niego był: piſząc to co ſłyſzał y widźiał/ co ſię dźiało po
wypełnieniu Bożey obietnice o Meſyaſzu/ iż gdy ſię ſłowo ćiá=
łem ſtáło/ to ieſt gdy ſię iuż cżłowiek od Bogá obiecány náro=
dźił/ tedy ten wolą Bożą y Bogá ſame^o nam opowiedał: będąc
ná łonie iego: to ieſt/ namileyſzym Bożym kochánkiem. Gdyż
też ná ten cżás dopiero Bog przez ſyná ſwe^o mowić pocżął Heb.
1. ꝟ 1. Kanon záś 16. opuśćiwſzy inſze/ ktore też ſą przećiw X.K.
ták mowi. Ieſliby kto/ ſłyſząc oycá Páná/ ábo ſyná Páná/ y Pá=
ná oycá y ſyná mowiąc pan od Páná z tąd by dwu Bogu twier
dźił: niech będźie przeklęty. Abowiem nie ſtoſuiemy ſyná z Oy=
cem/ ále go znamy być poddáne^oNota quid dicant, non enim coapta-

17:

mus filium patri, ſed ſubditum nouimus. Abowiem nie zſtąpił do So
domy o cżym ſię potym powie, bez woley oycowſkiey/ áni dżdżył ſam
od śiebie: ále od Páná. To ieſt/ iż mu oddał zwierzchność oćiec.
Ani też śiedźi po práwicy ſam z śiebie/ ále ſłucha oycá mowiące=
go/ śiądź po práwicy moiey. Abowiem iáko w 24. Kanonie do
kłáda: ieſt ſyn wſzytkich głową. Ale Chriſuſową głową Bog.
Abowiem tym ſpoſobem wſzytkie rzecży do iedne^o wſzytkich po=
cżątku ktory ieſt bez pocżątku przez ſyná ſię śćiągáią ꝛc. Ale má=
łoli ieſzcże ná tym ma I.M.X.K. niechże ieſzcże trochę poſłucha
co przećiw iego rownośći piſze Chrizoſtom/ áby ſię obacżył iáko
to dobrze powiedźiał/ zá ieden fundáment/ iż wiárá ich záwiſłá
ná ſynu Bożym ſpoliſtnym y we wſzem Bogu oycu rownym prze
ćiw cżemu ták mowi Chrizoſtom/ wykłádáiąc ſłowá Chriſtuſá
Páná Máth. 23. Biádá wam vcżeni w piśmie y Fáryzeuſzowie
obłudni/ ktorzy zámykaćie kroleſtwo niebieſkie. Ktore ſłowá wy
łożywſzy z ſtrony Fáryzeuſzow/ ták potym mowi: Tákći y teraz
kápłani Heretykowie zámykáią fortę prawdy. Abowiem to wie
dzą/ iż ieſliby prawdá byłá oznáymiona/ tedyby Zbor ich ábo po
Papiesku kośćioł opuſzcżony był/ á oniby od ſwey kápłáńſkiey za=
cnośći do poſpolitego cżłowieká podłośći przyſzli. Ideo quando le=

gunt in

---

strona: 251

ná Wędzidło X.K.P.

251.

gunt in populo ſuo aliquid tale. Qui me miſit, maior me est: peruerſa inter-

2:

pretatione claudunt ianuam veritatis dicentes: filium minorem patre, cum

3:

ſecundum carnis diſpenſationem dicatur minor. To ieſt przetoż/ gdy co
tákiego między ludem ſwym cżytáią: iáko to/ ktory mię poſłał
więtſzy ieſt niż ia: tedy ſwym przewrotnym wykłádem záwieráią
fortę prawdy/ mowiąc: Syn ieſt mnieyſzy niż oćiec/ gdy bywa
mnieyſzym zwan wedle ſzáfunku ćiáłá. A ták áni ſami wchodzą
do prawdy piſmá/ dla łákomſtwá/ áni dopuſzcżáią inſzym wcho
dźić/ dla nieumieiętnośći ꝛc. Ktorą rzecż iáko tám ſzyrzey/ y iáko
ią pokázuie cżytáć ſobie káżdy może/ gdyż on to twierdźi/ iż temu
dla tego ludźie/ co ieſt w ſłowie Bożym/ nie wierzą: iż ſámemu
ſłowu Bożemu wiáry nie dáią: áni ná nim przeſtawáią: o ktorym
by ſię pytáć mieli/ y z niego o wſzytkim pilnie wywiádowáć. Bo
tego zániechawſzy/ wymowki mieć nie będą. Ponieważ ſię o in=
ſze rzecży ćieleſne/ ku pożytkowi ſwoiemu/ pilnie ſtáráć vmieią.
Támże w Homeliey 45. piſze y to: Gdy widźiſz Heretyki/ ktorzy
twierdzą trzech ná wſzem rownych/ á iż oni ſą iedneyże iſtnośći/
y iedney zwierzchnośći ábo powagi/ wſzytkich bez pocżątku: iáko
cżyniX.K.z ſwoimi: gdy mowi,in Trinitate nihil prius nihil poste-

20:

rius.W Troycy niemáſz nic pierwſzego y pośledniego. Ci iż w niektorey
cżęśći z ſobą ſą niezgodni/ nie dźiwuy ſię: boć dopełniáią miárki
oycow ſwych Pogáńſkich: gdyż też y oni tákże wiele BOgow
chwalili etc. A w Home. 42. in cap. 22. Mat. wykłádáiąc ſłowá Chri
ſtuſowe o miłośći Bogá y bliźniego/ rozumieiąc przez bliźniego
Chriſtuſá. Przetoż wyſtáwia wprzod oycá wielkiego/ á po nim
ſyná/ teżći wielkiego ále wżdy od oycá wſzytko máiące^o/ á to ty=
mi ſłowy: Primum mandatum est magnum Deum patrem diligere. Secun

28:

dum autem ei ſimile est, Dei filium diligere, id est cognoſcere: ergo filius

29:

Dei magnat est, ſicut pater. Quidquid enim pater potest, et filium potest.

30:

Pater enim diligit filium, et omnia dedit in manu eius. Sed quia omnia fi-

31:

lius dante patre potest ſicut pater, ideo pater magnus Deus & primus. Fi-

32:

lius autem magnus Deus quidem, non tamen primus &c. Hæc Chriſosto-

33:

mus: licet ego existimem hos commentarios falsò eſse Chriſostomo aſscri-

34:

ptos. Lecż iż ie w Kolnie zdawná pod imieniem iego wydruko-
wano/ tedy ſię oni niech w tym cżuią: Doſyć mnie to pokázáć/ iż
ták tu y ná inſzych mieyſcách piſze á indźiey inák/ iáko y drudzy: z

ii 2

inſzymi

---

strona: 252

Wtore książki Odpowiedzi/

252.

inſzymi ſię w tym tu nie zgadzáiąc y z ſobą też ſámym iáko y dru=
dzy: á to dla tego iż ſię też domyśláć ważył z głowy ſwey mowić
co bez ſłowá Bożego/ iáko y drudzy. Wſzákże zá moie ſtoi/ prze=
ćiw X.K. gdy ſię tym ná potym bronić nie będźie mogł/ żeby ko=
śćioł iego nie błądźił: żeby iednáką záwżdy wiárę y wyznánie od
pocżątku trzymał: żeby ſię ná iednym fundámenćie dobrym bu=
dował. Gdyż go nie ma/ oprocż gliny ták y owák pomieſzáney/
ktorą przodkowie iego/ á on też tego im ieſzcże dopomaga/ vſu=
li: tłumiąc y zákrywáiąc zbáwienny fundáment/ iáśnie y źrzetel=
nie w ſłowie Bożym opiſány/ y ná iáśnią świátu wyſtáwiony.
Nie pámiętáiąc ná to/ iż to tylko naydoſkonálſza ieſt mądrość
y vmieiętność Chriſtyáńſka/ dáley ſię nic nie domyśláć nád to/
co ieſt w ſłowie Bożym wyráżono: áni ſię ważyć co ſtánowić y
mowić/ cżego tám nie poſtánowiono y nie mowiono: á tego záś
co tám roſkazano/ mowiono y poſtánowiono/ wiernie y ſzcżyrze
áż do końcá przyſtrzegáć.
KA P. 16. A iżby nam ieſzcże ná cżym nie ſchodźiło około
przedwiecżney bytnośći y rodzenia ſię ſyná Bożego/ nie Iezuſá
Chriſtuſá z duchá ś. pocżęte^o/ á z Máryey pánny národzonego:
zá nas wydánego y wzbudzonego/ ktory ieſt náſzą drogą do Bo
gá oycá: ieſt przycżyńcą/ iednacżem/ pośrzednikiem y vbłágá=
nim zá grzechy náſze: ále onego ktorego ſobie ludźie świátá te^o /
z Filozofiey pogáńſkiey/ będąc w niey wyćwicżeni zmyślili: tedy
mi ſię zdáło zá potrzebną w tey kápitule/ krotko też tego dot=
knąć: áby wierni obacżyli/ iż nic v śiebie nie ma Papieſtwo pe=
wnego/ nic zdrowego: nic zbawiennego: á nád to/ nic ſtátecżne
go/ pewne^o y zgodnego: oprocż mniemánia domyſłow/ ſnow/
plotek/ baiek ktore w ſobie dná nie máią: gdyby ſię w nie kto
wdáć chćiał. Iáko nie máią dná y w iedney iſtnośći Troyce ś.
we trzech oſobách dźiwnie wymáłowáney od ſzkolnych Theolo
gow: ábo rácżey Máteologow. Ktorym Ioáchim mnich/ nie
Troycę/ ále cżworcę z ich właſnych wywodow pokázował. W
cżym/ ácż od Papieżá był zheretykowány/ wſzákże potym Magi-

34:

ster Durandus de ſancto Portiano, piſząc ná cżworo kśiąg Lombar=
dowych/ wſpárł iego ſentencyey: y vkázał to/ iż tę cżworcę do=
brze Ioáchim w Lombárdźie vpátrzył: y niezwyćiężonymi wy=

wody o=

---

strona: 253

ná Wędzidło X.K.P.

253.

wody oney bronił: wſzákże y ten prawdę pokazawſzy/ kośćioło=
wi ſię záś áby z nim blądźił/ podał. Ale ia teraz o tym dla prze=
dłużenia niechcę nic zoſobná mowić: gdyż zá okazániem y obá=
leniem błędu iednego/ wiele ſię ich okaże y obáli: á zá wyſtáwie
niem prawdy zbáwienney fundámentálney/ łácno y inſze rzecży
ku zbáwieniu ſłużące/ będą mogły być poznáne. A ták iuż teraz
do okazánia dźiwne^o/ á z ſobą nigdy niezgodnego mniemánia/
o przedwiecżnym zmyślonym ſynu Bożym/ przyſtępuię. Poſpo=
lite wſzytkiego teráznieyſzego Papieſtwá mniemánie to ieſt/ iż
ſię ſyn Boży národźił/z iſtnośći Bożey/ przed wſzytkimi wieki.
Ktore przedwiecżne vrodzenie/ ták záś dáleko wyćiągnęli/ że
ie záś ſámiż w niwecż obroćili: że co raz rzeką/ iż ſię przed wſzyt
kiemi wieki vrodźił: to záś/ choćiaż nie ſłowy otworzyſtymi/ ie=
dnák rzecżą ſámą to mowią: iż ſię nigdy nie rodźił. Iedni/ gdy
mowią iż ſię bez wſzytkiego pocżątku vrodźił: drudzy/ iż to nigdy
nie było/ kiedyby ſię rodźił. A to gdy tego przeklináią ktoryby
to mowić śmiał/ iż to było gdy go nie było. Trzeći ieſzcże/ z kto=
rych licżby ieſt X.K. ſą ktorzy mowią/ iż ſam ieſt z śiebie: y ży=
wot ma ſam z śiebie: ieſt pocżątkiem wſzytkiego: y on wſzytkim
rzecżom bytność dáie: y on y teraz ieſzcże duſze záwżdy tworzy fol.

21:

36. wprzod to powiedźiawſzy/ iż były od Bogá záraz ſtworzone.
O cżym ia też tu nic mowić niechcę/ dla przedłużenia. Cżwarći
ſą/ ktorzy będąc nád ty chytrſzymi/ y dla podchwycenia Filozo
fią oſtrożnieyſzymi: żeby dwu Bogu vſzli (cże^o też y X.K. máca)
y zá to y zá owo ſię chwytáiąc/ tego nie mowią żeby ſię iuż vro=
dźić miał y wyniść od oycá (boby to iuż byli dwá w licżbie: iáko
y X.K. mowi fol. 167.) ábo iáko świátło z świátłá/ y Bog z
Bogá/ iáko Iuſtyn mowi/ y Niceńſkie Concilium y kośćioł Pa
pieſki śpiewa/ ále ták mowią/ iż ſię tym y teraz rodźi: iż ieſt y teraz w
oycu ták/ iáko promień y iáſność ſłonecżna w ſłońcu/ moc y mą=
drość w mądrym y w mocnym. Co między inſzymi apud Wolfgan

32:

gum Muſculum ſuper Ioannem. In locis communibus Philip. y gdźie in=
dźiey naydźieſz: iákom też to piſząc ná pierwſzą káp. Ianowę po
kazał: dla cżego też to teraz opuſzcżę. Báwić ſię też nie będę ty=
mi ktore ſą świádomſze y poſpolitſze/ żebym ich dowodźić y ony
w pewnych kśięgách okázowáć miał. Oto dwie tylko z nich ze

ii 3

dwu

---

strona: 254

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

254.

dwu ſobie bárzo przećiwnych pokażę: ktorymi ſię też záraz dwie
dumie obálą. Iedná/ o iſtotnym y ſkutecżnym przedwiecżnym z
iſtnośći/ lub rodzenia/ lub wyśćia/ iáko drudzy mowią: A dru=
ga/ o tym tám rodzeniu/ żeby ktore kiedy miáło być. A dowo=
dźić tego będę nie inſzymi piſárzmi/ iedno tymi ktorych ſam X.K.
vżywa przećiwko mnie. Co ſię tedy tknie pierwſzey/ to ieſt żeby
miáło być ſyná Bożego ſkutecżne vrodzenie przed wſzytkimi wie
ki: á nie dopiero ná ten cżás gdy Bog miał świát ſtworzyć: te=
dy to káżdy poznáć może z tych ſłow Auguſtinowych/ gdy ták pi
ſze. Bog náſz doſkonáły ieſt/ y nic niepotrzebuiący: Coż tedy po=
trzebá było Chriſtuſá zbáwićielá/ żeby ſię z Bogá vrodźił/ á iżby
Bog miał ſyná przez ktoregoby wſzytko vcżynił? y ták záraz ná to
ſwe pytánie odpowieda, Gdy Bog chćiał áby ſię to ſtáło/ cżego nie
było/ á wiedźiał iż ten vcżynek niegodny był máieſtatu iego/ pier
wey z śiebie/ gdyż ieſt z nátury iednoſtáyney y bez ćieleſney ſyná
vrodźił/ ktoryby ſię nic od niego nie odſtrzelił: áby ſię z wielko=
śćią ſkutek iego zgodźił. Abowiem coż więcey cżynić miał/ iedno
żeby z śiebie drugiego zrodźił/ ktory ieſt doſkonáły? Doſkonáły
to tedy ieſt vcżynek/ nád ktory widźian być nie może zacnieyſzy.
Bo wſzytkie inſze rzecży mnieyſze ſą. Abowiem/ im zacnieyſzy ieſt
nád ty wſzytki Chriſtus/ tym więcey ſtworzenie ich podleyſze ieſt
niż vrodzenie iego. Ieſt y co drugiego. Abowiem Bog z ktore^o
ſą́ wſzytkie rzecży/ chcąc ſpráwić ſtworzenie/ ſłowo pierwey/
ktore v śiebie w táiemnicy miał/ vrodźił: to ieſt/ fecit existere,
vcżynił áby było. Ktore ſłowo dla tego ſynem miánował/ áby
okazał iż ſię z niego ſtáło & eſse ſibi conſubstantium, á iż iemu ieſt
ſpołiſtne ꝛc. Z tym domyſłem dumy tey ćieleſney źiemſkiey á ſło=
wu Bożemu odporney/ zgadza ſię/ ták tuſzę/ Tertulian piſząc
tak. Przede wſzytkim Bog był ſam/ on ſam ſobie świátem y
mieyſcem y wſzytkim. A ſam/ iż oprocż niego zewnątrz nic nie by=
ło. Wſzákże y ták nie był ſam/ ábowiem miał z ſobą/ ktory w ſo=
bie miał (rationem) rozum ſwoy. Abowiem Bog ieſt rozumny:
á rozum w nim pierwſzy: á ták od niego wſzytko. Ktory rozum/
zmyſł iego ieſt/ ktory Grekowie λóγon zowią: ktorym názwi=
ſkiem też mowę názywamy ꝛc. Ale y Dionizius Kártuzyan/ pi=
ſząc ná Przypo. 8. przywodźi mądrość ták mowiącą/ przez kto=

rą/ z dru=

---

strona: 255

ná Wędzidło X.K.P.

255.

rą/ z drugimi błądząc/ zmyśla ſobie ſyná Bożego: Oćiec wie=
cżny w ſercu/ y w wyrozumieniu ſwoim ſtátecżnie y nieporuſze=
nie miał mię: wedle onego Ian. 1. Iednorodzony ktory ieſt ná
łonie Oycowym ꝛc. Tym trzem ſkrzypiącym: przybija też I.M.
X.K. ná bębenku/ná kárćie 18. gdźie ono práwi o głośie że tchu
ábo wiátru pochodzącym/ y o ſłowie z niego ſię rodzącym/ ták
piſząc iákoby to co Bog miał ná vmyśle ábo w ſercu/ (bo oni
choćiaż niechcą być Antropomorphitámi heretykámi názwiſkiem/
iednák ták ſobie cżęſto Bogá z głowy ſwey/ iáko iednego cżło=
wieká máluią/ y ták o nim grubie choćiaż wrzkomo ſubtylnie y
iákoby duchownie y dumáią y mowią.) gdy ſkoro wymowił/ ie
dno ſię/ to ieſt/ dech ábo wiátr/ ktory ſię wewnątrz przed wymo
wionym ſłowem wſzcżyna/ duchem ś. ſtać miáło: A drugie/ to
ieſt/ ſłowo wymowione ſynem. A ták/ tym ſwoim wywodem y
ſłowy/ toż z pierwſzymi trzyma/ iż tego ſyná w ſkutku przed wie=
ki nie było/ áż gdy tchnąwſzy Bog ſłowo wyrzekł/ ktore ſię do=
piero ſynem/ iáko y dech duchem/ ſtáło. Ale w tym ſię nie cżuie/
ia ták tuſzę: ábowiem gániąc Greki/ ktorzy záwżdy ták o duchu
ś. trzymáli/ iż od ſámego Oycá pochodźi/ też ſam z nimi wedle
te^o wywodu trzymáć muśi. A ták też z nimi ieſt odſzcżepieńcem
od kośćiołá Powſzechnego Rzymſkiego. Druga iż to wedle pi=
ſmá ś. nie może być pokazáno/ iákom iuż dał znáć/ áby kie=
dy miał co Bog przed wſzytkimi wieki mowić/ ále áż dopiero przy
tworzeniu świátá/ gdy rzekł naprzod niech ſię sſtánie: tedy ſię
ſtąd okázuie iż ten ſyn ktorego ták ſobie zmyśláią/ nie był przed
tworzeniem świátá/ ſkutecżnie y prawdźiwie iáko przećiw ſo=
bie mowiąc/ ná inſzych mieyſcách twierdźić śmieią. A iż nie był
tedy ći ktorzy go ták ſobie z ſłowá wymowionego formuią/ od
nich záś ſą przeklętymi/ ktorzy to ná ſynodźie Niceńſkim (co y
X.K. cżęſto wſpomina) vrádźili/ iż ktoby rzekł fuiſse quando non

31:

eſset, żeby mowię miáło to być kiedyby go niebyło/ że ten ieſt Aná
themá: to ieſt przeklęctwem. Ale żeby kto nie rzekł/ że X.K. cży
niąc ten wywod od głoſu/ tchu y ſłowá/ o tym ták dálece nie my=
ślił: onoż naydźie fol. 97. ſłowá iego inſze/ ktorymi ſię práwie
rzecż tá y vtwierdza y obiáśnia: á to gdy ták mowi: Skąd ſię o=
kázuie/ iż to ſłowo było iákoby zákryte v Bogá/ wſzákoż było do

tego

---

strona: 256

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

256.

tego ſpoſobne/ áby zá cżáſem poſtępku odnowienia ſtworze=
nia przez odkupienie było świátu obiáwione y w oſobliwy poży=
tek przywłaſzcżone ꝛc. Z ktorych ſłow/ niewiem iáko ſię wykręći.
Bo ieſli ie obroći wedle drugich zdánia/ z ktorychem trzech ná
świádectwo przywiodł/ do onego pierwſze^o wſzech rzecży ſtwo=
rzenia: gdźie Bog wedle piſmá ś. naprzod mowić pocżął. Z kto
rey mowy y duch ś. y ſyn/ dopiero wedle nich wźiął ſkutecżną
bytność: áby to co ſię Bogá ſámego máieſtatowi nie godźiło/
wedle Auguſtyná ten ſyn vcżynił (ſkąd káżdy bacżyć może/ iż ſy=
ná mnieyſze^o niż oycá cżyni/ gdy to nań wkłáda co Bożemu má
ieſtatowi nie przyſtoi.) tedy tego nie dowiedźie żeby ſkutecżnie
przed wſzemi wieki vrodzony był ſyn z oycá: ále áż dopiero gdy
miał świát ſtworzyć: gdźie záraz dwu Bogu vcżyni/ á od śiebie
rożnych. Bo iednego prawdźiwego záwżdy bez wſzego pocżąt=
ku z śiebie ſámego y w ſobie ſámym będącego: á drugiego do=
piero dla tworzenia świátá/ ſpráwionego ábo vrodzonego á to
z ſłowá wyrzecżonego. A trzeći będźie z tchnienia ktore vprze=
dzá ſłowo. Ktorym obiemá Bog vżycżył ſwey iſtnośći iáko o ſy
nu Fiłip Melánkton nápiſał/ mowiąc: iż ſyn názywan bywa o=
brázem y λoyoσ/ to ieſt mową. Ieſt tedy obraz myślą oycow=
ſką vrodzony bácż co mowi myślą: toć nie w rżecży skutkiem. Co po=
wieda/ áby mogło być obacżono/ od vmyſłu náſzego przykład
bráć mamy. To ieſt/ iáko potym okázuie/ iż ácż też myślą/ vmyſł
ludzki máluie ſobie obrázy rzecży zmyślonych/ wſzákże my nie v=
życżámy onym obrázom zmyśłonȳ eſſencyey/ to ieſt iſtnośći. Lecż
Bog oćiec wiecżny/ ſobie ſię przypátruiąc/ rodźi myśl śiebie
ſáme^o/ ktora ieſt obrazem iego nie znikáiącym/ ále będącym/ ábo
ſtoiącym/ á to cōmunicata illi eſsentia, vdźieliwſzy mu ſpolney iſtno
śći. Z ktorych ſłow/ iáko y z tych ktore ſię przedtỹ położyły/ znáć
iż tego ſyná w ſkutkn nie było: áż gdy ſię Bog w ſobie námyślił.
Aták ono myślenie chcąc wykonáć/ wzruſzył w ſobie wedle X.K.
dech: z ktorego ſłowo wymowił (á tu też bácżyć trzebá/ iż duch
pierwſzy będźie niż ſłowo/ áby ſyn: wedle tey Filozofiey) ktore=
mu vdźielił ábo vżycżył iſtnośći/ ábo iáko náſze ſłowá ná wiátr
ſię nie rozeſzło/ ále áby też potym Bogiem było/ ktore oto od wy
mowienia dopiero ſkutecżny pocżątek ſwoy wźięło. Ktore^o wy=

mowionego

---

strona: 257

ná Wędzidło X.K.P.

257.

mowionego ſłowá/ ieſliby tym przedwiecżnośći dochodźić y do=
wodźić X.K. chćiał/ że ſłowo to/ ácż ieſzcże wymowione nie by=
ło/ iednák wżdy záwżdy v Bogá być muśiáło/ iáko (wedle Mu=
ſzkuluſá) ieſt mądrość w mądrym/ y moc w mocnym/ choćiaż
iey nie pokázuie/ áż gdy tego ieſt potrzebá: y chćiałby tego pode=
przeć przykłádem bytnośći Lewie^o ſyná Iákobowego. O kto=
rym piſarz Liſtu do Hebreow mowi. Iż on był w biodrách oycá
ſwego Abráhámá/ y dźieśiećiny Melchiſedekowi przedtym do=
brze oddawał/ niż ſię vrodźił. Tedy y tym z tego nie wyidźie: áni
tego dowiedźie. Boćby tym ſpoſobem nie tylko ludźiom/ ktorzy
ſą ná kſztałt y wyobráżenie Boże ſtworzeni/ ále y inſzym wſzytkim
rzecżom przedwiecżność tę przypiſáć muśiał. Bo też to pewna/
iż te wſzytkie były w vmyśle ábo myśli Bożey/ niż były ſtworzo=
ne/ y nie pierwey ſą ſtworzone/ niż były ná vmyśle poſtánowio=
ne. Iáko też y o náſzym przeyźrzeniu/ vmiłowániu/ y łáſką dáro=
wániu/ przed záłożeniem fundámentow świátá/ Apoſtoł mowi.
Tym tedy nic nie dowiedźie. Ieſliby też chćiał X.K. ſłowá ſwe
ćiągnąć áż do obiáwienia ſyná Bożego w ćiele/ tedy mu y to nie
poydźie/ wedle iego właſnych ſłow: gdyż mowi iż było iákoby zá
kryto ono ſłowo/ Bog v Bogá: wſzákże było do tego ſpoſobne
ꝛc. Gdyż tym ſámym wſzytko ono obála/ co o tym ſynu ná inſzych
mieyſcách powiedźiał: iż świát y wſzytko ſtworzył/ z Adámem
w Ráiu y z inſzym mowił: y wſzytko cżynił. Boć by tám mo=
wy w Bogu nie były/ iáko zátáionego y zákrytego/ ále iáko o=
tworzyśćie wſzytko y ſkutecżnie cżyniące^o. Lecż tę mátáninę nik=
cżemną/ tych miłych Máteologow opuśćiwſzy/ ſłuchaymy Lá=
ktáncyuſá onego zacnego/ y ſtárego Scriptorá Láćińſkiego: bez
ktorego Papieſtwo nie może żadną miárą nabożeńſtwá ſwego
Pogáńſkiego Wielkonocnego odpráwić. Ktore^o też y ſam X.
K. przećiwko mnie vżywa. Ktory o tymći też/ ále od tych wſzyt
kich rożnie (wſzákże ſzcżyrzey y otworzyśćiey/ iáko w ſercu wie=
rzył) mowi: nie ſtánowiąc tego rodzenia z inſzymi/ ktoreby miá=
ło być z iſtnośći/ z myśli y vmyſłu pochodzącego ſłowá Bogá:
ále zgołá z vcżynienia Bożego. A to ták między inſzymi rzecżámi
mowiąc: Iáko mátká bez przykłádu porodźiłá ſprawcę ſwego/
ták wierzyć mamy/ iż oćiec nie wymownie vrodźił ſpołwiecżne^o:

kk

Z mátki

---

strona: 258

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

258.

Z mátki ſię národźił ktory iuż przedtym był. Temu niech wierzy
wiárá/ á wyrozumienie niech ſię o tym nie báda: áby ſnadź nie ná=
lazſzy nie mnimáło być rzecżą ku wierzeniu niepodobną/ ábo ná=
lazſzy nie rozumiáło być rzecżą nie oſobliwą ꝛc. To rzekſzy Lá=
ktáncyus/ o rodzeniu iákieby było/ záraz ſamże wykłáda ſáme=
go śiebie/ (co proſzę áby káżdy z pilnośćią vważał) mowiąc w
ty ſłowá. Gdy Bog ad ex cogitandum ku wymyśleniu był namę=
drſzy/ do vcżynienia naydowćipnieyſzy/ pierwey niż zácżął tę ro=
botę świátá: vcżynił ná pocżątku bácż co mowi dobre y złe. A to
koniecżnie co by było/ otworzyśćiey wyłożę/ áby kto nie mnimał
że ia ták mowię/ iáko zwykli mowić Poetowie wey iák ſię oświád
cża iż po prostu y ſzcżyrze mowić chce. ktorzy rzecży nie ćieleſne/ nie
ktoremi figurámi ábo podobieńſtwy/ iákoby nie widźiánymi o=
gárnuią. Gdy oprocż niego to iest Bogá nic ieſzcże nie było gdyż w
nim dobrego y ſkońcżonego dobrá ſtudnicá byłá: iákoż ieſt záw=
żdy/ áby od onego dobrego wſzcżynał ſię iáko potok/ y wypły=
wał by daleko: wywiodł produxit podobnego ſobie duchá/ ktory
by był nádány mocámi ábo cnotámi Bogá oycá. A iákoby to v=
cżynił/ gdy ſam był w kśięgách 4. vcżyć będźiemy: á to naydzieſz
Lib. 4. cáp. 6. potym vcżynił drugiego notá vcżynił drugiego, to iest
duchá w ktorym nie zetrwał dowćip indoles diuinæ stirpis. rodzáiu
ábo przyrodzenia Boſkiego. A ták z ſwey dobrowolney zazdro=
śći/ iáko iádem záráżony ieſt/ y przeſtąpił z dobrego ku złemu/ y
z ſwey dobry woley/ ktora mu od Bogá wolna byłá dána imie=
nia ſobie przećiwne^o doſtał. Skąd ſię pokázuie iż nienawiść ieſt
wſzego złego źrzodłem. Abowiem záyźrzał ſwemu onemu przod=
kowi/ ktory będąc ſtátecżnym/ Bogu oycu ieſt miłym y doświad
cżonym. Tego tedy ktory ſię ſam z dobrego ſtał złym/ Grekowie
Dyabłem zową: á my oſkárżyćielem ábo potwárcą názywamy:
iż wyſtępki/ do ktorych on ſam przynąca/ odnośi do Bogá. A
cżemuby tákowego chćiał mieć Bog ſpráwiedliwy/ ile zmyſłu
náſzego mierność będźie mogłá/ poſtáramy ſię żebyſmy to wyło=
żyli. Bog gdy miał budowáć ten świát/ ktoryby zawiſł w rze=
cżách ſobie przećiwnych y niezgodnych/ poſtánowił przedtym ro
żne rzecży: y vcżynił przed wſzytkimi rzecżámi dwie źrzodłá słu=
chay pilno co naprzod wedle niego Bog vcżynił, rzecży między ſobą wal

cżących

---

strona: 259

ná Wędzidło X.K.P.

259.

cżących y z ſobą przećiwnych/ to ieſt/ onych dwu duchow dobre=
go y złego. Z ktorych ieden ieſt Bogu iáko práwicá/ drugi iáko
lewicá: áby w mocy ich były one rzecży ſprzećiwne. Ktorych po=
mieſzánim y pomiárkowániem świát ſtoi/ y wſzytko co ná nim
ieſt. Ktorą rzecż iż ſzyroko bárzo wywodźi/ o tych dwu duchách
od Bogá naprzod przed ſtworzeniem świátá vcżynionych/ prze
to ią ia dla długośći opuſzcżam/ te^o krotko dotykáiąc iż z onych
dwu duchow przednieyſzym (po ktorych też inſzych wiele du=
chow ſtworzył/ ktore Aniołámi názywamy) iednego poſłuſzne^o
Bogu y ſtátecżnie w ſwym ſtanie ſtoiącego/ Bog vmiłował: ſy
nem názwał: świát prze zeń ſtworzył: onego ſię rádźił (ktory ſię
potym/ wedle niego ſtał cżłowiekiem) y Pánem wſzytkiego y
dźiedźicem vcżynił. A drugiego złego nienawidźiał: wſzákże mu
zwierzchnośći nie odiął. Ale ich ták zoſtáwił obudwu w oney ich
náturze y władzey: żeby káżdy vżywał mocy y wolnośći ſwey. A=
by ſię pokazáło ktorzy ſą dobrzy Aniołowie y ludźie/ á ktorzy zá
ſię źli. A to z tąd iáko z nich ktoremu rządźić ſię dádzą/ y do kto
rego z nich przyſtaną. Dobrzy do duchá dobrego ſynem Bożym
názwánego/ áby y oni byli ſynmi Bożymi. A źli záś do złego/ á=
by y ći będąc onego złego dźiećmi z nim weſpołek karánie cżáſu
ſwego odnieśli. A toć ieſt ſummá Láktáncyuſzowe^o przedśięwźię
ćia. A iż ſię ták rzecż tá/ od przednieyſzych práwie filarow powſze
chnego Kośćiołá Rzymſkiego prowádźi/ iákom ią tu z piſm ich
nákrotce przed ocży wyſtáwił: y tákie ſą między nimi niezgody
około rzecży przednieyſzey/ á práwie fundámentálney. Ktemu
że ſię rzecż tá od nich prowádźi nie z właſnego ſłowá Boże^o źrzo=
deł żywych/ ále z káłuży ſmrodliwych Filozofow pogáńſkich: (że
gorzey nic nie rzekę) prośiłbym bárzo pilno káżdego Chriſtyá=
niná z I.M.X.K. by tylko prośbá moiá mogłá v nich mieć
mieyſce/ áby oni pilnie ſię rzecży tey przypátrzywſzy/ wedle Bo=
gá y ſłowá ie^o rády/ przeſtáli iuż ná potym dumáć o tym tám zmy
ślonym ſynu przedwiecżnym ſpoliſtnym/ y we wſzem Bogu ro=
wnym: á iżby przeſtawáli ná iedynym ſynu Bożym Iezuśie Chri
ſtuśie cżłowieku pośrzedniku/ nam od Bogá wedle obietnic ie=
go z naśienia Dawidowego dánym. Gdyż ten ktorego z ludźi
Bog dał wedle ſłowá ſwoiego/ á nie ktory inſzy przed nim/ z nim

---

strona: 260

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

260.

ábo przy nim/ ieſt onym namileyſzym ſynem iednorodnym y wła
ſnym Bożym: ktory ma moc ná niebie y ná źiemi/ y imię nád
wſzelkie imioná: y ieſt náſzym powſtániem y żywotem ꝛc. Kte=
mu proſzę áby zá łáſką/ cżyiąſzkolwiek/ I.M.X.K. ná mię ſię
bez zdrowe^o rozſądku áni fráſował áni gniewał: iż też to ia wedle
iego ſądą Beſtyą będąc/ toż mowię gániąc błędy co drudzy da=
wno prze demną mawiáli. Boć iemu ſámemu fráſunek ten poży
tecżny nie będźie: á gniew wiecżnie záſzkodźi. Mym zdániem/
więcey by ſię mu ná ſię fráſowáć/ y ná ſwe od drogi zbáwienney
odſtąpienie/ niż ná mię lichotę/ przyſtało: tákże y ná ty wodze
ślepe ktorzy tákich baiek y plotek y nápletli y nábáiáli. Y mogł
ći by mi iuż X.K. nie mieć zá złe: gdyby ſię w tym chćiał pocżuć/
żem ia gánił/ y gánię ono ich. (Qui in coœis ſine matre & in terris ſi-

14:

ne patre) wymyślone ná niebie bez mátki á ná źiemi bez oycá ro=
dzenie. Boć wżdy (puśćiwſzy imo ſię niebieſkie/ do ktoregoby
pewnie ze wſzytkimi ſwemi/ co też ták wierzą/ X.K. nie należał/
gdy by to w rzecży prawdźiwe było/ gdyż Bog bráćiey/ śioſtr y
mátki nie ma: ktore ma cżłowiek Chriſtus Iezus/ iáko cżytamy
Math. 12. v 50. Ian. 20. v 17. Heb. 7. v 11.) to ktore tu ná źiemi by=
ło bez Bogá oycá naprzod (mowiąc według duchá) nie było/
áni było bez oycá Dawidá y inſzych/ z ktorych poſzedł Chriſtus
Pan. Iáko o tym piſze Math. 1. v 1. á 22. v 42. Luc. 1. v 32. á 3. v

23:

23. Rzym. 1. v 3. á 9. v 5. Boć ſię X.K. nie oſtoi y przy onym rodze
niu w niebie bez mátki y przy tym ná źiemi bez oycá. (chybáby y
mátkę Páná Iezuſowę/ okazał też być bez oycá) gdyż mu wſzyt=
ko to tymi piſmy ſwoimi/ iegoż właſni oycowie/ zbiją: tákowe
y owákie/ procż ſłowá Bożego/ dumy y domyſły ſwe wprowa=
dzáiąc/ y one ſtánowiąc. Moiá tedy prośbá y z nápominániem/
z vprzeymey życżliwośći wedle BOgá/ tá ieſt/ áby ſię w cżás
wſzyſcy y X.K. też z nimi vpámiętáli/ á opuśćiwſzy te Máteolo=
gi/ do ſámego ſię ſłowá Bożego z ſercá ſzcżyrze vdáli: onego ſię
rozmiłował/ y ná nim przeſtawał. (Boć o nim źle: złą drogą i=
dźie.) Co mu Pánie Boże rácż dáć ze wſzytkimi Amen.
KA P. 17. Aleby podobno rzekł kto z ſtrony X.K. ábo
y ſam X.K. iż mu ſię nic nie odpowiedźiáło ná iego árgumentá/
ktorych názgromádzał wiele/ ktorymi on bytnośći ſyná Boże^o/

tego

---

strona: 261

ná Wędzidło X.K.P.

261.

tego tám ktory był przed národzeniem Iezuſá Chriſtuſá z Pánny
Máryey/ dowodźi? Przetoż potrzebá też co ná nie powiedźieć.
Acżkolwiek tedy iużem ná wiele ich odpowiedźiał: w Rozſądku
w Reſponśie/ w Zwierćiadłku/ y indźiey/ ná ktorychby pewnie
mogło być pobożne^v/ á prawdźie nie odpornemu doſyć/ iednák
y tu niektore przednieyſze wezmę przedśię folguiąc krotkośći.
Bo/ bych miał ná wſzytki odpowiedáć/ muśiałbym więcey xiąg
nápiſáć: przetoż ná niektore tylko po proſtu/ krotko odpowiá=
dáć będę. Z ktorych/ to napierwſze niech będźie X.K.Axioma,
á iákoby filar prze zeń wyſtáwiony: ná ktorym on rzecż ſwą bu=
duie: gdy chcąc z onych Aniołow/ ktorzy z ſtárymi oycámi poſłá
ni do nich będąc od Bogá/ mawiáli/ vcżynić chce Bogá Boże=
go ſyná. Tę regułkę wyſtáwiáiąc/ y ták o tym mowiąc fol. 374.
Ilekroć w piſmie ś. okázuie ſię Anioł/ ktory przytym opowieda
ſię być Bogiem/ ábo vcżynki bogu właſne ſam z oſoby ſwey cży=
ni/ tedy záwżdy tákowy Aniol ieſt ſynem Bożym/ ſłowem Bo=
gá Oycá. Ktorego właſność ieſt od wiekow śiebie y Oycá lu=
dźiom obiáwiáć. Gdźie wnet záraz przykłády tego podpiera.
Iáko od onego Aniołá/ ktory ſię Agárze przed Sarą vćiekáią=
cey pokazał: tákże y przedtym y potym tego dowodźi: y okázu
ie to/ iż y w Ráiu przechadzał ſię z południá/ á iákoby ſię chło=
dząc fol. 370. y Adámá pytał gdźieby był: tákże y Kaimá o brá=
tá iego: tákże v wieże Babilońſkiey ięzyki pomieſzał: Noego w
Korabiu zámykał: do Abráhámá y Lotá chodźił: iadł z nimi y
pił/ y nogi vmywał: y z Iákobem zá páſy chodźił: Moiżeſzowi
ſię we krzu vkazał. A krotko mowiąc/ nie máſz nic w ſtárym Te
ſtámenćie/ ſpraw y mow/ ktorychby mu nie przycżytał. Nie
máſz też tych poſtáći/ kſztałtow/ właſnośći/ y odmian w ktore
by go nie obłocżył. Nie máſz też tey rzecży/ ktorąby go nie cży=

30:

cżynił. Gdyż go záraz cżyni (fol. 366.) Bogiem/ ſłowem/ Anio=
łem/ mężem/ ábo cżłowiekiem: ſam tho ſkutecżnie cżyniąc/ y
twierdząc/ co mnie nieſłuſznie/ zádáie: żebym z Bogá mowę/ á
z mowy ćiáło ábo cżłowieká/ á z niego záś Bogá cżynić miał fol.

34:

15. Ano/ mieſzáiąc to y owo w iednę kupę/ ſam I.M. niewie
ná co ſię tá mieſzániná zgodźi. Ani ſię w tym I.M. cżuie: że wćie
lenie ktore twierdźi/ w niwecż obráca/ gdy iuż przedtym/ niż do

kk 3

tego z

---

strona: 262

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

262.

tego z Máryey pánny wćielenia przyſzło/ powieda być tákiego
ſyná/ ktory był mężem/ ábo cżłowiekiem záraz/ ktory iadł/ pił/
nogi vmywał/ chłodźił ſie y odpocżywał/ ieſzcże ſię nie vrodźi=
wſzy. Cżym ſtárych onych heretykow błąd vtwierdzáiąc/ ktorzy
to twierdźili/ iż ſobie ćiáło z niebá ſyn Boży przynioſł. A iż nic z
Máryey nie wźiął: ábo iż tych ćiał muśiał mieć wiele/ y cżęſto
ſię muśiał wćieláć. Ale tego ták trochę dotknąwſzy/ ná I.M.
dumę o Aniele z ktorego cżyni ſyná Bożego odpowiem/ wſzákże
nie zoſobná ná káżde mieyſce odpowiedáiąc/ iáko ie X.K. zoſo=
bná długo wywodźi/ iednęż rzecż powtarzáiąc/ choć ná rożnych
mieyſcách y rożnych cżáſow okazáną: ále iednego z nich zborze=
niem/ wſzytkie záraz wykorzeniáiąc. A vcżynię to nie ſam ſłowy
ſwymi/ ále iego Kátholiki ſłowy mnichowſkimi/ ábo ktorymi
też innymi. Co ſię tedy dotycże Ráiu/ ták o tym piſze Dioniſus Car

Dioniſius
Cartuſ. in
Gen. Art. 24

15:

tuſianus, ná ty ſłowá Gen. 3. A gdy vſłyſzeli głos páná Bogá cho
dzącego w Ráiu ꝛc. Piſmo (powieda) mowi ludzkim ſpoſobem
o Bogu/ ktory ieſt ſam w ſobie nieopiſány: przetoż nie mamy te^o
ták rozumieć/ żeby Bog kſztáłćie Boſkim ábo w oſobie wła=
ſney/ ták ſię przechádzáć miał. Ale tho cżynił przez ſtworzenie
podrzucone: ták/ że Anioł w perſonie Bożey okázuiący ſię/ cho=
dźił ták w kſztałćie ludzkim iáko też powiedźiano/ że ſię Bog v=
kazał Abráhámowi/ ná págorku Hebrońſkim/ y Moiżeſzowi y
inſzym Prorokom y świętym. Dla cżego Auguſtyn wyznawa: iż
ſłyſzeli głos Bogá przechádzáiącego ſię: że ſię to nie inácżey ſtá=
ło/ iedno przez podrzucone ſtworzenie (per creaturam ſubiectam.)
Aby kto ták nie mniemał/ żeby iſtność niewidźiána/ y wſzędźie
cáła/ ábo wſzytká/ ktora ieſt oycá/ ſyná y duchá ś. cieleſnymi zmy
ſłámi/ ruſzáiąc ſię z mieyſcá ná mieyſce to tego to owe^o cżáſu miá
łá być widźianá (o cżym też piſze Ambrozy de Paradiſ. cap. 14. fol.

30:

110. Tom. 4.) Toż mowi Artic. 43. z ſtrony wieże Babelſkiey/ gdźie
powiáda iż ty ſłowá/ Podźmy á ſtąṕmy/ ſłowá ſą Bogá Oycá
do Aniołow. Acżkolwiek też y inſzych dumek ludzkich dotyka/
iednák tego zdánia ſwego nie odſtępuie/ iż nie Bog był widźian
y nie Bog ſię przechadzał/ ále Anioł. Tákże Art. 52. o onym án=
iele ktorego widźiáłá Hágár niewolnicá Sarzyná toż twierdźi.
A w ártykule 57. około vkazánia ſię Abráhámowi onych trzech

mężow

---

strona: 263

ná Wędzidło X.K.P.

263.

mężow po wylicżeniu dum ábo opiniy ludzkich/ ſtrofuie Augu=
ſtynem dumę tych/ ktorzy twierdzą/ żeby ſię ſyn Boży pokázo=
wáć miał w kſztáłćie/ ábo poſtáći cżłowiecżey. Gdyż ſię vkazáli
trzey Aniołowie/ á nie Bog. Ktorą rzecż tám ſzyroko wywodźi:
vkázuiąc ią y z Lotá/ do ktorego potym dwá Aniołowie przy=
ſzli. Toż mowi z Auguſtyná Art. 78. iż też Anioł/ á nie ſyn Boży
z Iákobem zá páſy chodźił. Toż (Exod. 3. Art. 5.) twierdźi iż ſię
Moiżeſzowi/ iáko y Iozuemu y Mánuáchowi Oycu Sámſono=
wemu/ Anioł vkázował: y z nim iáko z inſzymi mowił. Ták o
tym mowiąc. Quòd apparitio ista Dei fuit per creaturam ſubiectā: quia

11:

in angelo & per angeloum apparebat dominus Deus. Sic q́ue angelus in per-

12:

ſona Dei loquens & apparens, dominus appellatur: & Deus in quantum

13:

Dei perſonam repræſentauit. Bo iż Anioł mowił iáko Bog/ tedy to
dla tego/ iż oſobę Bożą ná ſobie nośił. Gdźie też dowodząc tego
z oycow/ iáko z Grzegorzá y Auguſtyná/ náwet y to twierdźi iż
y oná mowá/ przy ponurzániu Iezuſá Chriſtuſá: Ten ieſt ſyn moy
namileyſzy ꝛc. nie byłá mową ſámego Bogá oycá/ ktorego oſo=
by nikt nigdy nie widźiał/ áni głoſu ſłyſzał: ále byłá Anielſka/
przez ktorego ią Bog mowił. Gdźie też záraz zbija dumę ſpro=
ſną X.K. y iego Roratnikow/ ábo iáko ie w Krákowie zowią
Rurantow: ktorzy przez kierz goráiący/ w ktorym ſię Anioł
Moiżeſzowi vkazał/ rozumieią dźiewictwo P. Máryey. Gdyż
on/ co ieſt rzecżą właſną y prawdźiwą/ o vtrapieniu ludu Izrael=
ſkie^o w Eiptćie/ z inſzymi pobożnymi/ wykłáda ták mowiąc. Per

25:

quod Deus omnipotentiam ſuam monstrauit, ac mystice deſignauit, quod

26:

tribulatio Hebræorum in Aegypto, non fuit eos penitus conſumptura, ſed

27:

occaſio magnificæ liberationis eorundem. Eadem vide apud Hieronymum

28:

Tomo. 3. col. 44. D. Ale iż ná wſzytkich inſzych mieyſcách/ gdźie=
kolwiek ieſt zmiánká vkázowánia ſię tego Bożego: (ktore X.
K. ſynowi Bożemu przycżyta) zgodnie z inſzymi y dowodnie z pi /
ſmá/ y iednoſtáynie iáko tu ták y tám/ Aniołom to Dioniſius przy
cżyta: ktory ſię więcey pewnie Rzymſkiemu kośćiołowi przyſłu
żył/ niż X.K. iáko y iego właſne piſmá/ ná wſzytkę Biblią/ y nie=
ktorych Pápiſtow ſławnych piſánia o nim świádcżą. Tedy ia rá
dzę áby ſię X.K. przećiw iego temu nápiſániu/ iáko z motyką ná
ſłońce nie tárgał. Ale iáko obiecáł w Przedmowie przyiąć/ gdy=

by mu

---

strona: 264

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

264.

by mu było co lepſzego pokazano/ żeby z pocáłowánim y z chwa
łą Bożą przyiął/ á ſwego ſproſnego błędu odbieżał: by ſię też y
záwſtydáć przed ludzmi przyſzło. Boć wżdy to lepiey przed ludź
mi wſtydáć ſię niż przed Bogiem. Bo ſię tym nie wykręći/ cżym
ſię chce wykręćić fol. 405. 487. gwałcżąc Stefáná ś. ſłowá/ kto
re ia tu teraz iáko niezwyćiężone opuſzcżam. A X.K. niech ſię po
cżuie w tym/ co to ieſt duchowi ſię ś. ſprzećiwiáć/ á ták iáſney
rzecży: mądremu doſyć. Wiem ći ia/ co też y inſzy piſzą o ániołách
tych/ wykłádáiąc Gen. 18. y 19. y Heb. 13. y inſze piſmá ś. A iáko
ſą X.K. y w cżym ſą ná odpor: ále ia chcąc opuſzcżam: doſyć ieſt
ná tym iednym prawdę iáko ieſt/ z piſmem ś. wyznawáiącym/
choćiaż był mnich/ przeſtáć: niż ſię z wielą błądzącymi prawdźie
iáſney ſprzećiwiáć. A iż to X.K. dla tego ná ſyná kłádźie/ żeby to
perſonie oycowſkiey nie należáło/ żeby on miał być poſłány: iáko
piſze fol. 376. tedy ſię y w tym nie cżuie. Bo ieſli to nie przyſtoi/ á=
bo nie należy oycu co ſynowi: A iákoż będą trzey ieden Bog: iá=
koż w Troycy nie będźie nic pierwſzego y poślednieyſze^o/ iákoż ie=
ſzcże (opera ad extra indiuiſa) będą nie rozdźielne ſpráwy tey iego
Troyce pozwierzchnie? A iáko nád to nie vcżyni tym ſpoſobem
ſyná mnieyſzego/ á oycá więtſzego? gdyż wedle Chriſtuſá/ y rze=
cży ſámey dotkliwey więtſzy Pan niż ſługá: A poſeł mnieyſzy ieſt
tego ktory go poſyła. To ſię iuż rzecż iedná z ſtrony Aniołá od=
práwiłá ogołem nákrotce: poſtąṕmyż dáley. Ma też ſobie X.K.
zá wywod potężny/ okazánia ſyná Bożego/ będącego w ſkutku
przedtym nim ſię Iezus Chriſtus potomek Dawidow z Máriey
národźił/ ſłowá one Moyżeſzowe 1. Moi. 19. gdźie mowi iż Pan
od páná ſpuśćił śiárkę y ogień. Ktorymi dwu dowodźi Bogow.
Z ktorych ieden tu ná źiemi będąc od drugiego z niebá ſpuſzcżáć
to miał. Co/ iżem też o tym nieco w Diálogách nápiſał/ obráźi=
ło bárzo X.K. y ná mię ſię fráſuie y ná Watáblá Fráncuzá/ kto=
regom ſłowy rzecży ſwey podpárł. Niewiedząc podobno tego/
iż ten Watáblus nie był Luteran ále Papiſtá. A ieſzcże Krolá
onego nád Neroná przećiw wiernym okrutnieyſzego/ Fráncu=
ſkiego (ktory ſam drwá ręką ſwą pod nimi podżegał) Hebrey=
ſkiego ięzyká Profeſſor w Páryżu. Ktorego iż zemną przyiąć nie
chćiał/ niechże ſłucha Chrizoſtomá/ ktory ták ná to krotko mo=

wi. Dile-

---

strona: 265

ná Wędzidło X.K.P.

265.

wi. Dilecte ne tenearis admiratione: proprietas enim est ſcripturæ &c.
Ktorymi ſłowy toż mowi co y Watablus: co też y Dioniſius, ktory
práwie ſłowy iaſnymi rzecż tę wyraża mowiąc, pluit ſulphureum i-

4:

gnē á ſeipſo, vel dominus id est angelus in Dei virtute haec ministerialiter

5:

exequens, pluit ignem istum á domino Deo, principaliter hæc agente de cœ

6:

lo &c. Spuśćił mowi Pan od Páná/ to ieſt ſam od śiebie. Abo
ſpuśćił ánioł Páńſki mocą Bożą/ wykonywáiący to iáko ſługá
ꝛc. Niechże ſię dopiero X.K. iuż nie ná mię/ ále ná tych ſwoich
gniewa/ ktorzy to dawno przedemną mowili/ co też ia teraz z
łáſki Bożey mowię. A niech ſię nie wſtyda prawdy v inſzych v=
cżyć/ puśćiwſzy drugich bayki ná ſtronę/ ktorych wiele náwymy
śláli/ przećiw właſnośći y prawdźie piſmá ś. Ktemu niech ná
ſwego onego zmyślonego Areopágitę Dionizego pámięta/ kto
ry też to aniołom przycżyta: iż y zakon przez nie dány/ y inſze ſprá
wy ſą wykonáne/ y przez nie oycowie ſtárzy ku znáiomośći Bo=
żey bywáli przywodzeni lib. 1. cap. 4. 7. ꝛc. Boć ia to bacżę iż wię
cey X.K. wierzy oycom ſwego kośćiołá Rzymſkiego/niż piſmu
ś. Wſzákże go ia dla tego nie zániecham ná mieyſcu ſwym. Ale
y w tym ſię podobno/ ſam mowiąc przećiw ſobie X.K. nie
cżuie: dwu ſtánowiąc pánow: iednego ná niebie/ á drugiego
ná źiemi. Iż ten ktory to ná źiemi cżynił/ iuż będźie muśiał być
mnieyſzy od onego ná niebie: będąc iego poſłáńcem: y od niego
cżyniąc to/ co cżynił: á nie od śiebie/ áni przez ſię ſámego. Pa=
chnieć to gdyby ſię I.M. pocżuł/ Arryáńſtwem: wedle ſámego
I.M.X.K. wyroku. Ale iuż teraz nie báwiąc ſię inſzymi/ zá o=
błądzeniem tych naprzednieyſzych/ ná ktorych wſzytko záwiſzło X
K. mniemánie: to ieſzcże ktemu mowię/ iż záraz vpáda ie^o wſzy
tek fundament nieſtátecżny: o ktorym iáko y ſam wątpi/ y iako
y tego y owego pozwala/ raz zgołá ſyná Bożego ániołem nie
tylko zowiąc/ ále też y w ſkutku cżyniąc: y ániołem go wielkiey
rády angelum magni conſilij, cżyniąc: cżego nigdźiey w Ebreyſkim
texćie nie máſz. A drugi ſię ku temu ſkłániáiąc/ iż choć nie był án=
iołem (fol. 367.) iednák w onym ániele obecżnym był/ ktory
ſię Bogiem názywał. Bo co nápomina fol. 253. żebyſmy ſyná Bo
żego vpátrowáli w ſtárym Teſtámenćie y poznawáli: tedy nie=
wiem iáko to opátrznie y bácżnie cżyni/ gdyż go pokázáć nie mo=

ll

że? Azaż/

---

strona: 266

Wtore kśiążki Odopowiedzi/

266.

że? Azaż/ gdyby był/ y co tám kiedy cżynił/ y mowił/ zámilcżał=
by był tego ktory z piſárzow ták ſtárego iáko y nowego Teſtá=
mentu? Abo ſam Chriſtus Pan/ opowiedáiąc nam wſzytko co
iedno nam było potrzebnego ku zbáwieniu/ tegoby nam też nie
miał był obiáwić? Ktory gdy Zydy odſyłał od Moiżeſzá/ áby ſię
z piſm iego o nim wywiádowáli/ nie rzekłći ták: Abowiem mnie
Moiżeſz widźiał: ábo mawiałem ia z Moiżeſzem: ále tylko rzekł/
ábowiem Moiżeſz o mnie piſał. Ale niech co chce z ſtáre^o Teſtá=
mentu przywodźi/chcąc ſwe^oprzedwiecżne^o dowieść/ tedy mu
to nie tylko iáſne ſłowo Boże pſuie (Hebr. 1. ꝟ 1. á 2. ꝟ 1.) vká=
zuiąc iż Bog ktory przedtym przez Proroki y ánioły máwiał/ to
tych oſtátecżnych cżáſow przez ſyná nam mowił. Ale też y I.M.
X. Arcybiſkup ſwoią przedmową tego dopomaga/ w ktorey
to twierdźi/ iż w ſtárym Teſtámenćie máło ieſt piſánia y to pod
figurámi o Boſtwie Chriſtuſowym: á w nowym też záś o duchu
ś. A ieſli máło/ á cżemuż ſię X.K. tego domyśla? A gdy też pi=
ſmo mowi/ iż áż w te dni oſtatecżne Bog pocżął mowić przez ſy
ná? A cżemuż mu on śmie to przycżytáć/ przećiw ták iáſney praw
dźie/ żeby on záwżdy y wſzytko mowić miał. A iż ſię mieyſcá tego
Hebr. 1. zmianká ſtałá/ z ktorego mię też X.K. ſtrofuie y dźi=
wnie nośi/ tedy mu też tu krotko ná to odpowiem: aby nie mnie=
mał iż prawdę ma: ábo żeby plác otrzymał. Owſzem to niech wie
iż przed zwyćięſtwem wykrzykał. cum tamen ſtultū ſit ante victoriā

24:

triumphū canere. Napierwey mi tedy to przycżyta (fol. 360.) iż by
to moy miał być przydátek: ſam przez ſię. Gdȳ ták położył Heb.
1. ꝟ 3. ſpráwiwſzy ocżyśćienie grzechow przez ſámego śiebie/ iáko
by to/ przez ſámego śiebie/ nie miáło być w texćie. Dźiwuię ſię
temu/ iż X.K. nátkawſzy ták wiele w to ſwoie Wędźidło oycow
ſwego kośćiołá Rzmyſkiego piſm/ nie tylko Láćinnikow/ ále y
Grekow/ nie porádźił ſię pierwey ktorego z nich/ ábo y rozmá=
itych inſzych przekłádácżow nowego Teſtámentu/ ne ita proderet

32:

turpiter ſuam cum negligentiam, tum ſacrarum literarum inſcitiam. Boby
pewnie pohámowáć ſię był muśiał/ od ſtrofowánia mnie z tego
co ſię ná ſámego obráca: y ſámego znácżnie ſtrofuie. Spuſzcża
ſię ná ſámę Vulgatę, á ſam iey omyłki przyznawa fol. 483. A cże=
muż bacżąc w niey omyłki/ gdy ſłyſzy y widźi/ iż kto świádectwo

ktore/

---

strona: 267

ná Wędzidło X.K.P.

267.

ktore/ inácżey niż w niey ieſt/ ábo niż ſię zdawná ná pámięć náu=
cżył przywodźi/ nie záraz ſię do źrzodeł vćieka/ y onych ſię nie rá=
dźi/ tákli w nich ieſt/ ábo nie? Abo cże^v ſię z ſtrony Zydowcżyżny
do tych nie vćieka/ ktorzy ięzyk ten vmieli. Tákże w Greckim
do Greckiego ięzyká tłumácżow. Nie ieſt to tedy/ to niech wie/
moy przydátek/ ále ták właſnie w texćie ſtoi. A nie wierzyli mi
X.K. niechże ſię Chrizoſtomá y Theofiláktá porádźi: ábo náwet
przekłádu Kompluteńſkiego/ ktory nie dawno Lowánienſes z
nowu popráwiony wydáli. Druga/ moie przełożenie y wykład/
ácż nieznácżnie miánuiąc/ wſzákże znácżnie gáni odrzucżáiąc iy/
á ſwoie zdánie wyſtáwia mowiąc ták: Bog mowił do ludźi/ nie
przez proroki/ ábo przez ſyná ále w Prorocech y w ſynie. Dźiwna
Filozofia/ ktorą iáko iáką śiadkę ſtáwi ná coś. Ale/ by mi cżáſu
sſtawáło/ ábo cżego inſzego ná przekáźie nie było cżemu ſię fol
guie/ ſamby ſię I.M. tą śiadką vłowił. Aták ná I.M. filozofią
ſubtylną/ ále nie k rzecży wyſtáwioną/ nic z Filozofiey nie odpo=
wiedáiąc/ oto doſyć ná tym niech ma/ co ná ty ſłowá Locutus est

18:

nobis in filio, Chrizoſtom/ Theofilákt y Ambrozy z nimi piſzą: v=
kázuiąc iż tá mowá mowił w Prorocech/ rozumie ſię ták mowił
przez Proroki. Gdyż ſię ták cżęſto ξν Greckie/ a in Láćinſkie bie=
rze/ y to/ przez/ známionuie. Trećia zbija też dwoiákim ſpoſo=
bem moy wywod/ ktorym z tego mieyſcá/ iáko y to przedtym
trochę wyżſzey/ vcżynił: vkázuiąc to z tych ſłow Apoſtolſkich/
ktore mowi Wielekroć y wielą ſpoſobow mawiał niekiedy bog
oycom przez Proroki/ á w ty dni oſtátecżne mowił nam przez ſy
ná: żebych wywodu tego źle vżywał. Ná ktory/ iáko mi dźiećiń
ſkie odpowiáda/ pozna to káżdy kto ſłowá moie właſne przecży=
tá/ á nie ták iáko ie X.K. kłádźie. Mnie więcey mowić ná iego
długą Loikę nie trzebá/ iedno co y ſam fol. 361. przećiw ſobie ſá=
memu mowi. Iż Apoſtoł tymi ſłowi chce wyſtáwić doſtoyność
nowego zákonu nád ſtáry. Stoymyż tu przy tych X.K. ſłowách
(ktore też/ przedtym trochę miánowáni Pátreſowie/ ſzyrzey y
iáſniey wywodzą.) Ktorymi to twierdźi iż Piſarz liſtu tego do
Hebreow wyſtáwia zacność á choćiaż y doſtoyność/ iáko X.
K. mowi/ nowego zakonu nád ſtáry. Dobrze mowi: mowię to
y ia z inſzymi/ iż ták ieſt. Pytam tedy/ niech mi odpowie/ w cżym

ll 2	tę zacność

---

strona: 268

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

268.

tę zacność wyſtáwia? Niech po proſtu/ zániechawſzy wići krę=
tych odpowie. Nie tuſzę áby ią w cżym inſzym pokázáć mogł
ſzcżyrze y prawdźiwie/ oprocż tey znácżney rzecży/ od ktorey
rzecż ſwą zácżął Apoſtoł: Iż co niekiedy (á nie mowi też tego/
żeby to było tylko pod ſtárym zákonem/ ále zgołá rozumie o
wſzytkim onym cżáśie/ ktory vprzedźił nowe przymierze/ gdyż
mowi παλαiolim, to ieſt niekiedy/ ábo z ſtárádawná) Bog ma
wiał oycom przez Proroki ꝛc. To iuż więtſzą łáſkę y miłość
przećiw nam wyſtáwiáiąc/ zacność nowego znami poſtánowio
nego przymierza/ nád ono ktore było z Noem/ z Abráhámem/
potym ze wſzytkim Izráelem vcżynione/ powieda iż w te dni o=
ſtátecżne mowił nam przez ſyná. Gdźie iáko dni ábo cżáſy prze=
ſzłe/ ták też y ſpoſoby rozmáite onego mowienia Bożego (co
trzebá bácżyć) w nie/ z iedney ſtrony kłádźie/ á z drugiey ſtrony
oſtátecżny ten cżás y ſoſob mowienia weń. Bogáć też mowią=
cego do ludźi/ ále iuż nád ony przeſzłe ſpoſoby mowienia zacniey
ſzy wyſtáwia. Nie rozumieiąc tego/ żeby tám przez ſámy tylko
Proroki/ to ieſt/ ludźi máwiáć miał: ále iż też y przez ánioły ma=
wiał. Iáko dokłáda potym káp.2. ꝟ 2. Kte^v y káp. 13. ꝟ 2. gdźie
wſpomina/ iż niektorzy niewiedząc/ ánioły ná goſpodę przyięli.
Ktore ſłowá/ gdyby kto wykręćić chciał z tą X.K. zofiſką wićią
mowiąc ták/ ále tego nie dokłáda/ áni tego przy/ żeby też tám
nie miał mowić przez ſyná: tylko mowi iż nam przez ſyná mowił:
tedy y ták tymi mydlinámi ocżu nikomu bácżnemu nie zámy=
dli: żeby ſię wżdy w tym pocżuć nie miał: iż ieſliby też tám kie=
dy przez ſyná/ ktorymibykolwiek to ſpoſoby było/ y w iákimkol=
wiek kſztáłćie/ ábo podſtáći: w iákich wiele cżęſto X.K. ſwego
ſyná Bogá obłocży: tedyby iuż nigdy ten árgument Apoſtolſki
ſtáć nie mogł: Ktorym okázuie tę zacność nowego przymierza/
nád przeſzłe cżáſy. Bo gdyby to mogło być prawdźiwie z ſłowá
Boże^o pokazáne/ iż tám przedtym ná tym/ áby ná owym miey=
ſcu/ ná ten ábo ná ow cżás/ mowił bog przez ſyná iáko X.K. mo=
wi/ iż ſię w ráiu chłodząc z południá vmawiał z Adámem/ po=
tym z Kaimem/ z Abráhámem z Agárą z Iákobem y z inſzymi:
Tedyby iuż Apoſtoł kłámáć muśiał/ to ſtánowiąc y twierdząc/
iż tám przedtym wielekroć y rozmáitymi ſpoſoby/ to przez Pro=

roki/ to

---

strona: 269

ná Wędzidło X.K.P.

269.

roki/ to przez ánioły mawiał á w te dni oſtátecżne ku nam przez
ſyná: Niechayże tedy X.K. kręci ſię iáko chce/ przedśię ſię z te=
go prawdą y ſzcżyrośćią Bogu miłą nie wykręći. Vpáść mu w
tym vporze y przećiw prawdźie ták iáſney y otworzyſtey. Mur
to ieſt miedźiány/ ſłowá ty Apoſtolſkie/ że inſzych nie wſpominá
iąc/ y rzecży tey więcey nie ſzyrząc/ wſzytkie inſze dowody iego
ktorych nieporządnie nátrząſł tám y ſam/ ták y owák tego tám
ſyná Bogá dowodząc/ tym iedny obalone w niwecż ſię obroćić
muſzą. Bo gdyby chćiał był mieć ważne/ ktore inſzy dowody y
wywody ſwoie/ ktorymi chce obronić ſwego przedwiecżnego
Bogá ſyná/ tám iuż w ſkutku (dokłádam tego) będącego/ á
nie w obietnicy y figurách rozmáitych/ iáko go my być z łáſki
Bożey wierzymy/ y wyznawamy/ wedle Boże^o przedwiecżnego
poſtánowienia. Tedy napierwey te^o było potrzebá/ żeby to świá
dectwo Apoſtolſkie zborzył. Ale ták/ tego pierwey niezborzy=
wſzy/ wźiąć ſię zá co inſzego/ á o tę ſię ſkáłę dopiero potym/ y to
ſłomiánym młotem kuśić: nie bárzo zwoiuie. Dla cżego ia też
poki mi tego prawdą iáſną ſłowá Bożego porządnie y iáſnie/
kámienia twárde^o nie zbije/ ná inſze I.M. wywody/ tym iuż ie=
dnym/ w niwecż obrocone/ odpowiedáć niechcę. Cżęśćią iż nic
nie ſą ważne przećiw iaſney prawdźie: cżęśćią iżem iuż po Dyálo
gow wydániu w inſzych kśiążkách ná nie odpowiedźiał. By tyl=
ko dał Bog ludźiom ocży ku widzeniu y ſerce ku wyrozumieniu.
KA P. 18. Zbił ſię iuż z łáſki Bożey zły X.K. y wſzego
Papieſtwá fundáment: okázáły ſię y zborzyły przednieyſze niekto
re iego wywody: okazáły ſię złe/ ſmrodliwe/ y ſzkodliwe rumy/
y inſze plugáwe chwaſty y záwády: Iuż też nam cżás fundáment
zbáwienny pokazáć: trzebá go dowieść: y do budowánia ſię ná
nim ludźiom drogę podáć. Co ſię tedy dotycże fundámentu wła
ſnego y prawdźiwego/ ktory poznáć każdemu ku zbáwieniu/ ábo
ku żywotowi wiecżnemu potrzebá/ áby ſię ná nim budował/ ten
nie inſzy ktory ieſt/ iedno on ſam iedyny/ żywy/ prawdźiwy nie=
śmiertelny Bog oćiec ktory ſam ieſt ſtworzyćielem wſzech wi=
dźiánych y nie widźiánych też rzecży: ktore ſą nie tylko ná źiemi/
w źiemi/ y pod źiemią/w morzu y inſzych wodách y przepáściách
głębokich: ále też ná niebie y ſzerokiem y wyſokiem. W ktorym ſá

ll 3

mym

---

strona: 270

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

270.

mym Bogu przez ſię będącym y żywot w ſobie máiącym/ (kto=
rego y ſynowi ſwoiemu Iezuſowi Chriſtuſowi vżycżył.) iż żywot
wiecżny záwiſł: znácżnie to ſam Zbáwićiel náſz Iezus C. od nie=
go nam poſłány y dány wyraża tymi ſłowy do niego w modli=
twie ſwey mowiąc. Ten ieſt żywot wiecżny/ áby poználi ćiebie ſá
mego prawdźiwego Bogá y ktoregoś poſłał Iezuſá Chriſtuſá
Ian. 17. ꝟ 3. A iż to mowił Chriſtus pan/ nie o iákim Bogu od
ludźi zmyślonym Troycy: ábo o iákim iednem/ trzem oſobam
ſpolney iſtnośći: ále o ſámym idynym/ prawdźiwym Bogu y
oycu ſwym/ to ſię nie tylko z tego przydátku ſłow tych pokázu=
ie/ gdy mowi: y ktoregoś poſłał Iezuſá Chriſtuſá Ian. 17. ꝟ 3.
Ale też y z tey ſámey kápituły pocżątku. Gdźie piſze Ian. ś. że ten=
że to Iezus podnioſł ocżu ſwych ku niebu y rzekl. Oycże przyſzłá
godźiná/ vwielbi ſyná twoiego/ áby y ſyn twoy vwielbił ćiebie.
Gdźie oto tegoż ktorego wprzod názwał oycem ſwym/ zowie
potym Bogiem ſámym y prawdźiwym: y tákim/ ktory mu dał
zwierzchność nád wſzelkim ćiáłem. Iáko też tego y ná inſzych
mieyſcách wielu znácżnie/ y ſam y vcżniowie iego wierni/ dokłá
dáią: iż od tego Bogá oycá wſzeláką moc y zwierzchność/ y ży=
wot nákoniec/ y wſzytko ma/ tenże to ſyn iego miły/ Iezus Chri=
ſtus: iáko Máth. 11. ꝟ 27. á 28. ꝟ 18. Ian. 3. ꝟ 35. á 5. ꝟ 20. á 6
ꝟ 46. ꝛc. Gdyż mu dał cżeść y chwałę 2. Pet. 1. ꝟ 17. Pánem y
Chriſtuſem vcżynił. Dźie. 2. ꝟ 36. Dźiedźicem wſzytkiego poſtá=
nowił Heb. 1. ꝟ 2. Poświęćił: zápiecżętował/ y ná świát poſłał.
Ian. 6. ꝟ 27. á 10. ꝟ 36. Ktory ſam od śiebie nic cżynić nie może/
áżby widźiał oycá co cżyniącego. Ian. 5. ꝟ 19. Cżym wſzytkim
świádectwo ſię iáſne wydáie/ náſzemu wyznániu/ o iedynym/ ſá
mym/ prawdźiwym fundámenćie zbáwienia náſzego: y wſzytkie=
go ſzcżęśćia y błogoſłáwieńſtwá niebieſkiego duchownego/ kto=
re wſzytko/ z tego ſámego iedynego/ żywego y prawdźiwego
Bogá płynie: ktory ieſt Bogiem y oycem páná náſzego Iezuſá
Chriſtuſá: y náſzym też prze zeń. Od ktorego ſámego iáko wſzyt
ko ma/ cokolwiek iedno ma/ ten to ſyn iego: tákże też y my od
nie^o prze zeń wſzytkiego doſtawamy. Gdyż nam onego dawſzy:
napełnione^o wſzech dárow niebieſkich: iáko wſzelką zwierzchno=
śćią y duchem bez miáry: ták też vmieiętnośćią y wyrozumie=

niem:

---

strona: 271

ná Wędzidło X.K.P.

271.

niem: żeby práwie w nim zupełność boſtwá ćieleſnie mieſzkáłá:
á onby był náſzą mądrośćią (od Bogá vcżyniony) ſpráwiedli=
wośćią/ poświęceniem y odkupieniem. (iáko ty piſmá świádczą
Ian. 1. ꝟ 16. á 3. ꝟ 34. Kol. 2. ꝟ 3. 9. á 1. Kor.1. ꝟ 30.) ták go
nam dał/ że nam też z nim y wſzytko dárował Rzym. 8. ꝟ 32. Aby
ſmy z tey zupełnośći iego wſzyſcy cżyrpáli (Ian. 6. ꝟ 16.) Y prze
zeń Bogá oycá iego poználi: weń wierzyli: iemu ſámemu chwa
łę oddawáli: y do niego ſię/ iáko dźiatecżki do oycá/ vćiekáli.
Gdyż on ieſt nie tylko Bogiem náſzym/ ále też y oycem dobrotli
wym y łáſkáwym/ on ieſt ſkáłą náſzą/ baſztą náſzą: zamkiem o=
bronnym náſzym: y wieżą mocną y tarcżą pewną. Iáko go wſzę=
dy piſmo ś. zowie. Do tego nas też pobudzáiąc y nápomináiąc/
ábyſmy ſię ná nim/ iáko ná napewnieyſzym fundámenćie y ſkále
niedobytey záwżdy budowáli y ná nim ſámym przeſtawáli/ wo=
lą iego wykonywáiąc: chcemyli w miłośći iego wytrwáć/ iáko
ſyn iego miły Iezus Chriſtus o ſobie/ ku pobudce też náſzey/ mo
wi: iż też on záwſze chował roſkazánie iego/ á iż też wytrwał w mi
łośći iego. Ian. 15. ꝟ 10. O ktorym Bogu Oycu/ iż ſam tylko
przez ſię Bogiem ieſt iedynym y prawdźiwym/ oprocż ktorego
nie máſz żadnego inſzego Bogá tákiego/ prawdźiwego/ ſámego
przez ſię y z śiebie będącego: żywego á nie śmiertelnego: wſzytkie
piſmá ſtárego y nowego przymierza wſzędy zgodnie y iednoſtáy=
nie świádcżą. Onego nam zálecáią: do niego nas odſyłáią:
y ná nim ſámym nam przeſtawáć/ w nim vfáć y budowáć ſię/
iáko ná ſkále y opoce nieprzemożoney/ y nieomylney/ każą. Iá=
koż to y ſam o ſobie mowi y roſkázuie/ w ty ſłowá. Wyśćie świád
kámi moimi (mowi Iehowách) y ſługá moy ktoregom obrał:
ábyśćie wiedźieli y wierzyli mi/ y wyrozumieli/ żem ći ia on ieſt:
przed ktorym nie ieſt Bog vtworzony/ y pomnie nie będźie. Iam
ći/ ia Iehowáh: á nie máſz oprocż mnie wybáwićielá. Iam oznáy
mił y wybáwił/ y dałem ſłyſzeć: á nie máſz v was inſzego: á wyśćie
świádkámi moimi (mowi Iehowáh) y ia Bog. Też odedná to
iest od wieku ia on ieſtem: á z ręki moiey nie máſz ktoby wydárł.
vcżynię ia co chcę A kto to odwroći? Ezái. 43. ꝟ 10. Támże 44.
ꝟ 6. Ták mowił Iehowáh Krol Izráelſki/ y odkupićiel iego Ie
howáh záſtępow. Iam pierwſzy/ y iam oſtátecżny: á oprocż mnie

nie máſz

---

strona: 272

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

272.

nie máſz Bogá ꝛc. Co też potym powtarza támże 48. ꝟ 12. tego
ieſzcże dokłádáiąc tymi ſłowy: Słuchay mię Iákobie y wezwány
moy Izráelu: ia ieſtem on/ ia pierwſzy/ iam też oſtátecżny: k te=
mu/ ręká moiá vgruntowáłá źiemię: á práwicá moiá dłonią po
mierzyłá niebioſá. Ná ktore ſkorom ia záwołał/ áżći záras ſtá=
nęły. A w káp. 45. ꝟ 5. ták też ieſzcże tenże o ſobie mowi: ia Ie=
howáh/ á oprocż mnie nie máſz więcey: procż mnie nie máſz Bo
gá ꝛc. Ktory też to między inſzymi przedtym dawno zá naprze=
dnieyſze dał ono Izráelowi roſkazánie (iáko y ſam pan Chriſtus
świádcży Már. 12. ꝟ 29.) mowiąc ták do nie^o: Słuchay Izráelu/
Iehowáh Bog náſz/ Iehowáh ieden ieſt. Item Iam ieſt Ieho
wáh Bog twoy/ ktorym ćię wywiodł z źiemie Egiptſkiey: Nie
miey procż mnie Bogow inſzych 5. Moi. 6. ꝟ 4. 2. Moi. 20. ꝟ 2.
Iákoż ſię to iuż przed tym/ z ſtárych Pátreſow znácżnie poká=
zowáło: iż y o ni też temu iednemu Bogu świádectwo wydawá
li/ onemu ſámemu to iáśnie przycżytáli (niechcąc z nim y onego
ſyná zmyślonego/ ktorego ſobie ſámi vkowáli/ procż Iezuſá
Chriſtuſá właſnego ſyná Boże^o z duchá ś. pocżętego/ á z pánny
Máryey národzonego/ tákże y duchá ś. rownáć: ábo przyſtoſo
wáć/ iż on ſam ieſt przez ſię Bogiem: ktory/ y ſynowi/ y ducho
wi ś. pánuie. Bo co ſię tknie właſnego ſyná Bożego/ iż mu też
cżęſto piſmo ś. ſpráwy niektore/ temu ſámemu Bogu ſłużące/
przycżyta: tedy ſię to wſzytko dźieie ſtąd/ iż on to wſzytko ma nie
od śiebie/ ále od tegoż iedynego Bogá: ktory go tym wſzytkim/
iáko cżćią y chwałą/ vkoronował: Hebr. 2. ꝟ 9. Imię nád wſzyt
kie imioná dał Filip. 2. ꝟ 9. y wſzytko do ręku podał. Ian. 3. ꝟ
35. o ktorym ſię potym (odpráwiwſzy rzecż zácżętą o ſámym ie=
dynym Bogu prawdźiwym) powie. Ktory Bog prawdźiwy/
iż ieden ieſt: nie z ſtrony poiedynkowey iákiey zmyśloney iſtno=
śći/ ktoraby byłá trzem oſobam (ktore też niektorzy y duchámi
przez ſię będącymi śmieią názywáć ſpolna: żeby ták był Bog
w iſtnośći ieden/ á w perſonách troiáki: ále iż ieden ieſt z ſáme^o
śiebie/ y ſam w ſobie: oprocż ktore^o żadnego inſzego tákiego ie=
mu rownego y podobnego niemáſz: á iż temu ſámemu wſzytkie
piſmá ś. ſłużą/ ktore co kiedy o iednym Bogu świádcżą: A iż też
ten ieſt ſam ſtworzyćielem/ ktory do ſtworzenia rády y pomocy/

nicżyiey

---

strona: 273

ná Wędzidło X.K.P.

273.

nicżyiey nie potrzebował: O to iuż z tychże piſm świętych to na=
przod pokażę. Aby ták X.K. dumá wſzytká/ y iego Kátholiki
Antychriſtá Rzymſkie^o/ vpádłá/ y wſzech náſládowcy iego błąd
był odkryty: á prawdá fundámentálná zbáwienna áby odkrytą
pokazáná byłá. Co áby nie ſzło z długą/ gdyż wſzytko o tym pi=
ſmo ś. świadcży: kilką to iáſnymi świádectwy/ nigdy niezmożo
nymi pokażę. A tak pokażę że y ſynowi temu tám zmyślonemu/
áni nákoniec prawdźiwemu Iezuſowi Chriſtuſowi/ tytuły te y
rzecż z nimi/ nie ſłużą/ iż ich nań Bog ſam y piſmo nie wkłáda: y
ſam ich ſobie nie przycżyta: áni mu ich Prorocy y Apoſtołowie
przypiſuią: ktory nie był pod ſtárym Teſtámentem/ áni co cżynił/
áni mowił. Gdyż go tám dopiero obiecowano: y pod rozmáity=
mi figurámi okázowano. Ponieważ też ſyná Bożego inſzego ża=
dnego właſnego/ prawdźiwe^o namileyſzego y iedynego niemáſz/
procż Iezuſá Chriſtuſá cżłowieká/ pośrzedniká między námi y
Bogiem. Ktory ſię z niewiáſty w wypełnieniu cżáſu národźił/
wedle Bożych obietnic z naśienia/y biodr Dawidowych: ktory
też ieſt wſzytkiego dźiedźicem poſtánowiony: iáko ſię potym pi=
ſmá o nim pokázowáć będą.
A iż X.K. śmiał to twierdźić/ że pocżątek/ śrzodek y koniec
Bibliey (fol. 118. 119.) o tym świadcży/ iżby Iezus Chriſtus ſyn
Boży był tákim Bogiem/ ktoryby ſam przez ſię był/ á od niko=
go nic nie miał/ owſzem ſam inſzym rzecżam/ iżby były/ bytność
dawał: á iżby też oprocż niego nie było Bogá ſtworzyćielá inſze=
go/ iáko ſię to przedtym ſłowy iego właſnego piſánia pokázo=
wáło: (z kárty 151. 226. 247.) tedy ia záś z przećiwia/ błąd ten
iego tu pokażę: iż to nie ſłuży áni Iezuſowi Chriſtuſowi/ áni te=
mu tám iego zmyślonemu ſynowi/ co o Bogu żywym/ iedynym
piſmo/ w ſtárym Teſtámenćie mowi (Bo ſię też o nowym zoſo=
bná mowić będźie.) Ale tylko Bogu oycu ſámemu wſzech rzecży
ſtworzyćielowi: cże^o iuż ták dowodzę: pocżąwſzy rzecż tę od pier=
wſzych kśiąg Moyżeſzowych káp. 1. ꝟ 1. Gdźie ták Moyżeſz mo=
wi iż ná pocżątku ſtworzył Bog niebo y źiemię. Puśćiwſzy tedy
ſpoſob mowy Hebreyſkiey/ o ktorym ſię w rozſądku zoſobná nie
co piſáło iż ſię też tym X.K. nie báwi: opuśćiwſzy y wywody Lo=
gitſkie Pogáńſkie: choćiaż ich X.K. vżywa: ſámymi świádectwy

mm

piſmá

---

strona: 274

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

274.

piſmá ś. poydę/ y piſmo piſmem wykłádáć będę: choćiaż to iáko
bacżę bárzo X.K. boli/ y ná to ſię fráſuie/ gdy ſię piſmo piſmem
wykłáda fol. 497. Acżkolwiek też záś y tego z Tertulianá támże/
ále iákoś dźiwnie/ pozwala. Otoż tedy to naprzod mowię/ iż
przez tego Bogá/ o ktorym mowi Moyżeſz/ iż on ná pocżątku
ſtworzył niebo y źiemię y wſzytko co w nich ieſt. A náwet y cżło=
wieká/ nie ktorego inſzego y piſmo ś. y niektorzy Patreſowie ro=
zumieią Bogá/ iedno ſámego oycá. Iákoż y poſpolite ono wy=
znánie ktore Apoſtolſkim zową/ tákże y Niceńſkie y Conſtánty=
nopolſkie/ z wielą inſzych/ to zgodnie wyznawa/ iż ſam iedyny
Bog oćiec/ ieſt wſzechmogącym ſtworzyćielem niebá y źiemie/
widźiánych y nie widźiánych rzecży: A w to/ żadne z nich/ ſyná nie
wkłáda: áni mu tego przycżyta. A to dla tego/ iż iáſnie to ſtwo=
rzenie piſmo nowego przymierza Bogu oycu ſámemu przycży=
ta: ták o nim á nie o ſynu mowiąc. Dźie. 4. ꝟ 24. Pánie tyś ieſt
Bog ktoryś vcżynił niebo y źiemię/ y morze y wſzytko co w nich
ieſt/ ktoryś przez vſtá Dawidá ſługi ſwego powiedźiał: á tu też
záraz obácżyć trzebá, iż tenże Bog przez Proroki mowił, ktory świát stwo
rzył, á nie ktory inſzy procż niego, Przecżże ſię narody zburzyły/ á lu=
dźie prożnośći zmyśláli ꝛc. Gdźie potym te^o dokłáda. Abowiem
zgromádźili ſię prawdźiwie przećiw święte^v ſynowi twemu Ie=
zuſowi/ ktoregoś pomázał etc. ktorym dołożeniem/ pſuie nikcże=
mną y ſproſną dumę o Bogu Troiſtym: gdy nie tylko znácżnie
ſtworzenie wſzytkiego/ ná ſámego wkłáda: ále mu też to przy=
cżyta/ iż ieſt oycem Iezuſowym: á iż tenże Bog Iezuſá pomá=
záł ꝛc. Tákże potym mamy y kap. 14. ꝟ 15. Ale zoſobná 17. ꝟ 24.
práwie znácżnie tęż rzecż Páweł ś. wywodźi: vkázuiąc Athenien
cżykom bogá onym przedtym nieznáiome^o: iż nie inſzy ktory ieſt/
iedno ſtworzyćiel świátá/ y wſzytkie^o co ná nim ieſt/ ktory ieſt
Pánem niebá y źiemie (iáko mu to y ſam P. Chriſtus przyznawa
Máth. 11. ꝟ 25.) ktory ſam dawa wſzytkim żywot/ y oddech/ y
wſzytko: y on z iednego krwie vcżynił wſzytek narod ludzki: (iá=
koż też y to ſtworzenie cżłowieká iáśnie temuż BOgu Chriſtus
Pan przyznawa Máth. 19. ꝟ 6.) poſtánowił dźień/ w ktory ma
ſądźić świát w ſpráwiedliwośći/ przez mężá ktorego náznácżył/
okazawſzy wierność ſwoię wſzytkim/ wzbudźiwſzy go od vmár=

łych ꝛc.

---

strona: 275

ná Wędzidło X.K.P.

275.

łych ꝛc. Ktorymi też ſłowy znácżnie Bogá iedynego/ ktory ieſt
oćiec/ wyſtáwia nam przed ocży: gdy o nim to przydáie: iż mężá
ktorego wzbudźił od vmárłych/ to ieſt Iezuſá Chriſtuſá/ ſędźią
świátá poſtánowił. Gdźieby ſię ſłuſznie X.K. (by byłá boiaźń
Boża w ſercu iego) záwſtydáć miał/ dobrze ſię świádectwu te=
mu przypátrzywſzy/ o Bogu nieznáiomym/ ktorego Apoſtoł A=
theniencżykom pokázował: gdyż on z niego/ ábo bez wſtydu v=
pornie chcąc y wiedząc/ ábo też z záwiedźienia y nieopátrznośći
cżyni Chriſtuſá ſyná Bożego/ y tym dowodźi boſtwá iego/ prze=
ćiw ták iáſney prawdźie/ niewiem iáką dźiwną Logiką ſwoią
fol. 34. 151. ánoby ſię y tego wywodu ſwego pogáńſkie^o wſtydáć
miał: ktory tocży fol. 246. tymi ſłowy: Ten ktory ſtworzył cżło=
wieká ieſt iſtym BOgiem. Lecż Pán Chriſtus/ iáko inſze rzecży
wſzytkie/ ták y cżłowieká vcżynił: przetoż ieſt prawdźiwym Bo=
giem ꝛc. gdyż pierwſza propozycya/ o bogu oycu á nie o ſynu ro=
zumiána/ ieſt prawdźiwa. Bo o tym Moiżeſz piſze y Chriſtus to
o nim wyznawa. Ale wtora ták bezbożnie do niey przyłożona ieſt
fáłſzywa. Bo to nie ieſt/ áni było/ żeby Chriſtus/ to ieſt on cżło=
wiek pośrzednik Bogá y ludźi/ iáko Apoſtoł mowi 1. Tim. 2. ꝟ
5. ktory ſię z pánny národźił. Bo tego á nie inſzego Bog pánem
y Chriſtuſem vcżynił Dźie. 2. ꝟ 36. (Nam Christus á Chriſmate dici-

22:

tur iuxta Cyprianum de vnctione Chriſmatis fol. 318. & vnctio etiam

23:

nō Deum ſed homini conuenit ſecundum Origenem Tom. 1. in Ioan. fol. 303.)
miał iáko inſze rzecży/ ták y cżłowieká tworzyć. Zá cżym y zám=
knienie/ tákże ſię fáłſzywym być pokázuie. Gdyż te^o nigdy żaden
bácżny y pobożny ná Chriſtuſá nie kładł/ y X.K. ſłowem Bożym
te^o nie dowiedźie/ żeby on miał wſzytkie rzecży y cżłowieká ſtwo=
rzyć mowiąc/ o pierwſzym onym/ ktore Moiżeſz naprzod opiſał
ſtworżeniu/ ále to záwżdy káżdy ſámemu oycu przycżytał/ iáko
ſię iuż ex ſymbolis, to ieſt z wyznánia y onego ktore Apoſtolſkim
zową y z Niceńſkiego y z inſzych pokazáło. Z ktorymi ſię y Ire=
neus zgadza lib. 3. cap. 3. fol. 139. mowiąc ták: iż Bog Oćiec
wſzechmogący/ vcżynił niebo y źiemię/ y cżłowieká onże potop
przywiodł/ Abráhámá wezwał/ lud z Eiptu wywiodł/ z Moi=
żeſzem mowił/ y zakon dał ꝛc. Toż y inſzy mowią ſtárſzy. Iáko
Tertulian De Trinit. fol. 603. co też y Mſzał świadcży w żegnániu

mm 2

winá/

---

strona: 276

Wtore kśiążki Odopowiedzi/

276.

winá/ ná święto Ianá Ewánieliſty/ mowiąc: Benedico te creatu-

2:

ra vini in nomine patris omnipotentis qui cuncta ex nihilo creauit &c. A
nád Mſzałby we wſzytkim papieſtwie nie miáło być nic pewniey
ſzego: Bo ná nim wſzytko przednieyſze nabożeńſtwo y wſzytki po
żytki záśiádły/ choćiaż ſię zań X.K. wſtyda ꝛc. ále y inſzy toż mo=
wią/ iáko ſię przedtym wſpomináło. Y ſam Auguſtyn przez Bo=
gá ná tym mieyſcu/ z inſzymi Szkoláſtikámi/ rozumie oycá/ iáko
lib. 1. de Gene. ad literam cap. 6. Tom. 3. Col. 503. B. Bo gdyby/ ábo
ſyná tám tego zmyślonego rozumieć miał/ ábo Bogá w Troy=
cy iedynego: tedyby ſrogich y grubych ſproſnośći ſzkolnych nie
vſzedł: dla ſwego onego ſyná per quem. To ieſt/ przez ktorego o=
ćiec cżynił. Boby Troycá muśiáłá mieć kogoś cżwartego/ przez
ktoregoby tworzyłá/ y ſyn też kogo inſzego do kogoby mowił/ y
komuby roſkázował: ábo ktoby też v niego ſłowem był. Z kto=
rego ſobie X.K. cżáſem rozum/ cżáſem perſonę: cżáſem ſłowo: cżá
ſem mowę: moc/ mądrość y Bogá też zmyśla: incertus vbi certò

17:

pedē figere debeat, niewiedząc ná cżymby beſpiecżnie vśieść miał/
áby go ledá łężna ſowá w nocy nie ſpłoſzyłá/ ále y ták/ iż ſię z te^o
nie może żadną miárą prawdą wykręćić: co ſię o iednym Bogu
Oycu wſzechmogącym wſzech rzecży ſtworzyćielu powiedźiáło/
tedy tu iuż dumá iego o Trocy/ Bogu vpada. Lecż nie wątpię
iż mi podobno tego pozwoli I.M.X.K. táką wielkośćią świá=
dectw/ zwyćiężony: iż tu ná tym mieyſcu Moiżeſz przez Bogá ro=
zumie ſámego oycá/ á nie ktorą inſzą oſobę: iáko oni mowią expli

25:

citè á nie implicitè záraz wſzytkich trzech oſob iedne^o nie rozdźiel=
nego Boſtwá/ to ieſt/ Troyce. A pewnie to vcżynić muśi dla te=
go/ żeby tá Troycá nie muśiáłá też mieć/ oprocż śiebie zoſobná
inſzego ſyná: ktoryby iuż był w licżbie cżwarty/ y duchá ktoryby
muśiał być piąty. Iákożby ták koniecżnie muśiáło być. Ale to
rzecże? Iż ſię tym tákim wyznániem y wyrozumieniem/ ſyn przed
śię od ſtworzenia nie odſtrycha: ktory ieſt ſłowem Bogá Oycá:
przez ktore wſzytko ieſt ſtworzono: Tákże áni duch ś. áby ſię przy
tym ſtworzeniu cáła Troycá pokazáłá. Iákoż to cżęſto ná wielu
mieyſcách twierdźi pocżąwſzy fol. 13. cżyniąc z ſłowá ábo mowy
Bożey (ácżkolwiekći ſię y ſam z ſobą w tym/ ták y ták biedząc/
zgodźić nie może/ coby wżdy przez ſłowo właſnie rozumieć miał:

ieſli

---

strona: 277

ná Wędzidło X.K.P.

277.

ieſli rozum/ cżyli oſobę/ cżyli ſłowo/ cżyli wedle Origeneſá mowę
ꝛc.) ſyná Bożego Bogá ſpoliſtne^o/ y Bogu we wſzem rownego/
ktoremu też ſámemu cżęſto to wſzytko ſtworzenie przycżyta ꝛc.
Ná co ia ták odpowiádam. Naprzod iż ſię w tym nie cżuie/ że
przedśie miáſto iedne^o dwu ſtworzyćielu/ przećiw piſmu
święte^v y ſwym oycom y kośćiołowi/ tym rozumem ſwym cżyni. Dru
ga ieſli ich vść chce/ tedy Arryáńſtwá (ktore ſię też przedtym w
I.M. pokazáło) wedle ſłow ſwych właſnych/ żadną miárą nie
vydźie: gdy przedśię iedne^ocauſam efficientem et primariā, á drugie^o
instrumentalem, to ieſt/ iedne^o powodem y princypałem/ iáko pá=
ná/ á drugie^o nacżyniem/ ábo ſługą ktoryby to roſkazánie drugiego
wykonywał/ wyznáć będźie muśiał. Iákoż ſię też iuż y to/ z wielu
inſzych ſtárych pokázowáło. Z ktorymi nie tuſzę áby ſię X.K. we
wſzem zgodźić miał: choćiaż też świádectw ich w ſwoim Wędźi=
dle vżywa. Iáko Ireneuſzá/ Ignatá/ Tertulianá/ Iuſtiná/ Lá=
ktáncyu. y inſzych. Ale rzecże (iákoż y mowi fol. 16.) iż wedle Pſal.

17:

32. Słowem páńſkim niebioſá ſą vtwierdzone. Ku cże^vteż przy=
dáie dowod z Mądro. 9. a. y 2. Pet. 3. b. chcąc koniecżnie przez ſło
wo rozumieć ſyná Bożego przedwiecżnego/ nie máiące^o pocżąt=
ku y końcá: lecż tákie^o zktorego wſzytkie rzecży y ſpráwy ſtworzo
ne/ pocżątek y iſtność ſwą máią ꝛc. Aleby X.K. naprzod trzebá
ná to záwżdy pámiętáć/ co ſię z pocżątku tey kápituły z Ezáiaſzá
przywodźiło/ iż Bog ktory ſam ieſt iedyny/ á nie ktory inſzy iedno
oćiec Páná náſze^o Iezuſá Chriſtuſá to ſobie ſam przywłaſzcża/ iż
on też ſam rękomá ſwoimi bez rády cżyiey/ (iáko y Páweł ś. Rom
11. wſpomina y pomocy niebo y źiemię ſtworzył. Ktore gdyby
ten drugi Bog ſłowo nie máiący pocżątku y końcá tworzyć
miał: tedyby ſię to żadną miárą oſtáć nie mogło ná plácu/ co
tám ſobie ſam v Ezáiaſzá przywłaſzcża. Boby iuż nie był ſam
ſtworzyćielem: ániby ręce iego y pálce niebá y źiemie tworzyły:
áleby ie ſyn tworzył. Ktemu y ná toby ſię trzebá X.K. obey=
źrzeć/ żeby ſwoiemu Auguſtinowi y Pomeryuſzowi z inſzymi nie
był odporny: ktorzy ſyná nie rozumieią przez ſłowo. Bo go też v
Moiżeſzá nie máſz żadney zmianki: ále przez pocżątek. Bo ták mo
wią. Ná pocżątku/ to iet w ſynu ſtworzył Bog/ to ieſt/ oćiec.
Apotym duchá z wiátru cżynią/ ktory nád wodámi powiewał.

mm 3

O cżym

---

strona: 278

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

278.

O cżymby byłá długa zábawká przećiw obronie X.K. około te=
go pocżątku w ktorym chce Auguſtiná bronić. Ale iż Hieronim
dumę iego zbił: iáko ſię przedtym wſpomináło: tedy ſię ia tym
báwić iáko rzecżą ſproſną/ á Bogu obmierzłą y wierze Chriſtyáń
ſkiey prawdźiwey przećiwną nie będę. Potymby ſię też trzebá by
ło o wyrozumienie/ iáko Pſálmowych ſłow/ ták też y Piotrá ś.
(bo v mnie w tey mierze Apokrifá/ ktorych też X.K. vżywa y
onemi dowodźi nie ſą ważne/ choćiaż ná tym mieyſcu nie máią
nic zdrożnego/ owſzem ſię cżyśćie z Pſálmem y z Piotrem ś. zga
dzáią á ná pierwſzą też kápitułę Ianá ś. gdźie indźie ſię piſáło)
u kogo inſzego porádźić/ á nie ták ich nie k rzecży przywodźić.
Gdyż iáko Moiżeſz/ nigdy tego nie piſał/ áby Bog miał iákie
ſłowo/ z śiebie przed wſzemi wieki/ vrodzone/ ktoreby tworzyć
to wſzytko miáło/ ábo Bog przez nie: ták też żaden inſzy potym
tego też ſobie nie zmyślał. Ale to tylko zgodnie wſzyſcy piſárze y
ſtárego y nowego Teſtámentu twierdzą/ wſzechmocność nam
w tym Bogá Oycá przed ocży wyſtáwiáiąc/ iż on ſam z niſzcże=
go wſzytko to ſtworzył ſámym ſłowem/ to ieſt roſkazániem ábo
chcenim/ iáko támże Pſál. 33. ꝟ 9. ſamże Dawid wykłáda.
A to gdy mowi: Abowiem on rzekł/ á było: on roſkazał/ y sſtá
ło ſię. A te^o nie mowi/ iż vrodźił z śiebie ſłowo/ ktore ieſt ſynem
iego: áni tego/ iż Bog rzekł y roſkazał/ á ſłowo iego wſzytko to
vcżyniło: ále zgołá/ iż ſkoro rzekł ábo roſkazał/ żeby ſię to ſtáło:
tedy ſię nátychmiáſt ſtáło. Iáko też ono/ on Setnik będąc pe=
wien o mocy Chriſtuſowey/ iż mogł ſámym ſłowem vzdrowić ſłu
gę iego/ mowi do niego: rzec tylko ſłowo/ á będźie zdrow ſłu=
gá moy. Gdźie też nie rozumie iákiego ſłowá Bogá/ ktoryby w
ſobie ábo przy ſobie będące miał Chriſtus Pan. Ale tylko roſka=
zánie. Siquidem mos est Hebræis vt loqui. ſeu dicere vtantur pro iubere

30:

& præcipere. K temu/ ſłowo á duch vſt/ cżęſto ſię zá iedno biorą.
Iáko tu: ſłowem Iehowinym (ábo wedle właſnośći Hebrey=
ſkiey mowy. Ná ſłowo Iehowine ábo w ſłowie Iehowinym)
niebioſá ſą vcżynione/ á duchem vſt ie^o wſzytek záſtęp ich. Gdźie
pierwſzą cżąſtkę/ wtora wykłáda: áby kto nie mniemał/ żeby ták
Bogu trzebá było ſłowy roſkázowáć/ iáko my roſkázuiemy: ále
iż iáko ſkoro duchá wypuśćił/ ábo ſkoro chćiał/ áż ſię wnet ſtáć

muśiáło.

---

strona: 279

ná Wędzidło X.K.P.

279.

muśiáło. Co tákże Piotr ś. twierdźi/ y ták ty ſłowá iego Dioni
ſius Kártuſian wykłáda/ mowiąc: verbo Dei id est ex omnipoten-

3:

tis decreto ſiue præcepto, to ieſt/ z dekretu ábo roſkazánia Bogá
wſzechmogącego. Iáko y piſarz liſtu do Hebr. 11. ꝟ 3. toż mowi
tymi ſłowy: Wiarą rozumiemi ſpráwione być wieki ſłowem Bo
żym/ to ieſt roſkazániem. Bo też tám nie λóγos ſtoi ále ζκμα. Ale
ſię tym nie báwiąc: gdyż ſię to iuż też przedtym gdźie indźiey wy=
piſáło. Niech X.K. weyźrzy w to co ſię przedtym o tym zmyślo=
nym ſynu z ſtárych Pátreſow pokazáło: y iáko ſię ie^o dumá o án=
iele ſynu zbiłá/ ktoryby miał być Bogiem/ ktory w Ráiu z Adá=
mem potym z Abráhámem y inſzymi mawiał/ á mniemam iż nie
będźie miał przycżyny proporcow ſwych rozſzyráć. Bo tymi zálo
támi nic przećiw prawdźie nie ſpráwi. A ták ia iuż dáley poſtą
pię. Gdyż ták krotko tylko rzecży niektorych dotykáć muſzę.
KA P. 19. Pokazáło ſię/ iż nie Troycá zmyślona/ áni
Bog ſyn/ ſłowo ſpoliſtne: ále ſam iedyny Bog oćiec/ niebo y źie
mię y wſzytko co w nich ieſt ſam ſtworzył: pátrzmyż też iuż/ ko=
mu właſnie ſłowá ábo mowy/ ktore ſię w ſtárym Teſtámenćie
Bogu przycżytáią/ ſłużą: Trocyli? ſynowili temu tám Antychri
ſtowemu zmyślonemu/ iáko chce X.K. cżyli ſámemu Bogu
Oycu iedynemu prawdźiwemu? Podźmy naprzod do przyka=
zánia Bożego/ y pátrzmy/ przećiw dumie X.K. ieſli to tám ſyn
boży mowił/ y piſał co mamy w dźieśięćiorgu przykazániu? Ták
że/ kto mowił/ we krzu do Moiżeſzá/ ony ſłowá/ Iam ieſt Bog
Abráhámow/ Izáákow/ Iákobow. Bo ná tym wiele należy/ w
tym ſię rozwięzáć. Abowiem ieſliby to mogło być pokazano/ iż
to tám ſyn mowił/ á nie ſam Bog oćiec choćiaż przez ánioły y
proroki: iáko ſię przedtym pokázowáło: tedyby to zá tym ſzło/
iż iuż tám był/ ále ieſli to nie były ſłowá y mowy iego/ ták iáko
nie iego ieſt ſtworzenie niebá y źiemie: tedy niewiem ſkąd go po
tym X.K. z inſzymi będźie mogł pokazáć/ żeby był. Co ſię tknie
pzykazánia Bożego/ ktore dźieśięćiorgiem zowiemy: á náwet
y inſzych vſtaw ktore imieniem Bożym Moiżeſz ludowi Izráel=
ſkiemu podawał/ tych ſobie Iezus Chriſtus ſyn Boży (oprocż
ktorego piſmá ś. inſzego żadnego ſyná iedynego y właſne^o nam
nie opiſuie) nigdy nie przycżytał: áni ſię tym zakonodawcą cżynił:

áni też

---

strona: 280

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

280.

áni też tego o nim żaden z Apoſtołow nie piſał. Co káżdy bácżny
y nieſporny Chriſtyánin z iego właſnych ſłow pozna/ ktore ſą
Mát. 5. ꝟ 22. 28. 32. 34: 39. 44. Abowiem tám znácżnie/ przy=
pomináiąc niektore przykazánia Boże/ ták o nich mowi: Słyſze
liśćie iż rzecżono ſtárym: Nie zábijeſz: nie będźieſz cudzołożył: nie
będźieſz krzywo przyśięgal: oko zá oko: ząb zá ząb ꝛc. Ná kto=
rych káżde zoſobná/ ták iednoſtáynie rzecż ſwą/ przećiw oney ſtá
rey powieśći/ ſtánowi Chriſtus pan mowiąc. A ia wam powie=
dam ꝛc. Ondźie rzecż onę ná kogo inſzego wkłádáiąc: A bez wſzey
wątpliwośći ná Bogá oycá ſwego: ktory przez Anioły Moiże=
ſzowi/ iáko ſtárego Teſtámentu pośrzednikowi/ dał zakon Dźie.
7. ꝟ 38. 83. Gál. 3. ꝟ 19. iákoż zgodnie y inſze piſmo Bogu to ſá
memu przycżyta: A tu záś przećiw temu tám ſtáremu/ do ſtárych
też rzecżonemu roſkazániu: mowę też ſwoię wyſtáwia/ gdy ták
mowi: A ia wam powiedam ꝛc. Gdźie ieſliby on przykazánie pi=
ſał/ y on to do Moyżeſzá mowił/ co do niego nápiſano cżytamy/
iákożby mogł mowić/ Słyſzeliśćie/ iż rzecżono ſtárym? á nie rá
cżey ſłyſzeliśćie com ia do wáſzych ſtárych mowil? Abo záś/ hac

19:

diſcretiua particula, ego vero dico vobis, quomodo vti potuiſset, mowiąc:
A ia powiedam wam: gdyby y to tám pierwey mowił: y tu záś
rzecż ſwą/ ná rzecż onę wnośił? A iż rzecż támtá/ y inſze powie
śći Bogu náleżące w ſtárym teſtámenćie/nie iemu/ ále oycu ie=
go ſámemu/ wſzech rzecży ſtworzyćielowi/ ſłużyły y ſłużą/ oto ſię
zoſobná z tych ſłow pokázuie (Máth. 5. ꝟ 33. y 34.) Gdy ták mo
wi: Słyſzeliśćie iż rzecżono ſtarym/ Nie będźieſz krzywo przyśię
gał: ále oddaſz pánu przyśięgi twoie. A ia wam powiedam/ áby=
śćie koniecżnie nie przyśięgáli/ áni ná niebo/ gdyż ieſt ſtolicą bo=
żą ꝛc. Gdyby tedy on był Bogiem tym/ ktory tám pierwey oko=
ło przyśięgi mowił/ y ſłużyłáby iáko ſtworzyćielowi wſzech rze=

30:

rżecży ſtolicá oná (iákim go mieć chce X.K.) Azażby też będąc
prawdą/ ktorey mowá proſta bywa záraz nie ták rzekł/ gdyż
niebo ieſt ſtolicą moią: á nie ták iáko mowi/ iż ieſt ſtolicá Bo=
ża. A o ktorymby to záś Bogu rozumiał/ oto niżey dokłáda: ták=
że mowiąc ꝟ 43. Słyſzeliśćie iż rzecżono: Miłowáć będźieſz bli=
źniego twego: á nienawidźieć będźieſz nieprzyiaćielá twego: A
ia wam mowię. Miłuyćie nieprzyiaćioły wáſze ꝛc. A wnet przy=

dáie przycżynę

---

strona: 281

ná Wędzidło X.K.P.

281.

dáie przycżynę te^o mowiąc: ábyśćie byli ſyny oycá wáſzego kto=
ry ieſt ná niebie. Abowiem (dokłáda ieſzcże y tego o nim) wy=
wodźi ſłońce ſwe ná złe y ná dobre/ y ſpuſzcża deſzcż ná ſpráwie=
dliwe/ y nie ná ſpráwiedliwe ꝛc. Onemu też ſámemu Bogu to
przycżytáiąc á nie ſobie: iákoż mu też to wſzędy piſmo ſtare^o przy
mierza przycżyta. A ku obiáśnieniu ieſzcże więtſzemu teyże rzecży/
niechby ſobie y ono przecżytał X.K. co ieſt Máth. 6. ꝟ 26. y 30.
gdźie odwodząc vcżnie ſwe Chriſtus P. od zbytnie^o pogáńſkie=
go ſtáránia ſię o tym rzecży docżeśne/ każe pátrzyć ná ptaki powie=
trzne/ iáko ie oćiec niebieſki żywi: y ná trawę/ ktorą Bog przyo=
dźiewa. Záwſze im do Bogá oycá pokázuiąc/ y iemu wſzytko przy
cżytáiąc. Iáko y ono Máth. 15. ꝟ 3. 4. gdy ſtrofuie Zydy/ dla
zgwałcenia przykazánia Bożego/ przez vſtáwy ich/ mowiąc im.
Abowiem Bog przykazał cżći oycá twe^o. Y záśię ꝟ 6. W niwe=
cżeśćie obroćili przykazánie Boże. Y Már. 7. ꝟ 8. y 13. toż nay=
dźie. Gdźie też nie wkłada tego ná ſię/ żeby on miał przykazánie
dáwáć: y co żydom roſkazowáć ſtárym: ále ná Bogá oycá ſwe^o.
Tákże y ono co cżytamy Heb. 2. ꝟ 2. Zali tegoż w ſobie nie zámy=
ka ták mowiąc? Ieſli mowá powiedźiána przez Anioły byłá
trwáła/ á káżde przeſtępſtwo y niepoſłuſzeńſtwo ſpráwiedliwą
zapłátę bráło/ iákożmy vćiecżemy tákowe^o zbáwienia zániedba=
wſzy? Ktore wźiąwſzy powod przepowiedánia przez Páná/ od
tych ktorzy ſłucháli potwierdzone było. A káp. 10. ꝟ 28. Ktoby
(powieda) odrzućił zakon Moiżeſzow/ ná dwu ábo trzech świád
kách vmiera: iákoż mniemaćie dáleko ſrożſzego karánia godźien
będźie ktoryby ſyná Bożego podeptał ꝛc. Gdźie zgołá cżyniąc po
rownánie między mową Bożą/ przez Anioły y Moiżeſzá w ſtá=
rym Teſtámenćie powiedźiáną/ á między mową Bożą przez Ie
zuſá Chriſtuſá w nowym przymierzu vcżynioną: nie tylko nowy
nád ſtáry wyſtáwia. Ale też zgołá od onego ſtárego Iezuſá Chri
ſtuſá odſtrycha. Bo gdźieby y tám miał co mowić/ roſkázowáć
y vſtáwiáć: á iákożby to przyſtoſowanie oſtać ſię y być prawdźi=
wym mogło. Niech to káżdy pobożny vważy. Nie ieſt tedy ſtąd
rzecż wątpliwa/ iż ſam Bog oćiec/ á nie ſyn od Antichryſtá zmy=
ślony dał zakon Izráelowi y inſze roſkazánia/ ktore do ſtáre=
go Teſtámentu należą. Ná cżym ácżby iuż pobożnemu y ſzcżyre=

nn

mu/ v

---

strona: 282

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

282.

mu/ v ktorego y iedno namnieyſze świádectwo ſłowá Bożego
ważnieyſze ieſt niż tyśiąc tyśięcy Papieſkich Pogáńſkich wywo=
dow/ doſyć było: wſzákże dla odpornych y tego ieſzcże záraz do=
łożę/ iż nie ſyn żaden zmyślony mowił we krzu z Moiżeſzem/ áni
ſię odzywał być Bogiem Abráhámowym/ Izáákowym y Iáko=
bowym: ále ſam Bog oćiec Páná náſzego Iezuſá Chriſtuſá. Co
ácż doſyć znácżnie Stefan ś. ſłowy ſwoimi okázuie. Dźie. 7. ꝟ
32. wſzákże nie rowno znácżniey ſam Pan Iezus Chriſtus ná py=
tánie Sádukeuſzom o zmartwychwſtániu odpowiádáiąc im w
ty ſłowá. A o powſtániu vmárłych nie czytáliśćie co wam powie
dźiano ieſt od Bogá mowiącego? Iam ieſt Bog Abráhámow/
Bog Izáákow y Bog Iakobow. Bog nie ieſtći Bogiem vmár
łych/ ále żywych: Máth. 22. ꝟ 31. Ktorą rzecż ieſzcże doſtátecżniey
opiſuie Mar. 12. ꝟ 26. Luk. 20. ꝟ 37. ꝛc. Ktore ſłowá ſáme^o zbá=
wićielá/ ktoby śmiał opákowáć/ ábo nicowáć/ chcąc z Bogá oy
cá cżynić ſyná zmyślonego/ niewiem áby w niezbożnośći ſwey
mogł ſobie náleść rownego. Gdyż nie tylko ſtáry Ireneuſz (lib.

18:

3. cap. 8. fol. 146.) to iáśnie mowi/ Iż Iezus Chriſtus ſyn Boży/
dáie w tym Bogu oycu świádectwo/ iż on ieſt Bogiem Abráhá
mowym ꝛc. A iż iemu ſámemu ty ſłowá/ ktore we krzu były mo=
wione do Moiżeſzá (choćiaż przez Aniołá iáko ſię przedtym po=
kazáło.) właśnie należą: ále też y ſam Auguſtyn/ od Fauſtá Má
nicheuſzá gwałtem przypárty/ wyznáć też muśiał: iáko ſobie kto
chce cżytáć może Tom. 6. lib. 16. cap. 24. y 25. y indźiey. Zácżym
nikcżemna dumá y ſproſny błąd X.K. ktory rzecż prawdźie prze=
ćiwną/ we wſzytkim ſwym Wędźidle trzyma/ ſzyię złamáć muśi:
á prawdá ſię ná plácu oſtoi. Wiernym nielza iedno ſię z żáłośćią
dźiwowáć ták wielkiey/ w rzecży ták iáſney/ ślepoćie. Ktora te=
go do tych cżáſow vpátrzyć nie może/ iż to wſzytko co iedno było
do ſtárſzych od Bogá mowiono/ y co też oni o Bogu y do Bogá
mowili/ w prośbách ſwych/ ábo gdy Bogá co obiecuiącego przy
wodźili w powieśćiách ſwoich/ że to wſzytko iednemu ſámemu
Bogu oycu ſłuży. Iákoż to kilká świádectw/ á iákoby nie wąt=
pliwych przykłádow iáśnie pokażę. Iáko naprzod/ gdy ták mo=
wi Aſáf Pſál. 82. Bog ſtánął w zgromádzeniu Bogow/ ſądząc
w pośrzod Bogow. Tu by kto wątpić mogł/ ktory to Bog ſtá=

nął/ y

---

strona: 283

ná Wędzidło X.K.P.

283.

nął/ y między ktorymi Bogámi ſtánął: iż tám tego nie dołożo-
no znácżnie. Wſzákże/ ácz to pewna/ iż nie inſzy ktory/ iedno Bog
Izráelſki ſam iedyny wſzech rzecży ſtworzyćiel/ ktory znáiomy
był w Izráelu: y oprocż ktorego żadnego inſzego nigdy/ áni zná=
li áni chwalili/ áni wzywáli ſzcżyrzy y wierni Izráelcżycy. O kto=
rym ono y ſam Chriſtus Pan dáie świádectwo Ian 8. ꝟ 54. mo=
wiąc: Ieſt oćiec moy ktory mię wielbi: ktorego wy powiedaćie
być Bogiem ſwym: iednák y tę wątpliwość zoſobná ſamże Chri
ſtus Pan odeymuie. Ian 10. ꝟ 33. gdy ná potwarz Zydom odpo=
wiáda/ ktorą mu zádáli/ żeby ſię Bogiem cżynić miał: ták mo=
wiąc: Zali nie ieſt nápiſano w zakonie wáſzym? Iam rzekł Bo=
gowie ieſteśćie. Ieſliż ony powiedźiał być Bogi/ do ktorych by=
łá mowá Boża/ á piſmo rozwiązáne być nie może/ iákoż mowi=
ćie żebym ia bluźnił/ ktorego oćiec poświęćił y ná świát poſłał/
iżem rzekł: ieſtem ſyn Boży ꝛc. Z ktorych ſłow/ nie tylko to po=
kázuie Chriſtus/ iż Bog ſtoiący w pośrzod Bogow/ ieſt oćiec
ktory po poświęćił/ y poſłał: á iż oni Bogowie/ w pośrzod kto=
rych ſtánął/ byli ſtárſzy przełożeni Izráelſcy/ ktorzy lud poſpoli=
ty ſądźili: ále też y to z śiebie znácżnie ſkłáda/ że on nie był tym y
tákim Bogiem/ ktore^v by to co tám w Pſálmie rzecżono o Bo=
gu/ ſłużyło: áni tym/ iáko go potwarzáli/ żeby ſię Bogiem cżynić
miał. Bo gdyby był Bogiem/ nie przałby ſię był nigdy tego: á=
le iáko prawdźiwy/ owſzem ſámá prawdá iáko inſze rzecży ſzcży=
rze záwżdy mowił y wyznawał: tákby też y to wyznał był: gdyż
po temu cżás był. Ale on tym ſię nie cżyniąc cżym nie był/ oto
śmiele cżym był y otworzyśćie wyznawa/ iż ieſt poświęconym/ y
poſłánym ſynem Bożym/ á nie Bogiem onym/ o ktorym Pſálm
y wſzytek ſtáry y nowy teſtáment świádcży. Potym/ gdy weźmie=
my przed ſię Pſalm. 103. tákże y 104. ktore ſię iednáko pocżyná=
ią. Błogoſłaẃ duſzo moiá Iehowie. W ktorych Dawid ſzyroko
dobroć łáſkę y miłośierdźie Boże opiſuie/ tákże ſąd y ſpráwiedli=
wość/ wyſtáwia też nam w tym Máieſtat iego wielmożny/ iż on
źiemię vgruntował ná podſtáwkách iey: y obiáwił Moiżeſzowi
drogi ſwe ꝛc. Zali też z nowego Teſtámentu świádectw tego nie
poznamy/ ktore^v Bogu ſłowá te ſłużą? Pewna to iż też nie Troy
cy Antichryſtowey/ áni zmyślonemu przedwiecżnemu y ſpoli=

nn 2

ſtnemu

---

strona: 284

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

284.

ſtnemu Bogu ſynowi/ ále ſámemu tylko iedynemu Bogu oycu:
o ktorego ſię záwżdy chwałę y ſam Pan Chriſtus ſyn prawdźi=
wy iego ſtárał. Bo co ſię tknie miłośierdźia/ ktore w Bogu Da
wid záleca: tedy też y tym wyſtáwia nam y záleca Chriſtus oycá
ſwego niebieſkiego: y nas przykłádem iego ku temuż pobudza/
ábyſmy miłośiernymi byli/ iáko ieſt miłośierny oćiec náſz ktory
ieſt niebie Luk. 6. ꝟ 36. Co ſię też tknie ſądu ſpráwiedliwośći
y wybáwienia z niebeſpiecżeńſtwá iáko z iednego dołu/ ktore też
tám Bogu Dawid przycżyta: Azaż też y Chriſtus Pan tegoż o
nim nie świadcży Luc. 18. v 7. dáiąc mu w tym świádectwo iż
on iáko ſędźia ſpráwiedliwy oſwobodźi wybráne ſwe wołáiące
do niego we dnie y wnocy ꝛc. Co ſię też tknie máieſtatu támże
Bogu przypiſánego/ zali też y Chriſtus Pan tegoż nie przypiſu=
ie Bogu Oycu ſwemu? ták znácżnie mowiąc/ iż niebo ieſt ſto=
licą iego/ á źiemiá podnożkiem nog iego Máth. 5. ꝟ 34. Idźieli
też o vgruntowánie/ ábo o ſtworzenie źięmie/ y to ſię iuż też przed
tym pokazáło y z Dźieiow Apoſtolſkich y z powſzechnego wyzná
nia Apoſtolſkim názwánego/ iż to nie komu inſzemu ſłuży/ iedno
iedynemu ſámemu Bogu oycu/ wſzechmogącemu ſtworzyćielo=
wi: ktory też ſam iáko Piſarz liſtu Heb. 1. ꝟ 7. świadcży mowiąc
o Aniołách/ Poſłámi ſwymi cżyni duchy/ y ſługámi ſwymi pło=
mień ogniá: á to według ſłow Pſálmu 104. ꝟ 4. Ktory iáko y
przeſzły/ o tymże iednym Bogu/ iáko ſię rzekło/ wedle tych świá
dectw/ należy. A gdźieby też należeć miał y temu od Antichry=
ſtá zmyślonemu Bogu ſynowi ſpoliſtnemu y we wſzem rowne=
mu pewnieby y Chriſtus ſam y Apoſtołowie/ tákże y ſtárzy Pro
rocy/ nie zániecháli tego dołożyć. Cżego iż nie cżynią/ zuchwáła
to y hárda obrzymſka śmiáłość/ ważyć ſię tego dokłádáć/ cże=
go ći nie dołożyli. Ale opuśćiwſzy Pſálmy Dawidowe o ktorych
nie wątpią wierni/ iż Bogu oycu ſámemu ſłużą/ y w nich ſię do
niego wiernych chwały y modlitwy zámykáią/ ktorymi Bogá
chwálili y onego ſámego wzywáli/ iáko go też y ſam Iezus Chri
ſtus chwalił y wzywał/ iáko ſię niżey krotko pokaże. Weźmimyż
też przedśię z iedno ábo ze dwie świádectwá ſámego Ezáiaſzá
Proroká. A toż z niego obacżymy: iż też on wſzytko imieniem ie=
dynego Bogá oycá mowił/ vcżył/ prorokował: cżłowieká Me=

ſyaſzá o=

---

strona: 285

ná Wędzidło X.K.P.

285.

ſyaſzá obiecuiąc ludowi od Bogá: y o nim rzecży wielkie opowie
dáł. Iáko ná przyklad/ gdy ták mowi poſpolićie: Ták mowi Ie=
howáh Adonáy: Abo/ ták mowi Iehowáh Bog: A po proſtu
ták mowi Pan Bog: cżego też pełen ieſt ſtáry Teſtáment. Chce=
my tedy wiedźieć ktory to ieſt Bog? Troycáli? Synli ſpoliſtny?
Weźmimyż przedśię ono/ co ieſt nápiſano Ezái. 28. ꝟ 16. A to
tymi ſłowy: Przetoż ták mowi Adonáy Iehowá: tho ieſt Pan
Bog: Oto ia ieſtem fundatorem Syonie kámieniá/ kámieniá
ſkráynego ꝛc. O ktorym też ieſt Pſalm 118. ꝟ 22. w ty ſłowá przed
tym powiedźiano. Zbrákowáli kámieniem budownicy/ ktory
sſtał ſię ná głowę węglową: od Iehowyć ſię tá ſtáłá/ á dźiwna
to w ocżách náſzych ꝛc. W cżym gdy chcemy być rozwiązáni/ áby
ſmy wiedźieli/ iż tám o Bogu oycu iedynym mowi. Cżytaymyż
y przypátrzmy ſię naprzod temu/ iż o dwu piſmo ś. mowi: o ie=
dnym/ ktory ieſt fundatorem/ ábo fundámentu zákłádácżem/
á o drugim ktory ieſt kámieniem od niego záłożonym. Co dla te=
go tu teraz przypominam/ áby ſię z pámięći przedśięwźięćia tych
kśiążek nie wybijáło: ktore wſzytko zawiſło ná dobrym fundá=
mentu záłożeniu ktory fundáment prawdźiwy y właſny ieſt ten
iedyny y prawdźiwy Bog/ oćiec Páná náſzego Iezuſá Chriſtuſá
oprocż ktorego żadnego inſzeg owłaſne^o/ prawdźiwego y przez
ſię będącego Bogá y fundámentu zbáwiennego niemáſz: ktory
ieſt ſam Iehowáh Pan Bog náſz/ ktory mowił przez Proroki y
przez Anioły onych przeſzłych cżáſow: ktory cżynił obietnice ro=
zmáite ſtárym oycom. A zoſobná/ o Meſyaſzu Iezuśie ſynu ſwym
rozmáitymi go názywáiąc ſpoſoby/ áż go też náwet názwał ká=
mieniem iáko to Ezáiaſz y Pſálmiſtá świadcżą. Nie kámieniem
iuż przedtym będącym ſkutecżnie: ále ktory potym miał być zá=
łożony. Wſzákże ták/ iż gdy do tego przyſzło że iuż był záłożony/
tedy y ták nie miał być od wſzytkich ták przyięty y poważony/ że
by ſię nikt ná nim nie gorſzył/ owſzem że nie tylko z poſpolſtwá
wiele/ miáło iy lekce poważyć: ále/ iy y ſámi budownicy mieli
odrzućić y nim pogárdźić. Iákoż to ſam Chriſtus Pan o ſobie
Máth. 21. ꝟ 42. Már. 12. ꝟ 10. wykłádá/ mowiąc iż ſię tá głowá
ſkráynego węgłowego kámieniá od Páná ſtáłá. A nie ták iáko
Kśiądz Kánonik cżęſtokroć mowiąc/ o ſwym ſpoliſtnym y we

nn 3

wſzem

---

strona: 286

Wtore kśiążki Odopowiedzi/

286.

wſzem Bogu Oycu rownym ſynu Bogu/ mowi: iż ſam ieſt od
śiebie/ y przez ſię: nic niemáąc od nikogo: owſzem ſam inſzym y
tchu y żywotá y wſzytkiego vżycżáiąc: y ſam BOgiem ſtwo=
rzyćielem oprocż ktorego by nie miáło być inſzego Bogá będąc.
Co ieſt wielki błąd y gruba ślepotá. Gdyż oprocż Bogá iedne=
go Iehowy/ páná zaſtępow onego świętego/ y potrzykroć świę
tego/ Izráelſkiego (iáko go Ezáiaſz káp. 6. ꝟ 3. opiſuie) Bogá
żadnego inſzego tákiego nie máſz/ w cżym mu y ſámi wykłádá=
cże Mſzey Papieſkiey ſłowá ty przypomináiąc (ktorymi też ná=
dźiali Mſzycę ſwą) Sanctus s. s. święty ś. ś. y ſwoiego Kanonu
więtſzego pierwſze ſłowá zá tym záraz kłádąc. Te igitur clementiſsi-

Vide quadru-
plicem expoſi
tionem Miſsæ
& Rationale
inexpoſitione
Canonis: Item
Tractatum
de Sacramen
tis.

12:

me pater per Ieſum Christum &c. świádectwo dáią: iż to iemu ſá=
memu ſłuży/ iż on ſam áż y potrzykroć (iż ták rzeknę) ieſt Bo=
giem ś. y pánem zaſtępow/ ktorego chwały pełne ſą niebioſá y
źiemá. Ale nie tylko to ſam pan Chriſtus o Bogu oycu ſwym mo
wi/ iż on ſam ieſt tym Fundatorem Bogiem Iehową záwżdy
przez ſię będącym: Ale y Apoſztołowie iego ty ſłowá Ezáiaſzowe
z nim zgodnie/ o Bogu wykłádáią iedynym: ktory ſam ten ká=
mień dał y zá fundáment wybránym ſwoim záłożył: Rzym. 9. ꝟ
33. 1. Petr. 2. ꝟ 7. ꝛc. Ale też ieſzcże y to zoſobná Piotr ś. twierdźi
Dźie. 4. ꝟ 11. iż nie máſz od Bogá dánego/ (wey od Bogá/ nie
od kogo innego) żadnego inſzego imienia/ w ktorymby mieli być
zbáwieni ludźie/ oprocż tego ſámego. Gdźie iákom iuż rzekł y
Bog on ſam iedyny ſzech rzecży ſtworzyćiel ná ſwym mieyſcu
zoſtánie/ y ten potym od niego záłożony kámień w ſwoiey zacno=
śći y powadze/ iáką ma od Bogá/ będźie. Ktory go cżćią y chwa
łą vkoronował/ imię to/ á imię nád wſzytkie imioná dał: áby ná
imię iego wſzelkie koláno vpádło. Ktoremu świádectwu ábo rá
cżey Bogu ſámemu przez Ezáiaſzá mowiącemu/ gdy ſię kto do=
brze przypátrzy/ y w to weyźrzy. To ieſt/ kto ten ieſt/ co to mo=
wi/ Adonáy Iehowi/ pan Bog/ pan zaſtępow ꝛc. tedy z tych ſá=
mych ſłow y świádectw/ ábo rácżey znácżniey mowiąc Bogu ſá-
memu przez Ezáiaſzá mowiącemu: gdy ſię kto dobrze przypá=
trzy/ y w to weyźrzy. To ieſt kto wżdy ten ieſt co to mowi oto
ia funduię/ abo zá fundáment kłádę kámień: Y záś: Dla tego
mowi Adonáy Iehowi pan Bog/ pan zaſtępow: tedy z tych ie=

dnych

---

strona: 287

ná Wędzidło X.K.P.

dnych ſłow y świádectw/ łácno będźie mogł poznáwáć/ iż też nie
inſzemu ktoremu/ procż tego ſámego Bogá ſłużą: iedno Bogu
oycu. Y nie będźie potym (ták tuſzę) inſzego ſobie zmyślał z An=
tychriſtem bogá nieznáiome^o/ ktorego ſtárzy Izráelcżycy praw
dźiwi nie ználi: Chriſtus go nie o powiedźiał: Apoſztołowie y E=
wánieliſtowie nie opiſáli. Ale ná thym ſámym iedynym przeſta=
wſzy budowáć ſię będźie: iáko ná naprzednieyſzey fundámētálney
przycżynie zbáwienia/ á przytym dopiero ná żywym kámieniu od
tegoż Bogá nam záfundáment wyſtáwionym. O ktorym iuż też
nieco zoſobná nákrotce mowić będźiemy. Wzákże ieſzcże y tego
nákrotce pierwey dołożyć potrzebá. Iż oni ſtárzy wierni Izráel=
cżycy nie tylko żadnego inſzego Bogá prawdźiwego/ procż tego
ſámego y iedynego/ nie ználi/ ále też áni chwalili/ áni wzywáli:
ani mu poſłuſznymi byli. Ktorego też potym y ſam Iezus Chri=
ſtus ſyn iego iedyny y chwalił/ y wzywał: y iemu záwżdy poſłu=
ſzny áż y do śmierći był. Puśćiwſzy tedy imo ſię inſze piſmá y Pſál
my/ w ktorych ſię chwałá Bożá/ y wzywánie z poſłuſzeńſtwem
zámyka/ wezmę ze dwá tylko ku przykłádu. Z ktorych/ niech
będźie pierwſzym/ Pſalm wtory/ przeto iż też iego ieſt oſobliwe
przypominánie w nowym przymierzu. W ktory gdy kto weyźrzy
iáko ieſt o Iezuśie Chriſtuśie/ pod figurą y podobieńſtwem Da
widá/ y kroleſtwá iego/ ktore miał od Bogá/ nápiſány: vyźrzy
w nim Bogá bogátego goſpodarzá/ y Páná wſzytkiego zná-
mienićie opiſáne^o: á przy nim też dopiero meſyaſzá/ ábo pomázáń
cá ie^o: Naprzod Dawidá iáko figurę: á potym Meſyaſzá Iezu=
ſá ſyná iego wedle ćiáłá iáko figurowánego. Lecż onego w rze=
cżách źiemſkich ćieleſnych/ y docżeśnych tylko: á tego záś w nie=
bieſkich/ duchownych y wiecżnych. Z ktorych obiemá iednáko
Bo żądáć od śiebie każe dźiedźictwá/ y kráiow świátá w opá
nowienie. Y obiecuie obiemá záraz/ dáć ſceptrum żelázne prze=
ćiw hárdym y odpornym Krolom y Sędźiom: y do obudwu ſię
przyznawa/ wedle dekretu ſwoiego: iż on ſam Krolá ſwego po=
ſtánowił ná gorze ſwey ś. Syonſkiey: y obádwá dekret Boży o
ſobie przypomináią. W ktorym to rzekł Bog. Ták do Dawidá
w ſwey miárce/ iáko też y do Iezuſá w ſwoiey. Tyś ieſt ſyn moy/
iam ćiebie dźiś vrodźił. Y każe áby ſię ták temu tám/ iáko y te=

mu náſze=

---

strona: 288

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

288.

mu náſzemu wſzyſcy kłániáli/ y z pocáłowániem onego obłápili
ꝛc. A choćiaż niektorzy Antychriſtiáni figurę Dawidá ś. zgołá od
tego co ieſt w Pſálmie tym odſtrychnąć vśiłuią: Pſalm vpornie
o Chriſtuśie/ tylko ſámym wykłádáiąc: iednák tego z mieyſcá
ábo z plácu zepchnąć nie mogą: iż przedśię ſam tylko iedyny bog
oćiec ktory tám mowi. Zaday mię á damći ꝛc. ieſt wſzytkie^o Pá=
nem/ ktory Meſyaſzowi ſynowi ſwemu z biodr Dawidowych
wedle ćiáłá ſpłodzonemiu każe ſię prośić o tę zwierzchność/ ná
ktorey go poſtánawia dźiedźicem: y ſceptrum żelázne dáie: y
Krolom go y Sędźiom záleca: w ſobie w tym wſzytkim przed=
śię władzą y zwierzchność zoſtáwuiąc: y to iáśnie pokázuiąc iż
to od niego pochodźi: iż on tym włada: y tego vżycża. Iakoż
mu tho záwżdy Dawid/ iáko tego wſzytkie Pſálmy świádcżą/
przycżytał/ onego chwaląc: zá wſzytkie dobrodźieyſtwá y zá o=
bronę dźiękuiąc/ wzywáiąc y do nie^o ſię vćiekáiąc. Tákże y ſam
Iezus Chriſtus toż cżynił ná Bożey modlitwie nocuiąc (Luk.
6. ꝟ 12.) y cżęſto ſię Bogu Oycu modląc/ iáko Ewánieliſtowie
świádcżą. Ale zoſobná przy oſtátecżney wiecżerzy Ian. 17. po=
tym ogrodźie (Máth. 26. ꝟ 39.) á náwet y krzyżu Máth.
27. ꝟ 46. ꝛc. Y to też zoſobná wyznawáią/ iż od Bogá wſzytko
miał nie tylko moc y zwierzchność ále też y żywot: iáko ſię y
przedtym wſpomináło. Gdźie ieſliby był ſpoliſtnym y Bogu we
wſzem rownym: namnieyby mu to wſzytko nie ſłużyło. Nuż gdy
potym weyźrzymy w Pſalm 40. á przypátrzymy ſię Dawidowi/
co o Bogu mowi: iáko go chwali/ wzywa/ y iemu poſłuſznym
być obiecuie. A weyźrzymy potym w Piſárzá liſtu do Hebreow
káp. 10. ꝟ 5. ꝛc. iáko ten Pſalm wſpomináiąc/ z niego y ofiáry y
poſłuſzeńſtwá przećiw Bogu Meſyaſzowego dowodźi. Zali ták
ślepi będźiemy żebyſmy tego bacżyć nie mieli iż Pſalm o Bogu
iedynym oycu wſzechmogącym mowi? A o Meſyaſzu potomku
Dawidowym prorokuie? A oprocż tego tám w Pſálmie y w no
wym Teſtámenćie potym opiſánego Bogá/ żadne^o inſzego nie
zmyśla: áni inſzego Meſyaſzá nam/ procż tego tám Bogu po=
ſłuſznego Iezuſá/ y ná śmierć iáko ná wdźięcżną ofiárę wydáne=
go/ záleca? Co też wſzytko niezmyślonemu/ ſpoliſtnemu/ ábo
we wſzem rownemu ſłuży: ále ſłuży cżłowiekowi Iezuſowi Chri

ſtuſowi

---

strona: 289

ná Wędzidło X.K.P.

289.

ſtoſowi Pośrzednikowi náſzemu. Oprocż ktorego nie ieſt dáne
żadne imię ludźiom od Bogá ku zbáwieniu: áni pokazáná ieſt
inſza procż niego drogá do Bogá Oyca. Ktora rzecż/ ácżby
ſię mogłá ſzyrzey y doſtátecżniey obiáſnić/ wſzákże my krotko=
śći folguiąc/ y ná to ſię oglądáiąc/ że ſię ty rzecży iuż nie raz piſá
ły: y nie w iednych kśiążkách/ y w moich y w bráćiey mey mi=
łey: z ktorych niektorzy ieſzcże doſtátecżniey niż ia/ z nich napo=
dleyſzy/ to wſzytko wypiſáli: tedy tego wſzytkiego zániecham.
A iákom rzekł/ o ſynie też Bożym nieco tákże nákrotce powiem:
ku temu końcowi: áby ſię to pokazáło/ iż po Bogu iedynym nie
mamy procż tego Iezuſá Chriſtuſá inſzego y wybáwićielá y od=
kupićielá: w ktorym byſmy z wiáry mieli nádźieię pokłádáć/ prze
zeń do Bogá przychodźić: y ná nim ſię iáko ná oſobliwym/ od
Bogá ſámego záłożonym fundámenćie/ budowáć. A to wedle
piſm Prorockich: ktorzy o nim prorokowáli: iáko y Apoſztol=
ſkich/ ktorzy ſię mu ocżymá ſwoimi przypátrzyli/ rękomá dotyká
li: ná nim ſię ſámi budowáli: y nam go ku budowániu ſię ná nim
zá fundáment zálećili y zoſtáwili wſzytkie inſze fundámenty od
ludźi wymyślone gániąc/ y odrzucáiąc/ y od nich wſzech wierzą=
cych odwodząc.
KA P. 20. Aby ſię od zácżętego podobieńſtwá/ wźiętego
od budowánia y fundámentu nie odſtępowáło/ zdáło mi ſię po=
cżąć iuż tę roſpráwę o ſynu Bożym/ od ſłow Piſárzá liſtu do He=
breow káp. 3. gdźie przypodobywa Chriſtuſá Moiżeſzowi. Wſzák
że ták: iż ácżkolwiek Apoſtołem y ofiárownikiem przednieyſzym
názwawſzy/ Chriſtuſá wyznánia náſzego/ opiſuie go wiernym być
onemu/ ktory go vcżynił ábo poſtánowił/ iáko też wiernym był
Moiżeſz: iednák Chriſtuſá Iezuſá/ nád Moiżeſzá wyſtáwia/ á to
wźiąwſzy podobieńſtwo od domu y tego ktory iy buduie. Iż iá=
ko zacnieyſzy ieſt ten co buduie dom/ niż on ſam dom/ ktory zbu=
dował: ták zacnieyſzy ieſt Chriſtus nád Moiżeſzá. Gdy tedy wey=
rzymy we wſzytkę tę ſpráwę/ tym ſpoſobem: Bog ieſt ktory wſzyt
ko zbudował/ iák o támże mowi ꝟ 4. á zoſobná Zbor wybránych
ſwoich/ ktory domem názywa: obacżymy to naprzod iż nád tym
domem w ſtárym Teſtámenćie záłożonym/ poſtánowił był Bog
wiernego Moiżeſzá: ále iáko ſługę. W nowym iuż záś/ końcżąc

oo

tenże

---

strona: 290

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

290.

tenże dom/ poſtánowił Iezuſa. Ale iuż/ nie iáko ſługę: (choćiaż
y ten ſługą Bożym był w rzędźie ſwym/ iáko y Moiżeſz był ſynem
Bożym/ w rzędźie też ſwoim.) Lecż iáko ſyná y dźiedźicá: á prá=
wie ſkráynego kámieniá węgłowego głową/ iáko ſię przedtym
wſpomináło. W cżym też zacność Chriſtuſowá/ nád Moiżeſzo=
wę/ wyſtáwioná nam ieſt. Ze wżdy Moiżeſz ſługą był w tym do=
mu: á Chriſtus ſynem. Ponieważ dźiedźicem od Bogá poſtáno
wiony wſzytkiego/ iáko wprzod powiedźiał káp. 1. ꝟ 2. Item/
Moiżeſzowym dom on nie zoſtał: á Chriſtuſowym zoſtał: kto=
rym domem my ieſteſmy ꝛc. A tu by ſię niech X.K. w błędźie
ſwym naprzod obacżył/ y pohámował: ktory prowadźi fol. 194.
gdźie gmátwa Chriſtuſá Páná z Bogiem ſtworzyćielem wſzyt=
kiego: ktory Iezuſá Chriſtuſá Apoſtołem y przednieyſzym ofiá=
rownikiem poſtánowił: y ten dom ſwoy/ to ieſt nas/ iáko ſyno=
wi oddał: y nád nim przełożył. Gdyż inſzy ieſt ktory wſzytko ſtwo
rzył/ y ktory poſtánowił ábo vcżynił y przełożył: á inſzy poſtáno=
wiony y przełożony od niego. W cżym ieſli ſię X.K. z tych ſłow
obacżyć nie może/ niechże ſobie Ambrożego ná to mieyſce przecży
ta: á vyźrzy ty ſłowá iego. Qui omnia creauit Deus est Hic factorem

20:

à factura diſcernit, vtriusqe domus auctorem Deum, eſse intelligi volens.

21:

Sed aliter illius cui Moyſes præfuit, aliter huius cui Christus dux eſse &

22:

dominus agnoſcitur. Et mox recitatis Apostoli verbis ſubdit. Iste autem,

23:

id est Ieſus, in paternas res ſicut filius ingreditur: Ille autem id est Moyſes

24:

ſicut famulus Dei. Ktorymi ſłowy też twierdźi/ co y ia/ z łáſki Bo
żey/ z drugimi widzę. Iż Bog ſam iedyny Oćiec ieſt ſtworzyćie=
lem wſzytkiego/ y przednieyſzym źrzodłem y fundámentem bło=
goſłáwieńſtwá y żywotá wiecżnego. A nád to y głową Chriſtuſo
wą 1. Kor. 11. ꝟ 3. to ieſt/ pánem ꝛc. Ktory przedtym nád ludem
ſwym Izráelſkim/ ktory też domem nazywa/ poſtánowił był do
cżáſu ſprawcą y rządźcą/ ále iáko ſługę wiernego/ Moiżeſzá. A
dopiero potym pod nowym przymierzem nád tymże domem/ y
z Izráelá y z Pogánow zebránym/ poſtánowił y przełożył/ iáko
ſyná y dźiedźicá Iezuſá Chriſtuſá. Owſzem iáko zá ieden ſkráyny
żywy/ wegłowy koſztowny kámień y fundáment/ one^o nam dáć
racżył: ná ktorym byſmy ſię my y budowáli/ y iáko żywo kámycż=
ki rośli/ ábyſmy ſię domem duchownym ſtali y ofiárownictwem

ś. ku o=

---

strona: 291

ná Wędzidło X.K.P.

291.

ś. ku ofiárowániu duchownych ofiar przyiemnych BOgu prze
zeń (1. Pet. 2. ꝟ 4. 5. ꝛc.) ktory ieſt nam od Bogá (iáko y Pá=
weł ś. twierdźi) dany/ zá fundáment táki/ oprocż ktore^o żaden
inſzy iuż záłożony być nie może 1. Kor. 3. ꝟ 11. Skąd dwie rzecży
vpátrowáć trzebá/ nie gmátwáiąc ich w iednę. Naprzod Bo=
gá przez ſię będącego/ ktory ieſt przednieyſzy fundáment wſzyt=
kiego: iáko ſię to iuż pokazáło/ á potym dopiero od niego dány
y poſtánowiony fundáment przez ktory byſmy mogli mieć przy=
ſtęp/ iáko przez pośrzedniká pewnego/ do tegoż Bogá oycá ie=
go/ y náſzego: w świetle nieprzyſtępnym mieſzkáiącego. Vpátru
iąc iż inſzy ieſt Bog opoká y ſkáłá náſzá: A inſzy Iezus Chriſtus
cżłowiek pośrzednik náſz/ nam od Bogá dány. Nie Bog iáki
przedtym z ſámego śiebie będący/ z śiebie wſzytko máiący: y in=
ſzych z śiebie ſámego obżywiáiący: iáko błądząc X.K. cżęſto po=
wtarzáiąc w tę iednę ſtrunę bije: Ale cżłowiek Chriſtus Iezus
prawdźiwy ſyn Dawidow y Abráhámow: ſyn Boży przez duchá
ś. w żywoćie Pánny Máriey zácżęty/ y mocą Bogá naywyżſze^o
ſpráwiony/ y z niey iáko prawdźiwy cżłowiek vrodzony. Nie z iá
kiego też przedtym będącego ſyná/ ktoryby był mocą naywyżſze
go/ iáko ſię też ná tym myli z drugimi X.K.fol. 389. powtarzá=
iąc też Páwłá y Ezáiaſzá y Dawidá: á to nie rozumieiąc właſno
śći piſmá ś. y mowy Anielſkiey/ do Pánny Máriey powiedźiá=
ney. Duch ś. przyidźie nád ćię/ y moc naywyżſzego záćmi tobie:
dźieląc duchá ś. od mocy naywyżſzego: y oſobę ſobie iednę z duchá
świętego zmyśláiąc: á drugą z mocy naywyzſzego kuiąc/ (iáko
y fol. 494. cżyni.) y ſynem przedtym będącym zmyśláiąc. Ná
cżym iż ſię myli/ niechże ſobie/ chceli obácżyć błąd y omyłkę ſwo=
ię/ cżyta ſwe Patreſy/ á oni mu miáſto mnie to pokazą/ y ná to
odpowiedzą. Iáko Ambroży In Luc. 1. fol. 14. Origenes in Luc. 1.

30:

Hom. 4. fol. 245. Athanaſius in Sermo. de Sancta Deipara.fol. 635.

31:

Dioniſius Cartuſ. in Mat. 1. Articulo 3. Tákże Oecumenius in Luc. 1.
ktorzy ſpolnie y zgodnie/ to co on dźieli/ zá iedno kłádą/ y tegoż
duchá ś. mocą naywyżſzego názywáią/ z ktorey ſpráwiony ieſt y
zácżęty płod w żywoćie Pánieńſkim/ nád bieg przyrodzony. Kto
ry płod dla tego/ iż bez mężá ſámą mocą Bożą ſpráwiony był/
názwány ieſt ſynem Bożym. A nie ſyn Boży ſtáł ſię cżłowiekiem

oo 2

iákom

---

strona: 292

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

292.

(iákom o tym zoſobná piſał w Reſponśie przećiw Fárnowſkie=
mu) áni ſię wćielił: áni ná ſię cżłowiecżeńſtwá przyiął/ iáko X.
K. błądząc/ z drugimi nie bácżnie twierdźi. Co áby ſię okazało
być prawdą/ iż Bog cżłowieká nam ludźiom vpádłym y ſtráco=
nym/ dał zá wybáwićielá/ wodzá/ Páná/ głowę/ á z nim y w nim
wſzytko/ cżegoby nam potrzebá było ku doſtąpieniu żywotá wie
cżnego: oto rzecż tę/ práwie iáko z pocżątku/ zácżniemy. Aby ſię
prawdá z odrzuceniem nieprawdy BOgu obmierzłey ná iáśnią
wyſtáwiłá: w ktoreyby Bog ſam iedyny wſzechmogący/ BO=
giem prawdźiwym nie pomięſzánym zoſtał/ á pośrzednim też Ie=
zus Chriſtus cżłowiek/ ſwoiey cżći y chwały ktorą ma od Bo=
gá/ y ſwego pośrzednictwá nie vtráćił. Pocżniemyli ią tedy od
przymierza nowego/ pocżniemyli też od ſtáre^o/ wſzędy ták z po=
cżątku iáko y z śrzodku/ tákże y z dokońcżenia/ to znácżnie/ pra=
wdźiwie y iáśnie pokázáć z łáſki Bożey możemy/ iż od Bogá oy=
cá/ ktory ieſt iedyny ſam ſtworzyćiel wſzytkiego/ iáko cżłowiek
był ná pocżątku obiecány/ ták też y cżłowiek ieſt dány. Ktoremu
wſzytká zwierzchność/ władza/ cżeść y chwałá ná niebie y ná źie=
mi/ y z ſtrony śmierći y żywotá/ tákże y ſądu/ ieſt od Bogá dána.
Cżego tym ſpoſobem iáſnymi świádectwy piſmá ś. podpieram.
Iáko ſkoro po vpadku cżłowiecżym/ Bog z rodźicámi náſzymi/
kryiącymi ſię dla nágośći/ ktorą do śiebie z grzechu poználi/ mo
wić pocżął/ y od nich ſię o wężu/ ktory ie zdrádźił chytrośćią ſwo
ią/ porządnie dowiedźiał: tám záraz ná onym pocżątku przy nich
że/ gromiąc wężá/ to obiecáć racżył: iż naśienie niewieśćie zetrzeć
miáło głowę iego. Przez ktore naśienie/ ácżkolwiek może ſłu=
ſznie rozumiáne być wſzytko potomſtwo/ á zwłaſzcżá pobożne/
ktore z ſzátánem walcży przez wiárę: wſzákże nawłaśniey Chri=
ſtus Pan: ktory ieſt głową wſzytkich. ktory na to przyſzedł/ z
niewiáſty (iáko Páweł ś. mowi) cżáſu pewne^o národzony/ (Gál.
4. ꝟ 3.) áby zepſował vcżynki Dyabelſkie 1. Ioan. 3. ꝟ 8. Cżemu
iż nie ieſt X.K. ná odpor/ że przez naśienie niewieśćie od Bogá
obiecáne/ ku ſtárćiu głowy wężowey właśnie y zoſobná rozumieć
mamy: á nie Máryą/ iako drudzy bredzą/ ále mowię właśnie
cżłowieká potomká niewieśćiego: á miánowićie Chriſtuſá Iezu
ſá: ktorego on fol. 38. Antichryſtowſkim ſpoſobem cżłowiecżeń=

ſtwem

---

strona: 293

ná Wędzidło X.K.P.

293.

ſtwem páná Chriſtuſowym názywa. Acżći y to prawdá iákoż nie
ſtátecżnie w tym poſtępuiąc/ coć inſzego záś fol. 228. mowi: żeby
w tym naśieniu niewieśćim/ to ieſt/ w przyiętym cżłowiecżeń=
ſtwie/ ktoż inſzy miał do końcá zetrzeć głowę wężową á nie ono
ſámo naśienie: ále ácż ſię po ſwemu iáko y w inſzym wſzytkim ták
y w tym nie zgadza: Iednák iż wżdy to zna/ że naśienie Chriſtu
ſá Iezuſá znácżyło: tedy mnie y ná tym doſyć: że wżdy iákom
rzekł tego záprzeć nie może. A przetoż też mnie iuż dowodźić te=
go w cżym zgodá ieſt nie trzebá: błąd tylko iego gruby y ſproſny
w cżęśći wytknąwſzy/ ktory wtrąćił: gdy záraz przez naśienie
dwie ſobie rzecży zmyśla. Iednę prawdźiwe cżłowiecżeńſtwo/ á
drugą boſtwo. O cżym tám zgołá BOg nic nie mowił: áni też
Moiżeſz piſał: iáko to X.K. by prawdę iſtą twierdźi. Bo áni cżło
wiecżeńſtwá zoſobná/ áni boſtwá ktore ſobie oboie X.K. zbáiał
zmiánki nie cżyniąc/ zgołá y po proſtu mowi/ o naśieniu niewie=
śćim/ iáko też mowi y o naśieniu wężowym/ mowiąc: Vcżynię
nieprzyiaźń między tobą y naśieniem twoim. Bo ieſliby przez na
śienie niewieśćie/ boſtwo y cżłowiecżeńſtwo/ dla cżyiey dumki/
miáło być rozumiáne: żeby naśienie niewieśćie nie było zgołá cżło
wiekiem/ ále Boſtwem y cżłowiecżeńſtwem: ábo Bogiem y
cżłowiekiem: nie iáko (res ſimplex, ſed vt compoſita) rzecż proſtą y
poiedynkową/ ále iáko ze dwu w iednę złożoną: Azaż by też dru
giey bayki tákże pokázáć nie trzebá/ żeby wężowe naśienie/ wę=
żem też nie było po proſtu/ ále wężem z wężoſtwá (iż ták rzekę)
złożone/ á niewiem z cżegoby drugiego X.K. chćiał mieć? Bo ſię
ia domyślić/ iáko nie Logik/ nieumiem. Ale ieſli przez naśienie
wężowe/ to co ſię z wężá rodźi/ tedy też y przez naśienie niewie=
śćie nieco inſzego też iedno co ſię rodźi z niewiáſty/ rozumieć mu
śiemy. Niechcemyli przećiw przyrodzeniu y piſmu ś. mowić y cu
dowego rodzenia wprowádźić ná świát. Nie może to tedy iná=
cżey być/ iedno iáko inſze piſmá świadcżą/ iż rzecż podobna ſobie
podobną rodźi/ iáko Bog zoſobná y drzewom y źiołam/ y ptá=
ſtwu y rybam y źwierzętom y ludźiom dał naśienie mieć w ſobie/
áby ſobie rzecż podobną rodźili. Ryby ryby/ bydło bydło/ ludźie
też ludźi/ á nie rzecż od rodzáiu y od nátury ſwey przećiwną ꝛc.
Nie boſtwo tedy iákie ábo cżłowiecżeńſtwo/ áni Bogá y cżło=

oo 3

wieká

---

strona: 294

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

294.

wieká w iedno złożonego/ tymi ſłowy Bog oznácżał/ ále zgołá
cżłowieká/ ktory wężowi głowę zetrzeć miał: y tákże też cżáſu
ſwoiego obietnicę ſwoię zyśćił gdy cżłowieká przez duchá ſwoie^o
ś. z niewiaſty ſpráwionego poſławſzy: á kte^v poddánego zakono=
wi/ áby tych co byli pod zakonem od zakonnego przeklęctwá o=
ſwobodźił: ſtawſzy ſię ſam zá nas przeklęctwem Gal. 3. v. 13. á 4. ꝟ

7:

4. 5. Ale niechby iedno w ſáme xięgi Moiżeſzowe X.K. weyźrzał
z więtſzą pilnośćią: naydźie w nich doſyć znácżnych świádectw/
ktore náucżągote go/ co przez ktore naśienie rozumieć potrze=
bá. Iáko zoſobná o naśieniu Abráhámowi obiecánym 1. Moi.
18. ꝟ 18. o ktorym też rozumiem wſzákże w rzędźie ſwym/ co y o
tym/ o ktorym to Páweł ś. piſze: iż potym/ dla przeſtępſtw/ przy
dány był zakon do obietnice Abráámowi vcżynioney/ áżby przy
ſzło naśienie obiecáne: ktore ieſt Chriſtus Gál. 3. ꝟ 16. 19. A co
przywodźi ku podpárćiu dumy ſwey Iobá. 40. d. 20. ꝟ 1. Ian. 3.
ꝟ 8. mowiąc: iż gdy Moiżeſz piſze/ że to naśienie miáło zetrzeć
głowę ſzátáńſką/ przez to bez wątpienia dawa znáć w oneyże ie=
go perſonie prawdźiwe boſtwo iego. Gdyż ſam pan Bog wyli=
cżáiąc v Iobá ták X.K.mowi vcżynki ktore nie cżłowiekowi/ ále
ſámemu Bogu ſą możne/ też kłádźie moc ſzátáńſką przećiwko
ktorey ná źiemi nie máſz przemożnośći/ ktorą iemu tylko ſáme=
mu/ iáko ſtworzyćielowi ieſt właſna ꝛc. Tedy to wſzytko co mo=
wi/ nic ku tey rzecży nie należy/ y więcey tym X.K. nieumieię=
tnośći ſwey/ piſmá ś. niż rzecży ktorą przed ſię wźiął/ dowodźi.
Bo iáko Moiżeſz nic o boſtwie tego tám naśienia niewieśćiego/
ktoreby ſámo miáło być procż Bogá ſámego Oycá ſtworzyćie=
lem nie myślił: Tákże y Iobowi ſłowá Boże wypiſuiącemu ták
o Słoniu/ iáko y o Wielorybie zoſobná/ z ktorego ſobie/ z ſwoi=
mi niektorymi X.K. zmyśla y cżyni ſzátáná/ nic ſię też ná tym
tám mieyſcu o ſzátánie nie śniło. Y Ian też w liśćie ſwym/ nic X.
K. w dumie iego nie pomaga. Ktorą zgołá Apoſtoł Páweł zná
cżnie po dwákroć náporząd pſuie/ wywodząc pierwſzego czło=
wieká z niepoſłuſzeńſtwá vpadek/ z náſzym prze zeń záráżeniem/
á wtorego poſłuſzeńſtwo/ z náſzym przez nie vlecżeniem. Gdy
ták między ſłowy dłużſzymi (ktorych o tym piſząc vżywa) mowi:
Rzym. 5. ꝟ 12. ꝛc. Iż iako przez iednego cżlowieká vpadek y nie=

poſłuſzeń=

---

strona: 295

ná Wędzidło X.K.P.

295.

poſłuſzeńſtwo/ grzech y śmierć weſzłá: ták też záś/ przez iednego
cżlowieká/ łáſká Boża y dar z łáſki y ſpráwiedliwość y żywot o=
płynęłá ná wielu ꝛc. Ponieważ ono cżłowiek był/ ktorego ſzátan
chytrośćią ſwą w śmierć wpráwił/ przetoż y ten cżłowiek był/
ktory ſzátáná poráźił. Bo gdyby nie cżłowiek zwyćiężył nieprzy=
iaćielá cżłowiecżego/ nieſłuſznieby áni ſpráwiedliwie mogł być
rzecżony y názwány ſzátan cżłowiecżym nieprzyiaćielem. Y nie k
rzecżyby nám Apoſtoł powtore pierwſzego cżłowieká/ y záś wto
rego ábo oſtátnie^o przed ocży wyſtáwiał: iáko wyſtáwia 1. Kor.
15. ꝟ 21. mowiąc ták: ponieważ przez cżłowieká śmierć/ tedy też
przez cżłowieká powſtánie od vmárłych. Abowiem iáko w Adá
mie wſzyſcy vmieráią: ták też y przez Chriſtuſá wſzyſcy ożywieni
będą. Bo ácżkolwiek ten wtory Adam/ nie ieſt ták źiemſki: iáko
był on pierwſzy/ tylko duſzą żywiący: iáko támże inſzy dokłáda
Apoſtoł: ále ieſt cżłowiek niebieſki. Ponieważ nie z naśienia mę
ſkiego biegiem przyrodzonym ſpráwiony/ ále iáko ſię przedtym
mowiło/ z duchá ś. mocą Bogá nawyżſzego w żywoćie pánień
ſkim ſpráwiony: y od grzeſznikow odłącżony. Iednákże wżdy cżło
wiek ieſt prawdźiwy/ ſyn cżłowiecży: o ktorym/ wedle iego ſáme
go świádectwá Prorocy Prorokowáli: iáko Lukaſz piſze Káp.
18. ꝟ 31. mowiąc: Iż ſię ſynowi cżłowiecże^v ſkońcżyć miáło wſzyt=
ko co o nim przez Proroki opowiedźiano było. A co mnima X.
K. żeby ſzátáńſkiey mocy żaden ná źiemi/ to ieſt w ſtworzeniu/
zmoc nie miał: tedy ſię y ná tym myli: Abo piſmá ś. nie rozumie.
Bo iákom rzekł/ iż ácżkolwiek przez naśienie niewieśćie zoſobná
Chriſtuſá rozumieć mamy. Wſzákże od naśienia tego niewieśćie
go/ y inſzych pobożnych y wiernych ludźi odſtrychnąć nie może-
my: A zoſobná wiernych vcżniow Chriſtuiowych: ktorym daná
ieſt moc nád Szátánem. Iż/ choćiażby w piętę kąſał/ przedśię
mu/ y inſze procż Chriſtuſá Iezuſá naśienie niewieśćie/ to ieſt
wierni głowę zetrą. Iáko/ cżytamy/ cżynili Apoſtołowie y inſzy
vcżniowie Chriſtuſowi/ y iáko nas wſzytkich vcży piſmo ś. z nim
ſię potykáć/ y onego wiárą zwyćiężáć: żeby też muśiał y vćiec E
fez. 6. ꝟ 11. Iák. 4. ꝟ 7. 1. Petr. 5. ꝟ 8. Cżego ieſli X.K. nie przyi
muie/ á iákoż bronić będźie Cżęſtochowſkich mnichow/ y Iezu=
bitow z inſzymi onego ſplećione^o nie prawdźiwego cżártow wy=

ganiánia?

---

strona: 296

Wtore kśiążki Odopowiedzi/

296.

ganiánia? Abo cżemu záraz nie wymáże ze Mſzałow y z Agend
cżártow záklinánia/ y wyrzucánia? nie tylko z niewinnych niemo
wiątek: ále też y z źioł y z woſku y z inſzych wiela rzecży/ ktoreby
długo wylicżáć? Ale ná tym mądremu niech będźie doſyć/ co ſię
tknie pocżątku ſtáre^o Teſtámentu/ ná ktorym widźiemi być od
Bogá obiecánego/ á potym też dánego/ nie Bogá/ iákoby X.
K. mieć chćiał/ ále cżłowieká: Bo naśienie niewieśćie. Podź=
myż też y do śrzodku/ y pátrzmy tákże weń/ ieſliż też toż w ſobie/
cżyli co temu przećiwne^o ma. Zácżnimy tedy śrzodek od wypro=
wádzenia ludu Izráelſkiego z Eiptu: á ſkońcżmy iy w Dawidźie.
Przeto/ iż temu miánowićie iákoby znowu one wſzytkie ſtáre o=
bietnice ponowione były: y do niego przywiązáne. A po nim iuż
żadnemu z potomkow iego/ nigdy ták nie były przywłaſzcżone/
ále tylko áż do wypełnienia ich/ były ponawiáne/ z tym wárun=
kiem iż Dawidowi ſłużyły. A nie báwiąc ſię wſzytkimi/ niektore
tylko z nich wezmę/ iákom y ná pocżątku vcżynił. Z ktorych v=
pátruię dwie przednieyſze/ ná puſzcży ieſzcże ludowi wſzytkiemu
vcżynione/ nie miánuiąc tám ieſzcże ktorego pewnego domu y o
ſoby: Z ktoreyby potym to naśienie niewieśćie miáło ſię náro=
dźić: y głowę wężowi zetrzeć. Z ktorych pierwſza ieſt/ w onych
ſłowách Moyżeſzowych 1. Moy. 18. ꝟ 15. 18. Gdźie Bog obiecuie
wzbudźić Izráelowi Proroká z pośrzodku nich z bráćiey ich: po
dobnego Moiżeſzowi. Do ktorego vſt miał podáć ſłowá ſwe:
áby mowił to/ coby mu Bog roſkazał. Ktore proroctwo/ ábo
obietnicę/ ácż też wſpomina X.K. y tákże ią iáko y inſze piſmá
nicuie: iednák mu nie ſporo przećiw ták iáſney prawdźie. Bo iá=
ko y ſam ná iednym mieyſcu fol. 194. przyznawa/ iż y cżłowiecżeń
ſtwem y rodzáiem Zydowſkim miał być według proroctwá po=
dobny/ wſzákże potym to záś ſwą Loiką pſuie/ o boſtwie dumá=
iąc. Ktorym/ iáko mowi/ ten Prorok Moiżeſzá przewyżſzył. O
ktorym gdyby dobrze wedle piſmá ś. mowił: byłoby co chwalić:
gdyż to pewna iż w chriſtuśie boſtwo ćieleſnie mieſzkáło: ále z zu
pełnośći duchá iemu od Bogá dánego: á nie z ſyná zmyśłonego
przed Iezuſem Chriſtuſem będącego. O ktorym nic tám zgołá
B. nie mowi. Ale po proſtu o cżłowieku mowi podobnym Moi
żeſzowi. Ktory z Zydowkiego narodu/ narodźić ſię miał/ y nic

potym

---

strona: 297

ná Wędzidło X.K.P.

297.

potym ſwego do ludu nie mowić/ iedno coby mu Bog roſkazał.
Nie ſwoie mowię ſłowá: ále ktoreby do vſt iego od Bogá wło
żone były. W cżym też iego boſtwo było pokázáne: iż on nic z śie
bie nie mowił/ áni cżynił (iákoż ſię też w tym ſam cżęſto oświád
cżał) ále wſzytko z Bogá: ktoremu był poſłuſzny: y o ktorego ſię
záwżdy chwałę ſtárał á to iuż ieſt rzecż pierwſza. Wtora rzecż
y vpewniánie o dániu cżłowieká obiecżánego od Bogá: ku ſtár=
ćiu głowy wężowey/ á wykupieniu z opánowániá iego narodu
ludzkiego/ ktore ſię przez śmierć miáło ſtáć iákoż y ſtáło: były
one wſzytkie krwáwe zakonne ofiáry: ktore nie Bogá iákiego
znácżyły/ zálecáły y przed ocży ſtáwiły (iákiego ſobie X.K. zmy=
śla/ ktory męce y śmierći nie podległ/ y ćiáłá też y kośći/ á po=
gotowiu y krwie nie ma/ iáko piſmo ś. wſzytko to świádcży) á
le cżłowieká/ ktory ná to był od Bogá y ſpráwiony y dány: żeby
był zábity/ kreẃby ſwą wylał/ y był záś od Bogá wzbudzony. Iá
koż to iuż zrzetelnie opiſuie náſz nowy Teſtáment. A gdyby ten/
ktore^o Bog obiecował dáć ná okup nas z mocy wężowey (co iá=
kom rzekł nie mogło być iedno przez śmierć.) miał być Bogiem
onym przedwiecżnym/ tedyby te wſzytkie obietnice nie mogły
być właſne y prawdźiwe: á figuryby też one wſzytkie y ofiáry by=
ły prożne y dáremne. Ale iż Bog oćiec náſz prawdźiwy ieſt/ y nic
prożno y dáremnie nie mowi y nie cżyni: tedy ſię ći/ nie tylko ná
vporney dumie ſwey mylą/ ktorzy ſobie procż cżłowieká obiecá
nego/ Bogá zmyśláią: ále też to wſzytko prożno y dáremnie cży
nią. Bo przedśię prawdy Bożey/ obrzymſką ſwą śmiáłośćią/
k woli Antychriſtowi nie zwoiuią. Ale iuż podźmy do Dawidá/
práwie máło nie w ſámym śrzodku poſtánowionego. Ktoremu
miánowićie wſzytkie obietnice ſłużą: iż ſię on od pocżątku obie=
cány cżłowiek/ z biodr iego vrodźić miał. Iáko naprzod o tym
(2. Sám. 7. ꝟ 12.) ták Bog do niego mowi: Gdy ſię wypełnią
dni twoie/ y záśnież z oycámi twoimi/ tedy poſtánowię naśienie
twoie po tobie/ ktore wynidźie z wnętrznośći twoich/ y vtwier=
dzę Kroleſtwo iego/ on zbuduie dom imieniowi moiemu: á v=
twierdzę ſtolicę kroleſtwá iego áż ná wieki. Ia iemu będę zá oy=
cá/ á on mnie będźie zá ſyná ꝛc. Ku cżemu ſię śćiąga y to/ co ná-
piſano 1. Kron.17. ꝟ 11. Pſál. 89. ꝟ 4. ꝟ 10. 37. Pſál. 132. ꝟ 11. A=

pp

bowiem

---

strona: 298

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

298.

bowiem tákże zgodnie y iednoſtáynie/ cżłowiek á nie Bog: naśie
nie Dawidowe/ á nie ſpoliſtny/ y náwſzem rowny Bogu/ ſyn Bo
ży z wnętrznośći y biodr Dawidowych: nie z ſercá/ ábo wnętrzno
śći Boſkich/ w tych ſłowách ſię zámyka y opiſuie. Ktorego kro=
leſtwá ſtolicę Bog obiecował vtwierdźić y ſynem go ſwym ná
zywáć: o nim też to powiedáiąc/ iż on też Bogá miał názywáć
oycem/ iáko ſię to potym w nowym przymierzu pokázuie. Lecż
tu kto ma ocży niech pátrzy: Kto ma vſzy niech ſłucha: ieſliż ſię
co o Bogu ſynu ſpoliſtnym przed tym będącym mowi/ á nie rá=
cżey wſzytko zgołá o cżłowieku Meſyaſzu. Podźmyż iuż do koń=
cá/ ktory zgodnie máło nie wſzyſcy Prorocy/ o tymże obiecánym
meſyaſzu cżłowieku/ pokázuią. Pocżnimyż naprzod od Ezáiaſzá/
á idźmy áż do Máláchiaſzá/ ná końcu poſtánowione^o. Ktorych
ſłowam ábo świadectwam/ gdy ſię przypátrzymy: pewna/ iż nie
rożne od pierwſzych/ owſzem toż twierdzących poznamy. Iáko
ſię to z kilku znácżnie pokaże. Boby długo było wſzytkie wyli=
cżáć. A też ſię iuż z nich przedtym inſze niektore wſpomináły. Z
ktorych niech to będźie pierwſze (Ezái. 11. ꝟ 1.) Y wynidźie ro=
zgá ze pniá Izáiego/ á látorośl z korzenia iego wyrośćie ꝛc. O
cżym iáko filozofuie X.K. wſpomináć niechcę: iż nie k rzecży to
Pánnie Máriey przycżyta/ co wprzod położył Ezáiaſz: á dopiero
to co ná wtorym mieyſcu ſtoi Chriſtuſowi wżdy przyznawa. Nie
przypátrzywſzy ſię właſnośći mowy piſmá ś. w ktorey ſię cżęſto
ſłowy nieco odmienionymi táż rzecż powtarza/ przez to ſłowko. y.
ktore znácży/ to ieſt. Iáko támże ꝟ 4. to ſię náyduie/ w tych ſło=
wách: Y vderzy źiemię rozgą vſt ſwoich/ á duchem warg ſwoich
zábije niezbożniká. Bo coby przez źiemię rozumiał/ to ſamże wy=
kłáda/ iż niezbożniká. A co przez rozgę vſt/ to záś wykłáda/ iż du=
chá warg. Ale tu tego zániecham. Wtore ieſt Ierem. 23. ꝟ 5. á
33. ꝟ 15. w ty ſłowá wyráżone: Oto dni idą mowi Iehowáh/ á
wzbudzę Dawidowi látorośl ſpráwiedliwą: y krolowáć będźie
krol: y roſtropnie ſobie pocżnie/ y vcżyni ſąd y ſpráwiedliwość ná
źiemi. We dni iego záchowan będźie Iudá. A Izráel mięſzkáć bę
dźie beſpiecżnie/ á to imię iego/ ktorym go názowie Iehowáh/
ſpráwiedliwość náſzá ꝛc. iáko to1. Cor. 1. ꝟ 30. Apostoł wykłáda mo
wiąc o tymże ſię nam stał od Bogá mądrośćią, ſpráwiedliwośćią y po-

święceniem

---

strona: 299

ná Wędzidło X.K.P.

299.

świeceniem y odkupieniem. Toż mowi Ezechiel káp. 34. ꝟ 23. á 37.
ꝟ 23. 24. Wzbudzę nád nimi mowi Bog Páſterzá/ y páść ie
będźie ſługá moy Dawid: Krolem będźie nád nimi: on ie paść bę
dźie/ y on będźie zá Páſterzá onych wſzytkich. A ia Iehowáh bę=
dę im zá Bogá: á ſługá moy Dawid przełożonym będźie w po=
śrzod nich. Ia Iehowáh mowiłem ꝛc. Tákże Dániel opiſuie też
nie Bogá ſpoliſtne^o/ y Bogu oycu ſyná we wſzem rownego: kto=
remu by nie trzebá bráć od Bogá żadney zwierzchnośći y mocy/
áni opiſuie tego ktoryby był przedtym przed wieki: ále ktory ſię
miał áż pod cżwartą Beſtyą/ to ieſt pod Rzymſkim pánowá=
niem národźić/ potym zabitym być/ y być też w obłokách do Bo
gá ſtárodźiennego przeprowádzonym. O cżym piſze káp. 7. ꝟ 13.
á 9. ꝟ 24. tákimi ſłowy. Pátrzałem w widzeniu nocnym/ á oto
przychodźił w obłokách niebieſkich niektory iáko ſyn cżłowiecży/
ktory przyſzedł áż do ſtárodźiennego/ y przyprowádzono go prze
deń/ y podáne mu ieſt pánowánie/ y cżeść y kroleſtwo iáko to o ſo-
bie ſamże Christus Pan powiedaMatth. 11. ꝟ 27. á 28. ꝟ 18. áby go cżći=
li wſzyſcy ludźie/ narodowie y ięzyki: ktorego pánowánie/ ieſt pá=
nowánie wiecżne ꝛc. iáko y Anioł Pánnie o nimże/ niż ſię pocżął y
národźił/ powiedźiał mowiąc: Da mu Bog ſtolicę Dawidá Oy=
cá iego: y będźie krolował w domu Iákobowym ná wieki: A kro
leſtwu iego końcá nie będźie. Mowiąc też toż pewnie o cżłowie=
ku: bo o ſynu Dawidowym/ iáko Prorocy przedtym mowili. Iá
ko ſię to potym z nowe^o Teſtámentu/ pokázowáć będźie. Pátrz=
myż tedy co y Ozeaſz mowi káp. 3. ꝟ 4. 5. Przez wiele dni mieſz=
káć będą ſynowie Izráelſcy/ bez Krolá y bez Kśiążęćiá/ y bez o=
fiáry/ y bez ſłupá/ y bez Efodu y báłwanow. Potym/ náwrocą ſię
ſynowie Izráelſcy/ y ſzukáć będą Iehowy Bogá ſwego/ y Dawi
dá Krolá ſwego ꝛc. Gdźie też oto Bogá iedynego wyſtáwiwſzy
á nie onę zmyśloną Troycę/ poiedynkowey iſtnośći/ á troiſtey
oſoby: á tego Iehowę Bogá oycá/ ktory ſam w ſobie ma żywot:
ktory też dał mieć w ſobie Iezuſowi Chriſtuſowi/ ſynowi ſwoie=
mu/ potomkowi Dawidowemu. Otoż dopiero potym y te^o też
wſpomina obiecánego cżłowieká Meſyaſzá: názywáiąc go Da=
widem Krolem. Ták iáko y Mich. 5. ꝟ 1. mowi. Y ty Betlehem
Efrátſkie/ málucżkie/ żebyś było między tyśiącmi Iudźinemi: z

pp 2

ćiebie

---

strona: 300

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

300.

ćiebie mi wynidźie ten ktory będźie Pánem w Izráelu: á wyśćia
iego od niekieda/ y ode dni wieká. Ktore ſłowá/ w cżęśći/ bierze
też zá ſobą X.K. rzecż cáłą opuśćiwſzy. To ieſt/ o tym ktory z
Betlehem wyniść miał. A zá ty ſię ſámy z niektorymi chwyta o=
ſtátnie/ o iego wyśćiách ode dni wieku. Iákoby tu o dwu á nie o
iednym Prorok mowić miał. Cżego żaden nie dowiedźie. Gdyż
nie o dwu/ ále o iednym: nie przedwiecżnym/ ále w Betlehem ná
rodzonym ieſt mowá. Nie ktoryby ſię w niebie vrodźił/ y z niebá
właśnie y ſkutecżnie/ z mieyſcá ſię ná mieyſce przenoſząc/ wyſzedł:
ále ktory z Betlehem wyniść miał. A wyniść/ nie iáko nigdy
przedtym nieſłychány: ále ktory był o dedni wieku obiecowány.
Ktore obiecowánia názywa Prorok wyſzćiem/ ábo wynikániem
od niekieda (iż ták wedle włáſnośći Hebreyſkiego ięzyká rzekę)
to ieſt/ od dni wiecżnych. Co niektorzy bácżnieyſzy vpátruiąc/ iż
ſię nie mowi iedno o cżłowieku potomku Dawidowym/ tedy te=
go w ſwym wykłádźie dotknęli/ iáko gloſa ordinaria (boby Kál=
winá podobno X.K. nie przyiął: choćiaż ták dobrego iáko kiedy
on Troycżáká/ ktory to proroctwo bárzo dobrze wykłáda) kto=
ra ták mowi. Et egreſsiones eius ab antiquo. Senſus est. Ante consti-

20:

tutum mundum decretum fuit, vt nouiſsimis diebus in mundum prodiret,

21:

qui olim patribus fuit promiſsus. Siquidem Abraham exultauit vt vide-

22:

ret diem Christi, vidit & gauiſus est. Hæc gloſsa ordinaria in Micheam.

23:

Ioannes autem Toſsarius in ſua Paraphraſi, ad hunc loquitur modum. Ge-

24:

nus ducit à priſcis ſeculi Regibus. Sebastianus verò Monsterus in Math.

25:

Hebra. Tu Betlehem olim dicta Ephrata, licet paruula fueris collata reli-

26:

quis ciuitatibus Iuda, quippe quæ non multa millia armatorum potueris

27:

producere, tamen coram Domino non exigua es, ſed præcellis etiam inſi-

28:

gnem vrbem Ieruſalem, quippe ex qua mihi egredietur qui promiſsu est

29:

Iſraeli ſaluator, & qui princeps perpetuus erit ſuper totam domum Iacob.
Ktorych wykład/ śćiąga ſię do obietnic od Bogá vcżynionych
o Meſyaſzu/ ktory ſię z ſtárych Krolow národźić miał: wedle
przedwiecżnego Bożego poſtánowienia. Sćiąga ſię mowię/ nie
do Bogá iákiego przedtym będącego/ ále do cżłowieká naśie=
nia niewieśćiego od Bogá obiecánego: Ktorego też y Ionaſz
ſwym od Wielorybá pożárćim/ y trzećiego dniá z niego wyrzy=
gnienim/ był figurą/ iáko ſam Chriſtus wſpomina Máth. 12. ꝟ

39. A

---

strona: 301

ná Wędzidło X.K.P.

301.

39. A pewnie Ionaſz był też figurą nie Bogá iákiego/ przedtym
przed wieki z śiebie y w ſobie żywiącego: ktory śmierći y powſtá
niu z niey niepodległ/ ále cżłowieká śmierći y powſtániu od niey
podległego: Iáko to ſam Pan Chriſtus wykłáda/ gdy mowi.
Ták będźie ſyn cżłowiecży w źiemi/ trzy dni y trzy nocy. Lecż nie
báwiąc ſię długo inſzymi: w ktorych ſię toż náyduie (choćiaż ſło=
wy inſzymi.) co y w tych opiſano. weźmimy iuż oſtátecżnie prá=
wie/ ná oſtátku też poſtáwionego Proroká Máláchiaſzá: przy=
pátrzmyż ſię ſłowam iego: á doznamy tego/ iż też y on toż z inſzy
mi y o tymże/ z dawná przedtym obiecánym/ mowi (káp. 3. ꝟ 1.)
w ty ſłowá: Oto ia poſyłam poſłá mego/ á vmiećie drogę przed
twarzámi moimi: á wnet przyidźie do Páłacu ſwego Pan/ kto=
rego wy ſzukáćie/ y poſeł przymierza ktore^o wy żądaćie. Mowił
Iehowáh zaſtępow. Ty ſłowá rozbierałem też w Diáłogách/ y
biedźi ſię też z nimi X.K. pocżąwſzy od kárty 491. áż do 497. Dźi=
wnie ſię y ná mię fráſuiąc/ y ná tych ſię ſłowách/ chcąc ie wyſzpo=
ćić pocąc. To raz prząc/ to záś tegoż pozwaláiąc. Boby rad ſło=
wá ty o ſobie mowiącemu ſynowi przypiſał. Lecż zwyćiężony pra
wdą/ oycu ie wżdy przyznawa. Więc ſię też záś zoſobná zá ſłow=
ko Anioł chwyta: y około niego ſię báwi: ále y to nie ſporo/ y bez
pożytku. Bo tego niewie/ iż Máleách ſłowo Hebreyſkie/ nie An=
iołá tylko duchá znácży/ ále też/ á ieſzcże cżęśćiey y gęśćiey cżło=
wieká ktorego poſłánego. Iákoż támże záraz zowie Ianá Má=
leachem: to ieſt/ poſłem. Abo wedle Greckie^o ięzyká Aniołem.
A káp. 2. ꝟ 7. tákże też ofiárowniká názywa: Cżego y indźiey peł=
no. Iáko 1. Moi. 32. ꝟ 3. 6. á 3. Moi. 20. ꝟ 14. á 21. ꝟ 21. á 22. ꝟ
5. á 24. ꝟ 12. ꝛc. gdźie tákże ludźi piſmo poſłáne/ Máleáchámi
ábo Anioły názywa. A iżem iuż o tych Aniołách z Dionizego ná
dumę X.K. odpowiedźiał/ tedy ſię iuż też tym tu więcey báwić
nie będę. Co ſię też chwyta zá ſłowko pánuiący/ iákoby to tylko
Bogu ſłużyć miáło: tedy ſię y ná tym myli: y cżyni to przećiw tym
ktorzy ſię zá wielką licżbę chwytáiąc/ ſłowká tego Adonáy/ Bo
gu ią ſáme^v przycżytáią: A máłą záś Adon/ iáko tu ſtoi ludźiom
więcey niż Bogu zoſtáwuią. Iákoż niewiem/ áby ſámo Adon/ to
ieſt Pan/ bez przydátku ktorego z tych imienia/ iáko Iehowy/ á=
bo Elohim ábo Adonáy/ ábo Sábáot/ mogło być náleźione/ że

pp 3

by Bogu

---

strona: 302

Wtore kśiążki Odopowiedzi/

302.

by Bogu á nie cżłowiekowi ſłużyło. Ale iáko tám Filozofuie/ y
iákie táiemnice nieſłycháne wywodźi y dźiwne/ dźieląc tego pá=
nuiącego ſtárym y nowym Teſtámentem: y iáko przez Kośćioł
do ktorego przyſzedł wykłáda ćiáło y człowiecżeńſtwo iego. Y
záś y tego/ iáko niepewne^o/ odſtąpiwſzy/ co inſzego Kośćiołem
wykłáda. Otoż ia ná takie I.M. dyſkurſzy nieſtátecżne y nie=
pewne/ ták krotkie zámknienie cżynię: Iż ponieważ Prorok mo
wi/ że ten Pan przyść miał/ ktorego żydowie ſzukáli/ y z chęćią
prágnęli: á ſzukáli y żądáli nie inſzego/ procż Meſyaſzá cżłowie=
ká im obiecánego potomká Dawidowego: tedy ich też Prorok
o przyśćiu tegoż/ á nie inſzego/ imieniem Bożym vpewnia. Kto
regośmy my iuż dánego przyięli/ y w ktorego wierzymy/ y o kto
rym też iáſny text ſłowá Bożego pokázuiemy. Chceli nam tedy
X.K. inſzego zálećić (á miánowićie Bogá przedtym będącego)
y wiárę nam weń ziednáć/ niechże go też nam tákże z iáſnego/ á
nic nie wątpliwego textu ſłowá Bożego/ z obietnic Bożych po=
każe: y tákże ſłowem Bożym wypełnienia ich dowiedźie: á wie=
rzyć I.M. powieśćiam będźiemy. Ale poki tego nie vcżyni: niech
że nam I.M. zá złe mieć nie racży/ iż mu w tym wiáry nie damy:
bośmy też tego nie powinni.
KA P. 21. Odpráwiły ſię nákrotce porządkiem ſwym o
bietnice ſtárego Teſtámentu pocżątkiem/ śrzodkiem y końcem:
pátrzmyż też wypełnienia ich/ tymże porządkiem w nowym. Má
theuſz ktory ieſt naprzod położony/ zaraz z ſámego pocżątku pi=
ſánia ſwego/ pátrząc ná obietnice Abráhámowi y Dawidowi
vcżynione ták mowi. Kśięgi rodzáiu Iezuſá Chriſtuſá ſyná Da=
widowego ſyná Abráhámowego. Tym tytułem ábo pocżątkiem
to dáiąc znáć/ iż piſánie iego nie ieſt o kim inſzym iedno o ſynu
Dawidowym y Abráhamowȳ/ ktorym ieſt Iezus: ktore^o potym
Bog ſynem ſwym z niebá obwołał: (Máth. 3. ꝟ 17. á 17. ꝟ 5.)
A potym Pánem y Chriſtuſem vcżynił: (Dźie. 2. ꝟ 36.) y wſzyt=
kę zwierzchność ná niebie y ná źiemi oddał. (Mát. 11. ꝟ 27. Ian
3. ꝟ 35.) ktory iákoby ſię vrodźił y z ktorych poſzedł przodkow/
wnet záraz porządkiem ſwym iáko po ſznurku rzecż ſwą prowá=
dząc od Abráhámá áż do Iozefá małżonká Máryey/ z ktorey ſię
národźił opiſuie: á iż tenże/ A nie inſzy ieſt Meſyaſzem onym obie

cánym/

---

strona: 303

Wędzidło X.K.P.

303.

cánym/ o ktorym rzecż ſwą zácżął Ewánieliſtá/ przetoż go Da=
widowym y Abráhámowym ſynem názywa. Wſzákże go w tym
nád inſze wſzytki ſyny Boże wyſtáwia/ że on pocżęty ieſt z duchá
ś. Iákoż tego Ezáiaſzem dowodźi/ ktory to opowiedźiał: iż pán=
ná pocżąć miáłá y porodźić ſyná: ktorego Emánuelem/ Bogiem
z námi názywáć miáno. Znácżąc tym pocżęćie ono/ iż było nád
bieg przyrodzony. Iednákże z ludźi cżłowieká prawdźiwego. Co
bez zſporu wſzyſcy przećiwnicy bacżąc/ radźi nie rádźi/ to ſámi y
z X.K. wyznawáią: iż trzey Ewánieliſtowie nie piſáli nic o Bo=
ſtwie páná Chriſtuſowym/ procż Ianá ś. A ták też/ wedle ichże
wyznánia/ Ianá opuśćiwſzy mocny ſtánie pocżątek z nowe^o Te=
ſtámentu okazány: iż on przez trzech Ewánieliſtow (wedle wy=
znánia ſámych przećiwnikow) nie opiſuie Bogá: ále cżłowieká.
A co ſię tknie Ianá/ ktore^o oni od trzech inſzych odłącżyć vśiłu=
ią: tedy y ten/ trzem pierwſzym ni wcżym nie był áni ieſt/ choćiaż
oni ták dumáią/ odporny: áni co rożnego od nich piſał: choćiaż
ták ſobie o nim/ iákom rzekł/ dumáią. Lecż oni ſię co o Ewánie=
liśćie Ianie powie/ trzebá pierwey nieco krotko Ianá Ponurzy=
ćielá przypomionąć. Ktory/ będąc dokońcżeniem nie iákim ſtá=
re^o zakonu/ fortę do nowego gotuiąc drogę Meſyaſzowi/ otwo
rzył: y co byſmy o nim rozumieć mieli náucżył. Ponieważ/ iáko mu
piſmo dáie świádectwo/ ná to był od Bogá poſłány/ żeby wydał
świádectwo o świátłośći. Gdy tedy świádkiem był prawdźi=
wym świádcżącym o świátłośći/ (będąc świecą goráiącą. Ian
5. ꝟ 35.) tedy bez wątpliwośći winniſmy mu wierzyć. Poſłány
tedy będąc od Bogá ná świádectwo/ pytam komuż ie dawał?
ábo o kim świádcżył? o Boguli iákim przedtym v Bogá będą=
cym/ á potym od Bogá dánym? cżyli o cżłowieku? Pewna to z
iego właſnych ſłow/ iż nie o Bogu drugim/ od drugie^o poſłánym
będąc świádcżył: ále o cżłowieku. A ieſzcże o ſwym powinowá=
tym z ſtrony mátek/ ktorego powinowáctwá z ludźmi Bog nie
ma/ á ni go z Bogiem iedynym prawdźiwym mieć nikt niemo=
że/ według ćiáłá. Gdyż powinowáctwo/ ábo krewność/ lu=
dźiom á nie Bogu ſłuży. ꝛc. Naprzod tedy Ian zowiąc go mężem
ktory po nim przyſzedł/ potym też y báránem grzechy świátá no=
ſzącym onego názywa Ian. 1. ꝟ 29. 30. Co oboie cżłowiekowi: á

nie Bogu

---

strona: 304

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

304.

nie Bogu ſłuży. Bo Bog wſzytkich vprzedźił/ y mężem (właſnie
mowiąc) iákim ieſt cżłowiek Chriſtus Iezus nie ieſt áni był: y
grzechow też iáko báran ná ofiárę zá nie będąc zgotowány (co
Meſyaſzowi cżłowiekowi ſámemu ſłuży wedle Proroctwá Ezá=
iaſzowego 53. ꝟ 6. 7.) ná ſobie nośić nie może: áni ich też nośił.
A ieſzcże grzechow cudzych y od kogo też inſze^o ná ſię włożonych.
Iáko ie zá nas od Bogá ná ſię włożone odnioſł/ Meſyaſz cżło=
wiek potomek Dawidow: y nas wierzących/ od nich przez ſwo=
ię śmierć oſwobodźił. Co też żadną miárą Bogu śmierći nie pod
ległemu/ przycżytano być nie może: ále tylko cżłowiekowi te=
mu od Bogá ſpráwionemu: duchem ś. dárowánemu: y ſynem
Bożym obwołánemu. Iáko tenże Ian o nim támże świádcży.
Iż ná tego mężá/ ktoremu drogę gotował/ y świádectwo wy=
dał/ widźiał duchá ś. zſtępuiącego iáko gołebicę. Ktory też ná
nim zoſtał. Co też Bogu ſłużyćby nie mogło/ żeby on miał du=
chá od Bogá potrzebowáć/ ktorymby co cżynił. Iáko ten/ iż
był cżłowiekiem/ przetoż duchem onym Bożym/ to ieſt mocą
ábo pálcem wſzytko cżynił. Iáko ſam o ſobie świádcży Máth.
12. ꝟ 28. Luk. 11. ꝟ 20. A k temu/ okázuie ſię to/ co mowię/ y z o=
nego ſámego poſelſtwá/ ná ktore poſłał był tenże Ian do Iezu=
ſá dwu ſwych vcżniow/ pytáiąc go ieſliby on był ten/ ktory miał
przyść. Máth. 11. ꝟ 3. Gdyż ono pytánie nie było też o Bogu/ ále
o cżłowieku. Bo o Meſyaſzu ſynu Dawidowym/ od Bogá obie
cánym. Gdyż też tego á nie cżego/ ábo kogo inſzego żydowie cże
káli. Ale X.K. puſzcża to wſzytko imo ſię/ widząc to cżyśćie/ iż to
kole w ocży/ á chwyta ſię zá ty ſłowá/ ktore támże o nim y o ſo
bie Ian wyrzekł mowiąc: Ten ieſt ktory po mnie ábo zá mną i=
dźie/ ten ſię ſtał przedemną/ iż był przednieyſzy mnie: (to ieſt/ niż
ia) ktorego botow rzemyká nie ieſtem godźien rozwięzáć ꝛc. Ná
co krotko odpowiádam/ puśćiwſzy długie I.M. dyſkurſy: y bo=
ty ktore Ian wſpomina. Z ktorych X.K. cżyni cżłowiecżeńſtwo
Páná Chriſtuſowe (ná co mu też Oecumenius miáſto mnie odpo=
wieda in Mar. 1.) iáko ſię przedtym wſpomináło. Opuſzcżam też
y inſze y domyſły y wymyſły. A to tylko krotko mowię: że trzebá
X.K. ná to naprzod pámiętáć o kim to mowi Ian: A iż mowi o
mężu y o báránie. Potym/ trzebá Mátheuſzowe y Lukáſzowe ſło

wá/ kto=

---

strona: 305

ná Wędzidło X.K.P.

305.

wá/ ktorych/ też rzecż opiſuiąc/ vżywáią/ do tych przyłożyć: y
nimi ie wyłożyć. A nie tego ſámego ku zniſzcżeniu onych vżywáć.
Ktorymi oni/ nieco inſzego/ iedno zacność Chriſtuſowę nád Ia
ná wyſtáwiáią. Trzećia/ trzebáby ſię ſłowká tego πςωτos κoμεμ

5:

πςoδεμ, to ieſt pierwſzy y przedemną/ z inſzych piſm ś. właſnego
znácżenia náucżyć: iż ony nie záwżdy cżás ábo rząd (tempus & or

7:

dinem) znácżą/ ále iż też y cżęściey znacżą zacżność. Iákom też y
to w inſzych kśiążkách ſwych pokázował: y tám w Diálogách
nieco. Ale iż X.K. y świádectwem y wykłádem tych ludźi/ pogár
dźił/ ktorem ia też tám wſpominał: przeto iż ie v śiebie ma zá
Heretyki. Onoż ſobie niech cżytá Eráſmuſá/ y ná to/ y ná onę
dumę ſwą/ ktorą też twierdźi/ żeby Ian będąc w żywoćie mát=
cżynym/ miał Iezuſá poznáć: Gdyż Lew 10. Papież Rzymſki dał
Annotácyam iego świádectwo/ iákom y przedtym wſpominał.
A máłoli ná tym ma: onoż y Chrizoſtomá ktory thák krotko o
tym piſze. Ante me factus est: hoc ets, honorabilior. Hom. 15. in Ioan.

17:

1. & Hom. 16. Hic ante me factus est, hoc est, clarior apparuit, quia pri

18:

or me erat. Augustinus verò in eundem Iohannem Tract. 3. Tom. 9. col.

19:

24. Qui post me venit, ante me factus est, Post me venit & præceſsit me.

20:

Non factus est antequam factus eſsem ego, ſed antepositus est mihi: hoc est

21:

ante me factus est. &c. Gdyż kto ſię dobrze rzecży ſámey cáłey przy
pátrzy: ktora nie idźie o bogu/ ále o cżłowieku od Bogá dánym:
tedy tego nie może inácżey rzec: iedno iż ácżkolwiek Ian y pocżę
ćiem y vrodzeniem ſwym/ y przepowiedániem też/ y zacnym o ſo
bie v ludźi mniemániem/ Chriſtuſá/ iáko ſię z poſłáńcow Iero=
zolimſkich mowy pokázuie/ vprzedźił: iednák ſkoro też Chriſtus
vcżyć pocżął/ y cudá cżynić/ ktorych zgołá nic Ian nie cżynił
(choćiaż mu y ty X.K.fol. 99. niewiem iáko przycżyta przećiw
piſmu ś. Ian. 10. ꝟ 40.) ácżći wnet Ian drobnieć pocżął (iáko
ſam o ſobie powiedźiał Ian. 3. ꝟ 30.) A Chriſtus rość y vprze=
dzać go/ iż też był nádeń zacnieyſzy y przednieyſzy (co też Bogu że
by rość miał namniey nie ſłuży.) Bo Ian tylko był przyiaćieł o=
blubieńcow/ á nie oblubieniec: był ſługá drogę pánu gotuiący/ á
nie Pan. Ktore mieyſcá tego/ właſne ieſt wyrozumienie: cho=
ćiaż o nim co inſzego X.K. duma. Lecż iuż ták opuśćiwſzy Ponu
rzyćielá/ o Meſyaſzu/ od Bogá dánym wedle obietnic/ świád=

qq

cżącego/

---

strona: 306

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

306.

cżącego/ pryſtąṕmy do Ewánieliſty Ianá: ktorym to mowię:
iż nic od inſzych rożnego/ áni też Meſyaſzá inſzego opiſował: cho
ćiaż inákſzymi ſłowy niż inſzy piſánie ſwe zácżął/ iedno toż/ y te=
goż też opiſuiąc/ ktore^o y inſzy opiſáli/ iáko to káżdy bácżny/ przy
pátrzywſzy ſię dobrze tey rzecży/ zeznáć muśi. Bo gdźieby kto to
twierdźić śmiał/ żeby trzey co inſzego. A Ian też cżwarty z nich
teyże rzecży przydány świádek co inſzego zálecáć miał/ tedyby ko
niecżnie ten y woz on ze cżterech koł vrobiony/ y ony cżterzy źwie=
rzętá zgodnie złącżone/ y iednę pioſnkę śpiewáiące (Ezech. 1.
Obiá. 1. rozerwáć też muśiał. Przez ktory woz y źwierzętá wſzyt
ko Papieſtwo cżterech Ewánieliſtow z ſobą zgodnych rozumie
y wykłáda. W ktorym woźie gdyby rowno y zgodnie wſzytkie
kołá nie biegáły/ nie byłby woz dobry. Iákoż go pewnie nie ma
Kátholiká Rzymſka/ choćiaż też o nim śpiewa: gdy od cżterżech
koł zgodnych iedno odłącża/ iákoby z nimi miáło być niezgo=
dne. Lecż ſię ná tym myli. Gdyż przedśię koniecżne iáko oni
trzey pierwſzy od przodkow páná Chriſtuſowych/ ktorym był o=
biecan/ y z ktorych wedle ćiáłá wyſzedł/ iáko Mátheuſz y Lukaſz
porządkiem ie wylicżáiąc cżynią. Ieden z nich iákoby od śrzod=
ku áż do końcá. A drugi od końcá wypełnionych obietnic (to
ieſt Iezuſá Chriſuſá) áż do pośrzodku rzecż ſwą prowádząc. To
ieſt/ cżłowieká onego pierwſzego Adámá/ ktoremu napierwey
obietnicá ſię ſtáłá/ áż y do Bogá ſámego ktory grożąc wężowi
obietnicę tę cżynił. A choćiaż Lukaſz wprzod Zácháryaſzá y An=
iołá do Pánny poſłánego wſpomina niż o przodkách Chriſtuſo=
wych co mowi/ iednák ſię potym vkazawſzy też národzone^o Me
ſyaſzá/ zá to bierze. A Márek zgołá krotkimi ſłowy pocżątek E=
wánieliey/ tylko wedle piſm prorockich przypomina: co też y Ian
cżyni. Bo nie licżąc tákże przodkow: ſámę obietnicę ktora byłá
ná pocżątku v Bogá (iż iey ieſzcże nie wypełnil był) bierze przed
śię: y oni znácżnie iáko o zacney y świętey rzecży mowi/ kthora
ſię potym ſkutkiem wypełniłá/ gdy ſię ſłowo ciáłem ſtáło. To
ieſt/ gdy ſię cżłowiek národźił/ iáko od Bogá obiecány był. Bo
iż ſłowem/ ábo rácżey mową/ názywa Ian onę obietnicę/ tedy
ſię ten temu dźiwowáć nie może/ kto świádom ieſt ięzyká He=
breyſkiego/ w ktorym tych ſłow niemáſz obiecuię/ obiecał/ obie=

tnicá:

---

strona: 307

ná Wędzidło X.K.P.

tnicą. Ale tylko/ rzekł: á ſłowo abo mowá. O cżym iżem ná ſwym
mieyſcu indźiey piſał/ tu ſię tym báwić nie będę. doſyć ná tym
rzecż ták nákrotce pokázáć. Z ktorą ſię y Piotr ś. cżyśćie zga=
dza (Dźie. 3. ꝟ 20.) mowiąc: Iż Bog poſłał przedtym obiecá=
nego Iezuſá. Dowodząc tey rzecży ſwey Moiżeſzem/ á potym y
inſzymi Proroki: ták obietnicą Abráhámowi vcżynioną/ iáko y
oną ktorą ſię przedtym o Proroku podobnym Moiżeſzowi/ ſpo=
mináłá. Gdyż nie tylko tá/ ále y wſzytkie inſze obietnice w tym
ſwoy koniec y amen wźięły: iż ſię też wſzytkie do niego śćiągáły.
A iżby ſię to iáſniey kilką przykłádow obiáśniło/ iż Ian nie o bo=
ſtwie zmyślonym/ ále o cżłowieku/ wedle obietnic Bożych dá=
nym/ piſał: tedy to rzecż ſámá pokázuie/ ták tá ktora ſię iuż z Po
nurzyćielá pokazáłá/ iáko y tá/ gdy to potym Ian o Iezuśie
Chriſuśie świadcży/ iż ſię on ſam cżłowiekiem wſzędy názywa/
gdy ſię ſynem cżłowiecżym być wyznawa. A nie ták iáko piſze X.
K. y mędruie fol. 42. 43. zowiąc go ſynem cżłowieká: to ieſt/ P.
Máriey/ á cżyni to dla niewiem iákiey świętobliwey táiemnice/
á k temu też wrzkomo dla tego iż ſię pocżął bez męſkiego złącżę=
nia. Ano pewnie więcey dla tego áby prawdźiwego cżłowieká
odrzućił/ á Bogá/ ábo rádſzey boſtwo zmyślone in abstracto &

21:

non in concreto iáko y cżłowiecżeńſtwo miáſto nie^o wyſtáwił. Bo
nie dármo y ondźie fol. 223. przypomináiąc ſłowá żołnierzá iedne=
go/ pod krzyżem ſtoiącego/ ktory mowił wedle Márká 15. ꝟ 39.
y Luk. 23. ꝟ 47. Prawdźiwie ten to cżłowiek ſpráwiedliwy/ ſyn
Boży był: To I.M.X.K. tylkoż wedle Mátheuſzá przypomio
nął: prawdźiwie ten był ſynem Bożym. Aby ták proſtacżkowie/
prawdy zágrzebioney/ domyślić ſię nie mogli. Abo więc też to
cżyni (zowiąc Chriſtuſá ſynem cżłowieká: to ieſt/ Máriey) z nie=
wiádomośći ięzyká Hebreyſkiego/ ktory wołu zowie ſynem wo=
łowym 1. Moi. 18. ꝟ 7. 8. Báraná ſynem báránim Pſál. 29. ꝟ 1.
Oſłá ſynem oſłowym Zách. 9. ꝟ 9. Tákże y cżłowieká poſpolićie
zowie ſynem cżłowiecżym 1. Moi. 6. ꝟ 2. 4. Pſal. 4. ꝟ 3. á 8. ꝟ 5.
y corką Syońką/ Syon gorę: y corką Ierozolimſką/ Ieruzá=
lem ꝛc. Tákże ſynem cżłowiecżym cżłowieká. Cże^o v Prorokow
á zwłaſzcżá v Ezechielá/ pełno/ Ieſliby tedy Iezus Chriſtus/ mo
wiąc tu iuż tylko o ludźiách/ miał być dla tego/ iż ieſt ſynem cżło=

qq 2

wieká/

---

strona: 308

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

308.

wieká/ iáko X.K. przetłumácża/ ſámey mátki ſynem/ iákoby ná
poły cżłowiekiem/ tedy niewiem cżemuby y o inſzych tego pozwo
lić nie muśiał/ ktorych tákże ſynmi cżłowiecżymi/ ábo zoſobná
mowiąc o iednym/ ſynem cżłowiecżym/ ábo wedle I.M. ſynem
cżłowieká piſmo ś. názywa. Ale ieſli o inſzych tego mnimánia nie
ieſt/ owſzem ták rozumie/ iż będąc ſyny cżłowiecżymi/ nie co ſą
inſzego iedno ludźie z ludźi/ tedy też o Iezuśie toż wyznáć mu=
śi/ iż ieſt cżłowiekiem cáłym/ á nie w cżęśći/ á ieſt też cżłowiekiem
prawdźiwym á nie zmieſzánym z boſtwá y cżłowiecżeńſtwá. Cho
ćiaż ſię z Pánny nád bieg przyrodzony národźił. Ponieważ wżdy
nam bráćiey ſwey ieſt we wſzem podobny procż grzechu: ktore^o
ćiáłá ćiáłem y kośći kośćią ieſteſmy: iáko piſmo ś. mowi Efez.
5. Ktory gdyby cżłowiekiem nie był/ tedyby ſię z cżłowieká nie
rodźił/ nie iadłby/ nie piłby/ nie roſłby/ nie vprácowałby ſię/ nie
płákałby/ ániby ſię był rádował/ ániby ſię przed śmierćią ſmęćił/
ániby vmierał ꝛc. Aniby oycá cżłowieká Dawidá/ áni mátki/ áni
bráćiey/ áni śioſtr ludźi prawdźiwych miał. Bo tych Bog mieć
nie może/ áni ich potrzebuie. Co iż ſię wſzytko w nim ſkutecżnie
y prawdźiwie pokazáło/ tedy to ieſt y było świádectwem tego/
iż był y ieſt prawdźiwym cżłowiekiem: ktory złym Zydom praw=
dę mowił/ ktorą od Bogá ſłyſzał. A cżłowiek ią (Ian. 8. ꝟ 40.)
ſłyſzał/ á nie Bog od Bogá. Iż też cżłowiek tę prawdę mowił/ y
cżłowiek ná nas ćierpiał: Iáko też wſzytko Prorocy o cżłowieku
prorokowáli/ y iáko to ſamże P. Chriſtus wyświádcża ták mo=
wiąc do ſwych: Gdy ono iuż oſtátni raz ſzedł z Gálileiey do Ie=
ruzálem: Oto wſtępuiemy do Ieruzálem/ á ſkońcży ſię wſzytko
co nápiſano ieſt przez Proroki o ſyſynu cżłowiecżym. Luk. 18. ꝟ 31.
Otoż to iáſna iż Prorocy o ſynu cżłowiecżym piſáli y ſyn cżłowie
cży zá nas wſzytko wykonał. Pocżątek tedy nowego Teſtámen=
tu ktory w Ewánieliſtách zákłádam/ zgodnie o cżłowieku Ie=
zuśie Chriſtuśie/ á nie o BOgu/ od Bogá dánym świadcży.
Podźmyſz też y do śrzodku/ ktory pocżynam od ſpraw Apoſtol=
ſkich/ á końcżę iy w liśćiech Páwłowych. Iáko tedy ſkoro w ſprá
wy Apoſtolſkie poźrzy oko pobożne/ y przypátrzy ſię rzecżam w
nich zoſobná o Iezuśie Chriſtuśie opiſánym/ toż też w nich nay=
dźie/ co y w ſtárym Teſtámenćie co też y w Ewánieliſtách. To

ieſt iż

---

strona: 309

ná Wędzidło X.K.P.

309.

ieſt iż zgodnie opiſuią cżłowieká Chriſtuſá Iezuſá z biodr Dawi
dowych národzonego/ á nie zmyślonego iákiego boſtwá wćie=
lone^o/ ktorego nigdy piſmo ś. nie zna/ áni o nim zmiánki iákiey
cżyni. Co iż ták ieſt że cżłowieká iákom rzekł z drugimi opiſuią/
oto tym tego dowodzę. Naprzod pierwſza kápitułá/ ktoby ie=
dno prawdźie wierzyć chćiał/ o cżłowieku od śmierći wzbudzo=
nym mowi: á nie o Bogu ábo boſtwie zmyślonym śmierći nie
podległym: przypomináiąc krotko obcowánie iego/ y rozmowy
ktore miewał o kroleſtwie Bożym z vcżniámi ſwoimi/ y obie=
tnicy ktorą im cżynił o poſłániu duchá ś. od oycá. Gdźie też po=
tym/ y iego ocżywiſte wźięćie do niebá od ocżu ludzkich opiſáne
kłádźie: y obietnicę tákiegoż záś przyśćia widźiánego cżyni. Co
wſzytko właſność cżłowieká prawdźiwego w ſobie zámyka/ á
nie Bogá/ áni boſtwá ktore^o nikt nigdy nie widźiał/ áni widźieć
może. K temu/ z mieyſcá ſię ná mieyſce nie przemienia/ áni prze=
nośi/ ponieważ Bog ten/ ktory ieſt ieden y prawdźiwy/ á nád to
náſz y Chriſtuſow oćiec on ſam niebo y źiemię nápełnia ꝛc. Co ácż
też Chriſtuſowi Pánu przycżyta X.K.fol. 151. cżyniąc go BO=
giem mieyſcem nieogárnionym: Iednák to wſzytko nieſłuſznie
cżyni y świádectwá tego ktore ieſt Dźie. 17. o Bogu oycu iedy=
nym/ nie tylko nieſłuſznie/ ále práwie bárzo gwałtownie do Chri
ſtuſá ktory ieſt cżłowiek pośrzednik náſz/ náciąga. Iáko ſię to y
przedtym nie dawno przypominálo. Cżegobym ia tu zániechał
był iuż przypomináć: Ale widząc nieſtátecżność I.M. y nieu=
ſtáwicżność w tym/ zámilcżećiem ieſzcże y te^o nie mogł/ dla prze
ſtrogi inſzych. A iż to przedtym I.M. powiedźiał fol. 87. Iż Pán
ná Mária w żywoćie ſwym ogárnęłá y porodźiłá mężá: to ieſt/
Páná Chriſtuſá/ nie tylko prawdźiwego cżłowieká ále też praw
dźiwego Bogá: ták iáko runo ſámo pelność y płodność roſy w
śię wźięło źiemi nic nie zoſtáwiwſzy: ták Pánná Mária ꝛc. Y
dla tego fol. 85. názywa też Chriſtuſá Páná wełniánym płodem
y pożytkiem/ á Pánnę Márią owiecżką. Ale niewiem z ktorych
baiek to ma. Y niewiem iáką to śmiałośćią bez piſmá ś. mowi.
Ták oto ſobie Chriſtuſá Páná cżyniąc pożytkiem y płodem weł=
niánym ꝛc. Ale iákożkolwiek/ ponieważ to iednák X.K. wyznał/
co y Kośćioł I.M. śpiewá y inſzy: że ſyná Bożego Pánná Má=

qq 3

ria w ży=

---

strona: 310

Wtore kśiążki Odopowiedzi/

310.

ria w żywoćie ſwym ogárnęłá/ tedy ia ták z ſłow iego przećiw
niemu mowię. Zaden Bog ktory ieſt ſkońcżony y ogárniony Bo
giem prawdźiwym być nie może. Ten Bog ktorego pánná Má
ria pocżęłá y porodźiłá był ogárniony y ſkońcżony/ ten tedy nie
był BOgiem prawdźiwym. Pierwſze położenie ieſt z piſm ś.
prawdźiwe: Wtore ſam X.K. vſty ſwymi y Kośćioł iego Rzym
ſki twierdźi. Prawdźiwe tedy z nich idźie zámknienie. Ze nie bog
był prawdźiwy ktore^o Pánná pocżęłá y porodźiłá. Ale cżłowiek
Iezus ſyn Dawidow ktore^o Bog pomázał: Chriſtuſem y pánem
vcżynił/ ſynem ſwym z niebá obwołał: y ná práwicy ſwey/ dawſzy
wſzytkę zwierzchność poſádźił. Bo ſię też Bog áni pocżyna áni
rodźi/ áni pomázánia potrzebuie. A iż był y ieſt cżłowiekiem pra
wdźiwym/ iáko ſię iuż y z ie^o wźięćiá z źiemie/ od ocżu ludzkich/
do niebá pokazáło/ tedy też y te^o/ choćiaż iuż ták z nieuſtáwicż=
nych powieśći X.K. dowodzę. A to/ gdy ták mowi (fol. 93.) Gdy
mowiemy iż pan Chriſtus ma Oycá w niebie/ ábo z niebá przy=
ſzedł/ rozumiemy przez niebo wyſokość y zácność Boſką/ iáko
przez źiemię podłość narodu ludzkie^o. Ktore ſłowá ácż miſter=
nie po filozowſku położone ſą: iednák ſię z nich nie trudno bácż=
nemu te^o domyślić/ iż záś przećiw ſobie mowiąc/ przy tego wſzyt
kiego żeby to ſyná Boże^o z niebá ná źiemię/ y w żywot pánieńſki
ſtąpienie/ miáło być prawdźiwe y ſkutecżne: ále iż było imaginariū

23:

quiddam, to ieſt cośći zmyślone^o/ ábo ták tylko ná vmyśle
vplećione^o. Acż to chytrze od I.M. vrobiono/ wſzákże ſię (vt dicitur,

25:

malum conſilium conſultori peſsimum, & ſorex ſuc ſe strepitu prodit) ná
ſámegoż X.K. obráca y ie^o długie y wywody y dowody pſuie. To
ieſt/ ono o mawiániu ſyná Boże^o/ z Adámem w Ráiu/ z Abráhá
mem pod dębem/ z Lotem w Sodomie/ y zá páſy chodzenie z
Iákobem. A ták pſuie/ że też ono iego wćielenie/ ſyná ſpoliſtne^o
zmyślonego y żywiotem ogárnienie y rodzenie nie było prawdźi
we y ſkutecżne: Ktorego ieſli záś ſkutecżnego pozwoli: tedy z
drugiey ſtrony tego tám zmyślonego Bogá vtráći. A nie będźie
li też chćiał pocżęćia prawdźiwego/ y w żywoćie dźiewieć mieśię
cy mieſzkánia/ y prawdźiwego ná pewnym mieyſcu y pewnego
cżáſu vtráćić rodzenia (co ſię wſzytko do ogárnienia pewnym
mieyſcem y cżáſem śćiąga (tedy koniecżnie muśi z námi) by mu

to tylko

---

strona: 311

ná Wędzidło X.K.P.

311.

to tylko ieſzcże Pan Bog dáć racżył) ná cżłowieku ſynu Dawi=
dowym od Bogá vmiłowánym/ duchem Bożym bez miáry ná=
pełnionym ꝛc. przeſtáć. Ktory vmárł dla nas/ y wzbudzony bę=
dąc prawdźiwie wźięty od ocżu ludzkich/ y prawdźiwie loco

5:

continetur. Ieſt mowię ná práwicy Bożey/ niemáſz go tu wedle
ćiáłá/ choćiaż ieſt wedle mocy y duchá ktorego ma od Bogá. A
le nie w ciborium, nie w monſtráncyey/ nie w opłátku/ nie przy
mſzey/ ále w ſercách wierzących ꝛc. A to z ſámey pierwſzey kápi=
tuły/ dźieiow Apoſtolſkich niech będźie przećiw X.K. vważánie
moie. Gdyż też potym porządkiem ſwym ieſzcże dáley w káp. 2.
3. 4. 5. 9. 10. y w inſze wſzytkie tychże ſpraw Apoſtolſkich/ gdźie
iedno o tym ieſt zmiánká weyźrzymy/ tedy też nie tylko to wſzyt=
ko vyźrzymy/ ále ſię y ná koniec tegoż wſzytkie^o rękomá práwie
domácamy. Iákoż ſię to iuż z niektorych znácżnych świádectw/
o wypełnieniu Abráhámowi vcżynioney obietnice/ o Proroku
przez Moiżeſzá obiecánym/ o owocu biodr Dawidowych/ o v=
cżynieniu Iezuſá ſyná Dawidowego Pánem y Chriſtuſem/ y o
kámieniu záłożonym y imieniu ludźiom dánym ku zbáwieniu/
oprocż ktorego żadnego inſzego niemáſz pod niebem y przypomi
náło y okázowáło. Co wſzytko nie ſłuży Bogu ábo boſtwu od lu
dźi zmyślonemu. Lecż tylko ſłuży Iezuſowi Chriſtuſowi Názá=
ráńſkiemu mężowi od Bogá okazánemu (ábo zálecone^v (przed
ludźmi/ przez cudá y známioná/ ktore prze zeń cżynił Bog/ w
pośrzod Zydow. Iákoż te^o dokłáda Apoſtoł káp. 2. ꝟ 22. á 5. ꝟ 30.
31. A zoſobná káp. 10. ꝟ 38. ták mowiąc do Korneliuſzá. Iezuſá
Názáráńſkie^o pomázał Bog duchem świętym y mocą verba di-

27:

gna notatu, ktory chodźił cżyniąc dobrze/ y vzdráwiáiąc wſzytkie
opętáne ode dyábłá/ ábowiem z nim był Bog. Iákoż y Páweł ś.
mowi 2. Kor. 5. ꝟ 19. Iż był Bog w Chriſtuśie świát ſobie iedná=
iąc. Ná cżym mogłoby iuż doſyć być powolne^v Chriſtiáninowi:
Lecż iż X.K. ieſt temu ná odpor/ gdy miánowićie piſze przećiw
mnie fol. 79. 80. ná ty ſłowá Páwłowe Bog był w Chriſtuśie
świát ſobie iednáiąc: ktore wywroćiwſzy ták mowi. Bog w ſy=
nie świát ſobie przeiednywał: Ktorego mieyſcá widzę Beſtya
vżywa ku temu iákoby oćiec mocą ſwą Boſką w pánie Chriſtu=
śie cżłowieku boſtwem obdárzonym słowá ty bostwem obdárzonym

nie ſą

---

strona: 312

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

312.

nie ſą moieX.K.to iest przydatek miał nas odkupić. Ale to ieſt blu
źnierzſtwo podobne dawnym Sábellianom/ ktorzy twierdźili iż
iedenże ieſt Bog oćiec ktory ſię wedle potrzeby cżyni ſynem ábo
duchem ś. ꝛc. Toć ták mowi X.K. Gdźie potym przywodząc z
Auguſtiná ná ty ſłowá wykład/ ták rzecż ſwą prowádźi/ Bog
w Chriſtuśie świát ſobie poiednał/ to ieſt boſtwo pokázowáło
ſpráwy ſwe w cżłowiecżeńſtwie ꝛc. Gdźie ieſzcże potym z ſłow Au
guſtinowych tákie cżyni zámknienie/ mowiąc: Z ktorych ſłow/
znácżna ieſt rzecż/ iż przez Bogá rozumie tu ś. Páweł/ nie tylko
oycá/ ále iſtność boſtwá ktora ieſt wſzem perſonam ſpolna ꝛc.
Dokłádáiąc ieſzcże znowu z Auguſtiná te^o/ iż nas Troycá ś. prze
iednáłá ſobie/ przez to/ gdy ono ſámo ſłowo ćiáłem vcżyniłá ꝛc.
Ktorym ſłowam radbym/ áby ſię wierni/ iáko niezbożnym przy=
pátrzyli: y obacżyli iáko nimi przez ſię iáſnymi y proſtymi/ ſzcżyrą
prawdę nicuie: y rzecż przezrocżyſtą dymem grubem záſłánia.
gdyby ſię też był porádźił inſzych/ iáko Ambrożegoy Theofilá=
ktá ná ty ſłowá Páwłowe: piſzących/ tákże y Chrizoſtomá Hom.

18:

11. tom. 4. Col. 763. Tákże y Hilariuſzá/ choćiaż záwikłánego lib.

19:

8. de Trinit. fol. 156. tedyby nigdy Oycu tego co iego ieſt nie odey
mował/ ániby ſobie z ſłowká tego Bog z Auguſtinem Troyce y
cżworce/ gdyż Troycá ſłowo ktore iuż muśi być cżwarte ćiáłem
cżyniłá/ kował: o ktorey Páweł ś. ( y wſzytko piſmo) nic áni wie
dźiał/ áni piſał: Aleby znimi zgodnie przez Bogá/ oycá tu tylko
ſámego/ ktory to przez Chriſtuſá cżynił/ iáko Chriſtus przez Apo
ſztoły/ rozumiał y wykłádał. Ale choćiażby y ći miánowáni tego
nie ználi/ ták iáko przyſtoi/ áni wyznawáli/ iákoż wyznawáią:
choćiaż też y oni ſobie z Chriſtuſá Bogá y cżłowieká cżynią: że to
przedśię Bog oćiec prze zeń/ á nie Troycá cżyniłá: tedy mnie
przećiw X.K. y iego Auguſtinowi ná tym/ doſyć/ iż to pierwey
ſamże pan Chriſtus Ian. 14. ꝟ 10. powiedźiał (co Piotr y Páweł
powiedáią/ iż był Bog z Chriſtuſem ábo wChriſtuśie) mowiąc:
ſłowá ktore ia wam mowię/ nie mowię wam od śiebie: ále oćiec
ktory we mnie mieſzka on cżyni vcżynki ꝛc. A coż inſzego y ku kto
remu inſzemu końcowi Chriſtus mowił y vcżynki cżynił/ ieſli nie
ku temu ábyſmy ſię prze zeń/ iáko Páweł mowi z Bogiem oycem
poiednáli/ ktory w nim był/ y prze zeń nas ſobie ſam (á nie X.K.

zmyślona

---

strona: 313

ná Wędzidło X.K.P.

313.

zmyślona Troycá) iednał. Niechże pierwey zgáni Chriſtuſá
potym mnie wykłádem ſwym może być ſrog. A co mi zádáie Sá
belliánſtwo/ ktorebym wykłádem ſwym wprowádzáć miał/ kłá
dąc zá iednego/ oycá/ ſyná y duchá/ tedy y to nieſłuſznie cżyni/
mnie to zádáiąc w cżym ſam ieſt. Ponieważ tá dumá ieſt dálſza
odemnie niż niebo od źiemie. Gdyż ia nie znam áni trzech zoſo=
bná Bogow/ ktore mogę iáſnie w X.K. pokázáć: áni iednego
ze trzech lub imion/ lub oſob złożonego/ Bogá (mowię) Troy
ce przez cżwartego/ to ieſt przez ſłowo ktore ćiáłem táż Troycá
vcżyniłá świát ſobie iednáiącego. Ale tylko iednego Bogá Oy=
cá prawdźiwego/ ſámego z śiebie bez pocżątku y końcá żywiące=
go/ ktory ſam dał wſzytko Meſyaſzowi potomkowi Dawidowe
mu/ ſynowi ſwemu miłemu/ przez ktorego ſobie świát przeie=
dnał/ ktorego wyznawam być głową/ Pánem y odkupićielem
ſwym ꝛc. Ale/ ktokolwiek iedno bácżny cżytał piſmá moie nigdy
mi z nich Sabellianiſmu, zádáć nie może: ktorym ia w Papieſtwie
pokázował/ y teraz iy w X.K. y inſzych pokazáć mogę. Gdyż oni
to co raz ſynowi przywłaſzcżą wedle oſoby/ to záś y ná oycá kłá
dą. A co też oycu przypiſzą/ to záś ná inſzym mieyſcu/ iż to ieſt ſy=
nowe dźieło ábo ſpráwá y właſność powiedzą. A pod cżás záś
wſzytko w kupę zgmátwáią. Iáko to gdy mowią/ iż Mária pán
ná Bogá Oycá vrodźiłá. Iáko y we Mſzale y w Aiendźie ſtoi in

23:

festo Purificationis, co záś indźiey o ſynu śpiewáią y mowią. Y záś
to mowią iż Bog wſzechmogący żywie z Bogiem Oycem w ie=
dnośći duchá ś. In benedictione incenſi in vigilia Paſchæ. Ták że gdy
to mowią iż wſzytkiey Troyce złożeniem ábo goſpodą byłá pán=
ná Mária gdy ią zowią Sanctæ Trinitatis nobile tricliniū ſabbato de

28:

Domina. Iáko y w pioſnce ſwey śpiewáią iż pánnę Márią Troy=
cá ś. wyzwoliłá mieć ſobie zá mátkę. Aleby mi cżáſu nie żal/ oka
załbych to nie tylko ze Mſzałá/ iż oni ſą Sábelliani/ iáko ſámi
wyznawáią/ iż máią trzy imioná. Oycá ſyná y duchá iedney i=
ſtnośći/ gdy śpiewáią tria ſunt nomina &c. Ale y ze wſzytkich in
ſzych ich ſzkolnych piſárzow: Lecż iż cżáſu ſzcżedzę/ przetoż co o ſy
nu Bożym cżłowieku prawdźiwym nápiſáno ieſt z Dźieiow A=
poſtolſkich pokazawſzy/ do liſtow Páwłowych przyſtępuię. W
ktorych záraz ná pocżątku liſtu do Rzymian piſánego náyduię.

rr

Iż Iezus

---

strona: 314

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

314

Iż Iezus Chriſtus z naśienia Dawidowe^o ſpráwiony wedle ćiá
łá/ ieſt ſynem Bożym okazány/ w mocy wedle duchá poświęce=
nia/ z powſtánia od vmárłych ꝛc. Z ktorych ſłow toż też co y z E
wánieliſtow vpátruię: A zwłaſzcżá naprzod z onych Anielſkich
do pánny: Da mu Bog ſtolicę oycá ie^o Dawida. Potym z onych
ktore Lukaſz z káp. 4. ꝟ 18. opiſał/ iáko ſam Pan Chriſtus o ſo=
bie piſmo. Ezái. 61. ꝟ 1. przywodźił mowiąc: Duch páńſki ná de=
mną dla tego mię pomázał/ ábych opowiedał Ewánielium v=
bogim ꝛc. vpátruię (mowię) to/ iż Pan Chriſtus/ cżłowiek ieſt
prawdźiwy/ z naśienia Dawidowego wedle obietnic Bożych/
ſpráwiony: A iż potym znácżnie przez cudá/ przez powſtánie od
vmárłych y przez duchá ś. ktorego wźiął od Bogá/ ktore^o też
znácżnie wylał ná ſwoie vcżnie/ okazány ieſt ſynem Bożym. Bo
gdyby był przedtym Bogiem/ tedyby mu nie tylko nie potrzebá
było pocżynáć ſię z duchá ś. ále go też áni pomázywáć duchem/
áni od vmárłych wzbudzáć: áni też przed śmierćią w ogrodźie
przez Aniołá vtwierdzáć ábo pośiláć. Co wſzytko iż ſię nád nim
znácżnie pokázowáło/ tedy też to ieſt iáſnym świádectwem te=
go/ iż on ieſt cżłowiekiem prawdźiwym z naśienia Dawidowe=
go/ ktorego Bog pomázał mocą y duchem/ iáko ſię y przedtym
nie raz pokazáło z Dźieiow káp. 10. ꝟ 38. A iż ten fundáment pi=
ſánia ſwego/ iáko y Ewánieliſtowie cżynili/ záłożył Apoſtoł od
obietnic w piśmie ś. vcżynionych o Iezuśie Chriſtuśie z naśie=
nia Dawidowego ſpráwionym: tedy też wſzędźie áż do końcá/
nie inſzego záleca/ iedno cżłowieká prawdźiwego: mocą y du=
chem od Bogá pomázánego: iáko ſię też iuż to przedtym poká=
zowáło/ z opiſánia onego pierwſzego ſtárego cżłowieká Adámá/
á tego wtorego y oſtátecżnego Chriſtuſá. (Rzym. 5. ꝟ 12. ꝛc.
1. Kor. 15. ꝟ 21. 22. 45.) że iuż tu teraz znowu powtarzáć te^o nie
potrzebá. Przetoż y ono co piſze do Koloſeńcżykow Apoſztoł Pá
weł/ tákże co piſze Piſarz liſtu do Hebreow/ iż prze zeń wſzytkie
rzecży ſą ſtworzone/ widźiáne y nie widźiáne/ ná niebie y ná źiemi/
nie o ktorym inſzym máią być rozumiáne/ iedno o tymże cżłowie
ku Iezuśie Chriſtuśie Kol. 1. ꝟ 16. Heb. 1. ꝟ 2. Cżego oto ieſzcże
tym dowodzę/ iż ty ſłowá Apoſtolſkie o ſtworzeniu prze zeń wſzyt
kich rzecży y o vcżynieniu wiekow/ nie BOgu iákiemu ſynowi/

przed

---

strona: 315

ná Wędzidło X.K.P.

315.

przed cżłowiekiem Iezuſem Chriſtuſem będącemu ſłużą/ ále tyl=
ko cżłowiekowi ſynowi Dawidowemu/ ſynem Bożym od Bo=
gá zniebá obwołánemu. Gdyż tám przedtym trochę to zá fun=
dáment rzecży ſwey kłádźie: Ze nas Bog oćiec wyrwał zmocy
ſzátánſkiey/ y przenioſł do kroleſtwá ſyná ſwego vmiłowánego/
w ktorym mamy odkupienie przez kreẃ iego/odpuſzcżenie grze
chow Kol. 1. ꝟ 14. Gdźie gdy kreẃ wſpomina/ ktora cżłowie=
kowi á nie Bogu ſłuży. Gdyż Bog ieſt duch kośći y ćiáłá nie má
iący: tedy znácżnie to pokázuie/ iż nie o Bogu ále o cżłowieku to
mowi. Ktorego támże záraz obrázem Bogá niewidźiánego/ y
pierworodnym wſzego ſtworzenia (to ieſt nád ſtworzenie iáko
ſam X.K. wykłáda fol. 37.) názywa: y o nim to/ iż prze zeń wſzyt
ko ieſt ſtworzono powieda/ ktorego mieyſcá iż doſtátecżnieyſzy
wykład naydźie w Reſponśie ná ſcript Fárnowſkiego fol. 37. b.
Przeto ſię tu nim dłużey zábáwiáć nie będę/ tego dołożywſzy. Iż
tákże Piſarz liſtu do Hebreow cżyni: że też to o cżłowieku Meſy=
aſzu/ wedle obietnic Bożych/ dánym rozumie/ iż prze zeń wieki
vcżynione ſą/ á iż ten ieſt dźiedźicem wſzytkiego vcżyniony przez
ktorego Bog oſtátecżnych cżáſow mowić pocżął: á nie przez te=
go/ kthoryby pierwey świát ten widzeniu podległy ſtworzył: y
przez ktoregoby też od pocżątku z Adámem/ potym z Abráhá=
mem y z inſzymi BOg mowił. Iáko ſię przedtym pokázowáło.
K temu znácżnie tego dźiedźicem wſzytkiego zowie y połyſká=
niem chwały y wyráżeniem podſtáći Bożey/ ktory ſpráwił ocży=
śćienie grzechow náſzych przez ſámego śiebie: A nie tego ktory
go ſpráwić mogł/ áni ſpráwował: iákoż też mogł być y
dźiedźicem poſtánowiony. Co iáko nie ſłuży iedno cżłowiekowi/
tákże też y ſpráwienie przez zeń wiekow nie ſłuży iedno cżłowieko
wi/ przez ktore rozumie odrodzenie y napráwę ſtworzenia ſtáre=
go zepſowánego/ iáko rozumie y Páweł ſtworzenie to wykłádá
iąc. Abowiem to co wprzod rzekł iż prze zeń wſzytko ieſt ſtwo=
rzono Kol. 1. ꝟ 16. ſam zá ſię wykłáda ꝟ 20. mowiąc: Y prze zeń
áby ſobie poiednał wſzytko/ vſpokoiwſzy przez kreẃ krzyżá iego/
prze zeń choc to co ná źiemi/ choć to co ná niebieśiech. Iáko y do
Efeſkich 1. ꝟ 10. piſze żeby wſzytko było zebrano w kupę w Chri=
ſtuśie y to co ieſt ná niebieśiech y co ieſt ná źiemi. Gdyż my bę=

rr 2

dąc Bo=

---

strona: 316

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

316.

dąc Bożym vcżynkiem (iáko tenże mowi Efe. 2. ꝟ 10.) ſtwo=
rzeni ieſteſmy w Chriſtuśie Iezuśie ku dobrym vcżynkom Notá
iż w Christuśie ku vcżynkom dobrym, á nie ku temu docżeśnemu żywo-
towi ziemskiemu do ktorego nas Bog z inſzymi rzecżámi ná pocżątku stwo
rzył, ktore BOg zgotował ábyſmy w nich chodźili ſtawſzy ſię
z dálekich/ przez kreẃ Chriſtuſowę bliſkimi: ktory ieſt pokoiem
náſzym/ ktory ze dwu vcżynił iednego nowego cżłowieká w ſá=
mym ſobie. Támże ꝟ 13. ꝛc. A co ſię też tknie onych ſłow Páwło=
wych Fil. 2. o kſztałćie Bożym w Chriſtuśie Iezuśie w ktorym
on był: ktorego ſię też X.K. chwyta/ y nim rzecży ſwey dowo
dźi/ Tedy y to I.M. by namniey nie ſłuży: owſzem nieumieię=
tność iego/ piſmá ś znácżnie pokázuie. O cżym iżem też piſał ná
kilku mieyſcách/ przetoż tám X.K. odſyłam. Tego tylko do=
tknąwſzy: Iż to mowi y piſze Apoſtoł nie o żadney iákiey iſtno=
śći/ ábo o boſtwie zmyślonym: ále zgołá o cżłowieku Chriſtuśie
Iezuśie: ktorego tám/ á nie Bogá iákiego/ w pokorze/ ćichośći
y miłośći náśládowáć każe Filipeńcżykom. Iż ponieważ on bę=
dąc w kſztałćie Bożym/ nie wynośił ſię/ ále był pokornym/ ći=
chym y vprzeymym/ áby go w tym y oni bez poſwarkow náślá=
dowáli. Potym y to przydáie y tego też dokłádam: Iż to dále=
ko inſza ieſt/ być w kſztałćie Bożym/ á być Bogiem. Iáko inſza
ieſt/ być w kſztałćie cżłowiecżym/ á być cżłowiekiem. Być w
kſztałćie ſłużebnicżym ábo páńſkim: á być ſługą ábo pánem. Iá=
ko to y ſam X.K. mowi o duchu ś. iż wźiął ná ſię kſztałt widomy
gołębice fol. 386. ꝛc. Cżegoby mu pewnie nie trzebá było: gdyby
on był z nátury gołębiem/ á nie duchem/ ále iż nie był/ przeto tę
formę ábo kſztałt gołębiá ná ſię brał. Ponieważ duchowi ducho
wego/ á gołębiowi gołębie^o ná ſię kſztałtu bráć nie trzebá. Boć
y Bog będąc Bogiem/ nie może być w kſztałćie Bożȳ: y cżłowiek
prawdźiwy/ nie może być w kſztałćie cżłowiecżym: y ſługá w ſłuże
bnicżym y pan w Páńſkim: Ale pan będąc pánem/ może być ná
cżás odmieniwſzy ſię y w ſzáty y w poſtáwę/ w kſztałćie ſłużebni=
cżym: á ſługá będąc ſługą/ w kſztałćie páńſkim. Iáko też Anio=
łowie ktorzy kiedy imieniem Bożym co do ludźi mowili/ kſztalt
y ludzki choćiaż ludźmi nie byli/ y Boſki gdy iáko Bog ſam lu=
dźiom roſkázowáli/ choćiaż ſię też Bogámi nie ſtáwáli/ ná ſię bráli/

---

strona: 317

ná Wędzidło X.K.P.

317.

bráli/ y w onym ſię kſzałćie pokázowáli/ y kſztałtu one^o vżywá
li. Tákże y Chriſtus pan/ będąc cżłowiekiem prawdźiwym/ był
też w kſztałćie Bożym/ gdy vcżynki Bogá oycá ſwego cżynił. A
tenże potym był też w kſztałćie ſłużebnicżym/ ábo niewolnicżym:
gdy ono iáko ieden grzeſzny niewolnik/ grzechu nie vcżyniwſzy/
áni będąc grzeſznym/ iákoby grzeſznym niewolnikiem miał być/
nośił przedśię ná ſobie grzechy wſzytkiego świátá: pod ktorych
brzemieniem chodząc/ poſłuſzny był Bogu/ áż do śmierći krzyżo=
wey/ nic ſię nie ſprzećiwiáiąc przećiwnikom ále iáko owcá ſkro=
mnie wſzytko ćierpiąc: dla cżego go też Bog zacnie wywyżſzył y
dał imię nád wſzelkie imię ꝛc. Ktory gdyby Bogiem był/ nie
mogłby być poddány y poſłuſzny drugie^v/ iáko podleyſzy zacniey=
ſzemu: ániby mu trzebá dáwáć imieniá. Ale iż był y ieſt cżłowie=
kiem/ przeto y poſłuſzny był Bogu/ y wźiął też od niego to imię
zacne/ ktore ma/ że ſię mu káżde koláno kłániáć muśi. Ale ná tym
co ſię tknie śrzodku nowe^o Teſtámentu niech będźie doſyć. Przy
ſtąṕmyż iuż też do końcá: áby ſię iuż też y kśiążkom tym koniec
vcżynił. Koniec tedy zákłádam w liśćiech Apoſtolſkich/ ktore
powſzechnymi zowę/ tákże y w Obiáwieniu Ianowym: á ták
pierwſzy liſt powſzechny Piotrá ś. naprzod kłádę/ przeto iż Iá=
kub ś. znácżnego nic o Chriſtuśie nie piſał: tylkoż o Bogu oycu
ſámym: z ktorego też ſobie po ſwemu X.K. iáko zwykł Troycę
kuie/ nie przypátrzywſzy ſię dobrze káp. 1. ꝟ 17. 27. á 3. ꝟ 9. w
ktorych znácżnie o Bogu oycu Iákub mowi. To on vchwyćiwſzy
káp. 4. ꝟ 12. fol. 395. dowodźi z niey te^o iż wſzytká Troyca zakon
dáłá. W cżym ſię y ták z ſobą nie zgadza gdy mowi iż ſyn piſał/
y dał przykazánie Boże/ iáko ſię to przedtym pokázowáło/ o
cżym nápiſał fol. 221. y 444. A ták ia liſt Iákubow opuśćiwſzy/
Piotrow przed ſię biorę/ ktory ſię z iego uáuką w dźieiách Apo=
ſtolſkich nápiſáną zgadza/ y z inſzymi wſzytkimi/ ktorych ſię iuż
przedtym zmiánká ſtáłá. Gdyż znácżnie cżłowieká od Bogá
przedtym obiecánego/ iáko báráná ná rześ zgotowánego/ á po
tym dánego opiſuie: y onego záleca/ y zbáwienie w nim od Bo=
gá podáne pokázuie/ iáko ty ſłowá iego świádcżą. Ktorymi po=
kropienie krwią Iezuſá Chriſtuſá wyraża y powſtánie iego od v
márłych 1. Pet. 1. ꝟ 2. 3. A to piſze wedle Prorockich piſm: kto=

rr 3

rzy v=

---

strona: 318

Wtore kśiążki Odopowiedzi/

318.

rzy vpátrowáli to duchem Chriſtuſowym (to ieſt tym ktorym im
od Bogá dány był ku temu/ żeby ludźiom Chriſtuſá/ y to co ſię
z nim dźiać miáło opiſáli) co miáło przyść ná Chriſtuſá: iż pier=
wey miał być vtrapiony/ á potym oſławiony y chwalony. A iż też
tym nie ſobie/ ále nam więcey vſługowáli: ktorzyſmy rzecży tá=
kich docżekáli/ że też y ſámi Aniołowie prágną ná nie pátrzyć ꝟ
11. 12. Gdyż Chriſtus ábo Meſyaſz/ o ktorym Piotr piſze/ ták iá=
ko był od Bogá ná to przeźrzány/ żeby nas iáko báran nie pomá
zány krwią ſwoią odkupił: ták nam to wſzytko ſpráwił: ktorzy
prze zeń wierzymy w Bogá/ ktory go wzbudźił zmartwych ꝟ 19.
20. 21. Co wſzytko znácżnie cżłowiekowi prawdźiwemu/ ktorego
też Ian w liśćie ſwym opiſuie/ tákże y Obiáwieniu/ ſłuży: á nie
Bogu żadnemu zmyślonemu/ przed Iezuſem Meſyaſzem będą=
cemu. Gdyż w Obiáwieniu Ianowym (że iuż wſzytkie inſze zná=
cżne świádectwá opuſzcżę: práwie rzecż wſzytkę nowego Teſtá=
mentu y Obiáwienia tego zámykáiąc) ták/ iáko y przedtym kil
kákroć otworzyśćie mowi. Ia Iezus Notá poſłałem Aniołá me
go/ áby wam o rzecżách tych we Zborze oświadcżył. Iam ieſt
korzeń Notá y narod Dawidow y gwiazdá iáſna y zaránna ꝛc.
Nád ktorą rzecż á co może być iáśnieyſzego? co z pocżątkiem no
wego Teſtámentu o Iezuśie Chriſtuśie ſynu Abráhámowym y
Dawidowym/ Máth. 1. ꝟ 1. co też y z śrzodkiem Rzym. 1. ꝟ 2.
zgodnieyſzego? Niechże ná to co chce X.K. mowi/ przedśię iuż
nam nigdy fundámentu tego od Bogá ſámego záłożonego/ nie
wydrze: od niego nas nie odwiedźie. Ná tym przeſtawamy/ ná
tym ſię buduiemy: y z tego też Páná BOgá chwalić będźiemy y
teraz y záwżdy. Amen.

28:

ZAMKNIENIE.
Acżkolwiekby było y ieſt/ wiele y názbyt práwie wiele rze=
cży inſzych/ ktoreby ſię ſłuſznie z mey ſtrony przypomináć y roſtrzą
ſáć miáły/ ku wyſtáwieniu prawdy ná widok. Lecż iżem iuż o nich
dla inſzych pobożnych y wiernych/ iáko y inſzy niektorzy bráćia
moi cżynili/ zoſobná piſał. A iż też widzę iż X.K. y z Kátholiká=
mi ſwoimi/ choćiaż też rzkomo ſłowo BOże przywodzą nic prá=
wie o ſłowo Boże niedbáią/ bo ie nie bez przycżyny ſłodycżą y rze
ſzotem ſzátáńſkiem zową/ iáko ſię ná pocżątku tych kśiążek po=

kazáło

---

strona: 319

ná Wędzidło X.K.P.

319.

kazáło/ przetomi ſię niechce/ ſurdos & mortuos frustra alloqui, y z
głuchymi y iuż w błędźie pomárłymi bez pożytku mowić. Cobym
bárzo rad cżynił ku żywym w ſłowie Bożym vprzeymie ſię kochá
iącym dla ktorych nie zał mi prácowáć/ poki mię tu Pan moy ży
wić będźie racżył: ktorzy też pewnie cżytáiąc tę moię z X.K. roz=
práwę/ nie będą bez pożytku/ ktory pánie Boże day y X.K. y ie=
go Kátholikom ktorym ia wſze^o dobrá zbáwiennego życżę/ cho
ćiaż o nich bárzo wątpię/ dla ich vpornego ſprzecżánia ſię praw
dźie/ iednák ſobie dobrze tuſzę/ ná to pámiętáiąc iż co v ludźi nie
podobno/ v ćiebie pánie ieſt podobno bo ty wſzytko możeſz. A ia
to wiedząc więcey ſię dobrego ſpodźiewam/ y onego wſzytkim
życzę/ niż y moy rozſądek nieśie/ y niż też ich ſpráwy záſłużyły/ gdy
żeś ieſt miłośierny y łáſkáwy. Niechże będźie twoiá wola/ z chwa
łą imienia twego ná wieki błogoſłáwionego Amen. A iżem z dru
giey ſtrony nie ná wſzytko zoſobná odpiſał/ co y mnie X.K. zá=
dał/ y cżego też ſam broniąc błędow ſwych nátkał do Wędźidłá
ſwego/ tedym ia krzywdy ſwe wolał imo ſię puśćić/ nieco tylko
nákrotce niektorych dotknąwſzy/ niż ſię zá wſzytki bráć. Tákżem
y ná ie^o wykłády y wnoſzenia rzecży dla tego odpiſowáć ná káżdą
zoſobna á miánowićie ná ie^oprædicamenta ktoremi rzecży ſwey do
wodźi niechćiał: iż ony nie tylko tego niegodne były dla ſwey ni=
kcżemney ſproſnośći/ ále też dla te^o iż nákłádu nie doſtawáło ku
wyrobieniu wſzytkich kśiąg ktoreby muśiáły być niewiedźieć co
rázow więtſze. gdyby ſię ná to wſzytko choćiaż y nakrocey odpiſo=
wáć miáło. Bo co to k rzecży mowić ták y piſáć dowodząc te^o y
ſtánowiąc to/ co nigdy nie ieſt áni było. Iż Pan w pánu vtwier=
dźił wieki/ to ieſt Bog oćiec w ſynu iáko piſze fol. 240. y śmieć
to przed proſtaki twierdźić iż ſię ták oſtátnie ſłowá Ezái. 26. á
4. cżytáią według Zydowſkiego y Greckiego textu. Cżego áni
w Zydowſkim áni w Greckim texćie niemáſz. Gdyż tám y rzecż
o tym nie idźie y ſłow tych tám nikt nie naydźie/ procż tych wedle
Zydowſkie^o: Vfayćie w Iehowie áż y ná wieki. Abowiem [hebrajski]
[hebrajski]we iah Iehowah w Bogu Iehowie opoká iest wiekow/ to
ieſt/ ieſt moc náſzá w Bogu. Grecki záś text tákich ſłow vżywa.
Otworzćie brany/ niech wnidźie lud ſtrzegący ſpráwiedliwośći/
ſtrzegący prawdy/ przyimuiący prawdę y ſtrzegący pokoiu: iż w

tobie

---

strona: 320

Wtore kśiążki Odpowiedzi/

320.

tobie vfániem/ vfáli Pánie áż ná wieki. A coż to ſłuży X.K. rze=
cży? Abo co tu podobnego ieſt ſłowom iego? nic zgołá. Tákże
gdy to śmie z Iudy ś. liſtu/ tákże ex 2. Petr. 2. y 1. Petr. 3. twier=
dźić fol. 372. y 373. że ſyn Boży z Noem mowił/ korab iego zá=
wierał y otwarzał ꝛc. O cżym ſię nie tylko Iudźie z Piotrem/ á=
le y żadnemu pobożnemu z onych ſtárych nie śniło: nierzkąc żeby
to kiedy piſáć mieli. Abo gdy ták wykłáda ono podobieńſtwo
Luk. 14. fol. 14. fol. 394. o weſelu ktore ſpráwił (iáko on mowi) oćiec
ſynowi: gdyż Lukaſz piſze iż cżłowiek niektory vcżynił wielką
wiecżerzą/ á nie oćiec ſynowi weſele. Ktorego weſela y Abráhá
mowá vcżtá (iáko mowi X.K.) miáłá byc nieiákim fizerunkiem
ſtáremu zakonowi przyſtoynym á zwycżáynym onych god mał=
żeńſkich/ ktore BOg oćiec ſpráwił ſynowi ſwemu: ná ktorych
złącżył z nim w iedność perſony dwie náturze Boſką y cżłowie=
cżą ꝛc. A k rzecżyż też to? figurowałli to Abráhám ſwoią vcżtą?
mowiłli kiedy o tym Chriſtus? Piſałli też to kiedy Luk. ś. A
więc że godne ſą bayki tákie nieſłychane odpowiedánia y wywo
dow. Abo y to/ godnoli odpiſánia/ co mowi przećiw ſobie y wſzyt
kim inſzym fol. 444. iż ſyn Boży piſał przykazánie Boże ná tabli=
cách kámiennych mocą y rámieniem ábo ręką bogá oycá/ to ieſt
duchem ś. Gdyż on ſam z inſzymi ná inſzych mieyſcách to twier=
dźi/ iż Bog ſam pálcem ſwym/ ábo ręką ſwą/ to ieſt przez ſyná iá
ko oni báią to cżynić miał/ á nie ſyn iákoby zacnieyſzy rámienem
oycowym/ iákoby cauſa instrumētali. Ale podobno zápámiętał X.
K. co Ian. ś. nápiſał: iż zakon przez Moiżeſzá ieſt dány/ á nie przez
Chriſtuſá/ á łáſká záś y prawdá ſtáłá ſię przez Chriſtuſá/ á nie
przez Moiżeſzá. Abo y one^o zábacżył co ieſt Dźie. 7. ꝟ 38. Gal. 3. ꝟ
19. gdźie y Stefan y Páweł to vkázuią/ iż przez ręce Anielſkie/
wźiął Moiżeſz od Bogá ony wyroki/ ábo zakon. A nie przez Chri
ſtuſá ſyná Boże^o/ o ktorym w kilkánáśćie ſet lat/ rzekł dopiero
Anioł do Pánny. Oto pocżnieſz y porodźiſz ſyná ꝛc. Luk. 1. ꝟ 31
A potym inſzy Aniołowie mowili do Páſterzow gdy ſię iuż vro=
dźił. Dźiśia Nota dziśia nie przed wieki, vrodźił ſię wam zbáwićiel/
ktory ieſt Chriſtus Pan w mieśćie Dawidowym Luk. 2. ꝟ 11. A
tym rzecży ſwey nie dowiedźie co potym fol. 446. przydawa o pi
ſániu Chriſtuſowym pálcem ná źiemi gdy mu cudzołożnicę przy=

wiedźiono

---

strona: 321

ná Wędzidło X.K.P.

321.

wiedźiono Ian. 8. Bo tho ieſt thák zgodna z onym iáko noc ze
dniem: y ták ważna iáko on wywod/ ktory tocży dowodząc
boſtwá Chriſtuſowego/ gdy mowi/ iż Piotr iáko y inſzy Apoſto=
łowie/ ktorych tám fol. 46. zoſobná wſpomina/ poznał Páná
przy rybách. Gdyż (dokłáda tego) o Bogu ſámym cżytamy iż ſię
on z rybámi vmawia y onym roſkázuie ꝛc. Tákże ono co piſze fol.

7:

120. Będźie ich dwoie w ćiáło iedno/ to ieſt/ będą dwie náturze/
Boſka y ludzka w iedney oſobie Páná Chriſtuſá Bogá: choćiaż
też tę plotkę właſnemu textowi ſłowá Bożego przećiwną ma z
Auguſtyná. Abo iáko y ten wywod może być ćierpian/ ktory to=
cży fol. 38. Bog ieſt świátłośćią niedoſtępną/ ćiemnośći żadnych
nie máiącą. Páná Chriſtuſá zowie Ian świátłośćią nieprzyſtę=
pną. A ták Pan Chriſtus ieſt Bogiem onym ktory ieſt świátło=
śćią nieprzyſtępną. Ktory wywod iáko ieſt dobry/ niechby żacżę
tá ſzkolne ſądźiły weyźrzawſzy w káp. 1. liſtu 1. Iáná ś. Ktory to
mowi o Bogu oycu/ ktorego ſyná Iezuſá Chriſtuſá kreẃ ocży=
śćia nas od grzechow ꝛc. potym w káp. 49. Ezáiaſzowe/ gdźie
tenże Bog oćiec pod figurą mowi o przyſzłym Meſyaſzu/ iż miał
być dány pogánom zá świátłość. Y w to też co śpiewáią w ko=
śćiołách ſwych lumen de lumine, światłość z świátłośći/ áżći łácno
obacżą Logikę X.K. iáka ieſt. Y będą tákże mogli przećiw nie^v
mowić: z teyże I.M. Logiki. Bog ieſt świátłośćią: Apoſtoło=
wie ſą świátłośćią iáko Chriſtus o nich świádcży Máth. 5. ꝟ 14.
Otoż tedy Apoſtołowie ſą Bogiem. A ieſli to ważna/ tedy y X.
K. ważna będźie. Lecż ieſli to nie poydźie/ tedy ſię y X.K. nie oſtoi.
Gdyż to y nawiętſzy przećiwnicy bacżą/ iż Bog Oćiec on ſam
iedyny ſam prawdźiwą ieſt świátłośćią. A Meſyaſz tho co
ma od niego/ iáko od źrzodłá ma. Przez ktorego potym y inſzy
od tegoż Bogá tego cżym ſą doſtáwáią. Ale iż mię iuż teſzkno y
wſtyd przypomináć tylko á nie wypráwowáć tákie báśni/ y ſpro
ſne ſłowá Bożego ſzárpánia/ y onego iáko woſkowego noſá/ y
ná tę y ná owę ſtronę/ to wzgorę to ná doł y ná ſtrony inſze ná=
chylánia/ ktore ſię przez to Wędźidło X.K. dźieie. Przetoż iuż
wolę wſzytkiego zániecháć/ á tu koniec tym wtorym kśiążkam
vcżynić. Wſzák/ będźieli tego potrzebá y iákom teraz pracey nie
litował/ ná to odpiſáć/ tákże zá pomocą Bożą gotow będę/ y

ſſ

ná inſze

---

strona: 322

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

322.

ná inſze odpowiedźieć/ y z ſámego ieſzcże Wędźidłá więcey gru=
bych y ſproſnych błędow o Bogu y o Chriſtuśie y o duchu świę=
tym/ o ktorymem teraz dla przedłużenia nic nie piſał/ pokázáć y
ony ſłowem Bożym pokonáć. Bo ſię nigdy pletliwe báśni ludz
kie/ iáko plewy z pſzenicą z ſłowem Bożym weſpołek nie zgodzą
áni oſtoią. A ták niech ná tym teraz doſyć będźie. A ták iuż teraz
káżdy pobożny iáko z potłumionych błędow/ ták też z prawdy
ná iáſnią wyſtáwioney y wywyżſzoney/ niech zemną weſpołek
BOgá Oycá w duchu y w prawdźie záwżdy wychwála. A to
przez Iezuſá Chriſtuſá Amen.

11:

Trzećie kśiążki.

12:

Argument.
O Antychriśćie beſtyą w piśmie ś. názwánym kto=
rego imię y oſobę chce X.K. z głowy ſwey Papieżá
Rzymſkiego zewlec: cżemu nie ſproſta nigdy/ prze=
ćiw rzecży iáſney y piſmu świętemu/ á nim nas chce
gwałtownie przyoblec.
1. Ian. 4. ꝟ 3. á 2. Ian. ꝟ 7.
Káżdy duch ktory nie wyznawa iż Iezus chriſtus przyſzedł w ćie
le/ z Bogá nie ieſt: á ten ieſt (duch) Antychriſtow.
2. Teſs. 2. ꝟ 8.
Y obiáwion będźie on bezpráwnik/ ktorego Pan zágłádźi du=
chem vſt ſwoich/ á świętym przyśćiem ſwoim ſkáźi.

24:

Káp. 1.
Vż ſię zá pomocą páná Bogá náſzego dwoie kśiążek ná
Wędźidło I.M.X.K. Poznáńſkiego/ Hieronimá Po
wodowſkiego/ głownego nieprzyiaćielá náſzego/ ile mo
gło być nakrotcey ſkońcżyło: iuż też cżás trzećie wźiąć

przedśię/

---

strona: 323

ná Wędzidło X.K.P.

323.

przedśię/ y ony tákże co rychley/ y nakrotcey ſkońcżyć. Nie zábá=
wiáiąc ſię długimi/ w rzecży wſzem wiernym nie wątpliwey/ wy=
wody: lecż tylko okázowániem nieſłuſzne^o nam Antykriſtwá przy
cżytánia. A przytym wyſtáwieniem tego przed ocży/ iż bez wſze=
go ſporu y wątpliwośći/ nie kto inſzy ieſt Antichryſtem/ iedno
Papież Rzymſki/ A iż też ſtolicá/ regiment, rząd/ władza/ zwierz=
chność/ ktora ieſt przy Rzymſkich Biſkupiech/ ieſt gniazdem/
ſtolicą/ y zwierzchnośćią Antichryſtowſką. O ktorym Antychri
śćie iż miał przyść/ y ták ſię iákoby miał być Bogiem wynośić/
piſmo święte z dawná znáć dáło. Iáko ſię to potym pokaże. A iż
by rzecż tá tym ſnádniey y porządniey iść mogłá: godźi ſię na=
przod ná I.M.X.K. piſánie o tym/ odpowiedźieć dáć: á przytym
też záraz co ná nas wlecże nieſłuſznie ſpráwę dáć. Aby kto nieopá
trzny cżytáiąc I.M. wywody w błąd ſię záwieść nie dopuſzcżał:
mnimáiąc/ żeby to iuż ták być miáło iáko I.M. piſze w Przedmo
wie fol. 3. á to ták o tym rzecż ſwą przećiw mnie y bráćiey mey zá
cżynáiąc. Iż też te^o Miniſtrá y vcżnie iego zowę Antychriſtámi:
cżynię to zá powodem iego: gdyż on zwierzchniego páſterzá po=
wſzechnego/ y wſzytki nazacnieyſze y napobożnieyſze ludźie ꝛc. W
ktorych ſłowiech nigdy nie wyſłowioną gorliwość (iáko I.M.
ſam názywa y ſobie ią przycżyta) káżdy bácżyć może/ ktorą go=
rzey niż duchem onym Moiżeſzowſkim iáko ſię I.M. zda/ wet
zá wet oddáć vśiłuie/ co w Chriſtuśie plácu nie ma. A nie dźiw
by to był/ gdyby ſię zoſobná I.M. w tym krzywdá ſtáłá/ ále
żadney zoſobná nie máiąc/ przedśię ſię zá to bierze/ iż y Papie=
ża dáleko w Rzymie bánkietow ſwych Włoſkich vżywáiącego/
bronić chce/ y ſwey też przy nim/ y rowiennikow ſwych/ kuchniey.
Bo o tę grá idźie: hinc illæ lachrymæ by tę odięto/ pares nobis multi

29:

fuiſsent. Boć też nie dármo ieden z nich/ nie dawny Biſkup Krá=
kowſki to powiedźiał: wierz ty iáko chceſz ábo w co chceſz ꝛc. tyl=
ko day co ieſt moiego. Ale iákożkolwiek ſię to dźieie/ ma I.M.
X.K. v mnie w tey mierze nie iáką wymowkę: y v inſzych też po
dobno mieć może: iż iáko ptak dobry á toli wżdy w ſwe gniazdo
nie plugáwi/ ále iáko może chędoży: y do niego też iáko mrow=
ká z drugimi cżerſtwie ná cżyścowy ogień trzaſki nośi: et pro aris

36:

focisq̀ue certat. Nā quis quæſo dici meretur, ſi Zelo pro ſuis dijs nullo pror

ſſ 2	ſus tange-

---

strona: 324

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

324.

ſus tangeretur? Iáko tedy názwawſzy mię z gorliwośći beſtyą/ dał
I.M. tego o ſobie wedle wiáry y poſtępku ſwego ſpráwę: tákże
też y tu bieląc Murzyná nie wybielnego/ názwawſzy mię y z brá=
ćią moią Antychriſtem/ chce winnikámi onemi figowemi/ kto=
rych y Adam z Ewą vżywał/ okryć od Antychriſtoſtwá Papę
ſwego Rzymſkiego. Aby iego okrywſzy/ y ſam ſię też/ iáko zá wie
chą/ od niepogody nádchodzącey zákryć mogł/ by go to tylko
nie omyliło. Coż tedy cżyni? á tho naprzod dáie o ſobie ſpráwę
przecż mnie Miniſtrá/ raz Arryáńſkie^o/ drugi raz Nowokrzcżeń
ſkiego iáko I.M. zowie/ y z vcżniámi moimi/ Antychriſtem też
po beſtyey názwał. Dokłádáiąc tego/ iż to zá moim powodem
cżyni. Przeto/ iżem ia też zwierzchniego páſterzá powſzechnego/
y wſzytki nazacnieyſze y napobożnieyſze ludźie/ ktorzy wiárę (iá=
ko I.M. mowi) powſzechną przez ták długie wieki/ we wſzech
narodách/ od Apoſtołow trzymáli/ pierwey y bárzo dotkliwie
wiele rázow ták oſądźił y oſzácował/ nie roſpárſzy ſię pierwey z
nim tákći stoi w moim exemplarzu, á w inſzymem widział, známi: co nie
wiem cżym ſię stáło: ále ná tym máło, bo toż przedśię będźie przy kim
takowa háńbá ſłuſznie zoſtáć ma. To ták I.M.X.K. piſze ſprá=
wę o ſobie dáiąc. Ná co ia krotko odpowiedam. Naprzod/ iż
to zá co ſię wźiął X.K. nie dobrze ſię wźiął: bo nie dla chwały
Bożey: áni z miłośći prawdy/ ále dla pomſty: áby tylko wet zá
wet oddał. Gdyż ſam tego dokłáda: iż to zá moim powodem v=
cżynił/ iżem ia Papieżá pierwey názwał Antychriſtem ꝛc. Ktore=
go przećiw Bogu/ Chriſtuſowi/ y Apoſtołom/ zowie zwierz=
chnym y powſzechnym páſterzem: zdźieráiąc to naprzod z iedne=
go páſterzá Chriſtuſá Iezuſá/ co iemu Bog dał/ y cżym go v=
cżćił y poſtánowił: co on o ſobie świadcży/ y co mu Apoſtołowie
przywłaſzcżáią/ zowąc go/ y prawdźiwym/ y przednieyſzym páſte
rzem y dożorcą duſz náſzych. W cżym ſię iuż też niewątpliwie o=
kázuie być z Papieżem ſwym Antychriſtem: To ieſt/ nieprzyia
ćielem y przećiwnikiem Chriſtuſowym: Co ia też z dawná wie=
dząc od inſzych/ ktorzy toż co y X.K. mowili: á nawięcey z pi=
ſmá ś. iż Papież ieſt Antychriſtem przetom go ták zwał: y teraz
bez pokáiánia zowę: y zwáć poki ſię on też nie pokáie/ y Chriſtu=
ſowi ſię ſprzećiwiáć nie przeſtánie/ będę. A co mi zádáie/ żebych

przytym

---

strona: 325

ná Wędzidlo X.K.P.

325.

przytym y wſzytki nazacnieyſze y napobożnieyſze ludźie/ bárzo dot
kliwie wiele rázow oſądźił/ y oſzácował/ ktorzy powſzechną wiá
rę przez ták długie wieki trzymáli: tego żadną miárą ták zgołá
w piſániu żadnym moim X.K. nie pokaże: ábych ia/ nierzkąc za=
cne y nabożne/ ále też y napodleyſze ludźie/ y z niewiádomośći
(náwet) złośći płodzące/ poki żywą/ ſądźić/ y ſzácowáć/ iáko nie
przyſtoynie miał. Tych ſądzę y ſzácuię/ y to wedle ſłowá Boże^o/
ktorych widzę/ iż bez pokáiánia prawdźiwego chriſtyáńſkie^o/ bez
wiáry wlaney/ żywey y prawdźiwey (bo v mnie martwa/ zmyślo
na y nábyta/ choćiaż powſzechna y ſtára zá nic ſtoi) żywot ten
ſwoy ſkońcżyli. Iż/ ponieważ nie wierząc: k te^v w złośćiách leżąc:
z tym ſię świátem roſtali: tedy ći zbáwieni być nie mogą. Bo iá=
ko ich tu śmierć záſtáłá/ ták tám potym ſądzeni będą. Abowiem
hic vita vel acquiritur vel amittitur: iáko ieden z ſtárych/ á dobrze
powiedźiał: Tu żywotá y doſtawamy/ y go tu też pozbywamy.
A co ſię tknie żywych/ o ktorych záwżdy/ do oſtátniego wytchnie
nia/ dobrze ſobie tuſzę: ták o nich mowię y piſzę: iż ieſli ſię náwro
cą/ w Iezuſá Chriſtuſá vwierzą: żywotá ſwego rychło y znácżnie
popráwią: tedy temu wierzę iż zbáwieni będą. Nie pátrząc w tym
ná zacność y powagę/ áni ná zwierzchowne nabożeńſtwo/ od lu
dźi drugich zmyślone: gdyż mam po ſobie wyrok Boży: w kto=
rym to iuż zdawná obwołáć racżył: iż go prożno ludźie chwalą gę
bą/ y wárgámi/ ktorych ſerce dáleko ieſt od niego: y prożno ſię
go boią/ będąc w tey boiáźni ſwey nie od Bogá ále od ludźi wyu
cżeni Ezá. 29. ꝟ 13. Máth. 15. ꝟ 8. ále pátrząc ná wiárę/ ktora=
by przez dobre vcżynki świádectwo zá ſobą miáłá. Cżego gdy nie
widzę: owſzem co temu przećiwnego bacżę: iáko ieſt báłwochwál
ſtwo/ ktorego pełne ieſt Papieſtwo/ że go żaden pokryć y zá tyn=
kowáć ſwoim rozumem y Loiką nie może: tákże krzywoprzyśię
ſtwo: nádáremne bránie imienia Bożego: Bogow wielkość zmy
ślonych od ludźi/ y pośrzednikow bez licżby: tedy o tych wſzyt=
kich mowić muſzę z piſmem/ iż ktorzy tákowe rzecży cżynią/ kro
leſtwá Bożego dźiedźicmi być nie mogą. 1. Kor. 6. ꝟ 9. Efez. 4.
ꝟ 17. á 5. ꝟ 3. 5. Gál. 5. ꝟ 19. Kol. 3. ꝟ 5. Toć ia ták/ nie zacne
tylko y nabożne/ ále y inſze wſzytki ſądzę: á nie inácżey. Ale ſię

ſſ 3

iákom

w ſąd on ktory Bog dał ſynowi ſwemu Iezuſowi nie wtrącam:

ſſ 3

iákom

---

strona: 326

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

326.

iákom to y w pierwſzych kśiążkách/ mowiąc około pomárłych/
wſpominał. O rozpárćiu mi iuż też tu mowić nie potrzebá oko=
ło tych rzecży/ to ieſt przykim by tá háńbá zoſtáć miáłá/ lub z ſá=
mym Papieżem iáko princypałem: do ktorego trudny przyſtęp:
iákom w pierwſzych kśiążkách nápiſał: lub też y z inſzymi wſzyt=
kimi/ iáko X.K. mowi/ wedle tego iákom w inſzym exempla=
rzu nálaſł/ nápiſano/ wielką licżbę z námi á nie z nim/ boby temu
końcá nie było: káżdego z nich zoſobná ſzukáć/ y oto ſię z nim ro=
ſpieráć? A wſzák I.M. X.K. będąc ſam w Lublinie/ choćiaż ná
káżdym ſwȳ kazániu o mnie kazał/ y záwżdy wyzywał/ gdym ſię
mu przez páná Doktorá Grotá y inſze/ ná rozmowę iáwną á nie
pokątną ofiárował/ zemną mowić niechćiał. A iákoż tu śmiał
to piſáć/ żem ſię pierwey z nim/ to ieſt lub z Papieżem iáko pryn
cypałem/ lub z nimi wſzytkimi (co oboie ieſt niepodobną rzecżą)
nie roſpárł. Trudno ſię z tákimi roſpieráć/ ktorzy mowić y ſłu=
cháć niechcą/ prawdy ktora w o cży kole. A ieſzcże trudnieyſza/
gdy ſię drápáć páznokćiámi chcą y ná wylanie krwie vśiłuią/ in=
ſtyguią y fołdruią: á ieſzcże tym trudniey/ iáko ná powietrzu pta
ki wſzytkich zbieráć: ná wſzytkich ſię oględáć: wſzytkich zoſobná
ſzukáć y ze wſzytkimi ſię roſpieráć. Ale od tey Przedmowy X.K.
z ſtrony obmowy iego przyſtąpiemy iuż ku rzecży ktorą tego do=
wieść chce/ iż nie Papież ieſt Antychriſtem/ ále iáko támże mo=
wi/ Hereſiárchowie ꝛc. Ktoremu/ iż cżáſu do wywodzenia dłu=
giego tey rzecży nie doſtáło/ iáko ſię też w tym omawia/ tedy
ſektćie Nowokrzcżeńſkiey kilká tylko przycżyn przywodźi (o=
puśćiwſzy Hereſiárchy/ przez ktore ia wedle Bogá y ſłowá iego
Papieże rozumiem) ták rzecż ſwą o Antychriśćie zácżynáiąc. Na
przod/ Antykriſt rozumie ſię przećiwnik Kryſtuſow/ otoż Papież
choć ieſt namieſtnikiem Kryſtuſowym/ gdyż według poſtáno=
wienia páńſkiego/ w oſobie Piotrowey/ ná mieyſcu Kryſtuſo=
wym páśie owce ie^o/ ktore do ſkońcżenia świátá trwáią: przed=
śię (według náuki tegoż miſtrzá ſwego) poniżáiąc ſię/ nie zowie
ſię ták ſam/ ále ſię piſze ſługą ſług Bożych/ zá cżym też Pánu
Chriſtuſowi nigdy ni w cżym nie był przećiwnym: Y owſzem zá
iego chwałę/ ábo krzywdę przećiw pogánom ábo kácerzom zá=
wſze ſię vymował: Cżechowic lepak z tą ſektą ſwą ꝛc. niż ſię dál

ſze ſłowá

---

strona: 327

ná Wędzidło X.K.P.

327.

ſze ſłowá I.M.X.K. położą: ták iáko káżdy nápiſáne w Przed
mowie iego naydźie: trzebá iuż te nákrotce rozebráć y ná nie od=
powiedźieć. Co ſię tedy tknie wyłożenia Antychriſtá/ dobrze ieſt
znácżenie/ ſłowá tego Antychriſt przełożone/ choćiaż ſię Anty=
chriſt ſam nie opiſał wedle potrzeby: przećiw cżemu iednák nic
ſię tu mowić nie będźie: gdyż ták ieſt/ iż Antychriſt ieſt przeći=
wnik Chriſtuſow. Lecż tu nam nie idźie tylko o znácżenie y wyro
zumienie ſłowá: ále też idźie y o rzecż ſamę: y o okazánie te^o/ ktoby
był Antychriſtem: y ktoby ták ſłuſznie/ będąc nim/ mogł też być
beśpiecżnie Antychriſtem názwány. To ieſt/ Chriſtuſowym prze
ćiwnikiem/ y nieprzyiaćielem: ktorymby záś nie mogł być wła=
ſnie/ gdyby naprzod wſzytkiego przećiw Chriſtuſowi nie cżynił.
Ale iż wſzytko cżyni/ przetoż ieſt Antychriſtem/ przećiwnikiem
Chriſtuſowym. Tu gdyby ſię godźiło/ ty ſámy ſłowá X.K. wźiąć
przedśię/ y ony ſámy rozbieráć: y z nich Antychriſtá/ opuśćiwſzy
I.M. wywody/ pokázowáć/ nie byłoby nic łatwieyſzego: boby
ſię rzecż tá mogłá prętko ſkońcżyć. Lecż áby ſobie tego I.M. zá
krzywdę nie brał/ ábo ták nie mniemał/ iż nie mamy co ná nie od

19:

odpowiedźieć/ przetoż teraz tego zániechawſzy/ wywody ſáme
I.M. odpráwiemy/ á przy tym też y Antychriſtá ſwym porząd=
kiem przy nich pokázowáć będźiemy. Naprzod tedy krotko mo
wiąc/ dźiwna mi ſię zda tá logiká X.K. ktorey z wyłożenia ſłow
ká tego Antychriſt vżywa: ále iż iey iá nieumiem: przetoż też nie
ná nię/ ále ná rzecż ſámę odpowiedáć będę. Acż to wiem/ iż gdy=
by był thák rzecż ſwą wyſtáwił/ Káżdy Antykryſt ieſt przećiwnik
Chriſtuſow: Papież nie ieſt żadnym przećiwnikiem Chriſtuſo=
wym/ A ták żaden Papież nie ieſt Antychriſtem: tedyby też ła=
twie było rzecż tę poiąć/ y ná nię odpowiedźieć. Abowiem/ gdy
by wtorey propoſicyey/ ábo położenia/ ſłowem Bożym y pewny=
mi á niewątpliwemi známiony/ ktore Grekowie τεκμκ̀ςια názy=
wáią dowiodł y obronił. A ktoby te^v mogł co ná odpor mowić:
y nie záraz zámknienia tey rzecży pozwolić? ále gdy puśćiwſzy tę
pewną/ y dobrze vtwierdzoną drogę/ wići ſię około płotá plo=
tą/ tedy nielza/ iedno ie też tákże roſplátáć/ iáko ſą vplećione. A
le wżdy ſłuchaymy/ co rzecży ſwey dowodząc/ to ieſt/ iż nie Pa=
pież ieſt Antychriſtem/ ále iż ia y z bráćią moią/ mowi I.M.X.

K. Atoli

---

strona: 328

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

328

K. Atoli ták mowi/ w krotką ſummę ſłowá iego zebrawſzy: Pa
pież choć ieſt namieſtnikiem Chriſtuſowym/ przedśię ſię ták nie
zowie/ ále ſię zowie ſługą ſług Bożych: á ták Papież nie ieſt ni w
cżym przećiwnikiem Chriſtuſowym ꝛc. Thy ſłowá y rzecży/ ku
ktorey ich I.M.X.K. vżywa/ iż gruntu nie máią z piſmá ś. prze=
to ſię też oſtáć nie mogą. A náwet y według Logiki nie ſą wa=
żne. Abowiem X.K. bierze to ſobie zá fundáment/ petens principi-

8:

um, o co prze idźie/ y cżegoby pierwey dobrze dowieść potrzebá.
A iż to ia ieſzcże właśniey á krotko rzekę/ w nádźieię ſłowá Boże=
go/ bierze to przedśię X.K.cże^o nigdy nie obroni áni dowiedźie:
ponieważ ſię z prawdą ſłowá Bożego nie zgadza. Bo to mowić
iż Papież ieſt namieſtnikiem Chriſtuſowym/ nie co inſzego ieſt/
iedno chćieć prawdę ſłowá Bożego w kłamſtwo przemienić/ po
tym ludźi omamić/ żeby ſię w tym nie cżuli: á nád to Chriſtuſá z
mocy y wiádomośći y rządu chćieć złupić: ktory rząd/ oddał mu
Bog oćiec niebieſki do ręku: y dla ktore^o też poſádźił go po prá=
wicy ſwey: áby on ſam á nie kto inſzy/ ná mieyſcu iego krolował:
á krolowałby w pośrzod nieprzyiaćioł/ áż do zwyćiężenia oſtá=
tniego nieprzyiaćielá śmierći. W ktorym cżáśie niż ſię ſkońcży/
żaden te^o z piſmá ś. nie pokaże/ áby to ſwe kroleſtwo/ moc/ zwierz
chność y rząd/ miał komu Chriſtus Pan zlecáć/ onego namie=
ſtnikiem ſwym cżyniąc. Gdyż/ contra oportet nullum datur remedium
przećiw muſowi (mowi) ábo potrzebie/ w ſłowie BOżym dot
kliwie wyráżoney/ nie może być wymyślono/ przez coby ſię to
zwątlić y wyniſzcżyć/ co Bog chce mieć miáło. A ten mus ábo
potrzebę znácżnie Páweł s. wyraża tymi ſłowy o Chriſtuśie mo=
wiąc/ δξ γας ὰντoν̀ βασιλειν,oportet enim ipſum regnare, boć mu kro
lowáć muśi/ ábo/ boć mu krolowáć potrzebá/ áżby położył wſzyt
ki nieprzyiaćioły iego/ pod nogi iego. Nie ládá to ſłowká: twár
do ſą zápiecżętowáne: gdy mowi iż mu potrzebá/ ábo iż on muśi
krolowáć. Bo mowi/ iż on/ á nie kto inſzy krom niego. K temu
iż cżás tego krolowánia tákiego iego/ oſtátecżnym nieprzyiaćie=
lem śmierćią końcży/ á przed zwyćiężeniem iey ſurrogata, ábo na=
miáſtká/ ábo wikáryego nie wyraża. Cżegoby pewnie nie zánie=
chał/ gdyby tym cżáſem ktorykolwiek być miał. A iż nie názná=
cża/ tedy tego nie bez przycżyny cżyni: ále dla ſłuſznych prawdźi=

wych y

---

strona: 329

ná Wędzidło X.K.P.

329.

wych y pewnych przycżyn y świádectw ſłowa Boże^o: ktoreby ſię
wſzytki w niwecż obroćić muśiáły/ gdyby namiáſtká ktorego
pozwolić miał. Ktorych ácż ieſt wiele: wſzákże ia tylko niektore
przypomionę. Iáko to/ iż Pan Chriſtus páſterz dobry náſz/ y do=
zorcá duſz náſzych/ choćiaż zábity był y vmárł/ iednák w grobie
nie zoſtał: ále wzbudzony będąc żywie: á śmierć mu iuż więcey
nie pánuie. Druga/ nie ieſt bez mocy y wiádomośći potrzeb ludźi
tu mieſzkáiących: gdyż też nie ná oko ſądźi: áni z powieśći ktora
by do vſzu iego przyſzłá/ Ezái. 11. ꝟ 3. iáko ſądzą inſzy Pánowie
świáta tego: ktorzy/ nierzkąc daleko kędy ná ſtronie/ ále y tego
co ſię w tyle ich zá ocżymá dźieie/ y co kto przed ocżymá ich ná
ſercu broi/ wiedźieć y widźieć/ procż ſkutku/ á powieśći nie mo=
gą: dla cżego im też ná ſtronie będącym/ trzebá tám y ſam mieć
ſurrogatow/ namiáſtkow/ ſtrożow/ dozorcy ꝛc. Lecż on/ iż to
wſzytko wie/ y mocą y mądrośćią ſwą/ ſądząc ſpráwiedliwie/
wſzytkiemu ſam ſproſtáć może przetoż namiáſtká żadnego nie
potrzebuie. K temu/ iż ácżkolwiek nie ieſt obecny wedle ćiáłá/
iednák záwżdy ieſt z ſwoimi/ według duchá/ ktorego wźiął od
Bogá bez miáry: tákże też ieſt z ſwoimi y według zwierzchnośći/
ktorą mu dał Bog oćiec iego ná niebie y ná źiemi: á ták ieſt iáko
to obiecał być ná koniec y ze dwiemá/ ktorzyby ſię w imię iego
zgromádźili/ Máth. 18. ꝟ 20. á 28. ꝟ 20. Ponieważ tedy on ſam
ieſt/ tedy wikáryego nie potrzebuie. Nád to ieſzcże/ znácżnie te=
go dokłáda piſmo/ iż on będąc náſzym przycżyńcą/ y ofiárowni=
kiem/ záwſze ſię zá námi przycżynia/ y okázuie przed oblicżnośćią
Bożą: iż też záwżdy żywie: iáko Piſarz liſtu do Hebreow mowi:
káp. 7. ꝟ 24. iż (ofiárownik náſz) ná wieki trwa/ przetoż też wie=
cżne ofiárownictwo ma: przetoż też koniecżnie záchowáć może
ty ktorzy prze zeń przyſtępuią do Bogá: záwżdy żywąc/ áby ſię
záwżdy przycżyniał zá nimi. O cżym też y indźiey ſą świádectwá
Heb. 9. ꝟ 24. Rzym. 8. ꝟ 34. Ian. 14. ꝟ 16. 1. Ian. 2. ꝟ 1. Ktorą
też rzecż iáśnie nam przed ocży przykład Stefáná ś. wyſtáwia.
Zá ktorego/ ácżkolwiek y Piotr y inſzy Apoſtołowie żyli/ iednák
ſię Stefan ná żadnego z nich nie oglądał: ále ſámego tylko ie=
dynacża przycżyńcę y Páná w niebie po práwicy Bożey vpátro=
wał: y będąc kámionowány duchá mu do ręku oddawał/ kto=

tt

ry/ ná

---

strona: 330

Trzećie kśiążki Odopowiedzi/

330.

ry/ ná toć nam ieſt ku przykłádu wyſtáwiony/ ábyſmy y my tám=
że w niebie ocżymá wnętrznemi/ tegoż páná/ y páſterzá náſzego/
Iezuſá Chriſtuſá záwżdy po práwicy Bożey vpátrowáli: á ná ża=
dnego ſię zmyślonego niewiedźieć kędy dáleko zá gorámi/ zá
morzem y zá rzekámi pánuiącego namiáſtká przećiwniká Chri
ſtuſowego namniey nie oglądáli: gdyż żywy ieſt ſtroż y páſterz
náſz: záwżdy go z ſobą mieć/ nań pátrzyć możemy: á Papieżá
nie káżdemu ſię widźieć zeydźie. Wie o nas náſz páſterz: á Papież
procż opiſánia y powieśći drugich wiedźieć nie może. A iż ſię to
iuż pokazáło iż iemu ſámemu potrzebá krolowáć/ do zwoiowá=
nia oſtátecżnego nieprzyiaćielá śmierći: á pokázáć ſię to z dru=
giey ſtrony nie może/ áby tym cżáſem miał komu kroleſtwo ſpu=
śćić/ rząd zlecáć/ y miáſto śiebie wikárye^o ábo namiáſtká poſtá=
nawiáć: tedy ſię iuż to iaśnie iáko ſłońce pokázuie/ iż Papież nie
ieſt tym cżym go cżyni y zowie X.K. to ieſt namieſtnikiem Chri=
ſtuſowym: ále y owſzem gdy to ſobie przywłaſzcża/ y náde wſzyt=
ki ſię wynośi/ y gdy to od inſzych ktorzy go tym cżynią y zową
przyimuie: tedy ſię tym ſam Antychriſtem/ to ieſt/ ſprzećiwni=
kiem Chriſtuſowym być pokázuie. Chriſtus Pan wźiął od Bo=
gá oycá kroleſtwo/ ktorego nie zleca/ áni zleći nikomu: á zwła=
ſzcżá ku pánowániu nád drugimi (bo ſię tu nic nie mowi prze=
ćiw porządnemu vſługowániu ſłowem Bożym przez wierne pá=
ſterze we Zborzech iego) ále ie záś po zwyćięſtwie wſzech nieprzy
iaćioł/ temuż Bogu oycu/ od ktorego ie wźiął/ odda: iáko tám=
że 1. Kor. 15. ꝟ 24. 28. Apoſtoł mowi: potym koniec gdy odda
kroleſtwo Bogu oycu/ y gdy ſkáźi wſzelkie przełożeńſtwo/ y wſzel
ką zwierzchność y moc. A gdy mu wſzytko poddano będźie/ tedy
y ſam ſyn będźie poddan temu/ ktory mu poddał wſzytko: áby
Bog był wſzytkim we wſzytkich. Ale ſnadź X.K. nie ták zgołá
zowie Papieżá/ bez okazánia tey rzecży nie iakiego namiáſtkiem
Chriſtuſowym: lecż też tego dokłáda/ iż on wedle poſtánowie=
nia páńſkiego/ w oſobie Piotrowey ná mieyſcu Chriſtuſowym
páśie owce iego/ ktore do ſkońcżenia śviátá trwáią. Dobrze/
prawdá ieſt iż ták mowi X.K. ále przedśię y tá mowá/ ktorą
pierwſzey dowodźi/ nie mniey też dowodu/ iáko y pierwſza/ po=
trzebuie. Gdyż też tákże iáko y pierwſza/ dáleko ſię ſłowá Bo=

żego prawdą

---

strona: 331

ná Wędzidło X.K.P.

331.

żego prawdą mija. Abowiem poſtánowienia tego páńſkie^o kto=
re wſpomina/ nigdy o żadnym Papieżu Rzymſkim z ſłowá boże=
go nie pokaże. Owſzem my/ rzecż temu przećiwną/ pokazáć mo=
żemy. Bo/ á kto to kiedy w ſłowie Bożym widźiał y cżytał/ iż
ták Pan Chriſtus poſtánowił/ żeby Papież Rzymſki/ á ieſzcże w
oſobie Piotrá ś. vmárłego/ miał páść owce iego? Bo/ choćiaż
to pewna/ iż owce Chriſtuſowe trwáć będą do ſkońcżęnia świá=
tá: iednák to przedśię nie poydźie zá tym/ áby dla tego Papież/
miał być w oſobie Piotrowey páſterzem ich. Gdyż y to/ co mo=
wi w oſobie Piotrowey/ niewiem z kąd ma? y niewiem ktore ſło
wo Boże ták go wierzyć y mowić náucżyło? Ani tego dowiedźie
żeby Pan Chriſtus Piotrá/ nierzkąc Papieżá páſterzem w Rzy=
mie poſtánawiáć miał. Ponieważ on ſam rzekł do vcżniow
ſwych/ ktorym kazał Ewánielią przepowiedáć/ á nie pánowáć
nád inſzymi/ áni mſzyć/ áni wiłowáć ꝛc. odchodząc od oycá ſwo=
iego Oto ia z wámi ieſtem áż do ſkońcżenia świátá. Mowi ia ie=
ſtem z wámi/ á nie mowi oto wam poſtánawiam miaſto śiebie
Piotrá. Bo y Piotr y inſzy bez niego nic nie ſą. Ani mowi/ oto ná
mieyſce Piotrowe/ ábo oto w oſobie Piotrowey Papież Rzymſki
páść was będźie. Ale mowi/ iáko prawdźiwy/ w ktore^o vśćiech
zdrádá náleźiona nie byłá: oto ia z wámi ieſtem áż do ſkońcże=
nia świátá. Do wſzytkich to mowi/ á nie do iednego: y ze wſzyt=
kimi być chce/ nie z iednym tylko ktorym zoſobná. Iż tedy ſam
ieſt/ tedy mu namiáſtká do nich nie potrzebá. A iż też ſam ieſt pá
ſterzem/ y ſam ſwe owce páśie/ bez namiáſtká y wikáryego/ oto
y o tym ſłuchaymy Bogá ſáme^o z dawná przez Proroká mowią=
cego/ w ty ſłowá (Ezech. 34. ꝟ 22. Ia ſpráwię wybáwienie o=
wcam moim/ á nie będą więcey, podáne ná rozerwánie: y ſądźić bę
dę między báránem y báránem. A wzbudzę nád nimi páſterzá
iednego/ notá iednego nie wiele ich, y páść ie będźie ſługá moy Da=
wid/ notá nie Rzymski Papież ieden po drugim w oſobie Piotrowey. A on
ie páść będźie/ y on będźie páſterzem ich. A ia Iehowáh będę
im zá Bogá: á ſługá moy Dawid Kśiążęćiem w pośrzodku ich/
ia Iehowáh mowiłem. Toż powtarza káp. 37. ꝟ 24. Skąd to
obacżyć mamy: iż ponieważ ták ſłowy otworzyſtymi Bog o tym
mowi/ tedy nie przeco inſzego/ iedno áby znáć dał/ iż iuż chćiał

tt 2

koniec

---

strona: 332

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

332.

koniec vcżynić onemu pierwſzemu rządowi/ zwierzchnego y ćie
leſnego pánowánia nád ludem ſwym: ktoremu záwżdy rozmáite
páſterze/ y rządźce dawał: y Sędźie y Krole y ofiárowniki/ przez
ktore rządźił lud ſwoy. Lecż iż ſię oni wedle powinnośći w vrzę=
dźie ſwym nie záchowáli/ iáko ſię godźiło/ przetoż też támże/ y
ná inſzych mieyſcách/ lámentuie ná nie przez Proroki. K temu/
ácż ſię też kiedy kto y między nimi nie zły obrał: iednák/ iż cżło=
wiekiem był proſtym/ ktoremu/ iáko piſarz liſtu/ do Hebreow pi=
ſząc o ofiarownikách Heb. 7. ꝟ 13. mowi/ śmierć żyć długo nie
dopuśćiłá/ że po nim ná mieyſce iego inſzy muśiał być poſtáno=
wiony: Przetoż iákom rzekł/ obiecował Bog on rząd y paſterze
odiąwſzy/ rząd inſzy nowy záłożyć/ y páſterza inſzego/ á znácżnie/
miáſto inſzych wielu/ iednego poſtánowić: ktoryby ſam á nie przez
oſobliwego Wikáryego Papieżá Rzymskiego owce iego páſł: y ſamby
był páſterzem nád nimi. Ktore páſterſtwo z ſtrony ofiárownic
twá przycżytá pánu Chriſtuſowi Piſarz liſtu do Hebreow/ nie
tylko w onych ſłowách ktore ſię wprzod o vſtáwicżnym żyćiu ie=
go wſpomináły: ále y w tych gdźie mowi/ iż doſtał ὰπαςαβάτoμ,
nie przeſtępnego iż ták rzekę/ ofiárownictwá/ to ieſt/ ktore iuż z
iednego ná drugie^o przenoſzone y wkłádáne być nie może/ Heb.
7. ꝟ 24. ponieważ on trwa ná wieki. Bo gdyby mogło ná inſze=
go kogo być wkłádáne: iáko ie ſobie Papieżnicy zmyśláią/ y ná
nie iednego po drugim dźiwnymi práktykámi wſtáwiáią: tedy
by BOg prożno o páſterzu iedynym cżynił tę obietnicę. Ieſzcże
by ten páſterz Dawid nie páſł owiec iego: ániby był páſterzem
ich: pokiby tu ieſzcże inſzy páſterze byli/ y páśienie to ſobie owiec
Bożych przywłaſzcżáli. Ale iż Bog będąc prawdźiwy/ vcżynił
doſyć obietnicy ſwey/ dawſzy páſterzá iedynego/ przedtym zda=
wná obiecánego: á onego dawſzy iuż koniec onym ſtárym páſte=
rzom vcżynił: (mowi ſię to z ſtrony Zborowe^o rządu/ nie z ſtrony
rzecży poſpolitey źiemſkiey/ ktora ná świećie drogą ſwą idźie.)
A nie ieſtże to o brzymſka śmiáłość przećiwko ták iáſney rzecży/
chćieć przedśię ſtánowić ſobie páſterzá powſzechnego inſzego? á
iákoby ná vpor przećiwko Bogu/ y Chriſtuſowi páſterzowi prze
zeń poſtánowionemu/ znowu záś wſkrzeſzáć onę iuż vpádłą rzecż
poſpolitą Izráelſką? ábo ſobie ná kſztałt oney inſzą zmyśláć? Co

iż Papieże

---

strona: 333

ná Wędzidło X.K.P.

333.

iż Papieże/ y z ſwoimi dworzány/ iáko ná oko widźimy/ cżynią:
A więcże ich ieſzcże śmie kto omawiáć y bronić/ żeby Antychriſtá
mi/ przećiwnikámi Chriſtuſowymi/ nie byli? Niech ſię w tym
dobrze I.M.X.K. z ſobą obráchuie: dali mu też tylko pan Bog
wyrozumienie tey rzecży. A co mowi I.M. iż Papież będąc na=
mieſtnikiem Chriſtuſowym/ ták ſię przedśię/ poniżáiąc ſię/ nie
zowie: ále ſię piſze ſługą ſług Bożych. Tedy mi temu dźiwno/ iż
w rzecży tak iáſney/ zálecáiąc tę wilcżą pokorę Papieſką chce X.
K. ludźi bácżnych omamić: á oſtro pátrzące/ zámydláiąc im káł
kuſem iákimśi ocży práwie náporząd záślepić żeby widząc nie
widźieli/ á rozumieiąc przedśię nic nie rozumieli ani te^o coby to
był zá tytuł Papieſki Seruus ſeruorum Dei, ſługá ſług Bożych vwa
żáli/ áni o tym coby ſię też przećiw te^v tytułowi ſkutkiemw rze=
cży pokázowáło pomyśláli. Ieſzcżeć wżdy poniekąd ten tytuł
mogł Grzegorzowi pierwſzemu/ wielkiem názwánemu ſłużyć:
ktory ſię ták naprzod podpiſowáć pocżął. Iż on to będąc w ká=
picy wychowány/ mnichowſką miał w ſobie pokorę: y ieſzcże ſię
nie doucżył być pánowáć/ bo też ieſzcże do páńſtwá tákiego nie
przyſzło było: wedle ſłow Prorockich/ choćiaż też iuż y on iáko mo
gąc/ przez mnichy ſwoie ſubtylnie ſię w ludźi wkrádał/ y one ſo=
bie y kośćiołowi ſwe^v Rzymſkiemu zniewalał: á to zwierzchnim
nabożeńſtwem: y wymyślnemi ceremoniámi/ y rozmáitymi przy
datkámi/ przedtym nigdy nieſłychánymi/ áni widánymi: ktore
on wynálaſł/ y przez nie onę proſtotę przodkow ſwych w odprá

25:

wáwoniu nabożeńſtwá iákoby potępia: gdy ná nim iáko proſtȳ/
á nic nie wyſtáwnym/ nie przeſtawáiąc/ świętnieyſze ſam wymy
śliwſzy/ one^o náśládował/ y nie iáko ſługá ſług/ ále iáko pan má
iący nád inſzymi zwierzchność/ inſzy toż cżynic roſkázował/ ktory
ácż między inſzymi/ ktorzy ponim byli/ miał wżdy coś w ſobie/
wedle zdánia tych co żywoty Papieſkie piſáli/ lepſzego: Iednák
przedśię niewiem/ żeby y on temu podpiſowi ſwemu doſyć vcży=
nił: to ieſt żeby prawdźiwie wedle Chriſtuſá páná/ y wedle poſtęp
kow y náuki Apoſztolſkiey/ ſługam Bożym/ iáko ſługá/ ſłużył?
Iáko cżynił Piotr ś. choćiaż ſię on ták/ y żaden z Apoſztołow/ nie
podpiſował. Iednák y on/ y káżdy z nich ná żądánie y roſkazanie
inſzych wiernych/ poſłány będąc ſzedł/ kędy byłá potrzebá. Iáko

tt 3

z Ieruzá=

---

strona: 334

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

334.

z Ieruzálem do Sámáryey Dźie. 8. ꝟ 14.z Liddy do Iopen Dźie.
9. ꝟ 38. z Iopen do Ceſáriey Dźie. 10. ꝟ 21. ꝛc. A gdy mu też co in
ſzy/ choćiaż z niewiádomośći zádáli/ tedy ſię oto ná nie nie gnie=
wáł: áni im zá złe miał/ ábo ná nie fukał: ále o ſobie/ w duchu
ćichym ſpráwę dał Dźie. 11. ꝟ 4. y gdy go Páweł/ z obłudy ſtro=
fował/ iáko mámy Gál. 2. ꝟ 11. nápiſano: tedy tego nie cżytamy/
żeby ſię o to gniewáć miał: ábo/ żeby to o ſobie twierdźił iż on od
żadnego nie ma być/ áni może być ſądzon y ſtrofowan/ iáko to po
tym o Papieżach nápiſano cżytamy. Dist. 40. Can. Si Papa. ꝛc. Ze
oni/ áni mogą być/ áni máią być ni odkogo ſądzeni. Co choćiaż
by też Grzegorz/ bez mnichowſkiey zmyśloney pokory/ ſłużąc
drugim/ y ná rozſądek ſię inſzych dáiąc ſzcżerze cżynił/ y ſkutki po
ſobie tey ſłużby/ ſłużąc ſługam Bożym pokázował: ták żeby mu
właſnie podpis ten/ ſługá ſług Bożych/ należał: iednák ia tego
bacżyć nie mogę/ iáko go przyſtoynie y prawdźiwie namiáſtko=
wie iego vżywáć mogą? Gdyż żywoty ich/ y wſzytkie poſtępki/
y tytuły/ ktorych teraz ći vżywáią. Iáko ſanctiſsimus ſummus, ma-

18:

ximus Pontifex, naświętſzy naywyżſzy/ y nawiętſzy Biſkup ꝛc. z
tym tám od Grzegorzá wymyślonym/ zgodźić ſię żadną miárą
nie mogą. Abowiem zwáć ſię názwiſkiem ſługą ſług Bożych: á
przedśię nigdy żadnemu nie ſłużyć: owſzem nád Ceſarzmi/ nád
Krolmi/ nád Kśiążęty/ tákże nád miáſty/ páńſtwy/ y kráinámi
pánowáć/ y przywodźić: y onym ſic volo ſic iubeo, ábo/ quare tibi

24:

præcipiendo mandamus, ták chcę mieć ták roſkázuię ꝛc. hárdźie y zu
chwále mándaty ábo buły poſyłáć y zuchwále z pogroſzką roſká
zowáć: á co może być inſzego/ iedno naprzod ze wſzytkich/ kto=
rzy ſię w tym nie czuią ſzydźić? onych niewolić? nád nimi y zdro=
wiem ich/ y nád máiętnośćiámi przewodźić y zwierzchnośći v=
żywáć? y ludźiom ſię ná koniec/ tákże iáko y on ieſt Bogá ná
wyobráżenie iego ſtworzonym iáko beſtyam/ dla więtſzey pom=
py kázáć nośić/ á drugim przed ſobą vpádáć ná źiemię/ y zgołá
to mowić iż Papieżá żadna zwierzchność źiemſka/ áni rozwięzáć
áni zwięzáć może/ iáko Bogá iákie^o. Iáko to ſobie y inſzym Mi
kołay Papież przywłaſzcża/ dowodząc tego iż Papieże ſą Bogá
mi/ przeto iż ie ták Konſtántinus názwał. Iáko o tym piſze Gra-

36:

tian. dist. 96. ca. Satis euidenter. Et Anton. Titu. 16. O ktorey zmy=

śloney y

---

strona: 335

ná Wędzidło X.K.P.

335.

śloney y wymatáney zwierzchnośći Papieſkiey/ ktorą nád Ceſá
rzmi máią: iáko támże áż do końcá teyże diſtynkcyey Grácyan
piſze/ niech ſobie kto chce cżyta/ vyźrzy iż oni pány ſą pánow/
choćiaż ſię obłudnie y nieprawdźiwie ſługámi ſług Bożych zo=
wią. Gdyż ſię żadney zwierzchnośći ſądźić nie dopuſzcżáią/ (iá
ko ſię ſądźić dopuśćił Chriſtus Pan/ y żydowſkiey y pogáńſkiey
zwierzchnośći/ co też y Apoſtołowie cżynili) ſámi chcą wſzytkich
ſądźić y nád wſzytkimi/ pod tytułem ſługi/ pánowáć y przewo=
dźić. Iáko y ty wierſzyki ich świádcżą/ ktore glozarz Grácya=
now ná kráiu nápiſał. In. C. 1. Quae. 7. Can. Quotiens cordis mowiąc.
Seruierant tibi Roma diu domini dominorum, ſeruorum ſerui nunc tibi

12:

ſunt domini. To ieſt/ ſłużylić przedtym Rzymie/ z pánow zacni
Pánowie/ á teraz ći pánuią z niewolnikow ſłużkowie. Iákoż to
dobrze y właśnie wyráźił/ cżáſow ſwych ten/ co ty wierſzyki na=
przod złożył. Vkázuiąc/ nie tylko odmiánę rządu ſtárego Rzym
ſkiego: ále też y oſob nád nim pánuiących. Abowiem poki zacni
Senatorowie tákże Krolowie y Ceſárzowie/ w Rzymie roſká=
zowáli: tedy Rzymiánom zá oyce ſtali/ o dobre ſię ich ſtáráiąc/
y ku ich dobremu onym/ z ſwoim kłopotem y trudnośćią/ vſłu=
guiąc. Ale gdy Kśięża/ Mniſzy/ Wſzetecżnicy/ Cżárownicy/
Cżanokśiężnicy y ſłudzy ábo niewolnicy pánowáć pocżęli: iá=
kich bárzo wiele przedtym było Papieżmi Rzymſkiemi: tedy do=
piero Rzymiánie wolnośći ſwych poſtradáli. Iáko poſpolićie
ták mowią: Iż nie máſz nic ták hárdego/ nie máſz nic ták szkodli
wego/ iáko gdy z ſtanu podłego/ z łotrá lub z klechy ſzkolnego/
pan ábo kśiądz Pleban będźie/ y Bog ſię tám nie obędźie. Iá=
ko ono zdawná toż też ieden powiedźiał. Aſperius humili nihil est

28:

dum ſurgit in altum. Otoż iż to rzecż ſámá pokázuie że tego zgołá
nic nie máſz w Rzymſkich Papieżach cżym ſię podpiſowániem
ſwym tákowym zálecáią: Bo znácżnie nád wſzytkimi pánuiąc/
nikomu nigdy prawdźiwie y ſkutecżnie ni w cżym nie ſłużą: prze=
toż nam prożno X.K. táką ich mnichowſką/ fáryzeyſką pokorę/
záleca. Bo nie ſą ſługámi/ áni ſię też zá nie máią: Pány ſą wiel
kimi ná mále ſług nie przeſtáią: nierzkąc żeby ſámi komu/ ſłu=
żyć mieli. A iż inſzą mowią y piſzą/ á inſzą ſkutkiem po ſobie po=
kázuią: tedy ſię y tym ſámȳ iż ſą Antychriſtámi/ iáko myſz ſwym

gryźienim/

---

strona: 336

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

336.

gryźienim/ wydawáią: iákoż ſię to potym niżey ná ſwym miey=
ſcu żywym przykłádem pokaże. Bo co Pan Chriſtus/ iáko praw
dá roſkazał/ żeby mowá wáſzá byłá ieſt ieſt: nie nie: ktorego też
w tym wierni naśláduią: Tedy Papieżowie/ iáko ie^o przećiwni=
cy/ opák wſzytko cżynią: ále o tym doſyć ná ten cżás. Co też ie=
ſzcże X.K. przydáie o Papieżách ſwych mowiąc/ żeby Papież ni
w cżym pánu Chriſtuſowi nigdy nie był przećiwny/ tedy ſię y tey
mowie ták śmiáłey wydźiwić nie mogę: widząc rzecż tey w ſkut
ku przećwiną: á przetoż też przećiw śmiáłemu/ śmieley ieſzcże
to mowię. Iż Papież iáko teraz ieſt/ y iáko przedtym od kilku
ſet/ ábo więcey niż od tyśiącá lat inſzy przed nim pauciſsimis exce-

12:

ptis, byli nigdy w żadney rzecży z Chriſtuſem ſię nie zgadza: ow=
ſzem mu ſię záwżdy we wſzytkim ſprzećiwia: iáko ſię to (mam
w Pánu Bogu moim nádźieię) potym porządkiem ſwym poka=
że. Teraz ſię tym tu zábáwiáć niechcę. A iż iákoby zámykáiąc tę
rzecż ſwoię/ ták dáley X.K. mowi. Ze ſię záwſze Papież zá chwa
łę/ ábo krzywdę Páná Chriſtuſowę/ przećiw pogánom abo káce
rzom vymował: tedy y to nie k rzecży: bo nie wedle Ewánieli=
ey Páná Chriſtuſowey/ áni z iego roſkazánia. Wiem to z wiela
Hiſtorykow/ iż wiele dźiwnych rzecży ważyli ſię Papieżowie
Rzymſcy/ walcżąc/ y walki przećiw ſpokoynym wzbudzáiąc/ y
przećiw Pánom ſwym powſtáiąc ꝛc. co ſię też będźie mogło ná
ſwym mieyſcu przypomionąć: y to też wiem iż dla rozſzerzenia
kośćiołá Rzymſkie^o pańſtw/ y dla ſkárbow przycżynienia/ wal=
ki te wzbudzáli/ zowiąc to patrimonium ſancti Petri, to ieſt/ oycży=
zną Piotrá ś. choćiaż Piotr ś. złotá y śrebrá nie miał, y ośiádłośći ziem-
skich ktoreby po ſobie zoſtáwił: procż śieći, á nie mieſzkánia ſwego y to pewnie
podłego, co iedno kiedy iákimkolwiek ſpoſobem do pánowánia
ſwego przycżynili: ále/ żeby to bylo dla Chriſtuſá/ temu żadną
miárą wierzyć nie mogę: gdy rzecż temu przećiwną widzę. Chri=
ſtus nigdźiey nie kazał ſię ták zá ſwą krzywdę vymowáć: áni ták
chwały ſwey bronić: żeby kto dla te^o miał być niewolony y mor=
dowány/ iáko ich wiele pod tą pokrywką Papieże Rzymſcy mor
dowáli: ále kazał Ewánielią przepowiedáć/ nie morduiąc/ áni
prześláduiąc tych ktorzy Ewánieliey nie byli poſłuſzni/ ále ſię od
nich odłęcżyć. A gdźieby nie tylko Ewánieliey nie przyimowano

ale ſię

---

strona: 337

ná WędłzidoX.K.P.

337.

ále ſię ieſzcże ná przepowiedácże iey tárgano/ iákoż to wſzytko
ſwym opowiedał/ że ich to potykáć miáło: y potykáło: tám też
nie kázał ſię mśćić/ ále w pokorze ćierpieć. Nie lituiąc y zdrowia
vtráćić. Nie boiąc ſię też tych/ co ćiáło zábijáią/ ále tego ktory
y duſzę może poſłáć do Gehenny ꝛc. Ale iż Papież nie ták cżyni/
áni ſię ták o chwałę y krzywdę Chriſtuſowę imuie/ iáko Chriſtus
roſkazał/ y Apoſtołowie cżynili/ krwią ſwą náukę Chriſtuſową
piecżętuiąc/ gdźie ná to mieyſce Papież cudzą wylewa: tedy ſię
w tym Antychriſtem być ſamże okázuie.
KA P. 2. Gdy iuż ták I.M.X.K. obronę vcżynił/ y go=
dność pokazał ſwoiego Papieżá: obroćił ſię záraz ku oſobie mo=
iey/ y ku bráćiey mey: chcąc mię w ten káptur oblec o kthorym
mnima/ żeby iy ziął z Papieżá ſwego: ále ſię ná tym myli. Dla cże
go mi y co więcey nád to nieſpráwiedliwie przycżyta/ chcąc mię
ták calumnijs obrutum, iáko przedtym niewierni żydowie/ z potwa
rzyli Stefáná ś. poſpolſtwu podáć/ ná vkámionowánie: ábo ná
co inſzego. Ale Bog w ktorym vfam I.M. w tym nie poćieſzy.
Ktory ácż nád Iákubem świętym/ dopuśćił okrutnemu Hero=
dowi przewieść: wſzákże záś z rąk iego Piotrá wyrwał. Ale/ cho=
ćiażby też z łáſki ſwey y mnie dla imieniá ſyná ſwego miłego dał
w ręce niewiernych ludźi: tedyby to więcey I.M.X.K. iáko in=
ſtigatorowi/ nieſpráwiedliwemu niż mnie niewinnie obwinio=
nemu ſzkodźiło: Boby to moią wiecżną/ á nigdy nie więdnącą
koroną/ á I.M. zginieniem wiecżnym/ ieſliby ſię nieupámiętał/
było. A nád to y z ſtąd to może obacżyć káżdy wierny/ iż poſtę=
pek tákowy nie komu inſzemu też ſłuży/ iedno ſłudze Antychriſto
wemu. Ale ſię godźi ſłowá I.M. o tym położyć/ ktore ſą ty. Cże
chowic lepak z tą ſektą ſwą/ á ná cżymże więcey wſzelką śiłę/ mo
wy/ y piſánia ſwego ſádźi/ iáko ná tym/ żeby Pánu Chriſtuſowi/
odiął to cżym ieſt/ á w pocżet ſwoy iego policżywſzy/ piſmo ś. kto
rego ſię prawdą chlubi/ y wiárę náſzę opákował/ y zgołá wyni=
ſzcżył ꝛc. Ná ty ſłowá X.K. ácż ſię iuż nieco odpowiedźiáło/ wſzák
że y tu ieſzcże nieco krotko odpowiem/ niż to co dáley mowi po=
łożę. Trzy rzecży mi wielkie I.M. zádáie: ktore gdyby prawdźi
we były/ mogłyby mię ſłuſznie w nienawiść táką do ludźi przy=
wodźić: ále iż nie ſą/ tedy ſię w tym przed Bogiem z niewinnośći

uu

ſwey

---

strona: 338

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

338.

ſwey y przed Iezuſem Chriſtuſem/ Sędźim ſpráwiedliwym/ ży=
wych y vmárłych/ y przed ludźmi wiernymi/ vcżćiwymi y cnotli=
wymi ćieſzę: y mam ſobie tę calumnią zá nakoſztownieyſze kleno=
ty. Bom ia nigdy tego Pánu y Bogu moiemu Iezuſowi Chri=
ſtuſowi/ od Bogá iedynego wſzech rzecży ſtworzyćielá/ mnie dá
nemu nie odeymował/ nie odeymuie/ áni odeymowáć żadnym
ſpoſobem chcę/ áni o tym myślę/ áni go też w pocżet ſwoy kłá=
dę. Owſzem przed nim ná twarz ſwą ná źiemię vpadam. Wy=
znawáiąc go być Pánem moim/ głową moią/ zbáwićielem y od
kupićielem moim: y wſzytkim. Ponieważ procż niego áni znam/
áni mam przyſtępu żadne^o do Bogá/ y do żywotá wiecżnego ꝛc.
W cżym choćiażby mi I.M.X.K. ábo kto inſzy z iego ſpołwier=
nikow/ wiáry dáć niechćiał: ná tym mnie nic. Oto ſię ia ná niko=
go gniewáć y fráſowáć nie będę/ vfáiąc w tym ſumnieniu ſwe=
mu/ vfáiąc też y ſzcżyrośći ſwey przed Bogiem/ ktoremu iáwne
ieſt ſerce moie: Iáwne też ieſt y przed Sędźim od niego poſtá=
nowionym: o ktorego idźie: ktory ſądźić będźie w ſprawiedliwo
śći. Iáko tedy Chriſtuſowi Pánu nie odeymuię tego/ cżym on
ieſt/ áni ſobie przywłaſzcżam te^o co iego ieſt: ták go też y w ſwoy
pocżet nie kłádę. Bo ácżkolwiek to prawdá ieſt/ á ia też temu
ſzcżyrze wierzę/ iż Iezus Chriſtus ieſt cżłowiek prawdźiwy/ mnie
y inſzym ludźiom procż grzechu podobny Heb. 2. ꝟ 7. á 4. ꝟ 15.
bom też ieſt (mowiąc z wiáry nie z pychy wedle piſmá ś. Efez. 5.
ꝟ 30.) cżłonkiem ćiáłá iego z ćiáłá iego y kośći iego/ dla cżego
ſię on też nie wſtyda zwáć brátem moim Heb. 2. ꝟ 11. wſzákże ie=
dnák (rzecży wtorey dotykáiąc) nigdy ia z nim rownáć ſię nie=
chcę: áni o tym myślę: będąc grzeſznym cżłowiekiem/ wiedząc
to iż on grzechu nieucżynił/ áni byłá zdrádá náleźioná w vśćiech
iego. Tákże y to znáiąc y wiedząc/ żem ſię ia z ćiáłá ćiáłem y zá=
cżął w żywoćie mátki ſwey y potym vrodźił wedle biegu przyro=
dzonego/ z woley mężá y niewiáſty/ z ćiáłá też y ze krwie: Co ieſt
od pocżęćia iego/ ktore ieſt z duchá ś. y od národzenia iego ś. no
wego/ niebieſkiego/ ni wcżym grzechem nieſplugáwionego/ rze=
cżą ták dáleką/ że iey ia y rozumem ogárnąć/ y ięzykiem wymo=
wić nie mogę: nierzkąc ábych kiedy páná moie^o ták ś. w pocżet
ſwoy położyć myślił. A to iuż ná dwie rzecży mnie zádáne/ niech

będźie

---

strona: 339

ná Wędzidło X.K.P.

339.

będźie krotką odpowiedźią moią. Trzećią rzecż iż I.M. ná-
dźiał/ ábo do niey łátę przyſzył/ tedy ią ia ná dwie cżęśći dźielę y
ták ná obie odpowiádam. Zádáie mi to żebych piſmo ś. opáko=
wał/ y wyniſzcżał weſpołek z wiárą ich. O piſmie ś. iuż mi tu mo
wić nie trzebá/ bo ſię nie tylko z prawdy iego chlubię/ ále mu też
cále wierzę/ y ná nim cále przeſtawam/ iáko ná świętym/ cżyſtym
y prawdźiwym/ ktorego vſzcżerpku żadnego opákowánia y wy=
niſzcżenia nie przypuſzcżam/ ále ie cále we wſzytkim przyimuię/ y
ná nim ſię/ y wiárę ſwą buduię. A co nawiętſza/ iużem to (ták
tuſzę) doſyć znácżnie y doſtátecżnie pokazał/ iż to wſzytko ſam I.
M.X.K. cżyni y nád to co więcey z ſtrony piſmá ś. co mnie nie=
ſłuſznie zádáie. Pánie Boże day I.M. y w tym vpámiętánie. A
co ſię dotycże wiáry ich: o tey nic zgołá nie trzymam. Bo nie ieſt
z Bogá: nie ieſt z Chriſtuſá: nie ieſt z ſłowá Bożego. Dla cżego
ią też gánię beſpiecżnie/ y iáko mogę ſłowem Bożym niſzcżę: á=
bych ták zá Bożą pomocą/ mogł y I.M. y inſzych od niey od=
wieść: á do wiáry Bożey prawdźiwey y zbáwienney przywieść.
Y cżynić to poki mi pan Bog zdrowia vżycży będę ꝛc. Mnimać
ták (bacżę to) I.M.X.K. iżby on był Chriſtyáninem y miał
wiárę/ ále gdyby mu to dał B. żeby ſię w tym mogł y vmiał do=
brze y z drugimi obrachowáć/ mam zá to/ iżby poznał że on áni
ma wiáry/ ani wie co ieſt prawdźiwa wiárá: áni ieſt Chiſtyáni=
nem. Co ácż ſię iuż też doſyć znácżnie w pierwſzych kśiążkách po=
kazáło/ wſzákże ieſzcże y to tu nákrotce ku onemu przydáię/ mo=
wiąc: że ſię káżdy w Papieſtwie ná tym bárzo myli/ kto mnie=
ma żeby był Chriſtyáninem/ przeto iż ſię z tych vrodźił/ co ſię też
Chriſtyány zowią. Gdyż iáko názwiſko święty świętego nie cży
ni: choćiażby ſię y z naświętſzego kto oycá vrodźił: ieſli ſię ſam
świętym z łáſki Bożey przez wiárę żywą y prawdźiwą w Iezuſá
Chriſtuſá od Bogá dánego nie sſtánie: ták ani Chriſtyáninem
być może/ choćiażby ſię y tyśiąc rázow krzćił/ y ták z rodźicow
názywał. Ktoby chriſtuſá Iezuſá pierwey przez wiárę nie obległ:
ktoby ſię znowu nie vrodźił: ktoby przez ponurzenie w śmierć
Chriſtuſowę pogrzebiony z nim nie był: ktoby go w ſercu przez
wiárę w ſobie mieſzkáiącego nie cżuł áni miał: ktoby w nim iá=
ko látoroſłká w winney mácicy mieſzkáiąc owocu trwáiącego

uu 2	nie cżynił.

---

strona: 340

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

340.

nie cżynił. Cżego wſzytkiego iż w Papieſtwie nie máſz: gdźie ſię
tylko ná dźiećinny krzeſt oglądáią/ y ná to názwiſko Krześćiá=

3:

ánin/ żadnego odrodzenia y odnowienia po ſobie nie pokázuiąc:
y owſzem cżárámi ſwemi/ báłwochwálſtwem grubym y ſpro=
ſnym/ procż inſzych niezlicżonych bez pokáiánia złośći y ſproſno
śći imię Boże lżąc y háńbiąc/ chodząc też drogámi przodkow
ſwych/ á nie drogámi Chriſtuſowemi/ ktory ſam ieſt drogą do
Bogá/ Chriſtyány żadną miárą nie ſą/ áni/ poki ſię nie vznáią/
nie náwrocą: nie pokáią: Chriſtyány być mogą. Quia vt inquit il

10:

le, non naſcuntur ſed fiunt Christiani &c. Quum autem ex ſola natiuitate

11:

& pædobaptiſmo cenſeantur nunc in Papatu homines: nin quidem re ve

Christiáni Pa
pistici vnde
dicti.

12:

ra à Christo, vel etiam à chriſmate illo Papistico Christiani vel chriſmata-

13:

ni, ſi vocis, pronunciationis ſcripionisq́ue etymon nostratium ſpectes: ſed

14:

neſcio qui cristiani: quasi á galli gallinacei cristis illis in ſublime erectis pro

15:

fecti: quomodo quæſo, niſi iterum, cristis illis antiquis depoſitis, renaſcan-

16:

tur, in Christum per fidem inſerantur, & per nouitatem ſpiritus renouen-

17:

tur, Christiani vere fieri & re ipſa conſeri poterunt? Co niech iáko bá=
czny ſam I.M.X.K. rozſądza: mądremu doſyć. A co potym
przydáie/ mowiąc ták: Bo Ian ś. ſádźi ná tym wſzytek grunt
y cyl Ewánieliey ś. ábyſmy wiárą byli vpewnieni/ iż Iezus ieſt
Chriſtuſem y ſynem Bożym: to ieſt/ iż nie tylko ieſt cżłowiekiem
národzonym/ y z przydániem imieniá obrzezánym: ále też ieſt
Kriſtuſem/ to ieſt Meſyaſzem ná to pomázánym: á k temu ſy=
nem Bożym/ á ſynem Bogá żywego (iáko wyznawa Piotr ś.)
to ieſt z przyrodzoney iſtnośći vrodzonym Bogiem: iáko Ezá=
iaſz przepowiedźiał/ iż ſam Bog przyidźie y zbáwi nas ꝛc. Tedy y
to/ procż oſtátecżnego tego (to ieſt z przyrodzoney iſtnośći ꝛc.)
przydatku/ ktory ieſt ſmrodliwym płátem/ do pierwſzych ſłow
przyſzytym/ ktory w ſobie nic ſłowá Bożego y prawdy zbáwien
ney nie ma/ nie byłoby nic/ áni ieſt przećiw nam z dobrym wyro=
zumieniem. Bo to náſzá ieſt wiárá: náſze to ieſt wyznánie wedle
opiſánia Ianá ś. Iż Iezus ieſt chriſtuſem ſynem Bożym/ to ieſt/
nie ieſt goły y proſty cżłowiek/ iáko nas w tym potwarzáią żeby=
ſmy ták wierzyli biegiem przyrodzonym pocżęty y ſpráwiony: á=
le ieſt cżłowiekiem ſynem Bożym z duchá świętego pocżętym/ y
duchem potym Bożym bez miáry nápełnionym: w ktorym zu=

pełność

---

strona: 341

ná Wędzidło X.K.P.

341.

pełność boſtwá ćieleſnie mieſzka: ktorego Bog Pánem y Chri
ſtuſem vcżynił. Abowiem wedle tego/ iż ſię z naśienia Dawido
wego vrodźił/ według ćiáłá z dźiewice Máryey/ ieſt ſynem Da

4:

dowym/ prawdźiwym cżłowiekiem: ále zás wedle tego/ iż ſię z
duchá ś. pocżął/ y ieſt potym duchem ś. pomázány y zápieczęto=
wány/ ieſt ſynem Bogá naywyżſzego: y ieſt też dla te^o Bogiem
náſzym. wybáwićielem od śmierći y piekłá: á drogą y prawdą
do żywotá y kroleſtwá niebieſkiego. A co przydáie dowodząc zá
ráźliwego błędu ſwoiego o przyrodzoney iſtnośći/ ktorey ſłowo
Boże nie zna/ ſłowá Ezáiaſzowe: Iż ſam Bog przyidźie y zbáwi
nas. Tedy ná ty krotko odpowiedam/ że nic tey rzecży/ to ieſt
przyrodzoney iſtnośći/ o ktorey nigdy Ezáiaſz nie myślił/ nie ſłu
żą: áni ſię ná koniec do Meſyaſzá Iezuſá ſyná Bożego śćiągáią:
ále do Bogá ſámego oycá. A choćiaby ſię śćiągáły: tedy nic
rzecży X.K. nie ſłużyły. Bo to inſza ieſt mowić o przyrodzoney i=
ſtnośći/ á inſza o przyśćiu Bożym: o ktorym gdy piſmo ś. mowi
nie iużći tám o przyrodzoney iſtnośći mowi. Ná ktore ſłowá
żem odpiſał/ w Reponśie/ ná ſcript Stániſłáwá Farnowiuſzá
fol. 9. przetoż ſię tu nimi bawić niechcę. A ták iuż dálſze ſłowá
I.M. przydawam/ ktore ták nápiſał. Cżechowic lepak z podo=
bną trzodą ſwą/ ták to opák wykrąca/ iż ten ſyn Boży nie ieſt
Bogiem/ ále Chriſtuſem/ to ieſt oſobną łáſką od Bogá pomá=
zánym/ y Iezuſem cżłowiekiem dopiero z przodkow przez Má=
ryą pocżętym y národzonym. Przetoż tákowych tenże ꝛc. Ieſli
idźie o ſłowá Ezáiaſzowe/ po ktorych tego dokłáda/ iákoby ie
obiáſniáiąc/ á mnie nimi pokonáć vśiłuiąc/ tedy ich ia nie ták
iáko I.M. mowi opákuię/ ále to zgołá o Bogu oycu rozumiem
z Prorokiem/ y ták ie wykłádam. Ieſli też idźie o ſame^o zbáwićie=
lá y Páná I.C. ſyná Boże^o/ tedy tego opák nie wykrącam/ ále
go ták wyznawam/ iáko o nim piſmo ś. świádcży. Iż Iezus ieſt
ſynem B. ieſt Chriſtuſem/ ieſt Bogiem ábo Emánuelem moim.
Nie onym Bogiem ſámym iedynym/ wſzech rzecży ſtworzyćie=
lem/ ktory ieſt Bogiem y oycem iego/ y moim y wſzech wierzą=
cych. Ale iż ieſt ſynem iego: ták iákom to iuż nie raz pokázował
z duchá ś. pocżętym/ á z Máryey pánny národzonym/ á mowię
to dla tego że ſam X.K. niewiedząc co mowi/ raz ták á drugi

uu 3

raz ták/

---

strona: 342

Trzećie kśiążki Odopowiedzi/

342.

raz ták/ Chriſtuſá páná lży: iákom to iuż nie raz pokázował. Y to
też mowi iż on ieſt z cudow Bogiem/ ktore cżynił ták iáko wźiął
roſkazanie od oycá iáko piſze fol. 68. A iam to iuż wſpominał w
wtorych kśiążkách káp. 12. Co niewiem iáko ſię zgodźi z tym co
mnie iáko nieſłuſzną rzecż zádáie/ gdyż toż y on ſam tymi ſłowy
mowi y twierdźi co y ia. Ktorego Bog iáko ſam o ſobie wyznał
poświęćił y pomázał/ y ná świát poſłał. Ian. 6. ꝟ 27. á 10. ꝟ 36.
Z ktorego wyznánia mnie X.K. nie zbije/ áni mię tym ſwoim o
ſtrym Wędźidłem odſtráſzy. Ponieważ widzę iż niewie ſam co
wierzy/ niechcąc mieć dopiero z przodkow przez Márią Iezuſá
cżłowieká pocżętego y vrodzonego/ iáko ſłowá ty iego świád=
cżą/ ále niewiem co/ gdyż ieſt prawdźiwy cżłowiek zá Auguſtá
"Ceſárzá Rzymſkiego pocżęty y vrodzony. Przydáie potym I.M.
"zámykáiąc iuż tę pierwſzą rzecż ſwoię o Antychriśćie/ ty ſłowá/
"mowiąc ták: Przetoż tákowych tenże Apoſztoł indźiey zowie
"kłamcámi y Antychriſtámi/ gdyż Pánu Chriſtuſowi ſą tákimi
"nieprzyiaćioły/ iż (iáko Atánázius o podobnych nápiſał) gotowi
"ſą wſzeláki gwałt y wykręt piſmu ś. vcżynić/ żeby iedno o tym co
"prawdá ieſt nie przyznawáli. Co ia w tym piśmie ſwym o nich nie
"raz vkázuię. Toć ták końcży rzecż ſwą pierwſzą X.K. ktora/ ko=
muby więcey ſłużyłá/ mam w pánu Bogu nádźieię/ łácno będą
mogli rozſądźić ći wſzyſcy/ ktorzy iedno ten moy odpis cżytáć
z pilnośćią będą: A zwłaſzcżá wtore kśiążki: w ktorych ſię to do
ſyć znácżnie z tego X.K. Wędźidłá pokazáło: Co I.M. o Bo=
żym ſłowie rozumie: ſłodyczą ie y rzeſzotem ſzátáńſkiem názywá=
iąc: y to ſię też znáć dáło: iáko go źle y niezbożnie vżywa: iáko go
náćiąga: iáko ie ſtoſuie/ y iáko wykłáda. Ze to wſzytko I.M.
ſámemu więcey ſłuży/ co nam tu zádáie/ á niż nam ktorzy y cále
ſłowo boże przyimuiemy: przyſtoynie go wedle ſznuru wiáry vży=
wamy/ prawdźiwie/ po proſtu procż álegoriy Bogu obmierz=
łych/ ono wykłádamy: y ná nim ſzcżyrze przeſtawáiąc/ wſzytko
ludzkie wnieśienie/ y wſzytki bayki/ y wymyſły ludzkie nim odći=
namy. A tego nigdy nie mowimy co mowi y piſze X.K. w teyże
ſwey Przedmowie niżej h. ij. vpomináiąc Ewánieliká/ ktory ná
lągł Trideitow tymi ſłowy. Bo trudno ich maćie zbić rozumie to
o nas z te^o fundámentu to iest wy Luteriani ktoryśćie ſámi záłoży=

li/ iż

---

strona: 343

ná Wędzidło X.K.P.

343.

li/ iż nic nie przyimowáć cżego nie máſz wyráźnie w piśmie ś. rc.
Bo gdyby X.K. co dobrego rozumiał y trzymał o Bożym ſło=
wie/ gdyby ſię w nim kochał/ y onego dobrze vżywał: tedyby ták
nigdy nie piſał: onegoby we złe mniemánie nie przywodźił: áni
by żadnego do ſwych plotek od niego nie odwodźił: iáko tu zná=
cżnie cżyni. Skąd ſię też tym ſwoim chrobotem/ iáko iedná myſz
w tym wydáie: iż on ſam tym ieſt/ coby ná nas wewlec chćiał/
mądremu doſyć. Myli ſię też ná tym X.K. żeby to Luteriani ábo
Ewánielikowie/ o Bożym ſłowie ſámi z śiebie zmyślili/ iż nic
nie przyimowáć/ coby w nim wyráźnie pokazáno nie było: gdyż
to ieſt ſámego Bogá roſkazánie/ y obwárowánie/ żeby do ſłowá
iego nic nie przydawano/ áni od niego vymowano: nie odchyla=
no ſię áni ná práwo áni ná lewo: ále to tylko cżyniono/ co w nim
ieſt roſkazano: iákom to w wtorych kśiążkách pokázował. Cże=
go iż X.K. nie cżyni: owſzem ſię temu ſprzećiwia: Przetoż ſię tym
być pokázuie/ iż ſię w ſłowie Bożym nie kocha/ ani mu wierzy.
A iż gotow ieſt ono wywroćić/ opákowáć/ y wynicowáć/ áby
tylko błędy ſwe mogł cále/ z pożytkámi ſwoimi/ záchowáć.
KA P. 3. Pocżyna potym X.K. rzecż wtorą przećiw nam/
broniąc ſwe^oRzymſkie^o Antychriſtá/ ták mowiąc. Druga Ian
ś. Antychriſtowſkich gońcow kácerzow kłádźie/ tę nieomylną
probę/ ktorzyby przeli iż Chriſtus przyſzedł w ćiele/ ábo w ćiáło
iáko indźiey wykłáda. Cżym iáśnie dawa znáć/ iż Pan Chriſtus
był pierwey gdźie indźiey bez ćiáłá/ niż tu do nas przyſzedł w ćie
le. Co on ſam ná wielu mieyſc wykłáda/ iż wyſzedł od oycá/ y ná
kłoniwſzy niebá z niego zſtąpił ná świát/ gdźie też záśię nikt in=
ſzy (mocą ſwą) nie wſtąpił tylko ktory był z niego zſtąpił/ tám
gdźie pierwey był/ y gdźie iáko Bog wſzytko nápełniáiący nigdy
być nie przeſtał/ y tenże Apoſtoł ná pocżątku Ewánieliey opiſu
ie oſobę iego od pocżątku/ Boſką ktora ſię potym z ćiáłem zie=
dnocżyłá. A ći Sekretarze ꝛc. Ktorych ſłow ſwoich ácżkolwiek
ſamże ná kráiu/ krotką ſummę położył/ ták piſząc: Wćielenia
Páńſkiego przący ieſt Antychriſtem/ ná ktorąby tylko mogło
ſię też krotko odpowiedźieć/ w ty ſłowá. Ktokolwiek ſobie zmy
śla wćielenie Chriſtuſá Iezuſá ſyná Bożego (o ktorym iedney
namnieyſzey zmiánki nie máſz w piſmie ś.) ten ieſt Antychriſtem:

Papież

---

strona: 344

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

344.

Papież ie ſobie y z X.K. zmyśla/ y z ordą ſwą/ iáko ty ſłowá iego
o nim świádcżą: on tedy bez wſze^o wątpienia ieſt Antychriſtem:
wſzákże iż wiele rzecży nie k rzecży nákładł/ piſmu ś. gwałt cży=
niąc/ iáko zwykł: choćiaż nam to bez wſtydu przycżyta: tedy ſię
ná to krotko ku oſwobodzeniu piſmá ś. odpowiedźieć muśi/ áby
to ná I.M. ſámym zoſtáło co nam przycżyta: to ieſt/ iż on ieſt
Antychriſtem/ y on piſmo ś. ſzpoći y ku ſwey obłędliwey opiniey
onego iáko noſá woſkowego naćiąga. Co tedy piſze iż Ian ś. An
tychriſtowſkich gońcow kácerzow kłádźie tę nieomylną dumę.
Ktorzyby przeli iż Chriſtus przyſzedł w ćiele. Tedy my temu wie
rzymy y z tych ſłow Ianá ś. bez pochyby Papieżá Rzymſkiego y
z iego náſládowcámi twierdźimy być/ nie tylko gońcem/ ábo
iákim wielkim poſłem/ ále ſámym włáſnym y prawdźiwym An
tychriſtem/ y nie tylko heretykiem/ ále árcyheretykiem/ to ieſt
głową/ pánem Kśiążęćiem y Krolem wſzytkich heretykow. Po
nieważ on ten ieſt/ ktory tego przy ze Chriſtus przyſzedł w ćiele.
Bo to co X.K. przydáie: ábo w ćiálo dokłádáiąc tego/ żeby ták
tenże indźiey wykłádáć miał/ ieſt błąd: nigdy tego nie pokaże:
A tego nam dowodźić nie trzebá gdyż to rzecż ſámá pokázuie/ iż
temu nie wierzy o Iezuśie Chriſtuśie/ żeby on przyſzedł w ćiele.
Bo gdyby temu wierzył/ tedyby ſobie inſzego Chriſtuſá/ nie w
ćiele ábo procż ćiáłá nie zmyśłał. Ktore^o iż zmyśla: ná tym kto=
ry ieſt/ ábo ktory przyſzedł w ćiele nie przeſtawáiąc: tedy ſię tym
ſámym pokázuie być Antychriſtem. Gdyż w ćiele być/ w ćiele
chodźić/ w ćiele przyść znácży być cżłowiekiem prawdźiwym we
dług ćiáłá (o cżym ſobie I.M. X.K. może ty mieyſcá cżytáć Fil.
1. ꝟ 22. Kol. 2. ꝟ 1. Gál. 2. ꝟ 20. Efez. 2. ꝟ 11. File. ꝟ 16.) á nie du
chem ćiáłá y kośći nie máiącym/ ktoryby śćkło iáko promień ſło
necżny/ y kámień też nie ruſzáiąc go y piecżęći iego/ y drzwi też
przenikał: iáko to ſobie głupie zmyśla ślepe Papieſtwo: że mi
ſię tu dla tego dálſzymi wywody/ około tey rzecży/ báwić nie
trzebá. A zwłaſzcżá żem iuż to nie raz w przeſzłych kśiążkách po=
kazał: iż X.K. nie przyznawa Chriſtuſowi tego: żeby on był praw
dźiwym cżłowiekiem: ále iż tylko miał cżłowiecżeńſtwo/ dla za=
ſłony ábo pokryćia boſtwá. Co pokazawſzy y obáliwſzy/ iuż ſię też
y to záraz wáli. Cżego ſię z głowy ſwey domyśláiąc X.K. mowi:

żeby

---

strona: 345

ná Wędzidło X.K.P.

345.

żeby to zá tym ſzło/ iż Pan Chriſtus był pierwey gdźie indźiey bez
ćiáłá/ niż tu do nas przyſzedł w ćiele. Ktora dumá/ iż ſię iuż też
zbiłá/ y ná Pſalm ſię ten 143. nákłonił niebios odpowiedźiáło/
lib. 2. kap. 7. Przeto ſię tu tym báwić znowu niechcę. A co ſię
tknie ſłow ſámego Chriſtuſá iż wyſzedł od Oycá/ iż przyſzedł ná
świát/ iż tám wſtąpił gdźie pierwey był. Tedy to pewna iż zná=
cżnie mowią o cżłowieku: bo o ſynu cżłowiecżym: á ták też mi o=
kim inſzym wykłádáne y rozumiáne máią być/ iedno o cżłowieku.
O cżym żem też ná wielu inſzych mieyſcách piſał/ tákżem y ná ty
ſłowá z liſtu Páwłowe^o/ (Efez. 4. ꝟ 10.) lecż nie ták ſplugáwio
ne/ iáko ie tu widzę/ odpowiedźiał/ ktore Bogu oycu/ á nie Pá=
nu Chriſtuſowi/ iáko mnima X.K. ſłużą: przeto ſię wykłádánim
ich zoſobná nie zábáwię. Bo gdyby tylko/ ty ſwoie właſne ſło=
wá X.K. vmiał vważyć/ ktore ták nápiſał. Gdźie też záśię nikt
inſzy (mocą ſwą) Notá nikt inſzy y záś mocą ſwą nie w ſtąpił/ tyl=
ko ktory był z niego zſtąpił/ y gdźie pierwey był ꝛc. Tedyby iuż y
ták miał co z ſobą cżynić/ niżby ſię z te^o wyplątał: chćiałliby ſwe=
go Deum factum hominem, iáko on wierzy y z Papieżem ſwym śpie
wa/ że ſię bog ſtał cżłowiekiem/ porządnie obronić. W co nie tu=
ſzę áby potráfił ſwoią logiką κoùτùv τωvιòιω μàνων κoινωια, to ieſt/
wymyślnym ſpołkowániem właſnośći nátur/ in concreto, iáko
mowią/ Boſtwá z cżłowiecżeńſtwem w iednę oſobę złącżone^o.
Bo choćiaby to co o tey communikáciey mowią prawdá byłá/ á
nie ludzki wymyſł/ Bogu y ſłowu ie^o przećiw: y iáko ieſt: iednák
by ſię to przedśię oſtáć nie mogło/ co X.K. mowi/ żeby tenże/ á
nie kto inſzy/ támże ſkąd zſtąpił wſtąpić záś miał. Boby ondźie
Bog ſyn/ ábo ſłowo z przodku przez ſię będące/ przed communi=
kácyą idiomatum, zſtąpić muśiáło/ á roſtąpićby záś ták nie mo=
gło ſámo przez ſię/ ále iuż z cżłowiecżeńſtwem złącżone. Chybá
by záś ták X.K. wierzył z inſzymi niezbożnikámi/ żeby tám cżło=
wiecżeńſtwo nie wſtąpiło. Iákoż niewiem żeby ták nie muśiał
wierzyć/ gdyż mowi iż tenże wſtąpił/ ktory był zſtąpił: á iż nikt
inſzy nie wſtąpił/ tylko ktory był z niego zſtąpił. Otoż to pewna/
niechceli záś z ſtárymi Heretykámi fantasticum corpus, obłudy iá=
kiey/ á nie właſnego ćiáłá/ ábo ćiáłá/ iáko inſzy mowili/ ducho=
wnego w Chriſtuśie zmyśláć/ ktoreby on miał przedtym w nie=

xx

bie/ niż

---

strona: 346

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

346.

bie/ niż ná źiemię zſtąpił/ tedy muśi ná to pozwolić/ iż nie tenże
wſtąpił/ ktory był zſtąpił/ áni tám wſtąpił gdźie pierwey był.
Bo tu wżdy Bog/ wedle nie^o zſtąpił/ nie będąc z cżłowiekiem
złącżony złącżeniem iuż nierozłącżáiącym ſię: á wſtąpił tám záś
Bog y cżłowiek/ iuż w iednę oſobę złącżony/ iáki nigdy przedtym
w niebie nie był/ áni też táki z niego zſtępował. A ták iuż nie ten=
że będźie (quo ad ſubstantiam & qualitatem) ten ktory wſtąpił/ z
onym ktory był pierwey zſtąpił. K temu/ wſtąpił iuż tám ten
gdźie przedtym nigdy ſkutkiem nie był. To ieſt/ wedle Papie=
ſkiey mowy cżłowiek z BOgiem złącżony/ ábo rádſzey iáko oni
mowią y wierzą/ cżłowiecżeńſtwo/ ábo oſobá z vrodzenia ſwego
cżłowiecża/ ktora ſię z Boſtwem ziednocżyłá/ iáko X.K. mowi.
Ktorey przedtym nigdy właśnie y ſkutecżnie w niebie nie było.
Chćiałliby ſię tedy z tąd/ nie śiánem (iáko mowią) I.M.X.K.
wykręćić: y przy tych ſłowách ſwoich/ ktore nápiſał/ oſtáć: tedy
mu trzebá pierwey náucżyć ſię lepiey poznáć ſyná Bożego/ Iezu=
ſá Chriſtuſá/ niż go do tych cżáſow znał. A potym też dopiero o
zſtąpieniu iego z niebá/ y wſtąpieniu do niebá mowić/ y trzebá
mu pierwey z ſobą ſię ſámym około tego zſtępowánia y wſtępo=
wánia pogodźić. Gdyż tu realem zſtępowánia y wſtępowánia to
ieſt/ ſkutecżnego dowodźi: á indźie ie záś niſzcży/ ták fol. 93. mo=
wiąc: Iż gdy mowimy/ iż Pan Chriſtus ma oycá w niebie/ ábo
z niebá przyſzedł/ rozumiemy przez niebo wyſokość y zacność bo=
ſką/ iáko przez źiemię podłość narodu ludzkiego ꝛc. iáko to y
przedtym wſpominał. A ták ſię niech ſam z ſobą pierwey pogo=
dźi/ y o tym lepiey mowić náucży/ toż niech przećiw nam ná hárc
wyieżdża. Bo poki ſię tego nie náucży/ tedy nie może vyść Anty
chriſtoſtwá. Bo ták nie cżuiąc ſię/ wprowádzáć záwżdy będźie
inſzego Chriſtuſá zmyślonego/ przećiw prawdźiwemu: w cżym
ſię pokaże być Antychriſtem z ſwoim Papieżem/ ktorego w tym
náśláduie. A tym záś z te^o nie wynidźie co nam zádáie/ mowiąc:
A ći ſektarze Nowokrzcżeńſcy ták to lepak opákuią. Gdyż nie
my opákuiemy/ ále on ſam: y nie my ſobie ſłow tákich zmyśla=
my/ ále on/ y nie my też ták mowiemy/ ále on. Náſzá proſta mo=
wá tá ieſt/ iż ſię ſyn Boży ktory ieſt Iezus/ pocżął z Duchá ś. A
národźił ſię z dźiewice Máriey/ ktory będąc dźiećięćiem/ roſł y

pomnażał

---

strona: 347

ná Wędzidło X.K.P.

347.

pomnażał ſię w mądrośći wzrośćie y w łáſce v Bogá y v ludźi/
będąc vmocniony duchem/ y nápełniony mądrośćią: á byłá nád
nim (iáko Lukaſz piſze kap. 2. ꝟ 40. 52.) łáſká Boża. Ktoremu
Bog z niebá dał świádectwo/ iż ieſt ſynem iego Máth.3. ꝟ 17.
ktorego vcżynił pánem y Chriſtuſem Dźie. 2. ꝟ 36. ktoremu da=
wſzy duchá bez miáry Ian. 3. ꝟ 34. dał też y wſzytkę zwierzchność
ná niebie y ná źiemi: (Máth. 28. ꝟ 16.) Poſtánowił dźiedźicem
wſzytkiego/ ktoryby zátrzymawał wſzytko ſłowem mocy ſwey
(Heb. 1. ꝟ 3.) ponieważ prze zeń wſzytko ieſt ſtworzono. To ieſt/
odnowiono y poiednano/ ábo w iedno zębrano Efez. 2. ꝟ 15. Bo
w Chriſtuśie wſzytko ſię nowe ſtáło. Kor. 5. ꝟ 15. iákom to w
inſzych piſmách ſwych wywodźił: dla cżego ſię też tu teraz tym
nie báwię. Mowię tedy/ iż wſzytko prze zeń ieſt ſtworzono ná nie
bie y ná źiemi. Ale gdy mowię prze zeń/ tedy to znácżnie mowię:
iż przez Iezuſá Chriſtuſá wedle obietnic Bożych z niewiáſty w
wypełnieniu cżáſu dánego: ktory/ ſpráwiwſzy ocżyśćienie grze=
chow náſzych przez ſámego śiebie/ vśiadł ná práwicy wielmożno
śći ná wyſokośćiách Heb. 1. ꝟ 3. A nie przez kogo inſzego przed
nim: przy nim: w nim: ábo znim/ ktory nie miał krwie: áni záraz
vmierał: áni od Bogá wſzytkiego brał: áno był dźiedźicem wſzyt
kiego poſtánowiony: áni mu dáne ieſt imię nád wſzelkie imię ꝛc.
Ale ktory to w ſobie wſzytko miał: tym był: y wźiął od Bogá
cżym był y co miał: A ták iuż ná tym ná wtorą rzecż X.K. niech
będźie doſyć. Bo ná ſłowá Filozowſkie/ ktore z Athánázego przy
wiodł/ nic niedbamy/ ty nas nie wiążą/ áni niewolą. A ták iuż/ co
dáley I.M.X.K. mowi ſłuchaymy. Trzećia/ w teyże probie Ian
ś. zowie Antychriſtámi tych/ ktorzy rozwięzuią Iezuſá. Co też o
ni cżynią/ gdy pána Chriſtuſá w iedneyże á nie rozdźielney perſo=
nie przą być Emánuelem/ to ieſt Bogiem wćielonym/ iáko wy
kłáda tenże Ian ś. mowiąc: Słowo ćiáłem ſtáło ſię ieſt/ ále w
náturze kłádą go tylko być cżłowiekiem/ á Boſtwo przyrodzo=
ne odwięzuiąc/ iákieś mu tylko pożycżáne (ktore prawdźiwym
Boſtwem być nie może) przycżytáią. Ty ſłowá X.K. ktorych zá
trzeći dowod vżywa: ácżkolwiekby mogły być/ dla dwu przy=
cżyn ſłuſznie odrzucone/ naprzod iż fundámentu ich/ ktory wprzod
położył/ niemáſz w ſłowie Bożym/ wedle Exemplarzow Grec

xx 2	kich: cho=

---

strona: 348

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

348.

kich: choćiaż ich I.M. wedle ſwey Vulgaty obłędliwey Ianem
ś. dowodźi: potym iż ſię iuż ná nie po dwá kroć w przeſzłych kśiąż
kách káp. 15. odpowiedźiáło: y to ſię też ſtárym oycem Ireneu=
ſzem dowiodło/ iż Papieżowie z X.K. Chriſtuſá rozwięzuią/ dla
cżego też oni ſą Antychriſtámi. Tákże y ty ſłowá/ gdyby były w
piśmie ś. nam by więcey przećiw Papieżnikom/ á niż onym prze=
ćiw nam ſłużyły. Lecż iż ich niemáſz/ á iuż ſię też o nich mowiło/
przetoż by tu/ iákom rzekł/ mogły ſię były milcżeniem odpráwić.
Lecż iż ku podporze ich vżywa I.M.X.K. ſłow inſzych/ ku ſpo=
twarzeniu náſze^v/ y ku przyoblecżeniu nas w ten kápturek w kto
rym I.M. ſam chodźi: Przetoż kilką ſłow po proſtu ná nie ták
odpowiedamy. Naprzod/ co nam zádáie/ iżbyſmy przeć mieli w
iedney á nierozdźielney perſonie (przez ktorą my cżłowieká one=
go wtorego Adámá niebieſkiego nam podobnego procż grzechu
rozumiemy) Páná Chriſtuſá być Emánuelem/ to ieſt/ iáko Má=
theuſz ś. (á nie Ian/ iáko X.K. mnima) piſze y wykłáda/ Emá=
nuel/ co ieſt/ wyłożywſzy/ Bog známi. Tedy nam ná ty y przed
Bogiem/ y przedtym od niego nam dánym Emánuelem/ przed
Anioły niebieſkimi y przed ludźmi wſzytkimi/ krzywdę cżyni.
Gdyż my nie znamy dwu oſob/ áni dwu nátur w iednę zlanych: á
ni złącżonego/ ábo z iednocżonego Boſtwá z cżłowiecżeńſtwem
neſcio qua Philiſophica vnione hypostatica: ále zgodnie y iednoſtáy=
nie iednego Meſyaſzá/ Iezuſá cżłowieká Pośrzedniká náſzego/
tym Emánuelem/ to ieſt Bogiem známi/ znamy y wyznawa=
my. To ná tym doſyć bácżnemu/ y ſpráwiedliwie ſądzącemu.
Potym co mowi/ żebyſmy go w náturze kłádli/ tylko być cżłowie
kiem á Boſtwo przyrodzone odwięzuiąc/ iákieś mu tylko poży=
cżáne przycżytáć mieli. Tedy y to mowi wedle ſwego zwycżáiu/
chcąc nas calumnijs obruere, co mu Pánie Boże odpuść/ dawſzy v=
pámiętánie. Doſyć nam ná tym/ że tych ſłow y tákich terminow
w piśmie náſzym y w náukách nie pokaże. Gdyż my o żadnym po
życżánym Boſtwie Páná Chyiſtuſowym niewiemy/ áni ták wie=
rzymy. Bo ma prawdźiwe ktore mu Bog oćiec iego dał: dawſzy
mu duchá bez miáry/ y wſzytkę zwierzchność ná niebie y ná źie=
mi/ y moc y imię nád wſzekie imię. Iáko ſię iuż to nie raz wſpo=
mináło. Lecż co dáley piſze ſłuchaymy.

KA P.

---

strona: 349

ná Wędzidło X.K.P.

349.

KA P. 4. Cżwarta: piſmo ś. iáwnie oznaymia (mowi
ták X.K.) iż przyśćie Antychriſtá/ ma być oſtátecżnego práwie
cżáſu/ przed ſkońcżeniem świátá/ á ktemu ma ie poprzedźić od=
ſtąpienie/ to ieſt odſzcżepieńſtwo od wiáry ſtárożytney/ iáko in=
dźiey tenże Apoſtoł wykłáda. Lecż ſámi ći ſzcżebiotowie ꝛc. Szcże
biotámi nas I.M. názywa iákoby tych/ ktorzybyſmy nie wie
dźieli/ co mowimy y twierdźimy: chcąc to pokázáć/ żeby Papież
iego Rzymſki nie był Antychriſtem. Ale żebyſmy áby my nim by=
li/ ábo kto inſzy potym miał być áż oſtátecżnego práwie cżáſu/
przed ſkońcżeniem świátá. Ktorego (iáko dokłáda) przyśćie/
ma poprzedźić odſtąpienie od wiáry ſtárożytney. Ktorą rzecż/
gdy/ iáko przyſtoi/ z ſłowá Bożego rozbierzemy: tedy ſię nam
y ten Antychriſt/ o ktorego nam idźie/ y kto ládá co ſzcżebiece/
mam zá to/ ná oko pokaże. Cżuię po tętnie/ iż X.K. nátrąca nie
co ſłowá Bożego/ w tey powieśći ſwoiey/ ále nie vkázuie miey
ſcá żadnego/ tych ſłow ſwoich/ z ktoregoby wźięte były. Lecż ſię
nie trudno domyślić cżemu. Abowiem y tey rzecży ktorey dowo
dźi/ y ſłow tych ktorych vżywa nie máſz ták w piſmie ś. wyráżo
nych. Co ſię też tknie tey rzecży/ żeby Antychriſt nie miał przyść/
áż práwie cżáſu oſtátniego przed ſkońcżeniem świátá/ tedy ſię y
to z práwdą ſłowá Bożego bárzo mija: iáko y to/ żeby pierwey
miáło po przedźić/ (iáko mowi) odſtąpienie: to ieſt odſzcżepień
ſtwo od wiáry ſtárożytney. Bo też nigdźiey ták rzecży tey piſmo
ś. nie podáie. Idźieli też o ſłowá/ tákich też piſmo ś. nie vżywa:
żeby áż práwie oſtátecżne^o cżáſu przed ſkońcżeniem świátá/ od=
ſtąpienie to miáło być: ábo odſzcżepieńſtwo od wiáry ſtáro=
żytney. Słowá y rzecż X.K. gdyby ſię ſam z ſobą zgadzał/ w tym
co przedtym y potym piſze/ y gdyby ſię zá rzecż iednę wźiął ſtáte=
cżnie: toby w ſobie miáły: iż ponieważ Antychriſt nie ma przyść
áż práwie przed ſkońcżeniem świátá: á te^o ſkońcżenia ieſzcże nie
máſz: przeto też ieſzcże nie máſz Antychriſtá: á ták Papież Rzym
ſki nie ieſt Antychriſtem. Ten ia vpátruię być vmyſł y wywod
I.M.X.K. przy ktorym ieſli ſtoi: tedy y nam nieſłuſzuie to zá
dáie/ żebyſmy my byli Antychriſtámi/ żebyſmy byli odſzcżepień=
cámi: ábo żeby było iákie w nas y w inſzych ktorych/ od ſtároży=
tney wiáry odſtąpienie. Ale/ ieſli nam to zádáie/ y mowi to/ iż

xx 3

ſię ſtáło

---

strona: 350

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

350.

ſię ſtáło odſtąpienie/ tedy niewiem cżemu ieſzcże cżáſu tego oſtá=
tecżnego nie widźi? Cżemu też Antychriſtá nie vpátruie: w nas
go pewnie żadną miárą wedle prawdy y wedle piſm niektorych
przodkow ſwych że tu teraz piſmá ś. zániecham pokázáć nie
może. Bo máiętnośći/ mocy/ tyráńſtwá w nas y przy nas nie po
każe: ktore Antychriſt ma w ſobie/ iezdząc y ná piecu/ ábo rá=
cżey z piecem żeláznym rozpalonym/ w ręku máiąc złote iábłká:
(iáko oni dawni Piſárze pod podobieńſtwem tym/ rzecż tę má=
lowáli/ nie śmieiąc o tym iáwnie y otworzyśćie mowić.) Piec
roſpalony ná to máiąc/ áby palił ty ktorzyby go zá Bogá ábo
Páná nie przyięli: iemu ſię nie pokłonili: y ná iego niezbożność
y ná náukę nie zezwolili. Przez piec okrućienſtwo y męki wſzelá
kie znácżąc: á iáblká záś ná to/ áby dárował y vbogacał tych
coby mu ſię kłániáli/ y ná práwá iego y náukę zezwolili. Przez
iáblká rozumieiąc wſzeláki doſtátek/ moc y pánowánie/ ktore=
go ſwym vżycża. Tego tedy mowię nie tylko wſzytkiego/ ále
zgołá nic práwie w nas y przy nas nie pokaże. A my to z łáſki
BOżey w Rzymſkim Papieżu/ iáſnie pokázuiemy: ktorego też
ſtąd iż ieſt Antychriſtem oprocż inſzych świádectw/ świátu zále=
camy. Y muśiałby być bárzo ślepy/ y náder głupi/ ktoryby ſię
tego nie domyślił: y ktoryby tego nie widźiał/ wiedząc o mor=
dách Papieſkich: o tyráńſtwie: o złośći: o okrućieńſtwie: kto=
rego vżywa y vżywał nád tymi/ ktorych iedno kiedy záłápić iá=
kożkolwiek może/ ieſli ná iego cżáry/ guſłá/ báłwochwálſtwá/
y inſze niezbożnośći nie przyzwolą/ owſzem iego złość y niezbo=
żność/ odkrywáć będą. Wiedząc też ábo ſłycháiąc o iego chytro
śći y fortylách/ ktorymi ſobie łágodnie dárámi ſwoimi/ y vpo=
minkámi zwyćięża/ tych ktorzy przed nimi vpadáią/ nogi iego
ſmrodliwe/ choćiaż perfumowáne/ y klenotámi obłożone/ cáłu
ią: ná iego práwá y vſtáwy zezwaláią: y wedle nich ſię przećiw
Bogu/ Chriſtuſowi/ y náuce iego/ rządzą y ſpráwuią. Znałem
ia niektore quibus domi erat curta ſuppellex, ktorzy znáiąc nieco po
cżęśći prawdy/ iż ſię im niechćiáło nędze ćierpieć domá/ ábo z
wiernymi w niebeſpiecżeńſtwie żyć/ ktorych Antychriſt Rzym=
ſki/ przez ſwoie dawnieyſze dworzány/ tymi iábłuſzkámi ſwoimi
połowił: y barzo niektore z nich vbogáćił: że go forytowáli/ y

teraz

---

strona: 351

ná WędłzidoX.K.P.

351.

teraz drudzy forytuią: prawdę zbáwienną/ y z tymi przy ktorych
oná ieſt/ ſrodze prześláduią. Oprocż tych ktorych z dźiećińſtwá
śiadkámi ſwymi łowi: á potym karmnikámi dobrymi opátruie.
Ktorzy wſzyſcy tyią iáko wieprze/ z ie^o prowizyey y nadánia kto
re on przez ſwe práktyki/ y z máiętnych y z nędznych/ y nieopátrz
nych ludźi wyduśiwſzy pobudował. Ze tho może być rzecżono o
nich/ iż ſię oni nie cżym inſzym teraz tuczą y odźiewáią/ iedno du
ſzámi ludźi iuż dawno pomárłych. A wiem też o wielu tyśięcy
tych/ ktorzy/ ácż mieli wielkie doſtátki: iednák nie tylko ich po
ſtradáli/ ále y gárdło vtráćili/ przez ten piec Antychriſtá Rzym
ſkiego/ á to iż nań woláli: wſzetecżeńſtwá iego nierządnieże od=
krywáli: á Iezuſá Chriſtuſá ſyná Bożego/ iednego Páſterzá/
drugim zálecáli. Co oboie iż ſię znácżnie ná świećie przez Papie
żá Rzymſkiego dźieie/ y przez iego dworzány tákie y owákie/ kto
rych ma bez licżby: zali to nie ieſt pewny znákiem/ iż on ieſt
tym Antychriſtem wielkim y okrutnym/ ktory ná piecu iezdźi
żeláznym roſpalonym? y ktory te złote iáblká ma w ręku/ y one
ſwym rozdáie? Ale wroćmy ſię do tego/ ſkąd nam o tym mowá
vroſłá. Rzekło ſię/ iż X.K. nátrącáiąc nieco y ſłow y rzecży w pi
ſmie ś. wyráżonych/ oboygá nie ma: bo y rzecż zopákował/ y ſło
wá przydatkiem ſwym ſplugáwił. Piſmo ś. thego nigdźiey nie
mowi/ żeby Antychriſt niemiał być áż práwie oſtátecżnego cżá=
ſu/ przed ſkońcżeniem świátá/ áni/ mowiąc o odſtąpieniu/ do=
kłáda tych ſłow/ ſtárodawney wiáry: ále tylko odſtąpienie zgo=
łá wſpomina. A to tym spoſobem mowiąc: Dźiatecżki/ Oſtátecż
na ieſt godźina: á iákośćie ſłyſzeli iż Antychriſt idźie/ y teraz An
tychriſtow wiele náſtáło. Skąd wiemy/ iż ieſt oſtátecżna godźi
ná (1. Ian. 2. ꝟ 18.) Item/ Niech was nikt nie zwodźi żadnym
ſpoſobem/ ábowiem nie przyidźie dzień Christuſow ieſliby pierwey
nie przyſzło odſtąpienie: y byłby obiáwion cżłowiek grzechu 2.
Teſſ. 2. ꝟ 3. Ktorym piſmá ś. ſłowom/ gdy ſię kto dobrze przy=
pátrzy/ y ku nim znieśie inſze świádectwá ſłowá Bożego: tedy
łácno domyślić ſię będźie mogł/ iż nam rzecż inſzą wyſtáwiáią
przed ocży/ niż ią X.K. wyſtáwił. Ták z ſtrony Antychriſtá/ iá=
ko y z ſtrony cżáſu/ ktorego ſię on znácżnie w ſwym/ iż ták rzekę/
pierzu y mocy pokázáć miał. A iż niepráwie oſtátecżnego przed

ſkońcże=

---

strona: 352

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

352.

ſkońcżeniem świátá cżáſu/ iáko X.K. piſze. Ale iż iuż zá żywotá
Apoſtolſkie^o ſpráwowáłá ſię tá táiemnicá niezbożnośći/ ábo/ wła=
ſniey mowiąc/ bezpráwia Antychryſtowſkie^o/ iáko tego piſmo ś.
otworzyśćie dokłáda. 2. Teſſ. 2. ꝟ 7. Lecż to naprzod trzebá káżde^v
wiedźieć/ iż piſmo dwoiákim ſpoſobem mowi o ántychriśćie.
Iednym: Antychriſtámi wſzytkich tych názywáiąc/ ktorzyby nie
przeſtawáiąc ná zbáwiennych powieśćiach P. Chriſtuſowych/
ábo od niego záś przyſtawſzy pierwey do inego/ odſtępowáli: á=
bo też ſtoiąc wrzkomo przy nim/ przećiw náukam iego/iákie in=
ſze náuki wnośili/ y żywot przećiwny żywotowi iego wiedli: ábo
przy nim/ ábo miáſto niego/ ná kogo inſze^o to/ co iego ieſt wkłá
dáli/ y vſpráwiedliwienia y zbáwienia/ lub w cżęśći lub w cále
od kogo inſzego/ niż od onego ſámego ſzukáli co piſmo ś. zowie
záprzeniem ſię tego Páná ktory ie kupił. A ten ſpoſob opiſánia
Antychriſtá ſłuży y ſámemu Papieżowi Rzymſkiemu/ bo ſię to
wſzytko w nim náyduie co we wſzytkich inſzych/ y inſzym wſzyt=
kim zwodźićielom y od Chriſtuſá odſzcżepieńcom/ fáłſzywym
Prorokom/ fáłſzywym Apoſtołom/ fáłſzywym Chriſtuſom: fáł=
ſzywym Chriſtyanom. Owa zgołá/ krotko mowiąc/ wſzytkim o
ſzuſtom y mátácżom. O ktorych/ ták y owák ie názywáiąc/ y
Chriſtus ſam y Apoſtołowie iego nam prorokował: Máth. 24.
ꝟ 23. 24. 26. Már. 13. ꝟ 22. Luk. 21. ꝟ 8. á 2. Kor. 2. ꝟ 12. ꝛc. á 1.
Tim. 4. ꝟ 1. ꝛc. 2. Tim. 3. ꝟ 1. Tit. 1. ꝟ 10. ꝛc. á 2. Pet. 2. ꝟ 1. á 1.
Ian. 2. ꝟ 18. á 4. ꝟ 1. á 2. Ian. ꝟ 7. Iud. ꝟ 4. ꝛc. A zoſobná Dźie.
20. ꝟ 29. gdźie ták Apoſtoł mowi do ſtárſzych Zboru Efeſkiego/
ktorzy przyſzli byli do niego do Miletu. Iać to wiem/ iż po ode=
ſzćiu moim/ wnidą między was ſrodzy wilcy/ nie folguiąc trzo
dźie: y z was ſámych powſtáną mężowie mowiący rzecży prze=
wrotne/ áby zá ſobą vcżnie odtárgnęli ꝛc. A to iuż ieſt pierwſzy
ſpoſob piſmá świętego mowy o Antychriśćie. Drugi ieſt/ gdy
iuż nie ták pomieſzánie y ogołem mowi/ tákie y owákie zwodźi=
ćiele y fáłſzywe Proroki y Chriſtuſy opiſuiąc y opowiedáiąc. Ale
gdy zoſobná Antychriſtá iednego/ nie z ſtrony też oſoby iedney/
iáko ſię też ná tym X.K. myli/ ále z ſtrony ſtolice y zwierzchno=
śći/ nad inſzymi wſzytkimi/ y między inſzymi wſzytkimi/ opiſuie.
Ktorego w cżęśći wedle Prorokow ſtárych/ figurą był też Krol

Bábilońſki/

---

strona: 353

ná Wędźidło X.K.P.

353.

Bábilońſki/ á to z ſtrony pychy y wynioſłośći/ kthorą po ſobie
przećiw Bogu pokázował/ ták iáko go opiſuie Ezáiaſz kap. 14.
ꝟ 13. A potym iuż znácżniey Antyoch (inſzych nie wſpomináiąc)
wedle proroctwá Dánielowego káp.11. ꝟ 36. ꝛc. Iáko ſię to po=
tym pokaże. Ktorego zginienie opiſał Ezáiaſz káp. 11. ꝟ 4. we=
dle wykłádu Páwłá ś. 2. Teſſ. 2. ꝟ 8. A iż ták ieſt/ ze dwoiákim
ſpoſobem/ o nim piſmo ś. mowi o to ſię to znácżnie z tych ſłow
(1. Ian.2. ꝟ 18.) pokázuie. Dźiatecżki oſtátecżna ieſt godźiná: á iá
kośćie ſłyſzeli/ iż Antychriſt idźie/ y teraz Antychriſtow wiele ná=
ſtáło. Tu w tych ſłowách ſą dwie rzecży. Pierwſza/ Antychriſt/
ktorego ieſzcże ná on cżás nie było: ále wżdy iuż przychodźił: á to
wedle tego gdy mowi: ſłyſzeliśćie iż Antychriſt idźie/ ktore śćie
Antychriſtá/ Páweł ś. zowie ſpráwowániem táiemnice niezbo=
żnośći 2. Teſſ. 2. ꝟ 7. Co trwáć ták w biegu ſwym muśiáło/ áż
by ten ktory zátrzymawał/ ábo przekażał z pośrzodku był odię=
ty. Po ktorego odięćiu dopiero też przyść miał y okázáć ſię ten
idący Antychriſt o ktorym Apoſtołowie mawiáli: ktorego opo

18:

wiedáliy opiſowáli: y ktorego tu wſpomina Ian ś. mowiąc: Sły
ſzeliśćie iż Antychriſt idźie. A Páweł záś/ nie pámiętaćie/ iż ieſzcże
przy was będąc/ tom wam powiedał 2. Teſſ. 2. ꝟ 5. Otoż tu iuż
mamy wyſtáwionego przed ocży Antychriſtá/ iáko páná/ głowę
y herſtá/ nie tylko wſzech inſzych Antychriſtow mnieyſzych/ ále y
wſzelkiey niezbożnośći y niepráwośći. Wtorá záś rzecż ieſt/ gdy
Ian ś. dokłádáiąc mowi: Y terazći wiele Antychriſtow náſtá=
ło. Bo znácżnie tymi ſłowy tych inſzych wielkość dźieli y odłącża
od onego/ o ktorym iż idźie/ ſłyſzeli: Ktorych támże bytność/ y
ſkąd ſię też wźięli opiſuie/ mowiąc: iż ich teraz wiele náſtáło. A
iż ſam tego dokłáda potym mowiąc/ iż z nas wyſzli/ ále nie byli
z nas: tedy nam o tych y o cżáśie ktoregoby przyść mieli mowić
tu nic nie trzebá: gdyż te^o znácżnie dołożył/ iż iuż zá niego wiele
ich było. Lecż iż nam idźie o ſámego wielkie^o Antychriſtá/ ktory
iuż ná onże też cżás ſzedł/ to ieſt/ iuż ſię táiemnicá niezbożnośći ie=
go ſpráwowáłá/ iáko Páweł ś. mowi: choćiaż ieſzcże w ſkutku
nie był: á miánowićie oto idźie między námi ieſliż ieſzcże y teraz i=
dźie/ y ieſliż ſię ieſzcże táiemnicá tá niezbożnośći ſpráwuie? Cżyli
ſię iuż ſpráwiłá y wykonáłá/ y iuż też przyſzedł/ y tym ſię być cżym

yy	ieſt wier=

---

strona: 354

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

354.

ieſt wiernym pokázał? I.M.X.K. ieſzcże go podobno nie wi=
dźi? ábo też iáblkámi iego złotymi będąc vbogácony y vtucżo=
ny widźieć nie może/ ábo widźieć niechce. Gdyż oto áż práwie ná
cżás oſtátecżny/ ſkońcżenia świátá/ przyſzćie iego ſobie zákłáda.
Lecż my iuż widźiemy go z łáſki Bożey/ y znamy go: á to z owo=
cow/ mow y poſtępkow iego. Boć wżdy znáć lwá z páznogći:
(iáko mowią) bá znáć go y z ryku: trudno ſię ma zátáić. Myli
ſię też I.M. ná cżáśie/ chcącli niechcącli: cżás tám ieſzcże ná po=
tym ſobie práwie oſtátecżny zmyśláiąc: iż piſmu ś. nie wierzy/
ktore iuż ty wſzytki látá od národzenia Meſyaſzowego/ ábo od
poſtánowienia prze zeń od Bogá nowego przymierza/ názywa
oſtátecżną godźiną/ y ſkońcżeniem wiekow/ á nie cżáſem tylko
oſtátecżnym. A dowodźi też tey oſtátecżney godźiny/ y tym ſá=
mym/ iż wiele Antychriſtow náſtáło: y vkázuie tę/ iż ta oſtáte=
cżna godźiná/ y Antychriſtowie/ iuż zá niego byli. A Páweł ś.
z nim ſię też zgadáiąc/ mowi/ iż my ieſteſmy ná ktorych ſię koń=
cżyny wiekow zbiegły. 1. Kor. 10. ꝟ 11. Toć nie mowi iżby áż przy
ſkońcżeniu práwie świátá/ dopiero ſię pokázáć to miáło/ co ſię
mowi o Antychriśćie: gdyż to ſą cżáſy oſtátecżne/ gdyż ſię An=
tychriſtowie w nich pokazáli. Ale ſnadź rzecże X.K. że nie idźie
o Antychriſty/ ktorzy iuż ná on cżás byli. Ale o tego ſámego kto
rego ieſzcże nie było: ieſliżby iuż y ten był? cżyli ieſzcże ma być? O=
toż my ná to mowimy iż iuż y ten dawno ieſt. Bo gdyć iuż ná on
cżás ſzedł/ to ieſt/ táiemnicę niezbożnośći ſpráwował/ tedyć to
niepodobna/ áby ieſzcże nie miał wykonáć tey táiemnice y przyść.
Gdyż Apoſztoł Páweł dáie to znáć/ iżby ſię iuż y ná on cżás zná=
cżnie był pokazał: bo iuż ſzátan ſwe nacżynie przez ſkutek błędu
ſobie też gotował: y iuż ie iáko gońce: przemieniáiące ſię w Apo
ſztoły Chriſtuſowe/ iáko ſię ſam przemienia w Aniołá świátło=
śći/ przed wielkim Antychriſtem y Krolem wſzech Antychri=
ſtow wyſyłał: Ale do tego dla przekas niektorych przyść nie
mogł: ktore też támże ſpomina/ ták onich mowiąc. A teraz wie
ćie co zátrzymawa. Aby on był obiáwion cżáſu ſwe^o. Y záś: Tyl=
ko ten ktory teraz zátrzymawa zátrzymawáć będzie áż będźie odię
ty z pośrzodku. Ktoby tedy był/ ábo coby było ná przekáźie/ ſko=
ro poznamy. A iż to iuż vſtąpiło obacżymy/ tedy też pewnie y An

tychriſtá/

---

strona: 355

ná Wędzidło X.K.P.

355.

tychriſtá/ iż iuż przyſzedł/ y cżás ktore^o ſkutecżnie przyſzedł/ łácno
będźiemy mogli poznáć. Co ácżby ſię ſkąd inąd mogło pokázáć:
wſzákże mi ſię zda/ iż z tąd naſnádniey/ gdy ſię to Rzymſkiego y
Greckiego kośćiołá ſłupámi/ ktore oycámi zową pokaże. Co ſię
tedy tknie przekázy tę nie inſzą pokázowáli byc (z Grekow Chri
zoſtom/ piſząc ná ten liſt 2. Teſs. 2. Hom. 4. Tom. 4. Col. 1414.A.
Y Theofilákt ná też ſłowá piſząc) iedno Rzymſkie Ceſárze: kto=
rzy ieſzcże ná ten cżás pánowáli. Dla kthorych też Antychriſt
vrość nie mogł/ y okázáć ſię. Gdźie po odrzuceniu inſzych mni=
mánia/ á po vtwierdzeniu rzecży ſwey/ ták to potym ſámi obiá=
śniáią. Iż iáko kroleſtwá ony/ ktore były przed Rzymſkim Ce=
ſárſtwem ſkáżone były/ iáko Bábilońſkie przez Perſkie: á Perſkie
przez Macedońſkie: á Mácedońſkie przez Rzymſkie: Tákże y
Rzymſkie ſkáżone miało być przez Antychriſtá. A potym Anty=
chriſt ſkáżony będźie przez Chriſtuſá. To iuż ták rzecż ſwą wywo
dzą Grekowie. Co iż ſię/ iáko ná oko widźimy/ przez Papieże ſtá
ło/ ktorzy Rzym opánowáli/ y ſtolicę ſtárych Rzymſkich Ceſá=
rzow ośiedli: tedy to nie może być inácżey/ iedno iż oni ſą/ á nie
kto inſzy/ Antychriſtem tym/ o ktorym Páweł y Ian piſáli: y o
ktorym to Grekowie wykłádáli. Lácinnicy też/ toż rozumieli
ſtárzy: Iáko Ambroży piſząc ná ty ſłowá Páwłá ś. Hieronim záś
piſząc ad Algaſiam Quaest. 11. Tom. 3. fol. 172. Tákże y Auguſtyn de

23:

Ciuitate Dei lib. 20. cap. 19. Tom. 5. col. 1230. D. Ktory ácż ty y owy
mnimánia inſzych przypomina/ y ony odrzuca: iednák ták przed
śię mowi. Illud tamen quod ait Apostolus: Tantum qui modotenet, tene-

26:

at, donec de medio fiat: non abſurdè de ipſo Romano Imperio creditur di-

27:

ctum: tarquam dictum ſit: Tantum qui modo imperat, imperet: donec de

28:

medio fiat, id est, de medio tollatur. Et tunc, reuelabitur iniquus, quem ſi-

29:

gnificari Antichristum, nullus ambigit &c. To ieſt. Wſzákże to co
mowi Apoſztoł: Tylkoż ten ktory trzyma/ niech trzyma/ áżby był
z pośrzodku odięty nie ſprośnie wierzą/ iż ieſt o Rzymſkim páno=
wániu/ ábo Ceſárſtwie rzecżono/ iákoby ták rzecżono było: Tyl=
koż ktory teraz pánuie/ niech pánuie: áżby odięt był z pośrzodku/
to ieſt/ áżby był zgłádzon/ á tedy obiáwiony będźie beſpráwnik/
o ktorym/ iż Antychriſtá známionuie nikt nie wątpi ꝛc. Otoż to
tedy z tąd ieſt rzecż nie wątpliwa/ iż Papież Rzymſki/ ieſt tym

yy 2

Antychri=

---

strona: 356

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

356.

Antychriſtem/ ponieważ koniec vcżyniwſzy Rzymſkiey oney mo
nárchiey/ ábo pánowániu Ceſárzow ſtárych/ on ſtolicę ich opá=
nował/ dicēte Ambroſio Antichristum appariturum post defectum re-

4:

gni Romani Tom. 5. fol. 394. In 2. Teſs. 2. y ták ná nię náſtąpił/ iá=
ko náſtąpiłá byłá Rzymſka ná mieyſce Mácedońſkiey: á Máce=
dońſka ná mieyſce Perſkiey y Medſkiey: á tá záś ná mieyſce Bá=
bilońſkiey/ iáko Dániel prorokowáł. A iam też to ná Obiáwie=
nie Ianowe w nowym Teſtámenćie w Annotácyách kilkákroć
przypominał. Zá cżym ſię vtwierdza mowá náſzá (ktorey nie ma
cżym zborzyć X.K. choćiaż ſię oto kuśi) iż przed tyśiącem lat ná
ſtał Antychriſt. Bo co go wielkość Papieżow vwodźi/ rozumie
iąc podobno żeby mowiąc piſmo o tym Antychriśćie/ iednego
tylko znácżyło/ iáko niektorzy o nim ládá co báiáli/ á nie wielu
ich/ iáko iuż wiele minęło Papieżow: tedy y tego chcąc niewie
X.K. iż te^o piſmo ś. nie mowi względem iedney oſoby/ ále wzglę
dem zwierzchnośći/ rządu/ władánia y páńſtwá/ ná ktorym te
oſoby iedná po drugiey śiedźieć miáły/ áżby ná oſtátek to páno=
wánie ich tákie przez przyśćie Páná Chriſtuſowe/ były zgłádzo=
ne: iáko zgłádzone było y ieſt przez Papieże Antychriſty/ Rzym=
ſkie ono ſtáre pánowánie: ktore/ iáko y one inſze przed nim bę=
dące/ Mácedońſkie/ Perſkie/ Medzkie/ Bábilońſkie/ nie záśiá=
dłoć też było ná iedney oſobie: boć nie ieden tylko był Ceſarz
Rzymſki/ iáko też nie ſam ieden Bábilońſki y Medſki/ ále ná
władzy y zwierzchnośći tám pánuiących. Iáko ono Dániel ( káp.
7.) o tym prorokuiąc záwżdy przedśię/ iáko o iedney oſobie mo
wił/ zowąc Beſtyą káżde zoſobná z onych páńſtw: choćiaż nie
ſáma iedną rządzone było. Tákże ſię y tu mowi o Antychriśćie/
to ieſt o zwierzchnośći Antychriſtow Papieżow Rzymſkich)
iákoby ieden ſam był/ choćiaż ich wiele miáło być y było/ y ieſzcże
podobno może być/ poki też koniec ich nie przyidźie. A iż mowi
iáko o iednym/ tedy to dla tego/ iż ná iedney ſtolicy/ wſzyſcy iá=
kom iuż rzekł) śiedźieć mieli/ y iednáko panowáć ieden drugie=
go nie wydáiąc/ owſzem/ vt impij in peius proficiendo, ieden nád
drugiego w złośći ſię przekłádáiąc ták pánowáć máią/ áżby ták
wſzyſcy miárki złośći ſwych dobráli. A potym duchem vſt páń=
ſkich ſtrąceni byli. Acżći mi y temu dźiwno/ iż ſwey właſney mo=

wy X.K.

---

strona: 357

ná Wędzidło X.K.P.

357.

wy X.K. ták prętko zápomniał/ gdźie też (collectiuo nomine vſus)
Papieżem názywa (mowiąc iáko o iednym) wſzytki Papieże w
oſobie Piotrowey owce páſącego: á cżyni to w pierwſzym ſwoim
rzecży tey przećiw mnie wyſtáwieniu. Aco też o odſtąpieniu/ od
ſtárożytney wiáry X.K. duma/ rozumieiąc przez ſtárożytną wiá=
rę/ ſwoię wiárę Papieſką: tedy ſię ná tym ſzkárádźie myli. gdyż
ná on cżás gdy to piſał Apoſztoł/ tey wiáry Papieſkiey ſtároży=
tney ieſzcże nie było/ choćiaż iuż niektorzy odłącżáiąc ſię od Zbo=
row y náuki Apoſtolſkiey/ náuki nowe y Zbory ſobie zákłádáli: A
tym też iuż przyſzłego Papieſtwá fundáment zákłádáli. Ná kto
re też cżęſto Apoſtołowie nárzekáli/ y ſwoich/ áby ſię ich pilnie
ſtrzegli/ vśilnie nápomináli. Lecż iż ſzátan nie przeſtał od Chri=
ſtuſá ſwych odwodźić/ á ſynowi ſwemu Anrychriſtowi ſtolicę go
towáć/ przetoż ſkoro po ześćiu Apoſtołow/ więtſzą gromádę
ſwych zebrał/ niż ich przy Chryſtuśie zoſtáło. Gdźie iáko ſkoro
ſtáło ſię ták znácżnie wielu odſtąpienie/ od oney Apoſtolſkiey
Chriſtuſowey náuki y wiáry zbáwiēney/ tedy ſię też záraz y Anty
chriſt pocżął pokázowáć y ták z lekká rość/ táięmnicę niezbożno
śći ſpráwuiąc/ áż wzroſtu y miáry doroſł. W ktorym też y teraz
ieſt. Toć ia ták to odſtąpienie rozumiem/ á nie ták iáko ie ſobie
X.K. zmyśla y máluie. Acż to wiem/ iż wyżſzey pomienieni oyco=
wie Greccy y Láćińſcy/ zgołá o ſámym to Antychriśćie rozumie
ią ipſum refugam a Domino, alij defectionem Antichristumq́ue vocando:

24:

alij vt Ambro. regni Romani defectionē, to ieſt vſtániem kroleſtwá
Rzymſkiego/ zbiegiem/ odſtąpieniem y Antychriſtem názywá=
ią. Ktory pewnie gdyby nie był z biegiem od Chriſtuſá/ y wiele
ich zá ſobą od niego nie miał odwieść/ Antychriſtem nie był.
Ale iż ſię tym być pokazał/ y to vcżynił/ przetoż on ieſt Anty=
chriſtem. Co wſzytko znácżnie ſię w Papieżu Rzymſkim poka=
záło. Cżego ieſliby ieſzcże kto do końcá nie bacżył/ tedy tę rzecż
potym nieco lepiey y znácżniey obiáśnię/ áby wątpliwość w
tym żadna nie zoſtáłá. Bo pewnie nie ſzcżebiotowie o tym piſzą.
ále ći ktorym Bog ſam ocży y vſtá otworzył: żeby to vyźrzawſzy/
cżego świát/ procż niektorych/ widźieć przez długi cżás nie
mogł/ o tym mowili: y inſzym to ku ich dobremu pokázowáli/ że
by w cżás przed plagámi/ ktore ná Antychriſtá przyść máią/ v=

yy 3

ćiekáli.

---

strona: 358

358. Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

ćiekáli. A vćiekáli też pierwey od rozmáitośći Antychriſtow=
ſkich ſekt/ w ktorych ſię záwżdy pomnaża/ y przez ktore ſłowo
Boże tłumi y piſzcży/ y ono rzeſzotem y ſłodycżą ſzátáńſką názy=
wa/ á gárnęli ſię pilnie do źrzodeł wod żywych ſłowá Bożego/
ná wieki trwáiącego/ żeby byli zbáwieni. Gdyż w Antychriśćie y
w ſektách iego/ od ſtopy nożney/ áż do wierzchu głowy nie máſz
nic zdrowego/ nie máſz nic dobrego/ y Bogu y Chriſtuſowi miłe=
go/ y przyięmnego.
KA P. 5. Przydáie potym X.K. do rzecży ſwey y to/ że
by Antychriſtowie z Kátholikow wyniść mieli/ z nich nie bę=
dąc/ á to gdy ták mowi. Piąta: Tenże Ian ś. pocżątek tákich
Antychriſtow ten kłádźie: iż z nas wyſzli: ále nie byli z nas: gdyż
do końcá z námi przy prawdźie nie dotrwáli. Co ſię nie ná nas/
ále ná nich śćiąga. Bo Kátholicka wiárá byłá záwżdy od Apo
ſztołow: á ći (iáko ſámi twierdzą) dopiero ſię teraz z prawdą
ſwą náleźli. Otoż nie náſzá wiárá z ich kácerſtwá/ ále ich odſzcże
pieńſtwo z náſzey wiáry bogu y kośćiołowi złamáney/ wey iáko tu
ſamX.K.to ná ſię wyznawa, iż ich wiárá táká iest, ktorą Bogu y kośćio
łowi złamáli y zgwałconey vroſło ꝛc. Toć ták mowi X.K. Ná
ktorą rzecż/ ácżkolwiek ſię iuż w przeſzłey káp. krotko odpowie
dźiáło: wſzákże ſię ieſzcże rzecż tá muśi lepiey obiáśnić. Prawdá
to/ co támże przydáie X.K. iż rzadkiego naydźie/ ktoryby (iá=
ko I.M. krzći) będąc Nowokrzcżeńcem/ to ieſt wedle nas
prawdźiwym Chriſtyáninem: bo nam nic do żadnych złych No
wokrzcżeńcow: ktoryby miał zoſtáć Kátholikiem: bá y bez tegoć
być nie może, gdyż y przy ſámym Christuśie między Apoſztołámi zdray
cá ſię Iudaſz nálasł á z Kátholikow máło nie wſzyſcy/ mowi X.K.
v nich ſą Miniſtrámi ꝛc. Lecż y to nic przedśię rzecży I.M. nie
pomaga/ owſzem ią wątli. Gdyż ći/ ktorzy z Kátholiki I.M.
odſtępuią: ktorzy iedno ſzcżerze do Chriſtuſá przyſtáią/ świádo
mi będąc złey wiáry (bo ią Bogu y kośćiołowi zgwałćili y złamá
li) złego też żywotá/ báłwochwálſtwá grubego/ kupiectwá duſz
ludźi pomárłych obrzidłego/ y inſzych niezlicżonych niezbożno=
śći ktorych pełna ieſt Kátholiká Rzymſka/ tedy oni wſzytko to
inſzym opowiedáią/ y onych od tego odwodzą: á Chriſtuſowi
Pánu vcżnie gotuią/ ktorzyby iuż ná potym/ záprzawſzy ſię wſze

lákiey

---

strona: 359

ná Wędzidło X.K.P.

359.

lákiey niezbożnośći y świeckich pożądliwośći/ trzeźwie y ſpráwie
dliwie w teráźnieyſzym wieku żyli. Gdźe zás ći/ ktorzy ſię kiedy
od nas do Kátholiki Rzymſkiey vdáią/ nie mogąc z nieść kár=
nośći náſzey zborowey Chriſtyańſkiey/ y żywotá ſkromnego y trze
źwiego y śćiſłego/ niewiedźieć cżym ſię záś złym nie ſtawáią.
Bo ſię do nich ſzátan/ ktory był od nich ná cżás odſtąpił/ nie ſam
wráca/ ále áż wźiąwſzy do śiebie śiedmi inſzych duchow nád ſię
gorſzych. Zácżym ſię też cżłowieká onego poślednieyſze rzecży
gorſze ſtawáią niż były pierwſze. Ale tego zániechawſzy przyſtą=
pię iuż do piątego I.M. wywodu/ ktorego tu vżywa/ ktory
zdami ſię ieſt od przykłádu wźięty. Iż iáko zá Ianá ś. nie inſzy
ktorzy byli Heretycy iedno ktorzy prawdę y zbor Apoſtolſki opu
ſzcżáli/ ták y teraz nie inſzychby ktorych chćiał mieć X.K. herety
kámi y Antychriſtámi/ iedno ktorzyby ich Rzymſką Kátholikę
opuſzcżáli: to o niey rozumieiąc/ iż Kátholiká ich záwżdy byłá y
z tą wiárą ktorą ſię ſzcżycą/ ieſzcże od ſámych Apoſtołow: á ná=
ſzáby ſię dopiero náleść nie dawno miáłá. Y wewłocży to ná
nas/ żebyſmy my ſámi to o niey twierdźili/ że ſię nie dawno po=
cżęłá: zá cżym to zámyka: otoż tedy nie náſzá wiárá z ich kácer=
ſtwá/ ále ich odſzcżepieńſtwo ꝛc. Cokolwiek tedy tu X.K. mo=
wi przećiw nam/ więcey mowi ſam przećiw ſobie y Kátholice
ſwey/ niż przećiw nam. Naprzod wedle pierwſzey propoſicyey/
ábo wedle świádectwá Ianá ś. mowiąc/ ktore ieſt prawdźiwe
ták przećiw X.K. mowię. Ktokolwiek ſię odłącżył od prawdy
y náuki Chriſtuſowey y Apoſtolſkiey (bo o to grá idźie) ten ieſt
heretykiem y Antychriſtem: I.M.X.K. z Kátholiką ſwą od
niey ſię odłącżył: on tedy y z nią ieſt y heretykiem y ántychriſtem.
Pierwſze położenie wątpliwośći nie ma/ gdyż mu y ſam X.K.
świádectwo dáie/ gdy go y ſam (ále źle) przećiw nam vżywa.
Wtore też ieſt prawdźiwe: gdyż wielą nie wątpliwych świá=
dectw może być iáſnie pokazáne/ y pokazáne będźie: prawdźi=
we tedy muśi być y zámknienie. A ták to iáwna iż nie my/ kto=
rych X.K. heretykuie tym ieſteſmy/ ále ten ſam ktory nam to
zádáie. Gdyż on ſam od wiáry y náuki Chriſtuſowey y Apoſtol=
ſkiey odſtąpił/ gdy ią y wſzytko ſłowo Boże ſłodycżą y rzeſzotem
dyabelſkim śmiał názwáć. A co potym I.M. przećiw nam wno

śi/ żeby=

---

strona: 360

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

360.

śi/ żebyſmy mowić mieli iżeſmy ſię teraz dopiero z prawdą ſwą
náleźli: tego nigdy nie dowiedźie. Ponieważ my nie odżywamy
ſię do iákiey nowey náuki/ do nowey prawdy y wiáry/ áni ſię ná
niey ſádźimy: ále ſtoiąc ſtátecżnie przy iedynym Páſterzu náſzym
y iedynym też miſtrzu Iezuśie Chriſtuśie głoſu iego y náuki raz
świętym podáney ſłuchamy y ná niey przeſtawamy/ ktorą w ſło
wie Bożym opiſáną náyduiemy: ktora iż nowa nie ieſt wzglę=
dem powieśći X.K. przetoż też y wiárá ktora według niey ieſt/
nową być nie może: chybá względem wiáry ſtárego teſtamentu:
ále względem Papieſkiey wiáry by namniey. A iż ná ſámey náu=
ce Chriſtuſowey ſtárey y Apoſtolſkiey przeſtawamy/ ten ieſt te^o
znák pewny/ iż ſię nic nád nię nie domyślámy: áni ſię od niey ná
práwo ábo ná lewo nie odchylamy/ vymuiąc co ábo przydáiąc:
owſzem cobykolwiek mogł nam ieſzcże kto pokázáć Antychri=
ſtowſkiego przędźiwa/ ktoreby z dźiećinnego wychowánia pod
zwierzchnośćią iego przy nas zoſtáło/ á mybyſmy go ieſzcże do
cżáſu tego nie obacżyli/ tedyſmy y to gotowi odrzućić: áby praw
dá ſłowá Bożego w nas cáła zostáłá. A przez nię żeby wſzytkie y
náuki y wynalaſki/ y inne kuglárſtwá práwie błáżeńſkie/ były wy
korzenione. Ktorych iż pełna ieſt Kátholiká Rzymſka/ ktorey
broni X.K. przetoż prożno ſię z Antychriſtoſtwá zdźieráiąc/ do
Apoſtołow/ z ktorymi nie ma nic ſpolnego/ odżywa. Co áby ká
żdy obacżyć mogł/ y to poznáć/ że náſzá Minor, to ieſt wnieśienie
prawdźiwe ieſt/ oto iuż to z pewnymi znákámi y przykłády po=
kázowáć będę. Mowi ták Apoſtoł (ktorego ſłow ná ſwe złe X.
K. vżywa) o Antychriſtách/ iż z nas wyſzli/ ále nie byli z nas ꝛc.
Ku ktorego ſłowam przydáie I.M. ty ſłowá: gdyż do końcá z
námi przy prawdźie nie dotrwáli. Otoż tu o prawdę idźie/ przy
ktorey trwáć trzebá te^v ktoby niechćiał od Apoſtołow odeyść: á
nie idźie o plotki y wymyſły ludzkie. Przetoż kędy tá prawdá ieſt
á kędy też ieſt fałſz/ chcemyli wiedźieć/ tedy tego ſtąd doydźie=
my/ gdy ſię pilno temu przypátrzymy cżym ſię wżdy cżáſu onego
Apoſztołowie zábáwiáli/ iáko ſámi wierzyli y wiárę inſzym opo
wiedáli/ y onę zálecáli: y iákie też między ſobą o Bogu iedynym/
y o iedynym do niego pośrzedniku wyznánie mieli: á cżym ſię też
teraz/ tá Rzymſka Kátholiká báwi: iáko wierzy/ vcży/ wyzna

wa. Abo=

---

strona: 361

ná Wędzidło X.K.P.

361.

wa. Abowiem ztąd ſię to pokaże/ żeſmy nie my od Apoſztołow
odſtąpili/ ktorzy ná ich náuce y wyznániu przeſtáwáiąc y ná pá=
lec od niey odſtąpić nie chcemy: áni nam to może być ſłuſznie przy
cżytano. Z nas ći wyſzli/ ále z nas nie byli: lecż X.K. z iego Ká=
tholiką: od ktoreyieſmy my/ á nie od prawdy Apoſztolſkiey od=
ſtąpili. Iż też oni tę prawdę/ dla vſtaw y wymyſłow ſwych/ nie
tylko opuśćili/ ále nogámi práwie podeptáli. Abyſmy tedy z
Kátholiką X.K. Antychriſtámi nie zoſtáli/ y z nimi też potym
z trzaſkiem nie zginęli: przetoż my ſię do Apoſztołow przyłęcżyć
woleli. Cżego świádkámi ſą poſtępki náſze/ y wyznánie/ y náu=
ká ktorey ſię trzymamy: ktora iuż w Kátholice X.K. plácu nie
ma. Bo gdyby miáłá: mowiąc ták pierwey in genere, wobec/ o
wſzytkim papieſkim nabożeńſtwie: tedyby ſię tám nie mogło nic
náleść/ nád to co było y ieſt w piśmiech Apoſztolſkich. Lecż iż ſię
náyduie: á wiele y názbyt náyduie: niż było y ieſt v Apoſztołow:
ták z ſtrony Bogá y Chriſtuſá: iáko y nabożeńſtwá y ſłużby Bo=
żey ꝛc. Przetoż to pewna: iż ponieważ náuká Apoſtolſka plácu
w Papieſtwie nie ma/ ábo w Rzymſkiey X.K. Kátholice: tedy
oná do Apoſtołow nie należy: Bo z nich wyſzłá/ z nich nie ieſt/ á
ták też Antychriſtowi podległá. A to iuż ieſt iedno náſze/ mino-

21:

ris propoſitionis, położenia wtorego powſzechne pokazánie. Ktore
żeby prawdą ſzcżyrze y porządnie zbić miał X.K. v mnie rzecż
ieſt niepodobna. Gdyż ſię to w przeſzłych kśiążkách z ſáme^o wy=
znánia X.K. pokazáło/ iż Troyce/ iſtnośći/ perſon/ dźiećiokrz=
cżeńſtwá ꝛc. w piſmie ś. nowe^o przymierza nie máſz. Ale to wſzyt
ko ſą wymyſły Antychriſtowſkie/ Kátholiki X.K. Rzymſkiey.
Od ktorey żeſmy my odſtąpili/ wrácáiąc ſię tym ſpoſobem do A
poſtołow/ tedyſmy to ſłuſznie vcżynili: boſmy nie od prawdy ich
odſtąpili: ále od Antychriſtowſkiey nie prawdy: ábyſmy przy
prawdźie Apoſtolſkiey zoſtáli. Przyſtąṕmyż iuż też y ku okazá=
niu oſobliwemu in ſpecie, tych rzecży/ w cżąſtecżce niektorey (bo
wſzytkich niepodobna wylicżyć) odſtąpienia od Apoſtołow X.
K. y z Kátholiką iego/ áby ſię prawdźiwa tym więcey Minor ná
ſzá/ to ieſt położenie wtore/ ábo wnieśienie pokazáło. Opuſzcżę
wiárę/ y ono proſte wyznánie Apoſtolſkie/ ktore ſię w ich piſmie
náyduie/ rożne od wiela dźiwnego wyznánia Papieſkiego: opu

zz

ſzcżę też

---

strona: 362

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

362.

ſzcżę też vſpráwiedliwienie y poświęcenie/ ktore nam też Apoſto
łowie ſzcżyrze/ iáko ſámi wierzyli/ opiſáli: záſádzáiąc zbáwienie
ſwe/ po łáſce Bożey/ ná ſámey krwi Iezuſowey/ ktorą on wylał
ná omyćie grzechow náſzych: co wſzytko X.K. w niwecż obroćił
z ſwą Kátholiką/ wymyſłámi ſwymi ſproſnymi/ cżárámi/ guſłá
mi/ báłwochwálſtwy. Opuśćiwſzy tedy to/ wezmę przedśię in=
ſze poſpolitſze y otworzyſtſze/ ktorych ſię y ślepy domáćáć może.
Y radbym temu/ żeby mi to I.M. z Apoſtołá ktorego pokazał/
co mowi/ iż tá ich kátholicka wiárá záwżdy byłá od Apoſtołow
rozumieiąc to o teráźnieyſzey wierze Papieſkiey) y ty też ſpráwy
y poſtępki ktore w Papieſtwie ná oko widzimy: á ná imię niech
z Apoſtołow pokaże ſol y wodę/ ktorąby też oni czárowáli: kędy
ogień w wielką ſobotę cáruiąc palili: iáycá/ ſłoninę/ prośiętá/
iágniętá/ koźlętá/ kołacże żegnáli: gdźie też popioł/ wirzbinę/
rokićinę/ źiołá rozlicżne/ owies/ wino/ piwo/ świece/ kreśláli/
záklináli y cżárty z nich wyganiali? Omyli ſię ná tym/ żeby to z
nich pokázáć miał. Co iż wſzytko Kátholiká Rzymſká cżyni/ y
nad to co więcey: á z iákąż ſię śmiáłośćią z tymi grubymi chwa
ſtámi do Apoſtołow odżywáć/ y onym ſię ich zborem zákłádáć śmie?
Ktemu/ á gdźie też kiedy Apoſtołowie ludźi w tym vpewniáli/
iż kto rzecży tych cárowánych vżywa ten ma zdrowie y zbáwie=
nie duſze y ćiáłá/ iáko tego vcży Rzymſka Kátholiká? A więcże
ieſzcże rzecże ták X.K. iż to ma od Apoſtołow? A gdźie o tym
wſzytkim w ich piſmie iednę namnieyſzą literę pokaże? A więcże
to nie ieſt iáwne wyśćie ich od Apoſtołow? ázaż nie ieſt znácżne
odſtąpienie od wiáry ich y náuki? Ktora ſię naporząd w niwecż
práwie obráca tymi niezbożnymi y złośćiwemi wymyſłámi. Nuż
ieſzcże/ tákli ſię Apoſtołowie rządźili/ iáko ſię rządzą Papieſcy
przegoleńcy/ Apoſtolſkim ſię zákłádáiąc imieniē? Gánilili mał
żeńſtwo/ y one^o ſię odprzyśięgáli fortę do wſzetecżeńſtwá otwa
rzáiąc? Báwilili ſię báłwochwálſtwem y báłwochwálniami?
Záſádzálili odpuſzcżenie grzechow ná budowániu kośćiołow/ ká
plic/ dzwonic/ krzeſnic y ołtarzow? Lalili też dzwony? y ony/ iá=
koby ludzmi miáły być wiernymi/ krzćili? Vbierálili ſię ták w
rozmáite koſztowne choboty do nabożeńſtwá/ y tákli do ludu lá
dá co trzy po trzy obcym ięzykiem mowili? Tákli też reliquiámi

Papieſkimi

---

strona: 363

ná Wędzidło X.K.P.

363.

Papieſkimi y exorcizmámi ábo záklinánim Cżárnokśięſkim cżár
ty wyganiáli? Możeli to/ y nád to co więcey/ coby długo wyli=
cżáć potrzebá/ z dobrym ſumnieniem/ przed Bogiem y Iezuſem
Chriſtuſtem ſędźią ſpráwiedliwym żywych y pomárłych rzec X.
K. iż ták Apoſtołowie cżynili y cżynić vcżyli y roſkázowáli? Nie
wierzę temu żeby to mogł y śmiał vcżynić dobrym ſumnienim.
A ieſli tego nie vcżyni: á iákoż to będźie śmiał mowić/ żeby Ká
tholiká ich/ z tą ich wiárą y z tymi guſłámi od Apoſtołow byłá?
Abo co wżdy nam tákie^o pokaże prawdźiwie y ſkutecżnie w cżym
by przy Apoſtołách trwáli/ y w cżym ich náſládowáli? Ieſliby
rzekł w bierzmowániu/ y ſpowiedźi/ te^o nie pokaże. Bo Kśiądz
mowi pax tecum, gdy kogo bierzmuie: mowi mu pokoy z tobą/ á
wżdy policżkuie. Spowiada też złocżyńce/ z grzechow rozwięzu
ie: á przedśię mu wnet potym kat ręce zwięzuie. Rozgrzeſza y
chorego/ niebo obiecuie/ Piotrowi go y inſzym przyiąć roſkázuie/
tuſząc mu iż poń przyidą wſzyſcy święći z niebá/ á iż mu ſię mąk
żadnych obáwiáć nie trzebá. Ażći go záś po śmierći tka w ogień
Cżyſcowy chcąc by go wykupiły pozoſtałe głowy. Prośi też zá v
márłym/ ſtoiąc z nim przy grobie/ żeby w nim mogł trup iego
odpocżywáć ſobie: á wżdy záś w krotkiey chwili wyrzuca go z
nie^o: gdy kto potym zápłáći ono mieyſce iego ꝛc. Co ieſli też by=
ło w zborze Apoſtolſkim/ y ieſli też ták Apoſtołowie cżynili/ rad
bym o tym wiedźiał: bom ſię ieſzcże tego z ich piſm docżytáć
nie mogł. Cżego ieſli mi X.K. nie pokaże expreſse: á więcże to
nie iáſne będźie lice nań y ná Kátholikę iego/ iż on wyſzedł od A
poſtołow/ iż z nich nie był áni ieſt? A zátym nie iáſnali to będźie
ſtąd/ iż ponieważ od nich odſzedł y z nich nie ieſt/ że to inácżey
być nie może/ iedno iż ieſt y z głową ſwoią Papieżem Rzymſkim
ktorego to z śiebie ſtolicá wypuśćiłá/ Antychriſtem Chriſtuſo=
wym nieprzyiaćielem? Ale iż niepodobna żeby ſię tu wſzytkie in=
ſze znáki Antychriſtoſtwá wypiſáć miáły: tedy ták tuſzę iż ná tym
doſyć będźie ſpráwiedliwie ſądzącemu ku poznániu te^o kto ieſt
Antychriſtem á kto nie: kto wyſzedł od Apoſtołow y nie ieſt z
nimi/ á kto przy nich ſtátecżnie ſtoi: á ktemu y to pozna cżiy tu
ieſt potężnieyſzy y prawdźiwſzy wywod o tey rzecży: ieſliż X.K.
przećiw nam: cżyli náſz przećiw niemu y iego Kátholice. Boć

zz 2

ſię ták

---

strona: 364

ná Wędłzido X.K.P.

364.

ſię ták potrzebá prawdy dowiedowáć. Ale iuż ſzoſtey rzecży X.
K. ſłuchaymy.
KA P. 6. Rzecż tę/ ták iáko ſię iuż pokazáło zácżąwſzy
I.M.X.K. ták iey ieſzcże dowodząc tym podpiera/ mowiąc:
Sżoſta: Dániel prorok Antychriſtá opiſuie być krolem/ á ktemu
twarzy niewſtydliwey/ otoż Papież przyznawa zwierzchność
świecką Ceſárzowi/ Krolom y inſzym przełożonȳ ná mieyſcách
ich: y ſam im potwierdzenie ábo błogoſłáwieńſtwo ná te ſtany
dawa. Lecż Nowokrzcżeńcy/ gdźie y iáko iedno mogą wybijá=
ią ſię z tey zwierzchnośći/ ſámi ią do zboru ſwego/ by też y ná=
piędźi gdźie w trzemie śiedźiał przywięzuiąc. Są też ludźmi twa
rzy niewſtydliwey ꝛc. Gdyby to kto inſzy przedtym ábo y teraz
z pocżtu Luterianow/ ábo inſzych odſzcżepieńcow od Rzymſkiey
Kátholiki piſał/ y tymi Dánielá ś. proroká ſłowy Antychriſtá do=
wodźił/ y z nich onego pokázował: nigdyby mi tákiego ſercá y
tákiey vfnośći nie dodał: żebym ſię ia też ważyć śmiał okázowáć
z nich tego/ iż Papież Rzymſki ieſt tym Antychriſtem/ ktorego
tám Dániel wymálował. Bo bym ſię záwżdy tego obawał/ że=
by X.K. piſmá tákiego/ iáko y moiego o nim/ nie wzgárdźił y
nie odrzućił: á to dla tego/ iż rozmáite ſą o tym ludzkie mniemá=
nia. Lecż iż I.M.X.K. ſam to zna/ że Dániel prorok tymi ſło=
wy ſwemi opiſał Antychriſtá/ ták iáko to y iego Kátholiki Pá=
treſowie ſtárzy niektorzy cżynią/ y inſzy po nich nowſzy to też wy
znawáią/ tedy ia z więtſzą śmiáłośćią/ vfnośćią y beśpiecżeń=
ſtwem/ nactus cam occaſionem, zá tą przycżyną y wyznániem X.K.
to od niego zá wdźięcżne przyiąwſzy/ dali Pan Bog z tego pro=
roká pokażę/ iż Papieżowi Rzymſkiemu z iego Kátholiką wſzyt
ko to/ á nie nam ſłuży: co z niego zwłocżąc I.M.X.K. ná nas
wewlec vśiłuie. Słowá ty ktorych tu zmiánkę vcżynił X.K. ſą
nápiſáne. Dáni. 8. ꝟ 23. wedle textu Hebreyſkiego/ tymi ſłowy:
A ná oſtátku kroleſtwá ich/ wedle dokońcżenia przeſtępcow/
náſtánie Krol mocny twarzámi/ y wyrozumieiący gadki. To
ieſt/ gdy ſię ſkońcżą cżáſy pánowania wyżſzey opiſánych Monár
chiy Krolow/ ktorzy złośći ſwych miárki dopełniáią/ dla kto=
rych też przyidźie koniec ich/ tedy potym náſtánie Krol niewſty
dliwey twarzy: chytry y do złego dowćipny: Iákobyś też ták

rzekł/

---

strona: 365

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

365.

rzekł/ ná przykład/ gdy koniec przyidźie pánowánia Rzymſkiey
Monárchiey Ceſárzow/ tedy ſię nie ſpodźieway odmiány ná co
lepſzego: Owſzem to wiedz/ że będźie przełożeńſtwo gorſze: bo bę
dą ludźie bez wſtydu/ chytrzy/ po nich pánowáć ꝛc. Dźiwuie ſię
naprzod temu dla cże^oX.K. chcąc o Antychriśćie piſáć y w nas
go wmowić/ áby Papieżá ſwego Rzymſkiego od Antychriſto=
ſtwá oſwobodźił/ nie wźiął przedśię ſłow Dánielowych káp. 7.
ꝟ 8. 20. ꝛc. tákże káp. 11. ꝟ 36. áż do końcá kápituły. K temu y te=
mu mi dźiwno/ że y tych cále wſzytkich nie wypiſał: ále ich tylko
kroćiuśieniecżką zmiánkę vcżynił. Lecż ſię nie trudno domyślić/
iż ſię to nie przeco inſzego ſtáło: tylko/ żeby ſam ná ſię (iáko mo
wią poſpolićie) miotły nie nágotował. Gdyż kto ſię iedno do=
brze piſániu temu tám Dánielowemu przypátrzy: iáko on opiſu
iąc Krolá Antyochá Epipháneſá/ onego ſrogiego y okrutnego
morderzá ludu Izráelſkiego/ y ſkaſzcżę nabożeńſtwá onego za=
konnego: opiſał też záraz w iego oſobie y Antychriſtá. V mnie
ieſt rzecż niepodobna/ żeby cżłowiek bácżny/ á z zdrowym roz=
ſądkiem w rzecz tę wglądáiąc/ y temu co ſię ná świećie dźieie
pilno przypátruiąc: nie miał z tąd tám vpátrzyć y poznáć Anty
chriſtá tego/ iż iuż ieſt ná świećie kędy ieſt: y kto nim ieſt. A kte
mu/ niepodobna żeby ná tę powieść X.K. zezwolić miał: ktory
nas chce tym Antychriſtem vcżynić: o ktorego grá idźie: á to we
dle proroctwa Dánielowego. Lecż iż nam nie idźie o ludźi vcżo=
ne y bácżne/ ktorzy z rozſądkiem zdrowym w rzecży tákie wglą=
dáią: y iuż dobrze Antychriſtá znáią. Ale idźie oty ktorzy z ſto roz
ſądku y bacżenia nie máiąc: domyślić ſię tego nie mogą: áni vpá
trzyć vmieią/ przetoż ia też/ tym więcey folguiąc/ rzecż tę iáko
będźie mogło być nakrocey y naſnádniey onym przed ocży wyſtá
wię. Zeby y to poználi/ iż iuż dawno ieſt ten Antychriſt: y to iż
on ieſt w Rzymie: k temu iż nim ieſt Papież Rzymſki. A nád to/
iż I.M.X.K. więcey świádectwo to Dánielowe przećiw ſobie/
á niż przećiw nam przywiodł. Naprzod tedy/ niż ſię ſłowá Dá=
nielowe rozbieráć będą/ potrzebá w tę rzecż pierwey ták ogułem
wględáć. To ieſt. Iż Dániel prorok/ tym ſtrychem w rzecży ſwey
poſtępuie/ iáko y inſzy piſarze ſtárego Teſtámentu/ to ieſt/ iż
gdy opiſuią rzecż ktorą wedle litery y ćiáłá/ iáko rzecż znácżniey

zz 3	ſzą y porozu=

---

strona: 366

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

366.

ſzą y porozumnieyſzą/ tedy też tám poſpolićie záraz/ iákoby nieco
wedle duchá/ iáką inſzą iuż nie ták znácżną wyſtáwuią. Iáko ná
przykład/ vcżynił to Moiżeſz/ opiſuiąc niewołą onę Eiptſką
ćieleſną pod Krolem Fáráonem/ ludu też ćieleſnego Izráelſkie
go/ y tudźież też ćieleſne z niey wybáwienie/ tákże y báráná rzezá
nie/ krwią iego podwoiow mázánie y iedzenie też báráná onego
Páſzchy/ z zátopieniem Fáráoná y z woyſkiem iego w morzu ꝛc.
przez ktore tych tám rzecży ćieleſnych opiſánie/ żaden wierny
Chriſtyánin nie ieſt/ ktoryby temu wierzyc nie miał/ iż záraz zná
cżył y opiſał duchowne/ to ieſt niewolą pod zwierzchnośćią Fá=
ráoná piekielnego/ y wybáwienie z niey przez kreẃ báráná grze=
chy świátá noſzącego Chriſtuſá Iezuſá páná náſzego. Tymże ſpo
ſobem/ opiſány nam też tám ieſt Meſyaſz Krol y z zdraycą iego
Iudaſzem/ w oſobie Dawidowey y w onych zdraycách iego Doe
gu y Achitofelu ꝛc. Tákże też y o Dánielu rozumieć mamy: iż y
on choćiaż pod dźiwnymi podobieńſtwy opiſuiąc odmiány rze=
cży poſpolitey źiemſkiey/ opiſał też ſwym ſpoſobem y duchowną.
A między inſzymi opiſuiąc Antyochá warchołá dźiwne^o y tyrán=
ná okrutnego z ſtrony ſobie rownych pogan/ á zoſobná z ſtrony
ludu Bożego: bez wſzey wątpłiwośći/ iáko ſię ná to y Papieſkich
wiele Doktorow zgadza/ opiſał záraz Antychriſtá warchołá y
tyránná ſrogiego y dźiwnego/ ktory ſię nie tylko rzecżam poſpo
litym źiemſkim miał ſprzećiwiáć/ ony tárgáć/ odmieniáć y do śie
bie ie przyćiągáć/ ále ſię też y ná rzecży duchowne/ chwale Bo=
żey ſłużące tákże miał oborzyć y zwierzchność ſobie nád nimi przy
właſzcżyć ꝛc. Potym to trzebá wiedźieć: iż w opiſawániu tákim
tych rzecży/ nie trzebá ſię gwałtem tego dopieráć/ żeby we wſzyt
kich cżęśćiach oná rzecż pierwſza z rzecżą poślednią/ to ieſt rzecż
figurowána/ z oną ſwoią figurą miáłá ſię zgodźić. Gdyż ſię záw
żdy/ y w oney vprzedzáiącey figurze muśiáło to náydowáć/ co
ſłużyć/ áni ſię zgodźić nie mogło z rzecżą figurowáną: tákże ſię
w figurowáney to pokazáło co w figurze nie było. Iáko w bárá=
nie Páſzchy rzezánym w Eiptćie/ á w báránie Iezuśie Meſyaſzu
w Ieruzálem zámordowánym ꝛc. Co ia tu dla tego przypomi=
nam/ żeby ſię kto niechćiał cáłego we wſzytkim między Antyo=
chem/ á Antychriſtem porownánia dopiráć. Ale iżby ná tym prze

ſtał/ że

---

strona: 367

ná Wędzidło X.K.P.

367.

ſtał/ że wżdy w cżęśćiách niektorych było y ieſt nieco ſpolnego
Antyochowi z Antychriſtem. A ták iuż naprzod przyſtąpię do
przyſtoſowánia iednego z drugim/ w cżym być znácżnie po
kazano: ták iuxta generalem quam ſpecificam conſiderationem, wedle
powſzechnego iáko też y oſobkowego rzecży tey vważánia/ z ſtro
ny niektorych oſobnych przymiotow: á przytym záraz ten ſię toż
pokázowáć będźie ktoremu to teraz nie omylnie ſłuży: kto ieſt
tym Antychryſtem przez Antyochá figurowánym. Bo gdyć we=
dle Hieronimá/ piſzącego ná Dánielá. cap. II. Tom. 5. fol. 601. A
Antyoch był Antychriſtową figurą/ w ktorym ſię też/ iáko tám
że mowi/ wcále to wypełniło/ co w cżęśći w Antyochu figurowa
no było: tedyć nielza/ iedno to pokazáć z przyſtoſowániá iedne=
go ku drugiemu: żeby ták rzecż iedná zdrugiey/ tym ſnádniey po
znáná być mogłá. Naprzod tedy dwá Teſtámenty/ to ieſt ſtá=
ry y nowy trzebá káżdemu wźiąć przedśię: y to ogułem vważyć:
iż tám z onymi ſtárymi/ wſzytko ſię dźiało pod figurą (1. Kor.
10. ꝟ 11.) á zwłaſzcżá/ mowiąc zoſobná z ſtrony złośći y vpadkow
ludu onego: tákże y káźniey zá nie. Gdyż też zakon miał ćień dobr
przyſzłych/ á nie ſam obraz rzecży. Heb. 10. ꝟ 1. A nowe záś przy=
mierze iuż nie ták. Druga: Iż oná rzecż poſpolita zakonna/ byłá
po więtſzey cżęśći/ z ſtrony nabożeńſtwá y ſłużby Bożey/ ćieleſna
Heb. 7. ꝟ 16. á 9. ꝟ 10. A rzecż poſpolita Ewánielicka/ ábo no=
wego przymierza/ po więtſzey cżęśći duchowna. Y owſzem oney
ćieleſne/ á tey záś duchowne były przednieyſzym nieiákim fundo-
wániem. Bo pod nowe^o przymierza rządem/ prawdźiwi chwal=
cy/ nie ſą zwierzchownymi ceremoniámi y pewnym mieyſcem (iá
ko był lud on Izráelſki) z ſtrony nabożeńſtwá zniewoleni. Po=
nieważ ná káżdym mieyſcu wolność máią Bogá Oycá ſwego
w duchu y w prawdźie chwalić. Ian. 4. ꝟ 23. Trzećia: Onym dá
ny był przez Możeſzá zakon: á nam przez Chriſtuſá Iezuſá łáſká
y prawdá. Ian. 1. ꝟ 17. Cżwarta: onym zá wyſtępki y gwałce=
nie zakonu/ ćieleſne nieodwłocżne karánie náznácżone było. Yby

33:

wali záraz karáni/ y od ſwoiey zwierzchnośći domowey/ y przez
poſtronne też cżęſto nieprzyiaćioły/ y plagi rozmáite: ktore Moi
żeſz opiſał 3. Moi. 26. A 5. Moi. 28. Iáko to y wſzytek zakon
świádcży: y iáko to náſz Apoſztoł ſłowy krotkimi wyraża/ mo=

wiąc

---

strona: 368

ná Wędzidło X.K.P.

368.

wiąc ták Heb. 10. ꝟ 28. Iż ktoby zakonem Moiżeſzowym pogár
dźił/ ten bez miłośierdźia ná dwu ábo ná trzech świádkow kará
nie odnośił. A nam záś zá niewiárę y zá pogárdzenie łáſki nam
pokazáney/ y zá odpádnienie od raz ſkoſztowánych dárow ducho
wnich niebieſkich/ ſtráſzliwe iákieś ocżekawánie ſądu y ognia zá
palenia/ ktory poźrze przećiwniki (Heb. 6. ꝟ 4. á 10. ꝟ 26.) ieſt
náznácżone. Gdyż kto nie wierzy/ iuż ieſt oſądzony. Ian. 3. ꝟ
18. Bo przeſládowánie nowego przymierza/ od iákichkolwiek
nieprzyiaćioł: y inſze wſzytkie krzyże/ klopoty y vćiſki: nie ſą ták
iáko były pod zakonem/ zá wyſtępki y złośći poſtánowione: ále
więcey zá znák práwey pobożnośći: zá znák bożey miłośći: y zá
znák też ſtátecżnego wiernych/ zá Chriſtuſem wodzem y Hetmá
nem chodzenia. Gdyż/ kto iedno chce zá Chriſtuſem chodźić: te=
mu ſię trzebá ſámego śiebie záprzeć y krzyż ſwoy ná ſię wźiąć.
Máth. 16. ꝟ 24. Item. Kto chce pobożnie żyć w Chriſtuśie ten
ćierpieć ma prześládowánie (2. Tim. 3. ꝟ 12.) Ktorym ſobie
Bog tych ćwicży/ ktorych iáko oćiec dźiatki miłuie Heb. 12. ꝟ
5. ꝛc. Gdźie miáſto tego pod zakonem/ gdy go pilnowano/ záw
żdy/ wolność bywáłá od wſzech zlych przypadkow/ z błogoſłá=
wieńſtwem wſzelákim dobr źiemſkich ćieleſnych ꝛc. Oto/ to ták
krotko obacżywſzy/ vważáć dopiero potrzebá nieprzyiaćioły/ lu
du onego/ Teſtámentu ſtárego/ y dla cżego ie Bog przepuſzcżáł:
á potym też y nieprzyiaćioły/ ludu pod nowym Bożym przymie=
rzym będącego. Co ſię tedy tknie ludu onego Izráelſkiego/ kto=
ry miewał ná ſię wiele ſrogich nieprzyiaćioł rozmáitych/ á nawię
cey dla złośći y wyſtępkow ſwych: iáko kiedy cżáſu ktorego Páná
nimi przećiw ſobie wzruſzył: Bo gdy ſię wedle zakonu rządźił/
wolny te^o bywał: wſzákże iednák między wielą dźiwnych/ złych/
okrutnych nieprzyiaćioł ludu onego Bożego Izráelſkiego/ nie
wiem żeby ſam Antyoch w tym wſzytkim nie przodował. A to
nawięcey dla tego/ że im gwałt cżynił z ſtrony ich zakonu/ od=
wodząc ich od niego/ á do báłwochwálſtwá ſwe^o przyćiſkáiąc:
y ſrodze ie morduiąc: k temu/ iż nie ták bárzo złym y niezbożnym
ſzkodźił/ iáko dobrym y pobożnym/ przewodząc nád nimi: á złym
folguiąc y ony przy ſobie báwiąc. Co iáko ſię dźiało/ może káżdy
obacżyć z kśiąg Máchábeyſkich: á zoſobná 1. Mách. 1. á przytym

z Ioze=

---

strona: 369

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

369.

z Iozefá Antiquit. Iud. lib. 12. cap. 6. 7. 8. Bo to tám wſzytko opi=
ſano/ iáko ich wiele do niego á ieſzcże z narodu Ofiárownicżego
przyſtawáło/ y z nim báłwánom ie^o ofiárowáło: ktorzy też z nim
y przećiw bráćiey ſwey walcżyli: przeto iż zakonu Bożego: iáko
oni odſtąpić iemu k woli niechćieli. Ktorzy wierni iákie pod nim
ściśnienie mieli/ nie tylko z kśiąg miánowánych poznáć káżdy
może/ ále też zoſobná z Pſálmu 44. 74. 79. bo ia ták rozumiem/
iż ty pſálmy pod onym cżáſem cżynione były. W ktorą rzecż/ gdy
kto okiem zdrowym weyźrzy/ á przypátrzy ſię z drugiey ſtrony lu
dowi Chriſtyáńſkiemu/ pobożnośći pilnuiącemu/ y ſtátecżnie
przy podáney raz przez Iezuſá Chriſtuſá y przez Apoſztoły iego
wierze y nabożeńſtwie ſtoiącemu: á przytym to vważáć będźie/
co tych/ y dla cże^o/ od kogo/ y zá cżyim powodem potyka: mam
zá to/ iż będźie muśiał wyznáć/ iż iuż ieſt Antychriſt: y domyśli
ſię tego/ kto nim ieſt/ ktory tákże złe báłwochwálce y inſze nie=
zbożne ludźi forytuie y vbogaca ktorzy z nim przeſtáią y iemu
bębenká podbijáią: iáko tego Dioniziuſz znácżnie dołożył/ ná ty
ſłowá Dán. 11. ꝟ 40. Et terram diuidet gratuito, iż on y tę źiemię kto=
rą wiernym wydźiera/ ſwoim dźieli y dáruie. A tym cżáſem do=
brzy muſzą vſtępowáć: y od niego wiele nád ſobą złego dozna=
wáć. Może ſię iuż tedy káżdy domyślić tego kto ten ieſt/ przez
ktorego ſię to dźieie: y ktorzy ći ſą/ co też zacż ſą/ ktorzy rzecży
iego forytuią z zelżywośćią ſłowá Bożego/ ktore zá rzeſzoto ſzá
táńſkie máią: ktorzy też y Bogá ſámego y Chriſtuſá lżą: choćiaż
ſię wrzkomo imieniem iego zákłádáią. Ale ieſliby ſię ieſzcże kto=
rzy tego domyślić nie mogli: więc ták ieſzcże niech tę rzecż vwa=
żáią. Antyoch był nieprzyiaćiel ludu Izráelſkiego/ iáko figurá:
á Antychriſt prze zeń figurowány/ ieſt nieprzyiaćiel ludu Chriſty
áńſkiego. Antyoch z máłego vroſł wielki: tákże Antychriſt/ z má
łych pocżątkow/ y z podłego y nędznego ſtanu/ przyſzedł ku wielkie^v
ſtanowi/ ſkárbom y páńſtwam. Anyoch z Rzymá ſię wym=
knąwſzy/ bo v Rzymian był w zaſtáwie 1. Mách. 1. ꝟ 11. vroſł
wielkim y przećiw Rzymiánom potym choćiaż w cżęśći walcżył/
y to co do nich należáło złupił w Egiptćie/ y do domu ſwe^o od=
wioſł: choćiaż záś był w tym y od tego przez Rzymiány pohámo
wan: (Ioſeph. Antiquita. lib. 12. cap. 6.) Tákżeć też kto ſię rzecży

aaa

dobrze

---

strona: 370

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

370.

dobrze przypátrzy/ w figurze tey Antyochu pokazáney/ obacżyć
może y Antychriſtá figurowáne^o. Ktory też nie ſkądći inąd wy=
ſzedł y powſtał/ iedno z Rzymá/ y ná Rzym ſię oborzył y Rzym
potym opánował: choćiaż tego Antyoch dokazáć iáko figurá/
nie mogł. W ktorym to/ iáko ſię z Hieronimá pokazáło/ muśiá=
ło tylko być w cżęśći/ co ſię potym cále w Antychriśćie y ſkute=
cżnie wykonáć miáło: y wykonywa: iáko ſię tego potym krotko
dotykáć będźie. Otoż tedy/ kto ſię przypátrzy te^v iáki przedtym
ſtan był Biſkupow Rzymſkich/ áż do Melchiádeſá Afrá/ ktory
wżdy ieſzcże w dobrey wierze po inſzych przodkách ſwych/ około
roku Páńſkiego 314. dokonał żywotá ſwego: (choćiaż y ná tych
tám śmieią ludźie zápámiętáli niektore wymyſły wkłádáć/ iáko
by od niektorych z nich miáły być vſtáwione: co ſię iednák z pra=
wdą zgodźić nie może.) Będąc záwżdy w niebeſpiecżeńſtwie/ iá
ko y przodkowie iego/ pod zwierzchnośćią Ceſárzow Rzym=
ſkich niewiernych pogánow/ będźie ſię miał pewnie cżemu dźiwo
wáć. Lecż gdy pocżnie potym od Sylweſtrá w drugie wględáć:
iáko rość y podnośić ſię pocżęli: y iáko ták z lekká vrośli: á iáko=
by ſię práwie chytrze/ z Antyochem z Rzymá/ ná wolność wykrá
dli: ácżći ſię dopiero/ iáko y Antyoch/ nie tylko (iáko iuż w tych
teráźnieyſzych widźiemy) chytrośćią ſwą ná Rzymſkie máiętno
śći y ośiádłośći tárgáć pocżęli: Ale też potym y Ceſárze z Rzymá
wypiſáli: á ſámi ná ich ſtolcu záśiedli. Czego dokazáć nie mo=
gli/ iáko ſię w káp. 3 pokazáło/ poki im Ceſárze nie vſtąpili. Bo
onych nie zráźiwſzy z zwierzchnośći ich/ á ſwych proporcow nie
rozſzerzywſzy/ nie mogli ſię z Krolmi y inſzymi pány wádźić y nád
owiecżkámi też Chriſtuſowymi przewodźić. A iáko Antyoch nie
tylko ná rzecży ludzkie tárgnąć ſię śmiał/ ále y ná Boſkie: y ſkár=
by pobrał/ nie tylko ludzkie/ ále y kośćielne: Tákże y Antychriſt/
y páńſtwá Rzymſkie/ y inſzych wiele pobrawſzy/ potym też y zbo=
rowe/ á ieſzcże nawet/ miaſto ćieleſnych onych Hierozolimſkich/
duchowne niebieſkie ſobie przywłaſzcżył: á to vcżyniwſzy ſię ſam
pánem/ y ná niebie/ y ná źiemi/ y w piekle. Ná co iáko ſámi ie=
go piſárze piſzą) y troiſtą koronę nośi ná głowie. Choćiażći ſię tá
więcey śćiąga do onych trzech rogow/ to ieſt Krolow/ z dźieśią=
ći onych od Dánielá opiſánych (káp. 7. ꝟ 8.) ktore ten rożek

máły

---

strona: 371

ná Wędzidło X.K.P.

371.

máły/ to ieſt Anrychriſt/ z nichże wyrozſzy/ onym/ iż ták rzekę/ wy
dał: y klucżem ſię też ná to piecżętuie/ y dwá miecżá ſobie przy=
właſzcża/ iż ſobie wſzędy otworzyć y wſzytkiego dobyć może: (iá=
kom o tym we zwierzćiadłku kilká wierſzykow nápiſał) o mie=
cżách to zoſobná mowiąc: Quod Papa habens vtrunque gladium tran

6:

stulit imperium. Máiąc obádwá miecże przenioſł Ceſárſtwo (to
ieſt ná ſię ſobie ie przywłaſzcżywſzy.) In Dist. 22. Ca. Omnes. Anno-

8:

tatio marginalis.
KA P. 7. Vważywſzy tedy iuż ták nákrotce ogołem tych
kilká rzecży/ ktorych nie trzebá w tey ſpráwie lekce ważyć: przy=
ſtąpię iuż do proroctwá Dánielowego: z ktore^okáp. 7. ꝟ 8. ty na
przod ſłowá biorę. A gdym ſię rogom przypátrował/ áliśći rog
drugi máły wyniknął między nimi/ á trzy z pierwſzych rogow od
oblicża iego to iest prze zeń wyrwáne ſą: á oto ocży iáko ocży cżło=
wiecże w rogu onym y vſtá wielomowne ꝛc. Do ktorych ſłow w
Greckim texćie/ ktory śiedmidźieśiąt tłumácżom przypiſuią/
przydáne ſą ty ſłowá. A ten rog walcżył przećiw świętym. Co
ſkądby mieli niewiem: ále to widzę iż ſię to z inſzemi ſłowy y rze=
cżą Dánielową zgadza. Naprzod tedy/ co ſię tknie tych ſłow
Dánielowych/ z ſtrony opiſánia ie^o cżterzech Monárchiy/ ktore
miáły być ná świećie/ ktore beſtyámi názywa/ to trzebá wiedźieć:
iż on po opiſániu z pocżątku tey káp. trzech pierwſzych/ wźiął to
potym przedśię/ żeby też y cżwartą z nich naſtráſzliwſzą/ nayſroż=
ſzą y naokrutnieyſzą opiſał: ktorey też oto zoſobná/ przypiſuie dźie
śieć rogow: z ktorych potym ten rog máły/ iuż w licżbie iedenna
ſty wyroſł ꝛc. Co ſię tedy tknie cżwartey beſtyey/ o tey wątpliwo
śći niemáſz/ y vſtárych pátreſow y teráźnieyſzych piſárzow: iż przez
nię duch Boży páńſtwo Rzymſkie opiſał: iákie miáło być: co ſię
w nim y pod nim dźiać miáło: y iákie iego miáło być dokońcże=
nie. Co ſię też dotycże rogow: y o tych wątpliwośći nie máſz/ z
tey ſtrony/ iż przez nie prorok/ Krole ábo moc Krolewſką/ ábo
iáką inſzą wielką/ podobną krolewſkiey/ opiſował. O licżbę na=
więcey tych rogow między mnogimi idźie ſpor/ to ieſt/ ieſliby
wedle litery rozumiána miáłá być: to ieſt/ wedle niektorych/ iż
ich nie więcey dźieśiąći miáło być. Iákoż ie też niektorzy miáno=
wićie y licżą y miánuią: A inſzy wedle zwycżáiu piſmá ś. pewną

aaa 2

licżbę

---

strona: P372

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

372.

licżbę zá nie pewną kłádą. Bo ſię też ták w piśmie świętym náy
duie. Iáko 4. Moi. 14. ꝟ 23. iuż mię to dźieśiąty raz kuśili (mo=
wi to Bog do Moiżeſzá o ludźie złym Izráelſkim) to ieſt iuż mię
nie raz/ ábo niewiedźieć co razow kuśili. Tákże 1. Moi. 31. ꝟ 41.
mowi Iákob do Lábáná: Iużeś mi z dźieśięć rázow zapłátę od=
mieniał: to ieſt/ wiele rázow. Tákże y Iob mowi 19. ꝟ 3. do ſwych
áduerſarzow/ Iuż mię z dźieśięć rázow záwſtydawaćie. Cżemu
też podobna ieſt y oná mowá Chriſtuſowá: podobne ieſt krole=
ſtwo niebieſkie dźieśiąćiom dźiewicam Máth. 25. ꝟ 1. Item/ Bę
dźiećie mieć vćiſk dźieśięć dni. Obiá. 2. ꝟ 10. Iáko y Dioniſius Car

11:

tuſianus, przez one dźieśięć krolow Obiá. 17. wiele Krolow/ ábo
wſzytkie Krole rozumie y wykłáda. Otoż iż ći oboi nie máią nic
pewnego zácoby ſię wźięli: to ieſt/ ktorychby miánowićie Kro=
low przez ty dźieśięć rogow rozumieć trzebá/ procż tego/ iż wżdy
niektore Krole/ ná ktore ſię zgadzáią/ zgodnie przez rogi ty ro=
zumieią tedy ia tego zániechawſzy iáko też mniey ná ten cżás
rzecży mey ſłużącego: o cżym iednák trochę niżey nieco powiem:
záto ſię tylko biorę/ o cżym v Kátolikow ſtárych y nowych wąt=
pliwośći nie máſz. Naprzod iż przez cżwartą beſtyą Rzymſkie
páńſtwo rozumieią: á potym/ przez rog mały z dźieśiąći wyroſły/
Antychriſtá. Iáko to Dioniſius Cartuſianus, ná ty ſłowá piſząc wy
ráźił/ tymi ſłowy. Et ecce cornu aliud paruum ortum est de medio eorū,

23:

id est Antichristus, qui reſpectu decem regum dictorum, erit vndecimus,

24:

& de medio alicuius regnorum orietur: erit q́ue in primis paruus in potesta

25:

te et cooperante diabolo, omnibus fiet potentior, & tria de cornibus pri-

26:

mis euulſa ſunt à facie cius? tria regna de praefatis decem regnis, ipſe primi-
tus ſuperabit. To ieſt/ iż ten rog máły ktory wyroſł/ ieſt Antykryſt:
ktory z máłego wielki vroſł: ále zá ſpráwą dyabelſką: y trzy kro=
leſtwá z onych dźieśiąći on zwoiował. To ieſt/ wedle Rábbi Le=
wiego wiele Krolow. Bo też ten y w tych krolách pewną licż=

31:

bęzá niepewną położoną być rozumiał/ iáko ſię wprzod o dźie=
śiąći mowiło. Ale wedle Hiſtoriey y ſkutku ktory ſię pokazał/
znácżnie ſię rzecż tá pokázuie/ gdy w to z inſzey ſtrony weyrzymy/
á iż tym Antychriſtem Papież ieſt Rzymſki obacżymy. Ktory/
ácż trzech Krolow ná imię zoſobná/ iákoby przednieyſzych niż do
pánowánia przyſzedł zniſzcżył: y ich ſobie páńſtwá y ſkárby przy=

właſzcżył

---

strona: 373

ná Wędzidło X.K.P.

373.

właſzcżył (iáko Pan Ian Niemoiowſki w ſwym ná toż Wędźi=
dło odpiśie w piątey cżęśći o Antychriśćie przypominał) wſzák
że ſię y tego więcey znaydźie/ co on ſobie podbił Ceſarſką ſtolicę
ſobie przywłaſzcżywſzy/ á z nią potym wſzytko/ iáko dźień dźiśiey=
ſzy pokázuie. Bo ácż ſię ták zda/ żeby ná mieyſcu pewnych niekto=
rych/ z onych páńſtw śiedźiał y onymi władał y onym zoſobná
roſkázował/ y ſkárby ich do ſkárbu ſwego przenaſzał: Wſzákże
tych więcey ieſt/ nád ktorymi przewodźi: do nog ſwych pádáć
każe/ y ſkárby ich do śiebie przyćiąga/ iáko Mágnes żelázo: cho
ćiaż pod pokrywką (iáko Fáryzeuſzowie cżynili wdowie domy
pożyráiąc) zwierzchniego nabożeńſtwá. A iż to iuż rzecż ieſt ták
iáſna/ żeby iey trudno kto miał záprzeć/ iż Monárchia Rzymſka/
iáką był Dániel opiſał/ y iáka przed przyśćiem Chriſtuſá páná/ y
potym cżás nie máły byłá/ iuż dawno vſtáłá: o ktorey vſtániu
patreſowie ſtárzy y Greccy/ y Láćińſcy/ to zgodnie twierdźili (iá
ko ſię káp. 4. krotko pokazáło) iż ſię Antychriſt nie mogł/ we=
dle proroctwá Páwłowego/pokázáć/ áżby ten ktory zátrzyma=
wał/ to ieſt/ Ceſarz Rzymſki/ był w pośrzodku odięty/ choćiaż nie
ktorzy z nich ták tuſzyli żeby to nie miálo być/ áż przy ſkońcżeniu
ſwiátá: przeto/ iż to przedtym piſali niż ſię znácżne ſkutki opiſá=
nia Dánielowego pokazáły: y niż Papież ośiadł ſtolicę Ceſá=
rzow Rzymſkich (iáko ią iuż ośiadł y iáko transtulit imperium v=

23:

ſurpato ſibi vtroque gladio) ták ſobie tuſząc/ iż też cżwarta beſtya/
ták długo trwáć miáłá. Tedy mowię/ iż ponieważ iuż odięty
ieſt ten/ kthory zátrzymawał: tedy iuż też ieſt Antychriſt. A
iż go máłym rogiem Dániel názwał/ iáko ſię iuż pokazáło/ te=
dy to dla tego cżynił/ iż ten Antychriſt/ rog máły/ z máłego też
wielki vrość miał: á vrożſzy/ trzech Krolow/ ná ktorych moc
cżwartey beſtyey záśiádłá/ miał wykorzenić: iákoż y wykorzenił.
Tedy ia niewiem iáko X.K. puſzcżáiąc to imo ſię/ ábo z nieumie
iętnośći/ ábo też ták vmyślnie/ ludźiom proſtym ocży chcąc zá=
mydlić/ chcąc też to ná nędzniki podłe wewlec/ żeby oni tym An
tychriſtem byli: (ktorzy ná podłey żywnośći przeſtawáiąc y cu=
dzego nic nie prágnąc/ ni ſkim ſię nie wádzą.) Co przedśię we=
dle opowiedánia duchá ś. ſłużyć nie może/ iedno hárdemu/ py=
ſznemu/ wynioſłemu/ ná mále nie przeſtawáiącemu/ owſzem łá

aaa 3

komie/

---

strona: 374

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

374.

komie/ cudzego prágnącemu/ y ono ſobie/ ſiue per fas ſiue per ne-

2:

fas iż ták rzekę/ y prawem y lewem co ieſt cudze przywłaſzcżáiące=
mu/ y wſzem ſię pánowáć y wſzem roſkázowáć ważącemu. A iż
po vpádnieniu cżwartey Monárchiey/ to ieſt/ pánowánia one=
go ſtárego Rzymſkiego/ żaden pokazáć nie może (procż Papie=
żá) tákiey zwierzchnośći ábo rogu/ w ktorymby ſię ty przymio=
ty mogły znácżnie pokazáć/ iákie duch Boży w tym máłym ro=
gu opiſał: iáko to inſze rogi wykorzenić/ ocży przedśię ludzkie
mieć/ to ieſt (wedle Hieronimá) nie być dyabłem ábo cżártem/
ále cżłowiekiem/ w ktorym miał ćieleſnie ſzátan mieſzkáć/ y vſtá
mieć wielomowne/ to ieſt (wedle tegoż Hieronimá) być cżłowie
kiem grzeſznym y ſynem zátrácenia (2. Teſſ. 2.) ktory też śmiał
vśieść w kośćiele Bożym/ cżyniąc ſię Bogiem. A nád to wal=
cżyć (wedle textu Greckiego) z świętymi: tedy koniecżnie/ po=
nieważ ná tym mieyſcu Papieżá śiedzącego widźimy/ onego á nie
inſzego/ y rogiem tym/ y Antychriſtem rozumieć muśiemy. A
w tym/ niewiem ktoby go mogł y ocżyśćić y vſpráwiedliwić: á=
bo miáſto niego kogo inſzego w to wdáć: y komu inſzemu to/ co
żadną miárą dowiedźione być nie może/ przypiſáć. Lecż to ták
nákrotce z káp. 7. Dánielowey pokazawſzy/ dla przedłużenia
rzecży. Zdáło mi ſię w tym nápomionąć iákom wyżſzey obiecał
cżytelniki/ żeby to vważáiąc záraz y około tych rogow dźieśią=
ći/ w ktorych to záſádzone było pánowánie cżwartey beſtyey/
to ieſt páńſtwá Rzymſkiego/ y o ſpoſobie zniſzcżenia iego/ vdá
li ſię do cżytánia Obiáwienia Ianá ś. ktory toż piſze choćiaż nie
co ſłowy inſzemi/ co przedtym Dániel napiſał: y także to Ceſár
ſtwo Rzymſkie beſtyą názywa/ y rogi iey też/ y korony przypiſu
ie: przy ktorey záraz drugą beſtyą wyſtáwia/ wſzytkę zwierz=
chność pierwſzey beſtyey po ſobie pokázuiącą. A náwet potym/
obraz pierwſzey beſtyey obżywiáiącą. Co ſię tedy tknie beſtyey/
pierwſzey/ naydźież ią opiſáną/ Obiá. 13. ꝟ 1. á 17. ꝟ 3. 7. 12. 16.
wſzákże tákże ſię to cżęſto przypiſuie wtorey/ co ſłuży pierwſzey: á
pierwſzey też co wtorey. Bo/ iáko Ceſárzowie pierwſzy/ ták y
Papieżowie/ kreẃ wiernych wylewáli ꝛc. Ale to opuśćiwſzy/ ba
cżyć trzebá/ iż tám naprzod wyſtáwia Ian ś. ná tych mieyſcách/
beſtyą o śiedmi głowách y o dźieśiąći rogách: co ſię z Dánielem

zgádza:

---

strona: 375

ná Wędzidło X.K.P.

375.

zgadza: ktory też cżwartey beſtyey dźieśięć rogow przypiſał: cho
ćiaż głow y koron nie dołożył. A iż miánowićie o Rzymſkim páń=
ſtwie y o ſámym Rzymie to rozumie: gdźie ſtolicę tá beſtya miá=
łá: to znáć dawa Ian káp. 17. ꝟ 8. y 9. gdźie przez śiedḿ głow/ wy
kłáda ſam śiedḿ gor/ y śiedḿ Krolow. Ktore śiedḿ gor/ ſą w
Rzymie do tych cżáſow: y támże też byli ći śiedḿ Krolowie: to
ieſt/ śiedḿ przednieyſzych ſpoſobow rządzenia oney beſtyey/ ábo
rzecży poſpolitey Rzymſkiey. Iákom tego dotknął w przekłá=
dźie Polſkim nowego náſze^o Teſtámentu. Ktore ták opiſawſzy/
vkázuie támże záraz rychłe zginienie teyże beſtyey káp. 17. ꝟ 8. A
potym ꝟ 16. tego dokłáda/ przez kogo miáłá przyść tá beſtyá
pierwſza ku zginieniu. To ieſt/ iż nie przez kogo inſzego/ iedno
przez tęż ſwoię dźieśięć rogow. To ieſt/ przez ty Krole/ ná kto=
rych przedtym tá beſtya śiedźiáłá/ ábo/ ktore ná tey beſtyey iá=
ko rogi ná głowie záſádzone były. Cżego iuż ták Dániel nie do=
łożył: tylkoż to wyrzekł iż tá beſtya ma dźieśięć rogow: to ieſt/
dźieśięć Krolow: ktorzy zwalcżywſzy onę pierwſzą beſtyą/ ſtáre
ono pánowánie Rzymſkie: mieli iákoby podáć kroleſtwo ono
beſtyey drugiey: to ieſt Antychriſtowi: ktory ieſt oną drugą be=
ſtyą/ ná pierwſzey beſtyey mieyſcu śiedzącą: iáko ty ſłowá iego
ꝟ. 16. świádcżą. A dźieśięć rogow ktoreś widźiał ná beſtiey/ ćić
w nienawiśći mieć będą wſzetecżnicę o teyże to bestiey mowi, ktorą
też wſzetecżnicą y niewiástą názywa, y vcżynią ią ſpuſtoſzoną y ná=
gą: y mięſo iey ziedzą: á onę ogniem ſpalą. ꝟ 17. Abowiem Bog
dał w ſercá ich/ áby vcżynili zdánie iego: á cżyniliby iedno zdá=
nie: y dáli kroleſtwo ſwoie notá beſtyey: áż by ſię wypełniły ſło=
wá Boże. A to rzekſzy/ ſamże ſię wykłáda: dáiąc to znáć/ (iż miá
nowićie mowi o Rzymie: gdy ták dáley dokłáda rzecży ſwey. ꝟ
18. A niewiáſtá ktorąś widźiał/ ieſt miáſto ono wielkie ktore ma
kroleſtwo nád Krolmi źiemie. Rzecż tá z ſtrony Rzymá/ y z ſtro
ny pánowánia iego nád Krolmi źiemſkimi/ iáſna ieſt: że trudno
przećiw niey co mowić: ktory miał pod ſobą dźieśięć Krolow:
to ieſt/ bárzo wiele: ktorzy potym Rzym ſobie/ z iego nád ſobą
zwierzchnośćią ták zbrzydźili/ że też przećiw niemu powſtáli/
mięſo iego iedli/ to ieſt máiętnośći złupili á ſámo ogniem ſpali=
li. Nie áby wſzyſcy záraz cżáſu iednego/ ále ieden po drugim we

dle woley

---

strona: 376

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

376.

dle woley Bożey/ ktory to do ſercá ich kładł: ażby ſię ſłowá ie^o
wypełniły: ktore przedtym przez Proroká ſwego Dánielá po=
wiedźiał o tey beſtyey. Ktorzy potym kroleſtwo ſwe dáli beſty=
ey: to ieſt/ ták Rzym woiowáli/ pod ktorego zwierzchnośćią
przedtym byli/ że przedśię oni ſámi Pány iego długo trwáią=
cymi nie zoſtáli/ ále podbiwſzy iy ſobie ná cżás y on zwątliwſzy
tym ſpoſobem beſtyey/ to ieſt Antychriſtowi ták ſłużyli/ iákoby
mu też ſwoim płądrowániem y do Rzymá y do pánowánia w
nim fortę otworzyli. Co iákoby było y przez ktore ná imię Kro=
le ktorych było między inſzymi dźieśięć/ niż ieſzcże Ceſárſtwo v=
pádło: oto ie tu krotko przed ocży wyſtáwię. Aby ſię przedśię y
licżbá pewna pokazáłá tych dźieśiąći rogow/ to ieſt Krolow:
ktorymi iáko rogámi/ zbodźiony bywał Rzym/ to ieſt/ ſtolicá
beſtyey pierwſzey. Ták tedy ku ſnádnieyſzemu rzecży poięćiu mo=
wię. Przez beſtyą tę/ ktorą też wſzetecżnicą názywa/ nie rozumie
tu ná tym mieyſcu Ian ś. (iáko niektorzy mowią) Antychriſtá
tego o ktorego gra idźie: ále onę ſtolicę Ceſárſką ábo rácżey ſtá
rą rzecż poſpolitą Rzymſką: ktorą ono zdawná przedtym Dá=
niel/ iako ſię iuż nie raz pokazáło/ beſtyą był názwał/ ktorą
támże z dźieśiąćią rogow iey y z máłym rogiem/ ktory z nich wy
roſł opiſał. Iáko miánowićie tego dokłáda w ꝟ 20. y 24. vkázu
iąc to iż ty rogi/ to ieſt/ kroleſtwá z głowy teyże cżawrtey beſty=
ey wyrość miáły/ y z tym też rogiem máłym. O ktorych rogách
coby cżynić miáły/ iż znácżnie Dániel nie wypiſał/ procż tego co
mowi ꝟ 11. iż gdym ſię wielomownemu głoſowi/ ktory on rog
mowił/ przypátrował: vyźrzałem też/ áżći oná beſtya byłá zábi=
ta/ y ćiáło iey zámordowáne/ y do ogniá ku ſpaleniu podáne.
Przetoż Ian/ rzecż tę ſłowy wyżſzey położonymi/ nam obiáśnił:
vkázuiąc to/ iż tá dźieśięć rogow ábo krolow/ mieli mieć beſtyą
w nienawiśći/ y onę ogniem ſpalić. A to ſię w ten cżás dźiać
miáło: wedle Dánielá/ gdy iuż rog máły miał głos ſwoy wielo=
mowny wypuſzcżáć/ z wielkim podźiwieniem ludzkim. Co ſię też
dźiać pocżęło/ gdy iuż po onych dobrych y cnotliwych páſterzách
y dozorcách zborecżku Rzymſkiego Chriſtuſowego pocżęli Pa=
pieżowie náſtáwáć: á Ceſárzowie ſię im iákoś nieopátrznie dáli
rządźić á to względem wiáry y nabożeńſtwá/ ktorym ſię w ſercá

ich

---

strona: 378 [377]

ná Wędzidło X.K.P.

378.

ich wkrádli. Tedy mowię ná ten cżás/ ći dźieśięć krolow/ pocżęli
ſię ná beſtyą tárgáć. Nie żeby záraz/ iákom iuż rzekł wſzyſcy/ ále
ieden po drugim. Bo naprzod/ zá pobudką niektorą Rádágeze=
go Krolá pierwſzego Godſkiego (co było około roku Páńſkie^o
409.) ktory ſię pocżął o Włochy kuśić we 200000. tyśięcy lu=
du/ zá Ceſárzá Honoryuſzá: choćiaż nic nie ſpráwił/ poráżony od
Stytkoná Hetmáná Honoryuſzowego: drogá ſię otworzyłá A=
lárykowi/ ktory był od oſtátká woyſká Rádágezego Krolem
Godſkim poſtánowiony. Abowiem ten roku Páńſkiego 414.
roku Honoryuſzowego pánowánia 13. ábo wedle drugich 18. O
Rzym ſię mężnie pokuśił/ y onego dobył: choćiaż go nie zborzył:
áni ſię bárzo názbyt nád Rzymiány ſrożył: iednák ſłuſznie pier=
wſzym rogiem z onych dźieśiąći może być názwány (o cżym Ca-

14:

rion. lib. 3. fol. 227. Impreſs. Vitember. in folio. Toż wſpomina Sa-

15:

bellicus Tom. 2. Ennead. 8. lib. 1.) Bo iż Rádágezy nic nie ſpráwił/
choćiaż też iuż beſtyą miał w nienawiśći/ y mięſo iey ieść myślił/
y onę ogniem palić/ tedy do pocżtu tych dźieśiąći (ieſliże pewną
licżbę záchowáć chcemy) nie należy. Wtory był rog zá tegoż
Honoryuſzá/ Adulfus/ tákże Krol Godſki: ktory Rzymá dobył/
y on podwroćić chćiał. Lecż ſię wżdy od tego pohámował/ vbła
gány prośbámi Plácidy żony ſwey/ Honoryuſzowey śioſtry/ y od
tego odwiedźiony. O cżym ſzyrzey Carion lib. 3. fol. 228. Trzeći rog
był Generiuſz krol Serbſki ábo Słowáńſki (Vandalorum rex) kto
ry potym roku páńſkiego 445. roku 9. Theodozego 2. Rzym o=
pánował: y on dni 14. plądrował: choćiaż ſię od popalenia iego/
ná prośbę Lwá Papieżá y Ewdoxiey/ pohámował. Carion fol. 231.
Cżwarty po nim był Odoácer: ktory do Rzymá wiechał/ y Kro=
lem ſię Rzymſkim zwał/ ingreſsus cum triumpho Capitolium. Carion

29:

fol. 246. Piąty był rog Theodoricus Krol Godſki: ktory przez wie
le lat w Rzymie y we Włoſzech pánował. Carion fol. 247. Szoſty
Atáláryk po oycu ſwym/ choćiaż młodym będąc/ Rzym trzymał
zá ſpráwą mátki ſwey choćiaż nie długo żył. Carion. fol. 248. Sio=
dmy Theodatus Godcżyk ktory po Atáláryku/ od mátki iego
Amaloſunti/ ná kroleſtwo był przyięty Rzymem władał: cho=
ćiaż potym gdy Iuſtinianus poſłał do Włoch Hetmáná ſwego
Bellizáryuſzá/ ktory ſobie mężnie pocżynał/ on w Rzymie będąc

bbb

nie śmiał

---

strona: 379 [378]

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

379.

nie śmiał ſię nigdźiey ruſzyć/ że też woyſko Godſkie obráło ſobie
Witygá zá Krolá ktory miáſto niego był Krolem Godſkim.
Co Theodatus vſłyſzawſzy/ z Rzymá vćiekł: á z roſkazánia Wi=
tygowego Optares vćiekáiącego zábił. A tym cżáſem Belizáryuſz
Iuſtinianow Hetman do Rzymá wiechał: y on pilnie obwáro=
wał. Zácżym znowu Rzym/ od Witygá/ był w długim oblężeniu
y vtrapieniu/ ktory ſłuſznie oſmym rogiem może być názwány: bo
bárzo trapił y plądrował beſtyą/ Carion fol. 250. Dźiewiąty rog
był Totylá: y ten był Godſkim Krolem: ktory między inſzymi po
Witygu Włochy trapił y Rzymu potym/ po długim oblężeniu/
dobył y palił y mury rozwaláć kazał. A to zá cżáſu Iuſtynianá
pierwſzego Conſtántynopolſkiego Ceſárzá. Carion fol. 251. Dźie=
śiąty z tych rogow był Teias namiáſtek Totylin: ktorego God
ſkie woyſká Krolem ſobie poſtánowiły/ choćiaż nie długo páno=
wał: iednák y ten mięſo beſtyey iadł/ ſkárby ſtáre z Tyćiná pobra
wſzy. Carion. fol. 253. Otożći 10. krolow/ byli tymi rogámi: kto=
rymi beſtya 4. to ieſt/ páńſtwo Rzymſkie/ iákie było zá ſtárych
Ceſárzow/ byłá zbodźioná ꝛc. Zá cżym ſię wielka odmiáná poka=
záłá/ w oney ſtárey poſpolitey rzecży Rzymſkiey: á w tym ſię też
doſyć ſtáło proroctwu Dánielowemu. Co ſię dla tego przypo=
mina y pokázuie/ żeby kto nie mieſzał/ onego ſtanu/ páńſtwá/
praw y rządu rzecży poſpolitey Rzymſkiey/ beſtyą 4. názwáney/
z tym teráźnieyſzym rządem/ práwámi/ páńſtwem/ y ſtanem kto
ry ieſt pod Papieżem/ ná mieyſcu pierwſzey beſtiey śiedzącym/ od
Dánielá máłym rogiem/ á od Ianá beſtyą wtorą y wſzetecżnicą
názwánym: ktorego piſmo ś. Antychriſtem názywa/ ktory nie
ták ma być zniſzcżony/ iáko pierwſza beſtya zniſzcżona byłá: ále
duchem vſt Páńſkich: iáko Páweł ś. nápiſał (2. Teſſ. 2. ꝟ 8.) to
ieſt náuką Chriſtuſową/ iáko to ná oko widźiemy/ iż przez nię ták
ieſt vdręcżony/ że iuż od niego kilká kroleſtw znácżnych odpá=
dło: á ieſzcże temu nie koniec. Będźie tego więcey: áż też przyidźie
do oſtátecżnego zniſzcżenia iego: o ktorym Dáni. 7. ꝟ 26. Bo ſię
to też wedle duchá pełnić muśi nád Antychriſtem/ co on cżynił
Ceſárzom/ y co one dźieśięć rogow nád ſtolicą Rzymſką/ iákoż
ſię to iuż pokázuie. Gdyż Luter/ Zwinglius/ Kálwin y inſzy wy=
rozſzy z głowy tey wſzetecżney niewiáſty y mięſo iey iedli y iedzą/

y ogniem

---

strona: 380 [379]

ná Wędzidło X.K.P.

380.

y ogniem palili/ pſuiąc ią ſłowem Bożym. Lecż ſię záś wrácam
do tego com wprzod rzekł/ iż Dániel/ názwawſzy go rogiem má
łym/ ták go potym opiſuie/ przypomináiąc 10. onę rogow káp.
7. ꝟ 24. ták mowiąc: A dźieśięć rogow/ z tegoż kroleſtwá/ po=
wſtáną dźieśięć Krolow: á drugi po nich powſtánie/ á ten rożny
będźie od pierwſzych: y trzech Krolow zniſzcży ꝛc. Otoż tedy ten
ktory po onych dźieśiąći náſtał/ ieſt rog máły/ ktory Ian ś. Obiá.
17. ꝟ 3. názywa niewiáſtą śiedzącą ná beſtyey. Ktorey/ zowąc
ią też beſtyą drugą/ z źiemię wyſtępuiącą/ to przycżyta/ iż oná
zwierzchność pierwſzey beſtyey cżynić miáłá: (Obiá. 13. ꝟ 12.)
Daiąc tym znáć/ iż ten rog y niewieśćiuchem miał być/ y ná be=
ſtyey miał vśieść: to ieſt/ ná páńſtwie Rzymſkim: á to po zniſzcże
niu onych 10. rogow. A iż wedle Kátholiki Rzymſkich piſárzow/
rog máły znácży Antychriſtá: á ten rog ábo Antychriſt po zwy=
ćiężeniu onych Krolow/ y wyſtercżeniu z Rzymá Ceſárzow ná be
ſtyey oney/ to ieſt/ ná páńſtwie y ſtolicy Rzymſkiey vśiadł: kędy
teraz Papieże śiedzące widźiemy: tedy tego X.K. żadną miárą
nie obroni/ żeby Papież nie miał być Antychriſtem. O ktorym
ták dáley rzecż ſwą prowádźi Dániel ꝟ 25. práwie go/ iáko fár=
bámi właſnymi máluiąc: á to żeby tym ſnádniey od káżde^o mogł
być poznány. A wymowy z ſtrony naywyżſzego mowić będźie. To
iuż iedná fárbá: iż táki miał być Antychriſt/ ktory ſię też wrzko=
mo miał mieć zá chwalcę Bożego/ y mowić miał mowy z ſtrony
naywyżſzego. Cżego ázaż nie cżynią Papieże? ále iáko/ to ſię po=
tym pokaże. Acż to wiem/ że wedle Vulgati, niektorzy ty ſłowá
Dánielowe ták przekładáią: y mowić będźie mowy przećiw nay
wyżſzemu: y podpieráią tego ſłowy Ianowymi. Obiá. 13. ꝟ 5. A
le ty tám ſłowá do pierwſzey ſię beſtiey śćiągáią/ to ieſt/ do Ce=
ſárſtwá Rzymſkiego. A ſłowá Dánielowe nie máią ſłowká tego
przećiw: ále/ z ſtrony ex parte vel ad latus, vt Vatablus, Tigurini, Oeco-

31:

lampadius & Louanienſes transtulerunt. Przetoż przekładáiąc wedle
właſnośći textu: poydźie rzecż náſzá tym potężniey/ ku okazániu
Antychriſtá. Ktory nie miałći być ſzátan iáki bez ćiáłá/ ále cżło=
wiek/ nie pogánin też/ ále zmyślony y chytry Chrześćiánin: má=
iący dwá rożki/ iákoby báránkowe: lecż mowę ſmokową Obiá.
13. ꝟ 11. To ieſt/ ktory też wrzkomo o Bogu mowić miáł: wſzák=

bbb 2

że pod

---

strona: 381 [380].

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

381.

że/ pod tym płaſzcżykiem/ wſzytko złe cżynić. Iákoż tego dáley
dokłáda Dániel/ zá wtorą fárbę to mowiąc. A święte nawyżſze
zetrze/ ábo zniſzcży. Co ieſliże kiedy cżyniłá oná pierwſza beſtya/
to ieſt/ Rzymſcy Ceſárze niezbożni pogáńſcy: tedy nie mniey An=
tychriſt toż cżyni: święte Boże morduiąc/ y krwią ſię ich opijá=
iąc: iáko Obiá. 17. ꝟ 6. nápiſano cżytamy/ ták ſobie w tym y z
inſzymi ſwoimi tuſząc/ żeby w tym poſługę cżynić miał Bogu: iá
ko to Chriſtus opowiedźiał Ian. 16. ꝟ 2. mowiąc o prześládowá
niu wiernych. Co/ iż ſię nie w kim inſzym zdawna pokázowało/
y teraz ieſzcże pokázuie/ iedno w Papieżach Rzymſkich: kthorzy
tych cżáſow náſzych niezlicżone tłumy ludźi/ we Włoſzech/ w Hi=
ſzpániey/ w Fránciey/ w Angliey w Niderlánćie/ y indźiey po=
mordowali dla wiáry ꝛc. Azaż tedy ſtąd nie mogą być poznáni/
iż oni ſą tym y rogiem y tą beſtyą drugą: á to wedle Dánielá y
Ianá ś. ktorą też Antyoch on okrutnik złośćią ſwą figurował.
Przydáie potym Dániel ty ſłowá: y ták rozumieć o ſobie będźie
(álbo wedle inſzych przekłádu/ myślić o tym będźie) iż może od=
mienić cżáſy y zakon/ ktore podáne będą do ręki iego/ do cżáſu
y cżáſow y do połowice cżáſu ꝛc. A to iuż też trzećia fárbá/ z kto=
rey też/ iáko Lwá z páznokći/ łácno Anrychriſtá poznáć. Ktory/
odſtąpiwſzy naprzod praw y zakonu Bożego/ práwá ſobie inſze
vkował. Nie rządząc ſię iuż teraz áni po żydowſku/ wedle zako=
nu: áni po Chriſtyáńſku/ wedle piſm nowego przymierza. Ale v=
chwyćiwſzy ſie też wżdy nieco/ iáko y Máchomet vcżynił/ ták z
zakonu iáko y z Ewánieliey ſłow Bożych: toż potym dopiero do
nich nákładł ſwych iáko mu ſię podobáło/ wiele ſmrodliwych v=
ſtaw/ praw/ Kanonow/ Extráuágántow/ Klementyn/ Dekre=
tow/ Dekretałow/ y inſzych bez licżby wymyſłow: dla ktorych
kreẃ niewinną wylewa/ tych ktorzy ſię dla boiáźni BOżey we=
dle nich rządźić niechcą. Tenże cżáſy poodmieniał: nácżyniwſzy
niewiedźieć co świąt rozmáitych/ cżęśćią miáſto pogáńſkich/
cżęśćią żydowſkich. Cże^o ſámá iedná Wielkanoc ieſt świádkiem
między inſzymi. Dla ktorey/ długie bywáły burdy we zborze. A=
le tymi ſię tám przeſzłymi nie báwiąc/ dla długośći: ázaż y terá=
znieyſzy Papież/ (niechcąc ni wcżym wydáć przodkow ſwych) nie
wypráwił tákże tey ſztuki/ (że inſzych iáko ieſzcże niegłośnych zá

milcżę)

---

strona: 382 [381]

ná Wędzidło X.K.P.

382.

milcżę) dni dźieśięć vćiąwſzy: dla ktorych też świąt ſwych pom=
knął: á tym zámieſzánie wielkie wſzędy/ wſzákże ieſli kędy/ tedy
v nas ná Ruśi znácżne vcżynił. A więc że to komu inſzemu procż
Papieżá może I.M.X.K. przypiſáć? á więc że może z niego An
tychriſtoſtwo zewlec? á nim/ ábo nas/ ábo kogo innego/ przy
oblec? Niechay tę rzecż między námi á I.M. ludźie wierni/ bo=
goboyni/ vcżćiwi ſądzą: nie tuſzę/ áby w ſądźie ich vpáść nie mu
śiał I.M.X.K. Poznáńſki/ choćiaż krzepko w murzech ſtoi.
KA P. 8. Ale zániechawſzy opiſánego dokońcżenia ro=
gu tego máłego Antychriſtá Rzymſkiego/ ktore iákie ma być/
támże záraz opiſuie Dániel: iuż do ſłow I.M.X.K. przyſtąpię/
ktore przywiodł przećiw nam/ z kápitu. 8. ꝟ 23. tegoż proroká:
przycżytáiąc ie Antychriſtowi/ ktorego/ iżeſmy iuż/ mam záto/
pokazáli być Papieżem Rzymſkim/ przeto ſię tu tym więcey zá
báwiáć niepotrzebá: tylkoż to ku vważániu I.M. ſámemu po=
dáć: ieſli przedtym tego do ſercá nie przypuſzcżał/ co tu z proro=
ká ſam przećiwko nam przywodźi/ mowiąc: iż Antychriſt miał
być Krolem. Druga/ iż miał być niewſtydliwey twarzy/ ábo rá
cżey mocney/ wedle textu/ co ſię/ iáko do nie wſtydliwośći ták
też y do vporu/ y do zuchwálſtwá/ do wſzetecżeńſtwá/ do blu=
źnierzſtwá y do potwarzy y złorzecżeńſtwá/ beſpiecżnie ścięgáć/
y ták twarz tę iego mocną/ z ſłow Dánielowych wykłádáć mo=
że. Ty dwie rzecży/ cżymby w nas pokazáć mogł X.K. y onych
dowieść nie tuſzę áby nálaſł. Nie tylko ſłuſznie y ſpráwiedliwie:
ále y ták wedle podobieńſtwá: á náwet y wedle potwarzy/ kto=
raby wżdy iedno mogłá mieć w ſobie nieco podobnego. Gdyby/
mowię/ iuxta rationem, wedle rozumu y zdrowego bacżenia o tym
mowić przyſzło. Bo mowiąc po proſtu wedle textu/ expreſsé wła
śnie y wyráźnie rog ten: ktory wedle X.K. znácżył Antychriſtá
tedy Krolá pokázował/ á nie ludźi we trzćinie gdźie ná piędźi
mieſzkáiące. A znácżył iśćie Krolá możnego. Non quidem ratione v

32:

nius perſonæ, ſed vnius ſedis ac autoritatis & eminetiæ ne dicam nequi-

33:

ciæ. Bo nie dármo figurą ie^o był/ Krol też Antyoch/ doſyć iśćie
możny. Ktory też pewnie ieſzcże możnieyſzego nád ſię figuro=
wał. Bo/ iákom vkazał przedtym z Hieronimá/ on był w cżęśći:
á ten cále ná wſzytkim táki/ iákiego prorok opiſał. A iż w nas y

bbb 3

przy nas

---

strona: 383 [382]

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

383.

przy nas I.M. pokazáć nie może/ nic krolewſkie^o y w namniey
ſzey cżąſtce podobieńſtwá iákiego. Tedy niewiem z iákim vwa=
żánim: z iáką bácżnośćią/ y z iákim rozſądkiem/ piſmo to prze=
ćiwko nam przywiodł/ y z niego nas tym Antychriſtem vcżynić
chćiał/ z Papieżá tę páwęzę ábo rácżey káptur znácżny zeymuiąc?
A z drugiey ſtrony/ niewiem też/ z iákim ſumnienim/ może iy
zeymowáć z Papieżá: y ná nas ſię fráſowáć/ iż my to iemu przy=
piſuiąc/ to o nim z łáſki Bożey twierdźimy/ wedle ſłowá Boże=
go/ że on ieſt tym Krolem: tym máłym rogiem: tą beſtyą: tą nie
wiáſtą: tą wſzetecżnicą: A iż ſłowem iednym krotko rzekę/ tym
Antychriſtem. Gdyż przy nim ieſt nie iedno/ ále wiele kroleſtw:
gdyż też przy nim ieſt moc: przy nim zwierzchność: ſic volo, ſic iu-

13:

beo, ſic mando: ſit pro ratione voluntas. Przy nim ſkárby: przy nim páń
ſtwá: przy nim władza y roſkázowánie. A chytre wilcże/ pod weł=
ną owcżą. Bo ma rożki iákoby báránie: gdy tego pánowánia v
żywa podcżás łágodnie iáko báránek/ ále przedśię obłudnie: y
záś iáſnie y otworzyśćie: ſrodze y ſurowie: á to/ gdy też podcżás
mowi wedle obiáwienia Ianowego káp. 13. ꝟ 11. iáko Smok:
grożąc/ roſkázuiąc/ klnąc y woiuiąc. W cżym ſię też y tá mocna
y nie wſtydliwa twarz iego pokázuie. Ktora ſię ſpráwiedliwie y
prawdźiwie w nas pokazáć nie może. Cżym by to tedy ziął X.K.
z niego/ á ná nas to włożył/ nie ma: procż tego/ gdy to z ſtrony
iego mowi (y to bez okazánia prawdy) iż Papież przyznawa
zwierzchność świecką Ceſárowi/ krolom/ y inſzym przełożonym
ná mieyſcách ich/ y ſam im potwierdzenie ábo błogoſłáwień=
ſtwo ná ty ſtany dawa. A z ſtrony nas záś/ názywáiąc nas nieſłu
ſznie (ále podobno z niewiádomośći) Nowokrzcżeńcámi/ przy
piſuiąc nam to żebyſmy gdźie y iáko mogąc z zwierzchnośći ſię
wybijáli/ á do śiebie ią/ ábo zborku ſwego przyćiągáli/ by też on
gdźie y ná piędźi we trzćinie leżał. Ná co ácż iuż przedemną bár=
zo dobrze/ choćiaż bárzo krotko/ odpowiedźiał P. Ian Niemo
iowſki: iednák też y ia z potrzeby przydáć nieco muſzę. Ták z ſtro
ny tego/ co ſię dotycże Papieżá/ iáko też y z ſtrony nas. Z ſtrony
Papieżá/ ſą dwie rzecży w ſłowách X.K. iedná/ iż Papież przy=
znawa zwierzchność Ceſárzom y Krolom ꝛc. Druga iż im y ſam
potwierdzenie ná ty ſtany dawa. Ná ktore gdy odpowiem/ te=

dy też

---

strona: 384 [383]

ná Wędzidło X.K.P.

384.

dy też y o nas krotką dam ſpráwę. Co ſię tedy tknie Papieżá/ że
by on nie był Antychriſtem/ onym od Dánielá proroká opiſánȳ/
godźiło ſię było/ wedle oney regułki práwney/ Actor quod aſserit

4:

probet. I.M. X.K. dowieść tego/ y to pokazáć/ nie tymi ſłowy goły
mi/ od prawdy dalekimi/ że Papież nie ieſt Antychriſtem: ále iż
nie było cżym inſzym/ tedy ſię wżdy pokazáło ládácżym: á krot=
ko mowiąc nicżym. Bo co to wżdy ieſt zá obroná/ co też y zá do=
wod? Antychriſt miał być Krol twárzy niewſtydliwey: Otoż
Papież przyznawa zwierzchność świecką Ceſárzowi? zá łáſką I.
M. mowiąc/ niewiem k rzecżyli to/ y bácżnieli powiedźiáno? y
owſzem mali ſię prawdá rzec/ bárzo przećiw rzecży y bacżeniu.
Gdyż tu tego napierwey trzebá było dowieść/ iż Papież/ y kro=
lem nie ieſt/ y nie ieſt też twarzy niewſtydliwey. Co opuśćiwſzy
X.K. zá inſzą ſię wźiął/ niż ieſt w propoſicyey: á to gdy mowi:
iż Papież przyznawa zwierzchność świecką Ceſárzowi. Bo/ nie
chayby to ták było/ iż Papież Ceſárzom y krolom świeckim przy
znawa zwierzchność: á przyznawa ią prawdźiwie y ſkutecżnie
(co iednák nie ieſt iáko ſię to/ da Pan Bog/ pokażę) tedyby ie=
ſzcże y ták/ nondum ſoluta eſset quæstio, nie doſyć cżynił X.K. tey
rzecży o ktorą idźie. A nie idźie pewnie o to prza/ ieſli Papież przy
znawa/ ábo nie/ tę zwierzchność: ále oto/ ieſli ieſt Antychriſtem
onym/ krolem/ twarzy niewſtydliwey/ ábo nie. Z cżego/ żeby
nim nie miał być/ to go wolnym vcżynić nie może: iż to Ceſárzo
wi y Krolom zwierzchność przyznawa. Boć też pewnie Anty=
och/ rożek on máły/ będąc figurą Antychriſtá tego/ przyznawał
też zwierzchność Rzymiánom/ y obawał ſię ich: á przedśię go
to od iego złośći y od proroctwá Dánielowego/ ktore o nim zo
ſtáwił/ wolny nie vcżyniło: żeby on tym máłym rogiem nie był
y krolem twarzy niewſtydliwey. Tákże y Papieżá od Antychri=
ſtoſtwá wolnym tho vcżynić nie może/ żeby on nim przedśię nie
miał być. Druga nie idźie też o przyznánie komu zwierzchnośći/
ále więcey idźie o poddáńſtwo zwierzchnośći. Iáko to duch Bo
ży zoſobná wiernym roſkázuie/ y przez Páwłá/ y przez Piotrá:
á to ták mowiąc: Omnis anima potestatibus ſupereminentibus ſubiecta

35:

esto. Roma. 13. ꝟ 1. Item. Suggere ipſis, vt ſeſe ſubijciant principatibus,

36:

vt obtemperent, vt ad omne opus bonum ſint parati. Tit. 3. ꝟ 1. Item, Pro-

inde ſub-

---

strona: 385 [384]

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

385.

inde ſubiecti estote cuiuis humanæ creaturæ propter dominū. 1. Petr. 2.

2:

v 3. A Chriſtus záś co Bożego Bogu/ co Ceſárſkiego/ Ceſárzo=
wi roſkazał oddáwáć Máth. 22. ꝟ 21. y potężnie wſzelkie przeło=
żeńſtwo z ſwoich zdźierał: wiodąc ie do pokory/ poddáńſtwu y
y ſłużby drugim: pogáńſkim krolom pánowánie zoſtáwuiąc: iá=
ko piſzą Ewánieliſtowie/ Máth. 18. ꝟ 1. á 20. ꝟ 22. 25. Már. 8.
ꝟ 36. á 10. ꝟ 38. Luk. 9. ꝟ 46. á 22. ꝟ 25. A zoſobná Piotr nápo=
mina towárzyſze ſwe/ ktorzy tákże ſtadká Bożego y Chriſtuſo=
wego byli dozorcámi y paſterzámi iáko y on: żeby páśli to ktore
przy nich było ſtadko Boże: doglądáiąc go/ nie poniewolnie/
ále dobrowolnie: áni z zyſku ſkárádego/ ále z vmyſłu ochotnego:
áni iákoby opánowawſzy dźiedźictwá/ ále wzormi będąc ſtadká.
1. Petr. 5. ꝟ 1. ꝛc. Cżego oboygu w Papieżu nie máſz. Bo on nie
ieſt poddány żadney ludzkiey zwierzchnośći/ áni też chce być: á=
ni ieſt tákim Páſterzem/ iákiego Piotr opiſuie: áni ſłuży/ iáko
Chriſtus każe: áni też przyznawa zgołá y cále żadnemu/ kogo ie=
dno może z kubká ſwego opoić/ y guſłámi iákimi omamić/ żeby
on miał być zwierzchnośćią iego. Ale ták/ żeby iemu káżdy przy=
śiągł obedyencyą/ poſłuſzeńſtwo: y bez iego potwierdzenia y po
mázánia/ nie ważył ſię być áni Krolem/ áni Ceſárzem. A choćiaż
by y obrány był y przyśiągł poſłuſzeńſtwo: iednák ieśliby tego co
on chce mieć po niektorych nie wykonał/ tedy go ábo korono=
wáć nie będźie: iáko vcżynił po piątym Kárle/ Ferdynandowi/
Máximilianowi/ y teráźnieyſze^v Rodolfowi. Abo ieſliby przed
tym był koronowány: á iemu ſię w cżym z poſłuſzeńſtwá zdźierał
wiedząc też iego pychę: tedy tákiego klnie: odpowieda mu: pod
dáne przećiw niemu pobudza: ſam możeli/ z nim walcżyć każe/
áż y do vpáśći ꝛc. Aby to iáwnie okazał/ iż tytuł iego/ ſeruus ſer-

29:

uorum Dei, ſługá ſług Bożych/ per Antiphraſim ma być rozumian.
Co/ żeby ſię iáko rzecży płonney nie mowiło/ oto iuż to kilką przy
kłádow iáſnych pokażę: z ktorychby ſię náſzá concluſio (zámknie
nie mowię) pewna y gruntowna pokazáłá: iż Papież ieſt Anty=
chriſtem. Niewiem ſkąd ią pocżąc/ máiąc ták wielką rozlicż=
nych niezbożnośći Papieſkich/ obfitość y swiádectw y przykłá=
dow? wſzytki wypiſáć/ rzecż ieſt niepodobna: opuśćić z nich kto
re/ iákoś záłoſna: brakli też w nich vcżynić/ y trudna y wątpli=

wa/ áby

---

strona: 386 [385]

ná Wędzidło X.K.P.

386.

wa/ áby ſnadź kto nie rzekł: ey/ toć ieſzcże te^o byłá potrzebá doło
żyć: ey/ toć ſię w tym ſzkodá ſtáłá/ iż ſię nie dołożyło: iż ſię wſzytko
cále nie wypiſáło. Ey toć trzebá było wſzytki świádectwá ty/ y
Láćińſkim y Polſkim ięzykiem kłáść: áby ſię y vcżonym y nieu=
kom dogodźiło ꝛc. Wiem iż mię to od wielu potka: ále coż cży=
nic? iedne^v cżłowiek folgowáć muśi. A nawięcey temu/ co prze=
każa kśiąg więtſzych piſáć. Otoż tedy ratione habita peccuniæ.δει

8:

δκ κςμμὰτων noù αͦνεν τóτων κδὲνεsιν yὲνεδαι τω̃ν δεͦoντων, iáko Demo=

9:

stenes Atheniencżykom powiedźiał. Przetoż iż tego potrzebá cże=
go nam iáko vbogim/ á nie Krolom iákim nie doſtawa: muſzą
ſię tylko nákrotce niektore przypomináć. Wſzákże ták/ żeby ſię z
nich/ mogli bácżni y inſzych domyśláć. Między inſzymi tedy/ zdá
ło mi ſię naprzod pokázáć prætext ábo pokrywkę/ ktorey Papie=
żowie ná złośći y inſze niezbożnośći ſwe vżywáią. Zápámiętawſzy
tego/ co indźiey twierdzą: to ieſt/ iż kośćioł ich nie błądźi: iż Pá
pieżá iáko głowy y páſterzá powſzechnego/ żaden ſtrofowáć nie
może/ iáko ſanctiſsimum, ſcilicet. Naświętſzego mowię/ y naywyż=
ſzego Pontyfexá. Gdyż on ſam ieden y Concilium, ábo Synod y
wſzech inſzych rozſądza: á ſam od nikogo ſądzon być nie może: á=
ni ſądzon być ma/ bybył nawiętſzym zbrodniem/ á to iż on ſędźią
ieſt/ ſi diis placet, wſzytkich. O cæcam hominum cæcorum cæcitatem. A
bowiem/ gdyby też kto/ widząc ták práwie ná oko złość iáką y
niecnotę/ lub Pápieżá ſámego/ lub też ktorego inſzego z przego
lonych dworzan iego/ chćiał ią w nim ſtrofowáć/ y co przećiw
nie świętey zmyśloney świętobliwośći iego mowić: ábo ktore=
go z nich/ dla iáwnych złocżyńſtw/ do vrzędu ktorego poćiągáć/
vkázuiąc znácżne zbrodnie iego: iákoż tákich z ſtárych patreſow
wiele było. Ktorzy to w wodzách ſwych bacżąc/ ná to wołáli/ iá=
ko Hieronim/ Grzegorz Anastaſius, Chrizostom &c. Iednák zá=
wżdy ći ſámi y inſzy pochlebcy ich (iáko nigdy ſzátan nie ieſt bez
ſwych też Apoſtołow) to wſzytko/ nie tylko wyćieńczáli/ co było
nagorſzego: ále ſię temu w breẃ ſprzećiwiáli/ y przećiw temu pi=
ſáli. Iáko cżynił Symmachus Papież y Bonifacius martyr &c. Sym-

34:

machus to mowiąc (Dist. 40. Can. Non nos beatum) iż to ieſt niepo=
dobna/ żeby kto o świątobliwośći tych wątpić miał: coby ták za
cney ſtolice doſtáli. Bo choćiażby ktore^v z nich z iego właſnych

ccc

zaſług

---

strona: 387 [386]

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

387.

zaſług nábyćia/ cżego nie doſtawáło: iednák mu y ná tych będźie
doſyć/ ktore były w przodku mieyſcá ábo ſtolice iego: to ieſt/ we=
dle glozarzá ſkráynego tey^o rzecży z ſtolice Piotrá ś. plotąc ták lá=
dá co: iákoby kiedy Piotr ś. miał być w Rzymie. Bo/ ták dáley
mowi) tá ſtolicá/ ábo wynośi ſławne y znácżne przedtym/ ábo
choćiażby przedtym byli złośćiwemi/ gdyby tey ſtolice doſtáli/ te
dy ie oná cżyni przedśię zacnymi. Ktorych między inſzymi ty tám
ſą ſłowá. Quis enim ſanctum dubitet eſse, quem apex tantæ dignitatis at-

9:

tollit? In quo, ſi deſint bona acquiſita per meritum, ſufficiūt, quæ à loci præ

10:

deceſsore præstantur. Aut enim claros ad hæc fastigia erigit, aut qui eri-

11:

guntur illustrat. Y ták wiele tey ſtolicy/ ſámi będąc nagorſzymi/ v=
fáią/ iż choćiażby też Papież (iáko támże ſtoi Ca. Si Papa) y o ſwe
y bráćiey ſwey zbáwienie niedbał/ iednák ná tey tám ſtolicy śie=
dzącemu/ żaden ſię ważyć tego nie ma/ żeby wyſtępki iego ſtro=
fowáć śmiał: tymi ſłowy to ſobie wáruiąc. Huius culpas istic redar

16:

guere præſumit mortalium nullus: quia cunctos ipſe iudicaturus, à nemine

17:

est iudicandus, niſi deprehendatur à fide deuius: pro cuius perpetuo statu

Niezbożność
papieska Pa-
pieżá nád
Chriſtuſá
przekłáda, y
nád ſwe świę
te pomárłe.

18:

vniuerſitas fidelium tantò instantius orat, quantò ſalutem ſuam post Deum

19:

[o impiam, ſacrilegam, modisq́ue omnibus execrandam vocem bestiæ hu-

20:

ius, qua, cum ſit homo peccator & impius, Christo præfertur, qui vnicus

21:

est inter Deum & homines mediator: quiq́ue ſolus præcipuè ideo Ieſus est

22:

dictus, quòd ſolus est à Deo ſaluator homnibus datus. Cum hic, vt videre

23:

est, eo neglecto, Papa nequa post Deum principem obtinere locum dici-

24:

tur, eiq̀ ue ſalus hæc, quam in Christo reconditam nobis eſse ſcriptura te-

25:

statur, impiè aſcribitur] ex illius incolumitate animaduertit propenſius

26:

pendere. To iedná y wielká niezbożność/ ktora świadcży o Papie
żu/ iż ieſt nic dobrego: ieſt ſyn zátrácenia: Chriſtuſow ieſt przeći=
nik: ieſt Antychriſt: ktory to ſobie ſam przypiſuie/ y przypiſo=
wáć chce/ że go żaden gánić/ ſtrofowáć y káráć nie może/ by też
on co y nagorzey cżynił. K te^v / że też to ſobie niewſtydliwie przy=
właſzcża/ żeby po BOgu nie miáło być nic (gdźie iuż y Pánnę
Máryą/ o ktorey procż ſłowá Bożego wiele mowią/ y wſzytkie
ś. o źiemię vderzyli) ná cżymby więcey zbáwienie záwiſło (á wżdy
ślepi y głuſzy wołáią ſancte Petre ora pro nobis &c.) iáko ná zdro=
wiu iego. Nużeſz ſłuchamyż też ieſzcże y Mikołáiá Papieżá/ kto
ry ſię naprzod/ y ſwe przegoleńce/ pocżął Bogiem názywáć/ iá=

ko też

---

strona: 388 [387]

ná Wędzidło X.K.P.

388.

ko też piſze. Dist. 96. Ca. Denique. Item, Cum ad verum. Item, Satis eui

2:

denter. Item, In ſcripturis. Gdźie to ſobie y z ſwoimi pilnie wáruie:
żeby y ſámi Ceſárzowie/ ktorȳ tylko w rzecżách świeckich zwierz=
chność/ ále iáko też ſzcżerze rzecż to pokázuie przyznawa/ nie wa
żyli ſię kápłáńcow iego ſądźić. A to dla tego (iáko ſobie zmyśla)
iż Konſtántynus názwał Papieżá Bogiem: oſobliwy dowod)
tákże y wſzytkę inſzą kśiężą názwał też Bogámi (ále ſię y w tym
nie cżuią teraz/ gdy ták iáwnie Papież ieden/ iáko Bog wielki/
nád nimi iáko máłymi Bożęty/ przewodźi.) Y ták to ſobie ſtąd
Mikołay wáruie/ żeby nie tylko od nikogo nigdy ſądzeni nie by=
li (vide. C. II.Q.I.C. Nemo. Item, Nullus. Item, Continua. Item. Sacer

12:

dotibus. &C. 12. Q. I. C. Futuram. &C. 2. Q. 7. C. Non est à plebe.

13:

Item. Nullus Laicus) ále żeby ieſzcże y płaſzcżem/ niecnotę płodzą=
cy/ byli zákrywáni iáko oycowie. Dist. 96. C. In ſcripturis narratur.
Zá ktorym niezbożnym roſpuſzcżeniem wolnośći/ á wynieśie=
niem ich obłędliwie zmyśloney świętobliwośći/ licet illis quidquid

17:

libet: zeydźie ſię im broić co chcą. Iákoż broili y broią: porzućiwſzy
dla ſwych dekretow ſłowo Boże/ y wſzelką ſzcżerą y prawdźiwą
pobożność. Lekce też poważwſzy wſzelką zwierzchność/ ktora
by złośći ich káráć miáłá/ y od pánowánia y od wynoſzenia ſię nád
inſze záhámowáć: gdy ſię ſámi hámowáć niechcą: owſzem ſię pá
ny wſzytkich cżynią: wſzytkich ſobie władzą przywłaſzcżáią/ y
wſzytkim roſkázuią y ſurowie roſkázuią. Iáko to z tego iednego
liſtu káżdy obacżyć może: ktory piſał/ od Kárłá Krolá pierwſze=
go Sycylyiſkiego Papież Clemens 4. do Piotrá Krolá Arrá=
gońſkie^o. Nie łágodnie go iáko nápomináiąc/ ábo proſząc/ ábo
w ćichym duchu z nim poſtępuiąc: ále gorzey niż ná iákie fotárlę
fukáiąc: grożąc y odpowiedáiąc: lżąc y háńbiąc: á moc ſwoię/
y zacność/ pod pokrywką kośćiołá/ wyſtáwiáiąc/ tymi ſłowy:
Petrus de Vineis Epistolarum lib. 1. cap. 38. fol. 236. Si ſanæ mentis con-

31:

ſiideratione libraq́ue tuum appendiſses conſilium, profectò tuas rapidas ma

1. Nota tu-
morem Papæ.

32:

nus, more violenti prædonis od regnū nostre Siciliae non extendiſses, quod

33:

cum multis bellorum angustijs, & ſanguinis effuſione lotis stolis, in proprio

Nota, Ma-
ter Eccleſia
Papæ ſangui-
naria & arro
gans.

34:

nostro ſanguine ab occupatione eripuimus, matre iubente & ſuadente Ec-

35:

cleſia: nulla honoris eut lucri affectione protractus, aliquatemus connertiſ-

36:

ſes. At veriſsimè videmus, quòd tuum est infatuatum conſilium. Quia tu-

ccc 2

am rapacem

---

strona: 389 [388]

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

389.

1:

am rapacem dexteram auſus fuisti extendere, vt capta præda, captisq̀ue

2:

ſpolijs exultares, non conſiderasti improbiſsimè hominum, matris Eccleſiæ

3:

inſuperabilem excellentiam, quæ cunctis nationibus habet imperare, & cui

4:

totus orbis terrarum, & omnes obediunt nationes. Hæc est quam terra,

5:

pontus æteraq́ue colunt, adorant, prædicant, et tenētur omnes qui ſub ſole

6:

ſunt, reddere tributaria debita, & præstare obſequia capitibus inclinatis.

7:

Non conſiderasti nostræ Celſitudinis potentiam, quæ altitudinem collium

N. Antichri
sti fastum,
qui tamen di-
cit ſe eſse ſer-
uum ſeruo-
rum Dei.

8:

ducit ad plana, montium cacumina ducit ad infima, ſuperborum elata cor-

9:

nua destruit, confundit, praua in directa conuertit, et aſpera in vias planas

10:

ducit. Quod, ne exempla à longe petantur, conſidera, ad quid Manfredi,

11:

Principis Tarentini, filij Friderici, olim Romanorum Imperatoris, deuene-

12:

rit ingenioſa potentia, dum in campo Beneuentano contra nostrum exerci-

13:

tum bellaret. Vbi est eius inſuperabilis dignitas? Vbi iocorū et ſolatiorum

14:

amœna iucunditas? Vbi diuitiarum affluentium fœcunditas? Omnia hæc

Minas ſpirat
& cædes.

15:

cum ſuo regno, ducatu, & toto eius dominio, vna & media dies ſubijt &

16:

eiecit, dum in campo belligero contra nostram potentiam appareret. Ani-

17:

maduerte inſane, ad quis Conradini, quondam affinis tui, deuenit elata po-

18:

tentia, & quomodo innumerabilis eius exercitus, nostra in acie concluſus.

19:

Et quamuis prædo comprehenſus in praelijs, & recto iudicio mortis patibu

20:

lum forſan meruiſset, attamen crudeliſsimi ſpiculatoris gladio, paſsus fue-

Miſericors Pa
pa, qui ſuſpen
dendum gladi
o iugulat.

21:

rit ſupplicium diræ mortis. Omnia hæc debuerunt te terrere inſipiens. Sed

22:

dicis in corde tuo non est Deus, corruptus es, & abominabilis factus est in

23:

gentibus, dum in talibus matrem offendis Eccleſiam, hostem te præparas

24:

cæteris Christianis. Sputum miſisti in cœlum, ipſum in faciem tuam cadit.

25:

Omnis qui ſe vltra staturam ſuam erigit, ſuperbo ſpiritu ad alta attendit,

26:

ſui ruinam attinget. Fatuum namque & stultum eſse cognoſcitur, aliquem

Sic ſcilicet v-
nicuique regū
ſuus honor tri
buitur.

27:

contra maiorem, cui pareſse non potest, contendere & debilem inermem

28:

aſsurgere contra fortem. Namſua temeritas tristem ſibi parit euentum, &

29:

ſemper eius vota ſucceſsibus carent, Quarc tibi præcipiendo mandamus, vt

30:

cōfestim lectis apicibus nostris, de regno nostro Siciliæ, cum tua gente ſic

Optimus ſer-
uus qui regi
præcipiendo
mandat.

31:

improperioſa diſcedas, & nunquam reuerſurus ab eo totaliter te abſentes.

32:

Alioqui nostra victricia contra te & gentem tuam (Deo dante) cuius res

33:

agitur, tam per mare quàm per terram ſic magnificè, ſic potenter arma di-

34:

rigent, quod de te & gente tua, & de proditoribus regni nostri Siciliæ

35:

exterminium faciemus, qui væ erit illis, qui ad vaſa non poterunt habere

36:

recurſum, & qui ſe non poterint à potentia nostri mirifici exercitus abſen-

37:

tare. Datum Miſenæ. 15. Calend.

---

strona: 400 [399]

400.

ná Wędzidło X.K.P.

Z tego liſtu iednego/ ácżkolwiekby iuż káżdy mogł nie tylko
to poznáć/ przećiw X.K. iż Papież nie tylko poddánym nikomu
nie ieſt áni być chce: ále też iż on prawdźiwie Ceſárzom y Kro=
lom (będąc ſam Krolem onym twarzy niewſtydliwey/ iáko ią
w tym liśćie okażał) zwierzchnośći nie przyznawa/ owſzem iá=
ko może nád nimi przewodźi: nie tylko ſobie káżąc ſtrzemioná y
koniá trzymáć/ nogi ſwe cáłowáć/ ále ſię też moſtem pod ſwe no
gi położyć/ áby depcąc po ſzyiey lepſzego Ceſárzá niżli ſam/ ieſzcże
y ſłowo boże brał nádáremnie y fałſzywie w vſtá ſwe wſzetecżne/
mowiąc: ſuper Aſpidem, et Baſiliſcum Pſal. 91. śiebie cżyniąc ſynem
Bożym/ á Ceſárzá Zmiją y Bázyliſzkiem. Lecż iż o tym P. Ian
Niemoiowſki nápiſał/ ia to opuśćiwſzy/ oto odſyłam káżdego/ y
X.K. ſámego do przecżytánia opiſánego żywotá Frideriká 2. Ce
ſárzá/ ktory naydźie káżdy opiſány w Neápolitáńſkiey Hiſtory=
ey ábo v Pándulfá Kollenucego. Z ktorego łácno pozna złość/
zdrádę/ pychę/ niezbożność/ potwarz/ powſtánie przećiw ſwey
właſney zwierzchnośći/ kilku Papieżow Rzymſkich/ Iáko na=
przod Innoceentego trzećiego/ od ktorego rzecż ſwą Pándul=
fus pocżyna/ przeto/ iż ten Fryderyk 2. po śmierći Oycá ſwego
Henryká ſzoſtego Neápolitáńſkiego Krolá był v niego w opie=
ce: iż go był oćiec w młodośći odumárł. Przećiw ktoremu iáko
ſię wiernie po Papieſku práwie záchował/ káżdy łácno obacżyć
z támtąd może. Ale zoſobná iáko przećiw Ceſárzowi Filippowi:
przećiw ktoremu to mowił/ iż ábo Papież Filippowi koronę y
kroleſtwo/ ábo Filip Papieżowi Papieſtwo odiąć ma. Aut Pon-

26:

tifex philippo diadema & regnum, aut Philippus Pontifici insigne Apo-

27:

stolicum adimet, tedy ſię tego ż Opátá Vrſperieńſkiego piſánia do=
wie. Iáko naprzod/ iż Otoná Hetmáná przećiw Ceſárzowi Filip
powi pobudźił/ á potym go ná Ceſárſtwo (po wielkim wylaniu
krwie dla Filippá) koronował: ktore^o też przedśię potym záklął
wſzytkich przećiw niemu pobudźił y ſłucháć go pod klątwą záka
zał. A gdy vkoronowawſzy Fryderyká wtorego ná Ceſárſtwo
po tákich świętobliwych Papieſkich ſpráwách ſwych zdechł/ o=
brány był po nim ná Papieſtwo Honoryuſz 3. Ktory co też broił
przećiw temuż Fryderykowi Ceſárzowi pánu ſwe^v: y iáko go też
záklinał/ y z Ceſárſtwá zwłocżył: (práwie po Apoſztolſku w tym

ccc 3

ſię rzą=

---

strona: 401 [400]

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

401.

ſię rządząc) to nie tylko z námienioney Neápolitáńſkiey Hiſto
ryey/ ále też y z liſtow wielu Petri de Vineis lib. 1. & 2. nie trudno
káżdy obacży. A zwałſzcżá z tych: w ktorych ſię ſam Ceſarz vſkar
ża ná złość Pápieſką: iáko przed inſzymi/ ták y przed Krolem
Węgierſkim/ ták między inſzymi ſłowámi piſząc. Propter hoc et-

6:

enim Romanum Pontificem, multis obſequiis multisq́ue blandiciis nobis

7:

efficere nitebamur vnanimem: ſed quod dolentes referimus, & reminiſci-

8:

mur lachrymoſi, venenoſi ſerpentis perfidia in tantum cauſæ nostræ præua-

9:

luit &c. A gdy y ten Honoriuſz iáko zły z świátem tym y z ſtolicą
ſię ſwoią pożegnał/ nie lepſzyć pewnie po nim/ przećiw teyże ſwo=
iey zwierzchnośći/ Grzegorz 9. náſtał. Owſzem ieſli oni byli źli/
gorſzym ſię on ieſzcże pokazał: iáko to z tego liſtu Ceſárſkiego/
ktory do wſzytkiey kśiężey piſał bácżni wyrozumieć mogą: w kto
rym liśćie nápomina kśiężą/ żeby Papieżá ſwego od nieſłuſznych
y nieprzyſtoynych obycżáiow y poſtępkow odwodźili. Ktorego/
iáko im máluie dáiąc też o ſobie y o wierze ſwey/ z potwarzy ſię
wypráwuiąc/ ſpráwę/ y iáko waży Papieżá dobrego/ á iáko ſię
też fráſuie ná złego z tego iego liſtu (iákom rzekł) káżdy wyrozu
mieć może. lib. 1. Epist. 31. In exordio naſcentis mundi, prouida & in

20:

effabilis Dei prouidentia, cui conſilia non communicant aliena, in firmamen

21:

to cœli duo statuit luminaria, maius & minus: maius vt præeſset diei: mi-

Pulchro ſimli
Papam pre-
fert ſibi Ce-
ſar.

22:

nus, vt præesſset nocti. Quae duo, ſic ad propria officia in regione Zodiaca

23:

offeruntur, vt etſi ſe multotiens ex obliquo reſpiciant, vnum tamen alte-

24:

rum non offendit: imo, quod est ſuperius, inferiori ſuam communicat cla-

25:

ritatem. A ſimili, eadem æterna prouiſio, in firmamento terræ, duo voluit

26:

ineſse regimina, ſacerdotium ſcilicet & imperium, vnum ad cautelam, re-

27:

liquum ad tutelam: vt homo, qui erat in duobus componentibus diutius diſ-

28:

ſolutus, duobus retinaculis frenaretur, & ſic fieret pax orbi terræ omni-

Papa Phari-
ſæus vnctus
oleo nequitie

29:

bus exceſsibus limitatis. Sed ſedens in cathedra peruerſi dogmatis, Phari-

30:

ſæus vnctus oleu nequitiæ, præ participibus ſuis, nostri temporis Romanus

31:

Pontifex, quod de cœlestis ordinis æmulatione deſcentit, euacuare nititur.

32:

Et credit fortè cum ſuperioribus conuenire quæ natura, non voluntate du-

33:

cuntur: nostræ maiestatis iubar, intendit ducere in ecclypſim, dum verita-

34:

te in fabulam commutata, plenæ mēdaciis ad diuerſas mundi partes, Papa-

35:

les mittuntur epistolæ, de complexione, non de ratione, accuſantes nostræ

Bestia de ma-
ri aſcendens.

36:

fidei puritatem. Scripſit enim ſolo nomine Papa, nos bestiam aſcendentem

de mari,

---

strona: 402 [401]

ná Wędzidło X.K.P.

402.

de mari, plenam nominibus blaſphemiæ, Pardiq́ue varietatibus circumſcri-

2:

ptam. Et nos ipſum beluam illam aſserimus de qua legitur: exibat alius e-

3:

quus rufus de mari, & qui ſedebat ſuper eum ſumebat pacem de terra, vt

Equus rufus.

4:

viuentes ſe interficiant. Nam à ſuæ promotionis tempore, iste pater non mi

5:

ſericordiarum, ſed diſcordiarum, deſolationis non conſolationis, ſolicitus pro

6:

curator, totum mundum ad ſcandala excitatuit. Et vt verba ſua recto ſenſu

7:

interprætemur, ipſe draco magnus, qui ſeduxit vniuerſum orbem, Antichri

Draco ma-
gnus. Antichristus.

8:

stus est, cuius nos nos dixit eſse præambulum: et alter Balaam conductus pre-

9:

cio. vt malediceret nobis: Princeps per pricipes tenebrarum, qui abuſi ſunt

10:

Prophetiis. Hic est Angelus profiliens de abyſso, habens phialas plenas a-

11:

maritudine, vt mari & terrae noceat. Inſeruit enim falsus Christi wicarius,

Falſus Christi
Vicarius.

12:

fabulis ſuis, tria crimina, ſalsò ſibi aſcripta, quibus Papa fidem habuit, ide-

13:

oq́ue illum perſequebatur, diluit: et fidem ſuam, vt tum paſsim credebatur,

14:

Catholicam, profitetur. nos Christianæ fidei religionem rectè non colere, ac

15:

dixiſse tribus ſeductoribus mundum eſse deceptum: quod abſit de nostris

16:

labiis proceſsiſse: cum manifestè confiteamur vnicum Dei filium, coæter-

17:

ternumet coæqualem patri, ac ſancto ſpiritui, dominum nostrum Ieſum

18:

Christum, ab initio et ante ſecula genitum: proceſsu temporis miſsum in ter-

19:

ras, in ſubſidium generationis humanæ, non de potentia ordinata, ſed de po

20:

tentia ordinante: qui est de glorioſa virgine matre natus, paſsus post modū

21:

& mortuus ſecundum carnem, & alteram naturam, quam aſsumpſit in v-

22:

tero matris: virtute deitatis, à morte post triduum ſurrexiſse. Mahometi

23:

verò corpus in aere pendere didicimus, obſeſsum dæmonibus, animam in-

24:

ferni cruciatibus deditam, cuius opera tenebroſa fuerunt, & contra legem

25:

excelſi. Moſen verò, amicum Dei & familiarem, vera docente pagina, fu-

26:

ise tenemus: in monte Sinai cum ipſo tenentem colloquia, cui Dominus ru-

27:

bum accendit: per quem ſigna & miracula fecit in Aegypto et Hebraico

28:

populo, lex tradita: declarat ipſum post modum vocatum, ad gloriam cum

29:

electis. In iis & aliis accuſator noster, & æmulus ponens aduerſus filium,

30:

matris Eccleſiæ ſcandalum, contra nos mendaces et venenoſas notas, mun-

Papa accuſa-
& ęmulus
Ceſaris, men-
dax.

31:

do inſcripſit. Sed ſi rectitudo ſenſus Apostolici nin fuiſset intrinſecus im

32:

pedita, nec præpoſuiſset impetum rationi, qui dominatur in ipſo, talia non

33:

ſcripſiſset, nec ad fuggestionem illorum qui tenent lucem tenebras, & di-

34:

cunt malum bonum, qui ſuſpicantur mel eſse fel, per locum ab opinione qui

35:

est debilis ac infirmus, cum verum eſse falſum, cum non eſse conuertatur.

36:

Opinio verò, ſic indifferens ad vtrunque, vno gradu distans à fide, in hu-

iusmodi

---

strona: 403 [402]

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

403.

iusmodi Papalis conſcientie hostiū infringi minimè debuiſset. Super quib.

Apostrophe
ad Cardina-
les et clerum.

2:

omnibus vehementer cogimur admirari, et nostre mentis quietem multa ve

3:

xat turbatio, quod vos qui estis Eccelſiæ fundamenta, columnæ, rectitudi-

4:

nis aſsertores, Petri vrbis ſenatores, et orbis cardines, non flexistis motum

5:

iudicis fulminantis, quemadmodū ſuperiores planete faciunt, qui ad retar-

6:

dandam magni corporis velocitatem, contarijs motibus opponuntur. Reue

Nota.

7:

ra Imperialis felicitas Papali ſemper impugnatur, inuidia. Vnde Simonides

8:

interrogatus, cur inuidos non haberet: reſpondit, quia nihil feliciter geſsi.

9:

Et quia proſpera nobis, Deo benedicto, cuncta ſuccedunt, præſertim cum

Cauſam redit
Ceſar quare
Papa ſe perſe
quatur.

10:

Lombardos rebelles nostros, ad mortem proſequimur, quos ipſe prædesti-

11:

nauit ad vitam. Hæc est cauſa quare Pontifex ipſe Apostolicus ingemi-

12:

ſcit, et nunc de conſilio vestro, felicitati nostræ instituerit obuiare, verùm

13:

de potestate ligandi & ſoluendi, forte ipſe dominus gloriatur & pungit.

14:

Sed vbi virtus deficit potestatis ibi ſubſeruit abuſus: hoc in eo intelligitur,

15:

qui regiæ poteſtatis magnus princeps, eximus prophetarum, restitutionem

16:

poſcebat ſpiritus principalis, quia polluerat officij dignitatem. Sed ſecun-

17:

dum quod indiſsolubilia non ſoluuntur, ita et illigabilia non ligantur: quod

18:

ex eo manifestè probatur, quia ſacra ſcripta instruūt, mortificant animas

19:

quæ non moriuntur, & viuificant quæ non viuunt. Potest ergo quæ non

20:

ſunt digna potentie quantum & quando. Nam cum Deus omnia poſsit, est

21:

aliud quod non potest. Sanè, ſi verus eſset Pontifex, innocens, impollutus,

22:

ſegregatus à peccatoribus haberetur, non iurgiorum victime ſed hostiarū

23:

pacificarum, pacificus immolator: & poneret incenſum odoris, non dolo -

24:

ris: nec pontificium in maleficium commutaret. Si verus eſset Pontifex,

25:

verbum predicationis non traheret in fructum diſsenſionis. Nec ex hoc

Se non Eccle-
ſie, ſed perſo-
ne eſse infen-
ſum dicit.

26:

accuſabimur hostis Eccleſie matris nostre, que ſancta est in genere ſuo,

27:

quam cum reuerentia colimus, & amplectimur cum honore, diuinis ſacra-

28:

mentis ornatam: perſonas tamen ſingulares, & corruptioni ſubiectas, à

29:

medio recedentes, penitus reprobamus: & quia iniuirie non ſunt tranſito-

30:

rie que nostre maiestati iugiter inferuntur, & animus ſuper ij non le-

31:

nire poſsumus, nec debemus vtique, nostram potētiam relaxare cogimur ad

32:

vindictam. Vos verò qui estis viri ad ſaniora conſilia constituti, ſenſus &

33:

rationis excellentiam obtinentes, rugientem aduerſarium nostrum, à pro-

34:

ceſsu, cuius detestabile fuit initium, penitus reuocetis, rerum conſequenti-

35:

as, ex cauſis precedentibus attendentes: alioquin vtraque terra ſentiet, qua

36:

liter in perſecutorem, ac conſequentes principes, et fautores procedat Au-

gustus

---

strona: 404 [403]

ná Wędzidło X.K.P.

404.

gustus, & qualiter Ceſareas inferat vltiones. Lecż iżby długo było/
gdyby ſię tu inſzych wiele liſtow ie^o y inſzych też wiele o złośćiách
Papieſkich hiſtoriy tym porządkiem wypiſáwáć miáło/ przetoż
tego tym cżáſem zániechawſzy/ rádzę y nápominam/ áby káżdy/
niechceli o tym wątpić/ iż Papież ieſt Antychriſtem/ cżytał ſobie
ták liſty inſze Petri de vineis iáko y ktorych inſzych piſmá: á zoſo=
bná krotką Kronikę Ianá Báleuſá/ ktorą z wielu Hiſtorykow
o żywoćiech Papieżow Rzymſkich zebrał. Abo Euſebium Captiuū.

9:

Item Nili Theſsalonicen. Archiepiſcopi de primatu Pape. A náwet y ſá=
mego Plátinę pochlebcę wielkiego Papieſkiego: boć y ten przed
śię choćiaż pod pokrywką cżęſto złośći ich dotyka. Cżym iáko y
drudzy dáie znáć/ iáko to prawdá iż Papież ieſt ſługą ſług Bo=
żych: y to też okázuie/ o co X.K. idźie/ iáko oni Ceſárzowi y Kro
lom zwierzchność przyznawáią. Ktorey rzecży ia tu iuż cżynię ko
niec/ táki iákom obiecał/ krotko dotknąwſzy. A ná wtorą
máło nie trzemi ſłowy odpowiem: to ieſt/ ná ty ſłowá I.M.X.
K. gdźie mowi/ iż Papież Ceſárzowi y Krolom ná te ſtany ich po
twierdzenie dawa. Abowiem ná ty ſłowá mowić mi więcey nie
trzebá/ tylko to. Niech mi to I.M.X.K. z ſtárego y nowego
Teſtámentu pokaże/ iż to ieſt Boże/ Chriſtuſowe y Apoſztolſkie
poſtánowienie y roſkazánie/ żeby ták Papież Rzymſki poſtána=
wiał y błogoſłáwił Ceſárzom y Krolom ná ty ſtany: á k temu/ że
by ie záś/ kiedyby chćiał/ z nich zrzucał: ony záklinał: wſzech prze=
ćiw nim pobudzał: y ſłucháć ich/ właſnym ich poddánym záká/
zował. Tedy rzecż tę I.M. pochwalę/ y dopiero co ná nię nápi=
ſzę. Lecż ieſli tego nie vcżyni: tedy to v mnie z tey ſámey rzecży:
będźie indelebilis character, piątno nie ginące/ iż Papież ktory to ſo
bie przywłaſzcża/ y to cżyni/ ieſt onym Antychriſtem w piśmie ś.
opiſánym/ ponieważ/ mowię/ to ſobie przycżyta y tego ſię waży/
á pewnie z mocy Smokowey/ cżego ſię ſam Pan Chriſtus będąc
dźiedźicem wſzytkiego nie ważył: á to w rzecży maluckiey y ſłu
ſzney wedle ludzkiego rozſądku) pálcem tknąć niechćiał: á to
z ſtrony nápomnienia iednego cżłeká/ áby ſię z brátem ſwym dźie
dźictwem podźielił. Owſzem mu ták odpowiedźiał: á kto mię
Sędźią y dźielcżym między wámi poſtánowił Luk. 12. ꝟ 13. A coż
mnimamy żeby kiedy w tákie rzecży/ w iákie ſię Papieże wdawá=

ddd

ią wdá=

---

strona: 405 [404]

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

405.

ią wdáwáć miał/ ábo ie vcżniom ſwym zlecáć: Ktorym to zgo=
łá/ o przełożeńſtwie ſię też między ſobą cetáiącym/ powiedźiał:
Krolowie narodow pánuią nád nimi ꝛc. Lecż nie ták będźie mię
dzy wámi: ále ktoby między wámi chćiał wielkim być/ niech bę=
dźie ſługą wáſzym Máth. 20. ꝟ 25. A ták iákom iuż y przedtym
dał znáć/ ponieważ wſzytko to Rzymſki Papa cżyni/ á cżyni zná=
cżnie przećiw Chriſtuſowi/ ważąc ſię tego/ y cżyniąc to/ cżego
ſwym Chriſtus cżynić zákazał: tedy to nie może być inácżey/ po
Papieſkuć/ ále wedle ſłowá Bożego/ okrzcżono/ iedno iż on ieſt
Antychriſtem. A to też ná rzecż wtorą krotka odpowiedź náſzá:
wierni ią rozſądzáią.
KA P. 9. A co ſię rzecży trzećiey z ſtrony nas dotycże/ y
tu długiey zabáwki nie trzebá: Bo co nam zádáie/ żebyſmy ſię iá=
ko mogąc wybijáli z tey zwierzchnośći: ſámi ią do Zborku ſwe=
go/ by też ná piędźi gdźie we trzćinie śiedźiał przywięzuiąc: tedy
to/ y przećiw rozumowi: y przećiw prawdźie: y przećiw doświad
cżeniu: y przećiw ſobie mowi. A nád to na vrąga. Przećiw ro=
zumowi mowi: gdy to twierdźi/ co ieſt przećiw wſzytkim zmy=
ſłom ktore co inſzego pokázuią tym/ między ktorymi mieſzka-=
my: y przećiw wielum potwarzom/ ktore nas bez wſtydu od wie
lu ich potykáią. Między ktorymi y ći ſą coby chćieli miecżowy v=
rząd do Zboru ſwego wewlec/ zowąc ſię też wrzkomo bráćią ná
ſzą: ále my tym ieſteſmy ná odpor. Chcąc to záwżdy pokázáć: iż
my ná Mágiſtraćie od Bogá nam z inſzymi dánym rádźi/ Bog
tego ieſt świádkiem/ przeſtawamy: inſzego ſobie nie ſtánowimy.
Bo nam ten ieſt dobry/ pod ktorym żywiemy/ náśláduiąc pobo=
żnośći y dobroći: oddawáiąc co Boże^o Bogu/ á co Krolewſkie=
go Krolowi ꝛc. Przetoż mowię iż tego wedle BOgá ſłuchamy:
Bogu ſię záń modlimy: á ſámi ſię nim (iáko Papieżowie cżynili)
áni cżynimy/ áni ktorego inſzego (záchowywáiąc między ſobą
kárność Chriſtyáńſką) do Zborow náſzych wnośimy. Przećiw
prawdźie záś/ iż y ſam I.M. tego nigdy po żadnym z náſzych nie
doznał/ áni tego ocżymá ſwymi widźiał: á wżdy to co nie ieſt/ co
nie było/ áni będźie da Pan Bog: iákoby rzecż prawdźiwą twier
dźi. Gdyżby ſię ták znácżney oſobie w Papieſkim nabożeńſtwie y
v świátá wźiętey godźiło co pewnieyſze^o mowić. Mowi też y prze

ćiw do=

---

strona: 406 [405]

ná Wędzidło X.K.P.

406.

ćiw doświadcżeniu y ſámemu ſobie. Abowiem nie ieſt to y I.M.
ſámemu rzecż táyna/ co zá żywot wiedźiemy: y iáko ſię przed ka=
żdym vtulamy/ ſámych ſię śiebie zápieráiąc: cżego y ſam będąc
w Lublinie mogł doświadcżyć. Iákoż to pewna/ iż doświadcżył
po cżęśći/ y świádom ieſt tego/ bo nie bez przycżyny w śiodmym
to ſwym á oſtátecżnym wywodźie/ vrągáiąc nam/ po ſwemu/
wſpomina: iż náſzy niektorzy bráćia/ opuśćiwſzy tłuſte grunty oy
cżyzn ſwych/ przenoſzą ſię ná piaſek ná puſzcżą do Rákowá. Co
niewiem ſłużyli Kroleſtwu: ſłużyli ieſzcże y przywłaſzcżeniu ſobie
zwierzchnośći y przełożeńſtwu? ktore drudzy/ máiąc ie przedtym
ná ſobie/ dobrowolnie ſpuśćili znácżne po ſobie vniżenie pokázu
iąc. W cżymby ſię też trzebá było dobrze pierwey obeyrzeć/ X.K.
niż ſię ták in contradictionem, to ieſt w przećiwnomowność wdał:
ták y ták mowiąc. W tym ſię ſam znácżnie popiſuiąc/ co nam zá
dáie. Boć to nie ládá co/ zwáć kogo Krolem/ y przypiſáć mu to/
że do śiebie zwierzchność ćiągnie: á to záś o nim twierdźić/ iż on
opuśćiwſzy tłuſte grunty oycżyzny ſwey (bá y vrzędy) vtula ſię
kędy we trzćinie ná piędźi. Abo ná puſzcży ná piaſku odſzedſzy od
ludźi y w Rákowie nowe Kroleſtwo zákłáda. Iákoby Pan kto
rego ieſt Rákow będac zacnym Senatorem w rádźie K.I.M.
y wiernym ſtrożem rzecży poſpolitey/ miał tego w ſwey właſney
máiętnośći nierządu dopuśćić y onego milcżeć? Abo iákoby ſię
to tám bez wiádomośći I.M. dźiac w puſzcży y ná piaſku miá-
ło? chybáby po zakowſku w piaſku igráiąc dźiatki to cżyniły. Kte
mu y to nie krzecży zádawáć komu niewſtydliwą twarz: á ſáme=
mu ſię niewſtydźić piſáć tákie plotki pletliwe: ták o ślubách ſá=
dowych y łáźiennych/ iáko y o inſzych: zá ktore ſię iuż plotkarze
przedtym/ przed ſławney pámięći Krolem/ y káznodźieią Fár=
ſkim Krákowſkim: ktory to plotł naprzod ná kazániu ráno/ niż
ſię do Piotrkowic ná weſele o ktorym to plotł/ ziecháli ludźie za
cni y vcżćiwi: ktorzy to potym weſele iáko rzecż świętą y vcżći=
wą/ iáko przyſtoi/ odpráwowáli. A nie ták iáko pletli y plotą
ludźie bezbożni/ bez wſtydu wſzelákiego ktorych widzę I.M.
X.K. woli náśládowáć: w onym ſam przy tym nie bywſzy więcey
niż prawdźie wierzyć/ y w to nas nieſłuſznie wdawáć. Co też po=
tym przydáie/ twarz nam niewſtydliwą przypiſawſzy: Zebyſmy

ddd 2

świát

---

strona: 407 [406]

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

407.

świát wſzytek potępiáć mieli/ ſobie ſámym zbáwienie przycżytá=
iąc ꝛc. Iż ſię iuż ná tákowąż máſzkárę odpowiedźiáło/ tu iey zánie
cham: doſyć nátym máiąc/ iż niemy ále ſłowo Boże świát kto=
ry ná złośniku leży (1. Ian. 5. ꝟ 19.) ſądźi y potępia. Gdyż świát
y miłość iego/ ieſt nieprzyiaćielem Bożym. Ták/ iż ktoby iy mi=
łowáć chćiał/ ten Bogá miłowáć nie może: áni też iego Bog mi=
łuie Iák. 4. ꝟ 4. á 1. Ian. 2. ꝟ 15. Ale ktory z niego wyſzedł/ á zá
Chriſtuſemby z krzyżem chodźił/ miłuiąc go y ſtrzegąc roſkazá
nia iego/ temu ſię żadnego ſądu bać nie trzebá ꝛc. A co potym
X.K. zá śiodmy dowod ſwoy przydawa. Zeby to kiedy Ian ś. pi
ſáć miał/ iż Antychriſt z ſwoim dworem/ mieſzkánie ſwe záſádźi
ná piaſku/ & ita à loci circumstantia et perigraphi argumentatur, z tąd
ten tocżąc wywod. Otoż iż Papież nie ná piaſku/ ále ná tłuſtym
págorku mieſzka/ przetoż nie ieſt Antychriſtem ꝛc. tedy iż dźiećiń
ſkie ſobie (vir tantus) w ták wielkiey rzecży pocżyna/ y mowi to
cżego w piśmie Ianá ś. nie máſz/ ſzkodá ná to (bo też y niemáſz
ná co) by onas ſzło odpowiedáć: Lecż iż nie onas idźie ále o praw
dę zátłumioną/ żeby do końcá zágłádzona nie byłá: tedy ſię y ná
to krotko odpowiedźieć muśi. Naprzod z ſtrony nas/ iż nam pia
ſek y puſzcżą Rákowſką/ wał Lubelſki/ y trzćiny ná piędźi z Lucy
ferem oddźiela: y to nam ná ocży wyrzuca: żeſmy ták śćiśnieni/
że nie mamy wolnośći/ z inſzymi mieyſc iákich y páłacow świe=
tnych y przeſtronnych/ iáko oni pod ſwym Papieżem máią: to nas
nic nie boli/ ſzcżęśćia tego docżeſnego/ przeſtworu/ wcżáſow/
y doſtátku ćieleſne^o nie zayźrzymy/ áni ſię ná żadnego oto fráſu=
iemy. Boſmy do tákiego páná przyſtáli/ y temu ſłużymy/ ktore=
mu też Belzebulá Kśiąże ſzátáńſkie przycżytano/ y nim go názy
wano: ktory też w ſzcżęśćiu liſzki iámy y ptaſzętá gniázdecżka dla
dźiatek ſwych máiące/ nád ſię przekłádał: nie máiąc ſam gdźie
y głowy ſkłonić. Ktory też to o nas y o inſzych vcżniách ſwych po
wiedźiał: Iż ſługá nie może być nád páná. Item/ ieſlić mnie prze
śládowáli tedyć y was prześládowáć będą ꝛc. Dla tego tedy y
my wſzytko to ſkromnie znośimy/ y rádźi ná tym przeſtawamy:
á to z iedney ſtrony. A z drugiey ſię też z tąd weſelimy/ że nas pan
Bog z inſzymi przy świeckiey wolnośći y doſtátkach nie zoſtá=
wił pod Antychriſtem/ ktory ſwych/ co noſzą karákter iego ná

cżołách

---

strona: 408 [407]

ná Wędzidło X.K.P.

408.

cżołách ſwych/ ná wſzytko roſpuſzcża/ vbogaca/ páłacámi opá=
truie/ y wolność im wſzytkę dawa. Ktorego kárákteru iż my
iuż z łáſki Bożey nie nośimy: przetoż nam też iuż/ pod iego Bo=
gowániem/ pánowániem y władániem/ nie wolno ták iáko in=
ſzym/ y przedáć co y kupić. Obiá 13. ꝟ 17. Druga co ſię tknie pia=
ſku tego/ ná ktorymby miał być Antychriſt: á nie ná tłuſtey y wy=
borney źiemi/ ábo págorku: ná iákim Papież mieſzka: iużem
rzekł/ iż tego co X.K. nápiſał nie máſz v Ianá ś. áni káp. 1. áni
12. Obiáwienia. Owſzem ſię rzecży tey przećiwną nayduie. Bo ie
ſli go vwodzą ſłowá ty wedle Vulgaty iego. Et stetit ſuper arenam

11:

maris, to ieſt y ſtánął ná piaſku morſkim: tedy ſię ná tym myli/ że
by ták były położone w texćie Greckim. Druga/ żeby ſię do An=
tychriſtá/ á nie do Smoká/ o ktorym tám w przeſzłym wierſzu
mowił/ ktory beſtyey Antychriſtowi moc dáie/ śćiągáć miáły.
Abowiem/ ieſliby ſię do Smoku śćiągáły: ktory walcży przećiw
naśieniu niewieśćiemu/ ſtrzegącemu przykazánia Bożego/ kto
ry też Smok beſtyey moc dáie: tedyby więcey Rzymſkiemu Pa=
pieżowi/ ktoremu Smok dał moc/ y przez ktorego vſtáwicżnie
walcży przećiw chwalcom Bożym/ niż komu inſzemu ſłuży. Iá=
ko ſię to iuż pokázowáło. Ale iż ſię nie do Smoká sćiągáią: tedy
ich ia y do niego ćiągnąć gwałtem niechcę. Ale ie Ianowi ś. we
dle textu Greckiego przyznawam: ktoremu ſię ſtáło to obiáwie
nie: ktory też to o ſobie powieda. Iż ſtanął ná piaſku morſkim y
widźiał beſtyą z morzá wychodzącą ꝛc. O ktorey tám potym pi=
ſze. Bo iż ták niektorzy ſłowká ty ná końcu káp. 12. zoſtáwili/
á nie od nich iáko inſzy cżynią káp. 13. pocżęli/ tedy nie ná to pá
trzyć bácżnemu trzebá: ále ná rzecż y vmyſł piſzącego Ianá ś. á
potym ná właſne ſłowá iego Greckie. Y ſtánąłem ná brzegu
morſkim. Mowi/ ſtánąłem/ á nie iáko drudzy przekłádáią/ y
ſtánął. Bo w Greckim nie ieſt/ tertia perſonaέsάθκ ſtánął: ále ieſt
prima,και εͦsάθκν (verbi paſsiui, ab actiuoιͦsιμκ y ſtánąłem y widźia=
łem ꝛc. Ale opuśćiwſzy to/ włożmy iuż ten káptur/ w imię Boże/
zá otwárćiem nam drogi do tego przez X.K. ná ſámego Papie
żá. Mowi ták I.M. X.K. Rzym gdźie Papież mieſzka nie ieſt
mieyſcem piaſzcżyſtym/ y owſzem ieſt gorą tłuſtą/ ktorey piſmo
kośćioł Boży przyrownawa ꝛc. Z ktorych ſłow I.M. táki wy=

ddd 3

wod cży=

---

strona: 409 [408]

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

409.

wod cżynię. Ieſli gora tłuſta/ ná ktorey Rzym ieſt zbudowány/
w ktorym Papież śiedźi y pánuie nád narody/ y Bogiem ſię zo=
wie/ y to co ieſt Bożego ſobie przywłaſzcża (Dist. 96. Ca. Satis.

4:

euidenter) wedle X.K. znácży kośćioł Boży: A piſmo święte ták
znácżnie powieda/ iż Antychriſt miał vśieść w kośćiele Bożym/
iáko Bog/ wynoſząc ſię nád wſzytko co Bogiem zową/ y co
chwalą/ vkázuiąc ſámego śiebie iż ieſt Bogiem: 2. Teſſ. 2. ꝟ 4.
Tedy to żadną miárą być nie może inácżey rzecżono/ iedno iż Pa
pież w Rzymie pánuiący iáko Bog/ ieſt tym Antychriſtem. Ma-

10:

ior probatione non indiget: minor est veriſsima: inconcuſsa igitue manebit

11:

concluſio nostra. Ze w ták rzecży iáſney dowodu więtſzego nie po=
trzebá.
KA P. 10. Ale co trzebá długo mowić/ y rzecż iáſną dłu
go wywodźić? wroćmy ſię iedno do onego co ſię z oycow ſtárych
pokazáło/ iż Antychriſt okazáć ſię nie mogł áż po vpádnieniu
Rzymſkich (ſtárych Ceſárzow) cżwartą beſtyą názwáney rzecży
poſpolitey/ ktorą przez Antychryſtá ná oſtátek miáłá być zgłá=
dzona/ iáko też oná Grecką zgłádźiłá y ſtolicę iey ſobie przywła
ſzcżyłá. A obacżymy/ iż iuż więcey niż przed tyśiącem lat to ſię
ſtáło/ że Papież w Rzymie pánuie y onę ſtolicę ſobie przywła=
ſzcżył: tedy ſię z tąd trudno máią wykręćić/ żeby Papież Rzym=
ſki nie miał być Antychriſtem. A iż ieſt/ ſłuchaymyż iáko go ſá=
miż iego dworzánie maluią: y co mu zá właſność przypiſuią. Z
ktorych iednegoż wezmę przedśię mnichá/ Dionizego Kártuzya
ná: przeto/ iż on iuż inſzych o tym dawnieyſzych zdánie w kupę ie
dnę zebrał. Opuſzcżę wiele: żeby ſię rzecż tá nie rozwlokłá: á rze=
cży tylko niektorych dotykáć będę. A to pocżąwſzy od Dániel.
11. ꝟ 36. Przed ktorym trochę/ końcżąc ſłowá ꝟ 35. ták ten Dio=
niziuſz piſze. fol. 794. † Quia adhuc aliud tempus † erit perfectæ victorie
ꝛc. [Toiest: vkázuie to z tych słow Danielowych, iż po skończeniu wiela
dziwnych y ſrogich kłopotow, ktore ná wierne przyidą, ma ieſzcże być
cżás doskonáłego zwyćięstwá, á to ná wtore przyśćie Chriſtuſowe: á iż bę
dzie przedtym cżás ćiężſzego kłopotu ſpráwiedliwych od Antychriſtá:
ktorego figurą był Antyoch. Pod ktorym Antychristem, rzecży przed
tym opowiedziáne doskonále ſię wypełnią. Co odpráwiwſzy dopiero ták
rzecż ſwą wypráwuie Dionizyuſz, mowiąc:] Doktorowie Kátoliccy/

to co

---

strona: 410 [409]

ná Wędzidło X.K.P.

410.

to co ieſt Dán. 11. od tych ſłow áż do końcá kápituły/ wykłádá=
li o Antychriſśćie/ y o walkách iego/ y o prześládowániu świę=
tych pod nim. Ták/ iż iáko Ezáiaſz káp. 14. pod oſobą Krolá
Bábilońſkiego/ mowi o vpadku Lucyferá y owſzem opák tákże y
Ezechiel káp. 28. o tymże pod oſobą Krolá Tyrſkiego/ tákże te
raz roſpráwia prorok o Antychriśćie pod námienioną oſobą An
tyochem/ ktory był figurą Antychriſtá. A prześládowánie ono
żydow ktore prze zeń było/ figurą było prześládowánia Chriſty
an od Antychriſtá. A ták Antychriſt powſtáć ma z máłego y po=
dłego ludu Zydowſkiego. Ná tym ſię bárzo Dioniziuſz y z inſzymi,
ktorych w tym náśláduie, myli: żeby z Zydow powstác miał Antychrist:
ieſliby wedle litery, o ćieleſnym iego vrodzeniu z nich, to rozumieć chćiał.
Lecż ieſli to rozumieć będzie iáko inſze Antychristowskie táiemnice, we-
dle zmysłu duchownego y wedle właſnośći rzecży iuż pokazáney w skut-
ku, to iest, iż Antychrist żydowskich baiek y vstaw miał ſię trzymáć, y
z nich ſwego pánowánia, nabożeńſtwá, ceremoniey, vbiorow, ocżyśćiánia
y inſzych zábáwek y zakonnych y Fáryzáyskich, dowodzić y onego pod
pieráć: y ták przez nie vrość y powstáć, ludzi przez nie, iáko ptaſzętá
nieopátrzne ná lepie połowiwſzy, y przez nie ſobie ie z niewoliwſzy: tedy
dobrze mowi, y dobrze to rozumie, iż Antychrist z żydow powstał. Bo
ták iest: prawdá to, iż ſię Antychrist z żydow pocżął: z nich ſię vrodźił:
y z nich y przez nie vrosł. y z nich pánuie. Ktorego y pocżęćie y ro-
dzenie tákowe, ieſzcże ſię zá Apoſztołow zácżęło: á potym po nich skoń-
cżyło. A to, gdy ono gońcowie Antychristowi, zakon z Ewánielią: Moi
żeſzá z Chriſtuſem: y porządki Apoſztolſkie y náukę ich, z zakonnymi y
Fáryzáyskimi vstáwámi mieſzáć pocżęli. Wierne z pogánow, od Apoſzto-
łow wyucżone, do vſtaw żydowskich przyćiągaiąc, y nimi ie niewoląc:
iáko brákowánie dni ták y pokármow y inſze onym zálecáiąc &c. Z kto-
rymi ono, iáką burdę wiodł oto Páweł, bacżyć káżdy może z listow iego,
do Koryntcżykow, do Gálátcżykow, do Filippcżan, do Koloſencżykow
&c. Cżego ſię wſzytkiego, nieco niektore odmieniwſzy, Antychrist trzy
ma, y pod tąż niewolą, ná ktorą Apoſztoł wołał y nárzekał, ludzi zniewo
lone chowa: zwierzchownymi ie Ceremoniámi Bogu obmierzłymi báwiąc.
Cżego iż trudno wierny y bácżny záprzeć ma: przeto z tąd znáć iż Anty-
christ y iego moc z Zydow powstáłá, z nich ſię on z páństwem ſwym zá
cżął, z nich ſię vrodził. A vrodził ſię, z máłego y podłego ludu Izráelſkie

go: bo

---

strona: 411 [410]

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

411.

go: bo z onych podłych żydkow, zwodzićielow fałſzywey bráćiey, y fał-
ſzywych Apoſztołow: ktorzy to naprzod przećiw náuce Apoſztolſkiey,
do Zborow Christiáńskich, wnośić pocżęli. Pocżął ſię tedy tym ſpoſobem
y dawno z Zydow vrodził Antychrist: iest dawno w Rzymie: cżekáć iuż
inſzego nie trzebá &c. Lecż iuż co dáley piſze Dioniſius słuchaymy. Kto
ry Antychriſt/ powſtawſzy ták z máłego y podłego ludu żydow=
ſkiego/ przed ſię pokaże wzgárdzony y niemocny to prawdá: ták ſię
to w onych podłych zwodnikach działo. Lecż potym zá pomoc ą cżár
towſką/ rozmáitym mátáctwem nota kroleſtw świátá doſtánie
iáko Papież vcżynił. Ktemu rámioná Ceſárzá Rzymſkiego ſobie
ſprzećiwnego zwyćięży á zaż tego Papież nie vcżynił? á zaż nád ſámym
Friderikiem procż inſzych tey ſztuki nie wypráwił. A zmyśláć będźie po
koy z wielą ich/ á ſwymi chytrośćiámi/ namocnieyſze inſzych my
śli/ w niwecż obroći: y cżynić będźie wielkie rzecży: y tákowe iá
kich żaden z przodkow iego nie cżynił. Miáſtá głowne y krole=
ſtwá pod ſwe pánowánie podbije. Y to wſzytko vcżynił Papież. A
napierwey/ to o nim twierdzą/ żeby miał Krolá Eiptſkiego zwy
ćiężyć tu ſię ná tym wedle litery mylą: chcąc tez to co ſię w cżęśći w An
tyochu pokazáło, ná Antychristá włożyć. Gdyż wedle Hieronimá nie
wſzytko to służyć może Antichristowi co Antyochowi. A źiemie Chri
ſtyáńſkie ſpląndrowáć/ á zaż tego nie cżynili Papieże? Tych y tym po
dobnych rzecży Hieronim dotyka ꝛc. Iż to iáko Hieronimowe kłádźie:
tedy mi temu dziwno, iż to cżytáiąc v niego, poznáć przedśię nie mogł
Antychristá Papieżá Rzymskiego: widząc to wſzytko skutecżnie w nim,
co o Antychriśćie Hieronim y inſzy piſáli. Abowiem, gdyć go ták vmiał
Hieronim wymálować, przedtym niż vrosł, gdy ieſzcże Ceſárzowie Rzym-
ſcy pánowáli: á ći Rzymſcy Biskupowie nisko ná ten cżás latáiąc, ieſzcże
nie wylećieli byli gory: co rozumiemy, żeby teraz, gdy ią iuż wylecili, y
niezbożnie stolicę Ceſárſką ośiedli, nie miał był Antychristá poznáć, y
dopiero go inſzym pálcem prawie pokazáć. Aleć y ták znáć, iż y ten mni-
ſzek, iáko y inſzych wiele, między ktorymi byłBernardus Cluniacenſis

32:

monachus. Ioachimus Abas. Ioannes monachus. FranciſcusPatriarcha
oſobliwy Wloski Poeta.Gwalterus Mapes &c.znáć go przedśię muśiał.
Tylkoż ták śmiele pokazáć onego, iáko inſzy nie śmiał. Boć nie darmo ták po
tym dáley piſze. Sed fateor, valde inuitè ſcribo quicquam de futuris An-

36:

tichristi operib us & concernentibus ipſum. To ieſt/ wyznawam to/

iż bárzo

---

strona: 412 [411]

ná Wędzidło X.K.P.

412.

iż bárzo nie rad piſzę/ o ſpráwách przyſzłe^o Antychriſtá [bo, iákoby
rzekł, głupia to o przyſzłym ná potym piſáć, gdy iuż dawno w Rzymie pá
nuie:] y o tym co ſię ie^o dotycże [bo prętko do piecá ognistego záchwy-
ćiwſzy wrzući.] procż tego co ieſt w piśmiech wárownych/ prze=
toż też [prawdę ktorą widzę] omijam. [Lecż iednák vcżyniwſzy Di-
oniſius tę obmowę okrągłą, przedśię ták dáley rzecż ſwą wypráwuie]Por

7:

ro quæ ſequuntur. To ieſt/ Wſzákże to co potym Dániel piſze/ nie
ktorzy tak tuſzą/ iż o ſámym Antychriśćie ma być rozumiano/ y
zda ſię to być rzecżą prawdźiwą: przeto/ iż wiele rzecży/ ktore po
tym idą/ nie mogą być o Antyochu wykłádáne/ chybá bárzo nie
właśnie. Wſzákże Porfiriuſz/ wſzytko to o Antyochu wykłáda.
Ktorego błąd Hieronim/ iáśnie y rozmáićie okázuie: nie zánie=
chawſzy y tego dołożyć: iż ácżkolwiekby też y Antyochu wſzytko
to wykłádano było/ ná tym nam przedśię nic? nie byłoby to prze
ćiw wierze náſzey. Abowiem nie z káżdey zoſobná káp. przyśćia
Chriſtuſowego y niezbożnośći Anychriſtowey dowodźimy. Iá=
kom tedy áż do tąd/ ták y dáley Hieronimá náśládowáć będę.
[y kłádzie záraz ty słowá Dani. 11. ꝟ 36. wedle Vulgaty † cżynic będzie
Krol, podlug ſwey woley † Antychriſtowi ſię do cżáſu poſzcżęśći/ y
iákoby wedle lubośći ſwey prześládowáć będźie wierne: Bo też
ná cżás Antyoch cżynił co chćiáł nád żydy. † Y wynieśie ſię † przez
głupią y mdłą pychę †Y wielmożnić ſię będzie przećiw káżdemu Bogu,
y mowić będźie wielkie rzecży przećiw Bogu Bogow† Zda ſię iż to Anty
ochowi nie ſłuży/ ktory Iowiſzowi y BOgom Greckim vſługo=
wał: wſzákże iednák ná cżás poddánym ſwym roſkazał zánie=
cháć ich zwykłego nabożeńſtwá/ á Bogá ſwego Iowiſzá/ ábo
ktore inſze kazał im chwalić. Lecż powiedáią/ iż to ſłuży Anty=
chriſtowi/ ktory zá świádectwem Apoſztolſkim/ 2. Teſſ. 2. wy=
nośić ſię ma náde wſzytko co Bogiem zową/ ábo chwalą: oká=
zuiąc ſię/ iákoby był Bogiem. Wſzákże iednák/ ponieważ Anty=
chriſt ma ſię zwáć Meſyaſzem w zakonie obiecánym [ázaż tego nie
cżyni Papież zowąc ſię y cżyniąc namiástkiem iego? iáko to ſamX.K.
wyznawa o nim, iż on ná mieyſcu iego, w oſobie Piotrowey, páśie owce ie-
go: bá y cżyni co mu ſię iedno podoba, cżego y nie cżynił y cżynić zákazał
Christus.] Nie zda ſię żadną miárą żeby ſię ták wyráźnie y zgołá
miał przeć Bogá prawdźiwego/ iáko vcżynił Antyoch: áni zá=

eee

káże

---

strona: 413 [412]

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

413.

każe chwalić Bogá Izráelſkiego ſłowy otworzyſtymi [bacżyć y
to trzebá co ten mnich mowi, iż tego Antychrist nie miał cżynić słowy o-
tworzystymi. Bo to iest rzecż prawdziwa co mowi. Abowiem Antychrist
wrzkomo też o Bogu mowi Izráelſkim onym (ktory ſam iest iedyny y pra-
wdziwy Bog: iáko go nam Christus Pan y wſzytko piſmo opiſuie y záleca:
Bogiem go ſwym y Oycem Christus názywáiąc y onemu ſię modląc) wſzák
że ſię go skutkiem y przy. y iemu ſię ſprzećiwia: onego niſzcży y wygładza:
gdy ſobie miásto niego, Bogá eſsentią ábo istność poiedynkową, ktora ma
trzy oſoby, ábo imioná, zmyśla, y onego chwali: śpiewáiąc ſobie o nimTria

10:

ſunt nomina omnia eadem ſubstantia:to iest, trzy ſą imioná, á wſzytkie táż
istność. Iáko ſię o tym w wtorych kśiążkách mowiło. Przetoż tego zánie-
chawſzy, wrácam ſię do Dyonizego, ták dáley rzecż ſwą prowádzącego.]
Sed quia Christum Dei vnigenitum. Lecż iż zgołá Chriſtuſá iednoro=
dnego Boże^o/ y Bogá prawdźiwego przeć ſię będźie y bluźnić/
tedy ſię to dopiero prawdźiwie mowi: iż przećiw Bogu Bogow
to ieſt Chriſtuſowi krolowi krolow y wſzytkich ſtworzyćielowi
wielmożne rzecży [to iest ſproſne y zuchwałe] mowić będźie. [Ten Dyo
nizius, ácż tymi słowy ſwoimi cżyni wielką rożnicę między Bogiem Izráel
skim, á Iezuſem Christuſem iednorodnym ſynem iego: wſzákże iáko káżdy
bacżyć może, z tych słow iego, będąc iádem, tegoż ktorego opiſuie, An
tychristowym opoiony, z inſzymi błądzi. Przetoż ia tu iuż káżdego prze-
strzegam, żeby nie mnimał, iżby ten káżdy coby vmiał ántychristá opiſáć
y onego poznáć, mogł też záraz poznáć y opiſáć Bogá y Christuſá. Boácżmy
też Christuſá, od Bogá cżćią y chwałą koronowánego, y imieniem nád
wſzytki imioná dárowánego znamy y po Bogu oycu iedynym, pánem ſwym
y Bogiem Emanuelem wyznawamy, y krolem nád krolmi chwalimy: wſzák-
że go iednák dla tego z iedynym Bogiem oycem nie mieſzamy, nie rowna-
my, áni go nim cżynimy. Ale, to o nim trzymamy, iż on tákim iest Bogiem
nád wſzytkimi inſzymi, ktorzyby, procż Bogá oycá iedynego, Bogámi też
y ná niebie y ná ziemi názywáni byli. Bo wſzytko co iest ná niebie y ná zie
mi procż śiebie ſámego poddał mu Bog oćiec iego. Tákże y stworzyćielem
go ſwym wyznawamy, tylkoż z dobrym wyrozumieniem y rozſądkiem. To
iest, nie względem stárego stworzenia, grzechem záraz záráżonego y zepſo-
wánego: ále względem nowego, iuż záś od grzechu ocżyśćionego y náprá-
wionego. Ponieważ ták wierzymy iż to w nas prze zeń ſprawił Bog y ſprá
wuie. Co tym ſpoſobem nákrotce ſobie obwarowawſzy, y z Dionizym y in

ſzymi

---

strona: 414 [413]

ná Wędzidło X.K.P.

414.

ſzymi wedle piſmá ś. to mowimy: iż gdy ſię przećiw temu iednorodnemu
ſynowi Bożemu Iezuſowi Christuſowi Antychrist wynośi y onego bluzni:
tedy to wſzytko przećiw iedynemu Bogu oycu iego cżyni. A to wedle one
go co ſam pan Christus o ſobie y vcżniách ſwych powiedział, mowiąc: Kto
wami gárdzi, mną gárdzi: á kto mną gárdzi, gárdzi onym ktory mnie po-
słał &c. Lecż ſię iuż zaś do Dyoniżego wracam, ktory potym słowa ty
Danielowe przedśię bierze †Y poſzcżęśći ſię mu† To ieſt/ przywie=
dźie do ſkutku to cżego pożąda/ zá ſpráwą y pomocą dyabelſką
†Aż ſię wypełni zágniewánie† To ieſt/ áż ſpráwiedliwa pomſtá
Boża nań zſtąpi. Abo gniew/ to ieſt/ káránie/ ktorym Bog
ſwych w tym cżáśie prze zeń ocżyśćiáć będźie [notá, iż Bog ſwych
przez Antychristá cżyśći.] Co też y Antyochowi niektorym ſpo=
ſobem ſłuży. †Perpetrata est quippe definitio [ták kłádzie wedle Vulgaty:
ále wedle textu Hebreyskiego ták stoi, zámknione iest, vcżynione iest,
deciſa est, facta est: illa videlicet iræ conſummatio: to iest, muśi ſię
skońcżyć y wypełnić, to zágniewánie, ktore iuż iest zámknione y postáno-
wione, że go żaden odwroćić nie może: ábo iáko Dioniſius mowi] w Bo=
żym przeznániu ták poſtánowiono/ żeby ſię ták ſtáło. A Hiero=
nim mowi/ iż żydowie od mieyſcá tego/ gdźie ſię powiedźiáło/ iż
Krol cżynić będźie według woley ſwey/ mnimáią/ iż to powie=
dźiano ieſt o Antychriśćie: á ia tuſzę/ iż to Hieronim mowi o ży=
dách do Chriſtuſá náwroconych. † A Boga Oycow ſwych ważyć
nie będzie.† To nie zda ſię żeby Antyochowi służyło/ ktory Grec=
kie Bogi chwalił: ále Antychriſtowi/ dwoiákim ſpoſobem. Ná
przod/ iż zá nic będźie miał Bogá prawdźiwego. Bo ácżkolwiek
go ſłowy wyznáwáć będźie: wſzákże ſię go ſkutkiem záprzy y zel=
ży: iáko to o niezbożnikách mowi Apoſztoł: wyznawáiąc iż Bo=
gá znáią: ále ſię go vcżynkámi przą. [Nie tylko to: ále zgołá Anty-
christ, ktorym iest Papa Rzymski, zá nic ma Bogá oycow ſwych: to iest o-
nych żydkow máłych z ktorych ſię zácżął y vrodził: iákom trochę wyż-
ſzey powiedział. Gdyż oni, ácżkolwiek w cżym inſzym błądzili, y z Apo-
stoły ſię y z inſzymi wiernymi Christyány nie zgadzáli: wſzákże nie inſze-
go Bogá wyznawáli y chwalili, procż iedynego ſámego wſzech rzecży ſtwo
rzyćielá, Bogá y oycá Páná náſzego Iezuſá Christuſá. Miáſto ktorego An
tychrist z ſwą ordą, Troyce ſobie troyposłátną wymyślił: á przy niey wie
le pomárłych ludzi y niewiedźieć cżego tyle: że strách y mowić.] Wto=

ccc 2

tym

---

strona: 415 [414]

415. Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

415.

rym ſposobem (mowi Dionizyus) zánic ma Antychriſt BOgá
oycow ſwych/ iż wzgardza iednorodnego ſyná Bożego Iezuſá
Chriſtuſá/ Bogá Prorockiego y Pátryárſkiego. [o ktorym, Proro-
cy opowiedáli: (rozumieć trzebá) iáko Ezáiaſz mowiąc o ſyny ktory ſię
z dziewice vrodzić miał, powieda iż miał być názwány Emánuelem, to iest
Bogiem známi. Ktorego też y Pátryárchowie widzieć żądáli, vpátruiąc
błogosłáwieństwo, ktorego w nim dostąpić mieli. Iáko o Abráhámie ſam
Pan Christus powiedział, iż dzień iego widzieć żądał. A o Dawidzie iż go
w duchu pánem ſwym názywał etc. Lecż iuż bacżmy ná słowá ktore Di-
oniſius z Dánielá przywodzi, y ná to co on ſam ná nie mowi †Y będzie w
pożądliwośćiách niewiast† Przy tych ſłowách/ piſze Albertus z ſłow
Hieronimowych/ iż to w texćie Hebreyſkim wątpliwie położo=
no. Dla cże^oAquila ſłowo od ſłowá wyráżáiąc ták przełożył. Ná
Bogá oycow ſwych rozumieć nie będźie/ y ná pożądliwość bia=
łych głow. Ktora mowá wątpliwá ieſt. Abowiem może być ro
zumiána/ iż ma pożądliwość białych głow/ y záś iż iey nie ma.
Bo to co ſię mowi/ rozumieć nie będźie/ może ſię śćiągáć do o=
boygá/ ábo też do iednego tylko. Ieſli do oboygá: tedy ſłow tych
zmyſł ten będźie/ iż dbáć nie będźie o pożądliwość białych głow
á toby (iáko powiádáią) ſłużyć Antychriſtowi miáło/ iż on zmy
śláć ma cżyſtość: áby ich wiele oſzukał. [Notá możeli być o właśniey
o Papieżu powiedziano?] A ieſli ſię to śćiągáć ma do iedne^o tylko/
tedy ten zmyſł będźie: Iż Antychriſt będźie w pożądliwośćiách
białych głow: co zoſobná Antyochowi ſłużyło. O ktorym powie
da Ieronim iż był wſzetecżny. [Y to wſzytko co o iego wſzetecżney pusto
ćie y iurnośći wſpomina, w Papieżu ſię pokazáło] A ták wedle Ieroni=
má y Woyćiechá mnimáią drudzy/ żeby Antychriſt miał być cży
ſty. [chybáby to o teráznieyſzym mnimáć kto chćiał,Sed ſi est homo, quo-

29:

modo ea quæ ſunt humana, aliena quis ab illo existimare poterit?wyiąwſzy
by wielka stárość iuż mu broić Włoskich ſztuk nie dopuśćiłá: ábo świeta
stolicá wſzytko pokryłá.] Ale y w Szkolney hiſtoriey toż ſię prowá
dźi/ iż to/ być w pożądliwośćiách białych głow/ ma być o ſámym
Antyochu rozumiano. Bo Antychriſt cżyſty będźie dla zmyślá=
nia nabożeńſtwá nota wſzákże nie tuſzę/ áby to pewna byłá. A zwła
ſzcża iż y Auguſtyn mowi/ że cżyſtość z przodku zmyśláć będźie/ á
doſtawſzy mocy/ będźie wſzetecżny. A w Obiáwieniu też cżęſto

znácżon

---

strona: 416 [415]

ná Wędzidło X.K.P.

416.

znácżon bywa przez beſtyą/ w ktorey znácży ſię żywot ćieleſny: á=
le też y wſzytkich wyſtępkow pełen będźie. A ták choćiażby ſię to
pozwoliło/ iż ſię wſtrzymáwáć będźie od vcżynku/ wſzákże vmy=
ſłem będźie plugáwcem wſzetecżnym/ iáko o nim rozumieią/ á
ták pożądliwość białych głow będźie mu przyſtáłá. [Acżkolwiek
text Hebreyski, około pożądliwośći białych głow, z strony Antychristá
iest nie wątpliwy, iż on dbać nie miał o białe głowy: to iest co ſię dotycże z
strony małżeństwá od Bogá postánowionego y záleconego, bo to Anty-
christ ma wnienawiśći: potępił ie, y zá niecżyste ſobie y ſwym przegoleń-
com oſądził: że ſię go pierwey káżdy muśi odprzyśiądz niż kárákter iego
ná ſię wezmie, ná vżywánie z nim chlebá tłustego, duſz ludzi dawno po-
márłych. Wſzákże mi ſię zda, iż nie ládá iákie było rzecży tey od onych stá-
rych patreſow vważánie y rozbieránie, zá ktorych ſię ieſzcże nie wyniosł
był Antychrist ták, iáko ſię potym po nich wyniosł. Bo nie przyſzedł był
ieſzcże ku ſwey powadze: ktora ſię też nie okazáłá ták znácżnie, áz po lat
666. od národzenia Christuſowego. A ći tám przednieyſzy Patreſowie
stem y dwiemá lat, á drudzy więcey cżás ten vprzedzili: przetoż też nie mo
gli ták dostátecżnie rzecży tey poznáć y oney opiſáć: iáko iuż my teraz, y
inſzy wſzyſcy wierni, ktorym to dał Bog widzieć/ ktorzyſmy cżáſow tych
docżekáli: y wieleſmy ſię rozmáitych historiy nácżytáli: y wiele powieśći
o Rzymśkich Papieżách násłycháli: y mamy przed ocżymá ſwymi wiele
piſm, w ktorych nam ſą opiſáne żywoty Papieskie. Z ktorych to vpátruie-
my skutecżnie, iż Antychrist Papież Rzymski, miał to wſzytko obłudnie
cżynić: iáko oni stárzy patreſowie mowili: y ten oto Dioniſius pośledniey-
ſzy z nimi. To iest, iż y chwałę Bożą zmyśláć miał, tákże też y cżystość: á
przedśię nie miał nic dbáć o Bogá: tákże też y o cżystość: owſzem Bogá ſię
ná ſercu záprzawſzy, miał być ſproſnym wſzetecżnikiem: á to wedle piſmá
ś. ktore y beſtyą, y wſzetecżnicą y niewiástą, iáko ſię iuż nie raz pokazo-
wáło iáśnie go názywa. Co trzebá z Historykow ludźiom ku przykłádu, w
kilku, przed ocży wstáwić: żeby nie mnimáli iákobyſmy to ſobie zmyślá-
li, y onym to niesłuſznie zádawáli. Iż tedy duch Boży, wſzetecżnicą y nie-
wiástą názywa Antychristá: tedy tego koniecżnie nie bez przecżyny cży
ni: lecż dla tego, żeby w nim ſproſne, ćieleſne y wſzetecżne obycżáie od wier
nych były poznawáne. Naprzod (to prawdá) z strony nabożeństwá, ábo
służby Bożey, ktorą Antychrist ſplugáwić miał, y ſplugáwił duchownym
wſzetecżeństwem: á to, báłwochwálstwá rozlicżnego náwymyſlawſzy y

eee 3

ono

---

strona: 417 [416]

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

417.

ono w ludzi wpráwiwſzy: ktore poſpolićie piſmo ś. cudzołostwem názywa.
Wſzákże też potym y dla tego: że ſię to y wedle litery ćieleſnie y skutecżnie
w Antychristowskiey stolice pánách y ſpráwcách pokázowáć miáło. To
iest, iż ná niey nie tylko męſzcżyzná, ále y białegłowy: nie z strony oby-
cżáiow tylko wſzetecżnych niewieśćich, ále też y wedle nátury właśnie,
śiedzieć miáły. Iáko ſię to pokazáło w oney Gilberćie, ktorą Ianem 8. ná-
zwáli: ktora ono w Proceſyą dziećie vrodziłá. A przedtym co wiedzieć
co bywáło, niż ták Bog ſpráwiedliwy okazał, w tey iedney białey głowie,
to wſzetecżnicę ſproſną. Ponieważ ieſzcże ná on cżás stołkow do mácánia
Papieżow nie było: ktorych iuż też ſnadz záś zániedbano. Iako o tym, ktoby
chćiał naydzieIohannis Panonijwierſze oſobliwe v Robertá Barns y v Ia-
ná BáleuſzáIn vitis Roma. Pontifi.Ktore ſię ták pocżynáią.Fœmina, Pe-

13:

tre, tua quondam auſa ſedere Cathedra, Orbi terrarum iura ferenda dedit

14:

&c. Ktorych zmysł y przedśięwzięćie, ták ieden Polak rzecż tę obiáśniá
iąc przełożył. Ey toć twoię stolicę, przednieyſzego Miástá, Pietrze miły,
Rzymskiego, záśiádłá niewiástá. W nieopátrzneć ſię wkrádłá, y świátem
rządziłá: lecż ná potym Rzymiány rządne vcżyniłá. Bo nie drzewiey od
tych miast Papy obwołáli: áż go w stolcu mążli iest, pierwey probowáli.
Coż w tym iest, iż tych stolcow ſnadz iuż zániecháli Rzymiánie cżyniąc
Papy, ktorych wprzod mácáli? Nie trudno ſię domyślić: iż wprzod z nich
mnogiego widzą z wielą wſzetecżnic dziatki rodzącego. Iednoć to ná cżás
trwáło, po onym przestráchu, Gdy Ian oſmy niewiástá, nie gdzie w kąćie
w gmáchu, lecż iáwnie w Proceſsyą dziećię vrodźiłá. Ktora niecnotą bę-
dąc Kośćiołem rządziłá. Lecż Rzymskim nie Christowym, boć Christus
żadnego nie potrzebuie Papy do zboru ſwoiego. Vmie on, głową będąc,
rządzić ſwoie ćiáło: ktore iest zborem iego, bo z niego powstáło. A też ná
nim przestawa, strzeże ſię párſzywey, ćiałá wrzodowátego głowy złey, fáł
ſzywey. Bo iáki pan, táki kram, dawno powiedáią, Pcżoły pcżołę zá wodzá,
oſy oſę máią: Báran iest nád owcámi, kozieł nád kozámi, wſzetecżnicá Bá-
welska nád ſwymi popkámi. Iáko ſię w oſmey Ianie żnácżnie pokazáło, Co
to iest Rzymski Papa co też iego ćiáło. Christá w to nikt nie wkłáday, ma
ſwe zálecenie, od Bogá iedynego, á my w nim zbáwienie mamy iuż zgoto-
wáne, ktorzy w nim vfamy: Bábilońską niewiástą iuż ſię nie paramy &c.
Wiem to, iż ſię teraz niektorzy z náſzych Polakow gniewáią: y rádziby to
iedni ſwymi oráciámi łáćińskimi, á drudzy potwarzámi Połskimi nie wsty
dliwymi ná piśmie wydánymi zátynkowáli, chcącto w ludzi prostebłędē

Antychristo-

---

strona: 418 [417]

ná Wędzidło X.K.P.

418.

Antychristowskim opoione wmowić, żeby to miáło być rzecżą zmyślo-
ną, przetoż ſię y ná Plátynę, ktory iednák był wielki Papieski pochlebcá,
y wiele pokrywał ich złych postępkow, gniewáią: y Marćinowi ktorego
Plátyna wſpomina, bez rozſądku przymawiáią. Nie bacżąc tego, iż to
nie ſą nowe iákie rzecży dopiero teraz, gdy Bog Lutera przećiw niezbo-
żnym iármárkom frymárkom y inſzym kupiectwam Papieskim pobudził,
zmyślone ále dawno przedtym obwoláne, y piſmem ku wiecżney pámiąt
ce między ludzi podáne. Boć wżdy iuż iest sto lat, iáko ten Plátyná był: kto
ry też tego ſobie, będąc Papieskiey religiey cżłowiek, y Papieski (iáko
ſię rzekło) pochlebcá, nie zmyślił: ále to, iáko y inſzych wiele rzecży z przod
kow ſwych dawnieyſzych zebrał: ktorzy też to, y co innego, o Papieżách pi
ſáli: á piſáli ná on cżás gdy nawięcey Papiestwo y płużyło y kwitnęło. A
iż to nie ſam tylko Plátyná y Marćin piſali, ále y inſzy, to łácno poznáć z
Ianá Báleuſá, ktory też o tym y te Mantuanowe wirſze położył.Hic pen-

15:

debat adhuc, ſexum mentita virilem Fœmina, cui triplici Phrigiam diade-

16:

mate mitram Extollebat apex, & pontificalis adulter. Ale ná tym nic,
tym przedśię zábiegánim temu, zmázáć tego żadną miárą nie mogą: áni
wodą ſwoią poſoloną y vkreśláną zgłádzą, co ſię tknie Bábilońskiey
wſzetecżnice, Antychristá newiasty z kubká ſwego, ludzi opaiáiącey. Boć
by to ſamo nie iuż wſzytko było, iż niewiástá ná tey stolicy śiedziáłá: ko-
śćiołem Rzymskim rządziłá: vcżoną byłá: y to iż potym w proceſyą, pew
nie świętą wedle wiáry ich dziećię vrodziła. Ale to więtſza, iż ſię y w mę
ſzcżyznách, ktorzy też tęż stolicę ośiadáli: y tegoż kośćiołá głową bywáli:
y naświętſzymi ſię, y Bogámi też názywáli: toż y grubſze wſzetecżeństwo
y cudzołostwo náydowáło: (nie zágradzáiąc tym drogi żeby ſię iuż teraz
náydowáć nie miáło, gdyż Papieżom nie dzwonią, áż po śmierći.) y dzia
tek z cudzemi żonami y z inſzymi wſzetecżnicami rodzenie. A to ieſzcże
więſtza, a tych zaś, ktorzy tak z cudzołostwá y wſzetecżeńſtwá ſpłodze-
ni byli, ná tęż stolicę wſadzanie y rodzićielow ſwych wſzetecżeństá pil-
nowanie abymali corui, malū ouumzawżdy było, á iabłko ſię od iabłoniey
nic nie odchyliło. Niechby iedno ſam I.M.X.K. nie wierzyli temu, abo
nie słychałli o tym, weyzrzał w opiſanie żywotá Papieża Sergiuſza 3. y pil
nie ſię mu przypatrzył. Dozna tego naprzod, ktorych ten ſpoſobem Papie-
żem został: potym iako ſię przećiw Krystofowi przodkowi ſwemu tak że
iáko y ondobre^vzachował: y co potym ieſzcże w ośm lat po śmierći nad tru
pem Fomożego broił: dla ktorego muśiał był do Francyey vstąpić gdy Pa

pieżem

---

strona: 419 [418]

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

419.

pieżem został: tamże ſię y o tym dowie. A przytym ſię zaraz y o wſzete-
cżeństwách iego z Mazorią sławną wſzetecżnicą nacżyta: z ktorą ſyná
ſpłodził Papieża Iana dwunastego. O cżym między inſzymi piſzeLiuthpran

4:

dus Tiemen. lib. 3. cap. 12. de gestis Imperatorum. Także ſię niech pyta o
Landzie 1.apud Petrum Præmonstratenſem,y o wſzetecżeństwach iego y
cudzołostwie, á iako też ſyná z cudzołostwá ſpłodził, ktory też potym był
Papieżem, Ianem iedennastym, názwány. Ktorego Landa tak był żywot
ſproſny, iako y Plátyna wſpomina, że go drudzy niechćieli kłaść w pocżet
inſzych Papieżow. Ale niewiem cżemu? małoby ich dla tego w reiestrze zo
stáło. Nuż zaraz ſynacżek tego Landy Ian iedennasty, odrodziłli ſię od oy
ca ſwoiego? By namniey. Ktory iáko żył y iáko żywotá dokońcżył wypiſał
Baleus nákrotce. Ex Petro Præmonstratenſi, & ex Liuthprandi Tiemen.

13:

lib. 2. cap. 13. de Imperatoribus.Nuż o Ianie. 13. co też rzecżemy: byłli też
lepſzy niż ći miánowáni przodkowie iego: zostawſzy iako y oni głową ko-
śćiołá Rzymskiego? Ktorzy iákoX.K.mowi ná mieyſcu Chriſtuſowym
w oſobie Piotrowey páśli (strách ći mię y tego wſpominać.) owce iego?
Ani o tym pomyślay. Abowiem ten, nie tylko był ſproſnym Epikurem,
cudzołożnikiem, wſzetecżnikiem, Sodomcżykiem, kosterą, myśliwcem, dra
pieſcą &c. Ale też y z Kardynałami ſwoimiy z inſzą kśiężą dziwy stro
ił. Iednym ocży łupiąc, drugim ięzyki vrzynaiąc, inſzym ręce, palce, no-
ſy y co więcey obrzezuiąc. A iako potym ná cudzołostwie żywotá dokoń
cżył, y mowić nie trzeba. Abowiem, iako mowią Plebanikowie wieyſcy,
vt vixit ... morixit.Práwie wedle stanu ſwego y stolice wſzetecżnice Bá
bilońskiey.Semper enim labra habent ſimiles lactucas. Nec deest dignum

25:

patella operculum.Iana 14. Bonifacego 7. Mikołaia 3. Pawła 2. y 3. Syx
ta 4. Innocentego 8. y inſzych dla przedłużenia opuſzcżę: doſyć na tym bę-
dzie Alexandrem 6. rzecż tę o wſzetecżnicy zámknąć. Ktory iakim był
wſzetecżnikiem y Sodomcżykiem roſpustnym, y iurnym, y cżártom brá-
tem, wiele mowić nie trzeba: Niech ſię I.M.X.K.pyta o Lukrecyey corce
iego: iako iey nabył, y iáko z nią mieſzkał, á dozna iego Papieskiey święto
bliwośći. A ieſliby ſię zdáłá wielka praca I.M. wywiadować ſię o iego ży
woćie z wielu Historykow: otoż ia, folguiąc I.M. pilnieyſzym zabawkam,
kilká mu tu tylko wyrſzykow o nim z grobowych napiſow położę. Iáko to
I. Hic iacet Hiſpanus, famæ contemptor honestæ. Vis breuius? Lapis hic

35:

contegit omne ſcelus. 2. O Lukrecyey corce iego.Iohan. Iouinia. Pontan.
ták nápiſał, oycá iey y onę krotko máluiąc.Hic iacet in tumulo Lucrecia

nomine,

---

strona: 420 [419]

ná Wędzidło X.K.P.

420.

nomine, ſed re Thais: Alexandri filia, ſponſa, nurus. Item alius quiddam.

2:

Ergo te ſemper cupiet Lucercia, Sextus? O fatum diri numinis: hic pater

3:

est.Owa ták krotko mowiąc, byłá tá corá v oycá Papieżá,vna Papæ pari-

4:

ter filia, ſponſa, nurus:y corką y małżonką. Bo też to nie ládá co, tákiego
záraz mieć oycá, y mężá &c. O toż rzecż iuż tę krotko zámykáiąc: co ſię
dotycże słow Dánielowych y wykłádu Dyonizego ná nie: to mowię, iż to
dobrze vpátrowáli Patreſowie stárzy, iż Antychrist, ktorego my w Rzy-
mie vpátruiemy, miał być wſzetecżnik: ácżkolwiek miał cżystość zmyśláć.
Bo co ſię tknie małżeństwá, iákom przedtym rzekł, nie miał dbáć o białe gło
wy. Ale co ſię tknie cudzołostwá y roſpusty wſzetecżney, to iego miáło
być, iákoż było y iest, oſobliwe kochánie, tym ſię báwić miał pod pokryw
ką świętobliwośći: w nádzieię stolicę iáko ią bez wstydu y boiáźniey Bo
żey Piotrową názywáią, ktora z nawiętſzego niecnoty, cnotliwego: z na-
gorſzego, nalepſzego cżyni. Iáko się z Kanonow ich wyżſzey pokazáło. Bo co
ſię tknie tego, iż ſię też tráfił między stem ktory wstrzymawáły, áboex

16:

impotentia naturali,ábo ze złego zdrowia, ábo dla wielkiey stárośći, ábo iż
kilká tylko niedziel żył záśiadwſzy ná tę stolicę: tedy nam to, ábo rádſzey
patreſow stárych wyrokowi, iż Antychrist pod pokrywką nabożeństwá
miał być wſzetecżny, nic ſzkodzić,áni hanc vniuerſalemskázić nie może.
Vna hirundo non facit ver.Nie cżyni iáko mowią iedná iáskołká Wio-
ſny. Nie pokryie ſię iednego wstrzymawáłośćią inſzych wielu roſpustna
Sodomska wſzetecżność y plugástwo ſproſne: ktorego záprzeć nie mogą.
Ale zániechawſzy tego, co z żáłośći cżłowiek, widząc grubą ślepotę ludz
ką, przypomináć muśi, vt stulti aliquando ſapiant et intelligant,żeby ſię
wżdy kiedy ktorzy w błędzie ſwym vznáć y od niego náwroćić mogli: oto
ſię y ia záś wrácam do słow Dánielowych, y do wykłádu Dyonizego ná
nie, ktore on ták prowádzi opiſuiąc Antychristá.†Nec quenquam deorum

28:

curabit:to iest, y dbáć nie będzie o żadnego Bogá †prawdźiwie/ iż nie
będźie práwam żadnym poddány [Notá, co mowi. Bo, á komu to wię
cey służyć może iáko Papie Rzymskiemu, ktory ſię ſam Bogiem cżyni: ża-
dnemu ſię ſądzić nie da: á ſam chce wſzytki ſądzić, iáko ſię wyżſzey poka-
záło z GrácyanáDist. 40. C. Si Papa:y z inſzych. Lecż co dáley piſze Di-
oniſius bacżny] Ale woley cżártowſkiey we wſzytkim posłuſzny bę
dźie. [To iż też nie komu inſzemu więcey służy iáko Papieżowi stąd łácno
poznáć, iż ſię ich wiele pokázáć może, ktorzy przez cżárty ktorym służyli,
stolice Papieskiey dostawáli, iáko ſię niżey pokaże.] A k temu/ każe ſię

fff

ſam zá

---

strona: 421 [420]

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

421.

ſam zá Bogá chwalić: iáko Haymo, Beda, Berengarius, Albertus, y
inſzy/ piſząc ná Obiáwienie Ianá ś. świadczą [y to ſię iuż ichże de-
kretámi o Papiezu pokazáło: iż ſię Bogiem cżyni: co z iednego ſámego Mi-
kołáiá I. káżdy pozna.] Bo to pewna: iż im kto ieſt pyſznieyſzy/ tym
mniey dba o Bogá: á Antychriſt będźie napyſznieyſzy [ y to praw
dá, iáko ſię iuż też to pokażáło w onym hárdym Papieskim przećiw Ceſá-
rzowi powstániu, y przećiw inſzym pánom ſwym. A trzebáż ieſzcże in-
ſzego Antychristá cżekáć?] †Abowiem przećiw wſzytkiemu powstánie†
chcąc podbić świát pod ſwoie roſkázowánie [ázaż y to nie iest ſztu-
ká Papieska? zaż ſię on głową wſzytkich nie cżyni? zaż on wſzytkich rzą-
dzić nie chce?] Ani ſię bać będźie Bogá/ áni ludźi. A to nie zda mi
ſię áby Antyochowi ſłużyć miáło/ chwalcy Iowiſzowe^v/ y Rzy=
miánom poddánemu [ergosłuży Papieżowi ktory ſam iest wedle de-
kretow ſwych Bogiem, y Rzymskim pánem: bo co Antyoch Rzymiánom
był poddány, to teraz Rzymiánie iednemu Papie.] †A Bogá Máozym ná
mieyſcu ſwym chwalić będzie† Máozym wykłáda ſię obrony ſwo=
iey/ præſidij ſui. A według Woyćiechá/ nie ieſt to imię właſne kto
rego Bogá: ále Hebreyſkie złożone/ żeby był ten zmyſł/ iż tego
chwalić będźie/ o ktorym to trzymáć będźie/ że od niego má mieć
obronę. A Antychriſt mieć będźie dyábłá præſidenta ábo ſprawcę
przednieyſze^o/ ktor[y] go chwalić będźie ꝛc. Toć tak rzecż ſwą Kár
tuzyan Dioniziuſz [o] Antychriśćie wypráwuie: piſząc ieſzcże o nim/
y ná tymże mieyſcu y ná inſzych/ nád to więcey. Co iuż ia wſzytko
imo ſię/ dla przedłużenia/ puſzcżam. Y rozmáitym ludzkim mni=
mánim/ y około rzecży ſámey y około ſłowá te^o zoſobná Máhu-

26:

ſim, to ieſt mocy/ ábo dużośći/ ( est enimhebrajskiMahuſimplurale,
áhebrajskimahozſingulari, id est fortitudo, robur, deductū nomen, á verbo
hebrajskihazaz,confortauit, roborauit.) zábáwiáć ſię ná ten cżás nie będę.
Owſzem y przedśięwźięćia też ſwego teraz odſtąpię. To ieſt/ żem
miał być wolą (odpowiedźiawſzy ták ná śiedḿ wywodow I.
M.X.K.) zoſobná o Antychriśćie ſwoie zdánie/ zá wtorą cżęść
tych kśiążek wypiſáć: pocżąwſzy/ nie tylko ab etymologia vocis, ále
y od wyſłowienia y opiſánia Antychriſtá/ wedle piſmá ś. inſzym
iuż porządkiem/ niż ſię wedle podánia X.K. odpowiedáło: Ro=
zbieráiąc tho porządnie w cżym ieſt Antychriſt Papá Rzymſki
przećiwny Chriſtuſowi: á iáko to ſobie y nieſłuſznie y nieſpráwie

dliwie

---

strona: 422 [421]

ná Wędzidło X.K.P.

421.

dliwie przywłaſzcża/ żeby on miał być namiáſtkiem ábo Wikáry
im iego: y iáko nic y do Piotrá ś. Apoſtołá Chriſtuſowe^o nie ma.
Gdźiebym też záraz Páwłá ś. opiſánie Antychriſtá 2. Teſſ. 2.
miał być wolą rozebráć/ y inſzych wiele mieyſc z Obiáwienia Ia
nowe^o przypomionąć/ tákże inſzych wielu ſtárych piſárzow o An=
tychriśćie świádectw nie zániedbáwáiąc. Ale gdym vyźrzał/ iż
by kśięgi muśiáły być nie rowno więtſze ꝛc. Przetom ſię wolał w
biegu ſwym nieco ná cżás záſtáwić. Doſyć ná tym ná ten cżás
máiąc/ co tu z inſzych zebrawſzy Dyonizyus wyznał: iż Antychriſt
miał mieć zá przednieyſzego ſwego namieſtniká (præſidentem) á=
bo márſzáłká: nie Bogáć iedynego prawdźiwe^o: áni Iezuſá Chri
ſtuſá od niego dánego: ále dyabłá/ Smoká onego piekielnego/
ktory mu moc tę dał/ y zwierzchność/ y ſtolicę ná ktorey śiedźi.
Ktorą ſámże przedśię y tą kreáturą ſwą/ ktorą ſamże koronuie
włada: y ſam ią iáko ſprawcá y márſzáłek/ z dopuſzcżenia Boże=
go/ rządźi. Co iż nie inácżey miáło być/ y nie inácżey ieſt y było/ nie
tylko to ſtárzy patreſowie opiſáli/ iáko ſię krotko z iednego Dy=
onizego przypomniáło: á to wedle piſmá ś. ktore^o ſię też niekto=
re świádectwá przywodźiły/ o tym zoſobná iż wtora beſtya/ ábo
rog on máły miał (wyrozſzy z onych dźieśiąći. Ktore też wyro=
ſły z głowy cżwartey beſtiey wedle porządku [od] Dánielá opiſáne
go.) vśieść ná mieyſcu pierwſzey/ wedle [obi]áwienia Ianá ś.
ktora ieſt 4. wedle Dánielá/ y moc iey wſzytkę cżynić. Obiá. 13.
ꝟ 2. 13. ꝛc. to ieſt/ vśieść ná ſtolicy Ceſárzow Rzymſkich/ iáko to
w Papieżu widźimy/ y cżynić to wſzytko co oni cżynili: iáko też to
káżdy iż ták ieſt/ komu ocży ni zlipcżáły/ bácżyć może. Ale też/ co
ieſt wielka/ experientia rerum magistra, to ieſt/ doświadcżenie y ſá=
má rzecż ſkutki tego nam przed ocży wyſtáwiáiąca/ tego nas v=
cży y w tym vpewnia. Iáko to/ iż tá ſtolicá/ ná onym Smoku
záśiádłá: ktory wiedząc to pewnie/ co Dániel o máłym rogu ná
piſał/ iż on wyrozſzy z rogow cżwartey beſtiey ná mieyſcu iey v=
śieść miał: tedy ſię bárzo prętko zá pánowánia tey cżwartey be=
ſtiey ſtárał/ iákoby co rychley tę ſwoię kreáturę/ rog ten máły/ ná
ſtolicy iey poſádźił: y mym zdániem y ſámego Iezuſá Chriſtuſá
ſyná Bożego tym kuśił/ mowiąc mu: po okazániu kroleſtw świá
tá te^o: ieſli mi ſię pokłoniż/ damći to wſzytko: y wſzytkę tę zwierz

fff 2

chność y

---

strona: 423 [422]

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

423.

chność y ſławę: boć to mnie dano/ y komu chcę dáię to. Luk. 4.
ꝟ 6. Máth. 4. ꝟ 8. Lecż ſię ná tym bárzo oſzukał/ wźiąwſzy od pá
ná odpráwę godną złośći ſwey. Iż tedy tego Chriſtus/ będąc po
ſłuſzny Bogu oycu ſwemu/ od niego nie przyiął: iáko od kłamce
y mężoboyce: otoż ſię potym inſzy nálaſł/ Papież Rzymſki/ ktory
ſtolicę tę od niego/ ze wſzytką zwierzchnośćią y ſławą przyiął y
ná niey záśiadł: y cżyśćie ná niey pánuie: y ma nie ládá v ſwoich
cżeść y ſławę. A iż to prawdá ieſt/ iż Papież ma tę ſtolicę od ſzátá=
ná/ tym tego dowodzę y tym to obiáśniam: iż to w Hiſtoryách
widzę że ſztukámi cżártowſkimi przez cżárnokśięſtwo Papieże
Rzymſcy ſtolice tey doſtawáli. A choćiaż nie wſzyſcy ták iáśnie y
otworzyśćie/ iáko drudzy: iednák z wymálowánia dwu ábo
trzech/ tákimi żywymi fárbámi/ łácno y drugich poznáć. Boć też
y ſzátan nie záwżdy ſwych znácżnie pokázuie: y Hiſtorycy też nie
záwżdy śmieli wſzytkiego piſáć: y nie o wſzytkim też wiedźieli.
A drudzy wiedząc/ z pochlebſtwá/ ábo dla pożytku iákiego/ wie
le zmyśláli: zwłaſzcżá w tey mierze/ około tych/ iáko ie zową/ na=
świętſzych tátuśiow. Lecż to iuż trzebá też ták pokazáć ná oko:
iáko ſię o ich przećiw zwierzchnośći powſtawániu/ y o wſzetecżeń
ſtwie/ pokazáło. Nie wkładáiąc w to wſzytkich zoſobná oſob:
w ktorych to chy[trz]e cżynił ſzátan: przemieniáiąc ſługi ſwe w
podobieńſtwo Ap[oſ]ztołow Chriſtuſowych: ták iáko ſię ſam prze
mienia w Aniołá świátłośći: ále tych kilká znácżnieyſzych poka=
zawſzy: drogę do poznawánia inſzych otworzyć. Z ktorych wie=
lu/ kilká tylko przypomionę. Iáko naprzod/ Ianá 13. ktoregom
też przedtym wſpominał: ktory/ nie tylko iż záraz ze dwiemá śio
ſtrámi obcował/ ále też y dyabłow ſobie ná pomoc wzywał: Ták
że Benedykt 8. ktory też náuką cżárnokśięſką Papieſką ſtolicę
otrzymał. Item/ Ian 21. Grzegorzá Portueńſkiego Biſkupá
ſyn/ po Benedykćie/ tákże ſztukámi czártowſkimi Papieſkiey go
dnośći doſzedł. Item/ Benedykt 9. nie tylko ná tęż ſtolicę wſko=
cżył przez ſwe cżárnokśięſtwo/ ále też/ z ktorymi iedno chćiał
białymi głowámi ſpołkował: ony do śiebie przenoſząc (boię ſię
by nie tákiego ná nie záchwycenia przywodząc/ o iákimeſmy nie
dawno/ nád iedną w Krákowie ſłyſzeli/ y rozmáite piſmá cżytá
li.) Ten potym ſtolicę tę/ tákiemuż iáko ſam był/ niepodleyſze=

mu cżarno=

---

strona: 424 [423]

ná Wędzidło X.K.P.

424.

mu cżárnokśiężnikowi Ianowi Grácyanowi Grzegorzem ſzo=
ſtym názwánemu/ dla zbrodniey ſwey/ ktorą przećiw Henryko
wi pokazał/ boiąc ſię go/ przedał: y záśię przedśię po krotkim
Grzegorzowym ná tey ſtolicy pánowániu/ ſtolice tey doſtał: y
nie máłe zámieſzanie w Rzymie cżynił. Toż y o Grzegorzu 7. cży=
tamy/ iż też y on z dyabły ſpráwę miał: y bez wſzey pochyby/ iáko
y drudzy przez nie ſtolice tey doſtał. Ale/ nie báwiąc ſię dłużey in=
ſzych wylicżánim/ ſam ieden Sylweſter wtory/ ſtánie zá wſzytki
w tey mierze: iáko anteſignanus inſzych. Ktory nie tylko przez cżár
tá tey ſtolice doſtał: ále też ná niey bez rády iego nic nie ſpráwo=
wał. A náwet ſię go y oto pytał/ długoli ná tey ſtolicy żyć miał?
Ktoremu ná to cżárt chytrze odpowiedźiał/ vpewniáiąc go w
tym że vmrzeć nie miał/ áżby pierwey w Ieruzálem mſzycę ſwą
odpráwił. Ażći ſobie kśiądz Papież dobrze tuſzyć pocżął: nie my=
śląc rychło być w Ieruzálem: rozumieiąc ták ſłowá cżárowſkie/
żeby to mowił o mieśćie Ierozolimſkim w Iudzkiey źiemi. Nie
pámiętáiąc iż w Rzymie krzyżowę káplicę Ieruzálem názywá=
ią. Przyſzłego tedy potym poſtu/ wedle Papieſkiego zwycżáiu/
w oney káplicy mſzył: á zátym rychło po oney mſzycy wpadł w nie
moc/ ſpámiętawſzy y cżártowſkie ſłowá: y to iż ták onę káplicę
Ieruzálem zwano: ſkąd y to poznał iż iuż z[d]echną[ć] miał. Ktore=
go iákie było dokońcżenie y pogrzeb y ... ſnadź ieſzcże z gro-=
bem y kośćiámi iego dźieie/ ia ſię/ co rych [ley] ſpieſząc d[o] końcá/
tym teraz/ wſpomináiąc y rozbieráiąc to/ báwić niechcę. Niech
ſobie o tym kto chce/ nie mali inſzych Hiſtorykow/ Ianá Báleu=
ſzá przecżyta: á z nie^o ſię o tym dowie. Ktory to z inſzych dawniey
ſzych Hiſtorykow zebrał co o tym y o inſzych Papieżách nápiſał.
A to mnie doſyć nátym/ drogę do niego/ á prze zeń do inſzych po
kazáć. Zeby ſię wżdy kiedykolwiek ludźie záwiedźieni obacżyć/
w tym/ iż Papież Rzymſki ieſt Antychriſtem/ mogli. Potym po
znawſzy go/ żeby ſię też y mogli y vmieli imienia tego iego Pa=
pá/ łágodnego y dźiwnego chronić. Boć tu latet anguis ſub herba.
Cukruiąć oni ſobie Włoſkimi ſwoimi przyſmákámi y oſobę y ſto=
licę ſwego tego tám kośćiołá Rzymſkiego: ále ſię w tym nie cżu
ią/ iáko w niey ieſt wiele złego. Niechcą tám mieć Antychriſtá:
áno go indźiey nie pokażą/ áni ſię inſzego wedle dumy ſwey do=

fff 3

cżekáią:

---

strona: 425 [424]

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

425.

cżekáią: iuż mysterium iniquitatis ſpráwione: iuż homo peccati patefa-

2:

ctus est mundo. Papież nim ieſt/ to napewnieyſza: ktory przenioſł
ſtolicę ceſárſką ná ſwe Papieſtwo: transtulit Imperium iáko ſámi
wyznawáią: ośiadł y opánował cudze: odiął moc beſtyey ktora
ná niey przednim śiedźiáłá y pánowáłá: on cżyni wſzytkę moc iey:
on iáko y oná przedtym walcży z świętymi: on ſię nápawa krwią
ich: on ſobie nieći ogień z ćiał y kośći ich: y wſzytko co mu ſię po=
doba cżyni. A przedśię on bez boiáźni Bożey ieſt naświętſzym:
á przedśię wikáryim y namiáſtkiem: y niewiem cżemu ſię ták Pa
pieżem názywa? iákoby on miał być wſzytkich oycem: iáko ſobie
niektorzy to názwiſko ie^o Papá wykládáią. Gdyż mowiąc z Po=
lakámi/ ięzyká náſzego: nie widzę ſkądby doſtał názwiſká tákie^o.
Ieſli Pápą od paſzey/ ábo od páśienia? ieſliże też od páná/ ábo
pánowánia/ názwány ieſt kśiądz Rzymſki? dobrze ieſt názwá=
ny. Bo ſię páśie z wiela paſz/ pánuie nád pány. Lecż ieśli od pá=
śienia Chriſtuſowey trzody? krzywdę mu ná tym cżynią: bo bez
wielkiey ſzkody/ nie páſł ten Chriſtuſowych pokornych owiecżek
będąc ſyn zátrácenia y grzechu cżłowiecżek. O ktorym iáko wol
no było I.M.X.K. wedle wiáry ſwey y rozumienia piſáć/ co ſię
I.M. po[do]báło: záſtáwuiąc ſię oń przećiw nam/ y przy nim ſię
popiſuiąc dla ſwe^o docżeśnego pożytku y ſławy ktorych też hoy=
nie vżywa ... mnog... Tákżem y ia/ będąc do tego przywiedźio=
ny/ wol[n]o y beſpiec[żnie](parcius tamen quàm res poſcebat, et ego apud

24:

me instituoram) wedle wiáry mey y wyznánia: ktore do tych cżá=
ſow/ nie było/ áni ie[ſt] áni dali Bog będźie w Polſzcże náſzey mi
łey záhámowáne: tom też o nim/ co rozumiem z dárowánia Bo
żego/ y z Patreſow kátholiki Rzymſkiey nápiſał. Popiſuiąc ſię
też y oświádcżáiąc przy iedynym ſynu namileyſzym Bożym Iezu
śie Chriſtuśie pánu mym: naprzod y naprzednieyſzym względem
dla chwały oycá iego y moiego niebieſkiego/ y dla chwały też zo
ſobná iego/ ktorą go Bog oćiec iego vcżćił y vkoronował: á po
tym też y dla pożytku moie^o y ſławy oney wiecżney w niebie wie=
rzącym w weń ze mną z łáſki zgotowáney. Ktora tym zemną bę
dźie oddána w on dźień z koroną nigdy niewiędnącą/ ktorzy ſię
go tu przed ludzmi świátá te^o nie wſtydamy/ ktorzy zá nim zá=
przawſzy ſię ſámych śiebie z krzyżem (á nie ze złotym onym ná ſzy

iy po Pa=

---

strona: 426 [425]

ná Wędzidło X.K.P.

426.

iy po Papieſku záwieſzonym ꝛc.) zá nim chodźimy: onego iáſnie
y beſpiecżnie wyznawamy. Vkázuiąc ludźiom záwiedźionym y
guſłámi Antychriſtowſkimi omamionym/ przećiwniki iego: fał
ſzywe Chriſtuſy: fałſzywe proroki: zwodźićiele duſz ludzkich: An
tychriſty ꝛc. Ktorych wſzytkich głową y Pánem ieſt ſummus et

6:

maximus Pontifex Papież Rzymſki: iáko ſię to w tey krotkiey od=
powiedźi/ ná piſánie I.M.X.K. pokázowáło. Lecż iuż/ cżyniąc
krotkie wſzytkiey tey roſpráwy zámknienie/ to mowię/ com nie
raz przedtym mowił: iż ponieważ Papież śiedźi ná mieyſcu ſtá=
rych Ceſárzow Rzymſkich/ ktorych ſtolicę przez ſkutki cżártow=
ſkie opánował: (iáko to ieſzcże doſtátecżniey pokázáć mogę/ y
z wymyślonego dárowánia Konſtántynowe^o/ y zinąd.) á Patre
ſowie to ſtárzy iáſnie mowili/ iż po zniſzcżeniu Ceſárzow Rzym=
ſkich Antychriſt ich ſtolicę ośieść miał: tedy iákom iuż nie raz
mowił/ Papież ieſt Antychriſtem: gdyż on Imperium transtulit, ſto
licę Ceſárſką opánował: y moc ſobie wſzytkę/ y zwierzchność
nád Ceſárzem y Krolmi przywłaſzcżył: y oney nád nimi/ pod po
krywką zmyślonego nabożeńſtwá/ żeby ſię nie pocżuli/ vżywa:
á to cżyni tym ſnádniey/ y beſpiecżniey/ iż ma præſidenta ſprawcę
mowię przednieyſzego/ iáko Dioniſius nápiſał/ dyab[ła]. Iákoż to
y inſzy ſtárzy przed nim/ z ktorych on też to [wycżer]pnął Patreſowie
twierdźili: iż ták á nie inácżey miáło by [ć]...ż y ieſt: trudno te=
go pobożny cżłowiek przeć y przećiw temu [co] mowić ma. Bo nie
ia ieſzcże te^o mowię y twierdzę/ áni ſam z śiebie tego pokázuię/
oprocż nieco w cżąſtecżce/ Rzymſkiegoć to kośćiołá/ y X.K. brá
ćiey/ po więtſzey cżęśći ſą piſmá/ ábo fárby/ ktorymi Antychriſtá
ſkąd y iáko miał być poznány/ wymálowáli. O ktorym ácżbym
ieſzcże miał wiele piſáć: ále y temu co przekaża folguię: żebym
nie rad nikogo obćiążył/ ábo ku nakłádu wielkiemu przywodźił:
y ná I.M.X.K: mam wielkie/ iáko wżdy ná źiemká/ bacżenie:
niechcąc go bárzo wielkimi kśięgámi/ ná tym pierwſzym potká
niu obćiężáć/ y ták iáſną prawdą/ ktora w ocży kole/ y nienawiść
rodźi/ przerażáć. Tuſząc ſobie to o I.M. iż mi záraz co ná to/ má
iąc doſtátek/ odpiſze: y mnie/ ieſlibym ieſzcże kędy cżego nie doło=
żył/ ábo cżego nie obacżył: iákożby to niedźiw beſtyey niemey we
dle ſądu I.M. vcżynić/ y w cżym ſię kędy potknąć: y pokaże y

nápomi=

---

strona: 427 [426]

Trzećie kśiążki Odpowiedzi/

427.

nápominie. Przetoż iuż tu ten wſzytkiego teráznieyſzego piſánia
moiego przećiw I.M. niech będźie koniec. Wierzę temu/ iż ieſli=
bym kędy ſłowkiem ktorym oſobę I.M. nie z chęći/ ále z nieoba
cżenia/ iáko proſtak głupi á nie Logik obráźił: broniąc prawdy:
przy niey ſtoiąc: y z niey ſię/ iáko z dáru Bożego wielkiego/ weſe=
ląc: że mi to I.M. condonuie: o co też y proſzę. Proſząc też Páná
Bogá y oycá moiego/ Bogá y oycá páná moie^o Iezuſá Chriſtu=
ſá/ onego iednorodne^o ſyná iego. Aby W.M. moy łáſkáwy pá=
nie Podcżáſy/ weſpołek z pánią małżonką W.M. y z dźiatecżká
mi/ y ze wſzytkim domem W.M. ze wſzytkimi wiernymi y ſzcżyry
mi chwalcámi ſwoimi/ racżył w łáſce ſwey ś. w rządźie dobrym/
w opiece y w obronie chować/ ku chwale ſwey ś. ná cżáſy długie
wedle woley ſwey ś. A.I.M. też X.K. z inſzą wſzytką kśiężą
Rzymſkiego nabożeńſtwá/ ktore iedno z niewiádomośći/
y Páweł ś. grzeſzą/ y z tymi ktorzy przez nie ſą záwiedzeni/ rácż
pánie Boże oycże wſzego miłośierdźia/ dáć Antychriſtá pozná
nie: ſzcżyre y prawdźiwe żywotá przeſzłego pokáiánie: wſzytkich
Antychriſtowſkich Papieſkich wynalaſkow odrzucenie/ ſkutecż
ne Chriſtuſá ſyná twego miłego poznánie: do niego ſię z pocá=
łowániem ... go/ náwrocenie. Aby potym przyſtawſzy do niego/
iáko owiecżki do paſterzá przez ćię Bogá żywego y prawdźiwe=
go będą przywie[dzeni] y do ręku iego oddáni/ przy nim iuż do
końcá wytrwáli: g[łoſu] iego pilnie záwżdy ſłucháli: wedle niego
ſię rządźili: y wedle niego też záwżdy/ żywąc w świętobliwośći
y ſpráwiedliwośći/ przed oblicżnośćią twoią/ po wſzytki dni ży
wotá ſwego/ w duchu y w prawdźie/ powinną y właſną/ á to=
bie ſámemu/ ktoryś ieſt święty y wſzelákiey cżći y chwały godny/
należącą cżeść/ chwałę/ y błogoſłáwieńſtwo z námi y z inſzymi
wybránymi twoimi oddawáli. A oddawálić ią/ przez twego
iedynego/ właſnego/ namileyſzego ſyná/ Páná náſzego Ie=
zuſá Chriſtuſá wiekom wiecżnie błogoſłáwio=
nego/ y z tobą kroluiącego Amen/
amen/ y amen.
1. Kor. 16. ꝟ 22.
Ieſli kto nie miłuie Páná náſzego Iezuſá Chriſtuſá/
niech będźie ánáthemá/ Máranatá.
KONIEC.

---