[zaloguj się]
metryczka tekstuautor:   Łukasz Górnicki
tytuł:   Dworzanin polski
rok wydania:   1566


strona: kt

1:
DWORZANIN
2:
Lukaſzá Gornickiego
3:
Polſki.
4:
grafika
5:
Ieſt roſkazánie liſtowne Krolá Iego Miłośći/ áby żaden
6:
mimo Máćieiá Wirzbiętę tych kſiążek do lat dzieſiąći nie
7:
drukował/ áni indziey drukowánych w páńſthwie Iego
8:
Krolewſkiey M. przedawał. A ktho ſie nád roſkazánie
9:
Krolewſkie tego poważy/ then kſięgi thákowe co ich kol=
10:
wiek będzie miał/ ſtráći wſzytki/ y nád to dzieſięć
11:
grzywien złotá winy zápłáći.

strona: A2

1:
Naiáſnieyſzemu Kſią
2:
żęciu/ á naymożnieyſzemu w Krze=
3:
śćiáńſtwie pánu/ Pánu Zygmunto=
4:
wi Auguſtowi z łáſki Bożey Krolo=
5:
wi Polſkiemu/ Wielkiemu Kſiędzu
6:
Litewſkiemu/ Ruſkiemu/ Pruſkie=
7:
mu/ Mázowieczkiemu/ Zmudzkie=
8:
mu/ y inſzych wiela pańſtw pánu/
9:
y dziedzicowi. Pánu moiemu
10:
miłośćiwemu.
11:
S
Zcżęſciu tho Wáſzey Krolew=
12:
ſkiey Miłośći przycżyść ſie mu=
13:
śi Naiáſnieyſzy/ á Miłośćiwy
14:
Krolu/ iż zá żadnego Polſkiego
15:
krolá thák wiele vcżonych ludzi
16:
w Polſzcże nie było/ iáko zá pánowánia W.
17:
K. M: á tho záſię nie od ſzcżęſcia ieſt/ ále wła=
18:
ſnie z ręku twych krolewſkich/ iż ma Polſká ty=
19:
le kſiąg ſwoim ięzykiem/ ile ſie ich pirwey ni=
20:
gdy nie náidowáło. Abowiem gdyś to W.
A 2 K. M.


strona: A2v

1:
K. M. iął pokázowáć widomie ſwiáthu/ że
2:
miłuieſz Koronę tę/ hnet obroćili ſie do tego ći
3:
kthorym dał Bog więcey vmieć/ áby Pátryiey
4:
ſwoiey vżythecżni byli/ y ięli ſie rzecży powa=
5:
żnych piſáć ięzykiem Polſkim/ náſtáłá Biblia/
6:
náſtháły ine piſmá/ kthore pokázuią drogę lu=
7:
dziom do dobrze cżynienia: bo iż z głupſthwá
8:
wſzythki niepráwośći roſthą/ ieſli pirwey nie
9:
wypurguie cżłowiek ocżu vmyſłu ſwego/ á nie
10:
będzie widział tey dobrey drogi ktorą iść ma/
11:
nie ieſt rzecż można/ áby kiedy ſam s ſiebie przy
12:
ſtoinie żyć mogł. Przeto wiele powinná Pol=
13:
ſká W. K. M. zá tę iáſnie dobrotliwą chęć ku
14:
ſobie. Cżemu ſie przypátruiącz y ia ſługá W.
15:
K. M. á rozumieiącz/ że tho wſzytko wieldze
16:
ieſt W. K. M. miło/ czo kto dla narodu Pol=
17:
ſkiego dobrym vmyſłem cżyni/ podiąłem nie=
18:
co pracey/ ábych mu ſie też cżymkolwiek popi=
19:
ſał. Y zwycżáiem ſtárych onych/ iáko vcżynił
20:
Grábiá Bálcer Caſtiglion/ ktoregom ia Dwo
21:
rzániná po Polſku wyráźić chciał/ wypiſałem
22:
rozmowy Dworzan W. K. M. Prądnickie.
23:
A iżeś W. K. M. y Kſiędzá Mácieiowſkiego
24:
wyſokich cznot/ y Dworzan ſwych kthore thu
25:
wſpominam godnośći był dobrze ſwiádom/
26:
zá cżym wiárá moiá v ludzi około oſobnośći
ich wa


strona: A3

1:
ich ważnieyſza być może/ poſyłam W. K. M.
2:
moiemu miłośćiwemu pánu ná piſmie the ro=
3:
zmowy/ á poſyłam thák/ iáko nie Orzechow=
4:
ſkiego złotym/ ále moim olowiánym piorem/
5:
wypiſáne być mogły. Wſzákoż ieſliby ſie ony
6:
podobáły ludziom (cżego ia ſobie obieczowáć
7:
nie ſmiem) nie mnie by zá tho/ ále W. K. M.
8:
dziękowáć byli powinni: ábowiem miłość W.
9:
K. M. przećiwko Rzecżypoſpolithey ku they
10:
praczy mnie pobudziłá/ á dobrodzieiſtwo W.
11:
K. M. do tego mi pomogło/ żem iey iákożkol=
12:
wiek dokonáć mogł. A Wáſzá Kro. M. nie
13:
pocżtę iáko ieſth máła od poddánego/ ále chęć
14:
moię iáko ieſt wielka od ſługi wdzięcżnie przy=
15:
iąć będzieſz racżył. Przy cżym vniżone á wie=
16:
cżne me ſłużby w miłośćiwą łáſkę W. K. M.
17:
zálecam. Piſan w Tykocżynie oſmnaſteo dniá
18:
Lipcá. Roku od národzenia Páńſkieo Tyſią=
19:
cnego/ pięćiſetnego ſześćdzieſiątego piątego.
20:
W. K. M.
21:
Nainiſzſzy ſługá
22:
Lukaſz Gornicki.

strona: B

1:
Pirwſza Kſyęgá
2:
Dworzániná.
3:
B
Yła przypowieść v Grekow.
4:
Tak żiy, iakoby tego nikt nie v=
5:
cżuł, żeś był na ſwiecie. Ktorą
6:
przypowieść Plutárch ſzkálu=
7:
ie/ y gáni/ á wywodzi/ iż niko=
8:
mu w they ciemnośći żyć nie przyſtoi. Abo=
9:
wiem ktho práwi cnotliwie á mądrze żywie/
10:
ten w kącie nie ſiedząc/ y przykłádem/ y pomo
11:
cą vżytecżny ludziom być może: á kto záſię zle á
12:
głupie/ ten wżdy nie pokriwáiąc ſwych niedo=
13:
ſtátkow/ ſwych chorob/ ná tákowego cżłowie
14:
ká trefić może/ ktory ono wſzytko vlecży y ná=
15:
práwi. Iákoż ia w they mierze s Plutárchem
16:
dzierżę/ y powiedam/ iż thák mądremu/ iáko
17:
głupiemu vledz miedzy trupy nie przyſtoi/ ále
18:
głupiemu (gdiż tho ieſt pirwſzy do mądrośći
19:
ſtopień/ chcieć ſie dáć lecżyć) do tego ſie mieć
20:
trzebá/ żeby zá pokazániem proſtoty ſwey lu=
21:
dziom/ pozbył głupſtwá: á mądremu záſię to
22:
należy/ iżby omyſlał dobre poſpolite/ á odno=
23:
ſząc zá pocżćiwe ſpráwy ſławę y pochwałę/ nie
B sſzedł


strona: Bv

1:
sſzedł milcżkiem s ſwiátá/ iáko nieme źwirzę=
2:
tá ſchodzą. Co gdy mnie cżęſto ná myſl przy=
3:
chodziło/ chociam tego nie widział w ſobie/ iż=
4:
by rozum moy mogł być kiedy vżytecżny lu=
5:
dziom: iednák/ żeby zoſtáłá pámiątká iáka tá=
6:
ka ná ſwiecie/ chęći moiey przećiwko narodo=
7:
wi ſwemu/ á mogł ſie wywábić ten/ ktoryby y
8:
proſtoty moiey porátował/ y narodowi Pol=
9:
ſkiemu vcżynił poſługę: wziąłem to przed ſię/
10:
ábych Polſkiego Dworzániná vcżynił/ wzią=
11:
wſzy go s kſiąg Grophá Bálcerá Káſtiglio=
12:
ná/ ktore kſięgi on mądrze/ vcżenie/ y wielką
13:
wymową napiſał. Ale ábych piſánia tego me
14:
go dał ſpráwę/ iż (podług mego bacżenia) i=
15:
nákſze być nie mogło/ thák niechay wie káżdy
16:
ten/ kto ná nie wezrzy. Iż Káſtiglio piſał ię=
17:
zikiem Włoſkim/ á piſał Włochom ktorich o=
18:
bycżáie ſą od náſzych dáleko rozne. Otoż kto=
19:
by to był chciał ták práwie iáko ſtoi przetłumá
20:
cżáć/ perſony Włoſkie/ ták męſzcżyzn/ iáko y
21:
białych głow záchowuiąc/ mogłby był podo=
22:
bno mądry vcżynić temu doſyć/ ále ia proſtak
23:
ánim mogł/ áni theż mogąc/ ważyłbym ſie był
24:
tego: bo widzę żeby to vſzom Polſkim przijem
25:
no nie było. Przetho nie tylko zániechałem i=
26:
mion Włoſkich/ á włożyłem Polſkie/ y rozmo
wę tám


strona: B2

1:
wę tám tey podobną nápiſałem/ ále też y wie=
2:
le inych rzecży włożyciem niechciał/ iáko hnet
3:
s przodku około gier/ (bo proœmium to iego/
4:
ktore on wziął z Orátorá Ciceronowego ſłu=
5:
żyć minie nie mogło) iednych nie kłádę/ á dru=
6:
gie odmieniam: iż iednym grom v nas by nie
7:
rozumiano (gdiż o Tárántelli domowy Po=
8:
lak nic nie ſłychał) á drugie nie zeydą ſie do tej
9:
rozmowy/ gdzie białich głow nie máſz. Gdzie
10:
tych mnie ſię włożyć w diálog polſki nie godzi
11:
ło/ bo áni náſze Polki ſą ták vcżone iáko Wło
12:
ſzki/ áni drugich rzecży ktore owdzie ſą/ ćirpieć
13:
by ich vſzy mogły. Nuż de effeminatis co on pi=
14:
ſze/ iż ten zły zwycżay do nas nie przyſzedł/ ſzko
15:
dá go też było y wſpomináć. Záſię de duello, y
16:
tego ták ſie włożyć nie godziło/ bo około bitwy
17:
w ſzránkach wſzytko inácżey v nas/ niż ieſt we
18:
Włoſzech. Więcem y to opuśćił/ co on piſze del
19:
la imitatione, iż ten mądry diſcurs/ nie ſłuży ie=
20:
dno vcżonemu Polakowi: bo ow drugi około
21:
ięziká Tuſzkáńſkiego/ więc diſputatio ktora ars
22:
ieſt miſternieyſza ieſli pictura, cży ſtatuaria, kto=
23:
rey v nas nie znáią: nuż wſpominánie miáno=
24:
wicie kilká oſob Fráncuſkiego narodu/ y w o=
25:
bec wſzytkich Fráncuzow: y drugie drobiozgi
26:
tym podobne/ ktorych ia wylicżać niechcę/ wi=
B 2 dzi to


strona: B2v

1:
dzi to káżdy żeby w Polſzcżyznę żadną miárą
2:
wniść nie mogły: ábo chociażby theż y wniść
3:
mogły/ thedy mądry cżytelnik obacży ſnádnie
4:
przycżynę/ cżemum ia teo ábo owego nie wło=
5:
żył/ ábo cżemum co odmienił/ ábo też záſię dla
6:
cżegom w drugich rzecżach ieſt od Káſtiglio=
7:
ná rozny. Wſpomnię też tu y to/ żem nie ná=
8:
znácżił Dworzáninowi/ áby málowáć vmiał/
9:
bo mi ſie to widzi rzecż máło potrzebna: á theż
10:
náſzym Polakom kthorzy delicatum palatum nie
11:
dawno mieć pocżęli/ nie ſzłoby to w ſmák: kte=
12:
mu ważnieyſzy w they mierze Cicero v mnie/
13:
ktory perfecto Oratori (ktoremu de fundo cżę=
14:
ſto mowić/ y pokázáć/ iáko gdzie ktory grunt
15:
leży/ á około cżego ieſth rozniczá/ przychodzi)
16:
málowánia nie náznácżył. Podźmyſz dáley.
17:
V nas z okná nie miłuią: V nas komedij tákich
18:
iákie máią być/ áni Trágediy nie máſz: iżby to
19:
Polacy wiedzieć mogli/ (mowię o tych ktorzy
20:
literas nie máią) co ieſt Hiſtrio: V nas tego ſpo=
21:
ſobu około máſzkar/ iáki ieſt we Włoſzech nie
22:
vżywáią: V nas Sláchtá ná ſkrzipicach/ ná pi
23:
ſzcżałkách nie grawa: á ieſli kto gra/ tedy bár=
24:
zo rzadko. V nas niewiedzą iákie ieſt wſzete=
25:
cżeńſtwo Fráncuſkie s pány ſwoimi: á przeto
26:
tego w Polſkim wſpomináć mnie ſie nie zdá=
ło. A


strona: B3

1:
ło. A gdy do fáceciy przychodzi/ tám ſie wie=
2:
le rzecży zániecháło/ wiele odmieniło: bo mat=
3:
to nato, ábo owo, come puo eſſer egli dotto ſe non
4:
ha letto? żadnym ſpoſobem ták w Polſzcżyznie
5:
vść by nie mogło. Záſię owo co mowi Coeſ=
6:
ſario Fiorentino delle pallote medicate, nie może
7:
być nikąſká ſmieſzno teraz/ kiedy złość ludzka
8:
tákową wymyſliłá przypráwę kulkąm/ iż nie
9:
tylko w ciele cżłowiecżym ktore oná zápali/ o=
10:
gień ſie vgáśić nie może/ ále áni w drzewie.
11:
Nuż owo co on zá dziw kłádzie/ á rzecż niepo=
12:
dobną ku wierze/ áby ná ledzie mogł ogień nie
13:
ćić/ żaden dziw nie ieſt/ bo ſie thego ocży náſze
14:
doſyć nápátrzywáią. Przymowkę też owę ie=
15:
dnookiemu odmieniłem/ bo mi ſie ták zdáło le=
16:
piey/ á zwłaſzcżá że on też z Ciceroná wziął to
17:
inácżey. Potym ná oſtátku wtorey kſięgi/ ty=
18:
ka Káſtiglio/ kuńſztu onego/ ktory vcżynił Ri
19:
cciardo Minutulo Catelli: y drugi wſpomina/
20:
kthory Beatrice vcżyniłá ſwemu mężowi/ ále
21:
mnie ſie thego włożyć nie widziáło/ ábowiem
22:
Bokáciuſá chybá ći Polacy znáią/ kthorzy we
23:
Włoſzech bywáli. Zgołá niechaj to káżdi wie/
24:
iżem ia Polakom piſząc/ Polakom folgowáć
25:
chciał: przeto opuśćiłem śiłá rzecży/ ktore ábo
26:
nie należáły Polſzcże/ ábo rzecż zátrudnić/ á
B 3 pocżćiwe


strona: B3v

1:
pocżćiwe vſzy obráźić mogły: zwłaſzcżá w trze
2:
ciey kſiędze gdzie owo Problemá wſpomina/
3:
cżemu białegłowy poſpolicie ſą ná te łáſkáwe/
4:
ktorzy im odeymuią florem virginitatis, & è con=
5:
tra męſzcżyzni nie lubią tych białychgłow/ kto=
6:
re ſą pocżątkiem ich láſciwiey. Præterea gdzie
7:
mowi/ iż ſubſtantia non recipit maius nec minus,
8:
tom ia (chybá co ſie owo troſzkę o kámieniu/ á
9:
o drewnie włożyło) opuśćił/ bo nie telko ſie to
10:
do Polſzcżyzny nie zeydzie/ ále y do Włoſzcży
11:
zny ledwo/ chocia máią Diálektikę piſáną ięzi
12:
kiem ſwym: tákież też y owo argumentum ktore
13:
wziął ex Ariſtotele zániecháło ſie/ co powieda
14:
że mąż ieſt/ iáko formá/ á białagłowá iáko má
15:
teria. Więc y owá diſputatio wſzytká/ de calido
16:
& frigido in viro & muliere, precż ſie puśćiłá/ iáko
17:
tá/ kthoreiem ia po Polſku powiedzieć nie v=
18:
miał: á thegom záſię niechciał/ co on o mniſz=
19:
kach/ ábo o mnichach mowi/ bo theraz máią
20:
kſięża ták wiele prażniku/ iż go przyſparzáć im
21:
namniey nie trzebá: á mniſzki záſię v nas/ iuż ſie
22:
inákſze sſtáły/ niż pirwey były. Co ſie też ty=
23:
cże owey Inwektiwy ná ſtárce/ y tey nikąſká
24:
Polſká nie potrzebuie/ iáko theż y inych láſci=
25:
wiy/ ábo owego wſpominánia/ iáko ſie So=
26:
krates przećiwko Alcibiadowi záchował/ o
cżym


strona: B4

1:
cżym Plato in conuiuio de amore piſze. A iż ten
2:
ieſt obycżay we Włoſzech że mężátkom męſzcżi
3:
zni ſłużą/ á v nas to nie przyſtoi/ przeto wſzy=
4:
tkiego tego muſiałem nie włożyć/ gdzie powiá
5:
da del amor vero, & falſo, y iáko ktory ma biała=
6:
głowá poznáć/ y co dáley mowi około miło=
7:
śći: álbowiem chocia tám ná tym mieyſcu do=
8:
zwala mężátkam po iákąś przęckę miłowáć/ á
9:
wſzákoż ſnádźby owe ſłowá ſkáźić mogły tę/
10:
ktoraby około pocżćiwośći nie miáłá práwie
11:
vgruntowánego ſumnienia. Ná oſtátek czo
12:
owo mowi Perche que uiui ſpirti che eſcono per
13:
gli occhi &c. co Káſtiglio wziął s Platoná/ y s
14:
Kommentarzá Marſilij Ficini in conuiuium de a=
15:
more, ex quarto capite, orationis ſeptimæ, tegom
16:
ia ták nie kładł/ iáko tám ſtoi/ boby to dobrze
17:
nigdy nie było/ (mowię thák iáko rozumiem)
18:
Alem włożył to ná tym mieyſcu/ co wniść mo
19:
gło/ y dáć ſie rozumieć. A może mi tego káżdy
20:
wierzyć/ żem w tey mierze chciał być ſkąpy/ á
21:
nie tylko mi ſie nie zda ábym máło około tey to
22:
miłośći powiedział/ ále mi ſie thák widzi/ że
23:
przyliż wiele: zwłaſzcżá wſpomináiąc owe bia
24:
łychgłow chythre obycżáie: wſzákoż niewiem
25:
by náſze Polki niebyły w tym ták miſterne/ cho
26:
cia náuki w ſobie niemáią/ iáko kiedy Włoſzki.
B 4 A prze=


strona: B4v

1:
A przetho nie one z moiey kſięgi chytrſze zoſtá=
2:
ną/ ále ſie męſzcżyzni nieiáko przeſthrzegą ná
3:
chytrość wſzeláką. Iuż do thego czo ieſth w
4:
cżwartey kſiędze przychodzę/ y powiedam/ iż
5:
pátrząc ia ná te mieyſcá w Autorzech/ s ktho=
6:
rych co wziął Káſtiglio/ tákiem piſał/ iáko ku
7:
wyrozumieniu Polakowi nayłathwiey było/
8:
gdyż ſie ſens iednáki w moiey/ iáko y w Gro=
9:
fowey rzecży náiduie: bo gdzie mowi pan Der
10:
ſniak że virtus doceri non poteſt, á pan Wapow=
11:
ſki ná to mu odpowiáda: tám/ to co wziął Ká
12:
ſtiglio ex Platonis Protagora, powiedziáło ſie
13:
troſzkę inácżey: á owo záſię/ Il generar la bellez=
14:
za, nella bellezza, ábo y owo drugie, Puo venir
15:
anchor ragioneuolmente in ſin al baſcio, nie po=
16:
wiedziáło ſie dla thego/ iż ieſt przyſproſniey=
17:
ſzym. Y ták/ folguiąc ia nie tylko vſzom/ ále y
18:
ięzykowi Polſkiemu/ gdzie Káſtiglio powie=
19:
da, Perche lo influſſo di quella bellezza quando è
20:
preſente, dona mirabil diletto all' amante, et riſcal=
21:
dandogli il cuore, riſueglia, et liquefa alcune uirtu
22:
ſopite, et congelate nell' anima, lequali etc. (co wſzi
23:
tko wziął ex Phædro Platonis, gdzie Plato mo=
24:
wi de pennis, y przywodzi to ſimile o dziecęcych
25:
zębach/ iáko ſie z boleſćią wydzieráią z dziąſł)
26:
wſzytkiegom tego zániechał: á nie telko thego/
ále y


strona: B5

1:
ále y przed tym/ y po tym co tám ſtoi/ czo Ká=
2:
ſtiglio ábo ex conuiuio de amore, ábo ex Phædro,
3:
ábo y z inych mieyſc wyciągnął/ opuśćiłem: á=
4:
bowiem Polſki ięzyk tego wyráźić nie może/ á
5:
nie telko Polſki/ ále y Włoſki tym terminom z
6:
Philozophiey nie zdoła/ iáko owemu potentia
7:
organica: tenebre materiali: bellezza aſtratta: więc
8:
la conuenientia che hanno i fantaſmi co'l corpo: bo
9:
to wſzytko Láćiná ieſt/ á nie Włoſzcżyzná.
10:
Item ſi riuolga in ſe ſteſſo, co wziął ex Platonis Al
11:
cibiade priore. Owa ia nie rozumiem ktoby ták
12:
był ſproſny/ żeby niebacżył/ iż thákowe rzecży
13:
przełożyć ſie niiáko nie mogły. A dla tego nie=
14:
lza było inácżey/ iedno wżdy ná kſtałt tego ná
15:
piſáć co tákiego/ á owę prośbę ominąć/ gdzye
16:
mowi, Pero degnati ſignor d'vdiri noſtri prieghi:
17:
Infondi te ſteſſo &c. bo Polſkie vſzy/ nie máią te
18:
go guſtum, żeby ſie im to podobáć miáło: á gdiż
19:
ſie Polacy y prośbą do ſwięthych brzydzą/ y
20:
chcą wſzythko bráć cieleſnie/ ſłow/ á nie ſenſu
21:
pátrząc/ pewnie żeby ſie y tym bárzo brzydzi=
22:
li/ á mimo to/ niewiem iákoby to kto wyłożył/
23:
Facci ſentir quelli odori ſpirituali, che uiuifican le
24:
uirtu dell'intelletto &c. Tylko ieſt tey ſpráwy/
25:
ktorą ia o ſobie dáię około napiſánia po Pol=
26:
ſku Dworzániná/ y przy tym ſtoię/ iż libri del
B 5 Cortegi=


strona: B5v

1:
Cortegiano, thák ſie przełożyć nie mogą/ iáko
2:
Márſilius Ficinus Platoná przełożył. Wſzá=
3:
koż komu ſie ten moy Dworzánin podobáć nie
4:
będzie/ oto ma Kortegianá Włoſkiego/ ktore
5:
go moiá Polſzcżyzná namniey nie zepſowáłá/
6:
niechayże go ku ſmáku ſwemu przełoży/ á ia mu
7:
tego iſcie życżę/ żeby mię ſzeſcią ſet mil/ y dáley
8:
ná zad zoſtáwił/ y pokazał drogę/ iáko táko=
9:
we rzecży w Polſzcżyznę wnośić ſię máią.
10:
Cżego kiedy dowiedzie/ (w cżym mu y to mo=
11:
ie przetárcie drogi nie záwádzi) tedy tho ácż
12:
nic niechay v niego vproſzę/ żeby mi odpuśćił/
13:
iż Polaki/ á nie Włochy w tym Diálogu mieć
14:
chczę bo ći Polacy ták ſie dobrze do tey rozmo=
15:
wy godzą/ iáko kiedy Conte Lodouico da Ca=
16:
noſſa, ábo Meſſer Federico Fregoſo, ábo il Ma=
17:
gnifico Iulian, ábo Signor Ottanian Fregoſo.
18:
Więc go áni to niechay nie obraża/ iż te oſoby/
19:
ktore ſą w Diálog w wiedzione weſpołek wſzi
20:
ſcy iednego cżáſu v dworu s ſobą nie byli/ ábo
21:
wiem nie telko pan Wapowſki ná ten cżás nie
22:
był dworzáninem/ ále áni pan Kriſki/ áni dru
23:
dzy/ okrom páná Myſzkowſkiego/ á páná Bo
24:
iánowſkiego. gdiż pan Koſtká báwił ſie kſię=
25:
dzem Mácieiowſkim/ y wielkim koſztem ſtał
26:
ná ieo dworze: wſzákoż wſzyſcy ći ználi ſie s ſo=
bą po=


strona: B6

1:
bą poſpołu/ á chociażby ſie też nie ználi/ tedi mi
2:
tho było wolno/ wtocżyć ie w Diálog exemplo
3:
ludzi onych wielkich/ ktorzy tákże cżynili. A co
4:
drugiego/ wſpominam páná Ianá Kocháno=
5:
wſkiego/ ktorego wirſze pod then cżás gdy go
6:
ia wſpominam ieſzcże ſie były nie wſławiły/ á=
7:
le to nic/ bo iednák richło po tym pan Kocháno
8:
wſki wirſz piſáć pocżął: á co parum diſtat, nihil
9:
diſtare videtur. Táż też wymowká chcę áby mi
10:
ſłużyłá do tego/ iżem kilká kunſzthownych po=
11:
ſług Iego Miłośći páná Káſprá Zebrzydow
12:
ſkiego Káſzthellaná Rogoźińſkiego/ á páná
13:
Krzyſztophá Krupſkiego Stároſty Hrodel=
14:
ſkiego/ ná on cżás przytocżył/ kiedy ſie były ie=
15:
ſzcże nie sſtháły/ w cżym wiem iżem nie bárzo
16:
zbłądził/ bo y to cżáſow dziſieyſzych wielekroć
17:
cżynią vcżeni ludzie. W tym bych był podob=
18:
no zbłądził/ kiedybym był dał Iego M. pánu
19:
Ocieſkiemu Kánclerſki tytuł: ábo pánu Zebrzi
20:
dowſkiemu Káſzteláńſki/ bo thego cżáſu kiedy
21:
ia the rozmowy kłádę/ ieſzcże tych oni titułow
22:
nie mieli. Ale pan Kánclerz był Ochmiſtrzem
23:
v Krolowey ſtárey/ á pan Zebrzydowſki dwo
24:
rzáninem v Krolá Jego M. dziſieyſzego páná
25:
náſzego. A ták mam zá tho iż cżłowiek bácżny
26:
wſzytko to moie położenie/ y obmowę w dobre
obroći/


strona: B6v

1:
obroći/ áni tego gánić będzie/ iżem ia y thu/ y
2:
owdzie cożkolwiek ſwego przyłożył/ nápełniá
3:
iąc te mieyſcá/ ktorichem przeſtąpił/ nie s Ká
4:
ſtiglionem cżłowiekiem ták wielkim iáko ieſt/
5:
ná ſztych ſie kłádąc. Ale iuż nie báwiąc ſie
6:
dłużey do rozmowy námienioney podźmy/
7:
przy ktorey chociam ia nie był/ iednák o
8:
wſzytkim mam wiádomość doſtáte=
9:
cżną/ y powiem gdzie oná byłá/
10:
á s ktorey przycżyny vroſłá.
11:
T
Vż v Krákowá ieſt rzecżká Prą=
12:
dnik/ nád ktorą Sámuel Mácie=
13:
iowſki Krákowſki Biſkup/ y Kán
14:
clerz Koronny/ Włoſkim kſtałtem dom pyę=
15:
kny zmurowáć kazał/ iáko dla wiela inych do=
16:
brych przycżyn/ ták też dla tego/ áby w ták o=
17:
ſobnym kráiu/ iáki ieſt około Krákowá/ miał
18:
mieyſce/ gdzieby poſtronne ludzi/ á wielkich
19:
Krolow poſły cżćić mogł. Abowiem máiącz
20:
on ná ſobie wielkie ſpráwy/ dla ktorych w ie=
21:
go domu v wſzytkich gmáchow drzwi záwżdi
22:
otworem ſtały/ ſnádniey mogł ná ſtronie/ niż
23:
w mieſcie vcżynić temu doſyć: A w thym nie
ſzukał


strona: B7

1:
ſzukał/ áni roſkoſzy żadney/ áni ſwey właſney
2:
chłuby/ ktorą ſie przyrodzenie iego hydziło/ á=
3:
le pomniąc ſie być/ máło nie pirwiſzym Sená=
4:
thorem w Polſzcże/ pomniąc ſie być vrzędni=
5:
kiem Koronnem/ vſtháwicżnie tho omyſlał/
6:
ſkądby Krol Iego M. cżeść/ á narod Polſki
7:
ſławę/ v poſtronnych miał ludzi: ktore chwá=
8:
lebne iego ſtáránie/ iżby tym łatwiey ſzło ku zá
9:
mierzonemu kreſu/ Náturá mácochą iemu nie
10:
byłá/ ále táką mátką/ iż co ſobie cżłowiek ieden
11:
od niey żędáć może/ to wſzytko iemu byłá dá=
12:
łá/ hoyną ręką. Miał vrodę práwie páńſką/
13:
twarz wdzięcżną/ á s ktorey/ nicżeś inego ſę=
14:
dzić nie mogł/ iedno ſzcżyry vmyſł/ á dobre ſer
15:
ce/ rozum oſtry/ náuki wiele/ biegłośći w rze=
16:
cżach/ dzielnośći w ſpráwách doſyć/ cżim wſzy
17:
tkim dobrze ſzáfowáć vmiał/ bo w ſzcżęſciu ná
18:
dęthośći/ á w nieſzcżęſciu vpádłey myſli znáć
19:
nie było. A co naybárziey w cżłowieku chwa=
20:
lą/ ták dzierżał ná wodzy ſwe żądze/ iż áni łá=
21:
komſtwá w nábywániu/ áni puſtoty w doſtá
22:
tku/ áni okrucieńſtwá we władzey/ áni bezbo=
23:
żnośći ná vrzędzie/ áni bezeceńſthwá w życiu/
24:
áni żadney ſzkárádey wády w nim znáć/ áni
25:
ſłycháć nie było: Więc ludzkość/ á Senator=
26:
ſka powagá mądrze były złożone/ y vſádzone/
że roze=


strona: B7v

1:
że rozeznáć żaden nie mogł/ co cżemu pánowá
2:
ło. Owa był práwym pánem/ nie ſtąd/ iż miał
3:
wiele/ ále przeto/ że ſobie mogł y vmiał roſká=
4:
zowáć. Ten tedy táki Biſkup/ Sokrates dru
5:
gi/ miał záwżdy około ſiebie zacne/ vcżone/ y
6:
dzielne ludzi/ ná co koſztu/ áni ſtáránia nie li=
7:
tował/ gárnąc thákie ku ſobie/ y wielkimi iur=
8:
gielty wzywáiąc/ thák iż dwor iego był iedną
9:
oſobną ſzkołą Ricerſkich ludzi/ s ktoremi żył/
10:
nie iáko pan s ſługámi/ ále iáko ociec s ſyny/
11:
máiąc s tego wielką roſkoſz/ iż ktho láthá ſwe
12:
naylepſze/ v niego ſtráwić chciał. A iż vſtáwi
13:
cżnie mieſzkał v dworu/ ćiſnął ſie do tego cżel=
14:
nieyſzy z dworzan káżdy/ áby był w domu kſię
15:
dzá Mácieiowſkiego nie goſciem/ gdzie/ y by=
16:
ło záwżdy cżego ſłucháć/ y miał plác cżłowiek/
17:
pokázáć to co vmiał w gromádzie onych oſo=
18:
bnych ludzi/ iákich tám pełno było: ktorzy wſzy
19:
ſcy/ ná páná ſwego pátrząc/ y dziwuiąc ſie w
20:
nim/ tym thák wielkim Bożym dárom: vcżći=
21:
wośći/ miáry/ dobroći/ wſtydu/ ſwiętobliwo=
22:
śći/ wzor z niego iednego/ iáko brał z onych pię
23:
ći pánien Zeuxis málarz kſtałt pięknośći/ vſtá
24:
wicżnie bráli. Y ktokolwiek iákiey iego cnoty/
25:
choć z dáleká náſládowáć mogł/ ten káżdy/ á=
26:
bo wielkim cżłowiekiem vroſł/ ábo w dziwnej
miłośći


strona: B8

1:
miłośći ludzkiey vmárł: Przeto y on cnotliwy
2:
Przerębſki/ (kthory z domu Mácieiowſkiego
3:
ná mnieyſzą piecżęć/ á pothym ná Biſkupſtwo
4:
Chełmſkie/ á s tego ná Arcibiſkupſtwo z wiel
5:
ką ſwą cżcią/ y ſławą wſtąpił) był ták wdzię=
6:
cżnym v ludzi/ iż ku wrodzoney cnocie ſwey/ ku
7:
rozumowi/ ku cżuynośći/ ku ſpráwie ktora w
8:
nim wielka byłá/ y ku inym dobrym przymio=
9:
tom/ przyłącżył był niektore páná ſwego oby=
10:
cżáie. Y gdzieby był żiw do tych cżáſow/ ſnadź
11:
by był mogł miłoſcią tą/ ktorą miał przećiw=
12:
ko Rzecżypoſpolitey/ podeprzeć nieco tych rze
13:
cży/ ktore znácżnie/ á widomie do ziemie lecą.
14:
Ale nie to ieſt rzecż/ przedſięwzięcia mego/ wy
15:
licżáć te/ ktorzy s kſiędzá Mácieiowſkiego ſzko
16:
ły/ ku wyſokim ſtolicam/ y doſtoieńſtwu przy
17:
ſzli: to telko powiem/ iż z onego Troiáńſkiego
18:
koniá/ nie wyſzło nigdi ták wiele mężnych żoł=
19:
nierzow/ iáko z domu kſiędzá Mácieiowſkie=
20:
go/ dobrych cnotliwych/ y godnych ludzi.
21:
Rychło tedy potym/ kiedy Krol Iego M. po
22:
ſmierći Krolá Zigmuntá ſwiętej pámięći/ oy=
23:
cá ſwego/ ná regiment Kroleſtwá Polſkiego
24:
wſthąpił/ y do Krákowá przyiechał/ kſiądz
25:
Mácieiowſki/ prze nie bárzo ſpoſobne zdro=
26:
wie ná Prądnik odiechawſzy/ ſiedḿ álbo oſḿ
dni/ tám


strona: B8v

1:
dni tám mieſzkał. A gdy do niego cżęſto dwo
2:
rzánie/ pan Kriſki/ pan Wapowſki/ pan Ale=
3:
xánder Myſzkowſki/ pan Derſniak/ pan Bo=
4:
iánowſki/ y ini zacni przyieżdzáli/ trefiło ſie
5:
raz/ iż kſiądz Biſkup po obiedzie v ſthołu ſie=
6:
dząc/ (gdzie też był y Io M. pan Stániſław
7:
Mácieiowſki Káſztellan Lubelſki) gdy ktoś
8:
kárthy wſpomniał/ powiedział/ Azaby ſie nie
9:
mogłá náleść iáka ina krotochwilá/ nie tá vſtá
10:
wicżna kárty? Cżemuby też kto nie wnioſł o=
11:
wego obycżáiu do nas/ ktori ieſt we Włoſzech/
12:
iż ſláchtá zacna/ poleruiąc rozumy ſwoie/ wy=
13:
náyduie ná bieſiedzie gry rozumne/ y tych vży=
14:
wa: w ktorych ſie nierowno więtſza pociechá/
15:
y pożytek náyduie/ á niżli w kárciech: zápraw=
16:
dę W. M. by to przyſthało/ kthorzy ſwieżo z
17:
Włoch przyieżdzacie/ nie zániechywáć thych
18:
dobrych zwycżáiow/ ále owſzem wieść do te=
19:
go drugie/ żeby ſie ich imowáli. Pánie Kriſki
20:
ku W. M. ia mowię/ ktoryś podobno lepiey/
21:
niż kto iny/ Włoſkiey ziemie ſwiádom: pokuś
22:
W. M. tego/ á ták iákoś był powodem do A=
23:
kádemiey Padewſkiey miedzy Polaki (iáko ia
24:
mam ſpráwę) ták y thu/ niechayby ſie tákowe
25:
gry od W. M. pocżęły: Maſz oto W. M. ro=
26:
wne towárzyſtwo/ páná Wapowſkiego/ pá=
ná Myſzko=


strona: C

1:
ná Myſzkowſkiego/ páná Derſniaká/ kthorzy
2:
thego W. M. rádzi pomogą: Y Koſtká moy
3:
chocia młody/ iednák w they mierze/ może ſie
4:
popiſáć nie grubie. Ná to pan Kriſki ták odpo
5:
wiedział. Iáko wiele inych obycżáiow do=
6:
brych ieſt we Włoſzech Miłośćiwy kſięże/ ták
7:
też ten/ ktory ia bárzo chwalę/ iż ludzie zacniey
8:
ſzy/ máią tę zabáwę pożitecżną ku oboſtrzeniu
9:
rozumu/ gry rozmowne/ y bárzobym ia temu
10:
rad/ áby ſie ich też v nas/ ludzie nie ſproſni ięli:
11:
Ale do wynálezienia/ y podánia rzecży lu=
12:
dziom/ trzebá cżłowieká wziętego/ iżby to czo
13:
powie/ ſzło w poſłuch. Ia M. kſięże/ iżem do
14:
tey doſkonáłośći nie przyſzedł/ beſpiecżniey mi
15:
ſie widzi/ pomagáć tego temu/ kthory tho na=
16:
przod wywrze/ niż ſámemu być pocżąthkiem:
17:
ábowiem tho pewnie wiem/ żeby ſie thákowe
18:
gry/ gdziebym ia z nimi ná hárc wyiechał/ w
19:
ſmiech obroćiły. A ieden pan Lupá Podlodow
20:
ſki/ ktoremu ſie iáko Włoſzy ſámi/ ták rzecżi od
21:
nich wynálezione nie podobáią/ miałby wiel=
22:
ką pogodę ſtrofowáć to wſzytko/ cobym ia tu
23:
powiedział. A ia przed W. M. pánem ſwym/
24:
niechciałbym ſie zle popiſáć/ bo ledáiáko mo=
25:
wić/ zeſzłoby ſie gdzie indziey/ mnie zwłaſzcżá/
26:
ktory mądrze mowić nie vmiem: ále przed W.
C M. ża=


strona: Cv

1:
M. żádną miárą. Pan Kriſki M. kſięże (od=
2:
powiedział pan Lupá) ma ten obycżay/ chwa=
3:
lić wſzytki rzecży Włoſkie/ á mnie ma zá tego/
4:
iákobym wſzytko ich gánić miał: ále ia żadne=
5:
mu kwoli chwalić tego nie będę/ co mi ſie nie po
6:
doba: A do tych cżáſow iednák máło rzecży v
7:
Włochow widzę/ ktoreby były godne chwały/
8:
mowię o tych rzecżach/ kthorychem ſwiádom:
9:
Może być co tám tákiego/ o cżymem ia nie ſły=
10:
chał/ co ieſli dobre będzie/ rad pochwalę. Y te
11:
tám wáſze gry pánie Kriſki (iáko ie zowiecie)
12:
rozmowne/ będąli w ſobie co oſobnego miáły/
13:
nie telko ie wyſłáwiáć będę/ ále ſie ich y ſam i=
14:
mę/ iáko ten/ kogo grá nie mierźi. Tu powie=
15:
dział pan Alexánder Myſzkowſki. Znam tho
16:
do ſiebie M. kſięże/ że ſie ni nacż nie godzę/ ále
17:
iednák niewiem cżemu/ iáko náuká ſámá/ thák
18:
ći ludzie/ kthorzy ſie nią paráią/ ſą v mnie w
19:
wielkiey cżći/ y powadze: áni owych chwalić
20:
mogę/ kthorzy chczącz być widzieni práwemi
21:
dworzány/ ná gárdło kſięgam odpowiedzieli/
22:
ták iż zda ſie im/ żeby iednym ſthopniem niżey
23:
sſtąpić/ y záraz sſtánieć muſieli/ gdzieby mie=
24:
li dáć to znáć ludziom/ iż ſie vcżyli kiedy. Czo
25:
iáko przygány godno/ zna to ten káżdy/ ktory/
26:
iákiżkolwiek z náuki wziął pożytek: ábowiem
niechcieć


strona: C2

1:
niechcieć ſie náucżyć thego/ cżego nie vmieſz/ y
2:
owſzem mieć ſie zá mądrego kiedyś głupi/ ieſt
3:
to/ być dobrze ſzaleńſzym niż ow/ kthorego w
4:
klozie chowáią. Cżego ia vchodząc M. kſięże/
5:
wyznawam to przed W. M. pánem ſwym/ że
6:
nic nie vmiem/ á przy tym y to powiádam/ że=
7:
bym ſie záwżdy rad cżego náucżył. Więc iż s
8:
tákowych gier/ śiłá ieden wziąć ſobie w gło=
9:
wę może/ radbym/ áby wola W. M. do tego
10:
przyſthąpiłá/ iżby ſie pan Kriſki s pocżynánia
11:
ich wymowić nie mogł/ bo kiedy ſie pan Wa=
12:
powſki/ pan Koſtká/ pan Derſniak/ rozumy
13:
ſwemi do thego przyłożą/ wſkrześi ſie z nowu
14:
oná ich Academia Padewſka/ kthorąś W. M.
15:
teraz wſpomináć racżył: á ze mnie gotowego
16:
iednego vcżniá máią. Ku temu kſiądz Biſkup
17:
powiedział. Ieſzcże ia tego nie gánię/ iż W. M
18:
iáko y pan Kriſki/ nic o ſobie nie dzierżyſz/ pod
19:
then cżás zwłaſzcżá/ kiedy o vcżnie/ niż o mi=
20:
ſtrze trudniey. Ale to przedſię wiem/ iżbyś W.
21:
M. ták dobrze/ iáko y pan Kriſki/ mogł w tho
22:
trefić/ á więceybych chwalił tę ochotę/ ktorą=
23:
byś W. M. w tey mierze pokazał/ niż tho ro=
24:
zumne náuki pokrywánie. Ná then cżás pan
25:
Andrzey Koſtká ták powiedział. Puśćiſzli to
26:
W. M. Miłośćiwy kſięże/ ná one ſame/ nie ry
C 2 chło ſie


strona: C2v

1:
chło ſie ná to zgodzą/ kto będzie miał z nich the
2:
gry pocżąć: áleby lepiey żebyś to W. M iedne
3:
mu roſkazał/ bo kiedy tho będzie/ iuż ſie żaden
4:
nie wymowi/ á rádniey będzie wolał/ żeby ie=
5:
go rozumowi przigániono/ niż áby go kto miał
6:
názwáć máło bácżnym ná łáſkę W. Miło. á
7:
zwłaſzcżá że theż otho piąty pan Boiánowſki
8:
przybył (á pan Boiánowſki ná then cżás prá=
9:
wie wchodził) y wiem pewnie/ iż ieſli oin nie
10:
będzie pocżątkiem tych gier/ tedy przedſię mo=
11:
że im dáć dobry przyſmak trefnoſcią ſwoią.
12:
Powiedział záſię kſiądz Biſkup. Dobrze Ko=
13:
ſtká/ gdyś thego ſam podał/ trudniey tobie bę=
14:
dzie/ niż komu inemu s tego ſie zedrzeć. Tobie
15:
to roſkázuię/ ábyś pocżął/ á ſwoię grę wyná=
16:
lazł. A páná Kriſkiego/ páná Wapowſkiego/
17:
páná Myſzkowſkiego/ páná Derſniaká/ páná
18:
Boiánowſkiego proſzę/ áby toż vcżynili. Tu
19:
hnet ozwał ſie pan Wapowſki mowiąc. Nie
20:
ieſt tu żaden z nas M. kſięże/ kthoryby prośby
21:
W. M. bez wſtydu wielkiego ſłucháć/ á roſka
22:
zánia nie z dziwną chęcią cżekáć miał. Przeto
23:
prośimy W. M. iáko ſwego miłośćiwego pá
24:
ná/ ábyś nam ták iáko y pánu Koſtce/ roſkázo
25:
wáć racżył. Gdyż tho W. M. po mnie mieć
26:
chcecie (odpowiedział kſiądz Biſkup) tedy pá
nie Wa=


strona: C3

1:
nie Wapowſki/ W. M. roſkázuię/ ábyś wnet
2:
po Koſtce grę ſwoię powiedział: á po W. M.
3:
pan Myſzkowſki/ potym pan Derſniak: więc
4:
pan Boiánowſki ſwoię wynaydzie/ á pan Kri
5:
ſki zoſtánie ná oſtátek. A cżyiá będzie grá nay=
6:
trefnieyſza/ thę W. M. przed ſię wezmiecie. A
7:
ty Koſtká nie mnimay/ iżemći przodkowáć ka
8:
zał/ ábych ciebie zá naymędrſzego rozumiał/ á=
9:
le dla tegom to vcżynił/ ábyś nie muſiał ná zad
10:
zoſtawſzy nic nie powiedzieć/ iáko ſie tho więc
11:
thym trefia/ kthorzy doſtátek rzecży w głowie
12:
ſwey nie máią. Záthym pan Boiánowſki po=
13:
wiedział. Niewiem co ia mam náleść M. kſię=
14:
że/ nie ſthráćiłem nic/ y nie rozumieiąc o cżym
15:
gadká/ boię ſie áby to iáka chytra ſámołowká
16:
ná mię nie byłá. Ná to powiedział pan Lubel
17:
ſki. Nie tuſzę pánie Boiánowſki/ áby ktho W.
18:
M. ták łatwie oſzukáć mogł/ w dobreieś ćwi=
19:
cżon ſzkole/ Ale przedſię/ ábyś wiedział co tho
20:
ieſt. Chciałby I. M. kſiądz Biſkup/ áby miá=
21:
ſto gránia kart/ wynálazł káżdy z W. M. grę
22:
rozumną/ ná kſtałt owych náſzich gier/ iáko by
23:
wáią/ ábo o ſłomie/ ná co dobra (iáko nieboſz=
24:
cżyk kſiądz Tomicki/ doſwiadſzał dowćipu pá
25:
choląt ſwoich) ábo owá druga/ Nie będzie iey
26:
ten pił/ niechay ią on pije: y inych tákich ieſt wie
C 3 le/ iedno


strona: C3v

1:
le/ iednoby wżdy troſzkę foremnieyſzą wymá=
2:
cáć. A gdy káżdy ſwą powie/ thedy obierze Ieo
3:
M. kſiądz Biſkup ku igrze/ tę/ kthora ſie będzie
4:
naylepſza I. M. widźiáłá. Odpowiedział p.
5:
Boiánowſki. Iuż ia rozumiem M. pánie/ o tá=
6:
kowe gry mnie nie będzie trudno. Ku themu
7:
kſiądz Biſkup rzekł. Cżegoś ia inego pánie Bo
8:
iánowſki od W. M. cżekam/ nie tákowych gier
9:
proſtaczkich/ Y rozumiem/ że ſie W. M. s ſwo=
10:
ią zle nie popiſzeſz. Ale thy Koſtká/ nie báwiąc
11:
ſie zacżni. Zátym pan Koſtká rzekł/ Nagła to
12:
ná mię M. kſięże/ nielza/ iedno mi ſie do cudzey
13:
pomocy vciec/ Bo ták dobrey gry w ſwoiey gło
14:
wie nie naydę/ iákąm raz we Włoſzech ſłyſzał.
15:
Ledwe tego domowił pan Koſtká/ kiedy przy=
16:
ſzło pácholę dáiąc znáć/ iż Komornik z liſty od
17:
Krolá I. M. przijechał/ ktore liſty/ gdy kſiądz
18:
Biſkup wziął/ y przecżedł/ iż ſie wielkie rzecży
19:
(iáko to potym táyno nie było) w nich zámyká
20:
ły/ záraz wſtáć/ á dla odpráwy ich/ do kowná=
21:
ty (bo tá rozmowá ná Sali byłá) iść muſiał/
22:
zoſtáwiwſzy ná mieyſcu ná ſwym I. M. páná
23:
Lubelſkiego/ y przykazawſzy áby káżdy był ro=
24:
ſkazánia iego poſłuſzen. Po odeſciu kſiędzá Bi
25:
ſkupá/ roſkazał pan Lubelſki/ áby pan Koſtká/
26:
iáko pocżął/ mowił/ ktory w the ſłowá powie=
dział.


strona: C4

1:
dział. Mnie ſie thák widzi M. pánie/ iż káżdy z
2:
nas/ iáko w inych rzecżach/ ták y około vpodo=
3:
bánia ſobie cżłowieká/ ma ſwe oſobne widze=
4:
nie/ y dla tego cżęſtokroć to bywa/ iż czo iedne=
5:
mu ieſt bárzo miło/ to drugiego bárzo mierźi.
6:
Ale w thym ſie ieden z drugim káżdy zgadza/ iż
7:
mu to wieldze miło/ co ſobie vpodobał/ przeto/
8:
zbytnie miłośći do ſercá przypuſzcżenie/ oſzuki=
9:
wa cżęſtokroć zdánie náſze/ thák bárzo/ że then
10:
cżłowiek ktorego miłuiemy/ zda ſie nam ieden
11:
ſam ná ſwiecie/ wſzytkimi cnotámi vbogáco=
12:
ny/ á bez wſzelákiey wády. Lecż iż nátury cżło=
13:
wiecżey nie ieſt s to/ áby ſkońcżone doſkonáło=
14:
śći w ſię wziąć mogłá/ áni ſie może náleść cżło=
15:
wiek ná ſwiecie bez Ale: muśimy tho znáć k ſo=
16:
bie przyſzedſzy/ że ſie omylamy bárzo ná ſwoim
17:
zdániu/ á iż ſtráći káżdi z nas/ y rozum/ y ocży/
18:
gdy w miłość zaydzie. A ták/ iabym chciał/ áby
19:
tá náſzá grá byłá/ iżby káżdy powiedział/ kto=
20:
rąby oſobliwie cnotą/ chciał mieć ozdobione=
21:
go tego cżłowieká/ ktoregoby miłował. A gdiż
22:
bez przywáry nikt nie ieſt/ iákąby też tę w nim
23:
chciał widzieć/ A ſtąd obacżymy/ kto będzie v=
24:
miał wynáleść chwálebnieyſze y pożytecżniey=
25:
ſze cnoty/ á ſztuki godnieyſze przeźrzenia/ j coby
26:
mniey ſzkodziły/ y temu ktory miłuie/ y temu ko
C 4 go mi=


strona: C4v

1:
go miłuią. Gdy ták powiedział pan Koſtká/
2:
obroćił ſie Ieo M. pan Lubelſki/ do páná Wa
3:
powſkiego/ y kazał/ áby ſwoię powiedział/ kto
4:
ry ták pocżął. Nieſmiem twirdzić M. pánie
5:
áby mie iákom ná ſwiecie/ miłość nigdy nie do
6:
tknęłá/ ále też záſię áni tego powiedam/ iżbym
7:
vśilnie kiedy miłowáć miał: á ieſli mie kto py=
8:
tha/ dla cżegom ſie bárzo wdáć niechciał/ prze
9:
to/ iżem widział tych wiele/ ktore miłość nędz=
10:
ne/ ſtrapione/ bláde/ ſmęthne/ wyſchłe/ á máło
11:
do ludzi podobne cżyniłá/ ná co ia ze ſtráchem
12:
pátrząc/ y ſłyſzącz ich cięſzkie wzdychánie/ y v=
13:
ſtáwicżne lámenty ze łzámi/ ieſli mi kiedy go=
14:
rętſza miłośći iſkrá w ſerce weſzłá/ hnethem ſie
15:
wſzytką śiłą/ y rozumem o tho ſtárał/ ábym ią
16:
zgáśił. Więc iáko ći poſtháwą ſwoią/ odwo=
17:
dzili mie od tego/ ábych nie miłował: thák po=
18:
tym záſię znałem drugie/ kthorzy mie ku miło=
19:
śći bárzo ciągnęli/ á byli od thych ſtrapionych
20:
we wſzythkim rozni: ábowiem chłubiąc ſie oni
21:
s piękney poſtháwy/ s kilku łágodnych ſłow
22:
ſwoiey pánny/ nie telko przeſthawáli ná thym
23:
máłym pokazie łáſki/ ále theż y niełáſkę vmieli
24:
więc ſobie oſłodzić/ thák iż woynę/ fráſunk/
25:
gniew/ niechęć/ zamowę/ poſwarek s pánną/
26:
miewáli v ſiebie/ zá rzecż przyiemną/ á bárzo
wdzię=


strona: C5

1:
wdzięcżną: á dla thego ſzcżęſliwſzy niż ſzcżęſli=
2:
wi/ tákowi mnie ſie zdáli/ ábowiem ieſli niełá=
3:
ſká ták wiele ſłodkieo dáć im mogłá/ coż łáſká?
4:
wierzę iż im muſiáłá dopiro/ thák niepomier=
5:
ną przynośić roſkoſz/ iákiey nikt ſnadź wypo=
6:
wiedziećby nie vmiał. A ták chciałbym ia/ áby
7:
to dziś náſzá grá byłá/ iżby káżdy powiedział/
8:
gdyby ſie nań pánná rozgniewáć miáłá/ iáką=
9:
by chciał mieć przycżynę gniewu: iż ieſli tu kto z
10:
W. M. ieſt/ ktory w tákowym gniewie doznał
11:
ſmáku/ wiem pewnie że nie będzie zaźrzał teo do
12:
breo drugim/ ále powie przycżynę iednę s tych/
13:
ktore ták przyiemny gniew cżynią: á ia ledwe
14:
nie przyrzekę zayść troſzkę głębiey w miłość s
15:
thą nádzieią/ ábym ia theż thę ſłodkość nálazł
16:
tám/ gdzie drudzy gorzkość náyduią. Bárzo
17:
ſie tá grá wſzytkim podobáłá/ okrom Ieo M.
18:
páná Lubelſkiego/ ktory nie báwiąc ſie/ áni te=
19:
go rozbieráiącz iáko drudzy/ pánu Myſzkow=
20:
ſkiemu mowić kazał. A then hnet powiedział
21:
ták. V mnie to bárzo dziwna pánie Wapow=
22:
ſki/ coś W. M. o gniewie w miłośći powie=
23:
dział/ iákoby drugim ludziom miał bywáć mi=
24:
ły: Prawdá iż bywa rozmáithy/ ále mnie iáko
25:
żyw był/ bárzo przykry/ y nie rozumiem/ czoby
26:
to zá cukier miał być/ ktoriby gi mogł oſłodzić:
C 5 lecż po=


strona: C5v

1:
lecż podobno wedle przycżyny/ s kthorey vro=
2:
ſcie/ raz bywa przykry/ drugi raz przykrzeyſzy/
3:
cżegom ia oboygá doſwiádſzył/ bo raz pomnię
4:
iż ſie byłá pánná/ kthoreiem ſłużył/ przećiwko
5:
mnie obruſzyłá/ niewiem ieſli s cżyich plothek/
6:
cży ſie iey ták ſámey zdáło widzieć/ we mnię iá
7:
kąś odmiánę/ á nie czáłą wiárę przećiwko ſo=
8:
bie: co gdym ia poznał/ tákem w ten cżás ro=
9:
zumiał/ iż żadna boleść z moią boleſcią nie miá
10:
łá porownáć: á to mi ſie zdáłá rzecż nacięſzſza/
11:
ćirpieć niewinnie/ á mieć thę ſerdecżną żáłość/
12:
nie dla mego przewinienia/ ále dla iej niedoſko
13:
náłey miłośći/ y wiáry o mnie. Drugiraz zá=
14:
ſię/ pomnię/ żem ią był rozgniewał/ ſwoim iá=
15:
kimśi nietrefnym poſtępkiem/ czo rozważáiąc
16:
v ſiebie/ y znáiąc ten iey gniew być ſłuſzny/ bo
17:
z mego przewinienia/ widziáłá mi ſie oná pir=
18:
wſza boleść iáko nic/ przećiwko tey wtorey: y
19:
tákem to náydował v ſiebie/ że nie miáłá być
20:
ná ſwiecie cięſzſza męká/ iáko thá/ żem widział
21:
zá ſwym wyſtępkiem rozgniewáną twarz te=
22:
go cżłowieká/ ktoremum ſie ia ſámemu ná ſwie
23:
cie wſzelákim obycżáiem podobáć/ j záchowáć
24:
prágnął. Stąd tedy/ chciałbym/ áby náſtáłá
25:
grá náſzá/ iżby káżdy powiedział/ máiąc ſie po
26:
gniewáć s ſwą pánną/ s kogoby wolał/ iżby v=
roſłá


strona: C6

1:
roſłá przycżyná gniewu/ ieſli s ſiebie/ cży s pán
2:
ny: to dla tego/ iżbyſmy náleść mogli/ co ieſth
3:
cięſzſzego/ ieſli obráźić thego kogo miłuieſz/ cży
4:
być obráżon od niego. Thu káżdy pátrzał ná
5:
páná Lubelſkiego/ ieſliby ná tey grze przeſtáć
6:
chciał/ ále pan Lubelſki/ nie dáiąc nic znáć po
7:
ſobie/ páná Derſniaká áby mowił vpomniał/
8:
ktory od tąd ſwą zácżął. Ten ſwiát moim
9:
zdániem/ ieſt iáko poſpolita łáźnia/ ábowiem
10:
iáko do łáźnie poſpolitey kto wnidzie/ ten mu=
11:
śi ćirpieć wiele niewcżáſow/ (gdzie ieden ſie
12:
máże gorzałką z mydłem/ drugi máſcią od vrá
13:
zu: więc then puſzcża báńki/ á ow záſię ſiecże ſie
14:
winnikiem: záſię ieden woła záley/ á drugiby
15:
rad/ żeby drzwi vchylono) ták tu ná ſwiát/ kto
16:
ſie vrodzi/ iż wchodzi nie ná ſwą właſną/ ále
17:
ná poſpolitą dziedzinę/ nielza mu inácżey/ ied=
18:
no przyiąć zá dobre wſzytko to/ co w kim przy
19:
krego/ á przećiwnego ſobie widzi. Więc co w
20:
łáźni choroby cieleſne przycżyną thego ſą/ iż ſie
21:
ieden máſcią máże/ á drugi báńki puſzcża: to tu
22:
ná ſwiecie choroby duſzne/ iáko ieſth łákomſt=
23:
wo/ zbytnia chćiwość doſtoieńſthwá/ gniew/
24:
roſpuſtá/ hárdość/ y ine/ ktorych ieſt śiłna licż=
25:
bá/ przycżyną tego ſą/ iż ieden drugiemu cżło=
26:
wiek przykry być muśi. Otoż przećiwko the=
mu co


strona: C6v

1:
mu co ſie dzieie zá ſkáżeniem nátury náſzey/ od
2:
onego ieſzcże iábłká/ ktorego Adam niefortun=
3:
nie ſkoſztował/ trudno co mowić/ y trudno te=
4:
mu cżłowiecża mądrość zábieżeć ma/ żeby tho
5:
w ludziech vſtáło: Ale/ gdzieby ſie wſzyſcy lu=
6:
dzie ná ſwiecie ná to zmowili/ rozebráć po ie=
7:
dney między ſie/ choroby duſzne wſzythki/ iżby
8:
iedno kroleſtwo było ludzi łákomych/ á thám
9:
żeby ſie iuż żadna ina chorobá duſzna nie náy=
10:
dowáłá: drugie kroleſtwo ſámych márnotra=
11:
wcow: trzecie/ chćiwych doſtoieńſtwá: cżwar
12:
te/ ſámych gniewliwych: piąthe/ niewſthydli=
13:
wych/ y thák żeby ſzło rzędem/ áż do wſzytkich
14:
chorob. Radbych tu káżdeo z W. M. ſłyſzał zdá
15:
nie/ w ktorymby kto kroleſtwie s tych mieſzkáć
16:
chciał/ y dla ktorych przycżyn z iednemi ludź=
17:
mi rádniey/ niż z drugimi przeſtáćby wolał.
18:
A tey gry co ieſt zá pożythek/ powiem hnet/ ále
19:
nie pirwey/ áż ſie każdy s powieſcią ſwoią od=
20:
práwi/ bo ná tym nieco należy. Tu gdy prze
21:
ſtał pan Derſniák/ pan Lubelſki pánu Boiáno
22:
wſkiemu ſwoię zácżąć kazał/ ktory ták pocżął.
23:
Radbym áby mi to było wolno M. pánie/ iá=
24:
ko więc owo bywa w Rádzie/ iż ieden ná dru=
25:
giego wotum z zwala/ żebym ia theż ná iednę s
26:
thych gier zezwolić mogł/ bo záprawdę káżda
s tych


strona: C7

1:
s tych ma w ſobie doſyć krothochwile. Wſzá=
2:
koż ábym ia porządku nie pſował/ tedy ták po=
3:
wiedam/ iż ktoby chciał chwalić dwor/ dziſiey
4:
ſzego páná Krolá I. M. (nie wſpomináiąc ie
5:
ſzcże ſámego cnot/ y oſobnych á práwie Krole
6:
wſkich przymiotow) mogłby tho bez pochleb=
7:
ſtwá powiedzieć/ iż v żadnego Krześćiáńſkie=
8:
go Krolá/ ták wiele cżyſtych ludzi ná kupie nie
9:
naydzie/ á kthorzyby/ mimo Ricerſkie głowne
10:
rzemięſło/ ták ćwicżeni w rozmáitych rzecżach
11:
byli/ iáko ná dworze theraz páná náſzego. A
12:
przeto/ ſą tego dobrze godni/ áby ie dworzá=
13:
ny zwano/ iáko te/ ktorzy vmieią rozeznáć/ co
14:
doſkonáłemu Dworzáninowi należy: Ale iż v
15:
inych dworow/ im ktho naywſzethecżnieyſzy/
16:
tym ſie ma/ zá naycżyſtſzego Dworzániná/ á=
17:
by w tym byłá widoma rozność/ kto práwym
18:
ieſt Dworzáninem/ á kto tego zacnego prze=
19:
zwiſká nie godzien: widziáłoby mi ſie M. pá=
20:
nie/ ábyś W. M. obrał iednego s tych pánow/
21:
á iemu to roſkazał/ iżby opiſał/ y wymálował
22:
ſłowy doſkonáłego Dworzániná/ á roſpowie
23:
dział the wſzytki przymioty/ y oddzielne przy=
24:
padki/ ktore temu ſłużą/ kogo práwym Dwo=
25:
rzáninem zwáć mamy: á w tych rzecżach/ kto=
26:
re ſie będą zdáły zdrożne/ á nieprzyſtałe Dwo
rzánino


strona: C7v

1:
rzáninowi/ áby było káżdemu wolno przećiw
2:
themu mowić. Końcżył przedſię ſwoię rzecż
3:
pan Boiánowſki/ kiedy pan Lubelſki przekáźi=
4:
wſzy mu/ ták powiedział. Mnieby ſie thá grá
5:
bárzo podobáłá/ Ale mi idzie o to/ żeſcie ſie W.
6:
M. ieſzcże nie wſzyſcy wypráwili/ zoſthał pan
7:
Kriſki ktori nie powiedział gry ſwoiey. A ieſli
8:
ia dobrze znam poſtháwę iego/ widzi mi ſie/ że
9:
nam miał coś oſobnego/ á nád to/ co ſie tu mo=
10:
wiło/ powiedzieć. Wſzákże/ to będzie ná to le=
11:
kárſtwo. Co był winien pan Kriſki/ tho tu w
12:
tym zápłáći. Weźmieſz to W. M. ná ſię pánie
13:
Kriſki/ opiſáć/ y wymálowáć ſłowy doſkoná=
14:
łego Dworzániná. Co/ tym ochotniey W. M
15:
vcżyniſz/ im to lepiey/ niż kto iny rozumieſz/ iá=
16:
ko wiele ná poſłuſzeńſthwie należy/ gdzie ma
17:
być porządek. A komu ſie co inácżey/ niż W.
18:
M. powieſz będzie zdáło/ themu niech będzye
19:
wolno przećiwko W.M. mowić/ ták iáko pan
20:
Boiánowſki podał. Pan Kriſki ná on cżás/
21:
ták odpowiedział. Y gry żadney M. pánie tre
22:
fnieyſzey w mey głowie nie było/ y s tego zá=
23:
prawdę radbym iákokolwiek zniknął/ á to dla
24:
tego/ iż widzę być rzecż zbytnie trudną/ áni ia
25:
náiduię tego bacżenia w ſobie/ żebym wiedział
26:
co práwemu Dworzáninowi należi: á ná to mi
ſwiád=


strona: C8

1:
ſwiádkow nie trzebá/ ábowiem nie cżyniąc ia
2:
tego/ czo Dworzánin práwy cżynić ma/ może
3:
to káżdy rozumieć/ iż nie vmiem: prze co też zá
4:
ſłużyłem mnieyſzą przygánę: bo gorzey (bez
5:
wątpienia) ieſt/ niechcieć dobrze cżynić/ niż nie
6:
vmieć. Co gdy ták ieſt/ niewiem iáki pożythek
7:
tym pánom/ á W. M. krotochwilá z roſprá=
8:
wy moiey vrość może: chybá żeby ták/ iż/ nie=
9:
wiedząc ia/ co Dworzáninowi vmieć/ y cży=
10:
nić przyſthoi/ podobno wſzytko będę kładł o=
11:
pák/ á táką rzecżą poprawdzie/ może bieſiádá
12:
być/ bo przećiwko mey powieśći/ łatwie káż=
13:
dy naydzie czo mowić/ gdzie kiedybyś tho był
14:
W. M. ná tego włożył/ ktoryby był temu zdo
15:
łał/ y káżdą rzecż dowodnie powiedał/ niktby
16:
mu ſie był ſporu trzymáć nie ważył/ á thákby
17:
byłá grá/ máło threfnośći miáłá. Cżemu iżeś
18:
ſnadź W. M. więcey folgował/ y dla tego/ to
19:
brzemię racżyłeś ná mię włożyć/ zrzućić go s
20:
ſiebie/ áni mogę/ áni chcę/ ábych ſie nie ſprzeći=
21:
wił woley W. M. áni vbliżył zdániu/ á roz=
22:
ſądkowi iego/ ktory wielą ſtopni/ niż moy/ ieſt
23:
wyſzſzy. Gdy tego pan Kriſki domawiał/ po=
24:
wiedział pan Myſzkowſki. Zda mi ſie/ iżby le=
25:
piey iákąkolwiek s thych námienionych gier
26:
wziąć przed ſię teraz/ á tę oſobną ná iutro zá=
chowáć/


strona: C8v

1:
chowáć/ dla tego/ áby pan Kriſki miał więcey
2:
cżáſu do namyſłu/ á przygotowánia: bo popra
3:
wdzie mowić s prędká/ á nierozmyſlnie/ o rze=
4:
cży tákiey/ nie ieſt to ledá co. Odpowiedział
5:
pan Kriſki/ Niechcę ia być pánie/ iáko on/ kto=
6:
ry rozebrawſzy ſie do koſzule/ gorzey ſkocżył/
7:
niż poki ſkakał w kábacie: wolę to iuż dziś od=
8:
práwić: bo iżem ná to nie myſlił/ ſámo mię tho
9:
v wſzech W. M. wymowi/ y da mi thę wol=
10:
ność/ że będę mogł/ nie boiąc ſie nicżyiego ſtro
11:
fowánia mowić to/ co mi naprzod do vſt przy
12:
dzie. A przeto/ ábych tego brzemieniá dłu=
13:
go ná ſobie nie nośił/ ták powiedam: iż w káż=
14:
dey rzecży ták trudno náleść prawdziwą do=
15:
ſkonáłość/ że ſie zda/ iákoby rzecż niepodobna/
16:
áby ią kto vpátrzyć mogł/ á to dla tego/ iż káż
17:
dy cżłowiek ma ſwoie około káżdey rzecży oſo
18:
bliwe zdánie: wiele tych naydzie/ kthorym ſie
19:
podoba cżłowiek żwáwy/ á thákiego názową
20:
bieſiednym: drudzy ludzie rádzi widzą ćiche=
21:
go/ ſkromnego: niektorzy záſię bárzey chwalą
22:
cżłowieká rzezwiego/ prácowitego. A v inych
23:
wſzytko tho nic/ iedno ſtáthek ſam/ á powagá
24:
ma przodek/ Y w kim tho widzą/ ten iuż v nich
25:
wielki cżłowiek: owa káżdi y chwali/ y gáni ká
26:
żdą rzecż/ wedle ſwego zdánia/ pokrywáiącz
záwdy


strona: D

1:
záwdy przywárę/ płaſzcżem cnothy: á cnothę/
2:
płaſzcżem iákiey nietrefney ſztuki: y krzcżąc złe
3:
dobrem/ á dobre złem (iáko co cżego ieſth bli=
4:
ſko) przezwiſkiem: proſto thák/ iż wſzetecżny/
5:
hnet będzie názwan beſpiecżnym: ſkromny/ me
6:
lánkolikiem: nikcżemny/ dobrym: bezbożny/
7:
mądrym: y ták o inych. Co chocia ták ieſt/ ie=
8:
dnák ia to rozumiem/ iż káżda rzecż ma ſwoię
9:
doſkonáłość/ choć ieſt ſkryta/ á tę może vznáć/
10:
vciekſzy ſie do rozumu/ ten káżdy/ ktory w tey
11:
rzecży/ w ktorej doſkonáłośći ſzuka/ ieſt biegły.
12:
Więc iż prawdá (iákom powiedział) cżęſciu=
13:
chno pokryto ſiedzi/ á tego o ſobie nie powiá=
14:
dam/ żebym ią náleść/ á ná iáſnią wyciągnąć
15:
vmiał/ prze to/ nie mogę ia/ iedno tákie Dwo=
16:
rzány chwalić/ iácy mi ſie naybárziey podobá=
17:
ią/ á s tem przeſtáwáć/ co mi ſie podobnieyſze=
18:
go do prawdy widzi/ wedle mego błáheo zdá=
19:
nia: przy kthorym będzie wolno káżdemu zo=
20:
ſtáć/ komu ſie dobre będzie zdáło/ á komu theż
21:
nie/ zoſtháć przy ſwym/ kiedy będzie od mego
22:
rozne. Ani w tym ſporu trzymáć będę/ żeby roz
23:
ſądek moy miał być lepſzy/ niż cżiy iny: ábo=
24:
wiem nietelko káżdemu z W. M. może ſie ták
25:
zdáć/ á mnie inácżey/ ále też y mnie ſámemu raz
26:
ták/ drugiras inácżey/ widzieć ſie może. A ták
D przyſtę=


strona: Dv

1:
przyſtępuiąc do rzecży. Ten Dworzánin/ kto
2:
rego ia tu formowáć mam/ chcę naprzod/ áby
3:
ſie w ſlácheckim zacnym domu vrodził/ ábo=
4:
wiem nie ták ſromotna rzecż ieſt nieſláchćicze=
5:
wi/ nie cżynić ſpraw pocżćiwych/ iáko ſláchći=
6:
cewi: kthory ieſli namniey sſtąpi s tey drogi/
7:
ktorą ſzli przodkowie iego/ zoſtáwi zmázę ná
8:
domu ná ſwym/ á nie telko nie przybáwi nic/ á
9:
le ſtráći y to/ co było nábyte: gdyż ſláchectwo
10:
ieſt/ iáko roſpalona pochodnia/ ktora obiaſnia/
11:
y kłádzie przed ocży/ dobre/ y złe/ cżłowiecże
12:
ſpráwy/ y pobudza/ zápala ku cnocie/ ták bo=
13:
iáźnią nieſławy/ iáko też nádzieią cżći/ á chwa
14:
ły. Więc iż tá pochodnia/ nie rozſwieca vcżyn
15:
kow/ podłych ludzi/ przeto/ nie máią oni po=
16:
bidki do cnothy/ áni boiáźni nieſłáwy. Y ow=
17:
ſzem zda ſie im/ iż nie powinni ſtáráć ſie o tho/
18:
áby w cżym przodki ſwe przeſzli: á ſláchćicewi
19:
nie przyſthoyna rzecż ſie widzi/ nie przyść/ ácż
20:
nic/ ku temu kreſu/ ku kthoremu przyſzedł iego
21:
przodek. A dla tego/ bywa to niemal záwdy/ iż
22:
w bitwie/ ábo ná thych mieyſcach/ gdzie ludzie
23:
cżći doſtawáią/ ſláchćic ſobie lepiey pocżyna/
24:
y znácżnieyſzy bywa/ niż nieſláchćic. Abowiem
25:
Náturá w káżdą rzecż wſiałá ono ſkryte ziár=
26:
no/ ktore/ właſność á moc tę/ ktorą od przod=
ká ſwe=


strona: D2

1:
ká ſwego pirwſzego ziárná wzięło/ podáie te=
2:
mu ziárnu/ ktore wypuſzcża s ſiebie/ y thákie ye
3:
cżyni/ iákie ieſt ſámo: co widzimy/ nie telko w
4:
ſtádziech końſkich/ ábo y inych źwirząt/ ále też
5:
pátrząc ná drzewá/ v kthorych gáłęźi/ záwdy
6:
ſą do pniaká á ſniathu podobne/ á ieſli ſie kiedy
7:
odrodzą/ to tám nie przyrodzenie winno/ ále
8:
ogrodnik niedbáły. Tákże ſie też dzieie y w lu=
9:
dziech/ ktorzy kiedy około wychowánia máią
10:
dobre goſpodarze/ niemal záwdy ſą podobni
11:
tym/ s ktorych idą/ y cżęſtokroć ie przechodzą.
12:
Ale ieſli ogrodnik dobry nie przyſtąpi/ ćwicże=
13:
nia nie będzie/ thedy/ iáko drzewo ogrodne w
14:
leśne ſie obráca/ á źwirze rochmánne w dzikie/
15:
ták y cżłowiek prędko zdzicżeie/ y nigdy ſie nie
16:
poſthánowi: wyymuiąc ná kogo/ náturá/ ábo
17:
niebo/ dáry ſwe roſypie: iáko widuiemy dru=
18:
gie ludzi/ ktorzy nie zdádzą ſie/ áby byli poro=
19:
dzeni/ ále iż ie Bog ſwemi właſnemi rękomá w
20:
formie vlał/ y ozdobił/ rozumem/ wymową/
21:
vrodą/ kſthałtem/ wdzięcżnoſćią/ y ſzcżęſciem
22:
do ludzi: ták iż/ co iedno pocżną wſzyſthko im
23:
dziwnie przyſtoi: ábo też záſię/ kogo ná thym
24:
wſzytkim fortuná ſkaráłá/ iáko ſie rodzą dru=
25:
dzy ták nikcżemni/ ták niezgrábni/ ták niewdzię
26:
cżni/ że nie może cżłowiek inácżey wierzyć/ ie=
D 2 dno że


strona: D2v

1:
dno że ie náturá ná poſmiech miedzy ludzie pu=
2:
śćiłá: A tym tákowym/ iáko dobre wychowá=
3:
nie/ y vſtáwicżna pilność/ rzadko kiedy co po=
4:
może/ ták záſię onym/ ktore przyrodzenie hoy=
5:
nie nádáło/ rowna pracá to dáć może/ że ie nád
6:
ludzie wyſádzi: Acż y miedzy thym/ bywa po=
7:
ſrzodek/ to ieſt ludzie ći/ kthorzy/ pirwſzych o=
8:
nych fortunnych nie doſzli/ á przed thymi záſię
9:
nikcżemnymi śiłá máią: bo tákowi ſredni/ pra
10:
cą/ pilnoſcią/ ſtárániem/ popráwić ſwego/ bár
11:
zo mogą: y dowieść tego/ iż wſzyſtko co iedno
12:
pocżną/ będzie im przyſtało. Ale przedſię/ dwo
13:
rzánin moy/ mimo zacne vrodzenie/ chczę áby
14:
był/ iednym s thych fortunnych/ tho ieſth/ iżby
15:
miał nie tylko rozum wielki/ vrodę/ vdátność/
16:
kſtałt w ciele/ twarz piękną/ á męſką/ ále theż y
17:
przyiemność iákąś przyrodzoną/ kthoraby go
18:
wdzięcżnym do ludzi cżyniłá/ thák iż ktoby go
19:
iedno widział/ záraz y ſam go miłowáć mu=
20:
ſiał/ y náydował gi być godnym łáſki káżdego
21:
wielkiego páná: bo zá tháką przyiemnoſcią/
22:
wſzytki ſpráwy/ wſzytki poſtępki iego/ hnet o=
23:
zdobnieyſze/ hnet droſzſze/ hnet chwálebniey=
24:
ſze będą. Tu pan Boiánowſki ták powie=
25:
dział. Aby náſzá grá ſzłá tym torem/ iáko Ieo
26:
M. pan Lubelſki náznácżył/ ták to powiedam/
iż dwo=


strona: D3

1:
iż Dworzáninowi/ nie zda ſie mnie thák rzecż
2:
bárzo potrzebna/ to ſláchectwo/ á kiedybym ro
3:
zumiał/ być to rzecż nową w vſzu W. M. przy
4:
wiodł bym wiele ludzi ná przykład/ ktorzy v=
5:
rodziwſzy ſie w pirwſzych zacnoſcią domiech/
6:
ſromotnie żyli/ á záſię wiele nieſláchćicow/ kto
7:
rzy cnotą ſwą/ vcżynili zacne potomſtwo ſwo
8:
ie. A ieſliby ſie to ták miáło/ iákoś W. M. po=
9:
wiedział/ iż w káżdey rzecży ieſth oná ſkrytha
10:
moc/ á właſność pirwowſianego ziárná: toć=
11:
byſmy wſzyſcy iednácy być muſieli/ gdyż z ie=
12:
dnego przodká idziem/ ániby był ſláchetniey=
13:
ſzy ieden/ niż drugi. Ale iż ieſt ten rozdział mie
14:
dzy námi/ y ſtopnie miedzy ſtany: ia mnimam
15:
wiele inych przycżyn być do tego: miedzy kto=
16:
remi przycżynámi widzi mi ſie/ iż Forthuná
17:
ma przodek/ á ledwo to/ nie iey ſámey dzieło:
18:
bo widzimy iż we wſzitkich ná ſwiecie rzecżach
19:
roſkázuie: á ma tho ſobie zá igrzyſko/ podnieść
20:
kto ſie iey podoba/ áż pod obłoki/ cżłowieká nie
21:
godneo/ nikcżemnego: á záſię pogrążyć do dná/
22:
ledwe nie do piekłá te/ ktorzy byli godni wyſo=
23:
kiey ſtolice. Więc/ co ſie tycże ſzcżęſcia owych/
24:
ktorzy ſie rodzą/ hoynie od przyrodzenia nádá
25:
ni/ iákoś W. M. powiedział: prawdá to ieſt/
26:
y zgadzam ſie w tym z W. M: ále to widzimy/
D 3 ták w za=


strona: D3v

1:
ták w zacnych/ iáko y w podłych ludziech/ ábo
2:
wiem przyrodzenie/ nie ma tego ták ſubtylne=
3:
go rozdziału: y owſzem (iákom powiedział)
4:
cżęſtokroć w ludziech niziuchnego ſtanu/ widu
5:
iemy wielkie á przednie dáry przyrodzone. A
6:
przeto/ gdyż to ſláchectwo/ nie przychodzi/ á=
7:
ni zá godnoſcią/ áni zá naywiętſzemi Boſkie=
8:
mi dáry/ á rychley ieſt ku chłubie náſzym przod
9:
kom/ niż nam ſámym: mnie ſie to zda być prze=
10:
ćiwko rozumowi/ chcieć/ áby/ (ieſli tego Dwo
11:
rzániná rodzice zacni nie będą/) wſzytki dobre
12:
przymioty/ zá nic nie ſtały: á iżby nie doſyć ná
13:
tym miał/ ku przyſciu do doſkonáłośći/ coś w.
14:
m. teraz wycżythał/ iáko ná rozumie/ ná vro=
15:
dzie/ vdátnośći/ y ná oney/ wdzięcżnośći/ kto=
16:
ra mu v wſzech ludzi/ ná pirwſzym weźrzeniu/
17:
miłość iednáć ma. Ná tho pan Kriſki ták
18:
odpowiedział. Nie powiedam ia pánie Boiá=
19:
nowſki thego/ áby w ludziech podłych nie mo=
20:
gły być/ tyż wſzytki cnoty/ ktore y w zacnych.
21:
Ale (ábych thego nie powtarzał o cżym iużem
22:
powiedzyał/ y wiele inych dowodow przy=
23:
wieśćbych mogł/ chwaląc ſláchectwo/ ktore zá
24:
wdy/ y v káżdego cżłowieká ieſt we cżći: ábo=
25:
wiem/ ſam nas tego rozum vcży/ iż z dobrych/
26:
dobrzy ſie rodzą) máiąc ia opiſáć Dworzáni=
ná bez


strona: D4

1:
ná bez Ale/ ozdobionego/ y náddánego thym
2:
wſzytkim/ czo ludzie chwalą: náyduię tho być
3:
bárzo rzecż potrzebną/ vcżynić go ſláchćicem/
4:
iáko dla wiela inych przycyn/ ták też dla tego/
5:
áby miał w zyſku/ mnimánie to dobre/ kthore
6:
káżdy ſláchćic ma/ v wſzech w obec ludzi: ábo=
7:
wiem/ niechay będą dwá ná dworze/ s ktorich
8:
żaden/ nie popiſał ſie ieſzcże/ áni dobrze/ áni zle:
9:
hnet ſkoro ſie thego dowiedzą ludzie/ iż ieden z
10:
nich ieſth ſláchćicem/ drugi nie v káżdego nie=
11:
ſláchćić on/ będzie w mnieyſzey cenie/ niż ſlách=
12:
ćić: A będzieli on nieſláchćic chciał mieć dobre
13:
minimánie/ będzie muſiał wielkim ſtárániem/ y
14:
zá długim cżáſem dochodzić thego: cżego ow
15:
drugi záraz doſtał/ tylko tym ſámym/ iż ſie ſlá=
16:
chćicem vrodził. A iáko wiele ná záłożeniu tá=
17:
kiego fundámentu należy/ káżdy to dobrze oba
18:
cżyć może. Wſzák tu miedzy námi/ trefowáło
19:
ſie to/ iż przyieżdzáli ludzie z roznych zieḿ/ kto
20:
rzy będąc wielkimi proſthaki/ mieli iednák in=
21:
dziey thę ſławę/ iákoby mieli być záwołánemi
22:
dworzány: prawda iż ſie potym nikcżemność
23:
ich odkryłá/ wſzákżeſmy my przedſię przez dłu
24:
gi cżás ciągnęli kothá/ zá onym mnimániem/
25:
kthore o nich do nas ſławá przynioſłá/ chociaż
26:
ſie iednák ſpráwowáli dobrze inácżey/ niż ći/ zá
D 4 ktore


strona: D4v

1:
ktore ſie mieć chcieli. Bywáli też záſię dru=
2:
dzy/ kthoricheſmy ſobie s przodku nizacż nie
3:
mieli/ á potym doznawáliſmy tego/ że byli lu=
4:
dźmi oſobnemi: Otoż kthoby chciał wiedzieć/
5:
cżym ſie to dzieie/ iż táki w tey mierze błąd by=
6:
wa/ á cżłowiek/ cżłowieká nie záraz poznawa:
7:
niewiem by thá przycżyná miedzy inemi oſtá=
8:
tnia byłá/ Iż wieldzy pánowie/ chcząc záwdy
9:
dziwy płodzić/ vſádzą ſie cżáſem ná to/ áby by
10:
li łáſkáwi ná ty ludzi/ ktore ſámiż znáią być/ ry
11:
chley niełáſki/ niż łáſki godne: á pod cżás ſie też
12:
y ſámi oſzukiwáią/ iedno iż zá nimi niemal
13:
wſzytek ſwiát idzie/ przeto przy łáſce ich/ ſła=
14:
wá miłoſnikom roſcie/ zá ktorą/ iákmiarz zá=
15:
wdy cżłowiek/ zdánie/ á rozſądek ſwoy pędzi.
16:
A ieſli co pod cżás náyduie thákiego/ w cżym
17:
mu ſie nie chce zgadzáć/ s poſpolitim zdániem/
18:
przedſię/ nie vfáiąc ſam ſobie/ idzie zá ludźmi/
19:
á zoſtáwuie záwdy mieyſce cżemuś tám ſkrite
20:
mu/ cżego zda mu ſie że nie dochodzi: bo wżdy
21:
podobna mu ſie rzecż nie widzi/ áby to tákie po
22:
wſzechnie mnimánie/ nie miáło być ná iákim pe
23:
wnym gruncie záſádzone. Więc iż cżłowiek ká
24:
żdy/ prędki do tego ieſt/ iż ábo miłuie/ ábo ma
25:
w nienáwiśći/ iáko to iáſnie widuiemy/ gdi ſie
26:
dwá biją/ ábo gdy gonią/ ábo gdy ſzermuią/
gdzie ći/


strona: D5

1:
gdzie ći/ kthorzy pátrzą/ beż żadney znácżney
2:
przicżyny/ iedni temu/ drudzy owemu dziwnie
3:
życżą: á około też vznawánia o cżyich przymio
4:
ciech/ ábo godnoſciach śiłá do chęći/ ábo niechę
5:
ći náſzey/ dobra/ ábo zła/ tám tego ſławá iemu
6:
v nas poſłuży: przeto poſpolicie ták bywa/ iż z
7:
miłośći/ ábo z nienawiśći/ o rzecżach ſądzimy.
8:
Pátrzcieſz w.m. iáko wiele ná tym należy/ zá
9:
iákiego cie naprzod ludzie wezmą/ á iáko ſie ći
10:
ſnąć do tego muśi/ áby miał/ hnet s przodku do
11:
bre mnimánie ten káżdy/ kto ſie ná to bierze/ á=
12:
by był práwym Dworzáninem. Ale o tym nie
13:
chay będzie doſyć/ podźmy iuż do cżego inego.
14:
Gdy ſie Dworzánin moy zacnie/ y ták ſzcżęſli=
15:
wie iáko ſie powiedziáło vrodzi/ zakon/ á zá=
16:
wołánie iego/ ábo (iáko dziś mowią) profeſ=
17:
ſia/ niechczę áby byłá ina/ iedno Ricerſkie rze=
18:
mięſło: w kthorim/ naprzod wiárą przećiwko
19:
pánu ſwemu/ á potym męſtwem/ śiłą/ ochotą/
20:
y przeważnoſcią/ potrzebá żeby miedzy drugi=
21:
mi ſłynął/ cżyniąc temu doſyć/ po wſzelki cżás/
22:
y ná káżdim mieyſcu/ á naymnieyſzey rzecży nie
23:
puſzcżáiąc mimo ſię/ ktoraby mu nieſławę przy
24:
nieść miáłá/ bo ſzwánk w tey mierze/ á vſtąpie
25:
nie ná lewo/ by o włos/ wiecżną ſromotą pa=
26:
chnie: á iáko pocżćiwość białeygłowy/ kthora
D 5 ią raz


strona: D5v

1:
ią raz ſtráći/ nigdy ſie iey ná zad nie wroći/ ták
2:
ſławá pocżćiwego/ á Ricerſkiego záwołánia
3:
cżłowieká/ ieſli namniey w cżym náſzcżerbio=
4:
na będzie/ iuż ſie nigdi nie popráwi/ ále ták zháń
5:
bioną/ á pełną lekkośći zoſtánie. A ták ten moj
6:
Dworzánin im ćwicżeńſzy będzie w thym rze=
7:
mięſle Ricerſkim/ thym będzie więtſzey cżći/ á
8:
chwały godzien. Wſzákoż ia thego ná nim nie
9:
wyciągam/ iżby w tym był/ ták doſkonáły/ że=
10:
by woyſká wieść/ á hetmánić mogł/ bo themu
11:
niewiedzieć gdzieby był koniec: ále kiedi będzie
12:
głownieyſze ſztuki wiedział/ y rozumiał to/ czo
13:
żołnierzewi rozumieć trzebá/ á przy thym/ bę=
14:
dzie to miał w ſobie/ com pirwey powiedział/
15:
to ieſt wiárę cáłą pánu ſwemn/ á ſerce niezwy=
16:
ciężone/ tedy ia iuż ná tym przeſtánę/ iedno że=
17:
by to tákie wielkie ſerce záwdy ſie w nim náy=
18:
dowáło: Abowiem rychley cżáſem ná máłych
19:
rzecżach/ niż ná wielkich ſerce poznáć/ bo w po=
20:
trzebie woienney/ gdzie wiele ludzi ná tho pá=
21:
trzy/ náyduią ſie więc drudzy/ kthorzy/ chocia
22:
iuż zdechli ná poły/ iednák przed wſtydem idą
23:
oſleṕ/ á cżynią co dobrym należy/ ácż theż pod
24:
cżás/ wie tho Bog iáko: A záſię w mnieyſzych á
25:
nie ták gwałtownych rzecżach/ gdzie obacżą iż
26:
mogą vledz/ á nie wdać ſie w niebeſpiecżeńſt=
wo/ zwła=


strona: D6

1:
wo/ zwłaſzcża/ kiedy w tákowey nieſmiáłośći/
2:
nie ma ich nikt poſtrzedz/ bárzo rádzi zoſtáną
3:
przy Krześćiáńſkim pokoiu. Otoż moy Dwo=
4:
rzánin/ niechcę áby był tákim/ ále chociażby do
5:
brze widział/ iż áni ma ná ſię ſzpiegá nieſmiáło
6:
śći/ áni może mieć ſwiádká męſthwá/ á cnych
7:
ſwych poſług/ przedſię niechay to cżyni/ co do=
8:
bremu cnotliwemu należy/ pomniąc ná ono/ iż
9:
naypewnieyſze ſwiádecthwo ieſth/ ſumnienie
10:
właſne/ á zá cnotliwe ſpráwy/ ſámá cnotá hoy
11:
ną zapłátą ieſt: A ktho iedno dla tego pocżći=
12:
wie cżyni/ áby był widzian/ ten ſie s cnotą fáł=
13:
ſzywie obchodzi/ okázuiąc iey prawdziwą mi=
14:
łość/ gdyż ku cżemu inemu/ á nie k niey/ ſkłonne
15:
ieſt iego ſerce. Zgołá Dworzánin ten moy/ ſer
16:
cem męſkim/ á wſpaniáłą myſlą/ záwdi ſie zná
17:
cżnie popiſáć ma. Iedno też záſię niechczę/ áby
18:
zuchwálſtwo w nim pánowáło/ iżby pochmur
19:
nym weźrzeniem/ poſtáwą ſrogą/ odętym wą
20:
ſem/ ſthráſzyć miał/ á nie vmiał łágodnie mo=
21:
wić/ iedno s fukiem/ á wſzitko o woiennych rze
22:
cżach/ á iáko zbroiá naymiękſza iego pierzyná/
23:
á s przyłbice nayſmácżnieyſzy trunek: bo kiedy
24:
by thákowy miał być/ prędkoby káżdemu cżło=
25:
wiekowi omierzł/ y záſłużyłby ſłyſzeć ony ſło=
26:
wá/ ktore pocżćiwa páni iedná/ thákiemuż zu=
chwálce


strona: D6v

1:
chwálcewi ná bieſiedzie powiedziáłá: bo gdy
2:
ten kilká kroć/ pocżcżon thym był od niey/ żeby
3:
ſie/ álbo do muziki przyſiadł/ ábo táńcował/ á=
4:
bo wdy rozmową ſie iáką s pánnámi báwił: á
5:
káżdy raz/ dobry pan/ nic inego nie powiedał/
6:
iedno/ iż tho ieſt lekkich ludzi dzieło/ á nie iego
7:
ćwicżenia rzemięſło: ſpytáłá go nákoniec páni/
8:
A tho rzemięſło w.m. iákież wdy ieſt? Odpo=
9:
wiedział iey (vcżyniwſzy pirwey poſtáwę ſro
10:
gą) we krwi práwi nieprzyacielſkiey brodzić/
11:
á ſwey nie żáłowáć. Rzekłá zá tym páni. Mnie
12:
by ſie wierę zdáło/ ponieważ teraz woyny nie
13:
máſz/ ábyś w. m. dał ſie cżyſcie tłuſtem námá=
14:
záć/ á weſpołek ze zbroią/ y s tym wſzytkim cże
15:
go w. m. przećiwko nieprzyacielewi vżiwaſz/
16:
dał ſie gdzie do ſzafy ſchowáć/ áż do tego cżá=
17:
ſu/ kiedy woyná będzie/ ábyś w. m. bárziey niż
18:
teraz/ nie zárdzewiał. Rzekł ktemu pan Lu=
19:
belſki I. M. Niemogłá trefniey powiedzieć/
20:
chłopu głupiemu/ kthory mnimał áby ten ktho
21:
tháńcuie/ ábo ſie miłoſcią para/ vderzyć nie v=
22:
miał/ ábo żeby żołnierzewi bieſiádá/ á krotho=
23:
chwilá viąć co godnośći miáłá. Záś powie=
24:
dział pan Kriſki. A przeto Dworzánin/ prze=
25:
ćiwko nieprzyacielewi/ cżáſu woienney potrze
26:
by/ niechaj vżywa ſierdzitośći ſwej/ á okrucień
ſtwá


strona: D7

1:
ſtwá/ ſtáráiąc ſie o to/ żeby záwdy ná cżele/ zá=
2:
wdy miedzy pirwſzemi bywał/ Ale miedzj ſwe
3:
mi/ á co po tym? vkłádnośći/ ſkromnośći/ á ſtá
4:
tecżnośći trzebá/ tą ſie on niechay záleći. Lecż
5:
to nád wſzytko/ żeby w nim tego ludzie nie zná
6:
li/ iż prágnie być widzian/ bo by thym wſzytko
7:
popſował/ zwłaſzcżá ieſliby ſie ieſzcże ſam/ nie=
8:
wſtidliwie chwalił. Powiedział pan Der=
9:
ſniak ku temu. Máłom ia widział oſobnych lu=
10:
dzi/ ktorzyby ſie ſámi nie chwalili/ iákoż moim
11:
zdániem/ ma ſie im to zeydź/ ábowiem khto ſie
12:
godnym cżuie/ kiedy widzi/ iż tego w nim pro=
13:
ſtacy nie znáią/ muśi ſie gryść ſam w ſobie/ ná=
14:
koniec nie śćirpi/ áby godnośći ſwey zátłumio
15:
ney wyrwáć ná iáſnią/ á ludziom iey iákimkol
16:
wiek obycżáiem pokázáć niemiał/ to dla tego
17:
áby nie był złupion z oney prawdziwey zapłá=
18:
ty/ to ieſt/ ze cżći/ á ze ſłáwy/ ktora s pocżćiwe=
19:
go potu płynie. A przeto ſtárzy oni vcżeni lu=
20:
dzie / kthorikolwiek godność wielką w ſobie
21:
znał/ rzadko ſie ſtrzymáć mogł od właſney chłu
22:
by: poprawdzie/ tych trudno śćirpieć/ kthorzy
23:
ſie chłubią/ á nie máſz w nich nic godneo chwa=
24:
ły/ ále o Dworzáninie/ ktoriby był bez godno=
25:
śći/ niemáſz tu zmięnki. Pan Kriſki/ odpo=
26:
wiedział ták ná to. Niewiem ieſliś mie w. m.
dobrze


strona: D7v

1:
dobrze poiął/ iam o chełpliwych powiedział/
2:
ktorzy bez wſtydu/ y bacżenia o ſobie powiedá
3:
ią/ bo iſcie záwołánemu mężowi/ trudno to ma
4:
ktho mieć zá złe/ kiedy zá przycżyną męſthwo
5:
ſwe/ ábo iáki cny vcżinek krotkimi ſłowy wſpo
6:
mni/ y owſzem godzi ſie przyiąć tho co powie/
7:
zá iedno ſwiádectwo/ y zá dobrze pewnieyſze/
8:
niż tho kthoreby o nim s cudzych vſt wyſzło. A
9:
przeto/ kto ſie ták chwali/ iż áni nienawiſć ſtąd/
10:
áni ohyzdá vrość mu może/ tákiemu ia chwa=
11:
lić ſie dopuſzcżę: bo nie thelko zá cnotliwe ony
12:
ſpráwy/ o kthorich/ ſobie ku chłubie powieda/
13:
godzien ieſt cżći/ y chwały/ ále też/ y zá to/ iż ták
14:
ſkromnie o ſobie vmie powiedáć/ bo to ieſt bár
15:
zo rzecż trudna. Rzekł záś pan Derſniak.
16:
Náucżże nas w. m. iáko w tho potrefić.
17:
Mym zdániem powiedział pan Kriſki/ ná tim
18:
ieſth wſzytko/ żeby cżłowiek powiedáiąc/ iáko
19:
ſie co sſtáło/ ták rzecż prowádził/ iżby niemogł
20:
nikt rozumieć/ że ná ſwoj młyn wodę wiedzie/
21:
ále iż/ co o ſobie powieda/ thák bárzo do rzecży
22:
należy/ że teo zadną miárą przeſtąpić niemogł/
23:
znikáiąc tedy/ á w rzecży nie prágnąc właſney
24:
chłuby/ niechay przedſię tho wſzytko powie/ co
25:
ku iego cżći przyſłuſzy. Ale nie tym kſtałtem/ iá
26:
ko owi zuchwálcy/ ktorzy cáłą gębą mowią/ á
wtecż


strona: D8

1:
wtecż puſzcżáią ſłowá/ iáko niedawno ieden/
2:
gdy mu w zwádzie vd/ oſzcżepem przebito/ po
3:
wiedział/ iż mu ſie ták widziáło/ iakoby go ko=
4:
mor vkąśił: á drugi powiedał o ſobie/ iż źwier
5:
ciádłá w mieſzkániu ſwym niechciał mieć ni=
6:
gdy/ to dla tego/ áby ſrogiey á ſtráſzliwey twa
7:
rzy ſwey/ iáką miewał w ten cżás gdy ſie roz=
8:
gniewał/ zlęknąć ſie/ w nie weźrzawſzy/ nie mu
9:
ſiał. Tu gdy niektorzy ſmiać ſie pocżęli/ rzekł
10:
pan Myſzkowſki. Ieſzcże ſie tu nie máſz cżemu
11:
bárzo ſmiać/ więtſzeć ono/ nie rzekę zuchwál=
12:
ſtwo/ ále błażeńſthwo było/ kiedy Alexánder
13:
wielki ſłucháiąc Anáxárchá (ktory z Demo=
14:
kritowey preceptorá ſwego dumy/ powiedał
15:
być niezlicżoną licżbę ſwiáthow) zápłákał: á
16:
gdi go pytano cżemuby płákał/ odpowiedział/
17:
á za práwi niemam cżemu/ ſwiátow ták wiele
18:
ieſt/ á iam ieſzcże y iednego nie poſiadł.
19:
Rzekł pan Kriſki. Też wielka roznoſć/ miedzy
20:
Alexándrem wielkim/ á tym ktory powiedał/
21:
o komorowym vkąſzeniu: Iednák w prawdzie
22:
wielkim ludziom/ niemáſz cżego mieć zá złe/ kie
23:
dy o ſobie wiele rozumieią/ ábowiem ktho ma
24:
cżego oſobnego dowieść/ muśi ſmieć/ y vfáć ſo
25:
bie/ bo nic nie ſpráwi kto ſercá nie ma: wſzákoż
26:
w powieśći niechay ten będzie ſkromny/ poká=
zuiąc to/


strona: D8v

1:
zuiąc to/ iákoby mniey rozumiał o ſobie/ niż ro=
2:
zumie: á to rozumienie/ niechay nie wychodzi z
3:
miáry/ áby ſie w vpor/ á w zuchwálſthwo nie
4:
przewirzgnęło. Iż tu odpocżynął był tro=
5:
ſzkę pan Kriſki. Rzekł thák pan Boiánowſki.
6:
Pomnię pánie Kriſki/ żeś w. m. powiedział/ iż
7:
ten dworzánin/ ma mieć piękną twarz/ y kſtałt
8:
w ciele/ ktemu onę wdzięcżność/ kthoraby mu
9:
miłość v wſzech ludzi iednáłá. Piękną twarz/
10:
y wdzięcżność/ mnie ſie widzi/ że ma pan Koſt
11:
ká/ kthemu kſtałtowne doſyć cżłonki/ iedno mi
12:
ſie troſzkę przykrothſzym nogi zdádzą: Rácżże
13:
nam tedy w. m. powiedzieć/ cżego do wdzyę=
14:
cżnośći pánu Koſtce nie doſtáie/ ábo ieſli they
15:
głádkośći doſyć/ ktorą w pánu widzimy: á o=
16:
koło inych rzecży/ rozdzielnie rácż w. m. mo=
17:
wić/ iáki wzroſt/ iáki kſtałt/ iákie cżłonki máią
18:
być/ v tego Dworzániná/ ktorego w. m. wize=
19:
runk cżyniſz/ owa ſie też/ y we mnie czo tákiego
20:
naydzie/ w cżym ſie bárziey niż przed tym ko=
21:
cháć będę. A gdy ſie temu y then/ y ow roz=
22:
ſmiał/ iął záś mowić pan Kriſki. Iſcie wdzię=
23:
cżność tá/ kthora ma być w twarzy/ (gdzieby
24:
był do tego zároſł) ieſt v páná Koſtki/ áni mo
25:
gę/ ná nikim lepiey thego pokázáć/ iáko ná pá=
26:
nie/ chcąc obiáſnić co to ieſt/ co ia wdzięcżno=
ſcią zo=


strona: E

1:
ſcią zowę/ ábowiem cżego trzebá do przyiem=
2:
ney twarzy/ wſzytko ſie thu zeſzło: Prawdá iż
3:
nie wſzytko w cerkiel/ áni thu ieſt owá płeć/ co
4:
ią pápierową zową/ ále ma coś męſkiego/ y ży
5:
wego w ſobie/ á przedſię iednák wdzięcżna: á
6:
náyduie ſie tho thákie/ co ia chwalę/ w roznych
7:
twarzach. Táka tedy głádkość niechay będzie
8:
v mego Dworzániná/ ktoraby nic niewieſcie=
9:
go w ſobie nie miáłá/ bo y owá iedwabna po=
10:
ſtáwá/ ſłowá pieſzcżone/ zemdlona mowá/ (iá
11:
ko ſie ná tę ſubtylność drudzy wydáią/ áby ſie
12:
pokazáli/ iż s pánow idą/ ktorym y tego ſzkodá
13:
że ſie męſzcżyznámi porodzili) niewiem komu=
14:
by ſie ná ſwyecye podobáć mogłá/ męſzcżyzná
15:
ma być męſzcżyzną/ y twarzą/ y poſtáwą/ y ſło
16:
wy. A ták przychodząc do wzroſtu/ thák náy=
17:
duię v ſiebie/ iż ma być Dworzánin/ áni názbyt
18:
wielki/ áni názbyt máły/ bo więc oboygu temu
19:
dziwuią ſie ludzie/ proſto iáko/ kiedy ſie co prze
20:
ćiwko przyrodzeniu dziwno vrodzi/ y brzydzą
21:
ſie/ thákim cżłowiekiem poſpolicie. Wſzakoż/
22:
máiącz ná ktorąkolwiek ſtronę wyniść z miá=
23:
ry/ ieſzcże lepiey żeby był throſzkę przymniey=
24:
ſzym/ niż ma przeyść wielkoſcią wſzytki ludzi:
25:
ábowiem ći obrzymowie/ mimo to/ iż miewá=
26:
ią niemal záwdy rozum tępy/ bywáią też nie=
E zgrábni/


strona: Ev

1:
zgrábni/ y cięſcy do káżdey rzecży/ á dworzáni
2:
nowi bárzo tego potrzeba/ iżby był ku wſzytkie
3:
mu ochocży/ cżerſtwy/ y ſpoſobny. A dla tego/
4:
chcę/ áby miał kſtałt/ y dobre poſtánowienie w
5:
ciele/ á cżłonki vdátne/ thák iżby z iego więzy/
6:
znáć śiłę/ znáć cżerſtwość/ znáć hybkość było.
7:
Dopiero chcę/ áby był dobrze wyćwicżony w
8:
tym wſzytkim/ co żołnierzewi vmieć należy: iá=
9:
ko w tym naprzod/ áby vmiał dobrze s káżdą
10:
bronią/ ták pieſzo/ iáko y ná koniu/ á ich wſzyt=
11:
ki znał/ y wiedział forthele/ á zwłaſzcżá thych
12:
broni/ ktorych naybárziey vżywáią v dworu/
13:
bo iż z zamowy/ do bitwy przychodzi/ á kto ma
14:
męſkie pocżąć ſobie/ muśi nie prágnąć nád nie
15:
przyacielem mieć gory/ ále tákże vbráno iáko y
16:
on/ s thákowąż bronią iáko y on/ ſtáwić ſie ná
17:
plácu: przetho/ vmieć/ y być gothow ná káżdy
18:
cżás/ do wſzytkiego/ á nie potrzebowáć/ żadnej
19:
wymowki/ áni odwłoki/ ieſt to rzecż nie prze=
20:
płáczona. Acż powyedáyą drudzy/ że ná then
21:
cżás/ zápomnią ſie fortele/ kiedy o płatne cży=
22:
nić przydzie: ia ták powiedam/ kto w cżynieniu
23:
s kim/ zápomni ſztuki/ ten dobrze przed tym ſtrá
24:
ćiwſzy ſerce/ ſam ſiebie zápomniał. Po vmie
25:
iętnośći tedy z broniámi/ chcę to mieć/ żeby z łu
26:
ku dobrze ſthrzelał/ pięknie ſtał zá nim/ docią=
gał/ y


strona: E2

1:
gał y miał dobrą rozrywkę. Było theż v nas
2:
pirwey we cżći to ćwicżenie/ zá páſy chodzić/ á
3:
nie dármo/ bo do cżynienia s kim pieſzo/ wiele=
4:
kroć to pomoc może. A ták moy Dworzánin/
5:
niechay y to dobrze vmie. Thu położę Ricer=
6:
ſkie práwo/ kthore potrzebá/ żeby dworzánin
7:
rozumiał/ ták dla ſiebie/ iáko dla przyiacielá/ y
8:
wiedział poſthępki wſzytki/ y fortele/ około bi=
9:
twy w ſzránkach/ iż ieſliby ſámemu kiedy do te
10:
go przyſzło/ áby go nikt w thym podeydź nie=
11:
mogł. Wſzákoż niechcę/ áby do tákowey poie=
12:
dynkiem bitwy był chćiwy/ chybá gdzieby mu
13:
ſzło o pocżćiwość: ábowiem/ mimo tho/ iż ieſt
14:
wielkie niebeſpiecżeńſtwo/ (bo á czo wiedzieć/
15:
komu koſtká pádnie) kto do tego bez gwałto=
16:
wney przycżyny ſkwápliwie byeży/ godzyen
17:
ieſt/ żeby ſie iego towárziſtwá pocżćiwi ludzie
18:
ſtrzegli. Ale kiedy cżłowiek/ thák dáleko w tey
19:
mierze zábrnie/ iż bez ſwey wielkiey lekkośći/
20:
cofnąć ſie ná zad nie może/ tám iuż nielza/ ied=
21:
no konać ſthátecżnie/ ſwoie przedſięwzięcie/ á
22:
we wſzytkich rzecżach/ ták przed wyiechaniem
23:
ná plác/ iáko też y ná plácu iuż będąc/ nie hár=
24:
dzie/ áni zuchwále/ ále ſmiele/ á rzezwie pocży=
25:
náć ſobie ſerczem niezwyciężonym: bo kthoby
26:
chciał po dániu ręki/ ſzukáć dopiro tych drog/
E 2 żeby mu


strona: E2v

1:
żeby mu ſie bić nie przyſzło: prawdá/ żeby vcży
2:
nił Krześćiáńſkie/ ále niewiem iákoby praw
3:
był/ záwołániu Riczerſkiemu/ gdyż ſlácheckie
4:
ſłowá/ nigdy odmienne być nie máią/ á iáko
5:
ſkáłą wiátr nie włada/ thák pocżćiwego cżło=
6:
wieká vſty/ áni chmiel/ áni gniew/ áni żal/ hy=
7:
báć nie ma. Vmieięthność thedy Ricerſkiego
8:
práwá/ wielki w tey mierze pożytek dworzáni
9:
nowi przynieſie/ y vcżyni go hámownym/ y o=
10:
ſtrożnym w mowie. Tákież też y vmieiętność
11:
z rozmáitemi broniámi/ nie telko mu ſie do po=
12:
trzeby przygodzi/ ále y do krothochwile/ ábo=
13:
wiem bywáią ná dworze turnieie pieſze/ tur=
14:
nieie konne/ bywa ſzermowánie/ bywáią goni=
15:
twy przed pánem/ y ocżymá wſzythkich ludzi/
16:
gdzie/ iżby ſie dworzánin dobrze popiſał/ muśi
17:
nád to co ieſt miánowáne śiła vmieć: muśi być
18:
dobrym iezdcem/ muśi koń znáć/ wieść gi pię=
19:
knie/ y kſtałtownie ná nim ſiedzieć: á mimo v=
20:
mieiętność doſkonáłą w tey mierze/ y rozumie
21:
nie/ iáko co ktoremu ſtroiewi ſłużi/ chciałbych/
22:
áby w nim byłá táka pilność/ iákaby go nád lu
23:
dzie wyſádziła/ y vcżyniłá znácżnym z oſobnej
24:
dzielnośći. A czo piſzą de Alcibiade/ iż/ miedzy
25:
kthoremikolwiek ludźmi żył/ thák ſie vmiał do
26:
wſzytkiego przyſthoſowáć/ że káżdy narod w
tym prze


strona: E3

1:
tym przechodził/ co było iego właśćiwe/ ták ia
2:
też chcę/ áby moy Dworzánin/ wygrał w tym/
3:
o co ſie pokuśi przed wſzytkimi/ y káżdego żeby
4:
z oſobná w thym porobił/ w cżym ſobie dánk
5:
przypiſuie. A ták iż Włoſzy máią tę ſławę iá=
6:
koby byli dobremi iezdcy/ czo ſie tycże kſtałto=
7:
wnego tocżenia koniem/ podług miáry/ y cżá=
8:
ſu/ ktemu też iákoby do qwintany/ do pierſcie=
9:
nia naylepiey biegáć mieli: niechayże moy dwo
10:
rzánin w tym wſzytkim przed Włochy przod=
11:
kuie. Dawamy też to Niemczom/ iż w kolcżey/
12:
nikt lepiey nád nie/ ták dużym ſiedzeniem/ iáko
13:
y fortylmi/ niechayże dworzánin/ nieda w tym
14:
naprzod żadnemu Niemczowi. Nuż Węgrzy
15:
ktorym to ieſt iáko rzecż przyrodzona/ zá tar=
16:
cżą dobrze ſiedzieć/ y mężnie gonić/ niechaj y w
17:
tym moy Dworzánin Węgry przeydzie/ thák
18:
ſmiálym pothkániem/ iáko dobrym vgodze=
19:
niem. Ale to ieſt nád wſzytko/ áby káżdą rzecż
20:
ktorą pocżnie/ cżynił s tákiem bacżeniem/ żeby
21:
mu wſzytko przyſtało/ bo zá tym tho poydzie/
22:
iż/ y rádzi nań wſzyſcy ludzie pátrzyć/ y iemu ſá
23:
memu życżyć będą: á tho iáko rzecż droga/ wie
24:
to káżdy. Nie przepomnię też tu owego ćwi=
25:
cżenia ktore v dworu nie do końcá ieſzcże zágá
26:
ſło/ bo przedſię Ricerſkiemu rzemięſłu nieiáko
E 3 należy/


strona: E3v

1:
należy/ iáko ieſt kámieniem ćiſkánie/ wzawod
2:
biegánie/ ſkakánie/ j ine podobne temu: w cżym
3:
ſie ludzie żárkośći/ śile/ y cżerſtwośći przypá=
4:
truią/ á zá zdárzeniem wtej mierze/ wnet v nich
5:
ieden/ chęć y miłość pozyſzcże: tákież y pływá=
6:
nie/ zda ſie iákoby máło vżythecżne było/ áno
7:
ieſt bárzo rzecż potrzebna cżłowiekowi Ricer
8:
ſkiemu. Podźmyſz do myſliſtwá/ ktore ma w
9:
ſobie coś podobnego woynie/ á krothochwilá
10:
ieſt práwie páńſka/ y przyſtoyna cżłowiekowi
11:
dworſkiemu/ iákoż y ſtárzy oni wieldzi ludzie/
12:
iáko mamy w hiſtoriach/ bárzo ſie tym paráli.
13:
Przeto w tych rzecżach wſzytkich dworzánin/
14:
niechay ná zad nie zoſtáie. By był then zwy=
15:
cżaj w Polſzcże/ ktori we Włoſzech/ y we Frán
16:
ciey ieſt/ gráć piłę/ ná koń ſkákáć/ chciałbym á=
17:
by moy Dworzánin/ y to dobrze vmiał: lecż iż
18:
thego zwycżáiu v nas nie máſz/ może y on być
19:
bez thego. A iáko piły nie grawamy iż nie máſz
20:
tego obycżáiu/ ták záſię morzpręgi/ latánie/ á=
21:
bo chodzenie pu powrozie/ by dobrze v nas by
22:
ło poſpolite/ iednák bym ia ſwemu Dworzáni=
23:
nowi tego nie dopuśćił/ bo to iuż coś ná mietel
24:
nictwo poſzło/ á ſláchćicewi by kąſká nie przy
25:
ſtoi. W tych tedy rzecżach ktore mu przyſtoią/
26:
niechay ſie ćwicży/ áby/ (iákom pirwey powie
dział)


strona: E4

1:
dział) znácżnym był miedzy wſzythkimi/ á lu=
2:
dziom ſie dobrze podobał. Do cżego bárzo mu
3:
też to poſłużi/ kiedy ſie z ludźmi zgadzáć będzie/
4:
á nie záwdy będzie pátrzał/ tego prácowitego
5:
ćwicżenia/ (iákoż áni to być może/ áni gdzieby
6:
też y być mogło/ rádziłbym mu to cżynić/ boby
7:
tym y ſobie y drugim omierzł) ále bieſiády/ to=
8:
wárzyſtwá/ żártow/ krothochwile/ tańcu/ y i=
9:
nych pociech s chęcią pomoże/ á vchodzącz o=
10:
hyzdy/ tho wſzytko będzie cżynił/ co y drudzy:
11:
wſzákoż ták/ iżby wnicżym ſobie zle nie pocżął/
12:
áni vſtąpił namniey s práwey drogi/ á dow=
13:
ćip/ y bacżenie iego/ ták w kunſcie iáko y w ſtá=
14:
tku/ żeby znáć było/ y co pocżnie żeby mu wſzy=
15:
tko przyſtało. Potym pan Koſtká powie=
16:
dział ták. Záprawdę niemiáłáby ſie tá ták cży=
17:
ſtha rzecż páná Kriſkiego przeriwáć/ iedno iż
18:
mnie tego bárzo potrzebá/ przeto páná troſzkę
19:
zádzierżeć/ y o nieco ſpytáć muſzę. A w. m. M.
20:
pánie Lubelſki proſzę/ żebyś mi thego przeźrzeć
21:
racżył/ bo pomnię iákoś nam w.m. wolnego
22:
mowienia pozwolił/ áby ſie telko to mowiło/
23:
gdzie kto/ inácżey niż pan Kriſki powie/ rozu=
24:
mieć chce: wſzák też pan Boiánowſki/ iż mu ſie
25:
było záchciáło ze mnie ſzydzić/ miáſto tego czo
26:
miał przećiwko pánu Kriſkiemu co wywrzeć/
E 4 mowił


strona: E4v

1:
mowił tho co mu ſie zdáło/ á wżdyś go w. m.
2:
zá to ſkáráć nie racżył. Zátym pan Lupá po
3:
wiedział. Widziſz w. m. M. pánie/ iáko z ie=
4:
dnego błędu/ wiele ich vroſcie/ á przeto ktho w
5:
cżym wyſtąpi/ á da s ſiebie zły przykład/ iáko
6:
oto pan Boiánowſki/ nie telko zá ſwoy grzech
7:
ma być karan/ ále y zá grzech drugiego. Rzekł
8:
ktemu pan Koſtká. To ia M. pánie vydę kará
9:
nia/ gdyż zá ſwoy y zá moy wyſtęp/ iáko p. Lu=
10:
pá powieda/ pan Boiánowſki ma vćirpieć.
11:
Zátym pan Lubelſki ták odpowiedział/ y ow=
12:
ſzem dwoiáko matá być obá karaná/ pan Bo=
13:
iánowſki zá ſwoy wyſtęp/ y zá to/ iż w. m. przy
14:
wiodł ktemu ábyś zgrzeſzył: á w.m. záſię/ y zá
15:
ſwoy grzech/ y zá to iżeś zá tym ſzedł/ ktory błą
16:
dził. Pan Koſtká záſię powiedział. Iam ie=
17:
ſzcże M. pánie do tych cżáſow nie wyſtąpił/ á
18:
ták áby ſam telko pan Boiánowſki był karan/
19:
nie będę ia pytał páná Kriſkieo: zátym vmilkł.
20:
A pan Lubelſki powiedział. Nu pánie Koſtká
21:
iuż możeſz w. m. ſpytáć o coś chciał/ ia odpuſz=
22:
cżam y temu ktory iuż wyſtąpił/ y temu kto ſie
23:
ieſzcże dopuśćić ma/ ták máłeo grzechu: á ſnadź
24:
też y mnie tego będzie kiedy trzebá/ páná Kri=
25:
ſkiego o co ſpytáć: Potym pan Lupá powie=
26:
dział. Niedobrze to M. pánie/ iż w. m. ták iá=
ko y kſiądz


strona: E5

1:
ko y kſiądz Biſkup woliſz miłoſierdziem być/
2:
niż ſpráwiedliwoſcią ſławny: ábowiem ktho
3:
przepuſzcża złemu/ cżyni dobremu krzywdę. A
4:
wſzákoż niechcę ia/ áby prze tę moię ſurowość/
5:
miáło to odyść/ o co pan Koſtká ſpytáć chciał.
6:
W tym pan Koſtká pocżął. Ieſli dobrze po=
7:
mnię pánie Kriſki/ zda mi ſie żeś w. m. wiele=
8:
kroć to powtarzał/ iż dworzánin w káżdey ſwej
9:
ſpráwie co iedno pocżnie/ ma ſie o to ſtáráć/ á=
10:
by mu wſzytko przyſtało/ y tho mi ſie widzi że
11:
w. m. kłádzieſz/ zá ieden przyſmák ku káżdey
12:
rzecży/ bez ktorego to cobykolwiek dworzánin
13:
dobrego miał w ſobie/ wſzytkoby zá nic ſthać
14:
miáło. W tey mierze trudno ſpor trzymáć/ bo
15:
poprawdzie gdzie czo komu nie przyſthoi/ nie=
16:
chay będzie chocia náder dobrze/ iednák ludz=
17:
kim ocżom w ſmák to nie poydzie. Ale żeś w.
18:
m. powiedział/ iż ſie s thym ludzie rodzą/ á do
19:
doſkonáłośći práwey/ ćwicżenie ie przywodzi:
20:
mnie ſie ták widzi/ iż ktorzy ſie s tym ſzcżęſciem
21:
rodzą/ iż im wſzytko przyſtoi/ máło w tym po=
22:
trzebuią inego miſtrzá/ ábowiem máiąc tho z
23:
biegu niebá/ chociaby oni niechcieli/ iuż im tho
24:
ták ſámo płynie/ iż cokolwiek pocżną/ ludziom
25:
ná nie s podziwieniem pátrzyć miło. á thák ia
26:
o tych nie mowię/ gdyż to nie ieſt w náſzey mo=
E 5 cy prziść


strona: E5v

1:
cy przyść ktemu: o tych mowię/ ktorzy/ telko że
2:
ſą ſpoſobni do thego/ iż (iákoś w. m. powie=
3:
dział) gdzie praca/ á ſtáránie przyſtąpi/ wſzy=
4:
tko im będzie czo iedno mowić/ ábo cżynić po=
5:
cżną/ przyſtało. Y pytam/ co to zá praca/ co zá
6:
ſtáránie/ co zá rozum/ co zá fortyl ieſt/ iżby cżło
7:
wiek mogł przyść ktemu: bo iákoś w. m. ſnadź
8:
káżdemu tu/ wielką thego chwaleniem vcżynił
9:
ſkomę/ ták iey nam nikt iny nie odeymie/ iedno
10:
w. m. że ſam/ kiedy nas naucżyſz/ iáko nábyć
11:
mamy/ tey (iż ták rzekę) przyſtałośći. Y powi=
12:
nieneś to w. m. vcżynić/ przyiąwſzy ná ſię tho
13:
brzemię z roſkazánia I. M. páná Lubelſkiego.
14:
Odpowiedział pan Kriſki. Ani tego/ áni cżego
15:
inego/ nie ieſtem/ ia w. m. vcżyć powinien/ tom
16:
telko powinien: wypiſáć/ iáki ma być dworzá=
17:
nin doſkonáły/ ánibym ſie podiąć mogł/ vczyć
18:
w. m. thego wſzytkiego co on vmieć ma/ ábo=
19:
wiem iákom dopiro powiedział/ iż Dworzá=
20:
nin ma być dobrym zapáſnikiem/ dobrym goń
21:
czhą/ y wiele inych dobrych rzecży vmieć ma:
22:
iákożbym ia thego vcżyć mogł/ gdyż thego ſam
23:
nie vmiem? Doſyć ná tym/ iż iáko dobry żoł=
24:
nierz vmie kowalewi roſkázáć/ iákim kſtałtem
25:
ten teſak/ y iáko dobry ma być/ ktory robić dá=
26:
ie/ á nie vcży go tego iáko gi robić/ iáko mu wie
le ſtáli


strona: E6

1:
le ſtáli dáć/ iáko gi długo młotem kowáć/ thák
2:
też y ia/ ieſli w. m. będę vmiał powiedzieć do=
3:
ſkonáłego Dworzániná właſność/ niechciey=
4:
cieſz w. m. więcey po mnię. Iedno żebym wdy
5:
odpowiedział ná pythánie w. m. pánie Koſt=
6:
ká/ á ile ia mogę vcżynił w. m. doſyć/ thák po=
7:
wiedam/ iż kto w tych rzecżach ktore ſobą cży=
8:
nimy/ iáko ieſt iázdá/ gonitwá/ ſzermowánie/
9:
y ine ćwicżenia chce áby mu przyſtało: (przeło=
10:
żiwſzy to naprzod áby ten był ſpoſobny ktemu/
11:
á niemiał żadney wády) potrzebá áby wcżás
12:
vcżyć ſie káżdej rzecży pocżął/ á nie v ledákogo
13:
ále práwie s pocżąthku/ v czo naylepſzych mi=
14:
ſtrzow: ná cżym iáko wiele należy/ widział to
15:
Philip krol Mácedońſki/ kthory niechciał áby
16:
kto iny/ iedno Ariſtoteles thák ſławny Philo=
17:
zoph/ á podobno nie był ná ſwiecie táki drugi/
18:
iego ſyná Alexándrá Wielkiego hnet s przod=
19:
ku od A. B. C. pocżąwſzy/ vcżył. Y niewierzę
20:
inácżey iedno że theż pan Tárło náſz podcżáſzy
21:
Krák. miał we wſzytkim thym co vmie/ dobre
22:
miſtrze/ bo co iedno pocżnie/ to mu wſzytko ták
23:
przyſtoi/ iákoby ſie s thym vrodzić miał. Acż
24:
mu też wiele do tego pomaga vrodá/ kſtałtho=
25:
wne ciáło/ dużość/ męſka ćirpliwość/ y ine do=
26:
bre przymioty. A przeto/ ktho ma co dobrze v=
mieć/ y


strona: E6v

1:
mieć/ y z wdzięcżnoſcią to cżynić/ muśi nie tel=
2:
ko tego pátrzáć/ áby tho cżego ſie vcży dobrze
3:
cżynił/ ále też áby ſpoſobem cżynienia był po=
4:
dobien miſtrzowi/ á mogłoliby to być/ áby ſie
5:
práwie weń oblekł: á gdy iuż to pocżuie w ſo=
6:
bie/ iż ſie poducżył/ wiele tym ſobie pomoże/ kie
7:
dy vźrzy rozmáite ludzie theyże profeſſiey/ bo
8:
widząc w iednym tho/ w drugim owo/ y ſprá=
9:
wuiącz ſie bacżeniem dobrem/ ktore do wſzyt=
10:
kiego ma być iego wodzem/ może/ ſobie wzyąć
11:
śiłá w głowę: á iáko pſzcżołá latáiąc to tám to
12:
ſám z rozmáitych kwiatkow miod zbiera/ thák
13:
theż y moy Dworzánin od co naylepſzych mi=
14:
ſtrzow/ przyſtałość tę/ (iż do tey rzecży iuż teo
15:
przezwiſká vżywę) wybor/ á co naychwáleb=
16:
nieyſze ſztuki/ niechay krádnie. A mowię co nay
17:
lepſze/ áby nie był tákim proſtakiem/ iáko ieden
18:
tu v dworu/ co pánu Grábi z Gorki Káſztella=
19:
nowi Poznáń. chcze koniecżnie być podobien/
20:
więc go nie náſláduie w cnotach/ w godnośći/
21:
w ſpráwie/ w cżuynośći/ w dozorze/ ále telko
22:
w mowieniu przez nos. Y śiłá tákich ieſt/ kto=
23:
rzy zdádzą ſie ſobie/ iż wiele wygráli/ kiedy v=
24:
mieią co ták vcżynić/ iáko wielki pan cżyni: ták
25:
że chcąc być iednych z nim obycżáiow/ poſpoli
26:
cie záwdy nápádną ná tho/ co w onym pánie/
telko


strona: E7

1:
telko ſámo/ ludzie gánią. Niechayże iákom po=
2:
wiedział dworzánin nie chyta ſie chybá zá to/
3:
co ludzie w kim przednie chwalą/ á tego náſlá
4:
duiąc/ y kſtałt cżynienia niechay contrefetuie/
5:
chceli áby mu wſzytko przyſtało. Wſzákoż ie=
6:
ſzcże/ mimo to/ náiduię ia iednę drogę/ ktora mi
7:
ſie widzi być do tey przyſtałośći/ práwym á bi
8:
tym gośćińcem/ á to tá ieſt/ áby cżłowiek ták z
9:
mową/ iáko y s ſpráwámi namniey ſie nie wy=
10:
dwarzał/ iedno niedbále iákoś á wrzkomo te=
11:
go ſobie niemáiąc ni zacż wſzytko cżynił: á thá
12:
zmyſlona niedbáłość/ ábo (iż tho ták przekrz=
13:
cżę) nizacżmienie/ żeby vmieiętność pokrywá=
14:
ło/ y pokázowáło ták ludziom/ iż ono czo cżło=
15:
wiek cżyni/ ſámo mu ták płynie/ á iáko zá dar/
16:
bez wſzelákiey pracey/ y zdobywánia przycho=
17:
dzi. Stądći ia rozumiem/ że przyſtałość/ á tá
18:
wdzięcżność w cżłowiecżych ſpráwách roſcie/
19:
bo wiedząc káżdy z iáką trudnoſcią tho przy=
20:
chodzi/ co ma być nád zwycżay dobrze vcżynio
21:
no/ kiedy widzi/ iż to komu łatwie przychodzi/
22:
muśi ſie zdziwić: á ná drugą ſtronę záſię/ kiedi
23:
ſie kto s cżym łamie/ á iakoby gwałtem to cży=
24:
ni/ przykro ná to káżdemu pátrzyć/ á w mowie
25:
ſłucháć/ y wnet thá rzecż táńſza będzie/ by theż
26:
wierę naydroſzſza byłá. A przeto/ ten ieſt prá=
wy miſtrz


strona: E7v

1:
wy miſtrz/ kto miſterſtwo pokryć vmie/ á o ża=
2:
dną ſie rzecż bárziey dworzánin nie ma ſtáráć/
3:
iáko o to/ áby ie mogł dobrze pokryć: bo gdzye
4:
ie pokaże/ thám mu záraz credit zginie/ y wnet
5:
nie ták wziętym v ludzi będzie. Cżytałem to/
6:
iż dawni niektorzi wieldzy wymowce/ miedzy
7:
inym ſwym miſterſtwem/ dawáli to znáć chy=
8:
trze ludziom/ iákoby ſie vcżyć nigdi nie mieli/ á
9:
ták pokriwáiąc náukę/ vkázowáli orácyie ſwe
10:
ludziom proſciuchno piſáne/ iákoby około cży=
11:
nienia ich/ iedno rozum przyrodzony/ á praw=
12:
dá miſtrzowáłá/ nie ćwicżenie/ áni náuká: kto=
13:
ra náuká by ſie byłá nammiey odkryłá/ bárzoby
14:
byli ná tym chramáli/ bo ią ludzie máią w po=
15:
deźrzeniu/ á iákoby ſie boią/ by ich nią nie oſzu=
16:
kano. Obácżcieſz w. m. iáko wneth ſtráći ſwą
17:
grácią káżda rzecż/ ktorą cżłowiek zdobywá=
18:
iąc ſie/ á pokázuiąc miſterſtwo ſwe gwałthem
19:
cżyni. A kto ſie nie muśi ſmiać/ kiedy owo kto
20:
dziwniey niż ludzie/ ziemie nie doſthępuiąc/ z
21:
wielką pilnoſcią áby nie zmylił/ wyciągnąw=
22:
ſzy ſzyię/ nie zgináiącz ſie nigdziey/ iákoby kiy
23:
połknął táńcuie? káżdy z nas widzi/ iż táńczo=
24:
wánie thákowe pochodzi z wydwarzánia/ zá
25:
ktorym grácia ginie. Ná drugą ſtronę záſię iá
26:
ko to przyſtoi męſzcżyznie/ y białeygłowie/ kie=
dy owo


strona: E8

1:
dy owo niedbáliwie táńcuie/ á mowiącz czo s
2:
kim/ ábo żártuiąc/ wrzecży nic o tańcu nie my=
3:
ſli/ proſtho iákoby zmylić áni vmiáłá/ áni mo=
4:
głá. Tu p. Boiánowſki powiedział. Znam
5:
ia iednego/ ktorego ſie taniec w. m. bárzo po=
6:
dobáć będzie/ bo ták niedbále táńcuie/ iż ſniego
7:
cżáſem y ſuknia ſpádnie/ á on ſie po nię nie ſchy=
8:
li/ ále brnie wciąż przedſię/ by z liſty. Pan
9:
Kriſki powiedział ná tho. Wiem ná kogo w.
10:
m. przymawiaſz/ ále to w. m. rácż wiedzieć/ że
11:
owo iego niedbánie// ieſt wydwarzánie ſzcżire/
12:
bo chce pokázáć iż wrzkomo nie myſli o thym/
13:
áno znáć iż náder myſli/ cżym wſzytko pſuie. y
14:
ktokolwiek tey niedbáłośći ábo nizacżmienia/
15:
nie po przęckę vżywa/ hnet ná drugą á przeći=
16:
wną ſtronę/ przełáduie. A przeto niemniey to
17:
gánię/ kiedy kto ták niedba/ iż dopuśći ſpáść s
18:
ſiebie ſzácie/ ábo w nogáwicy plugáwey/ á trze
19:
wiku od kilku dni vbłoconym idzie/ iáko też zá=
20:
ſię kiedy kto ták zbytnie ochędożnym chcze być/
21:
iż biedá temu chłopcu/ ktoryby gębki/ ábo ſzcżo=
22:
thki domá zápomnieć/ á páná czo dzieſięć kro=
23:
kow ſtąpi ocieráć/ á cżoſáć nie miał. ábowiem
24:
chocia oboie tho/ y ochędożnym być/ y nie wy=
25:
dwárzáć ſie z rzecżami/ ieſth dobre w ſobie: ie=
26:
dnák kiedy kres ſwoy/ á miárę przeydzie/ iuż ſie
w ſpro=


strona: E8v

1:
w ſproſność obroćić muśi/ y oná ſzcżyrość we
2:
wſzytkich rzecżach/ ktorą ſobie ták bárzo vpo=
3:
dobáły ocży ludzkie/ y oney záwdy cżekáią/ gi=
4:
nie zá tym/ y gáſnie/ nie bez ohyzdy temu/ ktho
5:
ią tłumi. Wrácáiąc ſie thedy do wydwarzá=
6:
nia/ to powiádam co y pirwey/ iż ſpráwy náſze
7:
wſzytki dziwnie ſzpáći. Przypátrz ſie temu ká
8:
żdy z w. m. iáko owo brzydka rzecż/ kiedy ktho
9:
ná koniu ſiedzi wyciągnąwſzy ku pierſiam koń
10:
ſkim nogi/ á ſam ſie dziwnie roſprośćiwſzy/ iá
11:
koby ſtháwu w nim nie było: á záſię iáko miło
12:
pátrzyć ná owego/ kthory áni wyciągnie zby=
13:
tnie nogi/ áni iey nád miárę ſkurcży/ ále ią/ nic
14:
wrzecży o ieździe ſwey nie myſląc/ ſtáthecżnie
15:
trzyma/ ſam ſobą z lekká/ iáko koń ſtąpi hyba/
16:
á ſiedzi beſpiecżnie nie inácżey iedno iákoby też
17:
był pieſzo. Abo záſię iáko owo piękna rzecż kie=
18:
dy cżyſthy páchołek/ ſkromnie pocżyna ſobie/
19:
rzadko/ á nie zuchwále mowi/ ábo nic álbo má=
20:
ło powieda o ſobie: ná drugą ſtronę záſię/ iáko
21:
owo przemierzły chłop/ ktory nieumie iedno ſie
22:
chwalić/ s piętrá mowić/ groźić/ dziwniey niż
23:
ludzie ſtąpáć: wſzytko to nic inego nie ieſt/ ie=
24:
dno chćiwość zbytnia/ áby ſie pokazał być mę=
25:
żem. Toż bywa/ y w inych ná ſwiecie rzecżach/
26:
kiedy kto ma tę chorobę/ iż ták w mowie/ iáko y
w ſprá=


strona: F

1:
w ſpráwie ſwey káżdey/ widzian być chce.
2:
W tym pain Boiánowſki ták powiedział. Nie=
3:
wiem by też nie dla tego pánie Kriſki gánili ná
4:
ſzy/ owe vcżty wymyſlone/ gdzie káżda potrá=
5:
wá s cukrem/ bo ſłodkość prędko omierznie:
6:
Bárziey chwalą ow obiad poſpolicie/ gdzie by
7:
wa to pierno/ to kwáſno/ to s chrzanem/ to s ce
8:
bulą/ á rzadko ſłodko: bo ná onym wymyſlo=
9:
nym obiedzye/ iż ſie ze wſzytkim wydwarzáią/
10:
potráwy przewybornych ſmákow cżynią/ więc
11:
thego prętko ſyt cżłowiek: á owdzie indziey/ iż
12:
mieſzáią raz kwáſno/ drugiraz gorzko/ więc też
13:
cżáſem y ſłodko/ áby iedno przy drugim lepſze
14:
ſie zdáło/ przeto káżdy ye z dobrym ſmákiem/ y
15:
onę kwáſność rzecż tanią/ przy drogich/ lubi. Pan Kriſki rzekł záſię. Widziſz w. m. że y w
16:
tym niedobre wydwarzánie. Powiedáią theż
17:
iż v niektorych przewybornych málárzow ſtá=
18:
rych/ byłá przepowieść thá. Zbythnia pilność
19:
ſzkodzi. y ſnadź Apelles gánił ſtąd Prothoge=
20:
ná/ powiedáiąc iż kiedy práwi czo máluie/ nie
21:
vmie áni wie/ kiedy przeſtáć: chciał pokazáć A=
22:
pelles/ iáko málarz pirwſzy ná ſwiecie/ iż Pro=
23:
togenes/ niewiedział tego poki było doſyć: á w
24:
thym nic inego nie było/ iedno wydwarzánie/
25:
ktore ſie Apelleſowi nie podobáło. A ták to nie
F dbále wrze


strona: Fv

1:
dbále wrzecży cżynienie/ ktore práwie przeći=
2:
wne ieſt wydwarzániu/ okrom tego iż wdzię=
3:
cżność wſzytká z niego płynie: zdobi też bárzo
4:
to czokolwiek cżynimy/ á zátym y vmieiętność
5:
ſie odkrywa/ y cżáſem więthſza ſie widzi/ niż w
6:
prawdzie będzie: ábowiem kto ná tho pátrzy
7:
kiedy kto ſobie w cżym dobrze pocżyna/ ták ſo=
8:
bie myſli/ kiedić temu ták to łatwie przichodzi/
9:
muśić tho dobrze lepiey vmieć niż pokázuie: á
10:
gdzieby ſie w tym ieſzcże więcey ćwicżył/ á kto
11:
by z nim porownáć mogł. To ták poſpolicie lu
12:
dzie ſądzą/ gdi widzą/ że kto co od ręki/ á przed
13:
ſię dobrze cżyni: y z málucżkiej rzecży/ tym kſtał
14:
tem vcżynioney/ śiłá iednemu mnimánia przy
15:
będzie. Owo vſarz gdy z drzewem á s tarcżą/
16:
ná koniu ſiedzi/ chocia nic nie pocżnie/ iednák z
17:
iednego trzymánia drzewá/ znáć to/ iż dobrze
18:
z nim vmie: tákież y ſzermierz/ iáko rychło broń
19:
w rękę weźmie/ á w kroku ſtánie/ ták wnet po=
20:
znáć ieſli co vmie. W tańcu záſię iedno ſtąpie=
21:
nie/ pokaże vmieiętność. Muzik theż by thelko
22:
dwie nocie wyſpiewał/ máczáiąc wdzięcżno=
23:
śći/ niedbále wrzkomo/ á ieſli czo vcżyni gár=
24:
łem/ iákoby tho thák ſámo mu przyſzło/ záraz
25:
znáć/ iż to dobrze lepiey niż cżyni/ cżynić może. tákże y w inych wſzytkich rzecżach ktore cżyni=
my: bo


strona: F2

1:
my: bo iáko łatwie co komu przychodzi/ thák o
2:
iego vmieiętnośći ludzie rozumieią. A ták ten
3:
moy Dworzánin będzie v wſzytkich ludzi s po
4:
dziwieniem oſobny/ j będzie miał we wſzytkim
5:
grácią/ á zwłaſzcżá w mowie/ ieſli ſie ſthrzedz
6:
będzie wydwarzánia: ktorey wády pełno wſzę
7:
dzie/ á podobno v nas w Polſzcże więczey niż
8:
gdzie indziey/ ábowiem náſz Polak/ by iedno
9:
kęs z domu wyiechał/ wnet niechce inácżey mo
10:
wić iedno tym ięzikiem gdzie troſzkę zmieſzkał/
11:
ieſli był we Włoſzech/ tho zá káżdym ſłowem
12:
Signor: ieſli we Fránciey/ to/ Per ma ſoi: ieſli w
13:
Hiſzpániey/ tho/ Nos otro cauaglieros: á cżáſem
14:
drugi/ chocia nie będzie w Cżechach/ iedno iż
15:
gránicę Sląſką przeiedzie/ tho iuż inácżey nie
16:
będzie chciał mowić/ iedno po Cżeſku/ á Cże=
17:
ſzcżyzná wie to Bog iáka będzie. A ieſli mu rze
18:
cżeſz/ żeby ſwym ięzykiem mowił/ to powieda/
19:
iż zápomniał/ ábo że mu ſie przyrodzony ięzyk
20:
prawdziwie gruby widzi/ cżego dowodzącz/
21:
wyrwie iákie ſtáropolſkie z Bogárodzice ſło=
22:
wo/ á s Cżeſkiem iákiem głádkiem ſłowkiem
23:
ná ſztych ie wyáſdzi/ áby ſweo ięzyká grubość/
24:
á obcego piękność pokazał: nákoniec y s thym
25:
ná plácz wyiedzie/ że niemal káżdy w Polſkim
26:
ięzyku wymowcá/ Cżeſkich ſłow miaſto Pol=
F 2 ſkich v=


strona: F2v

1:
ſkich vżywa/ iákoby to było náſchwał dobrze.
2:
Tu p. Alexánder Myſzkowſki powiedział.
3:
Tedy ſie to w.m. nie podoba/ kiedy Polak bie
4:
rze w Polſzcżyznę Cżeſkie ſłowá. Odpowie
5:
dział pan Kriſki. Niema ſie co podobáć/ kiedy
6:
kto máiąc ſwe włoſne Polſkie ſłowo/ zárzući=
7:
wſzy ono/ pożycża ná iego mieyſce s cudzego ię
8:
zyká/ á miáſto ſtanow Koronnych/ mowi ſtá=
9:
wy Koronne/ bo to ieſt nie inácżey/ iedno iáko
10:
kiedyby ktho Polaki wyganiał z ziemie/ á Cże=
11:
chy do niey prziymował: w cżym iákiby był ro
12:
zum/ widzi to káżdy. Prawdá ieſt/ gdzieby ſło
13:
wa Polſkiego nie było ná tę rzecż ktorąby Po=
14:
lak okrzćić miał/ ábo w przetłumácżániu z ied=
15:
nego ięzyká ná drugi potrzebowałby cudzego
16:
ſłowá/ nie telko tego nie gánię/ kiedy s ták po=
17:
dobnego náſzey mowie ięzyká/ iáki ieſt Cżeſki/
18:
weźmie ſłowo/ ále też y z Láćińſkiego/ zwłaſz=
19:
cżá ieſliby łathwie ku wyrozumieniu/ ábo iuż
20:
nieco vthárte ſłowo było/ wziąć mu dozwa=
21:
lam. Thákżeć podobno náſzy wymowce Pol=
22:
ſcy ſławni cżynili/ cżego nierozumieiąc dziſiey=
23:
ſzy/ z onegoż wydwarzánia/ kthore thák bárzo
24:
cżłowiekowi nie przyſtoi/ pryzſzło im to/ że ięli
25:
niewſtydliwie/ w ſwoy ięzyk kłáść dziwne ſło
26:
wá cudzoziemſkie/ á miáſto ſłow wybornych
Polſkich


strona: F3

1:
Polſkich/ ſtáwiáć Cżeſkie dobrze niż náſze po=
2:
dleyſze: zátym to idzie/ iż tych nowych Cicero=
3:
now máło rozumiemy/ á tego/ proſtho nic/ czo
4:
nam kiedy/ ná piſmie podádzą. Y mnimáią o=
5:
ni/ by to był naywiętſzy rozum/ ták mowić/ á=
6:
bo ták piſáć/ iákoby ábo máło ludzi/ ábo żaden
7:
nie rozumiał: w cżym iáko błądzą/ znacie to w.
8:
m. dobrze ſámi. Ná ten cżás p. Myſzko. ták
9:
powiedział. Dzierżę o tym/ iż ktoby thák mo=
10:
wił/ iżby go trudno wyrozumieć/ byłáby to śił=
11:
na wádá/ ále piſmu widzimi ſie że to przynośi
12:
powagę iákąś/ kiedy kto węzłowácie/ á nie ták
13:
zbytnie łatwie piſze. Powiedział záś p. Kri=
14:
ſki. Niewiem cżemuby inákſze piſánie być miá
15:
ło/ niż mowá/ gdyż piſánie nic inego nie ieſt/ ie=
16:
dno iákiś kſtałt/ á wyobráżenie mowy/ ktore
17:
zoſtáie/ chociaż iuż cżłowiek wypowiedział/ iá
18:
koby wizerunkiem tego/ czo ſie rzekło: á proſto
19:
ieſt piſánie tá rzecż/ ktora dáie żywot ſłowom:
20:
otoż oná trudność/ kthora s ſłow cudzoziem=
21:
ſkich roſcie/ rychleyby ſie ieſzcże zeſzłá w mo=
22:
wie/ niż w piſániu: bo gdy mowimy/ ći ktorzy
23:
nas ſłucháią/ mogą ſpytáć/ iáko ſie co rozumieć
24:
ma/ ále kiedy ia cudze piſánie cżytam/ tám gdiż
25:
niemáſz tego kto piſał/ trudno mam wiedzieć/
26:
co to ieſt/ cżego wyrozumieć nie mogę. A prze=
F 3 to ieſli


strona: F3v

1:
tho ieſli mowá niema być trudna ku wyrozu=
2:
mieniu/ pogotowiu piſánie: zwłaſzcżá iż vcżeni
3:
ludzie ták powiedáią/ że to naycudnieyſza mo=
4:
wá/ kthora ieſt podobna pięknemu piſániu: czo
5:
ieſli ták ieſt/ (iákoż podobno w. m. w tym nie
6:
wętpiſz) to pewnie/ piſmu ſie to nie zydzie/ áby
7:
trudne być miáło/ mali być mowá káżdemu ku
8:
wyrozumieniu łatwia. Odpowiedział pan
9:
Myſzkowſki. Pozwalam ia tego w. m. pánie
10:
Kriſki/ iż piſánie ieſt ná kſtałt mowy/ ále przy
11:
tym ſtoię com powiedział/ że mowá ma być ła
12:
twia/ bo gdzie kto trudnie/ á vwikłáno mowi/
13:
iż to nie może wniść záraz w głowę/ á w wyro
14:
zumienie ludzkie/ ták to ieſt prożna mowá iáko
15:
by też ieden nic nie mowił: co w piſmie inácżey
16:
ſie ma/ ábowiem kiedy w piſmie ieſt kſtałt mo=
17:
wy/ nie mowię trudny/ ále iákiś wyſzſzego ro=
18:
zumu/ á nie ták zwycżáiny/ iáko ten/ ktorym po
19:
ſpolicie wſzyſcy mowią: wnet tho piſánie ma
20:
więtſzą powagę/ á cżyni/ iż then kto cżyta/ z le=
21:
pſzym rozmyſłem poſtępuie/ obacża lepiey káż=
22:
dą rzecż/ y dziwuiąc ſie dowćipowi/ á náuce te
23:
go ktory piſał/ kocha ſie theż ſam w ſobie/ kiedy
24:
ono trefne rzecżenie/ nád ktorym ſie był troſzkę
25:
zábáwić muſiał/ przez ſię ſam wyrozumie. A ie=
26:
ſli więc ten ktory/ cżyta/ ieſt ták grubego dow=
ćipu/ iż


strona: F4

1:
ćipu/ iż nie może onego poiąć/ tám iuż nie piſmo
2:
winno/ ále ten/ kto málucżkiey trudnośći/ zdo=
3:
łáć nie mogł. Pan Lubelſki I. M. powie=
4:
dział ták zátym. Ieſt cżego ſłucháć thákiey ro=
5:
zmowy/ iákie piſánie mamy bárziey chwalić/
6:
owoli práwie łatwie/ cżyli to ktore ieſt troſzkę
7:
zębáte. A wſzákoż záchowáćby to ná iny cżás/
8:
á teraz tho nam w.m. pánie Kriſki powiedz/
9:
gdyż ięzyk náſz Polſki ieſt nie práwie doſkoná
10:
ły/ (y pomnię ia/ kiedy v dworu/ tákiego mo=
11:
wcę chwalono/ ktory w ſwą rzecż naywięczey
12:
Cżeſzcżyzny mieſzał/) iákim ięzykiem dworzá=
13:
nin nádſtháwiáć ſwego ma/ ieſli Cżeſkim/ cży
14:
Ruſkim/ cżyli Chárwáckim/ ábo Słowáń=
15:
ſkim/ ábo ieſli mu też wolno ſtárádawne/ á prá
16:
wie iuż vmárłe Polſkie ſłowá wſkrzeſzáć/ gdzie
17:
by ſie kthore zeyść mogło: nád tho/ iż Láćińſka
18:
mowá ieſt v nas bárzo poſpolita/ wolnoli też
19:
dworzáninowi cżáſem/ miáſło Polſkiego ſło=
20:
wá/ Láćińſkie włożić. Ktemu też/ y to bym rad
21:
wiedział/ ktory ięzyk s tych wſzytkich kthore z
22:
náſzim/ máią powinowáctwo ieſt naycudniey
23:
ſzy. Odpowiedział pan Kriſki. Zda mi ſie
24:
żem ia iuż/ niemal wſzytko powiedział com ro=
25:
zumiał. A wſzákże áby ſie roſkazániu w. m. do
26:
ſyć sſtáło/ powiem co mi ſie widzi y o tych dru
F 4 gich ięzy=


strona: F4v

1:
gich ięzykach. Ale muſzę troſzkę wyſzey pocżąć.
2:
Naprzod tedy ábyſcie w. m. wiedzieć racżyli/
3:
náſz ięzyk nie ieſt ſam w ſobie ſtári/ chocia nim
4:
dawno Polacy mowią/ ále vrodził ſie niedaw
5:
no bárzo s Słowáńſkiego. Abowiem wſzyt=
6:
ki te ięzyki/ Polſki/ Cżeſki/ Ruſki/ Chárwácki/
7:
Boſneńſki/ Serbſki/ Raczki/ Bulgárſki/ y ine/
8:
był pirwey ieden ięzyk/ iáko y narod ieden Sło
9:
wáńſki: ácż ſą drudzy kthorzy powiedáią że y
10:
narod/ y ięzyk Ruſki miałby być nayſthárſzy/ á
11:
od Ruśi dopiero Słowaczy/ od ſławy iż prze
12:
nię/ mężnie ſobie pocżynáli/ mieliby wziąć po=
13:
cżąhtek ſwoy: ále to prze dawność/ nie może
14:
przyść do náſzey pewney wiádomośći/ áni mi
15:
ſie widzi rzecż potrzebna/ teraz tho rozbieráć.
16:
Doſyć ná thym że ſie więcey Kronikarzow ná
17:
to zgadza/ iż Słowáńſki narod miedzy thymi
18:
ktorem wymienił/ ieſt naypirwſzy. S tego te=
19:
dy narodu kiedy iedni tám/ drudzy ſam/ ſiedli=
20:
ſká ſwe przenieſli/ przyſzło y to/ iż z iednego ię=
21:
zyká wyele ſie ich vrodziło roznych: gdzye ná
22:
ten cżás/ iż áni piſmá/ áni náuk nie ználi/ wiel=
23:
ka grubość iáko w ſámych ludziech/ ták y w ię=
24:
zykach byłá. Aż wdy kiedy/ Bulgárowie poży=
25:
cżywſzy buxthabow od Grekow/ y przycżyni=
26:
wſzy ich nieco/ á drugie przedziáławſzy/ pocżę=
li piſáć


strona: F5

1:
li piſáć iáko táko: iednák przedſię pilnoſcią ſwo
2:
ią przyſzli ktemu zá cżáſem/ iż wiele piſmá Bo
3:
żego z Láćińſkiego/ y z Greckiego/ ná ſwoy ię=
4:
zyk przełożyli. Tu iuż ten ięzyk dobrze obfitſzy/
5:
niż náſz być muśi/ á tho ſtąd iż dawniey w nim
6:
piſmo niż w náſzym. Od Bulgárow pothym
7:
Racowie/ Serbowie/ Ruś/ y ini piſmo wzię=
8:
li. Náſtáło záſię piſmo Cżeſkie z Láćińſkich li=
9:
ter/ iuż czoś polerowáńſzego/ ſtąd podobno/ iż
10:
Cżechowie ſą w ſąſiectwie z narody nieſpro=
11:
ſnemi. ći hnet kſtałtowniey/ ochędożniey/ ozdo
12:
bniey/ záchowuiąc iákieś przewłacżánie w ſło
13:
wiech podobne Láćińſkiemu accentowi/ mo=
14:
wić pocżęli. Y ſtąd vroſłá im tá ſławá od nas
15:
że ſámych/ iż ich ięzyk miałby być/ dobrze niż
16:
náſz/ cudnieiſzy. iákoż podobno obfitſzy niż náſz
17:
być może/ á to ſtąd iż pirwey do nich/ y piſmo y
18:
náuki przyſzły: ále o piękność/ ieſzcże to niechaj
19:
wiśi/ ná wyroku. A thák przyſtępuiąc do rze=
20:
cży/ kiedy Dworzáninowi Polſkich ſłow nie
21:
sſtánie/ dobrze vcżyni/ iż pożycży s Cżeſkiego
22:
ięzyká/ rychley niż z drugich/ á to dla tego/ że iuż
23:
ten ſam v nas/ ieſt wzięty/ y policżony zá nay=
24:
cudnieyſzy. ábowiem tho poſpolite mnimánie
25:
ku kthoremu wdy cżłowiek ſtoſowáć ſie muśi/
26:
przyda nieczo powagi Polſkiey rzecży. Ale
F 5 gdzieby


strona: F5v

1:
gdzieby ſie ſłowo iákie trefiło w Cżeſkim/ kto=
2:
reby było przytrudnieyſzym/ á ná tho mieyſce/
3:
byłoby ábo Ruſkye/ ábo Chárwaczkye/ ábo
4:
Serbſkie/ łathwie Polakowi ku wyrozumie=
5:
niu: tám w tey mierze/ będzie lepiey dworzáni
6:
nowi wedle ſwego zdánia obráć s thych dru=
7:
gich łatwieyſze y pozornieyſze ſłowo/ á zánie=
8:
cháć Cżeſkiego: wſzákoż/ tho wſzytko należy/ ná
9:
iego właſnym rozſądku/ áby vważył/ ktore ſło
10:
wo bárziey ſłuży vſzom Polſkim/ ktore znácż=
11:
nieyſze/ kthore źrzetelnieyſze/ kthore włoſniey
12:
rzecż opiſuie. A co ſie tycże Polſkich ſłow ſtá=
13:
rych/ ieſli ie odżiwiáć mamy/ ták powiedam/ iż
14:
ktoby tymi ſłowy ktorych teraz vżywamy zá=
15:
mietáć/ á ſtárádawnych ná tho mieyſce chytáć
16:
ſie chciał/ nie inácżeyby cżynił/ iedno iáko ow/
17:
kthoby chciał/ wzgárdziwſzy chlebem/ żołądź
18:
ieść/ iáko ſtárego wieku/ ludzie iadáli: ſłow v=
19:
żywáć mamy iáko mińce/ bo kthorey ludzie nie
20:
znáią tey nie biorą: tákże y ſłow nie rozumieią
21:
inych/ iedno the ktore ſą w zwycżáiu poſpoli=
22:
tym. Lecż gdzieby dziſieyſzego ſłowá nie było
23:
ná tę rzecż kthorąby dworzánin opiſáć chciał/
24:
nie telko mie/ nie obráźi ſthárożytne ſłowo/ ále
25:
ie wolę niż cudzoziemſkie: nákoniec/ j Pruſkiem
26:
Káſzubſkiem ſłowem/ s ktorych ſie więc ſmieie
my/ chcę/


strona: F6

1:
my/ chczę/ áby ſie Dworzánin nie hydził: ábo=
2:
wiem naydzie tám drugie/ iż ták włoſnie rzecż
3:
opiſuie/ że włoſniey być nie może. Y to mi ſie też
4:
nie zle podoba/ kiedy ſtworzy ſobie nowe ſło=
5:
wo: ále ná Polſkim gruncie/ ábo ze dwu Pol=
6:
ſkich iedno vcżyni. A coś w. m. M. pánie mo=
7:
wę Láćińſką wſpomniał/ widzę być then oby=
8:
cżay/ iż niektorzy náſzy/ chcząc pokázáć iż wiele
9:
vmieią/ co trzecie ſłowo/ to po łáćinie mowią/
10:
á może ie przyrownáć do owey kuffy/ w ktorey
11:
troſzkę winá/ ábo do pęcherzá w ktorym iedno
12:
kilká ziarn grochu: ábowiem gdy zákołáceſz w
13:
prożną kuffę/ wielki dzwięk dáie/ á pełna nic/ iá
14:
ko y pęcherz/ pełen grochu: tákże y ći/ iż kilká tel
15:
ko ſłow vmieią/ więc z nimi co raz ná plác/ á w
16:
tym y ono głupie ſwoie wydwarzánie pokázu=
17:
ią/ y drudzy ich nie rozumieią. A przetho gdzie
18:
ieſt dobre Polſkie ſłowo/ tám zle cżyni/ kto Lá=
19:
ćińſkie miáſto niego kłádzie: chybá kiedy ſie tre
20:
fi ſłowo iuż ták zwycżayne/ ták vtárte/ że ie nie=
21:
mal wſzyſcy rozumieią. ábo też iż włoſnie z Lá
22:
cińſkiego ná Polſkie/ przełożone być nie może/
23:
bo w ten cżás wolę Láćińſkie/ niż Polſkie/ iáko
24:
to/ wolę iż ktho rzecże Philozoph/ niż mędrzec/
25:
bo to iuż káżdy rozumie/ á ktemu nie włoſnie to
26:
z Greckiego Philozophia/ mądrość. Y Láćin=
nicy to


strona: F6v

1:
nicy to ſłowo Philozophia/ vcżynili ie ſwoim/
2:
á niechcieli go z Greckiego przetłumácżáć. Pá
3:
tria/ ieſth Láćińſkie ſłowo/ moim zdániem le=
4:
piey vcżyni/ kto mowiąc o Polſzcże/ rzecże/ Pá=
5:
tria moiá/ niżli oicżyzná moiá/ bo oicżyzná cżę=
6:
ſciey ſie rozumie to/ co gruntu komu ociec iego
7:
zoſtáwił: tákże máteria/ fundáment/ y ine ſło=
8:
wá Láćińſkie/ ktorych/ iáko ſwych vżywamy.
9:
Owa/ iáko wiele ſłow Niemieczkich mamy w
10:
ięzyku náſzym/ ktorych iuż nie mamy zá Niemie
11:
ckie/ ále zá Polſkie/ ták też j Láćińſkie niektore/
12:
mieymy/ zá ſwe właſne. Ręcżniki ſzerokie iż do
13:
nas ze Włoch przynieſiono/ záraz też y przezwi
14:
ſko ich s nimi przyſzło/ bo ie Thowágliámi zo=
15:
wiemy: Thowágliá Włoſkie ſłowo/ iuż v nas
16:
zá Polſkie vydzie. tákież grácia/ kiedy mowie
17:
my/ nie cudna práwi/ ále ma grácią: wſzythko
18:
to zwycżay/ vcżyni/ ktory ieſt miſtrzem káżdey
19:
mowy. Ná oſtátku M. pánie racżyſz mie w.
20:
m. pytáć/ ktoryby mi ſie s tych ięzykow ktore s
21:
Słowieńſkiego poſzły naicudnieyſzy widział/
22:
niewiem iáko ná to w. m. odpowiedzieć/ bo w
23:
tey mierze nie cżynię doſyć ſam ſobie: Cżeſki ię=
24:
zyk ieſth piękny/ ále iákoby troſzkę pieſzcżący/ á
25:
męſzcżyznie máło przyſtoyny: Ruſki záſię ſuro
26:
wy: Racki/ Serbſki/ Chárwácki/ Bulgárſki/
iuż máią


strona: F7

1:
iuż máią coś pogáńſkiego/ bo ſie od Thurkow
2:
ſpacháli: náſz też Polſki zda ſie trudny/ á iáko=
3:
by cżłowiek cáłą gębą/ á gwałtem mowił: O=
4:
wa ia w tym niewiem czo powiedzieć. Y ow=
5:
ſzem wolałbym ſam ſpytáć kogo/ kthory ięzyk
6:
ná ſwiecie naycudnieyſzy. Zátym powie=
7:
dział p. Koſtká/ niewiem cżemuby wtym węt=
8:
pić: Grecki ieſt nacudnieyſzy/ á po nim Láćiń=
9:
ſki. Odpowiedział pan Kriſki/ cżym to w. m.
10:
pokázáć chceſz. Powiedział p. Koſtká. vſzy
11:
tho ſáme ſądzą/ nie pothrzebá lepſzych ſwiád=
12:
kow/ bo w thych dwu mowach kſzykánia nie=
13:
máſz/ ábo bárzo máło/ á ieſt coś okrągłego/ iż
14:
ięzyk bez trudnośći wyrzyna káżde ſłowo.
15:
Smák ten powiedział záś pan Kriſki/ khtory
16:
vſzy cżuią/ ieſth z zwycżáiu/ bo kiedyby nie z
17:
zwycżáiu roſł/ ále s prawdziwego rozſądku/
18:
wſzytki narody zgadzáłyby ſie ná iedno/ iż the
19:
dwie mowie ſą nacudnieyſze: ále iż thego Tu=
20:
rek/ Arab/ Ormiánin nie pozwala/ ſtąd znáć/
21:
iż to záwiſło ná vpodobániu ludzkim/ ktory z
22:
zwycżáiu roſcie/ á zwycżaj dziwne zdánia ludz
23:
kie cżyni. Nierozumiem rzekł pan Koſtká/
24:
cżemu W. m. w rzecży thák iáſney ſpor trzy=
25:
maſz: te dwie mowie/ ſą y piękne/ y obfite/ y da=
26:
wne/ á piſano niemi tákie rzecży/ kthorych kto
niewie/


strona: F7v

1:
niewie/ nędznie/ á mizernie żywie/ ná ſwiecie:
2:
w thych ieſt Philozophia: w thych práwo po=
3:
dług rozumu/ á przyrodzenia piſáne: w thych
4:
ine náuki/ ktore błogoſłáwiony cżynią żywot
5:
náſz. Pan Kriſki ná tho ták powiedział. Iż
6:
tych dwu ięzikow piękność/ ná mnimániu ſtoi/
7:
zda mi ſie że tho ieſt rzecż bárzo iáſna: á około
8:
dawnośći pozwalam w. m. Ale/ tho ieſt iny
9:
ſpor/ co w. m. powiedaſz iż tám temi ięzyki ſą
10:
náuki piſáne/ boię ſie pánie Koſtká/ że ten dánk
11:
nie ięzykom ma być/ ale ludziom: ábowiern ćiſz
12:
ludzie/ gdzieby ſie byli vrodzili w inym naro=
13:
dzie/ toż by byli vcżynili: á przeto obfitość thę/
14:
ludzie cżynią/ nie ięzyk. Ktemu Rzymſki ięzyk/
15:
dla tego ieſt wzięty/ iż ći kthorzy nim mowili/
16:
władáli wſzytkim ſwiátem. Pátrz w. m. iż zá
17:
krolow Rzymſkich nie byłá w thákiey wadze
18:
Rzymſka morwá/ áni ták obfita: cżemu? iż y v=
19:
bogie było ieſzcże páńſtwo/ y nie vcżinili go by
20:
li ieſzcże Rzymiánie piſániem poważnych rze=
21:
cży obfitym. Aż potym gdy męſtwo/ á ſpráwie
22:
dliwość Rzymſka/ ſwiát poſiádłá/ á oni vcże=
23:
ni Rzymiánie/ pocżęli tho/ cżego ſie v Grekow
24:
náucżyli/ Láćińſkim ięzykiem piſáć: toż ſie do=
25:
piero ten ięzyk podnioſł/ y przyſzedł ku tey do=
26:
ſkonáłośći/ ktorą teraz widzimy. Y náſz ięzyk
Polſki


strona: F8

1:
Polſki rychłoby vroſł/ gdybyſmy ſie go rozmi
2:
łowáli/ ále niewiem cżemu ták podle rozumie=
3:
my o ſwym ięzyku/ iákoby Láćińſkich náuk w
4:
ſię wziąć nie mogł/ czo ſie mnie wielkie głupſt=
5:
wo widzi. Tu pan Derſniak powiedział.
6:
Dálekoś ſie w. m. pánie Kriſki zágnał/ lepiey=
7:
by ábyś nam W. M. powiedział/ ieſli trzebá
8:
dworzáninowi/ mądrze mowić/ y mądrze pi=
9:
ſáć/ iáko ma przyść ku temu. Niewiem by
10:
cżego więcey (odpowiedział p. Kriſki) dwo=
11:
rzáninowi trzebá/ iáko wymowy/ y przyrodzo
12:
ney y nábytey: przyrodzoney tey od Bogá żę=
13:
dáć trzebá/ á nábytey vcżyć ſie muśi s kſiąg/ y z
14:
zwycżáiu. A ták ia mego dworzániná do Rhe
15:
toriki odſyłam. Acż y tám nie wſzytkieo wziąć
16:
może/ muśi wiele vmieć/ zá cżym przydzie wy=
17:
mowá/ bo kto niema pirwey w vmyſle ſwym
18:
gotowych/ y nie ledáiákich rzecży/ temu ſłowá
19:
nie poplyną. Toż też rozumiem y o piſániu/ bo
20:
iednákiey náuki do oboygá trzebá: w thym ie=
21:
dno rozność ieſt/ iż wymowá potrzebuie gło=
22:
ſu/ áni wrzáſkliwego iáko v białeygłowy/ áni
23:
grubego iáko v kmieciá/ ále głoſnego/ znácżne=
24:
go/ wdzięcżnego/ ſpaniáłego/ y dobrze vſádzo
25:
nego: kthemu w ciele niema być gnuſność/ áby
26:
ſie nie zdáło/ iż pień mowi/ ále ma być iákaś ży=
wość we


strona: F8v

1:
wość we wſzytkich cżłonkach/ nie byſthra/ nie
2:
ſzalona/ ále ſtátecżna/ á poważna/ iżby to znáć
3:
iáſnie było/ że cżłowiek/ tho co mowi/ mowi s
4:
chęći. Lecż mowiącz o oboygu záraz/ y o mo=
5:
wie/ y o piſániu/ wſzytko tho co ſie do tych cżá=
6:
ſow powiedziáło/ nic nie ieſth/ ieſli w káżdym
7:
zwiąſku ſłow (czo Láćinnicy ſentenciámi zo=
8:
wą/) nie będzie znáć byſtrego rozumu/ trefne=
9:
go wynaláſku/ powagi wedle potrzeby/ y wſzi
10:
tkiego ná wybor. Tu p. Boián. ták powie=
11:
dział. Pewnie będzieli ták then dworzánin ná
12:
wybor wſzytko/ á s tą powagą mowił/ rzadki
13:
kto go rozumieć będzie. Y owſzem (odpo=
14:
wiedział pan Kriſki) káżdy go zrozumie/ bo
15:
piękne ſłow vſádzenie/ łatwie poiąć: Ani ia też
16:
chczę áby záwżdy poważnie mowił/ ále o rze=
17:
cżach żártownych/ s kunſzthem/ á wſzákże áby
18:
ſie przedſię miał ná piecży/ żeby cżego dziećinne
19:
go po nim znáć nie było. A gdy trefi ná co tru=
20:
dnego/ áby ſłowy ktemu ſpoſobnemi/ rzecż one
21:
ták wywiodł/ żeby ią káżdy poiąć/ á wyrozu=
22:
mieć mogł. Záſię gdy o rzecżach wielkich mo=
23:
wić przydzie/ áby poważnie/ rzeźwie/ y potę=
24:
żnie/ mowił/ obieráiąc ſłowá właſne/ iáſne/ ła=
25:
twie/ dobrze złożone/ á te ktorych by poſpolicie
26:
vżywano: ábowiem/ też poſpolite ſłowá/ vcży=
nią rzecż


strona: G

1:
nią rzecż ozdobną/ y poważną/ ieſli ie dworzá
2:
nin przerobić/ á vſádzić dobrze będzie vmiał.
3:
Tu ſie niechay ſtára/ áby rzecż iego káżdego ru
4:
ſzyłá/ áby mogł przywieść ku żalu/ ku gniewu/
5:
ku miłoſierdzyu/ y vmiał zápalić/ podwieść/
6:
zmiękcżyć/ zwyciężyć/ przełamáć/ wedle potrze
7:
by ſwey/ ſercá ludzkie: ábowiem to ieſt czel do
8:
ktorego wſzyſcy wymowce ſtrzeláią. Cżáſem
9:
też áby vmiał podáć ludziom ſłodkiego/ s pro=
10:
ſtá/ á nie dwornie mowiąc/ y thák łatwie/ iżby
11:
káżdy kto ſłucha/ zdał ſie ſobie modz w tho tre=
12:
fić/ á gdyby ſkoſztował/ áby dopiero poznał/ iż
13:
dáleko ieſt od oneo/ co mnimał by było łatwie.
14:
Ná ten cżás p. Wapowſki ták powiedział.
15:
Doſyć ſie iuż á podobno/ y názbyth/ około they
16:
mowy y wymowy mowiło/ dobrze by p. Kri=
17:
ſki ábyś w. m. przyſtąpił/ do cżego inego.
18:
Odpowiedział p. Kriſki. To czo ſie thu około
19:
mowy/ y wymowy/ mowiło/ ácż tego potrze=
20:
bá dworzáninowi/ iednák/ iżem ſie thák długo
21:
tym báwił/ vroſło to ſtąd/ żem W. miłoſciam
22:
chciał pokázáć/ iáko przemierzła rzecż ieſt/ wy=
23:
dwarzánie/ á ná drugą ſtronę/ iáko ſzcżyrość/
24:
á niedbáłe iákieś cżynienie rzecży/ ma grácią.
25:
Ku temuż ieſzcże kilká ſłow powiem. Dziwnie
26:
ſie o to wſzytki białegłowy ſtáráią/ áby były/ á
G gdy być


strona: Gv

1:
gdy być nie mogą/ áby ſie ácż nic zdáły czudne/
2:
á przeto kiedy im náturá cżego nie dáłá/ thedy
3:
ony rozumem chczą tego nádſtáwić: ſtądże v=
4:
roſło owo/ iż ſie máluią/ iż ſobie dla wielkiego
5:
cżołá włoſy/ á dla ozdobienia oká/ brwi tárgá
6:
ią/ y czo inego cżynią z wielką boleſcią/ cżego
7:
mnimáią iż męſzcżyzni ná nie nie wiedzą.
8:
Iam to dawno pred ſię wziął/ Rzekł p. Koſt=
9:
ká/ dobrze dzierżeć o białychgłowach/ y bronić
10:
ich podług możnośći. A przetho lepiey byś w.
11:
m. vcżynił pánie Kriſki/ kiedybyś w. m. ſwo=
12:
ię prowádził/ á nie odkrywał ich niedoſthát=
13:
kow bez potrzeby. Y owſzem tho bárzo po=
14:
trzebnie cżynię/ odpowiedział p. Kriſki/ bo w.
15:
m. kocháiąc ſie w białychgłowach thák bárzo/
16:
iáko ſie kochaſz/ przeſtrzeżeſz ich s thego czo zle/
17:
bo im tho pochodzi ſtąd/ iż gwałtem/ chczą być
18:
piękne/ á to nic inego nie ieſt/ iedno wydwarzá
19:
nie. Zaſz owo nie piękna rzecż/ kiedy ſie biała=
20:
głowá/ vbierze/ y vchędoży thák s proſtá/ á bez
21:
wymyſłow/ iż kto ią widzi/ nie może rozeznáć
22:
ieſli ſie chędożyłá/ ábo nie. A owo záſię iáko
23:
ſproſna rzecż/ kiedy dobra páni cżegoś ták wie=
24:
le ná twarz nákłádzie/ iż ſie zda iákoby byłá w
25:
máſzkárze/ áni ſie ſmie rozſmiać/ áby ſie iey ná
26:
twarzy nie złupáłá/ áni ſie obeźrzy/ chybá wſzy
tká ſobą/


strona: G2

1:
tká ſobą/ iáko wilk/ áni ſie zápłonie: záwdy ie=
2:
dnáka/ oprocż ráná/ przed vbierániem może ſie
3:
co odmienić/ to potym gdy ſie vbierze/ iuż iáko
4:
drewno ſthoi/ á cżeka łoiowego ſłończá/ iáko
5:
Moſkwá cżáſu ná przedánie ſoboli. Wielka tu
6:
rozność ieſt/ iedney od drugiey/ y niewiem ko=
7:
muby ſie tey fáłſz podobáć/ á oney pirwſzey po
8:
mierne ochędoſthwo/ á ſzcżyrość nie podobáć
9:
mogłá. A dopiero więcz/ ná owę białągłowę
10:
(mowię nieżádną) náder miło pátrzyć/ czo ią
11:
cżłowiek záſtánie domá nieſplecioną/ nieſzcże=
12:
ſáną/ y owſzem nápołi roztárcháną/ áno v niej
13:
płeć przyrodzona/ chocia nie biała/ biała/ áni
14:
rumiona/ ále owſzem przybledſzym/ á z zápło=
15:
nienia pod cżás przyſtoyney/ y przyiemney bár
16:
wicżki: poſtępki ſzcżyre/ ták iáko iey przyrodze
17:
nie dáło/ ſkąd znáć/ iż ſie nikąſká o to nie ſtára/
18:
áby ſie cudną zdáłá: chod/ mowá/ niewydwa=
19:
rzána/ y wſzytko po proſtu: widział tho kiedy
20:
kto z w. m. iżby mu ſie tknąć ſerczá/ bárzo nie=
21:
miáło? Toć to ieſt ono niedbánie/ oná ſzcżyrość
22:
ták przyiemna cżłowiekowi/ ktory gdy co wi=
23:
dzi od wymyſłow/ hnet ſie obawia podmiotu.
24:
Przypomnię też y owo/ iáko białągłowę bárzo
25:
zdobią piękne zęby/ bo iż nie ſą ták ná widoku
26:
iáko twarz/ ále więcej cżáſu ſkryto ſiedzą/ rzad
G 2 ko iná=


strona: G2v

1:
ko inácżey kto rozumie/ iedno że białagłowá/
2:
mniej ſie o nie ſtára/ żeby białe byłi/ niż o twarz:
3:
á wdy/ kiedyby ſie bez przycżyny vſtháwicżnie
4:
ſmiałá/ á telko dla tego/ żeby widzano iey bia=
5:
łe zęby/ poznałby káżdy/ że tho náſchwał cżyni:
6:
zá cżym nie telko by oná piękność zębow zgá=
7:
ſłá/ ále y ſámá zdáłáby ſie wielką ſproſniczą.
8:
Tákież y rękę kthora białagłowá ma piękną/ á
9:
nie popiſuie ſie z nią/ ále owſzem dáie tho znáć/
10:
że niedba o nię/ áni zna tey iey cudnośći/ dziw=
11:
nie ná nię miło pátrzyć. Tákowąż grácią ma/
12:
á bodaj nie więtſzą/ biała nogá w ochędożnym
13:
trzewiku/ kiedy ſie trefi/ iż ią s przygody vkaże
14:
białagłowá/ nie s chęći: ábowiem ták rozumie
15:
káżdy z nas/ iż tho ochędoſtwo będącz ná tym
16:
mieyſcu/ ktorego ábo nigdy/ ábo bárzo rzadko
17:
widzieć ſie trefi/ ieſt przyrodzone oney białey=
18:
głowie/ nie żeby ſie ná to dla chluby/ wydawáć
19:
miáłá. Poty kres niechay będzie/ mowy około
20:
wydwarzánia/ bo to káżdy z w. m. ná oko wi=
21:
dzi/ iáko ſzpeći wſzelákie poſthępki cżłowiecże/
22:
ták te ktore ciáłu należą/ iáko też te/ ktore ná v=
23:
myſle záwiſły: o ktorym vmyſle/ y rzecżach co
24:
ná nim iáko ná fundámencie ſtoią/ że ſie máło
25:
mowiło/ powiem teraz nieco ſzerzey/ iákoż te=
26:
go bárzo potrzebá: ábowiem iż vmyſł od du=
ſze pocho=


strona: G3

1:
ſze pochodząc/ dáleko ieſt wyſzſzego doſtoień=
2:
ſtwá/ niż ciáło/ przeto theż przyſtoi/ ſtáráć ſie
3:
bárziey o iego ćwicżenie y ozdobę/ niż o tho co
4:
ciáło ſláchćić ma. Piſáło wiele Philozophow
5:
o cnocie/ dzieląc ią ná cżęśći/ y ſubtylnie o do=
6:
ſtoieńſtwie káżdey cżęśći diſputuiąc/ nád tho/
7:
dáli iákieś vpominki ſwoie/ ktoremi miał by ſo
8:
bie wiele pomocz cżłowiek/ do życia błogoſłá=
9:
wionego. W to ia mego Dworzániná ták głę
10:
boko wdawáć niechczę/ doſyć ná tym iż będzye
11:
dobrym cnotliwym cżłowiekiem/ bo tu w tym
12:
ieſt mądrość/ ſpráwiedliwość/ mężność/ po=
13:
wſcięgliwość/ y wſzytko ine/ co ku przyſtoyno
14:
śći należy: ábowiem thego ia ſámego mam zá
15:
práwego Philozophá/ kthory chce być cnotli=
16:
wym cżłowiekiem: y w kim ieſt thá chęć/ temu
17:
máło cżego więczey trzebá. Dla tego Sokra=
18:
tes powiedał/ że mu ſie widziáłá iego lekcia/ śi
19:
łá iuż ſpráwić/ kiedy kthożkolwiek/ s ſłuchánia
20:
iey przyſzedł ná tę drogę/ iż chciał poznáć/ y ná=
21:
ucżyć ſie cznoty. Iákoż ktho iuż do thego kreſu
22:
przydzie/ iż nicżego więczey nie prágnie/ iedno
23:
tego/ by był dobrym/ łátwiuchno ſie náucży iá
24:
ko przyść ktemu. Ale o tym niechay będzie do=
25:
ſyć. Gdy iuż moy Dworzánin ozdobi vmyſł
26:
ſwoy cnotą/ po cnocie/ nie zda mi ſie áby go w
G 3 czo pię=


strona: G3v

1:
co piękniey przybráć mogł/ iáko w náukę/ cho=
2:
ciać niektore narody/ y náſzych niemal więt=
3:
ſza cżęść Polakow/ máią ſobie náuki dobre zá
4:
nic/ á práwie ie oddzieláią od ſláchectwá/ po=
5:
wiedáiąc iż ſláchectwo/ telko z męſtwá roſcie:
6:
ſtądże y owo poſzło/ iż thák brzytkie rozumieią
7:
być to ſłowo/ żak: ále żadna rzecż właſnieyſza/
8:
żadna przywoitſza cżłowiekowi nie ieſth/ iáko
9:
vmienie: ktore vmienie/ kto powieda/ iż nie ieſt
10:
záwdy dobre przez ſię ſámo/ bárzo poſzedł ná
11:
ſzalonego. A gdzieby mi przyſzło s thákiemi o
12:
tym mowić/ ſtárałbym ſie o to/ iákobych poka=
13:
zał/ iż náuki dobre/ ktore Bog zá ſkarb nayko=
14:
ſztownieyſzy ludziom ná ſwiát poſsłał/ ſą poży
15:
thecżne/ y potrzebne ku życiu/ y ozdobie náſzey:
16:
przywiodłbych y ktemu śiłá przykłádow/ iá=
17:
ko oni wieldzy Hetmáni ſtárzy/ mało mieli ná
18:
tym/ iż vmieli Ricerſkie rzemięſło doſkonále/
19:
ále chcieli być ktemu y vcżonemi: iáko Alexán=
20:
der wielki/ Homerowę Iliádem/ gdzie piſał o
21:
męſtwie Achillowym/ záwdy w głowach pod
22:
poduſzką v ſiebie (iáko to w. m. wiecie) mie=
23:
wał: á nie telko ſie kochał/ y ćwicżył w Hiſto=
24:
riey/ ále też y te ſubtelnieyſze náuki/ w kthorych
25:
ſą przycżyny przyrodzone cżemu ſie co ná ſwie
26:
cie dzieie/ chciał vmieć: y wielką w thym pil=
ność cży


strona: G4

1:
ność cżynił/ máiąc Ariſtotelem miſtrzá. Nuż
2:
Alcibiádes/ to co miał dobrego w ſobie/ nigdy
3:
by było/ ku they wyſokośći/ á chwale nie przy=
4:
ſzło/ by nie náuká/ á ćwicżenie kthore wziął od
5:
Sokratá. Ceſar/ iáko ſie pilnie vcżył/ y iáko
6:
wiele vmiał/ znáć tho z iego oſobnego piſmá
7:
ktore zoſtáwił. Powiedáią iż Scipio Afri=
8:
canus/ nigdy z ręki nie wypuśćił Xenophonto=
9:
wych kſiążek/ gdzie Xenophont pod oſobą Cy
10:
ruſá krolá/ wypiſuie iáki by miał być/ krol prá=
11:
wy. Więc Lucullus/ Silla/ Pompeius/ Bru=
12:
tus/ y ini Rzymſcy/ y Greccy Hetmánie wſzyt
13:
cy vcżeni byli: á nákoniec Hannibal ták ſław=
14:
ny Hetman/ ále s przyrodzenia okrutnik wiel=
15:
ki/ á ktorego náuká trudno zmiękcżyć miáłá/ á=
16:
bowiem Bogu/ y ludziom był nieprzyacielem/
17:
á wdy y ten przedſię chciał być vcżonym/ á ieſli
18:
dobrze pomnię/ widzi mi ſie żem gdzieś cżytał
19:
o nim/ iż kſięgę Greckim ięzykiem nápiſał/ y zo=
20:
ſtáwił po ſobie. Ale ſie ia w tym podobno nie=
21:
potrzebnie ſzerzę/ gdyż to każdy z w. m. zna/ iá
22:
ko ći błądzą/ ktorzy powiedáią/ iż náuká wá=
23:
dzi/ do Ricerſkiego rzemięſłá. Wiecie też tho
24:
w.m. iż gdzie ſie kto ma cżego wielkiego/ á nie=
25:
beſpiecżnego ná woynie poważyć/ ſławá ſá=
26:
má/ nie co inego/ muśi go ná tho podwieść: bo
G 4 kto dla


strona: G4v

1:
kto dla pożytku/ ábo dla iákiey iney przycżyny
2:
ná to ſie vda/ ten/ naprzod iż nigdy nic dobre=
3:
go nie ſpráwi/ á pothym nie godzien ieſt/ áby
4:
go ſláchćicem zwano/ ále iednym naynędzniey
5:
ſzym przekupniem. Tu áni tego trzebá wywo=
6:
dzić/ iáko prawdziwa ſławá ná piſmie záwi=
7:
ſłá/ y v niego ieſt w beſpiecżnym záchowániu:
8:
bo to káżdy iáſnie widzi/ chybá ći ludzie nie wi
9:
dzą/ ktore pan Bog ná tym ſkarał/ iż piſmá nie
10:
vmieią. Kto ieſt ták nędzney myſli/ ták máłe=
11:
go á ſtrapionego ſercá/ iżby/ cżytáiąc Alexán=
12:
drowe/ Ceſarowe/ Scipianowe/ Hánnibalo
13:
we/ y inych ſławnych Hetmánow dzieie/ zápa=
14:
lić ſie ku tákoweyże dzielnośći nie muſiał/ á nie
15:
wzgárdził hnet/ tym nędznym żywotem/ ktori
16:
iedno do trzech dni trwa/ áby doſtał thákiego
17:
żywotá/ nád ktorim ſmierć nie ma mocy? ábo=
18:
wiem to ieſt dopiero práwe ożycie/ kiedy ktho
19:
ſławnie vmrze/ bo/ co ſmierć wſzytko s ciáłem
20:
pożrzeć chćiáłá/ tho w ten cżás (iey ná złość)
21:
wſzytki tego cżłowieká pocżćiwe ſpráwy oży=
22:
wą/ y znácżnieyſze/ więthſze/ y chwálebnieyſze
23:
będą/ niż zá żywotá. Ale/ kogo nie vcieſzyło ni=
24:
gdy piſmo/ áni zna tego ſmáku/ ktory hiſtorie/
25:
ábo y ine rzecży w kſięgach dáią: ten/ ſławy w
26:
iey máyeſtacie nigdy widzieć nie może. Y thák
rozumie


strona: G5

1:
rozumie/ iż oná nie trwa dáley/ iedno do iedne
2:
go/ ábo do dwu cżłowiecżych żywotow/ iż pá=
3:
mięć ludzka máło dálſzy kres wynieść może: zá
4:
ktorim rozumieniem/ tey thák krotkiey ſławy/
5:
nie thák ſobie waży/ iákoby był ważył onę iák=
6:
miarz wiecżną/ by mu iey było nieſzcżęſcie po=
7:
znáć nie zábroniło. A nie ważąc iey ták bárzo:
8:
wielkie podobieńſtwo/ iż ſie też nie poważy ták
9:
wiele dla doſtánia iey/ iáko ten/ kto ią zna do=
10:
ſkonále. Widzimi ſie pánie Kriſki (Rzekł
11:
tu p. Lupá) iż poki náſzy Polaczy cżytáć nie v=
12:
mieli/ poty w Polſzcże było więcey cnothy/ te=
13:
raz zá tą náuką/ wſzytko złe przyſzło: námnoży
14:
ło ſie obłudnośći/ wykręthow/ porządku nie
15:
znáć/ káżdy podług ſwey głowy Rzecżpoſpo=
16:
litą ſtánowić chce/ iákoby to ſámym tylko tym
17:
należáło/ ktorzy piſmo vmieią: więc ći vcżeni/
18:
gdy oſobno mowią/ widzą ſie być bárzo mą=
19:
drymi/ á ſkoro do kupy przydą/ tho on rozum
20:
niewiem gdzie zginie/ bo z ich rády/ nic dobre=
21:
go nie wychodzi: Z náuki tey/ przyſzły długie/
22:
y wydwarzáne mowy/ ktore y zátrudniáią rze
23:
cży wſzytki/ y cżynią długie ſeymy: gdzie oyco=
24:
wie náſzy nie vmieiąc piſma/ więczey dobrego
25:
poſtánowiáli zá cżtery pięć dni/ niż dziś zá nie=
26:
dziel ſiedmnaſcie/ oſḿnaſcie. Odpowie=
G 5 dział p.


strona: G5v

1:
dział p. Kriſki. Nie zdami ſie pánie Lupá/ áby
2:
w tym náuká czo winná byłá/ ábowiem tá/ ná
3:
złe nie rádzi: ludzie to podobno w tym krzywi/
4:
ktorzy ſobie náukę przypiſuią/ áno iey niemáſz:
5:
á thym mnimániem/ vganiáią tho ſobie/ cżego
6:
im potrzebá. Y ták/ przycżyna złego náſzego i=
7:
na nie ieſth/ iedno zbytnia chćiwość nábywá=
8:
nia/ zá ktorą idzie to/ iż żaden záwołániu ſwe=
9:
mu doſyć nie cżyni/ ále vmiłowawſzy káżdy z
10:
oſobná pożytek włoſny/ á poſpolity pożytek/ y
11:
dobro/ ná ſtronę odrzućiwſzy/ to przed ſię bie=
12:
rze/ cżymby dom ſwoy vbogáćił/ áni ná to pá=
13:
trzy przyſtoili to iego záwołániu/ ábo nie/ cże=
14:
go ſie iął: by on iedno miał wśi doſić/ ma zá to/
15:
że potomká iego pytáć nie będą/ iáko tego ociec
16:
doſtał. Otoż tá chćiwość záſlepiłá ludzie/ iż te
17:
go nie widzą/ ieſli poſpolita rzecż zginie/ iż nikt
18:
ſwego nie odzierży. Ale o tym iż ſie bez żalu mo
19:
wić nie może/ lepiey milcżeć: do Dworzániná
20:
ſie ia ſwego wrocę/ kthory/ chczę áby był przez
21:
poły vcżony/ ácż nic in literis kthore humaniores
22:
zową/ á nie telko Láćińſki/ y Grecki ięzyk chczę
23:
áby vmiał/ dla tych rzecży oſobnych ktore nimi
24:
piſano/ ále też y ine ięziki/ iáko Niemiecki/ Wło
25:
ſki/ Fráncuſki/ Hiſzpáńſki/ niechay rozumie: Zá
26:
ſię Poety wſzytki/ Orátory/ Hiſtoriki s pilno=
ſcią wiel=


strona: G6

1:
ſcią wielką trzebá żeby przecżćił/ j zwártował/
2:
áby mogł wiedzieć/ czo ſie w kthorym dzieie/ y
3:
ſwiádom był káżdego mieyſczá. Niechay vmie
4:
z głowy piſáć/ liſt cudny/ rzecż poważną: więc
5:
y wierſz: bo mu ſie to v dworu záwdy do cżego
6:
krotochwilnego przydáć może/ y ſam s tego do
7:
má pociechę weźmie. A ieſliby rozumiał (iákoż
8:
domá oſądzić ſie káżdemu trzebá) iż iego piſá=
9:
nie/ nie doſzło tey doſkonáłośći/ żeby ie ludzye
10:
rádzi cżytáć/ y chwalić mieli: niechaiże go ſwiá
11:
tu nie vkázuie/ áby z ſiebie nie vcżynił ſmiechu/
12:
ále telko wiernemu przyacielewi: ábowiem/ by
13:
mu to ćwicżenie/ inego pożytku nie przynioſło/
14:
thedy ten ſam/ zá wiele mu ſtánie/ iż on będzye
15:
mogł lepiey ſędzić o piſániu drugiego/ niż ten/
16:
kto ſie w piſániu nie ćwicżył: iákoż/ niechay bę=
17:
dzie iáko chce vcżony cżłowiek/ á ſam nigdi nie
18:
piſywał/ rzadko ſie to ma trefić/ áby mogł do=
19:
ſkonále poznáć/ vmyſł/ praczą/ rozum tego kto
20:
piſał/ ábo żeby miał vcżuć on ſmák/ ktory ma o=
21:
ſobny ſwoy/ káżdy kſtałt piſánia: y obacżyć the
22:
kuńſzty/ ktore w ſtárych Authorzech cżęſto by=
23:
wáią pokryte. Nád tho/ zá tákowym ćwicże=
24:
niem będzie mu hnet ſłow doſtawáło/ y grun=
25:
towniey może mowić. Ale nád wſzythko/ nie=
26:
chay to memu Dworzáninowi tkwi záwdy w
głowie/


strona: G6v

1:
głowie/ áby y w tym y w káżdey iney rzecży o=
2:
ſtrożnie pocżynał ſobie/ á rádniey był boiázli=
3:
wym/ niż ſmiáłym. Tego cżego nie vmie/ nie=
4:
chay nie rozumie o ſobie áby vmiał: ábowiem
5:
s przyrodzenia káżdy z nas/ bárziey niż przy=
6:
ſtoi prágnie chwały: y żadney muzyki ták ráde
7:
nie ſłucháią náſze vſzy/ iáko kiedy kto/ ku chłu=
8:
bie náſzey/ co powieda. Tho pſuie wielkie pá=
9:
ny/ iż rzadki ktory przydzie do tey doſkonáło=
10:
śći/ do ktorey go dobre przyrodzenie iego wie
11:
dzie: á przetho kto ná tho vſzu ſobie dobrze nie
12:
zátka/ iáko on Vliſſes/ áby głoſu Syren nie ſłi
13:
ſzał/ vłowi ſie ſam/ y zábije. Cżemu zábiegáiąc
14:
oni vcżeni ſtárzy/ piſáli o tym/ iáko prawdzi=
15:
wego przyiacielá rozeznáć od pochlebcze. Ale
16:
coż tho pomoże: gdyż tákich wiele ieſt/ á ſnadź
17:
im y licżby nie máſz/ ktorzy znáią to iáſnie/ iż im
18:
pochlebuią/ á wdy ná pochlebcze ſą łáſkáwi/ á
19:
ná owe pátrzyć nie mogą/ kthorzy im prawdę
20:
mowią: á cżęſtokroć zda ſie im iż ten kto chwa=
21:
li/ y pochlebuie/ nie do końcá iákoby doraża/ á=
22:
ni wſzytkiego wypowieda/ więc oni ſámi do=
23:
kłádáią/ y plotą ták wiele o ſobie/ iż pochlebcá
24:
by nayniewſtidliwſzy ſromáć ſie muśi. Ale kie
25:
dy ták chcą/ niechaiże zoſtáną w ſwym roſole/
26:
doſić mnie ná tim/ kiedi moj dworzánin/ nie da
tego w ſię


strona: G7

1:
thego w ſię wmowić/ áby miał mieć białe/ zá
2:
cżarne/ á iż nie będzie rozumieć o ſobie iedno ty
3:
le/ ile znáć będzie prawdziwie cżego być w ſo=
4:
bie/ y owſzem dla pewniku/ chociaż by tho znał
5:
być w ſobie/ co mu ktho przypiſuie/ iednák nie=
6:
chay ták zgołá/ nie pozwala/ bez ſporu trzymá
7:
nia/ ále rádniey niechay ſkromnie záprzy/ iż te=
8:
go w nim niemáſz/ odwoływáiącz ſie záwżdy
9:
nie zuchwále/ do ſwego rycerſkiego rzemięſłá/
10:
zá kthore/ ſtátecżnie trzymáć ſie/ á wſzytki ine
11:
godnośći/ y przymioty dla iego ozdoby/ mieć
12:
ma: zwłaſzcżá gdy będzie miedzy żołnierzmi.
13:
Nie ták iáko drudzi/ ktorzy miedzy vcżonemi/
14:
chcą być żołnierzmi/ á miedzy żołnierzmi/ chcą
15:
vść zá vcżone. Tym tedy kſtałtem moy Dwo
16:
rzánin vſtrzeże ſie wydwarzánia/ á cokolwiek
17:
pocżnie/ chocia cżáſem będzie thák wcżás do=
18:
brze/ iednák ludzie zá ná wybor chwálne ono
19:
rozumieć będą. Niewiem pánie Kriſki
20:
(rzekł thák pan Wapowſki) cżemu ták w. m.
21:
chceſz mieć/ iżby dworzánin/ y náukę/ j ine przy
22:
mioty wſzytki thák miał v ſiebie/ iáko zá iednę
23:
okraſę rycerſkiemu rzemięſłu/ á nie rádniey ry=
24:
cerſkie rzemięſło/ y ine przypadki/ náucze ku o=
25:
zdobie: ktora okrom wſzelákieo towárzyſtwá/
26:
ma ták wiele przed Ricerſkiem rzemięſłem/ iá=
ko wiele


strona: G7v

1:
ko wiele ma/ duſzá nád ciáło: iż náuká włoſnie
2:
należy duſzy/ ábo ták rzekę vmyſłowi/ á rycer=
3:
ſkie rzemięſło ciáłu. Y owſzem (odpowie=
4:
dział p. Kriſki) kto ſie ryczerſkiem rzemięſłem
5:
pęta/ potrzebá áby thák wiele rozumem robił/
6:
iáko y ciáłem. Ale niechcę pánie Wapowſki á=
7:
byś w. m. w tey rzecży był ſędzią/ bo byś w. m.
8:
drugiey ſtronie był bárzo podeźrzány: á też po=
9:
nieważ nie teraz/ ále dawno/ przednie mądrzy
10:
ludzie śiłá ſłow/ trzymáiąc/ iedni zá thą/ dru=
11:
dzy zá ową ſtroną/ około thego wypuśćili/ y
12:
wſzytko to było ná plácu/ cokolwiek zobudwu
13:
ſtron dowodnie kto powiedzieć może/ nie po=
14:
trzebá nam wznawiáć tego: zgołá ia przyimu
15:
ię zá dekret/ ten dowod/ ktory zá ſobą żołnie=
16:
rze máią/ y ták rozumiem/ że nie náuká/ ále ry=
17:
cerſkie rzemięſło ma przodek/ y chczę/ áby moy
18:
Dworzánin/ ponieważ go podług mego zdá=
19:
nia formuię/ tákże rozumiał. A kto ſie w thym
20:
ſemną nie zgadza/ ten niechay cżeka tákiey di=
21:
ſputáciey/ gdzie żołnierzom będzie wolno vży=
22:
wáć ſwego nacżynia/ á vcżonym przećiwko
23:
nim takież/ vźrzy to ná oko/ iż żelázo wygra/ á
24:
kſięgi przegráią. Powiedział záś p. Wa=
25:
powſki. Cięſzko mi ná w. m. pánie Kriſki. Do
26:
pierucżkoś w. m. gánił niektore narody/ y ná=
ſze dru=


strona: F8

1:
ſze drugie Polaki/ iż náuki zá nic ſobie niemáią/
2:
y mowiłeś W. M. wiele zá nią/ iáko przez pi=
3:
ſmo poznawamy/ co tho ieſt ſławá/ y iáko nas
4:
cżyni náuká nieſmiertelnemi: á teraz záſię mo=
5:
wiſz w. m. iákoby coś inego. A za w. m. niepo=
6:
mniż/ iáko Alexánder wielki ad Achillis ſtatuam
7:
vna cum ſocijs circumcurrens powiedział, O for=
8:
tunate adoleſcens, qui tuæ virtutis Homerum præ=
9:
conem inueneris. ieſlić Alexánder zaźrzał Achil=
10:
liowi/ nie thego/ by miał być więthſzym niż on
11:
Hetmánem/ ále tego ſzcżęſcia/ iż Homerus ták
12:
wzięty/ á ſlawny Poetá/ piſał dzieie á ſpráwy
13:
iego/ możemy ſtąd znáć/ iż Alexánder wyſzſzey
14:
kładł náukę Homerowę/ niż ſpráwy Achillio=
15:
we. A ták/ kto w tey rzecży lepſzym ſędzią/ ábo
16:
cżiy dekret ſpráwiedliwſzy być może/ iáko tego
17:
ktory był Hetmánem pirwſzym ná ſwiecie?
18:
Odpowiedział p. Kriſki. Ia gánię náſze nie=
19:
ktore Polaki/ y ktokolwiek táki ieſt/ kto powie=
20:
da/ żeby náuká Ricerſkiemu rzemięſłu wádzić
21:
co miáłá/ á to twirdzę/ iż nikomu bárziey vcżo
22:
nym być nie przyſtoi/ iáko żołnierzowi: dla te=
23:
goż chcę/ áby te obiedwie rzecży poſpołu ſpięte/
24:
náuká z Rycerſkiem rzemięſłem/ (iákoż bárzo
25:
im dobrze s ſobą) náidowały ſie w mym dwo
26:
rzáninie. Ani ia prze to czo inego teraz mowię
niż pir=


strona: F8v

1:
niż pirwey/ ále (iákom powiedział) diſputo=
2:
wáć o doſtoieńſtwie ich niechcę. Wiemy to ie=
3:
dnák/ iż vcżeni ludzie nigdy ſnadź przed ſię nie
4:
biorą chwalić/ iedno/ oſoby wielkiego záwołá
5:
nia/ y vcżynki ich ſławne/ ktore vcżynki s ſiebie
6:
ſáme/ godne ſą cżći y chwały/ dla cnoty/ s kto=
7:
rey pochodzą. A iáko złoto/ zdobi tę rzecż káż=
8:
dą/ ktora ieſt vcżyniona z niego/ ták też y vcżyn
9:
ki ſławne/ zdobią piſánie/ y ſą wielką tego przy
10:
cżyną/ że ono trwa wiek/ po wieku: ábowiem/
11:
cżyta káżdy rad tę kſięgę/ y wieldze ią ſobie wa=
12:
ży/ w kthorey rzecży poważnych/ przykłádow
13:
pięknych/ cnych ſkutkow śiłá widzi: á owá kſię
14:
gá pod łáwą lega/ ktora ſie ſłowy/ á nie rzecżą
15:
nádſtáwia. A ieſli Alexánder zaźrzał Achilli=
16:
owi thego/ iż thák wielki cżłowiek o nim piſał:
17:
przedſię ia tu w tym nie widzę/ áby wyſzey ná=
18:
ukę kładł/ niż rycerſkie rzemięſło: y owſzem by
19:
ſie był rozumiał thák być dáleko od Achillá w
20:
ſpráwie woienney/ iáko rozumiał/ że mieli być
21:
ći wſzytcy do Homerá/ ktorzy o nim piſáć mie=
22:
li/ pewnie/ iżby ſie był wolał o ſię ſtáráć/ áby w
23:
dzielnośći nie był Achilla niſzſzy/ niż o drugie=
24:
go/ iżby o nim mogł piſáć vcżenie. A przetho
25:
mnie ſie widzi/ iż ſie tu nieiáko Alexánder chłu=
26:
bi/ prágnąc tego cżego widział iż mu nie doſta=
wáło: to


strona: H

1:
wáło: tho ieſt/ náder cżyiego oſobnego piorá:
2:
nie tego/ cżego rozumiał że iuż doſtał/ tho ieſt/
3:
męſtwá/ á dzielnośći w ſpráwie woienney: bo
4:
w thym nie rozumiał ſie być kęs ieden Achilliá
5:
podleyſzym: y dla thego zwał go ſzcżęſliwym/
6:
vkázuiąc ná ono: tho cżuſz/ ieſlić práwi ſławá
7:
moiá/ nie będzie ták głośna/ á znácżna ſwiátu/
8:
iáko Achilliowá/ ktorą ták wielki Poetá roz=
9:
głośił/ niechayże tego nie przypiſuie żaden go=
10:
dnośći Achilliowey/ iżby więtſza niż moiá/ być
11:
miáłá: ále niechay przypiſuie iego ſzcżęſciu: iá=
12:
koż iednák/ ſzcżęſcie/ nie co inego ſpráwiło to/ że
13:
Achilles miał tákiego/ (w ktorym náturá wy=
14:
práwiłá ſztukę) cżłowieká/ iżby był iáko trąbą
15:
głoſną ſpraw ieo. Może też to być/ iż Alexán=
16:
der dla tego to ták rzekł/ áby nápomknął kogo
17:
z mądrą głową ku piſániu o ſobie: pokázuiącz
18:
tym/ iż iáko miał we cżći ten ták wielki ſkarb/ v=
19:
cżone piſánie/ że tylekroć miáło mu być ono mi
20:
ło/ coby kto ku iego chłubie nápiſał. Ale iuż nie=
21:
chay o tym doſyć będzie. Powiedział p. Lu=
22:
pá. Podobno to y názbyt pánie Kriſki/ bo nie=
23:
wierzę/ áby ták wielkie nacżynie mogł ná ſwie
24:
cie náleść/ w ktoreby to wſzytko weſzło/ co w.
25:
m. chceſz áby było w tym dworzáninie. Záś
26:
powiedział p. Kriſki/ Ieſzcżeć tego więcey ma
H być pánie


strona: Hv

1:
być pánie Lupá/ potrzebá ku temu áby był mu=
2:
zykiem/ iżby ábo ſpiewáć/ ábo ná lutni/ ábo ná
3:
iákim Inſtrumencie gráć vmiał: ábowiem nie
4:
rozumiem áby vcieſznieiſza zabáwá mogłá być
5:
ku wybiciu ſobie z głowy wiele fráſunkow po
6:
cżćiwemu cżłowiekowi/ iáko tá: zwłaſzcżá ná
7:
dworze/ gdzie tego káżdy rad ſłucha.
8:
Zdami ſie pánie Kriſki/ rzekł záſię pan Lupá/ iż
9:
y muzyká/ y ine fráſzki/ ktoreś w. m. przypiſał
10:
dworzáninowi/ rychley by ſie białeigłowie ze=
11:
ſzły/ ábo temu męſzcżyznie/ ktoryby obycżáymi
12:
chciał być białągłową/ niż práwemu á ſtátecż=
13:
nemu mężowi: ktori temi roſkoſzkámi nie ma ſie
14:
pſowáć/ niema zniewieſcieć/ áby ſie zá tym nie
15:
muſiał bać ſmierći. Odpowiedział p. Kriſki/
16:
niewchodź w.m. zemną w tę gadkę/ boć w. m.
17:
dáleko záwiodę/ ábowiem ſzerokie pole mam
18:
chwalić muzykę/ mogę to pokázáć/ iż v ſtárych
19:
onych/ w thákiey powadze byłá/ że ią mieli zá
20:
rzecż ſwiętą. Y dzierżeli ták niektorzy wieldzy
21:
Philozophowie/ że ſwiát przez muzykę ſtánął:
22:
á niebieſkie biegi/ obrácáiąc ſie podług przyro=
23:
dzeniá/ piękny dzwięk/ y wdzięcżną hármonią
24:
dáią. Nákoniecz duſzá náſzá/ przez thákowąż
25:
hármonią miáłáby być ſtworzona/ y dla tego
26:
kiedy muzykę ſłyſzy/ tho iáko ze ſnu/ oczkniewa
ſie/ y bie=


strona: H2

1:
ſie/ y bierze żywość/ y pośiłek od niej ku potwir
2:
dzeniu mocy ſwoiey. Przethoż ono Alexánder
3:
wielki/ iáko mamy w hiſtoriach/ zápaliwſzy ſie
4:
muzyką/ wſtáć więc nád ſwoię wolą od bieſiá
5:
dy muſiał/ á bieżeć do zbroie/ do koniá: á potym
6:
gdy muzyk inákſzym kſtałtem zágrał/ tho záſię
7:
przychadzał k ſobie/ y wrácał ſie do bieſiády.
8:
Socrates on/ kthorego nicz vwieść nigdy nie
9:
mogło/ ſtárzuchnym będąc/ ná lutni ſie vcżył.
10:
Y zda mi ſie/ żem cżytał/ co Plato y Ariſtoteles
11:
piſzą/ iż ktory cżłowiek ma być dobrze wycho=
12:
wány/ temu trzebá żeby y muzykę vmiał. Dzi=
13:
wnemi dowody pokázuią tho/ iáko muzyká o=
14:
kruthną moc ma/ vcżynić z nas czo chcze: y dla
15:
wiele przycżyn/ ktorych teraz wylicżáć nie po=
16:
trzebá/ roſkázuią iżbyſmy ſie iey ieſzcże z dzye=
17:
ćińſtwá vcżyli: nie ták dálece dla tego/ iż ią/ lu=
18:
bią vſzy náſze/ iáko dla tego/ iż ma thę moc od=
19:
mienić nas/ w czo lepſzego/ á dáć nowy zwy=
20:
cżay/ ktory ſie ku cnocie gárnie: ktory zwycżay/
21:
cżyni duſzę ſpoſobnieyſzą ku doſtąpieniu błogo
22:
ſłáwieńſtwá/ iáko praca/ cżyni ciáło y duſzſze/
23:
y cżerſtwieyſze: Y nie thelko że nam nie wádzi
24:
ták cżáſu pokoiá/ iáko też cżáſu woyny/ ále y o=
25:
wſzem/ ieſt záwdy ná wielkiey pomocy. Ly=
26:
curgus też w ſwoim ſurowym ſtátucie/ muzy
H 2 kę po=


strona: H2v

1:
kę pochwalił. Lácedemoniánie dziwnie wa=
2:
lecżni ludzie/ ku pothkániu kazywáli więc gráć
3:
ná Cythárách/ y ná inych inſthrumenciech nie
4:
bárzo męſkich. Ini wieldzy Hetmánie ſtárzy/
5:
iátko Epáminundas/ byli w muzyce ćwicżeni/
6:
á kto iey nie vmiał/ iáko Themiſtocles/ podley
7:
hnet o nim rozumiano. Mam zá to/ iżeſcie w.
8:
m. cżytáli/ iż Chiron on ſtárzec/ piáſton Achil=
9:
low niechciał áby dziecię Achilles/ wychowá=
10:
nie iego/ co inego pirwey vmiáło/ niż muzykę.
11:
Chciał mądry preceptor/ áby te ręce/ ktore ták
12:
wiele krwie Throiáńſkiey rozlać miáły/ zába=
13:
wiáły ſie cżęſto grą ná lutni. Ktoryż tedy żoł=
14:
nierz będzie táki/ iż ſie będzye ſromał náſládo=
15:
wáć w tym Achilleſá/ nie wſpomináiącz inych
16:
wiele ſławnych Hetmánow/ ktorebym thu ná
17:
przykład przywieść mogł? A thák pánie Lupá
18:
nie odeimuy w.m. muzyki dworzáninowi/ kto
19:
ra nie telko ſercá ludzkie miękcży/ ále j źwirzętá
20:
dzikie/ cżyni rochmánne/ á kto ſie nią hydzi/ á=
21:
bo nie cżuie iey ſmáku/ temu/ (rzecż pewna) zle
22:
w głowie vłożono. Zaſz ono nie wielka rzecż
23:
byłá/ kiedi rybá dáłá ná ſobie ieździć po morzu
24:
Arionowi/ dla muziki. Teyże też vżiwáią w ko
25:
ſciele dla chwały Bożey/ y wielkie podobieńſt=
26:
wo/ iż ieſt pánu bogu wdzięcżna/ á iż ią on nam
dał dla


strona: H3

1:
dał dla ochłody/ y nieiákiey vciechy w pracy/ á
2:
fráſunkach náſzych: ſtądże owo ieſt/ iż kmieć w
3:
gorącze dni ſpiewáiąc ſobie o lipce/ máło pra=
4:
cey/ á potu cżuie. Tákież y owá we gzle kmioto
5:
wná/ ktora źimie do dniá prząść ábo tkáć wſtá
6:
ie/ nie zdrzemie ſie ſpiewáiąc/ á robotę ſwoię/
7:
vcżyni ſobie miłą. Zeglarze ná morzu/ ktorym
8:
wiátr/ deſzcż/ y iny niewcżas dokucży/ niemáią
9:
ſie do cżego inego vciec áby zápomnieli wſzyt=
10:
kiego/ iedno do muzyki. Tą ſie cieſzy podrożny
11:
cżłowiek/ tą więzień w cięſzkich okowach. Ná=
12:
koniec przyrodzenie ſámo/ (áby to káżdy znał/
13:
iż muzyká iáka tháka niewcżáſy ludzkie odpę=
14:
dza) návcżyło Mamki ſpiewáć/ áby ſpiewá=
15:
niem dziećinny płácż tuliły/ bo wnet dziecię v=
16:
ſpokoi ſie/ vſnie/ y zápomni ſobie przywoitego
17:
płácżu/ ktory płácż ná ten cżás/ dáło nam przy=
18:
rodzenie/ zá znák/ iż nędzny á mizerny żywoth
19:
náſz/ ma być ná ſwiecie. Gdy tu troſzkę v=
20:
milkł pan Kriſki/ rzekł pan Boiánowſki. Ia w
21:
tej mierze nie dzierżę s pánem Lupą/ y owſzem
22:
ták rozumiem/ dla tych przycżyn/ ktoreś w. m.
23:
námienił/ y dla inych wiele/ iż muzyká/ nie telko
24:
zdobi dworzániná/ ále iż mu ieſt bárzo potrze=
25:
bna. Ale to bych rad widział/ żebyś nam w. m.
26:
pokazał/ iáko dworzánin tego wſzytkiego czoś
H 3 mu w.


strona: H3v

1:
mu w. m. przypiſał/ ná ktory cżás/ y ktorym o=
2:
bycżáiem/ vżywáć ma: ábowiem wiele ieſt rze
3:
cży/ ktore chocia ſą przez ſię dobre/ iednák kie=
4:
di ie kto nie ná cżás cżini/ zánic nie ſtoią: á záſię
5:
te ktore ſie zdádzą być máłey ceny/ gdy ich kto
6:
dobrze vżywa/ hnet vydą zá przednie chwál=
7:
ne. Niż ná tho odpowiedział pan Kriſki/
8:
kſiądz Biſkup/ odpráwiwſzy do Krolá Io M.
9:
komorniká/ y bywſzy cżás niemáły ná pokoiu/
10:
wyſzedł ná ſalę. á gdy zá thym przyſciem po=
11:
wſtał káżdy z mieiſcá ſwego/ y chwyłkę milcże
12:
nie było/ rzekł Io M. Nuż przedſię kto teraz mo
13:
wił/ niech nie przeſthawa/ áby przyſcie moie
14:
przycżyną milcżenia nie było. Odpowie=
15:
dział p. Kriſki. Milcżeć muśi M. kſięże/ komu
16:
rzecży nie doſtáie. Aniś w. m. w tym milcżeniu
17:
kęs ieden winien/ ále winná nieumieięthność
18:
moiá/ zá kthorą/ iáko tho wſzytko com do tych
19:
cżáſow mowił brzydkie ku ſłuchániu tym pá=
20:
nom było: ták záſię milcżenie moie/ mnimam iż
21:
będzie ich miłoſciam bárzo przyiemne. A tho
22:
cżego ieſzcże ku przymiotom dworzáninowym
23:
nie doſtháie/ (iáko W. M. racżyſz wiedzieć/ o
24:
cżym tu rzecż byłá teraz) dobrze w. m. vcżynić
25:
będzieſz racżył/ (ponieważ władza I. M. pá=
26:
ná Lubelſkiego przy bytnośći w. m. vſtháie)
kiedy ko


strona: H4

1:
kiedi komu inemu wypráwić to roſkażeſz/ ábo=
2:
wiem káżdy w tho/ lepiey niż ia potrefi/ y thák
3:
gdy zá rowno ciągnąć będzyem/ iednemu zá
4:
wſzytki/ horowáć nie przydzie. Tu powie=
5:
dział pan Boiánowſki. Niechciałbych M. kſię
6:
że áby ſie pan Kriſki miał zedrzeć s thego/ á nie
7:
náucżyć nas/ iáko tego wſzytkiego dworzánin
8:
vżywáć ma/ co on iemu vmieć náznácżył/ gdiż
9:
podobno ná thym wſzytko należy. Odpo=
10:
wiedział kſiądz Biſkup. Iużem ia pánu Lubel=
11:
ſkiemu/ y przy ſobie/ y bez ſiebie rząd porucżył/
12:
á ták/ v niego ſie w. m. wſzytkiego domawiay
13:
cie. Záthym rzekł pan Lubelſki. Nu pánie
14:
Kriſki/ tę cżeść/ kthorą w. m. praczą zowieſz/
15:
włożę ia ná kogo inego: záthym obroćiwſzy ſie
16:
do Páná Myſzkowſkiego/ ták powiedział.
17:
Wiem że thym W. M. pánie Myſzkowſki nie
18:
wzgárdziſz/ á iákoś ná pocżątku ſam ieden thę
19:
grę oſobną názwał/ ták mnimam/ że ſie o to ſtá
20:
ráć będzieſz/ iákobyſmy y my wſzyſczy thę oſo=
21:
bność w niey poználi/ á dworzánin był ták do
22:
brze wyſtáwiony/ iżby w ſobie niemiał Ale.
23:
A przeto vcżyniſz w.m. doſyć żądośći p. Bo=
24:
iánowſkiego/ to ieſt/ pokażeſz/ iákim kſtałtem/
25:
kiedy/ y ná ktorym mieyſcu/ dworzánin godno
26:
śći tych ſwych/ kthore p. Kriſki wylicżył/ vży=
H 4 wáć bę=


strona: H4v

1:
wáć będzie miał. Miłośćiwy pánie/ (po=
2:
wiedział p. Myſzkowſki) chceſz w. m. to dzie=
3:
lić co dzielone być nie może/ bo godność dwo=
4:
rzáninowá nie będzye żadna dobra/ ieſli ná
5:
cżás y dobrym kſtałtem vżyta nie będzie: otoż
6:
iż p. Kriſki thák wiele/ y dobrze o godnoſciach
7:
powiedział/ á tknął poniekąd/ j tego/ co ná mię
8:
w. m. kłáść racżyſz/ á podobno y oſtátek w gło
9:
wie ſwey vkował/ zda mi ſie żeby lepiey/ aby
10:
on ſam wſzytkiego dokonał. Powiedzyał
11:
pan Lubelſki. Bądźże w. m. teraz pánem Kri=
12:
ſkim/ á powiedz to/ czo rozumieſz/ iż on powie=
13:
dzieć miał. Zátym rzekł pan Lupá/ M. kſię
14:
że wiecżerza iuż gothowa/ niewiem by był cżás
15:
teraz páná Myſzkowſkiego ſłucháć: podobno
16:
by lepiey do iutrá/ to odłożyć. Odpowie=
17:
dział kſiądz Biſkup. Iuż rozumiem że ná to
18:
godzicie/ ábych ia wáſzey rozmowy nie
19:
ſłuchał. Bá dobrze/ więc ia wam/ y iu=
20:
tro nie przekáżę. Tu koniecz był
21:
tey rozmowy.
22:
Koniec pirwſzey kſięgi.

strona: H5

1:
Kſięgá Wtora
2:
Dworzániná.
3:
W
Ielekroć z niemáłym podziwie=
4:
niem rozbierałem tho v ſiebie/ y
5:
máczałem przycżyny/ ſkądby to
6:
roſło/ iż ludzye ſthárzy niemal
7:
wſzyſczy ſkárżą ſie ná dziſieyſze
8:
cżáſy/ á ony pirwſze zbytnie chwalą: gániąc te
9:
ráznieiſze ſprawy náſze/ obycżáie/ y to cżegokol
10:
wiek oni/ w młodośći ſwey nie cżynili: á twir
11:
dząc/ iż wſzytko idzie co dáley tho gorzey/ thák
12:
w dobrym á w porządnym życiu/ iáko też y w
13:
inych wſzytkich cnotách. Iáko powiedam my=
14:
ſliłem ná to cżęſtokroć/ y było ná co: by wdy to
15:
ieſt rzecż/ mimo wſzytek rozum dziwna/ iż ſze=
16:
dziwe látá/ ktore zá długiem rzecży doſwiád=
17:
ſzeniem bacżenie/ y rozſądek cżłowiecży/ doſko
18:
nálſzy cżynią/ w tey mierze ták błądzą: nie ba=
19:
cżąc/ iż kiedyby ták ſzło/ co dáley to gorzey/ tho
20:
ieſt/ iżby záwdy ociec był/ niż ſyn lepſzy: iużby=
21:
ſmy byli nie teraz ále dawno do onego oſthá=
22:
tniego kreſu złośći przyſzli/ gdzieby ſie pogor=
23:
ſzyć nie mogło. A wdy widzimy/ iż nie telko zá
H 5 tego ná


strona: H5v

Kſięgá
1:
tego náſzego wieku/ ále y zá dawnego/ zawdy
2:
ſtárzy byli w tym ſwym iákoby przirodzonym
3:
błędzie/ czo ſie s kſiąg pokazáć może/ zwłáſzcżá
4:
s Komediy/ w ktorych iáko w źwierciedle ży=
5:
wot ludzki widzieć. Przycżyny thedy obłędu
6:
tego/ ia iney w ſwey głowie nie náyduię iedno
7:
tę/ iż látá precż bieżąc/ biorą s ſobą wiele cżło=
8:
wiecżego dobrego/ y odeymuią śiłę/ á z niena=
9:
głá gubią żywość/ y ciepło przyrodzone z wil=
10:
gotnoſcią/ zá kthorym ginieniem/ cżłowiek ſie
11:
mieni/ żyły/ muſzkuły/ cżłonki ſłábieią/ przez kto
12:
re duch náſz roſpoſtrza ſwoię władzą. A prze=
13:
to/ iáko w ieſieni páda liſt z drzewá/ ták wten
14:
cżás odchodzi od náſzego ſercá ono wſzythko/
15:
co nam było w młodośći miło: á ná mieyſce do
16:
brey á weſołey myſli/ wchodzi w nas zła/ á ſmę
17:
thna/ á ieſzcże nie ſámá/ ále przywiedzie s ſobą
18:
wſzytki niedoſtátki/ wſzytki niewcżáſy/ thák iż
19:
wten cżás iuż nie iedno ciáło/ ále y duch w cżło
20:
wiecże choruie: á to co cżłowiek dobrego miał/
21:
ábo widział ná ſwiecie/ wſzytko zginie/ chybá
22:
pámięć tylko zoſtánie/ á iákoby obraz onego lu
23:
bego wieku/ gdy cżłowiek był młody: bo then
24:
cżás ieſth iáko wioſná/ wſzythko ſie około nas
25:
ſmieie/ wſzytko ſie zda rowno/ niebo ſie kotłem
widzi/á


strona: H6

Wtora.
1:
widzi/ á ziemiá wſzytká náſzá: ná myſl nie przy
2:
dzie boleſny ſmętek/ ále rádoſne weſele/ z dziw=
3:
ną vciechą: owa Ray ſie widzi/ przećiwko ine
4:
mu cżáſu. Zá cżym boday by nie lepiey/ kiedy
5:
przyſpieie włos śiwy/ á cżłowiek ná doł idzie/
6:
vpuſzcżáiąc to w cżym ſie kochał/ á wſtępuiącz
7:
w ſtárość iáko w ziemię/ (proſto ták iáko gdy
8:
ſłońce ku źimie ſie ſkłánia/ á ziemię zdzieráiącz
9:
z niey kwiecie/ liſth/ y trawę/ cżyni obrzydłą/ á
10:
kwáśną) áby brał záraz s ſobą/ y pámięć tych
11:
wſzytkich roſkoſzy ſwoich/ y mogł tho ná ſobie
12:
przewieść/ nic z nich nie pomnieć/ co Temiſto=
13:
cles w rzecżách podobno przykrych/ radby był
14:
vmiał. ábowiem ták ſą sfáłſzowáne ſmyſłi ná
15:
ſze/ iż też wielekroć podchodzą y wywráczáią
16:
rozſądek/ á bacżenie. A dla thego zda mi ſie iż
17:
ſtáremu cżłowiekowi ták ſie to widzi/ iáko o=
18:
wemu kthory w okręcie ná morze/ ábo w cżoł=
19:
nie ná rzekę z brzegu ſie puśći/ bo pátrzáiącz ná
20:
brzeg/ zda mu ſie iż brzeg bieży/ á okręth/ ábo
21:
cżołn ſtoi/ á to w iſtej prawdzie inácżey ſie ma/
22:
ábowiem ták brzeg/ iáko cżás/ y wſzelákie kro=
23:
tochwile/ w iedney mierze ſtoią/ á my w tey ło
24:
dzi/ w thym okręcie/ gdzie ſmierć ſztyruie/ pły=
25:
niem ieden zá drugim/ po tym niebeſpiecżnym
morzu/


strona: H6v

Kſięgá
1:
morzu/ ktore wſzytko záleie/ y pożrze/ áni wol=
2:
no do brzegu názad ſie wroćić/ ále muśi cżło=
3:
wiek wciąż pędzić/ á náſkakawſzy ſie po okru=
4:
tnych wełnach/ j nákarmiwſzy ſie ſrogiego ſtrá
5:
chu/ nákoniec vthonąć gdy ſie okręt o iáką ro=
6:
zbije ſkáłę. A ták iż ſtáry cżłowiek bárzo nieſpo
7:
ſobny ieſt do wiela rzecży/ do wiela zabaw/ do
8:
wiela roſkoſzy/ więc ſie go też nic nie chyći/ áni
9:
roſkoſzy vcżuć może: ále iáko kto ma gorącżkę/
10:
iż mu oná gorącość/ y ſkáżone wapory/ ięzyk y
11:
podniebienie zepſowáły/ káżda rzecż ktorą ye/
12:
ábo pije/ by naylepſza/ zła á nieſmácżna mu ſie
13:
widzi/ ták też j ſtárym/ prze onę nieſpoſobność/
14:
(chociaż chciwość w nich przedſię nie zgáſłá)
15:
wſzytki zábáwy/ wſzytki krotochwile zdádzą
16:
ſie im nieſmácżne/ nikcżemne/ á bárzo od onych
17:
rozne/ kthorych oni záżyli: chociaż krotodhwile
18:
tyż ſą co y pirwey. A przeto/ czuiąc iż roſkoſzy
19:
od nich odeſzły/ ſkárżą ſie/ y gánią cżáſy dziſiey
20:
ſze/ iákoby złe być miáły/ niebacżącz nic/ iż od=
21:
miáná tá ſnich pochodzi/ á nie s cżáſu. A záſię/
22:
przywodząc ſobie ná pámięć przeſzłe roſkoſzy/
23:
przywodzą też y cżás ktorego to było/ á zátym
24:
gi chwalą iáko bárzo dobry: ábowiem thák ſie
25:
widzi/ iákoby przychodząc on ná myſl/ przyno
śił s ſobą


strona: H7

Wtora.
1:
śił s ſobą wonią onego/ co cżłowiek tegdy cżuł
2:
ſmácżnego. Iákoż wprawdzie ſerce náſze brzy
3:
dzi ſie/ y nienawidzi tych rzecży wſzytkich/ kto=
4:
re były ſnámi w nieſzcżęſciu náſzym/ á w thych
5:
ſie kocha/ ktore były przy nas/ cżáſu fortunne=
6:
go. Owo dom/ w kthorym cżłowiek miłował
7:
kiedy/ bárzo gi rad widzi/ chociaż tám iuż y te=
8:
go páná nie będzie/ po kim znał łáſkę: thákież y
9:
pierſcionek/ ábo iákążkolwiek iną rzecż/ ktora=
10:
by mu ſie zdáłá być ſwiádkiem przeſzłych iego
11:
roſkoſzy. A záſię ná drugą ſtronę bárzo nierad
12:
cżłowiek pátrzy ná zamek/ chocia dobrze budo
13:
wány/ w kthorym był kiedy więźniem: ábo ná
14:
ſzátę/ w kthorey był ránion: á znałem iednego
15:
co z roſtruchániká (iż raz ſniego wypił ſyrop)
16:
żadną miárą pić nie mogł: ábowiem iáko on
17:
dom/ ábo pierſcionek/ przywodzi ná myſl tho/
18:
co ták bárzo miło wſpomináć/ á nieinácżey ſie
19:
cżłowiekowi widzi/ iedno iákoby tákowe rze=
20:
cży byłi ná on cżás/ iedną cżęſcią iego roſkoſzy:
21:
ták záſię zamek/ ábo ſzátá/ kłádzie przed ocżj on
22:
nieſzcżęſny cżás/ więzienia/ ábo rány/ zá cżym
23:
cżłowiek wezdrgnąć ſie muśi/ iákoby tedyż záś
24:
przyść nań toż miáło. Táż przycżyná ia wierzę
25:
przywodzi náſze ſtárce ktemu/ iż przeſzłe cżáſy
chwalą/


strona: H7v

Kſięgá
1:
chwalą/ á teráznieyſze gánią: więc iáko o inych
2:
rzecżach/ ták y o dworzech ſtárych mowią/ po=
3:
wiedáiącz támte ktore oni pomnią/ nierowno
4:
cżyſtſze mnoſtwem oſobnych ludzi być/ niż the
5:
dziſieyſze: wneth s krolem Alexándrem/ ábo s
6:
krolem Ludwikiem Węgierſkim ná plácz/ zá
7:
tych powiedáią był ſwiáth/ byłá miłość/ byłá
8:
zgodá/ rzadko ſłyſzeć było/ by ktho kogo zábił/
9:
by kto kogo podſzedł/ by kto kogo zdrádził/ ále
10:
pánowáłá wiárá/ ſtátek/ vprzeymość/ beſpie=
11:
cżen był ieden od drugieo/ były dobre obycżáie/
12:
powagá/ vcżćiwość ná dworze/ iáko w twár
13:
dym iákiem klaſzthorze: Boże vchoway by
14:
był miał ieden drugiemu w on cżás co przykre=
15:
go powiedzieć/ ábo iáko naimniey nieucżćiwie
16:
záchowáć ſie przećiwko białeygłowie: A teraz
17:
wſzytko opák/ bo niethelko miedzy dworzány
18:
práwi brátherſka miłość zgáſłá/ y ono porzą=
19:
dne/ á z dobremi obycżáimi życie/ ále iż nigdziej
20:
więcey zazdrośći/ złośći/ roſpuſty/ wſzetecżno=
21:
śći/ zdrády/ obłudnośći/ y wſzelákiej wymyſlo
22:
ney niecznoty nie naydzie/ iáko ná dworzech.
23:
Gánią też záſię y vbior náſz dziſieyſzy/ powie=
24:
dáiąc być krotki nie vcżćiwy/ á długi zuchwá=
25:
ły. Owa niemáſz nic coby chwalili. Iákoż w=
prawdzie


strona: H8

Wtora.
1:
prawdzie wiele ieſt rzecży zgánienia godnych/
2:
ábowiem nie może tego żaden inácżey rzec/ ie=
3:
dno iż miedzy námi śiłá ieſt złych/ á niecnotli=
4:
wych ludzi/ y teráznieyſzy wiek dáleko obfitſzy
5:
ieſt niecnoty wſzelákiey/ niż on/ kthory chwalą
6:
ſtárcy: ále niebacżąc oni cżym ſie to dzieie/ wiel
7:
kimi ſą w tey mierze proſthaki/ bo chcą áby ſá=
8:
mo telko dobre/ bez nicżego złego było ná ſwie
9:
cie/ co być niiákſz niemoże: ábowiem iż złe/ prze
10:
ćiwne ieſt dobremu/ á dobre złemu/ poniewoli/
11:
á z muſu/ iedno drugie dla they przećiwnośći
12:
przyrodzoney wſpieráć/ á krzepcżyć muśi: á il=
13:
ko vbywa/ ábo przybywa iednego/ tylko wnet
14:
muśi vbyć/ ábo przybyć drugiego/ bo przećiw=
15:
ne ſobie rzecży/ iedná bez drugiej ſtać nie może.
16:
Pewnie/ kiedyby nie były krzywdy/ niebyło by
17:
ná ſwiecie ſpráwiedliwośći: áni by było mę=
18:
żnych/ by nie byli nieſmieli: áni powſcięgliwo=
19:
śći/ by nie byłá roſpuſthá: áni zdrowia/ by nie
20:
były choroby: áni prawdy/ by kłamu nie było:
21:
áni ſzcżęſcia/ by niebyło nieſzcżęſcie. A przetho
22:
dobrze ono mowi Socrates in Platonis Phædo
23:
ne około rozkoszy á boleśći/ iż one poſpołu cżło=
24:
wiekowi nigdy nie przychodzą/ ále gdy cżło=
25:
wiek iedno s tych prziymie/ thedy y drugie po=
niewoli


strona: H8v

Kſięgá
1:
niewoli wziąć muśi: Y powieda thám dáley
2:
Socrates/ iż Ezop/ by był miał ná to oko/ iá=
3:
ko wiele inych báśni złożył/ ták by też był tę ie=
4:
dnę nápiſał/ około boleśći/ á roſkoſzy/ iż kiedy
5:
Bog tych dwu miedzy ſobą nieprzyiacioł zye=
6:
dnáć á zyednocżyć nie mogł/ że ye ſpiął wirz=
7:
chy do ſiebie tym ſpoſobem/ iżby tám gdzie ieſt
8:
koniec iednego/ był ná tymże mieyſcu drugiego
9:
pocżątek. Abowiem widzi tho káżdy/ iż żadna
10:
lubość wdzięcżna nie ieſt/ ieſli iej nielubość nie
11:
vprzedzi. Komu może być miłe odpocżynie=
12:
nie/ ieſli pirwey nie vcżuł niewcżáſu s pracey?
13:
Komu ſmákowáć może iedzenie/ picie/ ſpánie/
14:
ieſli pirwej nie łáknął/ nie prágnął/ á ſen go nie
15:
morzył? A przeto ia ták dzierżę/ iż nie to było
16:
głowne przed ſię wzięcie nátury/ żeby ludzi cho
17:
robam/ niewcżáſom/ y doległoſciam poddáłá/
18:
(bo ſie to s tym nie rymuie/ áby oná kthora ieſt
19:
mátką wſzytkiego dobrá/ miáłá ſie ná to rádą/
20:
y śiłą ſwą náſádzić/ ábyſmy my ták wiele złe=
21:
go mieli) ále co? w ten cżás kiedy náturá ſzy=
22:
kowáłá nam zdrowie/ pociechy/ y ine dobrá/ á
23:
poſyłáłá to ná ſwiát/ tegdy niewcżáſy/ choro=
24:
by/ y doległośći/ werwáły ſie záraz zá nimi: iá
25:
ko y oto to/ kiedy oná cżłowieká tworzyłá/ po=
trzebá te


strona: I

Wtora.
1:
trzebá tego było/ żeby ten domek głowá náſzá/
2:
w ktorey ſubtylna rzecż rozum cżłowiecży cho
3:
wáć ſie miał/ cienkimi á drobnemi koſthkámi
4:
okryta byłá: pátrzmyſz iáki wnet niepożythek/
5:
zá tym pożytkiem przyſzedł: żadna rzecż ták zle
6:
obwárowána nie ieſt/ przećiwko rázowi/ á v=
7:
derzeniu/ iáko głowá. Thymże theż ſpoſobem
8:
gdy cnoty weſzły ná ſwiát/ zá łáſką/ á dobro=
9:
cią nátury/ záraz też złośći dla oney przećiwno
10:
śći ſpiętey/ muſiáły im pomocz towárzyſtwá/
11:
á z nimi poſpołu náſtáć/ ták iż/ záwdy gdi przy
12:
będzie/ ábo vbędzie iednego/ nie może tho iná=
13:
cżey być/ iedno iż tákież muśi przybyć ábo vbyć
14:
drugiego. Othoż náſzy ſtárczy/ kiedy chwalą
15:
dwory ſtáre/ powiedáiąc iż ludzie ná nich nie
16:
byli ták wyſtępni/ iáko ná tych teráznieyſzych:
17:
niebacżą tego iż też wiele oſobnych cnot/ wiele
18:
godnośći ná ten cżás niebyło/ ktore w ludziech
19:
ſą theraz: cżego wſzytkiego nie ieſt dziw/ ábo=
20:
wiem z naylepſzego z nayſłodſzego winá/ gdy
21:
ye ná oceth obroćiſz/ naykwáſnieyſzy/ naymo=
22:
cnieyſzy ocet będzie. A przeto iż teraz rodzą ſie
23:
ludzie z więtſzym nierowno dowćipem/ niż ſie
24:
ná on cżás rodzili: więc kto ſie do cnot obroći/
25:
zoſtáwi dáleko ná zad one/ ktore ſtárcy chwa=
I lą: á kto


strona: Iv

Kſięgá
1:
lą: á kto ſie też vda do niecnoty/ będzie w niey
2:
nierowno znácżnieyſzy/ niż kthory z dawnych
3:
łotrow. Niechayże thedy ći ſtárcy/ thámtych
4:
ſwoich nie chwalą ſtąd/ iż nieumieiąc zle cży=
5:
nić/ nie cżynili: bo chociaż máło złego broili/ ie
6:
dnák iáko naygorzey mogli/ á vmieli/ ták cżyni
7:
li. A iż onego cżáſu ludzie/ byli dáleko mniey=
8:
ſzego dowćipu/ niż teraz/ to łatwie káżdy po=
9:
znáć może/ s tych rzecży kthore nam zoſtáwili/
10:
iáko s piſmá ich/ z budowánia/ y z inych wſzy=
11:
tkich rzecży. Gánią ieſzcże ći ſthárczy w nas
12:
wiele rzecży/ ktore nie ſą áni złe/ áni dobre/ ie=
13:
dno iż ich oni w młodośći nie cżynili/ iáko vbie
14:
ráć ſie ciepło młodemu/ ieździć ná wozie/ wo=
15:
źić łoſzko s ſobą/ czo wſzythko nicz nie wádzi/
16:
zwłaſzcżá kiedy ieſt pokoy: bo okrom pożytku/
17:
y wcżáſu/ ktory ieſt s tego/ iuż to ták w obycżaj
18:
weſzło/ iż thego nikt nie gáni/ iáko nie gániono
19:
zá ſtárych/ kiedy kto chodził bez vbránia/ wło=
20:
ſy vtráfione roſpuśćiwſzy/ á s krogulcem cáły
21:
dzień/ więcey dla ſtroiu/ niż dla potrzeby: co w
22:
on cżás było bárzo dobrze/ á teraz/ bárzoby ſie
23:
s tego ſmiano. A przeto niechay nam też będzie
24:
wolno/ záżyć obycżáiow náſzego wieku/ á ſtá=
25:
rzy niechay nam dádzą pokoy/ kthorzy cżęſto=
kroć


strona: I2

Wtora.
1:
kroć chcąc ſie chwalić/ powiedáią thák/ Mnie
2:
iuż było dwádzieſciá lat/ á ieſzcżem od mátki/
3:
áni od ſioſtr nie był odłącżon/ á potym do wie
4:
lu lat niewiedziałem co ieſt fœmina: á teraz chło
5:
pięthá/ dziecká/ ledwe s powicia wyſzły/ á iuż
6:
wiedzą więcej łotroſtwá/ niż ná on cżás ludzie
7:
ſtali wiedzieli. Y niebacżą ſie w thym/ iż mo=
8:
wiąc ták/ pokázuią ná oko/ więtſzy być domyſł
9:
v náſzych dzieći/ niż był v ich ſtárych. A ták nie
10:
chay nie ſzemrzą przećiwko náſzym cżáſom/ iż
11:
w nich ieſth pełno łotroſthwá/ bo gdzie by tho
12:
chciał kto wykorzenić/ muſiałby też wyniſzcżyć
13:
záraz y cnoty/ á niechay ná to pomnią/ iż zá o=
14:
nych dawnych/ dawnych oſobnych ludzi/ kiedy
15:
ono ſwiat ták ſie był wynioſł rozumy nád ludz
16:
ki rozum byſtremi/ iż theż wyſzſzey być nie mo=
17:
gło/ byli też náder niecnotliwi ludzie/ ktorzj/ by
18:
byli do tego cżáſu żywi/ ták by byli złoſcią/ ná=
19:
ſze złe ludzi przeſzli/ iáko cznothą/ dzielnoſcią/
20:
cznothliwe á godne przechodzą/ cżego pełne ſą
21:
hiſtorie. Ale mam zá tho/ że ſie iuż tym ſtárym
22:
doſyć odpowiedziáło/ chociaż troſzkę ſzyrokie=
23:
mi ſłowy/ á wſzákoż nie bárzo od rzecży.
24:
A gdyż ſie tho pokazáło/ iż one dáwne dwory/
25:
nietelko niemáią nic nád te teráznieyſze/ ále ſą
I 2 dáleko


strona: I2v

Kſięgá
1:
dáleko podleiſze/ zwłaſzcżá ſztychuiąc ie z dwo
2:
rem páná náſzego/ zácżnie ſie znowu rozmowá
3:
około Dworzániná.
4:
☞Gdy było názáiutrz po obiedzie/ kſiądz Bi=
5:
ſkup dla ſpraw Krolá I. M. muſiał ná pokoy
6:
odyść: ále niż odſzedł/ záſádził mieyſce ſwe ták
7:
iáko przedtym thym pánem Lubelſkim/ kthorego
8:
wſzytkim iáko ſiebie ſłucháć roſkazał. Zeſzło ſie
9:
było ku tej rozmowie coś więcey niż przed tym
10:
dworzan/ y inych zacnych ludzi/ s kthorych ká=
11:
żdy chciał wiedzieć tho/ co wcżorá pan Kriſki
12:
mowił: co gdy im powiedano ták iáko kto po=
13:
mniał/ iedni chwalili iedno/ drudzy drugie/ á
14:
trzeći ſłyſząc ták wiele rzecży/ ktore pan Kriſki
15:
Dworzáninowi vmieć każe/ y iákim chcze áby
16:
ſie vrodził/ powiedáli ták/ iż nie ieſt rzecż mo=
17:
żna/ áby kto ná ſwiecie ták doſkonáły náleść ſie
18:
mogł. A przetho vcżyć tego cżego cżłowiek v=
19:
mieć nie może/ ieſt to práwi robotá dáremna.
20:
Byli záſię niektorzy ták bácżni/ ktorzy dawá=
21:
iąc ná przykład Platoná/ Xenophontá/ Cice=
22:
roná/ iż ieden doſkonáłą Rzecżpoſpolitą wy=
23:
piſał/ drugi doſkonáłego krolá/ trzeći doſkoná
24:
łego wymowcę/ omawiáli páná Kriſkiego/ iá
25:
ko tego kthory też doſkonáłego Dworzániná
wymálo=


strona: I3

Wtora.
1:
wymálowáć chciał: choć rozumiał iż tháki ża=
2:
den być nie mogł: ále ktoby tego był naibliſzſzy/
3:
ten/ áby był mian zá naylepſzeo: iáko gdy ſtrzel
4:
cy z ruſznic do tarcżey ſtrzeláią/ kiedy żaden w
5:
práwy poſrzodek gdzie gwoźdź ieſth nie trefi/
6:
kto naibliżey gwoździá vgodzi/ then nailepſzy
7:
klenot bierze. Y v zawodu kto nie może być pir
8:
wſzym/ wiele ma przed trzeciem/ gdy wtorym
9:
przybieży. Po thym tedy krotkim poſwarku/
10:
gdy pan Lubelſki milcżenie kazał/ powiedzyał
11:
pan Lupá w the ſłowá. Pánie Myſzkowſki/
12:
wielka to ieſt rzecż kthorą ná w. m. włożono:
13:
to ktemu/ iż káżdy kto tu w tym kole/ nádziewa
14:
ſie vſłyſzeć co oſobnego: w cżym áby ſie nie zá=
15:
wiodł/ ieſt o cżym ſtáráć ſie w. m.
16:
Thu niecżekáiącz áby pan Myſzkowſki odpo=
17:
wiedział/ rzekł ták pan Boiánowſki. Mnie ſie
18:
to rzecż wielka nie zda/ ábowiem kto co vmie/
19:
iuż ná tho ſpoſobny ieſt/ y wie kiedy/ y iáko czo
20:
cżynić przyſtoi. Ná to pan Myſzkowſki ták
21:
odpowiedział. Y thák pánie Boiánowſki zda
22:
ſie tho w. m. máłe brzemię/ kthore ieſt ná mię
23:
włożone? to ieſt pokázáć gdzie/ kiedy/ y iákim
24:
kſtałtem dworzánin godnośći ſwey vżyć ma.
25:
Powiedział p. Boiánowſki. Iſcie/ że ſie mnie
I 3 rzecż to


strona: I3v

Kſięgá
1:
rzecż to wielka nie widzi: owa ná tho wſzytko
2:
doſyć ták powiedzieć/ áby Dworzánin rozſąd
3:
ku/ á bacżenia był dobrego: iáko wcżorá p. Kri
4:
ſki powiedział/ co kiedy będzie/ ia thák dzierżę/
5:
iż bez inych regułek vżyć będzie mogł godnośći
6:
ſwych Dworzánin/ y ná cżás/ y dobrze: bo
7:
chcieć to wſzytko zebráć/ iáko ná nić/ á ſubtyl=
8:
nie namnieyſzey rzecży zmácáć/ zda mi ſie że to
9:
ieſth rzecż y trudna/ y podobno niepotrzebna:
10:
ábowiem nierozumiem áby kto mogł być thá=
11:
kim mozgowcem/ żeby chciał ná then cżás gdy
12:
drudzy ſpiewáią/ ſzermowáć/ ábo po vlicy cho
13:
dząc táńcowáć po Włoſku/ chociaż by też tho
14:
bárzo dobrze vmiał: ábo máiąc cieſzyć ſmętną
15:
mátkę/ kthorey by ſyn vmárł/ popiſowałby ſie
16:
ná ten cżás żárty/ á trefnoſcią: iſcie że żaden bá
17:
cżny cżłowiek tego ſie błażeńſtwá nie dopuśći.
18:
Powiedział pan Myſzkowſki. Z grubym/ á
19:
ze znácżnym błażeńſtwem wyiechałeś thu w.
20:
m. ná plácz/ iákoby nie mogł ieden głupie po=
21:
cżąć ſobie/ mimo tę táką widomą proſtotę: á
22:
za w. m. niewieſz/ iż obłędy nie ſą wſzythki ie=
23:
dnákie/ może to być/ iż ſie ſtrzyma cżłowiek te=
24:
go ſzaleńſtwá iáſnego/ iáko to o ktorym w. m.
25:
powiedaſz/ iż nie będzie táńczował po vlicy/ á
tego ſie


strona: I4

Wtora.
1:
tego ſie nie ſtrzyma/ áby ſam ſiebie nie chwalił
2:
bezpothrzebnie á od rzecży: ábo iżby ſobie w
3:
cżim wſzetecżnie nie pocżął/ ábo iżby cżáſem nie
4:
powiedział iákiego ſłowká/ rzkomo bárzo tre=
5:
fnie/ áno iż nie ná cżás/ żaden ſie onemu nie roz
6:
ſmieie. Iákoż te głupie poſtępki cżęſtokroć by=
7:
wáią cżymśi pokrite/ iż ich ten ſam nie obacży/
8:
kogo vwiodą/ ieſli ſie im z wielką pilnoſcią nie
9:
przypátrzy: A czo rozum cżłowiecży/ á rozſą=
10:
dek/ dla wiela przycżyn nie dobrze doyrzy: tho
11:
dopiero/ kiedi wſtąpi w nas chćiwość zbytnia
12:
cżeſtki/ práwie nic nie widzi: bo káżdy rad ſie s
13:
tim popiſuie/ co rozumie o ſobie iżby vmiał: má
14:
ło ſie o tym pytáiąc tákli ieſt/ cżili nie/ iáko o ſo
15:
bie rozumie. A ták máiąc ſie w tym Dworzá=
16:
nin dobrze ſpráwowáć/ potrzebá mu naywię=
17:
cey iákieieś roſtropnośći/ y bacżenia: czo przed
18:
cżym obráć: przy cżym przeſtháć: cżego zánie=
19:
cháć: co ieſth mnieyſzego/ co więtſzego/ w rze=
20:
cżach tych ktorych przybyć/ ábo vbyć może: iż=
21:
by znał/ czo ieſt ná cżás/ á co nie. Othoż chocia
22:
Dworzánin będzie ták dobrego bacżenia/ iż po
23:
zna/ iáka miedzy cżym ieſt rozność/ iednák nie
24:
może to być/ áby mu nie łatwiey przyſzło doiść
25:
thego cżego prágnie/ kiedy mu ſie iáką regulką
I 4 ocży


strona: I4v

Kſięgá
1:
ocży otworzą/ á drogá ſie pokaże/ y mieyſcá ná
2:
ktorych ſzáńcowáć ſie będzie miał/ niż gdiby ſie
3:
wſzytko ták nie dzielącz/ ná rozſądek/ á bacże=
4:
nie iego puśćiło. Rzecż tedy páná Kriſkiego
5:
wcżoráyſza/ mądra/ ſzyroka/ y doſtátecżna o=
6:
koło tego/ co ma mieć/ y vmieć Dworzánin/ v=
7:
cżyniłá wemnie wielką boiáźń/ y wąthpienie/
8:
ábym temu co ná mię I. M. pan Lubelſki wło
9:
żyć racżył/ thák zdołáć mogł/ iáko wcżorá pan
10:
Kriſki ſwemu zdołał: tho ieſt áby ſie vſzom w.
11:
m. vcżonym doſyć sſtáło: ále wdy ábym iáko
12:
mogąc vcżeſnikiem był chwały páná Kriſkie=
13:
go/ ktemu chcąc być pewien/ iż w thym ácż nic
14:
zle ſobie nie pocżnę/ kiedi ſie w nicżym iemu nie
15:
ſprzećiwię: tedy/ ták około ſláchectwá/ iáko do
16:
wćipu/ vrody/ wdzięcżnośći/ y inych przymio=
17:
tow ktore Dworzáninowi pan Kriſki názná=
18:
cżył/ ná wſzytko zezwalam: á tego dokłádam/
19:
iż ku nábyciu prawdziwey chwały/ y dobrego
20:
mniemánia v káżdego/ á łáſki v thego páná ná
21:
cżyim dworze będzie/ potrzebá tego Dworzá=
22:
ninowi/ áby ſiebie ſam/ obycżáie ſwe/ y żywot
23:
vmiárkowáć/ y w pewną rezę wſtháwić v=
24:
miał: á vżyć mogł ná dworze tych dárow/ kto=
25:
re mieć będzie/ bez zawiśći: czo iáko ieſth rzecż
trudna/


strona: I5

Wtora.
1:
trudna/ ſtąd tho znáć możemy/ iż rzadki kto ku
2:
tey doſkonáłośći przyſzedł kiedy: bo popraw=
3:
dzie s przyrodzenia tho ma káżdy cżłowiek/ iż
4:
rádniey pogáni gdi co zle/ niż pochwali gdy co
5:
dobrze: á ieſt w drugich iákaś złość przyrodzo
6:
ná/ iż chocia znáią iáwnie/ że to ieſt dobre/ czo
7:
widzą: iednák ſádzą ſie gwałtem ná to/ áby w
8:
tym tám kąkol nálezli/ ábo czo podobnego do
9:
kąkolu. A przeto Dworzánin/ niechay będzye
10:
w tym czo pocżnie oſtrożny: w mowie/ y w v=
11:
cżynku roſtropny: niechay ſie nie telko o to ſtá=
12:
ra/ áby iego godnośći/ y przymiothy były oſo=
13:
bne/ ále też áby ſpoſob życia iego/ zgadzał ſie z
14:
godnoſcią/ áby záwdy był iednáki/ á we wſzy=
15:
tkich rzecżach/ nie był nigdy od ſiebie rozny.
16:
Lecż s tych wſzytkich ſwych godnośći/ y przy=
17:
miotow niechay vcżyni iednę máſſę/ thák iżby
18:
káżda ſpráwá iego/ pachnęłá wſzytkimi cnotá=
19:
mi: iáko Stoikowie powiedáią/ iż mądremu
20:
to należy. Acżkolwiek w káżdym vcżynku ieſt
21:
iedná głowna cnothá/ wſzákoż thák ſie s ſobą
22:
wſzytki cnothy poplotły/ że ich rozerwáć tru=
23:
dno: y ták ſplecione ku iednemu kończu bieżą/ á
24:
do káżdey gruntownej ſpráwy/ wſzytki ſie zgo
25:
dzić mogą. A ták trzebá áby ich Dworzánin v=
I 5 miał v=


strona: I5v

Kſięgá
1:
miał vżyć/ bo iż cznoty zdádzą ſie cżáſem iáko=
2:
by miedzy ſobą były przećiwne/ kiedy ie poſpo
3:
łu/ iáko ná ſztychu/ poſtáwi/ iedná drugą zdo=
4:
bić będzie: iáko dobry málarz/ cienięm/ wyſá=
5:
dzi rzecż/ y vcżyni ią oblą: á iáſnoſcią poda ná
6:
dálą/ ná głębią/ zniży/ ſkroći/ podług potrzeby.
7:
owa kłádzieniem roznych farb/ iedney rzecży/
8:
drugą wſpiera: y vmieiąc á wiedząc gdzie co
9:
przećiwko cżemu położyć/ tho czo chce/ ocżom
10:
ludzkim vkaże. Stądże owo ieſth/ iż ſie nam s
11:
podziwieniem podoba mąż záwołány/ kiedy
12:
vkłádnie/ á ſkromnie we wſzytkim pocżyna ſo=
13:
bie: więc/ ilko ono męſtwo zda ſie więtſze kiedy
14:
ſkromność ieſt przy nim: tylko też záſię ſkrom=
15:
ność przy oney ſierdzitośći/ śile/ á męſtwie/ do
16:
brze ſie więtſza widzi/ niżby ták ſámá byłá. A
17:
przeto kto máło mowi/ á wiele cżyni/ niechwa
18:
lącz ſie ſam z vcżynku chwálebnego/ y owſzem
19:
ſkłádáiąc s ſiebie/ á cżemu inemu przypiſuiąc/
20:
rzecż pewna/ iż tá/ y druga cnotá/ iáſnieyſza ſie
21:
w nim pokaże: zwłaſzcżá kto w tym będzie bá=
22:
cżnie poſtępował. Toż też rozumiem y o inych
23:
wſzythkich przymiociech/ á godnoſciach cżło=
24:
wiecżych/ iż iedná/ drugą/ wieldze ozdobić mo
25:
że. Chcę tedy áby Dworzánin náſz/ gdy
czożkol=


strona: I6

Wtora.
1:
cożkolwiek cżynić/ ábo mowić będzie/ miał zá=
2:
wdy w pámięći niektore regułki/ ktore y ná ká=
3:
żdą rzecż ſie zgodzą/ y zámykaią ná krothce w
4:
ſobie/ to wſzytko/ co mnie powiedzieć należy.
5:
A pirwſza ieſth/i naypothrzebnieyſza/ áby ſie
6:
ſtrzegł nád wſzythko (iáko pan Kriſki wcżorá
7:
cżęſtho przypominał) wydwarzánia. Potym
8:
áby obacżył/ y vważył dobrze v ſiebie/ co to ieſt
9:
za rzecż/ ktorą cżynić ábo o ktorey mowić ma.
10:
Záſię ná ktorym mieyſcu/ więc przed kim: kto=
11:
rego cżáſu: przycżynę dla ktorey ią cżyni: látá
12:
ſwe/ záwołánie/ koniec/ ku ktoremu zmierza/ y
13:
te rzecży przez ktore ma przyść ku niemu. Otoż
14:
s tákową przeſtrogą/ niechay ſie ſtoſuie bácż=
15:
nie ku temu wſzytkiemu/ czo mowić ábo cżynić
16:
vmyſlił. Powiedziawſzy to p. Myſzkowſki zá
17:
milkł troſzkę. W tym p. Koſtká ták powie=
18:
dział. The regułki w. m. zdami ſie iż niewiele
19:
komu pomogą/ á ia ieden ták wiele teraz wiem/
20:
iáko y pirwey niżem ie ſłyſzał. Odpowie=
21:
dział p. Myſzkowſki. Ieſli w. m. dobrze po=
22:
mniſz/ pan Kriſki wcżorá powiedział/ iż gło=
23:
wne záwołánie Dworzáninowe być ma/ Ry=
24:
cerſkie rzemięſło/ y ſzyroce doſyć o tym mowił/
25:
iáko mu ſie w tym ſpráwowáć trzebá: tego iuż
powtarzáć


strona: I6v

Kſięgá
1:
powtarzáć nie będę/ á wſzákoż thá kthorąm ia
2:
náukę ábo regułkę dał/ zydzie ſie też widzimi ſie
3:
tu do tego: á to ták: gdy dworzáninowi przy=
4:
dzie być wpotrzebie/ ábo w iákiey vtarzſce: ma
5:
ſie o to bácżnie ſtáráć/ áby ſie iákokolwiek wy=
6:
łęcżył od zgráie/ iżby w co namnieyſzym pocż=
7:
cie ludzi/ męſtwo/ á przeważnoſć ſwą pokazał/
8:
á ná ocżach/ co nayzacnieyſzych ludzi/ á możeli
9:
być ſámego tego krolá/ ábo páná/ ktoremu ſłu=
10:
żyć będzie: bo po prawdzie/ przyſtoi tho cżło=
11:
wiekowi/ vmieć vżyć godnośći ſwey. Y ták ro
12:
zumiem/ iż/ iáko tho ſproſna rzecż ieſth/ chcieć
13:
mieć dáremną á prożną/ gdy iey kto nie záſłu=
14:
żył ſławę: ták też záſię nie przyſtoi odiymowáć
15:
ią ſobie/ będącz iey godzien/ ábo nie ſtáráć ſie o
16:
nię/ tyle/ ile ze wſtydem cżłowiek ſtáráć ſie mo=
17:
że: gdyż thá ieſth ſámá/ prawdziwą zapłáthą
18:
ſpraw pocżćiwych. Otoż mieć w thym bacże=
19:
nie/ á wiedzieć gdzie/ y o co/ wdáć ſie w niebe=
20:
ſpiecżeńſthwo/ wiele ná tym należy. Bo drugi
21:
cżuiąc ſie być mężem/ będzie tákim proſtakiem/
22:
iż gárło ſwe záwieśi ná nitce/ thák w ten cżás/
23:
kiedy iedzie w picowánie/ ábo gdy nieprzyacie
24:
lowi kilká koni odgromić chce: iáko też/ kiedy=
25:
by ſie przed wſzytkim vfem potykáć miał. Cże
go dwo


strona: I7

Wtora.
1:
go Dworzánin bácżny nie vcżyni/ ieſli będzye
2:
pomniał przycżynę/ dla ktorey w pole wycią=
3:
gnął/ á przycżyná niema być ina/ iedno ſámá
4:
telko ſławá. Gdy mu ſie też trefi w gońcżey/ á=
5:
bo w kolcżey/ ábo w Turnieiu być/ pomniącz
6:
ná ktorym mieyſcu ieſt/ y przed kim ſie popiſu=
7:
ie/ winien ſie ſtáráć/ áby nietelko był ſtroyno/
8:
ále też y wárowno/ á gdzieby mu cżego niedo=
9:
ſtawáło/ áby rádniey zániechał wſzytkiego/ ni
10:
żli by miał w cżym zle pocżąć ſobie: bo wymo=
11:
wki niemáſz dworzáninowi/ gdyż tho ieſt iego
12:
záwołánie. A przeto koń áby był piękny/ y do=
13:
bry/ rząd źrzetelny/ ſwietny: bárwy the ktore
14:
poſpołu ná vbior złoży/ áby ſie s ſobą dobrze
15:
zgadzáły: wechtterowie áby trefnie vbráni by
16:
li: ná helmie ſwym/ iżby co miał oſobnego: O=
17:
wa áby ták przyiechał ná plác/ iákoby w podzi
18:
wieniu był v wſzytkich/ y ciągnął thák ludzkie
19:
ocży ku ſobie/ iáko ciągnie Mágnes kámień że=
20:
lázo. Ku temu też y to przyłożę/ áby oſtátnim
21:
ná plác nie przyieżdzał/ bo poſpolicie ludzie/ pil
22:
niey pátrzą ná pirwſze kthorzy wyiádą/ niż ná
23:
oſtátnie: iż cżłowiek będąc s przodku chćiwy/
24:
áby widział co oſobnego: bacży/ y bierze ſobie
25:
w głowę rzecż naymnieyſzą: pothym gdy tego
ták wie=


strona: I7v

Kſięgá
1:
thák wiele widzi/ nietelko hnet tego ſyt/ ále ſie
2:
też/ proſto by iáką robotą/ ſprácuie.
3:
Záſię gdy Dworzáninowi do rozmowy przy=
4:
dzie/ iżby pomniał s kim czo mowić ma: áby z
5:
vcżonym o kſięgach/ á z żołnierzem o woynie/
6:
rzecż prowádził: á ieſli mu ſiebie ſámego w
7:
cżym ſpomnieć przydzie/ tedy s táką przeſtro=
8:
gą/ iákoby ſie niezdáło iż ſie chłubić chce/ ále iż
9:
thák s trefunku/ w powieśći tho przyſzło: iáko
10:
wcżorá o tym dobrze pan Kriſki powiedział.
11:
Nie ták iáko on dobry pan pánie Koſtká/ o kto
12:
rymem niedawno w. m. powiedał/ iż nálazł ſo
13:
bie rozmowę z iedną zacną białągłową ktorey
14:
pirwey iáko żyw nie znał: y pocżął powiedáć
15:
iáko wiele głow zábił: iáko ieſt mężny/ y ſierdzi
16:
ty: iáko s káżdą bronią dobrze vmie/ nákoniec
17:
nie odſzedł od niey/ áż ią pocżął ſztuk vcżyć/ pu=
18:
ginałá dobywſzy: niebożątko białagłowá by=
19:
ła ten cżás wſzytek/ iáko ná ſkrzipcu/ boiącz ſie
20:
áby iey też ták nie zábił/ iáko ktorego z onych/ o
21:
ktorych iey powiedał. A prawdá pánie Koſt=
22:
ká/ iż wdy te regułki moie náucżyć cżego mogą.
23:
pewnie then dobry pan/ by był pomniał s kim
24:
mowi/ nie dopuśćił by ſie był tego błazeńſtwá.
25:
A ták iákom powiedział/ Dworzánin ná nay=
mnieyſzą


strona: I8

Wtora.
1:
mnieyſzą rzecż pátrzyć ma. To też ktemu/ áby
2:
pomniał przed kim ſie s cżym popiſuie/ y/ z iá=
3:
kim thowárzyſtwem/ bo bym ia niechciał áby
4:
miedzy chłopſtwem ſiadał/ á tám tho pokázo=
5:
wał/ co vmie/ ábo ſie z nimi koſzthował o pła=
6:
tną. Tu rzekł ták pan Boiánowſki. Muſie=
7:
libyſmy my Polaczy ſzermowáć nigdy nie v=
8:
mieć/ byſmy w Witemberku s kuſznierzmi ſzer=
9:
mowáć niemieli: zdami ſie iż tę rzecż w. m. ſub=
10:
tylnie wyciągaſz/ bo tám więc w ſzermierſtwie
11:
nie idzie o ſláchectwo/ ále kto dużſzy/ kto cżer=
12:
ſtwieyſzy/ á więczey vmie: á śiłá/ mocz/ cżerſt=
13:
wość/ y vmieięthność może być thák wielká w
14:
chłopie/ iáko we mnie: więcz kiedy mię vbije
15:
ſzermuiąc/ ábo pochodzi wzapáſy/ nie iuż ia ſlá
16:
chectwo ſtrácę/ á on go doſthánie/ ále ábo mu
17:
więtſzą mocz ludzie niż mnie przypiſzą/ ábo v=
18:
mieiętność: á w tym iednák pokaże ſie we mnie
19:
nie hárde ſercze/ iż z nierownym ſobie ſkoſzto=
20:
wáciem ſie nie ſromał: czo ludzie s podziwie=
21:
niem zá dobre máią. Nie owſzeyki ia też te=
22:
go pánie Boiánowſki zákázuię/ (Odpowie=
23:
dział pan Myſzkow.) ále ták bych chciáł/ iżby
24:
ſláchćic pocżćił tym nieſláchćicá/ nie iżby prá=
25:
wie iuż o płatną/ kto ma wziąć więniec/ poyść
to miá=


strona: I8v

Kſięgá
1:
to miáło. á ktemu chcę áby ſláchćić był nápoły
2:
wygráney pewien/ bo ieſli inácżej/ nie rádzę á=
3:
by ſie kuśił: bo to iákoś nie przyſtoi záwołániu
4:
ſlácheckiemu/ áby chłop miał w cżym nád nim
5:
mieć gorę. A thák mnie by ſie zdáło/ áby przy
6:
zgrái ácż nicz zániechał tego ſláchćić: bo w tey
7:
mierze z wygránia cżeść máła/ á s przegránia
8:
śiłna ſromotá. Są theż y ine zabáwy dwor=
9:
ſkie/ ále tych wſzytkich dworzánin/ (okrom kto
10:
re do rycerſkiego rzemięſłá należą) vżywáć bę
11:
dzie/ iáko nie ſwego dziełá/ pokázuiącz ſie być
12:
nikąſká niechćiwym áby go s tych fráſzek iż ye
13:
dobrze cżyni/ chwalono: á wſzákoż gdy kcżemu
14:
przydzie/ niechay znáć będzie/ iż dobrze vmie/
15:
ále iż w thym nic/ ábo bárzo máło ćwicżyć ſie
16:
może. nie/ iáko ieden moj dobry przyiaciel/ kto
17:
ry iż ſie zbythnie w muzycze kocha/ kiedy s kim
18:
mowi/ á iż w mowie trefi ſie iákie pomilcżenie/
19:
to wnet poćichu imuie ſie ſpiewáć: á drugiego
20:
znam/ ktori/ iż kęs po Włoſku táńcowáć vmie/
21:
y tedy/ y owedy/ idąc po vlicy nieznácżnie po=
22:
ſkákuie: tenże też/ bo ſie y ſzermowáć vcżył/ ná
23:
potkániu s towárzyſzem/ chocia thám ten nie=
24:
wie czo ſztuká/ hnet ſtánąwſzy w kroku/ poká=
25:
zuie/ iákoby miał odbić/ y pothym ciąć ná nie=
przyiacie=


strona: K

Wtora.
1:
przyiacielá. Tu p. Boiánow. powiedział.
2:
Trefniey ieſzcże cżyni ieden pan/ co go wſzyſcy
3:
w. m. znacie/ ktory iż łuk duży ciągnie/ y niezle
4:
ſtrzela/ káżdego kto iedno wdom do niego przy
5:
iedzie/ chocia cżáſem zdechliná drugi będzie/ py
6:
ta ieſliby z nim z łuku ſtrzeláć chciał: nákoniecz
7:
gdy troſzkę dobrey myſli/ ták długo prośi/ ták
8:
długo vśiłuie/ iż/ by ktho iáko żyw łuku w ręku
9:
niemiał/ muśi iemu kwoli ſtrzeláć. Powie=
10:
dział zaſię p. Myſzkowſki. Siłá v nas tákich/
11:
co nic lepiej nie vmieią iáko ſimulare cupreſſum,
12:
Y iął prowádzić dáley rzecż ſwoię. Do tychże
13:
theż dworſkich zábaw/ należy y thaniecz: á ná
14:
to Dworzánin ma też mieć pilne oko/ áby/ gdy
15:
mu przed pánem ſwym/ przy zgrái zacnych lu=
16:
dzi táńczowáć przydzie/ vmiał záchowáć ſtá=
17:
tek/ powagę przyſtoyną/ y miárę: tho ieſt/ iżby
18:
áni ſzalenie názbyt/ á ze zbytnią chęcią/ áni też
19:
z wymyſloną powagą cżáſu támtemu nieprzy
20:
ſtoyną/ táńcował. Cudzoziemſkich tańczow
21:
zwłaſzcżá w ktorych cżerſtwośći potrzebá/ zda
22:
mi ſie áby ich przed pánem ſwym zániechał/ chy
23:
bá ábo z roſkazánia iego/ á ktemu w towárzy=
24:
ſtwie/ ábo w máſzkárach: tám w ten cżás zey=
25:
dzie ſie wſzytko/ á może pokázáć dworzánin y
K cżerſtwość


strona: Kv

Kſięgá
1:
cżerſtwość ſwą/ y vmieiętność. Gdzie by mu
2:
też przyſzło być w máłym thowárzyſtwie/ á w
3:
rownym/ nie miedzy cháſą/ tám/ y okrom má=
4:
ſzkáry táńcowáć rozmáicie/ y troſzkę beſpiecż=
5:
niey pocżynáć ſobie nic nie záwádzi. A nietel=
6:
ko táńcowáć/ ále y ſpiewáć/ gráć ná luthni nie
7:
ſromothá: zwłaſzcżá będącz o tho proſzony: á
8:
wſzákże ták áby ſie nie zdáło iż ſie w thym zby=
9:
tnie ćwicży/ ále iż tho ma ſobie iáko zá iedno i=
10:
grzyſko/ o ktore nic/ ábo dba máło: ácż ták/ we
11:
wſzytkich inych rzecżach pokázowáć ma. Więc
12:
gdy będzie dobrze to cżynił/ ſtokroć ieſzcże wię
13:
cey ludzie/ ważyć ono ſobie będą. A iáko temu
14:
przyſtoi lutnię wziąć w rękę/ gdy o to ieſt pro=
15:
ſzony: ták záś owemu bárzo nie przyſtoi/ ktory
16:
przyſzedſzy gdzie miedzy ludzie/ zwłaſzcżá ieſli
17:
ieſzcże nieznáiome/ nie dádząc ſie bárzo racżyć/
18:
hnet wſzytko pokaże co vmie/ á cżáſem y to cże=
19:
go nie vmie. Zá cżym pomyſli drugi ſobie/ iż nie
20:
byłá ina przycżyná iego tám przyſcia/ iedno tá/
21:
żeby ſie był s tym popiſał. A przeto w tym y w
22:
káżdey iney rzecży trzebá áby Dworzánin był
23:
oſtrożny/ y bácżny/ bo trudno tu wypiſáć wſzy
24:
tko to/ co mu ſie trefić może. Ale gdy będzie do
25:
brym vznawcą/ to cżáſu/ to mieyſczá/ to ludzi/
tych s


strona: K2

Wtora.
1:
tych s kthoremi będzie/ á nád wſzytko ſam ſie=
2:
bie/ iákiego ieſth záwołánia/ iákich lat/ trudno
3:
kiedy ma w cżym zbłędzić. Abowiem lećiwe=
4:
mu cżłowiekowi ktoremu ſzedziwy włos/ drżą
5:
ce ręce/ zmárſki ná twarzy/ ſiedzieć ſpokoiem/ á
6:
paciorki piać każą/ gráć ná lutni/ ábo ſpiewáć
7:
bárzo nie przyſtoi: zwłaſzcżá iż więcz w pioſn=
8:
kach/ więczey niż cżego/ záwadza ſie miłośći: á
9:
miłość ſtáremu/ iáko przywoita/ zna to káżdy.
10:
Acż to bezecne dziecię/ cżáſem kuśi ſie/ y o ſtáre
11:
go/ á ciáło oziębłe/ ledwe nie ſkrzepłe/ zágrzać
12:
y ożywić chce/ ná złość latom. Nie odey=
13:
muy w. m. muzyki ſtárym. Rzekł pan Boiáno
14:
wſki/ bo ia znam kilku ſthárych kthorzy pięknie
15:
ſpiewáią/ y nie dádzą w tym żadnemu młode=
16:
mu naprzod. Nie biorę ia tego ſtárym/
17:
Rzekł pan Myſzkow. ále niechcę áby ſie z nich
18:
ludzie ſmiali: w gmáchu ſwym/ gdzie nikth nie
19:
ſłyſzy/ thám ſtárzec/ áby fráſunki ſwe/ á nędzę
20:
tego ſwiáthá wybił z głowy/ á ſłodkośći oney
21:
niebieſkiey záżył/ ktorą w muzyce Pitágorás/
22:
y Socrates być rozumieli/ ſpiewáć/ ábo gráć
23:
może. A chociaż by też iuż tego nie cżynił/ thedy
24:
dla onego zwycżáiu/ kthory wziął w muzyce/
25:
nierowno iey z więtſzym ſmákiem ſłucháć mo=
K 2 że/ niż


strona: K2v

Kſięgá
1:
że/ niż then kthory muzyki nie ſwiádom: ábo=
2:
wiem iáko kowal/ chocia w cżym inym ſłáby/
3:
tedy rękę/ dla onego zwycżáiu iż robi młotem/
4:
dużſzą/ y cżerſtwieyſzą nierowno ma/ niż dru=
5:
gi cżłowiek/ ſycz moczny/ iedno iż práczowáć
6:
ręki ſwey nie zwycżáił: ták też the vſzy/ kthore
7:
przywykły melodiey/ lepiey ią znáią/ z więtſzą
8:
roſkoſzą prziymuią/ y ſubthylniey rozeznáć ią
9:
mogą/ niż drugiego/ ktory ſie w muzice nie ćwi
10:
cżył: v ktorego dzwięk/ ták iáko przydzie/ thák
11:
odeydzie bez ſmáku. Acżkolwiek y źwirzęthá/
12:
cżuią roſkoſz z muzyki. Tákowa tedy roſkoſz/ s
13:
ſámego ſłuchánia muzyki/ przyſtoyna ieſt ſtá=
14:
rim ludziom. Toż rozumiem y o tańcu/ áby mu
15:
ſtáry dał pokoy/ owa wſzytkich roſkoſzy cżło=
16:
wiek potahły/ pirwey zániecháć ma/ niżli go o=
17:
ne/ prze ſtárość/ zániecháć á opuśćić máią.
18:
Tu powiedział p. Lupá. Toć by nalepiey wy=
19:
rugowáć od wſzytkiego ſtáre/ á powiedzyeć iż
20:
dworzáninem być/ nie zeydzie ſie/ iedno młode
21:
mu. Odpowiedział p. Myſzkowſki. A wi=
22:
dziſz w. m. pánie Lupá/ iż ći ſtarzy/ kthorzy ſie
23:
w tákowych zabáwách kocháią/ chcą to poka=
24:
záć/ iż nie ſą ſtarzy/ y dla tego więc owo fárbu=
25:
ią ſobie brodę/ ábo w cżapecce chodzą/ áby śi=
wiznę


strona: K3

Wtora.
1:
wiznę zákryli/ áno tá ſzedziwość woła ná nie/
2:
áby zábawam tym ktore młodem ludziom na=
3:
leżą/ dáli pokoy: bo ſą ine zabáwy przyſthoyne
4:
cżłowiekowi ſtáremu. Rzekł pan Lupá. á
5:
coż to zá zabáwy? to podobno áby ſtáry mło=
6:
dym báiał. Odpowiedział p. Myſzkowſki.
7:
Bá y to ſie zeydzie/ Ale káżdy wiek cżłowiecży
8:
kłádąc w náſzę głowę/ ine/ á ine myſli/ przyno=
9:
śi s ſobą/ y to co chwalić/ y to czo gánić może.
10:
Iáko ſtárzy/ iż poſpolicie ſą mędrſzy niż mło=
11:
dzi/ powſcięgliwſzy/ dáley páthrzą rozumem:
12:
więc też záſię ledá co cżáſem mowią/ by ſie ied=
13:
no mowiło: ſą ſkąpi/ trudni/ nieużyći/ boiázli=
14:
wi/ ſkrzęthni/ dziwacy ná ſyny/ fráſunk záwdy
15:
w domu/ á łáiánie/ bo wſzytko chczą áby po ich
16:
woli ſzło. A młody cżłowiek záſię ſmielſzy/ hoy
17:
nieyſzy/ ſzcżyrſzy. Ale hnet ſie zwádzi/ nieuſtá=
18:
wicżny/ prędko ſie iednego rozmiłuie/ y záſię zá
19:
raz go opuśći: ná bieſiádę/ ná roſkoſz chćiwy:
20:
nieprzyiaciel wnet temu/ kto go s cżego vpomi
21:
na. Owa wiek ſtały/ á ſtátecżny/ to ieſt nayle=
22:
pſzy: iż cżłowiek iuż one dymy młode z głowy
23:
ſobie wyráźił: y to co ieſt złego w młodośći zá
24:
gubił/ á ſthárość theż ſurowa/ ze ſwemi złemi
25:
przymioty/ nie przyſtąpiłá. Ale ći ktorzy nie ſą
K 3 w tym


strona: K3v

Kſięgá
1:
w tym poſrodku/ máią ſie o to ſtáráć/ áby nie=
2:
doſtátki przyrodzone/ ktore látá przynoſzą/ ku
3:
dobremu nákierowáli. Iáko ſtárzy/ ći niechay
4:
ſie ſtrzegą zbytniey chłuby/ á powiedánia o ſo=
5:
bie/ y inych przywar/ ktorem ich właſne wyli=
6:
cżył/ ále niechay vmieią vżyć mądrośći ſwey/
7:
biegłośći/ wiadomośći wiela rzecży/ ktorey zá
8:
láty á doſwiádſzeniem doſtáli/ áby ſie do nich
9:
iáko do bogow iákich/ o rádę vbiegano: ktemu
10:
áby to co wiedzą/ ze ſmákiem powiedáć vmie=
11:
li/ á k rzecży: ſłodząc onę powagę ſwą/ kthorą
12:
im ſzedziwość dáie/ ſtátecżną trefnoſcią: iáko
13:
to widzimy wſzytcy być w pánu Ianie Grábi
14:
s Tarnowá Káſztellanie Krákowſkim/ ktory
15:
do wyſokich cnoth ſwych/ do doſkonáłey mą=
16:
drośći/ do wielkiey ſpráwy/ do grunthowney
17:
dzielnośći w rzecżach woiennych/ iákowa w
18:
żadnym Polaku/ zá ludzkiey pámięći nie byłá/
19:
do powagi przyſthoyney oſobie ſwey/ przyłą=
20:
cżył y to/ iż go s ſlodkiey powieśći iego káżde=
21:
mu miło ſłucháć. Toć to zabáwy ſą ludzi ſze=
22:
dziwych/ temi oni okrom tańcu/ okrom muzyki
23:
dobrze ſtać mogą. Młodzi ludzie tákież/ nie=
24:
chay thegoż bacżenia będą: nie mowię/ áby ſie
25:
thymże kſtałtem iáko y ſtárzy ſpráwowáli/ bo
co ſie ie


strona: K4

Wtora.
1:
czo ſie iednemu zydzie/ tho drugiemu bárzo nie
2:
przyſtoi/ y ieſt owo przypowieść ktho z młodu
3:
nie wyſzáleie/ muśi ná ſtárość. Ale iżby tłumili
4:
w ſobie zbytki/ młodemu przyrodzone: Iákoż
5:
mnie ſie bárzo podoba páchołek młodi/ zwłaſz=
6:
cżá ten/ co ſie para rycerſkim rzemięſłem/ ktory
7:
owo ma w ſobie/ coś troſzkę powagi/ á gdy do
8:
cżynienia przydzie iż niewiele mowi: ábowiem
9:
zda ſie iż tákowy/ ma coś przed drugimi mło=
10:
demi. Nád to ieſzcże/ iż ſie wnet ná tákiego o=
11:
glądáią/ y pomyſli drugi ſobie/ zle s tym kuń=
12:
ſztowáć/ niemáſz tu płochey á byſtrey zapálcży
13:
wośći/ ále ſtátecżna ſierdzitość/ ktorą rozum/
14:
á bacżenie/ wzbudza/ y rządzi. Y thákoważ też
15:
ſierdzitość (bo záwdy z wielkieo ſercá roſcie/)
16:
náyduie ſie w źwirzętach ſláchetnieyſzych/ iáko
17:
we Lwie/ w Orle. Ani to ieſt bez przycżyny/ bo
18:
tákowe rozgniewánie/ kthore bez wiela ſłow/
19:
iákoby nieſpodziewáne/ záraz ták wſzytką śi=
20:
łą/ iáko kulá z dziáłá wypada/ nierowno gwał
21:
townieyſze ieſt/ niżli tho ktore ſie z nienagłá zá=
22:
pala. Przeto owi/ co ſie miecą/ łáią/ wyzywá=
23:
ią/ grożą/ przed bitwą/ poſpolicie hnet złożą/ y
24:
oſłábieią/ gdy ku rzecży przydzie/ nie inácżey ie
25:
dno iáko ow pies ktorego z łáńcuchá ſpuſzcżą/
K 4 bo ſie


strona: K4v

Kſięgá
1:
bo ſie wymoże/ wyśili/ w onym miethániu/ w
2:
onym tárgániu/ iż nicz ogniá w nim nie zoſtá=
3:
nie. A ieſzcże bych przyrownał thákowe ludzi/
4:
do owych pácholąt/ kthore w nocy po vlicy i=
5:
dąc ſpiewáią/ bo im owo nie z weſela przycho
6:
dzi/ ále iż ſie boią/ więc cżynią tym ſobie dobre
7:
ſerce. A ták iáko w młodym páchołku/ chwalą
8:
ludzie ſtátecżność/ á poſtánowienie/ bo ſie zda
9:
iż iuż one dymy młode/ oná płochość w nim v=
10:
ſtáłá: ták záſię káżdemu ſie podoba ow ſtárzec
11:
żywy/ ktory ſie krzepcży/ więcey ſam ſobą/ á ſer
12:
cem dobrem/ niżli/ áby mu ciáło mdłe/ co mocy
13:
przydawáć miáło. A tą rzecżą zda ſie być w o=
14:
nym poſrzednim wieku/ kthory zgrzybiáłości
15:
(iż thák mam rzec) nie doſzedł/ á młodość ná=
16:
zad zoſtháwił: iáki cżás powiedáią ludzie być
17:
naylepſzy. Ktemu może o tákim cżłowiecże to
18:
rozumieć/ iż młode látá ſwe/ nie roſpuſtnie ſtra
19:
wił: ábowiem kto w młodośći powſcięgliwie
20:
żywie/ ten miewa ſtárość nie zemdláłą. Ale ie=
21:
ſzcże nie doſyć ná tym wſzytkim czom wylicżył
22:
Dworzáninowi/ ku nábyciu łáſki thego páná
23:
ktoremu ſłużyć będzie/ y ziednániu ſobie miło=
24:
śći v wſzytkich: ieſli w ſpolnym życiu/ á w tho=
25:
wárzyſtwie nie będzie miał tych przyſmákow/
tey przy=


strona: K5

Wtora.
1:
tey przyiemnośći/ iżby ſie do niego ieden przed
2:
drugim vbiegał. A w tym trudno podáć náu=
3:
kę kthorą/ dla roznych rzecży/ roznych trefun=
4:
kow/ ktore w życiu przypadáią: ktemu iż káżdy
5:
cżłowiek inákſzy ieſth/ bo pary ludzi iednákich
6:
głow/ ktorzy by we wſzytkim byli ſobie podo=
7:
bni/ nie naidzie ich ná ſwiecie. A przeto kto chce
8:
vyść dobrze/ miedzy ták wielem ludzi/ y vdáć
9:
ſie zá iednego z nich/ potrzebá mu ſwego wła=
10:
ſnego á dobrego bacżenia/ y rozſądku: á znáiąc
11:
co w kim ieſt/ cżym then od tego rozny/ áby ſie
12:
też y on odmieniał ná cżás: według przyrodze=
13:
nia thych miedzy kthoremi żyć będzie. Toć ia
14:
więcey dáć ná rozum nie vmiem/ áni inych re=
15:
gułek wiem/ okrom tych ktorem iuż wylicżył.
16:
Rzekł thu I. M. pan Lubelſki. Mym zdá=
17:
niem/ zdzieraż ſie W. M. pánie Myſzkowſki s
18:
pracey/ nie iżbyś w. m. niemiał czo powiedáć.
19:
Ale/ iż ia tu s porucżenia I. M. kſiędzá Biſku
20:
pá mam zwirzchność/ roſkázuię to w. m. ábyś
21:
w. m. ták długo mowił o teyże rzecży/ áż do te=
22:
go cżáſu/ iáko p. Kriſki wcżorá. Ia dáley nie
23:
mam co mowić Odpowiedział p. Myſzkow.
24:
Rzekł záſię pan Lubelſki. Niewiem byś tho
25:
w. m. drugiraz/ rozmyſliwſzy ſie powiedzieć
K 5 mogł.


strona: K5v

Kſięgá
1:
mogł. Więcz w. m. ták ſłábo o ſwym rozumie
2:
dzierżyſz/ iżbyś niemiał mocz/ godzinę/ y kilká o
3:
ktoreykolwiek/ chocia błáhey rzecży/ mowić? á
4:
byli ludzie/ iáko w. m. wieſz/ kthorzy ledá czo
5:
wziąwſzy przed ſię/ dobrze o tym mowić/ y pi=
6:
ſáć vmieli: był ieden ktory chwaląc muchę/ kſię
7:
gę nápiſał: drugi chwalił quartanę febrę: trze=
8:
ći łyśinę: więc y morowego powietrza chwa=
9:
łá/ ieſt ná piſmie: ieſt węgorzowa/ ieſt mozdzy
10:
rzowa/ y inych chwaſthow. Owa ći o ledá=
11:
cżym/ mowić dobrze/ y ſzyroko mogli/ á w. m.
12:
o rzecży/ w ktorey ieſt pláczu doſyć/ mowić nie
13:
będzieſz vmiał? Odpowiedział p. Myſzko.
14:
Nie kłádę ſie ia s tymi tám rowno/ wielkie tho
15:
głowy były: ále gdyż nie może inácżey być/ bę=
16:
dę ia iuż poty mowił/ poki mi w. m. każeſz/ te=
17:
go wierę niewiem będzieli dobrze. Towárzy
18:
ſthwo miedzy dworzáninem/ á pánem/ zda ſie
19:
iákoby żadną miárą być nie mogło: tho dla te=
20:
go iż ſobie ſą nierowni: Ale iednák/ ták ſie to po
21:
rowna/ kiedy dworzánin będzie záwdy ná tho
22:
pomniał/ iż on ieſt ſługá/ á pan/ pánem: ktemu
23:
iż páná ſwego prawdziwie miłowáć/ y we cżći
24:
iáko ziemſkiego bogá mieć będzie: wſzythek ſie
25:
ſtoſuiąc ktemu obycżáymi/ ſpoſobem życia/ chę
cią ſzcży=


strona: K6

Wtora.
1:
cią ſzcżyrą/ áby mu ſie czo naywięcey podobał:
2:
ábowiem po tych godnoſciách náznácżonych/
3:
kthore dworzánin w ſobie być pokaże/ tho ieſt
4:
rzecż naycżelnieyſza. Tu p. Lupá powiedział.
5:
Thákowych dworzan dziś pánie Myſzkowſki
6:
bárzo wiele/ boś tu w. m. ná krotce/ á włoſnie
7:
pochlebcę chytrego wymálował. Odpowie
8:
dział p. Myſzkowſki. Y owſzem dáleko táki bę
9:
dzie od pochlebce/ bo pochlebcá áni páná ſwe=
10:
go/ áni przyiacielá nie miłuie. A Dworzánin/
11:
iákom powiedział to ma mieć nád wſzytko/ á=
12:
by miłuiąc páná ſwego/ woley iego/ y roſkazá
13:
niu doſyć cżynił/ czo może cżyſcie być bez po=
14:
chlebſthwá: bo ia rozumiem w rzecżach przy=
15:
ſtoynych/ á pocżćiwych/ ábo ktore nie ſą áni złe
16:
w ſobie/ áni dobre: iáko ieſt grá/ ábo obieránie
17:
ſie w iedney rzecży/ bárziey niż w drugiey: w
18:
cżym chcę/ áby ſie ſtoſował dworzánin (chocia
19:
by go też s przyrodzenia tá tám rzecż mierziá=
20:
łá) ku páńſkiey woley: iżby widząc go pan/ zá=
21:
wdy ták mnimał/ że mu czoś wdzięcżnego po=
22:
wiedzieć chce. A ku temu ták przydzie/ kiedy bę
23:
dzie miał w ſobie to bacżenie/ ten dowćip/ że po
24:
zna czo ſie pánu podoba/ y cżym wniść w łáſkę
25:
iego może: á ſam ná ſobie to przemoże/ iż ſie bę=
dzie ko=


strona: K6v

Kſięgá
1:
dzie kochał pánu kwoli w tey rzecży/ kthora by
2:
go ſnadź s przyrodzenia mierziáłá. Iuż thu
3:
przydzie zoſtáwić złą myſl domá/ á przed pá=
4:
nem z weſołą twarzą ſtáwáć/ nie pochmurno/
5:
áni niemo/ iáko więcz owo drudzy/ s kthorych
6:
twarzy to znáć/ że ſie ná páná gniewáią/ co ieſt
7:
rzecż/ bárzo ſproſna. Ktemu niechay nie będzie
8:
dworzánin obmowczą złośćiwym: zwłaſzcżá
9:
o pánie o ſwym/ iákoż to ná dworze poſpolita/
10:
iż ći kthorym pan naywięcey vcżynił dobrego/
11:
ktore s ciemnośći ná ſwiátło/ z błothá ná ſuſzą
12:
wyrwał/ y vcżynił pány/ naybárziey ſie więcz
13:
ná páná ſkárżą/ y naigorzey o nim mowią: á to
14:
rzecż ieſt bárzo nie przyſtoyna/ nietelko thym/
15:
kthorzy dobrodzieyſtwo od páná wzięli/ ále y
16:
tym kthorychby kiedy co nietrefnego od páná
17:
potkáło. Nád to moy Dworzánin/ niechay nie
18:
będzie wſzethecżny/ niechay nowinek nie nośi/
19:
niechay oſtrożnie mowi/ áby miáſto zátrefno=
20:
wánia/ nie obráźił: álbo chcąc k ſmáku czo po=
21:
wiedzieć/ áby nie trefił w bolące mieyſce. Záſię
22:
niech nie będzie ociętny/ ſporny/ ſwarliwy/ iá=
23:
ko niektorzy co ſobie żadney rzecży bárziey nie
24:
vpodobáli/ iáko ſie ludziom przykrzyć/ proſto
25:
by muchy lecie/ á niechay ktho/ iáko chcze iáſną
prawdę


strona: K7

Wtora.
1:
prawdę powie/ tedy oni káżdemu ſpor trzymá
2:
ią/ á przećiwko prawdzie mowią: ktemu nie=
3:
chay dworzánin ledá cżego nie mowi/ niechay
4:
ſobie prożnej ſławy nie cżyni/ niech ſie nie chwa
5:
li/ prawdá w vſciech niechay záwdi będzie/ nie
6:
kłam/ áni pochlebſtwo. Niechay w nim znácż=
7:
na będzye ſkromność/ ſtáthek/ á powagá nie
8:
brzydka/ páná záwdy máiąc w tákowey vcż=
9:
ćiwośći/ iáko przyſtoi. Nie ták iáko więc owo
10:
drugi/ co ſobie pocżyna s pánem iáko z brátem:
11:
ábo ow ktory ná potkániu z iákim wielkim wo
12:
iewodą/ by z nim iedno raz iáko żyw mowił/
13:
hneth k niemu bieży wſzethecżnie/ z dziwnemi
14:
ſmieſzki/ y wda ſie w rzecż/ iáko s tym/ s kim by
15:
żył zá iednego. Abo nigdy/ ábo bárzo rzadko/
16:
ſam zá ſobą páná ni ocż niechay nie prośi: áby
17:
pan niechcąc iego tym obráźić/ kiedyby dla nie
18:
go nie vcżynił/ nie muſiał cżáſem z niechęcią te=
19:
go pozwolić/ o czo by go on prośił. A kiedy też
20:
przez kogo inego páná prośić vmyſli/ tedy bę=
21:
dzie miał oko/ ná cżás ktorego ma prośić: więc
22:
o rzecży ſłuſzne/ y przyſtoyne/ prośić będzie/ od
23:
iąwſzy od prośby od ſwey to/ coby páná obrá
24:
źić mogło/ ktemu vłatwiwſzy wſzitko/ áby pan
25:
bez trudnośći żadney/ mogł ono vcżynić. co kie
dy będzie/


strona: K7v

Kſięgá
1:
dy będzie/ nigdy ſie pan nie wymowi: á ieſli ſie
2:
wymowi kiedy/ thedy iednák nie będzie rozu=
3:
miał/ żeby ſługá/ thym ſie obráźić miał. Abo=
4:
wiem pánowie/ wielekroć/ gdy cżego dla kogo
5:
ná wielką/ á z vśiłowániem prośbę/ nie vcży=
6:
nią/ rozumieiąc iż támten/ ták bárzo tego prá=
7:
gnąc/ á niemogąc kthemu przyść/ muſial ſie o=
8:
bráźić: pocżynáią więcz od niego ſtronić/ áż ku
9:
temu przydzie/ iż im tákowy cżłowiek ná wie=
10:
ki obrzydnie. Nád tho ieſzcże dworzánin nie=
11:
chay ſie ná pokoj páńſki niewezwánym będąc/
12:
nigdy nie ćiſnie/ chociaż by też był dobrze wzię=
13:
tym v páná: bo pánowie ná pokoiu/ chczą theż
14:
mieć tę wolność mowić/ y cżynić co ſie im po=
15:
dobá: cżego niechczą áby ten ſłyſzał/ ábo wi=
16:
dział/ ktho tho rozbieráć v ſiebie/ á one poſę=
17:
dzáć może. A przeto zle to káżdy cżyni kto gáni
18:
ſthąd pány/ iż poſpolicie biorą do komory lu=
19:
dzie/ ktorzy nic inego nie vmieią/ iedno dobrze
20:
ſłużyć: bo niewiem cżemu pánom nie ma to być
21:
wolno/ co nam chudym: to ieſt/ áby w komorze
22:
mowili y tho/ y owo/ dla krotochwile. A thák
23:
Dworzánin gdy mu przydzie być ná pokoiu s
24:
pánem/ ieſli inego cżáſu/ y ná inym mieiſcu ſprá
25:
wował rzecży poważne/ á potrzebne/ thedy ſie
iuż tám


strona: K8

Wtora.
1:
iuż tám nie zydą/ ále ie ma odłożić ná iny cżás/
2:
y mieyſcze: á w ten cżás niechay tym báwi pá=
3:
ná/ cżym by ſie vcieſzyć pan mogł: áby mu nie
4:
przekáźił oney ochłody/ dla kthorey odſzedł ná
5:
pokoy. Ale w tym/ iáko y w káżdej iney rzecży/
6:
naywięcey ſie o tho ma ſtáráć/ áby pánu nie o=
7:
brzydł. Láſkáwey twarzy páńſkiey/ y wſzelá=
8:
kiego inego pokázu łáſki/ niechay zbytnie/ á iá=
9:
wnie nie łápa/ iáko drudzy ſą tego ták chćiwi/
10:
iż gdzieby teo nie ználi/ zda ſie im iákoby wnet
11:
mieli vmrzeć. Więc kiedy kąſzcżek w cżym nie=
12:
łáſkę bacżą/ ábo iż kogo inego przed ſobą/ wi=
13:
dzą być w łáſce/ to ſie ták bárzo grizą/ iż żadną
14:
miárą oney zazdrośći pokryć nie mogą. Skąd
15:
to więc bywa/ iż ſie z nich ludzie ſmieią/ y páno
16:
wie cżáſem ná złość im ledá komu łáſkę poká=
17:
zuią. A ieſli záſię ſą w wielkiey łáſce/ to ſie nią
18:
ták bárzo vpiją/ iż niewiedzą co cżynią/ przed
19:
rádoſcią: chcieliby zezwáć wſzytkiego ſwiátá/
20:
áby ſie im podziwował/ y porádował/ iż ku te=
21:
mu przyſzli/ co im ieſt wielką nowiną. Táko=
22:
wym niechay nie będzie náſz Dworzánin: ácż
23:
łáſkę pańſką/ y wſzeláki iey pokaz/ chcę áby ſo=
24:
bie ważył/ ále nie ták bárzo/ iżby ſie też bez tego
25:
obeyść nie mogł. Więcz/ kiedy będzye łáſkę
znał/


strona: K8v

Kſięgá
1:
znał/ niechay nie pokázuie/ iż mu tho w dziw/ á
2:
wielka nowiná: áni też łáſką niech nie gárdzi/
3:
iáko niektorzi/ co z głupſtwá puſzcżáiąc wſzyt=
4:
ko mimo ſie/ dáią ták znáć ludziom/ że oneo cżim
5:
ich pánowie cżcżą/ znáią ſie być niegodnemi.
6:
Ale kiedy go pan cżym pocżći/ niechay ſie iáko=
7:
by troſzkę zbrania/ pokázuiącz iż tho zá wielką
8:
rzecż v ſiebie pocżyta/ cżym go pan nádárzyć/
9:
á ozdobić chce/ áby pan tym vśilniey/ y z więt=
10:
ſzą chęcią konał ono. Abowiem/ im ſie thego
11:
cżłowiek więcey zbrania/ tym barziey pokázu=
12:
ie/ iáko tho zna/ iż go ſobie pan wieldze waży: y
13:
ktemu też/ łáſká oná/ tym ſie więtſza widzi/ im
14:
ią ſobie cżłowiek bárziey droży/ y ku więthſzey
15:
cżći ſwoiey/ być ią rozumie. Toć táką grunto
16:
wna łáſká/ wziętym iednego hnet vcżyni/ bo iż
17:
iey cżłowiek nie zbytnie biega/ káżdi rozumie iż
18:
roſcie/ zá cznotą/ zwłaſzcżá kiedy ktho ku temu
19:
ieſzcże ieſt ſkromnym. Kto ſie z w. m. themu
20:
przypátrzył/ kiedy owo ktho wſzetecżnie wda
21:
ſie w rzecż s ſwym pAnem/ iáko pan/ ábo mu
22:
nic ná iego ſłowá nie odpowie/ ábo ieſli odpo=
23:
wie/ tedy s kwáśną poſtáwą/ á bárzo nierad.
24:
A przeto kto chce znáć łáſkę páńſką/ niemáſz le=
25:
pſzey y bliſzſzey drogi/ iáko ią záſłużyć/ y być iey
godzien:


strona: L

Wtora.
1:
godzien: bo to oſtátnia/ kiedy kto widząc tho=
2:
wárzyſzá ſwego/ dla iákiey rzecży być w łáſce/
3:
chcze thymże ſtrychem iáko on iść/ y przyść ku
4:
tákiemuż mieyſcu: Omyli tho bárzo prętko/ bo
5:
nie wſzytkim iedno przyſtoi: będzie drugi cżło=
6:
wiek ták trefny/ s przyrodzenia/ iż co iedno rze
7:
cże/ tho ſie wnet ieſt ſmiać cżemu/ proſto by ſie
8:
miał ná to telko ſámo vrodzić: Drugi záſię ko=
9:
mu to nie przyſtoi/ á iż ma czoś poważnego w
10:
ſobie/ niechay będzie iáko chcze mądry/ żadną
11:
miárą ták w to nie trefi: y owſzem chcąc zátre=
12:
fnowáć/ bárzo rychło tym ſie ohydzi: á proſto
13:
ták mu to będzie przyſtało/ iáko onemu oſłowi/
14:
ktory s pánem ták chciał igráć/ iáko pieſek.
15:
Przeto potrzebá/ áby ſiebie ſam cżłowiek do=
16:
brze znał/ y ſwoię śiłę: á ku temu dopiero/ żeby
17:
ſie ſtoſował: obacżáiącz cżemu ſproſtáć/ á cże=
18:
mu nie ſproſtáć może. Niż w. m. pánie
19:
Myſzkowſki dáley zaydzieſz/ Powiedział pan
20:
Lupá. chcze mi ſie tu w. m. troſzkę zábáwić.
21:
Ieſlim ia dobrze wyrozumiał/ powiedziałeś
22:
ták w. m. kto chce mieć łáſkę páńſką/ trzebá że=
23:
by ią záſłużył/ y był iey godzien/ á iżby cżekał te
24:
go rádniey kiedy mu ią pan/ s ſwey chęći poka=
25:
że/ niż iey ma ſam wſzethecżnie łápáć. Mnie ſie
L náuká


strona: Lv

Kſięgá
1:
náuká tá w. m. nie podoba/ bo wſzytko widzę
2:
v dworu inácżey/ wſzetecżeńſtwo płuży/ á ſkro
3:
mność zá głupſtwo máią. Nákoniecz dozna=
4:
łeś tego w. m. ſam/ iż niektorzy v náſzych pá=
5:
now będąc pirwey w máłey cenie/ wſzetecżno
6:
ſcią potym ku wielkiey łáſce przyſzli. Skrom
7:
nego/ á ſtátecżnego/ nigdym ia w łáſce nie wi=
8:
dział: ieſli w. m. kthorego pomniſz/ proſzę ná=
9:
mień mi go w. m. Odpowiedział p. My=
10:
ſzkow. Nie wſzytkoć też to wſzetecżność/ ktora
11:
ſie w. m. wſzetecżnoſcią widzi: ma drugi w ſo
12:
bie beſpiecżeńſthwo iákieś ſzcżyre/ á otworzy=
13:
ſte/ nie pátrzącz bárzo ná ceremonie/ y powie=
14:
dáią ták ći ktorzy bywáli we Fránciey/ iżeſmy
15:
my Polaczy Fráncuzom w tym/ ábo oni nam/
16:
bárzo podobni: bo też oni s pány ſwemi/ obcho
17:
dzą ſie wielką ſwobodą. A też v nas ieſli ktho
18:
wychodzi w tym beſpiecżeńſtwie z miáry/ pra
19:
wdá iż pánowie rádzi ſie więc ſtákiemi w rzecż
20:
wdáią: ále przedſię ſkromny/ á godny cżło=
21:
wiek/ ma wſzędy przodek. Ktemu nie iednych
22:
obycżáiow ſą wſzytcy pánowie/ y nie możemy
23:
im tego ſłuſznie przypiſáć/ iżeby ſie we wſzete=
24:
cżnikach wſzytczy kocháć mieli: Znam ia te pá=
25:
ny/ kthorzy ná wſzetecżnego y pátrzyć nie mo=
gą/ á ſkrom=


strona: L2

Wtora.
1:
gą/ á ſkromnego/ miernego bárzo miłuią. A to
2:
przy tym/ że ia thu ſámey gołey ſkromnośći nie
3:
kłádę/ ále z godnoſcią poſpołu złącżoną: bo to
4:
oboie cżyni cżłowieká wziętego/ y wdzięcżne=
5:
go v ludzi. Niepotrzebá ſkromnemu áby o ſo=
6:
bie wiele wołał/ godnoſć á ſpráwy iego pocżći
7:
we/ te zań będą mowić/ te ſáme będą go chwa=
8:
lić/ y nierowno pokażą ſie więthſze/ y chwále=
9:
bnieyſze/ kiedy wſzethecżność przy nich nie bę=
10:
dzie. Ale iednák y w thym/ iáko w káżdey iney
11:
rzecży miáry potrzebá/ bo kiedy też kto názbyt
12:
ſtátecżny/ á ſkromny/ hnet go ábo zá hárdego/
13:
ábo zá głupiego mieć ludzie będą. Dworzánin
14:
náſz kiedy mu z rzecży przydzie/ á cżás ieſt po=
15:
temu/ niechay vcieſzyć mową/ zwłaſzcżá w rze
16:
cżach mnieyſzych/ y o wſzytkim głádcze/ y do=
17:
brze mowić vmie: á kiedy theż záſię w powa=
18:
żnych rzecżach/ niechay mądrze/ á roſthropnie
19:
rzecż prowádzi: ſtoſuiąc ſie záwdy ku obycżá=
20:
iom tych ludzi/ miedzy ktoremi żyć będzie. Ale
21:
nád wſzytko potrzebá/ áby był dobrym cnotli=
22:
wym cżłowiekiem/ á ſwe ſpráwy wſzytki áby
23:
kierował ku dobremu: niechay nie będzie zawi=
24:
ſny: niech ni o kim zle nie mowi: niechay ſobye
25:
łotroſtwem á niecnothą łáſki páńſkiey nie ie=
L 2 dna. Pan


strona: L2v

Kſięgá
1:
dna. Pan Lupá ták záſię powiedział. Pe=
2:
wnie thák/ dworzánin ten nie wſkura/ bo dziś
3:
rychley ieden niecnotą/ niż cznotą vroſcie.
4:
Odpowiedział pan Myſzkow. Niemoẃ tego
5:
w. m. ábowiem tym ſpoſobem muſieli by tego
6:
wieku wſzytcy pánowie/ zli być czo ich ieſth ná
7:
ſwiecie/ cżego vchoway Boże. Wiele ieſt do=
8:
brych ſwiętych pánow/ ktorzy cznotę miłuią.
9:
Ale gdzyeby Dworzánin/ zá ſwym nieſzcżę=
10:
ſciem/ ná złego á niepobożneo páná trefił/ hnet
11:
ſkoro to pozna/ ma odſtáć od niego/ to dla te=
12:
go áby ſie nie zdał być pochwalcą złych rzecży/
13:
á ktemu chceli vyść tey napáśći/ tey męki/ kto=
14:
rą cnotliwi ludzie ćirpią/ ſłużąc złym pánom.
15:
Powiedział p. Lupá. Trzebá páná Bogá o to
16:
prośić/ áby nam dobre cnotliwe pány dawał/
17:
bo kiedi go więc doſtánie cżłowiek/ iuż tákiego
18:
iáki ieſt/ ćirpieć muśi. Sláchćic poććiwy/ kiedi
19:
ſie iuż záwiedzie/ á prziſtánie/ wiele rzecży ieſt/
20:
kthore go ná onym mieyſcu zátrzymywáć bę=
21:
dą: Owa dworzánin ieſt wtey mierze iáko ow
22:
ptaſzek/ ktory ſie w głodnym kráiu wylągnie/
23:
bo chociaby ſie/ indziej záleciawſzy/ mogł mieć
24:
lepiey/ iednák mieyſcá nie odmienia/ á thrwa/
25:
tám gdzie ſie vrodził. Mnie ſie ták widzi/
Odpo=


strona: L3

Wtora.
1:
Odpowiedział p. Myſzkow. iż cżłowiek/ wię=
2:
cey ſie ma oględáć ná ſwoię powinność/ niż ná
3:
wſzytki támte przycżyny/ kthoreby go zátrzy=
4:
máć mogły. Zgołá by iedno nie ná woynie/ á=
5:
bo nie cżáſu iney gwałthowney potrzeby/ ábo
6:
nieſzcżęſcia páná ſwego/ pod ktory cżás dwo=
7:
rzánin bez obrázy ſławy ſwey/ odiecháć niemo
8:
że: tedy záwdy inedy nietelko wolno/ ále powi
9:
nien zániecháć ſługá złeo páná/ to dla teo áby mię
10:
dzy dobremi vyść mogł/ bez vſzcżypku: bo nie
11:
dármo mowią/ Iáki pan/ táki kram: A zwła=
12:
ſzcżá ieſzcże kiedy tho pokaże/ iż ina przycżyná
13:
nie byłá iego odſthánia/ iedno niepobożność
14:
páńſka. A o tym czo w. m. rozumieſz pánie
15:
Myſzkowſki (Rzekł p. Boiánow.) Przyſtoili
16:
ſláchćicewi tego páná ktoremu ſłuży/ we wſzy
17:
thkim ſłucháć/ zleli/ dobrzeli: pocżćiwieli/ ábo
18:
niepocżćiwie: owa vfáiąc mnie pan/ y rozumie
19:
iąc że dla niego wſzytko vcżynię/ roſkaże mi á=
20:
bych zábił kogo/ iemu kwoli/ mamli ia to vcży=
21:
nić/ cży nie. Odpowiedział p. Myſzkow.
22:
Maſz w. m. pánie Boiánowſki/ y káżdy pocż=
23:
ćiwy cżłowiek páná ſwego w tych rzecżach ſłu
24:
cháć/ ktore iemu ſą pocżćiwe/ y pożytecżne/ nie
25:
w tych/ ktore ſą y niecżeśćiwe/ y ſzkodliwe.
L 3 Roſka=


strona: L3v

Kſięgá
1:
Roſkazałby mnie pan moy/ ábym zdrádził/ nie
2:
telkom nie powinien tego vcżynić/ álem powi=
3:
nien nie vcżynić/ y ſam dla ſiebie/ y prze tho/ á=
4:
bym nie był przycżyną lekkośći páná ſwego.
5:
Acż poprawdzie wiele ieſt rzecży/ ktore ták ná
6:
pirwſzym poźrzeniu/ zdádzą ſie dobre/ á ſą złe:
7:
drugie záſię/ zdádzą ſie złe/ á ſą dobre. A prze=
8:
to bywáią te cżáſy/ kiedy dla páná ſwego nie=
9:
telko iednę oſobę/ ále wiele tyſięczy zábić przy=
10:
ſtoi: tákież y ine rzecży cżynić/ ktore/ mogłyby
11:
ſie iednemu s przykrá ná nie weizrzawſzy/ zdáć
12:
złe/ á wdy złe nie będą. Powiedział p. Bo=
13:
iánowſki záſię. Tegoż bym ia rad ſłuchał/ ábyś
14:
mie w. m. náucżył/ iáko rozeznáć rzecż/ kthora
15:
ieſt prawdziwie dobra w ſobie/ od tey kthora
16:
ſie/ telko ták widzi. Odpowiedział p. My=
17:
ſzkow. Odpuść mi w. m. niechczę zábrnąć ták
18:
głęboko/ długiego cżáſu trzebá/ ná táką rozmo
19:
wę: ná bacżenie w.m. to puſzcżam. Rzekł p.
20:
Boiánow. Więc mi to ácż nic w.m. powiedz/
21:
Gdyby mnie pan moy porucżył iáką ſpráwę/ y
22:
powiedział wſzytek ſpoſob/ y kſthałt/ iákobych
23:
w tym poſtępić miał: á ia będąc w tym punkt=
24:
cie/ widziałbych/ iż mogę pánu lepiey poſłużyć/
25:
gdziebym nieco od iego roſkazánia odſthąpił:
mamli


strona: L4

Wtora.
1:
mamli ia przedſię ták cżynić iáko pan roſkazał/
2:
nieodſtrzeláiąc ſie nic od iego náuki: cżyli vcży
3:
nić ták iáko mi ſie lepiey widzi. Odpowie=
4:
dział pan Myſzkow. Ieſt w tey mierze dekret
5:
Manlia Torquata/ ktory dla vtwirdzenia He
6:
tmáńſkiey władzey/ y regimentu/ á iżby pohá=
7:
mował w ludziech ſwą wolą/ zwyciężył wtim
8:
ſam ſiebie/ y przyrodzenie/ á roſkazał o niepo=
9:
ſłuſzeńſtwo ſyná włoſnego zábić. Iákoż wpra
10:
wdzie rzecż ieſth bárzo niebeſpiecżna/ wykro=
11:
cżyć z roſkazánia páńſkieo/ bo w tym cżłowiek
12:
pokázuie/ iż więcey vfa ſwey głowie/ niż onego
13:
rozumowi/ kogo ſłuſznie ſłucháć miał. więc kie
14:
dy ſie cżłowiek w tey mierze/ ná ſwym mnimá
15:
niu omyli/ á iż mu ſie ták nie zdárzy/ iáko ſie ná
16:
dziewał ále opák/ to iuż pirwſza winá/ iż niebył
17:
poſłuſzny páńſkiego roſkazánia: druga winá iż
18:
ſkáźił/ á wywroćił ono/ co miał vcżynić/ bez ża
19:
dney wymowki: zá co karánie nieodpuſzcżone
20:
záſłużył. Ieſli też záſię dobrze ſie zdárzy/ thedy
21:
ſzcżęſciu zá to dziękowáć przydzie. Ale przed=
22:
ſię niemáſz co chwalić/ bo to w obycżay wcho=
23:
dzi/ lekce ſobie ważyć roſkazánie przełożonych
24:
ſwoich: á iż ſie iednemu poſzcżęśći/ ktory podo=
25:
bno dobrze wſzytko vważywſzy/ roſthropnie
L 4 pocżął


strona: L4v

Kſięgá
1:
pocżął ſobie/ y ſzcżęſcie mu też ktemu pomogło:
2:
więc drugi trzeći/ dwudzieſty proſtak/ będzye
3:
ſie theż chciał tego w rzecżach wielkich powa=
4:
żyć/ áby iedno okazał rozum ſwoy/ á władzą: y
5:
vcżyni wſzytko podług ſwey myſli/ s cżego po
6:
tym wiele ſie złego vrodzi. A ták to moiá rá=
7:
dá/ áby cżłowiek pirwey dobrze tho vważył v
8:
ſiebie/ czo więtſzego ieſt/ ieſli pożythek z rzecży
9:
tey/ (zdárzyli ſie) ktorą inácżey/ niż pan kazał
10:
vcżynić ma: cży ſzkodá/ gdy ſie niepoſzcżęśći: bo
11:
ieſliby ſie wielki pożytek pokázował/ zá zdárze=
12:
niem/ á ſzkodá málucżka zá niezdárzeniem/
13:
thám ſie może ważyć ieden wyſthępić nieczo
14:
z náznácżonego od páná kreſu/ náſláduiącz w
15:
tym owego chytrego gracżá/ ktory kopę/ ná ſto
16:
złotych waży. Ale ieſliby widział/ iż z iego nie=
17:
poſłuſzeńſthwá á wykrocżenia s kreſu/ ſzkodá
18:
wielka/ zá niezdárzeniem/ á pożytek bárzo má=
19:
ły zá poſzcżęſcieniem przyść by miał: thám nie
20:
rádzę namniey odſtępowáć od páńſkiego ro=
21:
ſkazánia: bo iáko to nie proſtak/ kto kopą chcze
22:
wygráć ſto złotych/ ták to záſię wielki głupiec/
23:
kto ſto złotych ná kopę waży. Lecż y w thym/
24:
to ieſt nád wſzytko/ áby znał przyrodzenie te=
25:
go páná ktoremu ſłuży/ y podług ſie tego ſprá=
26:
wował/ ábowiem ieſliby pan był ſurowy/ á

strona: L5

Wtora.
1:
ſwey myſli: nigdy inacżey nie rádzę/ iedno ſłu=
2:
cháć do namnieyſzego punktu iego roſkazánia:
3:
áby mu ſie ták nie sſtáło/ iáko onemu Archite=
4:
ktonowi Athenieńſkiemu. ktoremu P. Craſſus
5:
Mutianus będąc Hetmánem w Aziey/ á má=
6:
iąc dobywáć miáſtá Leucas/ roſkazał/ áby mu
7:
poſłał/ ieden ze dwu máſztow/ co więtſzy/ kto=
8:
re widział będąc w Athenach/ iżby mogł z nie=
9:
go vcżynić táran/ do tłucżenia muru: Archite=
10:
cton będąc w tym bárzo biegły/ widział iż ten
11:
máſzt więtſzy/ niemogł ſie ták dobrze ná tę rzecż
12:
zgodzić/ ná ktorą Craſſus chciał/ iáko mniey=
13:
ſzy: ktemu też iż mnieyſzy/ łatwi był ku przeſłá=
14:
niu/ poſłał nád wolą/ y roſkazánie Craſſowe
15:
mnieyſzy. Czo gdy obacżył Craſſus/ kazał do
16:
ſiebie przyiecháć onemu Budownikowi/ y py=
17:
tał go cżemu by w tym poſłuſzny być niechciał/
18:
on nieborak iáko vmiał wymawiał ſie/ okázu=
19:
iąc/ iż ten mnieyſzy máſzt/ był ſpoſobnieyſzy/ ná
20:
tákową potrzebę/ niż więtſzy. ále mu thá wy=
21:
mowká/ áni dowodi nie ſzły: roſkazał gi Craſ=
22:
ſus merſkáć v pręgi/ áż do ſmierći: dokłádáiąc
23:
tego/ iż po bácżnym práwi roſkazániu nic/ kie=
24:
dy ći ktorzy ſłucháć máią/ miáſto poſłuſzeńſt=
25:
wá rádzić chcą. Przeto ludzi tákowych roſka
L 5 zánie/


strona: L5v

Kſięgá
1:
zánie/ trzebá ſobie wieldze ważyć.
2:
Ale gdyż ſie to iuż odpráwiło/ czo ſpolnego ma
3:
ſługá s pánem/ iáko ſie w thym ſługá ſpráwo=
4:
wáć ma: o towárzyſtwie miedzy rownemi/ á=
5:
bo máło czo nierownemi mowić przydzie: bo
6:
tego wſzyſcy ſpołem vżywamy/ á s pánem nie
7:
ták cżęſto wdáć ſie ieden może: Acżći popraw=
8:
dzie naydzie drugiego/ ták mądrego/ czo ſie nie
9:
będzie chciał z nikim wdáwáć/ iedno wſzytko
10:
s pány: gdzie go záźrzy/ ná zamku/ w koſciele/
11:
ábo gdzie naywiętſza zgráiá/ to wnet do niego
12:
popędzi: tho ſnim/ iáko z rodzonym w gadki: á
13:
choć nie będzie miał żadney ſprawki/ przedſię
14:
ſobie naydzie ledá o cżym rzecż długą/ á poſtá=
15:
wą/ twarzą/ rozkłádániem rąk/ będzie pokázo
16:
wał/ iáko wielkie rzecży ná iego głowie záwi=
17:
ſły. A gdy mu ſie páná doſtháć nie będzie mo=
18:
gło/ to do tego pobieży/ kto będzie w lepſzey ſu=
19:
kni/ zániechawſzy by naywiętſzego ſwego przy
20:
iacielá: á ieſli ieſzcże ktho drugi vbráńſzy przy=
21:
dzie/ to mu wnet od onego/ być v tego drugie=
22:
go/ áby to iedno dał znáć/ iż niemoże iedno s pa
23:
nięty. Ale kiedy Io M. niechce tey powagi zło
24:
żyć s ſiebie/ áby ſie theż s chudemi wdawał/ á
25:
zdamy mu ſie niegodni/ iego thowárzyſthwá/
przydzie


strona: L6

Wtora.
1:
przydzie nam też zániecháć Io Miłośći/ á o ták
2:
ſproſnych iego obycżáiach nie mowić.
3:
Gdyżeś w. m. ſpomniał. Rzekł tu p. Koſtká/
4:
te/ kthorzy zá ſuknią/ á koſztownieyſzym vbio=
5:
rem chodzą/ zwycżáiem onego lewká/ p. Pępo
6:
wſkiego: proſzę powiedz nam W. M. iáko ſie
7:
dworzánin vbieráć ma/ á ktori vbior iemu ieſt
8:
nayprzyſtoynieyſzy: owa około wſzelákiego o=
9:
chędoſthwá/ day nam w. m. ſwoię náukę: bo
10:
dziś v nas thák wiele ieſt ſtroiow/ iż im licżby
11:
niemáſz. tho po Włoſku/ tho po Iſzpáńſku/ po
12:
Brunſzwiſku/ po Vſárſku/ dwoiáko ſtáro/ y no
13:
wo: po Kozáczku/ po Táthárſku/ po Tureczku
14:
drudzy: y drugie ſtroie ſą/ ktorych ia nieznam
15:
záprawdę. Więcz iedni golą brody/ á z wąſy
16:
chodzą: drudzy ſtrzygą brody po Cżeſku: trze
17:
ći przyſthrzygáią po Iſzpáńſku: Y około wąſá
18:
záś ieſt rozność/ bo go drudzy ná doł głaſzcżą/
19:
á drudzy/ wzgorę ieżą. Ieſli záś kto/ nic brody
20:
nie vſtrzyga/ y do tego náyduią winę: we zbroi
21:
powiedáią bárzo s nią zle. Radbym ia wdy
22:
wiedział co tu naylepſzego. Odpowiedział
23:
pan Myſzkow. Záprawdę trudno około tego
24:
dáć pewną náukę: podobnoby nie zle/ áby dwo
25:
rzánin z więcey ludźmi przeſtwał: ále iż thych
ſtroiow/


strona: L6v

Kſięgá
1:
ſtroiow/ iáko to ſámi widzimy/ ieſt ták wiele/
2:
że niewiedzieć iákiego ſtroiu więcey/ zwłaſzcżá
3:
żeſmy my Polacy do cudzoziemſkich vbiorow
4:
zbytnie chćiwi: ia mnimam iż káżdemu wolno/
5:
nośić ſie/ iáko racży: gdyż tego práwo poſpoli=
6:
te pohámowáć niechce. Lecż ia niewiem ku do
7:
bremuli to/ cży ku złemu/ iż my Polacy/ niema=
8:
my ſwego właſnego vbioru: ácż podobno/ mu
9:
ſiał być pirwej/ ále nam omierzł/ iákoſmy ſie no
10:
winek chyćili: otoż chocia ſie ochopnie nam te=
11:
raz ſproſne widzą: iednák pachną/ oną przy=
12:
ſtoyną/ á ſwiętą Polſką ſwobodą: ktora byłá
13:
ze zdrowiem Rzecżypoſpolitey/ iáko dziſieyſze
14:
nowe ſtroie/ ſą ſwietne/ zuchwálſtwem roſpu=
15:
ſtnym/ ktore ieſt ze złym/ á vchoway Boże/ á=
16:
by nie s przyſzłą niewolą Polſką. Mamy w
17:
hiſthoriach/ kiedy Dárius/ rok przed tym/ niż
18:
potkę miał z wielkim Alexándrem krolem Má
19:
cedońſkim/ ſzáblę ſwoię Perſiáńſką dał oprá=
20:
wić po Mácedońſku: kſięża iego/ pogáńſcy wie
21:
ſzcżkowie/ ták to wykłádáli/ iż ná iákiego naro
22:
du kſtałth/ á ſtroy/ dał przerobić ſwoię ſzáblę/
23:
ten narod miał Perſom roſkázowáć. Tákież
24:
y Węgrzy/ gdy ſie Tureckich ſtroiow ięli/ zgi=
25:
nęli. Y w Polſzcże v nas tá rozlicznoſć ſtroiow/
wie to


strona: L7

Wtora.
1:
wie to Bog/ ieſli co dobrego przynieſie. á mie=
2:
liliby wſzyſczy ći Polſkę ſzárpáć/ ktorych ſtro=
3:
iow vżywamy/ niewiem iákoby iey co zoſtáło.
4:
Przeto Páná Bogá trzebá prośić/ áby iáko ro
5:
zne ſtroie/ ták też j dziwne dumy/ w ludziech ná
6:
ſzich vſtáły. Wrácáiąc ſie tedy záſię do rzecży/
7:
thák powiedam około ſtroiu/ áby dworzánin
8:
nic ſie wdy od zwycżáiu nie odſtrzelał/ áni iná
9:
cżey chodził/ niż ieſt iego záwołánie. Ieſli vſa=
10:
rzem będzie/ áby owych przywiętſzym/ ták kol=
11:
nierzow/ iáko oſtrog (chocia tám w thym nie=
12:
wiem iákiś pożytek náyduią) zániechał: bo mo
13:
że być kſtałtowny vſarz/ bez Názbyt. Thákież
14:
też kto ſie we Włoſzcżyznie kocha/ niechay zby=
15:
tnie krothką ſukienkę/ ſáian przed ſobą nie zá=
16:
wárthy/ zárzući/ á imie ſie czo nayucżćiwiey/ y
17:
nayſtátecżniey chodzić: iákoż to ták Vſarzowi/
18:
iáko y Włochowi przyſtoi. Swietno bywá=
19:
ło pirwey/ teraz niewiem cżemu/ cżerń ſie zágę=
20:
śćiłá/ dobrzeby áby y thá cżerń żáłobna máść/
21:
znák płácżu zginęłá: zwłaſzcżá ku pothrzebie/
22:
tám weſoła/ á ſwietna bárwá ták ná zbroi/ iá=
23:
ko pod tarcżą bárziey przyſtoi. Thákież też w
24:
turnieiu/ w gonithwie/ w máſzkárach/ ſwietne
25:
á dobrze złącżone bárwy/ máią w ſobie grá=
cią/ y


strona: L7v

Kſięgá
1:
cią/ y przynoſzą przed ocży ludzkie/ czoś żywe=
2:
go/ á weſołego. Ale okrom tego cżáſu/ nie zda=
3:
mi ſie/ áby dworzanin/ miał ſie pſtrzić zbytnie/
4:
bo iákom pirwey powiedział/ przyſtoi mu bár
5:
ziey ſtáthek/ y ludzie więcz poſpolicie s thych
6:
zwirzchnich rzecżi/ ſądzą o tim/ co ieſt wnątrz:
7:
y ná toć owo v nas rzecżono/ Iáko cie widzą/
8:
táko cie piſzą. ábo iáko też owo mowią/ Sza=
9:
lony ſtroy/ ſzalona głowá. Powiedział ná
10:
to p. Wapowſki. Mnie ſie to widzi máło po=
11:
trzebna/ mieć ná tho oko/ bo kiedy dworzánin
12:
wcżym inym będzie oſobny/ vbior mu nicz nie
13:
przyda/ áni vymie. Odpowiedział p. My=
14:
ſzkow. Prawdę w. m. mowiſz/ ále wdy/ kiedy
15:
by kto ſobie ze cżterzech/ ábo s piąći barw po=
16:
ſpołu/ dał ſuknię vcżynić/ á ieſli ieſzcże ktemu y
17:
cżapkę/ y przyſzedłby tu miedzy nas/ prawdá że
18:
by káżdy z nas ſobie pomyſlił/ co to zá gąſká.
19:
A ták trzebá ták ná to/ iáko ná káżdą iną rzecż/
20:
mieć byſtre oko/ áby cżłowiek vważył pirwey
21:
v ſiebie/ będzieli ſie to podobáło ludziom/ álbo
22:
nie/ co pocżąć ma. Ale to naypotrzebnieyſza w
23:
vbierze/ áby dworzánin był ochędożny/ á ſná=
24:
zny: wſzákoż áby nie było białeygłowy ochę=
25:
doſtwo/ ále męſzcżyzńſkie/ á kthemu áby nie w
iedney


strona: L8

Wtora.
1:
iedney rzecży był tylko ochędożny/ á w drugiey
2:
nic/ ále we wſzytkim iednáko: bo naydzie dru
3:
giego/ ktory wygoliwſzy á wyſmuknąwſzy ſo
4:
bie cżuprinę/ iuż zániedba y zápomni wſzytkie=
5:
go inego. Drugi záſię kiedy ſobie vcżeſze bro=
6:
dę/ zda ſie ſobie bárzo ſtroyny: á grugi máiącz
7:
bothki głádko ná nodze/ niedba ni ocż więczey:
8:
Są też ći ktorzy ſie iedno o głowę ſtáráią/ á=
9:
by bierethek był z ferety/ s piękną zaponą/ y s
10:
piorki barw rozmáitych: więc to/ w cżym ſą tá
11:
kowi ochędożni/ zda ſie nie ich/ ále pożycżáne/ á
12:
ono wſzytko ine/ co ledáiáko ná nich leży/ to do
13:
piero/ widzi ſie być/ ich właſne. Otoż ſie tego
14:
glupſtwá Dworzánin náſz niedopuśći: ále zá
15:
iákiego ſie będzie chciał vdáć/ thákiego ſtroiu
16:
trzymáć ſie będzie: áby y ći ktorzy go nieznáią/
17:
z vbioru iego wnet ná pirwſzim weźrzeniu mie
18:
li go zá thákiego/ zá iákiego ſie mieć ſam chcze:
19:
chociażby ieſzcże nic áni ſkuthkiem/ áni mową
20:
nie pocżął ſobie. Zda mi ſie/ że nieprzyſthoi
21:
(Rzekł záſię p. Wapow.) y nie cżyni tego ża=
22:
den kto ma bacżenie/ áby z vbioru miał ſędzić/
23:
á nie s ſpraw/ ábo z mowy/ co ſie w cżłowieká
24:
wlewa: bo by ſie káżdy na tym bárzo omylił/ y
25:
nie dármo ieſt oná przepowieſć/ Nie káżdi pan/
co w błá


strona: L8v

Kſięgá
1:
co w błáwacie. Nie powiedam ia odpowie
2:
dział p. Myſzkow. ábyſmy s tey iedney rzecży
3:
telko cżłowieká ſzácowáć mieli/ ábo iżby nie pe
4:
wniey ieden ſędzić o drugim mogł/ czo ſie weń
5:
wlewa/ pátrząc ná ſpráwy/ ſłyſząc rozmowę/
6:
niż pátrząc ná ſzáty/ ábo ná vbior iego: ále tho
7:
mowię/ iż/ y vbior dáie niepomáłu znáć/ czo w
8:
kim wre/ ácż tho cżáſem omyla: á nie thelko v=
9:
bior/ ále poſtępki obycżáie/ (odłożywſzy mo=
10:
wę/ y vcżynki ná ſtronę) odkrywáią cżłowie=
11:
ká/ iáki ieſt w ſobie. Niewiem ia czo to w.
12:
m. náyduieſz/ (powiedział p. Wapow.) mi=
13:
mo vcżynki/ á ſłowá/ s cżegoby ieden/ drugie=
14:
go cżłowiek oſędzić mogł: á záprawdę radbym
15:
ia wiedział/ czo to ieſt tákiego. Odpowie=
16:
dział p. Myſzkow. Názbyt to w. m. ſubtylnie
17:
chczeſz rzecży rozbieráć. Ták ia to rozumiem/
18:
iż ſą dwoiákie ſpráwy/ á vcżynki cżłowiecże/
19:
iedne ſą/ w ktorych ieſt ſkutek/ iáko w budowá
20:
niu/ w piſániu/ y w inych/ themu podobnych: á
21:
drugie ſą w kthorych ſie nic nie záwięzuie/ á o
22:
tych ia teraz mowię/ y tych ſkutecżnemi vcżyn=
23:
ki nie zowę/ iáko ieſt chodzenie/ ſmiech/ pochu=
24:
tnywánie ſobą/ ábo co tákiego: s tych tedy rze
25:
cży wielekroć cżłowiek pozna/ czo ſie wnąthrz
ſwięći.


strona: M

Wtora.
1:
ſwięći. Bacżyłeś w. m. owego/ kthoregom
2:
dziś trzeći dzień w. m. vkázował ná wielkiey
3:
ſieni/ co owo pochutnywáiąc ſobie chodził/ o=
4:
ględáiąc ſie to ná tę/ to ná owę ſtronę/ á iákim=
5:
śi iáłowym ſmiechem/ powabiáiącz áby ktho
6:
przed nim zyął cżapkę? niewierzę themu/ ábyś
7:
go w. m. z owey poſtáwy nie oſądził/ iż wielki
8:
proſtak/ lekki cżłowiek/ y ſproſnie chłubliwy.
9:
Tákże też kiedi owo kto wytrzeſzcżywſzy ocży/
10:
pátrza/ iákoby ſie zápomniał/ ábo ſie ták z nicże
11:
go ſmieie/ iáko owi chłopi z wolámi w gorach
12:
do Włoch iádąc: chocia táki nic nie przemowi/
13:
iednák znáć s poſtáwy łeb bárzo głupi. Wi=
14:
dziſzże w. m. iż te poſtępki/ y obycżáie/ ktore ia
15:
nie mam zá vcżynki ſkuthecżne/ pokażą wneth
16:
cżłowieká/ iáki ieſth w ſobie. Ale tho iuż niech
17:
ma ſwą drogę. Ieſt coś inego co cżłowiekowi
18:
wiele przydáć/ y viąć może dobrego mniemá=
19:
nia/ y wziętośći: á to ieſt záchowánie á ſpolna
20:
przyiaźń s kim ią kto wiedzie/ bo to rozum po=
21:
kázuie/ iż iákowego kto ſobie przyacielá obrał/
22:
s kim zá iednego żywie/ tákowy y ſam być mu=
23:
śi: Ieſli złego/ á nikcżemnego/ to y ſam bez chy=
24:
by ieſt táki: Ieſli theż záſię dobrego/ bácżnego/
25:
mądrego/ rzecż pewna że thoż w nim muśi ſie
M náydo=


strona: Mv

Kſięgá
1:
náydowáć. Záwdy to ták ludzie s towárzy=
2:
ſtwá/ iákiego ſie kto trzyma ſądzili/ y ſądzą: á
3:
iákowego iednego widzą/ ták o drugim rozu=
4:
mieią. Bo káżda rzecż do podobney ſobie rze=
5:
cży/ s przyrodzenia iákoby/ rádá ſie gárnie.
6:
A przeto trzebá ná to mieć pilne oko/ skim przy
7:
iaźń zácżąć. Rzekł tu pan Derſniak. Y o=
8:
wſzem trzebá ſie dobrze rozmyſlić/ s kim w ták
9:
gruntowną przyiaźń wſtąpić/ y w thym pęcie
10:
chodzić/ nie telko dla tego iż w tym należy cżło=
11:
wiecże dobre/ ábo złe mniemánie: ále też/ iż te=
12:
go wieku bárzo rzádki przyaciel prawdziwy:
13:
bo iákoż pomárli Piládes/ Oreſtes: Theſeus/
14:
Pirithous: Scipio/ Lelius: ták po tych trzech
15:
parách/ żadney ná ſwiecie im rowney pary nie
16:
ſłycháć: y owſzem niewiem zá iákim nieſzcżę=
17:
ſciem poſpolicie ſie trefia/ że dwá/ żywąc bárzo
18:
długi cżás w ſerdecżney/ á wnierozdzielney mi
19:
łośći s ſobą/ nákoniecz ieden drugiego zá ledá
20:
przycżyną przez nogę przerzući. Więc potym
21:
ieden ná drugiego winę zgania/ á podobno o=
22:
bádwá w teyże rzecży nie práwi. A thák iżem
23:
ſie ia nie raz iuż/ ná przyiacielu/ ktoregom zby=
24:
tnie miłował/ y o kim tożem bez wątpienia ro=
25:
zumiał/ omylił: przychodzi mi tho cżęſtho ná
myſl/ iż


strona: M2

Wtora.
1:
myſl/ iżby lepiey nie vfáć nikomu ná ſwiecie: á=
2:
by cżłowiek otworzyſzy przyiacielowi cho=
3:
cia bárzo miłemu/ ſercze/ vmyſł/ y tháiemnicze
4:
ſwe wſzytki/ nie był od niego ták przyrwan iá=
5:
ko owo od myſliwczá żorawie ſiecią: gdyż w
6:
ſercu cżłowiecżym ták wiele chytrośći ſkrytich
7:
ieſt/ iż rozum żaden niemoże być táki/ kthoryby
8:
ie wſzytki obacżyć mogł. Dzierżę o tym iż nie=
9:
zle ieſth záchowáć ſie/ y miłowáć iednego bár=
10:
ziey/ niż drugiego/ zá godnoſcią ábo vcżynno=
11:
ſcią iego: ále iżby iuż práwie ták vfáć tey przy=
12:
iáźni/ niechcę tego nikomu rádzić/ áby pothym
13:
thák ſie przyiáźnią nie vłowił/ iáko pokármem
14:
rybá ná wędzie. Pan Myſzkow. odpowie
15:
dział. Iſcie żeby ná tym więtſza nierowno ſtrá
16:
thá byłá/ niż zyſk/ gdzieby doſkonáła przyiaźń
17:
miedzy ludźmi zginąć miáłá: ábowiem (po=
18:
dług mego rozſądku) tá nam ſámá/ żywot ten
19:
nędzny náſz ſłodzi/ zá tą mamy/ cokolwiek ieſt
20:
dobrego ná ſwiecie. A przeto ia ſie w tym ża=
21:
dną miárą z w. miłoſcią nie zgadzam/ y ow=
22:
ſzem ſmiał bych ták powiedzieć/ y pokázáć tho
23:
ná oko/ ſłuſznemi dowody/ iż gdzieby doſkoná=
24:
ła przyiaźń miedzy ludźmi niebyłá/ żebyſmy dá
25:
leko mizernieyſzymi byli/ niż nieme źwirzętá: á
M 2 ieſli kto


strona: M2v

Kſięgá
1:
ieſli kto pſuie/ á borzy then dar Boży przyiaźń/
2:
złym vżywániem/ przedſię iednák nie mamy iej
3:
od ſiebie wydziedzicżáć/ áni dla złych ludzi/ te=
4:
go ták wielkiego błogoſłáwieńſthwá dobrym
5:
odeymowáć. Nákoniecz ieſtem ia tey wiáry/
6:
że y tu miedzy námi/ ieſt pará/ y druga przyia=
7:
cioł/ kthorych przyiaźń bez żadney zdrády/ w
8:
iednákiey woli/ y w nierozdzielney miłośći/
9:
trwáć będzie áż do ſmierći/ ták dobrze iáko o=
10:
nych ſtárych/ ktoreś tu w. m. miánował trwá=
11:
łá. Y podobno káżdy tego dowiedzie/ kto ſobie
12:
rownego w obycżáioch/ zá przyiacielá weź=
13:
mie: zwłaſzcżá ieſli ieſzcże ktemu będą mieć czo
14:
s przyrodzenia/ ábo z biegu niebá s ſobą ſpol=
15:
nego. A nád wſzytko gdy będą dobrzy cnotli=
16:
wi obádwá: bo miedzy złemi ludźmi/ przyiaźń
17:
być nie może: Ale w tey ſworce/ trudno ich wię
18:
cey ma chodzić/ iedno dwá/ dla zámothánia/ y
19:
potym rozerwánia: y kthemu rychley ſie dwá
20:
zgodzą/ niż trzey/ iáko łatwiey ná kobzie dwie
21:
ſtrunie náſtroić/ niż trzy/ żeby ſie s ſobą zgadzá
22:
ły. Przeto niechay náſz Dworzánin ma iedne
23:
go zwłaſnego/ á ſerdecżnego przyiacielá/ tákie
24:
go/ (możeli to być) iákom powiedział. A po=
25:
tym drugie wſzytki áby cżćił/ ważył/ miłował/
podług


strona: M3

Wtora.
1:
podług káżdego ſtanu/ godnoſći/ y záwołánia:
2:
á iżby ſie s tymi rádniey wdawał/ ktorzy ſą za=
3:
cni/ wzięći/ y dobrego mniemánia v ludzi/ niż z
4:
drugimi/ ktorzyby tego wſzytkiego niemieli.
5:
Ktemu będzieli chciał áby go cżcżono/ y miło=
6:
wano: potrzebá áby theż ſam cżćił/ y miłował:
7:
thrzebá áby był vkłádnym/ hoynym/ ludzkim/
8:
przychylnym káżdemu/ wdzięcżnym w rozmo=
9:
wie/ vcżynnym/ pilnym w poſłudze przyiaciel=
10:
ſkiey/ omyſláiąc cżeść/ y pożytek przyiacielſki/
11:
thák/ kiedy przyiaciel przy tym ieſt/ iáko też w
12:
niebytnośći iego. Ieſli też iáki przyrodzony á
13:
nieſzkodliwy niedoſthátek w przyiacielu oba=
14:
cży/ áby gi ćirpiał rádniey/ niżli by/ ledá o czo
15:
miał ſie z nim gryść. A ſam też kiedy go s cżego
16:
vpomioną/ áby to w ſobie pohámował. Nie=
17:
chay ſie nád nikogo nie przekłáda: niechay ſie
18:
nie vbiega do wyſzſzego mieyſczá: niech nie bę=
19:
dzie ſkrzętny: niechay mu nie ledá co wádzi: iá=
20:
ko ſą niektorzy ták przemierzli/ czo niechcą ie=
21:
dno wſzythko po ſwemu: nowy by iákiś ſwiá=
22:
tek/ ſtworzyć im trzebá: gdyż ſie im wſzytko to
23:
niepodoba/ cżego oni nie cżynią/ á záwdy przy
24:
cżynę naydą/ o co ſie ſkárżyć ná przyiacielá.
25:
Co iáko obrzydła rzecż ieſt/ káżdy to bacży.
M 3 Iż thu


strona: M3v

Kſięgá
1:
Iż thu troſzkę był odpocżynął p. Myſzkowſki/
2:
Rzekł p. Koſtká. Chciałbym/ ábyś w. m. nie
3:
ták z dáleká á ogułem/ o tym towárzyſtwie/ iá
4:
kie s kim dworzánin wieść ma mowił/ ále z bli
5:
ſká á o káżdey cżęśći oſobno/ á dołożliwiey.
6:
Odpowiedział p. Myſzkow. Niewiem iáko=
7:
bym doſtátecżniey to powiedzieć miał/ bo thu
8:
chybá iżem nie powiedział/ czo s kim dworzá=
9:
nin ma mowić/ ále wſzytko ieſt ine. Rzekł
10:
záſię p. Koſtká. Prawdá/ iżeś w. m. doſyć po=
11:
wiedział/ á wſzákoż chciałbych ia ieſzcże ſłyſzeć
12:
czoś zwłaſnieyſzego około zabaw dworſkich/
13:
co/ y iáko/ náleść/ cżym kogo zábáwić/ ták mę=
14:
ſzcżyzny/ iáko y białegłowy: bo mi ſie zda kiedy
15:
by cżłowiek/ wſzytko iednoż/ á iednoż prowá=
16:
dził/ prędkoby ſie to ſprzykrzyło: á gdyż wſzy=
17:
tek cżás v dworu ná zabáwie ſie trawi/ zda mi
18:
ſie to rzecż bárzo potrzebna/ wiedzieć dworzá=
19:
ninowi/ iáko/ y cżym kogo zábáwić ma.
20:
Mam ia zá to Odpowiedział p. Myſzkowſki/
21:
iż gdy to wſzytko dworzánin vmieć będzie/ czo
22:
mu ſie náznácżyło/ łatwie odmieni/ y przyſto=
23:
ſuie ſie do káżdeo przyrodzenia/ zwłaſzcżá gdzie
24:
będzie miał dobre bacżenie/ ktorym ſpráwuiąc
25:
ſie/ podług cżáſu/ á raz ku rzecżam ſtátecżnym/
drugi


strona: M4

Wtora.
1:
drugi raz ku bieſiednym/ ku krothochwili/ ku
2:
grze/ myſl/ y chęć ſwą przykłádáiąc/ dowiedzie
3:
tego iż ſie káżdy vcieſzy iego towárzyſtwem.
4:
Powiedział ná to p. Koſtká. Czoż tho zá gry
5:
być máią? bo podobno niechczeſz W. M. áby
6:
dworzánin grał kárty/ ábo koſtki. I ow=
7:
ſzem (powiedział p. Myſzkow.) Ia tego dwo
8:
rzáninowi nie bronię: ále niechczę áby thák w
9:
tym wſzytek leżał/ żeby ine ſpráwy potrzebniey
10:
ſze dla karth mimo ſię puſzcżał: ábo iżby thelko
11:
grał/ dla wygránia/ vżywáiąc forthylow nie
12:
przyſtoynych. Podcżas/ dla towárzyſtwá nie
13:
chay gra o máłe/ y o wielkie pieniądze/ á prze=
14:
grawáiącz niechay ſie nie miecze/ nie gniewa/
15:
nie łáie/ nie drapie kart/ koſthek nie zárzuca: bo
16:
ſtąd ludzie ſkąpego/ á mizernego thákiego być
17:
rozumieią. Ieſli też wygrawa/ niechay zánie=
18:
cha żárthow/ ſmiechow/ zbytniego weſela/ bo
19:
kiedy tákim będzie/ tedy káżdy pátrząc ná tho/
20:
będzie o nim ták rozumiał/ iż ſobie lekce pienią=
21:
dze waży. Tu p. Kriſki śćirpieć nie mogł/
22:
ále ták powiedział. Widzę pánie Myſzkow=
23:
ſki/ iż tu w. m. moię fráſowliwą grę ſtrofuieſz/
24:
y chceſz áby ten fráſunk ze ſkępſtwá pochodził.
25:
Ia ták w. m. powiádam/ iż kto ſkąpy/ ten gráć
M 4 nie po


strona: M4v

Kſięgá
1:
nie pomyſla/ á ieſli go kto kiedy ná tho wycią=
2:
gnie/ thedy hneth málucżką rzecż przegrawſzy
3:
przeſtánie: ále ktho gra pieniądzom nie folgu=
4:
iąc/ tám ſkępſtwo żadną miárą być nie może.
5:
Co podobno w. m. w moiey grze bacżyſz.
6:
Lecż iż ſie ia przegrawáiąc fráſuię/ pochodzi to
7:
ſtąd/ iż mniemam áby ſie to działo/ moią nieu=
8:
mieięthnoſcią/ nie nieſzcżęſciem: gdyż ſzcżęſcie
9:
we grze máło więcey/ niż vmieiętność włada.
10:
Y nierad tego widzę/ gdi wten cżás kto zámną
11:
ſtoiąc w kárthy mi pátrzy: nie dla wroſzki/ ále
12:
mnimam/ iż z dawánia kárti/ ma ſądzić o mym
13:
rozumie. Bo zá thym więcz owo idzie: By był
14:
ták dał: by był owák dał: thedyby był wygrał:
15:
cżego ia niethelko s fráſunkiem/ ále y ze wſty=
16:
dem ſłucham. Abowiem iáko w. m. wieſz tru=
17:
dno tho cżłowiekowi przewieść ná ſobie/ áby
18:
drugiemu w rozumie/ miał puśćić przodek.
19:
Rzekł p. Myſzkow. Iſcie żeciem teraz mowiąc
20:
o grze/ o w. m. nie myſlił. Ale iż mi ſie to podo=
21:
ba/ kto nadobnie/ á bez fráſunku gra: á ku ſwey
22:
myſli dworzániná iákiegoś w. m. ſtworzył/
23:
vbráć mnie kazano: cżynię temu doſyć/ ile mo=
24:
gę. Iż tu był troſzkę przeſtał p. Myſzkow.
25:
Rzekł p. Koſtká. A o ſzáchach co w. m. rozu=
mieſz?


strona: M5

Wtora.
1:
mieſz? Odpowiedział p. Myſzkowſki/ Iſcie
2:
że ieſt cżyſtha/ á rozumu byſtrego/ zabáwá: ále
3:
to mi ſie do ſzáchow niepodoba/ iż náder wiel=
4:
ka vmieięthność wnie być może. do cżego ktho
5:
chce przyść/ muśi śiłá pilnośći przyłożyć/ bár=
6:
zo wiele cżáſu ſtrawić/ proſto iákoby ſie też w
7:
zacney iákiey náuce ćwicżył: á nákoniec gdy ſie
8:
naywięcey ieden náucży/ czoż vmie? grę: y tho
9:
ieſzcże niedoſkonále. A przetho ia thák rozu=
10:
miem/ iż ſzáchy lepiey po przęckę vmieć/ niż być
11:
w nich wielkim miſtrzem. Acż we wſzytkich i=
12:
nych náukach/ y rzemięſlech/ lepiey prześć miá=
13:
rę/ á być miedzy oſobnymi. Powiedział tu
14:
p. Koſtká. Moſkwá ſnadź/ bárzo ſie w thym
15:
máło ćwicży/ á wżdy ſzáchy náder dobrze v=
16:
mie: ſnadź y ná pámięć ie grawa/ w drodze iá=
17:
dąc. Wierz mi w. m. Odpowiedział pan
18:
Myſzkowiſki/ że y Moſkwie łatwie tá vmieię=
19:
tność nie przychodzi/ chocia to oni pokrywá=
20:
ią: bo kto chce w cżym być oſobny/ muśi ſie dłu
21:
go/ y náder pilnie ćwicżyć. A czo ſie thycże o=
22:
wych drugich gier/ mimo ſzáchy/ iákom ia więc
23:
tych ludzi widał wiele/ czo ſie ledá kuglárſtwá
24:
vcżyli/ dla tego thelko/ áby ſie im dziwawano/
25:
nie rozumiem/ áby tákowe fráſzki iney zapláty
M 5 były go


strona: M5v

Kſięgá
1:
były godne. iedno oney iáką był dał Alexán=
2:
der wielki onemu chłopu/ kthory gránowitym
3:
grochem czo gi po Láćinie Cicer zową z dáleká
4:
doſyć ćiſkáiąc/ ná koniec igły vtykał. Lecż ná
5:
ten cżás o tey grze doſyć. Podźmy do cżego i=
6:
nego. Iáko fortuná we wſzytkich rzecżach ná
7:
ſwiecie włada/ ták y w tym/ iż iednemu dobre
8:
mnimanie vmie vcżynić/ drugiemu złe. Tre=
9:
fia ſie to v pánow/ iż przyſtánie cżyſthy pácho=
10:
łek/ z wielkiemi godnoſciámi/ z oſobnymi przy
11:
miothy/ y wdzięcżnoſcią/ á záraz pan do niego
12:
ni s tego/ ni z owego chęći nie będzie miał/ więc
13:
chocia będzie trefnym/ ſkorym ná odpowiedź/
14:
bácżnym/ roſtropnym/ ták w mowie/ iáko we
15:
wſzytkich inych ſpráwach/ y poſtępkach: iednák
16:
to będzie znáć/ iż v páná w lekkiey ieſt cenie: ná=
17:
koniecz ieſzcże/ vcżyni mu pan iáki kus/ á znák
18:
niełáſki. Co bacżąc drudzy/ zwłaſzcżá iż v wſzy
19:
tkich będzie nieznáiomy/ hneth káżdy pátrzącz
20:
ná páná/ á ſtoſuiącz ſie ku iego woley/ lekcze go
21:
ſobie pocżnie ważyć: nie roſmieie ſie żaden/ gdi
22:
on zátrefnuie: nie poidą w poſłuch iego ſłowá:
23:
y owſzem będą wſzyſcy ſniego dworowáć/ ſzy=
24:
dzić: áni mu nieborakowi pomoże to/ iż ſie bę=
25:
dzie trefnie odgryzał: áni to/ iż w kunſzt wſzyt=
ko będzie


strona: M6

Wtora.
1:
ko będzie obrácał: iáko pocżną/ ták go będą ſo=
2:
bie podawáć/ nośić/ piáſthowáć/ áż do pácho=
3:
ląt przydzie. Owa by był naygodnieyſzym ná
4:
ſwiecie cżłowiekiem/ tedy mu ſie zmylą ſzyki.
5:
A záſię kiedi pan pátrzy zdrowym okiem ná ko
6:
go/ niechay będzie iáko nikcżemny chce/ tedy co
7:
iedno pocżnie/ káżdy chwali/ káżdy wynośi áż
8:
do niebá. Iuż thákiego wſzythek dwor cżćić/ y
9:
ważyć będzie/ á chocia ledáco powie/ chłopſką
10:
á grubą trefnoſcią/ iáko kiiem w błoto: przed=
11:
ſię mu ſie wſzyſcy ſmieią. Ták wiele może tho
12:
mnimánie/ ktore dwor o kim zá pocżątkiem/ á
13:
znákiem łáſki/ ábo niełáſki páńſkiey/ weźmie.
14:
A przeto ták by mi ſie zdáło/ áby w tym dwo=
15:
rzánin mimo godność ktora w nim być ma/ po
16:
ſłużył ſobie ile może/ rozumem: á to ták/ iż/ gdy
17:
będzie miał przyiecháć ná cżiy dwor/ tám gdzie
18:
by go nikt nie znał/ áby ſie ſtárał pilnie/ żeby ie=
19:
go przyiazd/ dobra o nim ſławá/ y mnimánie
20:
vprzedziło: niechayby to tám pirwey ku wiá=
21:
domośći przyſzło/ iż on gdzie ſie kolwiek cho=
22:
wał/ wſzędzie był cżłowiekiem wzięthym/ y w
23:
wielkiey powadze: ábowiem tey tákiey ſławie
24:
ktora ma wiele ſwiádkow/ hnet ludzie wierzą/
25:
máiąc zá to/ iż nie z nicżego roſcie/ ále z godno=
śći one=


strona: M6v

Kſięgá
1:
śći onego o kim ieſt. Y pothym gdy przyiedzye
2:
ná dwor cżłowiek tákowy/ rowną rzecżą/ má
3:
lucżkim poſtępkiem/ ono mnimánie dobre o ſo
4:
bie/ ktore iuż było ludzie ku przychylnośći ſpo=
5:
ſobiło/ zádzierży/ y dáley ie poprze. A tho kte=
6:
mu ieſzcże w zyſku będzye miał/ iż go nie będą
7:
pytáć/ kthoś w. m: iáko w. m. mam zwáć: czo
8:
więc bywa bárzo przykro. Rzekł tu p. Bo=
9:
iánowſki/ Niewiem iáko to pomoc dworzáni=
10:
nowi może: Iam tego ná ſobie doznał/ á podo
11:
bno y kto tu z w. m. iż gdy mi więcz kto bácżny
12:
powiedał o iákiey rzecży/ kthoreiem ia nigdy
13:
przed tym nie widział/ onę rzecż/ tákem ią ſo=
14:
bie w głowie vprządł/ á vformował/ iż potym
15:
gdym ią vźrzał/ dáleko mi ſie podleyſza zdáłá/
16:
niżem ia mnimał: á to niſkąd inąd nie vroſło/
17:
iedno iżem ſławie był názbyt dał wiárę: zá kto
18:
rą thákem był wſzytko ná wybor w ſwey gło=
19:
wie wymálował/ iż pothym ſztychuiącz ono/ z
20:
rzecżą prawdziwą á widomą/ chocia ſámá w
21:
ſobie oná rzecż/ byłá dziwnie oſobna: iednák
22:
przećiwko oney niewidomey rzecży/ kthorąm
23:
ia był ſobie zmyſlił/ nic nie byłá. Tákżeby ſie też
24:
podobno y z dworzáninem sſtháć mogło. A
25:
przeto niewiem by to dobrze/ puśćić mu przed
ſobą


strona: M7

Wtora.
1:
ſobą tę ſławę: gdyż ludzie/ vmieią więcz ſobie
2:
tákie rzecży w głowie/ á ná vmyſle ſwym zbu=
3:
dowáć/ że onemu mnimániu ich/ nie ieſth rzecż
4:
można vcżynić doſyć: á ták więcey w tym cżło=
5:
wiek zgubi/ niżli naydzie. Odpowiedzyał
6:
p. Myſzkow. Rzecży/ ktore ſie w. m. ábo ko=
7:
mu inemu podleyſze zdádzą/ niż ſławá o nich
8:
byłá: ſą to/ poſpolicie te/ ná ktore oko weźrza=
9:
wſzy/ zárázem ie oſądzi. Iáko/ ktho Weneciey
10:
nigdy nie widział/ ſłyſząc o niey ták wiele mo=
11:
wiącz/ może ſobie ták piękną w głowie zbudo=
12:
wáć: iáka/ pothym gdy ią vźrzy nigdy nię bę=
13:
dzie. Ale około godnośći á przymiotow ludz=
14:
kich/ inſza rzecż ieſt/ bo tego poſpolicie wnątrz/
15:
więcey ieſt/ niż ſie z wirzchu pokázuie. A prze=
16:
to gdy w. m. pirwſzy dzień vſłyſzyſz/ cżłowie=
17:
ká wziętego mowiącz/ á nie poznaſz w. m. zá=
18:
raz oney godnośći w nim/ kthorąś był w gło=
19:
wie ſwey wymierzył/ nie hneth w. m. daſz nim
20:
o ziemię/ iákobyś w owych rzecżach podobno
21:
vcżynił/ ktore ocży ſądzą: ále zádzierżyſz ſie w.
22:
m. á będzieſz cżekał dzień/ wdzień/ áż ſie czo w
23:
nim ſkrythego/ á oſobnego otworzy: nie wąt=
24:
piąc przedſię w onym ſwym poſtánowionym
25:
mnimániu/ ktore w. m. o nim s powieśći thák
wiela


strona: M7v

Kſięgá
1:
wiela ludzi vroſło. A gdy ten táki/ w godno=
2:
śći/ á w przymioty/ (iákom przełozył że máią
3:
być w dworzáninie) dobrze ſie opátrzy: przy=
4:
wiedzie w. m. ktemu/ ſkutkiem ſpraw ſwoich/
5:
iż vtwirdziſz/ y vmocniſz/ co dáley to lepiey w
6:
ſobie onę wiárę/ y mnimánie/ kthoreś miał o
7:
nim. A ſnadź będzieſz w. m. coś ieſzcże więcey
8:
rozumiał/ niż tho czo vźrzyſz. Wielka to rzecż
9:
ieſt/ kogo ſobie zá co/ hnet s przodku/ ludzie we
10:
zmą: y ma ſie o to cżłowiek s pilnoſcią ſtáráć.
11:
A iżbyſcie w. m. dobrze poięli/ co ná tym nale=
12:
ży: podeprę tego/ tym czo powiem. Znałem ie=
13:
dnego/ ktory ácż był cżyſtym páchołkiem/ vdá=
14:
tnym/ głádkim/ obycżáynym/ mężnym/ iednák
15:
w żadnym s tych przymiotow/ nie był ták oſo=
16:
bnym/ iżby ſie ich było śiłá nie nálázło/ iemu ro
17:
wnych/ y drugich coby go byli dáleko ſztycho=
18:
wáli: á wſzákoż przyſzło ták/ zá iego ſzcżęſciem/
19:
iż ſie go iedná páni zbytnie rozmiłowáłá. Tá
20:
miłość gdy co dzień/ tho bárziey śiłę bráć/ (zá
21:
tym iż z drugiey ſtrony rowną ſie miárką od=
22:
dawáło) pocżęłá: á iż ktemu przyść niemogło/
23:
áby byli mowili s ſobą: białagłowá roſpalo=
24:
na/ niemogącz dłużey ſkrythego ogniá nośić/
25:
zwierzyłá ſie tego towárzyſce ſwey/ s thą ná=
dzieią/


strona: M8

Wtora.
1:
dzieią/ iż iey w tym co pomoc miáłá. Tá záſię/
2:
będącz y głádkoſcią/ y zacznoſcią nic drugiey
3:
niepodleiſza/ ſłucháiąc ták cżęſto ſłotkich ſłow/
4:
o dobrym pánie/ kthorego oná nigdy byłá nie
5:
widziáłá/ á widzącz gwałthowną miłość/ tey
6:
białeygłowy o ktorey rozumie/ bacżeniu/ roz=
7:
ſądku/ wiele oná dzierżáłá: ięłá go ſobie ná trzi
8:
zbythy czukrowáć/ thák iż niemiáło iuż być ná
9:
ſwiecie/ nicz bácżnieyſzego/ nic czudnieyſzego/
10:
nic dobrotliwſzego/ nic godnieyſzego miłośći/
11:
nád tego młodzieńcá. Y ták niewidząc go iáko
12:
żywá/ przypuśćiłá ták bárzo do ſercá/ iż iuż nie
13:
towárzyſce/ ále ſobie kwoli/ ięłá ſie o iego chęć
14:
pilnie ſtáráć/ co iey przyſzło bárzo łathwie/ bo
15:
poprawdzie godnieyſza tego byłá/ áby ſie o nię
16:
ſtárano/ niż oná o kogo. Słuchaycieſz w. m.
17:
co ſie záſię sſtáło. Rychło potym trefi ſie/ iż tá
18:
wtora białagłowá/ piſáłá liſt do tego dobre=
19:
go páná/ ktory liſt przyſzedł w ręce/ białeygło=
20:
wie drugiey dobrze zacney/ y bárzo piękney: á
21:
iż białegłowy poſpolicie chćiwe ſą ſłyſzeć no=
22:
winki/ y wiedzieć tháiemnicze/ zwłaſzcżá dru=
23:
gich białychgłow: otworzyłá ten liſt/ s ktore=
24:
go wyrozumiáłá náder wielką miłość tey tám
25:
niebogi: á rozważáiąc ſobie z onego liſtu lube/
á pełne


strona: M8v

Kſięgá
1:
á pełne ogniá ſłowá/ naprzod zyął ią żal/ wi=
2:
dząc iż tá niebożątko/ ták bárzo zámiłowáłá/
3:
bo wiedziáłá dobrze od kogo ten liſt był/ y ko
4:
mu ſłużył: potym/ miáły ták wielką moc one w
5:
liſcie ſłowá/ (kiedy ie powtharzáłá/ á myſliłá
6:
ſobie/ że to nie ledá kto być muśi/ ktho tákową
7:
zbłaźnił białągłowę) iż też y oná trzecia/ w tęż
8:
ſieć wpádłá: owa ten liſt więcey dobrego ſprá
9:
wił/ niż gdyby był podobno imieniem ſwym
10:
do tey białeygłowy on młodzieniec piſał. A iá
11:
ko trućizná/ kiedy ią ná ſzcżurká nágotuią/ kto
12:
ią pirwej zie/ myſzli/ kotkáli/ tá muśi zdechnąć/
13:
ták też ta niebożątko/ będąc troſzkę przyłákom
14:
ſzym/ połknęłá on ogień/ ktory był ná kogo ine=
15:
go nágotowány: Krotko powiedáiąc/ rozſła
16:
wiło ſie to/ y wiele białychgłow/ okrom thych/
17:
on powłok przykrył/ bo iedne chczącz vcżynić
18:
złość drugim: drugie theż áby vcżyniły doſyć
19:
ſwey woley: przez długi cżás łápáły przed ſo=
20:
bą onego páná/ iáko dzieći orzechy w cżacżu.
21:
Co wſzytko vroſło s pirwſzego mnimánia/ kto
22:
re byłá wzięłá o nim/ oná páni/ widzącz iż go
23:
druga ták bárzo miłuie. Pocżął ſie tu ſmiać
24:
pan Boiánowſki/ y zátym ták powiedział.
25:
Cżyſcieś w. m. podpárł ſwego widzenia/ dá=
iąc nam


strona: N

Wtora.
1:
iąc nam ná wywod ſpráwy białychgłow/ gdiż
2:
one/ máło nie wſzythki/ rządzą ſie cżym inym/
3:
niż bacżeniem. A wierzę/ byś w. m. chciał wſzy
4:
tko powiedzieć/ á nic nie ochyláć/ przyznałbyś
5:
to w. m. iż then kogo to/ thák bárzo miłowáły
6:
białegłowy/ był chłopem nikcżemnym: bo tho
7:
ich obycżay/ przylgnąć do gorſzego/ á iáko ow=
8:
ce/ to cżynić/ co pirwſza vcżyniłá/ nie pátrzącz
9:
nic zleli/ dobrzeli: nád tho ſą thák białegłowy
10:
miedzy ſobą zazdrośćiwe/ iż/ by też był dobrze
11:
ten tám pan/ puł pſá/ puł kozy/ thedy iednák ie=
12:
dná przed drugą miećby go byłá chciáłá.
13:
Pan Koſtká ták ku temu powiedział. By tá po
14:
wieść pánie Boiánowſki nie więcey w. m. lży
15:
łá/ niż białimgłowam ſzkodziłá/ odpowiedział
16:
bym zá nie w. m. iáko ten ktory ich ſławy rad
17:
bronię: ále wolę thák iż w. m. w ſwym błędzie
18:
zoſtánieſz/ tho dla tego/ ábyś zá ſwoy wyſtęp
19:
bierał/ godną zapłátę: ktora zapłátá/ táka bę=
20:
dzie/ iż/ ile kroć kto w. m. zle o białychgłowach
21:
mowiącz vſłyſzy/ tyle kroć niedobrze o ſámym
22:
w.m. rozumieć muśi. Bo gdziebych ia w. m.
23:
ſpor dzierżał/ á okazał wſzytko inácżey/ ſłuſzne
24:
mi (kthorych pełno ieſt) dowody/ tedybyś ſie
25:
W. M. czofnąć mogł názad/ á obacżyć ſie w
N ſwym


strona: Nv

Kſięgá
1:
ſwym błędzie/ cżemu bych ia bárzo nierad.
2:
Powiedział zátym p. Myſzkow. Nie moẃ te=
3:
go w. m. pánie Boiánowſki/ áby to iuż biáłe=
4:
głowy były bezrozumne/ iż ſie cżáſem rozmiłu=
5:
ią/ ná cudzy ſmák: wierząc więczey komu ine=
6:
mu/ niżli ſobie. bo ſie też tho cżęſtokroć przyda=
7:
wa wiele ludziom mądrym: a mali ſie praw=
8:
dá znáć/ y w. m. ſámemu/ y co nas tu ieſt/ trefo
9:
wáło ſie tho śiłá kroć/ iżeſmy więczey wierzyli
10:
cudzemu zdániu/ niżli ſwemu: pomnię ia nieda
11:
wno/ kiedy thu ná Prądnik przynieſiono było
12:
dwoie wierſze/ iákoby miáły być iedne páná
13:
Reyowe/ á drugie páná Ianá Kochánowſkie
14:
go: wſzyſczyſmy ie s podziwieniem wielkiem
15:
chwalili/ iáko trefne/ iáko ſmácżne/ iáko vcżo=
16:
ne: potym gdy ſie to odkryło/ iż były cżyieś in=
17:
ſze/ hnet ſtráćiły tę cenę/ y zdáły ſie bárzo dále=
18:
ko od dobrych. Też tu drugi niedawno/ kazał
19:
ſobie v ſtołu I. M. kſiędzá Biſkupá drugiego
20:
winá nálać/ iż mu tho czo przed nim ſtało/ nie
21:
ſmákowáło/ przynieſiono mu tegoż záś: (iáko
22:
v I. M. kſiędzá Biſkupá záwdy iedno wino/ y
23:
dobre) y powiedziáło mu pácholę/ iż ine ieſt/ á
24:
tho czo I. M. pije: pocżął ono wino dziwnie
25:
chwalić/ przyſięgáiąc iż iáko żyw nie pił lepſze=
go: á cho


strona: N2

Wtora.
1:
go: á chocia mu potym powiedziano iż tho ie=
2:
dnoż wino/ żadną miárą tego ſobie powiedáć
3:
nie dał/ twirdząc iż nie to s przodku przed nim
4:
ſtało/ ále ine: ták było dobrze vſiádło ono fáł=
5:
ſzywe mnimánie/ zá pácholęczą powieſcią. A
6:
przeto dworzánin o tho ſie ma vśilnie ſtáráć/
7:
áby ná pocżąthku hnet dobrze ſie poſtháwił/ á
8:
mniemánie o ſobie dobre vcżynił: vważáiąc v
9:
ſiebie/ iáko tho ſzkodzi/ pothknąć ſie ná cżym/ á
10:
wpáść záraz w ohyzdę: ktorey to ohyzdy by=
11:
wáią więc bliſcy owi wſzytczy/ ktorzy ſie wy=
12:
dáią zá trefne/ áno im nie przyſthoi/ y zá thym
13:
przed ſię wzięciem/ chcą áby im wſzytko wolno
14:
było/ y cżynić/ y mowić co ſie zábáży. Więc cżá
15:
ſem zaidą w tákie rzecży/ s ktorych ſie wypleść
16:
nie mogą/ áż ſmiechem: ále y then będzie prze=
17:
mierzły/ iáko y one wſzytki trefnośći. A gdy tá
18:
kim s pocżćiwemi białemigłowámi ſiedzyeć
19:
przydzie/ vżywáią ſłow niewſtydliwych/ mni
20:
máiąc by to było nayforemniey/ co ieſt naiſpro
21:
ſniey: ták iż/ im ſie bárziey białegłowy zápałá=
22:
ią/ tym ſie oni ſobie zdádzą być cżyſtſzymi pá=
23:
chołki: á wſzythko ſie ſobie ſmieią/ s podziwie=
24:
niem ſie kocháiącz w thák oſobnym (iáki ſie im
25:
ten widzi) ſwym przymiocie. Ale tho wſzytko
N 2 ni ſkąd


strona: N2v

Kſięgá
1:
ni ſkąd inąd nie pochodzi/ iedno iż máią ſobie
2:
owo zá wielką rzecż/ kiedy o kim ieſt tá ſławá/
3:
iż cżyſty towárzyſz: otoż/ áby doſtáli they ſła=
4:
wy/ cżynią/ im naygrubiey mogą/ y nietelko/ ie
5:
den drugiemu od máthki náłáie/ ſłow ſzkárá=
6:
dych ni s tego/ ni z owego náſádzi/ á miáſto do
7:
bry dzień/ owo kárcżemne/ powie: ále też ieden/
8:
drugiego ſtrąći s ſchodu: wepchnie w błotho:
9:
ocży mu záleie: grochem popluſka: mlekiem zmy
10:
ie: á potym chychu ná trzy zbyty: á kto w thym
11:
naywiętſzy miſtrz/ then ſie ſobie zda być/ prá=
12:
wym dworzáninem. A ieſli iáki vcżćiwy cżło=
13:
wiek/ zá ich powabem/ pomoc im tego niechce/
14:
to wnet przymowká: Daycie pánu pokoy/ wſzy
15:
tko tu z reyeſtru. A ták dworzánin náſz/ ſtárá
16:
iąc ſie o dobre mnimánie/ tych wſzytkich ſpro=
17:
ſnośći zániecha: bo mu ná tym máło/ iż v tákich
18:
mozgowcow nie będzie wziętym. Inych dro
19:
bnych rzecży nie wſpominam/ bo ſą iáſne/ iáko
20:
to/ áby ſie dworzánin nie wydawał zá wielkie
21:
go żárłoká: zá wielkiego pijánicę: zá doſkoná=
22:
łego miſtrzá w bezeceńſtwie: w obycżáioch/ w
23:
życiu/ w iedzeniu/ niechay w nim nie będzye
24:
znáć/ nic chłopſkiego: bo náyduią ſie drudzy tá
25:
cy/ ktore pług/ á koźicá z dáleká wabi do ſiebie/
á ći nie


strona: N3

Wtora.
1:
á ći nie thelko odrzec ſie mogą dworzány być/
2:
ále niewiem iákiby im iny vrząd náznácżyć/
3:
chybá ten z wirzchu miánowány/ ábo páść by=
4:
dło. Náoſtátek tym zámykam/ áby dworzá=
5:
nin to co mu ſie tu náznácżyło vmiał doſkoná=
6:
le: iżby káżda rzecż podobna/ byłá mu łathwia
7:
ku vcżynieniu/ y iemu/ żeby ſie dziwował káż=
8:
dy/ á on nikomu: ále mu to z hárdośći/ á z wiel=
9:
kiego rozumienia o ſobie/ niechay nie przycho=
10:
dzi: iáko drugim ktorzy ſie nikomu dziwowáć
11:
niechcą/ dáiąc znáć/ że to oni dobrze lepiey cży
12:
nić vmieią/ á ieſli kto o tym mowi/ to oni mil=
13:
cżą: chcącz pokázáć/ że thá rzecż niegodna/ by o
14:
niey mowiono: ále iż oni ſámi/ thák głębokich
15:
rzecży ſą pełni/ że ich nietelko nikt nie doydzie/
16:
ále áni ſubtylnośći ich zrozumieć może. A prze=
17:
tho tákowego obycżáiu/ iż nie przynośi nigdy
18:
miłośći ludzkiey ſthrzedz ſie Dworzáninowi
19:
trzebá: y owſzem gdy kto ſobie w cżym dobrze
20:
pocżnie/ chwalić tho ma ſprzyiáźliwie: á cho=
21:
ciażby/ y w tym/ y w inych wſzytkich rzecżach/
22:
cżuł ſie mieć gorę/ y dáleki przodek/ iednák tego
23:
pokázowáć niema/ áby o ſobie to rozumiał. Ale
24:
iż nátury cżłowiecżey/ nie ieſt ſto/ áby záwdy/
25:
w tym w cżym ſie ćwicży/ ku ſkońcżoney doſko
N 3 náłośći


strona: N3

Kſięgá
1:
náłośći przyſzłá: niechay to cżłowiekowi złey
2:
myſli áni roſpácży nie cżyni/ kiedy widzi iż nie
3:
może cżego ná wybor doſkonále/ thák iákoby
4:
chciał/ vmieć. Bo iáko ow/ kthory gory kopa/
5:
chocia z ogniá nie práwy mu bránt wychodzi:
6:
iednák nie záſypuie oney gory/ ále kopa przed=
7:
ſię/ cieſząc ſie tym/ iż wdy ſrebro náyduie/ á by=
8:
wa w inych gorach podleyſze: ták też dworzá=
9:
nin/ ſtáráiąc ſie wſzytką śiłą/ o rzecży doſkoná
10:
łe/ niechay ná tym przeſtáie/ cżego doſzedł: gdiż
11:
w nauce káżdey/ ieſt okrom pirwſzego mieiſcá/
12:
wtore/ trzecie/ cżwarte/ y káżde doſyć vcżćiwe/
13:
á kto ſie wſzytką mocą zápędzi/ áby ná wirzch
14:
gori przyſzedł/ rzadko ſie trefi/ áby iednák przez
15:
połowicę przeyść niemiał. A ták Dworzánin
16:
náſz mimo głowne ſwoie záwołánie/ á profeſ=
17:
ſią ryczerſkiego rzemięſłá/ ieſli ſie w cżym cżuć
18:
godnym będzie/ niechayże tego vmie vżyć/ áby
19:
miał záwdy ktoby ná to pátrzał/ ábo ktoby te=
20:
go ſłuchał: czo ſobie ták chytrze ſpoſobić muśi/
21:
iżby ſie nie zdáło/ że tego biega/ á chcze być wi=
22:
dzian: ále iż to ták/ s trefunku przyſzło/ ábo zá
23:
cżyią prośbą: iákoż tákbych záwdy wolał/ ni=
24:
żliby miał cżynić s ſwey chęći. Nád to/ niechay
25:
ma ten fortyl/ áby z gotową rzecżą do wſzyt=
kiego mo


strona: N4

Wtora.
1:
kiego (możeli tho być) przyſzedł/ mali czo mo=
2:
wić/ áby ſie domá ná tho nágotował: mali też
3:
co cżynić/ tedy wtąż/ ále niechay tego znáć nie
4:
będzie. A to ktemu iżby w te rzecży ktorych nie
5:
bárzo ſwiádom/ á w ktorych nie do końcá ieſt
6:
ćwicżony/ głęboko nie wchodził/ ále ták z wirz
7:
chu żeby thykał y tego/ y owego: s cżego mogł
8:
by ſie drugi dorozumieć/ że tego tám wgłowie
9:
więczey: iáko niektorzy Poetowie w wirſzach
10:
ſwych/ tykáią po kąſku głębokich/ á ſubtylnych
11:
rzecży w Philozophiey/ ábo y w inych náu=
12:
kach: á w głowie ich/ bárzo tám tego było nie=
13:
wiele. Lecż tego cżegoby nie vmiał/ zgołá nie=
14:
chaj zániecha/ áni wtym ſławy ſzuka/ y owſzem
15:
gdzyeby kcżemu przyſzło/ áby iáſnie powie=
16:
dział że w tym ieſt proſtak. Wſzákoż też záſię/
17:
niechay z nieumieiętnoſcią ſwoią bez potrzeby
18:
ná plácz nie wyieżdza/ bo by tho byłá ſproſna
19:
rzecż/ niepotrzebnie/ gdy cie o to nikt nie pyta/
20:
hydzić ſam ſiebie. Iáko iednego znam/ á bárzo
21:
mu ſie záwdy ſmiać muſzę/ kthory/ (chociaż on
22:
w tym/ nic ſam nie winien/ iednák tám tho pa=
23:
chnie wdy niewiem cżym) ſkoro iedno kto o po
24:
trzebie ktorey zácżnie mowić/ tho on s ſwoią
25:
Sokálſką ná plác/ iáko w ten cżás ná rącżym
N 4 vciekał


strona: N4v

Kſięgá
1:
vciekał: A gdy záſię do wſpominánia gonitwy
2:
iákiey przydzie/ hnet ſie s thym wyrwie/ iáko
3:
raz goniąc ná oſtre przed krolem Lodwikiem/
4:
áż go zá koń było wyſádzono. Owa ſie zda/ iż/
5:
ni o cżym lepiey mowić nie vmie/ iáko o thym
6:
co mu ſie gdzie ſromotnie przydáło: nákoniecz
7:
ſzuka pod cżás pogody/ áby mu z rzecży przy=
8:
ſzło powiedzieć/ iáko niektorego cżáſu w Po=
9:
znániu wziął okrutnie kijem/ od cudzey żony.
10:
Tego ia niechcę/ áby náſz dworzánin ná ſię wy
11:
woływał/ á byl w tym tákim ſproſnikiem: ále
12:
gdzieby go do cżego powabiono/ á onby thám
13:
w tym/ nic nie rozumiał: rádzę áby co naybár=
14:
ziej s tego ſchodził/ á gdzieby ſie iuż wywikłáć/
15:
á zedrzeć niemogł: áby rádniey (pomniącz ná
16:
onego ſzáchá ktory chciał legáwym być) wy=
17:
znał nieumieiętność ſwoię/ niżby ſie miał kuśić/
18:
á podiąć/ cżego nie vmie/ á przyść o gáńbę/ y
19:
lekkość. Ale niewiem czo to dziś zá wiek ná=
20:
ſtał/ iż ludzie opuſzcżáią to co vmieią/ á chytá=
21:
ią ſie tego/ cżego im przyrodzenie broni. Zna=
22:
cie w. m. wſzyſcy iednego cżyſtego żołnierzá/
23:
y mężá doſwiádcżonego/ ktory ſie ták bárzo iął
24:
ſwiętego piſmá/ iż nic naprzod żadnemu Do=
25:
ktorowi dáć niechce: y iuż thám ſnadź pocżyna
ſtánowić


strona: N5

Wtora.
1:
ſtánowić iákąś ſwoię nową wiárkę/ w ktorey
2:
powiedáią ludzie że ieſt ták wiele ſztuk/ á wy=
3:
myſłow mozgowcżych/ iż mu ie trudniey sſzy=
4:
kowáć będzie/ niż dwie ſcie iezdy. Wiem też ie
5:
dnego/ ále to mędrſzy/ ktory vmie dwie náuce/
6:
iednę náder dobrze/ á nie cżyni iey ſwą profeſ=
7:
ſią: á drugą vmie też niezle/ ále wdy nie ták/ iá
8:
ko pirwſzą/ á they cżyni profeſsią. Othoż gdy
9:
mu ſie popiſáć przydzie w tey tám/ ktorą prá=
10:
wie dobrze vmie/ thedy ſie náſchwał dobrze w
11:
niey pokaże/ ták iż/ ći ktorzy ono widzą/ y rozu=
12:
mieią: myſlą ſobie/ kiedyć w tym ták ieſt oſo=
13:
bny/ co nie ieſt ieo záwołánia/ coż w tym tám/
14:
w cżym cżyni profeſsią. Ia záprawdę y tego
15:
páná nie gánię/ y káżdego ktoby w to mogł bá=
16:
cżnie trefić. Rzekł tu p. Boiánowſki. Nie=
17:
wiem co to zá mądrość/ iabym rzekł iż tho ieſt
18:
oſzukánie/ á podchodzić tym ſpoſobem ludzye/
19:
nie przyſtoi cżłowiekowi pocżćiwemu.
20:
Y owſzem odpowiedział p. Myſzkow. to ieſt
21:
ozdobá oney náuki/ á ieſli ieſt oſzukánie/ toć też
22:
y owo ieſt oſzukánie/ kiedy dwá ſzermuiącz/ ie=
23:
den drugiego vbije: ále tego w. m. nie rzecżeſz:
24:
bo widziſz dobrze/ że ſie to vmieiętnoſcią dzie=
25:
ie/ ktorą ieden/ przed drugim/ ma przodek: tá=
N 5 kież y o=


strona: N5v

Kſięgá
1:
kież y owego oſzukániem w. m. nie názowieſz/
2:
kiedy dobry złotnik/ wziąwſzy Rubin/ kthory
3:
ſycz był piękny/ oſádą foremną/ folgą/ przy=
4:
ſtrychnieniem/ ſmelczem/ vcżyni gi dobrze czu=
5:
dnieyſzy: y owſzem pochwaliſz w. m. iego rę=
6:
kę/ y bacżenie/ ktore vmiáło ták dobrze/ pomoc
7:
kámieniowi. A przeto trudno to kto ma zwáć
8:
zdrádą ábo omamieniem/ ále dowćipem á v=
9:
mieięthnoſcią. A iákom wyſzſzey powiedział/
10:
będzie tho wielki rozum dworzáninow/ kiedy
11:
tho/ w cżym ſie dobrze cżuie/ á s cżego rozumie
12:
że ma być pochwalon/ pokaże ludziom niezná=
13:
cżnie/ á pokryie/ ieſli co zna nie bárzo trefnego
14:
w ſobie. Iáko ieden z náſzych/ (á muſiał cży=
15:
táć Pædiam Cyri) rad bárzo po Vſárſku/ á dłu=
16:
go chodzi: á to dla tego áby pokrył nieforem=
17:
ność nieiáką nog ſwoich/ á tego do niego rzad
18:
ki kto bacży. Wiem też iednę pánią/ kthora iż
19:
ma piękną rękę/ bárzo ſie iey tho cżęſto trefia/ że
20:
ią vkázuie: á vmie to ták ſnádnie/ iż ſie niezda/
21:
żeby ſie z nią popiſowáłá. Rzekł pan Der=
22:
ſniak. Znam ia dobrze tę pánią/ bo też to rádá
23:
cżyni/ iż sſtępuiącz s kolebki/ vkaże cżáſem tro=
24:
ſzkę nogi/ á przyſiągłby drugi/ że to s trefunku/
25:
á nie z vmyſłu. Záś p. Myſzkowſki iął mo
wić/ zda


strona: N6

Wtora.
1:
wić/ zda mi ſie żem też cżythał/ iż Iulius Ceſar
2:
będąc łyſym/ rad bárzo chadzał w ſwoim zwy
3:
ciężnym wieńcu/ áby pokrył onę łyśinę. Ale w
4:
thym iákom wyſzſzey powiedział/ trzebá ſobie
5:
bárzo mądrze poſtępowáć/ bo cżęſtokroć cżło
6:
wiek chcąc ominąć ieden doł/ wpádnie w dru=
7:
gi/ á miáſto pochwały/ przygánę odnieſie. O=
8:
wa iáko wtym nietrzebá wylewáć z brzegow/
9:
ták w káżdey iney rzecży/ ktora do ſpolnego ży=
10:
cia należy. Przeto muśi cżłowiek/ miárę iákąś
11:
przyſtoyną chowáć/ chceli obronną ręką vyść
12:
zázdrośći ludzkiey: iákoż tey/ iáko naybárziey
13:
może vchodzić mu potrzebá. Powiedziáło ſie
14:
theż pirwey/ áby dworzánin nie dał ſie nigdy
15:
znáć w żadney nieprawdzie/ tego powtharzáć
16:
nie trzebá: telko to przypomnię/ iż ſie to trefia y
17:
prawdziwemu/ że go zá kłamcę ludzie rozumie
18:
ią/ á to ſtąd/ gdy rad dziwy/ á rzecży trudne ku
19:
wierze chociaż prawdziwe powieda: á przeto
20:
náſz Dworzánin niechay zániecha tych praw=
21:
dziwych powieśći/ kthore podobne ſą do nie=
22:
prawdy: Iuż to tám niechay komu inemu zle=
23:
ći/ zwłaſzcżá kto chce ták być v ludzi wziętym/
24:
iżby mu co iedno powie/ wſzytkiego wierzono:
25:
iáko on pan pánie Boiánowſki/ kthoremuś w.
m. po=


strona: N6v

Kſięgá
1:
m. pocżekáć kazał s wtora prawdą/ áż byś był
2:
w. m. pirwſzey vwierzył. W tymże cechu ſą y
3:
owi/ ktorzy poznawſzy ſie dziś s tobą/ á chcącz
4:
ſie tym co naybárziey zálećić/ będą przyſięgáć/
5:
iáko ná ſwiecie nikogo bárziey nie miłuią/ á iá
6:
ko zdrowia/ gárłá/ máiętnośći/ nic ſobie dla cie
7:
bie nie ważą: y będzie tám tych fráſzek przećiw
8:
ko rozumowi thák wiele/ żeby ich ná wołowey
9:
ſkorze nie ſpiſał: Nákoniecz gdy do roziechá=
10:
nia przydzie/ tho w płácż tháki vderzą/ że then
11:
płácż/ áni mowić/ áni pożegnáć ſie/ dopuśći: Y
12:
tym błażeńſtwem/ chcąc ſie przedáć zá zbytnie
13:
ſprzyiázliwe/ á dobrotliwego ſercá/ kupuiemy
14:
ie więc/ zá wielkie mátácże/ á głupie pochlebce.
15:
Ale ktoby wylicżył ty wſzytki ſproſnośći/ ktore
16:
ſie w życiu ſpolnym trefuią. Doſyć ieſt ku the=
17:
mu co ſie powiedziáło tego telko dołożyć/ áby
18:
dworzánin vmiał ſie s káżdym zgodzić/ káżde=
19:
mu przyſthoſowáć/ s káżdym wiedzieć o cżym
20:
mowić/ á iżby mu záwdy doſtawáło rzecży/ á
21:
tákiey/ ktoreyby cżłowiek káżdy/ mogł rad ſłu=
22:
cháć/ y nią ſie vcieſzyć/ iáko chłodnym wiá=
23:
trem/ w dzień gorący. Lecż do tego muśi mieć
24:
y thę podporę/ áby był trefnym w powieśći/ á
25:
vmiał rozſmieſzyć pod cżás te/ s kthoremi bę=
dzie/ áby


strona: N7

Wtora.
1:
dzie/ áby nietelko nie omierzło iego towárzy=
2:
ſtwo/ ále też áby ſie áni przyiádło nigdy.
3:
Mam zá to że mi iuż I. M. pan Lubelſki mil=
4:
cżeć dopuśći/ cżego ieſli I. M. nie vcżyni/ tedy
5:
moimże właſnym wyrokiem káżdy z W. M.
6:
mnie pokona/ y oſądzi/ iżem ia nie ieſt tym do=
7:
brym Dworzáninem/ o kthorymem teraz mo=
8:
wił: bo nietelko tákiey rzecży ktoraby ſłyſzenia
9:
godna/ ná kthorąm ſie ia iáko żyw zebráć nie
10:
mogł/ ále y tey teráznieiſzey nikcżemney/ iuż mi
11:
nie ſtáie. Powiedział tu p. Koſtká. Nieży=
12:
cżę tego/ áni w. m. áni żadnemu thu/ żeby miał
13:
zoſtáć w thym fáłſzywym mnimániu o w. m.
14:
żebyś w. m. niemiał być cżyſthym dworzáni=
15:
nem/ bo to/ iż w.m. niechciałbyś dálej mowić/
16:
więczey ſthąd pochodzi/ iż ſie w. m. zdzieraż s
17:
pracey/ niż áby rzecży/ doſtawáć w. m. niemiá
18:
ło. A przeto/ áby przy thak cżyſtych ludziech/ y
19:
w rozmowie ták oſobney/ nic názad nie zoſtá=
20:
ło/ vcżyń thák w. m. náucż nas/ iáko trefnośći
21:
używáć mamy/ o ktoreieś w. m. teraz vcżynił
22:
zmienkę: á pokáż w. m. drogę/ kthorą do tego
23:
przyść/ áby cżłowiek/ kiedyby iedno chciał/
24:
mogł rozſmieſzyć/ y vcieſzyć trefną powieſcią
25:
drugie: bo mi ſie widzi/ iż ná tym wiele należy/
á práwie


strona: N7v

Kſięgá
1:
á práwie to rzecż iedná ieſt przyſtoyna dwo=
2:
rzáninowi. W káżdey iney rzecży (odpo=
3:
wiedział p. Myſzkow.) náuká/ y miſtrz náleść
4:
ſie może/ ále czo ſie thycże trefnośći/ wtey iáko
5:
náuki/ thák y miſtrzá nie máſz áni było: bo ſie s
6:
tym cżłowiek vrodzić muśi: poprawdzie ieden
7:
wdy narod przed drugim miewa w tey mierze
8:
śiłá/ iáko Moſkwá/ thá ſie z gotową y trefną
9:
odpowiedzią rodzi: á wſzákoż pod cżás theż y
10:
Moſkwićin/ iáko y Polak/ ábo kthorego inego
11:
narodu cżłowiek/ kiedy chcze być naytrefniey=
12:
ſzym/ á naywięczey mowić/ thedy ſie więcz we
13:
wſzythkim głupſtwie á ſproſnośći popiſze: tho
14:
dla tego/ iż táki zápomniawſzy powagi/ y wſti
15:
du/ nie vważy mieiſcá/ ná ktorym: oſoby/ przed
16:
kim: cżáſu/ iákiego/ co mowić przyſtoi.
17:
Rzekł záſię p. Koſtká/ Y to mnie dziwna/ po=
18:
wiedaſz w. m. iż áni náuki/ áni miſtrzá/ ktory=
19:
by trefnowáć vcżił/ niemáſz ná ſwiecie/ á przed
20:
ſię dáieſz to w. m. znáć/ kiedy gániſz the/ ktorzy
21:
ná cżás/ ná mieyſce/ ná oſoby bacżenia niemá=
22:
ią/ iż y w tym náuká iákaś być może.
23:
Powiedział p. Myſzkow. Com ia powiedział
24:
o cżáſie/ o mieyſcu/ y dáley/ tho ſie do káżdey i=
25:
ney rzecży zgodzić może/ ále ia tho chczę rzec/ iż
około


strona: N8

Wtora.
1:
około trefney powieśći náuki żadney niemáſz:
2:
bo tá moim zdániem telko dwoiáka ſie náydu=
3:
ie: iedná ieſt/ kiedy kto długą rzecż iáką prowá
4:
dzi/ iáko ſie náiduią tácy ludzie/ ktorym to bár
5:
zo przyſtoi/ iż vmieią to co widzieli/ ábo ſłyſze=
6:
li/ ábo ſie im ſámym przydáło kiedy/ ták forem
7:
nie to przełożyć/ że z ich ſłow zda ſie tym co ſłu=
8:
cháią/ iákoby ſámi teraz ná to pátrzáli: druga
9:
trefność záſię/ kiedy kto krotko/ zwięzliwie/ tre
10:
fnie/ á s prętká co rzecże/ chocia theż troſzkę v=
11:
ſzcżknie/ bo bez tego/ ták ſie zda iákoby rzecże=
12:
nie niemiáło ſmáku. Otoż iáko w oney długiej
13:
á foremney powieśći/ prożno náuki ábo forty=
14:
lu ſzukáć/ (ábowiem przyrodzenie ſámo two=
15:
rzy tákie ludzi/ ktorzy vmieią vcieſzyć mową/
16:
y dáie im do tego/ y twarz/ y poſtáwę/ y głos/ y
17:
ſłowa/ ktoremi to co chcą contrefetowáć mo=
18:
gą) ták też záſię w tey krotkiey/ á co regułká po
19:
moc moze? gdyż trefne rzecżenie z vſt wypad=
20:
wſzy/ pirwey tám vtknąć ma gdzie ſtrzelono/
21:
niżby mogł ten ktho rzekł/ ná tho pomyſlić: bo
22:
inácżey niemiáłoby kęs ieden wdzięcżnośći:
23:
A przeto ni nácżym tho inym nie należy/ iedno
24:
ná byſtrym rozumie/ á przyrodzeniu.
25:
Hnet tu p. Derſniak zá to ſie wziął mowiącz/
Pánie


strona: N8v

Kſięgá
1:
Pánie Myſzkowſki/ pan Koſtká iáko ia bacżę/
2:
nie dzierży w tym w. m. ſporu/ áby przyrodze
3:
nie niemiáło mieć w tey mierze przodku/ zwła=
4:
ſzcżá około tego czo w głowę przypáść ma: ále
5:
iż cżłowiek niechay będzie iáko chcze byſthrego
6:
rozumu/ przedſię/ gdy mu kilká rzecży záraz
7:
przypádnie w głowę/ miedzy kthoremi iedná
8:
będzie trefna/ druga nic: ábo záſię tá trefna/ á
9:
tá ieſzcże trefnieyſza/ tám iuż muśi ſie vciecz do
10:
rozſądku/ á regułki/ kthorą kiedy o tym trefni
11:
ludzie podáli: iżby obrał/ co ma rzec/ á cżego zá
12:
milcżeć. A ták opuśćiwſzy tho/ co ku byſtrośći
13:
rozumu należy/ powiedz nam W. M. w cżym
14:
kuńſzt/ á fortyl/ pomoc do trefnośći może: iżby
15:
Dworzánin wiedział ktore trefnowánie iemu
16:
ieſt przyſtoyne/ á ktore nie: á iákim kſtałtem/ y
17:
ktorego cżáſu vżywáć go ma. Bo widzimi ſie iż
18:
pan Koſtká tego chce po w.m. Odpowie=
19:
dział p. Myſzkow. Ieſli około trefnośći ieſth
20:
náuká iáka (co v mnie ieſt rzecż nie można) te=
21:
dy w. m. pánie Derſniaku z náuki: á pan Bo=
22:
iánowſki s przyrodzenia/ dziwnie dobrze roz=
23:
ſmieſzyć vmiecie: á przeto przyſtoyniey ktore=
24:
mu z w. m. tę pracą wziąć ná ſię/ niż mnie/ kto=
25:
ry zgołá nicz tego nie vmiem: chybá żeby ktho
głupye


strona: O

Wtora.
1:
głupie rzecżenie/ ktoremu ſie więc ludzie/ richlej
2:
niż foremney powieśći ſmieią/ zá trefność po=
3:
cżytáć chciał. Ku temu p. Derſniak rzekł/
4:
Widzimi ſie pánie Myſzkowſki/ iż w. m. iuż to
5:
pocżynaſz/ cżego powiedaſz w. m. że nic nie v=
6:
mieſz/ to ieſt/ iż w.m. chceſz rozſmieſzić te pány/
7:
ze mnie/ y s páná Boiánowſkiego dworuiącz:
8:
bo tu káżdi z ich miłośći wie/ iż/ w cżym nas w.
9:
m. chwaliſz/ wtym w. m. przed námi maſz wiel
10:
ki przodek. A ták ieſli ſie w. m. mowić nádprzy
11:
krzyło/ lepiey ábyś w. m. Io M. páná Lubel=
12:
ſkiego prośił/ iżby tę wſzytkę rzecż/ odłożył do
13:
iutrá/ niż w. m. maſz táką chytroſcią vchodzić
14:
pracey. Chciał też tu był/ y pan Boiánow=
15:
ſki czoś ná ſłowá páná Myſzkowſkiego odpo=
16:
wiedzieć ále I. M. pan Lubelſki nie dopuśćił/
17:
mowiącz. Dobrze mowi pan Myſzkowſki/ pá
18:
nie Derſniaku: przeto gdyż mnie tu ieſt zwirz=
19:
chność zleconá/ roſkázuię to w. m. ábyś około
20:
trefnośći mowił. Y mam zá tho że ći pánowie/
21:
znáiącz iákoś w. m. w tym ieſt oſobny/ memu
22:
wyrokowi nie przygánią. A pan Myſzkowſki
23:
w tym cżeſie odpocżynie/ áby záſię/ gdy w. m.
24:
rzecż około trefnośći odpráwiſz/ do końcá ſwo
25:
ię prowádzić mogł. Powiedział pan My=
O ſzkow.


strona: Ov

Kſięgá
1:
ſzkow. Niewiem M. pánie będęli iuż miał czo
2:
prowádzić. Ale/ iáko ow pielgrzym/ ktory le=
3:
cie kiedy go pracza/ y gorączo námdli/ o połu=
4:
dniu przeſypia ſie w cieniu przy iákiey ſtrudze:
5:
ták ia też odpocżnę ſobie przy tym wdzięcżnym
6:
ſzumie żywey wody/ ſłow páná Derſniako=
7:
wych: á ſnadź wytchnąwſzy/ zdobędę ſie ieſzcże
8:
ná co tákiego. Zátym p. Derſniak powie=
9:
dział/ Owam ia wywołał wilká z láſá: ále nie
10:
długo będzie they roſkoſzy pánie Myſzkowſki/
11:
bo iedno ſie w. m. położiſz/ ták hnet záſię wſtáć/
12:
á w ſwą drogę iść gdy mnie rzecży nie sſtánie/
13:
będzieſz muſiał. Gdyż tedy wola to ieſt w. m.
14:
M. pánie/ wymawiáć ſie niechczę: ácżkolwiek
15:
iáko ſie więcz dziwuię owey ſmiáłośći/ gdy kto
16:
przy Węgrzynku lutnię w rękę bierze: tákbych
17:
też y ſam przy thych pániech rozbieráć tego nie
18:
miał/ w cżym oni dáleko niż ia ſą biegleyſzy:
19:
wſzákoż ábym s ſiebie złego przykłádu ku nie=
20:
poſłuſzeńſtwu niedał: powiem iáko naykrocey
21:
będę mogł o thych rzecżach/ kthore w ludziech
22:
ſmiech pobudzáią: ktory tho ſmiech/ ieſt nam
23:
ták właſny/ iż też cżłowieká inácżey vcżeni lu=
24:
dzie ná prędce nie wykłádáią/ iedno ták. Ieſth
25:
práwi cżłowiek źwirzę iedno/ ktore ſie ſmieie:
bo żadne


strona: O2

Wtora.
1:
bo żadne ine źwirzę chybá cżłowiek/ ſmiać ſie
2:
nie może: á ieſt ten ſmiech niemal záwdy ſwiád
3:
kiem thego/ iżeſmy dobrey myſli. Iákoż cżło=
4:
wiek/ ma to s przyrodzenia/ iż prágnie vciechy/
5:
y ochłody: y dla tego wynálezione ſą od ludzi
6:
tańce/ bieſiády/ gonitwy/ y ine ku nápáſieniu o=
7:
cżu zabáwy. A iż więc miłuiemy te ludzie/ kto=
8:
rzy bywáią przycżyną náſzey pociechy/ przeto
9:
oni krolowie pogáńſcy ſtárzy/ oni Rzymiánie
10:
ſławni/ oni Grekowie mądrzy/ iednáiąc ſobie
11:
v poſpolſtwá miłość/ budowáli wielkie Theá
12:
trá/ y ine śiłnym koſztem mieyſcá/ ná kthorych
13:
gry rozmáite/ Komedie/ Trágedie/ tańcze/ za=
14:
wody końſkie/ wyśćigánia ná woziech/ chodze
15:
nie zápáſy/ turnyeie/ gonitwy/ bitwy po iedyn
16:
kiem/ źwirzętá rozmáite á nieſłycháne/ wſzem
17:
wobec ludziom ku tákowey pocieſze/ y nápáſie
18:
niu ocżu pokázowáli. ná co y oni ſurowego ży
19:
wotá Philozophowie pátrzywáli/ á nietelko
20:
tá iedná byłá vciechá vmyſłom ich ſprácowá=
21:
nym ſubtylną á práwie niebieſką dumą/ ále też
22:
y bieſiad wielekroć ſzukáli/ dla vweſelenia ſie=
23:
bie. Owa co ieſt ludzi ná ſwiecie/ tedy żadne=
24:
go dobra myſl nie mierźi/ pocżąwſzy od thych
25:
ktorzy cięſzko prácuią/ áż do owych kthorzy ſą
O 2 ná vſtá


strona: O2v

Kſięgá
1:
ná vſtáwicżney modlitwie/ álbo ktorzy w wię
2:
zieniu ſrogim ſiedzą/ gdzie czo dzień ſmierći ſie
3:
nádziewáiąc/ przedſię káżdy ſzuka tey drogi/ te
4:
go lekárſtwá/ iákoby cżym ſwe ſtrapione ſerce
5:
pocieſzyć mogł. Káżda thedy rzecż/ kthora ku
6:
ſmiechu pobudza/ vweſela nas/ y dáie ſerczu o=
7:
chłodę/ á ktemu nie dopuſzcża áby cżłowiek ná
8:
ten cżás pomniał ná owe fráſunki/ á doległo=
9:
śći teſkliwe/ kthoremi opływa náſz żywoth. A
10:
przeto káżdemu ieſt ſmiech luby/ y ten pochwa=
11:
ły godzien/ kto go ná cżás/ y dobrym kſtałtem
12:
wſkrześić vmie. Ale co to ieſt ſmiech/ gdzie ſie
13:
chowa/ iáko ſie s prędká wyrwie/ iż cżłowiek
14:
by naybárzyey chciał ſthrzymáć go nie może:
15:
więc/ ſkąd to pochodzi/ iż wnidzie w twarz/ w
16:
ocży/ w vſtá/ w żyły/ w boki/ iákoby tedyż cżło
17:
wiek ſpukáć ſie miał/ niechay o tym Democri=
18:
tus diſutuie/ bo to nie należy/ ku teráznieyſzey
19:
rzecży/ á kiedyby też dobrze należáło/ iednákby
20:
mie nie było ſrom/ wyznáć/ iż teo niewiem/ gdiż
21:
y ten káżdi/ ktoby to wywieść obiecał/ nie vcży
22:
niłby temu doſyć. Tey tedy trefnośći/ ktorey
23:
ſie ludzie ſmieią/ żadna ina rzecż pocżąthkiem
24:
nie ieſt/ iedno ſzkárádość iákaś á nieprzyſtho=
25:
ieńſtwo przyſtoyne: ábowiem themu ſie iedno
ſámemu


strona: O3

Wtora.
1:
ſámemu ſmieiemy/ co ma w ſobie czoś nieſkłá=
2:
dnego/ iż ſie zda iákoby zle było/ áno nie ieſt.
3:
Otoż iákiego kſtałtu dworzánin w trefnowá=
4:
niu/ y po ktory kres vżywáć go ma/ tyle/ ile mi
5:
pokaże moie błáhe bacżenie/ poſtháram ſie á=
6:
bych tu ná tym mieyſcu w. miłoſciam powie=
7:
dział: bo vſtháwicżnie trefnowáć nieprzyſtoi
8:
dworzáninowi: áni też tym kſtałtem/ iáko ſza=
9:
leni/ ábo pijánicze/ ábo błaznowie: ábowiem
10:
chocia tákie ludzie zda ſie ták/ iżby dwor bárzo
11:
rad widział/ przedſię nie ſą tego godni/ áby ye
12:
dworzány zwano/ ále thymi przezwiſki/ iákie
13:
kthoremu z nich właſnie ſłuży. Też około z v=
14:
ſzcżknieniem trefnowánia/ trzebá być bárzo o=
15:
ſthrożnym/ áby cżłowiek wiedział kogo doie=
16:
cháć ma: bo z nędznego/ á vpádłego cżłowieká/
17:
ábo też ze zbrodniá/ á bezecnego/ kiedy kto ſzy=
18:
dzi/ nikt ſie temu nie roſmieie/ iż zli ludzie więt
19:
ſzego karánia ſą godni/ niż tego/ ktore ſie ſmie=
20:
chem końcży: á nędzni záſię ludzie/ máią tę ko=
21:
rzyść ſwej nędze/ iż ſie ſnich ſmiać nie przyſtoi/
22:
chybá żeby ktory w ſwym nieſzcżęſciu był chłu=
23:
bliwy/ hárdy/ á wſzetecżny. Więc y tych kto=
24:
rzy miłość/ á záchowánie máią/ tykáć nie trze=
25:
bá/ zwłaſzcżá możnych/ bo igrzyſko z nimi ieſth
O 3 niebeſpie


strona: O3v

Kſięgá
1:
niebeſpiecżne. Owa s thákimi telko kuńſztho=
2:
wáć/ y ich niedoſtátki ſtrofowáć mamy/ ktho=
3:
rzy/ áni ſą ták nędzni/ żeby ku vlitowániu ſerce
4:
poruſzáli: áni thák bárzo niecnotliwi/ żeby po=
5:
wrozá byli godni: áni thák wieldzy/ iżby nay=
6:
mnieyſzy ich gniew/ mogł nam vcżynić wielgą
7:
ſzkodę. To też w. m. macie wiedzieć/ iż ſkąd=
8:
kolwiek to cżłowiek weźmie/ cżym zátrefnuie/
9:
s theyże rzecży ważne ſłowá ku chłubie/ ábo ku
10:
gáńbie cżyiey/ wziąć ſie mogą: á cżáſem y theż
11:
właſne: iáko kiedy więc kto hoynego cżłowie=
12:
ká chwali mowiąc/ To czo ma wſzytko nie ie=
13:
go: Thoż theż może ku gáńbie owemu powie=
14:
dzieć/ kthory s kradzieży/ ábo s fáłſzu doſthał
15:
wſzytkiego. Mowią też więc owo o białych=
16:
głowach ſmętnych á ſtrapionych: Y tá go prá=
17:
wi niebogá/ ſucho nie zye: Toż też drugi mogł
18:
by rzec chcąc dáć znáć/ iż ieſt wielką pijániczą.
19:
Ale więcey ſie tego trefia/ iż iednáż rzecż wyło=
20:
żyć ſie roznie może/ niż áby/ theż ſłowá zgodzić
21:
ſie miáły. Iako ſie niedawno trefiło/ chodzącz
22:
w Iármárk Lubelſki miedzy kramy trzey cży=
23:
śći pácholcy/ przyſtąpi ſie żebrak do iedney za=
24:
cney wdowy/ kthorey ieden z onych trzech ſłu=
25:
żył/ proſzącz lámentliwym głoſem/ áby mu czo
przebog


strona: O4

Wtora.
1:
przebog dáłá: powthorzy raz/ y drugi y trzeći/
2:
oney ſwey prośby/ tákiemi ſłowy/ ktore ſłowá/
3:
kámienne ſercze poruſzyćby ſnadź były mogły/
4:
przedſię dobra páni/ nic oney chudzynce nie dá
5:
łá/ áni mu też odmowiłá owemi (do Bogá od
6:
ſyłáiąc) zwykłemi ſłowy: ále ten cżás wſzytek
7:
kiedy vbogi prośił/ ſtałá v kramu/ pilno ná tká
8:
nice złote pátrząc/ ktorych tárgowáła/ iákoby
9:
nic niewiedzącz o onym żebraku. Gdy tho oni
10:
trzey widzieli/ rzekł ten ktory miłował/ pátrz=
11:
cie pánowie/ cżego ſie ia od ſwey wdowy do=
12:
brego nádziewáć mogę/ ktora/ thák ieſt wielką
13:
okrutnicą/ iż nietelko nie chcze ſie vlitowáć nád
14:
tym nágim niebożątkiem/ ktory zdycháiąc gło
15:
dem/ pieniądzá v niey krwáwemi łzámi pro=
16:
śi: ále też áni mu rzecże/ idź z Bogiem/ ták ſie ba
17:
cżę w tym kocha/ kiedy widzi przed ſobą ſtra=
18:
pionego cżłowieká/ á on nádáremno łáſki pro=
19:
śi. Odpowiedział z onych dwu ieden/ Niemáſz
20:
tu żadnego okrucieńſtwá/ ále náuká w. m. ieſt/
21:
ábyś vśilnie żadney rzecży nie prośił/ bo ſnadź
22:
to ieſt iey obycżay/ (ktory chce tą rzecżą w. m.
23:
oznaymić) nie cżynić nic/ ná prośbę nápártą.
24:
Rzekł záſię ten trzeći/ y owſzem práwi/ ieſt tho
25:
iedno obwieſzcżenie/ áby pan wiedział/ iż cho=
O 4 ciaż o=


strona: O4v

Kſięgá
1:
ciaż oná tego nie vcżyni o czo ią proſzą/ iednák
2:
iey nicżyiá prośbá nie mierźi. Pátrzcieſz W.
3:
M. iáko s tey iedney rzecży/ iż wdowá żebra=
4:
ká nie odpráwiłá/ trzy powieśći vroſły/ iedná
5:
ze ſtátecżną przygáną: druga s pomierną chwa
6:
łą: trzecia z żárthem vſzcżypliwym. Wrácá=
7:
iącz ſie tedy ku rzecży około trefnowánia/ thák
8:
powiedam/ iż podług mego zdánia/ troiáki ſpo
9:
ſob ieſt trefnowánia/ chocia pan Myſzkowſki/
10:
dwoiáki telko być powieda/ to ieſt/ ieden ktory
11:
w długim/ á dworſkim iáko ſie co sſtháło po=
12:
wiedániu zależy: drugi ktory w iednym/ á wę=
13:
złowátym rzecżeniu záwiſł: Ale ia trzeći ſpo=
14:
ſob przyłożę/ w kthorym bywáią/ y threfne/ á
15:
prędkie rzecżenia/ y długie á foremne powie=
16:
śći/ y ktemu żárt ábo poſługá iáka/ w ktorey ry
17:
chlej ſie kuńſzt á ſmiech/ niż wielka ſzkodá towá
18:
rzyſzewi naydzie. A przetho ile ku pirwſzemu
19:
ſpoſobu/ gdzie kto długą rzecż prowádzić ma/
20:
tym thorem poydzie/ iákoby báśń iáką powie=
21:
dał/ iáko oto to/ dam ná przykład. W Rzymie
22:
ieden zacny ſláchćić Mántuáńſki chodzącz po
23:
ſali ná páłaczu Papieſkim s thowárzyſthwem
24:
ſwym/ ná ten cżás kiedy Alexánder Papież ſzo
25:
ſty vmárł/ á Pius trzeći Papieżem zoſtał: y ro=
zmawiá=


strona: O5

Wtora.
1:
zmawiáiąc to o ſmierći/ á pánowániu przeſzłe
2:
go Papieżá/ to o tym nowym/ czoby zá páſterz
3:
być miał/ ták powiedział. Pánowie/ cżáſu Ca
4:
tulluſá Poety/ drzwi niemáiącz ięzykow ma=
5:
wiáły/ y ſłuchywáły niemáiącz vſzu/ á záthym
6:
wynarzáło ſie/ y to/ y owo ná ludzie: To pra=
7:
wdá/ iż teraz/ ták oſobnych głow niemáſz/ iákie
8:
były zá Catulluſá/ ále czo wiedzieć/ ieſli drzwi
9:
przedſię/ teiże właſnośći niemáią co y pirwey/
10:
bo iednák wiele tu ieſt w Rzymie podwoiow
11:
z mármuru ſtárego/ A iabych rzekł/ iż te dwo=
12:
ie drzwi vmiáłiby nam powiedzieć to/ wcżym
13:
my wątpimy. A gdi káżdi s tych ktorzy ſłuchá
14:
li náchylał vchá/ j cżekał/ ku cżemuby one ſłowá
15:
ſwe przyſtoſowáć chciał/ á przedſię od ſciány/
16:
do ſciány chodzenie nie vſtáło: Iednym rázem
17:
on záſtánowiwſzy ſie troſzkę/ podnioſł s pręd=
18:
ká ocży/ ku iednym/ ze dwoygá drzwi ná ſali/ y
19:
vkazał pálcem napis nád nimi/ ktory opowie=
20:
dał imię Alexándrá Papieżá/ á ná końcu ſtało
21:
V á I/ co ſie rozumie (iáko káżdy wie) ſzoſty: y
22:
rzekł/ oto macie/ te drzwi powiedáią/ Alexan=
23:
der Papa vi. tho ieſt/ nie drogą przyſtoyną/ ále
24:
mocą á gwałtem przyſzedł był ku Papieſtwu.
25:
Ale podźmy do drugich/ owa co będziem mocz
O 5 wyrozu


strona: O5v

Kſięgá
1:
wyrozumieć/ o nowym Papieżu/ y obroćiwſzy
2:
ſie ku drugim drzwiam/ iákoby nic niewiedział
3:
co tám ma być/ vkazał drugi napis/ gdzie ſtało
4:
iedno N, dwoie PP, á V, czo znácżyło Nicolaus
5:
Papa quintus, y hnet z zánieſieniem powiedział/
6:
zleć pánowie/ Te drzwi mowią/ Nihil papa va=
7:
let. Pátrzcieſz w. m. iáko tho foremny ſpoſob
8:
zátrefnowánia/ á práwie przyſthoyny dwor=
9:
ſkiemu cżłowiekowi/ prawdziwali to rzecż/ á=
10:
bo zmyſlona ktora ſie powieda/ nic ná tym: bo
11:
w tey mierze/ y zmyſlić co thákowego nie wá=
12:
dzi/ y do rzecży prawdziwey nieco ſwego przy
13:
cżynić/ á troſzkę ſkłámáć wolno. Słyſzał kto
14:
kiedy z w. m. páná Ianá Ocieſkiego Podko=
15:
morzego Krák. á Ochmiſtrzá Krolowey Iey
16:
M. ſtárey/ powiedáiącz o pánu Thęcżyńſkim
17:
Podkomorzym Sędomirſkim/ iáko w Wene=
18:
ciey wmowili byli weń/ iż zyadł kothek kociec:
19:
ktorych pan Thęcżyńſki nietelko widzieć/ ále y
20:
wrzaſku ich ſłucháć żadną miárą niemogł: mo
21:
żeli tę rzecż kto/ (ácż podobno nie dziw/ bo cżło
22:
wiek ieſth dziwnie wymowny/ y mądry) tre=
23:
ſniey powiedáć/ iáko on. gdy páná Tęcżyńſkie
24:
go gniew pokázuie/ ſłowá zbiera/ lámenty wy=
25:
cżyta. Nákoniec tego dokłáda/ iáko goſpodarz
po obie=


strona: O6

Wtora.
1:
po obiedzie przyſzedł z reyeſtrem (bo tego dniá
2:
p. Tęcżyńſki z Weneciey wyieżdzał) á w tym
3:
reyeſtrze nie było wylicżánie rzecży/ kthore ſie
4:
iádły/ ábo piły/ ále telko ták ſtało/ Obiad wnie
5:
dzielę koſztuie thák wiele/ Wiecżerza w ponie=
6:
dziáłek ták wiele: owa ile ktory obiad/ ábo wie
7:
cżerza koſztowáłá/ tyle zráchowánego ſummą
8:
przy káżdym dniu ſtało/ á przed numerum / było
9:
to ſłowo Włoſkie Coſta, więcz iż był po Wło=
10:
ſku piſány reyeſtr/ wziąwſzy go ſam w rękę/ ka
11:
zał/ áby mu kto s Polakow co tám byli/ ná Pol
12:
ſkie przetłumácżał. Y vźrzawſzy s prętka Co=
13:
ſta, pytał záraz: A tho ki diabeł? powiedział mu
14:
ten kto go nabliżey ſiedział: To práwi zá białe
15:
go kotá/ to zá burego kotá/ to zá cżarnego kotá.
16:
Skoro to vſłyſzał p. Tęcżyńſki/ vderzył reye=
17:
ſthrem o ziemię/ á do kordá ſie ná goſpodarzá
18:
tárgnął. Ale iądro they trefnośći/ á wdzięcż=
19:
ność wſzytká/ w tym ieſt/ áby cżłowiek powie=
20:
dáiąc iáko ſie rzecż w ſobie miáłá/ vmiał wyrá
21:
źić twarz/ ſłowá/ obycżáie/ y ſpráwę wſzythkę
22:
tego/ o kim mowi: iżby ći ktorzy ſłucháć będą/
23:
zápomniawſzy ſie/ mnimieli/ że to przed ocży=
24:
má ich teraz ſie dzieie. Y kto w to może dobrze
25:
potrefić/ z niebárzo trefney rzecży/ bárzo thre=
fną vcży


strona: O6v

Kſięgá
1:
fną vcżyni. Iáko to náſchwał dobrze vmie Io
2:
M. pan Grábiá s Tarnowá Káſztellan Krá.
3:
ácż drudzy powiedáią/ że dánk tych foremnych
4:
powieśći ſtąd mu idzie/ że on będącz w Koro=
5:
nie cnemi poſługámi Rzecżypoſpolitey wzię=
6:
tym/ będąc Senátorem dawnym/ Hetmánem
7:
ſławnym/ kthemu wielkim pánem/ cokolwiek
8:
rzecże/ káżdą rzecż ludzie chwalą: Ale nie thym
9:
ſie dzieie záprawdę/ iedno iż náthurá/ dawſzy
10:
mu pirwey ine wielkie cnothy/ chciáłá mu theż
11:
ten przyſmák przydáć/ ku nábyciu ieſzcże więt=
12:
ſzey chęći/ á miłośći ludzkiey. Tego thedy pá=
13:
ná/ ſłyſzałem raz powiedáiąc/ iáko gdy dwie=
14:
má zacnym ludziom w Moráwie przyſzło do
15:
tego/ że ſie w ſzránkach bić mieli: ieden z nich bę
16:
dąc bárzo ſtárym/ miał dáć ná ſwe mieyſce za=
17:
ſtępcę ſyná/ y miánował go w then cżás/ kiedy
18:
mu ſzránki w Bernieńſkim ziemſkim ſądzie ſka
19:
zano. Ale ſyn ktory ſercem/ dáleko był od oy=
20:
czá rozny/ żadną miárą ná tho zezwolić nie=
21:
chciał/ powiedáiącz/ pánie oycże/ pytháć mnie
22:
było pirwey o tho/ ieſliś miał w nádzieię moię
23:
duellum przyiąć/ bo ia/ to wiedz pewnie/ bić ſie
24:
nie będę. Przyiaciele krewni widząc onę nie=
25:
ſtworę/ y rozumieiąc/ ieſli ſam ſtáry/ w ſzránki
wnidzie/


strona: O7

Wtora.
1:
wnidzie/ że pewnie przegra: ktemu bacżąc co zá
2:
nieſławá domowi ich/ s ták nikcżemnego ſiná/
3:
vrość miáłá: pocżęli go námawiáć/ pocżęli pro
4:
śić/ áby w tey mierze miał bacżenie ná pocżći=
5:
wość/ y powinność ſwoię/ á vżalił ſie ſzedziwo
6:
śći oycowſkiej/ wſpomniawſzy ná dobrodziey
7:
ſtwo ktore wziął od niego/ zá ktore nie raz/ ále
8:
dzieſięć/ vmrzećby powinien: Owa tám było y
9:
ſłow doſyć/ y namow wymyſlonych/ prośb żá
10:
łobliwych śiłá/ ále żadna rzecż záięcżego ſercá/
11:
ruſzyć nie mogłá: zgołá powiedał/ ia ſie bić nie
12:
będę/ á te ſłowá raz zá rázem vſtáwicżnie po=
13:
wtarzał. Gdy tho widzieli przyiaciele/ weſzli
14:
w rádę/ coby s tym cżynić/ nákoniec po długiej
15:
rozmowie thák nálezli/ y vcżynili: obiecáli mu
16:
pod przyſięgą/ thák ſie o to ſtáráć/ iż do bitwy
17:
nie przydzie/ ále telko o tho prośili/ żeby męſkie
18:
ſercze pokázował/ á opowiedział ſie/ y przyiął
19:
duellum zá oycá. Bá toć práwi vcżynię/ ále że=
20:
by ſie bić/ o tym wy áni myſlcie. Zátym poſpo=
21:
łu s przyiacioły ſzedł/ y wziął ná ſię oycowſką
22:
krzywdę: cżás hnet y mieyſce ſzránkom názná
23:
cżono. Kiedy do thego przyſzło/ ſtánowili ſie
24:
obádwá ná cżás w Bernie. pocżął hnet pytáć
25:
on mężny ſyn. Nuż rychłoliż miedzy námi ro=
zeymie=


strona: O7v

Kſięgá
1:
zeymiecie? Odpowiedzieli mu przyiáciele/ W
2:
ten cżás práwi/ kiedy ná ſwym koniu zbroyno
3:
ná plácu ſtánieſz. Tu dopiero było z nim tur=
4:
nieiu doſyć/ kiedy zbroie ná ſię kłáść/ kiedy ná
5:
koń wſieść żadnym obycżáiem niechciał: Mu=
6:
ſieli mu znowu przyſięgáć/ znowu ſiebie przekli
7:
náć/ iż ſie z nieprzyiacielem bić niemiał: Owa
8:
go wdy ledwo nákoniecz námowili/ że wſiadł
9:
zbroyno ná koń/ á gdi iuż ná plácu ſtánął/ rzekł
10:
do przyiacioł Iuſcz gie czas pani. A ći mu od=
11:
powiedzieli/ ſkoro práwi po trzeciem zátrąbie
12:
niu/ tedy miedzy was wſkocżą wieldzy ludzie/
13:
y rozeymą. Zátrąbi pirwſzy raz trębácż/ pyta/
14:
ieſli to wtory: zátrąbi wtory kroć/ pyta ieſli to
15:
iuż trzeći: á po trzećim thrąbieniu/ kiedy on iął
16:
wielkim głoſem wołáć/ prze páná Bohá/ iuſcz
17:
gie czas/ pocżęli przyaciele/ koniá pod nim boſć
18:
nieznácżnie/ á mowić mu/ othoś zábit nieboże/
19:
broń ſie: Páchołek ſmiáły/ zápomniawſzy ſie/ y
20:
wodzę koniewi/ y ſwe drzewo puśćił/ á doby=
21:
wſzy miecżá/ pirwey nieprzyacielá w biegu po
22:
żył/ á potym gdy koń z nim przeſkocżył ſzrán=
23:
ki/ ktho mu ſie náwinął w oney zgrái/ ſiekł/ rą=
24:
bał/ kłoł/ iż zábitych/ ránnych/ bárzo wiele by=
25:
ło/ á koniá ſnim ledwe vłápiono/ y to/ áż w ten
cżás


strona: O8

Wtora.
1:
cżás/ kiedy mu/ iedno iedlcá w ręku zoſtáły.
2:
Rzecż tá wprawdzie ma wdy nieco trefnośći
3:
w ſobie/ bo y głupſtwo/ y nieſmiáłe ſercze tego
4:
páchołká kto ſobie rozważy/ ſmiać ſie muśi. A=
5:
le p. Krákowſki/ kiedy ią powieda/ tyſiąc kroć
6:
ieſzcże zda ſie ſmácżnieiſza. Iáko też y oná dru
7:
ga/ o pánnie/ kthora ieżdzáłá s pánią ſąſiádą
8:
ſwą/ pocżćiwość iey wyrządzáiącz. Wſzytki
9:
thákowe powieśći/ należą pirwſzemu ſpoſobu
10:
dworowánia. Do tegoż też przyłącża ſie bá=
11:
cżne contrefethowánie/ á pokázowánie cżyich
12:
obycżáiow/ ábo przirodzonych niedoſtátkow/
13:
iáko pan Gábriel náſz Grábowiecki wtym ieſt
14:
oſobny/ bo kiedy Niemcá Polakiem cżyni/ tru=
15:
dno ma być czo trefnieyſzego/ zwaſzcżá iż on w
16:
tym záchowuie vcżćiwość przyſtoyną ſláchći=
17:
cewi/ á ieſli czo thák troſzkę przyſwobodniey=
18:
ſzym powie/ tedy w to pięknie vgodzi/ iż ſie ni=
19:
cżyie vſzy nie obráżą/ gdzie wielki rozum iego
20:
(ácż w inych poważnych rzecżach) ále y w tym
21:
znáć bárzo dobrze. Abowiem ktoby chciał ták
22:
contrefetowáć ludzie/ iáko Guzman/ z rozdzie
23:
rániem gęby/ z wyſzcżyniániem ięzyká/ nie v=
24:
ſzedłby też zá inego/ iedno zá Guzmaná/ á bo=
25:
day nie gorzey: bo wdy Guzmanowi/ iż to ieſt
iego rze


strona: O8v

Kſięgá
1:
iego rzemięſło/ thákowy ſpoſob trefnowánia
2:
przyſtoi/ ále dworzánin bárzoby ſie tym oſzpe
3:
ćił/ bo iemu te rzecży od Guzmanow foremnie
4:
kráść przydzie/ á ludziom ie ták podawáć/ iż=
5:
by ten kto ſie onemu przypátruie/ ieſzcże więcej
6:
rozumiał/ niż ſłiſzy/ ábo widzi/ á we wſzytkim/
7:
áby záchowan był wſtyd/ y ſlácheckie przyſto
8:
ieńſtwo. Tego też dołożę/ iż w tym przydrze=
9:
źniániu/ ábo pokázowániu cżyiey poſtháwy/
10:
mądrze ſie ſpráwowáć trzebá/ áby z żártu nie
11:
wyſzło/ á w nieprzyiaźń ſie nie obroćiło: kthe=
12:
mu/ ma to obacżyć dworzánin/ ktorego cżáſu/
13:
ná kthorym mieyſczu/ y przed kim kogo s cżego
14:
ſztrofuie/ by záſię tego nie contrefetował w to
15:
wárzyſzu/ czo w pánie ieſth/ dobrze lepiey/ go=
16:
dnieyſze ſmiechu. Ieſzcże y tho niepomáłu
17:
ſmiech w nas pobudza (á wſzytko tho przedſię
18:
ku pirwſzemu ſpoſobu trefnowánia należy) kie
19:
dy kto foremnie powieda cżiy práwie głupi po
20:
ſtępek/ ábo rzecżenie: Tákież też/ cżyie nád miá
21:
rę wydwarzánie/ czo białegłowy zową prze=
22:
quinty: Albo więc gruby kłam/ ále rymownie
23:
złożony. Iáko mnie niedawno powiedał po=
24:
tworne głupſtwo Tátárſkie/ Kmitá Márſza=
25:
łek w Kſięſtwie Litewſkim. Przyiechał prá=
wi Tá=


strona: P

Wtora.
1:
wi Tátárſki poſeł ná Wolyń/ do Iánuſzá Bi=
2:
ſkupá ná on cżás Wilnieńſkiego/ onego práwe
3:
go Páná/ gdzie Biſkup niemáiąc ná then cżás
4:
przy ſobie dworu ſwego/ s kthorym ſwietnie/
5:
okázáćby ſie był mogł/ vcżynił ták: Izbę w kto
6:
rey go prziymowáć miał/ kazał obwieſzáć ſie=
7:
ciámi/ wrzecży tho nie w dornu Biſkup/ ále w
8:
łowiech: Y thám kazał poſłá przyprowádzić:
9:
ktory oddawſzy dáry/ dwie ſtrzałce od Cará/
10:
á chuſtkę modrą od Carowey/ niemiał nic ine=
11:
go w ſwey legáciey/ iedno záleczánki. Iánuſz
12:
wyſłuchawſzy poſelſthwá/ kazał wielki kouſz
13:
ſthárego miodu przynieść/ kthory poſłowi zá
14:
zdrowie iego páná wypić roſkazał/ á then kie=
15:
dy kilká ſporych thrunkow vcżynił/ pocżął ſie
16:
pilnie przypátrowáć twarzy/ y vbiorowi Bi=
17:
ſkupiemu/ iáko ná then cżás Biſkup/ vbrał ſie
18:
był ohromnie/ w ſzátę ſzeroką/ á bohátą/ bieret
19:
wielki rogáty ſtároſwiecki/ ſam też obwyſz/ iá
20:
koby ná máyeſthacie ſiedział: Nákoniecz gdy
21:
Tátárzyná on miod rozſzedł/ á bez przeſtánku
22:
ocży wytrzeſzcżywſzy ná Biſkupá pátrzał/ ſpy
23:
thał go łágodnemi ſłowy Biſkup/ dla cżegoby
24:
mu ſie ták pilno przypátrował. Tátárzyn vpi=
25:
ty odpowiedział. Ten ſłuch práwi v nas ieſth
P w hor=


strona: Pv

Kſięgá
1:
w hordzie o tobie/ iákobyś dwie głowie nośił/
2:
ná ſwych rámionach/ á dla thego moy pan/ s
3:
tym ledáiákim poſelſtwem mnie thu poſłał/ á=
4:
bym ſie przypátrzył temu: ia pák wizu v ciebie
5:
nie dzwie hołowie/ ále odnu/ dá dobru.
6:
Thrzeciego dniá Biſkup poſłá odpráwił/ á zá
7:
ſthrzałki Czarowi kulę żelázną od Piſzcżká/ á
8:
Carowey łokieć Koleńſkieo płotná ná chuſtki
9:
poſłał. Nie vſzło tego y oto tho drugie. Do=
10:
ktor Pátricius ktorego wſzyſcy w. m. z vcżo=
11:
nego piſánia znacie/ poſłał Zabrzeſkiego ſługę
12:
ſwego do pewney oſoby w niekthorey potrze=
13:
bie pilney: ſługá wroćiwſzy ſie/ iż pan w komo=
14:
rze był/ ná tháiemney z goſciem rozmowie/ nie
15:
wſzedł tám/ ále cżekáiąc v drzwi/ ná łáwie zá=
16:
ſnął: Pothym gdy ſie on gość s powieſcią od=
17:
práwił/ Pátricius wyprowádziwſzy go/ ſpy=
18:
tał Zabrzeſkiego coby ſpráwił/ A on ze ſnu/ pá
19:
nie práwi/ kazał w. m. ná obiad prośić: A Do
20:
kthor záſię: Ale powiedz mi czo mi wſkazał ná
21:
moie pytánie/ po com ia ciebie ſłał/ Odpowie=
22:
dział Zabrzeſki/ Hę pánie. Ma ſie ſam z w. m.
23:
vźrzeć. Zátyni Doktor fráſuiącz ſie ná tákowe
24:
głupſtwo/ że mu tego zárázem nie powiedział/
25:
tákież y o obiad/ żeby ſie był wcżás wymowić
mogł/


strona: P2

Wtora.
1:
mogł/ iżby go zá hárdeo nie rozumiano/ wſzedł
2:
do komory/ y pocżął piſáć. Zabrzeſki po máłey
3:
chwili iął kołátáć/ pan ſpyta kto ieſt. A on/ Ia
4:
pánie Zabrzeſki. Nie rácż ſie w. m. fráſowáć/
5:
ſniłoć mi ſie owo wſzytko/ cżom w. m. powie=
6:
dał: A Pátricius co ſie miał gniewáć/ to ſie mu
7:
ſiał okrutnie ſmiać. Snadź iákiś kſiądz we
8:
Włoſzech widząc/ kiedy zbrodniá kát wyſwie
9:
cáiącz z miáſtá/ okrutnie ſiekł miotłámi/ vżalił
10:
ſie go/ bo then zbrodzień nieborak/ chocia miał
11:
grzbieth bárzo zrániony/ wſzákoż przedſię po=
12:
málucżku ſzedł/ nie inácżey/ iedno iáko kiedy o=
13:
wo kto/ przechadza ſie z roſkoſzy: y rzekł k nie=
14:
mu. Niebożę ſtradny/ dzwigay ſpieſzno te no=
15:
gi/ á co naprędzej zbądź tey boleśći/ y ſromoty.
16:
Obroćiwſzy ſie on zbrodzień/ páthrzał pirwey
17:
chwilę iákoby s podziwieniem ná kſiędzá/ nicz
18:
nie mowiąc/ á potym ták rzekł/ kiedy ciebie kſię
19:
że będą chwoſtháć/ poydzieſz thy iáko będzieſz
20:
chciał/ á teraz day mnie pokoy/ iż ia idę/ iáko mi
21:
ſie podoba. A drugi/ też kſiądz/ á ieſzcże kte=
22:
mu opát/ będąc przy tym kiedy Kſiążę Vrbin
23:
ſkie/ rádziło ſie/ czoby s tą ziemią cżynić miał/
24:
ktorą było wykopano zákłádáiąc fundáment/
25:
pod páłac Vrbińſki: bárzo tho łatwia powie=
P 2 dział/


strona: P2v

Kſięgá
1:
dział/ gdzie ią podzieć. Roſkáż oto w. m. wy=
2:
kopáć wielki doł/ á tám bez wielkiego łamánia
3:
głowy wſypáć ſie ziemiá thá może. Rozſmia=
4:
wſzy ſie kſiążę odpowiedziáło mu/ á tę ziemię/
5:
gdzie podzieć będzie/ ktorą cżyniąc doł wyko=
6:
páią? Káż powieda w. m. ták wielki doł wy=
7:
kopáć/ iżby thám oboiá ziemiá wſypáć ſie mo=
8:
głá. Owa chocia Kſiążę rozwodziło mu to/ iż
9:
im więtſzy by ſie doł kopał/ tymby więczey zie=
10:
mie ná gorę wychodziło: żadną miárą inácżey
11:
rozum iego niemogł poiąć/ áni thego dał ſobie
12:
powiedáć/ áby niemogł ták wielkiego dołu wy
13:
kopáć/ w ktoryby y ſtára/ y ſwieża ziemiá we=
14:
ſzłá. A wſzytko powiedał/ kiedy go doieżdza=
15:
no/ każ przeto w. m. tym więtſzy doł wykopáć.
16:
Powiedáią to o Wenetach/ iż drugi y vm=
17:
rze ták/ á iáko żyw ná koniu nie ſiedział. Tákże
18:
też ieden máiąc ná dáleką drogę iecháć/ prośił
19:
drugiego/ ktori przy poſle do Niemiec ieżdzał/
20:
áby mu wſzytko ſpiſał/ cżegoby ná drogę trze=
21:
bá. Then nie pátrząc/ czo zá cżym idzie/ zgoła
22:
ták piſał/ iáko mu co ná myſl przyſzło: y pocżął
23:
Reyeſtr Item oſtrogi/ Item boty/ Item tło=
24:
mok/ y dáley co tám ſtało. Co gdy on ktory ſie
25:
ná drogę gotował wſzytko ſkupił/ wyiechał do
Miſtrzá


strona: P3

Wtora.
1:
Miſtrzá miáſtecżká ná brzegu/ ſkąd iuż w dro
2:
gę wſiádáć miał: á názáiutrz wziął Reyeſtr w
3:
rękę/ y cżytha/ Item oſtrogi/ Y każe ſłudze żeby
4:
mu oſtrogi przypiął: ſługá powie/ pánie zleć/
5:
boty pirwey muśi obuć/ Powiedział pan/ Iuż
6:
ty mnie nie ćwicż/ dáley ten bywał/ niż ty/ kto
7:
mi to piſał: ſługá nieprzećiwiąc ſie pánu/ oſtro
8:
gi przypnie/ y poſzli záſię do reyeſtru/ gdzie ſta
9:
ło we wtorym rzędzie. Item boty. Dayże ſám
10:
teraz dopiero boty/ rzekł pan. Gdy do obuwá=
11:
nia przyſzło/ co cżynić/ żadną miárą z oſtrogá=
12:
mi tám nogi nie wnidą. Day ſám nożá Wenet
13:
powiedział/ y hnet bothy rozerznął/ á pothym
14:
włożiwſzy tám y z oſtrogámi nogi/ rzekł do ſłu
15:
gi/ otoż widziſz/ że tu dobrze piſano/ bo ten bot/
16:
zákryie oſtrogę/ iż ſie nie vbłoći.
17:
A drugi záſię tákież Wenet wſiadſzy ná koń/ á
18:
thrzymáiącz go bárzo ná wodzy/ bodł gi żeby
19:
ſzedł/ á koń ſnim wſpák/ áż ku domowi iedne=
20:
mu przyſzło: á then dopiero zápárwſzy nogą o
21:
węgieł/ á niechczącz iákoś wodzę puśćiwſzy/
22:
pchnął koniá ſobą/ iż z mieiſcá poſtępić muſiał/
23:
y rzekł/ tho ten dyabeł by Barká/ z mieyſczá nie
24:
poydzie/ áż popchnieſz. Rzekł thu pan Wa=
25:
pow. cżemu w. m. nie powieſz oney o Floren=
P 3 tinie/


strona: P3v

Kſięgá
1:
tinie. Odpowiedział p. Derſniak/ Niepomnię
2:
ktora to/ Ale powiedz ią w. m. ſam. Zátym p.
3:
Wapowſki. Florentinowie walcząc przeciw=
4:
ko Pizie miáſtu/ wydáli byli pieniądze wſzyt=
5:
ki s poſpolitego ſkárbu/ ták iż nie było ſie iuż dá
6:
ley do cżego ſięgnąć/ á woyná ſtátecżna/ dopi=
7:
ro ſie w ten cżás pocżynáłá: Owa nielza iedno
8:
wdy o thym rádzić/ gdzie á iáko pieniędzy do=
9:
ſtáć/ Y hnet zezwawſzy rádę/ kazano káżdemu
10:
powiedzieć ſwoie zdánie/ o nábyciu pieniędzy/
11:
Gdy/ ten to/ ow owo powiedział/ przyſzło ná
12:
iednego ſtárczá/ kthory z weſołą twarzą thák
13:
rzekł: Nálazłem ia w ſwey głowie dwie ła=
14:
twie drodze/ iż w krotkim cżeſie/ bárzo wielkie
15:
pieniądze zebráć możem: A tho ták/ Náſzá In
16:
tratá práwi/ naipewnieyſza ieſth/ ze człá bram
17:
Florenckich/ Othoż/ czo teraz ieſt iedennaſcie
18:
bram w mieſcie/ to ich kázáć drugą iedennaſcie
19:
vcżynić/ y przybędzie nam thyle intraty/ ile iey
20:
pirwey było. Druga ieſth drogá. Roſkázáć
21:
hneth/ áby we trzech/ ábo we cżterzech náſzych
22:
miáſtecżkach mińcę bito/ nie inácżey/ iedno iá=
23:
ko w ſámey Florenciey: á iżby vſtháwicżnie y
24:
we dnie/ y w noczy robiono/ á nic inego/ iedno
25:
wſzytko cżerwone złote: to hnet/ y bez wielkie=
go nakłá


strona: P4

Wtora.
1:
go nakłádu pieniądze będą. Gdy ſie tu káż=
2:
dy mądremu temu wynaláſkowi roſmiać mu=
3:
ſiał. Powiedział p. Boiánowſki. Y thoć byłá
4:
nie naygorſza/ ktorąm ia ſam w drodze/ s Krá
5:
kowá do wielkiey Polſki iádąc ſłyſzał. Chłop
6:
ieden (bywſzy w Krákowie/ ná then cżás/ gdy
7:
poſłowie Kſiążąt Pomorſkich/ Krolowi imie
8:
niem pánow ſwych w puł rynku hołd podług
9:
zwycżáiu cżynili) przed drugiemi w kárcżmie
10:
powiedał: Iáko tám ná wiele cżyſtych rzecży
11:
pátrzał/ iáko krol w dziwnym vbierze wyſoko
12:
ſiedział/ á pánowie niżey około niego: iako śi=
13:
łá bárzo ludzi pięknie vbránych/ ná koniech/ pie
14:
ſzo/ we ſrebrze/ we złocie widział: y dziwnego
15:
ſie gránia naſłuchał/ thák iż mnimał by był w
16:
Ráiu. w tym ſpytał go chłop drugi. coby wdy
17:
tám naioſobnieyſzeo widział. Odpowiedział/
18:
Było ſie tám ná wſzytki ſtrony cżemu dziwo=
19:
wáć/ ále miedzy inemi rzecżámi/ to mi ſie nay=
20:
dziwnieyſza zdáłá. Cżłowiek iákiś/ przy dru=
21:
gich kthorzy gráli ná ſurmach/ ná potworney
22:
grał trąbie/ ták iż co raz/ to iey ſobie niemal puł
23:
łokćiá w gárdło puſzcżał/ y záś wyimował/ y
24:
záś znowu wpychał. Niewiem áby czo dziw=
25:
nieyſzego ná ſwiecie być mogło. Owa kmieć
P 4 głupi/


strona: P4v

Kſięgá
1:
głupi/ mnimał/ áby owá cżęść puzaná/ kthora
2:
ſie/ y tám/ y ſam pomyka/ w gárło wchodziłá.
3:
Zátym p. Derſniak iął ſwoię prowádzić/ mo=
4:
wiąc. Co ſie záſię wydwarzánia thycże/ kiedy
5:
ieſt mierne/ tedy cżłowieká ktory onego ſłucha
6:
mierźi/ ále gdy wydwarzánie wynidzie s miá=
7:
ry/ vſmiać ſie mu cżłowiek muśi. Iáko gdy
8:
więc owo ktho/ około wſpaniáłey ſwey myſli
9:
powieda/ około doſtátku/ bo ia pomnię iedne=
10:
go/ ktory po trzydzieśći cżerwonych złothych
11:
ná ſzańc w wárcaby gráć niechciał/ powiedá=
12:
iąc/ á co to ieſt/ wſzák/ po ták mále gráć/ iáko=
13:
by wſzy bił: więc záſię kiedy kto powieda około
14:
ſweo męſtwá: około zacnośći domu: ábo białe=
15:
głowy kiedy powiedáią około cudnośći/ około
16:
ſwych obycżáiow/ cżego niemogą ieść/ ná czo
17:
niemogą páthrzyć/ cżego niemogą ſlucháć/ o
18:
cżym niemogą myſlić/ záwdy tákowe zbytnie
19:
wydwarzánie/ ábo iáko ſámeż białegłowy zo=
20:
wą przequinty ſmiech zá ſobą ciągną. Iáko
21:
niedawno iedná páni powiedziáłá/ gdy iey py
22:
tano ná iedney bieſiedzie/ o cżymby ſie zámyſli
23:
łá/ y przecżby byłá złey myſli. Atoli práwi my
24:
ſlę ſobie/ kiedy ná ſąd Boży przydzie/ iż thám
25:
wſzyſcy ludzie nágo ſthánąć máią/ wielki ſrá=
ſunk s te


strona: P5

Wtora.
1:
ſunk s tego mam/ iż też ciáło moie/ iáko y inych
2:
ludzi/ nágie ma być widziano: A ile kroć ná to
3:
wſpomnię/ záwdy złey myſli być muſzę.
4:
Záſię gruby kłam/ rymownie złożony/ then też/
5:
ieſli czo/ cżłowieká rozſmieſzy. Dziś trzeći
6:
dzień/ powiedał ieden z náſzych. Iż chłopi/ i=
7:
dącz ze wśi ná iármárk kthory był w kilku mi=
8:
lach/ opoźnili ſie/ że w boru zoſtáć przez noc mu
9:
ſieli. Więc iż było o gromnicach/ kiedi wilcy ſtá
10:
dem chodzą/ rádzili miedzy ſobą/ iákoby noc tę
11:
przeſpáć/ á wilcy żeby ktorego z nich nie ziedli.
12:
Ieden powiedział/ Niećmy ogień/ á nie ſpimy:
13:
Odpowiedziano mu/ iż ták zle/ bo rychley wil=
14:
cy do ogniá przydą. Wyrwał ſwoię drugi po
15:
wiedáiąc/ Skłádźmy ſie práwi kołem/ iżby ie=
16:
den drugiego głową dotykał/ á ták ieſliby kto=
17:
rego z nas Wilk zá nogę popadł/ vcżuie podle
18:
niego drugi: zgánili drudzy j tę rádę/ mowiąc/
19:
Kiedy ſie práwi rozeſpim/ wnet głowy dáleko
20:
od ſiebie będą/ w tym mogą wilcy przypáść/ y
21:
wyiąć s kołá dwu/ y trzech/ że drudzy nie vcżu
22:
ią. Owa po długim rokowániu/ náoſtátek po
23:
rádził ták iákiś ſtárzecz/ wleść ná ktore wyſo=
24:
kie drzewo/ á tám nieſpiącz/ dniá cżekáć. Y v=
25:
cżynili ták/ porąbili hnet dwie ſoſni/ á vcżyni=
P 5 wſzy ná


strona: P5v

Kſięgá
1:
wſzy ná nich kárby/ iákoby ſthopnie/ ná iednę
2:
wyſoką ſoſnią po nich wlezli/ y tám przez nocz
3:
byli/ obáliwſzy ſoſnie ná ziemię. Názáiuthrz/
4:
gdy nie wſzytczy mogli być thák cżerſtwemi/
5:
(zwłaſzcżá iż było miedzy nimi nieco ſthárych
6:
mężow) żeby ná doł bez pomoczy zeſzli: obráli
7:
miedzy ſobą kilku/ czo cżerſthwieyſzych/ á duż=
8:
ſzych/ áby naypirwſzy/ mocney ſie gálęźi viął y
9:
trzymał/ á drugi iego nog/ á záſię trzeći wtore=
10:
go nog/ áż ták do ziemie/ á po tych dopiero owi
11:
leniwi/ iáko po drábinie/ áby ná doł ſchodzili.
12:
A gdi przyſzło do tego/ że drudzy po onych ſpię
13:
tych/ iuż z gory leźli/ pocżął ten naywyſzſzy wo
14:
łáć/ ſpieſzcie ſie/ day was zábito/ bo mi ták bár=
15:
zo cięſzko/ iż ledwe ſie iuż gáłęźi trzymam. A ie
16:
den s thych kthorzy leźli/ rzekł/ Brácie nie łay/
17:
wſzák ieſlić cięſzko/ á ſłábo thrzymaſz/ popluy
18:
rąk ſobie: á then gdy chciał vſłuchnąć rády/ ze
19:
wſzytkimi záraz gruchnął o ziemię/ ktho ſzyię/
20:
kto rękę/ ktho nogę złamał/ ledwe podobno ie=
21:
den/ ábo dwá/ wroćili ſie do domu. Drugą
22:
táką/ też niebárzo podobną ku prawdzie/ po=
23:
wiedał raz ieden Włoch zá prawdziwą/ Iáko
24:
widział w Porthugáliey máłpę dáleko rozną
25:
od tych kthore widamy/ s tych nowo nálezio=
nych wy


strona: P6

Wtora.
1:
nych wyſpow przywiezioną/ ktora bárzo do=
2:
brze ſzáchy gráłá: Owa iednego cżáſu/ grał ye
3:
ſnią przed krolem Portugálſkim then ſláchćic/
4:
ktory ią ſtámtąd przywiozł: Máłpá vcżyni=
5:
wſzy kilká ſcia/ bárzo miſternego/ zá kthorym
6:
muſiał on wniść do ciáſnego kątá/ náoſtátek/
7:
dáłá mu met. A dobry pan rozgniewawſzy ſie/
8:
iáko więc bywa/ kto met weźmie/ wziął ſwego
9:
krolá w rękę/ ktory był dobrze ſpory/ iákie ſzá=
10:
chy v Portugálcżykow bywáią/ y vderził nim
11:
w łeb vbogą máłpę. Máłpá ſkocżywſzy ná
12:
ſtronę ięłá wrzeſzcżeć/ iákoby miáłá vpomináć
13:
ſie ſpráwiedliwośći v krolá/ o nieſłuſzne vde=
14:
rzenie. Po wtore ią záſię wyzwie on ſláchćić/
15:
á tá/ zbrániawſzy ſie długo przez znáki/ náko=
16:
niec wdy námowić ſie dáłá/ y ięłá ie gráć zno=
17:
wu/ ták dobrze/ że go iáko y pirwey do złey to=
18:
ni przywiodłá: nákoniec widząc że mu iuż met
19:
iednym ſtąpieniem dáć miáłá/ chytrze obwá=
20:
rowáłá ſobie/ áby ią po wtore nie boláło: po=
21:
málucżku práwą ſwą rękę/ iákoby co inego cży
22:
niąc/ włożyłá pod łokieć lewey ręki/ onego do
23:
brego páná/ ktorą rękę on/ iáko delikat/ położił
24:
był ná poduſzecce táfciáney/ y prędko wyrwá
25:
łá mu ią s podręcża/ á záraz/ y lewą ręką dałá
mu pie=


strona: P6v

Kſięgá
1:
mu pieſzkiem met/ y práwą/ włożyłá ſobie onę
2:
poduſzecżkę ná głowę/ áby tá byłá/ iáko tarcżą/
3:
ná on Száchowy raz/ á pothym vcżyniłá ſkok
4:
przed krolem/ ná znák zwycięſtwá.
5:
Ale kto ſie thákowemi powieſciámi chce vcie=
6:
ſzyć do woley/ y náucżyć ſie cżego/ ſłuchay one=
7:
go nie vbogiego ziemiániná/ co ná káráſiu ież=
8:
dza: á w ſzcżuce nálazł iáſtrząbá á on kuropá=
9:
twę ſkubie: y miał kiedyś leczowego kthory w
10:
wozie ciągnąc kuropatw záwietrzył/ á on nie=
11:
będąc tákim/ wyſiadł/ y pięćdzieſiąt ich/ kobier
12:
cem przykrył. Wyrozumieliſcie iuż podo=
13:
bno w. m. czo to ſą zá trefne powieśći/ kthore
14:
ná doſtátecżnym wypowiedzeniu rzecży/ kto=
15:
ra ſie kiedy sſtáłá należą. A teraz podźmy do
16:
tey trefnośći kthora ná iednym telko/ krotkim/
17:
zwięzliwym/ á s prętká rzecżeniu záwiſłá. A
18:
iáko w pirwſzey długyey/ á foremney powie=
19:
śći/ ábo też y w contrefetowániu kogo/ mamy
20:
ſie tego ſtrzedz/ ábyſmy w nicżym niebyli podo
21:
bni błaznom/ ták też záſię w tym krotkim rzecże
22:
niu/ ma ſie Dworzánin wiárowáć/ áby go zá
23:
iádowitego/ á tego kthory nie vmie zátrefno=
24:
wáć áż z vſzcżypkiem/ á deſpektem cżyim/ nie=
25:
miano: bo tákowy złoſliwy ięzyk/ godzien by=
wa/ przy=


strona: P7

Wtora.
1:
wa przykrſzego niż ſłowy karánia. S tych
2:
tedy trefnośći/ ktore w krotkim rzecżeniu zale=
3:
żą/ tá ieſt nayſubtelnieyſza/ ktora s ſłowá/ ábo
4:
rzecży dwuwykłádnej/ roſcie/ iż ią cżłowiek ná
5:
inákſze/ niż rzecżono wyrozumienie vłápi. Iá=
6:
ko máiąc raz dworzánie ieść v páná Mikołá=
7:
iá Tárłá/ Chorążego Sędomirſkiego/ pythał
8:
ieden drugiego przed Krolem ſtoiącz/ pánie á
9:
wſzák v Tárłá/ iáki táki odpowiedział v Tár=
10:
łá: áż do páná Reyá przyſzło: ktory gdy go też
11:
ſpytano/ pánie á wſzák v Tárłá/ On záraz by z
12:
bicżá/ ze dwu iedno vcżynił ſłowo/ y rzekł/ wie
13:
ią diabeł/ iaciem iey tám w ogon nie pátrzał.
14:
Ale nie záwdy tákowe rzecżenie trefne być mo
15:
że/ więcey ſie mu poſpolicie ludzie dziwuią/ iá=
16:
ko temu/ ktore z byſtreo rozumu pochodzi/ niż á=
17:
by mu ſie bárzo ſmiać miano. A cżáſem áni kęs
18:
ieden ma ſmiechu w ſobie/ owſzem ſtátek/ á po=
19:
wagę. Iáko Scipionowi Africano ná bieſie=
20:
dzie/ kiedy mu ſie kilká kroć więniec ná głowie
21:
przerwał Licinius Varus powiedział/ nie dzi=
22:
wuy ſie práwi/ żeć nie wcżás ten wieniec/ gło=
23:
wá to bowiem wielka. Ku cżći to było Scipi=
24:
onowi. Ale Cżechowi iednemu niebárzo/ o kto
25:
rym gdy byłá pirwey thá ſławá/ iákoby miał
zamek


strona: P7v

Kſięgá
1:
zamek (ktory on był prze głod nieznośny/ á nie
2:
doſtátek wody/ nieprzyiacielowi podał) prze=
3:
dáć/ á raz gráiącz piſáną/ kilká kroć/ iákoś ry=
4:
chło/ ieden po drugim/ kártę przedáł/ y záwdy/
5:
ſam naylepſzą zrzucáiąc/ ieſzcże muſiał dawáć
6:
niemáłą pieniężną winę/ ieden podle niego ſie=
7:
dzącz z żalu mu powiedzyał/ Bá tho dziwna
8:
rzecż/ iż ſie to nikomu tu nie trefiło/ iedno w. m.
9:
przedáć. Owa iákom pirwey powiedzyał/
10:
thákowe zátrefnowánie/ z rzecży/ ábo ſłowá
11:
dwuwykłádnego/ podoba ſie ſkoro naybárziej
12:
ludziom: bo to nieledá rozum/ ktori może rzecż/
13:
ktorą wſzytczy iednáko wten cżás rozumieią/
14:
ku inákſzemu wykłádu przyciągnąć: przetho
15:
też tákie rzecżenie/ bárziey dziwne ieſt/ niż ſmie
16:
ſzne: oprocż ieſli kniemu druga threfność przy=
17:
ſtąpi. Ale naypoſpolitſza trefność tá ieſt/ kie=
18:
dy cżłowiek ná ſwe ſłowá/ dáleko rozną po=
19:
wieść ſłyſzy/ niż tá kthorey cżekał/ á ieſli ieſzcże
20:
przyłącży ſie do thego/ dwuwykłádne ſłowo/
21:
dáleko rzecżenie będzie trefnieyſze. Iáko gdy
22:
iednego cżáſu Krolowi I. M. przywiedziono
23:
było z Niemiec niemáło pięknych frezow wro=
24:
nych. Krol I. M. pátrzącz ná nie z okná/ rá=
25:
dził ſie s pánem Koniuſzym/ á s pánem Oboź=
nym/ co=


strona: P8

Wtora.
1:
nym/ czoby zá rząd dáć ná nie miał. Stháni=
2:
ſław Białobocki niedáleko ſtoiąc/ á ſłyſząc o=
3:
no/ powiedział/ vkazawſzy ná kilku trędowá=
4:
tych/ ktorzy przed krolem/ rzędem podle ſiebie
5:
ſtali. A to iuż ieſt práwi/ rząd cżerwony goto=
6:
wy/ y niemoże być nád ten cudnieiſzy/ iedno im
7:
káżcie co rychley/ twarzy połupić. By był Bia
8:
łobocki zgołá rzekł/ iż s tych cżerwonych twa=
9:
rzy/ każ wáſzá K. M. pocżynić rzędy/ było by
10:
było doſyć trefnie/ bo by był Krol tho vſłyſzał/
11:
cżego ſie ſłyſzeć nie nádziewał: á ſámá tá rzecż/
12:
iż ze ſkor cżłowiecżych/ rzędy być miáły/ ma
13:
ſmiech w ſobie: ále iż on wziąwſzy tho ſłowo
14:
rząd/ przyſthoſował ie ku inemu/ y vkazawſzy
15:
rząd/ kthorym oni trędowáći ſthali/ odmienił
16:
właſność ſłowá/ przeto dla tey wtorey trefno
17:
śći/ z dwuwykłádnego ſłowá/ rzecżenie było
18:
dáleko trefnieyſze. Iáko y tho drugie. Pan
19:
Kozieł ziemiánin Sędomirſkiej ziemie/ będąc
20:
w Wiznie ná rocech przy przyiacielu/ s ktho=
21:
rym/ áni do goſpody sſiadáiąc/ wſzytek dzień
22:
ſtrawił/ gdy ſie iuż było zmierzkło/ ſzedł ſam/
23:
ſług nie cżekáiąc do goſpody ſwey/ ktorey nie=
24:
wiedział: Owa pytáiąc ſie to tego/ to owego/
25:
trefi ná iákiegoś páchołká/ y mowi mu/ Towá
rzyſzu nie=


strona: P8v

Kſięgá
1:
rzyſzu niewieſz gdzie thu moiá goſpodá. A on
2:
rzekł. A ktoś ty? Odpowiedział mu/ Iam ieſt
3:
Kozieł. A páchołek záraz/ kiedyś kozieł/ thedy
4:
w chlewie twa goſpodá. To tu y vſłyſzał/ tá=
5:
ką odpowiedź iákiej nie cżekał/ j to ſłowo dwu
6:
wykłádne Kozieł/ ſmiechu przyſporzyło. Ale
7:
tę rzecż pan Ian Kochánowſki/ w ſwoich frá=
8:
ſzkach bárzo trefnie wierſzem powiedział.
9:
Więc iż tákowego dwuwykłádnego rzecżenia
10:
śiłá ieſt ſpoſobow/ dla thego dworzáninowi/
11:
bácżnie w thym poſtępowáć przydzie/ áby v=
12:
ważył czo może być trefnie/ á czo iákoby drwá
13:
gryzł: y co łatwie ku rzecży przypádnie/ á co ſie
14:
nieda pociągnąć/ áni náchylić: á pilnie przyſłu
15:
chywáiąc ſie káżdego powieśći/ vmiał vłowić
16:
ſobie thákie rzecżenie/ bez obrázy/ iákom y pir=
17:
wey powiedział oſoby ktorey. Nie thák iáko
18:
ieden vcżynił/ czo do przyacielá ſwego/ kthory
19:
był ſlep ná iedno oko/ práwie w ten cżás przy=
20:
ſzedſzy/ kiedy káżdy gość v niego s tych ktorich
21:
był ná obiad náprośił mieyſce ſwe záſiadł/ chy
22:
bá ſtołek przed ſtołem ná kráiu ſtał dla goſpo=
23:
darzá: gdy goſpodarz/ iáko przyſthało prośił/
24:
áby zoſtał ná obiad/ bez odmachu powiedział/
25:
bárzo rad práwi/ bo iednák widzę thu prożne
mieyſce


strona: Q

Wtora.
1:
mieyſcze iednemu: y vkazał pálczem/ nie ná on
2:
ſtołek przed ſtołem/ ále ná ono mieyſce ſkąd o=
3:
ko wyciekło. To było przyoſtrſzym/ á bez przy
4:
cżyny vſzcżknienie/ á káżdemu iednookiemu toż
5:
by ſie powiedzieć mogło. Więc iż ná thákowe
6:
rzecżenie rozumie cżłowiek że dawno przed
7:
tym myſlono/ máło ábo nic ſmiać mu ſie może.
8:
Tákoweyże też ieſt kuźniey y owo drugie/ kie=
9:
dy cżłowiekowi ktory niema noſá mowi ktho/
10:
Ná czoż ty bráćie kłádzieſz okulary? ábo cżym
11:
lecie woniaſz rożey? Ale miedzy inym trefnym
12:
rzecżeniem/ tho ma ſwą oſobną wdzięcżność/
13:
kiedy kto te ſłowá ktoremi go dotkniono przy=
14:
iąwſzy/ obroći rzecż ná tego kto go doiechał/ y
15:
iegoż go właſną tnie bronią. Iáko Doktor
16:
Roizius Iſzpan cżłowiek y bárzo vcżony/ y ná
17:
odpowiedź dziwnie ſkory/ Iákubelluſewi Me
18:
dikowi powiedział gdi go ſzkálował z mdłego
19:
wzroku mowiąc. Domine Doctor Tu parum vi
20:
des, Odpowiedział Iſzpan, verum eſt, nam te vi=
21:
des, qui es parum. A drugi v ſądu/ ſtoiąc przy
22:
przyiacielu/ y wiele zá nim mowiącz/ gdy mu
23:
przećiwney ſtrony prokurator rzekł/ co ty oto
24:
ſzcżekaſz. Odpowiedział. Muſzę práwi/ bo wi
25:
dzę złodzieiá. Iechał tákież przez niepomnię
Q ktore


strona: Qv

Kſięgá
1:
ktore miáſto cżłowiek otyły/ á iákiś mędrek vź=
2:
rzawſzy on ieo wielki brzuch/ powiedział/ Dru
3:
dzy ludzye zá ſobą ſumki noſzą/ ále ie then ma
4:
przed ſobą: hnet ten tłuſty odpowiedział/ ták
5:
trzebá bráćie w thym mieſcie/ gdzie pełno zło=
6:
dziei. Iednego cżáſu też towárzyſz náſz ieden
7:
(o kthorym tá ſławá ieſt/ iákoby pácholęciem
8:
będąc/ miał kiediś miáſto chłoſti/ być w koſzu)
9:
Stániſłáwowi Białobockiemu ná bieſiedzye
10:
rzekł. Myły pánie/ dobra to wdy byłá wodá/
11:
przez ktorąś w. m. kotá ciągnął. A Białoboc=
12:
ki odpowiedział/ wierę niewiem złali/ dobra=
13:
li byłá/ bo ná ten cżás vrwał ſie był wnię/ chłop
14:
iákiś ſzalony/ s koſzem/ y zámąćił wſzytkę/ iżem
15:
iey w gębę niemogł wpuśćić. A drugi tháko=
16:
wyſz ryczerz koſzowy powiedział themu ktory
17:
ciągnął kotá: Miły pánie/ v dyabłá wdy thák
18:
prętko tych powrozow doſtano/ ktorych wam
19:
było do kotá ciągnienia potrzebá? Odpowie=
20:
dział ten/ A za w. m. niewieſz/ iż ſzánownemu
21:
o wſzytko łatwie/ bo ia pánie/ ſkoro ſie kot od=
22:
práwi/ to powrozy hnet rozwieſzáć/ wyſuſzyć/
23:
y ſchowáć ná drugi raz każę/ ále wy wſzytko po
24:
pſuiecie/ porzeżecie/ pokáźicie/ iż áni wam/ áni
25:
drugiemu wáſzá robotká niepłatna. Ieſt też
y drugie


strona: Q2

Wtora.
1:
y drugie zátrefnowánie/ kiedy kto przyda/ ál=
2:
bo vymie/ ábo odmieni w ſłowie literę/ ábo ſy=
3:
lábę iáką/ Iáko kthoś/ máiącz zwáć przezwi=
4:
ſkiem Doktorá Retikuſá/ zwał go heretikiem.
5:
A pan Boguſz Stároſtá Kraſnoſtháwſki ſie=
6:
dzącz niedawno miedzy Kánoniki Krákow=
7:
ſkiemi/ á mowiącz to o tym/ to o owym: z rze=
8:
cży mu iákoś przyſzło że miał pomienić Preſti=
9:
monium, y rzekł miáſto tego proſtibulum. Pra=
10:
wdá iż on połáćinie nie vmie/ ále przedſię (iá=
11:
ko ieſt we wſzytkim bácżny) bárzo dobrze wie=
12:
dział czo znácżyło to ſłowo/ y náſchwáł go ták
13:
w ten cżás vżył. Więc y to bywa trefnie/ kie=
14:
dy kto przyſtoſuie do ſwey rzecży wirſzyk iáki/
15:
wyniczowawſzy gi/ ábo chocia zoſtháwiwſzy
16:
go przy ſwym wykłádzie/ iedno ſłowo iákie w
17:
nim odmieniwſzy. Tákież też gdy ktho vmie
18:
wyrwáć s kſiąg co tákiego/ co v ludzi cżęſto by
19:
wa w vſciech/ á ná ſwoy młyn obroćić. Iáko
20:
ieden maiąc y złą/ y przemierzłą/ y bárzo żádną
21:
żonę/ kiedy go pytano iákoby ſie miał/ odpowie
22:
dział. Co rozumieſz práwi/ iáko ſie mam/ gdyż
23:
Furiarum maxima iuxta me cubat. Trefnie theż
24:
kiedyś powiedział/ ieden dworſki cżłowiek Bi
25:
ſkupowi Padewſkiemu. Co oto ták było.
Q 2 Biſkup


strona: Q2v

Kſięgá
1:
Biſkup do pewnego klaſzthoru mniſzek w Pa=
2:
dwi/ dał mnichá/ o ktorego y náuce/ y przykłá=
3:
dnym życiu wſzytczy ludzie dobrze rozumieli/
4:
áby tám kazał/ y ine obrzędy koſcielne ſpráwo
5:
wał: Tákże brát/ ſłucháiąc cżęſto ſioſtr ſpowie
6:
dzi/ zápowietrził ich pięć/ A máło ich też co wię
7:
cey w onym klaſztorze było. Kiedy ono zápo=
8:
wietrzenie po wzdętey boląccze poznano/ poi=
9:
mano mnichá/ kthory ſie hnet przyznał powie=
10:
dáiąc/ iż go ná tho dyabeł záwiodł/ Owa Bi=
11:
ſkup inácżej nic/ iedno gárłem ſkáráć go chciał.
12:
Miał ten mnich vcżonym będąc/ wiele przyia=
13:
cioł záchowáłych/ ktorzy wſzyſczy poſpołu y z
14:
onym dworſkim cżłowiekiem/ do Biſkupá przi
15:
ſzli proſząc/ áby miał litość nád onego niebora
16:
ká krewkoſcią: Biſkup żadnym obycżáiem od=
17:
puśćić mu niechciał. A gdy oni przedſię ná Bi=
18:
ſkupie ſłowá nie pátrząc/ przez przeſtánku pro
19:
śili/ omawiáiąc go/ iáko złym położeniem do=
20:
brego cżłowieká ſkáźi/ więc iż cżłowiecżeńſtwo
21:
prędkie ieſth ku grzechowi/ á dyabeł nigdy nie
22:
ſpi. Nákoniec Biſkup powiedział. Kiedibych
23:
ia tho práwy/ iemu odpuśćił/ czobym ia Pánu
24:
Bogu odpowiedział ná on cżás/ kiedy ná ſą=
25:
dzie oſtátnim mi rzecże/ Redde rationem villica=
tionis


strona: Q3

Wtora.
tionis tuæ? W tym hnet rzekł on dworſki cżło=
1:
wiek. A cobyś w. m. miał ineo odpowiedzieć/
2:
iedno toż/ co w Ewányeliey ſtoi. Domine quin=
3:
que talenta tradidiſti mihi, ecce alia quinque ſuperlu
4:
cratus ſum. Owa Biſkup vſmiawſzy ſie oney
5:
odpowiedzi/ ſkarał przedſię mnichá/ ále iuż nie
6:
ták ſrogim karániem/ iáko był vmyſłił.
7:
Ná kſtałt thego/ też drugi Biſkup s Krákowá
8:
do Biſkupſtwá poſcie iádąc/ rzekł do iednego
9:
ſwego plebaná niebárzo bogátego/ przez ktore
10:
go plebánią iecháć miał. Kſięże plebanie/ przy
11:
dzie mi v was manducare Paſcha. A Pleban od=
12:
powiedział. Dobrze Miłośćiwy kſięże/ iedno
13:
ſine diſcipulis. Bywa y w tym trefność/ kiedi
14:
ktho w rozmowie przycżynę iákiey rzecży iną
15:
zmyſli/ niżli ieſt: ábo kiedy kto wykłáda po ſwe
16:
mu imię cżyie/ ábo rzecżenie. Iáko raz miał
17:
kſiądz Biſkup Kuiáwſki Zebrzydowſki Kápel
18:
laná/ ziadłego kſiędzá/ ktoremu był wrzod nie=
19:
czo nádkáźił gęby/ iż byłá opárzyſtha/ y trefiło
20:
ſie/ że kſiądz Biſkup w rozmowie (iáko on ieſt
21:
bárzo ludzki) pythał Kápellaná/ kſięże Wyſo=
22:
cki coż wam to było w vſtá? Pan Lakińſki kto
23:
ry thuż ſtał/ zá kſiędzá Wyſockiego odpowie=
24:
dział. Báńki mu to ſtáwiano na niey M. kſię=
Q 3 że/ złe


strona: Q3v

Kſięgá
1:
że/ złe ſłowá wyciągáiąc. Pytał też ktoś w
2:
Rzymie/ trefnego Włochá cżemuby koſcioł w
3:
wielki piątek/ modląc ſie zá wſzytki ſthany/ zá
4:
Krole/ zá Kſiążętá/ zá Biſkupy/ zá Prełaty/ zá
5:
wſzytko Krześćiáńſtwo/ nákoniec y zá pogá=
6:
ny/ y zá żydy/ nie modlił ſie zá Kárdinały/ áni
7:
o nich zmienki żadney cżynił. Then odpowie=
8:
dział/ iż ſie práwi pod owym tytułem zámyká=
9:
ią gdzie ieſt prośbá/ pro hereticis, & ſciſmaticis.
10:
W rádzie tákież raz/ gdy poſłowie ziemſcy przy
11:
wodząc pány Koronne ku miłośći Rzecżypo=
12:
ſpolitey/ ſpomnieli Scipioná iákim był miło=
13:
ſnikiem dobrá poſpolithego/ pan Gologorſki
14:
Káſztellan Hálicki powiedział/ ieſli tháki był
15:
Scipio/ iákiego ia mam w ſąſiectwie/ tedy ſie
16:
dyabłu godził/ bo mnie moy bárzo ſzcżypie. Y
17:
wierzę że y tám tego Rzymſkiego od ſzcżypá=
18:
nia Scipionem było názwano. Powiedał
19:
theż niedawno ieden kſiądz przed dwiemá/ á
20:
iam trzeći nádſłuchywał/ iáko ſie kthoś (oſoby
21:
nie miánował) przed nim w te ſłowá ſpowie=
22:
dał. Ia práwi znam to żem ieſt grzeſzny/ ále po
23:
ſzcżę rad/ y rad przebog dáię/ y w koſciele cżę=
24:
ſto bywam/ j kazánia rad ſłucham/ y ine rzecży
25:
cżynię/ cżego nie káżdy cżyni Krześćiánin: ſły=
ſząc to


strona: Q4

Wtora.
1:
ſząc to ieden z onych dwu rzekł. Bá tho práwi
2:
ſmieſzna ſpowiedź byłá/ co miał ná ſie ſkárżyć/
3:
to ſie chwalił: á drugi záſię ná to powiedział/ y
4:
owſzem práwy ſpowiedał ſie thych rzecży iáko
5:
złych/ rozumieiąc/ iż bárzo grzeſzył/ kiedy ie cży
6:
nił. Przyſzło mi też tu ná myſl/ iáko w on cżás/
7:
kiedy ſie ieden z náſzych fráſował ná roſtrucha
8:
rzá/ że zbythnie drogo żołnierzewi zácenił ko=
9:
niá/ powiadáiąc/ iż ſzkápá nierzkącz práwi zá
10:
ták wielkie pieniądze/ ále zá kopę nie ſtoi/ bo to
11:
ma w ſobie/ że ſie z dobythą bronią nieda naź=
12:
rzeć/ Powiedzałes w. m. pánie Boiánowſki/
13:
Ieſlić koń/ ma thę cnotę w ſobie/ dziwuię ſie że
14:
go zá tyſiąc złotych nie ceni. Do tegoż theż y
15:
oto tho należy. Hetman kiedyś obieżdzáiącz
16:
woyſko/ przyiechał nád brod ná podobieńſth=
17:
wo głęboki/ y niechcąc ſie zgołá ważyć przeie=
18:
cháć gi/ rzekł do thrębácżá przeiedź. A trębácż
19:
ziąwſzy cżapkę/ z wielką vcżćiwoſcią powie=
20:
dział/ rácż w. m. przeiecháć miłośćiwy pánie.
21:
Owa w rzecży thák rozumiał/ że go pan He=
22:
thman cżćił onym przeiechániem. Máło nie
23:
podobne do tego ieſt y thákie zátrefnowánie/
24:
kiedy owo ktho ſłowá thelko ſzcżyre rozumieć
25:
chce/ á nie rzecż ktorą ony ſłowá znácżą. Iáko
Q 4 Niemiec


strona: Q4v

Kſięgá
1:
Niemiec ieden w Rzymie potkawſzy precepto
2:
rá ſwego pozno w wiecżor ná imię Philippá
3:
Beroáldá/ rzekł mu. Domine Magiſter, Deus det
4:
vobis bonum ſero. A Beroáldus záras odpo=
5:
wiedział/ Tibi malum cito. Ná bieſiedzie theż
6:
iedney/ byli poſpołu z drugiemi cżyſtemi ludź=
7:
mi/ dwá pánowie Thárłowie/ Stániſław y
8:
Mikołaj Chorąży Przemyſki/ ieden dobry żoł
9:
nierz/ iedno z iákiemiś domowemi niedoſtát=
10:
ki/ prze kthore/ żony mu ſie poiąć niegodziło: á
11:
drugi vcżony/ y wymowny. Owa przy do=
12:
brey myſli/ kiedy ſobie pan Mikołay podpił/ á
13:
kthoś do niego niemáłą pełną wypić chciał/
14:
rzekł onemu/ záprawdę moy panie niemogę
15:
więczey pić/ bo iuż niemam hłáwy/ iáko on ták
16:
zwykł máwiáć/ gdy throſzkę przebierze: Páni
17:
Kochánowſka Sędzina Sędomirſka/ ſtátecż
18:
na páni/ y bárzo trefna/ tám będąc powiedziá
19:
łá. Iákom żywá/ od iedney máthki rozniey=
20:
ſzych ſynow nie widziáłá. Ieden głowy nie=
21:
ma/ á drugi wſzák wiecie cżego. Do thego y
22:
oto to przynależy. W Lęcżycy ná rokach miał
23:
Stároſtá ieden/ kthorego miánowáć niechcę/
24:
dwu ſług ſwych/ kthorzy thego pilnowáli tuż
25:
przy Woźnym ſtoiącz/ áby páná ich v ſądu nie
zdano.


strona: Q5

Wtora.
1:
zdano. Tákże gdy przyſzłá tego to Stároſty
2:
ákcia/ záwołał Woźny. Sláchethny pánie (y
3:
miánował go) ſtawaj do práwá: á ſługá ieden
4:
z onych dwu chcąc páná wyzſzej podnieſć rzekł
5:
do Woźnego. Nie ſláchethny maſz mowić/ ále
6:
vrodzony. A Woźny znowu/ Nie ſláchetny/ á=
7:
le vrodzony pánie ſtaway: Drugi ſługá záſię/
8:
oborzył ſie ná Woźnego/ y rzekł. Nie vrodzo=
9:
ny/ boday cie zábito/ ále wielmożny. Dopiero
10:
Woźny popráwił. Nie ſláchetny/ áni vrodzo=
11:
ny/ ále wielmożny pánie Stároſtá byway do
12:
práwá. Tákowym tedy trefnoſciam ludzie
13:
ſie rádzi bárzo ſmieią/ iż thu iuż cżłowiek iną
14:
rzecż ſłyſzy/ á nie tę ktorey cżekał: iákoż s przy=
15:
rodzenia káżdemu z nas omyłká właſna ieſt lu
16:
ba/ y niemoże być nieſmieſzno/ kiedy widzimy
17:
że nas oſzukáło náſze mnimánie. Przypátrz
18:
ſie temu káżdy/ ieſli owo nie trefnie/ kiedy trefi
19:
koſá ná kámień? Iáko iednemu vtráthnemu/
20:
rzekł śilny lichwiarz. A kiediż ty wdy vtrácáć
21:
przeſtánieſz. A ten odpowiedział. W ten cżás
22:
práwi/ kiedy ty nieprzyſtoynie nábywáć.
23:
A iż (iáko ſie pirwey powiedziáło) ſkądkol=
24:
wiek wyniknie vſzcżknienie/ ſtądże theż ważne
25:
ſłowá ku chłubie wyniść mogą: Przetho y dla
Q 5 vſzcżknie


strona: Q5v

Kſięgá
1:
vſzcżknienia/ y dla pochwalenia/ foremny tho
2:
ſpoſob ieſt zátrefnowánia/ kiedi cżłowiek przy
3:
znawſzy ono/ y potwirdziwſzy czo kto powie=
4:
dział/ inácżey wyłoży/ niż on rozumiał ktho
5:
rzekł. Iáko ieden chwaląc białągłowę/ z oby
6:
cżáiow/ z dobroći/ s cnoty/ nákoniec y s cudno
7:
śći/ kiedy oná tey oſtáthniey chwały nie prziy=
8:
muiąc/ rzekłá/ Prze páná Bogá/ około cudno=
9:
śći nie rácż w. m. nic mowić/ bociem ia iuż ſtá
10:
ra: Odpowiedział. Ieſzcżeś mi ſie w. m. thym
11:
nie zgániłá/ bo to/ żeś w. m. ſtára/ przywiedzie
12:
mie kthemu/ że w. m. Anyołom rowną/ cżynić
13:
będę/ ktore Bog naidawniey ſtworzył/ á przed
14:
ſie ſą naicudnieyſzemi. Ma y metáphorá do
15:
brze wzięta/ niemałą grácią/ ták w poważnym
16:
rzecżeniu ku chłubie cżyiey/ iáko theż y w vſzcż=
17:
knieniu trefnym: zwłaſzcżá ná dawániu odpo=
18:
wiedzi/ á ieſli ten kto odpowiedź cżyni/ prowá
19:
dzi też metáphorę do końcá/ ktorą go potkano.
20:
Iáko Sláchćic ieden Floręnczki s Fámiliey
21:
Strozzi wywołánym ze Floręncziey będącz/
22:
wſkazał do Kozmuſá Kſiążęćiá Floręnckiego
23:
przez poſłáńcá ſwego/ kthorego ná ten cżás po
24:
iney ſwey potrzebie ſłał do Floręnciey/ iákoby
25:
grożąc tymi ſłowy. Powiedz práwi Kſiążęciu
ode mnie


strona: Q6

Wtora.
1:
odemnie/ iż kokoſz ſiedzi ná iáycach. Co gdy on
2:
poſłániec powiedzieć muſiał/ Kſiążę záraz od=
3:
powiedziáło: A thy odemnie powiedz twemu
4:
pánu/ Iż nędznie tá kokoſz ſiedzi/ ktorą wyrzu=
5:
cą z gniazdá. Tymże też kſtałtem ieden vcżo
6:
ny cżłowiek/ ſławnemu rycerzowi odpowie=
7:
dział/ ktory rycerz dowiedziawſzy ſie iż on v=
8:
cżony/ ſpomináiącz w niektorym piſmie ſwym
9:
wielkie/ á ſławne ludzi/ ſpomniał też iego/ y dał
10:
mu śiłny dánk w ſpráwie/ w męſtwie/ j w dziel
11:
nośći woienney/ powiedział ták (podziękowa
12:
wſzy mu pirwey zá tákową chęć) Toś powie=
13:
da w. m. vcżynił ze mną przyiacielem ſwym/
14:
co kupcy cżynią s ſwoiemi pieniądzmi/ bo oni/
15:
kiedi máią zły iáki cżerwony złoty/ kłádą gi po
16:
ſpolicie miedzy wiele dobrych/ y thák go przy
17:
nich vdádzą: Tákżeś też w. m. vcżynił/ włoży
18:
łeś mie/ miedzy wielkiego záwołánia ludzie/ á=
19:
bych zá iednego z nich vſzedł. A ten záś vcżony
20:
powiedział/ Ci práwi ktorzy fáłſzuią cżerwo=
21:
ne złote/ poſpolicie im dáią táką fárbę/ iż ná po
22:
źrzeniu ieſzcże ſie lepſze zdádzą/ niż dobre. Więc
23:
gdzieby ſie náydowáli tácy Alchimiſtowie lu=
24:
dzi/ iáko ſie náyduią cżerwonych złotych/ mogł
25:
by to kto rozumieć/ żeś w. m. fáłſzywy/ gdyżeś
ieſt do=


strona: Q6v

Kſięgá
1:
ieſt dobrze z lepſzego y z iáſnieyſzego złotá/ niż
2:
ktory iny. To tu z iednegoż mieyſcá vroſło/
3:
y pogánienie nieiákie/ y wyſoka chwałá. A tho
4:
ſie wielekroć threfić może/ zwłaſzcżá gdzie do
5:
ſtátecżnych powieśći przydzie. Iako Hetman
6:
iákiś/ po wygráney bitwie/ ſiadł do ſthołu/ y z
7:
nim wielka licżbá Rotmiſtrzow/ tákże iedząc/
8:
obacżył dwu cżyſtych mężow przed ſobą ſtho=
9:
iąc/ ktorzi cżáſu potrzeby doſyć cżynili ſwemu.
10:
Hnet y ſam wſtał/ y drugim wſtháć/ á owym
11:
co ſtali/ vcżynić mieyſce kazał/ mowiąc/ by nie
12:
ći práwi/ mybyſmy byli teraz wſzytcy/ czo ieść
13:
niemieli. Tenże też/ gdy go Iſzpan/ cżyſty mąż
14:
ieden/ vpominał/ áby nie ſtał ná iákimśi miey=
15:
ſcu/ gdzie cżęſto przychodziły kule/ powiedział.
16:
gdyż to tobie Bog dał/ że ſie nie boiſz/ nie prá=
17:
gni tego/ ábych ſie ia bał. Ludwikowi tákież
18:
krolowi Fráncuſkiemu/ gdy s kſięſtwá Vrlięń
19:
ſkiego wſtąpił ná kroleſtwo/ rzekł kthoś z iego
20:
miłoſnikow. Tho práwi theraz cżás ieſt/ że ſie
21:
wáſzá K. M. pomśćić możeſz/ tych krzywd kto
22:
re wáſzey K. M. cżyniono ná then cżás/ gdyś
23:
był Kſiążęciem Vrlieńſkim. Krol odpowie=
24:
dział. Nie krolá Fránczuſkiego to rzecż/ mśćić
25:
ſie kſiążęciá Vrlieńſkiego krzywdy. Tákowe
tedy po=


strona: Q7

Wtora.
1:
tedy powieśći Krolow/ Kſiążąt/ Hetmánow/
2:
Przełożonych/ y inych zacnych ludzi/ coś w ſo=
3:
Przełożbie pożytecżnieyſzego niż ſmiech záwieráią/ á
4:
zową ie Greckim ſłowem Apophtegmata.
5:
Przyłożę tu do tego owo trefne vſzcżknienie/ kie
6:
dy kto nie łápáiąc ſmiechu/ powie co ſtátkiem.
7:
Iáko będąc w Rzymie więźniem brát Solei=
8:
maná Ceſárzá Tureckiego/ Gein Ottoman/ y
9:
widząc te Turnieie konne iákich we Włoſzech
10:
vżywáią/ powiedział. Ná igrzyſko to práwi
11:
przywiętſzym/ á ná o płatne máło. Tenże też
12:
gdy mu powiedano/ iáko krol Neápolſki Fer=
13:
dinánd ieſt duży/ cżerſtwy/ rącży/ hybki/ do ſko
14:
kow/ do zapáſu/ do biegánia/ y do inych kroto=
15:
chwil/ powiedział: iż w iego ziemi/ niewolnicy
16:
w tym ſie ćwicżą/ ále pánowie tego ſie z mło=
17:
du vcżą/ áby vmieli rozdawáć/ y thym ſie nay=
18:
więcey chłubią. Niemal ná then kſtałt y oto
19:
to ieſt/ ále wdy ma nieczo ſmiechu w ſobie/ czo
20:
ieden zacny cżłowiek powiedział. Ludzie prá
21:
wi niemáią iedno the trzy rzecży/ máiętność/
22:
ciáło/ á duſzę/ otoż o máiętność prokuratoro=
23:
wie ſie ſwárzą: o ciáło Doktorowie: á o duſzę
24:
Theologowie. Rzekł tu p. Boiánow. Prze
25:
tho ono czo dawno powiedziano/ máło ſie nie
iśći/ iż


strona: Q7v

Kſięgá
1:
iśći/ iż rzadko tho ieſt/ áby ſie biegły w práwie
2:
práwował: Medik/ áby miał bráć lekárſtwo:
3:
á Theolog żeby był dobrym Krześćiáninem.
4:
Powiedział záſię p. Derſniak. Bá y onoć ſie tu
5:
máło nie zydzie/ coś w. m. pánie Boiánowſki
6:
o rozumie powiedział/ iż kiedybyś go ná dro=
7:
dze nálazł/ ſchylićbyś ſie poń niechciał/ mo=
8:
wiąc iż ktho ma rozum/ temu ſie do woley nie
9:
dádzą ludzie wyſpáć/ Ten o rádę kołáce: ow á
10:
by cie w poſelſtwie vżył: więc iednáć/ więc rá=
11:
ić/ więc ſtánowić/ wſzytkiego thego v mądrey
12:
głowy ſzukáią. Iednák ia wiem/ ná kogoś tho
13:
był w. m. wtęn cżás przyciął. Iáko theż y ono
14:
ná Litwę/ Ale to w. m. wſzyſcy wiecie/ Rzekł
15:
tu pán Koſtká/ Ia ieden niewiem/ co tho było/
16:
y proſzę powiedz ią w. m. Zá tym pan Der=
17:
ſniak. Páná Boiánowſkiego gdy ſzedł z zam=
18:
ku w Wilnie tego dniá gdy Krol I. M. wy=
19:
ieżdzał do Polſki/ żebrak ná moſcie ſiedząc pro
20:
śił. Miły pánie zmiłuy ſie/ ábyć ſie tu pan Bog
21:
dał we ſzcżęſciu/ we zdrowiu wroćić/ day mi
22:
pieniądz: Pan oto/ że mu było czoś nie k myſli/
23:
rzekł do vbogiego/ Dayże mi theraz pokoy/ nie
24:
damći nic. á vbogi też rozgniewawſzy ſie/ gdy
25:
go iuż był minął pan/ iął mowić. Bodayżeś ſie
ty tu do


strona: Q8

Wtora.
1:
ty thu do ſmierći nie wroćił. Gdy tho vſłyſzał
2:
pan Boiánowſki/ hnet ſie wroćił/ y poznawſzy
3:
vbogiego/ ktory ſie bał rázow zá tákową klą=
4:
twę/ rzekł mu/ nie pieniądz brácie/ áleć oto ná
5:
dwá groſzá/ á proś Páná Bogá iákoś pocżął/
6:
ábych ſie tu do ſmierći nie wroćił. Chwalę
7:
też y owo/ kiedy ktho podobieńſtwo iákie/ ábo
8:
przyrownánie wyrwie/ y foremnie ie przyſto=
9:
ſuie: iáko raz v ſądu byłá ná iednego ſkárgá/ że
10:
mu wielkich pieniędzy pożycżono/ á prokura=
11:
tor iego prząc długu tym wychodził/ A gdzież
12:
by ie práwi miał podzieć? wſzytkim to ludziom
13:
wiádomo/ iáko około niego wielki ieſt niedo=
14:
ſtátek/ Hnet ná to przećiwney ſtrony prokura
15:
tor rzekł/ Niepowiedamći ia/ żeby on te pienią
16:
dze záchował/ ále ták mowię/ iż iáko ow co ná=
17:
go rwie trzeſnie/ ták ten pan/ w brzuch wſzytko
18:
włożył. A pan Rey powieda/ Białegłowy
19:
práwi náſze/ ſą podobne cżáplam/ bo iáko cżá=
20:
plá bez przeſtánku ye/ á gdziekolwiek leći/ tho z
21:
niey pierzcha/ ták białegłowy náſze/ vſtáwicż=
22:
nie iedzą/ y vſtáwicżnie też chodzą/ dla chłodu
23:
ná komorkę. Ieden też dobry towárzyſz pá=
24:
nu Rylſkiemu dworzáninowi iáko owo tro=
25:
chę ma gębę ſkrzywioną: powiedział/ gdy go
pan Ryl=


strona: Q8v

Kſięgá
1:
pan Rylſki/ to tym/ to owym doieżdzał/ náko=
2:
niecz mu rzekł/ á chczeſz powiem ná cię/ iákoś s
3:
Siedleckim/ á s Korzbokiem grał żorawká.
4:
Iedno práwi zgryś ten orzech/ kthory maſz w
5:
gębie/ á potym powieday ná mię/ co racżyſz.
6:
Nie nagorzey y to pádnie/ kiedy kto ku przycży
7:
nieniu/ ábo vięciu komu/ to powie/ czo nikąſká
8:
ku prawdzie niepodobno. Iáko pan Maik o
9:
iednym powiedał/ Ták ſie prawi zda ſobie być
10:
wielkim/ iż kiedy w koſcioł ſwiętego Stániſłá
11:
wá ná zamku wchodzi/ ſchyla ſie záwżdy/ áby
12:
głową o záſklepienie nád wroty nie vderzył.
13:
Thenże theż powieda o iednym máłym/ iż wi=
14:
dział raz/ kiedy go kániá porwáłá miáſto kur=
15:
cżęciá/ y nie prędzey go puśćiłá/ áż ná nię dłu=
16:
go wołáć muſiano. A Zęboczki nieboſzcżyk
17:
ſnadź powiedał o iednym ſkępcże/ kthory nie=
18:
chcąc ná ten cżás zboża przedáć kiedy było dro
19:
gie/ nádziewaiąc ſie ieſzcże więtſzey drogośći/
20:
gdy obacżył że co dáley to bárziey ná doł sſtę=
21:
puie/ z deſperáciej obieśił ſie/ gdzie ná ten cżás/
22:
ſługá iego nie dáleko będąc/ á ſłyſzącz niezwy=
23:
kły kołát w komorze/ werwał ſie thám/ y páná
24:
iuż wiſzącego odciął: Nierychło potym on nę=
25:
dznik/ kiedy przyſzedł k ſobie/ chciał koniecżnie
żeby mu


strona: R

Wtora.
1:
żeby mu ſługá powroz zápłáćił/ powiedáiąc/
2:
iż ieſliś thy mnie chciał od ſmierći wroćić/ mo=
3:
głeś to vcżynić/ powrozá nie pſuiąc. Forem=
4:
na y to/ kiedy owo kto wrzecży niechcąc/ tknie
5:
kogo niebárzo znácżnym ſłowem w ſádno.
6:
Iáko Stániſław Białobocki/ máiącz zácho=
7:
wánie wielkie s pány Kárwickiemi/ (kthorzy
8:
wſzyſcy do inego porządku/ kthory ſie ich iſcie
9:
dzierży/ tho niemal s przyrodzenia máią/ iż ſo=
10:
bie káżdy vmie roſkázáć dobrze vcżynić ieść)
11:
powiedział chwaląc ie. Dziwna rzecż práwi/
12:
wſzyſczyć ſą Kuchmiſtrzowie/ chybá oto pan
13:
Iákub/ ieden miedzy nimi Podcżáſzy. Iż pá=
14:
ná Iákubá/ naymłodſzego z bráciey/ ludzie zá
15:
tego wzięli/ iákoby go trunek niemiał mierzieć.
16:
Tákoweż y ono rzecżenie ſłużebney pánny by=
17:
ło. Woiewodá ieden/ kthorego miánowáć ſie
18:
niegodzi/ miał ten obycżaj/ niemal káżdą rzecż/
19:
ábo do kilká dni/ ábo przynamniey do iutrá o=
20:
dłożyć/ Y threfiło ſie raz/ że w drodze dla koni
21:
ſtánąć kazał/ tákże kiedy y rydwan w ktorym
22:
pánny ſiedziáły ſtánąć zá kolebką muſiał/ ſpy=
23:
táłá tá pánná ſługi/ cżemuby ſtano/ Odpowie
24:
dział iey/ dla koni práwi I. M. ſtánąć kazał.
25:
A oná. Dziwna rzecż/ iż tego I. M. do iutrá
R nie odło=


strona: Rv

Kſięgá
1:
nie odłożył. Ieden też chwalił wielkiego łu=
2:
pieſcę/ ktory fáłeſznie miał tę ſławę/ iákoby był
3:
bárzo hoynym. Toć to práwi ſzcżyra ſwobo=
4:
dá/ nietelko ſwoie rozdáie/ ále y cudze.
5:
Wſpomnię też tu/ dworſkie iedno zátrefnowá
6:
nie/ kiedy owo cżłowiek iną powieda/ á iną ro
7:
zumie/ nie áby práwie przećiwna rzecż mowić
8:
ſie miáłá/ iáko kiedy kto Murzyná białym zo=
9:
wie/ ábo wielkiego chłopá/ kárłem/ ábo bárzo
10:
żádnego Pariſem/ (ácż y tho cżáſem ma ſwą
11:
grácią) ále kiedy owo ktho ſtátkiem mowi/ á
12:
oną wſzytką powieſcią dworuie/ inácżey tho
13:
rozumieiąc/ niż iáko powieda/ Iáko kiedy ie=
14:
den thu v nas wziąwſzy zá głowę brátá ſwe=
15:
go/ á ſiedzenie odpuśćiwſzy/ niemáłą ſumę pie
16:
niędzy/ chciał ſie s Polſki do Sląſká wynieść/
17:
rzekł mu nie ſproſny cżłowiek ieden. Ia ſie dzi
18:
wuię práwi/ gdzieś ty rozum podział/ áza nie
19:
widziſz że teraz w Polſzcże thák ſie wiele złych
20:
ludzi námnożiło/ iż ty miedzy nimi mieſzkáiąc/
21:
ku wielkim pieniądzom prędko przyść możeſz.
22:
Tákież też ieden drugiemu niedawno/ czoś iá=
23:
ſnie nieprawdziwego powiedał/ á ten ſłyſzącz
24:
pocżął go prośić/ Niech to práwi będzie zá łá=
25:
ſką w. m. ábych temu mogł niewierzyć/ A gdy
ow záſię


strona: R2

Wtora.
1:
ow záſię co onę báśń powiedał pocżął ſie kląć/
2:
że inácżey nie ieſth/ chczącz koniecżnie żeby mu
3:
wierzono. Dopiero ten powiedział/ Gdyż tho
4:
inácżey być nie może/ á w. m. chceſz to mieć po
5:
mnie ábych wierzył/ tedy ia/ iuż to dla w. m. v=
6:
cżynię/ bo bym ſie iednák/ y s cżego więthſzego
7:
w. m. nie wymowił. Tákową trefność zo=
8:
wą z Greckiego Ironią/ á ieſt bárzo przyſtoy
9:
na wielkiemu pánu/ ták w kunſztownych/ iáko
10:
y w ſtátecżnych rzecżach/ Przeto oni ſtárzy za=
11:
cni/ á ſławni ludzie/ iáko Kato/ Scipio Æmi=
12:
lianus/ vżywáli iey/ Ale ſnadź Sokrates w
13:
tym był nayoſobnieyſzy/ á tego wieku krol Zy=
14:
gmunt ſławney pámięći ociecz páná náſzego.
15:
Ktoremu trefiło ſie tho/ iż raz máiącz ſie vmy=
16:
wáć/ ziął s pálcow kilká koſztownych pierſcie
17:
ni/ áby ich nie zmacżał/ y dał ie trzymáć iedne=
18:
mu kthory bliſko ſtał/ wrzecży nie pátrząc ko=
19:
mu. Po vmyciu/ gdy ſie krol o pierſcieniach nie
20:
pytał/ on dobry pan rozumieiąc/ że krol máiąc
21:
cżym więtſzym zábáwioną głowę/ nie telko nie
22:
miał pomnieć komu ie dał/ ále áni tego/ áby ye
23:
miał kiedy ná pálcách/ zádzierżał ie v ſiebie:
24:
Wyidzie dzień/ y drugi/ y trzeći/ wyidzie thy=
25:
dzień/ y drugi/ mieſiącz/ kilká/ áż rok/ więcz iż o
R 2 pierſcie=


strona: R2v

Kſięgá
1:
pierſcieniach nigdy zmienká nie byłá/ á v kro=
2:
lá ná pálcách iuż drugie widział/ miał zá to pe=
3:
wnie/ że y pożytek domá/ y ſławá ſpełná. Ták=
4:
że po roku/ gdy ſie tákież krol vmywáć chciał/ y
5:
pierſcienie iuż pocżął zdeymowáć s pálczow/
6:
ſciągnął on dobry ſługá/ rękę po nie. A krol mu
7:
ſchyliwſzy ſie do vchá poſzeptał/ miey doſyć ná
8:
pirwſzych/ bo the przygodzą ſie komu drugie=
9:
mu. Y trefne/ y mądre/ y práwie páńſkie/ tho
10:
było rzecżenie: ácż drudzy powiedáią żeby to
11:
nie krol ſtári/ ále Alfons krol Arágońſki/ dziad
12:
náſzego páná/ powiedzieć miał. Ieſt y oto
13:
tho Ironiey coś w rodzie/ kiedy ktho poſtępek
14:
ſzkárády cżiy/ cudnym przezwiſkiem názowie/
15:
Iáko Scipio Africanus/ ktoregom niedawno
16:
ſpominał będąc Cenſorem w Rzymie/ (to ieſt
17:
vrzędnikiem tym/ ktory ſpráwy/ obycżáie/ po=
18:
ſtępki/ ſłużby/ y zaſługi przećiwko Rzecżypoſp.
19:
wſzech Rzymian vznawáć/ y one ábo cżcią/ y
20:
pożytkiem zdobić/ álbo bezeceńſtwem piątno=
21:
wáć był powinien/) iednego Rothmiſtrzá ná
22:
pocżćiwośći dráſnął/ o to/ iż niebył w bitwie/
23:
ktora byłá pod Hetmáńſtwem Páwłá Æmi=
24:
liá. A kiedy ten Rotmiſtrz pytał/ przecżby mu
25:
tę zelżywość cżynił/ gdiżem ia práwi nie vciekł
z bitwy/


strona: R3

Wtora.
1:
z bitwy/ álem był zoſtał dla ſtraży obozu. Od=
2:
powiedział Africanus/ Mierżą mie tácy Ro=
3:
tmiſtrze/ co to ſą zbytnie pilni. Też y oto to
4:
nieiáko do Ironiey należy/ kiedy kto rzecż iáko
5:
ieſth w ſobie wiedzącz/ inácżey/ á iákoby opák
6:
pyta/ áby tego kogo pyta/ ná tho/ żeby ſie wy=
7:
znał/ wyciągnął. Iáko Białobocki gdy mu kie
8:
diś niewiáſtá iego zbytnie potráwę oſoliłá py
9:
tał iey. Miła ſioſtro áboś tego nie ſoliłá/ A oná
10:
odpowiedziáłá. Miáłoćby pánie być ſłono/ bo
11:
ciem dwá kroć ſoliłá. Dopiero Białoboczki/
12:
znáć bezeczna máłpo powieda/ bo przed ſolą/ y
13:
ieść nie mogę. Nieco też temu podobne ieſt
14:
ono páná Káſprá Máćieiowſkiego Stryiá
15:
w. m. M. pánie Lubelſki pytánie/ ktory ſłużąc
16:
iedney we Fraucymerze pánnie/ á dowiedzia=
17:
wſzy ſie thego/ iż go pánná w pierſcionku pánu
18:
Przecłáwowi Lánſkoruńſkiemu pobráć dáłá/
19:
ná potkániu thák záiąkáiąc ſie iáko on mowił/
20:
rzekł ku pánu Przecłáwowi: Brácie kuku (bo
21:
ták ſłyſzę zwał páná Lánſkoruńſkiego) zginął
22:
moiey pánnie pierſcionek/ á ty ponuro chodząc
23:
(iákoż ſnadź ták chadzał Láńſkoruńſki) záwſze
24:
pátrzyſz w zięmię/ powiedz mi ieſliś go thy nie
25:
nálazł. Dobrze mi ſie też to podoba/ kiedy
R 3 owo


strona: R3v

Kſięgá
1:
owo kto nád mnimánie tych kthorzy ſłucháią/
2:
ná hak kogo przywiedzie/ iáko Wacłáwek mie
3:
ſzcżánin Krákowſki vcżynił. Miał ákcią wiel
4:
ką z Ráicy Krákowſkiemi/ gdzie mu ſzło o gár
5:
ło: á gdy Ráycze coniecturámi dowodzili nań
6:
tych tám rzecży/ powiedáiąc że kiedyś żebraká
7:
miał był kázáć s pieniędzy zábić/ ná czo támże
8:
ſwiádki (ále niewiem iáko pewne) mieli/ kazał
9:
ſąd ſtánąć ſwiádkom/ y ſpytano pirwſzego/ iá
10:
kąby tego wiádomość miał/ Swiádek powie
11:
dział/ że o tym ſłyſzał z vſt pewnej oſoby. Rzekł
12:
kniemu Wacłáwek. Może to być/ iż ten od ko=
13:
go powiedaſz w. m. żeś ſłyſzał z gniewu/ á nie=
14:
nawiśći ná mię to mowił. Dał mieyſce ſwiá=
15:
dek tym ſłowom rámioná ſkurcżywſzy. A mo
16:
że też tho być (Rzekł záſię Wacłáwek) iż then
17:
tám/ o kim inym to powiedał/ á mnie ták wſpo
18:
mniał/ iżeś go w. m. dobrze wyrozumieć nie=
19:
mogł. Pozwolił y tego ſwiádek/ iáko ten ktory
20:
wdy Waczłáwkowi vpadku nie życżył. Thu
21:
Wacłáwek. A może też tho być práwi/ iż tego/
22:
czo powiedaſz w. m. żeś ſłyſzał/ iáko żyweś ni
23:
od kogo nie ſłyſzał. Hnet to oſtátnie rzecżenie/
24:
iż nád nádzieię wyſzło/ wielki ſmiech pobudzi=
25:
ło w ludziech. Náyduie ſie y oto w tym tre=
fność/


strona: R4

Wtora.
1:
fność/ kiedy ktho czo inego odpowieda/ niżby
2:
ten chciał/ kto do niego mowi. Iáko krol Al=
3:
fons Arágońſki/ ktoregom pirwey ſpominał/
4:
iż był raz wſzytko to dał dworzáninowi ſwe=
5:
mu/ czo powiedał że mu ſie (á on od krolá bie=
6:
rze) ſniło/ więc drugi raz richło potym/ pocżął
7:
też záſię przed krolem powiedáć/ iáko widział
8:
przez ſen/ áno mu krol niemáłą ſummę cżerwo=
9:
nych złotych dáie: Powiedział mu krol/ od tych
10:
cżáſow práwi we ſny nie wierzcie/ bo ſie wam
11:
nie wyiáwią. Powiedáią też/ że kiedyś do
12:
krolá ſtárego gdy piecżęć wákowáłá/ ieden za
13:
cny ſekretarz przyſzedſzy powiedał/ chcąc wy=
14:
rozumieć wolą krolewſką/ Miło krolu práwi/
15:
wſzytek dwor thám o mnie powieda/ że mam
16:
być piecżętarzem. A krol do niego. Daycie wy
17:
ſobie pokoj/ wſzák ludzie znacie/ á cżego oni nie
18:
ſplotą. Iednemu thákież ſłudze/ kiedy pan
19:
precż kazał/ przyiaciele zá nim do páná przy=
20:
ſzli/ ciążąc ſobie o tákową krewnego ich zelży=
21:
wość/ nákoniec powiedzieli/ á co on práwi nie
22:
borak do domu przyiechawſzy oycu ſwemu po
23:
wie/ dla cżego mu precż kazano? gdyż ieſt cno=
24:
tliwy/ trzeźwi/ cżuyny/ pilny/ ſpráwny/ iáko ie
25:
den być może. Odpowiedział pan. Tho nie=
R 4 chay po


strona: R4v

Kſięgá
1:
chay powie/ iż ia żadney rzecży s tych nie wie=
2:
rzę. Snadź y to kiedyś było/ Rotmiſtrz ie=
3:
den ciągnąc z rothą ſwą ná gránice/ miał no=
4:
cleg w Biſkupiey wśi/ gdzie drabi iego głodni/
5:
hoynie záżyć kápłáńſkiego chlebá chcieli: Owa
6:
kiedy pocżęli roſcięgáć ſwe proporcze/ przyſzło
7:
kilká chłopow ſkárżyć do Rotmiſtrzá/ Pánie
8:
práwi/ thwoiá cżeladká młoći w gumnie náſz
9:
owies. A Rotmiſtrz rzekł/ Bodayże ich zábi=
10:
to/ to iuż koniom. y więcey nie odpowiedział.
11:
Przyſzli drudzy/ Pánie/ thwoi ſłudzy pobráli
12:
nam żyto/ y iuż ie młoczą. A ten záſię/ Bá wey
13:
tych zdraycy/ to iuż ná chleb. W tym przyſzedł
14:
ſtárzec iákiś/ Pánie/ mnie wzięli kożuch. A Ro
15:
tmiſtrz zákołyſawſzy głową. To złodziey chy=
16:
thry iákoć ſie zbiera wcżás ná źimę. Y okrom
17:
tych ſłow/ nie dał im iney odpráwy.
18:
Ku temuż też y tho nieiáko należy/ kiedy z rze=
19:
cży tey/ ktorą do ciebie kto cżyni/ to bierzeſz czo
20:
twoiey/ nie iego/ ſławie/ ábo pożytkowi ſłuży.
21:
Iáko Fábius Máximus gdy wziął Tháren=
22:
tum miáſto/ á Liuius Sálinator/ ktory ie był
23:
kilká lat przed tym vtráćił/ ále zamek był odzier
24:
żał/ y ſniego wielkie poſługi cżynił/ prośił go/
25:
áby miał bacżenie ná to/ że wżdy iego ſpráwą/
miáſtá


strona: R5

Wtora.
1:
miáſtá Tárentum doſtał/ Odpowiedział Má
2:
ximus/ Iáko práwi niemam pomnieć/ Nigdy=
3:
bym go ia był nie wziął/ byś go ty był nie ſtrá=
4:
ćił. Ieſzcże y to nie ſproſne rzecżenie/ kiedy
5:
ten/ kogo zá niegłupiego máią/ powie co tákie
6:
go/ co ſie zdá/ żeby s proſtoty pochodziło. Iá=
7:
ko pan Láſzcż o iednym powiedział. Y to pro=
8:
ſtak práwi/ zbudowawſzy ſobie cżyſty dom/ y
9:
vmárł. W rodzie temu ieſt y ono I. M. pá=
10:
ná Ocieſkiego Ochmiſtrzá krolewey Iey M.
11:
rzecżenie: Pokwápił ſie práwi ten kſiądz vm=
12:
rzeć/ á dwie mi był ieſzcże ſpełnić powinien.
13:
Tákowemu rzecżeniu podobne też y to ieſt/ kie
14:
dy ten kogo (iákom powiedział) nie zá proſta
15:
ká máią/ cżyni thák/ iákoby nie rozumiał tego/
16:
czo bárzo dobrze rozumie: iáko iednego pyta=
17:
no/ zá iákiegoby cżłowieká tego miał/ kogo ná
18:
czudzołoſtwie záſtáną/ Odpowiedział. zá le=
19:
niwego. Teyże kuźniey ieſt y ono co Sci=
20:
pio Naſica/ Poecie Ennio powiedział/ czo oto
21:
ták było. Náſica przyſzedł do Enniuſá/ y zá=
22:
wołał v drzwi ſtoiąc/ Ieſt pan domá/ Dziew=
23:
ká mu powiedziáłá/ Niemáſz: á Scipio ſły=
24:
ſzał/ iż Ennius/ ták iey powiedzieć kazał. O=
25:
wa gdy thák odſzedł/ rychło potym/ przyſzedł
R 5 też En=


strona: R5v

Kſięgá
1:
theż Ennius do Scipioná/ á gdy thákież nie
2:
wchodząc w dom pytał/ ná páná. Naſica ſam
3:
śiłnym głoſem záwołał. Niemáſz go domá.
4:
Záthym Ennius/ czoż mię błaźniſz/ ázaſz ia nie
5:
znam twego głoſu. Thu Scipio powiedział/
6:
wielkiś nie diſcret/ Iam ongi twej dziewce wie
7:
rzył/ kiedy powiedáłá/ iż ciebie domá nie było/
8:
á ty mnie ſámemu teraz wierzyć niechceſz.
9:
Bywa też y tho trefnie/ kiedy kogo vſzcżkną w
10:
thymże/ w cżym on pirwey dał ſznupkę. Iáko
11:
kiedyś ná krolá Iſzpáńſkieo dworze/ trefiło ſie
12:
iż iednego zacneo młokoſá/ krol/ o rowne prze=
13:
winienie/ w więzienie wziąć kazał: w ktorym
14:
kiedy był przez noc/ á názáiutrz wyniść mu ka=
15:
zano: przyſzedł ná páłac/ gdzie dworzan/ pań/
16:
pánien/ pełno było: tákże gdy to ten/ to ow ſzy=
17:
dził z oney iego przygody/ rzekłá iedná zaczna
18:
wdowá do niego. Záprawdę żałowáłám ia
19:
bárzo tey niefortuny w. m. á zwłaſzcżá/ iż thu
20:
drudzy zá tho pewnie mieli/ żeby Krol I. M.
21:
miał kázáć w. m. obieśić. A młokos on záraz
22:
ták powiedział. Y iam ſie poprawdzie niepo=
23:
máłu bał tego/ álem wdi miał nádzieię/ żeś mie
24:
w. m. zá mężá vprośić ſobie miáłá. Iż tho w
25:
Iſzpániey/ y w inych kroleſtwach ieſt ten oby=
cżay/ y


strona: R6

Wtora.
1:
cżay/ y v nas też to ſnadź pirwey było/ że kiedy
2:
złodzieiá tráćić wiodą/ ieſli wſzetecżnicá iáw=
3:
na prośi go ſobie zá mężá/ gárłem tákiego dá=
4:
ruią. Thym ſpoſobem też/ onym dwiemá
5:
Kárdinałom w Rzimie/ Rápháel ſławny má
6:
larz powiedział/ ktorzy przyſzedſzy do niego w
7:
dom/ gdy go to tym/ to owym draźnili/ chcącz
8:
áby mowił/ y káżdey rzecży dał przycżynę: ná=
9:
koniec pocżęli ſtrofowáć iednę tabliczę/ gdzye
10:
ſwięty Piotr s ſwiętym Páwłem námálowá=
11:
ni byli/ powiedáiąc że ie bárzo rumiáno pocży=
12:
nił. Rzekł do nich Rápháel. Niedziwuycie ſie
13:
w. m. Miłośćiwa kſiężá. Iam to ták náſchwał
14:
vcżynił/ bo wielkie podobieńſtwo/ że tácy ſą o=
15:
ni w niebie/ iáko ie tu w. m. widzicie/ tho ieſth
16:
cżerwięni ze wſtydu/ przeto/ iż tácy ludzie/ iácy
17:
ſcie w. m. koſcioł ich rządzą. Ieſt y to tre=
18:
fne rzecżęnie/ ktore ma w ſobie pokryty ſmiech/
19:
iáko gdy ieden przyiaciel przed drugim ſkár=
20:
żył ſie s płácżem ná ſwe nieſzcżęſcie/ iż mu ſie w
21:
ſádu ná drzewie/ obieśiłá żoná. á then czo go
22:
miał cieſzyć/ tho thák rzekł kniemu. Moy miły
23:
brácie/ prze bog cie proſzę o kilká rozg s thego
24:
drzewá/ ábym ie wſzcżepił w mym ſádu.
25:
Więc y temu/ czo kto rzecże z gniewu ſmieią ſie
pod cżás


strona: R6v

Kſięgá
1:
pod cżás ludzie. Iáko gdy iednego w wiel=
2:
kich przezyſkach ſkazano/ pocżął płákáć/ á ſyn
3:
do niego rzekł/ Cżemu w. m. płácżeſz/ Odpo=
4:
wiedział ociec/ ábo mam ſpiewáć po tákim de
5:
krecie. Przećiwne temu ieſt/ gdy kto ſkur=
6:
cżywſzy rámioná/ á ćirpcu przyłożywſzy/ głád=
7:
ce co rzecże. Iáko gdy chłop ſkrzynię ná ſobie
8:
nioſącz potrąćił Katoná/ y rzekł wárá: Katho
9:
ſpytał/ ábo ieſzcże co drugiego/ okrom tey ſkrzy
10:
nie nieſieſz? Też y w tym ieſt trefność/ kie=
11:
dy ktho nieznácżnie cżyię nikcżemność/ á głup=
12:
ſtwo ſzkáluie: iáko v ſądu ziemiánin ieden pro
13:
śił o prokuratorá/ powiedáiącz iż zá pieniądze
14:
doſtáć go niemogł/ á rzecż iż byłá wielka/ nie=
15:
chciał iey ſam ſpráwowáć/ owa ſąd dał mu iá
16:
kiegoś prokuratorá/ kthorego nikcżemnośći/ iż
17:
on ziemiánin był dobrze ſwiádom/ rzekł do
18:
tych co ná ſądzie ſiedzieli. Proſzę moi łáſkáwi
19:
pánowie/ daycie w. m. tego prokuratorá mo=
20:
iey przećiwney ſtronie/ á mnie/ ábo inego day=
21:
cie/ ábo iuż ták wolę bez niego. Skoro tá=
22:
kowa y oná byłá/ co Sobieſki vcżynił/ áby nie=
23:
bácżność gośći ſwych pogánił/ ábowiem gdy
24:
v niego kilká dni nád zwycżay z wielą ſzkap/ y
25:
z wielą páchołkow mieſzkáli/ on przed nimi/
pocżął


strona: R7

Wtora.
1:
pocżął ſie vbieráć w boty/ á gdy go pytáli/ cże=
2:
muby tho cżynił/ gdyż wy práwi odemnie nie=
3:
chczecie/ muſzę ia od was iecháć. Ale ieſzcże to
4:
foremnieiſza co krol ſtári kſiędzu Narapieńſkie
5:
mu powiedział/ ktory gdy nigdy żadneo zá ſtoł
6:
s Krolem ſiędzięnia nie omieſzkał/ raz/ kiedi ſie
7:
vmył/ rzekł krol I. M. kniemu/ kſięże/ vmyłeś
8:
ſie/ On odpowiedział/ vmył Miło. krolu. zá=
9:
tym krol/ idźże do domu ieść. Rozſmieſzy
10:
też to niepomáłu/ kiedy kto zle ſobie w cżym po
11:
cżąwſzy/ á chcząc ono w cżym ſie obłądził ná=
12:
práwić/ rzecże chcząc czo tákiego/ czo ſie bárzo
13:
nie krzecży widzi/ á przedſię to ku onemu ſie bę=
14:
dzie ſciągáło/ ná co on záłożył: y ták onym ſo=
15:
bie pomoże. Iáko ſie raz trefiło. Pan ieden
16:
wielki/ máiąc brzemienną żonę/ powiedział ſłu
17:
gom ſwym/ kto mi práwi nowinę przynieſie/ iż
18:
żoná moiá ſyná powiłá/ dam mu tho wſzytko/
19:
w cżym ná ten cżás będę/ y koń ná ktorym mię
20:
záſtánie. Rychło potym páni porodziłá/ á ſłu
21:
gá ieden nie pytáiąc ſie co miáłá/ ſzedł/ j powie
22:
dział pánu/ iż páni miáłá ſyná/ y záraz pan/ v=
23:
iśćiwſzy mu ſie w niektorych rzecżach/ przybie=
24:
żał z rádoſcią do pániey/ gdzie nalazł/ dziewkę
25:
miáſto ſyná/ á wziąwſzy ią ná ręcze/ kazał zá=
wołáć


strona: R7v

Kſięgá
1:
wołáć onego ſługi/ y pytał go. A gdzież tu ieſt
2:
daycie zábito ono/ co v męſzcżyzny/ Odpowie
3:
ſługá/ (iáko był przyłotr) Y pánie będzieć thu
4:
to wſzytko/ niechay iedno vroſcie. Owa onym
5:
zátrefnowániem/ wyſzedł ze wſzytkiego.
6:
O bárwierzu też wielkim ſzybale powiedáią:
7:
do ktoreo/ gdi chłop z wybitim okiem przyſzedł/
8:
choć rozumiał że mu niemogł nic pomoc/ wſzá=
9:
koż áby od niego co grzywien wyłudził/ powie
10:
dział mu/ iedno pieniędzy nie żáłuy/ ná lekárſt=
11:
wá/ będzieſz pewnie zdrow: kmiotek vrádowa
12:
wſzy ſie cżeka thydzień/ cżeka drugi/ trzeći/ nic
13:
przedſię nie bacży polepſzenia/ áż chudziná po
14:
kilku niedziel/ widząc że tá rzecż wdługą idzie/
15:
á popráwy kęs ieden nie znáć/ pocżnie ſie vſkar
16:
żáć/ y mowić bárwierzowi/ pánie/ podobno ty
17:
mnie záwiedzieſz/ iż ia y oko/ y pieniądze ſtrá=
18:
cę/ bo namniey do thych cżáſow ná nie nie wi=
19:
dzę/ proſto iákobych go też w głowie niemiał.
20:
Bárwierz widząc/ iż też iuż niebyło czo ſkuść/
21:
rzekł kniemu/ Nieboże ſtradny/ muśiſz pánu bo
22:
gu zá wſzytko dziękowáć/ á iuż ná iednym oku
23:
przeſtáć/ ieſlić ie ieſzcże pan bog záchowáć bę=
24:
dzie racżył/ bo w tym tám chorem/ iuż niemáſz
25:
żadney nádzieie. To vſłyſzawſzy chłopek/ po=
cżnie


strona: R8

Wtora.
1:
cżnie płákáć/ pocżnie lámenthowáć mowiącz/
2:
zdrádziłeś mie bárwirzu/ pieniąſzkiś moie po=
3:
kradł/ nielza mnie/ iedno cie práwem ſzukáć/ á
4:
o to ſie ſtárać/ ábyś tey twoiej niecnoty/ wziął
5:
zapłáthę. A Bárwierz do niego/ há chłopie/ á
6:
więcbyś też thy chciał/ dwie ocży mieć w gło=
7:
wie/ iáko ma ſláchthá/ y ini dobrzy ludzie. idź
8:
do zábitey ſmierći. Owa/ ták one ſłowá z wiel
9:
kim fukiem powiedział/ iż niebożątko chłopek/
10:
zlękſzy ſie vmilkł/ y poſzedł precż/ máiącz pew=
11:
nie zá tho/ iż ieſzcże bárwirzowi zoſtał ná licż=
12:
bie. Nie ſproſna więc y to bywa/ kiedy kto
13:
chcąc to zgádnąć około cżego drudzy wątpią/
14:
rzecże co inego/ ále foremnie. Iáko to: Przy=
15:
ſzli raz paniętá w máſzkárach przed krolá/ ták=
16:
że cżyniąc ſwoy thaniecz parámi/ obacży ktoś/
17:
ſrzednią parę/ w kthorey był pan Wolſki Mie=
18:
cżnik z drugim nie pomnię kim bárzo máłym/
19:
y rzecże/ by wiedzieć práwi/ co to zá pará/ ták
20:
bárzo nie rymowna/ á drugi ſtoiąc podle nie=
21:
go rzekł/ zgádnę ia ktorzy ſą/ á gdy ten záſię iął
22:
prośić/ áby mu powiedział. Atholi práwi/ tho
23:
ieſt Roch/ á to Pieſzek. Vydzie cżáſem y to
24:
zá trefność/ kiedy kto iedno z drugim/ nie bár=
25:
zo trefnie ſpoi/ ná ten kſtałt/ iáko owo mowią/
By prá=


strona: R8v

Kſięgá
1:
By práwi cznotá tu byłá/ á ſobola cżapká.
2:
Tu też położę owo vpominánie/ ná kſtałt po=
3:
rády. Iáko Cháleczki w Lithwie Stároſthá
4:
Cyrkáſki (ſtoiąc przy krolu ſtárym w Wilnie
5:
ná páłacu/ ná ten cżás/ kiedy niedźwiedziá pſy
6:
trawiono/ á pśi iákoś nie ochotnie z niedźwie=
7:
dziem ſie wiązáli/ Y Krol I. M. iął mowić/
8:
Wierę the pſy okarmić muſiano/ iż niedźwie=
9:
dziá bráć niechczą) powiedział/ przeto krolu/
10:
káż thu piſárze ſwe ſpuśćić/ tym nic nie wádzi/
11:
by ſie niewiem iáko obiedli/ przedſię oni záwdi
12:
dobrze biorą. Białobocki thákież iednemu
13:
dworzáninowi niebárzo vrodziwemu/ (kto=
14:
remu był ná then cżás krol I. M. dał Stáro=
15:
ſtwo) ták powiedział. Ty práwi kiedy ná ſtá=
16:
roſtwo przyiedzieſz/ záwdy ſiedząc ſpráwy od
17:
práwuy/ á ieſliby mogło być/ ieſzcże bych wo=
18:
lał/ żeby z okná/ bo y twarz/ y brodę maſz po tę=
19:
mu/ iż z gory/ zá obrzymá vydzieſz. A dru=
20:
gi cżáſu powietrza/ Doktorowi (ktory/ nic nie
21:
vmieiąc/ wiele iuż był ludzi pobił) rádził/ áby
22:
s Krákowá nie wyieżdzał/ powiadáiącz mu/
23:
Wielką práwi ſummę pieniędzy zebráć thy tu
24:
możeſz/ á ieſli o powietrze idzie/ bierz prezerwá
25:
tywy/ thedyć ſie bać nie trzebá. A gdy Doktor
powie=


strona: S

Wtora.
1:
powiedział/ iż ná gwałthowne powietrze/ nic
2:
mi práwi prezerwátywy nie pomogą. Rzekł
3:
dopiero ow/ Więc ieſli tobie nie pomogą/ tedy
4:
tym pomogą/ ktorych twoiá ręká nie pobije.
5:
Trefnie y to bywa/ gdy komu to powiedzą/ co
6:
mu ieſt przywoito/ iáko iednemu kſiędzu co bár
7:
zo łápał exequuthorſtwá/ á cżáſem chocia go y
8:
nie obrano/ powiedział ktoś ná ten cżás/ kiedy
9:
owo Bákálarz s ſkárbu miał vmrzeć. A prze
10:
Bog práwi/ ábo w. m. niewieſz/ iż bákálarz s
11:
ſkárbu/ bárzo niemoże/ niezła thám będzie exe=
12:
quutorowi grzanká. Záś y tho druga/ gdy
13:
komu to przypiſzą/ od cżego on ieſt bárzo dále=
14:
ko/ iáko raz/ kiedy Doktor Kleparz bárzo o=
15:
chrápiawſzy kazał/ rzekł ieden. Ten kſiądz cá=
16:
łą noc pił/ podobniey ſie mu było dobrze wy=
17:
ſpáć/ niż zle kázáć. A Kleparz nierzkącz ſie v=
18:
pić/ ále niewiem by iáko żyw był ná bieſiedzie.
19:
Też y to foremna/ dáć to nieprzyiacielowi ſá=
20:
memu/ czo on thobie vymuie/ iáko gdy ieden z
21:
niepocżćiwych ſie rodzicow vrodziwiſzy/ przy=
22:
mawiał pocżćiwemu cżłowiekowi mowiącz/
23:
Bárzożeś ſie ty práwi od onych ſławnych two=
24:
ich przodkow odrodził/ A ten iemu odpowie=
25:
dział/ Ale ty od ſwych nikąſká. Do tego ſie/ y
S oto to


strona: Sv

Kſięgá
1:
oto to zeydzie. Wielkiemu iednemu/ y otyłemu
2:
páchołku rzekł kthoś/ Y thu ná trunnę niemáło
3:
drzewá wynidzie/ á ten odpowiedział/ tobye
4:
niewiele/ bo trzy drewná to odpráwią.
5:
Ciągnie zá ſobą ſmiech y oto to/ gdy kto odpo
6:
wieda ná tho/ cżego mu nie mowiono/ iáko ie=
7:
den vcżćiwy cżłowiek/ przyſzedſzy do zacnego
8:
Káſztellaná/ ktory że nie był thák bácżny/ żeby
9:
ſam ſiedząc/ onemu theż ſiedzieć kazał/ poſta=
10:
wſzy trochę rzekł/ gdyż to ieſt wola/ á roſkazá=
11:
nie w. m. ábych ſiedział/ tedy ia ſiędę/ y ſiadł.
12:
Więc też y to podcżas ma wdzięcżność/ kiedy
13:
kto wypowieda to ná ſię/ cżego nigdy nie wi=
14:
nien. Iáko ieden kſiądz po ſmierći drugiego/
15:
prośił o beneficium Biſkupá/ á gdy Biſkup dáć
16:
mu go niechciał/ j owſzem iuż był námienił dru
17:
giego/ ktory ie otrzymáć miał/ Rzekł z gniewu
18:
ku Biſkupowi/ Miłośćiwy kſięże/ iákoż to ma
19:
być/ iam temu kſiędzu ná on ſwiáth pomogł/ á
20:
beneficium po nim ma wziąć kto inſzy?
21:
Muśi ſie cżłowiek y temu roſmiać/ kiedy ktho
22:
pożąda tego/ co być nie może: iáko ieden leżącz
23:
ná trawie/ gdy przy nim drudzy ſzyrmowáli/
24:
ſkakáli/ chodzili zápáſy/ powiedział: gdzież też
25:
to było iedno Ricerſkie ćwicżenie/ ták leżeć/ iá=
26:
ko ia teraz.
Ná


strona: S2

Wtora.
1:
Ná ten kſtałt też Doktor Iſzpan/ pánu Rádzi=
2:
wiłowi Woiewodzie Trockiemu powiedział/
3:
ále ná końcu/ iáko cżłowiek mądry/ przydał to/
4:
cżym rzecż dobrze trefnieiſzą vcżynił. Prośił
5:
Doktor v páná Mikołáiá Rádziwiłá Woie=
6:
wody Trockiego/ pſá dobreo ná záiąc/ Pytał
7:
pan Woiewodá iákiegoby chciał/ ieſli wyżłá/
8:
cży ogarzá. Iſzpan tego nie rozumieiącz pytał/
9:
coby ſie wyżeł rozumiał/ tákież y ogarz/ powie=
10:
dział p. Woiewodá/ Tegoli práwi w. m. chceſz
11:
ktory náyduie/ cży tego ktory goni. Odpowie=
12:
dział Iſzpan/ Tákiego ia chcę/ ktory y naydzie/
13:
y vgoni/ bo by tho był moy wielki nierozum/
14:
dwu pſow/ dla záiącá/ iedney beſtiej/ chowáć.
15:
Siłá ieſzcże tych mieyſc/ s ktorich trefne rze
16:
cżenie płynie/ drudzy náyduią/ bo y przygroſz=
17:
ká foremna: y zámilcżenie ná cżás: y zdumie=
18:
nie ſie ná co: y przeklinánie rozumne: ktho tego
19:
wſzytkiego vmie vżyć/ powiedáią że też y tym/
20:
iáko cżym/ roſmieſzyć może. Ale zdami ſie że te=
21:
go doſyć/ czom ia powiedział/ ábowiem y wę=
22:
złowátego rzecżenia/ máło ſie nie wſzytki regu
23:
ły pokazáły/ y tá trefność ktora w wypowiedá
24:
niu foremnym/ iáko ſie co sſtáło záwiſłá/ nie=
25:
wiem áby dáley s tych opłotkow/ w ktore ieſt
S 2 wegna=


strona: S2v

Kſięgá
1:
wegnaná/ wyniść mogłá. A we wſzytkiey tre
2:
fnośći żadna rzecż trefnieiſza nie ieſt/ iáko wyr
3:
wáć co nád pomyſł cżłowiecży/ iżby ten kto o=
4:
nego ſłucha/ iną rzecż vſłyſzał/ niż thá/ ktorey z
5:
myſlą ſwą cżekał: Dopiero te drugie zá tym i=
6:
dą/ iáko niewyrozumienie rzkomo cżego: wy=
7:
kłádánie inácżey rzecży: cżynienie przyrowná=
8:
nia: wynálezienie podobieńſtwá: mowienie iá
9:
koby nie k rzecży: vpominánie kogo z iego głup
10:
ſtwá: y ine wſzytki/ iuż miánowáne trefnośći/
11:
ktore w ludziech ſmiech pobudzáią. Więc cho
12:
cia wſzelákie trefnośći/ máią w ſobie thę wła=
13:
ſność roſmieſzyć/ wſzákoż przedſię rozne ſkutki
14:
w cżłowieku cżynią: bo iedne vſzcżkuą pod po=
15:
krywką/ drugie iáſnie: záſię te máią przyſtoy=
16:
ną wdzięcżność/ á owe troſzkę iákoby bez wſty
17:
du: Inym záraz cżłowiek ſkoro ye vſłyſzy/ ro=
18:
ſmiać ſie muśi: á inym/ im dáley o nich myſli/
19:
tym ſie bárziey ſmieie. Nákoniec y w tym ſmie
20:
chu/ cżáſem przydzie zápłonienie/ á cżáſem oſá
21:
ná nos ſiędzie. Przetho Dworzánin muśi ſie
22:
pilnie przypátrowáć/ iákiej ći będą myſli/ przy
23:
kthorych trefnowáć ma: bo ludziom ſtrapio=
24:
nym wſzeláka trefność/ ieſzcże więczey boleśći
25:
przymnaża: á ſą drugie choroby/ ktore im bár=
ziey le=


strona: S3

Wtora.
1:
ziey lecżyſz/ tym biorą więtſzą śiłę: więcz muśi
2:
mieć bacżenie ná cżás/ ná mieyſcze/ ná ſwoię
3:
przyſtoyność y záwołánie: muśi we wſzytkim
4:
mieć miárę/ y z rzadká trefnowáć: ktemu muśi
5:
nie być złoſliwym/ iádowitym/ draźniącz lu=
6:
dzie bez przycżyny/ á z iáſney nienawiśći: zwła
7:
ſzcżá ieſli możne/ to ieſt wielka niebácżność: ie=
8:
ſli mizerne á vpádłe/ to ieſt okrucieńſtwo: ieſli
9:
niecnotliwe/ to ieſt prożna zabáwa: ieſli też te/
10:
ktorychby obráźić niechciał/ to ieſt śiłne głup=
11:
ſtwo: Abowiem náyduią ſie tácy drudzy/ kto=
12:
rzy mnimáią/ áby tho byłá powinna rzecż/ zá=
13:
wdy vſzcżknąć kiedykolwiek mogą/ zleli to/ do
14:
brzeli/ iuż oni nie pátrzą: á nákoniec wolą nie=
15:
ktorzy przyiacielá ſtráćić/ niż trefne rzecżenie.
16:
Gdzie tákowa chćiwość wielkiey przymowki
17:
godna. Ale mimo to wſzytko/ potrzebá temu
18:
kto ma być trefny/ áby miał przyrodzenie/ y o=
19:
bycżáie po temu/ á ná káżdą trefność był ſpoſo
20:
bny/ y poſtáwą/ y twarzą/ bo thá/ im poważ=
21:
nieyſza/ á ſurowſza ieſt/ thym ſie więc rzecżenie
22:
zda/ dáleko trefnieyſze. Ale niechay iuż thu
23:
będzie koniec. A w. m. pánie Myſzkowſki przy
24:
tym giełku ſłow nikcżemnych moich/ zle ſie wy=
25:
leżawſzy/ y cżás prożno ſtráćiwſzy/ poſpieſzay
S 3 ſie w


strona: S3v

Kſięgá
1:
ſie w drogę/ ábyś nálepſzy wiecżor trefił/ niż tu
2:
przypołudnie było. Hnet p. Myſzkowſki od=
3:
powiedział. Ták mi ſie ten giełk dobrze podo
4:
bał/ iż przy nim dłużey zoſtánę/ niżem miał wo=
5:
lą: bo ieſzcże nie koniecz rzecży w. m. Y dobrze
6:
ia odpocżynąć mogę/ niż ſie w. m. s tey cżęśći/
7:
ktorąś nam około żártow/ á kuńſztownych po=
8:
ſług námienił/ y o nieieś mowić obieczał/ wy=
9:
práwiſz. Rácżże tedy w. m. w to záprządz/ á
10:
nas náucżyć/ iákoby foremnie ieden drugiemu
11:
mogł tákową wyrządzić poſługę/ bo w tej tre=
12:
fnośći ſłowney/ doſycieś w. m. vcżynił ſwe=
13:
mu: y każdy z nas/ nietelko náucżył ſie wiele/ á=
14:
le y ſmielſzym iuż do tego zoſthał/ przykłádem
15:
ták wielkich ludzi/ iákieś tu w. m. ſpominał.
16:
Záthym p. Derſniak rzekł/ Gdyżeſcie w. m. y
17:
tego zápomnieć niechcieli/ tedy nielza/ iedno ſie
18:
viśćić. Y powiedam iż żárt/ ábo kuńſztowna
19:
poſługá nic inego nie ieſt/ iedno iákieś oſzuká=
20:
nie przyiacielſkie/ w rzecży áni ſzkodliwey/ áni
21:
obráźliwey: á ieſli czo/ tedy nie bárzo. Otoż
22:
iáko w trefnych powieſciach/ gdy kto czo/ nád
23:
pomyſł/ á mnimánie ludzkie wyrzecże/ thák tu/
24:
gdy ſie co komu nád nádzieię sſtánie/ hneth ſie
25:
temu ludzie ſmieią: Ale the żárthy naybárziey
chwalą/


strona: S4

Wtora.
1:
chwalą/ w ktorych ieſt naymniey ſproſnośći/ y
2:
obrázy/ á naywięcey miſterſtwá: y tychże dwo
3:
rzánin vżywáć ma/ bo ze ſzkodliwych żártow/
4:
nieprzyiáźni/ y wielkie zaſcia bywáią. Zárt
5:
tedy/ ábo kuńſztowna poſługá dwoiáka ieſth/
6:
(ácż z oſobná káżdą ná wiele ieſzcże cżęśći ro=
7:
zdzielić by mogł) Iedná ieſt/ kiedi kto pięknym
8:
kſtałtem/ á miſthernie podeydzie kogo/ y zbła=
9:
źni: Druga ieſt/ kiedy ktho nágotowawſzy śi=
10:
dło/ ponętą przywiedzie kniemu/ iż ſie ſam cżło
11:
wiek vłowi. A oboie to s tychże mieysc wziąc
12:
ſie może/ ſkąd y trefne powieśći. Pirwſzey po
13:
ſługi ten przykład niechay będzie. Pan Giżyc=
14:
ki ſtáry/ máiąc mieć iednego wielkiego páná/ á
15:
ſnadź nieboſzcżyká páná Krákowſkiego Szy=
16:
dłowieckiego/ (s kthorym poſpołu s Prus po
17:
dokońcżeniu woyny iechał) v ſiebie w domu/
18:
powiedział mu miedzy inymi rzecżámi/ o ktore
19:
go w drodze iádąc pytał/ iáko ma żonę/ kthora
20:
bárzo nie ſłyſzy/ ták iż muſzę práwi okrutnie ná
21:
nię wołáć/ niż ktore ſłowo zrozumie: A przeto
22:
nierad bych/ ábyś ią w. m. widział/ á miał ten
23:
niewcżás wołáć ná nię/ by ná wilká. Pan Krá
24:
kowſki onego żáluiąc/ á roſpytywáiąc/ s tym=
25:
li ſie vrodziłá/ cży iey to niedawno kiedy przy=
S 4 ſzło/


strona: S4v

Kſięgá
1:
ſzło/ żadną miárą inácżey niechciáł/ iedno ią
2:
widzieć: owa dla tey przycżyny ſámey/ powie=
3:
dáiąc Giżycki/ iż ieſli ia ſam naprzod nie poiá=
4:
dę/ thedy w. m. żony mey widzieć nie będzyeſz
5:
mogł/ dozwolił mu pan Krákowſki z oſtátnie
6:
go noclegu trzemá godzinomá przed ſobą wy
7:
iecháć. Co gdi ſie sſtáło/ przyiechawſzy do do=
8:
mu Giżyczki/ powiedział thákież żenie/ iż pan
9:
Krákowſki bárzo máło czo ſłyſzy/ á dla thego
10:
muśiſz práwi dobrze wołáć/ chceſzli áby cie zro
11:
zumiał. Przyiechał záthym pan Krákowſki/ y
12:
przywitał śiłnym głoſem pánią: á páni też ro=
13:
zumieiącz iż pan Krákowſki nie ſłyſzy/ dobrze
14:
mu głośno podziękowáłá/ y ſzyrokiemi ſłowy
15:
opowiedziáłá rádość ſwoię. Gdy pothym do
16:
ſiędzięnia zá ſtoł przyſzło/ pan Krákowſki áby
17:
ludzkość ſwą pokazał: ktemu że pan Giżycki v
18:
ſtołu nie ſiedział/ ále to tám/ to ſám goſcie cże=
19:
ſtuiąc chodził/ vſtháwicżnie s pánią Giżyczką
20:
chciał mowić/ á páni będąc wielkiemu pánu w
21:
domu ſwym rádá/ ochotnie mu odpowiedáłá/
22:
iż we wſzythkiey izbie/ nikogo bárziey nie było
23:
ſłyſzeć/ iáko ich dwoie/ Owa thego cáły obiad
24:
było. Po obiedzie/ pácholcy páná Giżyckiego/
25:
chocia mieli ſrogie zákazánie od páná/ á wſzá=
koż/ gdy


strona: S5

Wtora.
1:
koż/ gdy ſobie to ten/ to ow podráźił/ ięli pytáć
2:
ſług páná Krákowſkiego/ dawnoli to I. M.
3:
przyſzło/ iż nie ſłyſzy. Odpowiedzieli ſłużebni=
4:
cy páná Krákowſkiego. Pan náſz dobrze ſły=
5:
ſzy/ ále wy głuſzkę pánią macie/ A gdy ći ſmiać
6:
ſie pocżęli/ obacżyli hnet ſłużebnicy páná Krá=
7:
kowſkiego/ iż pan Giżyczki s páná dworuie/ y
8:
hnet páná oſtrzegli. Tákże pan Krákowſki s
9:
przodku ſie gniewał/ ále potym bárzo ſie ſmiać
10:
muſiał/ widzącz/ iż pan Giżycki w tym/ dobrze
11:
Gunellę contrefetowáć vmiał. Tákoważ
12:
theż niedawno poſługá byłá páná Káſprá Ze=
13:
brzydowſkiego/ s pánem Kriſztophem Krup=
14:
ſkim/ ktorzy ná dworze páná náſzego znácżnie
15:
ſtoiąc/ to to/ to owo nieſzkodliwego/ iáko ſą o=
16:
bádwá nie proſtacy/ á pan Zebrzydowſki y v=
17:
cżony ktemu/ wyrządzáią towárzyſtwu.
18:
Ci tedi iednego cżáſu w Wilnie/ gdi był owies
19:
nie pomáłu drogi/ á nákoniec áni go doſtáć mo
20:
żono: vbráli dwu páchołkow/ nieznáiomych/ y
21:
wyucżywſzy ich wſzytkiego: poſyłáli imieniem
22:
I. M. páná Wierſzyłá Káſzthellaná Wileń=
23:
ſkiego/ od iednego do drugiego dworzániná/
24:
dáruiąc im cedułi: temu ná 50. temu ná 30. temu
25:
ná 10/ wedle káżdego condiciey/ becżek owſá:
S 5 á káżdy


strona: S5v

Kſięgá
1:
á káżdy miał ſłáć poń/ do dworu páńſkiego tuż
2:
nád Wilnem/ ktory Ráyem zową. Czo gdy
3:
pan Zebrzydowſki s pánem Krupſkim ſprá=
4:
wił/ á káżdy z dworzan oney cedule iáko w ſką
5:
py rok/ był bárzo rad/ sſzedſzy ſie ná zamek po=
6:
cżęli ſie pytáć/ tobie wiele becżek/ á tobie wiele.
7:
Iuż drugiemu pocżnie być niemiło/ że mniey
8:
niż towárzyſz wziąć miał. Tákże ktho wożni=
9:
kow ná ten cżás niemiał/ ten náiął formáná/ á=
10:
bo v ktorego s pánow Rad ná odwoz wypro
11:
śił koni/ y poſłał do Ráiu po owies: A tám iuż
12:
też byli dobrze przed tym záſłáli/ kto miał the
13:
wozy pociągnąć dáley. Przyiechał pirwſzy
14:
do Ráiu pyta/ gdzie owies rozdáią/ Odpowie
15:
dział mu páchołek on záſłány/ z Litewſká/ iż tá
16:
wołość ktora gi wiezie/ niemogłá tu práwi dzi
17:
ſia dociągnąć/ w Suderwi zoſtáłá/ á ták/ iedź
18:
cie tám/ wedle ceduły wam oddádzą: tákże ká=
19:
żdemu powiedział/ kto iedno do Ráiu przyie=
20:
chał. Owa pirwſzy ten páchołek/ ktory do Su
21:
derwie (ktora od Ráiu ieſt w dobrey mili) po
22:
owies záiechał/ pythawſzy ſie ná zamku/ pod
23:
zamkiem/ y wſzędy indziey/ á nie mogącz ſie o
24:
owſie dowiedzieć/ do domu woźnicy náwro=
25:
ćić/ y poganiáć kazał/ woz pięknie przikriwszy/
áby nie


strona: S6

Wtora.
1:
áby nie ſam telko ciągnął kotá. Máło czo ten
2:
od Suderwie odiechał/ áli drudzy bieżą wy=
3:
śćigáiąc ſie/ y pytáiąc/ A owies ieſt/ On odpo
4:
wiedział że ieſth/ Iedno práwi ná zamek pro=
5:
ſto/ tám go wam odmierzą: przyiádą y ći/ o=
6:
bacżą że błażeńſtwo/ iádą tákież ná zad/ á ko=
7:
go potkáią/ káżdemu o owſie dobrą otuchę cży
8:
nią/ owa ſie wſzyſcy obeſzli/ á prożne wory wie
9:
źli do domu. Názaiutrz iedni ſie gniewáli/ y
10:
łáiáli/ Boday mi tho zábit cżynił: á drudzy ſie
11:
ſmiali/ zwłaſzcżá kiedy ná zamek tho przyſzło/
12:
bo Krol I. M. o wſzytkim wiedzieć muſiał/ y
13:
miał niemáłą bieſiádę/ dworuiąc s tych/ kto=
14:
rzy ſie o ten żárt gniewáli. Ale y ono tych=
15:
że dwu pánow záproſzenie ná obiad do páná
16:
Chwálcżewſkiego/ o ktorym też w. m. dobrze
17:
wiecie/ niemniey trefne było/ bo y głodu ſie dru
18:
gi námárł/ y pieſzo ſie ná zad (koniá y ſługi
19:
przed mieyſczem od ſiebie odeſławſzy) kłuſáć
20:
muſiał. Tákowych tedy żártow/ ábo kun=
21:
ſztownych poſług (ácż nie záwdi ták trefnych)
22:
v dworu śiłá bywa/ ále tho ſą nayforemniey=
23:
ſze/ ktore cżłowieká s przodku nákarmią ſtrá=
24:
chu/ á potym wſzytko ſie w ſmiech á krotochwi
25:
lę obroći: iáko wzaięm Skotnicki Lulá/ s Pu
kárze=


strona: S6v

Kſięgá
1:
kárzewſkim/ zacni dworzánie krolá ſtárego v=
2:
cżynili ſobie: czo oto ták było. Pukárzewſki
3:
prośił ná wiecżerzą Skotniczkiego/ y był mu
4:
ták rad/ że go y od rozumu odpoił/ thákże kiedy
5:
iuż ná nogach ſtać niemogł/ ſługi iego iedne do
6:
goſpody odpráwił/ drugie pozámykał/ á páná
7:
thák ſpiącego kazał ſługom ſwym nieść do ie=
8:
dnego ſklepu/ iuż ná tho nágotowánego/ y tám
9:
kazał go wſádzić w łáńcuch/ y w pętá/ y zám=
10:
knąć kilkiem kłotek ſtraż v drzwi przyſtháwi=
11:
wſzy. Skotnicki iż był okruthnie pijan/ ieſzcże
12:
kthemu ná wiátr wynieſiony/ kęs ieden onego
13:
nie cżuł. Owa przeſpawſzy kilká godzin iáko
14:
vmárły/ ocknie ſie nádedniem/ y woła/ Coż ſie
15:
dzieie/ ki mie diabeł ták wſádził. przebog gdzie
16:
żem. A ieſt tu kto. ozwi ſie proſzę. Gdy ná pir
17:
wſze wołánie nic mu nie odpowiedziano/ po=
18:
cżnie znowu wielkim głoſem wołáć. Ieſth thu
19:
kto. przebog cie proſzę ozwi mi ſie. Dopiro ſie
20:
ſtraż náucżona odezwáłá mowiąc. Awom ia
21:
ſám y z drugimi/ á cżeo chceſz. rzecże záſię Sko=
22:
tnicki. A ty kthoś miły brácie. Odpowie mu:
23:
Straż nád thobą/ ábyś ſie nie wyłamał. Záś
24:
Skotnicki powie. A prze cie páná Bogá pro=
25:
ſzę/ ktoż mie to/ y prze ktorą przycżynę w te że=
lázá wſá


strona: S7

Wtora.
1:
lázá wſádził. Odpowie Straż. A wierę nie=
2:
wieſz? dowieſz ſie gdy cie we dnie ná plác wy=
3:
wiodą. Tu Skotnicki/ Cżás pánny Máriey:
4:
y pomilcżawſzy trochę/ rzecże záś. Ale moj nai=
5:
milſzy brácie/ prze cie Boſkie miłoſierdzie pro=
6:
ſzę/ wdi mi powiedz/ com vcżynił/ bo ia/ ná bog
7:
ći tho żywy przyſięgam/ niewiem áni pomnię/
8:
ábym czo namniey przećiwko komu wyſtąpił.
9:
Straż záſię thák powiedziáłá/ A za nie pom=
10:
niſz/ żeś pocżćiwą dziewecżkę zgwałćił/ y oicáś
11:
iey/ gdyć iey wziąć bronił/ zábił. Skotniczki
12:
dopiero krzyknie. A nieſtetyſz/ národziwſzy ſie
13:
mnie ná ten ſwiát/ á bezecne pijańſtwo/ do cże=
14:
gożeś ty to mnie przywiodło/ iż oto márnie/ á
15:
ſromotnie gárło dáć muſzę. Cżemużeś ty mnie
16:
rádniey miły Pánie/ w onych pothrzebach
17:
gdziem bywał zginąć niedał/ iżbych był nigdy
18:
ná kátowſkie ręce nie przychodził. Há Pukárze
19:
wſki przyiacielu/ przeſiędzieć mi twego winá/
20:
á by cie było pirwey w ſzthuki sſiekano/ niżem
21:
ia do thwey goſpody iść pomyſlił. Ach nędzni
22:
moi przyiaciele/ tho theraz ze mnie weźmiecie
23:
cżeść: dlat hegoſcie mie iednák byli do dworu
24:
wypráwili/ ábych was thą zmázą/ y wiecżną
25:
ſromotą pocieſzył. Owa tego lámenthu było
s puł go


strona: S7v

Kſięgá
1:
s puł godziny/ nákoniecz iął pytháć ſtraży/ A
2:
moi mili bráćiſzkowie/ wiele was tu mnie ſtrze
3:
że/ Odpowiedział mu iny iuż/ z oney ſtraży/ á
4:
nie then czo pirwey. Sześć nas thu práwi. A
5:
Skotniczki záś. Kiedyby ieden z was chciał
6:
vcżynić to miłoſierdzie nádemną/ á iść po kto=
7:
rego mego ſługę/ Odpowiedziano mu/ A czo
8:
mnimaſz áby ći wolni byli/ w tákowemżeć wię
9:
zieniu ſą/ iáko y ty. A Skotnicki z nowu/ A nie
10:
ſzcżęſny ia cżłowiek/ cżegożem ia tho docżekał:
11:
thákże po długim ſiebie przeklinániu vprośił
12:
wdy iednego z nich/ iż ſzedł gdy dnieć pocżęło
13:
po páná Káſprá Mácieiowſkiego/ kthory o
14:
wſzytkim wiedział: y był pogotowiu: á ten do=
15:
piero kiedy przyſzedł/ z drugimi towárzyſzmi/
16:
popráwił thák dobrze/ iż nieborak Skotnicki/
17:
ledwe nie vmarł od ſtráchu. Aż wdy nákoniec
18:
zlitowáli ſie nád nim/ á wrzecży to do tego/ to
19:
do owego páná ſlącz o przycżynę/ przywiedli
20:
rzecż ktemu/ iż ná ſlubie z więzienia wyſzedł/ á
21:
przeiednywáć miał ſtronę/ ná ocży krolewſkie
22:
áż przeiednawſzy nie przychodząc: á ieſliby ſie
23:
ſtroná iednáć niechciáłá/ tedy do thákowegoż
24:
záś więzienia wroćić ſie miał. W tym gdy zá
25:
łáſkáwe ſtáránie pánu Mácieiowſkiemu dzię
kowáć


strona: S8

Wtora.
1:
kowáć pocżął/ ſtrzymáć dáley ſmiechu drudzy
2:
nie mogli: rzecż ſie wſzytká odkryłá/ Skotni=
3:
cki mimo ſtrách/ ktorym go dobrze było nákar
4:
miono/ ieſzcże ſie długo wſthydzić muſiał/ gdy
5:
tho ten/ tho ow/ łáńcuch á pętá wſpominał.
6:
Więc iż go tym/ cżęſto draźniono/ cżęſtho też y
7:
on/ o tym myſlił/ iákoby then żárt Pukarzow=
8:
ſkiemu oddał. Owa raz/ w rok podobno po
9:
tym/ obacżył Pukárzewſkiego podpiłego/ y v=
10:
prośił go do ſwey goſpody/ á tám dognawſzy
11:
go do vpáśći/ iż y ręką/ y nogą władáć nie=
12:
mogł/ y pácholę iego/ (bo telko tho ná ten cżás
13:
Pukárzewſki miał przy ſobie) po ſługi do go=
14:
ſpody poſławſzy/ bárwierzá hnet ktoremu v=
15:
fał przyzwał/ y roſkazał mu/ áby Pukárzow=
16:
ſkiemu ſpiącemu puł gęby zálawty zápráwił.
17:
Bárwierz poſłuſzny wnet to ſpráwił/ zálawty
18:
wárgi ſpoił/ plaſtr przyłożył/ chuſtámi obwi=
19:
nął głowę/ y przenioſł go ná iną lepſzą poſciel/
20:
ktorą támże w izbie Skotnicki poſłáć był ro=
21:
ſkazał. Przydą pothym ſłudzy s pácholęciem
22:
nie rychło/ (bo dáleko goſpodá byłá) widzą iż
23:
pan z záwithą głową leży/ á bárwierz inſtru=
24:
mentá zbiera/ á máśći chowa/ pytháią coby ſie
25:
to działo/ powiedzą im drudzy (bo ſam Skot=
niczki


strona: S8v

Kſięgá
1:
niczki żáłuiąc wrzecży przygodi onej/ płákał w
2:
głowach v Pukárzewſkieo ſiedząc) iż ten/ á ten/
3:
(kthory támże był/ niż chłopię po ſługi odeſzło)
4:
páná im przez twarz ránił. Słudzy/ ácż ſie
5:
mśćić onego chcieli/ ále iż nie było wiedzieć/
6:
gdzieby ſie winowáycá ſchował/ ſam też Sko
7:
tniczki powiedział/ áby dáli pokoy/ ponieważ
8:
páná ich ieſth ſtho/ że ſie ſam wyzdrowiawſzy
9:
pomśćić może/ zániecháli wſzytkiego. Y ták ie=
10:
dni zoſtáli przy pánie/ drudzy odeſzli do goſpo
11:
dy. Potym w nocy ocući ſie Pukárzewſki/ o=
12:
bacży łeb záwithy/ y rzecże pułgębkiem/ ki dia=
13:
beł/ coż mi ſie sſtáło. Chłopiecz/ ieſteś tu. roz=
14:
ſwieć: Hnet ſie chłopiec porwie/ idzie do páná/
15:
y pyta/ czo w. m. racżyſz. ábo w. m. zle leżeć/
16:
Odpowie Pukárzewſki/ bá dobrzeć mi leżeć/
17:
ále mi to ki diabeł w gębę. Chłopiec odpowie/
18:
á za w. m. nie pomniſz/ iż w. m. wcżorá/ then á
19:
ten ránił. Záś pan/ Ia thego kęs ieden nie po=
20:
mnię/ áni cżuię/ áby mie boláło. W tym rzecże
21:
chłopiec/ prze páná Bogá nie rácż w. m. wiele
22:
mowić/ bo nam bárwierz roſkazał/ ábyſmy s
23:
tego w. m. vpomináli. Thákże gdy przydzye
24:
dzień/ pytha iáko ſie czo sſtáło/ powiedzą mu
25:
rzecż wſzytkę zmyſloną/ á chłopiecz iego wło=
ſny one=


strona: T

Wtora.
1:
ſny onegoż pothwirdza/ boiącz ſie áby go pan
2:
nie bił/ gdzieby powiedział/ że ná ten cżás od=
3:
ſzedł był od niego. Przydzie bárwierz do oprá
4:
wowánia/ odwinie mu głowę/ á Pukárzewſki
5:
rzecże/ miły bárwierzu namniey mie thá ráná
6:
nie boli/ czo ſie tho dzieie. Odpowiedział bár=
7:
wierz. Ták to widzi w. m. zmartwiáło ciáło/
8:
od rázu/ ále po trzeciem/ ábo cżwartym dniu/
9:
pocżuieſz w. m. Záś powiedział Pukárzowſki/
10:
A bodayże go zábitho/ mogłći wżdy gdzie in=
11:
dziey trefiáć/ niż przez gębę/ á toć ia mężátek nie
12:
miłuię/ á wdy mie pan Bog tákową ráną ná=
13:
wiedził. Bárwierz poſzypławſzy trochę/ wpu
14:
śćił knoth między zálawthy/ przyłożył znowu
15:
plaſthr/ záwinął/ y rzekł áby mu dał od wcżo=
16:
ráiſzey pirwſzej opráwy. A Pukárzowſki hnet
17:
parę cżyrwonych złothych dáć mu roſkazał/ y
18:
prośił áby go rychlo wygoił/ Odpowiedział
19:
bárwierz. Dali Bog w. m. rychło zdrow bę=
20:
dzieſz/ iednoby pánie mowić nietrzebá/ y ſtym
21:
odſzedł. Przydzie cżás obiádu/ mięſá ieść nie
22:
ſmie/ áby żwániem nie poruſzył háwtow/ ták=
23:
że ſie trochę kontuzu nápije/ y położy. Po obie=
24:
dzie przydą towárzyſze náwiedzáć/ kthorym
25:
iuż był Skotnicki o wſzytkim powiedział/ py=
T táią go


strona: Tv

Kſięgá
1:
tháią go ná zdrowie/ przemowi pułgębkiem
2:
proſząc/ áby zá złe nie mieli/ iż mowić nieſmie/
3:
bo mi práwi zákazał bárwierz. Wyrwie ten
4:
to/ ow owo pytáć/ á on iedno przyzwala gło=
5:
wą/ á milcży. Owa tego thák długo było/ iż ſie
6:
żadną miárą ſtrzymáć drudzy nie mogli/ po=
7:
cżną ſie ſmiać/ á Pukárzowſki domyſliwſzy
8:
ſie/ iż to iuż Skotniczkiego ſpráwá/ zawoy on
9:
vderzył o zięmię/ á zaláwty/ roſpárzywſzy drá
10:
gánt/ odiąć ſobie kazał. ſmiechu było doſyć/ á
11:
temu zwłaſzcżá/ że on więcey bárwirzowi wie
12:
rzył/ niż ſobie/ cżuiąc to/ że go kęs ieden nie bo=
13:
lało. Powiedáią drudzy/ iżby tám nie było zá=
14:
lawtu żadnego/ ále ſkorá telko byłá liná w ro=
15:
ſole vwárzonego/ ktorą nietelko puł gęby/ ále
16:
y obie ocży/ kazał mu był Skotnicki zálepić.
17:
Do tegoż też należy oná poſługá páná Lukaſzá
18:
Lęnczkiego/ kthory gdy ná Straży krol I. M.
19:
miał nocleg/ wnocy othocżywſzy wſzytkę iżbę
20:
gdzie Frauczimer miał złożenie/ pochodniámi
21:
roſpalonemi/ á záwoławſzy gore/ vcżynił táki
22:
ſtrách/ iż drugie pánny zápomniawſzy ſie/ nie=
23:
wiedziáły czo cżyniły. Ale to foremna/ iá=
24:
ką powiedáią kiedyś dwá Włoſzy/ trzeciemu
25:
wyrządzili/ co ſie ſnadź ták sſtáło. Trzey to=
wárzy=


strona: T2

Wtora.
1:
wárzyſze w drogę iádąc/ y będącz poſpołu ná
2:
nocz w iedney goſpodzie: po wiecżerzy/ (iáko
3:
to więc bywa/ zwłaſzcżá ná długiey nocy) ieli
4:
ſie gráć/ Y niedługo gráiąc/ hnet ieden ſpadł s
5:
ſtołu/ iż mu y pieniądz w mieſzku nie zoſtał. y
6:
pocżnie łáiáć/ pocżnie oicá y mátkę przeklináć/
7:
ná koniec ſwiętym/ y pánnie Máriey nie prze=
8:
puśćił. Owa wymyſláiąc niezwycżáyne klą=
9:
twy/ y złorzecżenia/ iáko ná to ſą Włoſzy mi=
10:
ſtrzowie/ położył ſie ták ſpáć. A ći dwá niedłu
11:
go też s ſobą gráiąc/ gdy obacżyli/ iż ten iuż był
12:
dobrze záſnął/ wzięli przed ſię vcżynić mu then
13:
żárth: pogáśili ſwiece/ zágrzebli w kominie o=
14:
gień/ okná vtkáli/ y ięli/ wrzecży iákoby przed=
15:
ſię gráiąc/ wielkim głoſem mowić s ſobą/ áż ſie
16:
y wádzić/ przycżytáiąc ieden drugiemu/ othoś
17:
podemknął/ á ten záſię/ á tyś zákazał ná Flus:
18:
zgołá táki trzaſk vcżynili/ iż ſie ow ocknąć mu=
19:
ſiał/ y ſłyſząc że ći dwá przedſię gráią/ j mowią
20:
s ſobą/ iákoby bárzo dobrze kárty widzieli/ o=
21:
thworzy troſzkę ocżu/ á gdy żadnego ſwiáthłá
22:
nie vyrzy/ rzecże. A kiegoż diabłá ieſzcże cżyni=
23:
cie. owa czáłą nocz/ to wołánie nie vſtánie. A
24:
to wyrzekſzy/ záſię ſie dla ſpánia vſpokoił. Ci
25:
dwá/ ná tákie ſłowá niedáli mu żadney odpo=
T 2 wiedzi/


strona: T2v

Kſięgá
1:
wiedzi/ ále ſie przedſię ſwárzyli o kárthy/ iáko
2:
w nacżyſtſzey prawdzie: tákże gdy to chwiłkę
3:
trwáło/ ocući ſie ieſzcże lepiey/ on dobry towá=
4:
rzyſz/ á widząc że niemáią áni ſwiece/ áni ſwiá
5:
tłá żadnego/ á przedſię grá á ſwar/ idzie ſwą
6:
drogą/ pocżnie ſie dziwowáć/ y mowi. A iá=
7:
koż wdy v diabłá omacmie kárty widzieć mo=
8:
żecie. Odpowiedział ieden z nich/ ázaś ſlep/
9:
dwu ſwiec przed námi. Wieręś ty podobno s
10:
pieniądzmi záraz/ y wzrok ſtráćił. A on to/ po
11:
dnieſie ſie ná báłucżku/ y páthrzy ocży wytrze=
12:
ſzcżywſzy/ á gdy nicz vźrzeć nie może/ pocżnie
13:
mu być niemiło/ y rzecże. Albom ći ia pijan/ ál=
14:
bo ſlep/ ábo wy łżecie: A ći dwá zátym wſtáli
15:
od ſtołu mowiąc/ Y ſzydzić to z nas/ ten dobry
16:
pan/ A coż kiediby był wygrał/ dopieroćby nas
17:
był nośił. Więc gdy on záſię powtorzył ſwych
18:
ſłow mowiąc/ Ia/ to czo mowię prawdá ieſt/
19:
iż obudwu was/ kęs iedęn nie widzę. Zátym ći
20:
pocżną ſie wrzecży dziwowáć/ y rzecże z nich
21:
ieden. Y day go diabłu/ wieręć podobno nie
22:
żártuie/ poday ſám they ſwiece/ á ſnadź mu ſie
23:
nieborakowi co w ocży sſtháło. Dopiero on
24:
máiąc zá to pewnie/ że olſnął imie płákáć/ imie
25:
nárzekáć mowiąc/ nieſtetyſz mnie/ iużciem ol=
ſnął/ o


strona: T3

Wtora.
1:
ſnął/ o nayſwiętſza pánno/ zmiłuy ſie nádem=
2:
ną/ á odpuść iżem ći złorzecżył. A ći dwá v ło=
3:
żá v niego ſthoiącz/ pocżną go wrzecży cieſzyć
4:
mowiąc/ Y niemożeć to być/ ábyś wdy niemiał
5:
co widzieć: tákći ſie to podobno zámieſzáło w
6:
głowie/ y mnimaſz ábyś nie widział. A biedáż
7:
mie/ odpowiedział im ná to/ Niemáſzći tu ża=
8:
dnego zámieſzánia/ ále ia zgołá kęs naymniey=
9:
ſzy nie widzę/ nie inácżey iedno iákobych też o=
10:
cżu/ w głowie niemiał. A ći záſię pocżną mo=
11:
wić/ ále miły boże/ wzrok maſz iáſny: bá pátrz/
12:
(rzecże ieden ku drugiemu) miły brácie/ iáko
13:
ma piękne oko/ y iáko ie dobrze otwiera/ á kto=
14:
by rzekł/ áby ná nie widzieć niemiał. A on chu=
15:
dziná/ im dáley tym bárziey płákał/ á wzywał
16:
miłoſierdzia Boſkiego. Owa náoſtáthek/ ięli
17:
mu thę rádę dáwáć/ áby ſie obiecał/ do pánny
18:
Máriey do Loretu iść boſo/ á o czudzey ſtrá=
19:
wie/ á ſnadź cie práwi/ pan Bog wyſłucha/ A
20:
my przedſię/ y lekárzá tobie dobreo ziednamy/
21:
y o ine potrzeby/ nietrzebáć ſie będzie ſtháráć/
22:
poki v nas co ieſt w mieſzku. Tákże poklęknie
23:
hnet ná łożu/ á z wielkim nabożeńſtwem/ y żá=
24:
łoſcią zá grzech/ iż pánnie Máriey/ po przegrá
25:
niu pieniędzy/ złorzecżył/ płácżliwemi ſłowy/
T 3 obiecał


strona: T3v

Kſięgá
1:
obiecał drogę do Lorethu pieſzo/ boſo/ y o czu=
2:
dzey ſtráwie/ á tám zoſtáwić ocży ſrebrne/ ie=
3:
ſliby mu pirwſzy wzrok v páná Bogá vprośi=
4:
łá/ y nád tho obiecał/ mięſá we środy/ á z má=
5:
ſłem w piątki (bo we Wloſzech nic nie rozny
6:
piątek/ od ſoboty) nie iádáć/ y ſobotę káżdą/ w
7:
chlebie ſámym/ á w wodzie pánnie Máriey ku
8:
cżći/ á chwale/ do ſmierći ſuſzyć. Gdy to vcży=
9:
nił/ wyſzedſzy ći dwá/ do drugiey komory/ y zá
10:
paliwſzy ſwiecę/ przyſzli záſię do niego ſmieiąc
11:
ſie ná vmor/ á mowiąc/ powinieneś práwi to
12:
wſzytko wypełnić/ gdyżeś otrzymał wyſłuchá
13:
nie/ ná prośbę twoię: A ow proſtacżek z wiel=
14:
kiego ſthráchu/ niethelko ſmiać ſie niemogł/ á=
15:
le áni mowić/ iedno zdumiawſzy ſie ſiedział/ le=
16:
dwe to/ nie zá prawdę rozumieiąc/ czo oni byli
17:
dla kuńſztu zmyſlili. Czo ſie záſię wtorego
18:
żártu/ ábo kunſztowney poſługi dotycże/ gdzye
19:
cżłowiek ſam vłowić ſie ma/ niewiem iáki mo=
20:
że być lepſzy przykład/ iáko kiedy owo chćiwy
21:
ſtrzelecz ná łupieżá zmierza: álbo wielki gám=
22:
rat záleca ſie pácholęciu w tkąnce: ábo co thá=
23:
kiego ktho ná kogo náſtáwi: Iáko ieden dwo=
24:
rzánin krolá ſtárego/ znáiącz w thowárzyſzu
25:
ſwym then defekt rozumu/ iż miał wielką chęć
ku cżár=


strona: T4

Wtora.
1:
ku cżárnokſięſtwu/ y śiłá o nim dzierżał/ zmo=
2:
wił ſie z bábą/ kthora pod zamkiem Krákow=
3:
ſkim/ niedáleko lodownice/ gárce Iłżeckie prze
4:
dawáłá/ y zápłáćił iey wſzytki/ áby ie do iedne=
5:
go/ kij wziąwſzy potłukłá w ten cżás/ kiedyby
6:
on ná zamku w oknie ſtoiąc/ znák pewny vcży=
7:
nił. Y vkazał iey okno/ w ktorym ſtać chciał/ á
8:
znák ten miał być/ chuſtká roſpoſtrzona/ y wi=
9:
ſáiąca z ręki. Gdy to tedy ſpráwił/ ſzedł ná za=
10:
mek/ y chodził ſobie po wielkiey ſieni/ cżyháiąc
11:
iuż ná tego ſwego towárzyſzá/ ktory rychło po
12:
tym przyſzedł: thákże ſkoro po dániu dobrego
13:
dniá ieden drugiemu/ pocżął pytáć ten czo po=
14:
zniey przyſzedł/ cżemuby on thák chodził/ á do
15:
izby wniść niechciał. A ten mu odpowiedział/
16:
Niemáſz práwi po co/ bo krol I. M. ieſzcże w
17:
kownácie/ áni ták prędko z niey wynidzie/ Ale
18:
oto chodźmy tu ſobie rádniey/ ábo podźmy do
19:
okná/ y záraz ſzedł w ono náznácżone okno: á
20:
thowárzyſz też widzącz/ iż niemiał czo w izbie
21:
ſam cżynić/ ſzedł ſnim poſpołu. tákże mowiącz
22:
to to/ to owo/ przyſzli w rozmowie do cżárno=
23:
kſięſtwá/ y iął ow komu to cżárnokſieſtwo ták
24:
bárzo ſmákowáło/ wychwaláć thę náukę/ po=
25:
wiedáiąc/ iż ná ſwiecie niemáſz nád nię/ á żáłu=
T 4 iąc te=


strona: T4v

Kſięgá
1:
iąc tego/ że ſie ná ten cżás nie vrodził/ kiedy iey
2:
w Krákowſkich ſzkołach iáwnie vcżono.
3:
A ten ſłucháiąc powiedział. czobyś dał/ kiedy=
4:
by ſie ktho obrał/ á chciał cie iey náucżyć. A ow
5:
záſię rzekł/ dałbych práwi ſto/ y drugie złotich/
6:
bá y dáleyby mię wyciągnął. Odpowiedzyał
7:
ten. Kiedibyś to ziśćić chciał/ á był táiemnym/
8:
powiedział bych ia tobie o iednym/ kthory ſie v
9:
Twárdowſkiego vcżył/ y ták wiele iáko on v=
10:
miał/ vmie: y ieſt go ſto/ że cie náucżyć może.
11:
Hnet ow ná bog żywy przyſiągł/ y dał rękę o=
12:
biecuiąc pocżćiwym ſłowem/ nikomu ná ſwie=
13:
cie o tym nie powiedzieć/ áni tákiego cżłowie=
14:
ká wydáć. A tho ia práwi vcżeń Twárdow=
15:
ſkiego/ więczey niż mnimaſz náucżyć cie mogę/
16:
iedno mi zdzierz ſłowo/ iákoś obieczał. A v=
17:
mieſz thy (odpowiedział záthym ow) zábithą
18:
ſmierć/ nie tákbyś ſie ty miał/ gdybyś czo rozu=
19:
miał w tey náuce. Rzecże ten záſię. Nie trzebá
20:
wiele/ hnet ſie to pokaże/ ieſli co vmiem. A to=
21:
li roſkáż mi co dziwnego vcżynić/ vźrzyſz pra=
22:
wdęli mowię/ ábo kłámam. A chceſzli/ vcżynię
23:
to. Widziſz onę niewiáſtę/ co gárcze przedáie:
24:
(y vkazał ią z gory) tá/ gdy ia kilká coniuráciy
25:
zmowię/ potłucże hnet/ te wſzytki garki kijem.
Pocżął


strona: T5

Wtora.
1:
Pocżął ow dopiero/ tym więczey bić ná tho/ y
2:
ſpor dzierżeć/ powiedáiąc żeby tego nigdy do=
3:
wieść niemiał. Owa ſie záłożyli/ y ſádzili/ po
4:
30. cżerwonych złotych. Zátym ten/ obroćiw=
5:
ſzy ſie kilká kroć w koło/ pocżnie mrucżeć wrze=
6:
cży coniurácyie/ á y tedy/ y owedy ſłowo iákie
7:
niezwykłe głoſniey wyrzecże/ áby ow mni=
8:
miał/ że diabłow wzywa: Aż dobył kárthki iá=
9:
kiiś párgáminowey/ ná kthorey kilká liter po=
10:
twornie wymálowánych było: á raz w tę/ iá=
11:
ko w thęcżę/ drugiraz w ziemię pilniuchno pá=
12:
trąc/ Rzekł ták/ Pátrzże teraz: Y ſpuśćił z rę=
13:
ki/ onę chuſtkę nieznácżnie/ áby wiſiáłá. A bá=
14:
bá widzącz znák/ záraz kij porwáłá/ y pocżęłá
15:
tłuc ony gárce/ ták iż ie do iednego potłukłá.
16:
Zdumiał ſie ow/ co ná to pátrzał/ á nic nie żáłu=
17:
iąc przegránych pięniędzy/ vcżniem iego być/ y
18:
dáć co námienił obiecał. Tegoż dniá krolowi
19:
ten co wygrał/ wſzytkę rzecż powiedział. Ná=
20:
záiutrz krol/ vcżynił ſobie rzecż o cżárnokſięſt=
21:
wie z onym dworzáninem/ ktory zakłádu prze
22:
grał/ y dał mu tho znáć/ iżby rad miał tákiego
23:
cżłowieká/ kthoryby ſie s tym rozumiał: Wnet
24:
dobry pan zápomniawſzy przyſięgi ſwey/ á ro=
25:
zumieiąc że ſie miał tym krolowi bárzo przyſłu
T 5 żyć/ ná


strona: T5v

Kſięgá
1:
żyć/ ná onego dworzániná/ thowárzyſzá ſwe=
2:
go/ iáko ieſt oſobny w tey náuce/ y onę wſzytkę
3:
o gárcach hiſtorią/ wypowiedział. Krol hnet/
4:
onego do ſiebie kazał záwołáć/ y rzekł mu/ w o=
5:
knie ſtoiąc/ á ná onę bábę pátrząc/ ktora ſie zno
6:
wu ná garki byłá zdobyłá. Słyſz/ A kiedyby
7:
znowu czo thákiego trefnego s cżárnokſięſkiey
8:
náuki vcżynić: á chociaż to/ áby thá bábá záſię/
9:
garki potłukłá. A ten odpowiedział/ Miło=
10:
śćiwy krolu/ muſiałbych ſie/ znowu znią zmo=
11:
wić. Słyſząc tho ow ktory przegrał/ y rozu=
12:
mieiąc po ſmiechu/ iż krol wie o wſzytkim/ bár=
13:
zo ſie ſromáć muſiał/ á od tych cżáſow cżárno=
14:
kſięſtwu dał pokoy/ boiąc ſie/ áby czo gorſzego
15:
nań nie przyſzło. Więc też y tho foremny
16:
żárt/ kiedy ktho dla thego/ áby go hámowano/
17:
chce wrzecży co vcżynić/ do cżego nigdi woley
18:
niema. Iáko vcżynił pan Stániſław Lipni
19:
cki z Włoſtowá dworzánin krolá I. M. páná
20:
náſzego/ komornicżą v krolá ſtárego ſłużąc.
21:
Ten będąc winien p. Iároſzowi Poſwiątne=
22:
mu kilká dzieſiąt złotych/ á niemogącz mu ich/
23:
ná ten cżás oddáć/ ná ktory obiecał/ cżyhał ná
24:
to/ dzień/ álbo kilká przed onym cżáſem/ ktory
25:
był ku zapłácie námieniony/ áby Iároſzá vpá=
trzył/


strona: T6

Wtora.
1:
trzył/ kiedy by mimo iego komorę ſzedł: Owa
2:
ſie ták trefiło/ iż vmyſlnie ſzedł ten do niego: czo
3:
gdy Lipniczki poſtrzegł/ włożywſzy ſobie po=
4:
wroz ná ſzyię/ zákłádał go ná bálkę/ rzkomo ſie
5:
chcąc obieśić/ w tym przyſzedł Poſwiątny do
6:
niego/ y vchyći go mowiąc/ co cżyniſz nieboże
7:
ſtradny. A Lipnicki iął mu mowić/ day mi po=
8:
koy przebog cie proſzę/ bociem ia iuż ták vcży=
9:
nić vmyſlił. A ow záſię/ Ale coć thego zá nie=
10:
wola/ cżemu to cżyniſz? Odpowiedział mu Li=
11:
pnicki. Cżás przychodzi/ ia pieniędzy niemam/
12:
á przeto vmrzeć wolę/ niż zoſtáć w niepraw=
13:
dzie. Dopiro ow ſtał ſie miłoſiernym mowiąc/
14:
A miły brácie/ y rok/ y dwá pocżekamći ich/ ie=
15:
dno tego nie cżyń. Owa ták mowiąc/ odwią=
16:
zał mu powroz s ſzyie/ á pieniędzy do dálſzego
17:
cżáſu cżekáć obiecał. Thákowyż też y owo
18:
żárt bywa/ kiedy ieden drugiego ſzalonym/ á=
19:
bo iáką dziwną chorobą niemocnym przed lu=
20:
dźmi cżyni/ áby ſzalony o związánie/ á chory/ o
21:
ohyzdę ná chwilę przyſzedł. Siłá inych
22:
kuńſztownych poſług wylicżyć by ſie mogło/ y
23:
ludzi ktorym tho bárzo ſnádnie przychodzi/ bo
24:
ſie tego cżłowiek niemal káżdy dzień nápátrzy/
25:
á dworzánin wiele tego ſobie wymyſlić może/
biorąc


strona: T6v

Wtora
1:
biorąc żárty s tych mieyſc/ s kthorych y trefne
2:
powieśći: ále ná tych ktorem wylicżył/ niechay
3:
ná then cżás doſyć będzie: bo owe ſámołowki/
4:
ábo nákarmienie kogo forthki/ kruká/ wilká/ y
5:
inych ſmrodliwych á ſproſnych rzecży/ nic tre=
6:
fnego w ſobie nie máią. Tákież też y owe żár=
7:
ty/ ktore ná kradzieſz poſzły/ nic mi ſie zgołá nie
8:
podobáią. Iáko ono żak ieden w Padwi/
9:
chłopu vcżynił. Stárgował v niego parę ká=
10:
płunow/ y kazał mu ie zá ſobą nieść do domu/
11:
obiecuiąc nád zapłátę/ kázáć mu ieſzcże dáć czo
12:
ſniádáć. Chłop onemu vwierzywſzy nioſł zá
13:
nim kápłuny/ Owa dobry pan záwiodł go do
14:
iedney wieże/ ktora oddzielnie od koſciołá ſta=
15:
łá/ iż około niey mogł cżyſcie wokoło obyść/ á
16:
przećiwko tey wieży/ ſtámtey drugiey ſtrony/
17:
byłá forthká/ s kthorey w ciáſną vlicżkę było
18:
wchodzenie: y vmyſliwſzy iuż co miał vcżynić/
19:
rzecże do chłopá: brácie/ záłożyłem ſie ia o the
20:
kápłuny s towárzyſzem mym/ ktory powieda/
21:
iż tey wieże ieſt w około/ ſtop cżterdzieśći/ á iá
22:
powiedam że niemáſz: Y práwie w then cżás/
23:
kiedim ſie miał potkáć ſtobą/ kupiłem oto ſznur
24:
dla zmierzenia/ ábych wiedział/ pirwey niż do
25:
domu przydę/ kto znas wygrał: przeto niechai=
ći nie bę


strona: T7

Kſięgá
1:
ći nie będzie cięſzko pocżekáć/ áż ią zmierzę: á to
2:
mowiącz/ wyimie z rękawá ſznur/ y da mu ko=
3:
niec ieden trzymáć mowiąc/ day ſám to/ tákże
4:
weźmie kápłuny od niego z ręki/ á każe mu przy
5:
ćiſnąć obiemá rękomá ſznur do muru/ ſtey ſtro
6:
ny wieże záſzedſzy/ ſkąd fortki oney widáć nie
7:
było/ á ſam iáko idzie/ thák idzie ſznur ciągnąc
8:
w koło/ á kiedy przyſzedł ná onę ſtronę/ gdzye
9:
przećiwko fortá byłá/ wbił gwoźdź w mur/ y
10:
około niego ſznur okręćił/ á ſam s kápłuny chy=
11:
łem burą w onę ſie ciáſną vlicżkę wemknął/ y
12:
zginął. Chłop chudziná/ doſyć długo ná onym
13:
mieyſcu ſtał/ cżekáiąc przedſię áżby wieżę zmie
14:
rzył/ nákoniec gdi kilká rázow záwołał/ pánie/
15:
rychłoż wdy zmierzycie/ á nigdy mu ſie nie ode
16:
zwano: chciał wiedzieć/ co ſie to dzieie/ y ſzed=
17:
ſzy około wieże/ nálazł miáſto paná gwoźdź w
18:
mur wbity/ ktory mu ſam telko zoſtał/ zá zapłá
19:
tę kápłunow. Podobne themu łotroſtwo
20:
wyrządził drab ieden/ dobremu náſzemu pánu
21:
Iákubowi Borowſkiemu dworzáninowi/ gdi
22:
mu przedał korzeń grzybieniowy/ miáſto Po=
23:
krzyku. Wprawdzie iáko pan Borowſki był
24:
ná then cżás żacżkiem/ łatwie go było oſzukáć/
25:
Teraz niewiem/ ieſliby ſie kto chciał tego pod=
iąć.


strona: T7v

Kſięgá
1:
iąć. Lecz thákowych żárthow/ śiłá kſiądz
2:
Bucżyńſki ſpachał/ miedzy ktoremi ſą drugie/
3:
co ſzubienicą bárzo pachną/ Przeto dworzáni=
4:
now żárt/ ábo kuńſztowna poſługá/ nic niema
5:
podobna być kſiędzá Bucżyńſkiego ſzthuce/ ále
6:
ma mieć w ſobie/ przyſtoieńſtwo/ foremność/
7:
á bez zbytniey ſzkody/ y obrázy towárzyſkiey/
8:
wymyſł/ y náſtoſowánie.
9:
Tylko tego ieſt/ com ia wypowiedzieć miał o=
10:
koło trefnośći: á ták iuż więc teraz pánie My=
11:
ſzkowſki wſtaway/ á poſpieſzay ſie w drogę.
12:
Gdy tego domowił pan Derſniak/ Rzekł thák
13:
pan Kriſki. Widzimi ſie pánie Derſniaku/ żeś
14:
tu w. m. potrzebney rzecży nie dołożył. Spy=
15:
tał pan Derſniak. A cżego. Odpowiedział p.
16:
Kriſki/ tego/ áby dworzánin około pocżćiwo=
17:
śći białychgłow nigdy nie threfnował/ áni ich
18:
thám tykał: bo ia y onego Hiſzpaná odpowie=
19:
dzi nie chwalę/ ktory wdowę około niepocżći=
20:
wego życia ták vſzcżknął/ kiedy powiedział/ że
21:
w odwołániu iey/ miał nádzieię. Powiedział
22:
záś pan Derſniak. Powiedziałem ia áby thre=
23:
fnowánie/ y żárty nie były z obrázą/ á w thym
24:
ták zámykam męſzcżyzny/ iáko białegłowy: A=
25:
le kiedy białagłowá z vſzcżypkiem czo rzecże/ á
męſzcży=


strona: T8

Wtora.
1:
męſzcżyzná iey ze ſznupką odpowie/ żaden mu
2:
tego zá złe mieć nie może/ bo ták iednemu/ iáko
3:
drugiemu/ pocżćiwość miła: Przeto ieſli było
4:
wdowie wolno/ tknąć młokoſá około dobrey
5:
ſławy/ wierę niewiem cżemu też iemu niemiá=
6:
ło być wolno/ tákowąż iey dáć odpowiedź.
7:
A ia záś ták powiedam/ Rzekł tu pan Kriſki/
8:
iż tego cżynić niemiał/ bo białeygłowie nieiáko
9:
to może być wolniey/ męſzcżyznę vſzcżknąć/ w
10:
niepocżćiwym życiu/ niżli męſzcżyznie białągło
11:
wę: to dla tego/ iżeſmy my męſzcżyzni/ vcżyni=
12:
li to práwo ſámi ſobie/ że nam niemáſz ſromo=
13:
thy/ áni nieſławy żadney/ żyć roſpuſtnie: á bia=
14:
łeygłowie ták tho ieſt wielka/ y hániebna lek=
15:
kość/ iż o ktorey raz thá ſławá roſpuſty/ á bez=
16:
wſtydu głoſno wynidzie/ bądź to prawdá/ á=
17:
bo nieprawdá/ iuż tá niebogá záwdy w thym
18:
roſole zoſtáć muśi. A przeto/ gdyż około po=
19:
cżćiwośći ich/ kunſzt ieſt niebeſpiecżny/ cżym i=
20:
nym dworzánin/ chociaż y w odpowiedzi/ nie=
21:
chay vſzcżknie białągłowę/ nie tym co wiecżną
22:
ſromotą iey pachnie: nákoniecz ſam tho w. m.
23:
powiedaſz/ iż trefnowánie/ niema być ze ſzko=
24:
dliwą obrázą: co ieſli ma być záchowano/ mu
25:
śi Dworzánin/ nigdy około pocżćiwośći bia=
łychgłow


strona: T8v

Kſięgá
1:
łychgłow nie ſzermowáć/ bo to/ iáko oko/ nay=
2:
mnieyſzego proſzku nie ćirpi. Thu gdy pan
3:
Derſniak odpowiedzieć chciał/ wſthąpił w
4:
rzecż pan Boiánow. mowiąc. Y tho práwo/
5:
ktore w. m. ſpominaſz/ żeſmy ie ſámi ſobie mę=
6:
ſzcżyzni ſtworzyli/ nie bez przycżyny vchwalo=
7:
ne: á ſnadź więczey ſie w nim zámyka rozumu/
8:
niż w. m. mnimaſz: ábowiem gdyż białagło=
9:
wá nayniedoſkonálſze ieſt źwirzę/ miedzy źwi
10:
rzęty/ á zá tym doſtoynośći álbo máłey/ ábo ni=
11:
iákiey przećiwko doſthoynośći męſzcżyńſkiey/
12:
potrzebá thego byłá/ ponieważ ſámá s ſiebie/
13:
niemiáłá cżynić nic dobrego/ ochełznáć ią wſti
14:
dem/ á boiáźnią oſławy/ żeby przezdzięki/ ná
15:
tym munſztuku chodzącz/ czokolwiek dobrego
16:
cżynić muſiáłá. Otoż/ iż tá cnotá powſcięgli=
17:
wość/ potrzebnieyſza byłá tey płći/ niż ktora i=
18:
na/ dla pewnośći káżdy ſwego pothomſthwá:
19:
nielza było inácżey męſzcżyznam/ iedno ſzukáć
20:
thákowych drog/ ruſzyć wſzytkich rozumow/
21:
zmácáć wſzelákich fortylow/ iákoby białegło=
22:
wy powſcięgliwie żyły: á przeźrzeć im tego/ y
23:
nieiáko dozwolić/ żeby ſie iuż do wſzythkich i=
24:
nych rzecży máło/ ábo nicz godziły: y záwdy
25:
cżyniły opák/ niżli przyſtoi. A ták iż im to wol
no/ wy=


strona: V

Wtora.
1:
no/ wykrocżyć y w tym/ y w owym/ á nie nieſie
2:
im to ſromoty żadnej/ ieſli ie będzie chciał dwo
3:
rzánin s tych niedoſtátkow ſztrofowáć/ y v=
4:
ſzcżknąć/ kthore (iákom powiedział) ſą im do=
5:
zwolone/ á iż dozwolone/ przeto/ nie ſą im nie=
6:
przyſtoyne: pewnie nigdy nie roſmieſzy/ bo p.
7:
Derſniak powiedział/ iż ſie iedno themu ludzie
8:
ſmieią/ co ma w ſobie nieprzyſtoieńſtwo.
9:
Zátym pan Lubelſki powiedział. Co ſie więcz
10:
owo w. m. pánie Boiánowſki/ ná białegłowy
11:
ſkárżyſz/ że w. m. nie miłuią/ nic ſie ia temu iuż
12:
nie dziwuię. Y owſzem więczey mi to dziwno/
13:
że kiedy w. m. głownego ſwego nieprzyiacie=
14:
lá/ zmowiwſzy ſie/ nie rozdrapáią/ iáko one
15:
Mænades Orpheuſá. Odpowiedział p. Bo=
16:
iánowſki. A niewiem/ cżemum też tho cżynił/
17:
żem ſie ná nie ſkárżył/ ſnadź było lepiey/ dzięko
18:
wáć im zá to/ iż one/ niemiłoſcią ſwoią/ vcży=
19:
niły mię wolnym/ od miłowánia ſiebie. A o ro=
20:
ſtárgánie ſie theż nieboię/ bo náſze Polki nie ſą
21:
beſtliwe. Przetho nieboſzcżyk pan Hieronim
22:
Laſki Woiewodá Sirácki/ (iż ták wielkiego/
23:
á ſławnego cżłowieká/ ku they drobney rzecży
24:
ſpomnię) przy bieſiedzie raz/ żądał cżegoś od
25:
Bogá/ dla więtſzego ciepłá Polkąm. A co w.
V m. racżyſz


strona: Vv

Kſięgá
1:
m. racżyſz powiedáć/ żebym ia białymgło=
2:
wam miał być nieprzyiacielem głownym/ zá=
3:
prawdę żem nie ieſth/ ále máło mi w. m. oſob=
4:
nych ludzi pokażeſz/ ktorzyby białegłowy bár=
5:
zo ſobie ważyli/ chocia podcżás drugi/ dla iá=
6:
kiey ſkrytey przycżyny/ vlata/ y moſtem ſie kłá=
7:
dzie. Rzekł ku temu p. Kriſki. Pánie Boiá=
8:
nowſki/ Nie telko w tey mierze białegłowy od
9:
w. m. krzywdę ćirpią/ ále y męſzcżyzni/ ktorzy
10:
one we cżći máią: Owa iáko ia bacżę/ thrzebá
11:
by tu kogo zębátego/ ktoryby krzywdę białych=
12:
głow ná ſię wziąwſzy/ (bo męſzcżyzná ſam zá
13:
ſię káżdy odpowiedzieć może) mogł ich/ prze=
14:
ćiwko w. m. ták wielkiemu naieznikowi/ mę=
15:
żnie bronić: iákoż gdzieby I. M. pan Lubelſki
16:
racżył/ nálazłby wdy w thym kole kogo/ ktoby
17:
temu ſproſtał. Powiedział tu hnet p. Lu=
18:
belſki. Dobrze w. m. mowiſz pánie Kriſki/ Ie
19:
dnák też tu ieſt ieden/ ktory ma tę ſławę/ iako=
20:
by miał záwdy pocżćiwości białychgłow bro=
21:
nić/ otoż áby tey cżći dármo nie odnośił/ zleczę
22:
iemu tę poſługę. A to wyrzekſzy/ obroćił ſie do
23:
páná Koſtki mowiąc/ O w. m. ia mowię pá=
24:
nie Koſtká. Tu będzie plácz/ pokázáć/ iáko kto
25:
ieſt tey płći chętliw/ A przeto im ſie w. m. ſtá=
tecżnie


strona: V2

Wtora.
1:
tecżnie zá rzecż ták ſpráwiedliwą/ á páná Bo=
2:
iánowſkiego/ ſrogiego białychgłow nieprzy=
3:
iacielá zetrzy ná głowę. Co kiedy vcżyniſz/ nie
4:
telko białegłowy zá to wielce powinne/ w. m.
5:
zoſtáną/ ále y ći wſzytcy/ kthorzy im zwycięſt=
6:
wá życżą. Odpowiedział p. Koſtká zátym.
7:
Prawdá ieſt Miło. pánie/ iż pan Boiánowſki
8:
vnioſł ſie w tym/ powiedáiąc/ iákoby białegło
9:
wy/ miáły być nayniedoſkonálſze źwirzęthá/ y
10:
máłey/ ábo żádney/ doſtoinośći/ przećiwko do=
11:
ſtoynośći męſzcżyńſkiey: Więc też y w thym/
12:
żeby ludzie mądrzy/ niemieli ich/ nic ważyć ſo=
13:
bie/ co wſzytko inácżey ſie náyduie: bo miedzy
14:
wielkiey godnośći ludźmi/ máło tych ieſt/ kto=
15:
rzyby nie miłowáli/ ábo niemieli mieć w wiel=
16:
kiey vcżćiwośći białychgłow: ktorych cnotá/
17:
tákież y doſtoyność nic niſzſza nie ieſt doſtoy=
18:
nośći męſzcżyńſkiey. Iedno gdzieby około te=
19:
go/ do ſporu/ á o płathne mowienia przyſzło/
20:
bárzo by theraz ná wątłey nići/ rzecż białych=
21:
głow wiſiáłá/ áni wiem iákoby ſie iey podiąć
22:
bronić: ábowiem ći pánowie s thák oſobnemi
23:
przymioty ſtworzyli Dworzániná/ y wynieſli
24:
go ledwe nie do niebá/ iż kto ono wſzytko ſobie
25:
w głowę weźmie/ á rozważy/ záraz oſądzi iż
V 2 białegło


strona: V2v

Kſięgá
1:
białegłowy/ nigdy ku temu kreſu przyść niemo
2:
gą. A przeto/ porownáćby pirwey rzecży trze
3:
bá/ toż dopiro o tym mowić/ mali kto/ czo nád
4:
kogo: á porownánie nie rozumiem iákie by i=
5:
nákſze być miáło/ iedno náleść też kogo ták mą
6:
dreo/ y wymownego/ iáko pan Kriſki/ ábo pan
7:
Myſzkowſki/ y temu roſkázáć/ żeby wymálo=
8:
wał ſłowy dworną pánią/ we wſzythkiey żeń=
9:
ſkiey doſkonáłośći/ thák iáko oni formowáli
10:
dworzániná we wſzythkiey doſkonáłośći mę=
11:
ſkiey. A tám iuż na ten cżás/ komużkolwiek w.
12:
m. roſkażeſz białychgłow bronić/ chociaż nie
13:
będzie bárzo wymowny/ by iedno zbytnie ſpro
14:
ſnym nie był/ mam zá to/ iż ten/ máiącz zá ſobą
15:
prawdę/ będzie to mogł pokázáć ná oko/ iż bia=
16:
łegłowy we wſzythkich cznotach/ nic naprzod
17:
męſzcżyznam nie dádzą. Powiedział záś
18:
pan Lubelſki. Y to nie od rzecży. Ale iż teraz
19:
widzi mi ſie pozno/ nielza iedno thę wſzythkę
20:
rzecż/ do iutrá odłożyć. A ia przedſię ná to/ ine=
21:
go ſzukáć niechcę/ iedno w. m. pánie Koſtká.
22:
Iuż w. m. tę dworną pánią wyſtaẃ/ iáko nay
23:
lepiey vmieſz/ bo to/ áni páná Kriſkiego/ áni pá
24:
ná Myſzkowſkiego (iáko ia rozumiem) nie o=
25:
bráźi/ ieſli ią w. m. w doſkonáłośći rowną v=
cżyniſz


strona: V3

Wtora.
1:
cżyniſz dworzáninowi. Rzekł tu pan My=
2:
ſzkowſki/ niethelko mnie tho nie obráźi/ ále im
3:
więtſzą pan Koſtká doſkonáłość/ dworney pá
4:
niey naydzie/ tym mu ia zá tho powinnieyſzym
5:
zoſthánę: á o pánu Kriſkim theż/ nie inácżey
6:
dzierżę/ s przeſzłych ſłow iego. Powiedział
7:
p. Koſtká. Wierę niewiem Miło. pánie/ iákoś
8:
to w. m. białymgłowam życżliwy/ gdyżeś w.
9:
m. doſtoyność ich/ y ozdobę wſzytkę ná ſzroth
10:
puśćił/ bom ia pewnie nie pan Kriſki/ áni pan
11:
Myſzkowſki/ ktorzy wymową ſwoią/ tákowe
12:
go Dworzániná ſthworzyli/ iáki iáko żyw nie
13:
był/ áni ſnadź być może. Wſzákoż/ kiedy ſie tho
14:
iuż ták w. m. widziáło/ ábych to brzemię nioſł
15:
ná ſobie/ niechaiże ie ácżnic/ s tym práwem nio
16:
ſę/ iáko y ći pánowie: to ieſt/ áby było iednemu
17:
káżdemu wolno/ ſpor thrzymáć/ y przećiwko
18:
mnie mowić/ w tym wſzytkim/ w cżym mu ſie
19:
inácżey/ niż mnie/ będzie widziáło: bo to ia ſo=
20:
bie/ zá iednę pomoc pocżytáć będę/ nierzkąc á=
21:
by mię to obráżáć miáło. A ſnadź w tákowym
22:
ſporze/ á popráwowániu moiey rzecży/ nay=
23:
dzie ſie tá doſkonáłość dworney pániey/ ktora
24:
ieſt w iſtotney prawdzie. Mam ia thę ná=
25:
dzieię/ rzekł ku themu pan Lubelſki/ iż rzecż w.
V 3 m. będzie


strona: V3v

Kſięgá
1:
m. będzie táka/ że przećiwko niey máło co kto/
2:
będzie mogł mowić. Iedno w. m. w tho zá=
3:
prząż/ á wymáluy táką dworną pánią/ iżby ći
4:
pánowie/ białychgłow nieprzyiaciele/ pan Bo
5:
iánowſki/ s pánem Derſniakiem/ nieſmieli te=
6:
go rzec/ áby nie byłá rowna we wſzytkim dwo
7:
rzáninowi. Pan też Myſzkowſki mogłby iuż
8:
przeſtáć ná tey ozdobie/ ktorą dał dworzáni=
9:
nowi/ bo widzimi ſie że tego doſyć/ ieſli nie ná=
10:
zbyt. Odpowiedział ták pan Myſzkow=
11:
ſki. Theż mnie Miło. pánie/ bárzo máło ábo
12:
nic/ do dokłádu nie doſtáie/ bo to czom był ſo=
13:
bie w głowę zebrał/ wſzytko wypádło w then
14:
cżás/ kiedy pan Derſniak trefnował.
15:
Rzekł p. Lubelſki/ Bá chociáż byś theż w. m.
16:
y wiele tego miał/ (cżemu ia nie tuſzę) przedſię
17:
iutro doſyć cżáſu będzie/ że ſie oboiá tá rzecż
18:
odpráwi. A to powiedziawſzy wſtał/
19:
y oney rozmowie vcżynił koniec.
20:
grafika

strona: V4

1:
Kſyęgá Trzecia
2:
Dworzániná.
3:
M
Amy to w kſięgach/ iż Pithágo=
4:
rás/ ſubtylnym dowćipem tego
5:
doſzedł/ iáko Herkules/ (ktory
6:
był śiłá lath/ przed nim vmárł)
7:
był ná wyſz wielki: á to tym ſpo=
8:
ſobem wymácał. Gdy Herkules dawno kie=
9:
dyś/ zwyciężył był Augiáſá krolá Eliſkiego/ y
10:
wycżyśćił onę ſtáynią: zátym hnet/ ná cżeść á
11:
chwałę Iowiſzewi bogu/ támże w tym kráiu/
12:
gry/ ábo ćwicżenia Olimpijſkie poſthánowił/
13:
áby ich co pięć lat/ młodź ze wſzytkiey Greciey
14:
vżywáłá: y wymierzył ná tho pláczu ſześć ſet/
15:
dwádzieſciá/ y pięć ſtop ſwoich właſnych: iá=
16:
ko też pothym w Greciey wiele plácow ku ro=
17:
zmáitemu ćwicżeniu/ ná ſześć ſet dwádzieſciá
18:
y pięć ſtop było wymierzono. Ale iż te potom
19:
ne plácze/ iuż były nieczo mnieyſze/ niż on plác/
20:
ktory Herkules wymierzył: Pytágorás ſtąd/
21:
pátrzącz ná proporcyią/ obacżył łatwie/ cżym
22:
mogłá być więthſza ſthopá Herkuleſowá/ niż
23:
drugich ludzi: á gdy wynálazł práwą/ á iſto=
V 4 tną dłu=


strona: V4v

Kſięgá
1:
tną długość ſtopy/ ſtey dopiero ſtoſuiącz iáko
2:
ſie ktory cżłonek/ s ktorym rymowáć mogł/ do
3:
ſzedł miáry wſzytkiego ciáłá/ iż ták był wyſzſzy
4:
Herkules/ niż ini ludzie/ podług proporczyiey
5:
do ludzi/ iáko on plácz iego wymierzenia/ był
6:
więtſzy/ podług proporciey do plácow.
7:
Tym też kſtałtem káżdy mądry/ obacżyć s tey
8:
trochy ſłow może/ czo to był zá cżłowiek Má=
9:
cieiowſki/ ktorym ſie ták wielcy ludzie báwili:
10:
bo ieſli ći bez rozmyſłu/ á iáko zá dar/ w rozmo
11:
wie krotochwilney ták mowić mogli/ czoż kie=
12:
dy do rozmyſłu/ á ſtátecżnych rzecży przyſzło.
13:
Wiem pewnie/ że mi ich godność/ y oſobne
14:
przymioty/ wielka cżęść Polſki przyzna: Y te=
15:
go mi też żaden zá złe mieć nie będzie/ iż thym/
16:
kthorym ſmierć ſłuſznie przepuśćić miáłá/ nie=
17:
ſmiertelney ſławy prágnę/ á ile mogę ſwiátu/
18:
á przyſzłemu pothomſtwu one oznáymuię/ áby
19:
ták w pámięći ludzkiey záwdy żyli: A ſnadź ſie
20:
potym ći naydą/ kthorzy náſzemu wieku dánk
21:
dáiąc/ zaźrzeć nam thákowych ludzi będą: bo
22:
ták poſpolicie potomni ludzie cżynią/ iż więcej
23:
czoś o przeſzłego wieku ludziech rozumieią/ y
24:
formuią ie ſobie w wyſzſzych cnotach/ y doſto=
25:
ieńſtwie/ niż w kſięgach o nich ſtoi: Y teraz káż=
dy z nas


strona: V5

Trzecia.
1:
dy z nas cżytáiąc Hiſtorie ſtáre/ niechay vcżyn
2:
ki one ſpodziwne/ náſchwał dobrze wypiſáne
3:
będą/ iednák zá oną dumą/ niewierzy themu
4:
cżłowiek/ áby nie było coś ieſzcże w tych thám
5:
ludziech więtſzego/ cżego then kto piſał/ wyrá=
6:
źić nie mogł. Ale niechay to zá pewne wie ten
7:
káżdy/ kto te kſiąſzki (będąli tey łáſki godne/ á=
8:
by ie pocżćiwi ludzie w ręce bráli) cżytháć bę=
9:
dzie/ iż kſiądz Mácieiowſki/ y ći ktore thu ſpo=
10:
minam/ dáleko oſobnieyſzy byli/ niżem ia thu
11:
zgrubá wymálowáć one mogł: á kiedybym ia
12:
thák wiele wymowy miał/ iáko oni godnośći
13:
w ſobie/ niepothrzebá by mi inych ſwiádkow/
14:
gołym moim ſłowam muſiał by ten káżdy wie
15:
rzyć/ kto onych nie znał.
16:
☞Kiedy do trzeczie námienioney rozmowy
17:
przyſzło/ kſiądz Biſkup po obiedzie/ chcącz ſie
18:
troſzkę przeſpáć/ odſzedł ná pokoy/ porucżyw=
19:
ſzy władzą ſwą/ ták iáko przed tym/ I. M. pá
20:
nu Lubelſkiemu/ á roſkazawſzy/ áby rozmowy
21:
zácżęte dokonáne były.
22:
Po odeſciu Kſiędzá Biſkupiem/ cżekał káżdy/
23:
komuby mowić kazano/ ieſli pánu Myſzkow=
24:
ſkiemu/ áby rzecż o dworzáninie konał/ cży pá=
25:
nu Koſtce/ áby dworną pánią formował.
V 5 Wtym


strona: V5v

Kſięgá
1:
Wthym powiedział pan Lubelſki. Nuże pánie
2:
Koſtká. Radby tu káżdy widział/ tę pánią w.
3:
m. dobrze vbráną: á ieſli iey w. m. ták nie po=
4:
każeſz/ áby wſzytki iey czudnośći/ y cżym ſie o=
5:
zdobić może/ znácżne/ á widome były/ będzye
6:
ták káżdy z nas rozumiał/ że iey nam w. m. zaź=
7:
rzyſz/ á oney niewierzyſz. Rzekł thák pan
8:
Koſtká. Bym ia Miłośćiwy pánie miał ią v
9:
ſiebie zá piękną/ vkazał bym ią tu bez wſzelákie
10:
go vbioru/ thák iáko Parys chciał widzieć one
11:
trzy Boginie: ále ieſli mi iey iákie pocżćiwe bia
12:
łegłowy/ ktorych thu teraz nie widzę vbráć nie
13:
pomogą/ wiem pewnie/ że ſie tu nikomu podo=
14:
báć nie będzie: A przetho/ poki wdy ieſt o niey
15:
to mnimánie/ iżby miáłá być cudną/ lepiey iey
16:
podobno nie vkázowáć/ á doſłucháć tego/ czo
17:
p. Myſzkowſki o Dworzáninie powiedzieć ie=
18:
ſzcże ma: bom teo pewien/ że tám będzie coś oſo=
19:
bnieyſzego/ niż to/ co bym ia powiedzieć mogł.
20:
Pan Myſzkowſki ták ná to powiedział.
21:
Tho cżegom ia dołożyć ieſzcże miał/ nieieſt tho
22:
ták potrzebne/ żeby bez tego dworzánin być nie
23:
mogł: Y owſzem ieſt iákoby coś od rzecży tey/
24:
o ktorey ſie mowi: ábowiem tom chciał powie
25:
dzieć/ czo tho było pirwey w Polſzcże/ Rycerz
páſowá


strona: V6

Trzecia.
1:
páſowány: dla cżego był poſtánowion: á iáko
2:
to byłá zacna rzecż: y zá co páſowano: y cżemu
3:
temu ſámemu złotá ná pálec/ ná ſzyię/ á pirwej
4:
ieſzcże/ poki złoto nie było ták tanie/ moſiądzu/
5:
do rzędu ná koń/ do oſtrog/ do ſtrzemion/ vży=
6:
wáć dopuſzcżano. Chciałem też był ſpomnieć
7:
pogáńſkie dwory/ iáko Czeſárzá Tureckiego/
8:
Zofiego/ czo tám zá ćwicżenie/ czo zá zwycżáie
9:
ná dworzech: ieſli też nam w cżym ſą podobni/
10:
ábo wcżymeſmy my od nich ſą rozni. Ale mi
11:
ſie widzi/ iż nieieſt tego cżás teraz/ będzie tu ká=
12:
żdy wolał ſłucháć páná Koſtki/ niż moiey má=
13:
ło potrzebney roſpráwy. Rzekł zátym pan
14:
Boiánowſki/ Y owſzem pánie Myſzkowſki o=
15:
to to/ coś w. m. powiedzieć chciał/ y co inego/
16:
dáleko potrzebnieyſze ieſt/ niżli tá dworna pá=
17:
ni: zwłaſzcżá/ gdy toż wſzytko co ſie dworzáni
18:
nowi náznácżyło/ oney ſie theż dobrze zgodzi:
19:
bo tákież ma mieć oko/ ná cżás: ná mieyſce: tá=
20:
kież ma w káżdey rzecży zachowáć miárę/ y
21:
przyſtoieńſtwo/ iáko y dworzánin. A przeto
22:
lepiey ábyś nam w. m. co zwłaſnego około ſłu
23:
żby páńſkiey powiedział: to ieſt/ ktorym kſtał=
24:
tem/ á iáko dworzánin pánu ſwemu/ gdiby mu
25:
co/ około oſoby ſwey zlećił/ vſłużyć ma/ niż áby
ſie miá=


strona: V6v

Kſięgá
1:
ſie miáłá mieſzać/ iedná rzecż z drugą/ á nie do=
2:
konawſzy dworzániná/ żeby ſie o dworney pá
3:
niey gadká zácżąć miáłá. Tu powiedział
4:
I. M. pan Lubel. Widzi mi ſie/ iż káżdy pan/
5:
wypuśći s potocżney ſłużby/ ták oſobneo dwo=
6:
rzániná: A coś w. m. powiedział/ iż nie mieſzáć
7:
iedney rzecży z drugą/ ták ia powiedam/ iż iá=
8:
ko dwor żaden/ choć naywięthſzego páná/ nie
9:
może być práwym dworem/ to ieſt/ ſwietnym/
10:
ozdobnym/ vbránym/ ochędożnym/ weſołym/
11:
gdzie białychgłow niemáſz: ták też rozmowá o
12:
dworzáninie/ niemoże być doſkonáła/ ieſli ſie o
13:
białychgłowach rzecż nie wtocży/ á iedno ſie z
14:
drugim nie pomieſza. Abowiem thá pleć/ go=
15:
dność dworzáninową/ ozdobnieyſzą/ y więt=
16:
ſzą/ cżyni: thá budzi ſerczá w ludziech/ iż káżdy
17:
ktho zámiłował/ ochotſzy ieſt ku wſzytkiemu/
18:
ſmielſzy/ żywſzy/ niż then/ kogo miłość nie dot=
19:
knęłá. Rzekł thu pan Wapowſki/ Ktoby
20:
chciał troſzkę tego napoiu/ od kthorego ludzie
21:
ſzáleią/ oto gi ma. Záſię pan Lubelſki rzekł.
22:
Pánie Koſtká/ niedáy ſie w. m. trzeći kroć v=
23:
pomináć/ ále pocżni w. m. záraz rzecż ſwoię.
24:
Zátym pan Koſtká. Wiem pewnie Miłośći=
25:
wy pánie/ że temu trudno ſproſtáć mam/ ſnadź
by miła


strona: V7

Trzecia.
1:
by mi łatwiey przyſzło vcżynić wizerunk/ wiel
2:
kiej kſiężny/ ktoraby wſzytkiemu ſwiátu godna
3:
byłá roſkázowáć/ niż ſtánowić/ iáka ma być ze
4:
wſzytkim dworna páni: gdyż dworney pániey
5:
coby ſie wſzytkim wobec/ bez Ale podobáłá/ á
6:
s ktoreyby kſtałt ſie bráć mogł/ wſzykich cnot/
7:
y obycżáiow/ s pięknoſcią złącżonych/ nie=
8:
máſz/ áni było nigdi ná ſwiecie: A wielkich pań
9:
Kſiążęcego/ y Krolewſkiego ſtanu/ y było do=
10:
ſyć/ y ieſt ieſzcże nieczo tego wieku/ s kthorych
11:
wziąć by ſie wzraz mogł/ ku wymálowániu w
12:
tey mierze doſkonáłośći. A wſzákoż/ kiedy i=
13:
nácżey być niemoże/ powiem iáka thá dworna
14:
páni/ podług moiego pomyſłu/ być by miáłá: á
15:
kiedy iuż táką ſtánie/ iáka ſie mnie podoba/ ieſli
16:
oſobnieyſzey náleść w ſwey głowie nie będę
17:
mogł/ niechayże thá zoſtánie przy mnie iáko ſie
18:
zoſtháłá przy Pygmálionie oná iego/ s kośći
19:
Słoniowey. Naprzod tedy/ co tu pan
20:
Boiánowſki powiedział/ iákoby toż wſzytko/
21:
co ſie dworzáninowi náznácżyło/ białeygło=
22:
wie też zyść ſie miáło/ iam ieſt w tym/ roznego
23:
mnimánia: ábowiem niektore ſą rzecży iedná=
24:
ko pothrzebne obiemá/ niekthore záſię bárziey
25:
przyſthoią białeygłowie/ niż męſzcżyznie: á ſą
też dru=


strona: V7v

Kſięgá
1:
też drugie/ ktore męſzcżyznie przyſtoią/ á bia=
2:
łagłowá owſzeki ſie ich wyſtrzegáć muśi. Ale
3:
nád wſzytko/ w poſtháwie/ w ſłowiech/ w po=
4:
ſthępkach/ práwie ma być białagłowá od mę=
5:
ſzcżyzny rozna: bo iáko męſzcżyzná/ ma tho w
6:
káżdey ſpráwie ſwey pokázowáć/ iż ieſt iáko
7:
dąb: ták záſię w białeygłowie ma być coś pie=
8:
ſzcżonego w miárę/ przyſtoynego żeńſkiey nie=
9:
dużośći/ áby w ſtaniu/ w chodzie/ w mowie/ y
10:
cokolwiek pocżnie/ nie było znáć w niey nic mę
11:
ſzcżyńſkiego. Co kiedi dworna páni záchowa/
12:
dopiro te rzecży dworzáninowi náznácżone/
13:
(wſzákoż nie wſzytki) ſłużyć iej mogą: iáko to/
14:
ſláchciánką ſie vrodzić: ſtrzedz ſie wydwarzá=
15:
nia: mieć wdzięcżność w tym wſzytkim co po=
16:
cżnie: mieć dobre obycżáie: vmieć niemáło rze=
17:
cży: mieć dowćip wielki: dobre bacżenie: nie
18:
być hárdą/ zawiſną/ plotką/ butliwą/ ſwarli=
19:
wą/ klamliwą/ ſproſną: ni okim zle nie mowić:
20:
vmieć ſobie pozyſkáć łáſkę/ nie iedno they kſię=
21:
żny/ ábo krolowey/ ná ktorey dworze z małżon
22:
kiem ſwym będzie/ ále też y wſzytkich inych tá=
23:
meſznych ludzi: Owa wiele przymiothow i=
24:
nych/ kthore dworzáninowi należą/ zgodzą ſie
25:
też y dworney pániey. Ale záſię pięknośći/ kſtał
townych


strona: V8

Trzecia.
1:
townych cżłonkow/ bárziey białeygłowie po=
2:
trzebá/ niż męſzcżyznie: ábowiem wiele tey nie=
3:
doſtáie/ kthorá ſie niegłádką vrodzi. Ktemu
4:
też ma być oſtrożnieyſzą/ doglądáiąc tego by=
5:
ſtrem okiem/ áby o niey zle nie mowiono: zgo=
6:
łá ták ma poſtępowáć/ áby nietelko wcżym nie
7:
przyſtoynym nie byłá doznaná/ ále theż/ iżby y
8:
w podeźrzeniu naymnieyſzym być nie mogłá.
9:
Abowiem białeygłowy nie ieſt s tho/ ták iáko
10:
męſzcżyzny/ áby ſie odgryzłá/ á ludzkie pohá=
11:
mowáłá fáłſzywe ięzyki. Są theż ieſzcże/ y
12:
ine cnoty/ kthore ták w dworzáninie/ iáko y w
13:
dworney pániey náydowáć ſie máią/ iáko ieſt
14:
mądrość/ wſpaniáłe ſercze/ ſtrzymawáłość/ y
15:
niektore drugie. Nád tho/ ma też wiele rzecży
16:
ſpolnych dworna páni/ z inemi pocżćiwemi
17:
białemigłowámi/ bo wſzytkim wobec pocżći=
18:
wym/ trzebá cnoty małżeńſkiey/ trzebá wſty=
19:
du/ dobroći/ bacżenia/ porządku/ vmieiętnośći/
20:
iáko dom ſwoy rzędzić: iáko dziatecżki/ ieſli ye
21:
pan Bog da/ wieść ku dobremu: iáko zebránie
22:
małżonká ſwego záchowáć: y okrom tego/ wie
23:
le ieſzcże ieſth/ cżego wſzytkiego wylicżyć tru=
24:
dno. Ale dworna páni nád tho wſzythko/ ma
25:
mieć czoś ſwego właſnego: á iáko pan Kriſki
dworzá


strona: V8v

Kſięgá
1:
dworzáninowi profeſsią náznácżył rycerſkie
2:
rzemięſło/ ták ia dworney pániey tho naprzod
3:
zleczam/ áby byłá ludzką/ á przyiemną w roz=
4:
mowie: á iżby tym/ vmiáłá vcżćiwie/ á z wdzię
5:
cżnoſcią/ podług cżáſu/ y mieyſcá/ zábáwić ká=
6:
żdego tego/ ktho ſie ſnią wrzecż wda kiedy: v=
7:
ważáiącz oſobę káżdego/ y wiedząc czo s kim
8:
mowić. Lecż do tego trzebá pięknych zwycżá=
9:
iow/ ſkromnośći/ przyſtoieńſtwá/ (od ktore=
10:
go ſie w żadnym poſtępku odſtrzelác nie má) y
11:
rozumu oſtrego: áby to káżdy znał/ iż ták wie=
12:
le ieſt krotochwilną/ trefną/ y ludzką/ iáko theż
13:
mądrą/ wſtydliwą/ y ſtátecżną. A przeto mu=
14:
śi áni s they/ áni z owey ſtrony nie przełádo=
15:
wáć/ ále vgadzáć w iákiś poſrzodek/ miedzy
16:
dwiemá rzecżámi przećiwnemi/ namniey pe=
17:
wnego kreſu nie przeſtępuiącz. Owa kiedy ſie
18:
iey trefi być przy iákiey rozmowie nie bárzo ſtá
19:
tecżney/ nie hneth ſie porwáć/ á wſtáć od niey
20:
ma/ chcąc ſie náder ſtátecżną/ á ſurowego ży=
21:
wothá białągłową pokazáć: ábowiem mogł
22:
by ſobie drugi pomyſlić/ iż tho dla tego cżyni/
23:
áby pokryłá co tákowego/ czo ſnadź mnima/ iż
24:
ná nię ludzie cżuią: ktemu tákowe obycżáie dzi=
25:
kie/ niemogą ſie nikomu podobáć. Thákież też
chcąc


strona: X

Trzecia.
1:
chcąc ſie popiſáć beſpiecżną/ á kunſztowną/ nie
2:
chay ſproſnie/ á niewſtydliwie nie mowi/ bo s
3:
tákiego bezmiernego beſpiecżeńſtwá/ á kthore
4:
wędzidłá niema/ rádzi ſie więcz ludzie zle do=
5:
myſláią/ chocia cżáſem białagłowá winną nie
6:
będzie. Ale kiedyby kto przy iey bytnośći thá=
7:
kowe rozmowy zácżął/ niechay ich ſłucha ze
8:
wſtydem/ y z zápłonieniem. Ieſt też ten o=
9:
bycżay v drugich pań/ iż bárzo rády y ſámy mo
10:
wią/ y ſłucháią s chęcią/ kiedy kto zle przed ni=
11:
mi mowi o inych białychgłowach: więc náko=
12:
niec y ſáme podwodzą męſzcżyzny ku mowie/
13:
wywiáduiąc ſie miłoſtki cudzey: á gdy ná czo
14:
tákowego nápádną/ á dowiedzą ſie cżego tro=
15:
ſzkę/ to będą ſzyrzyć onę rzecż/ będą wołáć/ áby
16:
wſzytek ſwiáth wiedział: będą wypowiadáć z
17:
oſobná káżdą rzecż/ z dziwną rádoſcią/ y ſmie
18:
chem: będą podarki ieſli tám tá/ kthore wzięłá
19:
drożyć: iż ſie ták widzi/ iákoby onego zaźrzá=
20:
ły: á zátym męſzcżyzná bácżny/ chocia pokázu=
21:
ie/ iákoby teo rad ſłuchał/ pocżnie o thákowych
22:
zle rozumieć/ y lekcze ie ważyć ſobie: Y ſłuſznie/
23:
bo więcz zá tákową rozmową przychodzą do
24:
pewnego kreſu the pánie/ iż nielza iedno o nich
25:
mieć złe mnimánie: á widzi ſie drugiemu/ że go
X tym ná=


strona: Xv

Kſięgá
1:
tym nápomykáią/ áby ſie wdał w co dáley: zá
2:
cżym wielká im ohyzdá/ y zelżywość roſcie.
3:
A przeto dworna páni niechay nie będzie tego
4:
obycźáiu: ále kiedy co tákowego o drugiey bia
5:
łeygłowie vſłyſzy/ niechay ſie rádniey záſmęći/
6:
niż roſmieie/ niewierzącz oney powieśći: ábo=
7:
wiem ile tákich biáłychgłow ieſt/ ktore tho ſo=
8:
bie máią zá iedno cudo/ żeby białagłowá kto=
9:
ra ná ſwiecie roſpuſthnie żyć miáłá/ o káżdey
10:
cżłowiek dobrze rozumieć muśi: bo ſobie káż=
11:
dy z nas ták myſli/ kiedyć tá/ ma ten wyſtęp zá
12:
rzecż thák ſrogą/ á nieſłycháną/ rzecż pewna/ iż
13:
nigdy zgrzeſzyć nie pomyſli. Zá tym to idzie/ iż
14:
białagłowá táka/ w wielkiey cżći/ v wſzech lu=
15:
dzi być muśi: ábowiem oná iey mądra powa=
16:
gá/ z dobrocią złącżona/ ieſt iáko moczną tar=
17:
cżą/ przećiwko niewſthydliwym wſzetecżni=
18:
kom: y więcey ſobie káżdy cżłowiek iedno ſło=
19:
wko ſkłonne/ ieden naymnieyſzy znák ludzko=
20:
śći tákowey białeygłowy waży/ niż naywięt=
21:
ſze záleczánki/ naznácżnieyſzy pokaz łaſki dru=
22:
giey/ ktora tego z máłym vżywa wſtydem.
23:
A chocia thá będzie cnotliwą/ iednák roſpuſt=
24:
nym ſmiechem/ zbytnie beſpiecżną/ á ſwiegotli
25:
wą mową/ przypráwi ſie o nietrefną ſławę.
Ale iż


strona: X2

Trzecia.
1:
Ale iż káżdemu temu cżłowiekowi ktory chcze
2:
żeby mu ſłow doſthawáło iżby ledácżego nie
3:
drwił trzebá thego áby miał pirwey niemáło
4:
rzecży w ſwey głowie/ przeto też dworna pá=
5:
ni/ mimo ſwoie przyrodzone bacżenie/ ktorym
6:
ſie we wſzythkim ſpráwowáć ma/ muśi wiela
7:
dobrych rzecży wiádomość mieć/ iżby/ chczącz
8:
vcżćiwie zábáwić/ vmiáłá obráć co s ktorą o=
9:
ſobą (iákom wyſſzey powiedział) mowić przy
10:
ſtoi: á iżby niechcąc nie wypuśćiłá/ iákiego ſło
11:
wá/ kthoreby onego obráźić mogło. Ktemu/
12:
niechay ſie ſthrzeże/ áby ſie w cżym niebácżnie
13:
nie pochwaliłá/ ábo iżby ták długo rzecży ſwey
14:
nie prowádziłá/ áż do vprzykrzenia. Wiel=
15:
kich rzecży/ á poważnych/ niechay w krothoch=
16:
wilną rozmowę nie wthacża: áni w poważną
17:
rozmowę/ żártow. Cwicżenia też biáłeygło=
18:
wie przyſtoinego niechay nie zániechywa: á ie=
19:
ſli cżego niebędzie vmieć/ niechay niepokázuie
20:
áby vmiáłá: ále ſkromnie niechay tego ze cżcią
21:
ſwą vżywa/ w cżym ſwoię godność bacży: nie
22:
wydwarzáiąc ſie (ták iáko ſie dawno powie=
23:
dziáło) z żadną rzecżą. A kiedy tháką będzie/
24:
tedy ludzie przypátrzywáiąc ſie vcżćiwym iey
25:
obycżáiom/ rozmowie z vcieſzeniem mądrey/
X 2 przyſtoy


strona: X2v

Kſięgá
1:
przyſtoynośći/ wdzięcżnośći w thym co pocż=
2:
nie/ muſzą s podziwieniem chwalić wſzytko i=
3:
ne: á ſnadź ią drugi rowną vcżyni/ temu thám
4:
wielkiemu dworzáninowi/ kthorego ći páno=
5:
wie model nam pokazáli. Kiedy to powie=
6:
dział pan Koſtká/ zámilkł/ ták iákoby iuż doko
7:
nawſzy/ więcey mowić niemiał. W tym rzekł
8:
thák pan Boiánowſki. Ná powietrzu pánie
9:
Koſtká/ pokazałeś nam w. m. czoś/ cżego nie=
10:
widzi iedno ſámego w. m. oko/ á podobno y
11:
to nie do końcá/ ále ták mnima/ iżby widziáło/
12:
áboś też w. m. niechciał/ ábyſmy do końcá ro=
13:
zumieli/ bo ia ieden nie poiąłem w. m. Każeſz
14:
w. m. they pániey wielu rzecży wiádomość
15:
mieć/ tu ia niewiem/ czo to máią być zá rzecży/
16:
trzebáby ie okrzćić: ktemu wſpomniałes w. m.
17:
iákieś ćwicżenie białeygłowie przyſthoyne/ y
18:
tego ia nieznam: Nád to/ powiedziałeś w. m.
19:
iż potrzebá áby te cnoty w niey były/ mądrość/
20:
wſpaniáłe ſerce/ powſcięgliwość: tu nierozu=
21:
miem/ do cżego tych cnot tá páni vżywáć ma/
22:
ieſli do porządku ſwego domowego/ do wy=
23:
chowánia dziatek ſwych/ do záchowánia w do
24:
brey mierze nábycia/ á máięthnośći/ małżonká
25:
ſwego: cżyli do tey profeſsiey/ kthorąś iey w.
m. wła=


strona: X3

Trzecia.
1:
m. właſną náznácżył/ tho ieſth/ áby ludzką/ á
2:
przyiemną rozmową vmiáłá káżdego zábá=
3:
wić. A przeto przypátrz ſie w. m. dobrze/ wiel
4:
kieć to ſą cnothy/ mądrość/ wſpaniáłe ſercze/
5:
powſcięgliwość: ſtrzeżże tego w. m. ábyś ich
6:
do ledáiákiey poſługi nie obroćił/ iżby ſie po=
7:
tym wſtydzić nie muſiáły. Owa w. m. pá=
8:
nie Boiánowſki (rzekł záſię pan Koſtká) nie=
9:
możeſz iedno polem wſzytko z białemigłowá=
10:
mi. Mnie ſie ták widzi/ żem doſyć iuż powie=
11:
dział/ zwłaſzcżá w. m. mądrym vſzom: bo tho
12:
tu káżdy bacży/ iż białeygłowie nie przydzie w
13:
turnieiu być/ áni przyſtoi koniem tocżyć/ ſzer=
14:
mowáć/ zápásy chodzić/ bo to ſą męſzcżyznſkie
15:
ćwicżenia. Powiedział tu pan Derſniak.
16:
V Grekow zá dawnych cżáſow/ był ten oby=
17:
cżay/ iż białegłowy nágo z męſzcżyznámi cho=
18:
dziły zápáſy/ ále then dobry zwycżay/ poſpołu
19:
z drugiemi iuż zginął: Wſzákoż znałem ia bia=
20:
łegłowy/ y ſą ieſzcże żywe drugie/ kthore z mie=
21:
cżem/ z oſzcżepem ták dobrze vmieią/ iáko mę=
22:
ſzcżyzná ktory: ktemu ná koń ochotnie wſieść/
23:
dobrze nim tocżyć/ nic naprzod żadnemu iezdz
24:
cowi nie dádzą: Myſliwych nie ſpominam/ bo
25:
tych w Polſzcże pełno. Odpowiedział pan
X 3 Koſtká.


strona: X3v

Kſięgá
1:
Koſtká. Wſzák ia thę pánią/ vbieram ſobie
2:
kwoli/ á dla tego/ nietelko niechcę/ áby ſie w to
3:
męſzcżyńſkie ćwicżenie/ ktore potrzebuie śiły/
4:
wdawáłá/ ále też y wtaniec kiedy puydzie (kto
5:
re ieſt iedno przyſtoyne białeygłowie ćwicże=
6:
nie) nie zda mi ſie/ áby ochotę zbytnią/ zarkiem
7:
ſkokiem/ pochuthnywániem ſobą/ pokázowáć
8:
miáłá: ále niechay thák táńcuie/ iżby znáć było
9:
niedużość iey/ y iákąś przyrodzoną pieſzcżotę/
10:
tey płći bárzo przyſtoyną. Ktemu theż thego
11:
chczę/ áby káżdy poſtępek iey/ był s pokorą/ á ze
12:
wſtydem złącżony/ bo the dwie cnocie/ białą=
13:
głowę zbytnie zdobią. á do thego/ niechay bę=
14:
dzie przyſtoyny vbior/ áby pierzchliwośći ża=
15:
dney w nim znáć niebyło. A iż tego białymgło=
16:
wam dopuſzcżono/ áby ſie ſtroiły/ áby ſie ſtárá
17:
ły o czudność/ y o tho iáko iey przyſtoynie po=
18:
moc: potrzebá dworney pániey/ áby ſiebie ſá=
19:
má dobrze znáłá/ cżym ſie ozdobić/ cżym oſzpá
20:
ćić może: bo ieſli weſołey twarzy/ cudnośći ży=
21:
wey będzie/ muśi iuż ſtoſowáć ſie ktemu/ y we=
22:
ſołey/ ſwiethney máśći vżywáć: Iáko druga
23:
ktora poważna ieſt s przyrodzenia/ wiele przy
24:
ſporzy ſobie oney powagi/ vbiorem/ y obycżáy
25:
mi do tego ſpoſobnemi. Tákież też będzieli á=
bo przy=


strona: X4

Trzecia.
1:
bo przytłuſthſzym troſzkę/ ábo przychudſzym/
2:
záſię białą/ bládą/ ábo ſmiádą/ iżby ná to nálá=
3:
złá oblik/ nie fárbą/ nie wodkámi/ ále vbiorem/
4:
ochędoſtwem/ áby ſobie pomogłá: lecż ták ſkry
5:
cie/ ták nieznácżnie/ iżby ſie ták zdáło/ że niedba
6:
namniey o ochędoſtwo. A iż pan Boiánow=
7:
ſki pyta/ co to ſą zá rzecży/ ktorych dworna pá=
8:
ni wiádomość ma mieć/ kthemu też chcze wie=
9:
dzieć/ ieſli onych cnot mądrośći/ wſpániáłego
10:
ſerczá/ wſtrzymawáłośći/ y inych/ do zábaw
11:
dwornych/ cży ku porządkowi domowemu v=
12:
żywáć ma: ták ia ná to odpowiedam/ iż dwor=
13:
ney pániey ku przyrodzonemu bacżeniu/ náby=
14:
thego s kſiąg rozumu potrzebá. A przetho ma
15:
cżytáć: ma iáką muzykę przyſtoyną iey płći v=
16:
mieć/ dla vcżćiwey zabáwy: nákoniec radbych
17:
to widział/ żeby ſie niemal ná tym wſzytkim ro
18:
zumiáłá/ co ći pánowie dworzáninowi vmieć
19:
náznácżyli: nie prze tho/ áby thego vżywáłá/
20:
(ácż y záthrefnowáć cżáſem vcżćiwie/ bárzo
21:
iey będzie przyſtało) ále iżby rozeznáć mogłá
22:
miedzy wielem oſob/ kto w cżym godnieyſzy: y
23:
pochwalić/ pogánić/ wedle potrzeby vmiáłá.
24:
A chociaż te wyſokie cnoty/ mądrość/ wſpaniá
25:
łe ſercze/ powſcięgliwość/ y ine/ widzą ſie być
X 4 máło


strona: X4v

Kſięgá
1:
máło vżytecżne ku dworney/ á krotochwilney
2:
zabáwie/ iednák ia chczę/ iżby ſie dworna pá=
3:
ni iemi ozdobiłá: nie thák dálecze dla zábáwy/
4:
(ácż y do thego zyść ſie nieiáko mogą) iáko
5:
dla zupełney iey doſkonáłośći: iżby máiąc wſzy
6:
tki oſobne cnoty w ſobie/ doſzłá onego błogo=
7:
ſłáwieńſtwá/ ktore ná ſámym pocżćiwym ży=
8:
ciu przeſtáie. Dziwno mi (rzekł tu pan Bo
9:
iánowſki ze ſmiechem) iż W. M. białymgło=
10:
wam nie każeſz ná Syiem być poſełkinámi/
11:
więcz ſądzić/ hetmánić/ á męſzcżyznam prząść
12:
kądziel/ ponieważ ták wielkie á głowne cnoty
13:
w nich ſie náydowáć/ ták wiele cżytáć/ y rozu=
14:
mieć ſie ná rzecżach máią. Odpowiedział
15:
pan Koſtká/ A cżemu? y toćby podobno nieby=
16:
ło bárzo zle. Platho wielki Philozoph, á s pi=
17:
ſmá iego znáć/ że niebárzo był łáſkaw/ ná bia=
18:
łegłowy/ á wdy im ſámem zleca obronę/ á ſtraż
19:
miáſtá/ á męſzcżyznam ine wſzytki ſpráwy wo
20:
ienne. Y mnimaſz w. m. żeby ſie też miedzy nie=
21:
mi tákie.nie nálázły/ ktoreby hetmánić mogły.
22:
Alem ia tego im nie porucżył/ bo dworną pá=
23:
nią teraz formuię/ niekrolową. Lecż to podo
24:
bno w. m. záławiaſz ná zwádę/ áby ſie wcżo=
25:
ráiſze wſpomniáło: w cżym ſie białymgłowam
okrutna


strona: X5

Trzecia.
1:
okrutna krzywdá dzieie/ ábowiem powiedzia
2:
łes w.m. wcżorá/ iż białagłowá ieſt nayniedo
3:
ſkonálſze źwirzę miedzy źwirzęty/ doſtoynośći
4:
ábo máłey/ ábo żadney przećiwko doſthoyno=
5:
śći męſzcżyznſkiey: ktemu/ iákoby ich niemiáło
6:
s to być/ żeby s ſiebie ſámy dobrze cżyniły. A zá
7:
prawdę kto thák rozumie/ ieſt w wielkim błę=
8:
dzie. Odpowiedział pan Boiánowſki. Ia
9:
tego powtarzáć niechcę/ co ſie wcżorá mowi=
10:
ło/ ácż wiem/ żeś mie iuż w. m. do niekthorych
11:
pań przenioſł/ wſzákoż mam thę nádzieię o ich
12:
ſtátecżnośći/ iż będą woleć przy prawdzie prze
13:
ſtáć/ chociaż im nieco w breẃ bije/ niż to prziy=
14:
mowáć/ co im w. m. (chcąc ſie przylubić) chy=
15:
trze dáieſz. Boć tho wdy niemoże być inácżey/
16:
iedno żeś ſie w. m. vnioſł w tey mierze: Doſyć
17:
było powiedzieć/ iż dworna páni ma być pię=
18:
kną/ vcżćiwą/ ſtátecżną/ bácżną/ ſkłonną/ ludz
19:
ką: ma vmieć zábáwić/ á nie wniść do nikogo
20:
we złe mnimánie/ y co ktemu ieſzcże tákowego.
21:
Ale w. m. tákeś ią wyſádził/ tákoweś iey cno=
22:
ty/ y náuki przypiſał/ iż y Socrates/ y Cato/ y
23:
ini wſzytcy Philozophowie/ zá nicz ſtoią v w.
24:
m: Nákoniec gdyś w. m. thák wiele wylicżał/
25:
czo w męſzcżyznach/ y onego pirwſzego wieku
X 5 rzadko


strona: X5v

Kſięgá
1:
rzadko ſie kiedy náydowáło/ ledwe tego cżło=
2:
wiek ſłucháć mogł/ nierzkącz żeby thego w. m.
3:
pozwolić miał. Ia iáko powiedam ſpomináć
4:
tego niechcę/ co ſie wcżorá mowiło/ lecż to po=
5:
wiedam/ com od vcżonych ludzi ſłychał/ iż Ná
6:
turá/ kthorá by záwdy rádá rzecży doſkonáłe
7:
thworzyłá/ by mogłá/ puſzcżáłáby záwdy mę=
8:
ſzcżyzny ná ſwiát/ y kiedy ſie białagłowá vro=
9:
dzi/ tedy ſie to omyłką/ ábo prze iáki niedoſtá=
10:
thek/ á nád wolą przyrodzenia dzieie: iáko ſie
11:
więc owo drugi/ ſlepo/ chromo/ gárbáto vro=
12:
dzi: y drzewo wypuśći cżáſem s ſiebie tháki o=
13:
woc/ ktory nigdy nie vźrzeie: tákże też możemy
14:
powiedzieć o białychgłowach/ iż ſie rodzą ná
15:
ſwiát przygodnie/ á s trefunku. A iżby to byłá
16:
prawdá/ pátrz w. m. ná ſpráwy niewieſcie/ á
17:
ná męſkie/ s tych poznaſz/ kto ma co nad kogo.
18:
A wſzákoż/ gdyż białegłowy nic w they ſwey
19:
niedoſkonáłośći niewinny/ niemamy ſie hy=
20:
dzić niemi/ álbo niecżynić im tey pocżćiwośći/
21:
ktora im należy: Ale też záſię ſádzáć ie wyſzſzey/
22:
niż one wniść mogą/ zda mi ſie to wielkie bła=
23:
zeńſtwo. Cżekał pan Koſtká/ iżby dáley
24:
mowił pan Boiánowſki/ á gdy widział iż iuż
25:
milcżał/ ták powiedział. Niewiem pánie Bo=
iánow.


strona: X6

Trzecia.
1:
iánow. w cżym w. m. tę niedoſkonáłość bia=
2:
łychgłow bacżyſz/ bo ieſli w thym/ iż nie ſą tey
3:
śiły/ tey cżerſtwośći/ ktorey męſzcżyzni/ nie iuż
4:
ſą tym niedoſkonáłe/ bo kiedyby śiłá/ á dużość
5:
ſámá płáćiłá/ był by záwdy żołnierz kthory ſie
6:
biye/ w więtſzey wadze/ niż Hetman ktory lu=
7:
dzie przywodzi. Co inácżey być widzimy.
8:
Ieſli też w.m. do rozumu puydzieſz/ ia ták po=
9:
wiedam/ iż białagłowá wſzytko to vmieć mo=
10:
że/ co męſzcżyzná/ áni ieſt iey dowćip kęs ieden
11:
náſzego podleyſzy: y owſzem ták nas vcży Phi=
12:
lozophia/ iż kto ciáłá ſubtylnieyſzego/ ten y ro=
13:
zumu byſtrſzego być muśi. A tho/ gdyż ſie w
14:
białychgłowach náyduie/ nielza iedno ták ro=
15:
zumieć o nich/ iż one ſą ſpoſobnieyſze ku poięciu
16:
náuk ſubtylnych/ niżli męſzcżyzni. Ale podźmy
17:
dáley. Kázałeś mi w. m. przypátrzyć ſie ſprá=
18:
wam niewieſciem/ á męſkim/ á s thych miałem
19:
vznawáć/ kto ma co nád kogo. Ia też záſię te=
20:
goż bym chciał po W. M. ábyś pilnym okiem
21:
weźrzał ná ſpráwy Nátury/ mátki nas wſzyt=
22:
kich/ ku ktoremu końcu oná co cżyni/ á kiedy ſie
23:
dobrze przypátrzyſz/ inácżey nie naydzieſz/ ie=
24:
dno iż potrzebnie/ á náſchwał/ nie przygodnie/
25:
áni s trefunku/ tákowe iákie ſą białegłowy/ o=
ná ná


strona: X6v

Kſięgá
1:
ná ná ſwiát dáie: Abowiem to co ieſt w nich/
2:
inákſzego niżli w męſzcżyznie/ wſzytko ſie to ku
3:
dobremu náſzemu ſciąga. Dáłá białymgło=
4:
wam Náturá/ iż niemáią tey śiły/ tey ſurowo=
5:
śći w ſobie/ ktorą męſzcżyzni: więc cżuiąc to do
6:
ſiebie/ muſzą być boiázliwſze/ oſtrożnieyſze/ do=
7:
zornieyſze/ niż my. á dla tego one dziatki máłe
8:
chowáią/ á podroſłe oycowie ćwicżą. A to co
9:
męſzcżyzná śiłą/ á dzielnoſcią ſwoią máiętno=
10:
śći przybáwi/ to białagłowá goſpodárſtwem/
11:
á pilnoſcią/ w dobrey mierze záchowa: zá czo
12:
nie mnieyſzey pochwały godná/ niż ten kto te=
13:
go vmie dobrze nábyć. Nád tho/ gdy w. m.
14:
weźrzyſz w hiſtorie dawnego/ y niedawnego
15:
wieku (chociaż męſzcżyzni ſławne vcżynki bia=
16:
łychgłow ſkąpie záwdy chwalili) docżcieſz ſie
17:
w. m. thego/ iż do pocżćiwych ſpraw/ były po
18:
wſzelki cżás białegłowy thák chętne/ iáko mę=
19:
ſzcżyzni: Bywáły te/ ktore podnaſzáły woyny/
20:
y otrzymywáły wielkie zwycięſtwá: rządziły
21:
kroleſtwá: y cżyniły to wſzytko czo męſzcżyzni
22:
kiedy: y pod ich mądrym regimentem/ nikt ná
23:
ſwey ſpráwiedliwośći nie chramał/ áni od nie
24:
przyiacielá był złupion/ áni od ſąſiádá vći=
25:
ſnion. Ieſli ſie też w. m. do náuk obroćiſz/ tedy
y o tym


strona: X7

Trzecia.
1:
y o tym Kronikarze piſzą/ y wilicżáią ich wie=
2:
le/ kthore Philozophią vmiáły: drugie kthore
3:
wirſz dziwnie dobrze piſáły: nákoniec ſpomi=
4:
náią y the/ ktore inſtigowáły v práwá/ ábo ſie
5:
zyimowáły zá cżyię niewinność/ y ze złey tho=
6:
niey ludzie/ wielką wymową ſwą wywadzá=
7:
ły. Gdyż tedy męſzcżyzná w iſtnośći ſwey nie
8:
ieſth doſkonálſzy niż białagłowá: (bo iáko ká=
9:
mień/ może być więtſzy/ głádſzy/ ábo chropá=
10:
wſzy ieden niż drugi/ ále przedſię nie bedzie bár
11:
ziey kámieniem: áni drewno/ bárziey drewno
12:
iedno/ niż drugie: thák theż męſzcżyzná/ nieieſt
13:
bárziey cżłowiekiem/ niż białagłowá/) czo ſie
14:
też przymiotow dotycże/ y w tym białagłowá/
15:
nic iemu naprzod nie da/ iáko ſie to iuż pokazá=
16:
ło/ niewiem cżemu go w. m. ták bárzo racżyſz/
17:
á nád biáłągłowę przekłádaſz. A to czo w. m.
18:
powiedaſz/ iż Náturá ktora záwdy ku doſkoná
19:
łośći mierzy/ by mogłá puſzcżáłáby záwdi mę=
20:
ſzcżyzny ná ſwiát/ y kiedy ſie białagłowá vro=
21:
dzi/ omyłką ſie to/ ábo prze iáki niedoſtátek/ á
22:
nád wolą przyrodzenia dzieie. Nie pozwa=
23:
lam ia thego w. m. bo niewiem cżemu nie ma
24:
chcieć Náturá tworzyć białychgłow/ gdyż bez
25:
nich narod ludzki zginąć by muſiał: á Náturá
ni o cżym


strona: X7v

Kſięgá
1:
ni o cżym więtſzey piecży niema/ iáko iżby káż=
2:
dą rzecż w iſtnośći ſwey záchowáłá: Y dla te=
3:
go oná przez to dwoie złącżenie/ męſzcżyzny z
4:
białągłową/ wypuſzcża dziatki ná ſwiát/ kto=
5:
re oddáią dobrodzieiſthwá wzięte w dziećiń=
6:
ſtwie/ rodzicom ſwoim ſtárym/ bo im ſłużą/ y
7:
niedoſthátku ćirpieć im nie dopuſzcżą/ y po=
8:
tym ie iákoby odnawiáią/ wzbudzáiąc ich na=
9:
ſienie/ y puſzcżáiąc też dziatki ſwe ná ſwiát/ od
10:
ktorych w ſtárośći onegoż ſie wzaiem nádzie=
11:
wáią/ co ſámi rodzicom ſwym cżynili. Y thák
12:
Náturá/ á tym ſpoſobem to koło tocżąc/ dáie/
13:
y vżycża nam ſmiertelnym/ nieſmiertelnośći.
14:
A ku temu/ iż ieſt thák potrzebna białagłowá/
15:
iáko męſzcżyzná/ niemogę ia náleść tey przycży
16:
ny/ cżemuby iedno s thych náſchwał/ á drugie
17:
przygodnie rodzić ſie miáło. prawdá ieſth/ iż
18:
Náturá/ záwdi ku doſkonáłośći zmierza/ y dla
19:
thego cżłowieká tworzy/ ále nie chćiwiey mę=
20:
ſzcżyznę/ niż białągłowę/ y owſzem kiedyby ſie
21:
wſzytko męſzcżyzni rodzili/ iuż by ſie tho nie ku
22:
doſkonáłośći Náturá miáłá: ábowiem iáko ze
23:
dwoygá tych rzecży/ s ciáłá/ á z duſze/ wynika
24:
iedno ſláchetnieyſze niż co/ s tego dwoygá/ tho
25:
ieſt cżłowiek: ták też s tego złącżenia dwoygá
oſob/


strona: X8

Trzecia.
1:
oſob/ męſzcżyzny/ z białągłową/ rodzi ſie to/ co
2:
niedopuſzcża zniſzcżeć narodowi ludzkiemu.
3:
Bo/ gdzie by było inácżey/ zginąćby pewnie
4:
muſiał. A dla tego s przyrodzenia parámi tho
5:
chodzi/ áni może iedno być/ bez drugiego. Ná=
6:
koniec áni to práwy męſzcżyzná ktory ſámicze
7:
nie ma/ áni to práwa białagłowá ktora bez mę
8:
żá żywie. Co widząc Theologowie pogáńſcy
9:
ſtárzy/ że iedná ſámá płeć doſkonáłośći w ſo=
10:
bie mieć nie może/ przywłaſzcżáią oboię płeć
11:
bogu: przeto Orpheus powiedział Iouem być
12:
maſculum & feminam : Y w piſmie ſwiętym cży=
13:
tamy/ gdzie mowi Moiżeſz/ (á ieſzcże był Bog
14:
Iewy nie ſtworzył). Ad imaginem Dei creauit il=
15:
lum, maſculum et foeminam creauit eos. Y Poeto=
16:
wie mowiącz o bogach/ wielekroć iednę płeć
17:
miáſto drugiey kłádą/ y mieſzáią wſzytko po=
18:
ſpołu. Ná to pan Boiánowſki ták powie=
19:
dział. Niechczę ia z w. m. w głębokie gadki zá=
20:
chodzić/ á też/ bym dobrze chciał/ thedy nie v=
21:
miem. Lecż to mi ſie widzi być iſtotny znák mę
22:
ſkiey doſkonáłośći/ iż białagłowá s przyrodze
23:
nia káżda/ rádá by byłá męſzcżyzną/ á thegoby
24:
iſcie nie prágnęłá/ by nie widziáłá we wſzyth=
25:
kim być lepſzego męſzcżyznę/ niż ſiebie.
Odpo=


strona: X8v

Kſięgá
1:
Odpowiedział pan Koſtká. Nicz w nas/ pá=
2:
nie Boiánowſki białegłowy lepſzego nie ba=
3:
cżą/ ále niebożątká rádyby męſzcżyznámi były
4:
dla ſwobody/ chcąc viść ſurowey náſzey zwie=
5:
rzchnośći/ ktorąſmy ſobie ſámi nád nimi przy=
6:
właſzcżyli/ y thą/ zniewoliliſmy niebogi nád
7:
przyſtoieńſtwo. Záś pan Boiánowſki po=
8:
wiedział. Wdyć thego niemoże inácżey/ iedno
9:
nikcżemnoſcią názwáć/ iż ſie one poſpolicie le=
10:
dá cżego boią/ á w męſzcżyznie they thák ſpro=
11:
ſney boiáźni niemáſz. To co w. m. nikcże=
12:
mnoſcią zowieſz/ (odpowiedział pan Koſtká)
13:
rodzi ſie z rzecży dobrey/ tho ieſt s prędkiego á
14:
byſtrego rozumu: ábowiem rychley poſpolicie
15:
białagłowá obacży niebeſpiecżeńſtwo/ niż mę=
16:
ſzcżyzná. Siłá tych męſzcżyzn naydzie/ ktorzy
17:
ſie nie boią/ áni mąk żadnych/ áni ſmierći/ á
18:
przedſię niemamy ich zá mężne/ zá przeważne/
19:
bo to cżynią oſleṕ/ á bez rozumu/ nieznáiąc/ á=
20:
ni bacżąc/ prze gnuſność ſwą niebeſpiecżeńſt=
21:
wá. Wtąſz theż y ſzalonego cżłowieká/ żaden
22:
go niema zá ſmiáłego/ bo to/ co cżyni/ zápámię
23:
tále cżyni. Ale prawdziwe męſtwo/ pochodzi
24:
s ſtátecżnego namyſłu/ gdy cżłowiek więczey
25:
ſobie pocżćiwość waży/ niż wſzytki niebeſpie=
cżeńſtwá


strona: Y

Trzecia.
1:
cżeńſtwá ná ſwiecie: á chociaż ſmierć przed ſo=
2:
bą widzi/ iednák ták ſtale/ á mocnie trwa/ ſer=
3:
czem y vmyſłem vgrunthowánym/ w ſwym
4:
przedſię wzięciu/ iż mu ono niebeſpiecżeńſtwo/
5:
do tego/ áby niemiał cżynić co iemu należy/ ni=
6:
gdy w nicżym nie przekáźi. Tákowych ludzi
7:
ná ſwiecie iáko hiſtorie ſwiádſzą byłá niemá=
8:
ła licżbá: miedzy ktoremi/ nie mnieyſzy pocżet
9:
białychgłow był/ kthore w męſtwie/ y w dzie=
10:
iach inych ſławnych/ nic naprzod męſzcżyznam
11:
nie dáły. Nákoniec y tego náſzego wieku/ mo=
12:
głoby ſie ich niemáło wylicżyć. Tu powie=
13:
dział pan Boiánowſki. Toć ſie te ſławne dzie=
14:
ie w then cżás pocżęły/ kiedy pirwſza białagło=
15:
wá ſámá zgrzeſzywſzy/ przywiodłá ná to oycá
16:
náſzego Adámá/ iż theż zgrzeſzyć muſiał/ á zá
17:
thym przyſzłá iáko dziedzicżnym práwem ná
18:
nas/ ſmierć/ boleść/ nędze/ prace/ mizerie/ j wſzy
19:
tki niewcżáſy tego ſwiátá. Kiedyż ſie w.
20:
m. chce do zákriſtiey rzekł pan Koſtká/ y tám=
21:
ći ia z w. m. poydę. A zaſz W. M. niewieſz/ iż
22:
then ſzwánk á obłąd/ białagłowá záſię náprá=
23:
wiłá: y nierowno nam więcey tá dobrego ſprá
24:
wiłá/ niż Iewá złego: thák ich ſwięthy tho był
25:
grzech/ ktory ták zacnemi zaſługámi ieſt ocży=
Y ſcion.


strona: Yv

Kſięgá
1:
ſcion. Ale ia teraz niechcę tego ſpomináć/ iáko
2:
pánná Mária przed wſzytkimi ludźmi ná ſwie
3:
cie ſwiętą ieſt/ y błogoſłáwioną: bo to ſwięte
4:
imię w the ledácyiákie gadki mieſzáć nie przy=
5:
ſtoi: áni tych chcę wylicżáć/ kthore dla imieniá
6:
Kriſtuſowego vmęcżyć ſie dáły: Y tych zánie=
7:
cham/ ktore mądroſcią ſwoią przegadáły báł=
8:
wochwálcow wiele: ácż wiem że mi w. m. ná
9:
to powieſz/ iż to w nich Duch ſwięty ſpráwo=
10:
wał: prawdá ieſt/ ále ia záś ták powiedam/ iż
11:
tho naywiętſza/ y nachwálebnieyſza cnothá/ o
12:
kthorey pan Bog duchem ſwym ſwiádectwo
13:
dáie: bo we złe ſerce/ duch Boży nie wchodzi.
14:
Inych też było wiele ſwięthych białychgłow/
15:
ktore nie ſą ták bárzo wſławione: Wſpomina
16:
ſwięty Hieronim s podziwieniem niektore ſwe
17:
go wieku/ y dáie im táki dánk w ſwiętobliwo=
18:
śći/ iż nayſwięthſzego męſzcżyzny bárziey by
19:
chwálić niemogł. Nuż záſię co tych było/ o kto=
20:
rych ábo piſmo zginęło/ ábo niebył ten/ kto by
21:
był oſobne ich cnoty piſáć vmiał/ á drudzy prze
22:
zazdrość iákom pirwey powiedział/ piſáć á
23:
chwalić niechcieli. Ale to niechay ma ſwe oſo=
24:
bne mieyſce: tegom ia pewien/ iż mi w. m. pá=
25:
nie Boiánowſki nie vkażeſz męſzcżyzny iedne=
go z oſo=


strona: Y2

Trzecia.
1:
go z oſobnemi przymioty/ ábym ia hnet w. m.
2:
żony/ dziewki/ ſioſtry/ ábo powinowáthey iá=
3:
kiey iego/ iemu rowney/ ábo ieſzcże oſobniey=
4:
ſzey niż on/ nie vkazał: nád tho/ wiele było bia=
5:
łychgłow przycżyną dobrego/ nie iedno mę=
6:
żom ſwym/ ále wſzem wobec ſwego narodu lu
7:
dziom: niekiedy y obłędy ich nápráwić/ á ku do
8:
bremu nákierowáć vmiáły. A przetho/ gdyż
9:
białegłowy mogą tym wſzytkim cnotam zdo=
10:
łáć/ ktorym męſzcżyzni/ iáko ſie to dáło wiele=
11:
kroć widzieć/ niewiem cżemu to w. m. obcho=
12:
dzić ma/ iżem ia dworney pániey ták wiele przy
13:
piſał/ y vmieć kazał: ábowiem ile męſzcżyzn mo
14:
gło być ná ſwiecie/ ábo y teraz ieſt podobnych
15:
temu dworzáninowi/ ktorego ći pánowie for=
16:
mowáli/ tyle záwdy było/ y ieſth białychgłow
17:
od tey dworney pániey/ kthorąm ia wymálo=
18:
wał/ máło roznych. Pan Bonáiowſki po=
19:
wiedział ná to. Kiedybym ia teraz w. m. pá=
20:
nie Koſtká ſpytał/ co to były zá ták ſławne bia
21:
łegłowy/ ktore będąc krwią wielkim ludziom
22:
powinne/ y cnothámi miáły by być im rowne:
23:
ábo ktore to były przycżyną dobrego: y obłąd
24:
męſzcżyńſki nápráwić vmiáły/ pewnieby ie w.
25:
m. wylicżáć nie było ſporo. Prawdę w. m.
Y 2 mowiſz


strona: Y2v

Kſięgá
1:
mowiſz iżbymi niebyło ſporo/ (odpowiedział
2:
pan Koſthká) bo kiedybym wſzytki wylicżáć
3:
miał/ trzebá by mi ná tho długiego cżáſu/ á im
4:
bych głębiey w Hiſtorie wchodził/ thym by ſie
5:
tego więcey mnożyło. Pięknie Hiſtoria mo=
6:
wi o żenie Márkántoniego/ á ſieſtrze Auguſto
7:
wey Oktáwiey: więc o Porciey dziewcze Ka=
8:
tonowey á żenie Brutego: nuż o Caiey Cecili=
9:
ey żenie Thárqniniuſewey: záſię o Korneliey
10:
dziewcze Scipionowey: á thákich licżbá byłá
11:
niezlicżona w Rzymie. Podźmyſz do inych na
12:
rodow. Alexándrá/ żoná Alexándrowá krolá
13:
żydowſkiego co vcżyniłá: thá po ſmierći mężá
14:
ſwego widzącz wzruſzenie poſpolite/ mądro=
15:
ſcią ſwoią wtho threfiłá/ iż ludzie oni kthorzy
16:
mſzcżąc ſie okrucieńſtwá Alexándroweo/ dzie=
17:
ći iego pobić á zámordowáć chcieli/ zániecháli
18:
ſpráwiedliwego gniewu/ á vbłagáć ſie dopu=
19:
śćili. Owa ile Alexánder/ przez długi cżás prze
20:
ćiwko ſobie/ y pothomkom ſwym/ rozlicżnymi
21:
krzywdámi ludzi poiątrzył/ tyle ich oná zá ie=
22:
dnę godzinę ſynom ſwym przeiednáłá.
23:
Rzekł tu pan Lubelſki. Powiedz w. m. iáko to
24:
było. Powiedział pan Koſtká. Ták pro=
25:
ſto. Gdy widziáłá Alexándrá być wták wiel
kim nie=


strona: Y3

Trzecia.
1:
kim niebeſpiecżeńſtwie dzieći ſwoie/ kazáłá po
2:
rzućić w puł rynku ciáło Alexándrá krolá/ po=
3:
tym zezwawſzy do ſiebie mieſzcżan/ ták powie=
4:
dziáłá. Wiem ia práwi iż macie ſłuſzną przy=
5:
cżynę gniewu/ ná mężá mego/ bo to zádziáłał
6:
okrutnemi á nieznoſnemi krzywdámi/ ktoremi
7:
was trapił: A przeto/ ábyſcie to ználi/ żem mu
8:
ia nigdy powodem do tego nie byłá/ y owſzem
9:
ilem mogłá odwodziłám go od thákowego o=
10:
krucieńſthwá/ kazáłám go wyrzućić ná rynek/
11:
áby vmárły był ſkaran/ ponieważ żywego áni
12:
ia/ áni wy karácieſcie mogli: á thák czo chcecie
13:
tho znim cżyńcie/ chczecieli go dáć pſom zyeść/
14:
chcecieli też okrucieńſtwá inego nád nim vżyć/
15:
iáko on nád wámi vmiał/ tho wam niechay
16:
wſzytko wolno będzie: telko o niewinne dziat=
17:
ki proſzę/ ábyſcie nád nimi lithość mieli/ bo the
18:
nie thelko wnicżym niewinne/ ále áni wiedzieć
19:
mogły łotroſtwá oycowſkiego. Ták wielką
20:
moc miáły the krolowey ſłowá/ iż oná ſierdzi=
21:
toſć wludziech zápalonych wſzytká vgáſłá/ ták
22:
iż/ niethelko one dzieći zgodnie obráli ſobie zá
23:
pány/ ále y ciáłu Alexándrowemu vcżynili za=
24:
cny pogrzeb. Wielkie bacżenie było they bia=
25:
łeygłowy/ iż ták wſzytkiemu zábieżeć vmiáłá.
Y 3 A czo ſie


strona: Y3v

Kſięgá
1:
A czo ſie ſmiáłośći á wielkiego ſercá dotycże/ y
2:
w tym drugie białegłowy nie ſą męſzcżyzn po=
3:
dleyſze: mamy w kſięgách o żenie/ y o ſioſtrach
4:
Mitridatowych/ ktore mniey ſie ſmierći bały/
5:
niż ſam krol Mitridates. tákież też żoná Azdru
6:
balowá mniey ſie bałá/ niż Azdrubál ſam. Nuż
7:
Hármonia dziewká Hieroná/ ktora niechciá=
8:
łá żywá zoſtáć/ kiedy ſprzyſięgli buntowniczy
9:
przećiwko oyczu iey/ y wſzytkiemu domowi/
10:
Sirákuzy miáſto poſiadſzy/ okrucieńſtwá ſwe
11:
go nád nim vżywáli. Zátym to powiedział
12:
pan Derſniak. Bywać też to więc cżáſem z v=
13:
poru/ iáko oná dobra páni/ ktora tonąc vkázo
14:
wáłá ręką/ iáko ſtrzygą/ iż przed wodą (ſtrzy=
15:
żono) wymowić nie mogłá. Vpor táki/
16:
Rzekł pan Koſtká kthory ſie ku rzecży dobrey
17:
ſciąga/ mamy zwáć ſtałoſcią/ iáki był vpor E=
18:
picharis proſthego ſthanu białeygłowy: ábo=
19:
wiem tá/ byłá ták ſtałą/ iż wiedzącz o wielkim
20:
buncie ná ſmierć Neronowę/ chociaż ią wymy
21:
ſlonemi á okruthnemi mękámi nád miárę drę=
22:
cżono/ iednák ná nikogo nie powiedziáłá: á
23:
drudzy zacni ludzie z boiáźni powiedáli ná brá
24:
cią/ ná powinowáte/ y ná naywiętſze ſwe przy
25:
iacioły ná ſwiecie. A czo ſie w. m. widzi: nie
byłá też


strona: Y4

Trzecia.
1:
byłá też ono ſtała/ ktorey Atheniánie (iż ią Le=
2:
oną zwano) lwicę bez ięzyká vlać z moſiądzu
3:
dawſzy/ ná wiecżną pámiątkę poſtáwili? á dla
4:
tego bez ięzyká/ áby to káżdy wiedział/ iż táiem
5:
nicę chowáć vmiáłá. Abowiem wiedząc theż
6:
oná/ te/ ktorzy ſie ſprzyſięgli byli wybić Tyran
7:
ny w Atenach/ nic ſie nie vlękłá/ gdy dwu wiel
8:
kich/ á zacnych ludzi/ iey przyiacioł ſtráczono:
9:
á chocia ſpodziwnemi mękámi byłá trapioná/
10:
iednák nic ná nikogo nie wyznáłá. Rzekł tu
11:
pan Lubelſki. Niewádziłoby pánie Koſthká
12:
nie ták wſkok the ſławne Hiſtorie odpráwo=
13:
wáć. Radći tho podobno widzi pan Boiáno=
14:
wſki/ s pánem Derſniakiem/ ále w. m. więtſzą
15:
dziękę/ od białychgłow odzierżyſz/ kiedy rád=
16:
niey co przydaſz/ niż vymieſz tym thák zacnym
17:
cnotam/ wymową ſwoią. A ieſli nic przydáć
18:
nie trzebá/ tedy ácżnic w. m. doſtátecżnie káż=
19:
dą rzecż wypowiedz. Odpowiedział pán
20:
Koſtká. Thák vcżynię/ kiedy w. m. każeſz: po=
21:
wiem o iedney białeygłowie/ á muśi mi to pan
22:
Boiánowſki przyznáć/ iż to czo oná vcżyniłá/
23:
rzadki męſzcżyzná ná ſobie przewiedzie.
24:
W mieſcie Máſſyliey/ był ten obycżáy (ktory
25:
był podobno od Grekow przyſzedł) iż chowa=
Y 4
no ná ra=

strona: Y4v

Kſięgá
1:
no ná rathuſzu trućiznę/ dla tego/ áby ią mogł
2:
káżdy ten wziąć/ ktoby pokazał to vrzędowi/ y
3:
wywiodł/ że ma przycżynę ſłuſzną zyść s tego
4:
ſwiátá: to ieſt/ máiącz ná ſię ábo zbytnie wiel=
5:
kie nieſzcżęſcie/ w kthorymby ná ſwiecie trwáć
6:
niechciał/ ábo też záſię będąc w wielkim ſzcżę=
7:
ſciu/ pokiby nieſzcżęſcie nie przyſzło/ aby wtym
8:
ſzcżęſciu vmrzeć mu było wolno. Threfiło ſie
9:
to/ gdy w tym mieſcie był Sextus Pompeius.
10:
Tu przerwał pan Boiánowſki mowiącz. A
11:
baykę to w. m. pocżynaſz pánie Koſtká? wie=
12:
rzę że będzie długa. Zátym p. Koſtká rzekł/
13:
do páná Lubelſkiego. Widzi w. m. Miłośći=
14:
wy pánie iż mi pan Boiánowſki niechce dopu=
15:
śćić mowić. Chciałem był powiedzieć iáko ie=
16:
dná białagłowá przy cżym był Sextus Pom=
17:
peius/ pokazawſzy to vrzędowi/ iż ſłuſzną przy
18:
cżynę vmrzeć miáłá/ wzięłá trućiznę s thákim
19:
ſercem/ s ták weſołą twarzą/ iż y Pompeius/ y
20:
ini wſzyſcy ktorzy ná tho pátrzáli/ widzącz w
21:
białeygłowie przy oſthátnim punkcie ſtráſzli=
22:
wey ſmierći/ onę myſl ſthałą/ beſpiecżną/ á nie
23:
ſtrapioną/ ſłyſząc też mądre nápominánie/ kto
24:
re do ſwych vcżyniłá: zdumieć ſie muſieli/ á co
25:
oná nie płákáłá/ to oni zá nię płákáli.
Rzekł


strona: Y5

Trzecia.
1:
Rzekł tu pan Derſniak. Pomnię y ia/ żem cży=
2:
tał iednę Orácią/ gdzie vbogi mąż/ prośi vrzę=
3:
du/ áby mu dopuśćił vmrzeć/ y pokázuie w tey
4:
Oráciey ſwey przycżyny ſłuſzne/ iáko miał żo=
5:
nę ták złą/ ták przemierzłych obycżáiow/ iż wo
6:
lał tę trućiznę wziąć (o kthorey w. m. powie=
7:
daſz iż ią chowano ná páłaczu) niż przykrych
8:
iey ſłow vſtháwicżnie ſłucháć. Rzekł pan
9:
Koſtká. Coż tych białychgłow ieſt/ ktore chu=
10:
dzinki miáły by wielką przycżynę prośić/ áby
11:
im vmrzeć dopuſzcżono: iuż nie dla przykrych
12:
ſłow mężowych (bo by to byłá łatwieyſza śćir=
13:
pieć ie) ále dla nieznoſnych doległośći: iáko ia
14:
ich kilká znam/ ktore máią piekło ná tym ſwie=
15:
cie. Rzekł thu pan Boiánowſki. A mnima
16:
w. m. áby niebyło ták wiele mężow/ co prágną
17:
vſtáwicżnie ſmierći/ niemogącz wyćirpieć te=
18:
go/ co im cżynią żony? Powiedział p. Koſt=
19:
ká. A czo ták złego białegłowy vcżynić mężom
20:
ſwym mogą/ áby ná to wnet lekárſtwo nieby=
21:
ło: by thák łatwie pogodzić ſobie żony mogły/
22:
iáko mężowie mogą/ dobrze by ſie ſniemi dzia=
23:
ło: ále one niebogi niemogą ſobie ni cżym po=
24:
moc/ iuż ieſli nie z miłośći/ tedy z boiáźni muſzą
25:
powolne być/ muſzą vlatáć małżonkom ſwo=
Y 5 im. Od=


strona: Y5v

Kſięgá
1:
im. Odpowiedział p. Boiánowſki. Bá to
2:
prawdá/ iż ieſli białegłowy kęs co dobrego cży
3:
nią/ że im to nie z dobroći/ ále z boiáźni pocho=
4:
dzi. bo rzadko táką náleść/ ktoraby w ſercu nie
5:
miáłá iákiego ſkrytego zakału przećiwko ſwe=
6:
mu mężowi. Y owſzem/ Rzekł pan Koſtká/
7:
ile cżytamy Hiſtoriy máło nie záwdy ták by=
8:
wało/ iż żony bárziey męże miłowáły/ niż mę=
9:
żowie żony ſwe. Czo kiedy tákowego pokazał
10:
małżonek przećiwko żenie ſwey/ iáko Kámmá
11:
pokazáłá miłośći przećiwko ſwemu mężowi?
12:
Rzekł pan Boiánowſki. Iam o they Kámmie
13:
nie ſłychał/ y co zá miłość pokazáłá/ niewiem.
14:
Powiedział pan Koſtká. Słuchay w. m.
15:
Byłá tá Kámmá żoną Sinatá/ cżłowieká za=
16:
cznego w Gálacie/ á byłá nie iedno náſchwał
17:
piękną/ ále y ine przymioty/ y obycżáie/ oſobne
18:
miáłá w ſobie: á ktemu náder bárzo miłowá=
19:
łá mężá. Trefiło ſie thák/ iż ſie iey rozmiłował
20:
Sinorix nieiáki/ cżłowiek w tám tym mieſcie
21:
wielkiego záwołánia/ y władzey: á gdy żadną
22:
miárą przyść kthemu niemogł/ áby w miłośći
23:
znał ią przećiwko ſobie ſkłonną: rozumieiącz
24:
ták/ iż niebyłá ina przycżyna iey ſrogośći/ ied=
25:
no tá/ iż mężá miłowáłá prawdziwie/ kazał te=
go Si=


strona: Y6

Trzecia.
1:
go Sinatá zábić: czo kiedy ſie sſtáło/ dopiero
2:
tym więcey vśiłowáć pocżął/ nielituiącz pra=
3:
cey/ ſtáránia/ koſztu/ áby ią ſobie vcżynił przy=
4:
chylną: á gdy mu áni tho nie ſzło: przypędziłá
5:
go miłość do tego/ iż ią nákoniec vmyſlił (ácż
6:
ſtanem rowna mu nie byłá) wziąć zá żonę. Y
7:
poſłał do iey przyiacioł/ opowiadáiącz im/ thę
8:
chęć ſwoię. Przyiaciele widząc wielkiego pá=
9:
ná/ á rozumieiąc iż im to doſyć dobrego przy=
10:
nieść miáło: ięli námáwiáć Kámmę/ áby w
11:
tym cięſzką/ á vporną nie byłá: opowiedáiącz
12:
to nákoniec/ iáko ich nie było s to/ áby przećiw
13:
ko mocy/ á gwałthowi Sinorixowemu oney
14:
bronić mogli. Białagłowá/ chowáiąc niezno
15:
śny żal w ſercu ſwym/ po mężu: á ni o cżym wię
16:
cej nie myſląc/ iedno/ iákoby ſie ſmierći niewin
17:
ney iego/ ſławnie pomśćić mogłá/ dawſzy ſie
18:
pirwey długo prośić/ nákoniec przyzwoliłá: Y
19:
kazáła to Sinorixowi opowiedzieć. kthory z
20:
wielką rádoſcią pocżął ſie hnet ſtáráć/ áby tá
21:
rzecż rychły ſkutek ſwoy wzięłá. Owa krotko
22:
powiedáiącz/ przyſzedł cżás ſlubu: ſzli poſpołu
23:
do koſciołá Bogini Diany/ á thám Kámmá
24:
wziąwſzy cżarkę z napoiem/ kthory przed tym
25:
ſámá przypráwiłá/ wypiłá połowicę/ á drugą
Sinori


strona: Y6v

Kſięgá
1:
Sinorixowi (iáko then obycżay był przy ſlu=
2:
bie) podáłá/ ktory ochotnie wſzytko wypił.
3:
Kámmá to widząc/ y ráduiąc ſie/ iż dowiodłá
4:
nacż ſie byłá náſádziłá/ (bo ten napoy s trući=
5:
zną pomieſzan był) przed obrázem Diany klę=
6:
cżąc/ ták ięłá mowić. Swięta Bogini/ kthora
7:
widziſz ſerce/ y myſli moie/ ciebie ſámę biorę ná
8:
ſwiádecthwo/ iż prze żadną przycżynę iną nie
9:
zoſtáłám ná tym nędznym ſwiecie po mężu po
10:
ſwym ták długo/ iedno iżbym ſie krwie niewin
11:
ney iego pomśćiłá: tá nádzieiá ſámá vtrzymá
12:
łá moię rękę/ iż dawno nád thym nikcżemnym
13:
ciáłem/ okrucieńſthwá nie vżyłá. Ale gdyżem
14:
iuż docżekáłá tego pożądánego dniá/ ktorego
15:
zły/ á bezecny cżłowiek wziął ſwą zapłáthę/ z
16:
wielką rádoſcią idę s tego ſwiátá/ ábym nálá=
17:
złá onę ſwiętą duſzę małżonká mego/ kthorego
18:
ia miłuiąc więcey niż ſámá ſiebie żywego/ y v=
19:
márłego/ nigdy miłowáć nie przeſtánę. A thy
20:
nieſláchetniku/ czoś ſie nádziewał być małżon=
21:
kiem moim/ miáſto małżeńſkiego łożá/ máry/ á
22:
miáſto weſela/ pogrzeb/ roſkáż ábyć przyiacie=
23:
le twoi gotowáli. Sinorix gdy to vſłyſzał/ á
24:
iuż też y trućizná morzyć go pocżęłá/ wpadſzy
25:
ná woz/ kazał roſpuśćić/ nádziewáiąc ſie/ iżby
zá onym


strona: Y7

Trzecia.
1:
zá onym trzęſieniem thrućizná ſniego wyniść
2:
miáłá: ále áni to/ áni ine lekárſtwá pomogły.
3:
miáłá Kámmá to ſzcżęſcie/ iż Sinorix dáć gár
4:
ło ieſzcże pirwey niż oná/ muſiał.
5:
powiedziano/ z weſołą myſlą położywſzy ſie
6:
ná łożu/ rzekłá the oſthátnie ſłowá. Synacie/
7:
Synacie/ moy naymilſzy mężu/ gdyżem iuż nie
8:
iedno opłákáłá thwoię ſmierć/ álem ſie y pom=
9:
śćiłá nád ſpolnym nieprzyiacielem/ niewiem
10:
cżego by ieſzcże inego mnie/ prze cię vcżynić nie
11:
doſtawáło/ chybá tego ábym ſie poſpieſzyłá ná
12:
on ſwiát zá tobą: á przeto żegnam ten bezecny
13:
ſwiát/ y ten żywot ktory mnie iáko bárzo ſto=
14:
bą był ſłodki/ ták záſię bez ciebie náder był gorz
15:
ſki/ á przykry. Iuż tedy pánie moy przyimi do
16:
ſiebie tę duſzę z rádoſcią/ iáko oná do ciebie pę=
17:
dem/ á s chęcią bieży. To mowiąc z roſpoſtrzo
18:
nemi rękomá/ iákoby tedyż mężá obłápić miá=
19:
łá/ vmárłá. Co ſie zda w. m. pánie Boiáno=
20:
wſki/ godnáli thá białagłowá dobrego wſpo=
21:
minánia? Odpowiedział pan Boiánowſki.
22:
Widzi mi ſie iżeś tu w. m. chciał kogo rozkwi=
23:
lić/ ále niemáſz tu żadney białeygłowy/ áni mę=
24:
ſzcżyzny/ niewieſcie podobnego. A chociaby ſie
25:
też to ták sſtáło/ iáko w. m. powiedaſz/ thedy
iuż táko=


strona: Y7v

Kſięgá
1:
iuż tákowych białychgłow ná ſwiecie teraz nie
2:
máſz. Powiedział pan Koſtká. Pokażę ia
3:
to w. m. iż y tych cżáſow náyduią ſie tákie.
4:
Niedawno temu kiedym ia był we Włoſzech/
5:
był ſláchćić ieden w Pizie/ niepomnię zápraw=
6:
dę ktorey fámiliey/ ále Tomazo imię iego by=
7:
ło. Ten iádąc iednego cżáſu do Syciliey wy=
8:
ſpu/ w málucżkiej bacie/ poiman był od Murzy
9:
now/ kthorzy ták prędko przypádli/ iż owi ná
10:
bacie/ áni vciecz áni rátunku żadnego dáć ſobie
11:
mogli/ bo chociaż ſie bronili mężnie/ (w ktorey
12:
bitwie ten Tomazo zábił brátá rodzonego ie=
13:
dnemu z onych Murzyńſkich Rothmiſtrzow)
14:
wſzákoż iż gwałt/ á wielkość ludzi byłá/ á tych
15:
było ná bacie bárzo máło/ przegráć muſieli.
16:
Owa kto zábity/ kto ránny/ kto zdrowy/ wſzy=
17:
tcy y z batą przyſzli w nieprzyiacielſkie ręce.
18:
Miedzy kthoremi Tomazo przyſądzon był zá
19:
więźniá onemu Rotmiſtrzowi/ cżyiego brátá
20:
zábił. A ten/ iáko cżłowiek zá żalem ſwym ro=
21:
zgniewány/ paſtwił ſie iáko naybárziey mogł
22:
nád nieborakiem przez wſzytkę drogę: á przy=
23:
płynąwſzy do Bárbáriey/ vmyſlił go trzymáć
24:
w ſrogim/ á okrutnym więzieniu áż do ſmierći.
25:
Gdy tá wieść przyſzłá do Pizy/ káżdy ſie thák
długo


strona: Y8

Trzecia.
1:
długo ſtárał o przyiacielá/ o powinowátego/
2:
o bráthá ſwego/ iż go z więzienia wypráwił:
3:
Sam telko Tomazo był ták niefortunny/ iż á=
4:
ni ná okup/ áni zá odmiánę żadną/ puſćić go nie
5:
chciano. A ktokolwiek s tey niewolej do domu
6:
ſie ſwego wráczał/ nie vmiał ſie o cięſzkim iego
7:
więzieniu/ á nędzy wypowiedzieć/ á to naiwię
8:
tſza cięſzkość byłá/ iż nádzieie nie było/ áby kie=
9:
dy miał być wolen. Nákoniecz gdy theż iuż y
10:
ſam áni ſie o ſię ſtáráć więczey/ áni żęnie ſwey/
11:
kthorey Argentiná imię było trudnośći zádá=
12:
wáć vmyſlił/ wzbudził pan Bog iednego ſyná
13:
iego/ y dał mu ten vmyſł/ iż ſie ważył do Bár=
14:
báriey iecháć/ s tym ſercem/ ábo tám zginąć/ á=
15:
bo oycá wyſwobodźić. Tenże pan Bog/ ktory
16:
mu dał to ſerce/ dał y dowćip/ y ſzcżęſcie tákie/
17:
iż oyczá ſwego pirwey przyprowádził do Li=
18:
gornu od Pizy nie dáleko/ niż w Bárbáriey o=
19:
bacżono/ iż vciekł więzień. Tám ſtąd potym
20:
Thomazo piſał do żony/ iáko mu pan Bog dał
21:
wyniść z niewoley/ á iż názáiutrz miał ſie z nią
22:
widzieć. Białagłowá cznotliwa/ z wielkiey á
23:
nieſpodziewáney rádośći/ iż ták prędko zá cno
24:
thą/ á dzielnoſcią ſynowſką/ miáłá małżonká
25:
widzieć/ ktorego náder bárzo miłuiąc/ iuż byłá
opłáká=


strona: Y8v

Kſięgá
1:
opłákáłá: przecżedſzy liſth/ iedno weźrzáłá w
2:
niebo/ á záwołáłá imieniem mężá/ pádłá tuż/ y
3:
vmárłá: Bezeczne nieſzcżęſcie/ ktore ſie do káż=
4:
dego ſzcżęſcia muśi przymieſzáć: Y mogł by ſie
5:
cżłowiek tą ſwiętą białągłową káráć/ á miár=
6:
kuiąc chęći ſwoie/ nigdy zbythniego weſela nie
7:
prágnąć. Rzekł tu pan Wapowſki ſmieiąc
8:
ſie. A co wiedzieć/ ieſli też tá nie vmárłá z wiel
9:
kiego fráſunku/ widząc iż mąż ktory iey był o=
10:
mierzł/ do domu wroćić ſie miał. Odpowie=
11:
dział pan Koſtká. Pewnie nie s fráſunku/ bo
12:
pocżćiwe iey życie/ y miłość przećiwko małżon
13:
kowi/ wſzytkim ludziom byłá wiádoma: ále tá
14:
rychley przycżyná ieſt iey ſmierći/ iż ſie iey dłu=
15:
gi cżás zdał cżekáć do iutrá/ á przeto niemogąc
16:
wyćirpieć they odwłoki/ gdzie ciáłem niemo=
17:
głá/ tám duſzą doyść chciáłá/ áby czo nayprę=
18:
dzey ſerce iey palić ſie przeſtáło. Rzekł pan
19:
Boiánowſki. Bá y temu ia wierzę/ iż iey tho ze
20:
zbytniey miłośći przyſzło/ bo tho ieſt białych=
21:
głow obycżay/ á inácżey nie vmieią/ iedno/ á=
22:
bo náder miłowáć/ ábo náder mieć w nienawi
23:
śći/ áno ten (náder) nie ieſth dobry. Y widziſz
24:
w. m. ná co iey to wyſzło/ ſámá ſobie zle vcży=
25:
niłá/ mężowi/ y dzieciom: bo oná ich rádość/
ktorą


strona: Z

Trzecia.
1:
ktorą z wyſwobodzenia mieli/ w ſmęthek/ á w
2:
żołć ſie wſzytká obroćiłá. A też tą białągłową/
3:
nie podeprzeſz w. m. tego/ coś pirwey powie=
4:
dział/ tho ieſth áby białegłowy miáły bywáć
5:
przycżyną ludzkiego wiela dobrego.
6:
Powiedział pan Koſtká. Iam tę białągłowę
7:
ná przykład przywiodł/ ábyś to w. m. widział
8:
ná oko/ że ſą ná ſwiecie te białegłowy/ ktore mę
9:
że ſwe miłuią. A czo ſie tych dotycże/ kthore ná
10:
ſwiát wiele dobreo przynioſły/ będęli ie chciał
11:
licżyć/ licżby mi nie sſtánie/ zwłaſzcżá pocżnęli
12:
dawnieyſzego wieku prowádzić hiſtorie/ kto=
13:
re ſie zdádzą teraz iákoby báśni: Nuż puydęli
14:
do tych/ kthore/ zá wynálezieniem náuk/ y rzę=
15:
mieſł dziwnych/ przyſzły w tę częnę do ludzi/ iż
16:
ie zá boginie mieli. iáko Pállás/ Ceres: Záſię
17:
Sybille przez ktorych vſtá pan Bog/ ludziom
18:
wiele przyſzłych rzecży obiáwił. Były y the/
19:
ktore vcżyły wielkie w náuce ludzi/ iáko Aſpá=
20:
zia/ y Diotimá/ á thá ofiárámi ſwemi/ odwlo=
21:
kłá cżás powietrza w Athenach/ áż do dzieſią=
22:
ći lat. Pyndará wielkiego Poetę/ vcżyłá biała
23:
głowá: Nicoſtratá wieſzcżká/ mátká Ewán=
24:
drowá Láćinnikom lithery pokazáłá: Coryn=
25:
ná/ Sapho/ iáko náder dobrze wirſz piſáły/ ni=
Z komu


strona: Zv

Kſięgá
1:
komu tho táyno nie ieſt. Ale nie wſpomináiącz
2:
tych ták dálekich rzecży/ Rzymſka Rzecżpoſpo
3:
lita iż byłá ták wielka/ niemniey ſie do tego bia
4:
łegłowy przycżyniły/ niż męſzcżyzni. Po=
5:
wiedział tu pan Boiánowſki. Bá thobym rad
6:
ſłyſzał/ iákoby to być miáło. Słuchay w. m.
7:
Odpowiedział pan Koſthká. Po zburzeniu
8:
Troiey/ Troiánie iedni tám/ drudzy ſám/ ro=
9:
znie ſie iáko w thákim nieſzcżęſciu roſproſzyli:
10:
iedzy kthorą zgráią/ iedná cżęść ludzi żeglu=
11:
jącz długo po morzu/ á wielkich niewcżáſow y
12:
niebeſpiecżeńſtwá vżywſzy/ przyſzłá ná to mie=
13:
ſcze/ gdzie Tybr rzeká w morze wpáda: y wy=
14:
ſiadſzy ná brzeg Włoſkiej ziemie/ pocżęli ſie zdo
15:
bywáć náżywność. W tym cżeſie ich białegło=
16:
wy/ kthore były w okręciech zoſtáły/ weſzły w
17:
rádę/ iákoby wdy kiedy vcżynić koniecz żeglo=
18:
wániu themu/ á iżby Troiánie obráli pewny
19:
kąt ku mieſzkániu/ ponieważ właſną ich zięmię
20:
poſiadł nieprzyiaciel: owa po krotkiey namo=
21:
wie/ ná tho ſie zgodziły/ iż miáły ſpalić wſzytki
22:
okręty: rozumieiącz iż to miáło być thák onem
23:
ſámem/ iáko y małżonkom ich ku dobremu. Y
24:
hnet ſkoro miedzy niemi iedná/ ktorey imię by=
25:
ło Rhomá/ zápaliłá/ drugie wſzytki toż vcżyni
ły. Tro=


strona: Z2

Trzecia.
1:
ły. Troiánie widząc z dáleká ogień/ káżdy iá=
2:
ko naiprędzey mogł ku rátunku bieżał/ á białe=
3:
głowy też boiąc ſie ich gniewu/ wyſzły przećiw
4:
ko nim/ á iedne męże ſwe/ drugie oycze/ brácią/
5:
powinowáte obłápiáiącz/ czáłuiącz/ vięły ich
6:
gniew/ y popędliwość onę vbłagáły. Y ſtąd to
7:
vroſło/ iż w Rzymie zá ſthárádawnego wieku
8:
był ten obycżay/ że białegłowy ná podkániu cá
9:
łowáły ſwoie powinowáte. Tákże Troiánie
10:
cżęſcią s potrzeby/ cżęſcią też widząc chęć prze
11:
ćiwko ſobie Láćinnikow/ ktorzy w onym krá=
12:
iu zdawná mieſzkáli/ przyięli ono wdzięcżnie/
13:
co białegłowy zrobiły: y pobrátawſzy ſie z ni=
14:
mi/ mieſzkáli ſpołem ná tym mieyſcu/ gdzie po=
15:
tym Rzym zbudowano. Pátrzże w. m. iáko
16:
te Troianki powodem były do teo/ iż ſie Rzym
17:
zácżął. Poidźmyſz dáley/ kiedy ſie iął krzewić/
18:
á ſzyrzyć/ iáko Sábińſkie białegłowy wiele
19:
mu pomogły. Romulus krol/ iż był ná ſię wzbu
20:
rzył wſzythki w okolicy ſąſiády/ zá pobrániem
21:
gwałthem białychgłow Sábińſkich/ miał czo
22:
cżynić s ſobą oganiáiącz/ á odgryzáiącz ſie ze=
23:
wſząd nieprzyiacielom: á wſzákoż iż był y mę=
24:
żnym/ y dzielnym/ odiął ſie bárzo prędko/ y o=
25:
trzymał zwycięſtwo nád wſzytkimi/ telko nád
Z 2 Sábi=


strona: Z2v

Kſięgá
1:
Sábiny nic/ á s thymi byłá naiwiętſza walká:
2:
ábowiem krol ich T. Tátius ktory był dobrim
3:
hetmánem/ y wielkim mężem/ przywiodł rzecż
4:
kthemu/ iż było z obu ſtron wiele krwie rozla=
5:
nia/ nákoniecz kiedy ſie ieſzcże znowu ſroga bi=
6:
twá zácżąć miáłá/ gdzie iuż káżdy z dobythym
7:
miecżem był gotow ná nieprzyiacielá/ wpádły
8:
one białegłowy Sábińſkie w poſrzodek mie=
9:
dzy oycze ſwe/ á męże/ s płácżem proſzącz/ áby
10:
mieli litość nád właſną krwią ſwoią/ áby ſie
11:
vżalił zięć oycá ſwego/ á ociec zięciá: dokłádá=
12:
iąc tego iż ieſliżby thákim/ ſpowinowáczeniem
13:
gárdzili/ á vmyſłu ſweo zá popędliwoſcią od=
14:
mienić niechcieli/ áby rádniey nád nimi ſtępi=
15:
li miecże ſwoie: bo thák práwi lepiey/ niżby=
16:
ſmy wdowámi/ ábo bez oyczow/ bez bráciey/
17:
bez powinowátych ná ſwiecie żywiącz/ miáły
18:
wſpomináć ſobie/ iż dzieći náſze/ s tych ſie poro
19:
dziły/ ktorzy pobili náſze oycze: ábo to/ iżechmy
20:
ſie my nieſzcżęſne porodziły s tych oycow/ kto=
21:
rzy pomordowáli náſze męże: nákoniec niekto=
22:
re z nich trzymáiąc dziatki ná ręku/ vkázowáły
23:
oycom ſwym mowiąc/ ieſli ſie wam ták bárzo
24:
chce ſwey właſney krwie/ oto ią macie/ náſyć=
25:
cie ſie iey/ pobiwſzy te niewinne duſze. Zá tá=
kim płá=


strona: Z3

Trzecia.
1:
kim płácżem/ zá thákim nárzekániem/ obacżyli
2:
ſie wdy ludzie/ á białegłowy mądroſcią ſwo=
3:
ią tego dowiodły/ iż niethelko oni dwá krolo=
4:
wie Romulus/ s Táciuſem s ſobą ſie wiecżną
5:
przyiáźnią złącżyli/ y ſprzyſięgli/ ále (co więt=
6:
ſzego) Sábinowie do Rzymu ſie przenieſli/ y
7:
ták/ ze dwu národow ieden vcżynili. Zá kto=
8:
rą zgodą/ śiłá możnośći/ á władzey Rzymowi
9:
przybyło/ y zá to Romulus ná pámiątkę tego
10:
ſławnego tych białychgow vcżynku/ kiedi Rzy
11:
miány ná trzydzieśći rot dzielił/ przezwał the
12:
roty imiony białychgłow Sábińſkich.
13:
Nuże pánie Boiánowſki Nie zda ſie tho w. m.
14:
áby białegłowy w they mierze były męſzcży=
15:
znam przycżyną dobrego? ábo nie widzi ſie to
16:
w. m. żeby one pomogły do tego/ iż páńſthwo
17:
Rzymſkie ku oney ſławie/ moczy/ á wielkośći
18:
przyſzło? Odpowiedział p. Boiánowſki.
19:
Poprawdzie ieſt co chwalić/ poſtępek białych=
20:
głow tych/ ále kiedybyś w. m. ták rad obłędy/
21:
á przeſtępki ich powiedał/ iáko w.m. rad wy=
22:
licżaſz vcżynki ſławne/ pewnie byś był w. m.
23:
tego nie ominął/ iáko wtenże cżás białagłowá
24:
zdrádziłá/ vkazawſzy nieprzyiacielom drogę
25:
ku wzięciu zamku Rzymſkiego: ták iż o málu=
Z 3 cżki


strona: Z3v

Kſięgá
1:
cżki włos Rzymiánie wſzytcy nie zginęli.
2:
Rzekł pan Koſtká. To mi w.m. iedno iednę
3:
białągłowę złą wſpominaſz/ á ia niezlicżoną
4:
licżbę dobrych/ w. m. vkázuię: á mimo the kto=
5:
rem przypomniał/ tyſiączmi te białegłowy li=
6:
cżyć mogę/ przez ktore Rzym/ wiele wziął do=
7:
brego: bo y one koſcioły Boginiam w Rzy=
8:
mie/ nie prze co inego wielkim koſztem zbudo=
9:
wáne były/ iedno prze vcżynki białichgłow ſła
10:
wne: tákież y ono ſwięto/ ktore niewolnicze w
11:
Rzymie ſwięćiły/ pámiątką thego było/ iż nie=
12:
wolnicże wyrwáły były Rzym z wielkiego/
13:
(ktore ze zdrády nieprzyiacielſkiey przyść miá
14:
ło) niebeſpiecżeńſtwá. Ale tho wſzytko opu=
15:
ſzcżáiąc/ za ono niebyłá rzecż wielka/ ktorą bia
16:
łagłowá ſpráwiłá/ iż bunt á ſprzyſiężenie Ká=
17:
tiliny/ (s cżego ſie ták cżęſto Cicero chłubi/ wy=
18:
dáłá? á nákoniecz mogłoby ſie tho oney ſámey
19:
przypiſáć/ co ſobie pan Cicero wſpomináiącz
20:
poſługi ſwoie przećiwko Rzecżypoſpolithey
21:
wſzytko przywłaſzcża. Com theż pirwey po=
22:
wiedział/ iż białegłowy śiłá kroć obłędy mę=
23:
ſzcżyznſkie nápráwowáły/ y rzecży záwiedzio=
24:
ne ze złey toniej wyciągáły/ y to pokázáćby nie
25:
trudno: ále ták mnimam/ iż ſie moiá długa mo=
wá w.


strona: Z4

Trzecia.
1:
wá w. miłoſciąm nádprzykrzyłá/ á pánu Bo=
2:
iánowſkiemu podobno s pánem Derſniakiem
3:
naibárziey. Ktemu gdyżem ia iuż roſkazániu
4:
w. m. Miłośćiwy pánie Lubelſki vcżynił (i=
5:
lem mogł) doſyć/ przyſtoi mi to/ ábym vſtąpił
6:
temu/ kto rzecży oſobnieyſze niż ia/ powiedzieć
7:
będzie vmiał. Wtym powiedział pan Lu=
8:
belſki/ Możeć pan Boiánowſki/ s pánem Der
9:
ſniakiem/ bá y pan Wapowſki podobno/ ſłu=
10:
cháć w. m. nierad/ ále nas tu więcey ieſt/ kto=
11:
rzy w. m. ſłuchamy s chęcią. A thák nie vſta=
12:
way w. m. w puł drogi: ábowiem kiedy w. m.
13:
nie zaźrząc ſławy nikomu/ áni vymuiąc/ tego/
14:
czo ieſt cżyie właſne/ á wcżym pochwały go=
15:
dzien/ powieſz j wyſłowiſz białychgłow vcżyn
16:
ki/ á ſpráwy ſławne/ wiele ſie ich thym poprá=
17:
wi. Rzekł ná tho pan Koſtká/ kiedyſz iná=
18:
cżey być niemoże/ powiem o niektorych krociu=
19:
chno/ á dla tego ſie s thym (chociabych mogł)
20:
ſzyrzyć nie będę/ ábym ſobie páná Boiánow=
21:
ſkiego bárziey nie zwaſnił. Mieſzcżánie
22:
Chijſczy iednego cżáſu/ z żonámi/ y z dziećmi/
23:
prze pewny wyſtęp/ á zá roſkazániem boſzkow
24:
ſwoich/ wyniść z miáſtá/ á Pátrią ſwoię poże=
25:
gnáć muſieli: potym tułáiącz ſie po ſwieczie/ iż
Z 4 ich był


strona: Z4v

Kſięgá
1:
ich był poczet niemáły Leukonią miáſto wzię=
2:
li/ y poſiedli/ kthore ichże pirwey było/ ále ie ná
3:
ten cżás Koroniánie zá pomoczą Erythreia=
4:
now trzymáli. Tákże niedługo potym/ wzią=
5:
wſzy záſię Koroniánie niemáłe woyſko ludzi
6:
ná rátunk od Erythreianow/ ták długo prze=
7:
ćiwko Chijom walcżyli/ áż nákoniec nielza by
8:
ło inácżej Chijom/ iedno zá pewną vgodą miá
9:
ſto Leukonią podáć/ y podáli thym ſpoſobem/
10:
áby im telko w iedney ſukience/ á w żupicy/ ża=
11:
dney rzecży s ſobą nie biorąc/ z miáſtá wycią=
12:
gnąć było wolno. Cżego gdy ſie białegłowy
13:
dowiedziáły/ pocżęły nárzekáć ná męże ná ſwe/
14:
iż ták gániebną/ á ſromotną vgodę vcżynili/ po
15:
wiedáiąc iáko dobrej krwie mężom to nieprzy=
16:
ſtoi/ żeby miedzy zbroine nieprzyiaciele bez bro
17:
niey/ iáko owcze miedzy wilki przyść mieli: á
18:
gdy ſie oni przyſięgą wymawiáli/ kthorey iuż
19:
odmienić ſie niegodziło/ pokazáły one thę dro=
20:
gę/ iż y zdrowie ſwe opátrzyć/ y przyſięgi tym
21:
złámáć oni niemieli: A to ták: powiedzcie prá=
22:
wi nieprzyiacielom/ iż v ludzi mężnych/ oſzcżep
23:
ieſt miáſto żupice/ á páwezá miáſto ſukniey.
24:
Hneth mężowie pochwaliwſzy onę białych=
25:
głow ſwych rádę/ kiedy cżás przyſzedł wyſcia
z miá=


strona: Z5

Trzecia.
1:
z miáſtá/ zbroyno ſie pokazáli/ á nieprzyiacie=
2:
le widząc ich tę ſmiáłość/ iż y ſpráwą dobrą/ y
3:
opátrzeniem cział ſwych/ ná wſzytko gothowi
4:
byli: nie vpomináli ſie ſłowá/ ále ćicho káżdy
5:
bogá prośił/ áby iuż iáko tháko/ iedno rychło z
6:
miáſtá wyſzli. Y ták męſzcżyzni zá rádą/ á vpo
7:
mnieniem białychgłow/ ſmiáłość wziąwſzy/
8:
zdrowie ſwe wcále/ á ſławę w nienaigorſzym
9:
punkcie záchowáli. Tychże Chijow żony ie=
10:
dnego cżáſu też wielkiey rzecży dowiodły.
11:
Philip krol/ ſyn Demetriuſow/ gdy obległ był
12:
ich miáſto/ chcąc áby mniey ludzi ku obronie w
13:
nim było/ kazał wywołáć/ ktorybykolwiek nie
14:
wolnik z miáſthá do niego vciekł/ iż/ y wolen
15:
być miał/ y mieć zá żonę thę pánią/ ktorąby ſo=
16:
bie po wzięciu miáſtá obrał: máiącz zá tho pe=
17:
wnie/ iż káżdi niewolnik chćiwie miał prágnąć
18:
żony páná ſwego. Co kiedy vſłyſzáły białegło
19:
wy/ s ták zelżywego ediktu gniewem zápalo=
20:
ne/ przybiegły wſzythki poſpołu s ſługámi/ y z
21:
niewolniki/ (bo y ći tym obruſzeni byli) do mu=
22:
ru/ á s táką ochothą pomagáły obrony mężom
23:
ſwym/ iż nieprzyiaciel ze ſromothą/ y ze ſzkodą
24:
przegrawſzy niemáło ſzthurmow/ odciągnąć
25:
muſiał: á teo męſzcżyzni ſámi/ przez długi cżás/
Z 5 dowieść


strona: Z5v

Kſięgá
1:
dowieść niemogli. Y to ſie też trefiło raz/ gdy
2:
Cyrus krol Perſki przećiwko Medom wal=
3:
cżąc bitwy ſtráćił/ á Perſowie wielkim pędem
4:
do miáſtá vciekáli: biáłegłowy przećiwko nim
5:
z miáſtá wyſzły/ y pocżęły thák z gniewem do
6:
nich mowić/ A gdzie bieżycie nikcżemni ludzie/
7:
Coż? ábo ſie w nas záſię ſkryć chcecie/ s ktory=
8:
cheſcie raz wyſzli? Perſowie ſłyſząc te ſłowá/
9:
á wſtydząc ſie zá ſwoy vcżynek/ obroćili ſie ku
10:
nieprzyiacielowi znowu/ á mężnie ſie potkaw=
11:
ſzy/ zwycięſtwo otrzymáli. Kiedy do tąd
12:
pan Koſtká dopowiedział/ rzekł ku I. M.pá=
13:
nu Lubelſkiemu. Wſzák mnie iuż Miłośćiwy
14:
pánie przeſtáć będzie wolno. Powiedział
15:
pan Boiánowſki/ Muśiſz w. m. przeſtáć cho=
16:
ciabyś też niechciał/ bo więcey rzecży w. m. nie
17:
sſtáie. Odpowiedział pan Koſtká. Iedno
18:
mię w. m. draźniſz/ á chceſz wywołáć wilká z
19:
láſá/ bo iáko ſie imę/ muśiſz W. M. czáły then
20:
dzień/ chwał białychgłow ſłucháć: przypom=
21:
nię tu wnet iáko Spártanki kocháły ſie wtym/
22:
kiedy ſynowie ich ſławnie ginęli/ á w kthorym
23:
kiedy záięcże ſerce mátká widziáłá/ ábo ſie nie
24:
znáłá kniemu/ ábo go ręką ſwą właſną zábiłá.
25:
Nie zániechałbym też y tego powiedzieć/ iáko
ſie w Sá=


strona: Z6

Trzecia.
1:
ſie w Ságuncie/ przećiwko moczy Annibalo=
2:
wey białegłowy popiſáły. Nuż one Niemki=
3:
nie/ ktorych był męże Márius poráźił/ gdy nie
4:
mogły tego odzierżeć/ iżby ná ſwobodzie pán=
5:
nom zakonu Veſtæ ſłużyły/ ſámy ſie/ y z dziatká
6:
mi máłemi pozábijáły. Ieſt tego w Hiſtori=
7:
ach ták wiele/ ile ná mey głowie włoſow.
8:
Rzekł tu pan Boiánowſki. A wie to Bog pá=
9:
nie Koſtká/ tákli też to było/ iáko w Hiſtoriach
10:
ſtoi: bo tám ten wiek/ thák ieſt dáleki od náſze=
11:
go/ iż nam oni mogą báiáć tho czo chcą/ á nie=
12:
máſz tego cżłowieká/ kthoryby Kronikarzá w
13:
nieprawdzie wythknął/ á inácżey niż on piſze/
14:
rzecż pokazał. Powiedział pan Koſtká.
15:
Ktorykolwiek cżás w. m. przed ſię wezmieſz/
16:
á będzieſz chciał białychgłow zacnych ſpráwy/
17:
z męſkiemi ſztychowáć/ inácżey nie naydzieſz/
18:
iedno iż one w cnothách áni były nigdy/ áni ſą
19:
męſzcżyzn podleyſze. á gdziebym miał s to cżá=
20:
ſu/ wylicżyć wſzytki te/ ktore były/ y ſą dziś ie=
21:
ſzcże w Polſzcże/ wielkich cnot/ śiłney ſpráwy/
22:
oſobnego bacżenia/ y dowćipu pánie/ nie wſpo
23:
mináiąc onych dawnych/ od Wándy ſławney
24:
Polki pocżąwſzy/ pokazał bych tho czo powie=
25:
dam/ w. m. ná oko. Ale iáko powiedam cżáſu
niemáſz


strona: Z6v

Kſięgá
1:
niemáſz po temu: bo ledwe bym ich kilká wy=
2:
mienił/ áż bych zá ſkroceniem cżáſu/ ku krzyw=
3:
dzie drugim/ przeſtáć muſiał. Wſzákoż puſzcżę
4:
to ná w. m. ſámego/ ábyś ſobie te oſobne bia=
5:
łegłowy/ ktore znaſz/ ná pámięć przywiodł: co
6:
kiedy vcżyniſz/ wiem pewnie/ że nietelko te nay
7:
dzieſz/ ktore oycom ſwym/ ábo bráciey/ ábo mę
8:
żom/ w cnothach/ á w godnośći ſą rowne/ ále
9:
też y te/ zá kthorych ſpráwą/ śiłá dobrego mę=
10:
ſzcżyznam przyſzło. A ieſli ſie thych cżáſow nie
11:
rodzą one wielkie krolowe/ ktoreby Pirámidy
12:
ſławne/ miáſtá głowne/ nieznośnym budowá
13:
ły koſztem/ á kroleſtwá dálekie/ narody dziw=
14:
ne/ podbijáły pod mocz ſwą/ iáko byłá Tomi=
15:
ris Czarowa Tátárſka/ Artemiſia/ Zenobia/
16:
Semiramis/ y Cleopátrá: tedy też záſię áni ſły
17:
cháć teraz onych Ceſarow/ Alexándrow/ Sci
18:
pionow/ Lucullow/ y inych ſławnych Hetmá=
19:
now. Rzekł tu pan Derſniak. Tego w. m.
20:
nie powieday: ábowiem ieſli kiedy/ tedy teraz/
21:
náyduią ſie białegłowy thákie rownie/ iáka
22:
Semiramis/ ábo Cleopathrá byłá: bo chocia
23:
pańſtw/ kroleſtw/ bohactw/ á możnośći tyle/
24:
ile ony miáły/ te niemáią/ iednák chęći do ſwey
25:
woley/ ieſt w nich ták wiele. Możeć to być/
odpowie=


strona: Z7

Trzecia.
1:
odpowiedział pan Koſtká/ iż ſie też wdy ktora
2:
Cleopathrze podobną trefi/ ále Sárdánápa=
3:
low teraz licżbá ieſt niezlicżona/ co dáleko go=
4:
rzey. Powiedział pan Boiánow. Tego ia
5:
w. m. nie pozwolę/ áby roſpuſtnieyſzy być mie
6:
li męſzcżyzni/ niż białegłowy: á gdzieby też do=
7:
brze y ták było/ iednák nie było by (iáko w. m.
8:
powiedaſz) ſwiátu gorzey: ábowiem z roſpu=
9:
ſtnośći białychgłow/ śiłá ſie złego rodzi/ gdzie
10:
męſzcżyznſka niepowſcięgliwość/ nigdy thák
11:
ſwiátu ſzkodzić nie może. A przetho/ iáko ſie
12:
wcżorá powiedziáło/ mądrze tho vcżynili lu=
13:
dzie/ iż dozwolili białymgłowam nie vmieć/
14:
nie wiedzieć/ nie dowieść/ nie doźrzeć/ zába=
15:
cżyć/ y iney wſzelákiey nikcżemnośći/ á tho dla
16:
tego/ áby tey telko iedney rzecży/ pocżćiwośći
17:
pilnuiąc/ wſtyd á ſorom w cále záchowáć mo
18:
gły: bo inácżey/ nie był by nikt pewien ſwoich
19:
dzieći/ y on węzeł/ ktory wſzytek ſwiát ſciąga/
20:
to ieſt kreẃ/ powinowácztwo/ á miłość wro=
21:
dzona/ kthorą ma káżdy cżłowiek ku dziecięciu
22:
właſnemu/ rozwięzáćby ſie muſiał. A ták bia=
23:
łeygłowie/ roſpuſtnie żyć bárzo nieprzyſtoi/ á
24:
męſzcżyznie iuż nie ták/ bo tęn dziewięć mieſię=
25:
cy brzemieniá nie nośi. Odpowiedział ná to
pan Koſt=


strona: Z7v

Kſięgá
1:
pan Koſtká. Bá tho cżyſta/ męſzcżyznam nie=
2:
chay będzie wſzytko cżynić wolno/ á wy białe=
3:
głowy ſwięćiczámi bądźcie: Spráwiedliwe
4:
práwo záprawdę/ dziw/ że go w Bibliey nie
5:
nápiſano. Ale miły pánie/ powiedz mi tho w.
6:
m. cżemuż też ták tego poſtánowić nie miano/
7:
iżby w męſzcżyznie ták byłá ſzkáráda rzecż wſze
8:
tecżeńſthwo/ iáko y w białeygłowie? á zwła=
9:
ſzcżá ieſli męſzcżyzni (iáko w. m. powiedaſz)
10:
ſpoſobnieyſzy ſą ku cnocie/ niż białegłowy. á=
11:
bowiem kiedy by ták było/ tedy by oni łatwiey
12:
ſie od wſzytkiego powſciągnęli: á zá tym káż=
13:
dy ociec tákby był pewien potomſthwá że ieſt
14:
iego właſne/ iáko kiedy/ zá powſcięgliwoſcią
15:
białychgłow: bo iuż białegłowy/ chociaż by
16:
grzech ſpłodzić chciáły/ niemogły by/ gdzieby
17:
męſzcżyzni nie zezwaláli ná ich puſtotę. Pátrz=
18:
że w. m. iż wtey mierze zły ieſth dowod w. m.
19:
Ale ia w. m. powiem/ co to w tym ieſt: wzięli=
20:
ſmy ſobie owa ſwowolnie my męſzcżyzni/ iá=
21:
ko zwirzchność nád białemigłowámi/ thák też
22:
y tę bezmierną ſwobodę/ iż chcemy áby iedneſz
23:
grzechy nam były powſzednie/ y cżáſem ku chłu
24:
bie/ á kiedy theż grzechy białegłowy popełnią/
25:
mamy ie zá ták ſmiertelne/ iákoby doſkonáłey
zapłáty


strona: Z8

Trzecia.
1:
zapłáty zá nie ná ſwiecie nie było: Y ták niebo=
2:
żątko białagłowa/ ábo ſmiercią hániebną zá=
3:
płáćić to muśi/ ábo wiecżną ſromotą. A prze=
4:
to/ gdyż iuż tego zwycżáiu trudno wykorzenić/
5:
chciałbych ia/ áby był ſrodze karan then káżdy/
6:
kto nieprawdziwą powieſcią ſwą/ pocżćiwey
7:
białeygłowy ſławę máże: nákoniecz ponieważ
8:
káżdy Rycerſki cżłowiek winien o prawdę rę=
9:
ką cżynić/ ma ſie záwdy wziąć zá rzecż tháką/ á
10:
nie dopuśćić/ áby czna biaiagłowá niewinnie
11:
poháńbioną zoſtáłá. Rzekł ná to pan Bo=
12:
iánowſki. A ia záſię/ nietelko to rozumiem być
13:
powinność ſláchecką/ co w. m. powiedaſz/ ále
14:
ieſzcże tego dokłádam/ iż káżdy cżłowiek then/
15:
kto przeſtępek białeygłowy (ktoregoby ſie oná
16:
zá nieſzcżęſciem ſwym/ ábo zbythnią miłoſcią
17:
dopuśćiłá kiedy) pokrywa/ godzien ieſt nietel=
18:
ko pochwały od ludzi/ ále y wielkiey odpłáthy
19:
od Bogá. A ſtąd w. m. możeſz znáć/ iż ia bár=
20:
ziey thrzymam białychgłow ſthronę/ gdzie nie
21:
ieſt co przećiw rozumowi/ niż w. m. Więc á=
22:
ni ia thego przę/ áby męſzcżyzni niemieli ſobie
23:
coś troſzkę wziąć wolnoſći: ále to dla tego ieſt/
24:
że wiedzą/ iż to roſpuſtne ich życie/ za zezwole=
25:
niem wſzech ludzi ná iedno/ nie nieſie im ták o=
ſławy/


strona: Z8v

Kſięgá
1:
ſławy/ iáko białymgłowam: ktore/ prze krew=
2:
kość płći ſwey/ dáleko ſą łákomſze ná vcżynie=
3:
nie doſyć chćiwośći ſwey/ niż kiedy męſzcżyzni.
4:
á ieſli ſie kiedy ſtrzyma białagłowá od thego/
5:
cżego ſie iey chce/ pewnie to z namyſłu nie przy=
6:
dzie/ ále ze wſtydu: bo ich wola/ záwdy do ro=
7:
ſkoſzy gotowa. A dla tego męſzcżyzni widzącz
8:
tę ich gorącą chćiwość/ położyli to zá naiwięt=
9:
ſzą im háńbę/ żyć roſpuſtnie: y tą boiáźnią oſła=
10:
wy/ iáko dużym munſztukiem trzymáć ie gwał
11:
tem w pocżćiwym życiu muſzą. Iákoż popra=
12:
wdzie bez tego/ nie było by ie przecż ważyć ſo=
13:
bie/ gdyż ſwiát niema z nich inego pożytku/ ie=
14:
dno ten/ iż dzieći rodzą: á męſzcżyzni wdy/ zgo
15:
dzą ſie ná co inego/ bo rządzą narody/ hetmá=
16:
nią/ obmyſláią pożytki ludzkie/ y ine potrzebne
17:
rzecży ſpráwuią: cżego wſzytkiego białegłowy
18:
(bo niechcę teraz o tym diſputowáć/ iákoby tę=
19:
mu one podług powieśći w. m. zdoláły) nie
20:
cżynią. Co ſie też tycże ſtrzymawáłoſći/ ilekroć
21:
męſzcżyznam pokázáć ſie w niey przyſzło/ záw=
22:
dy iáko w inych cnotach/ ták y wtym przed bia
23:
łemigłowámi miewáli przodek: nie będę ia w.
24:
m. ták wiele hiſtoriy/ áni báśni wylicżał/ iáko
25:
w. m. mnie: dwu telko przypomnię męſzcżyzn/
obu


strona: Aa

Trzecia.
1:
obu młodych/ obu wielkich pánow/ á ktemu cżá
2:
ſu zwycięſtwá kiedy cżłowiek poſpolicie y nay
3:
podleiſzy/ w pychę/ á w ſwowoleńſtwo ſie pod
4:
nieſie. Alexánder wielki/ wieſz w. m. iáko w
5:
czále záchował pocżćiwość białychgłow Dá=
6:
riuſowych/ nieprzyiacielá ſwego/ ieſzcże porá=
7:
żonego ná ten cżás: á czo naywiętſza/ iż náder
8:
piękne były: to ieden: A Scipio drugi/ młodzie
9:
niecz we dwudzieſtu leciech/ y we cżtherzech/
10:
przed ktorego/ kiedy po wzięciu przez mocz ie=
11:
dnego miáſthá w Hiſzpániey/ przywiedzioná
12:
byłá piękna/ młoda/ y zacna białagłowá/ ſkoro
13:
ſie dowiedział/ iż byłá ſlubną w támteyże zię=
14:
mi iednemu pánu: nietelko ſie ſtrzymał od wſze
15:
lákiey nieucżćiwośći/ ále ią czáło y z wielkiemi
16:
dáry/ á vpominki/ właſnemu mężowi wroćił.
17:
Mogł bych ieſzcże y co ku temu więcey powie=
18:
dzieć/ ále gdyżem telko dwu ſpomnieć obiecał/
19:
rozumiem że mi w. m. dáley mowić nie dopu=
20:
śćiſz. Rzekł ná to pan Koſtká. Nie ieſtem
21:
ia thák zawiſny pánie Boiánowſki męſzcży=
22:
znam/ iáko w. m. białymgłowam: thyle ile o
23:
tym mowić chceſz/ wolno w. m. niechaj będzie.
24:
Powiedział pan Boiánowſki. Powſcięgli=
25:
wość Xenokráthowá/ y za nie byłá wielká?
Aa Phry=


strona: Aav

Kſięgá
1:
Phryne białagłowá piękna/ położyłá ſie podle
2:
niego/ vżywáiąc dziwnych przyſmákow/ (iá=
3:
ko w tym byłá dobra miſterkini/) áby ſie mogł
4:
ku miłośći zápalić/ á wżdy żadną miárą do=
5:
wieść thego nie mogłá/ áby iáki naimnieyſzy
6:
znák Xenokrates pokazał nieucżćiwośći/ cho=
7:
cia Phryne cáłą iednę noc ná tym ſtrawiłá.
8:
Nuż Pericles/ kthory y ſłucháć tego niemogł/
9:
kiedy Sophocles towárzyſz iego ná vrzędzie/
10:
chwalił z wielką náder chęcią przed nim/ pię=
11:
kność dzieweczki iedney/ ále go hnet sfukał
12:
mowiąc. Temu práwi kto ieſt ná vrzędzie/ nie
13:
telko ręcze od bránia podarkow/ ále y ocży od
14:
weźrzenia beſtwliwego/ trzebá mieć powſcię=
15:
gliwe. Inych było ná ſwiecie bárzo wiele/ kto
16:
rzy z vmyſłu/ á z dobrey woley/ chćiwość w ſo
17:
bie tłumili: nie z muſu/ áni przed ſromem/ iáko
18:
białegłowy: bo czo ieſt tych hámownych bia=
19:
łychgłow ná ſwiecie/ máło nie wſzythkie/ bo=
20:
iaźń/ ábo wſtyd ná wodzy trzyma: á wſzákoż y
21:
zá tho ſą godne wielkiey pochwały/ y kthokol=
22:
wiek fáłeſznie tárga ſie ná ich pocżćiwość/ opá
23:
kuiąc onych powſcięgliwe życie/ godzien (iá=
24:
koś w. m. powiedział) wielkiego káránia.
25:
Ná ten cżás pan Myſzkowſki ták rzekł. Pátrz=
cie w. m.


strona: Aa2

Trzecia.
1:
cie w. m. iáko tho okrutnym nieprzyiacielem
2:
ieſt pan Boiánowſki białymgłowam/ gdyż y
3:
to w nich gáni/ co ieſt chwały wielkiey godno.
4:
Ale/ by mnie chciał pan Koſtká pozwolić tego/
5:
żebych kilká ſłow przećiwko they rzecży páná
6:
Boiánowſkiego odpowiedział/ vcżyniłby do=
7:
brze y mnie/ y ſobie: ábowiem odpocżynął by
8:
ſam nieco tym cżáſem/ iżby záſię ochotniey ko=
9:
náć mogł rzecż ſwą/ około dworney pániey: á
10:
ia miał bych to ſobie zá wielką rzecż/ gdy by mi
11:
było wolno zá tą pogodą/ ſlácheckiey powin=
12:
nośći doſyć cżynić/ to ieſt przy prawdzie ſtać/
13:
á białychgłow ſławy bronić. Y owſzem
14:
(rzekł pan Koſtká) bárzo o to w. m. proſzę/ bo
15:
ſie mnie ták widzi/ iżem iuż tyle ilem mogł/ ro=
16:
ſkazánie I. M. páná Lubelſkiego wypełnił: y
17:
to co teraz było ná plácu/ odſtrzeliło ſie od rze=
18:
cży moiey. Wtym pocżął pan Myſzkow=
19:
ſki. Niechczę o tym mowić/ iáko wielki z bia=
20:
łychgłow pożitek/ nád ten/ iż rodzą/ ſwiát ma/
21:
ábowiem doſyć ſie tho iuż pokazáło/ iż nietelko
22:
one potrzebne ſą ku náſzey ná ſwiát bytnośći/
23:
ále też y ku dobremu/ á zbożnemu życiu: lecż to
24:
powiedam pánie Boiánowſki/ iż ieſli białegło
25:
wy ſą pochopnieyſze/ y ſkłonnieyſze ku grzecho
Aa 2 wi/


strona: Aa2v

Kſięgá
1:
wi/ (iáko W. M. mowiſz) niż męſzcżyzni/ á
2:
przedſię mimo to wſzytko/ więcey ſie ſtrzymy=
3:
wáią od złego (cżegoś w.m. ſam pozwolił) niż
4:
męſzcżyzni: tedyć też bez wątpienia godnieyſze
5:
ſą onych vpominkow/ kthore zá cnotą płyną/
6:
niż męſzcżyzni: y thym więtſzy dánk tego mieć
7:
máią/ im ieſt ſłábſze ich przyrodzenie ku ſprze=
8:
ćiwieniu ſie cieleſnym namiętnoſciam: iáko ten
9:
rycerz więtſzą ſławę odnośi/ ktory ſztukę telko
10:
kordá w ręku máiąc/ ránny/ y námdlony/ przez
11:
woyſko ſie przebije/ niżli ow/ ktory dobrze opá
12:
trzywſzy ciáło ſwe/ zbroią/ y broniámi/ zdro=
13:
wy/ á ſwieży/ kilká ich ná hárczu s koniá zbo=
14:
dzie. A to co w. m. powiedaſz/ iż wſtyd/ á ſo=
15:
rom/ trzyma białegłowy ná wodzy/ to miáſto
16:
iedney cnoty/ dwie im w. m. dáieſz/ bo ie cży=
17:
niſz y wſtydliwe/ y niewyſtępne. ábowiem ie=
18:
ſli niemi/ więcey ſorom włada niż chćiwość/ y
19:
dla wſtydu ſtrzymywáią ſie od złeo/ (á wſtyd
20:
nic inego nie ieſt/ iedno/ iáko Stoikowie wy=
21:
kłádáią/ boiazń złey ſławy) widzę ia iż ten ſo=
22:
rom/ ieſt oną przednią cnotą/ ktora ieſt wſzy=
23:
tkich cnot ſtrożem/ á ktorey ſie miedzy męſzcży=
24:
známi niewiele záwadza. Mogłbych thu śiłá
25:
męſkich niewſtydliwośći wylicżyć/ ále niechcę
obráźić


strona: Aa3

Trzecia.
1:
obráźić vcżćiwych vſzu. Doſyć mam ná thym/
2:
cżego w. m. pozwalaſz: tho ieſt/ iż białegłowy
3:
powſcięgliwiey żywą/ niż męſzcżyzni: ále pe=
4:
wna rzecż ieſt/ że ich ine wędzidło nie trzyma/
5:
iedno to/ ktore ſáme ſobie włożyły: á iżby to by=
6:
łá prawdá/ przypátrz ſie temu káżdy/ iáko tám
7:
gdzye nayśćiſley białegłowy chowáią/ gdzye
8:
mátká dziewcze/ mąż żenie niewierzy/ á ſuro=
9:
wie áż do bicia ſnią ſie obchodzi/ naywięcey ſie
10:
y tego/ y owego/ záwadza. A tám iuż nie thák/
11:
gdzie ieſt iáka ſwobodá. Owa miłość cznoty/
12:
toć to ieſt naytwárdſzy munſztuk/ białymgło=
13:
wam. Siłá tákich ieſt/ kthore wolałyby gárło
14:
dáć/ niż namniey náſzcżyrbić pocżćiwośći: Cże
15:
go doſwiádſzyli wielekroć męſzcżyzni. Y thu
16:
miedzy námi nálázłoby ſie ich kilká/ ktorzy má
17:
iącz młodość/ vrodę/ głádkość/ obycżáie/ mę=
18:
ſtwo/ dzielność/ zacność/ doſtátek/ y nie opu=
19:
ſzcżáiąc nic ná ſtronę s tych rzecży/ ktorych do
20:
miłośći trzebá/ iáko pilnośći/ ſtáránia/ dárow/
21:
prośb/ płácżu/ á wdy śiłá cżáſu ku nicżemu nie
22:
przyſzedſzy/ prożno ſtrawili. A kiedybych tego
23:
nie bacżył/ iż niemáſz nic we mnie godnego mi=
24:
łośći/ wſpomniałbych y ſiebie w tey mierze/ bo
25:
dla iedney białeygłowy/ y iey nieodmienney/ á
Aa 3 náder


strona: Aa3v

Kſięgá
1:
náder ſurowey ſtátecżnośći/ byłem raz bliziu=
2:
chno ſmierći. Powiedział tu pan Boianow.
3:
Niedziwuy ſie w. m. temu/ bo to ieſt białych=
4:
głow przyrodzenie/ nie cżynić/ kiedy ich ktho o
5:
co prośi/ á záſię kto zániedba/ á nie prośi/ to o=
6:
ne wnet ſáme nápomkną/ á cżáſem y proſzą.
7:
Powiedział pan Myſzkow. Nieznałem ia ni=
8:
kogo tákiego/ kogoby białegłowy kiedy prośić
9:
miáły. Tákich wiem wiele/ ktorzy ſtrawiwſzy
10:
głupie cżás/ á niemogąc tego dowieść/ nacż ſie
11:
byli náſádzili/ mſzcżą ſie złym ięzykiem/ y chłu=
12:
bią ſie z mięſá/ áno y polewki nie widzieli. Ná=
13:
koniec ma to ſobie drugi zá wielkie dworſtwo/
14:
zmyſlić czo thákiego podobnego ku prawdzie/
15:
cżymby pocżćiwą białągłowę we złe mniemá=
16:
nie przywiodł. Ale ktokolwiek ſie s tego bući/
17:
prawdziwieli/ ábo nieprawdziwie/ zwłaſzcżá
18:
ieſli ieſzcże z zacney białeygłowy/ ſrogie kará=
19:
nie záſłużył: y bywać to więc pod cżás/ że táko
20:
wi nie vchodzą złych rázow/ ále czoż po thym/
21:
niemoże być nigdy ták wielkie karánie/ iákiego
22:
by zá then gániebny wyſtęp potrzebá: wſzákoż
23:
iednák ten/ cżyiá to ręká ſpráwi/ godzien zá to
24:
wſzelákiego ná ſwiecie poſzcżęſcienia. Abo=
25:
wiem ieſli to nieprawdá/ s cżego ſie drugi chłu
bi/ á czo


strona: Aa4

Trzecia.
1:
bi/ á co może być gániebnieyſzego/ iáko kłamli=
2:
wą gębą złupić pocżćiwą białągłowę z dobrej
3:
ſławy/ á wziąć iey to/ co ſobie oná máło mniey
4:
niż zbáwienie duſzne waży? ieſzcże zá iáką przy
5:
cżyną/ zá thą/ kthora by iey tym więtſzą ieſzcże
6:
cżeść/ á pochwałę od ludzi przynieść miáłá: to
7:
ieſt/ iż ſie cznotliwe iey ſercze ná złą drogę ná=
8:
wieść nie dáło. Ieſli też záſię drugi nie fáłſz/
9:
ále prawdę powieda/ iáka może być wymyſlo=
10:
na męká/ kthorey tákowy/ zá ſwą niecnotę nie
11:
godzien? bo ieſliż to ták ma być/ iáko powiedá=
12:
ią ludzie/ iż y nieprzyiacielá ſwego zdradzáć
13:
nie przyſtoi/ czoż/ kiedy kto zdrádzi tego/ ktory
14:
go nád wſzytko ná ſwiecie vmiłował? wierzę
15:
że tákowe ſerce iádowitſze ieſth/ niż kthora ná
16:
ſwiecie trućizná: ábowiem ten zápomniawſzy
17:
ſwey wiáry/ łotroſtwem/ á niewdzięcżnoſcią/
18:
dobrotliwą chęć/ y miłość płáći oney chudzin=
19:
ki/ ktora dawſzy ſie zwyciężyć fáłeſznemu łaſię=
20:
niu/ łzom nieprawdziwym/ vſtáwicżney pro=
21:
śbie/ lámenthom/ chytrośći/ zdrádzie/ przyſię=
22:
gam: y przypuśćiwſzy gorączą miłość do ſer=
23:
cá/ zoſtáłá nieobácżnie więźniem gorſzego cżło
24:
wieká/ niż ktory s tych ieſt/ co w piekle mieſzká
25:
ią. A to coś w. m. o tey tám nieſłycháney po=
Aa 4 wſcię=


strona: Aa4v

Kſięgá
1:
wſcięgliwośći Alexándrá wielkiego y Scipi=
2:
oná powiedział/ prawdá ieſt/ iż w they mierze
3:
ieſth ie przecż chwalić/ á wſzákoż naydę ia nád
4:
tho czoś ieſzcże więtſzego/ á nie będę ſpominał
5:
dzieiow ſtárych/ bo te w. m. báſniámi zowieſz/
6:
ále powiem rzecż ſwieżą/ o iedney ieſzcże niſkie
7:
go ſtanu białeygłowie/ kthorąm dobrze znał:
8:
nákoniec miánował bych ią/ ále śiłá tákich ieſt
9:
proſtakow/ ktorzy ſkoro to ſłyſzą/ iż kiedy iáka
10:
białogłowá miłowáłá/ hneth o niey zle rozu=
11:
mieią. Ták to było. Miłował thę białągło=
12:
wę/ iáko y piękną náder/ y młodą/ nie ſproſny
13:
młodzieniec ieden cżás niemáły/ zá ktorą miło
14:
ſcią/ y oná nákoniecz ſercze ſwe/ y myſl wſzytkę
15:
kniemu obroćiłá: cżego nietelko ia byłem ſwiá
16:
dom/ przed kthorym ſie vboga dziewká/ iáko
17:
przed naywiernieyſzą rodzoną ni ſzcżym nie
18:
kryłá/ ále y káżdy łatwie to znáć mogł/ ktho ie
19:
kiedy ná bieſiedzie poſpołu widział. Tákże bę=
20:
dąc w takowey/ iáka ná ſwiecie być może/ pło=
21:
mieniſtey miłośći/ czáłe dwie lecie: ſtrzymáłá
22:
ſie iednák od tego/ iż żadnym znákiem chęći o=
23:
ney wielkiey/ dobremu pánu nie pokazáłá/ chy=
24:
bá ieſli co thákiego było/ cżego pokryć niemo=
25:
głá: ále áni rozmowy z nim żadney mieć chciá=
łá/ áni


strona: Aa5

Trzecia.
1:
łá/ áni od niego przyimowáć liſtow/ áni dá=
2:
row/ chocia nie był ten dzień ieden/ kiedy by te=
3:
go w dom do niey nie noſzono: nákoniecz iáko
4:
tego prágnęła/ tho ia wiem dobrze: bo cżáſem
5:
kiedy ktorey iego rzecży ſkrycie doſtáć mogłá/
6:
nie vmiáłá ſie iey námiłowáć do woli. Owa
7:
młodzieniecz/ niemogł iey dáley wyciągnąć/
8:
chybá ieſli mu ſie cżáſem z okná widzieć dáłá/
9:
ábo iż ná weſelu ſzłá ſnim/ iáko y s kim drugim
10:
w taniec. A iż máło/ ábo nic/ miał ieden przed
11:
drugim w ſtanie/ oboie tego prágnęło/ áby thá
12:
tákowa miłość ſzcżęſliwy koniecz wzięłá/ tho
13:
ieſt/ áby s ſobą w małżeńſtwo przyſzli: thegoż
14:
im też wſzytczy w onem mieſcie ludzie życżyli/
15:
okrom iey oycá/ ktory dziewkę ſwą/ komuś bo=
16:
gátſzemu/ (zá złym á przeklętym zwycżáiem/
17:
ktory z łákomſtwá vroſł) dáć wolał. Wcżym
18:
vboga dziewká/ okrutnemu oycu ſprzećiwić ſie
19:
nie ſmiáłá/ ále z vſtháwicżnego á s cięſzkiego
20:
płácżu/ mogł znáć iey niechęć do tego. Krotko
21:
powiedáiąc/ doſzło to tám nieſzcżęſne małżeń=
22:
ſtwo/ s ktorego wſzytcy ludzie wobecz żáłoſni
23:
byli/ y oná zámiłowaná pará o ſwym błogo=
24:
ſłáwieńſtwie zwątpiłá. Ale miłość ktorey ſie
25:
ſprzećiwić trudno/ thák ſie byłá dobrze w ſer=
Aa 5 czach


strona: Aa5v

Kſięgá
1:
cach ich rozkrzewiłá/ iż ten wielki á gwałtow=
2:
ny ſtos od nieſzcżęſcia/ wywroćić á wykorze=
3:
nić iey żadną miárą nie mogł. Trwáłá przed=
4:
ſię trzy látá ieſzcże po ſlubie onym/ chocia bia=
5:
łagłowá mądrze tho pokrywáiąc/ niechciáłá
6:
dáć znáć nic po ſobie: y tym vmyſłem vgrunto
7:
wánym/ áby nigdy przećiwko pocżćiwośći nie
8:
wykrocżyłá/ ſtáráłá ſie wſzelákim ſpoſobem o
9:
to/ áby odcięłá tę chćiwość/ kthorey wypełnić
10:
nie było iuż żadney nádzieie. y záraz/ widzącz
11:
iż tego/ kogo nád zdrowie ſwe miłowáłá/ po=
12:
cżćiwie mieć nie mogłá/ vmyſliłá dáć wſzyth=
13:
kim o zięmię/ á iáko y pirwey/ nie przyimowáć
14:
áni liſtow/ áni dárow/ áni żadnego poſelſtwá
15:
ſłucháć/ áni w tę ſtronę gdzie on był pátrzáć.
16:
Tákże w tym przedſięwzięciu/ á ſláchetnym v=
17:
porze będącz/ gdy przez vſtáwicżne trapienie/
18:
śiłá/ y zdrowie ginąć muſiáło/ ná kończu trze=
19:
ciego roku/ zá mąż ſzedſzy vmárłá. Woláłá
20:
cna białagłowá wzgárdzić tym wſzytkim/ cże
21:
go ták bárzo ſámá prágnęłá: woláłá nákoniec
22:
gárło dáć/ niżli namniej náruſzyć pocżćiwośći:
23:
máiącz do tego śiłá drog/ iáko bez oſławy ża=
24:
dney/ táiemnie ná chęći ná ſwey cieſzyć ſie mo=
25:
głá: ieſzcże zá wielkim vśiłowániem oneo cżło=
wieká/


strona: Aa6

Trzecia.
1:
wieká/ ktorego naywięcey ná ſwiecie ſobie wa
2:
żącz/ we wſzythkim by mu ſie byłá záchowáć
3:
chciáłá. Tu iuż nie boiaźń/ nie przeſtrogá/ nie
4:
ktora ina przycżyná cżyniłá ią ták powſcięgli=
5:
wą/ ále to telko ſámo/ iż cznotę miłowáłá.
6:
Czoż kiedybych ieſzcże w. m. iednę ſpomniał/
7:
ktora puł roká cále/ ná káżdy niemal wiecżor s
8:
ſwym miłym poſpołu ná oſobney á tháiemney
9:
rozmowie bywáiącz (gdzie z iedney ſthrony
10:
przyrodzona á wielka chćiwość/ z drugiey pro
11:
śbá/ łzy tego/ kogo iáko duſzę ſwą miłowáłá)
12:
ſtrzymáłá ſie iednák nieſkoſztowáć w pięknym
13:
á obfitym ſádu/ náder pożądáneo owocu: á bę=
14:
dąc związáną mocnym łáńcuchem/ to ieſt te=
15:
mi rękamá/ nád ktore nic milſzeo v niej niebyło/
16:
nie poddáłá ſie przedſię/ ále pocżćiwość ſwą
17:
záchowáłá wcále. Co ſie w. m. widzi/ nie więt
18:
ſza tho powſcięgliwość byłá/ niż Alexándro=
19:
wá? ábowiem Alexánder wielki zápaliwſzy
20:
ſie/ nie miłoſcią białichgłow Dáriuſewych/ ále
21:
wielką myſlą/ á oną ſławą/ ktora go podwo=
22:
dziłá ku wyćirpieniu wſzytkich niewcżáſow/ y
23:
niebeſpiecżeńſtwá/ s cżego miał przyść ku nie=
24:
ſmiertelnośći: nierzkąc cżego inego/ ále właſne
25:
go żywotá nic ſobie nie ważył: o tym telko my=
ſlił/ iáko


strona: Aa6v

Kſięgá
1:
ſlił/ iákoby we wſzythkich ſwych poſthępkach/
2:
miał nád wſzytki ludzie. Więc ſie my dziwuię=
3:
my/ iż s tą dumą ſtrzymał ſie od tákiey rzecży/
4:
ktorey nie bárzo prágnął: bo niewidzącz iáko
5:
żyw pirwej onych białychgłow Dáriuſewych/
6:
nie ieſth tho rzecż podobna/ żeby ſie ich zá pir=
7:
wſzym weźrzeniem rozmiłowáć miał: y ow=
8:
ſzem rychley ſie ſnadź hydził nimi/ dla Dáriuſá
9:
nieprzyiacielá ſwego: á też ieſliby był co tákie=
10:
go w tey mierze pocżął/ niebyłá by to była mi=
11:
łość/ ále krzywdá: á przetho niemáſz ſie cżemu
12:
dziwowáć/ iż Alexánder/ ktory niemniej wſpa
13:
niáłą myſlą/ niż mężnym woiſkiem ſwiát zwy
14:
ciężył/ ſthrzymał ſie/ iż nie vcżynił białymgło=
15:
wam krzywdy. Tákież też y ſtrzymawáłość
16:
Scipionowá/ godna ieſt wielkiey chwały/ ále
17:
iednák kto ſie dobrze przypátrzy/ niema co cży
18:
nić s powſczięgliwoſczią thych dwu białych=
19:
głow: bo też y Scipio ſtrzymał ſie od tey rze=
20:
cży/ kthorey niepożądał: kthemu będąc w nie=
21:
przyiacielſkiey ziemi/ nowym Hethmánem/ ná
22:
pocżąthku ſwego ſzcżęſcia: gdzie Rzymiánom
23:
o wſzytko ſzło: á do ſkońcżenia woyny/ y zupeł
24:
nego zwycięſtwá/ wiele ieſzcże nie doſtawáło:
25:
nád to/ oglądał ſie/ ták ná mniemánie/ y nádzie
ię/ ktora


strona: Aa7

Trzecia.
1:
ię/ ktora w Rzymie o nim wielka byłá/ iáko też
2:
y ná to/ iż miał ze wſzytkich ſpraw ſwych licżbę
3:
cżynić/ onym ſurowym Sędziom/ ktorzy nay=
4:
mnieyſze przeſtępki ſrodze karáli: á wiedział/ iż
5:
miedzy nimi miał nieprzyiacioły: więcz gdzie=
6:
by też był inácżey vcżynił/ będącz tá/ białągło=
7:
wą zacną/ y wielkiemu pánu poſlubioną/ wi=
8:
dział iáko w źwierciedle tákowe przećiwko ſo
9:
bie nieprzyiacielſkie wzruſzenie/ iż nietelko zá=
10:
trudnić ſobie thym rzecży/ ále ſthráćić wſzytki
11:
ſwe mogł ludzie. A przeto/ dla ták wiele/ á gło
12:
wnych przycżyn/ chciał w they lekkiey rzecży/
13:
ſprzećiwić ſie ſwey chćiwośći/ á nie pokuśić te=
14:
go igrzyſká/ ktore mu miáło bárzo ſzkodzić: po
15:
kázuiącz ſwą powſcięgliwość/ hoyne ſercze/ y
16:
cżyſte ſumnienie/ cżym hnet/ wſzytki one ludzi/
17:
iáko drugim woyſkiem/ zwyciężył/ y zhołdo=
18:
wał. Owa/ cżego by ſnadź był mocą/ á gwał=
19:
tem/ nigdy nie ſpráwił/ tego iedną oną rzecżą
20:
(iáko piſzą) dowiodł y dokonał. A thák ten v=
21:
cżynek Scipionow/ przyſthoynieiby názwáć
22:
fortylem chytrego Hetmáná/ niż ſzcżyrą pow=
23:
ſcięgliwoſcią. Ieſzcże czo ktemu/ nie zgadzáią
24:
ſie w they rzecży Hiſtorikowie/ bo drudzy po=
25:
wiedáią/ á nie ledá ludzie/ iż Scipio záżył był
nieco


strona: Aa7v

Kſięgá
1:
nieco tey białeygłowy. Ale w tym com ia w.
2:
m. powiedział/ wątpienia żadnego niemáſz.
3:
Powiedział tu pan Derſniak. Alboś tho w.
4:
m. w Bibliey cżythał? Odpowiedział pan
5:
Myſzkowſki. Samem tho widział/ á przetho
6:
dobrzem tego pewnieyſzy/ niż w. m. onego czo
7:
piſze Plato in Conuiuio de amore, o powſcięgli=
8:
wośći Socratowey. Xenocrates theż pánie
9:
Boiánowſki/ mogł theraz być cżyſcie ná ſtro=
10:
nie/ ábowiem iego przykład/ máło ſtrzymawá
11:
łośći męſkiey podeprze. Co to zá dziw/ iż cżło=
12:
wiek vcżony/ kſiąg/ á náuki páthrzącz/ regułą
13:
ſwą/ tho ieſt Philozophią/ kthora nie ná ſło=
14:
wiech/ ále ná przyſtoinym życiu záwiſła/ zhoł=
15:
dowány/ ſtáry/ zeſzły/ ſtrzymał ſie nie dotknąć
16:
wielkiey wſzetecżnice? á ſnadź tym ſámym mo
17:
głá mu omierznąć. Ieſzcże bym był więczey
18:
thrzymał o iego powſczięgliwośći/ by był iáki
19:
znák pokazał chczenia/ á potym żeby był zánie=
20:
chał wſzytkiego: ábo/ iżby ſie był ſthrzymał od
21:
winá/ kthorego ſtárzy bárziey prágną/ niż ło=
22:
żney puſtoty: Ale tho ieſzcże iákoby ku więtſzey
23:
chłubie ieo piſzą/ że ná ten cżás/ gdy byłá Phry=
24:
ne przy nim/ był pijány/ gdzie ſtháry cżłowiek/
25:
ktory ieſt táki/ dáleko odpadł/ od ſtrzymawá=
łośći.


strona: Aa8

Trzecia.
1:
łośći. A ieſli tho cżeść ieſth powſcziągnąć
2:
ſie od miłoſthki/ ſzedziwemu/ á oziębłemu ciá=
3:
łu/ czoż krwi młodey/ á wrzączey/ iáka w
4:
thych dwu białychgłowach byłá/ kthorem thu
5:
wſpomniał? ábowiem iedná s tych trzymáiąc
6:
pod ſrogą zwirzchnoſczią wſzytki ſwe namię=
7:
thnośći/ niethelko ocżom broniłá pożądáney
8:
ſwiátłośći/ tho ieſt/ niedopuſzcżáłá im pátrzáć
9:
ná tho/ nacż im było pátrzáć miło/ ále y myſli
10:
ſwe o miłym zátráćić chciáłá/ áby ſerce kthore
11:
przez długi cżás tym ſie żywiło/ niemiáło iney
12:
odelgi/ iedno ſie ſpádáć od żalu. Druga záſię
13:
w okrutney miłośći będąc/ y pokłádáiąc tyle=
14:
kroć białą ſwą ſzyię/ ná miłey ręce/ á walcżącz
15:
ſámá s ſobą/ y przećiw temu/ kogo więczey niż
16:
duſzę ſwą miłowáłá/ iednák ſie obroniłá one=
17:
mu ogniewi/ ktory wiele mądrych ludzi popa=
18:
lił. Sromáć by ſie miał zá ſwe pioro/ kto Xe=
19:
nocratá wtey mierze ſpomina iáko hámowne=
20:
go: bo ia ſmiałbym ſie záłożyć/ do tego/ ktho by
21:
tho mogł pewnie wiedzieć/ że wten cżás/ kiedy
22:
to Xenocrates ſpał nie ſam/ był ták bárzo pijá=
23:
ny/ iż nietelko ná ono białeygłowy łektánie/ nie
24:
ocknął by był/ ále by go był ſnadź y palił ſwie=
25:
cámi. ták dobrze wino vſpić vmie/ kto ie ſpo=
rą cżá=


strona: Aa8v

Kſięgá
1:
rą cżáſzą pije. A coś w. m. Periclá ſpomniał/
2:
y w tym tám było czoś inego/ niż ſzcżyra pow=
3:
ſcięgliwość/ iáko y w onym drugim/ (á dziwu
4:
ię ſie iżeś go thu W. M. ná przykład nie przy=
5:
wiodł) ktory/ gdy mu dobra iákaś páni/ bár=
6:
zo drogo poduſzkę ſwą záczeniłá/ thák powie=
7:
dział: niechczę práwi ták wielką ſummą thego
8:
kupić/ ábych żáłował. Odpuść mi w. m. pá=
9:
nie Boiánowſki/ prawdá muśi mieć ſwe miey
10:
ſce: teć to ſą záwołáne powſcięgliwośći/ o kto
11:
rych męſzcżyzni ku ſwey chlubie piſzą/ wołáiąc
12:
ná wielką roſpuſtę białychgłow: á tego nie ba=
13:
cżą/ iż co w nich ſámych s tyſiącá rázow raz ſie
14:
trefi/ ieſzcże wie to Bog iáko/ to w białychgło=
15:
wach vſtáwicżnie ſie náyduie: ábowiem ktho
16:
w to dobrze weźrzeć chce/ niemáſz ták mocne=
17:
go ná ſwiecie zamku/ ktory/ gdzie by go iedną
18:
cżąſtką máłą tych fortylow/ iákich thyſiącmi
19:
ku przełamániu wſtydu pocżćiwey białeygło=
20:
wy męſzcżyzni vżywáią dobywano/ podáć ſie
21:
záraz niemuſiał. Przypátrz ſie temu w. m. ie=
22:
ſli thák ſtátecżnie bronią męſzcżyzni zamkow/
23:
miaſt/ cznocie ich zwierzonych/ iáko wiele bia=
24:
łychgłow ſwej pocżćiwośći: Ale kto zdrádził?
25:
męſzcżyzná: kto zábił s pieniędzy? męſzcżyzná:
kto ſzpo=


strona: Bb

Trzecia.
1:
kto ſzpoći ſtátut/ wykręca práwo? męſzcżyzná:
2:
kto kłamliwie ſwiádſzy? męſzcżyzná: kto krzy=
3:
wo przyſięga? męſzcżyzná: kto fáłſzuie zapiſy?
4:
męſzcżyzná. Nád to/ cży máło tych ieſt/ ktorzy
5:
boiąc ſie ſmierći/ cżynią to co nieprzyſtoi? Peł=
6:
no tego miedzy námi: gdzie białagłowá cżęſto
7:
kroć/ kthorą młodość/ y krewkość vnieść by
8:
miáłá/ záſtáwi ſie/ y obroni/ tym wſzytkim rze=
9:
cżam/ ktore iáko możni nieprzyiaciele vſtáwi=
10:
cżnie przećiwko cnocie walcżą. Nákoniec śi=
11:
łá tákich było/ iákom to y pirwey powiedział/
12:
kthore woláły vmrzeć/ niż pocżćiwośći náru=
13:
ſzyć. Rzekł tu pan Boiánow. Widzi mi ſie
14:
pánie Myſzkowſki/ iż thákowych mi białych=
15:
głow teraz w. m. nie vkáżeſz. Odpowie=
16:
dział pan Myſzkow. y teraz o tákie nie trudno.
17:
Powiem w.m. czo ſie nie dawnych bárzo cżá=
18:
ſow we Włoſzech ſtáło/ á ſłyſzałem to od te=
19:
go/ ktory był przy thym. Gdy Capuą miáſto
20:
Fráncuzowie wzięli/ y wyplundrowáli: mie=
21:
dzy inym plonem/ doſtáłá ſie zacna y piękna ſlá
22:
chcianká iednemu Rotmiſtrzewi. Tá tedy bę=
23:
dącz w nieprzyiacielſkich ręku/ rozumieiącz iż
24:
pocżćiwość iey wcále záchowaná być niemo=
25:
głá/ kiedy przyſzłá do rzeki/ ktora przez Capuą
Bb bieży


strona: Bbv

Kſięgá
1:
bieży/ zámyſliłá ſobie potrzebę trzewiká poprá
2:
wić/ wthym gdy iey pofolgował then ktho ią
3:
wiodł/ záraz wſkocżyłá w rzekę. Druga záſię
4:
wieyſka dziewecżká w Kſięſtwie Mánthuáń=
5:
ſkim/ zbieráiącz poſpołu s ſioſtrą ſwą po polu
6:
ziołá/ gdy ſie iey zbythnie pić záchciáło/ weſzłá
7:
do domku chłopſkiego/ áby ſie wody nápiłá:
8:
goſpodarz ktory był młody/ widząc dziewkę y
9:
czudną/ y ſámę/ pocżął pirwey pięknemi ſłowy
10:
prośić/ á potym fukiem y groźbą/ áby mu poſłu
11:
ſzną byłá: oná choć byłá iuż w ręku/ iednák ża=
12:
dną miárą zezwolić ná iego łothroſtwo nie=
13:
chciáłá/ ále iż miał zły cżłowiek s to śiły/ mo=
14:
cą/ á biciem wſzytkiego dowiodł: ták że roſtár=
15:
chána y s płácżem wielkim/ wroćiłá ſie vboga
16:
dziewká do ſioſtry ná pole/ niechcąc tego żad=
17:
dnym obycżáiem powiedzieć/ ná pilną prośbę
18:
y vśiłowánie ſieſtrzyne/ co ſie iey w onym do=
19:
mu sſtáło. Záthym hnet pocżęłá ſie do domu
20:
ſpieſzyć/ á kiedy w drodze było/ cżyniąc tę po=
21:
ſtáwę/ iákoby on żal/ á ſmęthek/ iuż ią ominąć
22:
miał/ porucżyłá nieco ſieſtrze około rzecży ſwo
23:
ich/ pothym przyſzedſzy do rzeki Oglio/ kthora
24:
pod ſámą wieś bieży/ odſzedſzy throchę od ſio=
25:
ſtry/ gdyż tá nic ſie tákowego nie nádziewáłá/
w rzekę


strona: Bb2

Trzecia.
1:
w rzekę wſkocżyłá. Sioſtrá obacżywſzy ono/
2:
żalem wielkim zięta/ bieżáłá iáko nadaley mo=
3:
głá ná doł po brzegu/ wołáiąc/ á miecąc iey po
4:
wroz/ kthory dla związánia zioł s ſobą byłá
5:
wzięłá/ áby ſie ięłá zań. Widziáłá to oná nie=
6:
bogá wynarzáiąc ſie/ y nie raz przyſzedł iey był
7:
powroz w ręcze/ ále ſie zań/ ſtátecżnego przed=
8:
ſięwzięczia dziewká/ iąć niechcziáłá/ y owſzem
9:
odgarniáłá gi od ſiebie co naidáley: tákże wſze
10:
láką pomocą/ y rátunkiem gárdząc/ dáć gárło
11:
prędziuchno muſiáłá. Obácżże w. m. ieſli thę
12:
ruſzyć miáłá/ ábo zaczność domu/ ábo boiazń
13:
iákiey okrutnieyſzey ſmierći/ ábo oſławá/ ábo
14:
co tákiego: zgołá nic: bo vrodziwſzy ſie w kmie
15:
cym domu/ łatwie ſie tho pokryć/ y zátáić mo=
16:
gło. Ale czo. thák iey było dziewictwo miłe/ iż
17:
bez niego ná ſwiecie żyć niechciáłá. To ſie we
18:
Włoſzech w iedney ziemi/ á niedawno sſtáło/
19:
pátrzmyſz co tego może być po wſzytkim ſwie=
20:
cie/ á wdy o tym/ nie telko Kronika nie mowi/
21:
ále y tu nie káżdy by był wiedział/ by mnie tho
22:
było teraz ná pámięć nie przyſzło. Snadź Kſią
23:
żę Mántuáńſkie ná tym mieyſcu/ gdzie w rzekę
24:
wſkocżyłá/ grob koſztowny vcżynić/ y kámień
25:
poſtáwić/ tey ták ſláchetney duſzy kazał/ ktora
Bb 2 tym


strona: Bb2v

Kſięgá
1:
thym ieſt więtſzey ſławy po ſmierći godná/ im
2:
tu w podleyſzym ciele było iey mieſzkánie.
3:
Gdy tu troſzkę pan Myſzkowſki odpocżynął/
4:
powiedział pan Kriſki. Ná ten cżás/ gdym ia
5:
był w Rzymie/ przytrefiło ſie też coś podobne=
6:
go temu/ á to ták było. Służył ieden piękney
7:
y zaczney Rzymiáncze cżás długi/ pokázuiącz
8:
wielką/ á gwałtowną przećiw niey miłość/ á=
9:
le ona tey iego przychylnośći nie przyimuiąc/ y
10:
pátrzyć nań niechciáłá/ ták iż on ſzaleniecz/ nie=
11:
wiedząc czo dáley cżynić/ przenaiął iey ſłużbi=
12:
ſtą/ ktora nádziewáiąc ſie tym ieſzcże więtſze=
13:
go podárza/ gdzieby byłá co ſpráwiłá/ námo=
14:
wiłá pánią/ żeby pewnego dniá nie w ſwięto/
15:
ſzłá do ſwiętego Sebeſtianá ná odpuſth. Ná
16:
czo gdy páni przyzwoliłá/ á on/ y o wſzythkim
17:
wiedział/ y czo cżynić miał był náucżon: przy=
18:
wiodłá zła ſługá pánią ſwą do iedney piecżá=
19:
ry ciemney (iáko ich ieſt v ſwiętego Sebeſtia=
20:
ná doſyć/ y káżdy iákoby s powinnośći thám
21:
wchodzi) gdzie dobry pan/ przed thym thám
22:
wſzedſzy/ zátáił ſie był. A tám będącz z nią po=
23:
ſpołu/ iáko ten ktory miłował/ pocżął vżywáć
24:
wſzytkich prośb/ wſzytkich namow/ wſzytkich
25:
chytrośći/ áby ią przećiwko ſobie vcżynił ſkłon
ną: to


strona: Bb3

Trzecia.
1:
ną: tho gdy mu nie ſzło/ iął groźić/ potym y bić:
2:
nákoniecz vſádziwſzy ſie ná to/ áby myſli ſwey
3:
vcżynił doſyć/ by też y gwałtem/ cżego mu oná
4:
zła ſługá s chęcią dopomagáłá: ile mocy miał/
5:
tyle iey nád niebożątkiem vżył/ ále przedſię ża=
6:
dną miárą przewieść nic niemogł. Zá tym y z
7:
gniewu/ widzącz być prożne ſwe ſtháránie/ y z
8:
boiáźni/ by iáko przyiacziele oney dowiedzia=
9:
wſzy ſie/ thego mu nie oddáli/ s pomoczą oney
10:
máłpy/ cną białągłowę vdawił/ y támże ią zo=
11:
ſtawił/ á ſam ták ſie ſchował/ áby ſie o nim do=
12:
wiedzieć niemożono. Oná ſłużbiſta záſlepiona
13:
grzechem/ nieumiáłá/ áni mogłá vciec: w krot=
14:
kim cżeſie po niekthorych rzecżach poznano ią
15:
winną/ y poimano: przyznáłá ſie hnet do wſzy=
16:
tkiego/ y wzięłá ſwą zapłátę. A ciáło ſwięthey
17:
oney białeygłowy z iáſkinie wyięto/ y z wielką
18:
vcżćiwoſcią do Rzymu ku pochowániu pro=
19:
wádzono. A czo ludzi wſzelákiego ſtanu/ płći/
20:
lat/ y záwołániá ná pogrzebie było/ tho nie był
21:
ten ieden/ kthoryby s ſuchemi ocżymá/ odſzedł
22:
do domu: á wobec záś miedzy wſzemi ludźmi/
23:
kto nie płákał/ ten vmiał tę ták wielką cznothę
24:
chwalić y wyſławiáć. Tu gdy zámilkł pan
25:
Kriſki/ Rzekł pan Boiánow. Rzadkie tho ſą
Bb 3 trefun


strona: Bb3v

Kſięgá
1:
trefunki ná ſwiecie. Odpowiedział p. My=
2:
ſzkowſki. Prawdá iż rzadkie/ ále tych białych=
3:
głow śiłá/ kthorych áni chęć przyrodzona/ áni
4:
miłość zwyciężyć może. A ieſli ſie kiedy kthora
5:
da vwieść/ przyſtoi ábyſmy iey bárzo żáłowá=
6:
li: ábowiem tyle ieſt męſzcżyznſkiey chytrośći/
7:
tyle fortylow/ tyle śidł/ tyle ſieći/ tyle dołow/ iż
8:
to ieſt náder wielki dziw/ kiedy vboga duſzá w
9:
nie nie wpádnie. A za to nie ſą gwałtowne rze
10:
cży? niemáſz tego iednego dniá/ tey iedney go=
11:
dziny/ kiedyby męſzcżyzná zámiłowawſzy/ nie
12:
był pilen iáko ieden pies drzwi tych/ ktore po=
13:
lubił: doſthánieli mu ſie mowić/ vmie vprząść
14:
ták ſmętną poſtáwę/ vmie ták wzdycháć/ vmie
15:
ták płákáć/ iż onym zwyciężyłby naiokrutniey=
16:
ſze ſercze. Nuż kiedy do dárow/ do vpomin=
17:
kow przydzie/ ktoremi śiłá miaſt/ y zamkow/
18:
ná ſwiecie dobyto/ tám iuż niemáſz żadney miá
19:
ry: by iedno bráć chciáłá/ ták iáko więc o to by=
20:
wa vſtháwicżnie proſzona/ wſzytki pieniądze
21:
miłoſne ſercze rádoby ná tho wydáło: iákoż
22:
przedſię náyduią ſie tákie do tego drogi/ tákie
23:
forthyle/ iż/ áby nie wzięłá/ obronić ſie żadną
24:
miárą niemoże. Ine rzecży iáko ſtroie/ goni=
25:
twy/ máſzkáry/ woźby/ ktore wſzytki koſztu po=
trzebu=


strona: Bb4

Trzecia.
1:
trzebuią/ ſą iáko ſmolne drwá/ ku rozżarzeniu
2:
ogniá: ábowiem rozumie thák vboſtwo/ że ſie
3:
to dla niey wſzytko dzieie: á niemoże ſie nigdy
4:
oczućić w noczy/ áby nie ſłyſzáłá wymyſloney
5:
muzyki/ lámentliwych pioſnek/ z roſkazánia o=
6:
nego ktory wzdycháiąc thák gwałtowną bo=
7:
leść ſerdecżną pokázuie. Czo więtſzego/ táko=
8:
wa białagłowá/ ná kthorą iuż tho nieſzcżęſcie
9:
Bog dopuśći/ niema nikogo wiernego/ ieſli co
10:
do ſługi ſwey przerzecże/ tá wnet przedárowá=
11:
na/ vcżyniwſzy naprzod obmowę/ poda liſtek/
12:
poda vpominek od miłego/ y dołoży litowne=
13:
mi ſłowy/ iáko nieborak náder bárzo miłuie/
14:
iáko máiętnośći/ zdrowia/ duſze/ nicz ſobie nie
15:
waży: iáko żadney nieucżćiwey rzecży nie prá=
16:
gnie/ telko tego iżby kiedy oſobno mogł ſie ná=
17:
mowić. A tám ná wſzytko naidzie ſie łatwi o=
18:
blig/ ſłowy ſie rzecż wymáluie/ iáko przez tru=
19:
dnośći wſzelákiey przyść ſie do tego może.
20:
Przywiedzie ſie ná przykład y tá/ y owá ſąſiá=
21:
dá/ iáko dáleko gorzey cżyni/ á wdy ieſt prażna
22:
złey ſławy: owa káżda rzecż thák ſie vłacwi/ iż
23:
oney vbogiey białeygłowie naytrudniey rzecz
24:
przyzwalam. A ieſli ſie chudzinká puł roká/ rok
25:
krzepcży/ opiera/ tedy podżegánie vſtáwicżne/
Bb 4 chytrość


strona: Bb4v

Kſięgá
1:
chytrość/ á zdrádá męſzcżyznſka ták wiele mo=
2:
że/ iż on wielki pień ktory záwadzał ná drodze/
3:
to ieſt miłość pocżćiwośći/ nie zwálić/ ále ſpá=
4:
dáć ſie muśi. Co drugiego ieſzcże/ náyduią ſie
5:
tácy łotrowie drudzy/ iż cżego dobrocią doiść
6:
nie mogą/ złoſcią dowieść chcą. Hnet ſie gro=
7:
żą chcieć o nich mowić/ chcieć ſławić/ nákoniec
8:
małżonki do mężow we złe mniemánie przy=
9:
wieść. Słychałem też y o tákich oycach/ kto=
10:
rzy dziewki właſne/ y o mężach/ kthorzy żony
11:
ſwe/ nád ich wolą/ dla dárow/ dla zbogácenia
12:
ſie/ dawáli w poháńbienie. Ná oſtátek przez
13:
cżáry/ przez cżárnokſięſtwo/ kuſzą ſie niektorzy
14:
zniewolić pocżćiwe ſercá/ á odiąć onę ſwobo=
15:
dę/ kthorą ma káżdy cżłowiek od Bogá/ nie iść
16:
gdy niechce w ogień. Niewiem iáko ktho/ ále
17:
ia miłuiąc/ nierowno bym wolał/ widzieć tho
18:
na oko/ iż thá ktorey ſłużę s ſerczá mie miłuie/ y
19:
vmyſł mi ſwoy/ bez iney pociechy dáłá/ niż á=
20:
bych miał hoynie mieć wſzytko to/ co bych ied=
21:
no chciał/ á nád iey wolą: bo by mi ſie ták zdá=
22:
ło/ żem ieſt pánem martwego ciáłá. Ale ktho
23:
może wſzytki ſztuki/ wſzytki haki/ ktoremi chło=
24:
pi ná białegłowy idą wylicżyć. thák tego ieſt
25:
wiele/ y vſtháwicżnie zá przemyſłem ludzkim
przyby=


strona: Bb5

Trzecia.
1:
przybywa/ iż áni pámięć iednego znieſie/ áni ię=
2:
zyk tey pracey zdoła. A mimo to/ co kto s ſwey
3:
głowy chytrze wynaydzie/ ſą kthemu ieſzcże y
4:
kſięgi ktore vcżą/ iáko białągłowę w tey mie=
5:
rze podyść/ y zblaźnić. Ták dawno męſzcży=
6:
zni ná pocżćiwość vbogich białychgłow wa=
7:
żą. á mowię ná pocżćiwość/ bo ia ták dzierżę/
8:
żeby drugi/ nigdy ták wielkiey pracze y nieſpá=
9:
nia nie podeymował/ thák wiele łez nie wyle=
10:
wał/ thák okrutnego ſie niebeſpiecżeńſtwá nie
11:
poważał/ dla ſámego telko ciáłá/ ále tho więcz
12:
dla thego cżyni/ áby zamku tego gdzie pocżći=
13:
wość mieſzka dobył/ te ták twárde Diámenty
14:
ſkruſzył/ á zágrzał ow źimny lod/ ktorym cno=
15:
tliwe białegłowy obłożone ſercá máią. Thoć
16:
ſobie poſpolicie ludzie zá koniec w miłośći kłá=
17:
dą. Obácżże tho w. m. pánie Boiánowſki/
18:
iáko te owiecżki głupie/ wabione ták dobrą pa
19:
ſzą/ od chytrych wilkow beſpiecżne być mogą.
20:
A przeto co zá wielka rzecż ieſt/ iż białagłowá/
21:
widząc cżłowieká zacnego/ vrodziwego/ głád
22:
kiego/ obycżáinego/ á on kilká lat ſłuży/ á on nie
23:
myſli ni o cżym inym/ iedno żeby ſie we wſzyt=
24:
kim podobał/ pilnuie/ zábiega/ vlata/ z náſzcżyr
25:
bieniem zdrowia/ y z niebeſpiecżeńſthwem ży=
Bb 5 wotá:


strona: Bb5v

Kſięgá
1:
wotá: widzącz niepomierną miłość onę/ że też
2:
nákoniec ſercze ſwe kniemu przychyli? Wſzák
3:
kropiá wody kápáiąc vſtáwicżnie/ nierzkąc te
4:
thák gwałtowne młoty/ naitwárdſzy kámień
5:
zdziuráwi: á my ſie dziwuiemy/ kiedy białagło
6:
wá zniewolona temi rzecżámi/ vlituie ſie/ y v=
7:
cżyni to/ cżego (ieſli thák ieſt iáko w. m. pánie
8:
Boiánowſki powiedaſz) s krewkośći żeńſkiey
9:
bárziey niż męſzcżyzná prágnie. Iſcie to zbro=
10:
dnia nie ieſth thák wielka/ áby oná niebożątko
11:
chytroſcią chłopią zwiedziona/ niebyłá godna
12:
ieſli nie iney łáſki/ thedy ácżnicz tego miłoſier=
13:
dzia/ ktore wielekroć głownicy/ złodzieie/ zło=
14:
cżyńcy/ zboyce/ zdraice/ otrzymywaią. Ale w.
15:
m. thák tho zá náder gániebny wyſtęp/ y ſrogi
16:
grzech kłádzieſz/ że też dla iedney ábo dwu bia=
17:
łychgłow kthorym ſie kiedy weń wpáść trefi/
18:
chceſz wſzytki wobec zháńbić/ y zá niepowſcię=
19:
gliwe vdáć. A tego w. m. nie bacżyſz/ że ich śi=
20:
łá ieſt kámiennego ſercá/ ktore zá ſtátecżnoſcią
21:
ſpodziwną/ gwałtowniey ſie miłośći przeći=
22:
wią/ niż ktora w morzu ſkáłá nawáłnym weł=
23:
nam. Gdy thu przeſtał pan Myſzkowſki/
24:
chciał pan Boiánowſki ná tho odpowiedzieć/
25:
ále ſie pan Wápowſki przed nim wyrwał mo=
wiąc


strona: Bb6

Trzecia.
1:
wiąc thák ze ſmiechem. Prze páná Bogá day
2:
im w. m. zá wygráne/ bo widzę iż máło ſprá=
3:
wiſz ſwą odpowiedzią. á tho kthemu/ iż w. m.
4:
wſzytki białegłowy (gdy ſie thego dowiedzą)
5:
ná ſię zwaśniſz. á niewiem by y nie męſzcżyzn
6:
wielką cżęść ktemu. Odpowiedział pan
7:
Boiánow. Y owſzem miáły by mi białegłowy
8:
zá to dziękowáć/ bo kiedybym ia był ſporu nie
9:
trzymał/ nie powiedziáłoby ſie było ták wiele
10:
rzecży im ku chwale. Záś powiedział pan
11:
Myſzkow. Iáwne to ſą rzecży káżdemu/ ktore=
12:
mi ſie czne białegłowy wſławiły/ y ieſzcże tego
13:
dobrze więcey ieſt/ niż pan Koſtká wylicżył.
14:
A ktho thego nie bacży/ iż bez białychgłow ná
15:
ſwieczie nie vżywie cżłowiek nicz dobrego? A
16:
ſnadź źwirzęthá leśne lepſzy żywot wiodą/ niż
17:
ten/ kto bez białychgłow żywie. ábowiem kto
18:
lepiey fráſunki z głowy wybić męſzcżyznie/ kto
19:
vlżyć cięſzkość/ wzbudzić dobrą myſl/ vſpoko=
20:
ić ſercze/ oſłodzić gorzkość tego ſwiátá może/
21:
nád ſámicę? Nád to/ á za one wielekroć przy
22:
cżyną nie ſą/ iż ſie rozum cżłowiecży oſtrzy/ y
23:
ſmiáłośći w bitwie doſtáie? Pewna rzecż ieſt/
24:
iż w ktore ſercze raz iſkierká miłośći wpádnie/
25:
iuż tám ſproſna myſl/ boiaźń/ nikcżemność/ nie
może po


strona: Bb6v

Kſięgá
1:
może popaſáć: ábowiem kto miłuie/ ſtára ſie v=
2:
przeymie/ áby go było przecż miłowáć/ y ſtrze=
3:
że thego pilnie/ żeby zá cżym niethrefnym nie
4:
przyſzedł we złe mnimánie tám/ gdzie o dobre
5:
naiwięcey ſtoi: zá nicz v niego niebeſpiecżeńſt=
6:
wo wſzelákie/ chromotá/ ſmierć: owa niemáſz
7:
ták ſrogiey rzecży/ ktorey by ſie nie rad ná káż=
8:
dą godzinę poważył/ áby to iedno dał znáć/ iż
9:
godzien ieſt oney/ o ktorą ſie ſtára miłośći.
10:
A przeto gdzieby ktori krol mogł ſobie woiſko/
11:
s tákich ludzi ſpoſobić/ ktorzy miłuiąc/ przy by
12:
tnośći białychgłow ſwych bić by ſie mieli/ chy=
13:
by niemáſz/ áby niemiał wſzythkiego ſwiáthá
14:
niem zwalcżyć/ wyimuiąc żeby s tákiemiż też/
15:
bić ſie themu woiſku przyſzło. Y tho/ iż Troia
16:
dzieſięć lat ſie opieráłá wſzytkiey Grecyey/ ni=
17:
ſkąd inąd nie pochodziło/ iedno ſtąd/ iż tám by
18:
ło nieco młodych páchołkow/ miłoſcią ziętych.
19:
Więcz kiedykolwiek wyciecżká być miáłá/ zá=
20:
wżdy białegłowy bywáły przy vbierániu ich
21:
we zbroie/ y cżáſem ſáme vbieráły/ á ná poże=
22:
gnániu vſłyſzał drugi tákie ſłowko/ ktorym zá
23:
paliwſzy ſie/ wſiadł ná koń ſwoj z więtſzym ſer
24:
cem/ niż w ſmiertelnym ciele być kiedy mogło.
25:
A w bitwie dopiro nie żáłował głowy náſtá=
wić/ wie


strona: Bb7

Trzecia.
1:
wić/ wiedzącz to pewnie/ iż pátrzáłá nań pán=
2:
ná/ ábo páni z muru/ ktora przeważne męſtwo/
3:
chwálebny ſkutek pochwálić miáłá. Gdzie tho
4:
ſobie káżdy więcey ważył/ niż ktorą naiwiętſzą
5:
ná ſwiecie pocżćiwych ſpraw nagrodę.
6:
Słyſzałem też to będąc we Włoſzech/ iż białe=
7:
głowy w Iſzpániey/ śiłá do thego pomogły/ że
8:
kroleſtwo Gránátſkie wyięte ieſth z Murzyń=
9:
ſkich ręku: ábowiem kiedy kolwiek przećiwko
10:
nieprzyiacielewi Iſzpáńſkie woyſko ciągnęło/
11:
ieżdzáłá krolowa Izábellá ze wſzytkim Frau=
12:
cymerem/ áż bliſko mieyſcá potkánia: To przez
13:
ten cżás/ ktokolwiek z rycerſtwá miłował/ był
14:
pilen pánny/ báwił ſie rozmową w drodze ták
15:
dłuo/ áż do vźrzenia ná oko nieprzyiacielá przy
16:
ſzło: á thám pożegnawſzy káżdy ſwego páná/
17:
przed nim thuż pothkał ſie z oną niepodobną
18:
ſmiałoſcią/ ktorey mu miłość dodawáłá/ z oną
19:
ſpodziwną chęczią/ áby ſie popiſał nie ledáiá=
20:
kim ſługą/ iż więcz wielkie vffy Murzyńſkie
21:
rwáć ſie/ y tłumy ludzi/ zoſtáć ná plácu muſiá=
22:
ły. Ták wiele dobrego zá przycżyną białych=
23:
głow roſło. A przeto niewiem pánie Boiáno
24:
wſki/ czo to był zá rozum/ kthory w. m. k temu
25:
przywiodł/ żeś o nich zle mowił: gdyż one wſze
lákiego


strona: Bb7v

Kſięgá
1:
lákiego pożytku ná ſwiecie/ ſą pocżątkiem.
2:
Aż y te miłe/ á krotochwilne zabáwy zginąć by
3:
muſiáły/ by nie białegłowy. Abowiem kthoby
4:
ſie muzyki/ kto by ſie tańcu vcżył/ by nie dla v=
5:
podobánia białymgłowam? kto by wirſz/ ábo
6:
rym piſał/ by nie dla tego/ iżby áffekt ſwoy/ kto
7:
ry zá łáſką/ ábo niełáſką białeigłowy vroſcie/
8:
nim wyráźił? Siłá Poet Greczkich/ y Láćiń=
9:
ſkich/ niemieli byſmy byli/ by byli Poethowie
10:
wyſoce ſobie białychgłow nie ważyli. Y teraz
11:
ile ſie tego ná káżdy dzień z mądrych głow ro=
12:
dzi/ tyleſmy zá to cnocie/ pięknoſći/ obycżáiom/
13:
białychgłow powinni: bo ná thym Poetá po=
14:
ſpolicie/ iáko ná gruncie wirſz ſwoy ſádzi.
15:
A czo więtſzego/ Sálomon s ktorego mądro=
16:
ſcią nicżyiá ná ſwiecie mądrość nie porowna/
17:
chcąc pod zaſłoną piſáć głębokie rzecży o Bo=
18:
gu/ vcżynił w kſięgach ſwych rozmowę pary lu
19:
dzi w wielkiey miłośći s ſobą: ábowiem iż nie
20:
widział tu miedzy námi ná ſwiecie nicz podo=
21:
bnieyſzego do rzecży niebieſkich nád miłość/ ro
22:
zumiał temu/ iż zá rozcżytániem iey/ mieliſmy
23:
nieiáko dochodzić/ y ſmákowáć onych rzecży
24:
niewidomych/ ktore iemu przez rozum/ á łáſkę
25:
Bożą widome/ y iáſne były. A ták máło tego
było


strona: Bb8

Trzecia.
1:
było w. m. potrzebá pánie Boiánowſki/ mo=
2:
wić o tym ták ſpornie/ á mieſzkáć pánu Koſt=
3:
ce/ iż wiele rzecży pięknych á potrzebnych ku do
4:
ſkonáłośći Dworney pániey/ nie powiedział.
5:
Odpowiedział pan Boiánow. Ia mnimam
6:
iż pan Koſtká nicz iuż więcey nád tho powie=
7:
dzieć niemogł. Ale ieſli ſie w. m. zda/ że ieſzcże
8:
thá páni/ zupełná ſwych przypraw niema/ nie
9:
on w tym winien/ ále pan Bog iż więcey cznot
10:
ná ſwiát nie dał: bo te wſzytki ktore ſą ná ſwie
11:
cie/ p. Koſtká ie Dworney pániey náznácżył.
12:
Rzekł tu ktemu I. M. pan Lubelſki Owa
13:
co ieſzcże pan Koſtká naidzie. Ná tho pan
14:
Koſtká temi ſłowy powiedział. Mnie ſie wi=
15:
dzi Miłośćiwy pánie/ żem doſyć powiedział/
16:
á ku memu vpodobániu niechciał bych áby czo
17:
więcey nád to páni tá przymiotow miáłá.
18:
Ale ieſli ſie oná Ich Miłoſciam nie podoba/ ła
19:
twia to/ niechay ią mnie przyrzucą/ obieczuię/
20:
o to ſie nie rozgniewáć. Ná the ſłowá gdy
21:
nikt nic nie mowił. Rzekł ták pan Derſniak.
22:
Odłożywſzy tę niechęć ná ſtronę/ kthorą mni=
23:
maſz w. m. pánie Koſtká abym ia miał przeći=
24:
wko białymgłowam/ ſpytam w. m. o nieczo:
25:
Powiedz mi to w. m. gdyż Dworna páni kro
tochwil=


strona: Bb8v

Kſięgá
1:
tochwilną rozmową ma vmieć zábáwić/ kiedi
2:
do miłośći przydzie/ bo o tym naicżęſciey y na=
3:
rádniej męſzcżyzná z białągłową mowi/ zwła
4:
ſzcżá ieſliby ſie kto w ſwey rzecży z bliſká przy=
5:
mawiał/ iáko ſie w tey mierze záchowáć ma.
6:
Temu ktoby ſie wſzetecżnie (Odpowiedział
7:
pan Koſtká) do cżego przypytywał/ nielza bia
8:
łey głowie/ iedno ſie otrząſnąć co nayprędzey/
9:
á dáć znáć/ iż pocżćiwe iej vſzy ſłucháć tego nie
10:
przywykły: Ale gdzieby kto ſnią dwornie/ bá=
11:
cżnie/ á więczey dla krotochwile/ niż dla złego
12:
pomyſłu o tym mowił/ tám niepotrzebá ſuro=
13:
wey twarzy/ ále rádniey ma ábo nierozumieć/
14:
ábo one ſłowá ná iną rzecż odwracáć/ á zatym
15:
znikáć nieznácżnie oney o miłośći rozmowy.
16:
Tu pan Wapowſki powiedział. Ieſli w. m.
17:
tey ſwoiey Dworney pániey broniſz tákiey ro=
18:
zmowy/ pogotowiu y tego niechceſz áby miło=
19:
wáłá/ cżego ia nie chwalę: bo zá tym/ kiedy oná
20:
nikogo vcżćiwą chęczią ſwą nie zwyczięży/ nie
21:
będzie też nikogo miáłá/ ktoby iej s ſercá życzył
22:
y ſłużył/ á ták śiłá rzecży ktoremi by ſie ozdobić
23:
mogłá/ odydzie iey tym ná ſtronę. Odpo=
24:
wiedział pan Koſtká. Cżym inym niż miłoſcią
25:
Dworna páni zálećić ſie może/ iáko obycżáimi
dobremi


strona: Cc

Trzecia.
1:
dobremi/ ludzkoſczią/ ſkromnoſczią/ pokorą/
2:
wſtydem: á miłość/ iáko ią káżdy s proſtá ro=
3:
zumie/ żadną miárą tey nie przyſtoi/ ktora ma
4:
mężá: ábowiem by w nailepſzy obycżay tá mi=
5:
łość byłá/ iednák zá ſobą oſławę ciągnie: gdzie
6:
małżonká ſtátecżna/ nietelko ſie ma ſtáráć áby
7:
pocżćiwie żyłá/ ále też áby nikt o niey zle rozu=
8:
mieć nie mogł. Pánnie/ wdowie/ dozwalam
9:
miłośći/ y to ták/ iżby nádzieiá małżeńſtwá by
10:
łá. Ná to pan Derſniak thák rzekł. Wierę
11:
bych ia tego ták bárzo Dworney pániey zá złe
12:
niemiał/ kiedyby ſie oná/ widząc niemiłość mę
13:
żowę bez żadney przycżyny przećiwko ſobie/
14:
widzącz niepowſcięgliwość iego/ y wzgárdę
15:
małżeńſkiego łożá/ kogo inego rozmiłowáłá.
16:
Powiedział pan Koſtká. Ani to/ áni żadna
17:
naiwiętſza krzywdá/ nie ma iey od pocżćiwo=
18:
śći odwodzić. Abowiem ieſli ſie to trefia mie=
19:
dzy inemi białemigłowámi/ że poniewoli dru=
20:
gie zá ſtáre/ zá chore/ zá vłomne małżonki ſzed=
21:
ſzy/ cnotę ſwą wcále záchowuią/ dáleko to wię=
22:
cey Dworney pániey/ ktora wſzytkimi cnotá=
23:
mi przodkowáć ma przyſthoi/ iżby małżonká
24:
ſwego obłędy pokrywáiącz/ iemi ſie nie hydzi=
25:
łá/ áni gorſzyłá: á pomniáłá ná to/ iż cokolwiek
Cc ná nię


strona: Ccv

Kſięgá
1:
ná nię w tey mierze z nieſzcżęſcia przydzie/ ſkro
2:
mnie to ćirpiącz wſzytko ſie iey w dobre obro=
3:
ći. A ktoby był wiedział/ by Penelope ták cno
4:
tliwą byłá/ by był ták wiele lat po morzu Vliſ=
5:
ſes mąż iey nie błądził? Cnothá w nieſzcżęſciu
6:
znácżna. A przeto pocżćiwa białagłowá wię=
7:
cey tym nábędzie niż ſtráći/ kiedy przeględáiąc
8:
wyſtępki mężowe/ w gruntowney ſie vſtáwi=
9:
cżnośći/ á cznocie záchowa. Zátym powie=
10:
dział pan Lubelſki. Iuż thá páni Dworna/ ieſt
11:
thák dobrze ozdobiona/ iż iey iedwabiu/ pereł/
12:
kámieni drogich/ kęs ieden nie trzebá. A thák
13:
nie zle by ſie do náſzego Dworzániná wroćić/
14:
bo mi ſie zda/ że mu ieſzcże y thego/ y owego nie
15:
doſtáie: á miedzy inemi rzecżámi/ nie wſpom=
16:
niał tego áni pan Kriſki/ áni pan Myſzkowſki/
17:
iáko ſie on w miłości żáchowáć ma/ áby ſobie
18:
tey pánny/ ábo wdowy kthorey ſłużyć będzie/
19:
łáſkę pozyſkał: bo nie miłowáć Dworzánino=
20:
wi (iáko tho káżdy z w. m. zna) żadną miárą
21:
nie przyſtoi. Ná te ſłowá ozwał ſie p. My=
22:
ſzkowſki mowiąc/ Latwia to bárzo/ ábowiem
23:
kto chce áby go miłowano/ trzebá żeby ſam mi=
24:
łował/ y był godzien obycżáymi/ y poſthępki
25:
ſwemi miłośći: to nád te dwie rzecży/ więczey
nie trze=


strona: Cc2

Trzecia.
1:
nie trzebá. Ku temu pan Derſniak powie=
2:
dział. Ia niewiem iákom miłośći godzien/ lecż
3:
to pewnie wiem/ iż z duſze iednę wdowę miłu=
4:
ię/ á wdy żadney łáſki po niey nie bacżę. Náko=
5:
niec czo owo powiedáią drudzy/ iż dáry/ ktore
6:
kto miłey ſwey dáie/ nie thák lubą miłość cży=
7:
nią/ bo práwi cżłowiek może thák rozumieć/ że
8:
go dla nich ſámych fáłſzywą miłoſcią miłuią:
9:
iuż bych ia y koſztownych vpominkow nie żáło
10:
wał/ bym iedno tho ſobie ziednáć mogł/ żeby
11:
mie iáką táką miłoſcią miłowano. Powie=
12:
dział pan Myſzkow. Dobrze tę rzecż rozumie/
13:
kto ták powieda/ że dáry odeymuią grácią mi=
14:
łośći: y przeto owo wielkich pań miłość/ wiel=
15:
dze ſobie ludzie ważą/ iż tá nie pochodzi z inąd/
16:
iedno z vprzeymego ſercá: bo wielkiey pániey/
17:
á co by po tym było/ okázowáć miłość nie ſwo
18:
iey rowni/ kiedyby go z duſze miłowáć niemiá=
19:
łá? A przeto ia ieden nie chwaliłbym tego w.
20:
m. kiedybyś ſobie dáry miłość/ kupowáć miał:
21:
A tho com powiedział/ iż miłość miłoſcią wy=
22:
miłowáć trzebá/ tho nikogo nie omyli: Iedno
23:
pánie Derſniaku maſz w. m. tę ſławę/ iákobyś
24:
ná wielu mieiſcach záraz miłowáć miał: A prze
25:
tho iáko wielka rzeká/ im ſie ná więczey cżęśći
Cc 2 dzieli/


strona: Cc2v

Kſięgá
1:
dzieli/ tym mnieyſza ieſt káżda iey odnogá/ ták
2:
też miłość w. m. ieſli ſie roztroiłá/ żadną miá=
3:
rą ná iednym mieyſczu wielką być nie może:
4:
wyimuiąc żeby tá ſławá o w. m. fáłſzywie by=
5:
łá puſzcżona: co ieſli ták ieſt/ thedy przedſię nie
6:
tę ia przycżynę rozumiem/ ábyś w. m. miłośći
7:
nie był godzien/ ále thę/ iż podobno w. m. po
8:
ſwey wdowie chceſz cżegoś/ cżego oná vcżynić
9:
nie może: A ono miłość/ pod tym práwem zá=
10:
ſiádłá/ áby iednoż chczenie/ iednáſz wola/ byłá
11:
tego ktho miłuie/ s tym kogo miłuie. Iſcie/
12:
odpowiedział pan Derſniak/ żeć mi ſie wielka
13:
krzywdá od tych dzieie/ ktorzy mie tą nieuſtá=
14:
wicżnoſcią ſławią: A w thym W. M. vpew=
15:
niam/ że thegoż chcę/ cżego y moiá wdowá/ po
16:
cżym znáć/ iż ią bárzo miłuię/ ále mie ſercze bo=
17:
li/ że oná tego niechce/ cżego ia prágnę: ſkąd ſie
18:
znácży/ iż mnie oná nie miłuie podług tegoż ſtá
19:
tutu/ ktoryś w. m. állegował. Powiedział
20:
pan Myſzkowſki. Ten kto pocżyna miłość/ ma
21:
y to pocżąć/ przeſtawáć ná woli tego/ kogo mi
22:
łuie: ábowiem ieſliż białągłowę pánem zowie
23:
my/ przyſtoi áby káżdy z nas myſli ſwe wſzyt=
24:
ki/ y chćiwośći/ poddał pod moc iey/ iżby iedná
25:
iey duſzá/ ſwemu/ y náſzemu iáko iuż zniewolo=
nemu


strona: Cc3

Trzecia.
1:
nemu ciáłu roſkázowáłá/ bo ták ma być w mi=
2:
łośći prawdziwey. Ná tho pan Derſniak
3:
pawiedział. To bych ia miał ſobie zá naiwięt=
4:
ſze ná ſwiecie ſzcżęſcie/ kiedy by iedná duſzá/ ie=
5:
den vmyſł/ mnie y onę ſpráwował. Rzekł
6:
záś pan Myſzkow. Záwdy tego w. m. dowieſć
7:
możeſz. Zátym powiedział thák pan Wa=
8:
pow. Ieſt ták poprawdzie/ iż kto práwie miłu
9:
ie/ wſzytkę ſwą myſl/ wſzytkę śiłę/ y ſtáránie ná
10:
to obráca/ áby ſie tey ktorą miłuie podobał.
11:
Ale iż naydzie cżáſem/ ábo ták ſurową/ ábo ták
12:
chytrą białągłowę/ ktora tey chęći/ tej miłośći/
13:
tych ſłużb vſtáwicżnych/ żadną miárą znáć nie
14:
będzie chciáłá: Przeto náucż w. m. pánie My=
15:
ſzkowſki Dworzániná/ iákoby on miłość ſwą
16:
znácżnie/ á widomie pokázáć/ y dobrze ią vdáć
17:
mogł. Powiedział ná to pan Derſniak. Bá
18:
tho nie trudna/ bo ieſli ſie pan Dworzánin bę=
19:
dzie ſromał iáſnie o miłośći ſwey powiedzieć/
20:
więc niechay doſtátecżnie wypiſze. Odpo=
21:
wiedział pan Myſzkow. Y owſzem będzieli bá
22:
cżny/ nic ſie w they mierze nie ſkwápi/ áżby był
23:
pewien/ że iey tym nie obráźi. Záś pan Bo=
24:
iánow. rzekł. Day w. m. pokoy pánie Myſzko
25:
wſki/ káżda białagłowá rádá tho widzi/ kiedy
Cc 3 ią pro=


strona: Cc3v

Kſięgá
1:
ią proſzą/ choć też y vcżynić nie ma woley.
2:
Niedobrze to w. m. wieſz pánie Boiánowſki.
3:
Powiedział pan Myſzkow. Ia Dworzanino
4:
wi nie rádzę/ áby do tego kiedy przychodził/ áż
5:
by pewnie wiedział/ iż mu odmowić nie máią.
6:
Rzekł záſię pan Boiánow. A coż wdy náko
7:
niecz ma cżynić? Pan Myſzkowſki odpo=
8:
wiedziáł. Ieſli będzie chciał czo mowić około
9:
miłośći/ ábo piſáć/ tedy niechay to ták ſkrom=
10:
nie/ ták bácżnie/ thák oſtrożnie cżyni/ iżby telko
11:
kuśił/ á mácał iey woley/ á chęći ſłowy oboię=
12:
tnymi/ zoſtáwuiąc w rzecży ſwey táką dziorę/
13:
ktorąby wyniść białagłowá/ á wrzkomo ná i=
14:
ne niż ná miłość rozumieć one ſłowá mogłá: á
15:
mowię/ żeby ſłowy oboiętnymi mácał iey wo=
16:
ley/ tho dla tego/ iż gdzieby tho niewdzięcżnie
17:
przyięłá/ mogł ono wywroćić/ á pokázáć/ że ku
18:
iney/ á nie kthey rzecży mowił/ ábo piſał: ábo=
19:
wiem pocżćiwa białogłowá/ kto iey w tym ru
20:
ſzy/ ſłuſznie to więc ſobie ku krzywdzie weźmie/
21:
y zániecha s tobą onego beſpiecżeńſtwá/ ktore=
22:
go do thych cżáſow vżywáłá/ niżeś ſie z miło=
23:
ſcią odkrył. Y ták coś zá cżáſem vkroćić mogł/
24:
tho záraz wſzytko vpłoſzyſz. A przetho chczeli
25:
Dworzánin pokázáć widomie białeygłowie
miłość


strona: Cc4

Trzecia.
1:
miłość ſwą/ y vcżynić onę ſobie ſkłonną/ ry=
2:
chley cżym inym niż liſty (mym zdániem) mo=
3:
że przyść do tego: bo pod cżás w iednym weſt=
4:
chnieniu/ w iednym zápłonieniu/ y nieiákiej bo
5:
iaźni/ więcey znáć będzie miłośći/ niż w tyſią=
6:
cu ſłow gorących: A co więcey/ ocży ſáme/ iá=
7:
ko pewni od ſercá poſłowie/ śiłá ſpráwić mo=
8:
gą: bo nietelko odkrywáią myſli náſze/ ále theż
9:
cżęſtokroć gwałtownemi promieńmi ſwemi/
10:
przenikáiącz przez drugie ocży/ iáko iáſność
11:
przez ſkło do vpodobánego ſercá/ zágrzewáią
12:
ie/ y cżynią ie ſpoſobne ku przyięciu/ y rozżarze=
13:
niu miłośći. Stąd przepowieść vroſłá/ Oko
14:
w miłośći wodzem: A ták ieſt bez chyby: ábo=
15:
wiem ocży cżłowiecże ſiedząc zákrycie/ iáko ná
16:
podſadzce żołnierze/ á oſtrem weźrzeniem ſtrze
17:
láiąc/ rychley vcżárowáć mogą/ niż ktora bá=
18:
bá zioły/ ábo przymową: zwłaſzcżá kiedy ſie
19:
więc wzrok/ z wzrokiem cżęſto ſtyka/ bo w ten
20:
cżás ieden drugiego miłoſcią záraża/ ták/ iáko
21:
niezdrowe oko/ vprzeimie we zdrowe pátrząc/
22:
záraża ie chorobą. Tym tedy kſtałtem Dwo=
23:
rzánin/ y miłość ſwą pokaże/ y wiele ſobie łáſki
24:
ziedna. Iedno iż/ kto ocżu ſwych rzędzić nie v=
25:
mie/ cżęſtokroć ſie przed tym wyda/ przed kim
Cc 4 to nai=


strona: Cc4v

Kſięgá
1:
to naibárziey zákryć chciał/ bo ludzie wiedząc
2:
onę przypowieść/ Gdzie miło/ thám ocży/ pil=
3:
nie ſie przypátruią/ y prędzey cżáſem thákową
4:
rzecż poſtrzegą/ niż ten ku komu ſie wzrok ſcią=
5:
gał: Przeto kto będzie chcział ſámey telko oſo=
6:
bie tey ktorą vlubił chęć ſwą pokázáć/ muśi pá
7:
trzáć ná cżás/ y ná mieyſce/ áby áni płocho/ áni
8:
rozchełznano choć w naywiętſzey miłośći nie
9:
pocżął ſobie: bo niemoże być nic cięſzſzego temu
10:
kto táiemnym być chce/ iáko miłość rozgłoſzo=
11:
na. Tu powiedział pan Derſniak. Y to cżá
12:
ſem nie wádzi/ nie kryć ſie z miłoſcią/ bo ludzie
13:
widząc tákowe beſpiecżeńſtwo/ iáſną twarz/
14:
y poſtępki ſzcżyre/ niemogą rozumieć nicz złe=
15:
go: á zá tym wnet wolno ſiádáć poſpołu/ ma=
16:
wiáć/ żárthowáć/ krom żadnego podeźrzenia:
17:
gdzie temu kto miłość ſwą táiemną mieć chce/
18:
ſkąd znáć iż ná coś nieſłuſznego zmierza/ nigdy
19:
ſie to ták nie zydzie. Nákoniecz y tegom ſwiá=
20:
dom/ iáko iedná białagłowá niemáiącz przed
21:
thym żadney chęći/ do mego iednego powino=
22:
wáteo/ ſtąd ſie go telko dziwnie rozmiłowáłá/
23:
iż ludzie o tym mowili/ iákoby ſnim miáłá mieć
24:
porozumienie. Ia ták mnimam/ iż oná mowá
25:
poſpolita/ ktora iákoby przyznawáłá godność
iego/ iey


strona: Cc5

Trzecia.
1:
iego/ iey go zdrożyłá: zá ktorą/ iáko zá pewnym
2:
ſwiádectwem (gdyż ludzie nic nikomu niepo=
3:
dobnego/ áni bez przycżyny nie przupiſuią) ro=
4:
zumiáłá go być godnym ſwoiey chęći/ y miło=
5:
śći: owa proſto/ ſámá oná przed wiergiem ſła
6:
wá/ nośiłá od niego do niey poſelſtwo/ dobrze
7:
gruntownieyſze/ y godnieyſze wiáry/ niżby on
8:
był ſam kiedy/ liſty/ ſłowy/ ábo przez poſły/ tho
9:
ſpráwowáć miał. A przeto ten głos poſpoli=
10:
ty/ nietelko cżáſem nie záſzkodzi/ ále owſzem po
11:
może. Powiedział pan Koſtká ktemu. Tá
12:
miłość ktora ná iáſnią wynidzie/ przynośi tho
13:
s ſobą/ iż iednego ludzie/ pálcem ſobie pokázu=
14:
ią/ więc ieſzcże ktemu/ ten/ ktoby chciał iść tym
15:
ſtrychem/ muſiałby mniey pokázowáć ogniá/
16:
niż go ma w ſerczu/ á przeſthawáć ná rowney
17:
rzecży/ rzkomo o to niedbáiąc/ cżego nader prá
18:
gnie: muſiałby śiłá zmyſláć/ wiele nie bacżyć/
19:
ták wdzięcżnego/ iáko przykrego w miłośći/ y
20:
cżęſtokroć ſie vſty ſmiać/ kiedyby ſerce płákáło:
21:
á to ieſt rzecż ták trudna/ iż ledwe bych nierzekł
22:
nie można ku vcżynieniu. dla tego ia Dworzá=
23:
ninowi rádzę/ áby miłość tę/ ktoraby mu oſła=
24:
wę przynieść miáłá/ co naibárziey pokrywał.
25:
Powiedział pan Derſniak. Náucżże go w.
Cc 5 m. tego/


strona: Cc5v

Kſięgá
1:
m. tego/ ábowiem mimo znáki/ ktore w miło=
2:
śći ták nieznácżne bywáią/ iż s ſámey telko twa
3:
rzy ieden drugiego rozumie/ byłem raz przy
4:
thym we Włoſzech/ gdzie dwoie ludzi s ſobą
5:
długo/ y wolnie około miłośći mowiło/ á ża=
6:
den przedſię s tych kthorzy przy thym byli nie
7:
mogł zrozumieć ku cżemu czo ſzło/ ábo o cżym
8:
rzecż byłá: ábowiem nie pokázuiącz oná pará
9:
tego po ſobie/ áby im przykre było cżyie przy=
10:
ſłuchywánie/ te telko ſłowá ná ktorych należá=
11:
ło poćichu mowili/ á wſzytki ine/ ktore y ná to/
12:
y ná owo obroćić mogł/ głoſem/ á bez przeſtro
13:
gi. Powiedział ktemu pan Boiánow. Nie
14:
wnoś w. m. pánie Derſniaku thego obycżáiu
15:
do nas/ bo tákowe znáki/ ábo y ſkryta mowá/
16:
cżymśi niedobrim pachnie. Iuż ták po náſzemu
17:
nie zle/ s proſtá powiedzieć/ cżego ktho po kim
18:
chce: chybá żeby ieden w miłośći wielkiey wy=
19:
mowić teo nie vmiał/ bo to bywa poſpolicie/ iż
20:
kto bárzo miłuie/ máło ábo nic mowi. A też nie
21:
rozumiem/ iákoby kto vcżyć tego mogł/ co po=
22:
dług cżáſu/ mieyſcá/ oſoby/ raz thák/ drugi raz
23:
inácżej przypada. Ale pan Koſtká chceli Dwo
24:
rzáninowi y około miłośći rádzić/ niechaiże go
25:
rádniey tego náucży/ iáko by ſie w zácżętey mi
łośći


strona: Cc6

Trzecia.
1:
łośći ſpráwowáć/ á nábytą łáſkę ſobie zácho=
2:
wáć mogł. Ia mnimam powiedział pan
3:
Koſtká/ że tymiſz rzecżámi cżłowiek záchowáć
4:
ſobie łáſkę może/ ktoremi kniey przyſzedł: á tho
5:
wſzytko ná tym záwiſło/ áby ſie białeygłowie
6:
wſzeláką rzecżą záchował/ á przylubił: nie o=
7:
brażáiącz iey w iedney naymnieyſzey rzecży/
8:
gdzie ná tho/ trudno dáć pewną regułę: ábo=
9:
wiem śiłá kroć cżłowiek ktory nie ieſth bácżny
10:
práwie/ pocżnie ſobie niethrefnie/ á nie zda mu
11:
ſie/ áby co ná tey/ ábo ná owey rzecży należáło/
12:
áno białagłowá nie pomáłu ſie káżdą obráźi.
13:
A to ſie nikomu więcey nie trefia/ iáko owemu/
14:
ktory przypuśćiwſzy zbytnie do ſerczá miłość/
15:
vmiárkowáć ſie/ á cięſzkośći wnętrzney zátáić
16:
w ſobie nie vmie: więcz ſkoro mu ſie doſtánie s
17:
thym cżłowiekiem kogo miłuie mowić/ záwdy
18:
ią od lámentow/ od nárzekánia/ od vſkarżánia
19:
pocżnie/ y będzie wyciągał białągłowę ná ták
20:
niepodobne rzecży/ iż prze on iego nieſłuſzny/ á=
21:
ni nacżęſny vpor/ w ohyzdę do niey przydzie:
22:
drugi záſię nie będzie vmiał nicz inego/ iedno o
23:
thowárzyſzu ſwym zle mowić/ zwłaſzcżá ieſli
24:
bacży białeygłowy chęć iáką kniemu/ ktorey o=
25:
nemu zaźrzącz/ wſtrzymáć ſie niemoże/ áby go
bez wſze


strona: Cc6v

Kſięgá
1:
bez wſzelákiey przycżyny ſzkálowáć niemiał/ á
2:
przy tym ſzkálowániu/ doſtánie ſie też iáka ſznu
3:
pká y oney/ tákże też bez winy: áż y do tego przy
4:
dzie/ że będzie chciał mieć po niey/ iżby z nikim
5:
nie mowiłá/ áni w tę ſtronę pátrzyłá/ gdzie ten
6:
ſtać będzie/ koo on ma towárzyſzem w miłośći:
7:
gdzie zá temi złemi poſtępki/ nie telko táki zią=
8:
trzy przećiwko ſobie białągłowę/ ále ią y w to
9:
wpráwi/ iż tám tego kogo woley niemiáłá/ mi
10:
łowáć pocżnie: ábowiem oná boiáźń (kthorą
11:
ma ieden káżdi kto miłuie/ áby białagłowá dla
12:
nowego ſługi iego nie porzućiłá) wydáie cżło=
13:
wieká/ iż ſie ſam zna być nie ták godnym miło=
14:
śći/ iáko then/ kogo ma w podeźrzeniu: Y ſtąd
15:
hneth białagłowá onego ſie rozmiłuie/ á rozu=
16:
mieiąc/ iż cokolwiek o nim złego ſłyſzy/ wſzyt=
17:
ko ten o nim iáko nieprzyiaciel głowny/ z wa=
18:
śni ſieie/ chociaż będzie y prawdá/ przedſię one
19:
mu wiáry nie da/ ále co dáley to bárziey miło=
20:
wáć go będzie. Ku themu powiedział pan
21:
Derſniak. Ia ſie wyznawam być tákim proſta
22:
kiem/ iż niewiem iáko inácżey w miłośći ſobie
23:
pomocz/ iedno thą drogą/ ábych o towárzyſzu
24:
ſwym zle mowił: chybá żebyś mię w. m. cżego
25:
lepſzego nań náucżył. Odpowiedział pan
Koſtká.


strona: Cc7

Trzecia.
1:
Koſtká. Pomniſz podobno w. m. onę przepo
2:
wieść Włoſką. Kiedy nieprzyiaciel thwoy po
3:
pás w wodę wpádnie/ poday mu rękę/ á wyr=
4:
wi go z niebeſpiecżeńſtwá: ále kiedy ták wpá=
5:
dnie/ iż mu ſie w gębę lać pocżnie/ náſthąṕ ná
6:
łeb/ á pogrąż go do oſtátká. Tymżeć też więcz
7:
ſtrychem drugi idzie/ ná ſwego towárzyſzá/ iż
8:
poki nie widzi pewney dziory/ kthorąby go ná
9:
ſzyię zepchnąć mogł/ poty nic nie pokázuie nie=
10:
przyiáźni/ y owſzem rychley chęć/ á życżliwość:
11:
ále kiedy cżás/ á pogodę vpátrzy/ iż go mową
12:
ſwą prawdziwą/ ábo nieprawdziwą pewnie
13:
ſkáźić może/ thu iuż bez wſzelákiey miáry/ ze
14:
wſzythkim złym nań wyiedzie. Iedno żebych
15:
ia tego nigdy niechciał/ áby Dworzánin obłu=
16:
dnoſcią/ á zdrádą nárabiáć miał: przeto forty
17:
lu przyſtoinieyſzego niemáſz ná to/ áby on to=
18:
wárzyſzá poráźił ná głowę/ iáko ten/ iżby bár=
19:
ziey miłował/ niż towárzyſz/ chćiwiej ſłużył niż
20:
on/ godnieyſzym/ dzielnieyſzym/ hoinieiſzym/
21:
ſkromnieiſzym/ bácżnieiſzym był niż on/ y pil=
22:
niey przeſtrzegał tego/ áby prze iego przycżynę/
23:
białagłowá we złe mniemánie nie przyſzłá.
24:
Toć ſą te rzecży/ ktoremi prędko Dworzánin
25:
w miłośći wſkura/ á towárzyſzá ná zad zoſtá=
wi/ kto=


strona: Cc7v

Kſięgá
1:
wi/ kthory wyfukáć/ á nie wymiłowáć miłość
2:
chciał. Ale nie iedno ći ktorzy fukáią/ ábo ná=
3:
rzekáią wielkimi ſą w miłośći proſtaki/ śiłá ie
4:
ſzcże mimo the/ głupich ſie záwadza: boć ſie y
5:
ow rozumem bárzo nie przeſádził/ czo mi owo
6:
do pánny przyſzedſzy z reyeſtru ſłowká ſthá=
7:
wia/ iż białagłowá dla oney iego potworney
8:
Rhetoryki/ áby ſie przed nim proſthacżką nie
9:
popiſáłá/ máło ábo nicz mowi/ iednoby rádá
10:
chudzinká/ czo nayprędzey zbyłá go s ſzyie/ bo
11:
ſie iey oná godziná/ rokiem widzi. Więcz y o
12:
tákiego nie trudno/ ktory vſtháwicżnie Boże
13:
niewidy o ſobie powieda: álbo y o owego/ kto=
14:
ry to powieda/ czo iemuż ſámemu ſzkodzić ma.
15:
iáko ia cżęſtho ſłycham/ y ſmiać ſie bárzo muſzę
16:
iednemu/ (á nigdy ten bez pánny) kiedy mowi
17:
przed białemigłowámi. Dziwna rzecż práwi
18:
miły Boże/ Iam nie trefił ieſzcże ná białągło=
19:
wę/ ktora by mie miłowáłá. Więcz ſie proſtak
20:
w tym nie bacży/ iż one co tego ſłucháią/ biorą
21:
ſobie w głowę/ y mowią/ Wierę tho muśi być
22:
nicz dobrego/ á ſnadź niethelko miłośći nie go=
23:
dzien/ ále áni chlebá/ kthorym ſie karmi/ á cże=
24:
muż ia mam być podleiſzą/ niż te wſzytki/ ktore
25:
go miłowáć niechciáły? Owa ſie tym ták bár=
zo pſuie/


strona: Cc8

Trzecia.
1:
zo pſuie/ iż go białegłowy wſzytki zá pomiotło
2:
máią/ ániby go miłowáły/ by im dał wſzythko
3:
złoto/ czo go ná ſwiecie. Ieſzcże y tákiego po=
4:
trefi/ ktory towárzyſzá co z nim ná iednym mie
5:
ſcu miłuie chcząc káźić/ przed białemigłowámi
6:
o nim ták mowi. Miły boże/ tho tu áni vrody/
7:
áni głádkośći/ áni rozumu/ áni obycżáiow/ áni
8:
godnośći niemáſz nic nád ludzie/ á przedſię dia
9:
belſkie ſzcżęſcie ma/ iż go wſzythki białegłowy
10:
miłuią. Y thák oną ſwoią zazdroſcią/ chociaż
11:
wprawdzie nie będzie tám ten iſty/ bárzo miło
12:
śći godzien/ czo y one ſáme znáć będą/ vcżyni
13:
mu dobre mniemánie/ iż nietelko oná/ kthorey
14:
rad ſłużył/ ále y drugie/ (rozumieiąc w nim być
15:
iáką ſkrytą cnotę/ dla ktorey go ták wiele bia=
16:
łychgłow miłuie) miłowáć go pocżną.
17:
Roſmiał ſie ná tho pan Kriſki/ y powiedział.
18:
Iſcie że Dworzánin bácżny/ tymi ſztukámi nie
19:
puidzie. Dołożył pan Derſniak. Ani thák
20:
ſproſnie ſobie pocżnie/ iáko niedawno Woie=
21:
wody iednego ſługá/ ále tego nie powiem/ áby
22:
pan Koſtká/ ktory ſtronę białychgłow mocnie
23:
trzyma/ niemiał przycżyny męſzcżyzn ſthrofo=
24:
wáć. Powiedział ná to I. M. pan Lubel=
25:
ſki. Prawdá ma záwdy mieiſcze/ przeto pánie
Derſnia=


strona: Cc8v

Kſięgá
1:
Derſniaku/ nietelko komu inemu dla niey/ ále y
2:
ſobie byś w. m. niemiał przepuſzcżáć: wſzákoż
3:
dozwalam tego w. m. ábyś oſoby nie miáno=
4:
wał/ ále nam w. m. rzecż powiedz/ iáko byłá.
5:
Zátym pan Derſniak. Niedawno (iákom
6:
powiedział) tego dobrego páná miłowáłá ie=
7:
dná boháta/ y piękna białagłowá/ ná ten cżás/
8:
kiedy przy pánie ſwym mieſzkał w Krákowie:
9:
Pothym gdy pan s Krákowá odiechał/ y on z
10:
nim poſpołu/ páni będąc z odiechánia iego bár
11:
zo teſkliwą/ nápiſáłá do niego liſt/ proſząc lá=
12:
mentliwemi ſłowy/ áby ná kilká dni do niey ſie
13:
wroćił. Przyiechał: s pánią miał rozmowę/ y
14:
tyle dni iáko prośiłá zmieſzkał. Kiedy do żegná
15:
nia przyſzło/ miedzy inym zálecániem ktore ob
16:
fite ze wzdychániem/ y łzámi było/ prośił iey/
17:
áby pomniąc ná tho/ iż ią z duſze miłuie/ nigdy
18:
chęći ſwey przećiwko iemu nie odmieniáła/ y
19:
dołożył/ á iżby w goſpodzie/ co s końmi/ y s cże
20:
ládzią ſtrawił/ zań roſkazáłá zápłáćić: Zdáłá
21:
ſie dobremu pánu rzecż ſłuſzna/ ponieważ ná
22:
prośbę iey ná zad ſie wroćił/ áby ná thym nicz
23:
nie ſzkodował. Thu gdy wſzytczy ſmiać ſie
24:
pocżęli/ y drudzy zá tákową ſproſność (zá kto=
25:
rą ſie iemu ſámemu było podobniey/ ieſli miał
iáką


strona: Dd

Trzecia.
1:
iáką iſkierkę rozumu) wſtydzić. Rzekł thu
2:
pán Boiánow. Ieſzcże ia nie bacżę pánie Der=
3:
ſniaku/ ábyś ſie w. m. tą powieſcią pánu Koſt
4:
ce záchował/ bo tu może káżdy znáć/ co zá bacże
5:
nia byłá tá dobra páni/ ktora ták wielkiego o=
6:
ſłá miłowáłá: á ſnadź tho byłá obráłá miedzy
7:
inemi ſługámi ſwemi/ zá bácżnieyſzego/ wzgar
8:
dziwſzy chęcią drugich/ ktorym on był ná ręcze
9:
podáć wody nie godzien. Powiedział pan
10:
Kriſki/ A co wiedzieć/ ieſli then w cżym inym
11:
nie był bácżny/ iedno to kęs vſtąpił w tym wy=
12:
kupieniu z goſpody: bo cżłowiek kiedy zbytnie
13:
miłuie/ śiłá mu ſie kroć threfi/ bárzo głupie po=
14:
cżąć ſobie. A chceſzli w. m. pánie Derſniaku
15:
prawdę powiedzieć/ ſnadź ſie j w. m. ſámemu/
16:
y to y owo nie raz przydáło w miłośći.
17:
Rzekł pan Derſniak. Prze páná Bogá pokryć
18:
to lepiey/ niż wynorzyć/ co ſie kiedy komu trefi=
19:
ło. Bá lepiey owa wynorzyć powiedział
20:
pan Wapowſki/ áby cżłowiek drugiraz w tho
21:
wpaść niemogł/ ábo ieſli wpádnie/ áby ſie v=
22:
miał poráthowáć. Ale pánie Koſtká gdyżeś
23:
w. m. pokazał drogę Dworzáninowi/ iáko po
24:
zyſkáć/ y záchowáć ſobie łáſkę ma tey/ kthorey
25:
kiedy będzie ſłużył/ y odſtrychnąć od niey tho=
Dd wárzy=


strona: Ddv

Kſięgá
1:
wárzyſzá: powinieneś go w. m. y thego náu=
2:
cżyć/ ieſliby mu kiedy do miłośći táiemney przy
3:
ſzło/ iáko w to ma potrefić/ iżby ſie w niey nigdi
4:
nie wydał. Odpowiedział pan Koſtká.
5:
Ia com wiedział/ thom powiedział/ á komu ſie
6:
máło widzi/ cżytay ſobie Ouidiuſa. Ná to
7:
pan Derſniak powiedział. Nie bacżę ia áby y
8:
Ouidius był w tym wielkim miſtrzem/ ponie=
9:
waż iednemu przed białągłową pijánym ſie
10:
cżynić każe. Nadobny fortyl ku pozyſkániu łá
11:
ſki. A ieſzcże tho foremnieyſzy/ kthory też on zá
12:
wielki kunſzth kładzie: Kiedyć ſie práwi trefi
13:
być ná bieſiedzie/ á będzieſz tám/ chciał tho dáć
14:
znáć vpodobáney tobie białeigłowie że ią mi=
15:
łuieſz/ omocżże w winie pálec/ y nápiſz tho ná
16:
ſthole. Odpowiedział pan Koſtká. Ná on
17:
cżás/ nie miano tego zá ſproſność. A prze=
18:
to/ Powiedział pan Derſniak/ ieſliż ſie tą ſpro=
19:
ſnoſcią ná on cżás ludzie nie brzydzili/ wielkie
20:
podobieńſtwo/ że y w miłośći/ nie było ták pię=
21:
knego ſpoſobu/ thák vcżćiwych obycżáiow v
22:
nich/ iáko ſą v nas teraz. A ták w. m. nie vká=
23:
zuiąc nam do Ouidiuſá/ pocżni około tego mo
24:
wić/ iáko Dworzánin ma poſtępowáć/ áby go
25:
w táiemney miłośći nie poſlákowano.
Zátym


strona: Dd2

Trzecia.
1:
Zátym pan Koſtká powiedział. Mnie ſie thák
2:
widzi/ iż ktho chcze miłość ſwą táiemną mieć/
3:
trzebá ſie tych rzecży ſtrzedz/ ktore ią rozgłaſzá
4:
ią: gdzie tego ieſt bárzo wiele/ ále miedzy ine=
5:
mi rzecżámi/ niewiem áby co prędzey cżłowie
6:
ká wydáło/ iáko kiedy náder tháiemnym być
7:
chce/ nikomu á nikomu nie vfáiącz: ábowiem
8:
iż káżdy kto miłuie/ ſtára ſie o to/ áby chęć ſwą/
9:
y ſerdecżną miłość/ czo náibárziey miłey ſwey
10:
pokazał/ kiedy niema przyiacielá tákiego/ kto=
11:
ryby y poſełſtwo donośił/ y o chęći tákowey v=
12:
miał powiedzieć/ ſam przez ſię tho ſpráwuiąc/
13:
ludzkie ocży ná ſię obroći: gdzie hnet (iż to ieſt
14:
przyrodzona rzecż cżłowiekowi/ chcieć wſzyt=
15:
ko wiedzieć) ſkoro ono ktho zocży/ á pocżnie
16:
mieć w podeźrzeniu/ ták długo będzie podſtrze
17:
gał/ ták pilnie będzie vpátrował/ áż ſie wſzyt=
18:
kiey prawdy dowie: á dowiedziawſzy ſie/ iuż
19:
to będzie iego wielka roſkoſz/ ná wſzytek ſwiát
20:
ono rozwołáć. Ale przyiaciel w they mierze/
21:
wielka á wielka ieſt podporá/ ábowiem mimo
22:
to/ iż y zálećić/ y porádzić może/ śiłá kroć to ná=
23:
práwi/ coś ty był oſlepiony miłoſcią ſkáźił: á=
24:
ni temu zábieżeć thy możeſz/ cżemu przyiaciel/
25:
(myſląc o thym/ żeby wſzytko táiemnie było)
Dd 2 łatwie


strona: Dd2v

Kſięgá
1:
łatwie zábieży. Ieſzcże co więcey/ wielka odel
2:
gá ieſt/ kiedy ty miłoſcią ſtrapiony/ maſz przed
3:
kim cięſzkość ſwą wynorzyć: iáko też záſię przy
4:
będzie roſkoſzy/ gdy maſz przed kim rádoſć ſwą
5:
powiedzieć. W tym powiedział pan Bo=
6:
iánow. Ieſzcże nie ták bárzo to/ iáko czo inego
7:
miłość rozgłaſza. Rzekł pan Koſtká/ A coż
8:
to tákiego. Odpowiedział pan Boiánow.
9:
Hárdość białychgłow/ á chcenie przodkowá=
10:
nia: kthemu głupſtwo zmieſzáne z okrucieńſt=
11:
wem: bo one ſtáráią ſie záwdy/ áby co naiwię
12:
cey ſług miáły/ á iżby wſzytcy (gdzieby to mo=
13:
gło być) w wielkiey miłości vmieráiącz/ w
14:
proch ſie obraczáli/ á s tego prochu/ żeby záſię
15:
cżłowiek ſie vcżynił/ dla tego/ áby go po wtore
16:
tenże płomień miłośći mogł ſpalić. Więc cho=
17:
ciaż też y one pod cżás miłuią/ á wſzákoż kochá
18:
ią ſie w tákowey miłych ſwych męce: bo ták ro
19:
zumieią/ iż/ im więcey ſług ich ieſt zboláłych ná
20:
ſercu/ ſtrapionych ná vmyſle/ ktorym ſwiát o=
21:
mierzł/ iż ſmierći prágną/ thym więtſza ich ſła=
22:
wá ieſt/ że ſwiátem rządzą/ y mogą ſwoią pię=
23:
knoſcią/ znędzić/ ábo vbłogoſłáwić: dáć zdro=
24:
wie/ ábo chorobę: ſmierć ábo żywot/ temu ko=
25:
mu racżą. To ieſt ich pokarm naiſmacżniey=
ſzy/ y te=


strona: Dd3

Trzecia.
1:
ſzy/ y tego ták bárzo ſą chćiwe/ iż áby go im zá=
2:
wſze doſtáło/ trzymáią ná ſłowie ſługi ſwe/ że
3:
áni łáſki znácżney/ áni niełáſki widomey poka
4:
záć im chcą: ále iżby chćiwość w nich nie zgá=
5:
ſłá/ fráſunk był/ á nádzieiá trwáłá/ raz ſie ſuro=
6:
wie/ drugiraz łágodnie ſtháwią/ á ſwoy nay=
7:
mnieyſzy pokaz łáſki/ poſtáwą ábo wzrokiem/
8:
chcą iżby zá náder drogi ſkarb oni przyimowá
9:
li. Y ták/ áby ſie zá cnotliwe vdáły/ ſtáráią ſie
10:
pilnie/ żeby tákową ich ſurowość/ y nie ludzkie
11:
poſtępki ználi ludzie/ á mogli ták ſobie myſlić/
12:
Wierę kiedy ſie tá/ ták ſrodze obchodzi s tymi/
13:
ktorzy ſą iey chęći dobrze godni/ pewnie ći kto
14:
rzy nie ſą godni/ w popiele v niey leżeć muſzą:
15:
Owa pod tym płaſzcżem/ miewáią więcz bie=
16:
ſiadki nietrefne ledá s kim/ á ſługá pocżćiwy bę
17:
dzie na ſtronie: kthoremu ieſliby było co táko=
18:
wey łáſki pokazano/ mimo pociechę kthoraby
19:
białeygłowie mogłá być w tey mierze/ nie był
20:
by ſnadź był/ grzech ták wielki. Ale y tą roſko
21:
ſzą/ wolą one dáć o zięmię/ á nie záchowáć ſie
22:
temu/ kogo podcżás s ſerczá miłuią/ niżliby ſie
23:
do woley lámentem vſtáwicżnym iego nácie=
24:
ſzyć niemiáły. Zá cżym on nieboracżek znie=
25:
wolony miłoſcią/ muśi ták wiele cżynić/ thák
Dd 3 znácżnie


strona: Dd3v

Kſięgá
1:
znácżnie popiſowáć ſie s ſwoią chęcią/ iż ono/
2:
co zbytnie pokryte być miáło/ ná iáſnią wyni=
3:
dzie. Są ieſzcże drugie białegłowy potwor
4:
nieyſze/ ktore dowiodſzy tego chytroſcią ſwo=
5:
ią/ iż káżdi z ich ſług/ ma zá to/ że on ſam w miło
6:
śći płuży: ſieią dopiero miedzy nimi zazdrość/
7:
iednemu przy drugim więtſzą łáſkę pokázuiąc:
8:
á kiedy ten záſię mnima/ by był ná koniu/ to go
9:
ſłowy oboiętnymi záwieſzą/ álbo nań klucżkę
10:
iáką naydą/ áby ſie ſnim pogniewáć: zá ktorym
11:
pogniewániem/ iuż pozna że odpadł od łáſki/ á
12:
iny ná iego mieſcze wſtąpił: Skąd więc mie=
13:
dzy tákowemi ludźmi zaſcia/ poſwarki/ y wie=
14:
le złego roſcie: bo cżłowiek w tey mierze/ gdzie
15:
miłość dodáie ogniá/ trudno ſie ma vmiárko=
16:
wáć. Ale y to ieſzcże v drugich białychgłow
17:
máła pociechá przećiwko tey/ do kthorey teraz
18:
idę. Gdy męſzcżyzná vbogi/ miłoſcią niepo=
19:
mierną ſtrapiony/ wſzytko to vcżyni/ cżym ro=
20:
zumiał że miał pozyſkáć łáſkę/ á zwyciężyć ſer=
21:
cze ſwey miłey/ y oná chętliwie to przyiąwſzy/
22:
wzaiemną nieiáko miłość mu pokazáłá: tu ie=
23:
dnym rázem oná/ kiedy ſie miły naimniey ná=
24:
dziewał/ bez żadnej przycżyny/ pocżnie mu ſtro
25:
nić/ dáiącz to znáć/ iż obacżyłá w nim wrzecży
odmiá=


strona: Dd4

Trzecia.
1:
odmiánę/ á dáleko rozną miłość od pirwſzey
2:
miłośći: gdzie zá thákową odmiáną/ bliſki
3:
kres/ á koniecz/ ſwoiey przećiwko iemu chęći/
4:
poſtáwą opowie: ktora tho iey poſtáwá/ thák
5:
bárzo zgryzie cżłowieká/ iż áby onego co mni=
6:
mał/ że miał w garśći nie vthráćił/ znowu ſłu=
7:
żyć/ znowu zábiegáć/ znowu vlatáć/ iákoby do
8:
pierucżko theraz przyſtał/ znowu s chęcią ſwą
9:
wſzelákim ſpoſobem popiſowáć ſie/ znowu cię=
10:
ſzko wzdycháć/ znowu rzewno płákáć/ znowu
11:
ſrodze ſiebie przeklináć/ znowu niezwycżáynie
12:
przyſięgáć/ y ine rzecży dziwne cżynić muśi: ná
13:
czo wſzytko/ oſlepionego miłoſcią cżłowieká/
14:
then okrutny zwirz białagłowá przywiedzie/
15:
ktora ieſt chćiwſza krwie/ niż Tigris źwirzę.
16:
Teć tho dolegliwe á boleſne rzecży/ cżłowieká
17:
odkryią: bo ludzie/ dáleko to prędzey obacżą/
18:
niżli tá/ ktora temu wſzytkiemu dáłá przycży=
19:
nę: Y hnet zá kilká dni/ thák ſie oná miłość roz=
20:
głośi/ iż nie będzie mogł áni on/ áni oná ſtąpić/
21:
álbo iákiego naimnieyſzego znáku pokazáć/ á=
22:
by tyſiącá ludzi ocży tego nie podſtrzegáły.
23:
Więcz pirwey niż ku cżemu przydą/ wſzythek
24:
ſwiát ie poſądzi/ y zá pewne vwierzy/ iż w głę=
25:
boką miłość s ſobą záſzli. Aż do tego przydzie/
Dd 4 kiedy


strona: Dd4v

Kſięgá
1:
kiedy iuż białagłowá ſzalona ná oko to vźrzy/
2:
że on iey miły niemogącz dłużey okrucieńſtwá
3:
wytrwáć/ chcze wſzytko dáć we dyabły: dopi=
4:
ro oná miłość zbythnią pokázowáć/ dopiero
5:
wolą wſzytkę wypełnić/ y tho co roſkaże vcży=
6:
nić będzie chciáłá/ áby ono żniwo/ ná ktore mi=
7:
łość robiłá (gdy iuż cżłowiek poniekąd ozięb=
8:
nie) tym mniey wdzięcżne było/ y cżłowiek iey
9:
nie ták wiele był zá to powinien. Owa wſzy=
10:
tko cżynią opák/ iáko ich ieſt przyrodzenie: ták=
11:
że iż ſie iuż byłá oná miłość rozgłośiłá/ ſkuthek
12:
iej táiemny być nie może: zá cżym y białagłowá
13:
ſie o złą ſławę przypráwi/ y ow tego dozna/ że
14:
cżás/ y wielką pracą ſwoię wniwecż obroćił/ y
15:
ſkroćił ſobie żywotá/ onemi nieznośnemi frá=
16:
ſunki/ bez żadney pociechy/ y doſtánia wielkiey
17:
korzyśći: bo to/ czo po tym záżyie trochę roſko=
18:
ſzy/ nie wten cżás przydzie/ gdy tego cżłowiek
19:
náder prágnął/ y miał by to był ſobie zá wiel=
20:
kie ſzcżęſcie/ ále wten cżás/ kiedy máło ábo nic/
21:
dbał o to/ iż ſerce iuż zákámiáłe/ á ciáło vſtáwi
22:
cżnym bolem zmartwione/ iáko wielkiey bole=
23:
śći/ ták y roſkoſzy vcżuć niemoże. Zátym
24:
powiedział pan Wapow. Iam mnimał pánie
25:
Boiánowſki/ żeś W. M. z białemigłowámi
chciał


strona: Dd5

Trzecia.
1:
chciał wſtąpić w iednánie/ iż to chwilkę nieby=
2:
ło ſłycháć od w. m. bárzo vſzcżypliwego ſło=
3:
wá przećiwko im: lecż tákeś ich w. m. teraz do
4:
tknął/ iż tho znáć/ żeś ſie był w. m. dla wzięcia
5:
pośiłku cofnął/ iáko owo Táran názad odwo
6:
dzą/ áby tym moczniey vderzył: ále záprawdę
7:
iużby też cżás iną zácżąć/ á tey poprzeſtáć.
8:
Powiedział ku themu pan Koſtká. Bá iſcieby
9:
lepiey żebyſcie ſie w. m. s ſobą gryzli/ niż thák
10:
dotkliwie o białychgłowach mowić macie.
11:
Odpowiedział pan Wapow. Mnie thego w.
12:
m. nie przycżytay/ bo ia vſzcżypliwie przećiw=
13:
ko im nic nie mowię. Prawdá ieſt żem tey ſpo=
14:
ry/ ábo poſwarku nierad widział/ nie przetho
15:
ábych tego zwycięſtwá białymgłowam nie ży
16:
cżył/ ktoreś im w. m. otrzymał/ ále przeto/ iż y
17:
pan Boiánowſki więczey przećiwko im z wa=
18:
śni mowił/ niż áby ſie ták wſzytko náleść miá=
19:
ło/ y W. M. poſpołu s pánem Myſzkowſkim
20:
bárzieieś one chwalił/ niż przyſtało: á co więt=
21:
ſzego/ themi długiemi rozmowámi ſtráćiliſmy
22:
tho wſzytko/ co ſie ieſzcże około Dworzánino=
23:
wych przymiotow mogło powiedzieć.
24:
Powiedział pan Koſtká. Oto y s tego znáć/
25:
żeś w. m. białymgłowam nie życżliwy/ ponie=
Dd 5 waż te=


strona: Dd5v

Kſięgá
1:
waż tego żáłuieſz/ że thá Dworna páni z grubá
2:
przez mię wymálowána/ ták iáko táko ſtánęłá:
3:
bo ia to wiem pewnie/ iż ći pánowie/ czo iedno
4:
wiedzieli być/ Dworzáninowi ku ozdobie po=
5:
trzebnego/ wſzytko wypowiedzieli/ thák iż áni
6:
w. m. áni żadne (mym zdániem) nie naidzie/
7:
co by do tego miał przyłożyć: ále tho wſzytko/
8:
co teraz w. m. mowiſz/ rychley z zazdrośći po=
9:
chodzi/ niż áby Dworzáninowi cżego ieſzcże
10:
doſtáwáć niemiáło. Powiedział pan Wa=
11:
pow. To ieſt rzecż pewna/ iż mimo the rzecży/
12:
ktore ſie Dworzáninowi náznácżyły/ śiłábych
13:
ia ieſzcże chciał przycżynku do tego: ále ieſli ich
14:
Miłość przeſtawáią ná thym/ áby on więcey
15:
nie mogł/ áni miał w ſobie/ iedno iuż zoſtał tá=
16:
kim/ thedy y ia rad przeſtawam: á miał li bych
17:
prágnąć áby ſie w kthorey rzecży Dworzánin
18:
odmienił/ tedy wnicżym inym/ chybá w thym/
19:
iżby był troſzkę białymgłowam przychylniey=
20:
ſzym niż pan Boiánowſki/ ále też záſię/ nie thák
21:
bárzo ſprzyiáźliwym/ iáko/ ábo pan Koſtká/
22:
ábo pan Myſzkowſki. Ku temu pan Lubel=
23:
ſki powiedział. Doſwiádſzy tu hnet tego káż=
24:
dy pánie Wapowſki/ ieſli w. m. tyle maſz ro=
25:
zumu w ſobie/ iż możeſz Dworzániná ku więt=
ſzey do=


strona: Dd6

Trzecia.
1:
ſzey doſkonáłośći przywieść/ niżli go ći páno=
2:
wie przywiedli: á przeto rácż w. m. to wſzyt=
3:
ko powiedzieć/ co maſz w tey mierze ná ſwym
4:
vmyſle/ bo ieſli tego w. m. nie vcżyniſz/ thedy
5:
będziem wſzytcy ták rozumieć/ iáko y pan Ko=
6:
ſtká/ to ieſt/ iż ku temu co ſie powiedziáło około
7:
Dworzániná/ nic ſie przyłożyć więcey niemo=
8:
że/ ále żeś to w. m. mową tą chciał vbliżyć ſła=
9:
wie Dworney pániey/ rozumieiącz że iuż oná
10:
ieſt/ we wſzem rowna Dworzáninowi/ othoż
11:
áby rowną nie byłá/ chczeſz nas w. m. w they
12:
wierze zoſtáwić/ y práwie to w nas wmowić/
13:
iż Dworzánin może być dobrze więthſzym ie=
14:
ſzcże/ niż iáko ieſt od tych pánow ſtworzony.
15:
Odpowiedział pan Wapow. Te ktore thu
16:
były ku cżći/ y ku háńbie białychgłow/ nád miá
17:
rę ſłowá/ ták nápełniły vſzy káżdego/ iż tám nic
18:
iuż więcey wniść by nie mogło/ á też nie widzi
19:
mi ſie/ áby cżás znieść mogł/ cżyiego theraz z
20:
rzecżą roſpoſtrzenia. Do iutrá tedy odło=
21:
żmy/ (rzekł pan Lubelſki) bo y więczey cżáſu
22:
będzie/ y to wſzytko dziſieyſze wynidzie z gło=
23:
wy/ iż vſzy náſze tho co w. m. powieſz/ przyiąć
24:
w ſię będą mogły. Thego domowiwſzy/
25:
pan Lubelſki powſtał/ á z nim wſzy=
26:
ſcy poſpołu.

strona: Dd7

1:
Kſyęgá Cżwarta/
2:
Dworzániná.
3:
S
Nadź lepiey ieſt/ gdy kogo ſzká=
4:
rádzye gánią/ niż kiedy máią
5:
ſzcżuple chwálić: bo ten kto lży/
6:
á gáni/ im to z więtſzą furią cży
7:
ni/ tym go ludzie zá złoſliwſze=
8:
go/ á onemu o kim zle mowi/ więtſzego nieprzy
9:
iacielá rozumieią/ y przeto poſpolicie tákowey
10:
powieśći nikt nie wierzy: ále kto ſkąpie chwa=
11:
li/ widzi ſie ták ludziom/ iákoby niemiał co po=
12:
wiedáć/ bo to rozumieią/ że onemu o kim mo=
13:
wi ieſt przyiacielem/ y radby go wynioſł áż do
14:
niebá/ ále co? niemoże práwi nic náleść w nim
15:
oſobneo cżymby go ozdobić/ j wyſtáwić mogł.
16:
To mnie przychodzi ná myſl piſząc tę cżwartą
17:
kſięgę/ y obawiam ſie áby ći zmárli/ kthore thu
18:
wſpominam/ memu vbogiemu pioru/ ktore do
19:
ſkonále onych chwalić nie vmie/ zá złe niemieli.
20:
Ale iáko ich moie piſmo rozgniewa/ thák ie tho
21:
niechay błaga/ iż v wſzech ludzi w pámięći ſą
22:
ſwieżey/ y káżde cnotliwe ſerce ſmierći ich płá=
23:
cże/ á nieſzcżęſcie złorzecży/ ktore/ máiącz wła=
dzą nád


strona: Dd7v

Kſięgá
1:
dzą nád ludźmi/ nairádniey ſie ná cznotliwe/ á
2:
godne tárga: y w thym zawodzie/ gdzie wiel=
3:
dzy ludzie ku doſtoieńſtwu/ á wyſokiey ſtolicy
4:
bieżą/ iedne wpuł kreſu/ drugie práwie w then
5:
cżás/ kiedy dobiegáią/ trzecie hnet z mieſczá/ iż
6:
áni pożądánego kreſu záźrzeć mogli/ obala/ á
7:
nádzieie wſzytki náſze/ y pilne ſtháránia w ni=
8:
wecż obráca. Abowiem rychło po tych rozmo=
9:
wach Kſiądz Mácieiowſki poſłał przed ſobą
10:
ná on ſwiáth/ trzech godnych wielkiey chwały
11:
ludzi: miedzy ktoremi pirwſzy był pan Alexán
12:
der Myſzkowſki/ y náuką/ y vrodą/ y przymio
13:
ty/ oſobny cżłowiek/ ktorego wten cżás/ kiedy
14:
(zá wtárgnienięm Tátárow w ziemie Podol=
15:
ſkie) Krol I. M. dworowi ſwemu ruſzyć ſie
16:
kazał/ á on dworzáninem będącz/ gotował ſie
17:
ná to/ áby pánu ſwemu vcżynił poſługę/ ſmierć
18:
nie vbłagána pożyłá. Po nim pan Andrzey
19:
Koſtká/ znácżney náuki/ j oſobnych obycżáiow
20:
młodzieniec sſzedł s ſwiátá. A pan Lupá Pod
21:
lodowſki/ iż był ſtárſzym nád dworem kſiędzá
22:
Mácieiowſkiego/ thuż przed pánem ſwym/ y
23:
bliſko krwią powinnem/ iáko ná zyemi cha=
24:
dzał/ ták y do niebá iść muſiał: cżłowiek byſtre
25:
go rozumu/ á do ſpraw/ do práwá/ do biegło=
śći w


strona: Dd8

Cżwarta.
1:
śći w rycerſkim rzemięſle: do wiádomośći rze=
2:
cży/ Koronie Polſkiey należytych ták gotowy/
3:
iż w tym mogł nie dáć nikomu przodku. Nie
4:
wſpominam ná tym mieſcu kſiędzá Mácieio=
5:
wſkiego/ bo wiem iż Chroniká Polſka dobrze
6:
o nim/ y długo mowić muśi/ iáko o tym/ ktory
7:
cżáſu ſwego śiłá ná ſobie trzymał/ y the rzecży
8:
do khtorych teraz przyſzło iáko pan wielkiego
9:
rozumu/ dáleko przed cżáſem widząc/ zábiegał
10:
im tyle/ ile wolność Polſka znieść/ á władza ie=
11:
go przy łáſce páńſkiey doſiącz mogłá. Vmárł
12:
pothym pan Boiánowſki Polſki Philozoph/
13:
ktory przyrodzonym rozumem ſwym (bo chy=
14:
bá w Hiſtoriey/ nie był on w náukach biegły)
15:
głębokich rzecży doſięgał/ á powieśći prawdzi
16:
wych/ trefnych/ y ku życiu cżłowiecżemu poży=
17:
tecżnych/ thák wiele w Polſzcże náſiał/ iż tego
18:
niemáła kſięgá być by mogłá. Rychło zá pá=
19:
nem Boiánowſkim/ pan Derſniak położył gło=
20:
wę/ godny w Polſzcże cżłowiek/ y Poetá oſo=
21:
bny: przyiaciel przyiacielowi: do ſtáthecżnych
22:
rzecży ſtátecżny: do bieſiednych trefny: do cży=
23:
nienia/ ſpráwny: do rády/ wzięthy: owa tháki
24:
był/ iákiego nam bezeczna ſmierć zaźrzáłá.
25:
Ná páná Kriſkiego potym/ á páná Wapow=
ſkiego


strona: Dd8v

Kſięgá
1:
ſkiego koley przyſzłá/ dwu ták oſobnych ludzi/
2:
iákich Náturá rzadko/ á rzadko ná ſwiáth pu=
3:
ſzcża/ á iż rzadko/ przyſthało było/ iżby ich nam
4:
byłá ták prędko nie bráłá/ ále dopuśćiłá podzi
5:
wowáć ſie w nich Boſkiey ſpráwie: ábowiem
6:
mimo vrodę/ kſtałth/ y twarz przyiemną obu=
7:
dwu/ były w nich obycżáie Polſkie chwálebne:
8:
były cnoty przednieyſze wſzytki: był oſtry do=
9:
wćip: było ćwicżenie: byłá wiádomość rzecży/
10:
y ſwych/ y poſthronnych: byłá biegłość/ ſprá=
11:
wá/ bywáłość: byłá náuká wielka: Vżywáłá
12:
ich Rzecżpoſpolita do Legácij: w kthorych ná
13:
Seimach wolnośći Polſkiey/ á v Papieżow/ v
14:
Czeſárzow/ v Krolow/ máieſtatu/ y doſtoień=
15:
ſtwá Korony they ſtrzedz vmieli: vżywał ich
16:
ſąſiad/ vżywał przyiacziel/ vżywał krewny:
17:
gdzie theraz y krewny/ y przyiaciel/ y ſąſiad/ y
18:
wobecz wſzytká Koroná ſmierći ich nie wſpo=
19:
mni bez żalu: y thák rozumie/ że Pan Bog ná
20:
Polſkę gniew ſwoy oſtrzy/ kiedy iey godne lu=
21:
dzi bierze. A trochę przed ſmiercią páná Wa=
22:
powſkiego/ wziął pan Bog onego ſwiętego pá
23:
ná/ Sthániſłáwá Mácieiowſkiego/ kiedy iuż
24:
był zoſtał Káſzthellanem Sendomirſkim/ w
25:
ktorym pánie ácż náuká doſyć wielka byłá/ czo
y wirſz


strona: Ee

Cżwarta.
1:
y wirſz iego pokázuie/ ále tą/ nie ták bárzo ſły=
2:
nął/ iáko cnotą/ ludzkoſcią/ dobrocią/ á mądrą
3:
ſenthencią w rádzie: nikomu on zle nie myſlił/
4:
nikoo nie krzywdził: w nim nie byłá żadna chci=
5:
wość nábywánia ták máiętnośći/ iáko y doſto
6:
ieńſthwá: w nim nie byłá zazdrośc/ w nim nie
7:
były obrzydłe obycżáie/ ále tho było/ cżego ſie
8:
cżłowiek námiłowáć niemogł do woley. Y wi
9:
dzi mi ſie by tácy wſzytcy byli w wyſzſzym ko=
10:
le/ mniey by ſie kołyſáłá tá łodź Rzecżypoſpo=
11:
litey/ niżli ſie kołyſze. Lecż o thym niechay bę=
12:
dzie doſyć ná tęn cżás/ á do rozmowy ſie Prą=
13:
dnickiey wroćmy.
14:
☞Názáiutrz tedy po trzeciey rozmowie/ (iá
15:
ko ia mam ſpráwę) pan Wapowſki nie przyie=
16:
chał ku obiádu ná Prądnik/ s cżego ták niekto=
17:
rzy ſądzili/ że nád kſięgámi záſiadł/ bo iednák
18:
po przeſzłey wiecżerzy/ rychło ſie był s Pradni
19:
ká pokwápił. W godzinie po thym/ ábo trochę
20:
pozniey/ po obiedzie (kiedy iuż był kſiądz Bi=
21:
ſkup ná pokoy odſzedł) przyiechał/ ktorego gdy
22:
pan Lubelſki vźrzał/ ták powiedział. Iuż tu by
23:
li drudzy pánie Wapowſki o w. m. zwątpili/
24:
álem ia przyiechánia W. M. był pewien: y dla
25:
teo niekazałem ſie pánom rozchodzić/ ábyś w.
Ee m. dziś


strona: Eev

Kſięgá
1:
m. dziś z rzecżą ſwoią odpráwić ſie mogł.
2:
Rzekł zátym pan Wapow. Niewiem iáko ſłu
3:
ſznie Miłośćiwy pánie tho brzemię włożycieś
4:
w. m. ná mię racżył/ bo iżem ia powiedział że
5:
Dworzáninowi wiele ieſzcże przidáć było trze
6:
bá/ nie iuż prze to miałem ia być wypełniácżem
7:
tych rzecży. Ale kiedyż ſie ták w. m. zdáło/ prze
8:
ćiwić ſie roſkazániu w. m. nie przyſtoi. To
9:
iedno ſobie obwárowáć v Ich Miłośći mu=
10:
ſzę/ áby nie cżekáli odemnie wſzytkiego tego/ co
11:
by zupełną doſkonáłość Dworzáninowę zá=
12:
mykáło: ále to telko ia powiem/ cżym bych ſie=
13:
bie z grzechu zazdrośći ocżyśćił: iáko mi tho
14:
wcżorá zádano/ żebych ia/ dla vbliżenia ſławy
15:
Dworney pániey/ náidował cżegoś wrzecży
16:
nieſpełná w Dworzáninie/ á tym fortylem/ iż=
17:
bych go wyſzſzym niż onę/ vcżynić chciał/ nie iż=
18:
by ták w iſtey prawdzie być miáło. A ták/ nie
19:
chcząc ia/ áni mogącz być długim w ſwey mo=
20:
wie/ á prowádząc ku końcu rzecż zácżętą/ y do=
21:
brze rozebráną od thych pánow/ y wſzytkiego
22:
tego potwirdzáiąc/ co oni powiedzieli/ ták po=
23:
wiedam: Iż s tych rzecży kthore zowiemy do=
24:
bremi/ ſą iedne ktore ſáme przez ſię/ á zgołá zá=
25:
wdy ſą dobre/ iáko to/ mierność/ mężność/ zdro
wie/ y


strona: Ee2

Cżwarta.
1:
wie/ y wſzytki ine cnoty/ kthore ſpokoyny á v=
2:
gruntowány vmyſł cżynią: A drugie záſię ſą/
3:
ktore nie przez ſię ſáme ſą dobre/ ále dla końcá/
4:
ku ktoremu ſie ſciągáią/ iáko to/ piſáne práwo/
5:
ſzcżodrobliwość/ boháctwo/ y co dáley ieſt te=
6:
mu podobnego. A przeto ia thák rozumiem/ iż
7:
Dworzánin then doſkonáły/ iákiego wypiſał
8:
pan Kriſki/ s pánem Myſzkowſkim/ ieſt rzecż
9:
dobra/ y godna wielkiey chwały/ ále nie przez
10:
ſię ſámá/ iedno dla końcá/ ku ktoremu przywie
11:
dziona być może: Abowiem by ſie s thego nie
12:
miáło co więcey záwiązáć/ iż Dworzánin ſlá=
13:
chćiczem ſie vrodzi/ iż będzie dobrych obycżá=
14:
iow/ wdzięcżney poſtáwy/ mądry/ trefny/ ćwi
15:
cżony/ iedno to/ żeby telko był tákim ſam dla ſie
16:
bie/ nie było by przecż záprawdę ſzyie łámáć/ á
17:
ták wiele ſtáránia/ y pracey (iákoż tá muśi być
18:
kto chce w thym wſzytkim być doſkonáły) po=
19:
deimowáć: Y owſzem rzekłbych ia/ że drugie
20:
zabáwy/ kthoremi ſie Dworzánin podług ná=
21:
znácżenia tych pánow páráć ma/ iáko ieſt grá/
22:
taniec/ muzyká/ ſą rzecży lekkie/ prożne/ á hneth
23:
cżłowieká ktory oſobę iáką więtſzą ná ſobie no
24:
śi/ rychley zelżyć/ niż ozdobić mogą: bo owe
25:
ſtroie oſobnieyſze/ koſzty/ máſzkári/ y ine rzecży
Ee 2 ktore


strona: Ee2v

Kſięgá
1:
kthore ſie dla miłośći/ á zabáwy z białemigło=
2:
wámi dzieią/ niechay mowi czo ktho chcze/ ále
3:
rzadko by czo lepſzego zbudowáć miáły/ iedno
4:
to/ że cżłowiek zniewieſcieie/ á młody zwłaſz=
5:
cżá ná dziwną ſie roſpuſtę vdawſzy/ wſzytkie=
6:
go ſiebie ſkáźi: ſtądże to ieſt/ iż dziſieyſzych cżá=
7:
ſow/ máło tych ludzi/ ktorzyby ſmieli/ nierzkąc
8:
vmrzeć dla rzecży pocżćiwey/ ále wniść thelko
9:
w niebeſpiecżeńſtwo. A też śiłá rzecży ieſt zá=
10:
prawdę ná ſwiecie/ ktore gdzie ſie cżłowiek zá
11:
nie ſtátecżnie imie/ dáleko więczey pożytku ták
12:
cżáſu pokoiá/ iáko theż cżáſu woiny przynieść
13:
mogą/ niż tho tákie wymyſlone (iż thák rzekę)
14:
dworzáńſtwo/ przez ſię ſámo. Ale ieſli te rze=
15:
cży Dworzáninowi przypiſáne/ máią ſie ſcię=
16:
gáć ku temu dobremu końcu/ o ktorym ia rozu=
17:
miem: tedy/ nietelko nie ſą ſzkodliwe/ áni pro=
18:
żne/ ále bárzo pożythecżne/ y godne wyſokiey
19:
chwały. Koniec tedy á cel/ o ktorym ſie tu ie=
20:
ſzcże nie mowiło/ ku ktoremu Dworzánin zmie=
21:
rzáć ma/ ia rozumiem iż then ieſt/ áby przez the
22:
wſzytki przymioty/ ktore ſie iemu náznácżyły/
23:
pozyſkiwał thák bárzo ſobie łáſkę thego páná
24:
przy ktorym będzie/ iżby mu záwdy mogł pra=
25:
wdę powiedzieć w tym wſzytkim/ czo by pánu
wiedzieć


strona: Ee3

Cżwarta.
1:
wiedzieć należáło/ á przedſię był pewien nie
2:
ſtráćić tym łáſki iego ſobie. Záſię bacżąc myſl
3:
páńſką ſkłonną ku cżemu nieprzyſtoinemu/ iż=
4:
by ſmiał przećiwko temu mowić/ á vmiał vżyć
5:
oney nábytey łáſki ná tho/ áby páná od rzecży
6:
nieſłuſznych odwiodł/ á przywiodł go ná dro=
7:
gę cnoty/ y pocżćiwośći. Iákoż gdy Dworzá
8:
nin będzie ſam cznothliwym/ iáko ći pánowie
9:
chcą mieć/ ktemu mądrym/ vcżonym/ przyiem=
10:
nym/ trefnym/ y dáley: łatwie mu to przydzie/
11:
iż ledá zá pogodą/ wſzelákiego cżáſu będzye
12:
mogł roſtropnie/ głádce/ pánu to pokazáć/ iáko
13:
wiele pocżćiwego/ y pożytecżnego vrość może
14:
iemu/ y poddánym iego/ ze ſpráwiedliwośći/
15:
ze ſzcżodrobliwośći/ z wielkiego ſercá/ z dobro
16:
ći/ y z inych cnot/ ktore należą bogoboinemu pá
17:
nu: á ná drugą ſtronę/ iáko wiele zelżywośći/ y
18:
ſzkody z nieſpráwiedliwośći/ z łákomſthwá/ z
19:
nikcżemnośći/ z nádętośći/ y z inych ſzkárádych
20:
przywar przychodzi. Otoż ia ták rozumiem/
21:
iż co muzyká/ bieſiádá/ taniecz/ grá/ y ine zabá=
22:
wy krotochwilne ſą iákoby kwiátem/ tho záſię
23:
to náwodzenie páná ku dobremu/ á odwodze=
24:
nie od złego/ ieſt prawdziwym owocem thego
25:
to dworzáńſtwá. A iż dánk/ á chwałá kthora
Ee 3 z dobrze


strona: Ee3v

Kſięgá
1:
z dobrze cżynienia roſcie ná dwu rzecżach ſko=
2:
ro záwiſłá/ s kthorych iedná ieſt/ áby cżłowiek
3:
ſobie obrał pewny koniec/ ku ktoremu prowá=
4:
dzić myſli ſwe/ y ſpráwy ma/ á ten żeby był pra
5:
wdziwie dobry: druga rzecż ieſt/ vmieć náleść
6:
thákie drogi/ iákiemi byś mogł łatwie przyść/
7:
ku temu náznácżonemu końcu: iſcie że vmyſł te=
8:
go cżłowieká/ ktory ſtára ſie o to/ áby iego pan
9:
nie był ni od kogo oſzukan/ iżby pochlebczow/
10:
złych ięzykow/ mátácżow nie ſłuchał/ iżby znał
11:
co ieſt dobre/ á co złe/ á iedno miłował/ drugye
12:
miał wnienawiſći/ iſcie iáko powiedam vmyſł
13:
thego cżłowieká prowádzi rzecż ku dobremu
14:
końcu. Więc ku przyſciu do niego/ ſą to/ iáko
15:
proſte/ á bite gośćińcze/ godnośći/ á przymioty
16:
te/ ktore ći pánowie Dworzáninowi náznácży
17:
li: Y może nimi Dworzánin porátowáć páná
18:
ſwego/ á nie dopuśćić áby go ſzcżęſczie ſkáźić
19:
mogło. Abowiem z wiela błędow/ ktore dzi=
20:
ſieyſzych cżáſow widzimy w pániech/ te ſą nai=
21:
więtſze/ nieumieiętność/ á mnimánie wielkie o
22:
ſobie: á korzeń tego dwoigá złego/ iny nie ieſt/
23:
iedno kłam tych ludzi/ ktorzy pány w tho mni=
24:
mánie o ſobie wpráwuią: ktorą ſproſną przy=
25:
warą/ ſłuſznie ſie y Bog/ y ludzie brzydzą: ále
nikomu


strona: Ee4

Cżwarta.
1:
nikomu więczey nie ſzkodzi/ iáko pánom: bo v
2:
nich/ á cżego naiſkępiey? thego cżego było nay=
3:
hoiniey być miáło/ tho ieſt ludzi tych/ ktorzyby
4:
prawdę mowili/ á dobre rzecży przypomináli:
5:
bo z nieprzyiaczioł nie pobudzi żadnego ktemu
6:
miłość/ áby ſie tey pracey podiął/ j owſzem rad
7:
temu káżdy/ kiedy pan gániebnie żywie/ niemá=
8:
iąc ſie nigdy popráwić woley: á też ieſliby kto=
9:
ry z nieprzyiacioł miał chęć do tego/ iáwnie co
10:
wyrwáć ná páná/ á gánić złe poſtępki iego/ po=
11:
hámuie ſie bacżącz iż prędko ſkaran być może:
12:
á s przyiacioł záſię/ rzadki ktoryby miał przy=
13:
ſtęp/ á ći co przyſtęp máią/ ktorych więc nie by=
14:
wa wiele/ obawia ſie káżdy wolnie mowić/ á
15:
karáć ták s przeſtępkow páná/ iákoby ſwoię ro
16:
wnią karał: y owſzem chczącz pozyſkáć łáſkę/
17:
woli poſpolicie to mowić co miło/ chocia zle/ á
18:
nieprzyſtoinie/ niż to co było mowić przyſtało:
19:
owa s przyiacielá/ odmieni ſie hnet táki w po=
20:
chlebcę: á chcząc mieć pożytek z onego wielkie=
21:
go s pánem towárzyſtwá/ y cżyni/ y mowi to/
22:
cżymby ſie pánu przylubił/ á poſpoliczie mowi
23:
nieprawdę: ktora nieprawdá/ to w pánie zbu=
24:
duie/ iż nietelko rzecży zwichrznich/ ále ſam ſie=
25:
bie wiedzieć/ áni znáć nie będzie/ á to ieſt ſzko=
Ee 4 dliwſze/


strona: Ee4v

Kſięgá
1:
dliwſze/ y okrutniejsze mátáctwo/ niż ktore ná
2:
ſwiecie: bo głupi cżłowiek oſzukiwa ſam ſiebie/
3:
á ſam ſobie ieſt kłamcą: Stądże to pochodzi/ iż
4:
pánowie mimo to/ że niewiedzą prawdy w ża
5:
dney rzecży/ vpiwſzy ſie oną ſwowolną ſwo=
6:
bodą/ ktora im ſtąd roſcie/ iż ſie pány cżuią: zá=
7:
wroćiwſzy ſobie mozg doſtátkiem: pływáiąc/
8:
y ledwe nie topiąc ſie w roſkoſzach/ ták ſie bár=
9:
zo zdradzáią ſámi/ ták ſie bárzo wnątrz ná v=
10:
myſle káżą/ widząc iż im wſzytcy vlatáią/ iż ſie
11:
im kłániáią/ iż ich ledwe nie zá bogi chwalą/ á
12:
iż żaden niethelko nie nápomni/ ále áni ſie nay=
13:
mnieiſzym ſłowkiem ſprzećiwi: ták ſrodze iá=
14:
kom rzekł thym ſie pſuią/ iż s thego głupſthwá
15:
wchodzą w dziwną dumę/ á w dzierżenie o ſo=
16:
bie/ zá cżym áni rády/ áni zdánia nicżyiego ná
17:
ſwiecie iuż nie przypuſzcżáią. A co ktemu drugie
18:
go/ Iż ták zá to máią/ iákoby to bárzo łatwia
19:
rzecż byłá/ vmieć krolowáć/ á iż ku temu nie po
20:
trzebá iney náuki/ ábo ćwicżenia/ chybá ſámey
21:
włádzej/ á mocy: Więc wſzytkę ſwą myſl/ y ſtá
22:
ránie ná to obracáią/ ábj onę możnoſć wcále zá
23:
chowáli: mnimáiąc/ by to było ſámo prawdzi=
24:
we ná ſwiecie błogoſłáwieńſtwo/ mocz cżynić
25:
co ſie iedno podoba. á przeto niektorzy nie rá=
dzi wi=


strona: Ee5

Cżwarta.
1:
dzi widzą práwá/ áni ſpráwiedliwośći/ bo ſie
2:
im ták widzi/ żeby ſpráwiedliwość gdyby iey
3:
ſtrzedz oni mieli/ miáłá być iáko iednym mun=
4:
ſztukiem/ ktory by ie pohámowáć/ á poniekąd
5:
zniewolić miał/ y vmnieyſzyć onego bytu/ kto=
6:
ry s pánowánia áż do náſyczenia máią: áni by
7:
ſie drugi rozumiał mieć cáłey władzey/ á doſko
8:
náłey z opánowániem możnośći/ ieſliby miał
9:
powinien być poſłuſzeńſtwo/ cnocie/ pocżćiwo
10:
śći/ y przyſtoieńſtwu/ biorąc to przed ſię/ iż ten
11:
ktho podlega cżemu/ iuż nie ieſt zupełnym pá=
12:
nem. Przetho vgruntowawſzy oni tho iuż w
13:
ſwey głowie/ á dáiąc ſie vwodzić temu o ſobie
14:
wielkiemu mnimániu/ podnoſzą ſie w pychę
15:
ſpodziwną/ y oną ſwą nádętą twarzą/ ſrogo=
16:
ſcią/ pompą/ ſzáthy/ złotem/ diámenthy/ ktemu
17:
chowáiąc ſie niemal wſzythek cżás ná pokoiu/
18:
mnimáią żeby mieli tym przyść w táką powa=
19:
gę/ y we wziętość do ludzi/ żeby ie ledwe nie zá
20:
Bogi v ſiebie mieli. Ale moim zdániem ći po=
21:
tentaći/ ſą w tey mierze proſto iáko owe groby
22:
w murze záwieſzone/ bo zwirzchu owdzie nicz
23:
pięknieyſzego/ Mármor oſobny/ ábo Miedź/
24:
kſtałt/ robothá/ cżłonki wſzytki cżłowiecże le=
25:
dwe nie lepiey wyráżone/ niż kiedy były żywe:
Ee 5 á kto=


strona: Ee5v

Kſięgá
1:
á kthoby tám záſię wnątrz weźrzał/ thám nie=
2:
máſz iedno ſmrod/ ziemiá/ proch/ á kość zbut=
3:
niáła. Ieſzcże ták rzekę/ że w gorſzey toni ſą ći
4:
pánowie/ niż tákowe groby/ bo wdy groby/ ſą
5:
ták dobrze w mur ná fundámencie wpráwio=
6:
ne/ á wnątrz żelázy vięte/ że wypáść/ á gruch=
7:
nąć nie mogą: ále pánowie iż nie máią áni pod
8:
ſobą gruntu/ áni wnątrz vięcia/ zá oną wagą/
9:
á ciężárem ktory ná ſobie nioſą/ muſzą ſie obá=
10:
lić/ y kleſnąć/ á z iednego błędu w niezlicżone
11:
błędy wniść. Abowiem ich nieumieiętność/ á
12:
głupſtwo/ ſtowárzyſzywſzy ſie z onym fáłſzy=
13:
wym mnimániem/ ktore wzięli o ſobie/ iáko by
14:
nigdy zbłędzić nie mogli/ j iáko by oná władza
15:
ktorą máią/ roſłá im z rozumu/ á z vmieiętno=
16:
ſći/ przywodzi ich ktemu/ że ſie chytáią zá cudze
17:
rzecży/ więc ktorych ieſt s to/ poſiadáią páńſt=
18:
wá/ á kthorzy tyle możnośći niemáią/ ſwoim
19:
poddánym/ nie pátrzáiąc ná to/ ieſli ſłuſznie/ á=
20:
bo nieſłuſznie/ ich właſne máiętnośći biorą/ á
21:
wydzieráią. Ale by ſie ktory ſnich ná to dobrze
22:
rozmyſlił/ y v ſiebie ták poſtánowił/ y záwárł/
23:
że trzebá vmieć/ y cżynić doſyć ſwey powinno
24:
śći/ á záwołániu/ ieſtem teo pewien/ żeby ſie ták
25:
bárzo zápárł o to/ áby nigdi nie pánował/ iáko
ſie więc


strona: Ee6

Cżwarta.
1:
ſie więc wieldze o to ſtára áby pánował. bo by
2:
mu to wdy muſiáło przyść ná myſl/ iáko ſzká=
3:
ráda/ á ſzkodliwa rzecż ieſt/ kiedy máią być o=
4:
wce mędrſze/ ktore páść trzebá/ niż páſterz kto=
5:
ry ie páść ma. A nie trzebá/ przypátrz ſie temu
6:
káżdy/ iż nie vmieć ſpiewáć/ nie vmieć táńczo=
7:
wáć/ nic to nikomu nie wádzi/ á przedſię wſtid
8:
by káżdego/ ktho nie vmie/ kiedyby przed thym
9:
kto vmie ſpiewáć/ ábo táńcowáć miał: A z nie=
10:
umieiętnoſći ſpráwowánia/ á rządzenia ludzi/
11:
iáko wiele złeo roſcie/ pobicie/ zburzenie miaſt/
12:
więzienie/ pożogá/ ſpuſtoſzenie ziemie/ iż to mo
13:
że názwáć naiwiętſzą ná ſwiecie/ y náiſroſzſzą
14:
ſmiertelnych ludzi ſkázą: á wdy niektorzy pá=
15:
nowie niewiedząc nic/ co to ieſt rzędzić ludzie/
16:
nie wſthydzą ſie/ nie rzekę przed cżworem/ ábo
17:
pięciorem oſob/ ále przed ocżymá wſzythkiego
18:
ſwiátá/ ſtyrowáć tego okrętu/ do ktorego wiel
19:
kiego miſtrzá potrzebá: áni máią ná to bacże=
20:
nia/ że ná ták wyſokim mieſcu záſiedli/ iż ludzie
21:
wſzytczy/ nierzkącz wielkie/ ále naimnieiſze ich
22:
obłędy widzą. Mamy w kſięgach iż Cimo=
23:
nowi to przycżytano/ iáko by go niemiał kufel
24:
mierzieć: á Scipioná wielkie ſpánie: Lucullus
25:
záſię iáko by ná vcżty/ śiłny koſzt cżynić miał.
Ale dał


strona: Ee6v

Kſięgá
1:
Ale dałby to pan Bog/ żeby dziſieyſzy náſzy pá=
2:
nowie/ do tákowych grzechow/ ták wielkie zá=
3:
ſię cnoty przyłącżáli/ iákie ći ſtárego wieku lu=
4:
dzie w ſobie mieli: ktorzy ieſli ſie więc w cżym
5:
obłądzili/ thedy wdy ſłucháli nápominánia
6:
tych ludzi/ o ktorych rozumieli/ że ie káráć/ y ná
7:
dobrą drogę náwieść mogli: á niethelko iż ich
8:
ſłucháli/ ále ſtháráli ſie s pilnoſcią/ áby ie przy
9:
ſobie/ dla proſtowánia życia ſwego/ y obycżá=
10:
iow mieli. Iáko Epaminondas miał Lyſiam
11:
Pytágoriká/ ktorego ſłuchał: Ageſilaus Xeno=
12:
ponthá: Scipio Panetiuſá: y drugich thákich
13:
wiele było. Ale by dziś do kthorego z náſzych
14:
pánow przyſzedł s pochmurną poſtáwą Phi=
15:
lozoph/ ábo kto iny/ ktoby im s przykrá cznotę
16:
(thák iáka ieſt prawdziwie ſámá w ſobie/ nie
17:
bárzo łágodney thwarzy) pokázáć/ y náucżyć
18:
ich dobrych obycżáiow chciał/ y tego/ iáki ży=
19:
wot być ma/ práwego páná/ wiem to pewnie/
20:
żeby ſie hnet záraz ták nim brzydzono/ iáko ie=
21:
dnym iádowitym wężem/ álbo by przeſzedł w
22:
poſmiech/ iáko nikcżemny błazen. Otoż ia kte=
23:
mu idę/ iż/ ponieważ dziſieyſzych cżáſow páno=
24:
wie/ ták ſą ſkáżeni złym zwycżáiem/ nieumieię=
25:
thnoſcią/ y fáłſzywym dzierżeniem o ſobie: á iż
ták bár=


strona: Ee7

Cżwarta.
1:
ták bárzo trudna rzecż ieſt/ oznaimić im praw=
2:
dę/ á przywieść ie ku cnocie: ktemu iż ludzie/ nie
3:
prawdą/ pochlebſtwem/ y dziwnemi/ á nieprzy
4:
ſtoinemi drogámi ſtáráią ſie o to/ áby do nich
5:
w łáſkę przyſzli: dla tego tedy Dworzánin/ o=
6:
nemi oſobnemi przymioty/ ktore pan Kriſki/ s
7:
pánem Myſzkowſkim iemu przypiſáli/ dowie=
8:
dzie tego łatwie/ y powinien będzie w tym cży=
9:
nić wſzelákie ſtáránie/ że ſie wkrádnie w łáſkę
10:
páńſką: zá ktorą będzie mogł wolnie/ beſpiecż=
11:
nie/ mowić ſnim o wſzytkim/ á nigdy ſie nie v=
12:
przykrzyć. á będzieli tákiem/ iáko ſie tu powie=
13:
dziáło/ zá máłą pracą przydzie ktemu/ á w rze
14:
cżach wſzelákich pánu ocży otworzy/ y prawdę
15:
ſnádnie/ á bez obrázy powie. Nád to ieſzcże/
16:
będzie mogł znienagłá/ á po throſze wpráwo=
17:
wáć páná w dobrotliwość/ vcżyć go powſcię=
18:
gliwośći/ mężnośći/ ſpráwiedliwośći/ mierno
19:
śći: pokázuiąc mu ná oko/ iáko wiele ſłodkośći
20:
przykryłá tá máła gorzkość/ kthorey cżłowiek
21:
muśi troſzkę vcżuć/ kiedy ſie namięthnoſcziam
22:
przećiwi: ktore to namiętnośći ſą záwdy ſzko=
23:
dliwe/ przemierzłe/ á zá niemi oſławá/ lekkość/
24:
y háńbá/ wte tropy chodzi: iáko zá cnothámi/
25:
ſławá/ pociechá/ y pożytek. Więc iżby pocho=
pnieyſzy


strona: Ee7v

Kſięgá
1:
pnieyſzy pan był ku cnotham/ ſpomnieć mu bę=
2:
dzie mogł one znácżne ná ſwieczie ludzie/ one
3:
ſławne Hetmány/ ktorych contrefet to z már=
4:
moru/ to z miedzi/ á cżáſem y ze złotá oni Gre=
5:
kowie/ ábo Rzymiánie ſtárzy/ vcżynić/ ábo v=
6:
lać dawſzy/ ná mieſczach/ á ſchodziech poſpoli=
7:
tych ſtáwiáli: ták wiele dla nieſmiertelney ſła=
8:
wy onych ludzi/ iáko też dla pobidki á podżogi
9:
drugiem/ iżby ſie pocżćiwą zazdroſcią ku thá=
10:
kieyże ſławie pięli. Tym thedy kſtałtem po=
11:
wiedzie Dworzánin páná ku cnocie/ do ktorey
12:
cnoty/ iż ieſt troſzkę teſkliwa drogá/ potrząſnie
13:
onę/ zieloną trawą/ zioły/ kwieciem/ áby ſie nie
14:
ták przykra widziáłá: to ieſt raz muzyką/ dru=
15:
giraz koniem/ zbroią: záś threfnoſcią/ ábo ro=
16:
zmową około miłośći/ y inemi rzecżámi ktore
17:
ći pánowie wylicżyli/ zábáwi vmyſł páńſki po
18:
cżćiwie: á przedſię y tu/ y owdzie wtrąći záw=
19:
dy wte miłe rzecży co poważnego/ á podydzye
20:
páná zdrowym forthylem/ iáko cżynią mądre
21:
mátki/ kthore chczącz dáć dziecięciu wypić dla
22:
zdrowia co gorzkiego/ kray tego kubká s ktore
23:
go pieſzcżone dzieczię pić ma/ máżą poſpoliczie
24:
miodem/ ábo cżym ſłodkiem. Otoż gdy Dwo
25:
rzánin vżywáć w ten ſpoſob będzie thych rze=
cży lu=


strona: Ee8

Cżwarta.
1:
cży lubych/ káżdego cżáſu/ y ná káżdym mieſcu/
2:
doidzie onego kreſu/ onego kończá/ ku ktoremu
3:
był myſl ſwą obroćił: á záthym będzie godzien
4:
dobrze więtſzey chwały/ y odpłáty/ niżby kto=
5:
rą iną rzecż znácżnie dobrą/ cżynił ná ſwieczie:
6:
bo żadney rzecży niemáſz pod ſłońcem/ ktoraby
7:
wſzem ludziom wobec ták byłá dobra/ y vżyte=
8:
cżna/ iáko ieſt pan cnotliwy: á záſię żadney rze=
9:
cży niemáſz ták złey/ á ktora by bárziey wſzem
10:
wobec ludziom ſzkodziłá/ iáko pan nieſpráwie
11:
dliwy: Ná co pátrząc ludzie/ ieſzcże nie nálezli
12:
ták ſrogiey/ á okrutney męki/ ktora by ſie im wi
13:
dziáłá być zupełną zapłátą zá grzech ten/ á nie
14:
cnotę/ kiedy owo ſługá ktory (bo tego zaczne=
15:
go tytułu Dworzánin/ táki cżłowiek nie ieſt go
16:
dzien) przymiotow ſwych dobrych ku themu
17:
kończu vżywa/ áby páná ſwego káźił/ odwo=
18:
dząc go od cnoty/ á łotroſtwem w łáſkę do nie
19:
go przychodząc: ábowiem táki cżłowiek nie w
20:
kubek s ktorego telko iedná oſobá pić by miáłá
21:
trućiznę kłádzie/ ále ſtudnię s kthorey wſzytcy
22:
ludzie cżerpáią záraża ſmiertelnym iádem.
23:
Powiedziawſzy to pan Wapowſki/ vmilkł.
24:
Zátym rzekł pan Derſniak. Mnie ſie to niezda
25:
pánie Wapowſki/ áby dobroći/ powſcięgliwo
śći/ y i=


strona: Ee8v

Kſięgá
1:
ści/ y inych cnot ktore chceſz w. m. áby Dwo=
2:
rzánin wlał w ſwego páná/ náucżyć ſie ktho
3:
mogł/ bo te rzecży s przyrodzenia/ á od Bogá
4:
przychodzą: á iżby to ták było/ pátrz w. m. ná
5:
oto to/ niemáſz ták niepowſcięgliwego/ złego/
6:
á niecnotliwego ná ſwiecie cżłowieká/ ktory=
7:
by ſie/ gdzieby go o to ſpytano/ chciał do thego
8:
przyznáć/ iż ieſt thákim: y owſzem káżdy/ by też
9:
był naigorſzy/ tedy ſie zá dobrego/ zá ſpráwie=
10:
dliwego/ zá powſcięgliwego chcze vdáć/ y ma
11:
s tego roſkoſz gdy ták o nim ludzie rozumieią:
12:
gdzie tym fáłſzem niktby nie nárabiał/ kiedyby
13:
w cnotach/ ták iáko y w inych rzemięſłach wy=
14:
ucżenie było: ábowiem niemáſz ſromoty żad=
15:
ney/ iż kto tego nie vmie/ cżego ſie nie vcżył/ ále
16:
ſie ſromotá widzi/ kiedy kto tego nie ma/ cżym
17:
s przyrodzenia ozdobion być miał. A dla te=
18:
go káżdy ſie o to ſtára/ áby pokrył niedoſtátek
19:
ieſli iáki ma ná ciele/ ábo ná vmyſle: czo iáſnie
20:
widzimy w ſlepych/ w chromych/ w vłom=
21:
nych: iż chociaż by ſie tákowa vłomność przy=
22:
rodzeniu przycżyść mogłá/ á wſzákoż káżdego
23:
to boli/ gdy co tákiego widzi w ſobie/ bo mu ſie
24:
ták zda/ iákoby ſámoſz przyrodzenie/ tákowym
25:
vłomkiem iáko iednym piątnem/ iego złość ná
znácży=


strona: Ff

Cżwarta.
1:
znácżyło. Potwirdza też/ to moie zdánie/ baſń
2:
oná o Epimetheuſie/ ktory dáry przyrodzone
3:
wſzythki źwirzęthom niemym rozdawſzy/ lu=
4:
dziom potym co dáć niemiał: á dla tego Pro=
5:
metheus chcąc porátowáć ludzi/ vkradł Mi=
6:
nerwie/ y Wulkanowi on/ poſpołu y z ogniem
7:
dowćip/ ktorim ludzie nábywáią ſobie żywno
8:
ści. Ale mądrośći gruntowney/ zá ktorą by ſie
9:
byli ludzie do kupy zgromádzić/ á w mieſciech
10:
zgodnie mieſzkáć mogli/ vkráść nie mogł/ bo tę
11:
chowano w zamku Iowiſzowym/ gdzie Pro=
12:
metheus przed zbytnie cżuyną ſtrażą przyſtę=
13:
pić niemogł. Aż wdy nákoniec Iowiſz vżali=
14:
wſzy ſie vbogich ludzi/ kthorych ſie Lwowie/
15:
Niedźwiedzie/ Wilcy/ przeto iż roznie mieſzká
16:
li/ vſtáwicżnie náiadáli: poſłał ná ſwiát z nie=
17:
bá Merkuriuſzá/ áby nioſł ludziom wſthyd/ y
18:
ſpráwiedliwość/ żeby te dwie cnocie miáſtá o=
19:
zdobiły/ y ludzie w zgodę/ á w ſpołecżność ży=
20:
cia przywiodły: á roſkazał thenże Iowiſz iżby
21:
Merkurius nie ták ludziom to rozdawał/ iáko
22:
im rozdáne ſą ine rzemięſłá/ ábo náuki/ w kto=
23:
rych ieden vmieiętny/ wiele nieumieiętnym v=
24:
cżynić doſyć może/ iáko tho lekarz/ ábo kázno=
25:
dzieiá: ále iżby w káżdego cżłowieká the obie=
Ff dwie cno


strona: Ffv

Kſięgá
1:
dwie cnocie wſzcżepił. Nád to roſkazał Mer
2:
kuriuſzewi/ żeby vcżynił táki ſtátut/ iż kthoż by
3:
kolwiek niemiał wſtydu w ſobie/ á ſpráwiedli
4:
wośći/ áby ten iáko iedná zarázá ſwiátá/ był s
5:
poſrzodká ludzi wyięty/ y zámordowány.
6:
Otoż w. m. maſz pánie Wapowſki iż te cznoty
7:
ſą dáne od bogá/ áni ſie ich nikt náucżyć może.
8:
Ná tho pan Wapowſki powiedział. Owa
9:
w. m. pánie Derſniaku ták rozumieſz/ iżby lu=
10:
dzie ták byli niefortunni/ á ſkáżonego rozſąd=
11:
ku/ że mogącz zmiękcżyć ſerczá okrutnych źwi=
12:
rząt/ mogąc to przewieść przemyſłem ſwym/
13:
iż ich Lwi/ y Niedźwiedzie ſą poſłuſzni: mogąc
14:
to vcżynić iż ptak leći/ tám gdzie mu każą/ á by=
15:
wáiąc wiele kroć ná ſwobodzie/ przedſię ſie zá
16:
ſię z láſá/ z właſnego domu/ do pięśći/ do dłuſz=
17:
cze/ do niewoley wroći/ niemieliby mocz/ ábo
18:
chcieć ſobie pomoc/ á ze złego w dobre ſie pilno
19:
ſcią á ſtárániem przemienić? Proſto by to ták
20:
moim zdániem było/ iáko kiedy by Dokthoro=
21:
wie wielką pilnoſczią telko ſie tego ſámego v=
22:
cżyli/ áby mogli piegi s thwarzy/ álbo ſłodki
23:
ſtrup dziecięciu zegnáć/ á tego żeby ſie nie vcży=
24:
li/ iáko vlecżyć Febrę/ Pleurę/ y ine cięſzkie cho=
25:
roby: co iáko by było przećiwko rozumowi/ ká
żdy to


strona: Ff2

Cżwarta.
1:
żdy to ſnádnie obacżyć może. Przeto ia ták ro
2:
zumiem/ iż tych cznot/ ktore ku pocżćiwemu ży=
3:
ciu należą/ niemamy ich zupełnie od przyrodze=
4:
nia/ ábowiem żadna rzecż niemoże ſie przyzwy
5:
cżáić do tego/ co ieſt przećiwko iey przyrodze=
6:
niu: miec ty kámień ſto tyſięcy rázow wzgorę/
7:
przedſię on nigdy ſie nie zwycżái ſam przez ſię
8:
wzgorę lecieć: więc gdzieby nam cnoty/ ták by
9:
ły wrodzone/ iáko ieſt wrodzona kámieniowi
10:
cięſzkość/ nigdybyſmy ſie zle cżynić nie zwycżá=
11:
ili. A záś theż áni grzechy/ ſą nam wrodzone
12:
tákimże ſpoſobem/ bo byſmy też nigdy cznotli=
13:
wemi być nie mogli: y wielka by to bezbożność
14:
byłá á głupſtwo/ káráć/ męcżyć/ zábijáć ludzie
15:
o to/ co s przyrodzenia/ á bez cżłowiecżey wi=
16:
ny pochodzi. Y w tey mierze práwo poſpoli=
17:
te naibárziey by ſie obłądziło/ ktore złocżyńce/
18:
nie prze grzech przeſzły karze/ (bo tho iuż pro=
19:
żno/ ponieważ czo ſie sſtháło/ odſtháć ſie nie=
20:
może) ále dla przyſzłego cżáſu/ práwo to cży=
21:
ni/ áby ten ktory zgrzeſzył/ ná pothym grzeſzyć
22:
nie mogł/ álbo iżby ſwym złym przykłádem/
23:
drugiego nie ſkáźił. Otoż ći ktorzy ſtánowili
24:
práwo/ ták wdy rozumieli/ że cnot ludzie náu=
25:
cżyć ſie mogą/ á tho ieſt iſtotna prawdá: ábo=
Ff 2 wiem


strona: Ff2v

Kſięgá
1:
wiem ſie rodzimy ſpoſobni s przyrodzenia kte
2:
mu/ iż cznotę w ſię przyiąć możem/ thákież też y
3:
niecnotę. Przeto thák w iednym/ iáko w dru=
4:
gim przychodzimy w nałog ze zwycżáiu/ ták iż
5:
pirwey cżynimy cnotliwie/ ábo niecznotliwie/
6:
toż potym ſtawamy ſie/ ábo cnothliwemi/ ábo
7:
niecnotliwemi. Ale w rzecżach ktore s przyro
8:
dzenia mamy/ inácżey ſie to ma/ bo pirwey cżło
9:
wiek ieſt thym ná czo go przyrodzenie obráło/
10:
toż thego iſtotnie dopiero vżywa: iáko około
11:
ſmyſłow ták włoſnie náturá ſpráwiłá/ bo pir=
12:
wey to mamy w ſwey władzey/ że możemy wi
13:
dzieć/ ſłyſzeć/ dotknąć ſie: toż dopiro/ widzimy/
14:
ſłyſzymy/ dotykamy ſie: ácżkolwiek niektorym
15:
rzecżam s tych/ ćwicżenie śiłá ozdoby przynie=
16:
ſie. Dla tego dobrzy bákálarze nietelko cżytáć
17:
dzieći máłych vcżą/ ále y inych obycżáikow v=
18:
cżćiwych/ áby w iedzeniu/ w piciu/ w mowie/
19:
w ſtaniu/ w chodzeniu/ przyſtoinie ſobie pocży
20:
náli. Owa iáko w inych rzemięſłach/ ktho ſie
21:
chce vcżyć/ thák y w cnotach/ kto ie ma ſtátecż=
22:
nie poiąć/ miſtrzá mu potrzebá/ ktoryby zdro=
23:
wą náuką/ y dobrym nápominániem wſkrze=
24:
śił/ y ożywił w nas one cnoty/ ktorych naſienie
25:
zámknione w ſobie/ á vtáione mamy: iżby ten
miſtrz/


strona: Ff3

Cżwarta.
1:
miſtrz/ iáko dobry goſpodarz onemu naſieniu
2:
pomogł/ á othworzył mu drogę/ wykopawſzy
3:
około niego zielſko/ ćirnie/ oſet/ to ieſt żądze/ á
4:
cieleſnośći náſze/ prze ktore wielekroć cżłowiek
5:
kwitnąć w dobroći niemoże/ áni dáć s ſiebie o=
6:
nego ſzcżęſliwego owoczu/ ktorego ſámego ná
7:
ſwiecie wſzytcybyſmy ſpráwiedliwie prágnąć
8:
mieli. Tym tedy ſpoſobem w káżdym z nas ſą
9:
przyrodzone the cnothy wſtyd/ á ſpráwiedli=
10:
wość/ o ktorych w. m. powiedaſz że ie Iowiſz
11:
ludziom wſzem ná ſwiát poſłał. Ale iáko tho
12:
nie może być/ áby to dziecię miáło mowić/ kto=
13:
reby ludzi nigdy mowiącz nie ſłycháło/ chociaż
14:
by mu dobrze nic nie ſchodziło ná żadnym ſmy
15:
ſle/ ták też y te cnoty kthore w nas ſą s przyro=
16:
dzenia/ żadną miárą ſkutku ſwego pokazáć nie
17:
mogą/ ieſli im ćwicżenie nie da pomocy. Abo=
18:
wiem kiedy cżłowiek ma przyść w doſkonáły
19:
nałog/ á cznoth vżywánie/ máło mu ná ſamym
20:
przyrodzeniu/ ále mu thrzebá wodzá/ thrzebá
21:
zwycżáiu/ trzebá czudzego rozumu/ kthoryby
22:
wypolerował iego rozum/ á ziął z vmyſłu ták
23:
iáko zocżu bielmo/ zaſłonę głupſtwá/ á nieumie
24:
iętnośći/ s kthorych dwu rzecży niemal wſzytki
25:
obłędy/ á grzechy ludzkie pochodzą: bo gdzie=
Ff 3 by cżło=


strona: Ff3v

Kſięgá
1:
by cżłowiek/ czo dobre/ á czo złe/ grunthownie
2:
znał/ káżdy by wolał obráć/ to co dobrze/ niż to
3:
co zle. Przeto cnotę ktoby chciał wyłożyć/ czo
4:
ieſt w ſobie/ mogł by ią názwáć mądroſcią/ iż
5:
oná wie/ rozumie/ y vmie/ obráć to czo ieſt do=
6:
bre: á niecnothę záſię mogł by názwáć głupſt=
7:
wem/ á nieumieiętnoſcią/ ktora oſzukiwa cżło=
8:
wieká/ á złe zá dobre pokázuie: bo nigdy ludzie
9:
nie obieráią złego thą myſlą/ áby złe było/ ále
10:
ſie podobieńſtwem dobrego omyláią/ máiącz
11:
to zá dobre/ co ſie nicżemu nie godzi.
12:
Zátym pan Derſniak powiedział. Przedſię ia
13:
wiele ludzi widzę/ ktorzy znáią to iáſnie/ iż zle
14:
cżynią/ á wdy ſie hámowáć niechcą/ to dla te=
15:
go/ iż więczey ſobie ważą roſkoſz theráznieiſzą
16:
ktorą cżuią/ niżli karánie o ktorym ieſzcże wąt=
17:
pią áby ná nie przyść kiedy miáło/ iáko ſą zło=
18:
dzieie/ zboyce/ y ini złocżyńcze. Odpowie=
19:
dział pan Wapow. Prawdziwa roſkoſz ieſth
20:
záwdy dobra/ á prawdziwy bol/ ieſth záwdy
21:
zły/ á przeto ći tákowi omyláią ſie/ biorąc fáł=
22:
ſzywą roſkoſz zá prawdziwą/ á prawdziwą
23:
boleść biorącz zá fáłſzywą: ſthądże wiele kroć
24:
fáłſzywą roſkoſzą/ przychodzą do prawdziwe
25:
go bolu. Otoż wdy tego rzemięſłá á fortylu/
ktory


strona: Ff4

Cżwarta.
1:
ktory tę prawdę od fáłſzu rozeznywa/ náucżyć
2:
ſie ieden może: á cnotá/ ktorą obieramy tho czo
3:
ieſt dobre/ nie to co ſie ták widzi/ nicz inego nie
4:
będzie/ iedno ſámá prawdziwa vmieiętność/ á
5:
náuká/ ktora cżłowiecżemu życiu ieſt pożytecż=
6:
nieyſza/ niż ktora ina ná ſwiecie: bo tá/ ma to w
7:
ſobie/ iż odeimuie głupſtwo/ á niewiádomość/
8:
zá cżym (iáko ſie powiedziáło) wſzytko złe ro
9:
ſcie. Ku temu powiedział pan Koſtká.
10:
Niewiem pánie Wapowſki cżemuby tego pan
11:
Derſniak pozwolić w. m. miał/ áby z głupſth=
12:
wá/ á z niewiádomośći wſzythki grzechy rość
13:
miáły/ á iżby niemiáło być tych ludzi doſyć/
14:
ktorzy grzeſząc/ wiedzą pewnie iż grzeſzą/ áni
15:
ſie ná prawdziwey roſkoſzy/ ábo ná prawdzi=
16:
wym bolu kęs ieden mylą. ábowiem tho ieſth
17:
rzecż iſta/ iż ći kthorzy ſie od grzechu ſtrzymáć
18:
nie mogą/ y zowiemy ie nieſthrzymawáłemi/
19:
widzą iáſnie że to ná co ie myſl/ á żądza przeći=
20:
wko przyſtoieńſtwu wiedzie/ ieſth złe/ á nie=
21:
pocżćiwe: á przetho przećiwią ſie/ y zákłádá=
22:
ią ſie rozumem iáko iedną tharcżą przećiwko
23:
chćiwośći cieleſney: á ſtąd roſcie iákoby wal=
24:
ká roſkoſzy/ á boleśći przećiwko rozumnemu
25:
rozſądkowi: ále nákoniecz rozum zwycię=
Ff 4 żony od


strona: Ff4v

Kſięgá
1:
żony od chćiwośći cieleſney/ nieprzyiacielá ná=
2:
der możnego/ zápomienie ſie/ á odpádnie od
3:
mocy/ nie inácżey/ iedno iáko ow okręt/ kthory
4:
cżás niemáły przećiwi ſie wiátrom ná morzu/
5:
nákoniec niemogąc ſie gwałtowney nawáłno
6:
śći oprzeć/ gdy ſie powrozy porwą/ máſzth ſie
7:
złamie/ ábo obáli/ żagle rozerwáne ſpádną/ pu
8:
śći ſie ná fortunę/ nie vżywáiąc iuż áni Styru/
9:
áni Compáſu/ áni żadney iney rády/ áby z nie=
10:
beſpiecżeńſtwá onego wyſzedł. Wnet tedy tá=
11:
kowi ludzie/ ktorych rozum przećiwko chćiwo
12:
śći walcżąc/ ſtráćił pole/ dopuſzcżáią ſie grze=
13:
chow z iákiemeś ſumnieniem/ á wáhániem ſie/
14:
iákoby zá niewolą/ á ná deſpect ſobie: W cżym
15:
by iſcie ſumnienia niemieli/ kiediby niewiedzie
16:
li/ iż to co cżynią/ ieſt grzech: ále by thák proſto
17:
bez żadnego gryzienia ſzli zá máiętnoſciámi: á
18:
w ten cżás/ iuż by nie byli nieſtrzymawáłemi/
19:
ále by byli roſpuſtnemi/ á rozchełznánemi/ czo
20:
ieſt dáleko gorzey: bo wdy ow kthory ſie poki
21:
pothy ſtrzymywa/ dáleko mnieyſzego karánia
22:
godzien/ niż ow ktory nie oglądáiącz ſie ná ża=
23:
dną rzecż/ żywie iáko iedno bydlę/ chćiwośći
24:
ſwe wſzytki ná ſzroth puśćiwſzy. Więcz iáko
25:
nieſtrzymawáłość ieſt defect/ á wádá okęſzo=
na/ bo


strona: Ff5

Cżwarta.
1:
na/ bo ma w ſobie nieco rozumu/ thák záſię po=
2:
wſcięgliwość ieſt nie práwie doſkonáła czno=
3:
tá/ bo też ma w ſobie y to/ y owo żądzey. Prze=
4:
tho zda mi ſie że tego nie może żaden przycżyść
5:
niepowſczięgliwym/ áby z niewiádomośći
6:
grzeſzyli. Powiedział ná to pan Wapow=
7:
ſki. Argument/ á wywod w. m. pánie Koſtká
8:
nieieſt zły/ ále zda mi ſie iż więcey w nim poſtá
9:
wy/ niż wątku: Abowiem chocia niepowſcię=
10:
gliwi grzeſzą waháiącz ſie/ á w ich ciele rozum
11:
s chćiwoſcią walcży/ y chocia ſie im złe złem/ á
12:
dobre dobrem widzi/ przedſię iednák niemáią
13:
oni o tym gruntowney/ á doſkonáłey wiádo=
14:
mośći/ áni tego thák znáią/ iákoby znáć mieli:
15:
Ale mnimánie tho iákieś w nich ieſt wątłe/ zá
16:
ktorym pozwaláią tego chćiwośći/ áby ná ro=
17:
zumie przewiodłá. Lecż gdzieby mieli pewną
18:
wiádomość/ bez wątpienia nigdyby nie zgrze
19:
ſzyli: bo to/ cżym wygrawa chćiwość ná rozu=
20:
mie/ nic inego nie ieſt/ iedno głupſthwo/ á nie=
21:
wiádomość: bo wiádomośći pewney/ affect
22:
nigdy nie zwalcży/ ktory to affect s ciáłá á nie
23:
z duſze pochodzącz/ ieſli ieſt poſłuſzny rozumo=
24:
wi/ ſtawa ſie cnotą/ á záſię ieſli pod ſpráwą ie=
25:
go być niechcze/ ſtawa ſie cnocie nieprzyiacie=
Ff 5 lem.


strona: Ff5v

Kſięgá
1:
lem. Ale rozum ma tyle moczy/ iż ſmyſły cżło=
2:
wiecże záwżdy go ſłucháć muſzą/ á dziwnym
3:
ſpoſobem przeidzie/ y przeniknie wſzędzie/ by
4:
go iedno głupſtwo do tego mieſczá nie vprze=
5:
dziło/ ná ktorym on ſam ſiedzieć ma. Owa iá=
6:
ko powiedam rozum cżłowiecży ma thyle mo=
7:
czy/ iż chocia on w koſciach/ w żyłach/ w cżłon=
8:
kach nie ſiedzi/ przedſię kiedy ſie ocknie/ iáko ow
9:
ieździec kthory dobremu koniewi wodzą po=
10:
trząſnie/ wſzytko ciáło cżłowiecże wzruſzyć ſie/
11:
y w ſpráwie ſwey ſtánąć muśi: hnet ocży chcą
12:
vpátrzyć/ nogi bieżeć/ ręce porwáć/ to coby ie=
13:
dno vmyſł kazał. Gdzie thę iego wielką wła=
14:
dzą/ y w tym obacżyć możem: trefuie ſie tho/ iż
15:
cżłowiek pod cżás zye czo brzydkiego niewie=
16:
dzącz/ czo mu ná on cżás gdy iadł/ dla dobrey
17:
przypráwy/ bárzo ſmákowáło/ potym dowie=
18:
dziawſzy ſie co ziadł/ nietelko ſie fráſuie/ á ſam
19:
w ſobie gryzie/ ále y ciáło iego zgodzi ſie więcz
20:
z vmyſłem/ iż zárázem by w kilká/ y dáley dni/
21:
po onym obiedzie/ wrácáć/ ábo krztuśić ſie mu
22:
śi/ iáko by to dopiero teraz zieść miał.
23:
Prowádził dáley rzecż ſwoię pan Wapow=
24:
ſki/ kiedy mu pan Myſzkowſki przerwał thymi
25:
ſłowy. Ieſlim ia dobrze bacżył pánie Wapo=
wſki/ zda


strona: Ff6

Cżwarta.
1:
wſki/ zda mi ſie iżeś w. m. potwirdził tego pá=
2:
nu Koſtce/ iż powſcięgliwość nieieſth práwie
3:
doſkonáła cnotá/ á to tym/ że ma w ſobie nieco
4:
żądzey: o cżym iż wolę z w. m. niż s pánem Ko
5:
ſtką mowić/ ták powiedam: że tá cznotá/ ktora
6:
(ponieważ w náſzym ciele ieſth thá niezgodá/
7:
miedzy rozumem/ á chćiwoſcią) walcży/ á po=
8:
dáie zwycięſtwo rozumowi/ ieſt dáleko doſko
9:
nálſza/ niż tá/ kthora s chćiwoſcią á z affectem
10:
o płatne nie cżyniąc wygrawa: ábowiem mier
11:
ny cżłowiek/ nie dużoſcią/ nie moczą ſtrzyma=
12:
wa ſie od złego/ ále iż woley/ áni chęći nie miał
13:
ku zle cżynieniu. Ná to pan Wapow. thák
14:
powiedział. Ktory Hetman pánie Myſzkow=
15:
ſki w. m. ſie lepſzy widzi/ ow li ktory ſtáwi bi=
16:
twę/ á będąc w niebeſpiecżeńſtwie/ iednák wy=
17:
gra: cży ow ktory odiąwſzy śiłę nieprzyiacielo
18:
wi/ przywiedzie go rozumem/ á fortylmi kte=
19:
mu/ iż ſie bez bitwy podáć muśi. Pewna
20:
rzecż odpowiedział pan Myſzkow. iż ten He=
21:
tman lepſzy ieſt/ kthory pewnikiem idzie/ á bez
22:
bitwy wygrawa: by iedno to tákie pewne zwy
23:
cięſtwo/ nie pochodziło z záięcżego ſercá prze=
24:
ćiwney ſtrony. Rzekł záſię pan Wapow.
25:
Dobrześ tho w. m. oſądził. Othoż ia powie=
dam/


strona: Ff6v

Kſięgá
1:
dam/ iż powſczięgliwość ieſt thák proſto/ iáko
2:
Hetman ktory bitwę ſtáwi/ y mężnie pocżyná=
3:
iącz ſobie/ choć gwałthowne ná ſię będzie miał
4:
nieprzyiacioły/ iednák ie zwycięży/ ácż nie bez
5:
wielkiey trudnośći/ y niebeſpiecżeńſtwá. Ale
6:
mierność w kthorey záburzenia żadnego nie=
7:
máſz/ tháka ieſt/ iáko ten drugi Hetman/ ktory
8:
bez rozlania krwie wygrawa/ y zoſtáie wſzyt=
9:
kiego pánem. Y ták/ gdzie miárá ieſt/ niethelko
10:
iż ogień ten/ żądzy cżłowiecżych vtłumi/ ále iá=
11:
ko ow mądry pan ktory w záburzonym páń=
12:
ſtwie ſwym rzecży bácżnie vſpakaia/ buntow=
13:
niki karze/ á rozumowi zwierzchność á wła=
14:
dzą dawa: ták tá cnotá/ nie cżyniąc gwałtu ża=
15:
dnego cżłowiecżey woli/ pięknym kſthałthem
16:
przywiedzie ią do ſtátecżney dumy: ktora tho
17:
dumá/ ku pocżćiwemu ią ſkłoni/ vſpokoi/ y w
18:
dobrey mierze záchowa/ thák iż niemogącz iuż
19:
wola náſzá w nicżym ſobie przećiwną być/ áni
20:
záburzenia żadnego vcżuć/ we wſzytkim rozu=
21:
mowi poſłuſzną ſie ſtánie/ kniemu ſie wſzythká
22:
obroći/ zá nim iuż dobrowolnie wſzędy puy=
23:
dzie/ iáko báránek zá owcą. Thá tedy cznotá
24:
ieſt práwie doſkonáła/ á naibárziey przyſthoi
25:
wielkiemu pánu/ ábowiem wiele inych cznot s
ſiebie


strona: Ff7

Cżwarta.
1:
ſiebie wypuſzcża. Zátym pan Lupá ták po=
2:
wiedział. Niewiem coby to zá cnoty przyſtoy
3:
ne wielkiemu pánu s tey miernośći wyniknąć
4:
miáły/ gdyż thá iáko w. m. powiedaſz/ affecty
5:
vmyſłowi odeymuie: Mnichowi/ ábo Puſtel=
6:
nikowi rychley bych rzekł żeby ſie tá cznotá ze=
7:
ſzłá/ ále pánu wſpániáłey myſli/ hoinemu/ bie=
8:
głemu w ſpráwách rycerſkich nic po tym: y o=
9:
wſzem pan chceli áby go ći/ ktorym on roſkázu
10:
ie zá co mieli/ muśi raz dobrocią/ drugiraz zło=
11:
ſcią nárabiáć/ muśi krzywdy mimo ſię nie pu=
12:
ſzcżáć/ muśi to dáwáć znáć/ iáko go boli/ kiedy
13:
ſie co zle dzieie/ á záſię iáko mu miło/ gdy co do
14:
brze. Odpowiedział pan Wapow. Iam
15:
tego nie powiedział/ áby miárá áffekty náſze z
16:
vmyſłu wygubić/ á do końcá wykorzenić miá=
17:
łá/ áni by to było dobrze: bo y w áffekciech tho
18:
naidzie/ co ſie przygodzi: ále ták powiedam/ iż
19:
tá cnotá mierność/ ma ten vrząd/ przywodzić
20:
rozumowi pod poſłuſzeńſtwo to/ co ſie w áffe=
21:
kciech pocżćiwośći przećiwi. Otoż kto by od=
22:
ćináiąc tho/ áffekty niſzcżył/ á do kończá wni=
23:
wecż obrácał/ bárzo by ſie wtym obłądził/ á by
24:
ło by to proſto ták/ iáko kiedy by krol chcąc pi=
25:
iańſtwo pohámowáć/ dał wywołáć ná Sey=
mie/ iżby


strona: Ff7v

Kſięgá
1:
mie/ iżby żaden winá pić nie ſmiał/ áni inych ná
2:
poiow/ ktore idą w głowę: ábo iż cżáſem cżło=
3:
wiek bieżąc pádnie/ żeby ludziom pod ſrogiem
4:
karániem pomáłu chodzić kazał. Ale pátrzcie
5:
ná tho w. m. iż ći ktorzy obieżdzáią konie/ y ku
6:
gotowośći ie ćwicżą/ nie odeymuią im biegu/
7:
áni ſkakánia/ lecż chcą żeby koń/ wten cżás tho
8:
cżynił kiedy mu iezdziec każe/ y thym ſtrychem/
9:
iáko gi on wiedzie. A ták affekty te/ ktore mier
10:
ność vthemperowáłá/ nie ſą kęs ieden cznocie
11:
przećiwne/ y owſzem ią forytuią/ y podpierá=
12:
ią: iáko gniew pomaga bárzo ku męſtwu: nie=
13:
nawiść záſię á niechęć do złych ludzi/ ſpráwie=
14:
dliwośći oſłábieć nie dopuſzcża: tákież też y ine
15:
cnoty/ niemáłą pomoc máią od áffektow: kto=
16:
re áffekty/ kiedy by do końcá w cżłowiecże zgá
17:
ſły/ rozum náſz muſiał by bárzo zemdleć/ ták iż
18:
ledwe by czo ſpráwić mogł dobrego: iáko ow
19:
żeglarz ná morzu/ kthory okręthowi biegu dáć
20:
niemoże/ kiedy niſkąd wiátry nie wieią. Nie
21:
dziwuyże ſie w. m. pánie Lupá temu com ia po
22:
wiedział/ iż z miernośći wiele inych dobrych
23:
cnot płynie: ábowiem kiedy iuż cżłowiek do tej
24:
doſkonáłośći przydzie/ iż myſli ſwe vſpokoi:
25:
hnet zá pomocą rozumu wſtąpi weń mężność
práwa/


strona: Ff8

Cżwarta.
1:
práwa/ zá ktorą wſzytki niebeſpiecżeńſtwá pod
2:
nogi ſobie włoży/ ſercem/ nád ſerce cżłowiecże.
3:
Zá thą záſię przydzie ſpráwiedliwość/ przyia=
4:
ciołká ſkromnośći/ y ludzkiego dobrá: pánná
5:
oná z niebá/ wſzytkich inych cznot krolowa: á=
6:
bowiem vcży nas thego cżynić/ czo przyſtoi/ á
7:
od tego nas odwodzi/ czo przećiwko przyſto=
8:
ieńſtwu. A przeto ieſt naidoſkonálſzą/ y zá iey
9:
pomocą inych cnot ſkutki pełnimy/ á kto ią ma
10:
w ſobie/ y iemu ſámemu/ y drugim śiłá dobre=
11:
go przynośi: nákoniec Iowiſz ſam iáko powie
12:
dáią/ kroleſtwá ſwego bez niey niemogł by do=
13:
brze ſpráwowáć/ á rzędzić. Zá temi tedy kto=
14:
rem wylicżył cnotámi/ wſpániáła myſl idzie/ y
15:
nieczo im przydáie ozdoby/ ále oná ſámá przez
16:
ſię nie żywie/ bo kto niema inych cznot w ſobie/
17:
hárdym być może/ ále cżłowiekiem wſpaniáłej
18:
myſli nigdy nie będzie. Dopiero on wodz tych
19:
przerzecżonych cznoth przyſtąpi/ tho ieſt mą=
20:
drość/ ktora ná tym ieſt/ áby to co ieſt dobre o=
21:
bráłá. Więc do thego ſzcżęſliwego towárzy=
22:
ſtwá/ przyłącża ſie theż/ hoiność/ cżći prágnie=
23:
nie/ ludzkość/ powagá/ ſkromność/ dobrotli=
24:
wość/ y wiele cnot inych/ ktorych ia teraz wſzy
25:
thkich wylicżyć nie mogę. Ale będzieli ſie náſz
Dwoárz=


strona: Ff8v

Kſięgá
1:
Dworzánin ták ſpráwował/ iáko mu názná=
2:
cżono/ wſzytki te naidzie w ſwym pánie/ y czo
3:
dzień to więcey tego będzie przybywáło: s cże=
4:
go Dworzánin wielką roſkoſz/ y vciechę pocżu
5:
ie/ wſpomniawſzy ná to ſobie/ iż pánu ſwemu
6:
dał/ nie to co proſtacy dáią/ to ieſt iedwab/ ſre=
7:
bro/ złoto/ perły/ kámienie/ (o co bywa poſpo=
8:
licie bárzo trudno temu kto to dáie/ á temu záś
9:
bárzo łatwie/ kto to bierze) ále thę cnotę/ ktora
10:
ſnadź miedzy ludzkiem ná ſwiecie dobrym/ ieſt
11:
naiwiętſza/ y naitrudniey o nię/ tho ieſt/ ſpoſob
12:
pánowánia/ á ſpráwowánia ludzi/ iáko przy=
13:
ſtoi: co ſámo może przywieść ludzie ku błogo=
14:
ſłáwieńſtwu/ á wroćić názad on złoty wiek/ o
15:
kthorym powiedáią/ że ná then cżás był/ kiedy
16:
Sáturnus krolował. Thu gdy troſzkę v=
17:
milkł pan Wapowſki/ chcąc podobno ſobie od
18:
pocżynąć. Rzekł thák pan Myſzkow. Ktorzy
19:
ſie pánie Wapowſki ludzie W. m. zdádzą być
20:
ſzcżęſliwſzy/ á bliſzſzy thego/ żeby ſie im wroćił
21:
názad ten wiek złoty/ ktoryś w. m. teraz wſpo
22:
mniał: ćili/ kthorym ieden pan/ á dobry cnotli=
23:
wy krol roſkázuie/ cży ći/ ktorzy pod zwirzch=
24:
noſcią niektorych s poſpolſtwá wybránych po
25:
cżćiwych/ á pobożnych ludzi żywą. Odpo=
wiedział


strona: Gg

Cżwarta.
1:
wiedział pan Wapow. Ia thák dzierżę iż tho
2:
páńſtwo ſzcżęſliwſze ieſt/ gdzie krol cznotliwy
3:
roſkázuie/ bo to ieſt coś podług przyrodzenia:
4:
á ieſli ſie godzi te ziemſkie rzecżj do niebieſkich/
5:
á wiecżnych przyrownáć/ tedy kroleſtwo ziem
6:
ſkie podobne ieſt kroleſtwu Bożemu/ bo pan
7:
Bog ſam ieden/ wſzytko to czo widzimy/ y tho
8:
cżego nie widzimy rządzi y ſpráwuie. Ale pu=
9:
śćiwſzy tho ná ſtronę/ pátrz ná to káżdy/ iż po=
10:
rządek w woyſku/ porządek około budowá=
11:
nia/ porządek około okrętu/ wſzytek záwiſł ná
12:
iednym cżłowiecże/ ktory roſkázuie: tákże y w
13:
náſzym ciele/ cżłonki wſzytki ſpráwuią ſie thák
14:
iáko im ſerce każe. Nád to/ zda mi ſie iż to przy
15:
ſtoi/ áby ludzie ták iednego páná á wodzá mie=
16:
li/ iáko máią ine źwirzętá/ ktorych ſámo przy=
17:
rodzenie vcży poſłuſzeńſtwá/ iáko rzecży náder
18:
zdrowey/ y pożytecżney. Oto Ielenie/ Zora=
19:
wie/ y ini ptacy kiedy do ciepłych kráin w ieſie=
20:
ni lecą/ záwdy iednego wodzá ſobie obiorą/ zá
21:
kthorym idą/ y ſą go poſłuſzni. Pſcżoły záſię/
22:
proſto iákoby rozum ludzki miáły/ w thákiey
23:
cżći ſwego krolá máią/ iáko kthorzy ná ſwiecie
24:
pod grozą ludzie. A ták wſzytki te rzecży/ mnie
25:
tego poſwiadſzáią/ że władza iednego cżłowie
Gg ká/ bár=


strona: Ggv

Kſięgá
1:
ká bárziey ieſt podług przyrodzenia/ niż wła=
2:
dza ábo poſpolſtwá/ ábo s poſpolſtwá wybrá
3:
nych. Tu pan Koſtká kthoremu ſie záwdy
4:
Weneckiey Rzecżypoſ. porządek podobał/ ták
5:
powiedział. A mnie ſie záſię ták widzi/ ponie=
6:
waż pan bog ſwobodę dał cżłowiekowi zá nai
7:
więtſzy dar ná ſwiecie/ że nie ieſt rzecż ſłuſzna/
8:
áby onę kto iemu odeimowáć miał: áni to przy
9:
ſtoi iżby ieden cżłowiek więczey niż drugi vży=
10:
wał wolnośći/ co thám muśi być/ gdzie krolo=
11:
wie roſkázuią: bo oni ſámi telko ſą ná ſwobo=
12:
dzie/ á poddáni poſpolicie wſzytczy w niewo=
13:
ley. Ale w tym páńſtwie gdzie nie pod iedne=
14:
go zwierzchnoſcią/ ále pod wiela ludzi porzą=
15:
dną ſpráwą ludzie żywą/ wdy ſpolna/ á poſpo
16:
litha ſwobodá być muśi. A mimo tho/ ná ſą=
17:
dziech/ ná ſeſſyach/ przy rozbierániu rzecży wiel
18:
kich/ prędzey ſie záwdy ieden cżłowiek ná zdá=
19:
niu ná ſwym omyli/ niż wielka gromádá lu=
20:
dzi. ábowiem gniew/ nienawiść/ przyiaźń/
21:
przychylność/ chćiwość/ łákomſtwo/ iednę oſo
22:
bę łathwie záwiedzie/ y vłowi: Ale gdzie oſob
23:
ieſt wiele/ tám te rzecży mieſcá niemáią/ y ow=
24:
ſzem iáko wielka wodá ábo nigdy/ ábo rzadko
25:
ſię zátchnie/ (gdzie przećiw themu máła wodá
ledá zá


strona: Gg2

Cżwarta.
1:
ledá zá przycżyną hneth ſie ſkáźi) thák rownie
2:
wielkość ludzi zgodnych/ chybá zá ſkarániem
3:
Bożym/ pocżąć ſobie zle nie może. Coś theż
4:
w. m. o źwirzętách powiedział/ to ná pomocz
5:
W. M. nie puidzie/ ábowiem áni Ielenie/ áni
6:
Zorawie obieráią ták ſobie iednego krolá/ że=
7:
by tegoż záwdy poſłuſzni być mieli/ y owſzem
8:
odmieniáią oni cżęſto te pány/ iż raz ten/ dru=
9:
giraz ow naprzod idzie: á thym ſpoſobem ry=
10:
chley tho ieſt wizerunk Rzecżypoſpolithey/ niż
11:
páńſtwá pod iednym krolem: bo prawdziwa/
12:
á pomiárkowána wolność táka ieſt/ kiedy ten
13:
co mnie dziś ſądził/ iutro przedemną pozwá=
14:
ny ſtánie. Więc áni ow przykład o pſcżołách
15:
tu ma mieiſcá/ bo pſcżoły máią krolá inego ro=
16:
dzáiu/ ták iż go iáſnie znáć miedzy drugiemi.
17:
Przeto ktoby chciał ludziom dáć tákiego páná/
18:
iáki by był godzien ſam ieden roſkázowáć/ trze
19:
bá by go náleść doſkonálſzey nátury/ niż ieſth
20:
cżłowiecża: iáko trzodá/ ma páſterzá/ nie s po=
21:
ſrodku ſiebie nieme źwirzę/ ále cżłowieká/ kto=
22:
rego rodzay dáleko wyſzſzy ieſt/ niż tych/ ktore
23:
on páſie. Y w on cżás kiedy Sáturnus krolo
24:
wał/ nie kto iny/ iedno onże ſam bogiem będąc/
25:
był páſterzem ták ludzi/ iáko ſą dziś ludzie pá=
Gg 2 ſterzmi


strona: Gg2v

Kſięgá
1:
ſterzmi bydłá. Dla tych tedy rzecży ia ták ro=
2:
zumiem pánie Wapowſki/ iż bárziey prágnąć
3:
mamy/ áby nam Rzecżpoſpolita roſkázowá=
4:
łá/ niż Kſiążę/ ábo Krol/ iedná telko oſobá.
5:
Słuchay w. m. pánie Koſtká (rzekł záſię pan
6:
Wapow.) cżym to w. m. wywieść chcę/ iż ták
7:
ieſt iáko ia powiedam. Páńſthwo káżde iáko
8:
w. m. wieſz/ bywa rządzone/ ábo od iednego
9:
cżłowieká: ábo od pewney licżby oſob/ s po=
10:
ſrodká ludzi wybránych/ iáko ie Láćinnicy O=
11:
ptimates zwáli: ábo od wſzytkiego wobecz po=
12:
ſpolſtwá. S ktorego troigá Regimentu/ káż=
13:
dy ieſt dobry/ poki s kreſu ſwego nie wyſtąpi/
14:
ále kiedy wyſtąpi/ iż s Krolá ſthánie ſie okru=
15:
tnik/ á Tyran: ábo władza/ ktorą mieli páno=
16:
wie cnotliwi/ przydzie w ręcze kilku niecnotli=
17:
wych: ábo kiedy cháſá/ poſpolitą władzą zá=
18:
gubiwſzy/ ſtany/ vrzędy/ dignitárſtwá pomie=
19:
ſzawſzy/ y zepſowawſzy/ ſámá regimenth we=
20:
źmie: tedy miedzy tym wſzytkim/ nigdziey go=
21:
rzey ludziom/ iáko pod Tyrańſtwem iednego:
22:
cżemu ſie káżdy dobrze przypátrzyć może/ wi=
23:
dząc Thurki/ Wołochy/ Moſkwę w iáko ſro=
24:
giey żywą niewoli. A thák ieſli pod iednego
25:
páná zwirzchnoſcią/ kiedi przyſtoięńſtwá ſwe
go zápo=


strona: Gg3

Cżwarta.
1:
go zápomni/ á Tiránnem zoſtánie/ poddánym
2:
naigorzej/ pewna rzecż ieſt/ iż pod cnotliwym/
3:
á bogoboinym pánem/ poddánym ieſth naile=
4:
piey: bo przećiwnych przycżyn ſkutki/ ony theż
5:
ſą miedzy ſobą przećiwne. A ná to coś w. m.
6:
około wolnośći powiedział/ ták powiedam/ że
7:
tego wolnoſcią niemamy zwáć/ iż kto podług
8:
ſwey woley żywie/ ále to ieſt prawdziwa wol
9:
ność/ á ſwobodá/ żyć podług práwá. Y nie=
10:
mniey to potrzebna/ pożytecżna/ y wedle przy=
11:
rodzenia rzecż ieſt poſłuſzeńſtwo/ iáko y roſká=
12:
zowánie: nákoniec rodzą ſie drugie rzecży kte=
13:
mu/ á náturá ſámá ná to ie obiera/ y odłącża/
14:
áby roſkázowáły/ iáko też y drugie ná tho wy=
15:
puſzcża/ áby były poſłuſzne. Lecż pánowánie
16:
dwoiákie ieſt/ iedno oſtre/ á gwałtowne/ iákie
17:
ieſt páńſkie przećiwko niewolnikowi/ y táko=
18:
wąż też zwierzchność ma/ duſzá nád ciáłem:
19:
drugie pánowánie ieſt łágodne/ głádkie/ á zno
20:
ſne/ iáko kiedy dobrzy Krolowie poddánym
21:
ſwym podług práwá roſkázuią: y thymże theż
22:
kſtałthem roſkázuie rozum chćiwośći. Więcz
23:
obádwá te ſpoſoby roſkázowánia/ ſą pożyte=
24:
cżne: ábowiem ciáło ná to ſie rodzi/ żeby duſze
25:
było poſłuſzne/ á chćiwość tákież áby byłá po=
Gg 3 ſłuſzna


strona: Gg3v

Kſięgá
1:
ſłuſzna rozumu. Ale ći ludzie/ ktorzy ſie ni cżym
2:
inym nie pętáią/ ni o cżym inym nie myſlą/ ie=
3:
dno żeby ciáłu ſwemu wcżás wſzytek vcżynili/
4:
ták ſą rozni od cnotliwych/ iáko ieſt rozna du=
5:
ſzá od ciáłá: wſzákoż że ſą w licżbie rozumnych
6:
źwirząt/ muśimy ie przedſię mieć zá ludzie/ cho
7:
cia tyle ſie ich telko rozum trzyma/ ábo oni ro=
8:
zumu/ co go troſzkę z wirzchu znáią/ bo żeby go
9:
vżywáć/ ábo nim władáć mieli/ tho nigdy nie
10:
ieſt. Ci tedy tákowi ludzie s przyrodzenia ſą
11:
niewolniki/ y pożytecżniey to im ieſt w iárzmie
12:
chodzić/ niż ſámym roſkázowáć. Wthym
13:
ták rzekł pan Lupá. Nuże pánie Wapowſki. A
14:
bácżni ludzie á cnotliwi/ pod iáką zwierzchno=
15:
ſcią być máią? Odpowiedział pan Wa=
16:
pow. Pod táką/ w ktorey gwałtu/ áni ſurowo
17:
śći żadney niemáſz/ ále wſzytko głádce/ á łágo=
18:
dnie idzie/ iáko to ieſt pod krolem: więcz táko=
19:
wym ludziom godna ieſt rzecż/ áby dawano v=
20:
rzędy/ ktorymby zdołáć mogli/ áby też y oni ro
21:
ſkázowáć/ y rzędzić podleiſze w rozumie niż ſą
22:
ſámi mogli: ále ták iżby głowny porządek wſzy
23:
thek/ y zwirzchnia władza ná pánu ſámym zá=
24:
wiſłá. A iżeś w. m. pánie Koſtká powiedział/
25:
że łatwiey iedná oſobá vwieść ſie/ y ſkáźić mo=
że/ niż


strona: Gg4

Cżwarta.
1:
że/ niż oſob wiele: ia ku temu ták mowię/ iż theż
2:
dáleko łatwiey iednego cnotliwego/ y mądre=
3:
go náleść/ á niżli wielu: á cnotliwego/ y mądre
4:
go tego ia chcę rozumieć/ ktory by godzien był/
5:
być Krolem: to ieſt ſtárożytnego domu páná/
6:
ſkłonnego ku cnocie s przyrodzenia/ y ze ſław=
7:
ney pámięći/ przodkow ſwoich/ wypráwione=
8:
go/ y wyćwicżonego w dobrych á pobożnych
9:
náukach/ y obycżáiach. Otoż chocia ten nie bę=
10:
dzie wyſzſzego rodzáiu/ niż ieſt rodzay cżłowie
11:
cży/ iákoś w. m. o krolu pſcżoł powiedział/ ie=
12:
dnák máiąc on do przyrodzenia dobrego ſwe=
13:
go tę pomoc/ dobre wychowánie/ á ktemu ro=
14:
zmawiáiąc cżęſto s tákim Dworzáninem/ iá=
15:
kiego ći pánowie formowáli/ y rozumem iego
16:
będącz nieczo podpárty/ ſtánie ſie ſpráwiedli=
17:
wym/ powſczięgliwym/ miernym/ mężnym/
18:
mądrym/ hoinym/ poważnym/ nabożnym/ y
19:
dobrotliwym: prze ktore wyſokie cnoty/ wiel=
20:
kiey ſławy/ y miłośći doſtánie v ludzi/ á v Bo=
21:
gá znácżney łáſki: zá kthorą łáſką náturę cżło=
22:
wiecżą ſwą/ w niebieſką náthurę przemieni/ iż
23:
go ludzie rychley będą mogli zwáć ziemſkiem
24:
bogiem/ niżli cżłowiekiem ſmiertelnym. ábo=
25:
wiem dzierży pan Bog rękę ſwą/ y kocha ſie w
Gg 4 pániech/


strona: Gg4v

Kſięgá
1:
pániech/ lecż nie w tákowych ktorzy pokázuiąc
2:
wielką możność/ á włádzą ſwoię/ y każącz le=
3:
dwe nie pádáć przed ſobą/ Bogu tym podobni
4:
być chcą: ále w tákich/ ktorzy mimo tę władzą
5:
zá ktorą mogą to co chcą/ ſádzą ſie ná tho/ áby
6:
theż náſládowáli páná Bogá w dobroći/ y w
7:
mądrośći/ dzielącz miedzy ludzie/ iáko dobrzy
8:
ſzáfárze te dáry/ ktore ſámi od niego biorą. A
9:
ták iáko ná niebie ſłońce/ mieſiąc/ y ine gwiaz=
10:
dy pokázuią ſwiátu iáko w źwierciedle iákieś
11:
podobieńſtwo/ á wyobráżenie Boże/ ták tu ná
12:
ziemi dobrze podobnieyſzy contrafet ieſt wſze=
13:
chmocnego Bogá owi cnotliwi Kſiążętá/ ábo
14:
Krolowie/ ktorzy ſie go boią/ y miłuią: á kto=
15:
rzy oną iego pochodnią ſpráwiedliwośći lu=
16:
dziom ſwiecą/ przy ktorey ieſt cień iákiś niebie
17:
ſkiey mądrośći. S tákiemi krolmi Bog mie=
18:
wa ná poły/ vcżćiwośći/ przyſtoieńſtwá/ ſwię
19:
tobliwośći/ y inych błogoſłáwionych dobr/ kto
20:
rych ia wylicżyć nie vmiem: kthore tho dobrá
21:
więtſze ſwiádectwo dáią mądrośći/ á wſzech=
22:
mocnośći Bożey/ niż ſłonecżna ſwiátłość/ ábo
23:
ten vſtáwicżny bieg/ niebieſkiey máchiny.
24:
Są thedy ludzie porucżeni od Bogá pánom/ y
25:
podáni ich ſtraży/ iáko owce páſtyrzom: á pá=
nowie


strona: Gg5

Cżwarta.
1:
nowie winni mieć piecżą o ich dobre/ y pocżći=
2:
we: y cokolwiek ná poddáne złego/ ábo dobre=
3:
go przydzie/ rozumieć tho máią/ zá ſwą rzecż
4:
właſną: á to ma pochodzić z miłoſći/ y ſtąd też/
5:
áby Bogu vmieli licżbę dáć páſterſtwá ſwego.
6:
Przetho pan nietelko ſam ma być dobry/ ále y
7:
poddáne ma przedziáłáć ze złych ná dobre/ iá=
8:
ko ow ſznur z wagą/ czo go murárze vżywáią/
9:
ktory nie iedno ſam proſty ieſt w ſobie/ ále y tę
10:
ſciánę proſtą vcżyni/ do ktorey go przyſtoſu=
11:
ią. Toż ieſt wielki znák dobroći páńſkiey/ kie=
12:
dy poddáni cnotliwie żywą: ábowiem pocżći
13:
we życie páńſkie/ tho ſámo ieſt/ ktore kieruie/ y
14:
ná dobre náwodzi poddáne/ iáko iedno nay=
15:
ſroſzſze piſáne práwo: y niemoże tho być iná=
16:
cżey/ iedno iż z obycżáiow iego/ wſzytczy pod=
17:
dáni ſwe obycżáie formuią: áni tho podobna
18:
rzecż ieſt/ żeby ten miał dobrze vcżyć/ ktho ſam
19:
nie vmie: ábo żeby then miał porządek cżynić/
20:
kto ſam nie rządny: álbo w błocie kto leży/ żeby
21:
miał drugiego wydźwignąć ſniego. A ták ie=
22:
ſli Kſiążę/ ábo Krol themu wſzytkiemu będzye
23:
chciał vcżynić doſyć/ muśi ſie o to pilnie ſtáráć/
24:
áby mogł/ y vmiał: á potym áby ſam ſie w ſo=
25:
bie vmiárkowawſzy/ záchował przećiwko ká=
Gg 5 żdemu


strona: Gg5v

Kſięgá
1:
żdemu thák w práwnych/ iáko też y nie w prá=
2:
wnych rzecżach/ ſłuſzność/ (iż ták mam rzecż)
3:
á z bacżeniem przyſtoieńſtwo: cżego trudno á=
4:
by ſie wſzythkiego s kſiąg/ ábo s piſánego prá=
5:
wá náucżyć miał/ ále muśi tho mieć w ſerczu
6:
ſwym/ muśi w nocy/ y we dnie o tym myſlić/ iá
7:
koby poddáni ieo kwitnęli/ á żaden z nich przez=
8:
práwia nie vcżuł. Owa przyrodzony/ y náby=
9:
ty rozum/ ktemu cnotá/ muſzą go do wſzytkie=
10:
go wieść/ y w nim vſtáwicżnie mieſzkáć: odda
11:
láiącz od niego ow zawrot/ á nieſtworność w
12:
głowie/ iáką cżuią ludzie niepowſcięgliwi: kto
13:
rzy/ iż ich z iedney ſthrony przyćiſka/ y dławi
14:
głupſthwo/ á nievmieięthność/ z drugiey záſię
15:
ſtrony/ fráſunek/ á trapienie ſtego iż chcą wo=
16:
li/ á żądzy ſwey bezecney cżynić we wſzythkim
17:
doſyć/ więc muſzą mieć pomieſzáne/ á nád zwy
18:
cżay dziwne/ y przykre myſli w ſwym ciele/ iá=
19:
ko kiedy owo kto ſpi/ á ſtráſzliwe ſny nań przy=
20:
chodzą. Otoż gdy do złey woley/ więthſza ie=
21:
ſzcże możność przyſtąpi/ tám dopiero więczey
22:
przybędzie fráſunkow: á to ktemu ieſzcże/ iż kie=
23:
dy pan wſzytko tho może/ co chce/ thedy ná ten
24:
cżás trzebá ſie obawiáć/ áby tego nie záchciał/
25:
co nie przyſtoi. Przeto Bias dobrze mowił/ iż
vrząd


strona: Gg6

Cżwarta.
1:
vrząd pokaże cżłowieká: bo iáko becżká/ poki
2:
w niey nic nie máſz/ poty nieznáć by gdzie ciecz
3:
miáłá/ á ſkoro ią náleią/ áli ſię hneth s kilká
4:
ſtron ſącży: thák zli á ſkáżeni ludzie/ rzadko ſie
5:
cżym nieprzyſtoinym popiſzą/ áż dopiero kiedi
6:
ná vrząd wnidą/ á obiedzą ſie władzey: bo w
7:
ten cżás iuż/ niemáią s tho śiły/ áby ták wielki
8:
ciężar wielmożnośći/ znieść ná ſobie mogli:
9:
przeto zápomniawſzy ſie/ odydą od rozumu/ y
10:
wneth pocżną vżywáć hárdośći/ gniewu/ łá=
11:
komſtwá/ zuchwálſtwá/ y wſzytkich inych o=
12:
bycżáiow/ y niecnot Tyráńſkich: A zá tym ſtá
13:
ną ſie nieprzyiacielmi cznotliwym ludziom/ á
14:
łotry będą wywyſzſzáć: áni thego śćirpią/ áby
15:
miedzy poddánymi byłá przyiaźń/ ſpołká/ ábo
16:
towárzyſtwo: ále będą woleć widzieć miedzy
17:
nimi nieſnaſki/ niechęći/ y nienawiśći: Tu hnet
18:
naidą tákie wyżły/ ktorzyby wſzędy wyłowi=
19:
li: ktorzyby podſłuchywáli: ktorzyby nośili no
20:
winki: ktorzyby ſiać nieprzyiaźń miedzy ludź=
21:
mi/ ſpotwarzyć/ nákoniec y zábić gdzieby tego
22:
potrzebá vmieli: á tho dla tego pánowie cży=
23:
nią/ áby poddáni ſtráćili ſerce/ y zá ſwoim ro=
24:
zerwániem/ á nieſtworą/ niebyli pánom potę=
25:
żni. Skąd pothym wielkie ſzkody/ y vpadki
przycho=


strona: Gg6v

Kſięgá
1:
przychodzą ná mizerne ludzie/ y wielekroć ſro
2:
gie mordy: ábo záſię vſtháwicżny ſtrách ná o=
3:
neſz ſáme Tyránny. Abowiem cnotliwi krolo
4:
wie/ nie o ſię ſie ſámi boią/ ále o the kthorzy ſą
5:
pod ich moczą: á Tyránnowie/ thychże ſie ſá=
6:
mych boią/ ktorym roſkázuią. A przeto im wię
7:
czey ludzi pod nimi/ im więczey pańſtw/ im ſie
8:
wyſzſzey podnioſłá ich możność/ thym więtſzą
9:
licżbę wnętrznych nieprzyiaczioł máią/ y bár=
10:
ziey ſie bać o ſię muſzą. Co rozumiecie W. M.
11:
w iákim mogł bywáć ſtráchu on Clearch Ty=
12:
ran/ káżdy ten raz/ kiedy wyſzedł ná rynek/ ábo
13:
ná vcżtę do kogo/ ábo ná iákie mieſcze miedzy
14:
wielką zgráię ludzi? gdyż (iáko o nim piſzą)
15:
áż w zámknioney ſkrzyni iáko wąż w iámie le=
16:
gał. Abo y on drugi Ariſtodemus ná imię/ kto=
17:
ry z właſnego łożá vcżynił był ſobie turmę: bo
18:
w páłacu ſwoim dał był ná powietrzu záwie=
19:
śić komorecżkę máłą thák wyſoko/ gdzie áż po
20:
drábinie muſiał chodzić/ á tám ſpolne z białą=
21:
głową ſwoią miewał łoże/ kthorey máthká w
22:
wiecżor odeimowáłá drábinę/ á ráno ią przy=
23:
ſtáwiáłá. Nędzne to było tákie pánowánie/ á
24:
iákiego bogoboinemu pánu namniey nie po=
25:
trzebá/ gdyż tego zdrowie zá cnotliwemi iego
ſpráwá=


strona: Gg7

Cżwarta.
1:
ſpráwámi/ milſze/ y droſzſze záwdy v poddá=
2:
nych będzie/ niż właſne zdrowie ich ſámych.
3:
A przeto dobry krol/ ſtraży ludzi zbroinych/ zá
4:
mykánia niezwycżáynego/ y iney piecży około
5:
ciáłá ſwego zániecha/ á wolny/ ſwobodny/ be=
6:
ſpiecżny żywot powiedzie: á kthemu thák po=
7:
ſthánowiony/ iákoby cżęſcią był w rozmyſlá=
8:
niu rozumnym/ czo Láćinniczy contemplatią
9:
zową/ cżęſcią w ſpráwach/ á dzielnośći: y tyle
10:
oboigá s thych páthrzał/ ile thego ku dobre=
11:
mu/ á pocżćiwemu poddánych ſwych będzye
12:
potrzebá. Tu rzekł pan Lupá. Czożeś tho
13:
záś w. m. pánie Wapowſki zá Contemplatią
14:
ná krolá wyrwał. Odpowiedział pan Wa
15:
pow. Są pánie Lupá iedni ludzie ná ſwiecie/
16:
kthorzy telko ſie około byſtrośći rozumu/ y ſu=
17:
ptylnie obacżánia rzecży pętháią: drudzy záſię
18:
ſą/ ktorzy telko około ſpraw/ á dzielnośći: otoż
19:
obádwá te żywothy Láćinniczy ná Actiuam á
20:
Contemplatiuam vitam rozdzielili. Záthym
21:
pan Derſniak ſpytał/ Ktoryż tedy s tych dwu
22:
żywothow pánie Wapowſki wielkiemu pánu
23:
bárziey przyſtoi. Powiedział ták ná to ro=
24:
ſmiawſzy ſie pan Wapow. Wierę w. m. podo
25:
bno mnimacie/ ábych ſie ia zá tego to oſobnego
Dworzá


strona: Gg7v

Kſięgá
1:
Dworzániná wydawał/ ktory ták wiele rze=
2:
cży ma być pełen/ y onych ma ku temu dobremu
3:
kończu iákom powiedział vżyć? Ale pomnicie
4:
ſie W. M. iż pan Kriſki/ s pánem Myſzkow=
5:
ſkim s tákiemi przymioty Dworzániná wymá
6:
lowáli/ iákowych we mnie pewnie niemáſz.
7:
A ták ſtáraimy ſie/ ábyſmy tákiego Dworzáni
8:
ná pirwey náleźli/ czo kiedy będzie/ ia ſie nań/ y
9:
w thym/ y w inych wſzythkich rzecżach kthore
10:
zwierzchniemu pánu należą/ zdawam.
11:
Záś powiedział pan Derſniak. Ieſli cżego s
12:
tych rzecży/ ktore Dworzáninowi ſą przypiſá=
13:
ne w. m. nie doſtawa/ tedy podobno tego/ ná
14:
cżym niewiele należy/ iáko to taniecz/ muzyká/
15:
ábo co tákiego: ále więtſze rzecży/ to ieſt te/ kto
16:
re ku wyćwicżeniu/ y poſtánowieniu páná ná
17:
gruncie cznoty należą/ mym zdániem ſą w W.
18:
M. wſzytki. Powiedział ktemu pan Wa=
19:
pow. Y tych rzecży/ lekko pokłádáć nie trzebá/
20:
ktoremi Dworzánin może przyść do łáſki páń
21:
ſkiey/ ktorey łáſki (iákom powiedział) trzebá
22:
áby był Dworzánin pewien pirwey/ niż ſie te=
23:
go ma ważyć/ áby páná vcżył cznoty: bo mi ſie
24:
ták widzi/ żem tho gruntownie W. miłoſciam
25:
wywiodł/ iż oney náucżyć ſie ieden może. A iá=
ko tá wie


strona: Gg8

Cżwarta.
1:
ko tá wiele pomaga/ thák głupſtwo/ s ktorego
2:
niecnotá roſcie/ y to/ iż cżłowiek śiłá/ á obłędli=
3:
wie rozumie o ſobie/ wiele ſzkodzi. A przetho
4:
niechay tu iuż będzie mey mowy koniecz/ bo mi
5:
ſie zda/ żem więcey powiedział/ niżem był obie
6:
cał. Zátym pan Lubel. rzekł w te ſłowá.
7:
Tym więcey my wſzytcy w. m. zoſtániem po=
8:
winni/ im więtſza będzie vcżynność w. m. niż
9:
obietnicá. Przeto/ niechay w. m. cięſzko nie bę
10:
dzie/ odpowiedzieć pánu Derſniakowi ná ie=
11:
go pytánie: á przy tym y tho niechay będzie/ á=
12:
byś nam W. M. powiedział/ cżegobyś w. m.
13:
páná tego/ do ktorego byś teraz przyſtał/ ieſli=
14:
by vcżycielá potrzebował/ vcżył. A iuż to ták
15:
w. m. położ iákobyś też doſkonále przyſzedł ku
16:
łáſce iego/ to ieſt/ żebyś mu beż żadney przeſtro
17:
gi/ mogł we wſzytkim zdánie ſwe powiedzieć.
18:
Ku temu pan Wapow. powiedział. Bych
19:
ktorego s tych pánow ktore wiem łáſkę znał/ á
20:
chciał mu wolnie/ tho czo mi ſie widzi powie=
21:
dzieć/ wiem pewnie/ iżbych prędko s they łáſki
22:
wypadł: á mimo tho/ niewiem iakiem bych ia
23:
był iego náucżycielem/ ktory przed tym nic ſam
24:
nie vmiem: Wſzákoż/ gdy mi tho w. m. każeſz/
25:
ábych pánu Derſniakowi odpowiedział: thák
to podług


strona: Gg8v

Kſięgá
1:
to podług mego widzenia powiem. Iż zwierz
2:
chni pánowie/ Krolowie/ Kſiążętá/ máią oboj
3:
ten żywot mieć przed ſobą/ ále bárziey ten/ kto
4:
ry ſie około ſupthylnie obacżánia rzecży báwi:
5:
ábowiem ten/ ná dwie cżęśći rozdzielon wnich
6:
ieſt/ s ktorych iedná/ ná tym záwiſłá/ áby vmie
7:
li dobrze poznáć/ vważyć/ y rozebráć káżdą
8:
rzecż v ſiebie: á druga cżęść ná tym ieſt/ áby nie
9:
przeko roſkázowáli/ ále tym kſtałtem iáko przy
10:
ſtoi/ mieſce y cżás obacżáiąc: ktemu iżby roſká
11:
zowáli rzecży ſłuſzne/ przyſtoine/ y the ktorych
12:
zwierzchność/ y władzą máią/ á iżby ten komu
13:
roſkażą/ ſłuſznie ono wypełnić muſiał. O tym=
14:
żeć mowił Kroł I. M. ſtáry/ kiedy powiedał/
15:
iż kto vmie roſkázowáć/ tego záwdy ſłucháią:
16:
á roſkázowánie/ ieſt záwdy głowną powinno
17:
ſcią Krolewſką. Wſzákoż przedſię Krol/ y te=
18:
dy/ y owedy/ okiem ſwym doźrzeć/ á być przy
19:
tym/ kiedy ſie roſkazániu iego exequutia dzieie
20:
powinien/ y podług cżáſu/ á pothrzeby/ ſam ſie
21:
też zá niektore rzecży/ iąć ma. A w tym Kro=
22:
lewſkim dozorze/ y poniekąt pracy/ naidzie ſie
23:
on drugi żywot/ ktory actiuam vitam zową: ále
24:
koniec iego/ vita contemplatiua będzie/ iáko ieſt/
25:
koniec woiny/ pokoy: á koniec pracey/ odpocży
wánie.


strona: Hh

Cżwarta.
1:
wánie. Więc y to też ieſt powinność dobrego
2:
krolá/ żeby táki porządek vcżynił w ſwey zye=
3:
mi/ żeby ták práwem wſzytko obwárował/ iá=
4:
koby poddáni/ cżáſu pokoiu pocżćiwie nábyte=
5:
go/ żyli we wſzelákim beſpiecżeńſtwie: vżywá
6:
iąc ze cżcią tego końcá pracz ſwoich/ ktory ieſt
7:
dobra myſl/ á odpocżywánie. Abowiem do=
8:
ſyć tákich pánow ná ſwiecie było/ ktorzy cżáſu
9:
woiny poſpołu s poddánemi ſwemi znácżnie
10:
kwitnęli/ á potym gdy przyſzedł pokoy/ wſzyt=
11:
ko ſie wniwecż obroćiło/ y poddáni znikcżem=
12:
nieli/ y pan ſtráćił wzięthość/ powagę/ y ſwie=
13:
tność ſwoię/ iáko żelázo/ gdy nim nie robią.
14:
A tho ni przecż inego nie przyſzło/ iedno że nie
15:
był tháki porządek cżáſu pokoiá/ iákiego było
16:
potrzebá: áni vmieli ludzie vżyć onego loſthu
17:
ku ſwemu dobremu/ kthory im był zá pokoiem
18:
przyſzedł: á pánu nie ſtáráć ſie o tho/ áby wdy
19:
kiedy był woiny koniecz/ nie bárzo mu to przy=
20:
ſtoi: y chocia by też przyſtało/ niewiem iáko by
21:
iego nakłád ſtárcżył. ácż drudzy krolowie má=
22:
ią zá to/ iákoby pirwſza/ á głownieyſza ich po=
23:
winność tá byłá/ ſtáráć ſie o zhołdowánie grá
24:
nicżnikow ſwoich: przeto záprawuią ludzie w
25:
mordy/ w łupieſtwo/ y w ine okrucieńſthwá/
Hh ſłodzącz


strona: Hhv

Kſięgá
1:
ſłodząc im rzecży tákowe/ nietelko vpominki/
2:
ále pocżćiwoſcią/ bo thego názywáią cznotli=
3:
wym cżłowiekiem/ pocżćiwym ſługą/ ktho ſie
4:
nailepiey obłowi. Stądże był on zwycżay v
5:
ſtárodawnych Tátárow/ iż s tey cżáſze/ ktorą
6:
ieden drugiemu ná bieſiedzie koleiką pijąc po=
7:
dawał/ nie był godzien ten cżłowiek pić/ ktory
8:
nieprzyiácielá/ ręką ſwą nie zábił: á v drugich
9:
narodow/ ták ſie záchowywáło/ że około gro=
10:
bu/ tyle wyſokich filarow ſtáwiano/ ile on po=
11:
grzebiony/ głow zámordował. Wſzytki te rze
12:
cży/ y tym podobne/ dla tego wymyſlano/ żeby
13:
ludzie walecżni byli/ zá cżymby opánowánie
14:
drugich ludzi przyść mogło: á to byłá rzecż iá=
15:
koby niepodobna/ gdyż by temu nie pirwey kto
16:
doſyć vcżynił/ áżby muſiał wſzytek ſwiát zwal
17:
cżyć. Więc áni to ieſt podług zakonu przyro=
18:
dzonego/ áby cżłowiek miał thego w drugim
19:
prágnąć/ cżego w ſobie nie rad by widział.
20:
A thák pomázániec Boży/ ábo zwierzchni pan
21:
káżdy/ ſtárać ſie będzie/ iżby iego poddáni byli
22:
walecżni/ nie dla tego/ áby ſzeroko roſkázował/
23:
ále dla tego/ iżby y ſiebie/ y poddáne ſwe obro=
24:
nić mogł od thych nieprzyiacioł/ kthorzy by ie
25:
hołdowáć/ ábo krzywdzić chcieli. Abo też że=
by mogł


strona: Hh2

Cżwarta.
1:
by mogł złe Krole/ Tyránny Kſiążętá/ wyći=
2:
ſnąć/ y wygnáć/ á te ludzie podług przyſtoień=
3:
ſtwá rzędzić/ ktorzy pod nimi w nędzy/ á nie=
4:
woley byli: Albo też/ iżby owe ludzie zniewo=
5:
lić mogł/ ktorzy złym przyrodzeniem ſwym nie
6:
wolej ſą godni. á wſzákoż tą myſlą/ żeby przed
7:
ſię pod dobrą ſpráwą záżywáli pokoiu/ odpo=
8:
cżynku/ y pociechy. Iáko y práwá wſzytki/ ku
9:
temu ſthoſowáć/ y wieść mamy/ áby vrząd złe
10:
ludzi karał/ nie z nienawiśći/ iedno żeby złemi
11:
nie byli/ á dobrym/ pokoy poſpolity burząc/ nie
12:
byli ku przekázie. Bo záprawdę nie było by co
13:
chwálić/ kiedy by ludzie thelko cżáſu woiny/
14:
(ktora przez ſię złą ieſt) ſpráwą/ cżuinoſcią/ mę
15:
ſtwem cżynili ſwemu doſyć: á záſię cżáſu poko
16:
iá (ktory ieſt przez ſię dobry) żeby prze głupſt=
17:
wo/ á nikcżemność niemieli vmieć záżyć do=
18:
brey chwile. A przeto/ iáko pod cżáſem woy=
19:
ny/ ludzie záprządz máią we cnoty pożytecżne/
20:
y pothrzebne/ áby przyſzli ku powkoiewi/ kthory
21:
ieſt końcem woiny: ták záſię cżáſu pokoiu/ iżby
22:
przyſzli ku ſpokoiney myſli/ kthora ieſt końcem
23:
pokoiá/ máią wziąć przed ſię vcżćiwe cnothy:
24:
gdyż pożytek/ dla pocżćiwoſći iáko dla ſámego
25:
tego końcá ná ſwiát ſie rodzi. á tym ſpoſobem
Hh 2 poddáni


strona: Hh2v

Kſięgá
1:
poddáni będą dobrzy/ y pan/ dáleko naydzie
2:
więcey co w nich chwalić/ y nágradzáć/ niż gá=
3:
nić/ ábo káráć. Toż to będzie páńſtwo ſzcżęſli
4:
we/ bo iuż pan dobrym będącz/ s poddánemi
5:
cnotliwemi/ nie ſurowie iáko z niewolniki/ ále
6:
głádce/ á łáſkáwie/ iáko dobry ociec z dobremi
7:
ſyny obchodzić ſie muśi. Tu záś pan Der=
8:
ſniak to powiedział. Radbych ia wiedział pá=
9:
nie Wapowſki/ ktore to ſą cnoty/ pożytecżne/ y
10:
potrzebne cżáſu woiny: á kthore vcżćiwe cżáſu
11:
pokoiá. Odpowiedział pan Wapowſki.
12:
Wſzytki ſą dobre/ y vżytecżne/ ábowiem ku do
13:
bremu ſie końcu ſciągáią. Wſzákoż cżáſu woy
14:
ny/ śiłá należy ná oney rozumney ſmiáłośći/
15:
ktora ſmiáłość z wielkiego ſercá pochodzącz/ á
16:
wykorzeniáiąc s cżłowieká przyrodzone dole=
17:
głośći/ y myſli ſtreſtáne/ ták go vmocnić może/
18:
iż nietelko ſie nie lękáć niebeſpiecżeńſthwá/ ále
19:
go áni ſobie kęs ieden ważyć będzie. Do tey mę
20:
żnośći/ ſtałość przyſłuſzy/ tákże theż pożytecżna
21:
cżáſu woyny cnotá: ábo y oná ćirpliwość/ kto
22:
rey/ to ieſt przyrodzenie/ wytrwáć nie z zámár
23:
ſzcżoną twarzą/ wſzytki ſtoſy przećiwney for=
24:
tuny. Przyſthoi theż cżłowiekowi/ áby cżáſu
25:
woiny/ ábo y záwdy/ miał wſzytki cnoty/ ktore
ſie ku vcż=


strona: Hh3

Cżwarta.
1:
ſie ku vcżćiwośći ſciągáią/ iáko ieſt ſpráwiedli
2:
wość/ powſcięgliwość/ y mierność/ ále dáleko
3:
więczey cżáſu pokoiá: ábowiem ludzie w do=
4:
brym bycie/ kiedy im ſzcżęſcie ze wſząd pędzi/ ze
5:
wſząd nágania/ poſpolicie ſie odmieniáią/ y ſta
6:
wáią ſie nieſpráwiedliwemi/ niepowſcięgliwe
7:
mi/ y vſtháwicżnemi w dziwnych/ á nieprzy=
8:
ſtoinych roſkoſzach. Przeto tym kthorzy ſą w
9:
ſzcżęſciu/ naiwięcey tych cnot potrzebá/ bo po=
10:
koy á prożnowánie/ wieldzy to ſą ſkaźcze cżło=
11:
wiecży. Stądże były cżęſto w vſciech v ſthá=
12:
rych ludzi/ ſłowá one. Chczeſz práwi ábyć ſie
13:
niewolnik/ ábo ſługá nie ſkáźił/ niechay záwdy
14:
ma co cżynić. Y one Pyramidi w Egipcie/ dla
15:
tego budowano/ áby ludzie byli w vſtáwicż=
16:
ney robocie: ábowiem wiele dobrego s thego
17:
káżdemu roſcie/ kto ſie prácowáć zwycżái.
18:
Nálázło by ſie ieſzcże y inych śiłá cnot/ cżłowie
19:
cżemu dobremu należythych/ ále pothy iuż nie=
20:
chay kres thego wylicżánia będzie: bo gdzie by
21:
mnie s to było/ żebym pánu ſwemu wychowá=
22:
nie dáć/ á iego thák dobremi drogámi/ iákie ſie
23:
tu z dáleká pokazáły ku cnotam ſwiętym wieść
24:
miał/ chociaż bych iuż do tego więcey nie przy=
25:
łożył/ zdáło by mi ſie przedſię/ żem ku onemu
Hh 3 końcu


strona: Hh3v

Kſięgá
1:
końcu przyſzedł/ ktory ma przed ſobą mieć/ cno
2:
tliwy Dworzánin. Hnet ktemu pan Der=
3:
ſniak ták powiedział. Iżeś tu w. m. wychowá
4:
nie cżęſto ſpominał/ y chwalił/ á dałeś tho nam
5:
w. m. ták rozumieć/ iákoby tho miáłá być gło=
6:
wna przycżyná/ iż ſie cżłowiek cnotliwym ſta=
7:
wa/ przeto rad bych ia wiedział/ ieſli to (iż ták
8:
rzekę) ochmiſtrzowánie Dworzáninowe ma
9:
ſie ſthąd pocżąć/ iżby páná thákich obycżáiow
10:
zwycżáił/ kthore by go ſáme/ gdzie by ſie on nie
11:
obacżył/ cnotliwie żyć zucżyły: cżyli ma Dwo=
12:
rzánin hnet s przodku/ mądrze to wywieść/ y
13:
pokázáć pánu/ co ieſt złe/ á co dobre/ y thák mu
14:
gruntownie iedno ſchwalić/ á drugie zgánić/ że
15:
by ſie záraz dobrego iął/ á złe opuśćił. Owa
16:
zgołá/ ieſli zá namową/ á rozumnemi wywo=
17:
dy/ zácżąć ſie/ y poſtánowić w pánie cnoty má
18:
ią/ cży zá zwycżáiem. Odpowiedział pan
19:
Wapowſki W długą mie tho W. M. záwieść
20:
chceſz: wſzákoż/ áby ſie w. m. nie zdáło/ iż dla
21:
tego vſtáię/ że mi ſie odpowiedáć niechce/ thák
22:
tho powiem. Ciáło á duſzá ſą dwie rzecży/ á
23:
duſzá záſię/ dzieli ſie ná dwie cżęśći/ iedná cżęść
24:
ieſt/ kthora ma w ſobie rozum/ á druga/ kthora
25:
ma w ſobie chcenie: otoż iáko kiedy ſie cżłowiek
w żywo


strona: Hh4

Cżwarta.
1:
w żywocie zácżnie pirwey záwdy náturá po=
2:
dleiſzą cżęść/ to ieſt ciáło sformuie/ toż dopiro
3:
duſzá tám wnidzie: ták też záſię pirwej tá cżęść
4:
duſze podleiſza/ w ktorey ſie chcenie zámyka/ w
5:
nas náſtawa/ toż dopiero tá cżęść/ ktora ma w
6:
ſobie rozum/ ná iáſnią w nas wynidzie. Czo
7:
znácżnie widzimy w dzieciach/ ktore hnet vro=
8:
dziwſzy ſie/ y záchcieć tego czo im lubo/ y gnie=
9:
wáć ſie gdy im co przykro vmieią: á rozum po=
10:
tym nie rychło tám przyſtąpi. Przeto/ potrze
11:
bá pirwey mieć piecżą o ciele/ toż dopiero o du
12:
ſzy: y pirwey o żądzy/ potym o rozumie. Ale to
13:
ſtháránie o ciele/ nie dla ciáłá/ iedno dla duſze/
14:
thákież też piecża o żądzey/ iſcie nie dla żądzey/
15:
ále dla rozumu ma być cżyniona. Bo iáko przy=
16:
rodzony rozum/ zá náuką doſkonálſzy bywa:
17:
ták záſię wrodzona dobroć/ zá zwycżáiem do=
18:
ſkonálſza ſie sſtawa. A ták Dworzánin/ zwy=
19:
cżáiem naprzod ma włudzić w páná cznothy.
20:
ktory to zwycżay/ będzie mogł żądze/ á chćiwo
21:
śći/ poki gruntowny rozum nie przyſpieie rzę=
22:
dzić/ y ku dobremu nákierowáć. A tho kiedy
23:
Dworzánin ſpráwi/ tedy dopiero wſzytko ono
24:
vgruntuią mądre ſłowá iego/ á páńſkie poię=
25:
cie/ y wyrozumienie: ktore wyrozumienie/ pra
Hh 4 wdá iż


strona: Hh4v

Kſięgá
1:
wdá iż więc nierychło rozſwieći w głowie/ ále
2:
záſię ták wiele przynośi s ſobą dobrego/ iż cżło
3:
wiek/ ktory ſie pirwey dobrze wpráwił w czne
4:
obycżáie (ná kthorych moim zdániem wſzytko
5:
należy) doſkonáley potym cnot vżywie.
6:
Powiedział thu záś pan Derſniak. Niż dáley
7:
w. m. zaidzieſz/ powiedz nam w. m. co zá pie=
8:
cża ma być około ciáłá/ ponieważ pirwey o
9:
nim/ niż o duſzy/ myſlić w. m. każeſz. Odpo
10:
wiedział ſmieiąc ſie pan Wapow. Pytay tych
11:
w. m. ktorzy zá roſkoſznym chowániem dobrze
12:
vtili/ bo moie ciáło iáko w. m. widziſz nie zby=
13:
tnie tłuſte. wſzákoż y o tym mogłoby ſie ſzyro=
14:
ce mowić/ iáko j o żenie ktorego cżáſu cżłowiek
15:
poiąć ią ma/ áby ſynowie/ áni názbyth dáleko
16:
byli od lat oiczowſkich/ áni theż przyliſz bliſko.
17:
záſię około ćwicżenia/ y chowánia ich hnet od
18:
dziećinnych lat/ áż do męſkich/ áby wzroſt był
19:
kſtałtowny/ y zdrowie/ y śiłá. Rzekł pan
20:
Derſniak. Widzimi ſie iż dla pięknośći/ á vro=
21:
dy męſzcżyznſkiey/ bárzo by ſie podobáłá bia=
22:
łymgłowam oná poſpolithość/ á pomieſzánie
23:
krwie/ iákie Plato w ſwych kſięgach ſtánowi/
24:
y onymże kſtałtem. Powiedział ná to pan
25:
Koſtká. Ták ſie było poſtánowiło/ iż ku krzy=
wdzie


strona: Hh5

Cżwarta.
1:
wdzie białymgłowam/ nikt iuż więcey mowić
2:
nie miał. Odpowiedział pan Derſniak.
3:
Nic tu niemáſz białymgłowam ku krzywdzie/
4:
y owſzem ieſt im to ku cżći co ia powiedam/ że=
5:
by ſie im tho łatwie podobáło/ czo Plato cżło=
6:
wiek ták wielki wynálazł. W tym rzekł pan
7:
Myſzkowſki. Bá moẃmy trochę o thym/ do=
8:
brzeli by też to było/ gdyby krol ktory/ táki po=
9:
dług Platonowego widzenia porządek vcży=
10:
niwſzy/ vtwirdził gi ſrogim ſtátutem. Ale po=
11:
dobno páná Wapowſkiego rzecży ieſzcże nie
12:
koniec. Odpowiedział pan Wapow. To
13:
czom ia tu krotko powiedział/ ſnadź by iuż pá=
14:
ná/ ták iáko ktorego dziſieiſzych cżáſow/ vcży=
15:
nić dobrego mogło/ wſzákże ktoby chciał w ká=
16:
żdą rzecż ſuptylnym okiem weźrzeć/ było by ie=
17:
ſzcże śiłá co mowić. Zátym rzekł I. M.
18:
pan Mácieiow. Niebądź w. m. s thym drog/
19:
czo w. m. nicz nie koſztuie/ á wypowiedz nam
20:
w. m. wſzytko to/ cżegobyś vcżył/ tego to wyſz
21:
ſzey doſtoinośći páná. Odpowiedział pan
22:
Wapow. Bym ia iedno ták wiele vmiał/ iáko=
23:
bych páná vcżyć chciał/ á miedzy inemi rzecżá=
24:
mi/ chciałbych/ áby ſobie pan obrał s poſrodká
25:
zacnieiſzey ſláchty/ pewną licżbę mądrych lu=
Hh 5 dzi/ s kto=


strona: Hh5v

Kſięgá
1:
dzi/ s kthoremi by o wſzytkich rzecżach rádzić
2:
mogł: iedno żeby ći niechay niebyli málowáne
3:
mi pány/ á thelko dla ozdoby Máieſtatu/ iáko
4:
Moſkiewſki kniáś/ ma wielką rádę/ á żadnego
5:
s tego wielklego kołá rády nigdy nie ſłucha: á=
6:
le niechaiby tych pánow ſłowá ſzły w poſłuch/
7:
á dawſzy im pan tę ſwobodę/ żeby o wſzythkim
8:
wolnie z nim mowili/ niechaiże by to znáć by=
9:
ło/ iż we wſzytkich rzecżach prawdę chcze wie=
10:
dzieć/ y onę ſámę miłuie/ á temu ieſt nieprzyia=
11:
cielem/ kto ine rozumieiąc/ á ine ku ſmáku mo=
12:
wiąc/ prawdę tłumi. Ieſzcżeby mi ſie też y to
13:
widziáło/ żeby pan obrał drugą mnieyſzą rá=
14:
dę/ ktora by ſie nie w wielkich á głownych/ ále
15:
w domowych/ á pothocżnych rzecżach s ſtár=
16:
ſzym kołem porozumiewáłá/ ná kſtałt tego iá=
17:
ko v nas ſą poſłowie: bo poſłowie czoś inego
18:
ſą/ niż tá rádá o ktorey ia teraz mowię. Otoż
19:
s páná iáko z głowy/ á s ſláchty/ y s poſpolſt=
20:
wá iáko s cżłonkow/ ſtánęłoby cáłe iedno ciá=
21:
ło/ nád ktorym cziáłem pirwſzą zwierzchność
22:
niechaiby miał Krol/ á wtorą/ y oſtátnią dru=
23:
dzy/ iáko ſą kthore ſláchetnieiſze/ ábo podleiſze
24:
cżłonki. Y hnet w tákim poſtánowieniu/ ná=
25:
lázłáby ſie oná troiáka/ á ku dobremu ſpoiona
zwierz=


strona: Hh6

Cżwarta.
1:
zwierzchność nád ludźmi/ o ktorey ſie pirwey
2:
mowiło/ to ieſt/ krolewſka/ páńſka/ y poſpolite
3:
go cżłowieká. Przy tym też y to bych pánu po
4:
kazał/ iáko miedzy wſzytkim ſtárániem/ kthore
5:
on powinien cżinić o dobre poddánych ſwych/
6:
żadne nieieſt pilnieiſze/ iáko to/ áby w ziemi ie=
7:
go byłá ſpráwiedliwość: dla cżego thrzebá o=
8:
bieráć ná ſądy ludzie mądre/ dobre/ y ktorych
9:
by cnotá iáſna v ludzi byłá: bo to ieſt prawdzi
10:
wa mądrość/ ktora ſie od cnoty nie odſtrzela/
11:
á inácżey thedy nie ieſt mądrość/ ále chytrość
12:
przewrotna. Otoż gdzie tey zrozumem cznoty
13:
ná ſądzie niemáſz/ thám roſciągáią ſzeroko zli
14:
Prokuratorowie ſwoie proporce/ y wykręcá=
15:
ią dekretá/ ſtátut ſzpocą/ práwo niſzcżą y wni-
16:
wecz obrácáią: á w tym wſzytkim nikt iny nie
17:
winien/ iedno ten/ kto niegodne ludzi ná ſtoli=
18:
ce ſądowe wſadza. Y tego bym theż powie=
19:
dzieć nie zániechał/ czo ſie w ſpráwiedliwośći
20:
zámyka/ iáko ieſt boiaźń Boga/ y gorącze knie=
21:
mu ſerce: ktore ácż káżdy cżłowiek mieć powi=
22:
nien/ ále Krolowie/ Kſiążęthá dáleko bárziey/
23:
bo ná thych ſpráwy pilniey Bog pátrzy/ á oni
24:
ſwoie poſtępki ku niemu/ iáko ku naipewniey=
25:
ſzemu czelowi obráczáć wſzytki máią. á chocia
páná


strona: Hh6v

Kſięgá
1:
páná Bogá ná káżdy cżás cżćić/ y miłowáć im
2:
przyſtoi/ ále w ſzcżęſciu dobrze więcey/ niż kie=
3:
dy inedy/ to dla tego/ áby go mogli w przećiw
4:
nym ſzcżęſcziu ſłuſzniey/ y z lepſzym vfániem o
5:
łáſkę/ á o miłoſierdzie prośić. Abowiem nieieſt
6:
to podobna rzecż/ áby kto mogł dobrze rzędzić/
7:
ábo ſiebie/ ábo kogo drugiego/ bez Bożey pomo
8:
cy. Ktory to pan Bog/ niekiedy poſyła fortu=
9:
nę cnotliwym/ áby ye z niebeſpiecżeńſtwá wyr
10:
wáłá: á drugdy theż poſyła nieſzcżęſcie/ áby w
11:
dobrym bycie cżłowiek nie záſnął/ zápomnia=
12:
wſzy páná ſwego/ y oney od niego dáney mą=
13:
drośći: bo tá wielekroć ſzcżęſcia nákieruie/ iáko
14:
dobry gracż/ gdy mu koſtká ná wárcabnicy zle
15:
ſtánie/ dobrem dániem ſobie pomoże. Ku te=
16:
mu ieſzcże j to bych pánu ſwemu przypomniał/
17:
áby był ſtátecżnie nabożnym/ bez owego boſz=
18:
kowánia/ á lizánia obraſkow: przy tym też/ á=
19:
by ſie nie wdawał w cżárnokſięſtwá/ w cżáry/
20:
y w ine wieſzcżby/ á wroſzki prożne: ábowiem
21:
gdzieby ku ſtátecżney mądrośći/ miłość ſerde=
22:
cżną páná Bogá/ á nabożeńſthwo przyłącżył/
23:
muſiał by mieć/ y ſzcżęſcie/ y Bogá obrońcą ſie=
24:
bie/ kthoryby mu przymnażał wſzytkich fortun
25:
ták cżáſu woiny/ iáko też cżáſu pokoiá.
Nád to


strona: Hh7

Cżwarta.
1:
Nád to chciał bym/ áby ten zwirzchni pan/ mi=
2:
łował Pátrią/ y poddáne ſwoie/ á nie chował
3:
ich w niewoli/ tho dla tego/ iżby ſie przećiwko
4:
niemu nie ziątrzyli/ s cżego więc bunty/ ſprzy=
5:
ſięgánia/ y ine złe rzecży roſthą: áni też záſię w
6:
zbytniey ſwobodzie/ áby w lekką czenę do nich
7:
nie przyſzedł/ zá cżym idzie ſwowoleńſtwo/ zá
8:
niedbánie Bogá/ podepthánie práwá/ roſpu=
9:
ſtá/ łupieſtwo/ złodzieiſtwo/ zábijánie/ y cżęſto
10:
kroć vpadek wſzytkiego Kroleſtwá. Przy=
11:
ſzło mi też to ná myſl. Krolowie/ kſiążętá/ pra
12:
wdá iż powinowátych miedzy poddánemi nie
13:
máią/ á wſzákoż gdzieby ſie y tho kiedy trefiło/
14:
pokazałbym to pánu/ iáko by ie miłowáć miał/
15:
záchowuiącz miedzy wſzytkiemi w niektorych
16:
rzecżach/ iáko w ſpráwiedliwośći/ w ſwobo=
17:
dzie/ piękne porownánie: á w niekthorych też
18:
rzecżach/ ſłuſzne iednego nád drugiego wywyſz
19:
ſzenie: iáko to w hoinośći/ w płáczeniu poſług/
20:
w rozdawániu dignitarſthw/ podług godno=
21:
śći/ y nierownych zaſług: kthore to zaſługi/ ták
22:
záwdy máią być ſzcżodrze płáczone/ iżby hoy=
23:
ność/ á nagrodá zá nie/ rychley wybijáłá s klo=
24:
by/ niżliby co niedoważáć miáłá. A gdyby ſie
25:
ták pan ſpráwował/ nietelko by miał miłość v
poddá=


strona: Hh7v

Kſięgá
1:
poddánych/ ále ledweby go zá Boga nie chwa=
2:
lili. Więcz iuż tákiemu pánu gwárdyiey s czu=
3:
dzoziemcow/ iáką poſpolicie Włoſkie kſiążętá
4:
miewáią/ namniey by nie thrzebá/ bo właſni
5:
poddáni/ ſámi dla ſwego dobrego/ ſtrzegli by
6:
zdrowia iego/ y prze nie śiłá kroć byli by vm=
7:
rzeć gotowi. Práwá też poſpolitego ſtrzegł
8:
by káżdy/ gdyby widział/ iż pan ſam/ nicz z nie=
9:
go nie wyſtępuie/ y owſzem go ſtrzeże/ broni/ y
10:
w pełney mierze ono záchowuie. Zá cżym pod
11:
dáni wzięli by o nim tho pewne mnimánie/ iż
12:
chocia by ſie pod cżás co troſzkę przećiwko prá
13:
wu wykrocżyło/ káżdy by przedſię rozumiał/ że
14:
tho pan ku dobremu kończowi cżyni: y nie w
15:
mnieiſzei by vcżćiwośći było roſkazánie á wo=
16:
la iego/ niż z dawná vchwalony ſtátut: á thym
17:
dopiero wſzytko by ſie w ziemi vmiárkowáło/
18:
iż dobrzy ludzie beſpiecżnie żywąc/ nie wſpiná=
19:
liby ſie nád potrzebę ku boháctwu/ á zli záſię te
20:
dyby nie mogli: álbowiem śiłákroć poddánych
21:
bogáctwá niepomierne/ páńſthwá/ kſięſtwá/
22:
Kroleſthwá/ y Monárchie gubią. A co inego
23:
Węgierſką ziemię ze wná wywroćiło/ iedno
24:
nie zbytnie bogáctwá/ á zły porządek? á prze=
25:
to mnie by ſie widziáło ták lepiey/ kiedy by mie
dzy pod


strona: Hh8

Cżwarta.
1:
dzy poddánemi więtſza ich cżęść byłá/ áni ná=
2:
der bogátych/ áni bárzo vbogich: ábowiem bo
3:
gáctwo poſpolicie roſpycha cżłowieká/ y vcży=
4:
ni go hárdem/ vpornem: á vboſthwo záſię/ lek=
5:
kiem/ y ku zdrádzie ſkłonnem. Ale w miernem
6:
doſtátku ludzie/ niemáiącz ſobie cżego zaźrzeć/
7:
żywą beſpiecżnie/ á ieden pod drugim dołu nie
8:
kopa: á gdy tych będzie więtſza licżbá/ będą też
9:
bez chyby śilnieiſzy: ták iż áni bogátym/ áni v=
10:
bogim/ rozwieść ſie nie dopuſzcżą/ iżby ábo
11:
przećiwko pánu/ ábo przećiwko vrzędom bun=
12:
towáć ſie/ á rozruch w ziemi cżynić mogli.
13:
Iuż tedy/ y to/ y czo drugiego ktemu/ niechaiby
14:
miał pan zá iedno lekárſtwo przećiwko temu/
15:
żeby poddáni nowych rzecży w páńſtwie zá=
16:
cżynáć/ ábo nowego páná prágnąć nie mogli:
17:
co więc poſpolicie cżynią/ ábo dla popráwie=
18:
nia ſwych fortun/ ábo dla powyſzſzenia ſtanu/
19:
ábo też chcąc vyść iákiey ſzkody/ vpadku/ lekko
20:
śći/ zá táką odmiáną. A tá zła wola niekiedy
21:
roſcie/ cżęſcią z nienawiśći/ á gniewu/ prze iá=
22:
kie nieznośne od páná krzywdy/ ábo zelżenie/
23:
prze łákomſtwo/ łupieſtwo/ pychę/ okrucieńſt=
24:
wo/ y roſpuſtne życie iego: cżęſcią też/ pod cżás
25:
kiedy ſie pan niedbáłoſczią ſwoią/ á puſzcże=
niem


strona: Hh8v

Kſięgá
1:
niem wſzytkiego ná ſzrot v nich zelży/ iż go ſo=
2:
bie zá nicz mieć pocżną. Ale kthemu nigdy nie
3:
przydzie/ kiedy pan pozyſzcże ſobie u poddá=
4:
nych miłość/ y wziętość: á pozyſzcże tho oboie
5:
thym ſpoſobem ſobie/ kiedy będzie dobre wy=
6:
wyſzſzał/ y pomiernie bogáćił/ á záſię/ gdy bę=
7:
dzie mądrze zábiegał temu/ á nákoniec by też y
8:
ſurowośći nieco przyłożyć/ iákoby zli/ á burz=
9:
liwi ludzie/ nigdy w ziemi iego możni nie byli:
10:
wiedząc tho/ iż łatwiey ieſt thákowym burzli=
11:
wym ludziom/ niedopuśćić vrość/ niż kiedy iuż
12:
wielkimi vroſtą/ chcieć im dopiro rogow vcie
13:
ráć. Więc bych ieſzcże ktemu tego dotknął/ iż
14:
chciał li by pan/ áby poddáni/ y w to/ y w co i=
15:
nego nieprzyſtoinego ſiebie nie záwiedli/ nie=
16:
chaiżeby ye w dobre zwycżáie zápráwił/ á od
17:
złych odwiodł/ zwłaſzcżá od tych ktore ſie znie=
18:
nagłá w ludzie wkradáią/ bo te ſą iáko iad po=
19:
kryty/ ábo powietrze morowe/ gdyż ták niewi
20:
domie zábijáią ludzie, że nierzkącz lekárſthwy
21:
zábieżeć złemu/ ále áni go cżłowiek poznáć/ áż
22:
przy oſtátnim punkcie ſmierći/ gdzie iuż ſyrop
23:
niepłatny/ może. Y ſmiem to twirdzić/ iż prę=
24:
dzey obycżáie złe w ludziech/ páńſtwo/ y krole=
25:
ſtwo káżde ſkáżą/ y w niwecż obroczą/ niż nie=
przyia=


strona: Ii

Cżwarta
1:
przyiaciel gwałtowny/ kthory by ſie z wielkim
2:
woiſkiem ná nie oborzył. Ná oſtátek y tho
3:
bych pánu przypomniał/ áby ſie ſtárał o ſpokoi
4:
ny/ á beſpiecżny żywoth poddánych ſwoich/ á
5:
ktemu żeby żadnemu ná dobrach vmyſłu/ ciá=
6:
łá/ y fortun nie ſchodziło: ále iáko vmyſł cżło=
7:
wiecży dáleko zacnieiſzy ieſt/ niż ciáło/ ábo for
8:
tuná/ thák też dobrá fortuny/ y ciáłá/ dla tego
9:
máią być pożądáne/ żeby vmyſł iáko pan wſzy
10:
tkiego/ mogł roſpoſtrzeć ſwe proporce. Ktore
11:
go to vmyſłu dobrá/ im ſą więtſze/ im ſą obfit=
12:
ſze/ tym ſą lepſze/ y pożytecżnieyſze: gdzie w do=
13:
brach fortuny/ y ciáłá/ iuż tho wſzytko ieſt iná=
14:
cżey. A ták gdzieby poddáni byli dobrzy/ dziel
15:
ni/ godni/ y dobrze nákierowáni ku cżłowiecże
16:
mu ná ſwiecie błogoſłáwieńſtwu/ tedi ten pan
17:
ktoryby im roſkázował/ mogłby ſie zwáć wyſz
18:
ſzym nád wſzytkimi krolmi krolem. ábowiem
19:
then ieſt naiwiętſzy ná ſwiecie Regiment/ pod
20:
ktorym ſą poddáni cnotliwi/ ktemu w dobrim
21:
porządku/ y w dobrym roſkázowániu.
22:
Moim zdániem/ powiedział tu pan Lupá/ nie=
23:
wielki by to pan był/ ktoryby wſzytki poddá=
24:
ne miał cnotliwe/ bo tych ná ſwiecie śiłna tro=
25:
ſzká. Odpowiedział pan Wapow. Kiedy
Ii by iáka


strona: Iiv

Kſięgá
1:
by iáka Circe wſzytki poddáne Ceſárzá Turec
2:
kiego (ácż niewiem iáko the thám poddánemi
3:
zwáć mamy/ ktorzy ſą w ſrogiey niewoli) prze
4:
mieniłá w źwirzęthá nieme/ pytham ia w. m.
5:
miał li byś w. m. tego tám páná zá wielkiego
6:
Ceſárzá/ chociażby śiłá milionom bydląt roſká
7:
zował? Wiem to pewnie iżbyś go w. m. nigdy
8:
nie miał zá Ceſárzá/ ále zá páſtyrzá: A tego pá
9:
ſtyrzá nád Prądnikiem miał byś w. m. zá wiel
10:
kiego krolá/ kiedyby ſie trzodá wſzytká iego/ w
11:
ludzie/ á mowię w ludzie tákie/ iácy być máią/
12:
odmieniłá/ y iego byłá poſłuſzną. Pátrzże w.
13:
m. iż nie to ieſt wielkim pánem być/ niezlicżo=
14:
ney licżbie nikcżemnikow roſkázowáć/ ále tho
15:
ieſt pánem być/ ludzie kthorzy tego ſą imieniá
16:
godni/ co ich to ich/ mieć pod ſwą mocą.
17:
Kiedy tu pan Wapowſki przeſtał/ iákoby rze=
18:
cży ſwey dokońcżywſzy dáley mowić niemiał.
19:
Powiedział pan Boiánow. Inácżey tego ża=
20:
den tu rzec nie może pánie Wapowſki miły/ ie=
21:
dno iżeś w. m. w powieśći ſwey káżdey rzecży
22:
dotknął/ y tá nauká ktorąś w. m. dał/ ieſt do=
23:
bra/ y pożythecżna: ále ieſlibyś w. m. ná tháki
24:
kſtałt páná ſwego formowáć chciał/ moim wi
25:
dzeniem rychleiby w. m. ludzie dobrym báká=
larzem


strona: Ii2

Cżwarta.
1:
larzem názwáli/ niż dobrym dworzáninem: á
2:
páná záſię/ rychley dobrym ſprawcą/ niż wiel=
3:
kim krolem. Acż ia thego nie powiedam/ áby
4:
krolowie nie byli winni o tho ſie ſtáráć/ iákoby
5:
poddáni w porządku/ w ſpráwiedliwośći/ y
6:
w dobrych zwycżáiach żyli: ále mi ſie widzi/ że
7:
to doſyć ná nie/ kiedy oni ná tákie rzecży ludzie
8:
dobre/ á godne wyſádzą: bo właſna ich powin
9:
ność/ á vrząd ieſt iuż dáleko wyſzſzy. A przeto
10:
bym ſie ia cżuł być/ tym ták oſobnym Dworzá
11:
ninem/ iákiego ći pánowie wymálowáli/ á
12:
ktemu żebych znał łáſkę tego páná/ przy ktorim
13:
bych był: tho ieſt rzecż pewna/ iżbym go nigdy
14:
nie wiodł/ ná rzecży złe/ á ſzkodliwe/ ále chcząc
15:
ia przyść ku onemu dobremu kończu/ ktory po=
16:
wiedaſz w. m. y ia tego potwirdzam/ iż ſam ie=
17:
den ten ma być pożytkiem pracey Dworzáni=
18:
nowey/ ſthárałbym ſie naprzod o tho/ áby pan
19:
moy był krolewſkiego ſerczá/ y myſli/ á zácho=
20:
wywał we wſzytkim wſpaniáłość/ nicz máłe=
21:
go/ á podłego przed ſię nie biorąc/ áni koſztu żá
22:
łuiąc/ ku ozdobie Máyeſtatu/ i dworu ſwego.
23:
Potym żeby był rozrywki ná rzecży wſzelákie
24:
byſtrey/ ktemu ſpráwnym/ dzielnym/ biegłym
25:
w rzecżach woiennych/ y ták dobrze biegłym/
Ii 2 żeby w


strona: Ii2v

Kſięgá
1:
żeby w tey mierze nikt ſnim nie porownał: á ty
2:
mi rzecżámi/ naywięcey/ niechaiby ſie obiáſnił
3:
ſwiátu/ y doſtał miłośći/ ſławy/ y tego żeby ká
4:
żdy cżłowiek/ y naywyſzſzy/ y nayniſzſzy/ miał
5:
go w wielkiey cżći/ y powádze. Więc bych záś
6:
tego chciał/ żeby tá wſpaniáłość niebyłá przy=
7:
kra/ iedno pomieſzána z wdzięcżną ludzkoſcią/
8:
przyſtoiną krolewſkiemu ſtanowi: iżby y obcy
9:
cżłowiek/ y ſwoy podług godnośći znał káżdy
10:
łáſkáwą twarz/ á miłośćiwe oko páńſkie: A w
11:
tho niechay by thák trefiał/ iżby go áni zelżyłá
12:
zbytnia ſkłonność/ áni záſię przywiodłá w nie
13:
nawiść gorna powagá. Rzekł bych też ieſzcże/
14:
żeby był hoinym w życiu/ ſzcżodrym w rozda=
15:
wániu káżdemu/ á nie ſzcżypthy/ ále czáłą gar=
16:
ſcią: ábowiem pan Bog v hoinych pánow (iá
17:
ko powiedáią) podſkárbim ieſt. Niechayże by
18:
były cżęſte/ y koſztowne vcżty/ tańce/ gonitwy:
19:
Stáinia niechby byłá pełna oſobnych koni/ ták
20:
dla potrzeby cżáſu woiny/ iáko też dla pociechy
21:
cżáſu pokoiá: niech by było myſliſtwo wſzelá=
22:
kie/ y káżda krotochwilá wielkiemu pánu nale=
23:
żyta. Wiodł bym go też y ná to/ áby budował/
24:
á nie ledáiáko/ ále ſpodziwnym budowániem/
25:
y wielkoſcią pałace/ y zamki: iáko dla cżći ſwey
zá żywo=


strona: Ii3

Cżwarta.
1:
zá żywotá/ ták dla wiecżney pámiątki po ſmier
2:
ći. iáko cżynili ſtárzy Rzymiánie/ cżego y teraz
3:
oſtátki znácżne ſą/ nietelko we Włoſzech/ iáko
4:
w Rzymie/ w Neápolim/ y indziey/ ále też y w
5:
pogáńſkich ziemiach: ná ktore oſtátki/ kto ied=
6:
no poźrzy/ muśi to rzec/ iż ono byli ludzie s ple=
7:
mieniá nieſmiertelnego. Toż też cżynił wiel=
8:
ki Alexánder/ ktory máło máiąc ná tey ſławie/
9:
ku ktorey zá podbiciem pod ſwą moc wſzytkie
10:
go ſwiátá/ godnie przyſzedł/ zbudował w E=
11:
gipcie Alexándrią miáſto/ á w Indiey Bucze=
12:
phálę: potym j ine miáſtá w roznych ziemiach.
13:
nákoniecz pocżął był y o thym myſlić/ iákoby
14:
mogł gorę Athos ná kſtałth cżłowieká wyrá=
15:
źić/ ktory to cżłowiek vcżyniony z gory/ miał w
16:
lewey ręcze trzymáć miáſtho wielkie/ á w prá=
17:
wey okrutny kubek/ do kthorego wſzytki rzeki
18:
kthore z oney gory płyną/ zbiegáć ſie miáły/ á
19:
ſtámtąd dopiero w morze ſie wálić. Pomyſł
20:
tho był wielki/ á práwie przyſtoiny mocy Ale=
21:
xándrá wielkiego. Toć ia te rzecży pánie Wa
22:
powſki rozumiem być przywoithe práwemu
23:
krolewi/ á one máią go vcżynić cżáſu pokoiá/ y
24:
cżáſu woiny ſławnym/ á wziętym: nie to/ żeby
25:
ná thák wiele drobiozgu/ oſtrze pátrzał/ á nie
Ii 3 walcżył


strona: Ii3v

Kſięgá
1:
walcżył/ chybá ná te/ ktorzy opánowánia/ ábo
2:
zniewolenia godni: ábo/ áż dla pożytku poddá=
3:
nych ſwych: ábo też gdzieby miał odiąć pográ=
4:
nicżnemu pánu Sceptrum/ ktorego by on zle/ á
5:
nieprzyſthoinie vżywał. ábowiem kiedy by ſie
6:
byli Rzimiánie/ Alexánder wielki/ Hánnibál/
7:
y ini ſławni krolowie/ ábo Hetmáni ná te rze=
8:
cży wſzytki oględáć mieli/ nigdyby byli ku onej
9:
wielkiey ſławie/ y wywyſzſzeniu nie przyſzli.
10:
Ná ten cżás ták odpowiedział pan Wapow.
11:
Ktokolwiek był tákim/ co nie vważał tych rze=
12:
cży v ſiebie/ niedobrze to cżynił: ácżkolwiek ie=
13:
ſli ſie w. m. dobrze przypáthrzyſz/ naidzieſz w.
14:
m. iż ich było wiele/ ktorzy vważáli/ zwłaſzcżá
15:
oni dawni/ dawni/ iáko Theſeus/ Hercules: á=
16:
ni w. m. rozumiey inácżey/ iedno że Procru=
17:
ſtes/ Sciron/ Cacus/ Diomedes/ Antheus/
18:
Geryon byli okrutnicy niecżęśćiwi/ przećiw=
19:
ko kthorym ći ſławni bohátyrowie vſtáwicż=
20:
nie/ áż do wykorzenienia ich walcżyli: á zá tho
21:
dobrodzieiſtwo ſwiát niemal wſzytek/ cżuiącz
22:
ſie być wyrwány/ s páſzcżeki tego/ y drugiego
23:
ſthráſzliwego Smoká/ Herkuleſowi koſcioły
24:
ſtáwiał/ y thákie iemu iáko Bogu modły da=
25:
wał/ y ofiáry cżynił. ábowiem ták wiele dobro
dzieiſt=


strona: Ii4

Cżwarta.
1:
dzieiſtwá ludziom dziáła ten káżdy/ kto okru=
2:
tniki gubi/ á wykorzenia/ iż też cżegoś więtſze=
3:
go godzien ieſt/ niż tego/ czo ludziom ſmiertel=
4:
nym/ ludzie zá nagrodę dáią. A y miedzy ty=
5:
mi ktoreś w. m. wſpomniał/ zaſz tho nie iáſna
6:
rzecż/ iż Alexánder śiłá vcżynił dobrego thym
7:
ludziom/ ktore pod mocz ſwą podbił: naprzod
8:
przynioſł do nich dobre obycżáie/ á ze źwirząt
9:
ludzie podziáłał: potym zbudował miaſt śiłá
10:
oſobnych w thákowych ziemiach/ gdzie przed
11:
tym ludzi ledwe znáć było. Nákoniecz ſtátu=
12:
tem/ á práwem/ wſzytko vtwirdził/ y powino=
13:
wáctwem/ á przyiáźni poſtánowieniem ſpoił:
14:
ták iż ſzcżęſliwſzy to byli/ ktore on woiną zwy
15:
ciężył/ niż ći do ktorych iego proporzec nie przy
16:
ſzedł. Bo iednych náucżył nabożeńſtwá: dru=
17:
gich goſpodárſtwá/ tych mieſzkánia w małżeń
18:
ſtwie: owych miłoſierdzia nád właſną krwią/
19:
áby oicow ſwych ſtárych nie zábiiáli/ ále ie cho
20:
wáli iáko przyſthoi do ſmierći. Y wiele thych
21:
rzecży ieſt/ ktoreby cżłowiek przywieść mogł/
22:
ná ſwiádectwo/ iż poraſzki Alexándrowe cży=
23:
niły ludziom wiele pożythku. Ale opuśćiwſzy
24:
teraz ſtáre Monárchy/ podźmy do dziſieiſzych
25:
krolow: á cżego by oni z więtſzą ſławą/ cżcią/ y
Ii 4 pożytkiem


strona: Ii4v

Kſięgá
1:
pożytkiem vżyć mogli/ iáko kiedyby iednoſtái=
2:
ną myſlą wſzytczy podnieſli woinę przećiwko
3:
pogánom? ktora woiná gdzie by ſie zdárzyłá/
4:
á zá poraſzką pogáńſką wyſzło by ták wiele ty
5:
ſięcy Turkow/ Sárácenow/ z błędu/ á s ciem=
6:
nośći Máchometowey/ á przyſzłoby ku ſwiá=
7:
thłośći/ á vznániu prawdy Kriſtuſewey/ po=
8:
wiedz mi w. m. cży nie obroćiłoby ſie to w do
9:
bre/ y náſzym ktorzyby wygráli bitwy/ y onym
10:
ktorzyby iey przegráli? Wten cżás kiedy by to
11:
przyſzło/ mogli by też Turcy thák powiedzieć/
12:
iáko Temiſtocles w on cżás do ſwoich powie=
13:
dział/ kiedy wygnánym będąc z Athen/ v kro=
14:
lá Perſkiego miał ſie ná wſzytkim dobrze. Inte=
15:
rieramus o filij, niſi interijſſemus. ábowiem w zgu
16:
bie/ á przegrániu tákowym/ zdrowie by ſie po=
17:
gáńſkie nálázło. Ale teo podobno rychley prá=
18:
gnąć/ niż nádziewáć ſie możem/ á to zá nieſtwo
19:
rą á bezeczną chćiwoſcią Krześćiáńſkich pá=
20:
now/ ktorzy wolą tho/ iżby lud wſzytek Boży
21:
zginął/ niż áby namniey co ſweo (ábo nie ſweo/
22:
bo ná ſwiecie nikt niema właſnośći) dla zgody
23:
vpuśćić mieli. Wráczáiąc ſie tedy do pirwſze=
24:
go/ ták powiedam pánie Boiánowſki/ iż te rze=
25:
cży ktoreś w. m. pánu do cżynienia náznácżył/
nie mo=


strona: Ii5

Cżwarta.
1:
nie mogę inácżey rzec/ iedno że ſą wielkie á wa
2:
żne/ ále przedſię ták zá tho w. m. miey/ iż gdzye
3:
pan nie będzie thego vmiał/ czo vmieć podług
4:
mego zdánia ma/ á nie ſpoſobi ták vmyſłu ſwe
5:
go/ żeby wſzytek ná cnotę/ iáko ná czel pátrzał/
6:
tedy trudno będzie miał/ vmieć być/ wielkiego
7:
ſerczá/ hoynym/ ſpráwiedliwym/ mądrym/ y
8:
trudno ſie máią w nim náleść te rzecży/ kthore
9:
iemu przyſthoią. A ia ni dla cżego inego nie=
10:
chciałbych mieć iego thákim/ iedno żeby vmiał
11:
dobrze vżyć thych przymiothow. Bo iáko nie
12:
káżdy ieſt dobry budownik/ kto buduie/ ták też
13:
nie káżdy ieſt prawdziwie hoinym/ kto rozda=
14:
wa. ábowiem cnotá/ nigdy nikomu ſzkody/ á=
15:
bo vbliżenia nie cżyni: á wiele thych ieſt ktorzy
16:
krádną iednym/ áby drugim rozdawáli: więc
17:
ſą tácy hoini s cudzego mieſzká. Niektorzy zá=
18:
ſię dáią thym/ ktorym by dawáć nie mieli/ á o=
19:
wych w nędzy zániechywáią/ ktorym byli dá=
20:
wáć powinni. Są też y ći/ ktorzy kiedy roz=
21:
dawáią/ tedy z iákąś nie ochothą/ ſkąd znáć/ iż
22:
to co cżynią/ cżynią przezdzięki/ á nád przyro=
23:
dzenie. Naidzie y drugiego/ kthory niethelko
24:
ſzcżodroby ſwey nie thái/ ále zwoływa ſąſiá=
25:
dow do tego/ áby wſzytek ſwiát wiedział o ie=
Ii 5 go hoi=


strona: Ii5v

Kſięgá
1:
go hoinośći. Náoſtátek śiłá ieſt tákich/ ktorzy
2:
zá iednym rázem wſzytko wyſypią/ iż drugiraz
3:
niemáſz co dáwáć: áno they ſtudnie hoinośći/
4:
ták ſzánowáć trzebá/ iżby z niey ku brániu zá=
5:
wdy doſtawáło. Przeto ták w tym/ iáko y w
6:
inych rzecżach/ thrzebá ſie ſpráwowáć podług
7:
oney mądrośći/ ktora ze wſzytkiemi drugiemi
8:
cnotámi towárzyſthwo ma mieć nierozdziel=
9:
ne: ktore to cznoty/ iż ſą w pośrodku połozone/
10:
z obudwu ſtron około ſiebie przepáść máią/ iż
11:
kto nie vmie/ łatwie w kthorą z nich wpádnie.
12:
ábowiem iáko w owym kołku/ ktore kretą ná=
13:
máluieſz/ nie łatwie poſrzodek práwy/ (mowię
14:
práwy/ według Geometrow) naidzieſz/ thák
15:
też trudno ieſt on práwy poſrodek wymácáć/
16:
gdzie cznothá miedzy ogniem/ á wodą: zbyt=
17:
kiem/ á niedoſtátkiem: wielem/ á trochą ſiada.
18:
gdzie raz ku iedney/ drugiraz ku drugiey s tych
19:
przepáśći/ ábo lepiey rzekę napáśći/ záwdy by=
20:
wamy ſkłonni. á tego káżdy w ſobie dozna/ ná
21:
tych rzecżach ktore mu ſą/ ábo miłe/ ábo przy=
22:
kre: bo dla tego/ co miło/ cżyni cżłowiek/ to czo
23:
nieprzyſtoi: á dla tego záſię co przykro/ zánie=
24:
chywa tego cżynić/ co był powinien: ácż w tym
25:
co miło nierowno ſie cżłowiek rychley záwie=
dzie/


strona: Ii6

Cżwarta.
1:
dzie/ bo rzecży wdzięcżne á przyiemne pſuią
2:
rozſądek. Ale iż to trudna ná ſwiecie rzecż/ po
3:
znáć iáko dáleko cżłowiek ieſt/ od onego środ=
4:
ku/ gdzie cnotá mieſzka/ przeto káżdy ſam przez
5:
ſię/ od thego ku cżemu ſie bacży być ſkłonnym/
6:
znienagłá ſie ma czofáć/ á ná przećiwną ſtronę
7:
przeprowadzáć/ iáko owi cżynią/ ktorzy krzy=
8:
we drewno proſtuiąc/ ná drugą ie ſtronę prze=
9:
gináią: bo thym ſpoſobem/ iuż będziem bliſzſzy
10:
cnoty/ kthora (iákom powiedział) ná punkcie
11:
ſámym pośrodká/ á miáry záwiſłá. á iż na pun
12:
kcie/ przeto śiłá tych ſpoſobow ieſt/ ktoremi ſie
13:
od niej odbłądzamy/ á telko ieden ten ſam ieſt/
14:
ktorym cżłowiek ſwey powinnośći doſyć cży=
15:
ni. Proſto iáko owi ſtrzelcy ktorzy do dzikie=
16:
go mężá ſtrzeláiącz/ telko iedną drogą trefiáią
17:
w ſerce/ á tyſiąc tych drog ieſt/ ktoremi chybiá
18:
ią nietelko ſercá/ ále y wſzytkiey tarcżey. A ták
19:
śiłá ſie naiduie tych pánow/ ktorzy chcącz áby
20:
ie zá ludzkie miano/ wiele rzecży cżynią przeći=
21:
wko przyſtoieńſtwu/ zá kthoremi przychodzą
22:
więcz w thák lekką cenę do ludzi/ iż ich ſobie zá
23:
nic nie ważą. A drudzy záſię chcąc záchowáć
24:
powagę/ á w tym nie trzymáiąc pewney miá=
25:
ry/ przychodzą w ohyzdę/ do wſzytkiego ſwiá=
tá. Ie=


strona: Ii6v

Kſięgá
1:
tá. Ieſzcże y tákiego potrefi/ ktory ſzukáiąc tey
2:
ſławy/ áby go zá wymownego rozumiano/
3:
wchodzi więc z rzecżą ſwą w dziwne Lábirin=
4:
thy/ ſłow nowych/ y wydwarzánych náſadza/
5:
orácią wſzythkę od Adámá ią pocżąwſzy roz=
6:
wlecże/ ſam ſie w ſobie dziwnie nákocha/ iż o=
7:
ney iego mowy/ ludzie przed brzydkoſcią ſłu=
8:
cháć nie mogą. A przeto pánie Boiánowſki
9:
nie żoẃ w. m. drobiozgiem żadney tey rzecży/
10:
kthora páná w cżymkolwiek popráwić może/
11:
niechay iáko chce máła będzie. A coś w. m. po=
12:
wiedział/ że richleiby ſie zeſzło mego ćwicżenia
13:
pánu/ dobrym być ſprawcą/ niż práwym kro=
14:
lem: Ieſzcże ia tego nie bacżę/ ábyś w. m. w tey
15:
mierze moię náukę gánił: bo ktho krolá dobrze
16:
pochwalić chce/ y dáć oſobie iego przyſthoyne
17:
przezwiſko/ niewiem áby nád to/ lepſze náleść
18:
mogł. Y ták powiedam/ by ná mię przyſzło tho
19:
ochmiſtrzeſtwo/ chciałbym żeby pan moy miał
20:
piecżą/ y ſtáránie/ nietelko o tych rzecżach/ kto=
21:
re ſie wyſzſzej powiedziáły/ ále j o dobrze mniey
22:
ſzych. chciałbych iżby wiedział/ czo kogo dole=
23:
ga: cżym ſie kto záwodzi: kto od kogo vbliżenie
24:
ćirpi: y ine rzecży wſzythki/ ile by ſie ich podług
25:
pilnego ſtáránia dowiedzieć mogł. nie vfáiąc
nigdy


strona: Ii7

Cżwarta.
1:
nigdy thák wiele iednemu cżłowiekowi/ iżby
2:
nań ſámego wſzitko przełożyć/ j iemu ſámemu/
3:
puśćiwſzy wodzę/ wſzytko w moc dáć miał. á=
4:
bowiem niemáſz ná ſwiecie tákiego cżłowieká/
5:
kthory by ſie do wſzytkiego zgodzić/ y w káżdą
6:
rzecż dobrze potrefić mogł. á dáleko więcey złe
7:
go z wiáry/ niż z niedowiárſtwá páńſkiego ro=
8:
ſcie: ktore to niedowiárſtwo/ nietelko cżáſem
9:
nie záwádzi/ ále wielekroć śiłá pomaga. Wſzá
10:
koż y w tym trzebá áby pan miał dobry rozſą=
11:
dek/ á znał ludzie/ komu wierzyć/ á komu nie=
12:
wierzyć przyſtoi. Nád to chciałbym/ áby wie
13:
dział/ iáko ſie ktory vrzędnik iego/ w thym/ czo
14:
mu porucżył ſpráwuie/ ieſliby łáſki/ ábo nielá=
15:
ſki był godzien. Záś/ niechaiby y teo pan nie zá=
16:
niechywał poddáne od práwowánia odwo=
17:
dzić/ á ieſliby ſie w práwo wdáli/ tedy/ ábo ie
18:
prędko dekrethem rozſtrzygnąć/ iżby ſie waśń
19:
nie mnożyłá/ ábo ie ſłuſzną vgodą ziednocżyć/
20:
á powinowácztwem przyiaźń miedzy nimi v=
21:
twirdzić. Chciałbym też/ áby ſie ſtárał/ o ſpol
22:
ną poddánych zgodę/ y miłość/ áby iáko w ie=
23:
dnym doſtátniem/ á porządnym domu/ ták w
24:
iego páńſthwie wſzytko zgodnie/ á porządnie
25:
było. niechaiby był doſtátek pomierny/ vſpoko
ienie/


strona: Ii7v

Kſięgá
1:
ienie/ kupczy nie vbodzy/ rzemieſnicy oſobni/ á
2:
ná to áby właſnych pieniędzy nie litował: iáko
3:
y ná wſzeláką iną hoiność/ gdzieby przyſzło/ á=
4:
bo czudzey ziemie ludzie ze cżcią ſwą vcżćić/ v=
5:
ważyć/ ábo niedoſtátnie ludzie zápomagáć.
6:
Do tego ieſzcże przyłożę/ koſzt/ á vtráthy/ áby
7:
prożne/ á dáremne w páńſthwie iego nie były:
8:
bo chocia ſie ták zda/ iżby nic ná tym nie należá
9:
ło/ ále ia ták powiedam/ iż thákowe zbytki/ ni=
10:
ſzcżą kroleſtwá: przetho wiodł bych ia záwdy
11:
ná to páná/ áby vcżtam koſztownym/ poſagom
12:
wielkim/ ochędoſtwu białychgłow/ od ſzat/ od
13:
pereł/ od kámieni/ pewny kres zámierzył: bo te
14:
zbytnie ſtroie/ nic inego nie ſą/ iedno wiechá ná
15:
ich rozum/ iż s tych łatwie pozna káżdy/ co wre
16:
w ktorey białeigłowie. Więc nietelko to złe s
17:
tego roſcie/ iż iedná ſie nád drugą wyſadzáiąc
18:
(iáko one ſą s przyrodzenia zawiſne) máiętno
19:
śći mężow ſwych gubią/ ále cżáſem zá Diámen
20:
ćik/ ábo ledá co tákiego ku ochędoſtwu/ ſorom
21:
druga przeda/ by telko ten był/ ktho by gi kupić
22:
chciał. Tu pan Myſzkow. powiedział.
23:
Iużeś też to w. m. pánie Wapowſki zácżął pá
24:
ná Derſniakowę/ á páná Boiánowſkieo pioſn=
25:
kę/ o białychgłowach zle mowić/ á s pánem Ko
ſtką woi=


strona: Ii8

Cżwarta.
1:
ſtką woinę wieść. Odpowiedzał pan Wa
2:
pow. Práwo ſie iuż tych pánow/ s pánem Ko=
3:
ſtką ſkońcżyło: á ia go niechczącz ożywiáć/ nie
4:
rzekę o białychgłowach ſłowká więczey/ ále ſie
5:
do ſwego páná wroczę. Powiedział pan
6:
Derſniak. Bá możeſz go w. m. iuż thák zánie=
7:
cháć/ á doſyć mieć ná tym/ iżby był iedno táki/
8:
iákiegoś w. m. wyráźił. ábowiem bez wątpie
9:
nia/ łatwieiby ſie náleść mogłá táka Dworna
10:
páni/ iáką pan Koſtká wymálował ſłowy/ niż
11:
s tákiemi przymioty Krol/ ábo Kſiążę/ z iákie=
12:
mi go w. m. mieć chceſz. A ták boię ſie iż/ iáko
13:
oney Rzecżypoſpolitey Platonowey/ thák też
14:
tákiego páná/ nie ogląda nigdy ſmiertelne oko.
15:
Powiedział ná to pan Wapow. Rzecży po
16:
dobnych/ niechay iáko chcą trudne będą/ wdy
17:
ſie kiedy nádziewáć możem: á co wiedzieć ieſli
18:
pan Bog zá náſzego wieku/ nie zeſle tego ſzcżę=
19:
ſcia ná ſwiát/ iż z dziſieiſzych dobrych krolow/
20:
ſtáną ſie ieſzcże lepſzy/ á moy ten wizerunk dá=
21:
leko ſztychuią. Maſz w. m. Miłośćiwy pá=
22:
nie Lubelſki tho/ czom ia powiedzieć mogł o
23:
Dworzáninie/ ku ktoremu końcu iego godność
24:
przygodzić ſie ma: cżemu ieſlim nie práwie ſpro
25:
ſtáł/ (iákoż w tym nicz wętpić nie trzebá) tedy
przedſię


strona: Ii8v

Kſięgá
1:
przedſię doſyć mam ná tym/ com pokazał/ iż ie=
2:
ſzcże nieco doſkonáłośći przycżynić mu ſie mo=
3:
gło/ mimo te rzecży/ ktore ći pánowie wylicży=
4:
li: ktorzy y to/ y wſzytko ine czo bych ia powie=
5:
dzieć mogł/ nie prze nieumieięthność opuśćili/
6:
(bo wiem pewnie/ iż dobrze lepiey niż ia wſzy=
7:
tko vmieią) ále iż im podobno cięſzko było dá=
8:
ley mowić: Przeto ia iuż vſtąpię/ áby oni rzecż
9:
zácżętą do końcá prowádzili. Tu pan Lu=
10:
belſki powiedział. Niewidzi mi ſie/ áby iuż do
11:
tego teraz cżás był: á też pánie Wapowſki tá=
12:
keś tu w. m. cżyſtych rzecży nápowiedział/ iż=
13:
by ſzkodá/ ktorą iną rozmowę/ w to wtręcáć.
14:
W tym pan Koſtká rzekł. Ia tego nie wyćir=
15:
pię Miłośćiwy pánie Lubelſki/ ábym chytro=
16:
śći páná Wapowſkiego odkryć niemiał/ ktory
17:
ſprzyſiągſzy ſie (iáko ia mnimam) tháiemnie s
18:
pánem Derſniakiem/ á s pánem Boiánow=
19:
ſkim przećiwko białymgłowam/ we dwu rze=
20:
cżach (moim widzeniem) bárzo ſie obłądził. s
21:
ktorych iedná ieſt/ iż chcąc pan Wapowſki te=
22:
go Dworzániná przełożyć nád Dworną pá=
23:
nią/ y przeſzedſzy z nim przez on kres do ktore=
24:
go Dworna páni doiść wdy może/ przełożył
25:
go y nád ſámego páná/ czo bárzo nie przyſtoi:
druga


strona: Kk

Cżwarta.
1:
druga rzecż ieſt/ iż mu zlećił táki vrząd/ ktore=
2:
mu vrzędowi/ niethelko iż záwdy trudno/ ále
3:
pod cżás áni podobna rzecż áby miał Dworzá
4:
nin doſyć cżynić: á kiedykolwiek mu ſproſtha/
5:
tedy przedſię nie tym przezwiſkiem Dworzá=
6:
nin/ názwań być ma. A iżby to byłá prawdá/
7:
pátrz ná to w. m. pánie Wapowſki. Rzecż tá/
8:
ktora drugą rzecż cżarną/ ábo białą cżyni/ bez
9:
pochyby ſámá muśi być cżernſza/ ábo bielſza: iá
10:
ko j ogień/ záwdy ieſt gorętſzy ſam/ niż piec kto
11:
ry od niego ciepło bierze. Tymże theż kſtałtem
12:
then Dworzánin/ kthory páná doſkonáłym w
13:
cnotach vcżynić ma/ ſam doſkonálſzym niż on/
14:
bez wątpienia być muśi/ á zá tym też będzie/ y
15:
wyſzſzey doſtoinośći/ co ſie bárzo nie rymuie.
16:
A co ſie tycże vrzędu/ á ochmiſtrzowánia tego/
17:
widzę iż wdy nieiáko mu Dworzánin ſproſtáć
18:
może ná then cżás/ kiedy będzie máło rozny w
19:
leciech od páná: ácż y tám z wielką trudnoſcią:
20:
bo gdzie ieſt máła rozność w leciech/ tám y w
21:
vmieiętnośći/ niewielka być rozność może. ále
22:
ieſli pan będzie ſtárym/ á dworzánin młodym/
23:
wielkie podobieńſtwo/ iż lećiwy pan/ młokoſá
24:
Dworzániná rozumem/ y vmieiętnoſcią przei=
25:
dzie: á to chocia ſie nie záwdi trefi/ iednák wdy
Kk trefi ſie


strona: Kkv

Kſięgá
1:
trefi ſie niemáło rázow: gdzie wthen cżás/ nie
2:
będzie podobna rzecż/ áby Dworzánin vrzę=
3:
dowi ſwemu doſyć cżynić mogł. Ieſli też záſię
4:
pan młodym będzie/ á dworzánin ſtárym/ tru
5:
dno Dworzánin pozyſkáć ſobie łáſkę páńſką
6:
ma onemi przymioty/ ktoreś mu w. m. zá ná=
7:
znácżeniem thych pánow przyznał. ábowiem
8:
gonitwá/ turniei/ ſzermowánie/ y ine krotoch=
9:
wile/ kthore potrzebuią śiły/ iedno ſie młodym
10:
ludziom znidą/ á ieſzcże drugie rzecży/ iáko mu=
11:
ziká/ thániecz/ miłość/ w lećiwym cżłowiecże/
12:
więtſze błazeńſtwo ieſt/ niż co inego: ktemu za=
13:
báwy tákie/ oſobie tey/ ktoraby miáłá páná w
14:
pocżćiwy żywot/ y obycżáie wpráwowáć/ (ná
15:
co potrzebá cżłowieká poważnego/ wziętego/
16:
ktoregoby látá/ y doſwiádſzenie wyćwicżyło/
17:
á gdzieby y tho mogło być/ dobrego Philozo=
18:
phá/ y dobrego Hetmáná) bárzo widzi mi ſie
19:
nie przyſtoią. A thák/ kto ten vrząd ma ná ſo=
20:
bie/ iż ieſth wodzem do cznot pánu ſwemu/ iuż
21:
mu tho przezwiſko/ Dworzánin nie ſłuſzy/ ále
22:
ieſt godzien dobrze zacnieyſzego/ y wyſzſzey do
23:
ſtoinośći tytułu. Odpuśćże w. m. pánie Wa=
24:
powſki/ żen odkrył then w. m. pokryty rozum/
25:
bom tho był powinien vcżynić/ dla cżći pániey
ſwey


strona: Kk2

Cżwarta.
1:
ſwey Dworney/ kthorą w. m. pogrążyć/ á po=
2:
dleiſzą niż Dworzánin vcżynić chceſz/ á ia tego
3:
żadną miárą nie dopuſzcżę. Odpowiedział
4:
pan Wapow. Więtſzaby cżeść byłá pánie Ko
5:
ſtká Dworney pániey/ kiedy byś ią w. m. thák
6:
wyſoko wynioſł/ iżby z dworzáninem doſtoi=
7:
noſcią porownáć mogłá/ niżli w. m. maſz ták
8:
bárzo zniżáć Dworzániná/ áby nicz nie miał
9:
nád Dworną pánią: bo by tego nikt iey nie bro
10:
nił/ iżby też y oná niemiáłá wodzem być ku do=
11:
bremu pániey ſwoiey/ iáko y Dworzánin pá=
12:
ná ſwego. Ale w. m. więczey tego ſzukaſz/ że=
13:
byś lżył dworzániná/ niż ábyś wyſtáwił dwor
14:
ną pánią: zá cżym y mnie nielza/ iedno trzymáć
15:
ſtronę Dworzáninowę. Przyſtępuiącz tedy
16:
ku temu coś mi w. m. zádał/ ták powiedam/ i=
17:
żem ia tego nigdy nie twirdził/ áby ſámá doſko
18:
náłość Dworzáninowa páná doſkonáłym v=
19:
cżynić miáłá: ábowiem gdzieby pan s przyro=
20:
dzenia ku dobremu nie był ſkłonnym/ wſzytká
21:
pracá Dworzáninowá byłá by prożna: iáko y
22:
owo prożna by robotha byłá/ kiedyby ktho ná
23:
ſzcżyrym piaſku poſiał dobrą pſzenicę: bo przy
24:
rodzona niepłodność ná thákowym mieiſczu/
25:
wzniść by iey nie dopuśćiłá. Ale kiedy do do=
Kk 2 brego


strona: Kk2v

Kſięgá
1:
brego gruntu/ dobry goſpodarz przyſthąpi/ á
2:
ſpráwi rolą thák iáko być ma/ ktemu iż z wirz=
3:
chu nic nie przekáźi/ y owſzem/ j ciepło/ j deſzcż/
4:
ná cżás gdy trzebá przydzie/ tám ſie bez pochy=
5:
by dobrze vrodzić muśi. A przedſię onego vro
6:
dzáiu/ ſam oracż przycżyną nie będzie/ (ácż bez
7:
niego máło ábo nic/ y ciepło/ y deſzcż/ y co ine=
8:
go ku temu pomocby mogło) ále przycżyną bę
9:
dzie to wſzytko/ cżego potrzebuie rola. Ieſt te
10:
dy śiłá ná ſwiecie tych pánow/ kthorzy s ſiebie
11:
wiele pożytku dáć by mogli/ by ſie ku temu do=
12:
bry goſpodarz przycżynił. á o tychże ia mowię
13:
pániech/ nie o owych/ ktorzy ſą iáko płonna ro=
14:
la/ s przyrodzenia ták bárzo nieſpoſobni ku po=
15:
ięciu dobrych obycżáiow/ iż żadna pilność/ ża=
16:
dne ſtáránie nie ieſt ták wielkie/ ktoreby onych
17:
ku dobrey drodze przywieść mogło. A iż (iá=
18:
kom pirwey powiedział) s tego/ cżego ſie cży=
19:
nić zwycżáimy/ nałog roſcie: á cnotá ná cżynie
20:
niu záwiſłá: nie ieſt tho rzecż niepodobna/ áby
21:
Dworzánin páná ku wielem cnot nákierować
22:
niemiał/ iáko ku ſpráwiedliwośći/ ku hoino=
23:
śći/ y ku inym cnotam: ktore tho cnoty/ łatwie
24:
pan/ zá możnoſcią ſwoią cżinić/ j w nich wziąć
25:
nałog może/ á Dworzánin nie może/ iż go nie
ieſt s to/


strona: Kk3

Cżwarta.
1:
ieſt s to/ áby ich vżywał. A ták pan przywie=
2:
dziony ku cnotam przez Dworzániná/ doſko=
3:
nálſzym w nich niż Dworzánin może ſie ſtáć: á
4:
mimo tho/ zaſz w. m. niewieſz iż oſłá namniey
5:
ſámá oſtrą niebędąc/ żelázo oſtre cżyni? Prze=
6:
to zda mi ſie/ iż chocia Dworzánin będzie v pá=
7:
ná wodzem do cznoty/ przedſię ſie to niema ták
8:
krzćić/ iżby y więtſzey niż pan/ był doſtoinośći.
9:
A co ſie vrzędu tego tycże/ iákoś w. m. powie=
10:
dział/ iż nietelko záwdy trudno/ ále pod cżás á=
11:
ni podobna rzecż áby mu Dworzánin miał do
12:
ſyć vcżynić/ á kiedykolwiek mu ſproſta/ thedy
13:
przedſię nie tym przezwiſkiem Dworzánin ná=
14:
zwan być ma/ ále dobrze zacznieiſzym: thę tru=
15:
dność ia W. M. przyznawam/ ábowiem nie=
16:
mniey to trudna rzecż ieſt/ náleść s ták oſobne=
17:
mi przymioty Dworzániná/ iáko też y tá/ do=
18:
ſyć vcżynić thákiemu vrzędowi: ále niepodo=
19:
bieńſtwá ia tu żadnego nie bacżę/ áni w thákim
20:
trefunku iákiś w. m. położył. bo ieſli Dworzá
21:
nin ták młodym będzie/ iż nie będzie vmiał tych
22:
rzecży/ kthore ſie iemu vmieć náznácżyły/ tedy
23:
niemáſz o czo mowić/ bo ten/ iuż nie będzie tym
24:
Dworzáninem iákiego my ſzukamy: áni też to
25:
ieſt podobieńſtwo/ żeby mogł być bárzo mło=
Kk 3 dym ten


strona: Kk3v

Kſięgá
1:
dym ten káżdy/ kto ták wiele vmieć ma rzecży.
2:
Ieſli ſie też záſię trefi pánu być ták mądrym/ y
3:
dobrym przez ſię/ iż mu namniey czudzey rády/
4:
áni vpominánia nie thrzebá/ (ácż wielki dziw
5:
będzie/ kiedy ſie tho trefi) więc Dworzánin ná
6:
tym przeſtánie/ iż on ieſt tym/ ktory páná/ gdzie
7:
by tego potrzebował/ vcżynić oſobnym może:
8:
á przedſię w thym drugim odpráwi ſwoię po=
9:
winność/ tho ieſt/ że tego będzie przeſtrzegał/ iż
10:
páná nikth nie podydzie: iż prawdá przed nim
11:
nie będzie zákryta: ktemu záſtáwi ſie/ y nie do=
12:
puśći/ áby pochlebcze/ mátácże/ y ini zli ludzie/
13:
ktorzy niecznotą vrość chcą/ páná w nieprzy=
14:
ſtoine rzecży záwieść/ á tym iego ſkáźić mieli.
15:
Tym thedy ſpoſobem doſyć vcżyni vrzędowi
16:
ſwemu w niemáłey cżęśći: á iż nie we wſzyth=
17:
kim/ nie iego przycżyną/ ále páńſką cznothą/ á
18:
dzielnoſcią/ kthora vpominánia nie będzie po=
19:
trzebowáłá tho ſie ſtánie. Owa iáko ow Do=
20:
ktor/ co miedzy zdrowemi ludźmi mieſzka/ cho=
21:
cia nikogo nie vzdrawia (bo trudno thám le=
22:
cżyć gdzie nikt niechoruie) iednák tym iednym/
23:
vrzędowi ſwemu doſyć cżyni/ kiedy tho ma w
24:
ſwey mocy/ ile ſie náuki thycże/ że może vzdro=
25:
wić/ gdzie by kto wpadł w chorobę: thák też y
ten dwo


strona: Kk4

Cżwarta.
1:
ten Dworzánin/ kthory przy tákim pánie mie=
2:
ſzkáć będzie/ ktory ieſt wſzech cnot pełen/ (á to
3:
ieſt wſzytkiego ſtáránia Dworzáninowego o=
4:
ſtátni punkt/ á koniec/ iáko ieſth czel lekárzow
5:
wſzytkich/ zdrowie ludzkie) doſyć vcżyni vrzę=
6:
dowi ſwemu/ kiedy thák wiele będzie vmiał/ iż
7:
pánu dáć tho mądrym nápominániem záwdy
8:
będzie mogł/ cżego iuż przez ſię ſam pan doſtał.
9:
Otoż chociażby dworzánin był ták ſtárym/ iż=
10:
by mu áni taniec/ áni muzyká/ áni ine thákowe
11:
ku krotochwili rzecży nie przyſtały/ iednák nie
12:
byłá by to rzecż niepodobna/ áby on tym przed
13:
ſię niemiał wniść w łáſkę páńſką: bo látá/ ieſli
14:
biorą vżywánie tych rzecży/ wdy nie biorą/ áni
15:
bronią rozumienia około nich: á gdyż to cżło=
16:
wiek w młodośći cżynił/ wielkie podobieńſth=
17:
wo/ iż przyſzedſzy do lat/ ktore rozſądek ludzki
18:
oſtrzą/ y doſkonálſzy cżynią/ dobrze ſie lepiey/
19:
niż przed tym ná thym rozumieć/ y lepiey tego
20:
náucżyć páná/ niż drugi może. A ták dworzá=
21:
nin ſtáry/ y tym ſpoſobem/ choć náznácżonych
22:
przymiothow ſam oſobą ſwą vżywáć nie bę=
23:
dzie/ ſobie náznácżonego kreſu doidzie. A ieſli
24:
go w. m. niechceſz zwáć dworzáninem/ y o to
25:
ſie ia nie rozgniewam: ábowiem vrzędom/ á
Kk 4 doſtoino=


strona: Kk4v

Kſięgá
1:
doſtoinoſciam nie zámierzył Bog tákiego kre=
2:
ſu/ iżby z iednego ná drugi wſthępek być nie=
3:
mogł: bo z dzieſiątniká bywa rotmiſtrz/ s ſlá=
4:
chćicá kſiążę/ s kſiędzá biſkup/ á z vcżniá miſtrz:
5:
y ták zá wſtępkiem przezwiſko nowe przycho=
6:
dzi. A ſnadź mogło by ſie też tho thák powie=
7:
dzieć/ iż czel/ á oſtátni kres doſkonáłego dwo=
8:
rzániná ten ieſt/ áby on wiodąc páná ku dobre
9:
mu/ á pocżćiwemu/ zoſtał w tey mierze v niego
10:
ochmiſthrzem. ácżkolwiek niewiem cżemu by
11:
kto tym przezwiſkiem dworzánin doſkonáły/
12:
gárdzić miał/ ktore ieſt (mym zdániem) wiel=
13:
kiey cżći/ á chwały pełne. Y zda mi ſie że Ho=
14:
mer/ iáko dwie oſobie we wſzytkiey doſkoná=
15:
łośći/ ná przykład potomſtwu wymálował ſło
16:
wy/ iednę/ dzielnego cżłowieká Achillá: dru=
17:
gą/ ćirpliwoiśći/ á wythrwánia niewcżáſow/
18:
Vlixá: thák też chciał formowáć doſkonáłego
19:
dworzániná w oſobie Phoenixá: kthory tho
20:
Phoenix w rzecży ſwoiey ktorą vcżynił do A=
21:
chillá przypomina mu ták. Ociec práwi twoy
22:
Peleus/ dla tego mnie s tobą poſłał/ ábym cie
23:
náucżył/ y mowić/ y cżynić: y dokłáda dáley
24:
(wylicżywſzy ſwoię niefortunną miłość/ wkto
25:
rą go byłá mátká wpráwiłá/ przeklęctwo oy=
cowſkie/


strona: Kk5

Cżwarta.
1:
czowſkie/ y to iáko przyſzedł w dom do Peleu=
2:
ſá) Ták wielkim práwi iákoś ieſth/ nikt cie iny
3:
nie vcżynił iedno ia. gdzie the ſłowá nicz inego
4:
nie znácżą/ iedno on vrząd/ on cel/ on oſthátni
5:
kres/ á koniec ktorego dworzánin doiść ma.
6:
Y wierzę że áni Plato/ áni Ariſtoteles/ brzydzi
7:
liby ſie byli tym zacznym przezwiſkiem/ bo tho
8:
znáć iáſnie/ iż cżynili te rzecży/ ktore doſkonáłe
9:
mu dworzáninowi należą: ieden ćwicżąc Ale=
10:
xándrá Wielkiego/ á drugi krole Syciliyſkie.
11:
A iż to ieſt powinność práwego Dworzániná
12:
znáć przyrodzenie páná ſwego/ y to k cżemu ſie
13:
chyli/ á podług thego ſie ſpráwuiącz/ wniść zá
14:
cżáſem/ á pogodą/ temi drogámi ktore mu be=
15:
ſpiecżne ſcie pokázuią/ w łáſkę iego/ á pothym
16:
go wieść ku cznotam: Ariſtoteles thák dobrze
17:
znał náturę Alexándrowę/ y ták iey vmiał po=
18:
moc/ y dobrze w nothę trefić/ iż go Alexánder y
19:
cżćił/ y miłował/ bárziey niż właſnego oyczá:
20:
gdzie miedzy inemi znáki łáſki Alexándrowey
21:
przećiw niemu (kthorych znákow było śiłá) y
22:
to ieſt nie poſlednieiſzy/ że tego dowiodł/ iż zbu
23:
rzona Stágirá (miáſto w ktorym ſie Ariſtote
24:
les vrodził) znowu muſiáłá być zbudowaná.
25:
A Ariſtoteles mimo to/ że Alexándrá wiodł ku
Kk 5 ták ſła=


strona: Kk5v

Kſięgá
1:
ták ſławnemu kończu/ to ieſt/ iżby ſwiát wſzy=
2:
tek był iáko iedná Pátria/ ludzie tákież iedne=
3:
go zboru/ iednego przezwiſká/ iedney ſpolney
4:
miłośći/ pod iednym pánem/ y w iednym prá=
5:
wie/ ktoreby ſwiećiło wſzytkiemu ſwiátu/ thák
6:
iáko ſwiátło ſłonecżne: ieſzcże ktemu/ ták go do
7:
brze w przyrodzonych náukach/ y w cznothach
8:
wſzythkich wyćwicżył/ iż był náſchwał mąd=
9:
rym/ dziwnie mężnym/ bárzo powſcięgliwym/
10:
á práwym Philozophem/ s tych czechu/ ktorzy
11:
nas pocżćiwie żyć vcżą. bo niemoże być więt=
12:
ſza Philozophia/ iáko ludzie źwirzęczych oby=
13:
cżáiow/ iácy byli oni w Indiey/ w Baktrze/ w
14:
Tátárzech/ ná Caukazie/ y indziey/ przywieść
15:
ku życiu podług rozumu: zbudowáć one ſław=
16:
ne miáſtá w dálekich kráinach: á práwem do=
17:
brze poſtánowionym roſproſzone zgromádzić/
18:
á z bydląth ludzie podziáłáć: pokazáć im mał=
19:
żeńſtwo: więc goſpodárſtwo około roley: zá=
20:
ſię wywieść im to/ że nie przyſtoi zábijáć ludzi/
21:
áni bliźniemu dobrá iego wydzieráć: áni oycá
22:
niemieć we cżći: cżego wſzythkiego był powo=
23:
dem Ariſtoteles v Alexándrá páná ſweo/ ſprá=
24:
wuiąc ſie ták/ iáko práwemu Dworzáninowi
25:
przyſtało. á tego nieumieiącz Caliſthenes/ áni
ták cży=


strona: Kk6

Cżwarta.
1:
ták cżyniąc/ iáko mu był Ariſtoteles kazał/ ále
2:
mowiąc zgołá/ á oſtrze prawdę/ bez przymie=
3:
ſzywánia do niey dworſtwá/ kthore prawdę/
4:
rzecż gorzką ſłodzi/ gárło dáć przed cżáſem mu
5:
ſiał: j nietelko w Alexándrze nic nie zbudował/
6:
ále owſzem przywiodł go do potomnych ludzi
7:
w złą ſławę. Y Platonowi do tego/ że wprá=
8:
wił Dioná Syrákuſkiego w cnoty/ nic mu ine
9:
go nie pomogło/ iedno dworſthwo: á gdy po=
10:
tym przyſzło páńſthwo ná Dioniziuſá Tyran=
11:
ná/ á Plato do Syciliey przyiechawſzy/ nálazł
12:
tego/ iáko fáłſzywie piſáną kſięgę/ kthora/ bár=
13:
ziey do końcá pomázánia/ niż popráwy potrze=
14:
bowáłá/ iż widział być rzecż niepodobną/ áby
15:
go od okrucieńſtwá/ w ktore ſie iuż był/ zá nie=
16:
máłem cżáſem wpáſł/ miał odwieść/ niechciał
17:
iuż ku iego popráwie vżywáć dworſthwá/ bo
18:
widział/ iż prożne wſzytko iego ſtháránie/ być
19:
miáło. Iákoż theż y náſz Dworzánin w they
20:
mierze ták vcżynić ma/ ieſliby mu ſie przytrefi=
21:
ło być przy tákowym złey nátury pánie/ ktory
22:
by w niecnocie był ták záſtárzáły/ iáko ow cho
23:
ry/ co mu ſuchoty wzmocz iuż nie dopuſzcżą: bo
24:
chceli ſie nie zápáłáć zá páná/ y nie vcżuć oney
25:
cięſzkośći/ ktorą ći ćirpią/ ktorzy złym ludziom
ſłużą/


strona: Kk6v

Kſięgá
1:
ſłużą/ muśi co naiprędzey odſtáć od niego.
2:
Kiedy tu troſzkę vmilkł pan Wapowſki Rzekł
3:
pan Boiánow. Iam ſie záprawdę nie nádzie=
4:
wał/ áby náſz ten Dworzánin/ miał wniść w
5:
ták wyſoką cęnę/ ále ponieważ Plato/ y Ariſto
6:
teles ſą w iego cechu/ iuż nie bacżę/ cżemuby kto
7:
zámietáć miał tym tytułem. Wſzákoż w tym
8:
ieſzcże mam trochę wątpienia/ ieſli Plato/ ábo
9:
Ariſtoteles táńczowáli kiedy/ ábo gráli ná lu=
10:
tniach/ álbo rycerſkiego ćwicżenia vżywáli.
11:
Odpowiedział pan Wapow. Niewiem iáko
12:
komu/ ále mnie tho wpaść w głowę nie może/
13:
ábym inácżey wierzył/ iedno że ty dwie niebie=
14:
ſkiego rozumu głowie/ wſzytko vmiáły: á prze
15:
to możemy ták zá to mieć/ że oni cżynili to wſzy
16:
tko/ co Dworzánin doſkonáły cżynić ma. ábo=
17:
wiem gdziekolwiek ſie im trefi o tym piſáć/ ták
18:
piſzą/ iż ći ſámi ktorzy ſie onym rzemięſłem pa=
19:
ráią/ znáią to iáſnie/ że oni z gruntu/ áż do nai=
20:
mnieiſzey rzecży wſzytko rozumieli. á zá thym
21:
prożno to ma kto powiedáć/ áby Dworzánino
22:
wi/ ábo themu iſtemu ochmiſtrzewi/ (iáko go
23:
w. m. názwáć chcecie) ktory ku dobremu koń=
24:
czu wſzytko prowádzi/ miáły być zdrożne/ the
25:
wſzytki przymioty/ kthore mu ći pánowie ná=
znácży=


strona: Kk7

Cżwarta.
1:
znácżyli: by też dobrze był naiſurowſzym/ á o=
2:
bycżáiow naiſwięthſzych Philozophem. ábo=
3:
wiem te przymioty/ nie ſą przećiwne cznocie/
4:
bacżeniu/ vmieiętnośći/ dzielnośći cżłowiecżej/
5:
w káżdym lecie/ wſzelákiego przyſtoinego cżá=
6:
ſu/ y ná káżdym mieſcu. Záś powiedział
7:
pan Boiánow. Pomnię iż ći pánowie/ wylicżá
8:
iąc onegda to co ma mieć Dworzánin/ y iákim
9:
być ma/ powiedzieli y to/ że mu ſie potrzebá mi=
10:
łoſcią báwić: á iż s tego coś w. m. do tąd po=
11:
wiedział/ thák by ſie zámknąć mogło/ że then
12:
Dworzánin/ kthory ma ſpráwą/ dzielnoſcią/
13:
wiárą w powieśći/ wzięthoſcią/ przywieść ku
14:
cnocie páná/ muśi być ſtárym/ (ábowiem zby=
15:
tnie rzadko rozum/ á vmieiętność przed láthy
16:
przychodzi/ zwłaſzcżá tych rzecży/ kthorych ſie
17:
cżłowiek doſwiádſzeniem vcży/) ia niewiem
18:
iáko iemu gdy będzie thákim/ miłowáć będzie
19:
przyſtało: gdyż (iáko ſie tu powiedziáło) mi=
20:
łość w ſtárym ciele niema mieſcá: á tego wſzy=
21:
tkiego/ cżego młodzi ludzie do miłośći/ ze cżćią
22:
ſwą vżywáią/ gdzie by ten Ariſtoteles w. m.
23:
Dworzánin ſzedziwy vżywáć/ á ták gorączo/
24:
iáko owá młodź/ ktorą więcz widamy/ miło=
25:
wáć/ y to co oni cżynią/ cżynić chciał/ ná ſzalo=
nego by


strona: Kk7v

Kſięgá
1:
nego by bárzo poſzedł: á nietelko iżby zápom=
2:
niał páná vpomináć/ ábo náucżáć/ ále zá tákim
3:
błazeńſthwem/ przyſzedłby w poſmiech/ y do
4:
pácholąt nákoniecz/ á białegłowy/ iedneby ſie
5:
nim brzydziły/ á drugie miáſto iney korzyśći/
6:
cżyniłyby z niego ſobie wielką komędią.
7:
Ták ná to odpowiedział pan Wapow. Gdyż
8:
wſzytki ine náznácżone rzecży Dworzáninowi
9:
przyſtoią/ chociaż by też był y ſtárym/ zápraw=
10:
dę nie zda mi ſie/ áby miłość/ ktorą drudzy lu=
11:
dzie błogoſłáwieńſthwem zową/ odeimowáć
12:
mu ſie miáłá. Powiedział pan Boiánow.
13:
Y owſzem kiedy mu ſie odeimie miłość/ tedy ie=
14:
dnym ſtopniem ſtánie ſie doſkonálſzym/ y bę=
15:
dzie żył ſzcżęſliwie/ niemáiącz ná ſię onych/ frá=
16:
ſunkow/ troſk/ teſknic/ boleśći/ y inych niewcżá
17:
ſow/ ktorych w miłośći pełno. Pánie Bo=
18:
iánowſki powiedział tu pan Kriſki. Niewiem
19:
ieſli w. m. pomniſz czo dziś cżwarthy dzień w
20:
ſwey grze pan Wapowſki powiedział/ iáko
21:
znał te ludzie/ ktorzy fráſunek/ zamowę/ woy=
22:
nę s pánną/ zá rzecż oſobną/ á bárzo miłą mie=
23:
wáli: á przeto ieſliby náſz Dworzánin/ chocia
24:
y lećiwy/ záwiodł ſie w tákową miłość/ ktora
25:
ma w ſobie ſłodkość/ bez żadney gorzkośći/ pe=
wnie


strona: Kk8

Cżwarta.
1:
wnie nie vcżuł by tám áni fráſunku/ áni troſki/
2:
áni boleśći żadney: y będąc on (iáko ſie tho iuż
3:
s przodku położyło) mądrym/ nie piął by ſie
4:
do tych rzecży/ ktore ſámym młodym ludziom
5:
należą: ále záſzedſzy w miłość/ miłował by
6:
ſnadź tákim kſtałtem/ z iákiego nie telko przy=
7:
mowki mieć by niemogł/ áleby owſzem wielką
8:
chwałę odnioſł/ y poſzcżęſcienie/ czo ſie młode=
9:
mu cżłowiekowi rzadko/ ábo nigdy nie trefi. á
10:
ták y páná by przedſię nie omieſzkał/ áni zápom
11:
niał náucżáć/ y pácholęceo by poſmiechu vſzedł.
12:
W tym powiedział pan Lubel. Rádem temu
13:
pánie Kriſki/ iż w. m. y wcżorá/ y onegda má=
14:
ło ſie ſpráczował mową/ bo teraz beſpiecżniey
15:
to w. m. roſkażę/ ábyś they ſzcżęſliwey miłośći
16:
náucżył Dworzániná: ábowiem ták to potrze
17:
bna/ á pożytecżna rzecż iemu będzie/ ieſli kthora
18:
z onych s przodku wycżcżonych. á ták iuż rácż
19:
tę w. m. wziąć pracą ná ſię. Odpowie=
20:
dział pan Kriſki. To iżem ia powiedział że ſtá
21:
rzy miłowáć mogą/ s powieśći mi páná Wa=
22:
powſkiego vroſło/ ktory tę ták ſzcżęſliwą/ á bez
23:
wſzelákiego fráſunku miłość w ſwej grze wſpo
24:
mniał: á przeto roſtropniey on niż ia mowić o
25:
tym może. Rzekł ktemu pan Wapow.
Powie=


strona: Kk8v

Kſięgá
1:
Powiedziałem ia iżem znał te ludzi/ ktorzy go=
2:
rzkość w miłośći vmieli więc ſobie oſłodzić/ á=
3:
lem nie powiedział/ iżbym thego náucżyć kogo
4:
mogł: y owſzem ową grą kthorąm był wy=
5:
wárł/ ſzukałem tego/ ábych ſie był od kthorego
6:
z w. m. cżego w tey mierze náucżył. A ták po=
7:
nieważ I. M. pan Lubelſki w. m. o tym mo=
8:
wić roſkazał/ niewiem iáko tho w. m. dobrze
9:
cżyniſz/ że ſie s tego zdzieraſz/ á I. M. roſkazá=
10:
nia nie pełniſz. Rzekł pan Lubel. Wierę pá
11:
nie Kriſki niewiem/ nie będzieſzli w. m. pir=
12:
wſzy/ ná ktorym ia władzą ſwą vgruntowáć
13:
będę muſiał. Odpowiedział pan Kriſki.
14:
Mali to kto ták wykłádáć/ iákobych ia roſkazá
15:
nia w. m. poſłuſzen być nie miał/ tedy áni the=
16:
go áni żadney iney rzecży zbrániáć ſie będę.
17:
Ale máiąc ia to wywieść/ iż ſtárzy nietelko bez
18:
żadney przygány/ ále też y ſzcżęſliwiey niż mło
19:
dzi miłowáć mogą/ thrzebá ábych ſie troſzkę z
20:
rzecżą rozwiodł/ iżbym obiáſnił to ſłowo mi=
21:
łość/ co zacż ieſt/ á w cżym zależy to błogoſłá=
22:
wieńſtwo/ ktore ći co miłuią mieć mogą. y pro
23:
ſzę ábyſcie mie w. m. s pilnoſcią ſłucháć racży=
24:
li/ bo to mam pokazáć wolą/ iż co tu w. m. ieſt/
25:
y ſtárych/ y młodych/ káżdemu miłowáć przy=
26:
ſtoi.
Naprzod


strona: Ll

Cżwarta.
1:
Naprzod tedy macie to w. m. wiedzieć/ iż mi=
2:
łość nic inego nie ieſt/ iedno pożądánie piękno=
3:
śći: á piękność nietelko tá ieſt/ ktora w rzecżach
4:
kſtałtownie vrodzonych/ ábo złożonych/ álbo
5:
vcżynionych ma ſwe ſiedliſko/ ále y duſzá náſzá
6:
cnotámi ozdobiona/ ieſt dziwnie piękna: y zgo
7:
dne głoſy/ ábo dzwięki/ ſwą czudność oſobną
8:
máią: ták iż troiáka piękność ieſt ná ſwiecie/ á
9:
wſzytká z dobroći Boſkiey płynie: iedná rzecży
10:
widomych/ ktorą ocżymá vznawamy: á dwie
11:
niewidomych/ s ktorych iedney vſzymá/ á dru=
12:
giey myſlą dochodzimy. gdyż tedy iedno tym
13:
troiem/ myſlą/ widzeniem/ á ſłuchem vżyć cu=
14:
dnośći możem/ á miłość ieſt pożądánie piękno
15:
śći/ toć bez pochyby miłość ná myſli/ ná ſłuchu/
16:
á ná widzeniu záwdy przeſtawa/ á inych ſmy=
17:
ſłow wſzytkich do vżycia cudnośći nie potrze=
18:
buie. Lecż iż cżłowiek dáley poſpolicie zácho
19:
dzi/ á cudnośći cżłowiecżey/ kthora w położe=
20:
niu kſtałtownie cżłonkow zależy/ nie iedno o=
21:
cżymá/ ále y inemi ſmyſły vżywáć pożąda: nie
22:
miłość thego przycżyną ieſt/ ále oná chćiwość
23:
nápełnienia żądzy cieleſnych/ cżym ze źwirzęty
24:
nápoły ludzie máią: ktora chćiwość bywa cżá
25:
ſem ták można/ iż cżłowiecży rozum wyſzpoći.
Ll Otoż


strona: Llv

Kſięgá
1:
Otoż kto ſie thákowey chćiwośći poda/ á pię=
2:
kność/ promień dobroći Bożey pokaláć vmy=
3:
ſli/ máiąc zá to/ iż kiedy roſkoſzy wſzemi ſmyſły
4:
vżywie/ áby to było naiwiętſze błogoſłáwień=
5:
ſtwo/ á vſpokoienie vmyſłu: gdy iuż ktemu przy
6:
dzie/ że nápełni thákowy cżłowiek ſwe żądze/
7:
wſzytko inácżey niż mnimał naydzie: bo nietel=
8:
ko nie vcżuie oney zupełney vcziechy iákiey ſie
9:
nádziewał/ ále przydzie o iedno s tych dwu rze
10:
cży/ iż ábo mu omierznie ono/ co ſproſnie miło=
11:
wał/ álbo w teiże chćiwośći zoſtánie/ w ktorey
12:
y pirwey/ á to co vcżuł trochę roſkoſzy/ rownie
13:
to táka roſkoſz będzie/ iáko kiedy ſie więc owo
14:
ſni choremu/ á on wielkim kubkiem pije/ á ocz
15:
knąwſzy ſie/ tedy tákże prágnie/ iáko y pirwey.
16:
Tákowa tedy miłość/ ieſt nainiefortunnieiſza/
17:
bo ten káżdy/ ktory w niey ieſt/ ábo nie doidzye
18:
tego cżego pożądał/ ábo ieſli doidzie/ tedi wſzy
19:
tko złe/ s thym mu przydzie/ á dokona oney nę=
20:
dze/ nábyciem drugiey nędze/ ieſzcże więthſzey
21:
niż pirwſza byłá. ábowiem od pocżątku áż do
22:
końcá w tákowey miłośći nic ſie inego nie nái=
23:
duie/ iedno boleść/ męká/ trapienie/ cięſzkość ſer
24:
decżna: thák iż nikt bledſzy/ nikth mizernieiſzy/
25:
nikt ſmętnieiſzy/ nikt cżęſciey nie wzdycha/ nikt
mniey


strona: Ll2

Cżwarta.
1:
mniey nie mowi/ nikth więcey nie płácże/ iáko
2:
ten kto ták miłuie. A thego wſzytkiego złego/
3:
ſmyſły náſze przycżyną ſą/ kthore w młodych
4:
leciech/ wielką á gwałtowną moc máią: ábo=
5:
wiem oná buiność/ ktora ſie z młodey/ á gorą=
6:
czey krwie rodzi/ tyle dáie ſmyſłom śiły/ ile iey
7:
rozumowi odeimuie. á zá tym łátwiuchno du=
8:
ſzá náſzá/ da ſie chćiwoſciam vwieść. bo iż oná
9:
w ciele iáko w ciemniczy ſiedząc/ ieſt práwym
10:
więźniem/ á cżuie być tę ſwoię powinność/ áby
11:
cziáło ſpráwowáłá/ y rządziłá: niemogącz w
12:
ten cżás przeględáć rzecży/ áni ſámá s ſiebie po
13:
znáć prawdy/ muśi wſzythkiego z rąk od ſmy=
14:
ſłow pátrzáć/ á ták im wierzy/ przychylną ieſt/
15:
y zá nimi gdzie racżą idzie: zwłaſzcża kiedy má
16:
ią tyle władzey/ y dużośći/ iż onę niebogę led=
17:
we nie iáko nieprzyiacielá zhołduią. A iż ſá=
18:
mi ći pánowie ſmyſłowie ſą fáłſzywi/ one theż
19:
fáłſzem á błędy nápełnią. Y ſtąd tho bywa iż
20:
młodzi ludzie/ niemal záwdy tey miłośći gru=
21:
bey pátrzą/ ktora wſzytká ieſt przećiwna rozu
22:
mowi/ j ſtáią ſie tácy/ niegodnemi áby tego bło
23:
goſłáwieńſtwá/ kthore miłość ſwym poddá=
24:
nym rozdawa/ doſtąpić mieli. áni w thámtey
25:
ſwoiey ſproſney miłośći iną roſkoſz cżuią/ chy=
Ll 2 bá tę/


strona: Ll2v

Kſięgá
1:
bá tę/ ktorą ine nieme źwirzętá: á przykroſciam
2:
záſię przećiwko they roſkoſzy/ miáry niemáſz/
3:
ták bárzo wybijáią s kloby. Gdyż tedy to ták
4:
ieſt/ co mnimam iż káżdy z w. m. ná oko widzi/
5:
obácżćieſz w. m. ieſli ſie wſzytko to inácżey nie
6:
náiduie w tych ludziech/ kthorzy doźrzáłe látá
7:
máią. ábowiem ći/ gdy kreẃ iuż chłodnąć/ á
8:
buiność przyrodzona vſtawáć pocżyna/ iż du=
9:
ſzá nie ták ieſt obciążona cieleſną niewolą/ ie=
10:
ſli ſie rozmiłuią pięknośći/ y ku niey ſámey chęć
11:
tę ſwą ktorą rozum rządzi przyłożą/ tedy ſie i=
12:
ſcie w tym nie záwiodą/ áby doſkonále w vży=
13:
wániu pięknośći być niemieli: á vżywáiąc iey/
14:
wſzytko dobre im záwdy rość muśi/ bo czud=
15:
ność ieſt rzecż dobra/ y zá thym też tho idzie/ iż
16:
prawdziwa miłość czudnośći ieſt wieldze do=
17:
bra/ y ſwięta/ á vſtáwicżnie wywodzi chwále=
18:
bne ſkutki s thych ludzi/ kthorzy roſpuſtę ſmy=
19:
ſłow/ munſztukiem rozumu hámuią: gdzie tho
20:
dáleko łatwey ſtáremu/ niż młodemu vcżynić
21:
przydzie. iedno ia tu ſtárego rozumiem/ nie te=
22:
go ktory iuż ſobą nie włada/ á w ktorym thák
23:
bárzo y kreẃ oziębłá/ y wnętrzne ſklepy oſłá=
24:
biáły/ iż duſzá roſpoſtrzyć ſwej władzey iuż nie
25:
może: ále tákiego/ v kthorego rozum przyſzedł
ku ſwey


strona: Ll3

Cżwarta.
1:
ku ſwej zupełney śile/ á żywośći: bo ná ten cżás/
2:
iuż ſam ſiebie cżłowiek pozna/ y obacży/ że w ſo
3:
bie cżłowiecżych właſnych przypadkow ma
4:
niewiele/ źwirzęcych przymiotow więcey/ á i=
5:
ſkierkę iákąś málucżką niebieſkiey nátury. zá
6:
ktorym poznániem ſiebie/ naidzie ták/ iż w iego
7:
mocy to ieſt/ álbo náſláduiącz ſmyſłow zoſtáć
8:
źwirzęciem/ álbo náſláduiącz rozumu/ zoſtáć
9:
Anyołem/ bliſkim vznawczą Boſkiey piękno=
10:
śći. Ieſzcże też tego dołożę/ iż choć miłość thá
11:
gruba/ w káżdym leczie cżłowiekowi ieſt ſzko=
12:
dliwa/ á wſzákoż młodym ludziom ieſzcże ſie
13:
wdy nieiáko zydzie: bo ieſli im przynośi ſzko=
14:
dy/ niebeſpiecżeńſtwá/ niewcżáſy/ fráſunki/ kło
15:
poty/ boleśći/ nędze: tedy przedſię ten tego zyſk
16:
ieſt/ iż miłuiącz oni/ á chcąc pozyſkáć łáſkę bia=
17:
łychgłow ſwych/ cżynią rzecży pochwały go=
18:
dne/ ktore prawdá iż ſie nie ku dobremu kończu
19:
ſciągáią/ ále wdy ſáme w ſobie ſą dobre. Y ták
20:
z wiela gorzkiego/ odnoſzą troſzkę ſłodkośći: á
21:
potim/ zá mnoſtwem przećiwnych rzecżj/ ktore
22:
ná tákowe ludzi przychodzą/ ná oſtátek vzna=
23:
wáią więc obłędliwość ſwoię/ y poniechywá=
24:
ią wſzytkiego. A ták/ iáko káżdy ten młody
25:
cżłowiek/ ktory chćiwośći ſwe ma ná wodzy/
Ll 3 á miłu=


strona: Ll3v

Kſięgá
1:
á miłuie rozumnie/ v mnie ieſt máło nie Anyo=
2:
łem: thák záſię mam zá wymowionego tego/
3:
kthory da ſie zwyciężyć tey źwirzęcey miłośći/
4:
ku ktorej s krewkośći cżłowiecżeńſtwá ták bár
5:
zo ieſt ſkłonny: by iedno w niey będąc/ pokazał
6:
ſie być nie ledákim: to ieſt y obycżáimi/ y dwor
7:
ſthwem/ y wſzeláką godnoſcią. á gdy do lath
8:
przydzie/ iż to wſzytko mimo ſię puśći/ á wſtę=
9:
puiąc wyſzſzej/ zoſtáwi gorące żądze ſmyſłow
10:
zá ſobą/ iáko nainiſzſzy ſtopień v thego ſchodu/
11:
kthorym doiść ieden może prawdziwey miło=
12:
śći. Ale ieſliżby do lat przyſzedſzy/ chował ie=
13:
ſzcże on ogień/ w oziębłym ſerczu/ á chcział ro=
14:
zum ſwoy ktory w ten cżás ieſt zupełney śiły/
15:
poddáć pod mocz zemdlonym ſmyſłom/ thám
16:
iuż inákſzey rády niemáſz/ iedno tákiego wyrzu
17:
ćić s pośrodká ludzi/ á dáć mu mieſzkánie mie=
18:
dzy bydlęty. Gdy tu troſzkę pan Kriſki
19:
przeſtał iákoby chcąc ſobie odpocżąć Rzekł p.
20:
Lupá. Dziwnąś to w. m. pánie Kriſki miłość
21:
wynálazł/ o iákiey niewiem by tu kto iáko żyw
22:
ſłychał. Ia ieden nierozumiem co to ieſt/ ocży=
23:
má/ vſzymá/ myſlą miłowáć: y widzi mi ſie/ iż
24:
ná tákowym vżywániu cudnośći/ pan Koſtká
25:
nie przeſtánie/ bo to coś bárzo ná ſen poſzło. á
czoś też


strona: Ll4

Cżwarta.
1:
coś theż w. m. o pięknośći powiedział/ iákoby
2:
miáłá być promieniem dobroći Bożey/ á kthe=
3:
mu záwdy dobra/ ia thego nie bacżę/ y owſzem
4:
przećiwko temu powiedzieć to mogę/ żem wie=
5:
le pięknych białychgłow bárzo złych/ hárdych/
6:
y gniewliwych widział: á boię ſie że ku tháko=
7:
wey złośći/ ábo pyſze/ żadna ich ina rzecż nie
8:
wiedzie/ iedno cudność. Powiedział ná to
9:
pan Lubel. Y wam pánie Lupá/ y mnie/ im dá=
10:
ley/ thym ſie hárdſze białogłowy będą zdáły:
11:
zwłaſzcżá ieſli w tych lecziech cżłowiek od nich
12:
cżego nieprzyſtoinego záchcze. Ale niechay w.
13:
m. pan Kriſki náucży/ á ia ſie też będę przyſłu=
14:
chywał/ iáko my pothahli pięknośći białych=
15:
głow pożądáć/ cżego po nich chcieć/ y ná cżym
16:
przeſthawáć mamy: iżby nam z nicżym hárde
17:
być niemogły. Odpowiedział pan Lupá.
18:
W. m. ſie tego rácż náucżyć/ mnie tego nie po=
19:
trzebá/ bo y w młodſzych leciech mych/ nigdym
20:
nie był ná te miłoſtki wabny. Zátym rzekł
21:
pan Derſniak. Nie z drogi podobno Miłośći=
22:
wy pánie pan Lupá mowi/ iż piękność nie ieſt
23:
záwdy dobra/ bo cżęſtokroć cudnośći białych=
24:
głow/ bywáły przycżyną wiele ná ziemi złego:
25:
od Troiej pocżąwſzy/ co było ná ſwiecie walk/
Ll 4 mordow/


strona: Ll4v

Kſięgá
1:
mordow/ y okruczieńſthwá/ niemal záwdy/ s
2:
przycżyn białychgłow cudnych roſły/ ábo z ich
3:
zápámiętánia wſtydu/ iáko to v pięknych ieſt
4:
poſpolita. Y widamy więc owo ludzie niecno=
5:
tliwe/ vrodą/ kſtałthem/ głádkoſcią oſobną/ iż
6:
mnima cżłowiek/ áby tákowe złe ludzi náturá/
7:
náſchwał dla tego przyiemne ſtworzyłá/ żeby
8:
łatwiey głádką twarzą/ iáko myſliwcy ponę=
9:
tą ptaki/ zdradzáć mogli. Ku temu pan Kri
10:
ſki powiedział. Nie dáy tego w. m. ſobie niko
11:
mu powiedáć/ áby pięknoſć niemiáłá być záw=
12:
ſze dobra. Zátym powiedział pan Myſzko.
13:
Gdyż pan Lupá niechce tego wiedzieć/ co wie=
14:
dzieć niewádzi. Náucżże mnie W. M. pánie
15:
Kriſki tego/ iáko ſtáry cżłowiek pięknośći bia=
16:
łychgłow vżyć/ y iáko ku tey ſzcżęſliwey miło=
17:
śći/ kthorąś nam w. m. troſzkę przed tym thák
18:
bárzo czukrował/ przyść ma. Odpowie=
19:
dział pan Kriſki. Niechay pirwey tym pánom
20:
odpowiem/ ktorzy piękność nie záwdy dobrą
21:
być powiedáią/ co kiedy vcżynię/ tedy y do rze=
22:
cży w. m. przydę: á zátym pocżął ták.
23:
Nie życżyłbym tego żadnemu z w. miłośći/ á=
24:
by ktory o ſlepotę ták iáko on Poetá Steſicho=
25:
rus/ przyść miał: ábowiem zwykł Bog wſzyt=
ki te tą


strona: Ll5

Cżwarta.
1:
ki te/ tą winą káráć/ ktorzy przećiwko piękno=
2:
śći/ przećiwko rzecży ſwiętey mowić/ á onę gá
3:
nić ſmieią. A ták macie to w. m. wiedzieć/ iż z
4:
Bogá piękność ſie rodzi/ á ieſth nie oddzielona
5:
od dobroći/ iáko gorączość od ogniá. Czud=
6:
ność tedy zwierzchnia prawdziwy znák ieſt/ á
7:
piątno/ wnętrzney dobroći/ iáko piękny kwiát
8:
ná drzewie znákiem ieſt dobrego owocu: á my
9:
przez tho co widzimy/ dochodzimy tego cżego
10:
widzieć nie możem/ to ieſt vmyſłu przez ciáło:
11:
ſtądże to ieſt/ iż owi Phiſiognomowie s twa=
12:
rzy/ á s położenia cżłonkow/ nietelko obycżáie/
13:
ále y myſli cżáſem cżłowiecże wiedzą. Y myſli=
14:
wiec poźrzawſzy ná pſá/ ná ptaka/ iuż hnet wie
15:
czo w nim wre/ ieſli rącży/ ieſli łucżny/ ieſli ło=
16:
wny/ ábo gniewliwy: bo duch káżdego źwirzę
17:
ciá/ ná ciele ná ſwym wyraża iáko naibárzyey
18:
może ſiebie. Pátrzmy ná Lwá/ ná Koniá/ ná
19:
Orłá/ iáko w ocżu iednego znáć gniew: w dru=
20:
giego ocżu byſtrość: w trzeciego nádętość iá=
21:
kąś. Podźmyſz záś do owce/ do gołębiá/ thám
22:
ſzcżyrą á proſtą widzimy niewinność: á w Li=
23:
ſzcze/ w wilku złość pokrytą. Y ták niemal we
24:
wſzytkich źwirzętach/ czo żádne/ to y złe/ á czo
25:
piękne/ to j dobre. á mogłby to ták powiedzieć/
Ll 5 iż pięk=


strona: Ll5v

Kſięgá
1:
iż piękność/ ieſt twarz przyiemna/ luba/ weſo=
2:
ła/ á ktora prágnie przyſtoinośći: á ſkárádość
3:
záſię twarz ponura/ przykra/ ſmętna/ mierzio=
4:
na/ á ktora chćiwa ieſt ná nieprzyſtoieńſtwo.
5:
Owá kto ſie temu chcze przypátrzyć/ tedy thák
6:
naidzie/ iż cokolwiek ieſt dobrego/ á vżytecżne=
7:
go/ to káżda rzecż tá/ ma y piękność w ſobie.
8:
A to nád ſwiát ten/ tę ták wielką máchinę/ kto=
9:
rą pan Bog ku pożytku/ á záchowániu w do=
10:
brey mierze wſzytkich rzecży ſthworzył/ y mo=
11:
żeſz być czo cudnieiſzego? niebo okrągłe/ ozdo=
12:
bione ták wielem iáſnych pochodni/ w pośrod
13:
ku ziemiá żywioły ogárniona/ j nicżym nie pod
14:
párta ſtoi/ ſłończe ktore obchodzącz then krąg
15:
wſzytko oſwieca/ źimie do nainiſzſzego ná nie=
16:
bie znáku ſchodzi/ á záś znienagłá odchodzi/ á
17:
przychodzi lecie ku naiwyſzſzemu znákowi:
18:
Nuż mieſiąc/ ten bierze od ſłońcá ſwiátłość/ po
19:
dług tego iáko bliſko od niego/ ábo dáleko cho
20:
dzi/ y drugie pięć gwiazd/ s ktorych káżda iná=
21:
cżey á inácżey poſtępuiącz/ thenże bieg w krąg
22:
niebá odpráwuie/ tho te wſzytki rzecży/ iáko s
23:
ſwey zámierzoney miáry/ nigdy nie wychodzą
24:
(bo gdzieby ſie co namniey odmieniło/ nietelko
25:
by dobre náſze zginęło/ ále ſwiáth bez pochyby
vpáść


strona: Ll6

Cżwarta.
1:
vpáść by muſiał) thák też záſię máią táką pię=
2:
kność w ſobie/ y ozdobę/ iż rozum cżłowiecży/
3:
nic pięknieiſzego wymyſlić ſobie nie może.
4:
Podźmyſz do wyobráżenia náſzego/ bo cżło=
5:
wiek może być názwan máłym ſwiátem/ czo=
6:
kolwiek ma w ſobie/ wſzytko w nim ieſth mą=
7:
drze vcżyniono/ á pewnie nie przygodnie thák
8:
ſam ſtánął: ábowiem naimnieiſzy cżłonek ie=
9:
go/ naicieńſza żyłká/ nailiſzſza koſtecżká ieſt mu
10:
potrzebna. á then kſtałt wſzythek cżłowiecży/
11:
przedſię ieſt bárzo piękny. y niewiem ieſli poży
12:
tek więtſzy/ cżyli ozdobá ciáłu ieſt ze wſzytkich
13:
tych cżłonkow/ ktorych vżywamy. toż ſie też y
14:
o inych źwirzęthach powiedzieć może. Owo
15:
pierze v ptakow/ liſcie y roſzcżki ná drzewie/ co
16:
náturá dáłá oboigu themu/ ku potrzebie/ y zá=
17:
chowániu ſwoiey iſtnośći/ á wdy y to ma wiel
18:
ką cudność w ſobie. Ale nie pátrzmy ná przy=
19:
rodzenie/ pátrzmy ná to/ co cżłowiek rozumem
20:
á ręką vrobi. W okręcie/ á co ieſt potrzebniey
21:
ſzego iáko máſzty/ iáko żagle/ iáko powrozy co
22:
to trzymáią? á wdy te rzecży máią tyle ozdoby
23:
w ſobie/ iż kto ná to pátrzy/ mnima áby ták wie
24:
le dla pożytku/ iáko dla nápáſienia ocżu to było
25:
vcżyniono. Filary kſtałthowne trzymáią ná
ſobie w


strona: Ll6v

Kſięgá
1:
ſobie w koſcielech wyſokie ſklepy/ y nie mniey=
2:
ſza s tego ieſt ocżom vciechá/ niż pożytek koſcio
3:
łowi. Kiedy naprzod ludzie budowáć pocżę=
4:
li/ wywiedli ná domiech wyſokie dáchy/ nie
5:
dla tego áby ſie dom zdał ozdobnieyſzy/ ále iż=
6:
by łathwiey deſzcżowa wodá ſciekáć mogłá/ á
7:
dách ſie nie káźił: á wſzákoż ku temu pożytko=
8:
wi/ wnet y ozdobá przyſtąpiłá/ ták iż owe dá=
9:
chy czo ie Włoſkiemi zową/ á nie ſą/ y ſtoią by
10:
kominy/ ábo ſtudnie nie pokryte/ nigdy tey pię=
11:
knośći/ thego kſtałtu/ áni pożytku niemáią: bo
12:
ogniowi cżyni inym á nie tym oſzpáceniem/ zá
13:
bieżeć by ſie mogło. A thák piękność/ wſzędzie
14:
tám ma mieiſcze/ gdzie ma być czo dobrego: y
15:
dla tego od tąd więc záwdy chwalić pocżyna=
16:
my/ mowiącz/ piękny dzień/ piękne niebo/ pię=
17:
kna ziemiá/ piękna rzeká/ piękny kray/ piękny
18:
lás/ piękna łąká/ piękny ſad/ piękne drzewo/
19:
piękne miáſto/ piękny koſcioł/ piękny dom/ pię=
20:
kny pocżeth/ piękne woiſko/ y dáley. Owa ſie
21:
káżda rzecż pięknoſczią zdobi/ y ieſt iákom pir=
22:
wey powiedział nie oddzielona od dobroći/
23:
zwłaſzcżá w cżłowiecżym ciele. bo tákowey cu
24:
dnośći ina przycżyná nie ieſth/ iedno piękność
25:
duſzna: á táż ieſt iſtotną dobrocią. bo duſzá má
iąc cżąſt


strona: Ll7

Cżwarta.
1:
iąc cżąſtkę iednę prawdziwey cudnośći/ to ieſt
2:
tey/ ktora od Bogá płynie/ roſwieca/ y cżyni ká
3:
żdą rzecż piękną/ ktorey ſie iedno dotknie. zwła
4:
ſzcżá ieſli ciáło to/ w ktorym mieſzka/ nie ieſt s
5:
thák grubey/ á podłey máteriey/ iżby duſzá ná
6:
nim wyráźić ſwego wzoru niemogłá. Przeto
7:
cudność ieſt znák zwycięſthwá duſznego/ iáko
8:
owá chorągieẃ co ią wytkną z wieże po wzię=
9:
ciu miáſtá: bo przez tákową cudność iáko przez
10:
chorągieẃ/ iuż duſzá dáie znáć/ iż opánowáłá
11:
ciáło/ á ſwoią ſwiátłoſcią/ iáſne vczyniłá cie=
12:
leſne ciemnośći. Niechaiże tego żaden nie mo=
13:
wi/ áby piękność białegłowy hárde cżynić miá
14:
łá: áni też tego białymgłowam pięknym przy=
15:
cżytaimy/ co walk/ co mordow/ ná ſwiecie by=
16:
ło: bo w tym nie one krzywy/ ále przeklęthe żą=
17:
dze męſzcżyznſkie. Y toć ſie podobno trefić mo=
18:
że/ iż piękna wyſtąpi s kreſu/ lecż do tákowey ro
19:
ſpuſty pewnie iey piękność nie powiedzie/ y o=
20:
wſzem ſnadź odwodzić ią/ á ku cnocie/ ku przy=
21:
ſtoieńſtwu przywodzić będzie/ á to zá tą ſpoł=
22:
ką/ á towárzyſtwem/ ktore ma piękność z do=
23:
brocią. Ale wiecie w. m. co niewſtydliwe cży=
24:
ni białegłowy? naprzod złe wychowánie: po=
25:
thym vſtáwicżna prośbá męſzcżyznſka: więcz
zdrádá:


strona: Ll7v

Kſięgá
1:
zdrádá: nuż dáry: vboſtwo: nádzieiá: ná oſtá=
2:
tek boiaźń/ j tyſiąc inych rzecży/ ktore pod cżás/
3:
y iednę ſwięćiczę ze ſtátecżnośći zwiodą.
4:
Tákoweż też/ ábo tym podobne przycżyny mo
5:
gą być/ kiedy ſie owo piękny/ á niecnotliwy mę
6:
ſzcżyzná trefi. Tu pan Wapowſki rzekł. Ie=
7:
ſli to prawdá/ co wcżorá pan Boiánowſki po=
8:
wiedział/ tedy bez wątpienia czudne białegło=
9:
wy powſcięgliwſze ſą/ niż żádne. A com ia
10:
powiedział? rzekł pan Boiánow. Odpo=
11:
wiedział pan Wapow. Ieſli dobrze pomnię/
12:
powiedziałeś w. m. iż te białegłowy/ ktore by
13:
wáią proſzone/ nigdy ná prośbę nie cżynią/ á te
14:
ktorych nikt nie prośi/ ſáme záſię proſzą. Otoż
15:
iż piękne białegłowy záwdy ná ſię pokuſy má=
16:
ią/ á żádnych nikt ni ocż nie prośi/ záwdy tedy
17:
piękne odmawiáć zwykły/ y zá tym tho idzie/ iż
18:
muſzą też być cnotliwſze/ niż żádne: ktorych kie
19:
dy nikth nie prośi/ ſáme áby nie prośiły/ ſtrzy=
20:
máć ſie nie mogą. Roſmiał ſie temu p. Kri
21:
ſki j rzekł. Ná to niemáſz odpowiedzi. á zátym
22:
tego dołożył. Bywa też y to cżęſtokroć/ iż iá=
23:
ko ine ſmyſły náſze/ thák y wzrok ſie obłądza/ á
24:
myli/ mnimáiąc áby tho było cudne/ czo cudne
25:
nie ieſth: bo iż druga białagłowá będzie miáłá
nieſpo=


strona: Ll8

Cżwarta.
1:
nieſpokoine oko/ obycżáie pieſzcżone/ á thwarz
2:
w ktorey iáko w źwierciedle widzieć będzie pu
3:
ſtotę/ wiele tákich ludzi naidzie/ ktorzy vpodo=
4:
bawſzy ono ſobie/ y rozumieiąc s tákich poſtęp
5:
kow/ iżby niemiáło być prożne ich ſtáránie/ ná=
6:
zową tho wnet pięknoſczią/ áno będzie przez=
7:
wſtyd iákiś obárwiony/ nigdy niegodny tego
8:
ſwiętego przezwiſká pięknośći. Gdy to pan
9:
Kriſki wymowił zámilkł/ á wſzytcy hneth ięli
10:
go nágrzewáć/ áby dáley o they miłośći rzecż
11:
prowádził/ y o tym iáko prawdziwie ktho ma
12:
vżyć pięknośći. Owa nákoniec pan Kriſki po=
13:
wiedział. Mnie ſie zda/ iżem doſyć iáſnie poka=
14:
zał/ że ſtárzy z wietſzą pociechą niż młodzi mi=
15:
łowáć mogą/ á to było moie przedſięwzięcie: á
16:
przeto/ nie zda mi ſie ábym miał głębiey w tho
17:
wkracżáć. Ná to rzekł pan Myſzkowſki.
18:
Lepieieś tho w. m. pokazał/ iáko wiele złego
19:
młodzi ludzie w miłośći ćirpią/ niż to/ iáko wie
20:
le dobrego z niey ſtárzy mieć mogą: boś ich w.
21:
m. ieſzcże nie náucżył/ co zá drogi thrzymáć ſie
22:
w tey ſwey miłośći máią/ iednoś w. m. to po=
23:
wiedział/ áby ſie rozumem ſpráwowáli/ gdzie
24:
drudzy ludzie/ máią to ſobie zá rzecż niepodo=
25:
bną/ áby w miłośći miał mieſcze rozum.
Pan


strona: Ll8v

Kſięgá
1:
Pan Kriſki przedſię ſzukał they drogi/ iákoby
2:
mogł być iuż prażen tey pracey/ á dáley nie mo=
3:
wić/ áż I. M. pan Lubelſki kazał/ á wſzytczy
4:
ini ięli prośić/ toż dopiero znowu pocżął wthe
5:
ſłowá. Náderby był nieſzcżęſliwy rodzay
6:
ludzki/ kiedyby duſzá náſzá/ kthora ſie miłośći
7:
prędziuchno chyći/ niemiáłá ſie cżym inym vcie
8:
ſzyć iedno tym/ cżym ſie cieſzą nieme źwirzętá:
9:
ále oná ma czoś ſláchetnieyſzego/ á zwłaſniego
10:
ſwego/ ku cżemu ciągnąć to ſwe zápalenie mo=
11:
że. Przeto gdyż ſie iuż ták w. miłoſciam vpo=
12:
dobáło/ niechczę ſie zbrániáć o ták zacney rze=
13:
cży mowić: á iż ſie cżuię być niegodnym/ ábych
14:
o ſwiętych táiemnicach miłośći roſpráwiał/
15:
proſzę oney ſámey/ żeby y vmyſł/ y ſerce/ y ięzyk
16:
moy thák ſpráwowáłá/ iákobym ia pokázáć
17:
mogł temu tho oſobnemu Dworzáninowi iną
18:
miłość/ niż thę/ w ktorey ſie cháſá kocha: bo go
19:
támtá więtſzym niż ieſt vcżynić/ y ku poznániu
20:
oney niewymowioney niebieſkiey pięknośći
21:
przywieść może. Ku temu tedy idąc/ ták po
22:
wiedam/ iż ponieważ przyrodzenie cżłowie=
23:
cże w młodych leciech/ ſmyſłom ták bárzo hoł=
24:
duie/ pozwolić ſie to Dworzáninowi może/ á=
25:
by poki młod/ miłował ták iáko drudzy: ále do
lat przy


strona: Mm

Cżwarta.
1:
lat przyſzedſzy/ ieſli mu ſie kiedy miłość w ſer=
2:
ce wkrádnie/ w then cżás iuż muśi być dobrze
3:
oſtrożnieiſzim/ áby ſam ſiebie oſzukáć niemogł/
4:
kłádąc ſobie powroz ná ſzyię/ á chytáiącz ſie za
5:
te rzecży/ ktore rzkomo ſmákuią/ áno ſą żołcią
6:
zápráwione: bo ktokolwiek z ludzi ná to więc
7:
páthrzy/ młodego cżłowieká rychley pożáłuie/
8:
niż pogáni/ ále ſtárego rychley káżdy pogáni/
9:
niż pożáłuie. A przeto/ kiedy ſie temu potahłe=
10:
mu Dworzáninowi ná piękną/ á wdzięcżną
11:
twarz weźrzeć przytrefi/ ktemu iż przy tháko=
12:
wey twarzy będą vcżćiwe obycżáie/ ſlácheckie
13:
poſthępki/ y iákieś podobieńſthwo iednego ku
14:
drugiemu przyrodzenia/ co on iáko w miłośći
15:
biegły/ będzie mogł łatwie poznáć: hnet ſkoro
16:
tho obacży/ iż ocży iego chytáią ſie zá onę pię=
17:
kność thwarzy/ á nie mogącz ſámey twarzy/ iż
18:
contráfet iey do ſercá nioſą/ á duſzá imie ſie o=
19:
nemu obrázowi z luboſczią przypáthrowáć/ y
20:
pocżnie cżuć v ſiebie nowego goſciá/ kthoremu
21:
dziwnie będąc rádá/ wſzytká ſie wzruſzy/ y zá=
22:
grzeie: więc gdy wzrok chćiwym/ á vſtáwicż=
23:
nym ſtrzelániem ná vpodobáne ciáło/ co dálej
24:
to więcey drew ná ogień kłáść pocżnie: tám on
25:
záraz s przodku/ o prędkie lekárſtwo muśi ſie s
Mm pilno=


strona: Mmv

Kſięgá
1:
pilnoſcią ſtháráć/ á obudzić w ſobie rozum/ y
2:
tym vmocnić/ á vgruntowáć ſercze: á záſię ták
3:
wſzythki drogi ſmyſłom zámknąć/ y chćiwo=
4:
ſcziąm/ áby/ áni gwałthem/ áni przez zdrádę
5:
wniść do ſercá mogły. Więcz ieſli ſie płomień
6:
vduśi/ tedy y niebeſpiecżeńſthwo zginie. Lecż
7:
ieſli płomień nie zgáſnie/ y owſzem ſie zarzyć i=
8:
mie/ w ten cżás Dworzánin ma tho vmyſlić/ y
9:
ſtátecżnie wziąć przed ſię/ áby w lewo nie zá=
10:
chodził/ á ſproſney miłośći nie náſládował/ á=
11:
le iżby ſie práwey drogi/ kthora do niebá wie=
12:
dzie trzymał/ y tą áby ſzedł/ rozum ſwoy wzią=
13:
wſzy zá wodzá. Naprzod tedy niechay w tho
14:
weźrzy/ iż to ciáło w ktorym piękność widzi/
15:
nie ieſt przycżyną/ á pocżątkiem oney czudno=
16:
śći/ y owſzem piękność (biorąc ią ſámę) iż nie
17:
ma ciáłá/ á ieſt (iákom to pirwey powiedział)
18:
promieniem od Bogá/ wiele thym tráći/ kiedy
19:
ſie złącży s tą rzecżą/ ktorey ſkáżenie pánuie/ iá
20:
ko ieſt ciáło náſze: ábowiem piękność tym wię
21:
cey ma w ſobie doſkonáłośći/ im ſie mniey z wi
22:
domemi rzecżámi wiąże: á kiedy nie ma z ni=
23:
cżym ſpołki/ iedno ſámá ieſt w ſwey iſthnośći/
24:
to dopiero ieſt práwie doſkonáłośći zupełney.
25:
A ták iáko niemoże nikt ſłucháć noſem/ áni wo=
niáć v=


strona: Mm2

Cżwarta.
1:
niáć vchem/ ták też nie może żaden vżyć cudno=
2:
śći/ áni vcżynić doſyć chęći tey/ ktorą piękność
3:
w vmyſle cżłowiecżym ożywia/ dotknieniem/
4:
ále telko temi ſmyſły/ ktore do vznánia piękno
5:
śći należą/ á myſlą/ kthora ná piękność duſzną
6:
pátrzy. Przydzie thedy odłącżyć piękność od
7:
wſzelákiey ſproſnośći ſlepego ſmyſłu/ á vżyć o=
8:
ney ocżymá/ vſzymá/ y myſlą: ocżymá ná vdá=
9:
tny wzroſt/ ná kſtałtowne cżłonki/ ná piękną/
10:
á miłą thwarz/ ná luby ſmiech/ á vcżćiwe oby=
11:
cżáie páthrzáć: vſzymá wdzięcżnego głoſu/ á
12:
przyiemnych ſłow ſłucháiącz: á myſlą/ vzna=
13:
wáiąc ſláchetność duſze oney/ ktora ták piękne
14:
ciáło ſpráwuie. To tym iáko nairoſkoſzniey=
15:
ſzym pokármem náſyći ſie duſzá/ przez ſpráwę
16:
dwu ſmyſłow/ co w ſobie máło cieleſnośći má
17:
ią/ á ſą temi ſługámi/ kthorzy wſzytko donoſzą
18:
do rozumu: gdzie zá táką pociechą/ pewnie iuż
19:
nie będzie pothrzebá s chćiwoſcią wylatháć/ á
20:
prágnąć po vpodobánym ciele thego/ czo nie
21:
przyſtoi. Ieſzcże też tego dołożę/ áby Dwo=
22:
rzánin thę białągłowę kthorą ſobie vpodoba/
23:
miał w wielkiey cżći/ y powadze: o dobre o iey/
24:
áby ſie pilniey ſthárał/ niż o ſwe właſne/ iáko o
25:
tey/ ktora iuż droſzſza v niego/ niż on ſam v ſie=
Mm 2 bie być


strona: Mm2v

Kſięgá
1:
bie być ma: y niemniey niż piękność ciáłá/ áby
2:
vmyſł iey cnotámi ozdobiony miłował: ſtrze=
3:
gąc tego/ żeby w co nieprzyſtoinego nie záſzłá/
4:
á wiodącz onę záwdy bácżnym vpominániem
5:
ku ſkromnośći/ ku miernośći/ ku wſtydu/ á vcż=
6:
ćiwośći: iżby ni o cżym inym iedno o cznocie/ á
7:
przyſtoinośći myſlić/ á iáſnie/ y beſpiecżnie ká=
8:
żdą rzecż cżynić mogłá. Sieiącz tedy ták pię=
9:
kne ziárno/ wznidzie nadobne zboże/ obycżá=
10:
iow/ y poſthępkow vpodobánego cżłowieká/
11:
cżego Dworzánin vżywie z wielką ſwą vcie=
12:
chą: bo wnet s tego ſtánie ſie miłym iey ſercu/
13:
y to wſzytko mieć muśi/ co pocżćiwa białagło=
14:
wá dáć może: á iuż oná ták wiele tego prágnąć
15:
będzie/ áby mu ſie we wſzytkim záchowáłá/ j by
16:
łá powolną/ iáko tego/ áby ią on záwdy miło=
17:
wał: iedno chczenie/ rzecży pocżćiwych/ iedno
18:
niechcenie/ rzecży obrzydłych/ v oboigá będzie:
19:
á zá tym przyda ku onemu błogoſłáwieńſtwu/
20:
ktorego wiele ludzi prágnie/ á máło ich ktorzy=
21:
by kiedy kniemu przyſzli. Zátym pan Der=
22:
ſniak powiedział. Słucháiącz ia w.m. pánie
23:
Kriſki/ nádziewałem ſie/ iżeś w. m. tę ſwą bia
24:
łągłowę miał ſthworzyć ludzczeyſzą/ á troſzkę
25:
łaſkáwſzą Dworzáninowi/ niż pan Koſthká
ſwoię v=


strona: Mm3

Cżwarta.
1:
ſwoię vcżynił/ ále widzę żeſcie w. m. obádwá
2:
podobni owym pánom Aſſeſorom/ kthorzy
3:
więc pod cżás przećiwko ſwoim powinowá=
4:
tym ſkázuią/ áby ie zá ſpráwiedliwe/ á mądre
5:
ludzie mieli. Odpowiedział pan Kriſki.
6:
Iſcie ia tego chcę/ żeby tá páni/ dobrze byłá łá=
7:
ſkáwſza Dworzáninowi nie młodemu/ niż ieſt
8:
tám tá páná Koſtcżyná Dworzáninowi mło=
9:
demu. Y widzi mi ſie że to ſłuſznie/ bo Dworzá=
10:
nin lećiwy/ nie będzie pożądał/ iedno rzecży v=
11:
cżćiwych/ ktorych iemu białagłowá pozwolić
12:
wſzytkich/ bez náſzcżerbienia pocżćiwośći ſwej
13:
może: ále páná Koſtcżyná páni/ nie będącz ták
14:
pewna ſkromnośći/ powſcięgliwośći/ y wſty=
15:
du młodego/ muśi mu iednych rzecży pozwo=
16:
lić/ á drugich nicz. gdzie Dworzánin lećiwy/
17:
ktoremu nic nigdy nie odmowią/ dáleko ieſt w
18:
thym ſzcżęſliwſzy. Iáko y owo/ obłápi pocżći=
19:
wą białągłowę ten/ kto ma ſam żonę/ nie broni
20:
mu ſie/ iż wie/ że thákowy nicz nieprzyſtoinego
21:
nie myſli: á temu kto niema żony/ y ręki cżáſem
22:
chybá ná witánie nie poda/ obawiáiąc ſie/ áby
23:
iey tho oſławy v ludzi/ á v tegoż ſámego mni=
24:
mánia złego nie nioſło. A ſthąd w.m. poznáć
25:
możecie/ iż miłość tá/ o ktorey ia powiedam/ śi
Mm 3 łá ma


strona: Mm3v

Kſięgá
1:
łá ma przed tą miłoſcią/ w ktorey żądz cziele=
2:
ſne pánuią. Ale gdyżeſcie mie w. m. ná to wy
3:
ciągnęli/ á pocżąłem miłość ſzcżęſliwą Dwo=
4:
rzáninowi nie młodemu pokázowáć/ chczę go
5:
wdy troſzkę dáley záprowádzić/ áby ná ták nie
6:
beſpiecżnym mieyſczu nie ſtał: Bo tho przed ſie
7:
biorę/ iż duſzá/ v ktorey ieſt wola cżłowiecża w
8:
ręku/ bárzo hołduie (iákom to y pirwey powie
9:
dział) ſmyſłom: á chociaż rozum obiera to czo
10:
dobre/ y znáiąc/ że tá piękność ktorą widzi/ nie
11:
s ćiáłá wynika/ hámuie więcz żądze nieucżći=
12:
we: á wſzákoż vſtáwicżne pátrzánie ná tę czu=
13:
dność/ cżęſthokroć niczuie rozſądek á bacżenie
14:
cżłowiecże: á by nic gorſzego nie było/ tedy tho
15:
ſámo/ kiedy cżłowiek oſobno ieſt od tego kogo
16:
miłuie/ wielką mu cięſzkość á trapienie przyno
17:
śi/ iáko záſię bythność niewymowioną pocie=
18:
chę/ y roſkoſz. Przeto áby Dworzánin od tey
19:
napáśći był czo naidáley/ á mogł vżyć piękno=
20:
śći bez wſzelákiego ſerdecżnego bolu/ potrzebá
21:
tego áby vważił v ſiebie/ iż pięknoſć/ á ciáło/ ſą
22:
rozne rzecży/ á iż ſą rozne/ więc tę chęć ktorą bę
23:
dzie miał ku vpodobánemu ciáłu/ niechay zá po
24:
moczą rozumu odeimie od ciáłá/ á przyłoży ią
25:
ku ſámey ſzcżyrey pięknośći/ formuiącz onę w
ſwey


strona: Mm4

Cżwarta
1:
ſwey głowie ták bez ciáłá/ iáko z niebá od Bo=
2:
gá pochodzi. Y dopiero w thákiey pięknośći/
3:
niechay ſie kocha/ tey niechay ſie iego ſercze ro=
4:
zmiłuie/ y w pośrodku v ſiebie da iey goſpodę/
5:
áby thám vſtáwicżnie mieſzkáiąc/ nietelko ná
6:
wiecżność/ ále áni ná chwilę nigdy zginąć nie
7:
mogłá. A to kiedy będzie/ tedy ten Dworzá=
8:
nin nie młody/ nie vcżuie żadney gorzkośći/ áni
9:
cięſzkośći ſerdecżney/ iáką młodzi ludzie nie=
10:
mal záwdy cżuią: iáko ieſth niewiárá/ gniew/
11:
podeźrzenie/ boiaźń/ deſperácia/ y ine zápálcży
12:
we ſkutki wſćiecżeniu podobne: kthore wiele=
13:
kroć przywodzą ludzie ktemu/ iż drugi nietelko
14:
tárgnie ſie ręką ná tę białągłowę ktorą vmiło=
15:
wał/ ále y ſiebie ſam o ſmierć przypráwi.
16:
Gdzie przyſpiáłe látá/ y tákowa miłość ſámey
17:
cudnośći/ nigdy ná ten błąd/ á zámieſzánie gło
18:
wy nie podwiedzie: áni Dworzáninowi do te=
19:
go przydzie/ áby on przezpráwie cżynić mężo=
20:
wi/ oicu/ brátu/ ábo przyiaciołom tej/ ktorą kie
21:
dy vmiłuie/ tákież y onę ſámę o złą ſławę przy=
22:
práwić miał: też y thego nie będzie pothrzebo=
23:
wał/ áby mogł pohámowáć ięzyk/ oko/ żeby ſie
24:
nie wydáło/ iáko tho więc drugiemu/ z wielką
25:
pracą/ á cięſzkoſcią przychodzi/ gdy miłość po
Mm 4 kryć


strona: Mm4v

Kſięgá
1:
kryć chce: Teſkność też owá/ ktorą miewa cżło
2:
wiek z odiechánia od miłey od ſwej/ nigdy nań
3:
nie przypádnie/ ábowiem miłą ſwą/ to ieſt pię
4:
knoſć onę w ſercu iáko drogi ſkarb zámknioną/
5:
wſzędzie gdzie ſie obroći/ ponieſie s ſobą: á ie=
6:
ſzcże ią może/ (ze wſzytkich cudnych ciał co pię=
7:
knieyſze ſzthuki biorącz) dobrze czudnieiſzą w
8:
ſwey głowie ſthworzyć y vformowáć/ niż w
9:
rzecży będzie. Ale ten wſzytek pożytek/ ácżkol=
10:
wiek ieſt wielki/ wſzákoż s tym pożytkiem iáki
11:
teraz pokażę/ nigdy nie porowna: ktorego bę=
12:
dzieli chciał Dworzánin doiść/ muśi s tych o=
13:
płotkow wyniść (gdyż to ieſt iáko przywiązá
14:
nym być do iedney telko rzecży) á od obacżá=
15:
nia czudnośći w iednym ciele/ poſthąpić do
16:
obacżánia czudnośći we wſzytkich ná ſwiecie
17:
rzecżach/ y ſtąd dopiero przyść do oney iedy=
18:
ney/ iſtotney/ á naiwyſzſzey/ od kthorey wſzytki
19:
pięknośći ſwą piękność biorą: á zátym iuż nie
20:
cudnośći vpodobáney/ ále cudnośći nie ogár=
21:
nioney/ kthora wſzytkiemu ſwiátu ſwieći/ nie=
22:
chay ſie rozmiłuie: do tey wſzytkę myſl/ y ſerce
23:
niechay przyłoży: ná thę ſámę niechay pátrzy/
24:
nie ocżymá cieleſnymi/ bo te ná niebieſką ſwiá=
tłość


strona: Mm5

Cżwarta.
1:
tłość pátrzyć nie mogą/ lecż ocżymá duſznemi:
2:
gdzie potym duſzá zápaliwſzy ſie miłoſcią pię=
3:
knośći Bożey/ z Anyoły ſie zbráći/ á nietelko iuż
4:
ſmyſłow odſtąpi/ ále y byſtrośći rozumu/ má=
5:
ło będzie potrzebowáłá/ iáko tá ktorey wſzyt=
6:
ki rzecży ſkryte/ widome á iáſne będą/ co przed
7:
tym (zákáżone cieleſnymi ciemnoſcziámi ocży
8:
máiąc) pod zaſłoną/ á iko we ſnie widziáłá.
9:
Ieſliż tedy tá piękność/ ktorą ocżymá ſmiertel=
10:
nymi thu ná ludziech widamy (ktora áni tego
11:
przyrownánia doſzłá/ iákie ieſt ſwiece do ſłoń
12:
cá/ ále ieſt proſto cięń iákiś pięknośći) zápala
13:
ſercá náſze/ j przynośi táką vciechę/ iż więc dru
14:
gi nic nád to milſzego nie ma: coż tám thá nie=
15:
bieſka/ ná ktorą pátrząc Anyołowie ſą błogo=
16:
ſłáwieni? Możeſz być przyiemnieyſza miłość/
17:
milſzy płomień/ nád then kthory ſie z widzenia
18:
naywyſzſzey pięknośći rodzi? Wiem pewnie/
19:
iż/ iáko tey pięknośći żáden rozum ogárnąć/ ża=
20:
den ięzyk wyſłowić nie może/ ták też áni roſko=
21:
ſzy/ ktorą te ſzcżęſliwe duſze máią/ co ku widze=
22:
niu oney do niebá przyſzły/ nikt wypowiedzieć
23:
nie vmie. ábowiem thá piękność pocżąthkiem
24:
ieſt/ y ſtudnią/ s ktorey wſzytcy cżerpáią/ á iey
25:
przedſię áni vbywa/ áni przybywa/ ále w ſwej
Mm 5 mierze


strona: Mm5v

Kſięgá
1:
mierze vſtáwicżnie ſtoiąc/ wſzytkim ná ſwie=
2:
cie pięknym rzecżam/ ſwey pięknośći vżycża: bo
3:
przez ſię pięknośći mieć by nie mogły/ iáko thá
4:
niebieſka piękność/ przez ſię ſámá/ y od ſiebie pię
5:
kność ma nieprzyrownáną/ wiecżną/ ſzcżyrą/
6:
á nie odmienną. Táż to ieſt piękność od nay=
7:
wyſzſzey dobroći nie oddzielona/ kthora ſwą
8:
ſwiátłoſcią wzywa/ y ciągnie ku ſobie wſzytki
9:
rzecży. Tá dáie Anyołom iſtność/ ludziom ro
10:
zum/ źwirzęthom ſmyſły/ ziołom moc/ kámie=
11:
niom właſność. Thá wzbudza vmyſł náſz/ á
12:
budzeniem lubość cżyni/ y ſthąd gwałthowną
13:
miłoſcią zápala. Więc tá miłość tym wyſzſza/
14:
y ſzcżęſliwſza ieſt/ niż ina/ im ſláchetnieyſza tho
15:
rzecż ieſt/ ktora onę w nas zácżyna. A przetho
16:
iáko ogień ten widomy/ odgania od złotá plu=
17:
gáwość/ y ono ná wybor dobre cżyni/ ták ten
18:
ogień niewidomy/ á ſwięty/ ſproſnośći duſzne/
19:
y to co w nich ieſt ſmiertelnego wypala y gubi/
20:
á ożywia to wſzytko/ czo byli ſmyſłowie vmo=
21:
rzyli/ y podeptáli. Tenżeć tho ieſth on ſtos
22:
drew/ ná ktorym Herkules iáko Poetowie pi=
23:
ſzą ná gorze Oetá zgorzał/ á przez tákie zgorze=
24:
nie policżon ieſt miedzy nieſmiertelnymi.
25:
Tenże też tho ieſt kierz on ogniſty Moiżeſzow:
One ro=


strona: Mm6

Cżwarta.
1:
One rozdzielne ięzyki iákoby ogień: y woz pa=
2:
łáiący Eliaſzow/ ktory łáſki/ y błogoſłáwień=
3:
ſtwá przyſparza duſzam tych ludzi/ kthorzy ſą
4:
thego godni/ áby gi widzieli ná ten cżás/ kiedy
5:
ziemſkie cziemnośći ná zad zoſtháwuiącz do
6:
niebá leći. Obroćmyſz tedy myſli wſzytki/ y
7:
śiły duſzne náſze/ ku they naiſwiętſzey ſwiátło=
8:
śći/ kthora nam drogę do niebá pokázuie/ á zá
9:
tą/ (zewlekſzy s ſiebie żądze/ y chćiwośći ciele=
10:
ſne/ w ktoreſmy ſie tu ná ziemi oblekli/) po tey
11:
drábinie/ kthora ná ſpodnim ſzcżeblu ma/ cień
12:
iákiś pięknośći/ idźmy áż do onego naiwyſzſze=
13:
go gmáchu/ gdzie niebieſka/ pożądána/ á iſto=
14:
tna piękność mieſzka: ktora w táiemnym zám=
15:
knieniu v Bogá naiwyſzſzego ieſt dla tego/ iżby
16:
telko ſwięte ocży pátrzáć ná nię mogły: A thu
17:
dopiero oſthátni/ y błogoſłáwiony kres/ y ko=
18:
niec naidziem náſzym żądoſciam: Tu odpocży
19:
nie káżdy s prac ziemſkich: Tu wytchnie z nędz
20:
w ktorych opływa cżłowiecży żywot: Tu ſie v=
21:
lecżą cieleſne choroby: Tu będzie naipewniey=
22:
ſzy port nam wſzytkim/ ktorzy ná ſwiecie/ iáko
23:
ná rozgniewánym/ á niebeſpiecżnym morzu
24:
mieſzkamy. Ale kthoż może miłość niebieſką
25:
tę/ ktora s pięknośći/ z dobroći/ z mądrośći/ bo=
ſkiey ſie


strona: Mm6v

Kſięgá
1:
ſkiey ſie wzniecza doſkonále chwálić? Oná
2:
wſzytki cżęśći ſwiátá ſpaia: oná przycżyną ieſt/
3:
iż niebieſka zwierzchność/ ziemſką ſpráwuie:
4:
oná odwraca vmyſły ludzkie od bezeceńſtwá:
5:
á przywraca ie Bogu/ iáko tey ſtudni/ s ktorey
6:
wyſzły: Oná żywioły iednocży/ náturę ſpáſa=
7:
bia kthemu/ iż wypuſzcża wſzytko s ſiebie/ y zá=
8:
chowuie káżdy rodzay w iſtnośći ſwoiey: Oná
9:
rzecży roſproſzone zgromadza niedoſkonáłim
10:
doſkonáłość: ziemi owoc: morzu vſpokoienie:
11:
niebu ſwiátłość ożywiáiącą dáie: z nieſprzyiá=
12:
źliwych ſobie rzecży/ ſprzyiáźliwe: á z niepodo=
13:
bnych do ſiebie/ podobne cżyni: Oná ieſt mátką
14:
roſkoſzy/ pokoiu/ ćichośći/ dobrothliwośći/ á
15:
wielkim nieprzyiacielem nieludzkośći/ y obrzy
16:
dłey gnuſnośći: Owa ieſt y pocżątkiem/ y koń=
17:
cem wſzytkiego dobrego. Skoro tego pan
18:
Kriſki domowił/ Powiedział pan Lubelſki.
19:
Záprawdę ieſli Dworzánin niemłody będzie
20:
mogł iść tą drogą/ ktorąś mu w. m. pánie Kri
21:
ſki pokazał/ dobrze celuie Dworzániná młode
22:
go. Ku temu rzekł pan Boiánow. Wątpię
23:
ia áby kto nálazł ſie táki. Dołożył p. Der=
24:
ſniak. Męſzcżyzná trudno/ á białagłowá żad=
25:
ną miárą ſie nie naidzie. Ná tho pan My=
ſzkowſki


strona: Mm7

Cżwarta.
1:
ſzkowſki powiedział. Wdy w. m. pánie Der=
2:
ſniaku páná Boiánowſkiego wydáć niechceſz/
3:
ábyś niemiał białymgłowam podnoſkow dá=
4:
wáć/ á one wſzelákim ſpoſobem krzywdzić.
5:
Odpowiedział pan Derſniak. Niemáſz tu krzy
6:
wdy żadney/ iż powiedam że białegłowy nie ſą
7:
ták wolne od cieleſnych pokus/ áni ſie w Con=
8:
templatiey thák obieráią (cżego do niebieſkiey
9:
miłośći potrzebá) iáko męſzcżyzni: á tego thák
10:
dowodzę/ iż w piſmie nigdziey niemáſz zmien=
11:
ki o tákowey ich miłośći: á o męſzcżyznſkiey tá=
12:
kiey miłośći cżythamy: bo Plato/ Socrates/
13:
Plotinus y inych wiele thák miłowáli. Y tho
14:
rzecż pewna/ iż żadna ina rzecż ſwięthego Pá=
15:
włá do trzeciego niebá nie wthárgnęłá/ iedno
16:
thákoważ miłość. Ozwał ſie pan Koſtká
17:
hnet themi ſłowy. Y białegłowy nic w thym
18:
nie będą męſzcżyzn podlieyſze/ bo y Socrates
19:
ſam wyznawa/ iż wſzytki tháiemnicze/ kthore
20:
wiedział około they niebieſkiey miłośći/ biała=
21:
głowá mu ie ná imię Diotimá obiáwiłá: á o=
22:
nego nie pomniſz W. M. pánie Derſniaku/ iż
23:
ſwiętey Máriey Mágdálenie dla thego wiele
24:
grzechow odpuſzcżono/ iż wieldze miłowáłá.
25:
A co tákich było Máriy/ ktore (iákom wcżorá
o tym


strona: Mm8

Kſięgá
1:
o tym ſzyrzey mowił) dla páná Kriſtuſá okru=
2:
tnych mąk/ ſrogiey/ á ſthráſzliwey ſmierći/ nicz
3:
ſie nie bały: á ieſzcże kthemu nie były ſtáre/ ále
4:
młodziucżkie/ w iákich leciech pan Kriſki Dwo
5:
rzáninowi s proſtá miłowáć dozwala.
6:
Ná to pan Derſniak chciał odpowiedzieć/ ále
7:
I. M. pan Lubelſki vprzedził mowiącz/ nie=
8:
chay tego pan Kriſki ſędzią będzie/ ieſli białe=
9:
głowy ták iáko męſzcżyzni Anyelſką miłoſcią
10:
miłowáć mogą. Iedno że iuż dziś niemáſz s to
11:
cżáſu/ bo kſiądz Biſkup do wiecżerzey gotho=
12:
wáć kazał/ przeto do iutrá tą władzą/ ktorą ia
13:
mam/ ſąd ten odkłádam. Co gdy ſie wſzyt=
14:
kim podobáło/ záraz powſtawſzy/ iedni
15:
do Io Miłośći kſiędz Biſkup/ dru=
16:
dzy do ogrodá ná przechadz=
17:
kę poſzli.
18:
grafika
19:
Koniec Dworzániná.

strona: Mm8v

1:
W Krákowie
2:
Drukował Máciey Wirzbiętá/
3:
Krolá Iego Miłośći TYPO=
4:
GRAPH. Roku od wcie=
5:
lenia Syná Bożego
6:
1566.
7:
grafika
8:
Obłędu popráwá.
9:
D3 ná drugiey ſtronie kárty xj. wirſz/ wſzytki dobre przy
10:
mioty/ cżytay wſzytki iego dobre przymioty.

strona: Mm9

1:
grafika