![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.png){kind=logo}
![[SEARCH]](/static/img/icons/magnifier-left.png){kind=icon}
strona: kt
1:
POSPOLITE RV=
2:
ſzenie boyne y ſpráwne
3:
iáko vcżynić.
4:
WYPRAWA ná woynę/
5:
iáka może być ſnádnie poki ſię
6:
Skarb Rzecżypoſpolitey nie vbogaći.
7:
Trzećia y cżwarta rzecż Zdánia Syná
8:
Koronnego.
9:
Ich Mośćiam PP. Bráćiey ſwey PP. Polakom/
10:
Litwie ku vważeniu podána.
11:
grafika
12:
Przez X. PIOTRA GRABOWSKIEGO Proboſzcżá
13:
Párnáwſkiego.
14:
Roku Páńſkiego 1595. dnia 23. Septembrá. | K |
strona: Kv
1:
Punktá przednieyſze o Poſpolitē ruſzeniu
2:
1. Iáko Poſpolite ruſzenie ćwicżone do boiu/ y opátrzone w
3:
potrzeby boiowe vcżynić.
4:
2. Iáko Rycerſtwo do tego przywieść/ áby ármatę mieli do
5:
boiu potrzebną y cżáſom náſzym przyſtoyną.
6:
Punktá przednieyſze o Wypráwie.
7:
1. Sumá Wypráwy ná potrzebę gwałtowną.
8:
2. Rownym koſztem y rowną pracą nie mnieyſzą ani więtſzą ie=
9:
den nád drugiego/ iáko wypráwę cżynić.
10:
3. Pożytki iáko táxowáć wedłuk ktorych wypráwę cżynić.
11:
4. Obćiążenia trudnego w Wypráwie nietrzebá ſię obawiáć.
12:
5. Iáko pomoderowáć wypráwę może/ żeby y potrzebie Rze=
13:
cżyp. y nie obćiążeniu obywátelow Rzecżyp. dogodzić.
14:
6. Robotnego ſtanu ludźie/ iáko też Wypráwy dopomoc ſná=
15:
dnie mogą.
16:
7. Rozney ármaty żołnierz/ do potężnego boiu potrzebny/ áby
17:
w woyſce Wypráwy tákiey był/ iáko ſporządzić.
18:
8. pobor zwykły ku Wypráwie złożyć.
19:
9. Wypráwá ná mnieyſze potrzeby iákaby być mogłá.
20:
10. Zá poſtánowieniem Wypráwy/ iákoby ſię Rzecżpoſpolita
21:
pokrzepiłá.
22:
11. Wypráwá opiſána ieśliż obciążliwa/ więc lżeyſzą poſtá=
23:
nowić.
24:
12. Przyſtoyna/ pożytecżna/ y potrzebna rzecż/ Wypráwę po=
25:
ſtanowić.
26:
13. Koſztu ktory ná Wypráwę vcżynim/ iáko powetowáć.
27:
14. Koſzt márnotrawny náſzy cżynią/ ná ſzáty z máterij cudzo=
28:
źiemſkich.
29:
15. Wypráwá tá nie może wiele koſztowáć/ y lekko káżdemu
30:
przyidźie.
strona: K2
1:
Iáko Poſpolite ruſzenie ćwicżone do bo=
2:
iu/ y opátrzone w potrzeby boiowe vcży=
3:
nić/ Punkt pierwſzy
4:
P
Oſpolite też ruſzenie náſze/ y polny boy/
5:
poniewaſz murem ieſt y fundámentem
6:
mocy náſzey/ ktorą wáruiemy wſzytki bło=
7:
goſłáwieńſtwá náſze ná tym świećie/ á procz tego
8:
inſzego wárunku nie mamy/ nietylko przyſtoyna/
9:
ále y potrzebna rzecż ieſt/ áby był dobrze vgrunto=
10:
wány/ żeby ſię mieyſce żadne niedáło/ w cżymby go
11:
nieprzyiaćiel pożyć álbo przełomić mógł.
Abo=
12:
wiem iáko nam ná tym należy/ áby błogoſłáwień=
13:
ſtwo náſze ná tym świećie/ dobrze obwárowáne
14:
było/ iáko cáłośc Máieſtatu Krolá y Páná náſze
15:
go/ y Korony iego/ ſławá dobra narodu náſzego/
16:
zdrowie y máiętnośći náſze/ práwá y przywileiá/
17:
małżonki y potomſtwo/ ozdoby y ſwobody náſze.
18:
Ták należy ná tym/ áby náſze Poſpolite ruſzenie/ kto=
19:
rym ſámym to wſzytko wáruiemy/ potężne porzą=
20:
dne y ſpráwne było/ ktore ſnádnie tákie będźie/ gdy
21:
ten lud ktory poſpolitym ruſzeniem v nas wychodźi/
22:
w rzecżach rycerſkich ćwicżony/y w potrzeby do bo=
23:
iu należące dobrze opátrzony będźie.
Abowiem
24:
gdźie trzy/ cżtery/ álbo y pięć kroć ſto tyśięcy żołnie=
25:
rzá dobrego ſtánie/ co v nas być może/ może nay=
26:
więtſzego Monárchę zátrwożyć. A to áby ćwiczeni | K ij | náſzy y |
strona: K2v
1:
náſzy y doſtátni w potrzeby byli/ w náſzey Rzecżyp.
2:
mym zdániem/ ták ſnádnie ſpráwić może.
3:
Niech ſię krol I. M. vſkarża ná Seymie/ ná
4:
ſtan rycerſki y vpomni ſię tego v nich/ áby ćwicżeni
5:
do boiu/ y w potrzeby woienne opátrznieyſzy byli/
6:
co oportune tych cżáſow Turkiem zátrwożonych
7:
vcżynić może. A tego ſię Krol I. M. iure vpomi=
8:
náć może/ bo to rycerſkiego ſtanu ludźie powinni
9:
Krolowi I. M. Panu ſwemu/
wedłuk praw Ko=
10:
ronnych gdyż dobrá ſwe rycerſkie/ ták ſobie od
11:
Krolow Pánow ſwych nádáne máią/ iáko ryce=
12:
rzom/ że z nich cżáſu potrzeby Krolowi Pánu ſwe=
13:
mu/ woynę ſłużyć powinni. A iż rycerzem być y
14:
woyny ſłużyć niećwicżony y nieopátrzony potrze=
15:
bámi niemoże/ tákżeby babę z Sżpitalá wywiódł
16:
w pole/
przeto taki káżdy temu co Krolowi I. M.
17:
powinien/ niecżyni doſyć/ y ſłuſznie ſię tego Krol I.
18:
M. vpomnieć może. Tudźież też y ći rycerſkiego
19:
ſtanu ludźie/ którzy w rycerſkiey dźielnośći ćwicżeni
20:
y gotowi ſą/ y rycerſkiey powinnośći iáko ich ſtan
21:
nieśie doſyć cżynią/ mogą ſię vſkárżáć ná Seymie/
22:
y vpomináć ſię tego v drugich PP. Bráćiey ſwych
23:
niedbálſzych/ áby z nimi weſpoł ćwicżeni y gotowi
24:
byli/ cżego ſię mym zdániem ták ſłuſznie/ (álbo y
25:
ſłuſzniey bo tu o więtſzą idźie) vpomináć mogą/ iá=
26:
ko właſnego długu/ y pozwáć o to ieden drugiego
27:
do ſądu Poſpolitego wybornie może/
bo to y dawny
28:
obycżay tey Rzecżyp. y práwo Poſpolite/ y ſprá=| wiedliwość |
strona: K3
1:
wiedliwość nieśie/ áby w iednym zgromádzeniu
2:
Rzecżyp. y w ſpolnem bráctwie żywiąc/ vnus alte- 3:
rius culpa detrimentum non patiatur. ieden drugiego
4:
nieſtwornośćią ſwą/ ná mięśne iátki nie wydawał/
5:
á ile v nas gdźie inſzego zaſtępu od nieprzyiáćielá nie
6:
mamy/ iedno polny boy/ O cżem leges Societatis w
7:
práwách poſpolitych/ de damno culpa ſocij Iato ſze=
8:
rzey omawiáią. Boże vchoway nagłego potężnego
9:
nieprzyiaćielá/ ia com gotow wyiádę/ co nie gotow
10:
niemoże mi pomoc/ áż y on w łyká y ia z nim/ zá ie=
11:
go winą nie zá moią/
boby ná to nie przyſzło gdyby
12:
wſzyſcy gotowi byli.
13:
A żeby te poſtulatá ſnádniey z iſzcżone były/ mym
14:
zdániem mogłáby być vcżyniona Conſtitucia ná
15:
Seymie/ Aby żaden rycerſkiego ſtanu cżłowiek/ nie
16:
mógł adire hæreditatem & poſſeſionem bonorum 17:
terreſtrium, komuby od tego cżáſu trzydźieśći lat nie
18:
minęło/
áżby pierwey przed Krolem
Ieo Mośćią/
19:
álboż y przed kim inſzym od Krolá IeoMośći po=
20:
ſtánowionem/ okazał ieśliź vmie to co iego rycer=
21:
ſkiemu ſtanowi należy/ álboż vſárſką/ álboż ráytár=
22:
ſką/ álboż kozácką/ lub też y pieſzo/ káżdy wedłuk
23:
máiętności y przepomożenia ſwego/
Aby żaden
24:
niemogł vżywáć żadnych potrzeb cudzoźiemſkich/
25:
áżby pierwey potrzeby do poſpolitego ruſzenia po=
26:
trzebne pokupił/ y gotowe miał/ o coby wolno po=
27:
zwáć káżdemu ſzláchćicowi/ toties quoties opus fue- 28:
rit y pænam ná przeſtępnych záłożyć. | A ieśli |
strona: K3v
1:
A ieśliby ſię táka Conſtitucia obćiążliwa zdáłá/
2:
więc inſzą lżeyſzą vcżynić
ktorąby ſię toż ſpráwić
3:
mogło. Ná przykład/ Aby káżdy przy ożenieniu
4:
ſwym rycerſką ſwą dźielność przed wezwánymi go-
5:
śćmi pokázował. Aby káżdy gdy w domu ſwym
6:
gośćiá ma iákiego ktoremu rad/ áby vcżtę iego z tąd
7:
zácżął/ żeby mu pierwey ármáturę ſwoię do poſpoli=
8:
tego ruſzenia náleżącą okazał/
Co paniętá w Ce=
9:
káuzách ſwych mieć mogą/ á vbożſzy w temże gmá=
10:
chu gdźie z gośćmi śiadá po śćiánách rozwieśi/
11:
przyſtoyniey to będźie mym zdániem niż kobiercámi
12:
Adźiamſkimi obiwſzy. A ktoby ſię wedłuk tákich
13:
Conſtitucyi nie záchował niechby nic inſzego nie po=
14:
padł/ iednoby był notatus iáko imbellis/ to jeſt/ iáko
15:
nie rycerſki cżłowiek/
á gdy mu ſię tráfi śiedźieć z ro=
16:
wnym ſobie/ áby przednieyſze mieyſce winien był
17:
dać temu ktoby ták notatus nie był.
18:
Zá cżym to poydźie/ iż ćwicżenie rycerſkie wielkie
19:
náſtąpi miedzy młodźieżą/ Gdy káżdy będąc tego
20:
pewien/ że kiedy ma dźielność ſwą rycerſką pokázo=
21:
wáć przed zacnemi ludźmi/
y z dźiecięćiá ſię záwſze
22:
o to będźie ſtárał/ y do tego ſię będźie ſpoſabiał/ áby
23:
y niepoślednieyſzym był miedzy inſzemi/ y ſławę od=
24:
nioſł. Ktemu iż ſię káżdemu chce dla ochędoſtwá
25:
y więtſzey powagi cudzoźiemſkich potrzeb vżywać/
26:
by nalizſzemu/ káżdy by nalizſzy/ muśi ſię w przod
27:
ſtáráć o ármáturę y potrzeby do boiu náleżące.
A
28:
iż też rádźi náſzy doſtátek ſwoy pokázuią przed obce= | mi w ſzá |
strona: K4
1:
mi w ſzáćiech w pułmiſkách w trunkách/ toby obro=
2:
ćili ná potrzeby woienne/ y temby ſię chełpić pocżę=
3:
li/ co day Pánie Boże/ á nie temi teráźnieyſzemi
4:
márnotrawnemi chwaſtámi. A zá tym ile ſzlách=
5:
ćicow tyleby rycerzow y mężow dobrych było.
6:
Stráchemby był Ieo Mość Krol Polſki Pan náſz
7:
káżdemu nieprzyiáćielowi/ á gdźieby poſpolitym
8:
ruſzeniem zágroźił/ lękáćby ſię y trwożyć káżdy mu=
9:
śiał. Zołnierzá pieniężnego dobrego/ záwſzeby
10:
doſtátek było. Ná potrzeby voluntáriuſzeſkie o=
11:
chotnieyſzybyſmy byli/ y gęſtſzy/ gdyby nam niego=
12:
towość nie przeſzkadzáłá.
13:
A záiſte ſłuſzniebyſmy tákie poſtánowienie M.
14:
P P. y bráćia vcżynić mogli/ ábyſmy boy náſz iáko
15:
napotężniey vgruntowáli/ ktorzy ták wielą y potę=
16:
żnem nieprzyiáćiołom wyſádzeni śiedźiem. Mo=
17:
ſkwićin ná nas záiątrzony duże ſię mocni im dáley
18:
tym potężniey ná káżdy rok/ y zamki y pobierániem
19:
Hord y Cárzykow Tátárſkich/
Tátárzyn śmiáłość
20:
bierze y z Turcżynem ſię łącży. Turcżyn niezbyty
21:
y iádowity ſąśiad pod nas ſię ſzáncuie. A my ná tá=
22:
kie pericula wárunku inſzego niemamy/ iedno ſámo
23:
poſpolite ruſzenie. A łácno ná to pozwolą ſtany
24:
Koronne/ Naprzod iż tego potrzebá wielka/ Potym
25:
że to de iure powinni/ y gdyby ktory ſzláchćic ieden
26:
drugiego o táką krzywdę pozwał/
nie mogłby Sę=
27:
dźia inácżey dekretu ferowáć/ iedno áby obwiniony
28:
ieśli prawdźiwie obwiniony ieſt/ ſtárał ſię o to in-
| tra cer- |
strona: K4v
1:
tra certum tempus/ áby do poſpolitego ruſzenia go=
2:
tow był. A też tu iedno ná młodź Conſtitucia ſię
3:
ſtánowi/ ktorem 30. lat ieſzcże nie minęło/ áby ſię
4:
ćwicżyli w rzecżach ryceſkich/
cżego káżdy oćiec
5:
ſwemu ſynowi życży/ gdyż dźielność rycerſka mło=
6:
dego páchołká zdobi/ á tych coby wſpor iáki cżynić
7:
mogli ná Seymie/ máło ſię dotycże.
8:
A co ſię tycże gotowośći y potrzeb doſtátku do
9:
boiu/ to łácno perſuádowáć káżdemu/ że ſobie po=
10:
trzeby ſpráwi powoli w cżas/ á niżby ſię w ten cżás
11:
kręćić miał/
y drogo przepłácáć gdy potrzebá przyi=
12:
dźie/ A záprawdę też niewiem ktoby ſię tákiey Con=
13:
ſtituciey ſprzećiwić chćiał/ ktora każe/ áby ten ktory
14:
rycerzem będąc/ márnotrawnie delikáckich obcych
15:
cudzoźiemſkich potrzeb in victu & amictu vżywa/ á
16:
do boiu nic gotowego nie ma/ iáko niewieśćiuch iá=
17:
ki/
w cżem krzywdę wielką cżyni Pánu ſwemu y oy=
18:
cżyznie ſwey/ y P. bráćiey rycerſtwu Koronnemu/
19:
náwet y śiebie ſámego krzywdźi y ſzkodźi znácżnie/
20:
áby táki wzdam/ nim pocżnie márnotrawne y pro=
21:
żne koſzty cżynić/ w przod pożytecżny ſobie/ Pánu
22:
ſwemu y oycżyznie ſwey powinny koſzt vcżynił/ ná
23:
potrzeby do boiu wedłuk iego ſtanu należące.
24:
Wolnośći ſię też tem nicżyiey nie náruſzy/ iáko ſię
25:
inſzemi Conſtituciámi wolnośći nie náruſza/ ktore
26:
zákázuią brátu krzywdy cżynić/ bo y tu krzywdy zá=
27:
káżą cżynić/ áby niegotowy gotowego brátá nie=
28:
ſtwornośćią ſwą ná mięśne iátki niewydawał. | Iáko ry= |
strona: L
1:
Iáko Rycerſtwo do tego przywieść áby
2:
ármatę mieli do boiu potrzebną y cżáſom
3:
náſzym przyſtoyną/
Punkt wtory.
4:
A
Iż też wiele na tym náleży/ áby ármáturá
5:
táká byłá v żołnierzá/ iákiey rycerſka ſprá=
6:
wá potrzebuie/ mogłby Krol Ieo M. ro=
7:
ſkazáć/ poſtáráć ſię o rzemieśniká dobrego/ ktory
8:
máiąc towárzyſzow y vcżniow doſtátek/ z poddá=
9:
nych Króla Ieo M. będźie vſtáwicżnie robił ármá=
10:
turę/
do komory Króla
Ieo M. wedłuk zdánia
11:
Hetmáńſkiego/ iáko zbroie/ káráceny/ ruśnice/ gro=
12:
ty/ ſzáble/ y inſze potrzeby woienne/ z máteriey do=
13:
brey/ ná ktorey też wiele należy/ o ktorą ſię ſzáfarz
14:
Krola Ieo M. poſtára. A vſtáwá mogłáby być/
15:
áby ſtámtąd ſobie każdy kupował zá pewną cenę/
16:
ták drogo álbo tániey iáko teraz v inſzych przedáią.
17:
Cżym ponieważby ſię y Rzecżyp. y priuaćie rycer=
18:
ſtwá dogodźiło/ ſnádnieby W. M. ná to zezwolili.
19:
Nuż gdyby żywność w woyſce ſzáfárze Króla
20:
Ieo M. záwiedáli/ á od nichby żołnierz kupował ce=
21:
ną poſtánowioną/ procż tego/ żeby ſię tem w woyſce
22:
dogodźiło/ y ſpráwie woienney/
którą z wielu miar
23:
żywność cżęſto mieſza/ y práktikom boiowym/ y v=
24:
bogim kmiećiom W. M. ktorych gorzey nieprzyia=
25:
ćielá ſwoy żołnierz puſtoſzy/ Skárbuby ſię też Rze=
26:
cżyp. vlżyło/ gdyby ſię pieniądze żołnierſtie na zád
27:
do ſkárbu wracáły. | L | Podałem |
strona: Lv
1:
Podałem też Krolowi Ieo M. Pánu náſzemu/
2:
iákoby záłożywſzy Rycerſtwo Synow Koronnych
3:
ná Podolu/ mogł boiu Polſkiego pomnożyć/ y inſze
4:
zacne pożytki Rzecżyp. Polſkiey ſpráwić/ pográni=
5:
cżne kráie od Tátar ſnádnie y bez koſztu ochronić/
6:
przytem y inſze niektore rzecży/ do potężnego boiu
7:
náleżące opiſáłem.
Co też W. M. mnie wielce
8:
łáſkáwym y miłościwym Pánom y bráćiey
9:
oſobną Kśiążecżką do wiádomośći po=
10:
dam. A to o trzećiey rzecży zdánia
11:
Syná Koronnego krotko.
12:
grafika
strona: L2
1:
WYPRAWA.
2:
Sumá wypráwy ná potrzebę gwałto=
3:
wną/ Punkt pierwſzy.
4:
P
Onieważ te media zebránia ſkárbu/ y
5:
ſporządzenia lepſzego poſpolitego ruſzenia
6:
do boiu ktorem podał/ wolnego cżá=
7:
ſu potrzebuią/ á z prętká ná nagłą potrzebę/ gdy=
8:
by ſię teraz tráfiłá/ porwáne być nie mogą. Acż=
9:
byśćie ſię W. M. w tey mierze bez moiey rády ſná=
10:
dnie obyść mogli/ ále iżem ſię iuż zánioſł w cżem in=
11:
ſzem media podáwáć/ zá iednąż pracą y tu krotko
12:
przypomnię/
iáko ná teráznieyſzą
potrzębę/ gdyby
13:
ſię tráfiłá/ mym zdániem pieniądze y żołnierz ſnád=
14:
nie zebrány być może/ poki ſię ſkąd inąd ſkarb Rze=
15:
cżyp. y boy lepiey nie opátrzy. A iż potrzebá inſza
16:
bywa gwałtowna/ ktora wielkiey mocy potrzebuie/
17:
inſza lżeyſza ktorą łácniey odpráwić może/ Pierwey
18:
tu powiem/
iáko ná tę pierwſzą gwałtowną y śilną
19:
potrzebę/ w náſzey Rzecżyp. żołnierz ſnádnie zebrá=
20:
ny być może.
21:
A tá ſumá ieſt tego zebrania żołnierzá ná potę=
22:
żnego nieprzyiaćielá/ áby ći wſzyſcy ktorzykolwiek
23:
pożytki ſwe w Rzecżyp. náſzey máią/ áby wſzyſcy
24:
żołnierzá wypráwowáli/
wedłuk przyſtoynośći
25:
ſwey/ ták ći co z máiętnośći ſwych pożytki ſwe má=
26:
ią/ iáko y ći co z obcych/ quoquo titule z nich pozytki | L ij | biorą/ |
strona: L2v
1:
biorą/ náwet y ći co ſkąd inąd choć z cudzych rąk po=
2:
żytki ſwe máią/ iáko ſą iurgieltnicy y ſłużebni lu=
3:
dźie/
owa zgołá żadnych pożytkow by namniey=
4:
ſzych nie wyimuiąc/ ktore kto w Rzecżyp. náſzey ma/
5:
z ktorychby ſię wedłuk przyſtoynośći ná táką wy=
6:
práwę przyłożyć nie miał/ ten co ie bierze/ Náwet y
7:
wſzyſcy plebei ták mieyſckiego iáko y robotnego ſta=
8:
nu. A mam zá to/ żeby y Ich Mość Pánowie Du=
9:
chowni/ in maiori neceſſitate/ zwłaſzcżá przećiw
10:
Pogánom/
nie byli oycżyznie ſwey
crudeles/ mogąc
11:
ią też niepomáłu rátowáć/ Krol też Ieo M. Pan
12:
náſz/ z chęći ſwey y miłośći poddánych pańſtw ſwo=
13:
ich/ żaden w tym nie wątpi/ iżby też nie zániechał
14:
tákiey wypráwy/ z ſwego ſkárbu wedłuk chęći y
15:
woley ſwey hoynie dopomoc.
16:
Rownem koſztem y rowną pracą/ nie
17:
mnieyſzą áni więtſzą ieden nád drugiego/
18:
iáko wypráwę cżynić/ Punkt wtory.
19:
A
Zeby táką wypráwę/ wedłuk proporciey
20:
pożytkow ſwych/ rownem wſzyſcy koſztem
21:
y rowną pracą nie mnieyſzą áni więtſzą ie=
22:
den nád drugiego podeymowáli/ mem zdániem nie
23:
może w to potráfić/ ieśli ná wſzyſtki páńſtwá Rze=
24:
cżyp. náſzey iedno poſtánowienie vcżynią/ áby we=
25:
dłuk iednákiey licżby włok aſzyſcy iednaką wyprá=
26:
wę cżynili/
iáko gdyby poſtánowienie było/ áby o=
| bywátele |
strona: L3
1:
bywátele wſzyſtkich pańſtw ze dwudźieſtu włok koń
2:
ſtáwić mieli/ iużby iednemu trudnieyſa y obćiążli=
3:
wſza wypráwá przyſzłá niż drugiemu/ bo wedłuk
4:
roznych mieyſc rozne pożytki biorą z włoki/ indziey
5:
dla wolnośći więtſzey ludźi robotnych/ ktorzy máłe
6:
powinnośći z włoki cżynią/
indźiey dla gruntow
7:
złych/ indźiey dla odległych portow/ indźiey dla
8:
nieprzyiaćielá/ w niektorych też kráiách włoki nie=
9:
rowne/ á w ſámych Iflanćiech cżegom ia dobrzę
10:
świadom/ ſą więcey niż pięćiorákie włoki/ wedłuk
11:
roznych powiátow/ iedne ſą co więcey coś niż
12:
trzy włoki chełmſkie w ſobie máią/
inſze ſą co y puł=
13:
włocżká nie máią/ y teraz w oddawániu poborow/
14:
wielká ſię inæqualitas náyduie/ gdy ieden z wielkie=
15:
go haku (ták tám włoki zową) tyleż da iáko drugi z
16:
máłego/ co tego y piątey cżęśći nie ma. Bá y w
17:
inſzych páńſtwách Rzecżyp. náſzey/ rozne ſą wymiá=
18:
ry włok/
przeto iáko rownych pożytkow z włok
19:
bráć nie możem/ ták áni rownęm nakłádem wyprá=
20:
wy z włok cżynić.
21:
Ktemu boday nie połowicę pożytkow w Rze=
22:
cżyp. náſzey ludźie ſkąd inąd procż rol biorą/ A z ſá=
23:
mych włok wypráwę poſtánowiwſzy/ procż tego
24:
żeby tá wypráwá pełná krzywd vbogich ludźi byłá/
25:
dla nierownych pożytkow włok wſzyſtkich/ poło=
26:
wicęby wypráwy nie było/ ktoraby być mogłá/ iż=
27:
by połowicá pożytkow nie ſzłá w pocżet. Abo=
28:
wiem procż włok ſą pożytki ktore dobrze zá włoki | ſtoią/ y |
strona: L3v
1:
ſtoią/ y doſyć też gęſte ſą w Rzecżyp. náſzey/ iáko ſą
2:
z młynow/ z kárcżem/ z cżyńſzow mieyſckich/
z rud/
3:
z hut/ y z inſzych kruſzcow/ z gor kámiennych/ z to=
4:
wárow leśnych/ z rybołowow/ z Pſzcżoł/ z ſádow/
5:
z obor/ z ſtad/ z gáiow/ ná drwá/ łąki/ paſze/ Są
6:
ktemu z cudzych máiętnośći árendownych/ zaſtá=
7:
wnych/ dożywotnych/ ná wydźierżenie puſzcżonych/
8:
Są pożytki vrzędnicże z máiętnośći pánow ich/ z
9:
Iurisdiktiey/ Nuż iurgelty ludźi ſłużebnych/ Su=
10:
chedni/ Mytá/ náymowánie poſług ná cżas/ iáko
11:
prokurátorſkich rć.
Owa náyduią ſię rozne pożytki
12:
y máiętne ktore nie z gruntow idą/ Y te ktemu káżde
13:
niemal/ ktore kto zgruntow ſwych bierze/ y drugi raz
14:
ſię w tymże roku ná wypráwę woienną Rzecżyp.
15:
ſzácowáć mogą. Abowiem pan gruntow wźią=
16:
wſzy tákie pożytki z gruntow ſwoich/ vżywa ich ná
17:
wcżáſy ſwe/ y ná ſwobodne żyćie ſwe/
Co nie może
18:
być iedno że muſzą onych pożytkow ſwych vdźielić
19:
inſzem/ ſługom naprzod ſwym/ potym kupcom/ v
20:
ktorych ſię niemal wſzyſtki náſze prouentá zoſtáią/
21:
nuż rzemieśnikom/ ná potrzeby ſwe małżonek dźia=
22:
tek y cżeládźi ſwoiey/ ſłudzy tákże y kupcy/ onychże
23:
pożytkow vdźielą rzemieśnikom/
Alić on pożytek
24:
ktory pánu gruntow ráchowano ná wypráwę/ zno=
25:
wu ſię będźie ráchował v ſługi/ v kupcá/ v rzemie=
26:
śniká rć. Bo też ſługá/ kupiec/ rzemieśnik/ z tego co
27:
od páná gruntow weźmie/ ták ſwoy pożytek ma w
28:
Rzecżyp./ iáko pan gruntow z gruntu ſwego/ Nuż | robotnego |
strona: L4
1:
robotnego ſtanu ludźie/
y ći bez pożytkow ſwych w
2:
Rzecżyp. náſzey nie ſą/ á ile ci co więtſzą folgę od
3:
zwierzchnośći ſwey máią/ z ktorych pożytkow/ ſłu=
4:
ſznieby ſię też káżdy do wypráwy tey przycżynić
5:
miał/ bo ták fruitur beneficio patriæ/ że w pokoiu
6:
záżywa pożytkow ſwoich/ iáko ow co z gruntu po=
7:
żytki bierze.
8:
Przeto mym zdániem/ áby y doſtátecżnieyſza y
9:
wſzyſtkim iednákowoż prácowita tá wyprawá by=
10:
łá/ moderatia potrefnieyſza być niemoże/ iáko we=
11:
dłuk pożytkow áby ile kto gdźie pożytku dorocżnego
12:
miec może/ wedłuk tego też wypráwę vcżynił.
13:
Pożytki iáko táxowáć wedłuk ktorych
14:
wypráwę cżynić/ Punkt trzeći.
15:
A
Tákiego pożytku obywátelow pańſtw
16:
Rzecżyp náſzey/ doráchowáć ſię ſnádnie
17:
może/ Niech ſię ná pewne mieyſce z iádą w
18:
káżdym powiećie onegoż powiátu vrzędnicy/ y kto=
19:
kolwiek będźie chćiał z rycerſtwá/ á miáſtá onegoż
20:
powiátu/ poſły ſwoie támże wyſzlą. Ci z iechawſzy
21:
ſię/ świádomi co ſię gdźie w ich powiećie dźieie/
te
22:
pożytki obywátelow powiátu ſwego vpátrowáć/ y
23:
ſzácunek in genere cżynić będą. Naprzod od rol y
24:
gruntow pocżąwſzy/ iáko naymity/ iáko też właſną prácą
25:
zárobioná/ iáko komu inſzemu náięta.
Zátym mły=
| ny/ rudy |
strona: L4v
1:
ny/ rudy/ rybołowy/ bárći/ gáie rozne ná drwá/ łąki/
2:
paſze/ znácżne ſtádá/ ábo obory znácżne ſády/ kárcż=
3:
my rć. Nuż ieśli kto w onem powiećie ieſt/ co z cu=
4:
dzych máiętnośći pożytek ma/ naiemnych zaſtáw=
5:
nych/ dożywotnych/ ná wydźierżenie puſzcżonych/
6:
vrzędnicże też pożytki z máiętnośći pánow ich/
z Iu=
7:
risdikciey/ tákże y Iurgelty ludźi ſłużebnych/ Su=
8:
chedni/ mytá/ ktore ſamiż pánowie co ie komu dáią/
9:
będą powinni ná z ieźdźie powiátowym opowie=
10:
dzieć/ álboż piſániem ſwym oznaymić/ iákoby o tym
11:
poſtánowienie vcżyniono. Tákże y mieſzcżáńſkie y
12:
robotnego ſtanu ludźi pożytki/ ktore kto mieć może/
13:
z roli/ z ſádow/ z ogrodow/ z kupi/ z ſzynku/ z rze=
14:
mioſłá/ z vrzędow/ z ſłużby dorocżney/ ábo quárta=
15:
łowey/ z naymu domow/ ogrodow rć. z naymow
16:
poſługi do ſpráwowánia rzecży iákich. Owa zgo=
17:
ła żadnych pożytkow nie opuſzcżáiąc. A dla le=
18:
pſzey ſpráwy y zgody w ſzácunku tem/ może być iá=
19:
ko ná Trybunale poſtánowienie/
vt maior pars con- 20:
cludat.
21:
Obćiążenia trudnego w Wypráwie
22:
nie trzebá ſię obawiáć/ Punkt cżwarty.
23:
A
Záprawdę ſtąd ſię żaden może nie oba=
24:
wiáć obćiążenia iákiego nieznośnego/ gdyż
25:
ſámi ſzácunek ten cżynić ſobie będą/ á ktemu
26:
pożytkow tych nie będą ráchowáć
wedłuk trudne=
| go y prá= |
strona: M
1:
go y pracowitego zábiegánia/ iákoby ie pilny y prá=
2:
cowity goſpodarz mieć mogł/ ále wedłuk łácnego y
3:
poſpolitego obycżáiu prowentow/ z tákich máiętno=
4:
śći w tákim mieyſcu. Koſzty też ktore kto dla po-
5:
zyſkánia pożytkow ſwych neceſſario podeymuie/
6:
ktore ſię rozne tráfiáią/
z pożytkow defálkowáć bę=
7:
dą/ iáko kiedy kto Arendę ſtánowi.
8:
A ten ſzácunek vcżyniwſzy in genere o pożytkách/
9:
ſnádnie każdy będźie wiedźiał/ iáko iego pożytki o=
10:
ſzacowáne ſą/ á zátym też iáką mu wypráwę przyi=
11:
dzie cżynić/ weyzrzawſzy w poſtánowienie. A zá=
12:
prawdę niewiem w kimby ták niechętne ſerce było
13:
ku Rzecżyp.
y ſobie ſámemu nieżycżliwe/ ktoryby
14:
z pewnych pożytkow ſwych/ ktorych świebodnie w
15:
pokoiu záżywa/ wzbraniał ſię máłego kęſá vdźielić/
16:
ná dalſze opátrzenie świebod y wcżáſow ſwoich/ ná
17:
wſpaniáłą ſławę/ y pomnożenie oycżyzny ſwey y
18:
narodu ſwego.
19:
Iáko pomoderowáć wypráwę może/
20:
żeby y potrzebie Rzecżyp. y nieobćiążeniu oby=
21:
wátelow Rzecżyp. dogodźić/ Punkt piąty.
22:
A
Iż roznym obycżáiem pożytki ſwe obywá=
23:
tele Rzecżyp. náſzey biorą/ inſzy máiąc przy
24:
pożytkách onera y officia/ ktore ztych pożyt=
25:
kow podeymuią/ inſzy abs vllis oneribus/ muśiáło=
26:
by też być/
áby ći co
onera przy pożytkách ſwych | M | máią |
strona: Mv
1:
máią/ lżeyſzym nakłádem wypráwę cżynili/ A mo- 2:
deratia zaś przyſtoyna z iák wielkich pożytkow kto
3:
koń ſtáwić ma/ ábo pieſzego/ táka ktorąby ſię y R.
4:
P. potrzebie ná potężnego nieprzyiacielá w miárę
5:
dogodźiło/ y ktoraby pánom bráćiey náſzey nieob=
6:
ćiążliwa byłá/ mym zdániem táby być mogłá.
Na=
7:
przod áby officiales ábo vrzędnicy z pożytkow vrzę=
8:
dnicżych/ ludźie ſłużebni z pożytkow ſłużby ſwey/
9:
mieſckiego ſtanu ludźie z pożytkow mieſckich/ ktorzy
10:
wſzyſcy przy pożytkách ſwych onera y powinności
11:
podeymuią/ áby ći táką wypráwę cżynili/ ktorąby
12:
ná pułroká letnie/ gdyby ią przyſzło wſzyſtkę pienię=
13:
żnym koſztem cżynić/
ktorąby mowię iednym gro=
14:
ſzem od dźieśiątká groſzy pożytkow ſwoich odprá=
15:
wić mogli/ to ieſt gdzie kto 300. złotych má do roku
16:
pożytku/ áby z tego ſtáwił koniá iednego przedniey
17:
ármátury/ ktoremu v nas ná pułroká 300. złotych
18:
płácywáyią/ á kto 20 złotych ten ſtáwi koniá kozác=
19:
ką ármáturą/ ktoremu 200 złotych ná pułroká dáią/
20:
á kto tylko 100. złotych/ ten ſtáwi pieſzego ſtrzelcá.
21:
Robotnym ludźiom ktorzy máłe folgi od zwierz=
22:
chnośći ſwey máią/ iż doſyć iuż ſą podacżkámi ro=
23:
znymi wyćiągnieni/ potrzebá będźie w wyprá=
24:
wie więtſzą folgę vcżynić/ o ktorey niżey powiem.
25:
A ci co pożytkom ſwym nulla annexa onera habent,
26:
iáko ſą ći co ſzlácheckie máiętnośći trzymáią/ ći niech
27:
by táką wypráwę cżynili/ ktorąby pieniędzmi od=
28:
práwuiąc/ mogł pułtorą groſzy od dźieśiątká groſzy | pożytkow |
strona: M2
1:
pożytkow ſwych odpráwić. Ták gdźieby kto miał
2:
200. złotych pożytku/ áby z tego ſtáwił koniá przed=
3:
niey armátury/ ktoremu poſpolićie ná pułroká 30.
4:
złotych dawáią/
á gdźie 140. tám koniá kozáckim
5:
rynſztunkiem/ pieſzych ten ſtan mym zdaniem nie
6:
miałby wypráwowáć/ iedno ći ktorzyby nád wy=
7:
práwę koniá/ nádzwyſz co powinni byli/ to bacże=
8:
niu ich porucżono być może/ że to ieśli nie będą
9:
chcieć koniem zupełnym/ á wzdam ſtrzelcem/ álboż
10:
robotnikiem pieſzym nágrodzą/
ktory wedłuk pro=
11:
porciey zbytku onego/ ná cżas wypráwę ſłużyć bę=
12:
dźie ná cżas ſwoim poſługowáć/ álboż ſię tácy do
13:
inſzych ná wypráwę cáłego żołnierzá przyłożą/ iáko
14:
ći co ſię ich wiele ná iednego koniá wyprawę ſkłá=
15:
dáć będźie.
16:
A ktorych máiętność oſobno káżdego ták wiele
17:
nie wynieśie/
áby z dorocżnych pożytkow ſwych/
18:
cáłego żołnierzá wedłuk ſtanu ſwego wypráwić
19:
mogli/ tácy ieśli ſię nie będą mogli zgodźić ieden z
20:
drugim/ ná wypráwę ſpolną zgodną ták wiełu żoł=
21:
nierzy ile ich wſzyſtkich co pod iednem przywileiem
22:
śiedzą pożytki wynioſą/ tedy ſię będą tácy muśieli
23:
ſkłádáć do iednego/
ktory miedzy niemi więtſzą má=
24:
iętność ma od dzieśiątká groſzy pożytkow ſwych/
25:
pułtorá groſzá dáiąc/ á on te pieniądze od inſzych
26:
wźiąwſzy/ y kwitowawſzy ich iáko poborcá/ wy=
27:
práwę od wſzyſtkich vcżyni/ á żeby w tym komu
28:
krzywdá nie byłá/ ſpiſzą ſię tácy ná pierwſzey wy= | M ij | práwie |
strona: M2v
1:
práwie koleią/
álbo ich ná Seymiku gdźie táxę po=
2:
żytkow będą cżynić/ Ich mość Pánowie vrzędnicy
3:
powiátowi ſpiſzą/ tego co pierwſzą wypráwę bę=
4:
dźie cżynił w przod nápiſawſzy/ y do kśiąg to po=
5:
wiátowych w piſáć dádzą/ á gdy przyidźie drugą
6:
wypráwę cżynic/ onego ſpiſku koleią drugi wyprá=
7:
wę będźie cżynił/
ták y trzeći cżwarty y wſzyſcy inſzy
8:
koleią/ od inſzych ſkład pieniężny odebrawſzy/ cho=
9:
ćiażby to cum ipſorum compendio álbo diſpendio
10:
było/ á ieśliż mu co nádzwyſz zbędźie/ to tákże iáko
11:
y ow co ſam od śiebie wypráwia/ pieſzem ſtrzelcem
12:
álboż robotnikiem nágrodźi/ ktory pro portione
13:
zbytku onego ſłużbę ſłużyć będzie/
cżaſow pewnych/
14:
inſzego cżáſu ſwoim poſługowáć/ ábo iáko ſię mu
15:
nalepiey będźie zdáło. A ták żadnemu krzywdá
16:
nie będźie.
17:
Mieſzcżány też vrząd ich podźieli/ wedłuk po=
18:
żytkow ich/ wiele ich ſto złotych pożytku do roku
19:
mieć mogą/ ſkąd iednego pieſzego wypráwę cżynić
20:
będą/
á ci zá ſollicitowániem Burmiſtrzá tákże kole=
21:
ią wypráwę vcżynią/ od inſzych wźiąwſzy ſkład ná
22:
to/ iáko y drobnieyſza śláchtá.
23:
Robotnego ſtanu ludźie iáko też wyprá=
24:
wy dopomoc ſnádnie mogą/ Punkt ſzoſty.
25:
R
Obotni też ludźie tey wypráwy hoynie
26:
przycżynić mogą/
ći co wolnośći y folgi
| ſwoie |
strona: M3
1:
ſwoie máią ku zbierániu hoynieyſzych pożytkow/
2:
mogą tákże iáko y mieſzcżánie wypráwę cżynić/ á ći
3:
co od pánow ſwych/ wedłuk obycżáiu kráiow y
4:
Prowincyi/ doſyć obćiążeni ſą/ ći muſzą w wyprá=
5:
wie tey folgę mieć/ ktorą mym zdániem będą mieli/
6:
gdy ze dwudźieſtu ſześćiu włok/
álbo y innych cżęśći
7:
co tylkież pożytki iáko y włoki máią/ ieden z nich
8:
wybrány y wypráwowány będźie/ tem ſpoſobem.
9:
Naprzod niech ná tę wypráwę nie obieráią żad=
10:
nego goſpodarzá/ gdyż bez goſpodárzá domá tru=
11:
dno/ ále ſyná ktorego podroſłego alboż naymitá ie=
12:
śli ſyná niemaſz/
á ná tákiego obránego y wyſłánego
13:
mieyſce/ o woći 26. włok/ coby ſię ná iego wypráwę
14:
ſkłádáć mieli/ będą poſyłáć goſpodarzowi co w dov
15:
onego wypráwionego zoſtánie/ robotnikow ſwych
16:
koleią poſtánowioną/ pod winą záłożoną/ ták áby
17:
vſtáwicżny robotnik ieden/ poki wypráwá trwać
18:
będźie/
zá onego wypráwionego goſpodárzowi ſłu=
19:
żył/ choć y z przężáiem/ boby też koniá wypráwiony
20:
muśiał wźiąć/ dla zawieźienia ſtráwy/ wſzákby to
21:
nie wielka byłá/ boby ſię iedno ieden tydźień ná cá=
22:
łe láto/ z iedney włoki álbo cżęśći iedney przyſzło te=
23:
mu goſpodarzowi robić/ á tymby ſię dogodźiło te=
24:
mu z cżyiego domu wybráńcá wezmą/
żeby krzyw=
25:
dy nie miał/ boby y ſam goſpodarz domá goſpodá=
26:
rował/ y miałby ná wypráwionego mieyſce vſtá=
27:
wicżnego drugiego robotniká/ dogodźiłoby ſię też
28:
pánu iego/ boby pan poſtáremu y robotę od ſwego | chłopká |
strona: M3v
1:
chłopká w cále mogł mieć/ y dań/ gdyż ſię chłopku
2:
iego żadna vymá nie dźieie.
Wſzákże mym zdá=
3:
niem/ iednoby tam zá wybránego robić pánu mia=
4:
no/ gdzie ſię roznych pánow poddáni ná wypráwę
5:
ſkłádáią/ á to dla lepſey zgody/ ále gdzie iednego
6:
páná wſzyſcy/ ſłuſznaby áby táki pan robotę wyprá=
7:
wionemu in fauorem gárdłowánia odpuśćił/ owo=
8:
tem też coby ſię ná tę wypráwę ſkłádác mieli/
nie
9:
ćięſzko przyidźie ieden tydźień ná cáłe láto z włoki
10:
ośiádłey iednem robotnikiem zá wypráwionego ro=
11:
bić/ A ná ſtráwę wypráwionemu ná pułroká niech=
12:
by ſię też ći 26. włok złożyli/ á dawſzy każdy z ie=
13:
dney cżęśći álbo włoki ták wiele ileby mu ná ieden
14:
tydzień ſtráwy potrzebá/ będźie miał ná tym ná
15:
pułroká doſyć/
mym zdániem żytá dwánaſtą część
16:
becżki śledźiowki ná chleb/ ná krupy iárego zbożá
17:
połowicę tákiey miáry/ to ieſt 24. cżęść becżki/ ſło=
18:
nin po trzy funty/ á máſłá po drugie trzy funty/ á to=
19:
by z iedney włoki nie cięſzko przyſzło dáć/ gdyż ták
20:
poſpolicie żebrakom ſámiż chłopi z dobrey woley
21:
ſwey/ gdy do nich żebráć przyidą vdźieláią.
A tę=
22:
by ſtráwę wypráwieni/ złożyſzy ſię ſpołem kilká
23:
ich ná koniá/ koláſámi z ſobą prowádźić mogli/ iáko
24:
też y Turcy ná wielblądách noſzą/ á co trudnieyſza
25:
źimie woiuiąc/ y ſobie y koniom/ więcey niż ná
26:
kwártał/ doſtátecżną ſtrawę moſkwá z ſobą woźi/
27:
á ku temuby káżdy od ſwego goſpodarzá kopę iáką
28:
dla przygody w mieſzek wźiął/
tę ktorąby mu go=
| ſpodarz |
strona: M4
1:
ſpodarz zá iego poſługi dáć miał/ Ażeby też in fauo- 2:
rem gárdłowániá wypráwiony miał aliquam præ- 3:
rogatiuam/ źimie choć ſię z wypráwy wroći/ nie bę=
4:
dźie powinien pánu robić/ ále ćiż co y lećie koleią/
5:
káżdy raz ná cáłą źimę w ieden tydźień/ tyle dni pánu
6:
onego wypráwionego odrobi/ ileby wypráwiony
7:
pánu robić był powinien/ od tych co wiele pánow
8:
máią. Armátę zaś ſwą y prochy káżdy táki wy=
9:
práwiony/ ktoryby nie zá robotniká wypráwiony
10:
był/ ále zá ſtrzelcá/
wźiąłby z ſkárbu Krolá
Ieo M.
11:
ktorąby potym wracáiąc ſię z wypráwy/ do ſkárbu
12:
Krolá Ieo M. wrocił/ álbożby mu iey mogł do
13:
domu powierzyć/ á przytymby też mogł ná odprá=
14:
wie przynamniey káżdemu po złotemu zſkárbu dáć.
15:
Tákiem rozrządzeniem wypráwy tey od ludźi ro=
16:
botnych mym zdániem potráfiłoby ſię to/
áby ża=
17:
den krzywdy trudnośći y obćiążenia ná ſobie nie
18:
odnioſł y owſzem przyſzłoby to nápoły dármo. A
19:
byłoby ztąd iednák ná potrzebę Rzecżyp. ludu pie=
20:
ſzego wybornego kilkádźieśiąt tyśięcy.
21:
Rozney ármátury żołnierz do potężnego
22:
boiu potrzebny/
áby w woyſce wypráwy tá=
23:
kiey był/ iáko ſporządźić/ Punkt śiodmy.
24:
A
Táką wypráwę poſtánowiwſzy od wſzy=
25:
ſtkich tych co pożytki ſwe w Rzecżyp. ná=
26:
ſzey máią áby rozney ármátury żołnierzá | do potę= |
strona: M4v
1:
do potężnego boiu potrzebnego w woyſce wedłuk
2:
proporciey doſtátek było/
mogłby mym zdániem
in 3:
maiori neceſſitate ták wypráwę rozdźielić. Ich
4:
mośći pánow Duchownych prośić/ áby też y ći z łá=
5:
ſki ſwey/ w iáwnem niebeſpiecżeńſtwie oycżyzny
6:
ſwey/ zwłaſzcżá przećiw pogánom/ do wypráwy
7:
przyłożyć ſię chćieli/ á ći niechby ráytárſkim boiem
8:
pocżty ſwe ſtáwili/
Ich
mosći też Xiążąt Pruſkiego
9:
y Kurlánſkiego prośić/ áby też ráytárſkiemi pocżty
10:
z łáſki ſwey ná pomoc przybyli/ ku tym ſzláchtá Nie=
11:
miecka Pruſka y Liflantſka niechby y ći ráytárſko
12:
ſtánęli/ ſkądby było ráytárſkiego boiu w woyſzcże
13:
doſtátek/ inſzy wſzyſcy rycerſkiego ſtanu ludźie przy
14:
pocżćiech Króla Ieo M. boiem vſárſkim á kozáckim
15:
wedłuk proporcyey pożytkow ſwych/ ſkądby też by=
16:
ło vſárzow y kozakow doſtátek/ mieſzcżánie przytem
17:
y przednieyſzy robotnego ſtanu ludźie niechby ſtrzel=
18:
cow pieſzych wypráwowáli/ ſkąd też pieſzego ludu
19:
może być z potrzebę/ inſzy robotnego ſtanu ludźie
20:
podleyſzy y vbożſzy/
wedłuk vznánia y rozſądku Ich
21:
mośći Pánow Táxátorow/ robotniki z rydlámi z
22:
śiekierámi z miechámi wypráwią/ bá y káżdy pieſzy
23:
mogłby ſwoy miech mieć.
strona: N
1:
Pobor zwykły ku wypráwie złożyć/
2:
Punkt oſmy.
3:
A
Ku temu pobor zwykły złożyć/ zá ktory
4:
dźieśięć tyśięcy żołnierzá przycżyniwſzy/
5:
ktoryby przez cáły rok z polá nie z iezdżał/
6:
gdyby wypráwá do domow ſię ſwych ná źimę
7:
wroćiłá/ y ktoryby wypráwionemu żołnierzowi
8:
przykłádem był w boiowych poſtępkách. 3000. v=
9:
ſárzow/ 1000. Ráytárow/ 3000. kozakow/ 3000.
10:
ſtrzelcow pieſzych/ doſtátecżnieby potężność woyſk
11:
Polſkich opátrzyć mogł.
A tychby dźieśięć tyśięcy
12:
pułmilonem ná cáły rok odpráwił. Inſzemi pie=
13:
niędzmi poborowymi inſze potrzeby woienne/ im- 14:
pedimenta/ rotmiſtrze. ſzpiegi rć. mogłyby ſię opá=
15:
trzyć. A tęć táką wypráwę/ mogliby Ich Mość
16:
Pánowie Polacy Litwá cżynić/ ná nieprzyiaćielá
17:
gwałtownego y potężnego.
18:
Ná mnieyſze potrzeby wypráwá iákaby
19:
być mogłá/ Punkt dźiewiąty.
20:
N
A potrzebę záś mnieyſzą/ iáko ná w tarcż=
21:
ki Tátárſkie y ná inſze tem podobne/ álboż
22:
ná vſtawicżną ſtraż pogránicżną/ temże
23:
kſztałtem mogłby ſam ſtan rycerſki z rycerſkich má=
24:
iętnośći ſwych/
choć nie ze 200. ále ze 400. álbo
25:
500. ſześćiuli ſet złotych koń ieden ſtáwiąc/ wſtáwi= | N | cżną wy= |
strona: Nv
1:
cżną wypráwę cżynić/ áby wzdam było dla cżego
2:
ſtan rycerſki rycerſtwem názwáć/ bo ſię teraz duże
3:
rolą Gdańſkiem y handlem á boday nie kuflem/ po
4:
więtſzey cżęśći titułuie/
cżem rycerſkie zacne nazwi=
5:
ſko duże wietra. A ku tem wybrańcy z dobr Kro=
6:
lá Ieo M. mogliby być záwſze wyſyłáni ná mniey=
7:
ſzą potrzebę.
8:
Zá poſtánowieniem wypráwy iákoby ſię
9:
Rzecżp. pokrzepiłá/ Punkt dźieśiąty.
10:
C
O wſzyſtko bez wielkiego obćiążenia y tru=
11:
dnośći/
y oſzem bárzo ſnádnie y lekko mo=
12:
gliby Ich mość pánowie Polacy Litwá v=
13:
cżynic/ y do ſkutku przywieść/ bez vrázy ſwey/ á z
14:
wielkim pomnożeniem ozdob y pożytkow ſwych.
15:
A ieśliżby ſię iákie differentiæ y trudnośći tráfiáły
16:
w wypráwie tey/ wedłuk roznych mieysc ludźi y
17:
obycżáiow/
Ich mość Pánowie vrzędnicy powiá=
18:
towi w powiátách ſwych przy táxie/ álbo ná Sey=
19:
mie wielkim/ Ich mość Pánowie Senatorowie/
20:
wſzyſtko pomoderowáć mogą/ dogadzáiąc temu/ á=
21:
by y wilk był ſyt y báran cał zoſtał.
22:
A tę táką wypráwę poſtánowiwſzy/ y ad praxim
23:
przywiodſzy/
mieliby PP. Polacy Litwá/ záwſze
24:
gotowe woyſko porządne y doſyć potężne/ ná káżde=
25:
go nieprzyiaćielá/ á iáko teraz wybráńcow porwáć
26:
może ná káżdą potrzebę/ tákby ná ten cżás wſzyſtko | to woyſko |
strona: N2
1:
to woyſko wypráwy tey porwáć mogł/ ktoremby y
2:
páńſtwa ſwe doſtátecżnie obwárowáć mogli/
y ro=
3:
wnem ſobie narodom ſtráchem być/ á náwet/
4:
y napotężnieyſzego nieprzyiacielá woyſká mo=
5:
gliby ná ſobie do cżáſu zádźierżeć/ z iákąby to ſła=
6:
wą/ ozdobą/ y pomnożeniem Rzecżyp. náſzey było/
7:
kto niebacży? máiąc k temn ieſzcże poſpolite ruſzenie
8:
pro extrema neceſſitate dobrze z porządzone/
mym
9:
zdániem prętkobyſmy Tátárzyná zbyli/ Aquiloby
10:
nam wrychle powolen był/ á zá tym y inſze Hordy
11:
Tátárſkie/ Carzykowie/ y ći co z Turkiem nieprzy=
12:
iaźń máią/ do nasby ſię vdawáli/ potężność náſzę y
13:
gotowość bacżąc/ á przy tym y ſwobodę náſzę ktora
14:
káżdemu miłá.
Náoſtátek y z dálekich ſtron/ mieliby=
15:
ſmy poſły od narodow obcych/ ktorzyby ſię y z páń=
16:
ſtwy ſwemi/ do towárzyſtwá náſzego wpraſzáli/ iá=
17:
ko kiedyś do Rzymian.
18:
Ato wſzytko zá zebrácki kęs máiętnośći náſzych
19:
ſpráwić możem/ Cży będźie kto ták nietrwáiący o
20:
ozdobę ſwą/
ktoryby ná te ták zacne ozdoby Rzecży=
21:
poſp. y narodu náſzego/ tego kęſá máiętnośći ſwey
22:
vdźielić żáłował? Mym zdániem w niebeſpiecżeń=
23:
ſtwie w ktorym teraz ieſt Rzecżp. náſzá/ nie dźieśią=
24:
tego groſzá/ nie połowice máiętnośći ſwey? ale y
25:
wſzyſtkiego co kto ma/ náwet y gárdłá ſwego żáło=
26:
wáćby nie miał. | N ij |
strona: N2v
1:
Wypráwá opiſána ieśliż obćiążliwa/
2:
więć lżeyſzą poſtánowić/ Punkt iedenaſty.
3:
A
Le ieśliżby ſię ieſzcże y tá wypráwá ná
4:
gwałtownego nieprzyiáćielá iákom ią opi=
5:
ſał/ obćiążliwa zdáłá/ więc ze złego tárgu
6:
vchodząc z cżem możem/ niech ći co nulla onera po=
7:
żytkom annexa máią/ ze 300. złotych koń przedniey
8:
ármátury ſtáwią/
á ći co
cum oneribus pożytki má=
9:
ią/ ze 450. á wedłuk teyże proporcyey/ kozacką ár=
10:
máturę y pieſzą wypráwuią. A iednák choć tego
11:
nie názbyt będźie/ lepſze co niż nic/ owaby iednák
12:
mym zdániem gránic ſwych potężnie ſtrzec mogli/ á
13:
zá occáſią dáley cżego dokázáć.
A iuż wierzę żeby
14:
nic dobrego nie życzył Rzecżyp. náſzey/ komuby ſię
15:
ieſzcże y táká wypráwá ćiężka y trudna zdáłá.
16:
Przyſtoyna/ pożytecżna/ y potrzebna
17:
rzecż/ wypráwę poſtánowić/ Punkt dwunaſty.
18:
A
Záprawdę rzecż ieſt nie tylko przyſtoyna
19:
pożytecżna/ ſławna y ozdobna Rzecżyp. ná=
20:
ſzey/ áby woyſko iákie porywcże á potężne
21:
záwſze pogotowiu miáłá/ gdyż poſpolitego ruſzenia
22:
trudno porwáć/ pieniężnego też żołnierzá doſtátku
23:
mieć nie możem/
nie tylko mowię rzecż ieſt przyſtoy=
24:
na/ y pożytecżna/ ále y zgołá potrzebna/ gdyż R. P.
25:
náſzá ták wielą y ták potężnym nieprzyiáćiołom wy=| ſtáwioná |
strona: N3
1:
ſtáwioná ſtoi. Moſkwićin ná nas záiątrzony/ duże
2:
ſię mocni im dáley tym potężniey ná káżdy rok/ y
3:
zamki y pobierániem Hord y Carzykow Tátárſkich/
4:
Tátárzyn śmiáłość bierze y z Turcżynem ſię łącży.
5:
Turcżyn niezbyty y iádowity ſąśiad pod nas ſię
6:
ſzáńcuie/ y z dowodnych árgumentow ſię tego do=
7:
myślawamy/ że ná nas w rychle z nienacżká nápad=
8:
ną/ á co więtſzá/ teraz z kilku ſtron nád námi obce
9:
woyſká wiſzą/ ktorem niewiem cżemubyſmy vfáć
10:
mieli.
11:
Koſztu ktory ná wypráwę vcżynim
12:
iáko powetowáć/ Punkt trzynaſty.
13:
W
Ięc y koſzt ktorybyſmy ná tę wypráwę
14:
podiąć mieli/ moglibyſmy vſkromić/ koſz=
15:
tow prożnych w wypráwie zákazawſzy/
16:
ktore teraz ták ſzalone w obycżay weſzły/ żeby mogł
17:
koſztem ktory ná iednego koniá wyłożym/ dźieśiąćiu
18:
wybornie do potrzeby ſtáwić.
A záś y tych ſkrom=
19:
nych koſztow moglibyſmy powetowáć ſnádnie/ v=
20:
iąwſzy ſobie záwźiętych obycżaiow złych/ po wſzy=
21:
ſtkiey Prouincyey náſzey/ dla ktorych y koſzty niepo=
22:
trzebne wiedźiem/ y świebodne żyćie/ ktorebyſmy
23:
po zakonie Bożym/ zá pierwſzy cel mieli mieć w rá=
24:
dách y ſpráwách náſzych/
to trudniem/ gdy koſzty
25:
trudne w bieśiádách/ w trunkách/ w ſtroiách/ w
26:
chowániu wiele páchołkow/ ſzalenie w obycżay w | nośim |
strona: N3v
1:
nośim. A ten prożny koſzt záhámowawſzy/ ſnád=
2:
nie ſię nam nágrodzi koſzt ſkromny ktory ná wyprá=
3:
wę vcżyniemy.
Co wſzyſtko może záhámowáć
4:
Conſtitucią o tem poſtánowiwſzy/ iákoż tego widzę
5:
wiele ludźi zacnych y przednieyſzych w Rzecżyp. ná=
6:
ſzey pilnie żądáią y prágną/ y byliby więtſza poło=
7:
wicá bráćiey náſzych tákiemu poſtánowieniu rádzi/
8:
y bárzo contenći z tego/
y iáko poćiechę iáką/ dawno
9:
cżekáną y pożądáną wdźięcżnieby przyięli/ á zgołá
10:
żaden bácżny tákiemu poſtánowieniu przećiwić ſię
11:
nie będźie/ y ták wielkim ſzkodom y vtrátom R. P.
12:
náſzey/ ktore w zbytecżnych koſztách podeymuiem
13:
pátronem nie będźie być chćiał.
A poſtánowiwſzy
14:
Conſtitucyą o tym/ iuż łácno ad effectum przywieśc/
15:
bo naprzod wſzyſcy bácżni Conſtitucyey poſłuſzni
16:
będą/ drudzy ieśli ſię naydą pierzchałkowie iácy/
17:
ktorzy ſię tym rádźi popiſuią/ tem ſię nád inſze wy=
18:
noſzą/ że więcey niż inſzy dáli trybutu Moſkwie zá
19:
futra/
więcey Turcżynowi zá ſafiany/ kobierce/ wię=
20:
cey Niemcō Włochom zá iedwabie/ ſukná/ winá/ rc.
21:
że dáli złoto zá błoto/ że oycżyznę z vbożyli/ nieprzy=
22:
iaciół vbogácili/ ći tácy niebácżni ludzie/ łácno ad 23:
officium przywiedźieni być mogą. A ták nie cży=
24:
niąc prożnych nakłádow ná prożne zbytki/
poweto=
25:
wálibyſmy tego koſztu/ ktorybyſmy ná táką wyprá=
26:
wę vcżynili/ y dálekobyſmy mnieyſzą ſumą ieſzcże
27:
wypráwę odpráwili/ niż tá ieſt ktorą ná prożne
28:
koſzty obrácamy. | Koſzt |
strona: N4
1:
Koſzt márnotrawny náſzy cżynią ná ſzáty
2:
z máteryi cudzoźiemſkich/ Punkt cżternaſty
3:
A
Bowiem/ obráchuy kto chce koſzt ktory lu=
4:
dźie náſzy niepotrzebny cżynią/ w ſámych
5:
ſtroiách/ in ſzych tu nie wſpomináiąc/ á v=
6:
waż naprzod/ iż ták męſzcżyzná iako białegłowy
7:
ſzlácheckiego y mieyſckiego ſtanu/ ſzáty z cudzoźiem=
8:
ſkich máteryi ſobie y ſwoim zá wielkie pieniądze
9:
ſpráwiáią/
ktoreby do vcżćiwego opátrzenia żywo=
10:
tá ſwego/ domá dármo álbo zá máłe pieniądze mieć
11:
mogli. A przypátrz ſię kiedy w iákim zgromádze=
12:
niu ludźi ſzlácheckich ábo mieſckich/ nie obacżyſz ie=
13:
dnego miedzy niemi/ ktoryby tego prożnego koſztu
14:
nie vcżynił/ ktoryby tego trybutu cudzoźiemcom
15:
nie dał/
obráchuyże iáko káżdego znich koſztuią ſzáty
16:
ſámy cudzoźiemſkie/ ktore ná niem widźiſz gdy nowe
17:
kupił/ co rozumieſz iáką tám ſumę naydźieſz prożne=
18:
go koſztu? podłyby to bárzo/ coby dźieśiątká złotych
19:
nie ſtruł. Nuż ći co kilkádźieśiąt/ kilká ſet/ tyśiąc
20:
złotych cudzoźiemcowi da/
zá cácká ſwoie/ á to cżę=
21:
ſtokroc ná káżdy rok. Ale o tym inſzem czáſem oſo=
22:
bno/ Tych tákich koſztow viąwſzy/ wſzyſtek ſię ten
23:
koſzt ktory ná wypráwę vcżyniemy/ tem hoynie ná=
24:
grodźić może.
25:
Wypráwá tá/ niemoże wiele koſztowáć y
26:
lekko káżdemu przyidźie/ Punkt piętnaſty.
strona: N4v
1:
A
Teżby tá wypráwá nie mogłá wiele koſz=
2:
towáć/ ábowiem naprzod w woyſcże nie
3:
wolno będźie koſztow prożnych cżynić/ kto=
4:
re ad ornatum & pompam więcey należą/ niż do po=
5:
tężnośći boiu/ iáko ſą ſtroyne ſzáty/ futrá/ ſáfiany/
6:
kobierce/ iedwabie/ lámpárty/ wilki
co po tym nic/
7:
śrebrne ábo pozłacáne rzędy rc. Więc też y bieśiád
8:
zákázáć/ ktore ante victoriam żołnierzowi nie przy=
9:
ſtoią/ tudźież też káżdy może bez nowego koſztu/ ko=
10:
niá tego y tego páchołká ktorego w domu chowa/
11:
ná tę wypráwę poſłáć/ zbroię też co ią dla potrzeby
12:
ſwey chowa/ pułhak ſzáblę rc.
Wáłách lećie nie
13:
ſtrawi mu nic ná trawie/ páchołku też ſtráwnych
14:
potrzeb z domu dawſzy á kilká kop ná inſze potrzeby/
15:
tam go dośić opátrzy/ ſuchedni páchołku tákże zá=
16:
płáći iáko zwykł domá płáćić.
17:
Alić tá wypráwá nápołyby dármo káżdemu
18:
przyſzłá/ á choćiażby zá pieniądze komu náimáć
19:
wſzyſtkiego przyſzło/
ieſzcże to nie wielka ſumá/ v
20:
dźieśiątká groſzy pożytku rocżnego/ defálkuiąc na=
21:
kłády y koſzt ktorykolwiek kto dla pozyſkánia tego
22:
pożytku podeymuie/ nie wielka mowię ſumá groſz
23:
ábo pułtorá odłożyć ná ochronienie náſze/ by nam
24:
ſnać kto inſzy wſzyſtkich máiętności náſzych nie o=
25:
debrał/
y ktemu ná pewną ozdobę y pomnożenie oy=
26:
cżyzny náſzey dla ktorey wſzyſtkich máiętnośći ná=
27:
ſzych/ y gardł náwet náſzych/ przykłádem oycow
28:
náſzych/ ſłuſzniebyſmy żáłowáć nie mieli.