![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.png){kind=logo}
![[SEARCH]](/static/img/icons/magnifier-left.png){kind=icon}
strona: 1
| grafika | 1 |
1:
PHÆNOMENA
2:
Ianá Kochánowskiégo.
3:
grafika
4:
O
D Bogá poczynaymy/ Bóg początkiem wſzemu/
5:
A początku záś niemáſz/ áni kóńcá iemu.
6:
On był ieſcze przed wieki/ ón dawnych ćiemnośći
7:
Nieporządek roſpráwił/ mocą ſwéy mądrośći.
8:
On źiemię wſzytkorodną/ ón morze żeglowné:
9:
On vtwiérdźił ná wieki niebo nie ſtánowné.
10:
Dźién y noc iego ſpráwá/ y to świátło wdźięczné
11:
Niezgáſzonégo ſłóńcá y koło mieśięczné.
12:
Tenże y niebo nátknął gwiazdámi ślicznémi/
13:
Aby ludźióm znáczyły czáſy/ biegi ſwémi.
14:
Ztąd wié oracz/ kiedy ma rolą vpráwowáć:
15:
Ztąd wié kiedy śiać/ álbo nowy ſad ſpráwowáć.
16:
Ztąd pogodę/ y wiátry/ y przyſzły déſcz baczy:
17:
Témi znáki nas bowiem Bóg przeſtrzégáć raczy:
18:
Aby człowiek co w ſwoiéy pracy nie ſzkodował/
19:
Ale owſzem z vrobku ſwégo ſyę rádował.
20:
Słuſznie go tedy záwżdy naprzód wſpominamy:
21:
Naprzód/ y náwet/ bo zſtąd wſzyſtko dobré mamy.
22:
Miéy cześć/ oycze łáſkáwy/ oycze dobrotliwy:
23:
Ciebie chwalić powinien káżdy człowiek żywy.
24:
A ty/ o Vránia/ życz mi łáſki ſwoiéy/
25:
Aby ludźie poználi gwiazdy z pieśni moiéy:
26:
Któréy ia dźiś wzór biorę z dawnégo Arátá/
27:
Twóy to dar/ ieſli oná będźie godna świátá. grafika
| A | Wozy |
strona: 2
| 2 | Ianá Kochánowſkiégo. |
1:
Wozy.
2:
W
Szytki gwiazdy tym pięknym wzorem vſádzoné:
3:
Póymuie z ſobą niebo nieuſtánowioné.
4:
Sáma oś/ która prędki krąg niebieſki toczy/
5:
Z mieyſcá ſwégo by namniéy nigdy nie wykroczy.
6:
Ale trwa niewzruſzona/ źiemię przenikáiąc/
7:
A w poły práwie nieba obá kóncá máiąc
8:
Wſczépioné/ co imięniá niéma w náſzéy mowie:
9:
Ale Polos/ y Gréczyn/ y Rzymiánin zowie.
10:
Ieden z nich ná południé w morzu zátopiony:
11:
A drugi ná północy wzgórę wynieśiony.
12:
Po práwéy/ y po lewéy ręce/ ten pośledni
13:
Ma dwá wozy widómé/ iáko znáczą iedni.
14:
Trzy gwiazdy nieśie dyſzel/ czterémá pałáią
15:
Kołá: parę niedźwiedźic drudzy przyznawáią:
16:
Któré grzbiety do śiebie ſą poſtánowioné/
17:
Máiąc głowy ná krzyżach ſpólnie położoné.
18:
Tákże ná wznák biég dźierżą: ſnać to mamki były
19:
Iowiſzowé y zá to niebá doſtąpiły.
20:
Iedná z nich Cynozurá po Grecku ſye zowie:
21:
Tá druga ieſt Hélice. pośledniéy Grékowie/
22:
Ale piérwſzéy Sydońſkie nawy vżywáią/
23:
Kiedy głębokié morſkié wody przemiérzáią.
24:
Owá świétna y znáczna: á gdy ſłóńce zaydźie/
25:
Zadnéy gwiazdy ná niebie ták prędko nie naydźie.
26:
Cynoſurá zaś mnieyſza/ lecz wódzem pewnieyſzym
27:
Zeglarzowi: bo wſzytká biega w kole mnieyſzym.
28:
Smok.
| Między |
strona: 3
| Phaenomená | 3 |
1:
M
Iędzy tymi podobien rzéce ſmok ſye wije:
2:
A ogón zatokámi zſtąd y zowąd krije.
3:
Gdźie ma głowę Helice/ tám ogón położył/
4:
Potym ſye ſam ku głowie Cynozury złożył.
5:
A obſzedſzy ią do nóg oſtátecznym kołem/
6:
Rzućił ſye wzad/ y ſtánął/ zátoczywſzy czołem
7:
Znienagłá ku Helice. Skróń oboiá pała/
8:
Y oczy: ná páſzczéce iedná gwiazdá biała.
9:
Téy więc głowá tám wpada ná głębokié morze/
10:
Gdźie wieczorné y ráné miéſzáią ſye zorze.
11:
Klęczen.
12:
N
Ie dáleko téy głowy okrutnégo wężá/
13:
Widáć żáłoſny wyraz poklękłégo mężá.
14:
Ręce ma rośćiągnioné: końcem práwéy nogi/
15:
Niezmierzonégo ſmoká przyćiſka łeb ſrogi.
16:
Więniec.
17:
P
Rzy boku tegóż mężá/ dźiewiąćią gwiazd wity/
18:
Kwitnie Cnéy Ariádny więniec znákomity.
19:
Ophiuchus álbo Węzownik.
20:
A
Le przy głowie záśię pátrzay drugiéy głowy
21:
Iáſnégo Ophiuchá: którému tákowy
22:
Ogiéń z rámion wychodźi/ że y w pełnią goré
23:
Vpátrzony: w ręku/ iuż nie ták świátło ſporé. | A ij | W nich |
strona: 4
| 4 | Ianá Kochánowſkiégo |
1:
W nich ſye wiélki wąż kręći/ który przepáſuie
2:
Ophiuchá: ten przedśię śmiele náſtępuie
3:
Niedzwiadek.
4:
N
Iedźwiadkowi ná pierśi: z rąk n obie ſtronie
5:
Węża zbywa: część bywa práwa przy ogonie.
6:
Ale gdźie z lewéy ręki wzgórę ſye wydźiéra/
7:
Aż o więniec okrągły żędłem ſye opiéra.
8:
Wagá.
9:
T
Amże pod iego grzbietem przypátruy ſye pilnie/
10:
Równéy wadze: ále tá nie gore ták śilnie.
11:
Bootes.
12:
W
ozá wielkiégo dyſzel/ trzyma pochylony
13:
Arktophiláx/ od inſzych Bootes rzeczony.
14:
Wſzytek iáſny: lecz ogien podplećionym ſznurem/
15:
Przed inſzymi zacnieyſzy: zowią go Arkturem.
16:
Pánná.
17:
P
Od nogámi oglądaſz Bootá iáſnégo
18:
Pánnę/ która kłos trzyma zbożá doſtáłégo.
19:
Którégokolwiek oycá córką chceſz być zwána:
20:
Bo rózné ludzkié głoſy/ o pánno wybrána. | Poyźrzy |
strona: 5
| Phaenomena | 5 |
1:
Poiźrzy okiem łáſkáwym ku téy niſkiéy źiemi/
2:
A dopuść ſye miánowáć rymy niegodnemi.
3:
Póki płynął chwálebny ón piérwſzy wiek złoty/
4:
A ludźie przeſtrzégáli dobrowolnie cnoty:
5:
Nie pátrząc álbo ná kaźń álbo iákié práwá/
6:
Ale ſámá przyſtoyność tá byłá vſtáwá:
7:
Swięta ſpráwiedliwośći/ y tyś nie gárdźiłá
8:
Smiertelnym towárzyſtwem: aleś z nimi żyłá/
9:
Káżdégo náuczáiąc iego powinnośći:
10:
A oni twóy święty głos mieli w vczćiwośći.
11:
Przetóż onych lat piérwſzych áni mieczá znano:
12:
Ani między krewnémi o zwádźie ſłychano.
13:
Zyli wſzyſcy w pokoiu/ przeſtáwáiąc ná tym/
14:
Co przyrodzeniu doſyć: więc morſki pław zátym
15:
Nie był ludźiom znáiómy: á dla bréły złotá
16:
W niebeſpieczeńſtwo żaden nie wdawał żywotá.
17:
Pług/ á rola/ to wſzytká ludzka żywność byłá:
18:
A świętá ſpráwiedliwość wſzem błogoſłáwiłá.
19:
Ale kiedy záś náſtał śrébrny wiek po złotym/
20:
Rzadko tę świętą pánnę widáć było potym.
21:
Y to z ludźmi iuż nigdy miéſzáć ſye nie chćiáłá/
22:
Ale wieczorem tylko z gór ſye więc puſzczáłá.
23:
A vpátrzywſzy ludźi gromádę nie máłą/
24:
Wymawiáłá im iáwnie cnotę zániedbáłą.
25:
Iákié/ práwi/ złe dźieći po narodźie złotym:
26:
Lecz y wy ieſcze gorſzych národźićie potym:
27:
Który wiek walki ſrogié y mordy pobudźi/
28:
A rozmáity ſmętek przypádnie ná ludźi.
29:
To rzekłſzy/ ku świádomym góróm ſye puśćiłá
30:
Niewśćiągniona/ á ony ſtráchem nápełniłá.
31:
Ale iáko żélazu śrébro vſtąpiło/
32:
Ták nád piérwſzé gorſzych ſye ludźi námnożyło:| A iij | Ktorzy |
strona: 6
| 6 | Ianá Kochánowſkiégo |
1:
Którzy naprzód złoczynną ſzáblę vkowáli/
2:
Y robotnégo wołu ná ſrogi ſtół dáli.
3:
Nie mogłá dáléy zmieſzkáć z narodém okrutnym
4:
Świętá pánná: lecz poſzłá w niebo lotem chutnym.
5:
Y ośiádłá to mieyſce/ zkąd czáſu nocnégo
6:
Da ſye widźiéć/ ſąśiádá Bootá zacnégo.
7:
V téy ná práwym ſkrzydle/ płómień nád rámiony
8:
Wynika: Protrigitir od Greków rzeczony:
9:
Téy wielkośći y świátłá ták znákomitégo/
10:
Iákiéy ogón niedźwiedźiá goré co więtſzégo.
11:
Świétny to/ y ma świétné gwiazdy wedla śiebie/
12:
A łácno ie obáczyć poyźrzawſzy po niebie.
13:
Bo króm tych/ któré w głowie y w łápách goráią
14:
Cztérzy co naświétnieyſzé w kroku mieyſce máią
15:
Ná kwáter vſádzoné. lecz zá przebaczeniem
16:
Stárych/ żadnéy z nich właſnym nie zowiem imieniem.
17:
Bliznietá, Rák, Lew.
18:
P
Od głową ſą Bliźniętá: a Rák wielonogi
19:
Pod brzuchem: pod nogámi zádniémi Lew ſrogi.
20:
Tu drógá nagorętſza ieſt ſłónecznych koni:
21:
Tu źiemiá zá koſámi/ źiemné włoſy roni.
22:
Ná ten czás Eteſiae ná morze wpádaią:
23:
Nawy wiátr nieśie/ wioſłá odpoczynek máią.
24:
Woznicá.
25:
N
A lewéy ſtronie blizniąt/ przypátrz ſye Woźnicy
26:
Który głowę ſwą trzyma przećiwko Helicy. | Ná rá= |
strona: 7
| Phaenomená. | 7 |
1:
Ná rámieniu ma kozę/ ná pięśći koźiełki:
2:
Owá iáſna: ále tych płómień nie ták wielki.
3:
Płómień nie wiélki/ ále żeglarzom ſzkodliwy:
4:
Bo niepogody budźi/ y wiátr popędliwy.
5:
Wół.
6:
V
Nóg Woźniczych vyźrzyſz poklękłégo wołá:
7:
Iego znáki/ żywému podobné ſą zgołá.
8:
Ták znáczny łeb/ ták świétné rogi vkázuie/
9:
Ze króm gwiazd obcych ſam ſye ſwémi opiſuie.
10:
W czele świécą Hiády (my zowiem dżdżownice)
11:
Lewy róg/ a záś práwą nogę v woźnice/
12:
Iedná gwiazdá zéymuie. obádwá poſpołu
13:
Bieżą: lecz v zachodu piérwéy widáć wołu.
14:
Cepheus.
15:
A
Le áni Cepheów naród vtrapiony
16:
Będźie leżał ná ſtronie zgołá niewſpómniony.
17:
Bo y ći zá krewnośćią wźięći ſą do niebá.
18:
Cephea/ w tyle pátrzáć Cynozury trzebá:
19:
Ręce ma rośćiągnioné/ á ſam ná ſwym kroku
20:
Stoi/ od Cynozury pośledniégo ſkoku.
21:
Kaſsiopea.
22:
PRzy páśie/ kiedy vyźrzyſz piérwſzy zakręt ſmoczy:
23:
Po drugiéy ſtronie niebo Káſsiope toczy. | Nie prá= |
strona: 8
| 8 | Iáná Kochánowſkiégo |
1:
Nie práwie znáczna/ zwłaſzczá/ pod pełnią: bo oná
2:
Nie z wiélu/ y nie z gęſtych gwiazd ieſt vſádzoná.
3:
Iákim kſztałtem drzwi ſtoią kluczem przepędzoné/
4:
Ták té gwiazdy zdádzą ſye tám być rozſádzoné.
5:
A ſámá biédné ręce ták rozkrzyżowáłá/
6:
Iákoby vdręczonéy córki żáłowáłá.
7:
Andromeda.
8:
B
O támże Andromedá bliſko nieſczęśliwa/
9:
Któréy świátłość/ w pozny czás nocny/ niewątpliwa.
10:
Táką ma świétną głowę: ták znáczné rámioná/
11:
Y nogi/ ſámá iáſnym płaſczem ogárnioná.
12:
Ale przedśię y w niebie ieſt w ſwéy dawnéy męce:
13:
Bo y tám ma do ſkáły przykowáné ręce.
14:
Kon.
15:
N
Ad nią ieſt kóń ſkrzydłáty: iéy wárkocz plećiony/
16:
Z iego brzuchem ieſt iednym płomieniem ſpoiony.
17:
Ku téy gwiaźdźie/ trzy drugié koniowi należą:
18:
Ktoré ná iego bokach cztérmi kąty leżą:
19:
Iáſné/ y wielkié/ głowá nie ták iáſno goré/
20:
Ani ſzyiá: choć wiélka czeluść ma ták ſporé
21:
Świátło/ że może zrównáć z gwiazdámi piérwſzémi/
22:
Których cztérzy kóń nieśie znácznych przed inſzémi.
23:
Ale v niego cztérech nóg pátrzáć nie trzebá/
24:
Bo tylko przednié członki vkázuie z niebá.
25:
Ten to kóń (co chcą ludźie miéć zá rzecz prawdźiwą)
26:
Na wielkim Hélikonie wzbudźił wodę żywą: | Który |
strona: 9
| Phaenomená. | 9 |
1:
Który przedtym ſuchy był/ lecz ſkáłá kopytem
2:
Vderzoná ſtrzeliłá ſtrumieniém obfitem.
3:
Kóniów zdróy/ y dźiś zowią: ten z kámieniá płynie:
4:
Lecz kóń między gwiazdámi ná powietrzu ſłynie.
5:
Skop.
6:
T
Amże ſą prędkié nogi Skopu rogátégo/
7:
Który śćiéſzkámi bieżąc kołá nawiętſzégo/
8:
Koſmátéy Cynozury przedśię nie zoſtáie.
9:
Sam/ by więc przy mieśiącu/ tępé świátło dáie.
10:
Lecz go po táśmie ſzukáć Andromedy trzebá/
11:
Bo pod nią máło co tkwi. Ten pośrzodek niebá
12:
Depce/ gdźie Niedźwiadkowé oſtátnié rámioná/
13:
Y świétny pás wielkiégo biega Orioná.
14:
Deltoton.
15:
I
Eſt ieſzcze y drugi znák nád Skopem włożony/
16:
Poniżéy Andromedy trzykątem ſádzony:
17:
Deltoton ſwym imięniém Grékowie miánuią/
18:
Bowiém czwartą literę ná ten kſztałt máluią.
19:
Dwie linie na równé: trzećia trochę mnieyſza:
20:
Ale zaśię gwiazdámi dáleko zacnieyſza/
21:
Ryby.
22:
P
Od tym/ głowę Skop trzyma/ nieco náchylony
23:
Ku południu: á ieſli ſpoirzyſz w támte ſtrony/| B | Vyźrzyſz |
strona: 10
| 10 | Ianá Kochánowſkiégo |
1:
Viźrzyſz ryby/ z tych iedná iáſniéy połyſkuie
2:
Y bárźiéy pułnocnégo Aquiloná czuie.
3:
Káżda z nich ſwym łańcuchem zá pluſk vwiązána.
4:
Láncuchy gwiazdá ſpięłá/ od Greków názwána/
5:
Niebieſki węzeł. lewé Andromedy rámię
6:
Pułnocnéy ryby śięga: to maſz pewné známię.
7:
Perſeus.
8:
V
Nóg wielki Perſeus/ á ieden ſam táki
9:
Między wſzytkimi niebá północnégo znáki.
10:
Práwą ręką ſtolice doſiągł Káſsiopy/
11:
A ſam w vśilnym biegu wznośi prędko ſtopy/
12:
Pleiády álbo Báby.
13:
T
Vż przy lewym kolenie/ w kupie vſádzone
14:
Báby bieżą/ nieznácznym świátłem obdárzoné.
15:
O śiedmi powiádáią: lecz to płoné wieśći:
16:
Bo kto ſye chce przypátrzyć/ niémáſz więcéy ſzéśći.
17:
Iedná zginąć nie mogłá: ſtárzy przedſię báią
18:
O śiedmi: y káżdéy z nich właſné imię dáią:
19:
Któré to ſą/ Elektrá/ Celeno/ Meropá/
20:
Alcyoná/ Taygetá/ Máiá/ y Steropá.
21:
Té ácz drobné y ćiemné/ áwſzákże ták ráné
22:
Iáko pozné/ nie mogą być przepámiętáné:
23:
Bo to ná nié Bóg włożył/ że opowiádáią
24:
Láto/ y Zimę/ y czás/ kiedy oráć máią.
25:
Lutnia.
| Ieſt |
strona: 11
| Phaenomená | 11 |
1:
I
Eſt y lutnia ná niebie/ którą naprzód ſpráwił
2:
W dźiećinſtwie Merkurius/ y świátu obiáwił.
3:
Tá potym dla pámiątki ná niebo wnieśioná
4:
Y przy lewym kolenie Klęczniá záwieſzoná.
5:
Máiąc łeb z drugiéy ſtrony ptáſzy podle śiebie.
6:
Między którym/ á klęczniem/ tkwi w okrągłym niebie.
7:
Lábęc.
8:
T
En ptak ieſt łábęć biały/ nie práwie wielkimi
9:
Nie názbyt téż gwiazdámi przyodźian ćiemnimi.
10:
Práwé ſkrzydło przy práwéy ręce Cepheowéy/
11:
A lewé záś przy nodze nieśie Pegázowéy
12:
Wodnik, Kozorozec.
13:
W
Koło koniá/ dwie rybie przed ſobą ſye chronią:
14:
A temu grzywy śięga Wodnik práwą dłonią.
15:
Wodnik zá Kozorożcem záwżdy pozniéy wſchodźi:
16:
Kozorożec vprzédza/ y ná dół vchodźi.
17:
Tu kiedy ſłóńce będźie/ nie miéy z mrozem ſpráwy:
18:
Bo ſporé być nie mogą ná krótkim dniu płáwy.
19:
A ieſli ćię ku nocy pocznie miotáć morze:
20:
Nie rychło ſye dowołaſz niepoſpieſznéy zorze.
21:
W ten czás wiátry pánuią/ w ten czás z mrozem ſrogim/
22:
Wſzytki członki martwieią żeglarzóm vbogim.
23:
Przedśię y dźiś/ y záwſze/ ná morzu okręty/
24:
A my iáko nurowie/ częſtokroć brzég święty
25:
Vpátruiem z dáleká/ w ten czás/ kiedy wáły
26:
Biją/ á my od śmierći/ tylko przez dyl máły. | B ij | Strze lec |
strona: 12
| 12 | Ianá Kochánowſkiégo |
1:
Strzelec.
2:
A
Le y piérwſzy mieśiąc miéy zá podeyźrzány/
3:
Kiedy od ſłońcá Strzelec bywa zágrzéwány.
4:
Znák tego nieomylny Niedźwiadek więc dáie/
5:
Kiedy ná kóńcu nocy z wody ráno wſtáie.
6:
Bo tuż zá iego żędłem ſtrzelec łukiem włada
7:
Náłożonym/ á potym rychło ſam wypada
8:
Za Niedźwiadkiem tuż w tropy: tám więc o tym cześie
9:
Cynozurá wyſoko w nocy głowę nieśie.
10:
Ráno wſzytko Orion: á przy Orionie
11:
Záraz w morzu Cepheus od rąk po pás tonie.
12:
Strzałá.
13:
I
Eſt potym druga ſtrzałá: lecz k róm łuku leży/
14:
A przy niéy łábęć bliżéy Aquiloná bieży.
15:
Orzeł.
16:
TVż ieſt y prędki Orzeł łábęćiá pomnieyſzy/
17:
Ale wiátry pobudzáć/ żaden gwałtowniéywſzy.
18:
Delphin.
19:
D
Elphin nád Kozorożcem mnieyſzy w połowicy/
20:
W głowie ma przećiw ſobie dwie á dwie źrzenicy. | A to |
strona: 13
| Phaenomena. | 13 |
1:
A to ieſt poczet znáków/ któré z iednéy ſtrony/
2:
Słoneczny trop/ á z drugiéy duch nieunieśiony
3:
Aquilonów zámyka: drugich patrzay potym
4:
Między Auſtrem/ á między tymże znákiem złotym.
5:
Orion, Kosy.
6:
W
Tym plácu/ gdźie rogáty Wół głowę położył/
7:
Máło niżéy pochyły Orion ſye złożył.
8:
Koſámi drudzy zowią: á kto go przepátrzy/
9:
Prózno znáku ná niebie świétnieyſzégo pátrzy.
10:
Pies.
11:
T
Akiéż Pies idźie zá nim/ z róznych gwiazd złożony/
12:
Bó brzuch u niego śmiády: lecz w pyſku czérwony
13:
Okrutny płómień goré: ztądże mu Grékowie
14:
Syrius imię dáli/ w ſwoiéy zacnéy mowie.
15:
Tego/ gdy z ſłóńcem wznidźie ſczépy nie omylą/
16:
Co ſłábą żywność máiąc/ w liſt ſye tylko śilą:
17:
Bo káżdy do korzenia promieniém przeráźi:
18:
Zdrowym pośiłek dáie/ mdłé do kóńcá kaźi.
19:
Tego y zachód czuie/ ná drugich nam máło:
20:
Bo té nie ták ſzkodliwé/ tylko znáczą ćiáło.
21:
Záiąc.
22:
P
Od nogámi iáſnégo Orioná/ Záiąc
23:
We dnie y w nocy bieży/ nie odpoczywáiąc. | B iij | Tego |
strona: 14
| 14 | Ianá Kochánowſkiégo |
1:
Tego pies przerzeczony ledwé nie popádnie/
2:
Zá nim z morzá wynika/ zá nim w morze pádnie.
3:
Argo.
4:
Z
A ogonem wielkiégo chártá poſtępuie
5:
Okręt/ który nie tákim ſpoſobem żegluie/
6:
Zeby przodkiem prół wáły: lecz ztobą wſpák płynie:
7:
Proſto/ iáko więc nawá/ nim w porćie záwinie
8:
Zwyczáyny żeglarz/ á tá poſłuſzna ſtyrowi/
9:
Poſtępuie znienagłá tyłem ku brzégowi.
10:
Tym kſztałtem Argo płynie. po máſzt piérwſza gáſnie
11:
Połowicá/ oſtátek połyſkawa iáſnie.
12:
Styr tám ieſt opuſzczony/ gdźie poślednié nogi
13:
Chártá wprzód idącégo trzymáią ſię drogi.
14:
Wieloryb.
15:
I
Akokolwiek dáleko Andromedá leży:
16:
Przedśię zá nią Wiéloryb niewśćiągniony bieży/
17:
Ale tá Aquiloná iáſnégo ſyę trzyma:
18:
Wielorybá záś Auſter pochmurny przedyma.
19:
Ten dźiw morſki pod Skopem ieſt/ y pod Rybámi/
20:
Nád byſtrymi niebieſkich odnogi drógámi.
21:
Eridan.
22:
B
O y Eridanowá wodá tu wnieśioná:
23:
A ćiągnie ſye od lewéy nogi Orioná. | Sidłá |
strona: 15
| Phaenomená | 15 |
1:
Sidłá/ którym źiętá ieſt oboiá rybá/
2:
Zbiégáią ſyę ná oſtrym czubie Wielorybá
3:
Pod iednę ſpólną gwiázdę/ która ták węzłowi
4:
Temu należy/ iáko y Wielorybowi.
5:
Té zaś drobném y bládém świátłém opátrzoné/
6:
Między ſtyrem a dźiwém morzkim położoné.
7:
Pod záiącowym brzuchem imion ſwych nie máią:
8:
Bowiém áni oſoby żadnéy wyrażáią.
9:
Iák ich wielé porządkiem ſwoim rozſádzonych/
10:
Bieży tymiż drógámi lat niepowśćiągnionych:
11:
Których ieſzcze dotychmiaſt nikt nie rozráchował/
12:
Ani wſzytkich przezwiſkiem właśćiwym miánował/
13:
Kłádąc ie pod ſwé znáki: bo to niepodobno/
14:
Aby śmiertelny człowiek káżdą znał oſobno:
15:
Bo ich zewſząd moc wielka. á w téy obfitośći.
16:
Siłá ich iednéy miáry/ tákże y świátłośći.
17:
Wſzytkié idą á idą kołém rozpuſzczoné:
18:
Przeto vdźiélné znáki ſą poſtánowioné:
19:
Aby ieden z drugiégo ſnádnie obaczony/
20:
Káżdy gwiazd pewny znáczył poczet zámierzony.
21:
Zkąd to ieſt/ że iuż wſzytki ſwé przezwiſká máią/
22:
Ani nam z Oceanu z podźiwieniém wſtáią.
23:
Té tedy pewnym piątném świécą rozeznáné:
24:
Lecz pod zaiącém ćięmné y nie miánowáné.
25:
Rybá.
26:
P
Oniżéy Kozorożcá rózna piérwſzych rybá:
27:
(Południą zowią) ſkłáda wzrok ná Wielorybá.
28:
Między tymi ſą zaśię drugie gwiazdy płoné
29:
Pod Wodnikiém wilgotnym ſkąpo rozświéconé.| Tych |
strona: 16
| 16 | Ianá Kochánowſkiégo |
1:
Tych niedáleko ſtrumiéń nie práwie gwiázdźiſty/
2:
Który z práwice leie ten to Wodnik iſty.
3:
Dwie gwiaźdźie w nim zacnieyſzé: tá Wielorybowi
4:
Pluſká śięga/ a tá tkwi w nogách Wodnikowi.
5:
V Strzelcá pod przedniémi nogámi koroná/
6:
Dáleko ná południé gore zánieśioná.
7:
Ołtarz.
8:
W
Tychże ſtronach pod żędłem práwie Niedźwiadkowi/
9:
Idźie niebem podobny wyraz ołtarzowi.
10:
Tego biég ieſt odpráwny: bo przećiw iáſnému
11:
Płómieniowi położon ieſt Arkturowému.
12:
Arkturów iaſny płómień górnych náſzladuie
13:
Dróg/ á ten do zachodu proſto poſtępuie.
14:
Ná ten ołtárz noc dawna ſtrzegąc ludzkiéy ſzkody/
15:
Włożyłá znák widomy przyſzłéy niepogody.
16:
Bo to iéy żáłość/ widźieć okręty rozbité:
17:
Więc ludźiom opowiáda znáki rozmáité.
18:
Przeto/ kiedy gwiazd innych świétny taniec zgáſnie:
19:
A ołtarz w pośrzodku chmur będźie gorzał iáſnie:
20:
Z południá maſz pewny wiátr/ wczás więc ſpuſzczay żagle.
21:
Bo ieśli prędki wicher/ vderzy w nié nagle:
22:
Abo náwie zátonąć/ álbo wołáć trzebá/
23:
Zeby Bóg miłośiernym poyźrzał okiem z niebá.
24:
A ty w ſtráchu być muśiſz/ dokąd z drugiéy ſtrony/
25:
Nie powſtáną przećiwné chmurom Aquilony.
26:
A ieſli záś w pół niebá Chyronowe rámię
27:
Nie przez miárę mgłá wielka záſłóni/ á známię
28:
Tóż/ co y piérwéy ołtarz przedśie okázuie:
29:
Ze wſchodu/ nie z południá/ wiatry obiecuie.| Chyron |
strona: 17
| Phaenomená. | 17 |
1:
Chyron.
2:
M
Iéſzańcá tego pátrzay pod dwiemá známiony:
3:
Mąż niedźwiadkowi/ a kóń wadze podłożony.
4:
Rękę ku ołtarzowi práwą proſto ſkłánia:
5:
A ná ręce źwiérz leśny iego polowánia.
6:
Hydrá.
7:
H
Ydrá wielkié ná niebie mieyſce záſtąpiłá:
8:
Głowę ſwą ſtráſzliwą pod Rákiem położyłá.
9:
Grzbiet podelwem ſye ſnuie/ á koniec ogoná
10:
Dźiwnie vrodzonégo dośięga Chyroná.
11:
Ná grzbiećie czáſzá ſtoi/ kruk w pośládek kluie:
12:
Procion pod Bliźnięty iáſnie połyſkuie.
13:
A to ſą wſzytki znáki/ któré wedla śiebie
14:
Swym porządkiem ſtátecznie tkwią w obrotnym niebie.
15:
Plánéty.
16:
P
Ięć gwiazd inſzych zoſtáło/ któré nie należą
17:
Do téy liczby/ lecz wolno z Zodiákiem bieżą:
18:
Tych trudno iędnę z drugiéy na wyſokim niebie
19:
Vpátrowáć: bowiém ſye nie trzymáią śiebie.
20:
Ich látá ſą leniwé: a gdy ſię rozyydą/
21:
Nierychło ku onému kréſowi záś przyydą.
22:
Tych ſye ia opiſowáć ſwym piórém nie ważę:
23:
Gwiazd nie błędnych/ y kołá/ y znáki pokażę. | C | Kołá |
strona: 18
| 18 | Ianá Kochánowſkiégo. |
1:
Kołá.
2:
C
Ztéry Kołá przednieyſzé káżdému znáć trzebá/
3:
Kto chce lotnych lat biég znáć/ y porządek niebá.
4:
Przy wſzytkich ſą widomé znáki położoné/
5:
Ták obfité/ że iedné z drugiémi ſpoioné.
6:
Sámé kołá ſtátecznie ſą vmiárkowáné/
7:
Ale ták/ że dwie á dwie z ſobą porównáné.
8:
Ieſli kiedy/ w pogodną noc piérwomieśięczną/
9:
Pátrzáiąc ná niebieſką kraſę bárzo wdźięczną/
10:
Vyźrzyſz tám drógę/ Biáłomléczną názywáią/
11:
Téy bárwy inſzé kołá niebieſkié nie máią.
12:
Ale co ſye wielkośći tycze/ dwie przednieyſzé
13:
Są ták wielkié/ drugié dwie nieiáko równieyſzé.
14:
Z tych poſzlednich iednégo duch Aquilonowy
15:
Dośięga/ w nim ſye wożą zgodnych Bliźniąt głowy.
16:
W nim obiedwie koláná ſą Erichtonowé:
17:
Lewa nogá/ y práwé rámię Perſeowé:
18:
W nim Andromedy práwa dłóń ieſt położoná/
19:
W nim kóńſkié nogi/ y łeb ptáſzy/ y rámioná
20:
Iáſnégo Ophiuchá: Pánná ſye vmyka
21:
Ku południu. Lwá/ koło/ y Ráká zámyka:
22:
Lwá po pierśi/ y po brzuch/ áż ku pośládkowi
23:
Záymuie: á w pół grzbietá przychodźi Rákowi.
24:
To koło/ ná ośm częśći właſnie rozdźieloné:
25:
Pięć nád źiemią/ á trzy záś nieśie zánurzoné:
26:
Tu letnié Słóńce ſwóy wóz ogniſty hámuie:
27:
A tymże záśię tropem názad poſtępuie.
28:
To tedy ná północy/ iákoſmy ſłyſzeli/
29:
W Ráku tkwi: ná południé záś/ drugié w pól dźieli| Zimnégo |
strona: 19
| Phaenomena. | 19 |
1:
Zimnégo Kozorożcá: tóż y Wodnikowi
2:
Goleni przepáſuie/ pluſk Wielorybowi.
3:
W tym ieſt niewielki záiąc/ w tym nogi Chártowé:
4:
W tym okręt/ y ſzérokié plécy Chyronowé:
5:
W tym żądło iádowité Niedźwiadek połozył:
6:
W tym niepochybny Strzelec tęgi łuk nałożył.
7:
Tu przyſzedſzy z północy ſłóńce ku Auſtrowi/
8:
Wraca ſye záśię názad ku Aquilonowi.
9:
Tego kołá trzy częśći wzgórę wynieśioné/
10:
A pięć záśię pod wodą idą zánurzoné.
11:
Między témi w pół práwie/ koło/ téy wielkośći
12:
Co y mléczné/ trzyma ſye w niebieſkiéy świátłośći.
13:
W tym do roku dźiéń dwákroć z nocą ſye miárkuie/
14:
Raz ná Wioſnę/ raz/ kiedy Láto vſtępuie.
15:
Tym wſzytek/ iáko wielki Skop ieſt/ przedźielony:
16:
Tym koláná Wołowé/ y pás roſpalony
17:
Orionów: tu iáſnéy Hydry zátoczenié:
18:
Tu czáſzá/ y czarnégo kruká położenié.
19:
Tóż koło/ wagi ciemnéy kilká gwiazd zámyka/
20:
Y kolan Ophiuchá iáſnégo dotyka.
21:
Orłá iedno nie śięga: ále wſzytkę głowę/
22:
Y ſzyię/ ſwym okręgiem trzyma Pégázowę.
23:
Té kołá/ oś przenika proſto położoné:
24:
Czwarté wſzytkich ſye trzyma ná vkoś ſádzoné.
25:
Pobrzeżnych/ brzegiém śięga/ śrzednié śrzodkiem ſpina:
26:
Tákich kół nie dowiedźie żadna ręká ina/
27:
Iákié té ſą ná niebie: których zámierzony
28:
Biég od wſchodu/ ná zachód ieſt niedokóńczony.
29:
Owé tedy y wſchodzą/ y tákże pádáią
30:
Wſzytki w miárę/ á ieden wſchód y zachód máią.
31:
To przéczné záśię/ morzá ták wielé przechodźi/
32:
Iáko od Kozorożcá daleko Rák wſchodźi.| C ij | A iáko |
strona: 20
| Ianá Kochánowſkiégo |
1:
A iáko wielé mieyſcá záſtępuie wſchodząc:
2:
Táką drugą część równie záś bierze záchodząc.
3:
Sześcią promieni z oká w okrąg rozmierzoné/
4:
Zámyka w káżdym polu dwá znáki złożoné.
5:
Zodiákiém to koło Grekowie miánuią:
6:
Bo wnim rózné źwiérzętá porządkiem nayduią.
7:
Wnim Rák/ y Lew/ y Pánná/ w nim Wagá y ſrogi
8:
Niedźwiadek/ po nim Strzélec/ y źwiérz kozorogi/
9:
Po Kozorożcu Wodnik/ potym Ryby wodné/
10:
Więc Skop/ więc Woł vklękły/ więc Bliźniętá zgodné.
11:
W tych dwánaśćie biég roczny ſłóńce odpráwuie/
12:
A zá nim niezliczony róy godźin ſye ſnuie.
13:
Tego kołá/ ilé ſye w głęboki podawa
14:
Ocean/ tylé zaſię nád źiemią zoſtawa.
15:
Ná każdą noc vſtáwnie ſześć znáków záchodźi:
16:
A tylé drugié záśię z Oceanu wſchodźi.
17:
A wſzelka noc ták ſye wſzérz záwſze roſpośćiéra/
18:
Ilé pół kołá wzgórę w piérwſzy mrok záwiéra.
19:
A kto chce porozumiéć/ iáko wnoc głęboko/
20:
Albo iáko dźiéń bliſko: niech ma pilné oko
21:
Ná znáki/ kiedy wzgórę wynikáią z dołu/
22:
Bo Słóńce záwżdy z iednym przychodźi poſpołu:
23:
Z tych ſye nalepiéy ſpráwiſz. lecz ieſli prze gury/
24:
Albo ich nie będźieſz mógł obáczyć prze chmury/
25:
Pátrzayże gwiazd/ które ſą z ich wſchodém ſpoioné/
26:
Iedné ná zachód/ drugié ná wſchód położoné.
27:
Bo gdy świétny Rák wſtáie/ pół korony włáśnie/
28:
Y pół Ryby południéy/ w byſtrym morzu gáśnie.
29:
Klęczeń z głową do páſá/ Wężownik ogniowy
30:
Od kolan do rámieniá/ Wąż wſzytek prócz głowy.
31:
Bootes przez pół práwie pod źiémię wſtępuie/
32:
Bo go ze cztérmi znáki Ocean przyymuie. | Ten |
strona: 21
| Phaenomená. | 21 |
1:
Ten świátłá náſycony od północy tonie
2:
Wpadłſzy ná morze/ kiedy y ſłóneczné konie.
3:
Té tedy ták záchodzą: a z drugiéy záś ſtrony
4:
Orion/ z Eridanem/ wſtawa niezmierzony.
5:
A kiedy z Oceaná wychodźi Lew ſrogi/
6:
To co był Rák ná morze wegnał wielonogi:
7:
Wſzytko znika do kóńcá/ Orzeł równo z nimi/
8:
A Klęczniá tylko lewa nogá iuż przy źiemi.
9:
Łeb złéy Hydry/ y Záiąc/ y Procyon wſtawa:
10:
A przednié nogi z morzá świétny pieſ podawa.
11:
Siłá gwiazd Pánná wſtáiąc ná morze pomyka:
12:
W ten czás Lutnia/ y Delphin/ w ten czás ſtrzałá znika.
13:
Znimi Łábęć po ogón y część Eridaná/
14:
Y łeb końſki/ y ſzyiá ſięga Oceana.
15:
Hydrá po czáśie wſchodźi/ Chart oſtátkiém/
16:
Ciągnąc zá ſobą Myſz ku górze poſzládkiem.
17:
A tá nád źiemią bieży po máſzt rozdźiélona/
18:
Kiedy wſzytka iuż wznidźie pánná przerzeczona.
19:
Y Wagá/ choćia ćiemna/ króm znáku nie minie:
20:
Bo znią Booteſ wſchodźi o téyże godźinie
21:
Arkturem roświécony: iuż cnégo Iazoná
22:
Okręt wzgórę: iuż Hydrá wſzytká prócz ogoná.
23:
A Klęczeń práwą tylko nogę po koláná
24:
Ná ten czás z głębokiégo wynióſł Oceáná.
25:
Tému/ iáko widamy/ częſto ſię przygadza/
26:
Ze téyże nocy gáſnie y zaś téyże wſchadza.
27:
Przy Wadze goleń tylko iego połyſkawa/
28:
Sam wiſząc głową ná dół/ w morzu oczekawa
29:
Ná Niedźwiadká y Strzelca: z Niedźwiadkiem go wſtáie
30:
Połowicá: á Strzélec oſtátká podáie.
31:
Ten tedy na troié wſtáwa rozdźiélony:
32:
Ale záraz przy wadze wſchodźi pół Korony.| C iij | Y ogón |
strona: 22
| 22 | Ianá Kochánowſkiégo |
1:
I ogón Chyronowy. Kóń zaś o téy dobie
2:
Tonie/ á ogón ćiągnie Łábęći przy ſobie;
3:
Y głowá Andromedy ná ten czás záchodźi:
4:
A Wieloryb z południá ku niéy przedśię godźi.
5:
Przećiwko nim Cepheus ná północy ſtoiąc/
6:
Ręce wynióſł wyſoko/ o dźiéwkę ſye boiąc.
7:
Ów po ſzyię iuż w morzu gáśnie nákłoniony:
8:
Cepheus głowę zánurzył/ y ręce z rámiony.
9:
Ná wſchodźie Niedźwiadkowym iáſna ręká znika/
10:
Przed nim ſye y ón wielki Orion vmyka.
11:
Orion/ który hárdą myślą vnieśiony/
12:
Obiecował wygłádźić zwiérz ná wſzytki ſtrony.
13:
Ale mu ná złé wyſzłá tá dumá ſzalona:
14:
Bo źiemiá ſpráwiedliwym gniewém poruſzona/
15:
Wzbudźiłá przećiw iemu Niedźwiadká ſrogiégo/
16:
Który go gárdłá zbáwił iádem żędłá ſwégo.
17:
A przeto/ kiedy y dźiś ten ſproſny iad wſtáie/
18:
Niewśćiągniony Orion záwżdy tył podáie.
19:
Tenże ſtrách Andromedę nieſzczęſną zdéymuie:
20:
Y ón ſrogi Wiéloryb ſam o ſobie czuie.
21:
Cepheus po pás w morzu ná łeb wywrócony/
22:
Oſtátek ſucho nieśie wóz niezátopiony.
23:
Ale y Káſsiopá dźiéwki niezoſtawa:
24:
A nie práwie poczeſnie ná dół ſye podawa:
25:
Bo głowá tonie w morzu/ nogi ma ná goli/
26:
A to ćierpi niebogá Nereidom k woli:
27:
Którym ſye równáć chćiáłá. tá tedy záchodźi.
28:
Z drugiéy ſtrony záś/ niebo ná górę wywodźi
29:
Drugié pół wieńcá/ y część oſtátnią ogona
30:
Długiéy Hydry: a przytym mocnego Chyroná
31:
Ciáło/ y znáczną głowę: y źwiérz rozćiągniony/
32:
Który ná ręku nieśie Chyron przerzeczony. | Tego |
strona: 23
| Phaenomená | 23 |
1:
Tego Centaurá przodek ná łuk oczekawa:
2:
Z łukiem páſmo wężowé/ y ćiáło náſtawa
3:
Iáſnégo Wężowniká. lecz obudwu głowy
4:
Nieśie wſchód znákomity z ſobą Niedźwiadkowy.
5:
Nieśie wężownikowę ręce rozwiedźioné/
6:
Y przyklękłégo męża pierśi rozpaloné.
7:
A Klęczniá zaśie (bo ten záwdży opák wſchodźi)
8:
Nád inſzé członki z morzá iuż y pás wychodźi/
9:
Y znákomité pierśi/ y iáſné rámioná:
10:
Práwa ręká do téyże liczby ieſt włożoná.
11:
Głowy/ y drugiéy ręki pátrzay o tym cześie/
12:
Kiedy niebo łuk z wody y Strzelcá podnieśie.
13:
Z niémi Lutnia/ y Cepheus ku górze wynika/
14:
A wielki Pies/ y Záiąc y Orion znika.
15:
Nie wnet z Woźnicą kozá/ y kózki podáią/
16:
Któré ná iego ręce wyćiągłéy pałáią.
17:
A téż od inſzych członków róznéy ſą właſnośći:
18:
Bo gdy ſye z ſłońcém zéydą/ budzą nawáłnośći.
19:
Kożę tedy ogniſtą y iéy drobne plemię
20:
Z głową/ z ręką/ y grzbietem Woźniczym/ pod źiémię
21:
Kozorożec podáie. inſzé członki iego
22:
Gáſną ná piérwſzym wſchodźie Strzelcá wyćiągłégo.
23:
Strzelcá chroniąc ſye Perſeus/ odbiégł prawéy nogi:
24:
Y kray Nawy/ téyże z nim náſzladuie drogi.
25:
A ſámá tonie/ kiedy Kozorożec wſchodźi/
26:
W tymże czásie Procyon na morze vchodźi/
27:
Ale wynika Łábęć/ y iáſna Orlicá/
28:
I Strzałá/ y Ołtarzá ránégo ſtolicá.
29:
Kiedy záśię wilgotny Wodnik z morzá wſtáie:
30:
Równo z nim Kóń/ y nogi/ y głowę podáie.
31:
Ná zachodźie ćiągnie noc zá głowę Chyroná:
32:
Ale go nie záłápi/ tylko zá ramiona.| Hydrze |
strona: 24
| 24 | Ianá Kochánowſkiégo |
1:
Hydrze łeb z ſzyią narza: a to co zoſtawa/
2:
Ná wſtániu Ryb z Chyronem pod źiémię podawa.
3:
Z Rybámi wſchodźi Rybá południa poſpołu:
4:
Y Andromedy widáć práwą ſtronę z dołu.
5:
Lewé ramię Skop ćiągnie/ na którégo wſchodźie/
6:
Vpátrzyſz rozpalony Ołtarz ná zachodźie.
7:
Z tymże znákiem poſpołu Perſeus ſtrapiony/
8:
Podnośi z Oceaná głowę y z rámiony.
9:
Pás iego/ nie rozeznáć/ ieſli ná Skopowym
10:
Oſtátku/ czy ná wſchodźie náſtawa Wołowym/
11:
Z którym vſtáwnie świéći. Wołu zánurzony
12:
Woźnicá nie zoſtáwa: bo z nim ieſt ſpoiony.
13:
Iednák nie wſzytek przy tym znáku z morzá wſtáie/
14:
Bo cáłégo wſchód Bliźniąt dopiéro podáie:
15:
Ale z Wołem y z Kozą/ y drobné koźlętá
16:
Wynikáią/ y iego znákomité pętá.
17:
W ten czas Wieloryb ſwóy pluſk z wody vkázuie:
18:
A Bootá piérwſzy znák pod źiémię wpráwuie:
19:
Których cztérzy go topią/ okróm lewéy dłoni:
20:
Bo téy wąż Oceaná nieświádomy broni.
21:
A gdy Wężownik w morzu po koląná brodźi:
22:
Znák ieſt/ że zgodnych Bliźniąt iáſny płómień wſchodźi.
23:
Ná ten czas iuż Wiéloryb nie ieſt rozdźiélony:
24:
Ale wſzytek nád źiémią idźie wynieśiony.
25:
Támże y Eridaná vyźrzy wſchodzącégo
26:
Żeglarz/ ná Orioná czekáiąc ſámego/
27:
Aby mu miárę nocy/ álbo pławu źiáwił/
28:
Bo tego śiłá zewſząd Bóg dla ludźi ſpráwił. grafika
29:
KONIEC.| IANA |