metryczka tekstu

autor:   Jan Niemojewski
tytuł:   Obrona przeciw niesprawiedliwemu obwinieniu
rok wydania:   1583

---

strona: kt

OBRONA
Przećiw nieſpráwiedli=
wemu obwinieniu/y rozlicżnym potwa=
rzan/ ktoremi Xiądz Powodowſki Ká=
nonik Poznáńſki/ w ſwoim Wędźidle/ lu=
dźi niewinnych/ w podeyźrzenie/ y w
brzytkie poháńbienie/ przy=
wieść vśiłuie.
Przez Ianá Niemoiowſkiego nápiſána.
grafika
Drukował Alexius Rodecki/ Iáśnie Wielmożnego
Páná/ Páná Ianá Kiſzki/ Stároſty Zmudzkiego/ Podcżáſzego
Wielkiego Kśięſtwá Litewſkiego Typográph.
Roku Páńſkiego/ 1583

---

strona: ktv

1:

Xiędzu Powodowſkiemu

2:

o iego Wędźidle.
Cżłekeś zacny y vcżony/ Xięże POWODOWSKI/
A wzdameś zły Káwálkátor/ ni Polſki ni Włoſki.
Bárzoś oſtre iádowite Wędźidło vkował/
Ktorymbyś rad wſzytko Boże ſtadko pomordował.
Ano było trzebá/ z niebá poſtrychnąć ie miodem/
Aby znano iżeś z Bogá/ y z cney Polſki rodem.
Oto Láik á nie Logik/ twą oſtrość zpiłował/
Zeby ten kryg zawodnikow páńſkich nie hámował/
A ty ſię niewſtydz ſkromności vcżyć od proſtaká/
Słowo páńſkie ma rozumu z namędrſzego żaká.
Boć ſię więcey modlitwámi z miłośćią zbuduie/
W cżym ćię niech B. przez Chriſtuſá/ duchem ſwȳ zhołduie.
Abyś nie był pełnym iádu y morderſtwá wrzodem/
Ale ſobie y z drugimi k lepſzemu POWODEM.

17:

Na Obronę Páná Ianá Niemo=

18:

iowſkiego Xiędzu Powodowſkiemu.

19:

E. O.
Nie ſzukay w tym piſániu ozdobney wymowy/
Boć prawdę zdawná mowią prośćiuchnemi ſłowy.
Ani ſzukay porządku náder ozdobnego/
Bo ozdobá cżęſtokroć zwodźi y mądrego.
Ale ſzukay ſzcżyrośći/ prawdy/ pobożnośći/
To naydźieſz vfam Pánu/ bez wſzey wątpliwosći.
Sámá prawdá náucży cżłeká pobożnego/
Iák tu mądrze rozſądźić ma złe od dobrego.
Vkrzywdzonym ná świećie rátunku nie zſtawa/
Sam go Bog tylko z niebá niewinnym dodawa.
Wyzwány tu acż nierad odpowiedáć muśi/
O Goliatá Dawid z Bogiem ſię pokuśi.

---

strona: 3

OBRONA
Przećiw nieſpráwiedli=
wemu obwinieniu/ y rozlicżnym potwa=
rzam/ ktoremi Xiądz Powodowſki/ Ká=
nonik Poznáńſki w ſwoim Wędźidle/ lu=
dźi niewinnych w podeyźrzenie/ y w
brzytkie poháńbienie/ przy=
wieść vśiłuie.
grafika
Aweł Apoſtoł/ ono zacne nacżynie Páná Chriſtuſo=
we/ obwołał ten wyrok duchá świętego/ iż káżdy kto=
ry pobożnie żyć w Iezuśie Chriſtuśie vśiłuie/ muśi
prześládowánie ćierpieć/ y k temu/ iż przez wiele vtra
pienia/ potrzebá nam wchodźić do kroleſtwá Boże=
go. Cżego ieſzcże y przed cżáſy Páwłowemi/ przykłády mamy/
pocżąwſzy od onego pierwſzego męcżenniká/ Ablá ſpráwiedliwe
go/ idąc przez Pátryárchy/ y Proroki święte/ y inne/ ktorzy pod
ſtárym Teſtámentem/ Pánu Bogu ſzcżyrze ſłużyli/ wſzyſcy tego
doználi co tu Apoſtoł powieda: Lecż przed innemi wſzytkiemi/
naznácżniey tego ſkuśił Pan y zbáwićiel náſz/ ktory będąc głową
wſzytkich wiernych chwalcow Bożych/ bedąc też naświętſzym/ y
bez wſzelákiey winy/ y zmázy/ przedśię wiele nienawiśći/ vrągá=
nia/ſromoty/ háńby/ y potwarzy/ná ſobie odnośił: O tákimże
ſzcżęśćiu/ Apoſtoły upewniáiąc/ y przykłádem ſwym zmacniáiąc/
gdyż vcżeń nie ieſt nád miſtrzá ſwego/ áni ſługá nád Páná ſzcżę=
śliwſzy. Doświádcżyli tego rzecżą Apoſtołowie/ y po nich inni

a 2

miłośnicy

---

strona: 4

Przedmowá

miłośnicy Boży/ rozmáitemi przećiwnośćiámi ućiśnieni/ y mę=
kámi okrutnemi ſtrapieni. A to ſię dźialo/ zá onych pierwſzych
czáſow/ y dźiś ſię pokázuie/ gdy z łáſki á przeyrzenia Bogá Oycá
náſego/ Ewángelium Páná Chriſtuſowe obiáśniáć ſię pocżyná=
ło/y co dzień z grubych ćiemnośći/ błędow y wymyſłow ludzkich
wynika/ á ludźie nabożeńſtwá záwiedźionego/ temu ſię ſprzeći=
wiáią/ y tych wſzytkich/ ktorzy ſzcżyrym ſercem/ wyroki Páńſkie
przyimuią/ doſkonáłą nienawiśćią nienayrzą/ y ile nawięcey mo=
gą prześláduią. Swiádcżą o tym w náſzey Europie/ tyśiące mę=
cżennikow/ ktorych kreẃ okrutnie/ od przećiwnikow prawdy wy
lana/ Bogá ku pomśćie (wedle proroctwá Ianá święte^o) wyzy
wa. Są też tego nie mnieyſzym znákiem/ iádowite piſmá niekto
rych ludźi vcżonych/ więcey krwią niż inkauſtem piſáne/ ktorzy
ſię o chwałę ludzką/ przećiwko chwale Bożey/ o wymyſły ludz=
kie/ przećiwko iáſnym wyrokom Bożym záſtáwiáią. Cżego świe
ży przykład mamy w piſániu/ ktore w tym roku Xiądz Powodo
wſki Kánonik Poznáńſki wydał przećiwko nam: w ktorym zá=
pomniawſzy wſzelákiey miłośći/ y ćichośći/ á práwie ledwie ſię z
ludzkośći nie wyzuwſzy/ ták nas ſzácuie y winuie/ y do inſzych w
podeyźrzenie przywodźi/ iż (iáko poſpolićie mowią) cżći zá pie=
niądz ná nas nie zoſtáwił/ y owſzem żywych ták nieprzyſtoynie
ſpotwarzawſzy/ ná koniec po śmierći do piekłá odkazał/ ktorych
kiedyby mu ſię godźiło (iáko on ſam piſze) y drápáćby ſię nie wſty
dźił. A nád to nie tylko do wſzytkich ludźi wobec/ nas w podey=
źrzenie przywodźi/ ále oſobliwą nam v zwierzchnośći łáſkę iedna
one przećiwko nam pobudzáiąc/ á miánowicie Krolá Páná ná=
ſzego nápomináiąc/ y rozmáitymi námowámi obwięzuiąc/ áby
ná nas miecż iemu od Bogá zwierzony podnioſł/ á nas (iáko on
żąda) wykorzenił.
Tákowe byſtre y niebácżne Xiędza Powodowſkie^o przećiw
ko nam wynieśienie/ máłoby nas obeſzło/ gdyż to v nas dawno
poſtánowiono/ iż chcemyli z Chriſtuſem Pánem krolowáć/ mu=
śiemy też z nim ćierpieć/ to wſzytko/ cobykolwiek P. Bog wſzech
mogący/ Ociec náſz niebieſki ná nas wlożyć racżył: á nie tylko ſro
mocenia/ y zelżywość wſzeláką/ ále też vmyſł ſwoy ták poſtáno=

wić/ y ſerce

---

strona: 5

Przedmowá

5.

wić/ y ſerce do tego zgotowáć/ ábyſmy zá pomocą iego/ y żywo=
tow właſnych dla cżći á chwały iego nieſzcżędźieli. Te tedy klą=
twy y złorzecżeńſtwa X.Powodowſkie^o w ſercách náſzych wdźię
cżną melodią ſpráwuią/ pámiętáiąc ná one ſłowá Páná náſzego/
kędy ſię nam każe weſelić/ gdyby wſzytko złe zmyſláiąc przećiw=
ko nam mowiono. Z ſtrony tedy náſzych oſob niezdobywáliby=
ſmy ſię ná żadne odpiſowánie/ ále iż idźie o cżeść y chwałę Bogá
Oycá náſzego/ y ſyná iego miłego/ y o świętą prawdę iego/ kto=
ra w oſobách náſzych nieſłuſznie zelżoná y poháńbioná/ á nam iza
li ſię niegodźi/ prawdźie páńſkiey świádectwá wydáwáć? nie tyl=
ko w ten cżas kiedy nas radźi ſłucháią/ ále pogotowiu kiedy ſię
świát burzy/ y w oſobách náſzych ſłowo Boże prześláduie/ chce=
myli vść groźby Páná Chriſtuſowey/ gdźie groźi tym wſzytkim/
ktorzyby ſię go záprzeli przed ludźmi/ iż ſię ich on też záprzeć chce/
przed Oycem niebieſkim/ y ktoby ſię ie^o Ewánieliey záwſtydźił/
przed tym narodem cudzołożnym/ te^o ſię on ſię też záwſtydźi przed
Oycem y przed ánioły w niebie. Wyćiął nam nie ieden policżek
Xiądz Kánonik/ ále zárázem vpolicżkował ſzcżyrość prawdy w
oſobách náſzych/ gdy wyznánie y nabáżeńſtwo náſze/ ták lzy/ hań
bi/ y potwarza iáko mu ſię podoba. Moglibyſmy z iedney ſtro=
ny/ co ſię tknie oſob náſzych/ policżki te ſkromnie śćierpieć/ y ſchy
liwſzy kárki náſze/ cżego więtſzego ieſliby to wola Boża byłá w
skromnośći y ćichośći Chriſtyáńſkiey ocżekiwáć: ále iż máło ludźi
ieſt/ ktorzyby ſpoſob ćierpliwośći Chriſtyáńſkiey vważáć vmieli/
więceyby ſię tych podobno ználázło/ ktorzyby náſze milcżenie/ o=
broćili ná ſzácunek/ wyznánia/ y nabożeńſtwá náſzego/ rozumie=
iąc iákobyſmy w tym przekonáni byli. Idźie tedy o chwałę Bo=
żą y o prawdę świętą iego/ ktora w nas z łáſki iego ieſt: nie mil=
cżenim tedy tego zbyć/ ále wedle rády Iudáſzá Apoſtołá święte^o/
záſtáwiáć ſię o wiárę raz podáną świętym Wſzákże niechćiał=
bych być w tym podobny X. K. ábych tákim ſproſnym fukánim
y nieprzyſtoynym ſzácowánim/ nań doćieráć miał/ ábo też iego
do piekłá (iáko on drugim cżyni) odſyłáć chćiał/ bo to nie moy
ſąd/ ieſt ſędźia ná to od Bogá poſtánowiony: ſyn iego Pan Ie=
zus Chriſtus. Przyidźie mi wiele rzecży gánić/ y ſtrofowáć/ ále w

a 3	tym wſzyt=

---

strona: 6

Przedmowá

6.

tym wſzytkim/ radbych vżył roſtropnośći/ y vmieiętnośći Chri=
ſtyáńſkiey/ ábych to tylko gánił co w piśmie świętym zgániono
ieſt/ á tego nie chwalił/ cżego Bog nie pochwala.
Mogłby mi też kto zá złe mieć/ iż ia cżłowiekiem będąc nie=
ucżonym/ ważyłem ſię z cżłowiekiem wedle świátá/ zacnym/ y v
cżonym potkáć. Niechay mi nikt zá złe nie ma/ bo choćiaż mię=
dzy námi ieſt wiele inſzych/ktorzy temu potężniey zdoláć y to po
rządniey odpráwić mogą/ iednák y ia/ nie vcżyniłem te^otemerè
ále z woley Bożey/ zá rádą bráćiey niektorych/ ktorym ſię zdáło
to/ ábych y ia nie milcżał/ á oſobliwie przeto iż X. K. miánowićie
ná vbogi zborecżek naſz ſzturmuie/ moię też oſobę zarazem ná
ſztych wyſtáwiáiąc. Ia ſwoim piſánim/ drogi drugim nie zágrá=
dzam/ ktorzy też z łáſki Bożey piſáć będą/ y ozdobniey/ y z więt=
ſzym dokłádem: ktorym ia piąći tálentow nie zayźrząc/ iednym
ſobie zwierzonym/ ku chwale Bożey hándlowáć/ nie wſtydząc
ſię prawdy Páná Chriſtuſowey zá pomocą ie^o świętą będę/ pro=
ſząc iego świętey miłośći/ áby on to przedśięwżięćie moie/ ſam
forytowáć racżył/ ku chwale ſwey świętey/ y ku cżci ſyná ſwego
miłego/ ku potwierdzeniu bráćiey mdleyſzych/y (ieſli wola iego
święta) ku pożyſkániu niektorych ſprzećiwnikow/ y ſámego Xię
dzá Powodowſkiego.
Niż tedy do rzecży przyſtąpię/ w tym ſię opowiádam/ iż nie
ná wſzytko to piſánie X. K. odpowiedáć będę/ ieſt ten ktorego
X. K. zoſobná dotyka/ ktory też nie zámilcży: ia tylko niektore
rzecży/ z liſtu/ do Ie^o Krolewſkiey Mośći piſáne^o/ tákże z Przed
mowy/ przedśię wżiąwſzy rozbieráć będę/ co dla lepſzego porząd
ku/ ná kilká cżęśći rózdźielę.
I. W pierwſzey tę zapálcżywą gorliwość/ X. K. vpátruiąc
vważáć będę/ ieſliże ſłuſzna y porządna ieſt: cżyli z ćiáłá tylko po=
chodząca/ nie wedle oney niebieſkiey mądrośći/ ále więcey z ćie=
leſney roſtropnośći/ y zápálcżywości.
2. Wtora rzecż będźie o rozmowie náſzey Lubelſkiey/ ktorą
X. K. przypomina/ o cżym ia też ſpráwę dáć muſzę/ y tę rzecż o
ktoreyieſmy ná on cżás mowili/ ſummatim rozbieráć będę.
3. W trzećiey cżęśći/ chcę pokázáć/ iż to nie ieſt piaſzcżyſty fun

dáment

---

strona: 7

Przedmowá

7.

dáment (iáko X. K. zowie) fundowáć wiárę zbáwienną/ ná ſá
mym piśmie Prorockim/ y Apoſtolſkim: ále owſzem/ to ieſt on
opocżyſty fundáment/ na ktorym/ kto ſię z nátchnienia Bożego
przez ſzcżyrą wiárę buduie/ pewien być może/ iż iego budowánie/
przećiwko burzącym wiátrom/ y nawałnośćiam wod oſtáć ſię
może: á záśię ktorzy mimo ten fundáment od Bogá zrządzony/
y zálecony/ będą rácżey ludzkich dum/ y vpodobánia náſládowáć
y ná nich ſię záwieſzáć/ tákowym rzecżono/ Prożno mię chwalą
vſtáwámi ludzkiemi/ y ci choćiaż tu przez długi cżás/ w ſzcżęściu
y w błogoſłáwieńſtwie ludzkim kwitnąć będą/ iednák w dro=
gách ſwych vwiędną/ á dom ich ná piaſku zbudowány/ cżáſu plag
y náwałności gniewu Páńſkiego/ obálić ſię z poháńbienim ich
musi.
4. W cżwartey cżęśći wezmę przedśię zá pomocą Bożą rzecż
głowną z ſtrony wyznánia náſzego w cżym nas X. K. nieſłuſznie
winuie/ y niemiłośiernie ſzácuie: á cżyniąc pocżet wyznánia náſze^o/
ze ſzcżyrego ſłowá Boże^o/ błąd przećiwny/ y z piſmá świętego/ y
ku więtſzemu záwſtydzeniu/ y przekonániu ſtrony przećiwney/ z
ich że właſnych Doktorow/ y z Synodowych ſpraw pokázowáć
będę.
5. Na oſtátku znáki po ktorych właſny Antychriſt poznány
być może/ nákrotce przypomináć będę.

23:

Pierwſza cżęść zámyka w sobie vważá=

24:

nie zápalcżywey gorliwośći Xiędzá Kánoniká/ ieſli

25:

ieſt z Bogá y porządna: cżyli z ćiáła y bez

26:

vmieiętnośći.
1. Pierwſzą tedy rżecz zácżynáiąc/ á przypátruiąc ſię gorliwey
zápálcżywośći X. K. trzy wyſtępki/ w tákowym iego przedśię=
wźięćiu vważam. Pierwſzy iż nie rozumieiąc condiciey ábo ſpoſo
bu kroleſtwá Páná Chriſtuſowego/ tákowe mieć chce/ y ták o
nim mowi/ y tákiego ſię domaga/ iákiego Chriſtus Pan nie po=
ſtánowił. Drugi błąd iego w tym ieſt/ iż chcąc nápráwić (iáko

on rozumie)

---

strona: 8

1. cżęść o Gorliwośći zápálcżywey

8.

on rozumie) rząd rozwalonego do^v Bożego/ vćieka ſię do śrzod
kow nieſłuſznych/ áni od Chriſtuſa Páná/ y Apoſtołow iego zále
conych. Trzeći wyſtępek iego nie mnieyſzy/ gdy oto ſię ſtáráiąc
cżyni to w zbytniey ćieleſney zápálcżywośći/ áni Chriſtuſa Páná/
áni Apoſtołow iego w tym náſláduiąc.
Napierwey tedy mowiąc o ſpoſobie Zboru/ ábo kroleſtwá
Páná Chriſtuſowe^o/ pámiętáć to potrzebá/ iż nie tylko od wſzyt=
kich policiy świeckich/ źiemſkich/ ále y od rządu Moyżeſzowſkie^o
rozne ieſt. Abowiem/ Rzecżypoſpolite źiemſkie/ ćieleſnym rozu=
mem rządzone/ y ſpráwowáne bywáią: iáko też y Moyżeſz/ on lud
gruby/ zwierzchownym obycżáiem rządząc/ y ceremoniámi po
więtſzey cżęśći ćieleſnymi/ w zwiąſku zgody záchowywał/ do o=
ney źiemie prowádząc/ práwá tákowe przepiſał y ceremoniámi
zwierzchownymi obwiązał/ cżego wſzytkiego przeſtrzegáiąc/ mo
gli pokoy y zgodę poźwierzchownie/ między ſobą záchowáć. Do
cżego ſię też wſzytkie práwá Rzecżypoſpolitey źiemſkiey śćiągá=
ią áby ludźie w rządźie y w pokoiu między ſobą żyli. Cżego też ſło
wo Boże nie gáni/ y dla tego świeckim przełożonȳ poddáńſtwo
y poſłuſzeńſtwo (tylko wedle Bogá) roſkázuje. Ale iż X. K. chce
to przyſtoſowáć/ do duchowne^o rządu w kroleſtwie Páná Chri=
ſtuſowym/ ná tym ſię myli: ábowiem rozruchy y niezgody w wie
rze przypomináiąc/ tego wſzytkiego przycżyny właſney nie vwa
ża. Wiele on y z drugimi mowi y piſze o powſzechney zgodźie w
ſtárożytnym nabożeńſtwie/ y dźiśiaby to rad widźiał/ áby wſzyſcy
w tymże nabożeńſtwie/ w ktorym on y z drugimi ieſt/ znáydowáć
ſię dali. Ale proſzę niechay ſię X. K. przypátrzy ſłowom Páná
Chriſtuſowym/ ktory powiáda/ Iż nie przyſzedł pokoiu puſzcżáć
na świat ále miecż/ y rozdźielić miał przez Ewánielium ſwoie/
nabliżſze krewne y powinowáte/ ktore nie tylko ludzka krew=
ność ále też y zakonne obwiązánie zwięzuie/ iáko Oycá z ſynem/
mężá z żoną/ bráta z brátem rć. Abowiem zá rozgłoſzenim Ewán
ieliey/ miał powſtáć Oćiec przećiwko ſynowi/ ſyn przećiwko Oy
cu/ y domownicy mieli być cżłowiekowi nieprzyiaćioły. Tenże
Pan rozſtawáiąc ſię z vcżniami ſwemi/ mowi: Pokoy moy dáię
wam/ pokoy moy zoſtáwuię wam/ nie ták iáko świát dawa.

Chriſtus

---

strona: 9

X. K. P. przećiw wiernym.

9.

Chriſtus nie świecki pokoy ſwoim obiecuie/ ále táki/ iákie^o ſam
ſkoſztował/ doznał bowiem tego/ iż áni wcżaſu/ ani pokoiu/ mię=
dzy ſwemi Izráelcżyki vżywał/ opowiedáiąc między nimi krole=
ſtwo Boże/ byli mu ná odpor/ nie tylko przełożeni żydowſcy/ á o
ſobliwie kśięża nabożnicy/ ále też y iego właſni krewni/ ktorych
pismo bráćią iego názywa/ y ći pogárdźiwſzy im/ głupim/ y ſzalo
nym názywáli/ y owſzem iednego cżáſu przyſzedſzy poimáć/ y zwię
záć/ iáko ſzalonego y opętánego chćieli. Mar.3. ꝟ 21.
Na oſtátek tego pokoiu zdrowiem przypłáćić muśiał/ kto=
rego w ręce pogánom narod ie^o/ y przednieyſzy Ofiárownicy po=
dáli. Toż ſzcżęśćie/ y tenże pokoy/ náſládował vcżniow P. Chri=
ſtuſowych/ y potym wſzytkich wierzących/ ktorych toż od ich
krewnych/ powinowátych/ y domownikow/ co y Páná ich poty=
káło: O cżym Páweł pięknie piſze/ do zboru Teſſáloniceńſkiego
tymi ſłowy. Abowiem wy bráćia/ ſtáliśćie ſię náśládowcámi zbo
row Bożych/ ktore ſą w Iudſkiey źiemi w Iezuśie Chriſtuśie/ że=
śćie y wy toż ćierpieli/ od ſwoich przyrodnych/ iáko y oni od ży=
dow. Może to komu być dźiwno/ dla cżego Ewánielium Páná
Chriſtuſowe/ ktore pokoy duchowny y wiecżny ludźiom przyno=
śi/ ná świećie zá ſobą tákie rozruchy y niepokoie ćiągnie? Lecż
kto przycżynę tego/ nie rozrywką ćieleſną/ ále duchownym roz=
ſądkiem vwazáć będźie/ temu ſię namniey dźiwowáć nie trzebá/
vważáiąc iż náuká Páná Chriſtuſowá ieſt z mocy Bożey/ rzecży
duchowne/ y niebieſkie/ nam opowiádáiąc/ y owſzem ludźi/ od źie
mie do niebá ćiągnąc/ á nie tu ich ná tey nędzney źiemi zábawiá=
iąc: o cżym Páweł ś. pieknie vcży Koloſencżyki 3. Rozdźiale ty=
mi ſłowy: Ieśliżeśćie tedy powſtáli z Chriſtuſem/ rzecży ktore ſą
wzgorę/ ſzukayćie/ gdźie Chriſtus ná práwicy Bożey śiedźi/ tymi
ſię bawćie/ ktore ſą wzgorę/ nie ktore ſą ná źiemi. Abowiemeśćie
vmárli/ y żywot wáſz ſkryty ieſt z Chriſtuſem w Bogu. Ktorymi
ſłowy/ Páweł ś. odwodźi/ od onych zabáwek ceremonialnych za
konnych/ y od roſkoſzowánia w tym świećie/ y ſtáránia ſię o ty
rzecży źiemſkie/ ále chce/ áby ſercá/ y vmyſły ſwe podnośili wzgo=
rę do Chriſtuſá Páná/ w ktorȳ żywot wiernych należy/ á prze zeń
do Bogá Oycá ſwoiego/ tám wſzytko ſzcżęśćie/ y błogáſłáwień

b	ſtwo ſwoie

---

strona: 10

1. cżęść o gorliwośći zapálcżywey

10.

ſtwo ſwoie/ w onym niebieſkim błogoſłáwieńſtwie vpátruiąc.
A do tego ktoż ſpoſobny? Koniecżnie nie kto inſzy iedno ktory
nie z ćiáłá áni ze krwie/ ále z Bogá národzony ieſt. Wierzyć bo=
wiem/ w Iezuſá Chriſtuſá vkrzyżowánego/ ieſt Zydom zgórſze=
nim/ á Grekom głupſtwem. W Papieſtwie doſyć ná tym máią/
gdy o Chriſtuśie hiſtoryą prowádzą/ y żywą to wiárą w Chriſtu
ſá názywáią/ kiedy to wyznawáią/ co o nim nápiſano ieſt/ (ácż y
w tym gránice przechodzą/ więcey ſię cżęſtokroć domyſláiąc/ á=
bo też vymuiąc niż nápiſano ieſt) ále wiárá prawdźiwa w Iezu=
ſá Chriſtuſá/ tá ieſt/ przez ktorą weń wſzcżepieni będąc rośćiemy
y pomnażamy ſię/ ná podobieńſtwo iego/ o cżym ſłuchaymy Pá
włá do Efeſkich 3. Rozdźia. Iáko się on Bogu Oycu niebieſkie
mu zá Efezány modlił: Aby wam dał wedle bogáctwá chwały
ſwey/ żebyśćie byli mocą vtwierdzeni/ przez duchá iego we wnę=
trznym cżłowiecże áby mieſzkał Chriſtus przez wiárę w ſercach
wáſzych/ będąc w miłośći wkorzenieni/ y vgruntowáni/ żebyśćie
mogli dośćignąć ze wſzytkimi świętymi. Ktora ieſt ſzyrokość/ y
długość y głębokość/ y wyſokość/ y poznáć zacną onę miłość/
znáiomośći Chriſtuſowey/ ábyśćie byli nápełnieni wſzelákim ná=
pełnienim Bożym rć. Tákiey wiáry w ſobie mácáć y doznáwáć/
y po wſzytek cżaſ żywotá ſwego/ ku tákiey doſkonáłośći ſię bráć
wierni páńſcy máią: á táką wiárę máiąc wſzytkie zabobony ludz
kie/ y zmyſlone nabożeńſtwá/ gárdźić y odmiátáć będą/ ná ſá=
mym Bogu Oycu/ y Pánu Iezuśie Chriſtuśie/ od niego dánym
zbáwićielu przeſtawáiąc: tám wſzytkie ceremonie zakonne/ kto=
remiby ſię ludźie chćieli Bogu zálećić/ á tym więcey wſzytkich lu
dźi/ wſzytkie zmyſlone obrzędy mieyſcá mieć nie będą.
To nákrotce z ſtrony wiáry/ iáko ieſt rozumowi ludzkie^v nie=
dośćigła: á gdy przyidźie do żywotá chriſtyáńſkie^o/ tám nie mniey
ſzy kłopot być muśi/ ábowiem żyćie prawdźiwych Chriſtyánow/
thák opiſáne ieſt/ iż świát záwſze ſię ná nim gorſzyć będźie/ zá=
przeć ſię bowiem ſámego śiebie/ y krzyż ſwoy ná ſię wźiąwſzy/ ná
káżdy dźień/ zá Pánem z nim chodźić/ dźiw to ieden v światá/
ktory tego áni rozumie/ áni ſię pálcem dotknąć chce. Dla cżego
Chriſtus Pan vcżniom ſwoim powiedał/ iże ie z świátá wybrał/

y Oycá

---

strona: 11

X. K. P. przećiw wiernym.

11.

y Oycá ſwego zá nimi prośił/ áby ie od świátá záchował. Tęż ná=
ukę wſzędy oświádcżáią Apoſtołowie páńſcy/ vpomináiąc wier=
nych pańſkich/ áby świátá nie miłowáli/ áni tych rzecży ktore ſą
ná świećie: tákże áby ſię te^v świátu/ nie przypodobywáli/ ále do=
świádcżáli/ we wſzytkich rzecżach/ ktora ieſt wola Boża dobra/
y doſkonáła: od ktorey woli Bożey/ ieſliby nas namileyſzy przyia
ćiel/ odwieść ábo odráźić chćiał: choćby oycem/ mátką/ brátem
był/ ma nam być wedle náuki/ Páná náſzego Iezuſá Chriſtuſá w
nienawiśći. Y owſzem y nogę/ y rękę odćiąć: y oko wyłupić/ ieſli=
by nas zgorſzyć miáło/ Chriſtus Pan roſkázuie. Izali tedy/ tá nie=
bieſka wiárá/ y żywot z niey płynący/ może ſię świátu podobáć/
á ono świát nabożeńſtwem pozwierzchownym/ ledá jákim/ á
pod cżás Pánu Bogu przemierzłym/ Páná Bogá odpráwowáć
chce: co gdy wierni będąc oświeceni gánią y ſtrofuią/ tedy świát
o ſwoie fáłeſzne nabożeńſtwo/ y o ſtárożytne zwycżáie/ áż do ząb
ſię z nimi kęſáć chce. Cżego doználi oni pierwſzy Chriſtyánie/ ták
od żydow iáko y od pogánow/ ktorzy oboi gorliwą zápálcżywo=
śćią o vſtáwy Oycowſkie zięći byli. A gdy też w żywoty niewier=
nych poyźrzawſzy/ wierni ie káráć y ſtrofowáć będą/ wnet przeći=
wko nim powſtáną/ okrzyk przeciwko nim vcżyniwſzy/ odludká
mi ie názywáć będą/ y przećiwko nim ſię buntowáć/ á z nienawi
śći/ ktorą przećiwko nim máią/ potwarzámi/ y rozlicżnymi/ frá=
ſunkámi onych trapić będą. O cżym mamy wyráżone proroctwo
w kśięgách mądrośći. Coż tu wierni niebożętá cżynić máią? ieſli
by chćieli pokoiowi te^v docżeśnemu folgowáć/ y zgody z niewier
nymi ſzukáć/ muśieliby ſię Bogá y Chriſtuſá záprzeć/ cże^o Pánie
Boże vchoway. Lepiey od świátá niewdźięcżnego/ wſzytko to
co wola Boża będźie ćierpieć/ niż ſię namniey odchylić od roſka
zánia Páńſkiego. Możemy ſię ludźiom tego świátá zchowáć/
ále w rzecżach tylko tych ktore ſą dobre/ ktoreby powinnośći ná
ſzey Chriſtyáńſkiey nie plugáwiły/ to ieſt/ pobożnośći/ świętobli
wośći/ trzeźwośći/ ćierpliwośći/ ſkromnośći/ ćichośći/ y innych
cnot Chriſtyáńſkich. Ale kiedyby nas do cżego nieſłuſzne^o poćią=
gáli/ w ten cżás Páwłá rácżey ſłucháć mamy/ ktory ſwoie Korint
cżyki ták vcży: 2. liſtu 6. Rozdźiału. Nie bądźcież ſprzężeni/ w dru

b 2	gie iárzmo

---

strona: 12

1. cżęść o gorliwośći zápalcżywey

12.

gie iárzmo z niewiernymi/ ábowiem/ co zá towárzyſtwo ſpráwie
dliwośći/ á bezpráwia? á co zá ſpołecżność świátłośći z ćiemno
śćią? A co zá zgodá Chriſtuſowi z Beliálem? ábo co zá cżąſtká
wiernemu z niewiernym? á co zá ſkład kośćiołowi Bożemu z báł
wány? Abowiem wy ieſteśćie kośćiołem Bogá żywe^o/iáko mo=
wił Bog: Iż będę mieszkał w nich/ y przechádzáć ſię będę/ y będę
Bogiem ich/ á oni mnie będą ludem. Przeto wynidźćie z pośrzod
ku ich/ y odłącżćie ſię/ mowi Pán/ á niecżyſtego nie tykayćie ſię/
á ia przyimę was: y będę wam zá oycá/ á wy będźiećie mi/ zá ſyny/
y corki/ mowi Pan wſzechmogący. Ták iáſną przeſtrogą duchá
Bożego/ od wſzelákiego nierządnego towárzyſtwá/ z tym świá=
tem złoſliwym/ bywáią wierni pohámowáni. A przypátrzyć ſię
możemy/ ktorych to Páweł nápominał/ y przeſtrzegał/ iż táko=
wych ktorzy mieſzkáiąc między niewiernemi/ w ſąśiectwie z nimi
będąc/ przedśię od nich ſię odłęcżáć powinni byli. Tákoweć roz=
łącżenie (o cżymem pierwey powiedźiał.) Ewánielia z ſobą przy
nośi. Czego też z łáſki miłego Bogá/ y w náſzey Polſzcże/ Pan B.
nieiákie pocżątki okázować racży/ iż też niektorych przez Ewán=
ielium ſyná ſwego/ od niecżyſtośći/ y ſplugáwienia/ ták z ſtrony/
nabożeńſtwá záwiedźione^o/ iáko y z ſtrony żywotá plugáwego/ y
zuchwáłego/ odłęcżáć racży. Dla cżego też toż nas ſzcżęśćie/ kto=
re drugich przed námi potykáło/ potykáć muśi/ ále ſię temu na=
mniey dźiwowáć nie trzebá/ gdyż ten ktory ieſt wedle ćiáłá/ du=
chownego przeſládowáć będźie. A ſą to ſłowá nie moie/ ále Paw
łá ś. ktory wźiąwſzy przykład/ z domu Abráhámowego/ wyſtá=
wia dwu ſynu iego za wzor: iednego wedle obietnice/ ktorego y
duchownym názywa/ z ktorym ſtoſuie wſzytkie ſyny Boże/ ktorzy
z duchá Bożego/ ſłowem prawdy/ zrodzeni ſą. A záśie Izmáelá/
z niewolnice vrodzonego/ figurą ábo kſztałtem/ wſzytkich ćiele=
śnikow vkázuie/ ktorzy choćiaż ſię weſpołek mieſzáią z Izááká=
mi/ to ieſt/ z przećiwnemi chwalcámi Bożymi/ iednák będąc z
niewolnice/ z ćiáłá y ze krwie tylko zrodzeni/ máiąc kſztałt nabo=
żeńſtwá/ á mocy ſię iego záprzawſzy/ muſzą doſyć cżynić przyrodze
niu ſwemu/ duchowne dźieći Boże/ gárdźić/ y onych prześládo=
wáć. Mogłoby ſię z przykłádow piſmá świętego/ y z hiſtoriy zbo

ru pierwſzego/

---

strona: 13

X. K. P. przećiw wiernym.

13.

ru pierwſze^o to zrzetelnie okázáć: ále vmyſlnie to opuſzcżam/ gdyż
iáwna rzecż ieſt/ iż prawdźiwi chwalcy Páńſcy/ wedle ſłow Chri
ſtuſá Paná/ nie inácżey/ iedno iáko owce w pośrzod wilkow mie=
ſzkáć muśieli. Apoſtołowie choćiaż z mocą duchá/ y z cudámi/ ná
świát wyſłáni/ iednák nie náwróćili zá ſwe^o wieku/ áni páńſtwá/
ábo kroleſtwá cáłego/ ále áni miáſtá żadne^o: lecż niektore tylko/
ktore Pan Bog z pośrzodku złośliwey gromády wybierał: kto=
rzy między niewiernymi mieſzkáiąc/ vchyláć ſię muśieli/ vćiśnie=
ni/ y vtrapieni od nich będąc: pilnuiąc powołánia ſwego/ to ieſt
áby w pośrzod narodu przewrotnego/ świećili iáko pochodnie/
zátrzymawáiąc ſłowo żywotá/ y mądrze ſię międzj obcemi obcho
dząc: á duch Boży zowie obcemi tych wſzytkich/ ktorzy roznego
nabożeńſtwa będąc/ w iednym mieśćie/ y ſąśiedztwie z nimi mie=
ſzkáli. Z ktorey też przycżyny Piotr święty wierne pielgrzymámi/
y przychodniámi názywa/ w cżym dáie znáć/ iż nie w wielkiey wa
dze/ y miłośći/ pobożni ludźie/ w ocżu te^o świátá być mieli: Wie=
my bowiem/ iż pielgrzymow y przychodniow/ ludźie świeccy nie
bárzo racżą. Tymże też podobieńſtwem nápomina nas duch Bo
ży/ ábyſmy żywot ſwoy/ ná świećie/ ſkromny/ y pokorny wiedli/ iá
ko pielgrzymom przyſtoi/ nie przywięzując ſię tu/ do żadney rze=
cży źiemſkiey/ áni ſobie tego świátá wielce ważąc/ ktory ieſt go=
śćiną pielgrzymowánia náſzego/ z vſtáwicżnym wzdychánim/ y
prágnienim duſznym śpieſzyli ſię/ do oycżyżny náſzey prawdźiwey
tych rzecży docżeśnych tylko/wedle woley Bożey/ y do woli Bo
żey vżywáiąc.
Słyſząc tedy/ ták iawne dowody /y świádectwá/ o roznośći
wiernych/ od niewiernych: dźiatek Bożych/ od ſynow tego świá=
tá/ y ktoż ták mądry będźie? ktoryby w to vgodźić vmiał? áby
tych ktorych Pan od świátá odłącżył/ z świátem w iedno nabo=
żeńſtwo/ ábo rácżey/ bezbożność/ złęcżyć/ y ſpoić chćiáł? Co X. P.
vcżynić vśiłuie/ gwałtem ſię tego domagáiąc/ áby ći ktorzy w
Polſzcże ſą/ iednego nabożeńſtwá (iáko on zowie) ſtárożytnego
vżywali. A iáko ſię w pierwſzey rzecży omylił/ nie vpátruiąc áni
vważáiąc condycyey kroleſtwá Páná Chriſtuſowego (o cżym się
wyżſzey piſáło) ták też y w tym wtory wyſtępek ie^o znácżny ieſt/

b. 3

gdy

---

strona: 14

1. cżęść o gorliwośći zápálcżywey

14.

gdy śrzodkow nieſłuſznych/ do ziednocżenia ludźi w Religiey v=
żywa: mniemáiąc áby to/ w ludzkiey mocy/ y rozumie záleżáło/ co
Pan Bog ſam tylko/ przez ſyná ſwego miłego/ mocą duchá ſwe^o
świętego ſpráwić y okázáć może.
Nie wątpię o tym/ iż rozum ćieleſny/ táką drogę/ ktorey ſię
w tym przedśięwźięćiu/ trzyma X. Powodowſkiemu pokázuie:
ktoremu ſię to ſłuſzna rzecż widźi/ áby ći wſzyſcy/ ktorzy w iedney
Rzecżypoſpolitey mieſzkáią/ ſpolnie dobrá w niey vżywáiąc: áby
ći w przednieyſzey rzecży/ w nabożeńſtwie zgodni byli. A widząc
iż się to wedle myśli/ y vpodobánia iego nie dźieie/ fráſuie ſię oto/
y vprzeymie ſtára/ áby co nie może być/ przez łágodne namowy/
gwałtem y mocą wyćiſnąć ſię mogło.
Lecż ſię ná tym iáko y ná pierwſzym omylił/ vpátruiąc krole=
ſtwo Páná Chriſtuſowe/ w wielkośći ludźi świetnych/ y znácż=
nych/ zápomniawſzy oney przeſtrogi ſyná Bożego/ kiedy oſtátnie
cżáſy/ cżáſom Noego/ y Lotowym podobne cżyni/ mowiąc/ iż
ſyn cżłowiecży w przyśćie ſwoie/ nie wedle wiáry miał ználeść ná
źiemi: ktoremi ſłowy/ dumę o ozdobney wielkośći ſerc/ y myśli ná
ſzych wybija. Cżego nie rozumieiąc X. P. przedśię wſzytkich pod
iedno nabożeńſtwo/ zámknąć vśiłuie/ do cżego rámienia zwierz
chnośći świeckiey vżywa/ mimo porządek od Chriſtuſá Páná po
ſtánowiony: ktory poſyłáiąc vcżnie ſwoie z Ewánielią nie świec
ką/ áni ćieleſną mocą/ ále duchowną ich vzbroić racżył: dawſzy
im moc zwięzowánia/ y rozwięzowánia/ poćiechę wierzącym/
zbáwienie duſzne/ á niewiernym/ potępienie wiecżne náznáczyw=
ſzy. Ktorzy Apoſtołowie/ doſyć cżyniąc vrzędowi ſwemu/ nigdy
ſię ni z kim/ ćieleſnym gwałtem nie obchodźili/ ále duchownym
orężem/ ludźi do kroleſtwá Bożego náganiáli/ vpomináiąc/ v=
cżąc/ grożąc/ przynagláiąc ſłowy/ wczás y niewczás (iáko Páweł
Tymotheuſzowi ſwemu cżynić roſkázuie) wſzákże w duchu ćicho
śći/ to zá oſtátnią kazń wykonywáiąc/ gdy od niewdźięcżnych
odchodząc/ proch z nog ſwoich otrząſáli.
Abowiem niechay żaden te^o nie rozumie/ áby rzecży przymu=
ſzone z ſtrony nabożeńſtwá/ Bogu ſię podobáć miáły: dobrowol=
nych chwalcow/ Bog y ſyn iego miły chce. A nie tylko gwałtem

wyćiśnionego

---

strona: 15

X. K. P. przećiw wiernym.

15.

wyćiśnione^o nabożeńſtwá Bog nie lubi: ále ſię y w tákich nie ko=
cha/ ktorzy tylko z namowy ludzkiey á nie z vprzeymośći ſercá
ſwego/ áni z dobrym rozsądkiem/ áni z żywą wiárą do nabożeń=
śtwá przyſtępuią. Co możem obácżyć z ſłow Páná Chriſtuſo=
wych/ kiedy Fáryzeuſzom na ocży wyrzuca ono ich zbytnie práco=
wánie/ gdy krążyli po źiemi/ po morzu/ chcąc wiele pogánow do
nabożeńſtwá żydowſkiego zgromádźić/ á tym ſię Bogu przyſłu-
żyć. Ale iáko to oni z ćiáłá/ chwały właſney w tym ſzukáiąc/ cży=
nili: ták też y ći ktorzy przez nie zgromádzeni byli/ nie vważáiąc
áni doświádcżáiąc/ náuki ich/ áni máiąc potárgnienia/ áni świá
dectwá od duchá Bożego/ poſtáremu w złośćiách/ y niepráwo=
śći żywąc/ tym więcey ſrożſze potępienie/ odnoſząc/ y gorſzymi ſię
ſtawáiąc. Co iáko ná on cżás było/ tákże ſię y dźiś dźieie/ gdy no=
wi náucżyćiele/ forytarze ſtolice Rzymſkiey vprzeymie vśiłuią/
iákoby ich wiele Papieżowi ſwemu/ pozyſkáć mogli: ále gdyby
prawdę zeznáć chćieli/ á pilnie w ſpráwy y obycżáie/ nowowierni
kow ſwoich poyźrzeć/obacżyliby to/ co Chriſtus mowi Fáryzeu=
ſzom/ iż vcżniowie ich dwákroć gorſzymi/ niż ich náucżyćielowie
ſą. Ani tedy iákie łágodne namowy/ áni ſurowa groźbá/ wiáry
prawdźiwey/ w cżłowieku ſpráwić nie może/ ále tylko porządna
náuká ſłowá Bożego/ zá przyſtąpienim duchá páńſkiego.
Podobáć ſię to ćieleſnemu rozumowi/ gdy ſobie przypomi=
na to co ſię z przodki náſzymi dźiało/ ktorzy rázem wielkim hu=-
mem przenieśli ſię z pogáńſkiego báłwochwálſtwá/ do Papie=
ſkie^o rzkomo nabożeńſtwá: Co nie dźiw/ bo iáko w pogáńſtwie/
báwili ſię grubym widźianym báłwochwálſtwem: tak y do Pa=
pieſtwá przyſtawſzy/ mieli cżym zmyſły ſwe grube vćieſzyć/máiąc
pełno zabobonow/ y bałwochwálſtwá zwierzchniego. Bo to be
śpiecżnie powiedźieć mogę/ iż do tych cżáſow náſzych Polſká ná=
ſzá nie miáłá ſzcżyrey Ewánieliey Páńſkiey: bo ácżkolwiek ſztucżkę
Ewánieliey cżytáno/ wſzákże/ plotkámi/ y wymyſłámi ludzkie=
mi/ ludźi zábáwiano/ nie vcżąc ich ani prawdźiwego pokáiánia/
áni wiáry/ áni pobożnośći. Wſzákże to nie dla te^o przypominam/
áby kto rozumieć chćiał/ iżeby wſzyſcy náſzy przodkowie potępie
ni być mieli/ nie wdawam ſię w ten ſąd/ vmie Pan Bog tych

ktorych

---

strona: 16

1. cżęść o gorliwośći zápalczywey

16.

ktorych náznácżył/ y vmiłował w pośrzod Sodomy/ y Bábilo=
nu záchowáć/ o cżym ná ten cżás wiele piſáć nie trzebá/ to tylko
vkázuię/ iż nie dźiw to był/ zgadzáć ſię przodkom náſzy/ w onym
pozwierzchnim grubym nabożeńſtwie/ gdyż rozum y zmyſły cżło
wiecże ſnádnie ná tákie nabożeńſtwo przyzwolą ktore nie z Bo
gá/ ále z ludźi będąc/ nie duchownemi niebieſkiemi rzecżámi/ ále
ćieleſnymi y źiemſkiemi zábawia.
Podobnoć ſię X. K. y oná ſpráwá Litewſka podoba/ gdy
Krol Iágiełło/ wźiąwszy kilkánaśćie Kśiężey Polſkiey do Li=
twy iecháł/ roſkazawſzy zá ſobą/ ſukná wiele wieść: Y tám przy=
iechawſzy/ zgromádźiwſzy lud on gruby kmiecy ná kupy/ iáko ie=
dno bydło/ krzćić roſkazał: á iżby tym ſnádniey/ ná on krzeſt po=
zwolili/ ſukniámi ich podárował: Y ktoż bácżny á Bogoboyny
rzec może? áby táka ſpráwá/ y nabożeńſtwo/ Pánu Bogu ſię po=
dobáć miáło? á nie rácżey te^o/ kuglárſtwem/ y ſzyderſtwem ſpraw
Bożych názowie.
Co się tedy onych cżáſow dźiáło/ nie trzebá ſobie te^o ná przy=
kład bráć/ gdyż z łáſki miłego Bogá/ ſłowá Apoſtolſkie/ náſzey
Polſzcże po cżęśći należą: Noc przeminęłá/ dźień ſię przybliżył.
Abowiem iuż od lat nie máło/ z dobroći Bogá naſzego/ E=
wánielium Páná Chriſtuſowe w náſzey Polſzcże záświtnęło/ ſkut
ki ſwoie okázuiąc: iednym będąc wonnośćią do żywotá/ á dru=
gim zápáchem ná śmierć. Dla cżego/ wſzcżęły ſię trwogi/ y poru=
ſzenia/ te rzecży bowiem/ idą zá Ewánielią (iákoſmy wyżſzey ſły=
ſzeli) y do tego cżaſu kłopotu doſyć/ gdy ſłońce ſpráwiedliwośći
kole w ocży tych wſzytkich/ ktorzy w ćiemnośćiach zrodzeni/ y
wychowáni będąc/ od Bogá nie ſą oświeceni/ niechcąc do praw
dźiwey pobożnośći ſię przyłęcżyć/ lubuią u ſmákuią ſobie/ w zwier
zchownym pełnym błędow/ y zabobonow nabożeńſtwie dla cże
go muśi być rozdwoienie. A kiedyby X. K. chcąc te rány/ ktore
ſą z ſtrony Religiey w Polſzcże vlecżyc/ mądrey rády y roſtropno
śći Chriſtyáńſkiey vżywał/ nigdyby ſię ná tákie medya/ ábo śrzod
ki nie zdobywał: ále vćiekłby ſię/ do onego prawdźiwego leká=
rzá Bogá/ ktoremu to właśnie należy/ ludźi przez Ewánielium
ſyna ſwego miłego/ y przez oświecenie duchá ś. w prawdźiwym

wyrozumieniu

---

strona: 17

X.K.P. przeciw wiernym.

17.

wyrozumieniu/ y ziednocżeniu wiáry/ zgádzáć y porownywáć. A
ieśliby ſię Pánu Bogu podobáło/ y ták być muśiáło (iáko to po-
ſpolićie bywáło/ (o cżym wyżſzey) nie wſzytkim ále niektorym tyl
ko/ świátłośći ſwoiey vżycżyć/ tedy nielza iedno Bogá ze wſzyt=
kiego chwalić/ á ſądy iego ſpráwiedliwe vpátruiąc/ z boiáźnią/
y ze drżenim/ przed nim/ po wſzytek cżás żywotá ſwoie^o chodźić.
Co gdyby X. K. cżynił/ nigdyby o wiárę nikogo nie prześlá
dował/ ále jeſliby o ſobie rozumiał/ iż ſtoi ná drodze práwey/ Pá-
nu Bogu z tego dźiękuiąc/ innych o ktorychby zábłądzeniu tu=
ſzył/ w ćichośći duchá/ vcżył y nápominał/ nie prześládował áni
zábijáć kazał: ále ſię racżey ná on dźień oglądał/ kiedy ſtániemy
wſzyſcy przed ſtolicą Chriſtuſową/ tám ſkrytośći wſzytkie ſerde=
cżne obiáwione będą/ y o káżdego nabożeńſtwie/ ſpráwiedliwy
rozſądek/ y nagrodá przyſtoyna káżde^v oddána będźie. Lecż/iná=
cżey ſię X. K. w tey spráwie obchodźi: bo nie tylko/ iż ſię ná dwu
ſtopniach/ w tey ſpráwie pośliznął/ to ieſt/ áni właſnośći krole=
ſtwá Chriſtuſowego/ áni wiáry Chriſtyáńſkiey zacnośći vpátru=
iąc: tákże nieprzyſtoynych śrzodkow do ziednocżenia/ w wierze/
y nábożeńſtwie vżywáiąc/ trzećikroć ſię y w tym potknął/ gdy do
tego przyſtępuie/ będąc źięty nieprzyſtoyną gorliwośćią/y pu=
ſzcża ſię ná nas zbytnią zápálcżywośćią: nie hámuiąc ſię od tego/
przykłádem drugich/ ktorym ſię w dobre nie obracáło.
Páweł Apoſtoł po wſzytek cżas żywotá ſwego/ wyżáłowáć
tego nie mogł/ iż nieumieiętną gorliwośćią vnieśiony/ zápál=
cżywie prześládował/ tych ktorych był powinien cżćić y miłowáć
A jeſli ſię Páwłowi przytráfiło/niechay ſię X. K. wzdryga/
by mu ſię co gorſzego nie przydáło/ y rádzę/ áby ſię ná ſwoię gor=
liwość nie ſpuſzcżał/ ále rácżey doświádcżał/ ieśli zelus ſecundum

29:

ſcientiam, zápalcżywa bowiem gorliwość/ bez vmieiętnośći/ ſzko
dliwſza niż pożytecżnieyſza ieſt. Iáko Páweł ś. o żydźiech świád=
cży/ ktorzy będąc gorliwemi miłośniki zakonu: lecż nieumieię=
tnie poſtępuiąc/ á chcąc ſprawiedliwość ſwoię właſną wyſtáwić
ſpráwiedliwośći Bożey poddáni nie byli.
Niechay też X. K. pámięta ná zákazánie Páná Chriſtuſo-
we/ ktory kąkolu wyrywáć przed cżáſem nie kazał/ ále oboygu/

c

to ieſt

---

strona: 18

1. cżęść o gorliwośći zápálcżywey

18.

to ieſt/ pſzenicy/ y kąkolowi/ dopuśćił rość áż do żniwá: á X. K.
będąc názbyt ſkorem/ niechay ſię tego boi/ cżego tam Pan Chri=
ſtus przeſtrzega/ aby miáſto kąkolu/ pſzenicę nie wyrwał: bo wi=
dzę iż ſię ná to náſádźił/ iákoby tych wſzytkich/ ktorych on ſwym
rozſądkiem zá heretyki ma/ wygłádźić/ y wykorzenić/ wkłádá=
iąc to nieprzyſtoynie/ ná Páná Chriſtuſá/ gdy ták piſze: iż Pan
Chriſtus tákowych kazał wygłádźić. Niewiem kędy to X. K. wy
cżytał/ gdyż Pan Chriſtus nie przyſzedł ludźi tráćić/ ále ich zácho
wywáć/ ktory też fukał zwolenniki ſwe/ gdy przykłádem Eliaſzo
wym/ krzywdy páńſkiey/ mśćić ſię chćieli: vcżąc ich/ iż duch Páná
Chriſtuſow/ ćichy/ y pokorny/ nie wiedźie do zápalcżywey pom=
ſty nikogo/ ále rácżey vcży/ doſkonáłey ćierpliwości/ y dobrotli=
wośći/ przećiwko naywiętſzym nieprzyjaćielom. Obacżyć to kte
mu potrzebá iż Pan Chriſtus/ nie ná to wyſtáwił ſwoich wier=
nych vcżniow/ áby oni kogo mordowáć/ ábo prześládowáć mie
li: ále owſzem wſzędźie opowiada/ iż onych nienayrzeć/ trapić/
przeſládowáć/ y ná oſtátek mordowáć miano. Po cżym też ła
twie poznáć/ kto ieſt z owiecżek Chriſtuſowych/ y do ſtadká iego
ćichego/ á pokornego należy: á kto záſię z świátá będąc w ćiele=
ſney zápálcżywośći chodząc/ ſpráwy świeckie wykonywa/ tych
ktorych w nienawiśći ma/ przeſláduiąc/ y o ich ſię zniſzcżenie v=
przeymie ſtáráiąc. A iáko rády Páná Chriſtuſowey/ ták áni przy
kłádu/ áni náuki Apoſtolſkiey/ w tym X. K. nie náſláduie: ktorzy
vcżąc Ewánieliey Páná Chriſtuſowey/ ni z kim ſię hárdźie/ y zá=
palcżywie nie obchodźili. Páweł Apoſtoł oświádcża ſię/ iż wierze
Korintcżykow pánować niechćiał: Piotr też ś. nápomina one
ſtárſze/ áby nie pánowáli/ nád dźiedźictwem Bożym. Nád to Pá
weł ś. vcży Tymotheuſzá ſwego/ á w oſobie iego wſzytkich náu=
cżyćielow prawdźiwych/ áby nie był ſkwápliwym/ y niećierpli=
wym/ tymi ſłowy piſząc: A ſłudze Páńſkiemu/ nie trzebá walcżyć/
ále vkłádnym być/ przećiwko wſzytkim/ ſpoſobnym ku náucżá=
niu/ znoſzącym złe/ (oto y złe każe znośić) w ćichośći vcżącym
ty/ ktorzy ſię ſprzećiwiáią rć. W tych ſłowiech iáwnie ſłyſzymy/ iż
duch Boży ſtrofuje/ táki zápálcżywy poſtępek. X. K. ktorzy wyſtá
wiáiąc ſię/ zá náucżyćielá/ nie poſtępuie śládem prawdźiwych ná

ucżyćielow.

---

strona: 19

X. K. P. przećiw wiernym.

19.

ucżyćielow. Przechwalać ſię on z tego/ iákoby ſię do zbroie du=
chowney/ to ieſt/ do ſłowá Bożego/ vdáć miał: ále przycżynę
wyraża/ iż to dla tego cżyni/ ponieważ miecżá krwáwego/ w rę=
ce bráć/ y przećiwko nam go vżywáć ie^o ſtanowi duchowne^v (iá
ko on piſze) nie przyſtoi: inácżey kiedyby mu to wolno było/ podo=
bnoby/ viąwſzy ſię zań przećiwko nam go vżywáć nie zániechał.
Lecż ieli X. K. prawdźiwie przyznawa moc ſłowu Boże^v/
cżemuż tym ſámym nie walcży? Cżemuż ná tey broni nie przeſta=
wa? á cżemu z Páwłem ták nie mowi. Bo zbroie walki náſzey nie
ſą ćieleſne/ ále z Bogá mocne/ ku podwroceniu/ nieyść obron=
nych/ ktoremi rády podwracamy/ y wſzeláką wyſokość/ wyno=
sząca ſię/ przećiw poznániu Boże^v/ y poimáną wiedźiemy wſzel=
ką dumę/ ku poſłuſzeńſtwu Chriſtuſowe^v/ y gotową mamy pom
ſtę wſzelákie^o niepoſłuſzeńſtwá rć. Tuby ſię przyſtáło X. K. obrá=
chowáć/ ieſli on z pocżtu tych żołnierzow Páná Chriſtuſowych:
y ieſli ie^v/ to oręże duchowne należy/ ktorymby walcżyć vmiał/ y
przećiwniki ſwoie zwyćiężyć mogł. Ale znáć iże temu nie vfa/ áni
ná tym przeſtawa: bo kiedyby tylko ſłowem Bożym ná nas wal
cżył/ łatwieyby nas zwyćiężył/ bo z łáſki Bożey/ miecżowi temu
páńſkiemu/ ná odpor być nie chcemy. Ale X. K. vkazawſzy poſta
wkę tylko/ iákoby ſłowem Bożym/ przećiwko nam poſtępowáć
miał/ zárázem/ go odbiega/ á miáſto niego/ ſłomiáney broni/ wy=
myſłow/ y vſtaw ludzkich vżywa/ á kiedy go naypotężniey ſło=
wem Bożym/ y piſmy niektorych Doktorow poprą/ tedy mu nie
lza/ iedno do kośćiołá Rzymſkiego/ iáko do máćierze dźiećię ná
łono/ kędy (iáko on rozumie) naybeſpiecżniey wſzytkich rázow
nieprzyiaćielſkich/ vchronić ſię może. Ale przedśię wſzytkiemu te
mu nie vfáiąc/ nielza iedno kogo drugiego mocnieyſzego/ ná rá
tunek wzywáć. Co iáko X. K. cżyni/ liſt do Iego Krolewſkiey
Mośći/ piſány świádcży/ w ktorym cżęſto iednęż pioſnkę pow=
tarzaiąc/ Iego Krolewſką Mość nápomina/ y práwie vśilnymi
namowámi obwięzuie/ áby miecżá ſobie zwierzonego przećiwko
nam dobył/ á nas wykorzenił/ obiecuiąc mu zá to ſzcżęśćie/ y zwy
ćięſtwo/ nád nieprzyiaćioły: á záśię grożąc ieſliby te^o zániedbáć
chćiał. Tákową byſtrość X. K. vpátruiąc/ łatwie káżdy poznáć

c 2

może

---

strona: 20

1. cżęść o gorliwośći zápalcżywey

20.

może/ kogo właśniey X. K. náśláduie: Chriſtuſáli ćichego/ po=
kornego/ y dobrotliwego: cżyli onego ktory ná gorze/ oney tłu=
ſtey (iáko X. K. ſam mieyſce Papieſkie opiſuie) vśiadſzy/ krwią
świętych Pańſkich opoiony ieſt/ o cżym Ian ś. ẃ Ziáwieniu pro=
rokował.
Nád to/ niecháy ſię káżdy temu przypátrzy/ ieſli tym poſtęp
kiem/ y tákową ſwą rádą/ X. K. pokoiu y dobrá korony Polſkiey
ſzuka/ cżyli cżego inſzego. Zá łáſką Bożą do tego cżáſu choćiaż w
roznośći nabożeńſtwá/ przedſię/ w tym powſzechnym zámieſzá=
niu/ y zátrzaśnieniu świátá/ Polſká náſzá w pokoiu záchowána
byłá/ ſnadź inſze Páńſtwá w tym przebieráiąc: á bez wſzego wąt-
pienia/ nie dla cżego inſze^o/ iedno przeto/ iż Krolowie Polſcy do
tego cżáſu krwią niewinnych ludźi ręku swych/ nie pomázáli/ á
też z łáſki Bożey Polská záchowána/ od nieprzyiaćielſkiego mie=
cżá/ y od domowey wnętrzney ſedycyey. A tám záśię/ kędy zá rá=
dą y ſtáránim/ ich mośći Práłatow/ Krolowie Ewánieliey Pá
ná Chriſtuſowey do pańſtw ſwych wpuśćić niechćieli/ poddá=
nym ſwym/ mocno tego broniąc áby áni przepowiedáli/ áni ſłu=
cháli zdrowych y zbáwiennych powieśći/ Páná náſzego Iezuſá
Chriſtuſá/ zá tym iákie nieſzczęśćie/ rozruchy domowe/ gwałto=
wne łupieſtwá/ krwáwe mordy wyroſły/ y do tego cżaſu nie vſta
ły świádcżą to Francuſkie y Niderlándſkie kráiny/ w ktorych/
w tym krotkiem cżáśie/ niezlicżone tyśiące (cze^o inego nie wſpo=
mináiąc) ludźi pomordowano/ cżego wſzytkiego/ ich mość Prá=
łáći/ gorliwi miłośnicy ſtolice Rzymſkiej przycżyną byli. O ná=
ſzych Práłáćiech/ iáko o cnotliwey ślácheckiey Polſkiey krwi/ te^o
nie trzymam/ áby ſię mieli wyzuć kwoli Papieżowi Rzymſkiemu
ze wſzelákiey miłośći oycżyzny ſwey/ áby oney rácżey zginienia niż
pokoiu życżyć mieli. Rádzę tedy y vpominam/ aby X. K. tey iego
rády byſtrey nie podświádcżáli/ ále rácżey z tego ſtrofowáli/ y ná
pomináli/ iż on Krolá Páná cnotliwe^o/ y miłośniká poddánych
ſwych/ importunè do te^o námawia/ áby złamawſzy przyśięgę ſwą/
y nie pámiętáiąc ná koronną confoederacyą, niewinne/ y wedle
Bogá poſłuſzne poddáne ſwe zábijał: y mordował.
Ná oſtátku przy tey pierwſzey cżęśći/ zámilcżeć ſię te^o niego=

dźi/ iáko

---

strona: 21

X. K. P. przećiw wiernym.

21.

dźi/ iáko X. K. mieyſce Pſálmu wtorego/ nie właſnie áni porzą=
dnie/ do rzecży ſwey przyſtoſował. Psalm pod figurą Dawidá/
opiſuie Páná Chriſtuſá/ náigrawánego/ y prześládowáne^o/ prze=
ćiwko ktoremu/ y owſzem ná przećiwko Bogu ſámemu/ mieli ſię
buntowáć/ y ſzturmowáć przełożeni źiemie: á Pan Bog z ich
głupſtwá ſzydząc/ przećiwko dumie/ y náſádzeniu ich/ rádę ſwą
Boſką/ wykonáć obiecuie: to ieſt/ iż miał tego ſwego pomázań=
cá ſyná ſwego miłego/ krolem na gorze Syońſkiey wyſtáwić/ y
iemu do ręku podáć rozgę żelázną/ ktorą miał ſkruſzyć ſprzeciw=
niki ſwoie/ nie inácżey iáko ſtátek zduńſki. Dla cżego vpomina w
tym Pſálmie duch Boży/ krole y przełożone źiemie/ áby ſię temu
Krolowi wſzech krolow/ y Pánu wſzytkich pánow/ od Bogá po=
ſtánowionemu/ nie śmieli ſprzećiwiáć/ ále mu ſię rácżey z pokorą
poddawáli/ niechcąli gniewu iego ſpráwiedliwego/ y zápálcży=
wego doznáć y doświádcżyć. A X. K. odſtąpiwſzy od właſnego
Pſálmu wyrozumienia/ y práwie ná nice wywroćiwſzy/ co był
mial mowić: Krolu miłośćiwy/ przyimi Chriſtuſá Páná/ y z E=
wánielium iego wdźięcżnie/ y podday mu ſię z pokorą/ pocáło=
wawſzy go z wielkim vniżenim/ y z boiáźnią: á ſtrzeż ſię tego/ á
byś ſię iemu nie ſprzećiwiał/ ábyś (cżego Boże vchowáy) rozgą
iego żelázną ſkruſzony nie był. A Xiądz opák/ to ieſt: weźmi ty
Krolu żelázną rozgę do ręku/ nuż w ty Heretyki. rć. A ieſliby więc
zá rádą X. K. w Chriſtuſá ſámego/ zábiiáiąc ſługi/ y cżłonki iego
prawdźiwe vgodźił/ izali Bog krzywdy wiernych ſwoich mśćić
ſię nie będźie? Tu z tego iedne^o mieyſcá cżytelniku miły/ obácżyć
możeż/ z iáką opátrznośćią/ Ich mość Práłaći Rzymſcy/ piſmo
święte przywodzą/ y gwałtem ná ſwą ſtronę náćiągáią/ co ſię ni=
żey doſtátecżniey pokaże.

29:

We wtorey cżęśći ieſt/ o rozmowie Lubel

30:

ſkiey: ktorą X. K. wſpomináiąc/ ſwą rzecż rozſzyrza/

31:

z drugiey ſtrony ſpráwá krotka/ ſzcżyra á doſta

32:

tecżna.

c 3	Odpráwiwſzy

---

strona: 22

Wtora cżęść/ o rozmowie Lubelſkiey/

22.

2. Odpráwiwſzy ná krotce cżęść pierwſzą piſánia mego/ iuż zá
pomocą Bożą do wtorey przyſtapię/ ktora będźie o rozmowie
moiey/ z Kśiędzem K. w Lublinie: cżego ſię X. K. ſpráwuiąc/
wiele rzecży nápiſał inácżey niż ia pámiętam: dla cżego też mnie
przyſtoi nieco o tym/ y ták iáko pámiętam: porządnie nápiſáć.
Ale niż to cżynić pocżnę/ zámilcżeć tego nie mogę/ iáko X. K. o
náſzym zborze piſząc/ ſam ſię z ſobą nie zgadza/ bo wprzod ták pi=
ſze: Mniemałem z przodku/ żeby ći ſektarze (iákom więc ſłychał)
y cżytał o nich) potáiemnie ſchadzki/ y bezbożeńſtwá ſwoie od=
práwowáli/ álićiem obacżył/ á ono nie tylko z miáſtá/ ále y z dá=
lekich ſtron/ iáwnie ſię tám náſládowcy ich zgromadzáli/ y prá=
wie w ocżu onego Trybunału wſzytkiego. rć. Tu ná tym mieyſcu
X. K. przyznawa/ żeſmy nie ſkryćie/ ále iáwnie ſchadzki ſwe od=
práwowáli. Cżego prętko zápomńiawſzy/ rzecż przećiwną piſze:
Przetoż we dni święte/ gdym od ſądowych zábaw wolnieyſzym
bywał/ nie zániechałem niepokątnie (iáko przećiwnicy cżynią) á=
le iáwnie w przednieyſzym kośćiele/ onego miáſtá vcżyć. rć. Tu
niemáła niezgodá z tákiey nie tylko rozney/ ále przećiwney o nas
powieśći: bo co pierwey wyznał/ y iż niepotáiemnie/ ále iáwnie ſię
ſchadzamy/ y iż nie tylko z miáſtá/ ále y ſkąd inąd ludźie do nas
przybywáią: to záśię zápomniawſzy ſię pokątnymi náukámi ná=
zywa. Aleć to podobno dla tego/ iż náſze ſchadzki/ nie w muro=
wánym Kośćiele/ áni ná mieyſcu vcżárowánym ále w domiech
drzewiánych/ w ktorych ludźie poſpolićie mieſzkáią/ bywáią. Nie
chayże tedy X. K. wie/ iż my o te murowáne kośćioły nie ſtoimy/
rozumieiąc/ iż nie dom ludźi poświąca/ ále wierni Boży/ święty=
mi będąc/ y nabożeńſtwá prawdźiwie vżywáiąc/ mieyſcu ná kto
re ſię schodzą ozdobę cżynią. Papieſkać to dumá/ domy poświę
cáć/ ábo rácżey nád nimi kuglárſtwá ſtroić. Iáko kiedy kośćioł
poświącáiąc popiołem ná krzyż od kątá do kątá potrząwſzy Bi
ſkup kurwáturą po onym popiele piſze Greckie obiecádło. Wie=
my bowiem z poſtępkow Páná Chriſtuſowych/ iż on cżęſto ná po
lu/ nád wodą/ ná puſzczy/ y w do^v vcżył. Apoſtołowie Páńſcy oſo
bliwych domow/ ſobie nie budowáli/ áni budowáć roſkázowáli/
ále w do^v v ktoregokolwiek brátá z wiernych/ ſchadzki y nabo=

żeńſtwo

---

strona: 23

X. K. P. z Janem Niemoiowſkim.

23.

żeńſtwo odpráwowáli: á nie tylko ſię to dźiáło cżáſow Apoſtol=
ſkich/ ále do kilku ſet lat poty/ wierni Chriſtyánie/ domow ná
chwałę Bogu/ oſobliwych nie budowáli: pámiętáli bowiem/ ná
przywiley nowe^o przymierza/ pod ktorym/ chwałá Boża/ nie ma
być do żadnego oſobliwego mieyſcá przywięzowána.
Nie mogą tedy mieć náſze zborecżki w tym przygány/ iż ſię
ſchadzamy/ ná mieyſcu tákiem/ iákiego nam Pan Bog kiedy/ y
kędy vżycżać racży/ á ſchadzamy ſię/ nie ku zabobonom/ áni ná
obrzydłe bałwochwálſtwo/ ále ná prawdźiwą chwałę imienia
Páńſkiego/ á ktemu nie ſkryćie áni potáiemnie. Ale o tym doſyć/
iuż wſtępek y poſtępek rozmowy náſzey opiſowáć będę. Swiád
cży ták o ſobie X. K. iż podawáiąc náuki w Lubelſkim kośćiele/
opowiádał przyty gotowość ſwą/ iż chćiał po iedynkiem o tych
náukách mowić/ ktobygo ſłuſznym obycżáiem o to żądał. Praw=
dá/ iż X. K. ná ſtolicy ſwoiey Káznodźieyſkiey będąc/ dawał
pobudkę ſtronie przećiwney/ ále podobno to cżynił tym vmy=
ſłem mniemáiąc/ ábj nas ſwoią poſtáwną ochotą vſtráſzyć miał:
co ſię po cżęśći z dálſzych iego poſtępkow pokazáło. Bo gdy to
przyſzło do wiádomośći Miniſtrá náſzego/ nie zbraniał ſię tego/
ále chętliwie na to pozwolił/ y wſkázał przez niektorą oſobę zná
cżną/ do Páná Chyckiego/ prágnąc z X. P. rozmowy. Pan Chyc
ki odnioſł to X. P. y cżekáliſmy ná to cżás niektory/ ále o tym mil
cżenie było. Potym po niektory cżáſie przyſzedł do mnie w dom
ſługá Páná Chyckiego/ z liſtem od Páná/ máiąc drugi liſtek X.
K. ktory do Páná Chyckiego piſał/ á mnie go Pan Chycki prze=
cżytáć roſkazał/ w ktorym piſániu/ X. K. omawiał ſię P. Chyc=
kiemu/ iż z Miniſtrem náſzym rozmowy mieć niechćiał. iáko z
cżłowiekiem v niego podeyźrzánym/ ktorego ſzcżypał/ y ſłowy
nieprzyſtoynymi lzył/ cżeg^o w tych kśięgách wydánych/ iákmiarz
ná káżdey kárćie vpominki zoſtáwił/ ále ſię do liſtká iego wra=
cam. Tám w tym liſtecżku ktory do Páná Chyckieg ^o piſał/ mnie
ieſliby to wola moiá byłá wyzywał: á Pan Chycki też liſtecżkiem
ſwym/ chćiał ſię w tey mierze/ cżego pewnego ode mnie dowie=
dźieć/ vpomináiąc mię/ ieſlibych ná rozmowę przyzwolił/ áby te=
goż dniá.
Bo iáko on piſał X. K. názáiutrz wyiezdzáć miał/ (co

ſię potym

---

strona: 24

Wtora cżęść o rozmowie Lubelſkiey/

24.

ſię potym inacżey nalázło/ bo mieſzkał w Lublinie po rozmowie
náſzey przez kilká niedźiel). Mnie ták nágłe poſelſtwo nie co po=
ruſzyło: vpátrowáłem miſterſtwo/ X. K. z iedney ſtrony/ ktory mi
ſternie zbywáiąc/ áby z tym nie mowił/ ktoryby iemu/ doſtátecż=
niey/ y porządniey (iáko vcżenſzy y ſpoſobnieyſzy) ná wſzytko od=
powiedźieć/ y árgumentá iego refutowáć mogł: á mnie ſobie o=
brał/ proſtaká y nieuká. Z drugiey ſtrony/ dźiwowałem ſię temu/
iż X. K. ták nagle ná rozmowę doćierał/ chcąc ią tegoż dniá zá=
cżąć i odpráwić/ á ono iuż było w pułdopołudń: Ktemu y to mię
moleſtowáło/ żem był ná ocży záchorzał/ nie będąc ſpoſobny/ do
cżytánia áni do piſánia. Wſkazałem tedy przez ſługę do Páná
Chyckie^o iżbych to był rádniey widźiał/ áby X. K. ták iáko przy=
ſtáło/ z Miniſtrem náſzym rozmowę miał: lecż iż mnie wyzywał/
mnie nielza/ iedno wedle dáru od Bogá zwierzonego/ prawdźie
świádectwo dáć/ y roſkazałem zá tym powiedźieć/ iż chcę z X.
K. mowić/ iedno widząc/ iż się cżas onego dniá ſkroćił/ roſkaza=
łem prośić/ áby ſię tá rzecż do záiutrká odłożyć mogłá. Wſzákże
ſkoro ſługá odſzedł rozmyśliłem ſię / by X. K. zá wygráną mieć
niechćiał/ gdybych mu we wſzytkim nie dogodźił. Vżyłem te=
dy Páná Erázmuſá Otwinowſkiego/ áby ſzedſzy do Páná Chyc=
kiego/ chęć y gotowość moię opowiedźiał/ iż ieśliby rozmowá
nie mogłá być pomknioná do iutrá/ tedym ſię tego dniá ſtáwić
obiecał/ tylkom oto prośił/ áby rozmowá náſzá przy wielu świád
kách y ſłuchácżách być mogłá. Pocżeſtowałem też ty X. K. wſka
zawſzy do niego/ o cżymem rozmowę z nim mieć chćiał/ á miáno
wićie o zwierzchnośći Papieżá Rzymſkiego/ ktorego oni głową
y fundámentem kośćiołá powſzechniego wyznawáią: cżegom
bez przycżyny nie vcżynił/ bo widzę/ że przećiwko tey ich wynio=
ſłey wieży/ naypotężniey walcżyć/ y ſzturmowáć/ ſłowem Bożym
potrzebá/ ktorą z piaſku wymyſłow ludzkich ſobie vbudowawſzy
gdy im iuż żadney obrony inſzey nie zſtawa/ tám iáko ná naypew=
nieyſzy zamek vćiecżkę ſwoię mieć zwykli/ z ktore^o páłacu ſwe^o/
ogniſtymi kulámi/ nie tylko ná poſpolitego cżłowieká/ ále y prze
ćiwko Monárchom świátá te^o ſtrzeláli/ y dźiś kędy mogą ſtrze
láć nie przeſtawáią.

Odnioſł

---

strona: 25

X. K. P. z Ianem Niemoiowſkim.

25.

Odnioſł mi po tym Pan Otwinowſki/ iż X. K. ná rozmowę
przyzwolił/ cżás do dniá iutrzeyſzego odłożył/ mieyſce w goſpo=
dźie v Páná Chyckiego náznácżywſzy/ to ſobie wáruiąc/ áby bez
wielkiey zgráie przy kilku oſob było/ y náznácżył z mey ſtrony tyl
ko cżtery oſoby/ ſam też w tymże pocżćie ſtáwić ſię obiecował.
Wdźięcżenem był tego/ iż ſię cżas pomknął/ przeſtałem też ná
mieyſcu náznácżonym: tylko mi nie k myśli było/ iż ták máło ſłu=
cháczow być miáło/ gdyż tá rozmowá/ nie dla nas dwu/ ále dla
drugich wielu potrzebna być miáłá/ y życżyłbych był tego wſzyt=
kiemu Lublinowi/ áby ſię byli rozmowie náſzey przyſłucháć mo=
gli/ ponieważ prawdá lubi świátłość/ y przed nią ſię nie kryie.
Iednak iż ták byłá wola X. K. záchowałem ſię y w tym iáko
chćiał. Názáiutrz tedy/ przyſzedłem tylko ze cżtyrmá towárzy=
ſzow do goſpody Páná Chyckiego/ godźiny náznácżoney/ tám
ſiedźieliſmy cżás nie máły/ nie mogąc ſię nikogo docżekáć: áż po
tym przyſzedł Xiądz Brudźinſki Kánonik Krákowſki/ y z dru=
gim towárzyſzem ſwym. Ci wyzwawſzy Páná Chyckiego/ rozma
wiáli z nim. A Pan Chycki nam potym to odnioſł: iż X. P. bez do
zwolenia/ ſtárſzego ſwego Xiędzá Biſkupá/ nie może tego vcży=
nić/ áby miał dla rozmowy/ po goſpodách chodźić/ ále dawał to
ná moię wolą/ieſlibych ia chćiał do goſpody iego przyść/ tedyby
zemną rozmawiáć chćiał. Ia widząc tákie tergiwerſácye/ mo=
głem był odiść/ ná X. K. winę włożywſzy/ ktory tego nie doka=
zał/ ná co przedtym śmiele wykrzykał/ bo nie tylko iż z Mini=
ſtrem náſzym rozmawiáć ſię chronił/ ále też y mnie wyzwawſzy/
zemną ſię nie do końcá przyſtoynie obſzedł/ bo dniá wcżoráyſzego
mieyſce rozmowie náznácżywſzy/ názáiutrz ſentencyą odmienił:
á nim ia był ták dálece powinien ná żądánie iego/ do goſpody
do niego chodźić/gdybych też był chćiał świeckiey iákiey powa=
gi vżyć. Lecż wſzytkiego tego zápomniawſzy/ dałem ſię y X. K.
y Pánu Chyckiemu ná wolą/ y ſzedłem weſpołek z Pánem Chyc=
kim/ y z towárzyſmy ſwymi/ áż do goſpody X. K. y owſzem áż do
ie^o pokoiu/ kędym go záſtał z kilkiem towárzyſzow tylko/ wſzak=
że potym/ gdy ſię rozmowá zácżęłá/ przybywáło ich więcey z ie^o
ſtrony/ áż do kilkunaśćie oſob zacnych/ o com ſię ia nie fráſował/

d	y rádnieyſzy

---

strona: 26

Wtora cżęść o rozmowie Lubelſkiey.

26.

y radnieyſzy bych był te^v/ by ich ieſzcże byle więcey przychodźiło.
A tá ieſt prawdźiwa przycżyná/ y wſtępek do rozmowy naſzej:
cżego X. K. zámilcżał/ á mnie w ſwym piſániu to przypiſał/ iá=
kobych ia ſpontè/ nie będąc laceſsitus, do nie^o dla rozmowy przyść
miał: gdyżbych ia był tego nie vcżynił/ bo nie rad dla ſwaru po
goſpodách chodzę/ ále zá tą pobudką/ ktorą mi ſam X. K. po=
dał/ vcżynićiem to muśiał.
Gdyſmy ſię tedy zeſzli/ zácżęliſmy rozmowę o tey máteryey/
o ktoreiem był wſkazał/ do X. K. to ieſt o zwierzchnośći Biſku=
pá Rzymſkie^o. Piſze X. K. iákobych mu ná trzećią cżęść árgumen=
tow ie^o nie odpowiedźiał: ia ták pámiętam/ iżem tyle odpowie=
dźiał/ ile ná ten cżás potrzebá było/ á choćiaż X. K. z przodku
trochę ćierpliwie ſłuchał/ ále gdy ſię ſklepy dowodow iego/ ſło=
wem Boży łámać pocżęły/ wytrwáć nie mogł/ áby mi ſię w rzecż
nie wrzucał/ y mowy nie przekazał. Logiki mi nieumieiętność
przycżyta/ co ia do śiebie znam/ y oto ſię nie frásuię/ dźiękuiąc pá
nu Bogu zá to/ iż proſtymi ſłowy bez okazáłośći/ tyle wymowić
mogę/ ile ku okazániu prawdy/ á zgánieniu fałſzu ieſt potrzebá.
Páweł ś. oprocż Logiki ſłowo Boże przepowiedał/ y ſtąd ſię zá=
leca/ iż nie w okazáłośći/ áni ſpániáłośći mowy/ ále w proſtośći/
á w mocy duchá przećiwnikom vſtá záwierał. By był X. K. chćiał
ćierpliwie do końcá ſłucháć/ á świádkow więcey przypuśćić/ kto
rzyby byli roſtropnie rozſądźili/ okazáłoby ſię to było/ iż X. K.
nieſpráwiedliwey rzecży nieprzyſtoynie bronił/ cżegom vmyślił
ná ten cżás wzor nieiáki pokázáć.
Pytałem tedy naypierwey X. K. ſkądby to przyſzło między
ludźie/ iż ſię ták dopuśćili omamić/ iednego cżłowieká/ niewie=
dźieć iákiego/ wynoſząc ná mieyſce páná Chriſtuſowe/ onemu
zwierzchność nád wſzytkimi/ y naywyżſze dozorſtwo przyſádzá=
iąc/ y głową kośćiołá powſzechnego/ názywáć ſię niewſtydáiąc/
gdyż o tym áni náuki Páná Chriſtuſowey/ áni poſtánowienia A
poſtolſkiego nie máſz. Chćiał mi tego X. K. dowieść ab vtili, przy=
wodząc przykłády w rzecżach poſpolitych: com mu ia zbijał/ iż
nie we wſzytkich rzecżách poſpolitych/ táki porządek záchowy=
wał ſię/ y tám kędy ſię ták rządzono/ cżęśćiey z ſzkodą niż z pożyt

kiem

---

strona: 27

X. K. P. z Ianem Niemoiowſkim.

27.

kiem bywáło/ o cżym hiſtorye świádcżą. A wſzákżeby też to z nay
więtſzym pożytkiem było/ w rzecżách źiemſkich ćieleſnych/we
zborze Páná Chriſtuſowym inſzego rządu potrzebá/ á miánowi=
ćie tákiego ktoregoby ſłowem Bożym podeprzeć/ y z piſmá świę
tego pokázáć mogł. Prośiłem tedy X. K. áby zwierzchnośći/ y
zacnośći Papieżá ſwego/ z iáſnego piſmá świętego dowodźił.
Vdał ſię zá tym do onego mieyſcá v Máth. w 16. Roz. Tyś
ieſt Piotr/ á ná tey opoce/ zbuduię zbor moy/ á brány piekielne/ nie
zmogą go: á dam tobie klucże kroleſtwá niebieſkiego/ á cokol=
wiekbyś związał ná źiemi/ będźie związano ná niebie rć. Z tych
ſłow Xiądz K. dowodźił/ iż Piotr ś. od Páná Chriſtuſá fundá=
mentem y przednieyſzym dozorcą kośćiołá powſzechnego poſtá=
nowion jeſt: fundámentem go być powiedal/ dla tych ſłow kto=
re pan wyrzekł. Ná tey opoce rć. Ktore on ſłowá Piotrowi przy
właſzcżał/ iákoby Chriſtus pan/ ná Pietrze zbor ſwoy/ wybu=
dowáć/ y wyſtáwić obiecał: ktorego Piotrá ná to obrał/ áby on
był przednieyſzym między Apoſtoły/ á będąc między Apoſtoły
przednieyſzym/ iuż zá tym y to ſzło/ iż nád wſzytkimi wierzącymi/
zwierzchnim dozorcą/ y głową wſzytkich wierzących/ tu ná tym
świećie będących/ ktorzy do rządu zwerzchniego zborowego na
leżeli: bo gdyż onych cżáſow/ przez Apoſtoły ludźi wiele wyucżo=
nych/ y náwroconych do Bogá/ y do Chriſtuſá páná było/ kto=
rzy Apoſtołowie/ rządząc zbory one pierwſze/ y máiąc między
wiernymi inſzymi przodek/ á przedśię ſámi Apoſtołowie/ wyzna=
wáli Piotrowę zwierzchność nád ſobą/ ſłuſznie też zá tym/ y ći
ktorzy Apoſtołow ſłucháli/ temuż ktoremu Apoſtołowie defe=
rowáli/ poddawáć ſię powinni byli/ bo też tego byłá potrzebá/
dla dobrego rządu y pokoiu we zborze páná Chriſtuſowym/ áby
ták zá cżáſem/ iákie roſtárgnienie nie przyſzło/ ále wſzyſcy w zwią
ſce zgody y pokoiu/ w dobrym rządźie záchowáni byli. A iż we zbo
rze ſwym pan Chriſtus moc duchowną poſtánowił/ ktorą w zwię
zowaniu y rozwięzowániu/ ábo w odpuſzcżeniu/ y zátrzymániu
grzechow opiſał. A tę moc Piotrowi zlećił/ dla cżego ktokol=
wiek chćiał być/ vcżeśnikiem odpuſzcżenia grzechow/ y poćiechy
duchowney/ muśiał zwierzchnośćią Piotrową nie gárdźić/ gdyż

d 2

to pan

---

strona: 28

Wtora cżęść/ o rozmowie Lubelſkiej/

28.

to pan Chriſtus Piotrowi między inſzymi Apoſtoły zlećił. Tobie
dam rć. Inſzy tedy Apoſtołowie/ y wierni páſterze/ choćiaż odpu=
ſzcżáli grzechy/ y zátrzymáwali/ wſzákże ich wſzytkich vrząd y
władza/ śćiągáłá ſię do przednieyſzey władzy Piotrowey/ ktore^v
wprzod rzecżono. Tobie dam rć. Ná ktorym pan Chriſtus zbor
ſwoy zbudowáć obiecał. Przydawał też y to/ co nápiſał Ian w
20. Rozdź. Kędy Chriſtus Pan Piotrowi paśienie owiec ſwych
zalecá/ á cżynił to powtárzáiąc po trzykroć/ czego z Apoſtołow
żadnemu zoſobná nie rzekł/ y owſzem tákowych ſłow/ do wſzyt=
kich nie vżywał/ iákiemi Piotrá / pocżeſtował. Ktore páńſkie
Piotrowi owiec zlecenie/ (iáko on mowił) okazuie/ zupełną ie=
go władzą/ y przednieyſzą zwierzchność/ we zborze páńſkim. A
to ſtąd/ iż ktoby chćiał być/ we zborze páná Chriſtuſowym/ mu=
śi ſię ſtáć owcą/ páná Chriſtuſową: á będąc owcą/ páſtyrzá po=
trzebuie: á páſtyrzá inſzego ſzukać nie ma/ oprocż tego/ ktorego
Chriſtus pan poſtánowił/ y iemu owce ſwoie paść roſkazał: á
tenći ieſt Piotr ktory onych cżáſow będąc przednieyſzym páſty=
rzem/ zwierzchność/ y włádzą nád wſzytkimi owcżámi páńſki=
mi miał: á chociáż innych było wiele páſtyrzow/przedśię vrząd/
y władza ich do tego ſię przednieyſzego páſtyrzá/ ktorego Chri
ſtus nád owcżámy ſwymi poſtánowił śćiągáłá. A wyſtáwiwſzy
ták X. K. (iako rozumiał) zwierzchność Piotrowę/ poſtępo=
wáł do tego/ áby też y Papieſką okázáć mogł: Do cżego ták
przyſtępował. Ponieważ zbor páná Chriſtuſow vſtáć nie miał/
w ktorym zborze rządu potrzebá/ á rząd inákſzy być nie może/ ie=
dno iáki Chriſtus poſtánowił: á Chriſtus pan náznáczył owcom
ſwym páſtyrzá iednego przednieyſzego Piotrá. Iáko tedy onych
cżáſow Piotrowemu rządowi wſzyſcy wierni żywi podlegli/ ták=
że y teraz/ ktoby ſię chćiał zwáć owcą páná Chriſtuſową/ mu
śi we zborze vpátrowáć/ iednego zwierzchniego/ y przednieyſze^o
páſtyrzá/ ktory ná mieyſcu Piotrowym będąc/owce Chriſtuſo=
we páść ma/ inácżey/ ktoby w tákim rządźie być niechćiał/ tenby
do ſtádá Chriſtuſowego nie należał. Nád to nie mniey teraz we
zborze potrzebá mocy duchowney/ ktora w zwięzowániu/ y roz=
więzowániu záwiſłá/ iáko y ná on cżás zá Piotrá/ y zá Apoſtołow

potrzebá

---

strona: 29

X. K. P. z Ianem Niemoiowſkim.

29.

potrzebá było. A iáko w on cżás Piotr był między wſzytkimi/ ná
to wyſtáwiony/ ktoremu dáne ſą klucże kroleſtwa niebieſkiego:
ták też y tych cżáſow potrzebá ná mieyſcu Piotrowym/ tákiego
ko^o vpátrowáć/ ktoryby oſobliwą mocą/ y zwierzchnośćią/ mię=
dzy inſzymi/ yprzed inſzymi/ klucżámi tymi władał: á to dla tego
naywięcey/ áby ták przez iedne^o/ ná inſze/ tákowa moc y władza
ſpadáłá/ á záśię od wſzytkich inſzych/ do iednego ſię przedniey=
ſzego referowáłá: w ktorym porządku/ iedność/ y ſpolecżność/ y
rząd oſobliwy/ y poſpolity pokázáć ſię może. Ku cże ^v też to przy=
dawał/ iż ponieważ Chriſtus P. obiecał być z Apoſtoły ſwymi/
áż do ſkońcżenia świátá. Apoſtołowie iuż dawno pomárli/ muśi
to być gdy ſłowá Chriſtuſowe prawdźiwe ſą/ áby ći záwſze we zbo=
rze byli/ ktorzyby ná mieyſcách Apoſtolſkich będąc/ we zborze
przodowáli: á ći ſą Biſkupi/ná mieyſcu inſzych Apoſtołow: á ná
mieyſcu Piotrowym ſam Biſkup Rzymſki. A gdy był pytan/ cże
muby táką władzą/ y zwierzchność Piotrowę (ieſliby iáka byłá/
y we zborze ná wieki trwáć miáłá) ná Biſkupá Rzymſkiego/ mi
mo wſzytkich inſzych przenośił. Tego dowodźił iż Piotr ś. w Rzy
mie nadłużey mieſzkał/ y tám żywotá dokonał podiąwſzy męcżen
nictwo: á co więtſza/ iż tám ſtolicę ſwoię fundował/ ná ktorey po
ſobie Clemenſá namieſtniká ſwego/ zá żywotá ſwego poſtáno
wił: A Clemens záśię będąc iuż ná mieyſcu Piotrowym/ drugie^o
po ſobie zoſtáwił/ et ſic per cóſequens, ktorykolwiek ná tey ſtolicy
vśiędźie/ Piotrá wyráża/ tę moc y zwierzchność máiąc/ ktorą/
pierwſzy tey ſtolice fundator Piotr/ miał y okázował. Gdym mu
też to zádawał/ iż piſmo ś. nigdźiej o dwu głowách zborowych nie
mowi/ iedyną tylko głowę/ páná Chriſtuſá/ zna y wyſławia. Ná
to mi odpowiádał iż choćiáż Chriſtus ieſt głową zboru ſwe^o/ ile
ieſt pánem y zbáwićielem wſzytkich/ wſzákże iż tu iuż Chriſtuſá
z ſobą mieſzkáiącego/ nie widźimy/ potrzebá dla dobre^o rządu/
iáko ſię wyżſzey powiedźiáło/ kogo tákiego/ ktoryby ná mieyſcu
páná Chriſtuſowym/ we zborze widźiánym/ widźiáną głową był
będąc Wikáriem páná Chriſtuſowym cżym onych cżáſow Piotr
był/ á teraz Biſkup Rzymſki ieſt. Ponieważ też pan Chriſtus ma
rozmáite cżłonki w tym dochownym ćiele: iedne/ ktore iuż wyt=

d 3

chnąwſzy

---

strona: 30

Wtora cżęść/ o rozmowie Lubelſkiey/

30.

chnąwſzy od prac świátá tego/ z pánem ſwoim odpocżywáią/
y poćiechy doſkonałey vżywáią. A ma też tu drugie/ ktorzy ieſzcże
fráſunkom/ doległośćiám/ y rozmáitym pokuſam poddáni ſą/ z
ktorymi/ iż ſam pan Chriſtus ocżywiśćie być nie może/ dla cże^o
ku rátunkowi/ y poćieſze ich zoſtáwił ná mieyſcu ſwym widźiá=
ną głowę/ ktoraby ich/ y rządźiłá/ y ćieſzyłá/ y w doległośćiách
podpomagáła. Potrzebá ták owey głowy widźiáney/ widźiáne=
mu ćiáłu/ ktora ták długo trwáć muśi/ poki widźiány zbor páná
Chriſtuſow/ ná źiemi trwáć będźie. Brał też ſobie ná pomoc o tey
widźiáney głowie/ mieyſce v Páwłá ś. z pierwſzego liſtu do Ko
ryntow. 12. Roz. gdźie Páweł ś. biorąc podobieńſtwo/ od ćiáłá
cżłowiecże^o/ y ſtoſuiąc ono podobieńſtwo/ do zboru páná Chri=
ſtuſowogo przypomina głowę/ ktora nie może rzec nogom/ nie
trzebá mi was. Skąd táki árgument wiodł/ iż głowá/ ktorą ná
tym mieyſcu Páweł przypomina/ nie może ſię śćięgáć ná páná
Chriſtuſá/ gdyż on nie tylko nogom/ ále wſzytkim inſzym cżłon=
kom może beſpiecżnie rzec/ nie trzebá mi was/ bo ſię on bez wſzyt
kich/ obiść może/ iáko ten ktory dla ſwey właſney potrzeby/ ni=
kogo nie potrzebuie/ ále my bez niego/ z żadney ſtrony/ obiść/ y
pokrzepić ſię nie możem: muśimy tedy ná tym mieyſcu rozumieć
o głowie widźiáney/ to ieſt o Pietrze/ á ná potym/ o iego namie=
ſtniku.
Widźimi ſię/ ieſli dobrze pámiętam/ iżem przednieyſzych wy
wodow/ X. K. nie przepomniał/ y choćia Loiki nieumiem/ te=
dym ie tym porządkiem prowádźił/ jáko ie poſpolićie Pápieżni=
cy prowádzą/ idąc po tych ſtopniach pocżąwſzy od Piotrá/ áż do
Biſkupa Rzymſkie^o. Y choćiaż ſię X. K. z rzecżą rozſzyrzał/ przed
ſię około tego płotu chodźił: ponieważ nie tuſzę áby co potężniey
ſzego/ Papieſcy forytarze/ zá ſwym Papieżem przywieść mogli.
Kuſzą ſię o to/ dźiśieyſzy nowi wykrętácże/ zbieráiąc y ſtąd/ y zo=
wąd/ cżymby ten zebrácży podárty płaſzcż/ záłátáć mogli/ wſzákże
wſzytkie ich wykręty/ do tych ſię przednieyſzych/ iáko głownych
zbiegáią/ ktore gdy im kto ſłowem Bożym z bije/ zárázem/ y dru
gich iáko ſłábſzych/ porzućiwſzy odbieżeć muſzą.
Położywſzy tedy iuż porządnie Xięże árgumentá/ iuż com ia

też ná

---

strona: 31

X. K. P. z Ianem Niemoiowſkim.

31.

też ná on cżás przećiwko temu mowił/ zá pomocą Bożą przypo
mináć będę. A iáko X. K. ſwoie kazánia ſpiſuiąc/ dozwala ſobie
tego y ſzyrzey y dowodniey piſáć/ niż vſtnie ná kázálnicy mowił/
teyże ia też wolnośći chcę vżyć/ áby mi to wolno było/ rzecż ſwo=
ię roſzyrzyć y obiáśnić/ ácż y ná on cżás mowiło ſię z łáſki Bożey
doſyć/ iedno było trzébá vſzu ku ſłuchániu/ á ſercá ku wyrozumie
niu.
Do rzecży tedy przyſtępuiąc/ X. K. dowod o Papieſkiey zwirzch
nośći/ ktorą ná Piotrowey powadze y władzy vbudowáć chćiał/
trzebá nam porządnie rozebráć/ á o tey rzecży rozdźielnie mowić/
wedle oney regułki/ qui bene diuidit, benè docet.
Przyidźie tedy wprzod/ o Piotrowey oſobie/ y o ie^o vrzędźie
dowiádowáć ſię porządnie z piſmá świętego/ y tego mácáć/ ieſli
byſmy kędy táką zacność y władzą/ w iáką go Papieżnicy przyo
błocżą/ iemu od Chriſtuſá dáną y zleconą/ y od Piotrá wykony=
wáną vpátrzyć mogli. Poyźrzawſzy tedy pilnie w cáłą naukę pá=
ná Chriſtuſowę/ nie naydźiemy tego/ áby Piotrowi regiment iá=
ki naywyżſzy/ nád innymi Apoſtoły/ á tym mniey nád wſzytkim
zborem zlećił. Y te^o też nie widźimy/ z poſtępkow Piotrowych/
áby kiedy ták zupełney władzy onych cżáſow vżywáć miał Pan
Chriſtus nie ieſt ſobie przećiwny/ áby to co raz zgánił/ drugi raz
pochwaláć miał/ ábo cżego raz zákazał to záśię roſkázowáć y po
ſtánawiáć miał. Czytamy v Ewánieliſtow świętych/ iż gdy ſię
ſpieráli vcżniowie iego/ o przełożeńſtwo/ á miánowićie/ ktoby
między nimi więtſzy być miał: od cżego ich Pan Chriſtus odwo=
dźił/ a tákiey dumy zákázował/ ku pokorze/ y vniżeniu ich nápo=
mináiąc/ grożąc pohańbienim tákowym wſzytkim/ ktorzyby ſię
nád inne/ wynośić chćieli: gdy mowi/ Ktoby chćiał być więtſzy
między wámi/ ten niechay będźie mnieyſzym. A nie tylko ich od tá
kiey myśli wyſokiey/ áby ſię kśiążętom źiemſkim w tym nie przy=
podobywáli/ odwodźił/ ále też y Miſtrzámi ſię im zwáć zákazał/
nie dopuſzcżaiąc im onych pyſznych/ y wynioſłych Fáryzáyſkich ty=
tułow/ ktorzy ſię w tym kocháli/ kiedy racżono mieyſcem/ y ty=
tuły ozdobiono/ ktorych Fáryzeuſzow/ dźiśieyſzy náśládownicy
iáwni ſą. Nie byłá to tedy nigdy myśl páná Chriſtuſowá/ áby

miał

---

strona: 32

Wtora cżęść/ o rozmowie Lubelſkiey/

32.

miał kiedy Piotrá/ ábo ktorego z Apoſtołow nád innymi prze=
kłádáć y wynośić/ boby to wżdy był kiedy iáſnymi y wyráźliwymi
ſłowy opowiedźiał/ á on poſwarek ich/ ktorzy nie tylko przedtym/
ále y przy oſtátecżney wiecżerzy wſzcżynáli/ ſpieráiąc ſię między
ſobą o przełożeńſtwo/ roſtrzygnął/ y vśmierzył/ vkazawszy Pio
trá ná to obránego/ áby inſzym roſkázował/ y między imi przo=
dował: boby ſię iuż było więcey ſwárzyć Apoſtołom nie trzebá/
wiedząc páńſkie roſkazánie y poſtánowienie. Lecż iż to nie byłá
wola iego/ dla tego też nigdźiey/ y ſłowkiem naymnieyſzym tego
nie pokazał: ále záwſze do zgody/ y miłośći ich napomináiąc/ brá
ćią ſię im zwáć roſkazał/ wſzytkich zárowno pocżytáiąc/ y iednaki
vrząd (o cżym będźie niżey) ná nie wkłádáiąc. Co ſię dotycże ſłow
páná Chriſtuſowych/ v Math. 16. Tych właſne wyrozumienie/
z rzecży/ y z inſzych mieyſc piſmá święte^o/ pokazáć ſię może. Vwa=
żáiąc rzecż ſámę/ przypátrzyć ſię potrzeba/ pocżątkowi/ z ktorego
to ſłowá vroſły pánu Chriſtuſowi: iż ſtąd/ gdy Chriſtus pytał A
poſtołow ſwoich (nie Piotrá ſámego) Kimby go ſyná cżłowie=
cże^o być rozumieli: Piotr imienim wſzytkich/ wyznał go być Chri=
stuſem ſynem Bogá żywego/ dla cżego Chriſtus pan ono wy=
znánie Piotrowe (ktore nie z Piotrá/ ále z Bogá było) záleći=
wſzy/ tyż ſłowá przydawa. Tyś ieſt Piotr/ á ná tey opoce zbu=
duię zbor moy rć. Nie mowi tego/ ná tobie Pietrze/ ále ná tey o=
poce/ przez opokę pewnie/ ſámego śiebie rozumieiąc/ do ktore^o
wſzyſcy przyłącżeni/ y ná nim zbudowáni być máią/ ktorzykol=
wiek wiárą żywą/ weń wierzą/ y vſty ſwymi Piotrowego wyzná
nia poświádcżáią: Sercem bowiem wierzono bywa ku ſpráwie=
dliwośći/ á vſty wyznánie bywa ku zbáwieniu. O tákim tedy du=
chownym budowániu Chriſtus pan powiedał/ ktore nie ſłábe^o
fundámentu/ ále naymocnieyſzego potrzebuie/ tákiego ktory ni=
gdy poruſzony/ áni náwątlony być może: ábowiem ná tym fundá
menćie/ ná ſynu Bogá żywego/ wſzytkie dźiatecżki Boże/ przybu=
dowáne być máią/ y ná nim rość: y z niego pomnożenie bráć: zá
cżymby ták wárownie vbudowáne będąc/ oſtáć ſię mogły przeći
wko wſzytkim naiazdom ſzátáńſkim/ y branam piekielnym. Y
ktoż do tákiego fundámeutu z ludźi grzeſznych/ náwet y z Anio=

łow

---

strona: 33

X. K. P. z Ianem Niemoiowſkim.

33.

łow godny y ſpoſobny być może? oprocż ſámego Chriſtuſá pá=
ná/ ktory od Boga ná to wybrány/ y náznácżony ieſt/ duchem
bez miáry zápiecżętowány. Máiąc zupełność boſtwá w ſobie mie
ſzkáiącą/ y żywot oycowſki/ y wſzytkę moc/ ná niebie y ná źiemi od
oycá dáną. Ten ſam tylko/ może to budowánie/ to ieſt/ zbor wſzyt
kich wierzących ná ſobie znieść/ y od ſkázy záchowáć. A ći kto=
rzy Piotrá zá fundáment zborowy wyſtáwiáią/ dawáią tym znać
iż áni zborowey właſnośći/ áni fundámentu iego zacnośći/ áni
obycżáiu budowánia te^o/ vważáią áni rozumieią. Gdyż to budo=
wánie duchowne/ zbáwienne/ cáłe/ y gruntowne być ma/ tylko
wybránym Bożym właſne y ſłużące: á kiedyby to ná Pietrze być
miáło/ tedyby Piotr zbáwićielem był zboru Bożego/ y w Piotrá
by wierzyć potrzebá/ y w nim nadźieię pokłádáć/ o cżym y pomy
ſlić ſtrách/ boby to pachnęło ſrogim á nieznoſnym bluźnierſtwem.
Slabeby to było budowánie/ ktoroby ná Pietrze vbudowáne by
ło/ gdyż Piotr w teyże godźinie po wyznániu/ od páná ſzátánem
nazwan: y potym rychło ſproſnie y ſzkárádźie vpadł/ iż gdyby był
od páná nie zádźierzány/ áni rátowány/ pewnieby był od bran pie
kielnych przewyćiężony. A iákoż tedy będąc ſam ták ſłáby y kre=
wkim/ mogłby innych wſzytkich/ ná ſobie zádźierżeć/ y záchowáć?
Ileby ſię rázow fundáment záchwiał ábo zátrząſnął/ przyſzłoby
ſię domowi pádáć/ co możemy bacżyć/ z budowánia tego źiem=
ſkiego/ ktore/ kiedy namniey ſłáby fundáment ma/ nigdy wáro=
wne być nie może. Rzecż to tedy iáſna/ kto ſię tey rzecży/ to ieſt/
budowániu zboru páná Chriſtuſowe^v/ pilnie przypátrzy/ y przy=
ſtoynie tę rzecż rozſądźi/ nie będźie ták głupim/ áby miał/ o iákim
inſzym fundámenćie dumáć ábo rozumieć/ nád Iezuſá Chriſtuſá
ſyná Boże^o. Kiedy też poyźrzemy w mieyſcá drugie/ piſmá świę=
tego/náucżymy ſię tego z nich/ ktora to ieſt opoká prawdźiwa/
ná ktorey zbor páńſki wybudowány być ma.
Páweł Apoſtoł pierwſzego liſtu do Koryntow 3. Roz. ták
piſze: Abowiem gruntu innego/ nikt záłożyć nie może/ oprocż zá=
łożonego/ ktory ieſt Iezus Chriſtus/ rć. Tymi ſłowy Páweł ś.
wſzytkie ludzkie dumy/ ktoremi o inſzym fundámenćie dumáią/
zbija/ á ſámego páná Chriſtuſá/ iedynym tylko fundámentem

c

być

---

strona: 34

Wtora cżęść/ o rozmowie Lubelſkiey/

34.

być vkázuie. Toż y Piotr ś. mowi/ w liśćie ſwoim pierwſzym roz
dźia.2. Do ktorego przyſtąpiwſzy/ kámieniá żywego/ od ludźi lek
ce poważonego/ lecż od Bogá wybránego/ koſztownego/ y wy iá
ko żywe kámienie buduyćie ſię/ dom duchowny/ ofiárownictwo
święte/ ku przynoſzeniu duchownych ofiar rć. Słyſzymy iáko ſam
że Piotr/ tym pochlebcom ſwym/ á wykrętácżom gębę zámyka/
ktory nie śiebie/ ále Chriſtuſá/ opoką/ kámienim żywym názy
wa/ y nie do śiebie/ ále do Chriſtuſá ludźi przywodźi/ y ná nim ſię
budowáć roſkázuie: opiſuiąc ſpoſob budowánia tego/ duchowny
y zacny. Lecż/ mogłby ták rzec X. K. (iákoż z árgumentow iego
okázowáło ſię to) iż ia tego nie przę/ áby Chriſtus nie miał być
fundámentem zbáwiennym/ y przednieyſzym zboru ſwego/ w kto
rego wierzyć/ y ná nim ſię wiárą budowáć mamy: ále my Káto=
licy diſputuiemy z wámi/ o rządźie zborowym widźianym/ ktore=
go wedle porządku/ od Chriſtá páná poſtánowione^o/ potrzebá
ieſt/ ku wybudowániu/ y wyſtáwieniu domu tego duchownego/
gdyż nie duchem ſámym/ Chriſtus pan z wiernymi ſwymi ſię złą=
cża w iedno/ obycżáiem niewidźiánym: ále też vżywa do tego/
przepowiádánia ſłowá Boże^o: dla cżego poſługowánie poſtáno=
wił we zborze ſwoim/ przez ktore poſługowánie/ buduie ſię ćiáło
duchowne páná Chriſtuſowe/ iáko Páweł świádcży/ do Efe=
ſkich/ w 4. rozdźiale. O tákim tedy fundámenćie my Kátolicy
mowiemy/ ktory do rządu zborowego/ y zwierzchniego poſługo
wánia/ ieſt potrzebny. A ták wy przećiwnicy/ muśicie ábo tylko
ná duchownym złącżeniu/ z Chriſtuſem przeſtáć/ odrzućiwſzy
precż/ y náukę y rząd zborowy/ y ſzáfunek ſákrámentow: ábo ieſli
to chcećie przyznáć/ nie błądząc z onymi duchowniki/ iż we zbo=
rze páńſkim/potrzebne ieſt przepowiádánie ſłowá Bożego/ y ſzá=
fowánie ſákrámentow rć. Tedy też pozwolić muśićie/ drugiego
fundámentu/ ktory możemy názwáć/ fundámentem poſługowá
nia/ we zborze páńſkim: ktory nic nie vwłacża/ cżći y zacnośći pá
ná Chriſtuſowey.
Widźiſz cżytelniku miły/ iżeć tego nie cżynię/ ábych miał ár=
gumentá ſtrony przećiwney pokrywáć: y owſzem nie tylko to co
X. K. mowił przypominam/ ále y to com v drugich iego towá=

rzyſzow

---

strona: 35

X. K. P. z Ianem Niemoiowſkim.

35.

rzyſzow cżytał przywodzę/ á cżynię to dla tego/ aby ſię tá rzecż le
piey y doſtátecżniey pokazáłá. Iuż tedy ná ten wywod/ y obiek=
cyą/ ſprzećiwnikow odpowiádam. Nie przemy my te^o/ áby prze=
powiadánie ſłowá Bożego/ y ſzáfowánie ſákrámentow/ y rząd
zborowy/ potrzebne nie były: y owſzem ſą to chwalebne/ y święte
śrzodki/ przez ktore zbudowáne bywa obycżáiem pozwierzcho=
wnym budowánie Boże/ dla cżego też Apoſtoł Páweł śiebie/ y
z inſzymi towárzyſzmi zwał cooperarios dei, á Koryntcżyki budow
nim Bożym. Wſzákże pozwoliwſzy te^o/ nie idźie zá tym/ áby miey
ſce v Máth. 16. o inſzey opoce iedno o pánu Chriſtuśie/ rozumieć
ſię mogło: gdyż tám o zbawiennym/ mocnym/ wiecżnym budo=
wániu rzecż idźie/ iáko ſię to iuż wyżſzey/ á oſobliwie z ſłow Pio=
trowych (ktory duchownym budowánim názywa) pokazáło.
Ieſli idźie o náukę/ y o przepowiadánie ſłowá Bożego/ wiemy iż
ná to obráni byli Apoſtołowie od Chriſtuſá páná/ áby byli świád
kámi/ doſkonáłymi/ tych rzecży ktore ſłyſzeli/ y widźieli: bo ná to
wźięli zacną piecżęc duchá Boże^o/ áby idąc z Ewánielią po wſzyt
kim świećie/ fundáment prawdźiwy od Bogá záłożony/ oświad
cżáli y obwoływáli/ ſzcżyrze y doſkonále: á przed nimi Prorocy/
ná to od Bogá oſobliwie wzbudzeni bywáli/ áby świádcżyli o
tych rzecżách/ ktore ſię w Chriſtuśie pánu okázáć miáły/ iáko
Piotr o tym dawa znáć/ ná ktorych też robotę Apoſtołowie ná=
ſtąpili/ ich ośiewki zżynáiąc (iáko pan Chriſtus przypomina.)
Kto ſię tedy temu przypátrzy/ á ſpráwę Bożą vważy/ obacży iż
pan Bog obrał ſynowi ſwemu miłemu/ tákowe świádki/ ktore
wyſtáwiwſzy naprzod/ ná ich świádectwie/ wſzytko dálſze zboro
we vſlugowánie záſádźił/ to ieſt/ wprzod przez Proroki/ świád=
cżąc o Chriſtuśie pánu/ potym w wypełnieniu cżáſu/ poſłał ſyná
ſwego miłego/ przez ktorego wypełniwſzy to co był náznácżył/
przez drugie świádki/ to ieſt ápoſtoły/ náukę prorocką obiaśniał:
gdyż co oni zdáleká vpátrowáli/ to ći y ſłyſzeli/ y widźieli: á wſzák
że Prorocy/ y Apoſtołowie/ náukę ſwoię śćiągáli do pewne^o ce=
lu/ y do prawdźiwego zbáwiennego fundámentu/ od Bogá w
Syonie záłożonego Chriſtuſá páná. A iż oni byli przednieyſzymi
świádkámi tey prawdy: dla tego fundámentem z ſtrony náuki/

c 2

názwáni

---

strona: 36

Wtora cżęść/ o rozmowie Lubelſkiey/

36.

názwáni ſą. O cżym Páweł ś. do Efeſkich 2. rozdźia. ták piſze.
Przeto tedy/ iuż więcey/ nie ieſteśćie gośćmi/ y przychodniámi:
ále ná ſpoł mieſzcżány/ świętymi/ y domowniki Bożymi. Przybu=
dowáni ná fundámenćie/ Apoſtołow y Prorokow/ w ktorym
ieſt przednieyſzym węgłowym kámieniem/ ſam Iezus Chriſtus:
ná ktorym wſzytko budowánie/ ſpołu przyſtoſowáne rośćie w/
przybytek święty pánu rć. Z ktorych ſłow Apoſtolſkich/ to com
ia ſzyrſzymi ſłowy prowádźił/ znácżnie ſię okázuie: bo mowiąc o
budowániu domu duchownego/ wyſtáwia páná Chriſtuſá grun
tem tego budowánia/ á záśię mowiąc/ o śrzodkách poſługowá=
nia/ ktore poſługowánie/ w náuce pierwſzym względem zależy/
przypomina fundáment Prorocki y Apoſtolſki/ ná ktorym dom
Boży wybudowány bywa/ á to mamy rozumieć o náuce Proroc
kiey y Apoſtolſkiey/ ktora wſzytká prowádźi do Chriſtuſá páná/
y ludźi ná nim buduie. Iáko tedy Chriſtus ieſt fundámentem zbá
wiennym y duchownym zboru ſwoiego/ ták też Prorockie y Apo
ſtolſkie náuki ſą fundámentem zwierzchnim/ y świádectwem
doſtátecżnym/ ná ktorym káżdemu do Chriſtuſá przychodzące^v/
y ná nim ſię buduiącemu/ cále przeſtáwáć potrzebá/ á nád to ſię
nic nie domyſláć: á ná ten cżás poſługowánie zborowe/ wlaſne
y porządne będźie/ kiedy do tych pierwſzych/ y przednieyſzych ſług
Prorokow y Apoſtołow/ przyſtoſowáne będźie. Coż tu Kátoli=
cy ſtąd mogą zá Piotrem/ á pogotowiu zá Papieże wyćiągnąć?
gdyż tu z ſtrony poſługowánia/ nie ſáme^o Piotrá ále w wielkiey
licżbie mowiąc/ Proroki y Apoſtoły wſpomina. O cżym też Ian
w Ziáwieniu/ świádcży/ opiſuiąc Ieruzálem one niebieſkie przypo
miná mury ie^o/ o dwunaśćie grunćiech/ á te były imioná dwuna=
śćie Apoſtołow. Rozumiem że Kátolicy przez Jeruzálem niebie=
ſkie zbor wykłádáć będą: niechayże tedy ſłucháią duchá Bożego/
ktory/ fundáment zboru nie ſámego Piotrá/ ále dwunaśćie Apo
ſtołow pokłáda: á to o náuce/ y poſługowániu Apoſtolſkim ro=
zumieć ſię ma/ ktorych vrząd iednáki był/ bo wſzyſcy z iedną E=
wánielią poſłáni/ y iednáko vprzywileiowáni. Acż to bywa/ iż
między tymi/ ktorzy iednáki vrząd ná ſobie noſzą/ niektorzy mię=
dzy nimi z ſtrony oſobliwych dárow/ zacnieyſzymi ſą: iáko y Pá=

weł

---

strona: 37

X. K. P. z Ianem Niemoiowſkim.

37.

weł między Apoſtoły/ pewna rzecż iż nád wſzytkie inſze y nád Pio
trá miał oſobliwſze dáry/ y więcey niż wſzyſcy inſzy prácował/ á
przedśię áni fundámentem ſam iedynym/ áni głową zborową
był zwan. Tenże też do Gálátow piſząc/ przypomina Iákubá/
Piotra y Ianá/ o ktorych mowi/ iż ſię zdáli być ſłupámi/ á to pe=
wnie dla oſobłiwych dárow/ ktore między inſzymi Apoſtoły mie=
li. A ieſliby Papieżnicy z tego mieyſcá chćieli co zá ſobą bráć/ te=
dy ſię racżey záwſtydźić muſzą/ niż cżego tym mieyſcem dowieść.
Abowiem nie ſámego Piotrá poiedynkiem/ ále trzech licży/ á ie=
ſzcże Iákubá wprzod kłádźie.
Acż te^o zámilcżeć nie mogę/ iáko ſtąd nowy wykrętarz (bo
go ták prawdźiwie názwáć muſzę) Turrian nieiáki/ zá Piotrem do
wodu vżywa/ á to ſtąd/ iż Páweł Piotrá w pośrzodku wſpomi=
na/ ále ieſli to k rzecży/ y dźieći rozſądźić mogą/ bo tu nie iednego
Piotrá ſłupem/ ále trzech ſłupámi názywa/ to o Ianie/ co y o Pie
trze/ á o Pietrze co o Iákubie rozumieiąc: ále ſię podobno ten no
wy Doktor w Rzymie mieſzkáiąc/ przypátrzył ſwem^v Papieżowi/
ktory w pośrzod Kárdynałow/ z ſwoich páłacow wyiezdza/ y do
páłacow ſię wráca.
Iuż zá łáſką Bożą doſtátecżnymi/ y gruntownymi wywody
piſmá ś. zbiłá ſię tá dumá Papieſka/ o złym wyrozumieniu tych
ſłow: Ná tey opoce zbuduię zbor moy rć. Y właſne ſię ich wyro=
zumienie pokazáło. Teraz ſłowá dálſze/ ktore támże od Chriſtu=
ſá rzecżone ſą: Tobie dam klucże kroleſtwá niebieſkie^o: vpátro=
wáć y rozbieráć będę. Stąd/ iákich dowodow y wywodow X.
K. vżywał/ z przypominánia árgumentow iego (ktorem wyżſzey
położył) káżdy obacżyć może. Potrzebá tedy tego mieyſcá włá=
ſne wyrozumienie pokázáć. Naypierwey tedy vważaymy ſłowá
páńſkie/ ktory mowi/ D A M gdźie tylko ieſt obietnicá/ z kto=
rey obietnice/ żaden tego zámknąć nie może/ áby tylko ſámemu
Piótrowi dał/ bo mogł y drugim dáć (iákoż y dał) co Piotrowi
obiecał. Rzymiánie ſłowko ( tobie) rozćiągáią/ ále tego Chriſtus
nie przydał/ co zowiemy exoluſiuam particulam,ſámemu ábo Tylko,
bo y Piotrowi to co obiecał wypełnił/ y obietnicą tą ręki ſobie
nie zámknął/ áby inſzym tegoż dáć nie miał: dla te ^o y Piotrowi

c 3

y inſzym

---

strona: 38

Wtora cżęść/ o rozmowie Lubelſkiey/

38.

y inſzym Apoſtołom z Piotrem iednáko dał. O co nie długo ſię
ſpieráiąc/ poyźrzymy w wypełnienie tey obietnice/ á obacżymy
iż ſkoro/ po zmartwych wſtániu Chriſtus ſię w niey viśćił/ nie
Piotrowi tylko ále wſzytkim tęż moc y władzą zlecáiąc: o cżym
Ian święty piſze w 20. rozdźiale. A to powiedźiáwſzy tchnął/ y
rzekł im: Weźmićie duchá święte^o/ ieſli ktorych odpuśćićie grze
chy/ będą im odpuſzcżone/ ieſli ktorym zátrzymaćie/ będą zátrzy
máne rć. Tu iáwnie ſłyſzymy/ iż co Piotrowi obiecał/ nie Piotro
wi tylko/ ále wſzytkim wobec Apoſtołom dał/ gdyż rozwięzáć/
ábo grzechy odpuśćić/ záśię zwięzáć/ ábo grzechy zátrzymáć/ ie=
dnęż rzecż znácżą. A kto ſię pilnie przypátrzy ſłowu Boże^v/ nay=
dźie we zborze páńſkim/ dwoiáki ſpoſob zwięzowánia y rozwięzo
wánia: Ieden ieſt poſpolity powſzechny/ w przepowiádániu E=
wánieliey. Ewánielią bowiem ſzcżyrze/ y prawdźiwie opowiádáć
nic innego nie ieſt/ iedno káiącym ſie grzechow ſwoich/ á wierzą=
cym w páná Chriſtuſá/ oświádcżáć z łáſki BOżey odpuſzcżenie
grzechow. á záśię niewiernym y niepoſłuſznym/ groźić potępie=
nim: á to ieſt związánie/ ábo grzechow zátrzymánie.
Wtory ſpoſob związánia y rozwiązánia/ do dyſcypliny zbo=
rowey należy/ kędy grzeſzące ktorzy nie ſłucháią rády y nápomi=
nánia zborowe^o/ Chriſtus wyłącżáć roſkázuie/ co też ſamże Chri
ſtus pan/ v Máth. w 18. związánim názywa. Ty dwá ſpoſoby v
ważáiąc/ zá ktoryby ſię kolwiek pochlebcá Piotrow (ábo rácżey
Papieżá Rzymſkiego) viąć chćiał/ tedy Piotrowi nic nád inſze
nie przycżyni. Bo ieſli idźie o przepowiádánie Ewánieliey/ tedy
nie ſamemu Piotrowi/ ále wſzytkim Apoſtołom ten vrząd zwie
rzony ieſt: ktorzy przez Ewánielią ćieſzyli wierzące/ o łáſce Bo=
żey/ y o odpuſzcżeniu grzechow one vpewniáiąc/ á niewiernym/
kaźnią Bożą y potępienim grożąc/ á nie tylko to cżynili Apoſto
łowie ále y inni pomocnicy ich/ nie rádząc ſię oto Piotrá áni od
niego/ ná ten vrząd potwierdzenia biorąc/ iákoby to koniecżnie
powinni byli vcżynić/ kiedyby to prawdá byłá/ co przećiwnicy
powiádáią/iż moc tá duchowna we zborze páńſkim/ Piotrowi
pierwſzym względem/ iáko przednieyſzemu zwierzona/ á prze zeń
y przy nim drugim vżycżona/ o cżymeſmy ſłyſzeli w dowodźiech

X. K.

---

strona: 39

X. K. P. z Ianem Niemoiowſkim.

39.

X. K. Ale iż w onym zborze Apoſtolſkim/ nic o tákiey zwierzchno
śći Piotrowey nie ſłychano áni myſlono: dla te^o káżdy Apoſtoł
y Ewánieliſtá/ y náucżyćiel/ y páſtyrz prawdźiwy/ iednáką moc
mieli/ przez przepowiádánie Ewánieliey/ grzechy odpuſzcżáć/ y
zátrzymawáć: iáko y po dźiś dźień wſzyſcy prawdźiwi ſzáfárze ſło
wá Bożego/ tęż moc máią/ bo inácżey náuká ich nie byłáby po=
żytecżna áni zbáwienna. To co ſię tknie pierwſzego ſpoſobu z ſtro
ny przepowiádánia Ewánieliey/ ktora tákże inſzym Apoſtołom/
y z tąż mocą iáko y Piotrowi zwierzona byłá. Ieśli ſię też przeći=
wnik vymie zá wtory ſpoſob/ to ieſt/ będźie chćiał mowić/ o dy=
ſcyplinie zborowey/ tedy y tym Piotrá nie vbogáći. Bo nie tyl=
ko Piotrowi/ ále áni Apoſtołom tylko/ ábo náucżyćielom ſá=
mym/ ále wſzytkiemu zborowi ſwemu/ pan Chriſtus tey władzy
zwierzył/ y o tym obietnicę vcżynił/ cże^o ſię náucżyć możeſz v Má
the. 18. rozdźiale. Dla cżego Páweł Apoſtoł/ gdy miał dyſcypli
nę zborową exequowáć/ nád onym wyſtępnym Koryntcżykiem/
nie ſam tego cżynił/ ále ſię wſzytkiemu zborowi/ w imię páńſkie
zgromádźić kazał. Lecż xięża Rzymſcy/ ſámi to ſobie tylko zácho
wuią/ nie rádząc ſię o to nikogo. Ale ſię to tym zeydźie/ ktorym
wſzytko wolno. Iuż mym zdánim/ o wyrozumieniu/ w cżym praw
dźiwe zwięzowánie/ y rozwięzowánie należy doſyć.
Słowá Chriſtuſá Páná/ ktore mowił do Piotrá/ v Ianá
w 2o. rozdźia. Owce mu ſwoie zlecaiąc/ y páść roſkázując/ nic ku
tey zwierchnośći Piotrowey/ ktorąby nád wſzytkimi mieć miał/
nie ſłużą áni należą. Páść bowiem owce/ ſłowo wźięte od podo
bienſtwá ludzkiego/ nic innego nie znácży/ iedno vcżyć/ á pracę
o nich przyſtoyną ſłowem boży onych rządząc/ y doglądáiąc/ po=
deymowáć: ſkąd też piſmo naucżyćiele Páſtyrzmi názywa. Iáko
tedy nie ſam Piotr vcżył/ ták też nie ſam páſł owiec páná Chri=
ſtuſowych/ boby też te^v był nigdy doſyć vcżynić nie mogł. Páśli
inſzy Apoſtołowie/ y pomocnicy ich/ á między wſzytkimi Páweł
Apoſtoł/ ktory o ſobie przypomina/ iż więcey niż wſzyſci inſzy prá=
cował: á pracę y robotę ſwoię/ ktorą około zborow páńſkich po=
deymował/ w liśćie do Korintcżykow/ páśieniem názywa/ mo=
wiąc. Ktoż páśie trzodę/ á mlekáby pożywáć nie miał? rć. był Nie

był

---

strona: 40

Wtora cżęść/ o rozmowie Lubelſkiey/

40.

był tedy Piotr nigdy powſzechnym páſtyrzem/ owiec páná Chri=
ſtuſowych: á gdyby co tákiego przećiwnicy o Pietrze/ co Páweł
o ſobie mowi/ ználeźli/ iśćieby wykrzykáli. Páweł bowiem o ſo=
bie powieda/ w 2. liśćie/ do Koryntow 12. rozdź. Iż miał ſtáránie
o wſzytkie zbory. A przedśię z tych ſłow Páwłowych powſzech=
nym/ y nayprzednieyſzym Paſtyrzem/ wyznáwać go/ y iemu to
przypiſowáć/ áni ſię godźi/ ani Páweł/ ſobie tego przywłaſzcżał.
Dowod X. K. ktory ſtąd brał/ iż Chrſſtus Pan potrzykroć
Piotrowi mowił/ Páś owce moie rć. Ku tey rzecży nie ſłuży. Nie
chay poſłuchaią Auguſtiná/ iáko to mieyſce wykłáda: piſząc ná
Ianá ś. Additur ternae negationi, terna confeſsio, ne minus amori ſerui-

12:

at lingua, quàm timori. A dobrze to Auguſtin nápiſał/ bo tego byłá
potrzebá/ temu/ ktory ſię páná potrzykroć záprzał/ á iuż dáley
godźien nie był ſam w ſobie/ áby był miał być Apoſtołem zwan/
bo wiemy ſłowá páná Chriſtuſowe/ cżym tákowym groźi/ ktorzy
by ſię go przed ludźmi przeli. Nie nieśie to tedy oſobliwey iákiey
ſławy/ y powagi Piotrowi/ ále go rychley vniża/ gdy go potrze
bá było ná vrzędźie Apoſtolſkim z ktorego iuż był wypadł znowu
poſtánawiáć: y nie bez przycżyny Ewánieliſtá piſze/ iż ná cżęſte
páńſkie pytánie wzdrygał ſię Piotr. Mogłbych więcey ná to miey
ſce piſáć/ ále mym zdánim iuż o tym doſyć. Zá cżym y to zámknąć mogę/
iż ſię iuż doſtátecżnie okazáło/ iż Chriſtus pan nigdy Pio
trowi/ żadney zwierzchnośći nád Apoſtoły nie zlecał: áni go zá
powſzechnego Páſtyrzá/ wſzytkiemu zborowi ſwe^v/ wyſtáwiał.
Kte^v y ná ty mieyſcá ktore przećiwnicy zá ſobą biorą/ doſyć ſię
doſtátecżnie odpowiedźiało. Acż iákom wyżſzey námienił/ zdoby
wáią ſię nowi Papieſcy pochlebnicy/ ſzperuiąc we wſzytkim pi=
ſmie cżymby tę ſwoię głowę zmyſloną/ przypſtrzyć y zálećić mo=
gli/ wſzákoż kto z rozſądkiem ich piſmá cżyta/ obacży ſnádnie/ iż
ſwymi árgumenty godnieyſzy śmiechu niż odpowiedźi: cżego zná-
cżny wizerunk każdy mieć może/ cżytáiąc kśięgi Antoniuſa Sadce-
la, zacnego y vcżonego mężá/ ktore piſał przećiwko/ wykrętom/
iákiegoś Turriana, ktorego práwie iáko z ſzelmy/ y gęſtego ćiernia
rozmáitych wykrętow y zamiotow ludzkich/ zá gárło vchwyći=
wſzy/ wywlokł/ y káżdemu bácżnemu cżytelnikowi/ práwie ogo=

lonego

---

strona: 41

X. K. P. z Ianem Niemoiowſkim.

41.

lonego y obnáżonego/ odiąwſzy mu wſzytkie árgumentá/ ná po=
śmiech wyſtáwił.
Odpráwiwſzy iuż pierwſzą cżęść/ z ſtrony Piotrowey oſoby/
to ieſt/ okazawſzy iż o tey zmyſloney zwierzchnośći iego nic ſię z
ſłow Páná Chriſtuſowych pokázáć nie mogło: iuż to pokázo=
wáć będę iż Piotr iako prawdźiwie tey włádzy y zwierzchnośći
(o ktorey przećiwnicy dumáią) od páná zleconey nie miał/ ták
iey też nigdy nie vżywał. Nigdy ſię to z piſmá świętego nie po=
kázuie/ á oſobliwie z ſpraw Apoſtolſkich/ áby Piotr Apoſtoły w
vrzędźie ich potwierdzał/mocą iákiey przełożoney zwierzchnośći
y władzy oſobliwey: ábo iżeby kiedy pro autorithate roſkázowáć
miał/ y innych mocą ſwą właſną wyſyłáć/ y z ſpraw/ y poſtępkow
ich licżby ſłucháć. Y owſzem rzecż ſię przećiwna pokázuie/ bo cży
tamy iż Piotr iednego cżáſu poſłány był weſpołek z Ianem/ od
inſzych Apoſtołow/ do Sámáryey: tákże nie przed Piotrem/ iá=
ko przed zwierzchnim iákim doźorcą ſpráwowáli ſię drudzy/ ále
cżytámy/ iż Piotr będąc obwiniony/ od wſzytkiego zboru Iero=
zolimſkiego/ z pokorą o ſobie obmowę cżynił/ o cżym ták nápiſá
no z ſpraw Apoſtolſkich 11. rozdźia. A gdy Piotr przyſzedł do Ie
ruzálem/ wſpieráli ſię z nim ći ktorzy byli z obrzezánia/ mowiąc:
Ześ wſzedł do mężow nieobrzezánych/ y iadłeś z nimi. A pocżą
wſzy Piotr/ wſzytko im porządkiem przełożył rć. Nie znácży ſię
tu ſtąd Piotrowá zwierzchność/ y powagá: Bo by mu ſię było
nie trzebá ſpráwowáć/ ále rácżey powiedźieć: nie wáſzá rzecż mnie
ſtrofowáć/ bo nie ia wam z moich ſpraw/ y poſtępkow/ ále wy
mnie powinniśćie licżbę cżynić. Nie pokázowáłá ſię w Pietrze
Papieſká hárdość/ y nádętość/ ktorzy to o ſobie twierdzą/ iż oni
wſzytkich ſędźić/ á onych nikt winować/ by też co naygorſzego v=
cżynili/ nie może. Tegoż Piotrá/ gdy nieporządnie w Antyochy=
ey poſtępował/ Páweł beśpiecżnie ſtrofował/ co on ſkromnie od
niego przyiął. Y ktożby dźiś Papieżá Rzymſkiego beſpiecżnie/ y
w ocży ſtrofowáć/ y iemu ſię ſprzećiwić śmiał/ źleby ſię tego wa=
żył/ racżey przed nim vpádáć/ y nogi iego pocáłowáć muśi.
Wiele rzecży onych cżáſow/ działo ſię dobrych y pożytecż=
nych/ ták w náwrácániu niewiernych/ iáko w potwierdzeniu wier

f

nych/

---

strona: 42

Wtora cżęść/ o rozmowie Lubelſkiey/

42.

nych/ przez ręce Apoſtołow/ y innych pomocnikow ich. Filip
náwroćił Sámáryą/ drudzy záſzli áż do Pogánow/ y tám zánieśli
Ewánielią: á cżyniąc to/ nie rádźili ſię o to Piotrá oſobiwie: iá=
ko dźiśieyſzy Papieſcy Biſkupi/ y Doktorowie cżynią/ ktorzy ni=
cżego ſię cżynić nie ważą bez vtwierdzenia/ y diſpenſácyey Papie
ſkiey.
Wſzcżynáły ſię też onych cżáſow rozmáite gadki/ y roznice/
we zborzech Apoſtolſkich/ ktore nie przez Piotrá decydowane/
y roſtrzygnione bywáły/ ále ſię to cżęśćiey dźiáło przez Páwłá/
ktory w onych zborzech pogáńſkich/ wiele roznic/ y gadek rozmá
itych ſam vśmierzył y roſtrzygnął.
A w kroleſtwie Papieſkim/ poki mu ſię to zyść mogło/ nie
mogła ſię żądna rzecż nowa wſzcżąc/ o ktoreyby on niewiedźiał:
y owſzem/ wſzytkie roznice/ nie tylko między ſwoią xiężą/ ále mię=
dzy Krolmi/ y Xiążęty rozſądzáć chćiał: y dziś radby tey zwierz=
chnośći vżył/ ále chwałá pánu Bogu/ iż ſię wiele Krolow y Xią
żąt obacżyli/ ktorzy iuż z obedyencyą do Rzymu nie poſyłáią. Ale
wroćmy ſię do Piotrá/ ktory żadney władzey y zwierzchnośći tá
kowey/ iáką mu Papieżnicy/ nieſłuſznie przypiſuią nie vżywał. O
cżym ieſliby ieſzcże kto w wątpił/ liſty Páwłá ś. do Koryntcżykow
y do Gálátow/ z tey wątpliwośći wyiąć go mogą/ w ktorych to
Páweł vkázuie/ iże nie był ni wcżym podleyſzy Piotrá/ y inſzych A
ſpoſtołow. Szátanći to był pocżął wnośić/ przez fałſzywe náucży
ćiele/ ktory pod imienim Piotrowym/ y inſzych Apoſtołow/ przy
chodząc do zborow onych/ ktore Paweł ſzcżepił/ chćieli Páwłá
y náukę iego ſzczyrą ohydźić. Ale ſię im Paweł mocno záſtáwiał/
y náuki ſwoiey zacność y vtwierdzenie/ nie od Piotrá/ ále od Bo
gá y od Chriſtuſá vkázował: A Piotrá weſpołek z ſobą w iedney
licżbie pokłádał/ ták piſząc: Co ieſt Piotr? co ieſt Páweł? iedno
ſłudzy Chriſtuſowi rć. Y záśię: Y Piotr y Páweł wáſzy ſą/ á wy=
śćie Chriſtuſowi/ á Chriſtus Boży rć. Stąd ſię doſtátecżnie po=
kázuie/ iż Páweł ś. nie znał żadney eminencyey Piotrowey/ kto=
rey ſię też Piotr ś. nie domágał/ ále iáko ſam nie pánował/ ták y
drugich od pánowánia we zborze/ y nád zborem odwodźił. O
cżym ſłowá iego właſne swiádcżą/ 1.Piotr 5. Stárſzych ktorzy

między

---

strona: 43

X. K. P. z Ianem Niemoiowſkim.

43.

między wámi/ proſzę ia tákże ſtárſzy/ y świádek vćiſkow Chriſtu
ſowych/ y vcżeſtnik chwały oney ktora ſię ma obiáwić: páśćie
ſtadko Boże/ ktore ieſt v nas: doglądáiąc go/ nie poniewolnie
ále dobrowolnie/ áni z zyſku ſzkáráde^o/ ále z vmyſłu ochotnego/
áni iákoby opánowawſzy dźiedźictwo/ ále wzormi będąc ſtadku:
á gdy ſię okaże on przednieyſzy páſtyrz/ odnieśiećie niewiędną=
cą koronę chwały. Tá náuká Piotrá ś. wyświádcża go od wſzel
kiey pychy/ y nádętośći ludzkiey/ ábowiem nie przekłáda ſię nád
inſze/ rácżey iednákie^o tytułu z nimi vżywa: Pánowánia nád dźie
dźictwem/ to ieſt/ nád zborem zákázuie. A iáko práwy Apoſtoł
paná Chriſtuſow/ nie roſkázuie ále prośi y vpomina/ áby wſzyſcy
ſtárſzy zborowi páśli ſtadko páńſkie/ wiernie y pilnie go dogłądá
iąc/ chcąli zápłátę prac ſwoich odnieść/ w on dźień/ gdy ſię oka=
że przednieyſzy páſtyrz pan náſz Iezus Chriſtus. A gdy pánu Chri
ſtuſowi przyznawa naywyżſze y nayprzednieyſze páſtyrſtwo/ znać
iże śiebie ſáme^o niewywyżſzał/ ále ſpolnie z drugimi/ páſł owiecż=
ki páńſkie/ ná onego iednego przednieyſzego páſtyrzá pogłądá=
iąc/ y od niego ſię nagrody ſpodźiewáiąc. Z żadney tedy ſpráwy
y poſtępku Piotrowego/ tákże y z náuki iego/nigdy tey zmyſlo=
ney zwierzchnośći przećiwnicy dowieść nie mogą.
Páweł ś. opiſuie pokilkákroć przełożone zborowe właſne
im tytuły náznácżáiąc: á oſobliwie do Efeſkich/ w 4. rozdźiale
opiſuie: Apoſtoły/ Proroki/ Ewánieliſty/ páſtyrze/ Doktory rć.
A ná inſzym mieyſcu przypomina y Dyákony/ á tey wtorey wi=
dźiáney głowie/ żadne^o ſłowká nigdźiey. Ktora gdyby byłá ták
potrzebna (iáko Papieżnicy vcżą) wprzod ią był miał położyć/
y miánowáć. Lecż Páweł ś. y ze wſzytkimi świętymi/ inſzey gło=
wy nie ználi/ we zborze paná Chriſtuſowym/ nád onę iedyną/ ży=
wą/ naświętſzą głowę: Ktora iáko wſzytkim ćiáłem rządźi: ták
też wſzytkiemu ćiáłu wobec/ y każdemu cżłonkowi zoſobná/ moc
y obżywienie dawa.
Mać pan Chriſtus w piſmie świętym rozńe tytuły/ ktore od
podobieńſtwá rzecży ćieleſnych źiemſkich/ duch Boży bierze/ y
pánu Chriſtuſowi przywłaſzcża/ iáko zowiąc go páſtyrzem/ Do
zorcą/ Miſtrzem Náuczyćielem rć. Ktore zwierzchni vrząd ie^o

f 2

znácżą

---

strona: 44

Wtora cżęść/ o rozmowie Lubelſkiey/

44.

znácżą. W ktorych názwiſkách pan Chriſtus/ po cżęśći ſpołku
ie z drugimi: Abowiem ma we zborze ſwoim tákowe/ przez kto
re vrząd zwierzchniego poſługowánia odpráwuie/ dla cżego ie
też tytuły ſwymi niektorymi racży/ názywáiąc ie Páſtyrzmi/ Do=
zorcámi/ y náucżyćielmi rć. Ale ſą inſze tytuły pánu Chriſtuſowi
ſámemu właſne/ ktorymi ſię oná iego niebieſka duchowna ſpołe=
cżność/ ktorą z wierzącymi ma/ opiſuie y okázuie: A ty ſą/ iż ieſt
Głową/ Małżonkiem/ Winną máćicą: tákowe názwiſká/ przez
ktore ſię ono duchowne złącżenie y ſpoienie z Chriſtuſem pánem
y iego ſpołecżność święta/ ze zborem wyraża/ żadnemu cżłowie=
kowi nędznemu/ śmiertelnemu/ oprocż bluźnierſtwá przywła=
ſzcżone być nie mogą. Gdy bowiē mowimy o Głowie zborowey/
muśimy táką głowę wyſtáwić/ iákiey to ćiáło potrzebuie. A iż
ćiáło cżłowiecże/ bez głowy być nie może: tákżeć y zbor/ bez gło=
wy ſwoiey páná Chriſtuſá/ żywotá prawdźiwego/ z ſtrony obży=
wienia/ y pomnożenia/ vżywáć nie może. A głowá tá náſzá Chri
ſtus pan/ ieſt tákiey mocy y zacnośći/ iż iáko wſzytkich rzędźić/
bo ieſt pánem żywych y vmárłych: ták też wſzytkiego wſzytkim
doſtátcżyć może/ o cżym znácżnie duch Boży mowi/ przez Páwłá
ś. w liśćie do Efeſkich w 4. ták piſząc: Abyſmy więcey nie byli
dźiećmi/ kołyſzącymi ſię/ y chwieiącymi/ káżdym wiátrem náuki
przez ludzkie oſzukánie/ przez chytrość/ ku podeśćiu błędem: Ale
záchowywáiąc prawdę w miłośći/ rośćmy w onego we wſzyt=
kim/ ktory ieſt głową/ Chriſtus/ z ktorego wſzytko ćiáło ſpołu
przyſtoſowáne y ſpołu złącżone/ w káżydym ſpoieniu/ według ſkut
ku vſługowánia/ w miárce káżdey zoſobná cżąſtki/ cżyni pomno
żenie ćiáłá/ ku zbudowániu ſámego śiebie przez miłość rć. Apo=
ſtoł ś. opiſawſzy trochę wyżſzey vrzędniki zborowe ku poſługo=
wániu dane/ pożytki tego poſługowánia przypomina/ wſzytkę
tę robotę śćiągáiąc do iedyney głowy: z ktorey cżłonki wſzytkie
moc y obżywienie/ wzroſt y pomnożenie biorą. A piſał Apoſtoł
do żywych/ á przedśię im głowy iákiey widźianey ná źiemi nie wy
ſtáwiał: iáko ći cżynią ktorzy Chriſtuſá w niebie wyznawáiąc/ zdá
dzą ſię ſobie dálekimi od niego/ mocy iego duchowney w ſobie
nie doświádcżáiąc: dla cżego/ widźiáney iákiś głowy widźiáne^v

ćiáłu

---

strona: 45

X. K. P. z Ianem Niemoiowſkim

45.

ćiáłu (iáko oni mowią) potrzebuią. W cżym głupſtwo ſwe y nie
wiárę pokázuią: bo kiedyby w nich byłá prawdźiwa wiárá/ do=
ználiby Chriſtuſá w ſobie mieſzkáiącego/ y onych duchem ſwoim
rządzącego y obżywiáiące^o: y nie ſzukáliby od ludźi śmiertelnych
cáłey poćiechy/ y doſkonáłego rátunku/ w krewkośćiách y dole=
głośćiách ſwych/ wiedząc y znáiąc/ iż to tylko ten ſam ſpráwić
może/ ktory wie y zna wſzytkie krewkośći y doległośći náſze/ kte
mu chce y może/ ſwoich wſzytkich rátowáć/ co wſzytko ná praw=
dźiwą głowę należy. Páweł święty znał y cżuł/ tákową moc/ tey
świętey zacney głowy/ gdy mowił: Zywę iuż nie ia/ ále żywie we
mnie Chriſtus. A ná drugim mieyſcu: Nie śmiałbych nic ſłowem
ábo vcżynkiem/ cżegoby pan Chriſtus nie ſpráwił we mnie. Wy
konywa tedy pan Chriſtus w wiernych ſwoich/ y wykonywáć bę
dźie/ áż do ſkońcżenia świátá/ to wſzytko co ná prawdźiwą gło=
wę należy/ á wikáryego ábo ſubſtitutá/ ná ſwe mieyſce ku táko=
wey ſpráwie nie potrzebuie.
Mieyſce z liſtu pierwſzego do Koryntów w 12. rozdźiale nic
do tey rzecży/ ktorą X. K. wyſtáwić chce/ nie należy: Abowiem
nie vpátrzywſzy przedśięwźięćia Apoſtolſkie^o/ dáleko ſię vnioſł/
od wyrozumienia prawdźiwe^o/ co nie tylko ná tym mieyſcu przy
dáło ſię X. K. ále ſię to wſzytkim przydawa/ ktorzy nie vpátru=
iąc celu/ do ktorego duch Boży zmierza: áni wedle ſznuru wiáry/
y nie z cáłego piſmá wyrozumienia dochodzą/ ále ſię zá ſłowká
niektore/ źle wyrozumiáne chwytáiąc/ vſtępić y zábłędźić muſzą.
Iáko y X. K. ná tym mieyſcu vcżynił. Páweł bowiem ná miey=
ſcu tym/ piſze przećiwko pyſze duchowney: ktorą w onym zborze
Koryntſkim wynośili ſię niektorzy/ nádymáiąc ſię z onych ducho
wnych dárow/ ktore im były vżycżone/ á gárdząc tymi/ ktorzý
tákowych dárow nie mieli. Nápomináiąc ich tedy ku zgodźie y
miłośći/ bierze podobieńſtwo od ćiáłá cżłowiecżego/ w ktorym
choćiaż ſą cżłonki zácnieyſze iedne niż drugie: A przedśię cżłonki
przednieyſze podleyſzymi nie gárdzą/ áni podleyſze zácnieyſzym nie
zayźrzą: cżego y we zborze páná Chriſtuſowym przeſtrzegáć po=
trzebá/ áby ći ktorzy więtſzymi dáry opátrzeni ſą/ nie nádymáli ſię
y mdleyſzych bráćiey nie lekce ſobie ważyli/ áni imi gárdźili: A

f 3

bráćia

---

strona: 46

Wtora cżęść/ o rozmowie Lubelſkiey/

46.

bráćia záśię mnieyſzy/ áby przednieyſzym dárow zacnych nie zay=
źrzeli. To ieſt prawdźiwe wyrozumienie mieyſcá tego/ co każdy
obacży/ gdy ſię ſłowom Apoſtolſkim/ ktore wprzod y ná zad idą
przypátrzy. Iákoż y Oycowie niektorzy/ ták to mieyſce wykła=
dáli. Cże^oX. K. nie vpátruiąc/ nieſłuſznie á nieprzyſtoynie miey
ſcá tego vżywał: Gdyż állegorye y podobieńſtwá w piſmie świę
tym przywodzone/ nie máią być wedle cżyiego zdánia y upodo=
bánia wykładáne/ áni ná inſzą ſtronę przećiągáne: ále z właſne^o
wykłádu piſárzá tego ktory ich vżywa/ ábo z inſzych mieyſc iá=
ſnych piſmá święte^o. A iż ná tym mieyſcu to podobieńſtwo ſám
Apoſtoł wykłáda/ iáwnie dawáiąc znáć do cżego ie ſtoſuie/ nie
trzebá ſię cżego inſzego domyſláć: Bo o wtorey widźiáney zmy=
ſloney głowie zborowey nigdy Apoſtoł nie myſłił/ ktory wſzędźie
we wſzytkim piſmie ſwoim/ iedyną/ doſkonáłą/ żywą głowę pá=
ná Iezuſá Chriſtuſá wyſtáwia. A iż też X. K. chćiał wyrozumie=
nia ſwego tym dowodem podeprzeć: iż Chriſtus mogłby ſię bez
wſzytkich ludźi obyść/ á głowá tá ktorą Apoſtoł przypomina/
nie może nogom rzec/ nie trzebá mi was: Skąd X. K. tákie zám-
knienie cżynił/ iż to nie o pánu Chriſtuśie/ ále o inſzey głowie wi=
dźiáney/ widźiánego ćiáłá/ rozumieć ſię ma. Tákowy dowod X.
K. nie z piſmá świętego/ ále z rozumu cżłowiecżego wzięty ieſt:
Choćia bowiem Chriſtus pan/ będąc wſzytką zupelnośćią dá=
row y mocy od Oycá ſwego niebieſkie^o vracżony/ doſtátek wſzyt
kiego w ſobie ma: przedśię z ſtrony ſpołecżnośći/ y zwiąſku du=
chownego/ ktory z wiernymi ſwymi/ iáko głowá z ćiáłem ma/
bez wiernych ſwoich cżłonkow być nie może: On bowiem będąc
tym ktory nápełnia wſzytko we wſzytkich ćiáłá zupełnego ſwego
duchownego dopełniáiąc/ wſzytkich cżłonkow ſwoich/ do śiebie
iáko do głowy/ przypaiáiąc y wſzcżepiáiąc w ſię: A iáko ćiáło
cżłowiecże/ bez namnieyſzego cżłonká/ cáłym y zupełnym ćiáłem
być nie może: ták też Chriſtus pan/ bez namnieyſzego cżłonecż=
ká/ ćiáłá tego ſwego duchownego/ zupełnie wyſtáwić y wybudo=
wáć nie może: Dla tego też żaden z tych/ ktoremu Oćiec oddał/
nie zginie/ ále prze zeń záchowány będźie/ áż do żywotá wiecżne^o:
ktorey ſpołecżnośći náſzey z Chriſtuſem táięmnicę/ gdyby X. K.

rozumiał

X. K. P. z Ianem Niemoiowſkim.

47.

rozumiał/ nigdyby ták nieprzyſtoynie y niewłaſnie árgumento=
wał.
A iużby doſyć być mogło/ ku okazániu/ y złe^o wyrozumienia/
y niewłaſnego przywiedźienia mieyſcá te^o: wſzákże to ieſzcże przy
dam/ cżym nikcżemność árgumentu tego pokázáć ſię może.
Ieſli ná tym mieyſcu/ przez głowę chce X. K. rozumieć/ ie=
dne^o tylko cżłowieká widźiánego/ á miánowićie Piotrá: tedy też
wedle proporcyey ćiáłá cżłowiecże^o/ muśiałby też okázáć/ onych
cżáſow we zborze tych/ ktorzy ná mieyſcu dwu ocżu/ dwu rąk/
dwu nog rć. byli. A ieſli ná mieyſcu ocżu/ mogło ich więcey być
niż dwá/ tákże miáſto dwu rąk więcey niż dwá rć. Tedyby też wię
cey tych głow widźianych/ niż iedná/ być muśiáłá. Nádto gdy
to podobieńſtwo Páweł ś. wyſtáwił zborowi Koryntſkiem^v/ ſzło
by zá tym/ iże w Koryntćie/ tá widźiána głowá byłá: Piotr ni
gdy podobno w Korynćie nie był/ przyſzłoby przez widźiáną gło
wę/ rozumieć ſtárſzego Dozorcę we zborze Korintſkim: A ták
wedle tego podobieńſtwá/ á wykłádu X. K. przyſzłoby/ w káż=
dym zborze widźiáną głowę poſtánowić/ á Biſkup Rzymſki po=
dobnoby muśiał być głową/ wſzytkich inſzych głow názwány/ o
iákim monstrum do tego cżáſu ſłycháć nie było? áby głowá gło=
wy potrzebowáłá/ ále poſpolićie ćiáło/ głowę nád ſobą miewa.
A ták X. K. niechay vważa/ iáko nieprzyſtoyne rzecży idą/ z te=
go iego árgumentu/ ktory z nowey fábryki Miſtrzá ich Turria=
ná wykowány/ ná iego ſię háńbę iáko inſzych wiele obroćić muśi.
Mieyſce v Máth. w 28. gdźie Chriſtus z Apoſtoły być obie=
cuie/ áż do ſkońcżenia świátá/ nic X. K. nie ſłuży: bo ná ten cżas
nic o wyrozumieniu prawdźiwym/ mieyſcá te^o nie mowiąc/ cho=
ćiabych tego X. K. pozwolił (o cżym trzebáby wiele mowić) iż
záwſze we zborze páńſkim tákowi być muſzą/ ktorzy mieyſcá A=
poſtolſkie záśiádáią: tedyby tho przedśię ſtolice Papieſkiey nie
podpárło/ y owſzem tákim dowodem/ iáko mocnym Táránem
vderzoná/ vpáść/ y obálić ſię muśi. Bo gdy Chriſtus Apoſtoły
ſwoie wyſyłáiąc/ wſzytkim iednakie roſkazánie dawáł/ ná iedná=
kim vrzędźie onych poſtánawiáiąc/ żadnego tám zwierzchniego
między nimi nie wſpomináiąc: ſzłoby zá tym/ iż ći ktorzy ſobie A=

poſtolſkie

---

strona: 48

Wtora cżęść/ o rozmowie Lubelſkiey/

48.

poſtolſkie mieyſcá przywłaſzczáią (ieſliby práwdźiwie ná nich zá
śiedli) iednáki vrząd/ máiąc/ iednákiey cżći y doſtoynośći być
muſzą/ a ták godny namieſtnik Ianow/ Iákubow/ Bártłomie=
iow iáko y Piotrow. Wykręt to tedy ieſt Papieſkich Zofiſtow/
áby Biſkupi inſzy ná mieyſcu Apoſtolſkim/ á Papież ná mieyſcu
Piotrowym vśieść miał. A kiedyby ich kto ſpytał: Arcybiſkupo
wie/ Opátowie/ Pátryárchowie/ Metropolitáni/ ná oſtátek no
wa creáturá Papieſka Kárdynáłowie/ ná cżyich mieyſcách záśie
dli? podobno ći wſzyſcy z ſtolice Rzymſkiey/ iáko z drzewá gáłą=
ſki wyroſli.
Odpráwiwſzy iuż tedy pierwſzą cżęść tey náſzey controwerſi=
ey/ to ieſt o oſobie Piotrowey/ w ktorym ſię to nigdy nie pokazá=
ło/ áni z vſtáwy páná Chriſtuſowey/ áni z przykłádow Piotro=
wych/ áni z żadnych piſm świętych/ ták Piotrowych iáko y in=
ſzych Apoſtołow/ áby on miał być iákim monárchą duchownym
we zborze páná Chriſtuſowym: Przyidźie mi iuż porządnie mo=
wić/ o włádzy y zwierzchnośći Papieżá Rzymſkie^o/ ktorego po=
chlebnicy/ ná ſtolicy Piotrowey ſádzáią. Mogłćibych ſię nie dłu
go w rzecż wdáwáć/ á kilkiem ſłow tylko tę wſzytkę rzecż zám=
knąć/ y Papieżá od wſzytkiey zmyſloney włádzy odſtrychnąć: á
to tym krotkim dowodem/ Záden ſucceſſor więtſzey władzey/
y zwierzchnośći/ w vrzędźie ſwoim przywłáſzcżyć ſobie nie może/
nad tę/ ktorey przodek ie^o/ ná onym mieyſcu będąc vżywał: A iż
Biſkup Rzymſki/ ná ſtolicy Piotrowey (iáko przećiwnicy chcą)
záśiadł/ y Piotrowę oſobę wyraża. Ktorey Piotr (iáko ſię to iuż
pokazáło) żadney zwierzchney władzy/ áni powagi/ nád zborem
páná Chriſtuſowym nie vżywał: tedy też y Papież oſobę Piotro=
wę wyrażáiąc/ żadney zwierzchnośći/ nád powſzechnym zborem
páńſkim/ vżywáć/ áni ſobie przywłaſzcżáć nie może. X. K. ktory
dobrze loikę vmie/ niechay ſię te^v dowodowi przypátrzy. Wſzák=
że/ máiąc iuż rzecż ſwoię cáłą/ pozwolę tego ſtronie przećiwney/
nie właſnie: ále dla więtſzego okazánia błędu ich per modum con-

33:

ceſsionis, iż Piotr był ták zacny/ y zwierzchni/ y przełożony/ y prze
dnieyſzy páſtyrz/ y głowá widźiána zborowa rć. Pytaymyż ich/
co to do Papieżá Rzymſkiego należy: Bo ieſli Piotr co miał oſo

bliwego/

---

strona: 49

X. K. P. z Ianem Niemoiowſkim.

49.

bliwego/ dla iákich oſobliwych dárow iemu od BOgá vżycżo=
nych (iákoż ſámi Papieżnicy wiárę y miłość Piotrowę oſobliwie
zálecáią) tedyby iáko dáry oſobie tylko Piotrowey dáne y vży=
cżone/ przy oſobie tylko Piotrowey zoſtawáły/ ták też y to co dla
tych dárow oſobliwych/ Piotrowi zwierzono y zlecono ieſt/ ná
ſámym tylko Pietrze zoſtawáło/ á ná żadnego inſzego po nim
ſpadáć nie mogło: bo donatio perſonalis, non transfertur in ſucceſſores.
Sámi Papieżnicy kiedy chcą eminencyey Piotrowey między ápo
ſtoły dowieść/ tedy ſię chwytáią zá ſłowká oſobliwe. Napierwey
zá to/ w poiedynkowey licżbie rzecżone/ Tobie dam, iáko y zá one
ſłowá/ Páś owce moie/ ktoremi chcą dowieść/ iż ſámemu tylko
Piotrowi to rzecżono/ excluduiąc od tego inſze Apoſtoły. A cże=
muż zápámiętawſzy tey oſobliwośći/ chcą pod tymi ſłowy/ Pio
trowi rzecżonemi/ inkludowáć wſzytkie Biſkupy Rzymſkie: iá=
koby ták Pan Chriſtus rzec miał: Tobie Pietrze tylko/ y wſzyt=
kim twoim namieſtnikom/ to ieſt Biſkupom Rzymſkim: Ták
ći Papieſcy forytarze/ ſłowá páná Chriſtuſowe wykłádáć/ ábo
rácżey wywrácáć muſzą. W cżym ſię ich niewſtydliwość pokázu=
ie/ gdy Apoſtoły drugie ná ten cżás z Piotrem weſpołek będące/
y ná ieden vrząd z Piotrem wybráne/ y powołáne od Piotrowey
zacnośći odſtrychnąć chcą: á ná dálekiego/ y z Piotrem/ áni z
oſobą iego/ áni z vrzędem/ namniey nie ſpołkuiącego Biſkupá
Rzymſkie^o/ Piotrowę władzą y zacność przenoſzą. Daleki prze
ſkok po prawdźie/ od Piotrá do Biſkupá Rzymſkiego/ z onego
mieyſcá kędy Chriſtus rozmawiał z vcżniámi ſwymi/ áż do Rzy
mu. Ale niechay ſię wżdy iedney rzecży dźierżą/ ieſli to/ ſámemu
tylko dano (iáko oni chcą/ y przydawáią ſłowko ſingulariter) te=
dy też niechay przećiwko wodźie nie brną/ ále to rácżey wyznáią
iż co Piotrowi ſámemu tylko dano/ to też ſáme^v Piotrowi tylko
należáło/ y przy nim zoſtáło: na oſtátek z nim vmárło y vſtáło:
Zá cżym iuż táka zwierzchność y władza/ we zborze páná Chri
ſtuſowym/ po śmierći Piotrowey nie ieſt áni być ma. Ieſliby też
zá vrząd Piotrow chwytać ſię chćieli vpátruiąc po śmierći Pio
trowey tákiego ktoryby ná mieyſce iego náſtępowáć miał/ tedy
ſię y ná tym mylą/ bo Piotr był Apoſtołem z inſzymi towárzyſzmi

g

ſwymi/

---

strona: 50

Wtora cżęść/ o rozmowie Lubelſkiey/

50.

ſwymi/ ná iednáki vrząd Apoſtolſtwá obráni: A vrząd Apoſtol
ſki/ ma ſwoie oſobliwe właſnośći: w ktorych inni Dozorce zbo=
rowi/ ábo iáko teraz zowią/ Biſkupi nie ſpołkuią. Pierwſza wła=
ſność tá ieſt/ iż oni nie przez ludźi/ ále od ſámego paná Chriſtuſá
immediatè (iáko to mowią) wezwáni ſą. Wtora właſność/ iż v=
rząd Apoſtolſki/ nie przywiązány był do pewnego mieyſcá/ ále
ná wſzytek świát/ z Ewánielią poſłáni ſą/ á Biſkup káżdy ſwego
zborecżku pilnowáć ma. Trzećia właſność Apoſtolſka/ iż oni ſą
obráni/ przednieyſzymi/ y doſtátecżnymi świádkámi náuki páná
Chriſtuſowey/ wprowádzeni od duchá Boże^o/ we wſzeláką praw-
dę/ o ktorych świádectwie y náuce wętpić nie mamy/ áni do ich
náuki/ nie tylko ludźie inſzy/ ále y Aniołowie przydáwáć ábo vy=
mowáć nie mogą. Ieſli tedy Piotr miał iáką zacność y powa=
gę z ſtrony vrzędu/ tedy nie inákſzego/ iedno Apoſtolſkie^o. Y kędy
ſię kolwiek Piotr obroćił/ y kędykolwiek był/ bądź w Antyochi
ey/ bądź w Rzymie (cżemu nie wierzę) tedy był iáko Apoſtoł páná
Chriſtuſow/ z ktorego vrzędu degrádowáć ſię nie mogł/ áby z
Apoſtołá ták zacnego/ táki vrząd ná ſobie máiącego/ miał być
proſtym Biſkupem iákiego miáſtá/ gdyż vrząd Apoſtolſki/ kto=
ry Piotr ná ſobie nośił/ w wielu rzecżách (iákoſmy iuż ſłyſzeli) od
vrzędu Biſkupiego zacnieyſzy ieſt. Choćiaż tedy w ſzyrokim wy=
rozumieniu mowiąc/ mogłby Biſkup być názwány/ ſucceſſorem
Apoſtolſkim/ z ſtrony tego/ gdyby náukę Apoſtolſką prawdźi=
wie opowiádał: ále właſnie mowiąc Apoſtołowie w vrzędźie
ſwym oſobliwym Apoſtolſkim/ námieſtnikow nie máią/ bo tá=
kich drugich Apoſtołow nie było y niemáſz we zborze/ cżego y
Papieżnicy przeć nie mogą.
Skąd iuż tákie zámknienie idźie: ieſli Piotr miał/ iáką za=
cność y zwierzchność nád inſzymi y przed inſzymi/ we zborze pá=
ná Chriſtuſowym: tedy to miał ábo z ſtrony oſoby ſwoiey tylko/
coby z oſobą iego/ iuż dawno vmárło y vſtało/ cżegoby ſię niko=
mu po nim nie doſtáło. Ieſli też miał co z ſtrony vrzędu/ tedy za
cność y powagá vrzędu iego/ naywięcey ſię śćiągáłá do oſobli=
wych właſnośći Apoſtolſkich (o ktorych ſię wyżſzey piſáło) kto=
re właſnośći Apoſtolſkie/ iż ná kogo drugiego nie ſpadáią: dla

cżego/

---

strona: 51

X. K. P. z Ianem Niemoiowſkim.

51.

cże^o/ iáko z ſtrony oſoby Piotrowey/ ták y z ſtrony Apoſtolſtwá
iego/ namieſtniká we zborze niemáſz. A ieſli go we wſzytkim zbo
rze nie máſz/ tedy go y w Rzymie prożno ſzukáć. Okazałem po=
tężnymi wywody/ iż choćiaby Piotr/ iáką władzą y pánowánie
miał w onym zborze pierwſzym/ tedy przedśię/ żadnym práwem
ná kogo drugiego/ po nim ſpádáć nie mogło. Ale ku więtſzemu
záwſtydzeniu y náwroceniu przećiwnikow náſzych/ pozwolmy im
ná cżás tego/ iżby zwierzchność/ y władza Piotrowá/ záwſze ſuc=
ceſſorá potrzebowáłá/ bez ktoregoby/ zbor páná Chriſtuſow/ w
porządku oſtáć ſię nie mogł.
Ieſzcże przedśię nie widzę/ dla cże^oby Biſkup Rzymſki/ tym
ſucceſſorem być miał? X. K. trzy przycżyny pokłádał: Pierwſza/
iż Piotr w Rzymie/ nadłużey mieſzkał y vcżył: Wtora/ iż támże
náukę ſwoię krwią zápiecżętował: Trzećia/ iż w Rzymie ſtolicę
ſwoię fundował/ná ktorey namieſtniká Clemenſá po ſobie zo=
ſtáwił y poſtánowił. Ty przycżyny bárzo ſłábe/ y niepewne ſą: Bo
co ſię dotycże pierwſzey/ tá ſię z ſłowá Bożego nigdy pokázáć nie
może/ áby Piotr nie tylko w Rzymie mieſzkał y vcżył/ ále iżeby
tám kiedy był: O cżym/ iż wiele ich przedemną to doſtátecżnie o
kazáli/ ia ſię długo nie báwiąc/ kilká tylko dowodow kroćiu=
chno przypomnię. Pierwſzy dowod z Hiſtoryey ſpraw Apo=
ſtolſkich/ gdźie Lukaſz ś. przypomináiąc Piotrá/ y mieyſcá/ ná
ktorych bywał y vcżył/ nie wſpomina tego/ áby Piotr kiedy w
Rzymie był. Tenże Lukaſz opiſuiąc Páwłowe przyśćie do Rzy=
mu/ nie wſpomina Piotrá/ ktory kiedyby tám był (iákoż iuż we=
dle Papieſkie^o mniemánia/ kilkánaśćie lat przedtym/ tám mie=
ſzkáć miał) pewnieby go był Lukaſz nie zápámiętał.
Wtory dowod z liſtow Páwłá ś. ktory piſząc do Rzymu/
pozdrawiáiąc bráćią niektorą miánowićie/ Piotrá nie wſpomi=
na: w tymże liśćie Rzymiány vcży/ potwierdza/ y nápomina: A
kiedy tám Piotr był/ niewiem dla cże^oby Páweł tę pracą podiy=
mował/ gdyż Piotr te^v wſzytkiemu dogodźić y doſtátcżyć mogł.
Tenże Páweł piſał z Rzymu kilká liſtow do rożnych zborow/ w
ktorych niektorą bráćią przednieyſzą/ w Rzymie ná ten cżás bę=
dącą przypomina/ o Pietrze/ żadney wzmiánki nie czyniąc. Co

g 2

gdym

---

strona: 52

Wtora cżęść/ o rozmowie Lubelſkiey/

52.

gdym X. K. w rozmowie zádawał/ doſyć śmieſznie y dźiećińſkie
mi ná to odpowiedźiał/ mowiąc: Iż Piotr gniewał ſię ná Páwłá
o ono ſtrofowánie w Antyochiey/ co ieſli k rzecży káżdy bácżny
rozſądźić może.
Trzeći dowod z ſłow Páwłowych do Gálátow/ gdźie przy=
pomina/ iż Piotrowi zwierzona Ewánielia między obrzezáńcy/
á Páwłowi do pogánow/ ſkąd ſię okázuie/ iż Piotr pilnuiąc te^o
co mu zwierzono/ nie w Rzymie/ áni około Rzymu/ ále w tych
kráinách kędy nawięcey żydow mieſzkáło: iáko w Azyey nacżę=
śćiey przebywał.
Cżwarty dowod niechay będźie z liſtow Piotrá ś. ktore on
piſał/ do wiernych bráćiey/ z żydoſtwá náwroconych po rozmái=
tych ſtronách Azyey roſproſzonych/ y datę liſtu ſwego z Bábilo=
nu miáſtá pokłáda. Ná co mi też X. K. ták odpowiedźiał/ iże
ſię nic nie obawiał wiecżney háńby/ y przekłęctwá/ ná zborze ſwo
im zoſtáwić/ by iedno tylko iáko táko/ ſtolice Piotrowey w Rzy=
mie dowieść u dokázáć: Bo śmiał przez Bábilon Rzym wykłá=
dáć. Co choćiaż prawdá/ iż Ian w Ziáwieniu Rzym Bábilonem
názywa/ ále w liśćie Piotrowym po proſtu rozumieć mamy/ iż
Piotr z Bábilonu z miáſtá onego ſławne^o liſt ſwoy piſał. Ale ſię
ſzkodá o tym długo zábáwiáć/ bo choćiażby ták było/ iż Piotr w
Rzymie był/ y vcżył/ nie iużby zá tym ſzło/ iż Biſkup Rzymſki na=
mieſtnikiem Piotrowym być miał: Był też w Ieruzálem y vcżył/
tákże w Antyochiey/ á wżdam Antyocheńſkiego Biſkupá/ tym
tytułem Piotrowey zwierzchnośći/ nie racżono.
Iż też w Rzymie Piotr vmárł/ y to nie k rzecży/ áby dla tego
Biſkup Rzymſki Piotrowę zwierzchność vſurpowáć miał. Abo
wiem Chriſtus pan y zbáwićiel náſz/ w Ieruzálem vcżył y vmarł/
á przedśię żaden zacney ſtąd eminencyey Biſkupá Ierozolimſkie
go nie dowodźił. Trzeći dowod zá Biſkupem Rzymſkim X. K.
prowadźił/ twierdząc to beſpiecżnie/ iż Piotr w Rzymie ſtolicę
fundował/ y ná niey po ſobie namieſtniká Clemenſá poſtánowił.
Potrzebá pilno temu ſię dowodowi przypátrzyć/ y mali w ſobie
co pewnego rozſędźić. Napierwey trzebáby tego dowieść y oka
záć/ gdźie táką moc Chriſtus pan/ Piotrowi dał/ áby mieyſce

iákie

---

strona: 53

X. K. P. z Ianem Niemoiowſkim.

53.

iákie wyſtáwić y vprzywileiowáć mogł/ ktoreby nád inſze wſzyt=
kie mieyſcá/ świętſze y zacnieyſze było: gdyż chriſtyáńſka wiara/ y
ſwoboda święta/ te^o nie ćierpi/ áby mieyſce iedno przed drugim
świętſze y zacnieyſze być miáło/ wedle onych ſłow páná Chriſtu=
ſowych: Ná káżdym mieyſcu/ prawdźiwi chwalcy/ chwalić bę=
dą Oycá w duchu y w prawdźie. Iáko tedy Chriſtus pan Pio=
trowi nigdy tey mocy nie dał/ áby ſtolice iákie fundowáć miał:
ták y Piotr/ te^o nie cżynił: wſzák ſą dwá liſty Piotrowe/ niechay
vkażą z nich namnieyſze ſłowko/ o tey ſtolicy: á trzebáby im ko=
niecżnie/ ná tákową władzą y eminencyą/ ktorą ſobie przywła=
ſzcżáią/ przywileiu iuris diuini non humani. Nad to niechay ſię pier=
wey zgodzą/ o tę ſtolicę/ gdyż ſámi ich piſárze/ trzymáiąc ſię bá=
śni ludzkich/ á nie ſłowá Bożego/ piſzą iż Piotr pierwey tę zmy=
ſloną ſtolicę fundował/ w Antyochiey. A ieſli rzeką iż Piotr prze
nioſł ſtolicę z Antyochiey do Rzymu: Niewiem iákim pewnym
świádectwem/ dowieść tego mogą/ chybá Márcelluſem Papie
żem/ ktoremu ſię o tych przenośinách/ nierychło po śmierći Pio=
trowey śniło/ ále żaden z onych ſtárſzych Doktorow kośćielnych
o tym nie piſze. Niechay rácżey poſłucháią Chrizoſtomá/ ktory
zálecáiąc Antyochią/ ták piſze: Quae tandem est ciuitatis nostrae digni-

21:

tas? Contigit primum Antiochiae diſcipulos appellari Christianos. Hoc au-

22:

tem ciuitatum quae ſunt in mundo cunctarum, habet nulla, nec ipſa Romuli

23:

ciuitas. Propterea contra omnem terrarum orbem, oculos erigere potest. Y
ná drugim mieyſcu zowie Antyochią totius orbis caput. Ieſli tedy
X. K. y z ſwoimi kollegámi/ będźie chćiał wierzyć Chrizoſtomo
wi/ niewiem możeli to o Rzymie twierdźić/ áby tám naprzedniey
ſze mieyſce/ we wſzytkim Chriſtiáńſtwie być miáło.
Ale y to trzebá obacżyć/ iáko nieprawdá iedna drugą wyty=
ka: bo o tym między nimi doſyć ſporu ieſt/ ná cżymby tę zacność/
y przywiley Piotrow poſtánowić: Bo iedni byli ktorzy do Rzy=
mu tę zacność przywięzowáli/ dla cżego też kośćioł Rzymſki/
mátką wſzytkich kośćiołow názywáli. Drudzy záśię/ bacżąc iż/
to nie pewny fundáment/ tey zmyśloney zwierzchnośći: Ponie=
waż cżęſto Papieżowie Rzymſcy wynośili ſię z Rzy^v/ y kędy in=
dźiey mieſzkáli/ ćiągnąc zá ſobą władzą y powagę zwierzchnią/

g 3

zácżymby

---

strona: 54

Wtora cżęść/ o rozmowie Lubelſkiey/

54.

zácżymby iuż przyſzło zwętpić/ o ſtolicy Rzymſkiey/ ponieważ nie
uſtáwicżnym porządkiem w Rzymie mieſzkáiąc Biſkupi Rzym=
ſcy/ ále też y kędy indźiey (iáko oſobliwie we Fráncyey) zwierzch=
nośći ſwoiey vżywáli. Co bacżąc niektorzy/ á oſobliwie dźiśiey=
ſzy wykrętácże/ wolą przywiley Piotrow/ ná Papieſkiey oſobie zá
wieśić. W cżym dawáią znáć/ iż odſtępuią/ ſtolice Rzymſkiey/
przypiſuiąc to Papieżowi/ iż on może/ kiedy y kędy chce ſtolicę
Piotrowę przenieść. Ták bowiem piſze ieden przednieyſzy wykrę
tarz: Potuit Petrus catedram transferre Romam, & transtulit, eius verbi

10:

autoritate, qua factus erat caput Eccleſiae, & ita hodie, poſſet Epiſcopus

11:

Romanus, transferre quocunque vellet & comodum videretur. Niechay
że káżdy bácżny rozſądza/ iákie to plotki y nieſtátek/ tych Rzym
ſkich forytarzow. Pierwey ſię tym bronili/ iż Piotr w Rzymie bę
dąc/ długo tám nie mieſzkáiąc/ y vcżąc/ iákoby ná mieyſcu biſkupim
będąc: tamże ſtolicę ſwoię fundował/ y namieſtniká Clemenſá
ieſzcże zá żywotá ſwego ordynował. Cże^o wſzytkiego/ áni ſłowem
Bożym/ áni pewnym świádectwem ſtárych doktorow/ dowieść
nie mogą/ záſádźili ſię tylko ná onych zmyślonych liśćiech Cl=
menſowych: ktorych náoſtátek odſtępuią/ bo tám tego niemáſz/
áby wolno Biſkupowi Rzymſkiemu ſtolicę Piotrowę przenośić
ná mieyſce ktoreby mu ſię podobáło. A też to wielkie inconueniens
áby Biſkup Rzymſki/ dla tego iż ieſt Biſkupem Rzymſkim/ bę=
dąc namieſtnikiem Piotrowy/ mogł przeniowſzy ſię kędy indźiey
tę prerogátywę/ cále záchowáć/ ſublata enim cauſa tollitur effectus, ie
ſli ſię bowiem kędy indźiey przenieśie/ iuż właśnie Rzymſkim Bi
ſkupem zwan być nie może/ gdyż Biſkup káżdy/ wedle náuki ſło=
wá Bożego/ y świádectwá Doktorow ſtárych/ y kánonow prze=
dnieyſzych/ do pewnego mieyſcá przywiązány ieſt. Ale nie dźiw/
iż w tym Bábilonie Rzymſkim nic/ áni ná Bogá/ áni ná Doktory
kiedy co dobrze mowią/ áni ná Concilia/ kiedy kędy przećiwko
nim co ſtánowią/ áni ná oſtátek ná ſwoie właſne kanony/ kiedy
ſię im w cżym ſprzećiwiáią żadnego bacżenia nie máſz: tego tylko
napilniey przeſtrzegáią/ áby ich powagá/ y dochody cáłe były.
Iuż ſię doſtátecżnie okazáło/ ſkąd ią kolwiek pocżną/ y iákoż
kolwiek prowádźić będą/ forytarze tey zmyſloney Piotrowey ſto

lice/

---

strona: 55

X. K. P. z Ianem Niemoiowſkim.

55.

lice/ nigdy ze ſłowá Bożego wyſtáwić nie mogą/ á tym mniey
Papieża Rzymſkie^o ná niey poſádźić/ ktoremu nie tylko zbor po=
wſzechny/ ále też y Monárchy świeckie z ich pańſtwy/ poddáć/ y
podbić chcą.
Okażáło ſię to z rozlicżnych dowodow piſmá świętego/ iż
nie tylko fundámentu/ ále y namnieyſzey podpory w piśmie ś. tá
ſtolicá Biſkupá Rzymſkiego nie ma: bo iuż rzecż máiąc cáłą/ cho
ćiażem pokilkákroć/ per modum diſputationis, iákoby niektorych
rzecży pozwalał (ktorych ſię w namnieyſzym punkćie/ práwdżi=
wie pozwolić nie godźi) á przedśię nic to podeprzeć/ y rátowáć/
tey poryſowáney śćiány/ páłácu Rzymſkiego nie mogło.
Wſzakże ieſzcże dla tego/ áby ludźie z twarde^o ſnu przebudze
ni będąc/ obacżyć ſię mogli/ vmyſliłem y to nákrotce pokázáć/ iż
po Apoſtolſkich cżaśiech/ przez długi cżas/ zbory ony pierwſze/ y
mężowie zacni/ nic o tey zmyſloney eminencyey Biſkupá Rzym=
ſkiego/ niewiedźieli. Napierwey trzebá to rozebráć/ y vważyć/ co
oni o Clemenśie zmyſláią/ ktorego namieſtnikiem Piotrowym/
od Piotrá ná ſtolicy iego/ ieſzcże zá żywotá Piotrowego poſádzo
nego powiádáią. O tym Clemenśie/ nie zgadzáią ſię dawni piſá
rze/ bo iedni go Piotrowym namieſtnikiem licżą/ iako ná imię
wſzyſzcży Papieżnicy/ wźiąwſzy to od niepewnych Hiſtorykow. A
przećiwko temu/ ieſt zacny mąż/ y ſtárodawny piſarz Ireneus/
ktory Clemenſá tego cżwártym po Pietrze licży: To tu zárázem/
ná pocżątku/ o ſucceſſorze Piotrowym/ wielka rożnicá. Temuż
Clemenſowi liſtow wiele ktoreby do rożnych oſob piſáć miał/ fał
ſzywie przycżytáią (co ſię z rzecży pokázuie) Papieſcży pochlebcy:
między ktoremi liſty/ ſą niektore do Iakubá brátá páńſkiego pi
ſáne/ w ktorych Clemens rzkomo Iákubowi wypiſuie/ o śmier=
ći Piotrowey/ y zárázem teſtáment/ to ieſt/ oſtátnie roſkazánie
Piotrowe przypomina: to ſię z prawdą zgodźić nie może/ ábo=
wiem Hiſtoryci ſámiż świádcżą/ iż ten Iákub przed śmierćią Pio
trową śiedḿ lat zábity był/ trudno tedy było do vmárłego liſty
piſáć: Ale ták ći oni cżynili/ gdy im prawdy nie zſtáło/ zdobywá=
li ſię ná zmyſlone świádki/ nápiſawſzy w kilku set lat potym/ co
ſię im podobáło/ pod imienim onych ſtárych zacnych mężow/ v=

dawáli.

---

strona: 56

Wtora cżęść/ o rozmowie Lubelſkiey/

56.

dawáli. Ale kiedy ſię im Clemens podoba/ niechayże ſłucháią/
co ten ich Clemens/ zá tytuł dáie w liśćie ſwoim Iákubowi świę
temu: Clemens Iacobo, fratri domini & Epiſcopo Epiſcoporum, regenti

4:

Hebraeorum ſanctam eccleſiam Hieroſolymis, ſed & omnes eccleſias, quae

5:

vbique Dei prouidentia fundatae ſunt rć. Máią też Papieżnicy v śie=
bie/ Kánony rzkomo Apoſtolſkie/ między ktorymi ieſt 34. Ká=
non w ty ſłowá: Cuiusque nationis Epiſcopos ſcire oportet, quis ſit inter

8:

eos primus, & ipsum cenſere tanquam caput, neque magnum quid gerere,

9:

ſine ipſius iudicio. Vnamquenque vero ea duntaxat agere, quae ad ipſius

10:

paroeciam pertinent, & ad loci ſub illa: ſed neque primus ille, quidquam fa

11:

ciat, ſine omnium concilio &c. Ieſli tedy Papieżnici wierzą ſwemu
Clemenſowi/ tedy nie Piotr/ ále Iákub był naywiętſzym Biſku=
pem: A ieſli też te Kánony zá Apoſtolſkie máią/ tedy ich Papież
tylko we Włoſzech władzą mieć ma/ y to ták/ áby bez woley y
wiádomośći Biſkupow Włoſkich nicżego nie ſtánowił.
Nayduiemy potym we dwu ſet lat/ po cżáśiech páná Chri=
ſtuſowych/ iż Biſkupowie niektorzy Rzymſcy pocżęli ſię nád in=
ſze wynośić/ ále iż byli ći ktorzy im tego niedopuſzcżali/ muśieli
tego zániecháć: Co ſię pokázuie/ z onego hárdego poſtępku/ Vi=
ktorá Biſkupá Rzymſkiego/ ktory Zbory w Azyey excommuni=
kowáć chćiał/ dla rożnego obchodzenia (iáko zową) pámiątki
Wielkonocney. W cżym mu one Zbory Azyiſkie/ nie vſtąpiły/ co
ſię okázuie z liſtu Pollicráteſá zacnego Biſkupá Efeſkiego/ kto=
ry piſał do tego Viktorá Biſkupá Rzymſkiego. Ná tenże cżás
Ireneus Biſkup Lugduńſki/ karał oto Viktorá Biſkupá Rzym
ſkiego/ piſząc do niego/ y zá złe mu to máiąc/ iż ſię ták nieprzy=
ſtoynie/ ná bráćią drugą puſzcżał. W ktorym piſániu Ireneuſo=
wym okázuie ſię/ iż ten zacny mąż Ireneus/ nigdy zwierzchno=
śći Biſkupá Rzymſkiego/ nie wyznawał: y owſzem przypominá
iąc ony przednieyſze Biſkupy Rzymſkie/ nie zdobi ich zacnymi iá
kimu tytułámi/ ále tylko ſtárſzymi názywa/ ſłowá iego ſą: Omnes

32:

Presbyteri, qui fuerunt ante te, Anicaetum dico, Pium, Higinum. Telesfo-

33:

rum, & Xiſtum &c. nie zowie ich: Epiſcopos Epiſcoporum &c.
Zá cżáſu Cypryaná ś. nie był Biſkup Rzymſki w tákiey powa=
dze: y owſzem Cyprian piſze: Iż toż był Piotr/ co y drudzy Apoſto

łowie/

---

strona: 57

X. K. P. z Ianem Niemoiowſkim.

57.

łowie/ iednáko cżeść y włádzą máiąc. Tenże Cyprian záſtáwiał
ſię nie raz Biſkupom Rzymſkim/ z nimi ſię nie zgadzáiąc/ w tym
co on inácżey bacżył y rozumiał. Co z oney controwerſiey znácż=
ney/ ktorą z Biſkupy Rzymſkimi wiodł de Baptiſmo Hereticorum,
káżdy obacżyć może w cżym namniey Biſkupom Rzymſkim nie v
ſtąpił/ y owſzem zebrawſzy znácżny ſynod/ rzecż onym przećiwną
poſtánowił/ cżego y do tych cżáſow/ znácżna nota w kśięgach
Cypryanowych zoſtáła. Tenże Korneliuſzá Biſkupá Rzymſkie^o/
ſtrofowal/ z lekkomyślnego y nierządnego poſtępku/ gdy onych
ktorych Cyprian ſłuſznie exkommunikował/ Korneliuſz przyiąwſzy/
rzecż ich forytowáć chćiał/ na co mu ták Cyprian odpiſuie: Nam

12:

cum statutum ſit, ab omnibus nobis, & aequum ſit pariter, ac iustum, vt v.

13:

nius cuiuſque cauſa, illic audiatur, vbi est crimen admiſsum, & ſingulis

14:

pastoribus, portio gregis ſit, aſcripta, quam regat vnusquisque ac gubernet

15:

rationem ſui gregis, domino redditurus &c. To tu Biſkupowi Rzym=
ſkie^v w breẃ/ á ledwie nie w oko: Gdy kázdemu Biſkupowi/ pe=
wne ſtadko náznácża/ ktore páść y rządźić ma/ w drugiego ſię
rzecży niewtrącáiąc. A oſobliwie/ záſtáwiał ſię o to on zacny mąż
aby nikt do Rzymu ná ſwego Biſkupá z ſkárgą ſię nie vćiekał/
ále ſię káżdy domá przed ſwoim Biſkupem ſpráwował/ y rozſą=
dźić dopuśćił.
Niewiem ieſli to przyimą od Cyprianá zá wdźięcżne/ obroń
ce ſtolice Rzymſkiey: ktorzy nie tylko wſzytkie rzecży zborowe/ ze
wſzytkiego światá/ ſwemu Papieżowi poddawáią: Ale rádźiby
to widźieli/ áby Xiążętá/ Krole/ Ceſárze/ náoſtátek świát wſzy=
tek rządźił/ y nád nim pánował. Skąd może káżdy obacżyć/ ieſli
to prawdźiwy namieſtnik Piotrow/ y ieſli on Piotrá pokornego
y vbogie^o oſobę ná ſobie nośi. Ale wroćmy ſię do Cyprianá: kto=
ry cżęſte liſty piſząc do Biſkupow Rzymſkich/ nie názywa ich ni=
gdźiey powſzechnymi Biſkupy: ále tylko Biſkupy Rzymſkimi/ y
Kollegámi ſwoimi názywa.
Opuſzcżam wiele rzecży inſzych/ z tego Cyprianá/ y z drugich
piſárzow/ ktorzy zá cżáſow Cyprianowych/ y po nim áż do Niceń
ſkiego Synodu żyli/ z ktorymi żaden/ tákowey zwierzchnośći (iá
kiey dźiś vżywáć chce) Biſkupá Rzymſkie^o nie wyznawa. Poſtę

h

puiąc

---

strona: 58

Wtora cżęść/ o rozmowie Lubelſkiey/

58.

puiąc daley/ vpátruymy co ſię dźiało ná Niceńſkim Synodźie:
Ktorego nie Papież ále Konſtántynus Ceſarz złożył/ nie rádząc
ſię oto Biſkupá Rzymſkiego: Ná ktorym/ nie Legaći Biſkupá
Rzymſkiego/ ále ſam Konſtántynus przodował: do ktorego ſię
też oni mili Oycowie/ z krzywdámi ſwymi vćiekli/ nákładwſzy
prze deń/ rozmáitych libelluſzow/ proſząc od niego rozſądku/ y
roſtrzygnienia: Cże^oby dźiś nie wdźięcżnie przyiął Papież Rzym=
ſki/ kiedyby w rożnicách kośćielnych/ Biſkup przećiwko Biſku=
powi ſkárżąc/ do Krolá ktorego/ ábo Ceſárzá/ á nie rácżey do
Papieżá ſię vćiec miał.
Na tymże Synodźie dopiero/ ná ktorym wiele błędow po=
ſtánowiono/ y ten ſię nic mnieyſzy pokazał/ kiedy rozdźielono mię=
dzy trzech Biſkupow (ktore potym Pátryárchámi názwano)
rząd wſzytkich zborow/ káżde^o zoſobná/ nád pewną cżęśćią prze
kłádáiąc: Miánowićie Alexándriyſkiemu w Egiptćie/ y około
Egiptu wſzędźie. Antyocheńſkiemu w Syryiey/ y okolicżne miey
ſcá. A Rzymſkiemu we Włoſzech władzą náznácżyli.
Cżego choćiaż chwalić nie możemy/ bo ſię tákich dźiałow
nád ſłowo BOże/ y nád zwycżay pierwſzych zborow domyſlili:
wſzakże przedśię okázuie ſię z tákowey vſtáwy/ iż Biſkup Rzym
ſki/ nie był do tych cżáſow powſzechnym Biſkupem/ y tám z te^o
Synodu/ tákowey władzey nie odnioſł/ gdy nie ſámego Rzym=
ſkiego/ nád wſzytkim Chrześćiáńſtwem przekłádáią/ ále trzech
Pátryárchow náznácżywſzy/ káżdemu pewne kráiny náznácżaią/
Biſkupá Rzymſkiego władzą y zwierzchność do Rzymu/ y przy
ległych pańſtw przywiążawſzy. Był potym w kilkudźieśiąt lat/
głowny Synod (iáko oni zową) w Konſtántynopolu: ná kto=
rym poſtánowiono áby Arcybiſkup Koſtántynopolitáńſki miał
zwierzchność y władzą/ nád kośćioły ná wſchod ſłońcá. Toż ná
Synodźie Chalcedoneńſkim poſtánowiono. A coż tu rzeką Pa=
pieſcy pochlebnicy/ ktorzy Greckie zbory odſzcżepieńcámi zową/
zádawáiąc im tho/ iákoby ſię oni od poſłuſzeńſtwá Rzymſkiego
Biſkupá odłęcżyć/ y gwałtem odiąć mieli: á ono ſię pokázuie z
tych ſynodow głownych (ktore Papieżnicy Ewánieliey rowná=
ią/ iż nie Biſkup Rzymſki/ ále Konſtántinopolitáńſki (choćiaż y

to nie

---

strona: 59

X. K. P. z Ianem Niemoiowſkim.

59.

to nie Boże/ áłełudzkie poſtánowienie było) Greckim zborom y
inſzy ná wſchod ſłońcá roſkázował/ iákoż doſtátecżnie ſię to z ro=
zmáitych piſm y Hiſtoriy pokázáć może/ iż nie tylko Greckie/ zbo
ry/ ále y Azyátyckie/ Mácedońſkie/ Wołoſkie/ Ruſkie/ Moſkiew
ſkie/ y Afrykáńſkie/ to ieſt dwie cżęśći przednieyſze świátá nigdy/
żadney zwierzchnośći/ y eminencyey Papieſkiey/ nád ſobą nie wy
znawáły. Co ſię y ſtąd pokazuie/ iż w wielkiey cżęśći/ wyznánia
y nabożeńſtwá/ od rzymſkie^o rożni ſą. Niechayże ſię tedy wſtydzą
Románistae/ ktorzy ſwe^o Papieżá/ powſzechnym Bſſkupem chrze=
śćiáńſkim ſławią: gdyż nie tylko z pocżątku/ nie tylko nic podo=
bnego temu (iákom to iuż doſtátecżnie pokazał) nie było: ále y
ná ten cżás kiedy ſię iuż przez práktyki Włoſkie/ y moc gwałto=
wną/ ná naywiętſzą władzą zdobył/ y ſtolicę ſwoię wyſtáwił/ le=
dwie piątą cżęśćią chrześćiiáńſtwá włádał. Bo tylko Europę/ y
to nie cáłą opánował/ á iáko dáleko więtſza Azya/ w ktorey do
kilku ſet lat po Apoſtolech niż Máchomet náſtał/ chrześćiiáń
ſtwo było. Także y we wſzytkiey Afryce/ ktora też więtſza niż Eu
ropá. A co ſię tknie Europy/ iáko wielka Grecya/ Mácedonia/
Ruś/Wołoſzy/ Moſkwá. Co gdy kto poráchuie/ muśi mi to przy
znáć/ iż gdy naznácżniey kwitnęło kroleſtwo P. ledwie nád pią=
tą cżęśćią/ roſkázował. Ale ſię do rzecży zácżętey wrácam. Był
też Synod w Kártáginie/ná ktorym domagáli ſię trzey Biſkupi
Rzymſcy/ ieden po drugim prętko náſtawáiąc/ przez legáty ſwo=
ie áby nád zbory w Afryce/ iurisdycyą zwierzchnią mieć mogli: y
chćieli te^o dowodźić Niceńſkim Synodem. Lecż oni Oycowie/
ktorzy byli ná ſynodźie/ pocżuwſzy zdrádę Biſkupow Rzymſkich/
ktorzy Aktá Synodu Niceńſkie^o sfáłſzowáli/ odłożyli tę rzecż/
áż poſławſzy poſły do Ałexándryey y Konſtántynopolu/ do=
ſtawſzy prawdźiwego przepiſu/ z Akt Niceńſkich nie podeyźrzá=
nych/ dopiero poſły Rzymſkie odpráwili/ odpiſawſzy Papieżowi/
one^o o to ſtrofowáli y nápominali/ áby ſię tego nie dopierał/ co
iemu nie należy. Ktemu ná tym Synodźie dekret vcżyniono/ kto
rym zábroniono/ wſzytkich áppelaciy zá morze/ to ieſt do Rzymu.
Kto też pilnie poyźrzy/ w hiſtorye onych cżáſow/ kiedy Ceſá
rze Rzymſcy mieſzkáli w Konſtántynopolu/ máiąc ſwoie ſtáro=

h 2

ſty we

---

strona: 60

Wtora cżęść/ o rozmowie Lubelſkiey/

60.

ſty we Włoſkiey źiemi/ obacży iáko przez ten cżás nie w wielkiey
wadze byli biſkupowie Rzymſcy/ ktorzy ná ieden mándat Ceſár=
ſki muśieli z Rzymu vſtępowáć. O cżym cżytay Luidbrandum in vi

4:

ris Pontificum, o Bonifáciuśie pierwſzym/ ktory iednego dniá we-
ſpołek z Ewlágiuſzem obrány był ná Biſkupſtwo/ cżego dowie=
dziawſzy ſię Ceſarz/ poſłał mándat: zá ktorym obudwu z Rzymu
wygnano. Skąd znáć iż ſię ieſzcże byłá owá donatio Costantini ficta
nie wylęgłá. Ktemu y to ſię pokázuie/ z Hiſtorykow/ iż ſię ná ten
cżás/ Biſkupi Rzymſcy/ v Ceſárzow ordinácyey dokupowáli. Iá
ko piſzą o Agátonie wtorym w ty ſłowá. Praedictus Papa, obtinuit

11:

apud Imperatores Constantinum, videlicet, & Eraclium, & Tiborium, vt

12:

iuxta postulationem ſuam, remitteretur quantitas illa, quae ſolita erat dari,

13:

pro ordinatione Pontificis Romani.
Ale niewiem cżegoby więcey potrzebá/ kiedyby chćieli wiárę
dáć Grzegorzowi ſwemu/ ktorego wielkim zowią/ y dźień iego
pamiątki święcą. Ktorego kiedyby ſłucháć chćieli/ á iemu wie=
rzyć dawnoby ſię z tą ſwoią ſtolicą przepáść muśieli. Ponieważ
iáwne ſą rzecży/ iáko ſię ten Grzegorz Ianowi Konſtántynopo
litáńſkiemu Biſkupowi záſtáwiał/ ktory máło máiąc ná tym/ iż
ná wſchod ſłońcá/ w wielkiey cżęśći zborom roſkazował: ále też
to był otrzymał/ v Máurycego Ceſárzá/ áby wſzego chrześćiáń=
ſtwá powſzechnym Biſkupem był zwan. Cze^o gdy ſię dowiedźiał
Grzegorz Biſkup Rzymſki/ potężnie ſię temu ſprzećiwiał/ táko=
wego káżde^o/ ktoby ſię powſzechnym Biſkupem názywał/ z Dya
błem zrownał/ y gońcem Antychriſtowym názwał. Y piſząc do
Biſkupá Konſtántynopolitáńſkiego/ ty ſłowá przydawa: Quid

27:

ergo frater chariſsime, in illo examine veritatis iudicii es dicturus. Quoni-

28:

am non ſolum pater, sed etiam generalis pater in mundo, vocari appetis: ca-

29:

ueatur ergo, & fugiatur omnis instigatio Diaboli. A podobaſz ſię to
wam pánowie Rzymiánie? Ieſli chcećie ſwemu ſwiętemu Pa=
pieżowi wierzyć/ wierzćieſz też temu/ iż nie od Bogá przez Chri=
ſtuſá/ áni od Piotrá/ ále z nátchnienia ſzátáńſkiego (iáko wáſz
Grzegorz świádcży) wáſzy Papieże tych tytułow doſtáli. Ieſzcże
dáley tenże Grzegorz piſze. In isto enim ſcelesto vocabulo, nota, confen

35:

tire nihil aliud est, quam fidem perdere est. Otoż co dźiśieyſzy pochleb

cy naświętſzym

---

strona: 61

X. K. P. z Ianem Niemoiowſkim.

61.

cy naświętſzym/ to zacny przodek Papieżow/ złoſliwym názywa.
Co iákoż nie ruſzy dźiśieyſzych Papieżow? ktorzy/ choćiaż ná
ſłowo Boże niedbáią/ ktore ie wſzędy od tey pychy odwodźi/ cho
ciaż też przykłády y przeſtrogi/ innych dawnych Oycow/ v nich
w tey mierze plácu nie máią. Niechay wżdy ná oſtátek Papieżá
ſwego poſłucháią/ po ktorym iáko ſámi zeznawáią /żadnego ie^v
rownego nie było (iákoż ſię to pokázuie/ z iego piſm y poſtęp=
kow/ iż ſię páná Bogá bał). A niechay ſię wżdy kiedy/ od tákiey
ſzátáńſkiey pychy pohámuią.
My z tákowego poſtępku Grzegorzowego/ to vważáć ma
my/ iż do iego cżáſu/ y zá niego/ tey zwierzchnośći Biſkupá Rzym
ſkiego/ ktorey dziś vżywać chce/ nie było/ á Grzegorz był ſześćſet
lat po pánu Chriſtuśie. Drugą rzecż obacżyć mamy/ iż nie Chri=
ſtus pan/ áni Piotr/ tákowey zwierzchnośći zoſtáwił/ ále ſię Bi
ſkupowie v Ceſárzow Rzymſkich/ ná nię zdobywáli. Iáko oto
kuśił ſię naypierwey Konſtántynopolitańſki Biſkup v Maury= go Ceſárzá/
cżego iż nie dokazał/ dla prętkiey śmierći Ceſárſkiey.
Doſtał potym takowego tytułu Biſkup Rzymſki/ Bonifácyus
trzeći/ od Fokáſá Ceſárzá/ zdrayce y morderzá páná ſwego. Oká
zuie ſię też z liſtow te^o Grzegorzá/ ktore piſał do Ceſárzá Mau=
rycego/ iż nie Biſkupowie w ten cżás władáli Ceſárzmi/ ále im
poddáni byli/ bo nie vżywa gromow iákich/ przećiwko Ceſárzo=
wi Grzegorz/ ále z pokorą vniżenie prośi/ áby tego nie cżynił/ y
pánem go ſwoim názywa. Iákiey pokory y przykłádu w dźiśiey=
ſzych Papieżách nie znaydźieſz. Ale poſtąpmy dáley. Gdy potym
rozdźielone było Ceſárſtwo ná dwoię/ á nowy Ceſarz náſtał/ ná
zachod ſłońcá Kárzeł wielki (o co ſię też práktykámi ſwymi po
ſtáráli/ Biſkupowie R. z vkrzywdzenim Ceſárzow Konſtán=
tynopolitáńſkich). Ten Kárzeł choćiaż był łáſkaw ná Biſkupy
Rzymſkie/ przedśię im tákiey władzey y zwierzchnośći/ iákiey
dziś vżywáią nie pozwolił. Bo widząc niektorych niedbáłych/
ważył ſię pro autoritate ſua, wiele rzecży ſtánowić y reformować.
Nád to zoſtáwił ſobie zupełną moc potwierdzáć Rzymſkie Pa
pieże/ ná co też Papieſz Adryan (iáko Dekretá ichże świádcżą)
przyzwolił. Ludwig ſyn iego/ ieſzcże znáczniey zwierzchnośći ſwo

h 3

iey/ nád

---

strona: 62

Wtora cżęść/ o rozmowie Lubelſkiey/

62.

iey/ nád Papieżem/ y nád wſzytką Xiężą vżywał: Abowiem wi=
dząc roſpuſtny żywot Xiężey/ złożył Synod w Aquiſgránie: Pa=
pieża ſię o to nie rádząc/ ná ktorym wiele rzecży poſtánowił/ kto
re pod karánim chowáć roſkazał. Ná co máiąc wzgląd Platina
Hiſtoryk Papieſki (choćiaż im wiele pochlebiał) opiſuiąc niekto
rych Papieżow żywot złośliwy/ ty ſłowá przydał: O Ludouice, vti-

7:

nam tum viueres &c. Dawáiąc znáć/ iż onych cżáſow/ potrzebá by
ło kogo/ Ludwikowi podobne^o/ ktoryby był Papieſkiego y Xię=
żey inſzey/ ſwowolnego żyćia powśćiągnąć mogł. Do tegoż Lu=
dwiká Stefan Papież Rzymſki iezdżił/ od niego potwierdzenia
żądáiąc. Temuż Ludwikowi Papież Lew cżwarty (ktorego Hi
ſtorykowie Papieſcy z ſtrony żywotá bogoboyne^o ſławią) poſłu=
ſzeńſtwo ſwoie y poddáńſtwo/ przez liſt ofiárował/ ſłowá iego ſą.
Nos ſi incompetenter aliquid egimus, & in ſubditis iustae legis tramitem,

15:

non conſeruauimus, vestro admiſsorum nostrorum, cuncta volumus emen-

16:

dare iudicio. Quoniam ſi nos, qui aliena debemus, corrigere peccata, peiora

17:

committimus, certé no veritatis diſcipuli (ſed quod dolentes dicimus) eri-

18:

mus prae caeteris erroris magistri. Inde Magnitudinis vestrae magnopere,

19:

clementiam imploramus, vt tales ad haec quae diximus, perquerenda miſ-

20:

ſos, in his partibus dirigatis, qui Deum per omnia timeat, et cuncta quem

21:

admodum, ſi vestra praeſens fuiſset, imperialis gloria, diligenter exquirant.

22:

&c. To ſię ten Papież Ceſárzowi poddawa/ zwierzchność iego
nád ſobą wyznawa/ á nie tylko przez oſobę Ceſárſką/ ále y przez
iego Komiſarze rozſądzonym być chce. Zgodźili ſię to z dźiśiey=
ſzą pychą Papieſką? Ktorzy nie tylko Ceſárzom/ ále y wſzytkie^v
świátu ſędźić ſię nie dádzą. Acż nie dawnych cżáſow/ Concilium
Konſtancienſkie dwu Papieżu oſądźiło/ y z Papieſtwá złożyło: y
potym rychło drugie Bázylienſkie oſądźiło Eugeniuſzá Papieżá.
Ale iuż teraz zdobyli ſię ná tákowe prokuratory Papieżowie R.
ktorzy tego dowodzą (ále nikcżemnymi y bábiemi árgumenty) iż
Papież zacnieyſzy niż wſzytko Concilium, o cżym poſłuchaymy no=
wego wykrętácża: Vt hoc obiter dicatur, qui tradunt, concilium eſse ſu-

33:

pra Papam, illi naturae repugnant, cum hoc nihil aliud ſit, quàm partem toti

34:

ferre &c. Skąd ſię wielka niewſtydliwość tego Mnichá no
wego pokázuie/ ktory iednego cżłowieká zowie totum: á ludźi za

cnych y

---

strona: 63

X. K. P. z Ianem Niemoiowſkim.

63.

cnych y ucżonych/ ná Concilium zebránych zowie partem. Tá łáci=
ná nie dawno ſię ziáwiłá. Iákoż kto chce niechay cżyta Theologos

3:

Sorbonicos, á oſobliwie Gerſona/ á náoſtátek poſłuchaymy Augu=
ſtyná co on o tym rozumiał/ piſząc przećiwko Donátyſtom/ kto=
rzy tym ſię zákłádáli/ iż ich przodkowie nieſpráwiedliwie od Bi=
ſkupow Rzymſkich ſądzeni byli: Ná co im ták Auguſtyn odpo=
wieda. Putemus illos Epiſcopos, qui Romae iudicarunt, non nonos iudices

8:

fuiſſe: restabat adhuc plenarium vniuerſae Eccleſiae concilium, vbi etiam

9:

cum ipſis iudicibus, cauſa poſſet agitari, vt ſi malè iudicaſſe conuicti eſſent,

10:

eorum ſententiae ſoluerentur &c. Tu Auguſtyn Biſkupy Rzymſkie/
pod rozſądek wſzytkiego concilium poddawa. A ten nowy wykrę
tarz rzecż przećiwną twierdźi/ á tákać ich zgodá/ iáko z ſłowem
Bożym/ ták y z dawnymi oycy: ále wroćmy ſię do Ceſárzow. Otto
pierwſzy Ceſarz ten zwierzchnośći ſwey/ nád Pápieżem ſpełna v-
żywał/ bo nie tylko Papieżowie od niego ſtánowieni y potwier=
dzeni byli/ ále też y Biſkupſtwá/ y Opáctwá wſzytkie/ w ręku
ſwoich máiąc/ ko^v chćiał rozdawał. Temuż to Ottonowi Lew
Papież pod przyśięgą/ wſzytkie páńſtwá/ ktore do Ceſárſkiey ſto
lice przedtym należáły przywroćić muśiał.
Potym ieſzcże cżás niektory/ opieráli ſię y drudzy Ceſárzowie/
nie chcąc dáć Papieżom Rzymſkim nád ſobą przewodźić: ktorzy
ſię vſtáwicżnie ſtáráli iákoby byli mogli wſzytkich pohołdowáć/
y nád wſzytkimi gorę mieć. Cżego też potym dokazáli/ bowiem
cżas Antychriſtow/ ku pánowániu náznácżony przyſzedł/ o cżym
zdawná Dániel/ y Ian ś. prorokowáli. Zá poduſzcżenim tedy ſzá
táńſkim/ przez rozmáite práktyki Włoſkie/ przyſzło do tego/ iż
Papieżowie Rzymſcy/ wyſtáwiwſzy tę ſtolicę ſwoię/ grożni byli/
nie tylko wſzytkim inſzym/ ále też y z Ceſárſkiey zwierzchnośći wy
ſzrobowawſzy ſię. Co pierwey bez Ceſárſkie^o przyzwolenia/ żaden
Papieżem być nie mogł/ to potym obroćili wſpák/ y vmocnili to
áby żaden Ceſárzem nie był/ bez Papieſkiego przyzwolenia. Kto
ſię chce lepiey tego dowiedźieć/niechay cżyta hiſtoryą Henryká
cżwarego Ceſárzá/ nád ktorym iáko przewodźił śiodmy Grze=
gorz Papież z żáłośćią tego ſłucháć/ nie tylko Xiążętá wſzytkie/
ále też y ſyná właſnego przećiwko nie^v pobudźiwſzy. A ten Grze=

gorz

---

strona: 64

Wtora cżęść/ o rozmowie Lubelſkiey/

64.

gorz Papież przedtym mnichem Hildobrándem zwany/ Cżár
nokśiężnikiem/ o ktorego ſpráwách y obycżáiach złoſliwych/ nie
mogą ſię wypowiedźieć Hiſtorycy/ á oſobliwie Beno Kárdynał/
wypiſał niezbożność iego. Od te^o cżáſu pocżęli Papieżowie/ pro=
porce ſwe beſpiecżnie rozpośćieráć: v ktorych ácż niektorzy Ce=
ſárzowie Niemieccy kuśili ſię oto/ iákoby byli mogli/ práwo Ce
ſárſkie y zwierzchność ſwoię/ á oſobliwie we Włoſkiey źiemi/ wy
nieść. Ale żadnym ſpoſobem/ do tego przyść nie mogli. Ludoui-

9:

cus Bauarus zacny Ceſarz/ ktorego mierźiáłá Papieſka pychá y wy
nioſłość/ ſtarał ſię oto iákoby ich był/ vſkromić mogł. Lecż iż cżás
ich był/ y godźiná ćiemnośći (bo ná ten cżás ſrożſze były kłątwy
Papieſkie/ niż dźiś dźiałá Turecżkie) nie mogł temu doſyć vcży=
nić/ y owſzem ode trzech Papieżow záklętym będąc/ muśiał ſię
potym z nimi iednáć. Byli tych cżáſow niektorzy ludźie vcżeni/
ktorzy piſáli przećiwko Papieżowi broniąc niewinne^o Ceſárzá/
między ktorymi był Marſilius Patauinus, ktorego kśięgi doſyć mą
rze piſáne (ile onych cżáſow przećiwko Papieſkiey zwierzchno
śći) á ſą te kśięgi y dźiś między ludzmi godne cżytánia/ y vważe=
nia: bo ſię to z nich pokázuie/ iż y w onych grubych ćiemnośćiách
Papieſkich/ wzbudzał Pan Bog niektore ludźi/ przez ktore tę
pychę y wynioſłość Bábilońſką/ gánił y okázował. Ale ſię ludźie
pocżuć nie mogli/ iáko y dźiś omamieni będąc/ mnodzy niebożę=
tá pocżuć ſię nie mogą/ mniemáiąc áby Chriſtus/ ábo też y Piotr
ten zamek Bábilońſki budowáć y zálećić miał/ná ktorym vśiad
ſzy ten Krol niewſtydliwy (iáko Dániel prorokował) lekce po=
ważywſzy Bogá y Chriſtuſá: y święte vſtáwy iego: práwá w rze
cży poſpolitey poodmieniawſzy/ wſzytkie ſobie podbił/ y pohołdo
wał/ okázuiąc táką pychę y nádętość/ iáką áby ktory Monárchá
pogáńſki kiedy okázować miał/ nie cżytámy: iżeby przed ſobą v=
pádáć/ y nogi cáłowáć kazał: ábo też po ſzyi y grzbiećie zacnych
Monárchow nogámi deptáć miał. Co vcżynił ieden z tych na=
świętſzych Oycow/ Alexánder Papież depcąc po zacnym Ceſá=
rzu Fryderyku pierwſzym/ iemu vrągáiąc/ y z niego nátrząſáiąc.
Nie od Chriſtuſá tedy/ áni od Piotrá/ tá niezbożna ſtolicá/ ále
od onego kłámce y morderzá ſzátáná/ ktoremu ſię w pyſze rowná

ią/ ći

---

strona: 65

X. K. P. z Ianem Niemoiowſkim.

65.

ią ći wſzyſcy/ ktorzy ſię ták nád wſzytkimi wynoſzą/ y tytuły ſobie
pyſzne y nadętę przywłaſzcżáią. Iáko ich Grzegorz pierwſzy Pa=
pież/ dobrze y ſpráwiedliwie oſądźił. Zdobywáiąc ſię oni ná to/
cżymby tę znácżną niezbożność pokryć y przyfárbowáć mogli. A
rownie cżynią z onymi/ ktorzy pośiadwſzy gwáłtem cżyię máię=
tność/ zdobywáią ſię ná złośliwe forytarze/ y prokuratory/ kto=
rzyby vmieli on gwałt y nieſpráwiedliwość znácżną/ pokrow=
cem zmyſlone^oiákie^o práwá/ nákryć y przyoblec/ áby ták nie wſzy
ſcy zárázem/ oney iáſney krzywdy obacżyć mogli. Tożći rownie
cżynią Papieżowie Rzymſcy/ ktorzy tárgnąwſzy ſię ná BOgá y
na Chriſtuſá/ y ſłowo iego zgwałćili/ y vſtáwy święte ie^o pood=
mieniáli: Y złupiwſzy wſzytek zbor z wolnośći prawdźiwey Chri=
ſtyáńſkiey: rádźiby przedśię áby ludźie te^o do nich nie bacżyli/ dla
tego/ od dawnego cżaſu ſtáráli ſię/ y dźiśia ſię ſtáráią o tákowe
forytarze/ ktorzyby tę ich niezbożność pokryć/ nieiákiem domnie
mánym płaſzcżykiem ſpráwiedliwośći/ y tę śćiánę poryſowáną y
plugáwą/ potynkowáć y zafárbowáć/ fárbicżką zmyſloney świę
tobliwośći. Lecż im to przedśię nie pomoże/ ocućił ſię bowiem
pan/ y powſtał áby ſądźił źiemię/ y iuż cżás przychodźi/ aby Babi=
lonowi oddał zdawná nágotowány kubek popędliwośći ſwoiey
Y choćia ſię to Kśiążę Babilońſkie burzy/ y ná moc zdobywa/
vpaść mu przedśię/ bowiem zátrząſnął pan/ tą ſtolicą iego/ y
iuż ogniſte ony kule/ ktoremi pierwey ſtrzelał/ ná Xiążętá/ Kro=
le y Ceſárze/ pogáſły. Bowiem ſię iuż tych cżáſow zá łáſką Bożą/
kłątew Papieſkich/ nie tylko zacni ſtanowie/ ále y kráwcy y ſzew=
cy nie ſtrácháią. A co więtſza/ bije tego Antychriſtá pan Chriſtus
duchem vſt ſwoich/ przez prawdźiwe przepowiedánie Ewánie=
liey świętey: wołáiąc y vpomináiąc (wedle proroctwá Ianá ś.)
ná ludźi áby vćiekáli z Bábilonu te^o/ niechcąli weſpołek z nim
vcżeſtnikámi ſię ſtać/ plag y karánia iego.
Ná oſtátku przy tey wtorey cżęśći vmyſliłem to pokázáć/ iż
Papieżowie Rzymſcy/ nie tylko iż nie wedle Bogá/ áni wedle
porządku onych pierwſzych zborow/ ná mieyſcá ſwe wſtępuią: ále
też gdy prziydźie mowić y rozbieráć/ o iego ordynácyey/ ktora
ſię ták cżęſto odmieniáłá/ niewiem iákim práwem ſucceſyey ſwo

i	iey dowieść

---

strona: 66

Wtora cżęść/ o rozmowie Lubelſkiey/

66.

iey dowieść mogą. Bo to był pierwſzy fundáment tey ſtolice ich
(iákoſmy ſłyſzeli) iż Piotr poſtánowił Clemenſá/ á Clemens
Piotrowę oſobę ná ſobie noſząc/ drugiego po ſobie z tąż mocą zo
ſtawić miał. Y kiedyby to prawdá byłá/ tedyby tym ſpoſobem/
miał Papież Papieżá obieráć/ y po ſobie ná tey ſtolicy zoſtáwiáć.
Ale iż to nie bywáło Hyſtorye świadcżą/ bo tákże obierano Bi=
ſkupy Rzymſkie/ w onym pierwſzym zborze/ iáko y drugie Biſku
py/ w inſzych zborzech.
Potym przyſtąpiło y to/ iż od Ceſárzow muśieli potwierdze
nia doſtáwáć. A náoſtátek teraz nie dawnych cżáſow/ nátworzy=
wſzy ſobie Papieżowie Rzymſcy/ iákichśi Kárdynałow/ (o kto=
rych nie tylko w piſmie świętym/ ále y v wſzytkich onych daw=
nych piſárzow zborowych y ſłowecżká nie znáydźieſz) tym Kardy
nałom tylko/ tę moc dáli/ áby oni ſámi/ Papieża obierali: á ſnadź
teraz nowa przyſtąpiłá odmiáná/ iż co pierwey wſzyſcy Kárdy=
nałowie to práwo mieli/ to iuż teraz tylko Włoſzy y Włochá też
Papieżem obieráć máią. Vważayże tu Chriſtyáńſki cżytelniku/
ieſli to ieſt naymnieyſze podobieńſtwo/ w tym pomieſzánym po=
rządku/właſney wokácyey. Cżego ia ſzyrzyć niechcę. Káżdy bo=
wiem kto od BOgá ślepotą pokárány nie ieſt/ baczyć może. A
zátym cżyniąc koniec wtorey cżęśći piſánia mego proſzę y upomi
nam/ áby káżdy w tę rzecż pilnie wglądał/ y rozſądzał/ á o mnie
tego nie rozumiał/ ábych z iákiey lekkomyſlnośći miał ty rzecży
gánić y ſtrofowáć. Iśćie w tym ſię nie kocham/ ábych ſię miał ná
cżyię ſławę puſzcżáć/ ále gdy idźie o chwałę Bożą/ y o zbáwienie
ludzkie/ nielza iedno prawdę mowić/ á to gánić y ſtrofowáć/ co
Bog zdawná zgánił. Wſzákem tego nie cżynił bez świádectwá
ſłowá Boże^o/ ná oſtátek miałem po ſobie y one Oyce dawne Ko
śćielne/ y Historyki przednieyſze/ á ku więtſzemu przekonániu ich
przednieyſzego Papieżá ich głos y dekret/ ktorym tę niezbożną
pychę Rzymſką/ w oſobie Ianá Konſtántynopolitáńſkiego Bi
ſkupá oſądźił y potępił. A ktoby ieſzcże tey obrzydłośći Rzym=
ſkiey nie bacżył/ niechay Bogá prośi/ áby mu ocży otworzył/ iże=
by nieborak z ćiemnośći ſzátáńſkich wyſzedſzy ſtał ſię vcżeſtni-
kiem świátłośći prawdźiwey Amen.

Co mi

---

strona: 67

X. K. P. z Ianem Niemoiowſkim.

67.

Co mi też X. K. iákieś przechwalánie przycżyta/ cżego ſię
ſnadź od Iego Miłośći páná Woiewody Podolſkiego dowie=
dźiał/ iam nie tylko w tych cżáśiech/ ále nigdy przedtym żadney
rozmowy/ z pánem Woiewodą Podoſkim nie miał. Przechwa
lánie moie nie ieſt áni będźie/ tylko z Páwłem ś. mowię. Vcho=
way mię Boże/ abych ſię w cży inſzym przechwaláć miał/ okrom
w Chriſtuśie pánu vkrzyżowánym. Náuk świeckich y rozrywki
ćieleſney/ iáko y mądrey wymowy X. K. y nikomu nie zayźrzę.
Mnie doſyć ná tym/ że mi dał Pan B. prawdę ſwoię świętą po
znáć/ ktorey świádectwo dawáiąc/ vfam pánu/ iż nie będę po=
háńbion. Tym wſzytkie rozmowy y piſánia moie/ iáko ſolą mą=
drośći Bożey potrząſáiąc vincat veritas. Co pánie Boże ſpraẃ A.

13:

W trzećiey cżęśći ieſt/ Okazánie grunto=

14:

wne/ iż wiáry zbáwienney fundáment nie piaſcżyſty

15:

ále opocżyſty ná ſámym piſmie Prorockim y Apo=

16:

ſtolſkim záſádzony/ oſtoi ſię przeciw wſzem Szátáń

17:

ſkim náwałnośćiam. A ſprzećiwia dom ná piaſku/

18:

to ieſt ná ludzkich wymyſlech y dumách choćiaż nada

19:

wnieyſzych zbudowány/ muśi vpáść/ według

20:

ſłowá Páńſkiego.
3. Odpráwiwſzy iuż z łáſki Bożey wtorą cżęść piſánia moie^o/
przyidźie porządkiem piſáć o tym/ com ná trzećim mieyſcu poło=
żył: to ieſt o zacnośći y pewnośći piſmá ś. Ná ktorym wiara lu=
dźi Chriſtyáńſkich fundowána/ y duchem Bożym zmocniona/
nigdy ſzkodliwie ſzwánkowáć/ áni vpáść może. Wiedzą bowiem
tákowi wſzyſcy/ komu vwierzyli/ y vfáią pewnie iż poháńbieni
nie będą.
Ten grunt niebieſki/ widzę iż ſię X. K. nie podoba/ ktory
miáſto vcżćiwośći/ ktorą Bogu powinien/ y w ten cżásby mu
ią oddawał/ kiedyby nie tylko onego ſámego/ ále y rzecży iego

i 2

Boſkie

---

strona: 68

W 3. cżę. oka. iż ſię nie ná piaſku buduią.

68.

Boſkie zbáwienne w vcżćiwośći miał. A on zápomniawſzy tego/
ięzyk ſwoy beśpiecżnie y nieprzyſtoynie roſpuśćił/ ſpráwę y poſtę=
pek ſámego Páná Bogá lząc y háńbiąc. Gdy wiárę ludźi Chri=
ſtyáńſkich / ktora z piſmá świętego ſwoie vpewnienie ma/ fałſzy
wą názywa/ y fundáment tákowey wiáry piaſcżyſtym/ ktemu
ſzátánſkim rzeſzotem/ przez ktore wiele ártykułow (iáko on mo
wi) wiáry kośćielney przepáść muśi. Tákowey ſzkárádey nieprzy
ſtoyney mowy/ kto z wiernych/ y pobożnych bez żáłośći ſlucháć
może. Y wętpić o tym nie trzebá/ iż Pan BOg wſzechmogący
w rychle/ krzywdy ſwey mśćić ſię będźie/ nad tymi ktorzy nie=
wdźięcżni będąc dárow iego/ lekkomyślnie o nich mowią y imi
gárdzą. Pánie Boże wſzechmogący/ á hoyny w miłośierdźiu/
otworz ocży tym nędznym ludźiom/ á day im obacżenie/ áby prze
ćiwko twemu świętemu máieſtatowi vſt ſwych nie podnośili:
ále ćiebie Páná Bogá ſię boiąc/ cżeść tobie oddawáli/ y rzecży
od ćiebie dáne y poſtánowione/ iáko twoie właſne ważyli/ y prziy
mowáli/ á vmieli cżyſte/ od niecżyſtego/ rozeżnáwáć y odłęcżáć.
Iuż tedy zá pomocą páńſką wezmę to przedśię/ cżymbych za
cność y pewność piſmá ś. okázáć/ y ludźiom błądzącym obiáśnić
mogł. Acżkolwiek tá rzecż w ſobie doſyć doſtáteczna y iáſna ieſt/
y od zadnych ludźi/ potwierdzenia nie potrzebuie. Wſzákoż iáko
ludźiom w ćiemnym gmáchu zámkniony/ ktorzy ſłonecżney świá
tłośći widźieć nie mogą/ potrzebá/ áby mieli otworzone okná/ iż
by tym ſnádniey ſlonecżne promienie/ do ich mieſzkánia przecho
dząc/ onych oświecáć mogły. Ták rownie/ z tymi ludźmi poſtę=
powáć muśiemy/ ktorzy ſą w wielkich ćiemnośćiách/ omylne=
go mniemánia/ y w grubych/ y twárdych zátworách wymyſłów
ludzkich zámknieni/ trzebá im zlekká/ tey zátwory odeymowáć/
y okiennic grubych vchyláć/ áby ták iaſność ſłowá Boże^o do ſerc
ich przeniknąć/ y onych oświećić mogłá. Kto tedy chce poznáć
y vwáżyć zacność y poſtępek piſma świętego/ potrzebá naypier=
wey ſpoſob wiary Chriſtyáńſkiey/ dobrze y przyſtoynie wyrozu=
mieć. Ktorą duch Boży opiſuie w liśćie do Zydow w II. rozdźia
le tymi ſłowy. A ieſtći wiárá podſtáćią tego/ cżego ſię nádźiewa=
my/ okazánim rzecży niewidźiánych rć. Z ktorego opiſániá wiá=

ry/ y właſno=

---

strona: 69

ktorzy ſię ná ſámym ſłowie Bożym buduią.

69.

ry/ y właſnośći iey/ potrzebá to napierwey bacżyć y vważáć/
ſkądby ſię ná táką wiárę zdobyć/ y przez co w niey vpewnionym
być: áby mocną y pewną będąc byłá prawdźiwą podſtáćią. Ná
ktorey/ iáko ná fundámenćie nádźieiá wiernych ludźi/ wyſtáwić
y vbudowáćby ſię mogłá. W ten cżás bowiem nádźieiá nie ſłá=
bieie/ kiedy ná wierze pewney y nieomylney/ iáko ná fundámen=
ćie mocnym ſtoi.
Gdy też wiárá ieſt okazánim rzecży niewidźiánych/ potrze=
bá do te^o/ áby ná wſzem y z káżdey ſtrony wárowna byłá/ wątpli
wośći żadney nie máiąc/ áni do śiebie przypuſzcżáiąc. Bo ieſliby
oná namniey zwątlona y niepewna byłá/ trudno rzecży tych/ kto
rych ſmyſłámi ćieleſnymi doyść/ áni dośiąć/ nie możemy/ okázáć
ma. Właſność tedy wiáry prawdźiwey ieſt áby będąc mocną y
pewną/ tych ktorzy ſię przez nię buduią/ nie oſzukawáłá áni záwo
dźiłá/ ále we wſzelákiey prawdźie vpewniáiąc/ nádźieię zbáwien
ną zmácniáłá. Tákowąć wiárę wſzędźie duch Boży záleca/ przez
ktorą wierni będąc w Chriſtuſá wſzcżepieni/ dobrodźieyſtwá ie=
go vżywáią. O cżym Páweł do Rzymian w 5. rozdźialé. Będąc
tedy z wiáry vſpráwiedliwieni/ pokoy v Bogá mamy/ przez pá=
ná náſzego Iezuſá Chriſtuſá/ przez ktoregoſmy też wiárą otrzy=
máli przyſtęp ku tey łáſce w ktorey ſtoimy rć. Wyrozumiawſzy
iuż właſny ſpoſob wiáry Chriſtyáńſkiey/ trzebá y to wiedźieć/
ſkąd tá wiárá pochodzi. Tákowey wiáry nayprzednieyſzy ſpráw=
cá ieſt pan Bog ſam/ ktoremu ſię ták vpodobáło/ áby przez pe=
wne śrzodki/ tákowey wiáry ludźiom vżycżał/ y w nich ią pomna
żał: we wnętrzny śrzodek ieſt Duch święty: á zwierzchni ſłowo
pańſkie/ o cżym Páweł ś. do Rzym w 10. rozdźiale. Wiárá z ſłu=
chánia/ á ſłuchánie przez ſłowo Boże rć. Abowiem gdyż wiárá
będąc ták zacną rzecżą/ ſkutki známienite ſpráwuie (o ktoryche
ſmy ſłyſzeli) nielza iedno iey też to przyznáć/ iż nie o ládá kogo/ á=
le o Bogá ſáme^o/ opieráć ſię muśi/ y ná nim ſię/ iáko ná pewney
opoce záſádźić ma: z nie^o bowiem wſzytko zmocnienie y vtwier=
dzenie pochodźi. Także gdyż wiará pewna á nie omylna być ma/
do kogo ſię inſzego śćiągać/ y ná kim inſzym záwieſzáć będźie/ o=
procż tego/ ktory ſam práwdą będąc/ nikogo záwieść/ y omylić

i 3

nie może?

---

strona: 70

W 3. cżę. oka. iż ſię nie ná piaſku buduią/

70.

nie może? Ale mogłby go kto pytáć/ gdźież wżdy ſłowá Bożego
ſzukáć/ y kędy ie właſnie vpatrzyć mamy? Gdyż tych cżáſow/ lu=
dźie/ máło nie wſzyſcy/ przywłſzcżáią to ſobie/ iż Bogá ſłuſznie y
przyſtoynie chwalą/ chłubią ſię też/ iż to cżynią/ wedle woley y
poſtánowienia ie^o/ cżym dawáią znáć/ iż ſobie znáiomość ſłowá
Boże^o przypiſuią/ bo y Zydźi y Turcy/ y Papieżnicy/ znáiomość/
y wiádomość ſłowá Bożego ſobie przywłaſzcżáią. W cżym áby=
ſmy ſię rozwięzáć y vpewnić mogli/ przyidźie nam vćiec ſię do
wyrokow páńſkich/ z ktorych vpatrowáć będźiemy wolą y poſtá
nowienie iego. Przypomniemy tedy ſobie ſłowá duchá Bożego/
w liśćie do Zydow w 1. rozdźiale. Wielekroć y wielem ſpoſobow/
máwiał niekiedy Bog Oycom przez Proroki/ á w ty dni oſtáte=
cżne/ mowił nam przez ſyná. Z ktorych ſłow vpátruiemy wolą y
poſtánowienie Boże/ ktore^v ſię ták vpodobáło/ áby mowę ſwo=
ię oznaymiwſzy po wielkiey cżęśći przez Proroki. Potym zupeł=
nie y doſkonále/ oznaymił wolą y vpodobánie ſwoie przez Iezuſá
Chriſtuſá/ obfituiąc w nim y prze zeń/ wſzeláką mądrośćią y v=
mieiętnośćią. O cżym Páweł ś. piſze do Efeſkich 1. rozdźiale. W
ktorym mamy odkupienie przez kreẃ iego/ odpuſzcżenie vpad=
kow/ wedle oney bogátey łáſki ſwey/ ktorą obfitował przećiw
nam/ w káżdey mądrośći y roztropnośći/ oznáymiwſzy nam táie=
mnicę woley ſwoiey/ wedle vpodobánia ſwego rć. Ieſt to tedy
rzecż pewna/ iż to byłá y ieſt wola Boża/ áby ludźie po wſzytki
cżaſy/ od ſámego Bogá/ dowiádowáli ſię woley/ y roſkazánia ie^o:
ktorą onym dawnieyſzym przodkom/ oznáymiał przez widzenia
Anielſkie. Lecż potym przez ludźie do ludźi mowić pocżął/ kto
rych ſam ná ták zacny vrząd obrawſzy/ do tego godnymi y ſpoſo
bnymi vcżynił/ dawſzy im duchá ſwego świętego/ y prze zeń/ wo=
ley ſwoiey wyucżywſzy/ áby tymże duchem rządzeni y ſpráwowá=
ni będąc/ do ludźi drugich ſłowo y roſkazánie Boże/ przyſtoynie
odnośić mogli. O cżym świádcży Piotr ś. w liſćie wtorym I. roz.
Abowiem nie wolą ludzką/ przynieśione ieſt niekiedy proroctwo
ále od duchá święte^o popchnieni/ mowili ludźie Boży święći. rć.
Z ktorych ſłow Piotrowych/ okázuie ſię właſność/ y powinowá=
ctwo prawdźiwych ſług y legatow Bożych/ ktorzy nie z woley/

áni z domy=

---

strona: 71

ktory ſię ná ſamym ſłowie Bożym buduią.

71.

áni z domyſłu ſwego/ ále z nátchnienia/ y z rządzenia duchá Bo=
żego/ mowić mieli. Duch bowiem Boży báda ſię głębokośći Bo
żych/ tym tedy duchem/ natchnieni będąc Prorocy/ mowili nie iá
ko ſwoie/ ále iáko ſłowá Boże/ dla cżego/ w tym ſię oświádcżá=
iąc/ poſpolićie tych ſłow vżywáli. Haec dicit dominus. To mowi
Pan. A iż ſłowo Boże/ od wiecżnego Bogá pochodzące/ godne
ieſt tego/ áby ludźiom z pámięći nie wychodźiło/ áni z ludźmi ni=
ſzcżáło ábo ginęło/ byłá to wola y zrządzenie Boże/ áby ty rzecży
ktore przez vſtá ſwoich wiernych ſług Prorokow/ ludźiom oznáy
miał/ ná piśmie potym dla wiecżney pámiątki/ y náuki ludzkiey
zoſtáły. Co napierwey ſam vcżynić racżył/ gdy zakon/ dźieśięćior
gá przykażánia/ pálcem ſwoim Boſkim ná tablicách nápiſáć ra=
cżył. Toż potym y Moyżeſzowi roſkazał/ áby ony náuki/ ktore
prze zeń Izráelcżykom podawał/ nápiſáne ludowi podał y cho=
wać roſkazał. Cże^o y Krolom/ ktore potym obieráć miano/ prze
ſtrzegáć roſkazał/ áby kśięgi zakonu Bożego przepiſáne/ v śie=
bie chowáli/ y z nich ſię powinnośći ſwey vcżyli. Lecż nie trzebá
o tym ſzyrſzego dowodu/ iáwna to bowiem rzecż/ iż ſynowie Izráe
elſcy w ten cżas nalepiey powinnośći ſwey przeſtrzegáli/ y Pánu
Bogu ſię podobáli/ gdy ná wſzytkim kśiąg zakonu Bożego prze
ſtrzegáli. Ktorych ſkoro zániedbáli/ błądźili/ y vpadáli. Co ſię zná
cżnie pokázuie/ z hiſtorie y Krolá Iozyaſzá: zá ktorego ty kśięgi
zakonu Bożego (ktorych złośliwi przodkowie iego zániedbáli)
ználeźiono. On kazał ie czytáć/ y z nich dopiero obacżył/ iáko dá=
leko z ludem ſwym vſtąpili/ od prawdźiwe^o nabożeńſtwá/ y ſtá=
rał ſię o tym zárázem/ áby wedle nápiſánia kśiąg tych reformá=
cyą vcżynił. Toż y Ezdraſz cżynił/ ktory po niewoley Bábiloń=
ſkiey/ lud znowu/ ku poſłuſzeńſtwu pánu ſpoſobiáiąc/ nie cżynił te
go/ z vpodobánia y rozumu ſwego/ ále wźiąwſzy kśięgi zakonu
Páńſkiego/ cżytał przed wſzytkim ludem od poránku/ áż do wie=
cżorá. Do zakonu tedy Bożego piſanego/ pod ſtárym teſtámen=
tem/ lud Izráelſki/ przywiązány był/ od ktorego/ áni ná práwo/ á
ni ná lewo/ vchyláć ſię nie miał/ o cżym bez licżby świádectwá w
kśięgách Moyżeſzowych znaydźieſz. O piśmiech Prorockich/ w
ktorych pan Bog rzecży wielkie y głowne/ oznaymiał/ rzec iná=

cżey nie

---

strona: 72

W 3. cżę. oka. iż ſię nie ná piaſku buduią/

72.

cżey nie możemy/ iedno iż z woley zrządzenia Bożego/ ná piſmie
pozoſtánowione ſą. Co y Ezáiaſzowi/ oſobliwie pan Bog roſka
zał/ áby ſłowá y náukę ſwoię/ ná wiecżną pámiątkę ludowi od=
pornemu nápiſał. W iákiey wadze y zacnośći/ piſmá Prorockie
były/ naſnádniey ſię tego z przykłádu páná Chriſtuſowego/ y A=
poſtołow ie^o dowiedźieć możem. Abowiem Chriſtus Pan z Moy
żeſzá/ z Pſálmow/ y z Prorokow/ świádectwá brał/ y Zydy do
piſmá odſyłał/ w oney też hiſtoriey o Lázárzu y bogacżu/ iáwnie
znáć dawał/ iż to byłá naypewnieyſza drogá y ſpoſob/ popráwy
żywotá cżłowiecżego/ onych cżáſow Izráelſkich/ ſłucháć Moyże
ſzá y Prorokow/ co mowiąc: piſmá Moyżeſzowſkie/ y Prorockie
zálecał. Tegoż y Apoſtołowie náſládowáli/ ktorzy Zydy/ nie trá
dycyámi/ ále piſmem przekonywáli: co y Piotr cżyni/ gdy w liśćie
ſwym wtorym nie gáni tego/ ále owſzem záleca/ iż ſię do piſm
Prorockich vćiekáli. Poświadcża tego Lukaſz ś. opiſuiąc ony
Berrencżyki/ ſtąd ie zálecáiąc/ iż náuki Páwłowey/ piſmy Pro=
rockimi doświádcżáli. To o ſtárym teſtámenćie/ w ktorym vmo
wá/ y poſtánowienie Boże/ ná piſmie/ dla wiecżney pámiątki po
zoſtáwione było. Czego iż nie przeſtrzegáli/ oni Fáryzeuſzowie/
pełni błędow y zábobonow byli/ z cżego ich też Chriſtus pan/ ſro
dze karał y ſtrofował/ á oſobliwie o to/ iż trádycyámi ſwymi ro=
ſkazánia páńſkie gwałćili. Był tedy Stáry teſtáment ná piſmie
podány/ y w piſmiech onych dawnych zámkniony. Co y dźiś oba
cżyć możemy/ gdy piſmá ony Moyżeſowſkie y Prorockie/ Stá=
rym teſtámentem názywamy.
A ieſli pan Bog z onym ludem ſtárym ták ſię opatrznie ob=
chodźił/ do ktorego tylko mowił przez Proroki/ po cżęśći tylko
wolą ſwą onemu ludowi oznaymiwſzy: Iákoż nie dáleko więcey
tego co mowił przez ſyná ſwego miłego/ iuż nie w cżęśći iákiey/ á
le doſtátecżnie wolą ſwoię prze zeń oznaymiwſzy dochowáć/ y po
rządnie ná wiecżną pámiątkę zoſtáwić nie miał? Gdyż pan Ie=
zus Chriſtus ná świećie tu będąc/ opowiedáiąc ſłowá Oycá ſwe=
go niebieſkiego/ vſtáwicżnie náukę ſwoię zálecał/ y ſłow ſwoich
przeſtrzegáć roſkázował: Błogoſłáwionych tych ktorzyby ich
przeſtrzegáli: á przeklętych ktorzyby zániedbáli opowiedáiąc.

Tenże

---

strona: 73

ktorzy ſię ná ſámym ſłowie Bożym buduią.

73.

Tenże Pan obrał pewne świádki/ Apoſtoły ſwoie/ ktorym ſzáfu=
nek ſłowá ſwoiego świętego zlećił: onych hoynym duchem vbo=
gáćiwſzy/ wſzytkiego co było wiedźieć potrzebá wyucżył: y z tym
poſelſtwem ná świát wyſłał/ áby świádkámi doſtátecżnymi/ tey
prawdy ktorą ſłyſzeli/ y widźieli/ v wſzytkiego świátá byli.
Nie podobna tedy rzecż/ áby náuká P. Chriſtuſowá/ y one za
cne ſłowá iego/ ktore ſłowy żywotá náźwáne ſą/ z pámięćią ludz=
ką wiotſzeć miáły ábo też náuká Apoſtolſka/ weſpołek z oſobámi
ich/ vſtáwáć miáłá. Muśiáłáby tákże zárázem wiárá y nádźieiá
ludzka vſtáć y w niwecż ſię obroćić/ gdyż inſzey drogi niemáſz/ ku
wywiádowániu ſię/ y vpewnieniu/ o żywoćie wiecżnym nád świę
te y zdrowe powieśći páná náſzego Iezuſá Chriſtuſá/ y nád świę
tą náukę Apoſtołow ie^o. Iáko tedy pod Stárym teſtámentem
(iákoſmy ſłyſzeli) vmowá y obietnice Boże/ ná piſmie/ iáko ná
pewnym przywileiu pozoſtáły. Tákże coż inſzego rozumieć ma=
my o piſmiech Nowego teſtámentu/ iedno iż z woley miłego Bo
gá dla tego pozoſtáwione ſą/ ábyſmy w nich y przez nie wyucże=
ni byli/ o tym wſzytkim: co Bog przez ſyná ſwego miłego/ tych o
ſtátecżnych cżáſow ſpráwić y okázáć racżył. Y nie mamy/ áni mieć
możemy/ cżego inſzego/ ſkądbyſmy o tych rzecżách wielkich/ za=
cnych/ y zbáwiennych/ vpewniáć ſię mogli. Piſmo bowiem świę=
te Nowego przymirza/ ieſt liſt y świádectwo pewne/ vmowy
Bożey/ y poſtánowienia iego świętego/ ktore on w Chriſtuśie
Iezuśie vcżynić y poſtánowić racżył/ dlá cżego też piſmo to w ie=
dnę kupkę zebráne Nowym teſtámentem názywamy. Y możeż
kto z ludźi teſtámentowi Bożemu przygánić/ y iáki niedoſtátek
przyſędźić. Iáko ći niebożętá cżynią/ ktorzy piſmo ś. w podey=
źrzenie przywodząc/ onemu niedoſtátek przypiſuiąc/ wymyſłow
ludzkich náſládowáć wolą. Ale my rácżey ſłuchaymy powieśći
duchá Bożego/ iáko zacność piſmá świętego wyſtáwia y záleca.
Páweł piſząc Tymotheuſzowi ſwemu w ty ſłowá. A iż z dźiećin=
ſtwá vmieſz piſmá ś. ktore ćię mogą vcżynić mądrym ku zbáwie=
niu przez wiárę/ ktora ieſt w Chriſtuśie Iezuśie. Wſzytko piſmo
od Bogá nátchnione/ ieſt pożytecżne ku náuce/ ku ſtrofowániu/
ku napráwie/ ku ćwicżeniu/ ktore ieſt w ſpráwiedliwośći: áby cżło

k

wiek

---

strona: 74

W 3. cżę. oka. iż ſię nie na piaſku buduią.

74.

wiek Boży był doſkonáłym/ ku wſzelkiey ſpráwie dobrey/ wyprá
wiony. Tymi ſłowy duch Boży piſmá świętego ſkutki y pożytki/
známienićie záleca y opiſuie. Iż niewiem z iáką śmiáłośćią/ prze
ćiwnicy vſtá ſwe/ rozdźiewić mogą/ przećiwko ták iáſnemu wy=
rokowi duchá Boże^o/ ktorym piſmo ś. wſzytek doſtátek y doſko=
náłość przyznawa. Iż cżegokolwiek potrzebá/ cżłowiekowi Bo=
żemu/ ku prawdźiwey doſkonáłośći/ w káżdey ſpráwie dobrey/ y
ku zupełnemu wyćwicżeniu/ to wſzytko w piſmie świętym znay=
dźie.
Położże przećiwko te^v mowę ſproſną y záráźliwą. X. P. ktory
piſmu świętemu w tym przygánę dáie iż żaden z piſmá świętego
ſámego bez trádyciy/ y náuk kośćielnych/ w wierze vpewnion być
nie może. Ktorą tákową nie Chriſtyáńſką powieśćią/ á co ineg^o
cżyni/ iedno iż ſię duchowi Bożemu/ ktory przez vſtá Páwłowe/
piſmo święte záleca/ ſprzećiwia. Ale chcą z tego przećiwnicy wy
niść/ y ſwego mniemánia obronić tákowym dowodem/ ták mo=
wiąc: Więcey było rzecży w náuce Chriſtuſowey/ y Apoſtolſkiey/
niż nam ná piſmie pozoſtáwiono. Bo nie bez przycżyny Lukaſz ś.
przypomina/ iż pan Chriſtus po zmartwych wſtániu/ vkázuiąc
ſię Apoſtołom przez cżterdźieśći dni/ rozmawiał z nimi o krole=
ſtwie Bożym: á Lukaſz ś. nie opiſuie/ coby to zá rozmowy były.
Tákże Páweł ś. wſpomina tradicye/ to ieſt podánie ſwoie/ y chwa
li Koryntcżyki iż chowali podánia iego. A Teſálonicżeńcżyki v=
pomina/ áby podánie iego chowáli/ ktorego ſię náucżyli/ choć
przez powieść/ choć przez liſt rć. Stąd oni zámykáią/ iż ponieważ
wiele rzecży nie nápiſánych/ tedy nie ſkąd inąd/ iedno od Kośćiel
nych ſtárſzych/ vcżyć ſię tego mámy/ ktorzy/ wźiąwſzy to przez rę=
ce od przodkow ſwych/ nam tego dochowáli.
Vpátruymyż iuż tedy/ ieſli ten ich argument ważny: A mo
gąli ſię tymi ſwymi ſłomiánymi árgumenty wykręcić. Duch Bo
ży przez Páwłá ś. piſmo od Bogá nátchnione záleca/ y doſtátecż
ne/ ku wſzelákiey potrzebie/ y wyćwicżeniu w ſpráwie zbáwienney
być opowieda/ ábo tedy Páweł o tych trádyciach nie wiedźiał/
kiedy piſmo ś. zálecał: ábo ſię on omylić muśiał/ gdy tego prze=
pomniał co Ich mość Kátolicy/ zá naprzednieyſzą rzecż pokłá=

dáią. A

---

strona: 75

ktorzy ſię ná ſámym ſłowie Bożym buduią.

75.

dáią. Ale podobniey nam Páwłowi wierzyć/ ktory nie trádyciy
iákich/ z ręku w ręce podánych/ ále ſámo piſmo ś. záleca/ y doſtá=
tecżne być opowieda: Niechay nam wżdy ty trádycye Apoſtol=
ſkie pokażą/ á ieſliby ie pokázáć mieli/ muśielićby ie pokázáć ná pi
ſmie/ bo inácżey ktoż im wierzyć będźie: Azaż nie wiemy/ iż oni da
wni heretycy/ iáko Márcion/ Wálentynianus/ Montanus/ trá=
dycyámi Apoſtolſkimi/ nárabiáli/ ktorych/ iż w piśmiech Apo=
ſtolſkich pokázáć nie mogli/ dla tego im wiáry nie dawano.
Máią Papieżnicy v ſiebie pewny pocżet Kánonow/ ktore A
poſtolſkimi zową/ o ktore długo był ſpor we zborze/ iákoby ie ná
zwáć miano: áż potym nie rychlo Papieżowie niektorzy/ zá Apo=
ſtolſkie ie przyięli. A przedśię y dźieśiątey cżęśći tego co tám ná
piſano/ Papieżnicy nie chowáią/ znáć że o nich wątpią: ábo im ſá=
mym drugie ſą bárzo przećiwne. Kiedy też poyźrzemy w ony ſtá=
re Doktory kośćielne/ znaydźiemy v nich wiele rzecży/ ktore oni
trádycyámi Apoſtolſkimi zową/ á przedśię ich dźiśieyſzy nie cho=
wáią. Ná przykład. Tertulian/ názywa to trádycyą Apoſtolſką
iż po krzćie zárazem okrzcżonych miodem karmiono/ y mlekiem
nápawano. Auguſtyn też miałto zá vſtáwę Apoſtolſką/ dźiećiom
okrzcżonym ſácráment wiecżerzey Páńſkiey ſzáfowáć/ y tákie
dźieći/ ktoreby ſácrámentu tego nie używáły/ potępiał/ á cżemuż
tego dźiś Papieżnicy nie chowáią? Znáć iże tego nie máią zá trá
dycye Apoſtolſkie/ iáko oni ſtárſzy rozumieli. Było rzecży wiele
inſzych: iáko niektorzy też to podánim Apoſtolſkim zwáli/ w Nie
dźielę ſtoiąc/ á nie klęcżąc ſię modlić. Nuż oná rożność poſtow/
o ktorey Ireneus przypomina. Tákże święto Wielkonocne/ kto
re iedni w Rzymie y około Rzymu/ ták iáko dźiś Kátolicy ob=
chodzą záchowáli/ wkłádáiąc to ná Piotra/ iákoby im on to po=
dáć miał. A drudzy záśię w Azyey/ Chrześćiany będąc/ z żydámi
ná cżás ſię zgadzáli/ á tákowy obycżay powiedáli/ iż od Ianá po
dány mieli. A ono gdy ſię przypátrzym piſmom Apoſtolſkim/ nic
takowe^o nie znaydźiemy/ kędyby nabożeńſtwo Chriſtiáńſkie do
pewnych cżáſow przywięzowáć mieli? Zydowſkie to rzecży były/
ná cżym ſię prawdźiwi Chriſtyánie/ więźić/ y záwieſzáć nie máią/
iáko liſty Pawłá ś. nie ná iednym mieyſcu świádcżą. Bacżyć te=

k 2

dy może=

---

strona: 76

W 3. cżę. oká. iż ſię nie ná piaſku buduią/

76.

dy możemy/ iż nic pewne^o Papieżnicy z ſtrony tradyciy Apoſtol=
ſkich nie máią/ lepiey tedy/ y beſpiecżniey trzymáć ſię rzecży pe=
wney/ to ieſt piſmá świętego/ dawſzy pokoy wymyślnym y omyl
nym trádycyam. Y to też trzebá ná bacżeniu mieć/ iż ieſliby iákie
trádycye Apoſtolſkie były/ pewnieby tákie muśiáły być/ ktoreby
ſię ni w cżym piſmom Apoſtolſkim nie ſprzećiwiáły/ ponieważ
duch Boży/ ſobie przećiwny nie ieſt. A iż Kátolicy wiele rzecży/ á
ſnadź wſzytkie/ wnieśli do ſwego nabożeńſtwá/ ktore ſię ſłowu
Bożemu/ ná piſmie podáne^v/ iáwnie ſprzećiwiáią/ znáć/ iż to nie
od Apoſtołow prawdźiwych świádkow Páná Chriſtuſowych/
ále od ludźi omylnych y obłędliwych poſzło. Azaż iáwnie nie wi=
dźiemy/ iáko oni vſtáwy ſwoich niektorych Oycow/ á oſobliwie
Papieżow Rzymſkich zá vſtáwy Apoſtolſkie/ ludowi proſtemu/
vdawáią: wſzák ktorzy cżytáią/ łátwie ſię tego dowiedzą/ ktorý
Papież/ y kiedy co vſtáwił. Swięto owo niezbożne/ kiedy ſwoię
monſtráncyą/ po rynku y vlicách noſzą/ przed nią vpadáiąc/ lu=
dowi proſtemu zálecáią/ á oni mniemáią/ iżeby to rzecży názbyt
dawne były: A ono ledwie temu trzy ſtá lat/ kiedy to Papież Vr=
ban cżwarty gwoli iedney białey głowie poſtánowił.
Co ſię Páwłowych ſłow dotycże/ ktorzy podánia ſwoie przy=
pomina/ znáć iże ſię przećiwnicy nie docżytáli/ co dáley ſtoi. Nie
byłá to nigdy myśl Páwłowá/ áby on iákie vſtne trádycye/ kto=
reby oprocż piſmá ſtárſzym zborowym zlecone były/ á oniby ie dru
gim z ręku w ręce podáwáć mieli/ zálecáć miáł. Lecż Páweł ś. trá
dycyámi názywa náukę ſwoię/ ktorey ich vcżył vſtnie/ będąc v
nich oblicżnie/ á tę náukę potym ná piſmie przypomina/ co ſię z
tegoż liſtu do Teſáloniceńſkich/ pokázuie. Abowiem co przy koń
cu wtorego liſtu w 2. roz. vpomina ich/ áby ſię trzymáli podánia
ktorego ſię náucżyli/ choć przez powieść/ choć przez liſt: W tym=
że roz. wyżſzey/ ſam ſię wykłáda piſząc: Iżali nie pámiętaćie/ iż ie=
ſzcże przywas będąc/ tom wam powiedał. To tedy co im vſtnie
powiedał/ o tymże y w liśćie piſał/ á miánowićie o Antichryśćie
y ſkutkach iego.
W pirwſzym liśćie do tychże Teſáloniceńſkich/ w 4. rozdzia.
przypomina Apoſtoł/ cze^o ich vſtnie vcżył/ ták piſząc: Abowiem

wiećie

---

strona: 77

ktorzy ſię ná ſámym ſłowie Bożym buduią.

77.

wiećie bráćia/ iákie roſkazánia dálichmy wam/ przez páná Iezu
Chriſtá: ábowiem tać ieſt wola Boża poświęcenie wáſze/ żebyś=
ćie ſię powśćiągáli od wſzetecżeńſtwá/ áby vmiał káżdy z was
nacżynie ſwe chowáć/ w świętobliwośći. Sam ſię Apoſtoł wy=
kłáda/ iż podánia ie^o vſtne/ nie były rozne od piſmá/ ále wſzędźie
iednoſtáynie/ vcżył prawdźiwey wiáry w Páná Chriſtuſá/ y przy
tym prawdźiwey pobożnośći/ y świętobliwośći.
A iż też chwali Koryntcżyki/ iż podánia ie^o trzymáli/ w tym=
że roz. II. pirwſzego liſtu/ ſam ſię wykłáda/ co przez podánie rozu
miał/ ták piſząc. Abowiem ia wźiąłem od Páná/ com też wam
podał rć. To tedy było podánie Apoſtolſkie/ prawdźiwy obycżay
vżywánia wiecżerzey páńſkiey. Do tychże Koryntcżykow piſząc
w pirwſzym liśćie/ w 15. roz. przypomina ſwoie podánie ták pi=
ſząc: Abowiem naprzod podałem wam/ com też wźiął/ iż Chri=
ſtus vmárł zá grzechy náſze/ według piſmá/ á iż był pogrzebion/
iż też był wzbudzon trzećiego dniá według piſmá rć.
Otoż mamy ſummę podánia Apoſtolſkiego/ ktory ſię nie bá
wił/ ceremoniálnymi zabobony/ ále prawdźiwą náuką/ o Chri=
ſtuśie pánu/ y dobrodźieyſtwách nam prze zeń okazánych. Trze=
bá też to przećiwnikom bacżyć/ iż ten ich dowod/ ktory bierzą z
niektorych mieyſc Páwłowych/ nie doſtátecżny ieſt/ bo nie ſzłoby
to ſtąd. Páweł nie wſzytkiego wypiſał do Teſaloniceńſkich/ y do
Korintcżykow: Ergo w piſmie świętym/ nie wſzytki rzecży po=
trzebne ku zbáwieniu zámknione ſą. Smialiby ſię y żacy z tákie=
go dowodu/ bo nie tyle tylko piſmá świętego ieſt/ co w liśćiech
do Koryntcżykow/ y do Teſáloniceńſkich nápiſano/ ieſt więcey
liſtow Páwłowych/ w ktorych/ cżegoby w onych nie doſtawáło/
ználeść ſię może. A ktemu nie sam Páweł tylko piſał/ piſáli y in=
ſzy Apoſtołowie: árgument tedy ten/ à particulari, ad vniuerſale, o=
ſtáć ſię nie może.
Przypomina też Lukaſz ś. w 16. rozdź. ſpraw Apoſtolſkich/ o
Páwle y Bárnábaſzu/ iż przechodząc ſię po mieśćiech/ podawá
li im vſtáwy/ ktore były vrádzone od Apoſtołow/ y ſtárſzych/ kto
re ſłowá/ przypomináiąc przećiwnicy náſzy/ triumfuią/ gdy tu iá=
wnie ſłyſzą/ o vſtáwách ſtárſzych. Ale łátwie im proſte zwodźić/

k 3

ktorym

---

strona: 78

W 3. cżę. oka. iż ſię nie ná piaſku buduią/

78.

ktorym też nie bez przycżyny zákázuią piſmá świętego cżytáć/ á=
by ták ich wykrętow/ obácżyć nie mogli. Ale ktorzy cżytáią/ ſná=
dnie obacżyć/ y dowiedźieć ſię mogą/ o iákich vſtáwách ná tym
mieyſcu Lukaſz ś. mowi/ wroćiwſzy ſię ná zad/ do 15. rozdźia. w
ktorym Synod Apoſtolſki opiſuje y ty vſtáwy przypomina/ ty=
mi ſłowy. Abowiem zdáło ſię duchowi świętemu/ y nam/ ábyſmy
więcey nie kłádli ná was brzemion/ oprocż tych potrzebnych/ á=
byśćie ſię wſtrzymawáli/ od rzecży báłwánom ofiárowánych. O=
toż to były te vſtáwy Apoſtolſkie/ o ktorych ná ten cżás niechay
będźie doſyć. Co ſię też zá to vymuia/ iż Lukaſz ś. opiſuiąc iáko
ſię Chriſtus Pan vcżniom ſwoim/ po zmartwych wſtániu vkázu
iąc/ y z nimi o kroleſtwie Bożym rozmawiáiąc: á przedśię tego
nie dołożył/ coby to zá rozmowy były. Skąd oni chcą przewieść/
iákoby ty rzecży/ ktore ku kroleſtwu Bożemu należą/ nie wſzyt=
kie w piſmie ś. pozoſtáwione być miáły. Lecż kto ſię tákiemu do=
wodowi przypátrzy/ obacży/ iże nie k rzecży: Bo choćiaż Lukaſz
ná tym mieyſcu/ nie iáſnie áni dokłádnie/ o tych rozmowach/ iá=
kieby były piſał: żeby v inſzych Piſárzow Nowego teſtámentu/
tegoſmy znaleść nie mieli/ gdyż wſzytko piſmo Nowego teſtá=
mentu/ tym ſię nawięcey báwi/ opiſuiąc kroleſtwo Boże/ przy
tym vcżąc/ iákim ſpoſobem do niego wchodźić mamy: opiſuiąc
drogę wąſką przez práwdźiwe pokaiánie/ y żywą wiárę w Iezu=
ſá Chriſtuſá/ ktorą drogą chodząc/ przez rozmáite vćiſki/ y vtra
pienia/ do kroleſtwá Boże^o wchodżić mamy. Ieſt tedy w piśmie
świętym/ náuká doſtátecżna pozoſtáwiona/ o kroleſtwie Bo=
żym: y opiſáni ſą ći/ ktorzy do niego należą: iáko y ći ktorzy w
nim dźiedźicżyć nie będą.
Nie ſchodźi tedy piſmu ś. ni nácżym/ áby nas doſtátecżnie/
o tym wſzytkim/ co ku zbáwieniu náleży/ vpewnić y vtwierdźić
nie mogło. Co ſię naſnádniey okázáć może/ gdy ſłowá ony Apo=
ſtolſkie/ vważymy/ gdźie do Korynt. piſząc/ trzy cnoty głowne/
Wiárę/ nádźieię/ y miłość przypomina/ w ktorych cnotách na=
przednieyſzych wierni ſię ćwicżyć y pomnażáć/ po wſzytek cżás
máią. A gdyż piſmo ś. o tych cnotách y powinnośćiách Chriſty=
áńſkich/ doſtátecżnie vcży/ y cżegoż więcey potrzebá?

O wierze

---

strona: 79

ktorzy ſię ná ſámym ſłowie Bożym buduią.

79.

O wierze ták piſze Ian ś. Iż te rzecży nápiſáne ſą/ ábychmy
wierzyli/ iże Iezus ieſt Chriſtus ſyn Boży: á iżbychmy wierząc ży
wot mieli przez imię iego rć. Z tych ſłow Apoſtolſkich/ idźie praw
dźiwe zámknienie/ iż nie skąd inąd/ iedno z piſmá ś. wiáry zbá=
wienney/ vcżyć ſię mamy.
O nádźiei ták piſze Páweł ś. do Rzym. w 15. Bo cokołwiek
przedtym nápiſano/ ku náuce náſzey nápiſano/ ábyſmy przez ćier
pliwość/ y poćiechę piſm nádźieię mieli rć. Ktoremi ſłowy/ potę
żnie okázuie Apoſtoł: Iż nádźieiá Chriſtyáńſka/ tylko z ſámego
piſmá świętego/ poćiechy dośiąć/ y ſtwierdźić ſię może.
O miłośći doſyć znácżnie Páweł ś. do Korynt. nápiſał. I. li=
ſtu. 12. 13. 14. roz. á chcemyli ią między ſobą záchować/ nie ſkąd
inąd iedno z piſmá ś. tego ſię vcżyć/ y dochodźić mamy/ wedle
rády tegoż Apoſtołá. 1. liſtu/ do Korynt. 4. roz. Abyśćie ſię ná=
uczyli z nas/ nie rozumieć/ nád to co ieſt nápiſano/ iżbyśćie ſię ie
den zá drugim nie nádymáli/ przećiwko drugiemu rć. Tymi ſło=
wy vcży nas Apoſtoł/ Chcemyli milość/ zobopolną záchowáć/
ábyſmy wyrozumienie náſze/ z piſmem ś. zgadzáli/ nie chcąc nád
to rozumieć/ co nápiſano ieſt. Gdyż tedy nie tylko rzecżą/ ále iá=
ſnymi á zrzetelnymi ſłowy/ okázuie ſię to/ iż nie ſkąd inąd wiáry/
nadźieie/ miłośći/ vcżyć ſię mamy/ iedno z piſmá ś. y iákoż śmie=
ią przećiwnicy mowić/ y piſmu ś. niedoſtátek iáki zádáwáć/ cżyli
ty trzy cnoty/ nie ſą doſtátecżną drogą/ prowádząc do żywotá
wiecżnego? Páweł ś. piſze/ iż ty trzy rzecży trwáią/ y trwáć będą/ á
kto ty cnoty ma y w nich ſię pomnaża/ ni nácżym mu nie ſchodźi.
Kátolicy dla tego nie vfáią piſmu świętemu/ iż ich zmyślo
ne nabożeńſtwá/ y zabobonow wymyſłow ludzkich/ nie potwier=
dza: Owſzem przećiwko nim ieſt/ y onych ſie wyſtrzegáć każe/ iá=
ko oſobliwie/ między wielem inſzych/ mieyſce do Koloſeńſkich
roz. 2. o tym vcży y przeſtrzega. Iákośćie tedy poználi Iezuſá
Chriſtuſá/ w nim chodźćie/ wkorzenieni/ y przybudowáni/ y vtwir
dzeni w wierze/ iákośćie ſię náucżyli/ obfituiąc w nim z dźiękowá
nim: Bácżćież by kto nie był/ ktoryby was złupił przez Filozo=
fią/ y prożne omamienie/ wedle vſtáwy ludzkiey/ podług ży=
wiołow świeckich/ á nie według Chriſtuſá. Iáko známienita y

potrze=

---

strona: 80

W 3. cżę. oka. iż ſię nie ná piaſku buduią/

80.

potrzebna przeſtrogá duchá Bożego ieſt/ cżáſy przeſzłe y ninieyſze
okázuią/ gdy ludźie porzućiwſzy prawdźiwe ćwicżenie w ſłowie
Bożym/ z ktorego/ Chriſtuſá poznáwać/ y w nim ſię pomnáżáć
mieli/ vdáli ſię zá wymyſły/ y baśniámi ludzkiemi/ ktorymi/ z prá
wdźiwey drogi Chriſtyáńſkiey pobożnośći zwiedzeni ſą. Iná=
cżey ſię obacżyć nie mogą/ áżby ſię cofnęli z tey obłędliwey dro=
gi/ naſtąpiwſzy/ na prawdźiwą drogę páńſką/ po niey wedle o=
piſánia ſłowá BOżego chodźili y rządźili ſię. Dla tegoć też bo=
wiem piſmá Apoſtolſkie pozoſtáwione ſą/ ábyſmy imi záwſze/ w
powinnośći náſzey/ y wzbudzáli/ y nápomináli ſię/ wedle onych
ſłow Piotrá ś. z liſtu I. rozdźia. kędy ták piſzę. A ſtáráć ſię będę/ á
byśćie wy záwſze mieli/ po wyśćiu moim/ to przez cobyśćie pá=
miątkę tego cżynili rć. Apoſtołowie ſię o to ſtáráli/ áby nie tylko
zá żywotá ich/ ále po ich wyśćiu náuká ich/ pozoſtáć/ ku vſtáwi
cżnemu wiernych ćwicżeniu y nápominániu mogłá: dla cże^o też
na piſmie ią zoſtáwili. A przećiwnicy o to ſię ſtáráią/ áby piſmá ś.
y ćwicżenie w nich/ ludźiom oprzykrzyć/ y od nich odwieść mogli.
Niechayże káżdy rozſądza/z iákie^o to duchá pochodźi. Iużem do
ſyć doſtátecżnie świadectwy/ y wywody duchá Bożego/ zacność
y pożytki piſmá ś. okazał y przełożył. Lecż ieſzcże potężnieyſze^v
przekonániu ſtrony przećiwney/ kilká ſentenciy/ z dawnych onych
Oycow przypomináć będę. Tertullian de reſurrecone carnis piſząc/
ty ſłowá przydawa: Aufer Hereticis, quae cum aethnicis ſapiunt, vt do

24:

ſcripturis ſolis, quaestionos ſuas ſistant, & stare no poterunt &c. Papie=
żnicy poſpolićie mowią/ iż kácerze/ piſmem ſię bronią. A ten oto
Oćiec vcży/ iż nie cżym inſzym/ iedno piſmem pokonywáć herety
ki potrzebá. Tenże Tertullian cotra Hermogene piſząc: Doceat Hermo-

28:

genes, ſcriptu eſſe. Si no eſt ſcriptum, timeatue illud, adiicienbus aut detra-

29:

hentibus deſcinatu &c. Nie godźi ſię też onych złotych ſłow/Ianá
Złotouſtego/ przepomináć/ ktory ták piſze in Matt. expoſitione 2.

31:

Homilia 49. cap. 24. Quia in tempore hoc, ex quo obtinuit haereſis Eccle-

32:

ſias, nulla probatio eſſe poverae Christianitatis neque refugium eſſe po

-1:

test, verae Christianorum aliud, volentium cognoſcere fidei veritatem, niſi ſori-

34:

pturae diuinae &c. Y trochę niżey. Qui ergo vult cognoſcere, quae ſit ve-

35:

ra Eccleſia Chriſti. vnde cognoſcat niſi tantummodo per ſcripturas. Sciens

ergo

---

strona: 81

ktory ſię ná ſamym ſłowie Bożym buduią.

81.

ergo dominus, tantam confuſionem verum, in nouiſsimis diebus eſſe futu-

2:

ram. ideo mandat, vt Christiani, qui sunt in Christianitate, volentes firmita

3:

tem accipere fidei verae, ad nullam rem confugiant, niſi ad ſcripturas: Alio

4:

qui, ſi ad alias res reſpexerint, ſcandalizabuntur, & peribunt, non intelli-

5:

gentes quae ſit vera eccleſia. &c. Ten zacny mąż známienićie piſmo ś.
záleca y zá iedyne nacżynie wyſtáwia/ przez ktore y prawdźiwey
wiáry ſię vcżyć: y w Chriſtyáńſtwie ſię prawdźiwym pomnáżáć:
y kośćioł prawdźiwy vpátrowáć mamy. Atym záśię ktorzy/ v=
chyliwſzy ſię od piſmá/ zá cżym inſzy idą/ pewne zginienie opowie
da: Niechayże ſię X. K. y z ſwoią drużyną pocżuie. Augustin. epi.

11:

166. ták piſze: In ſcripturis didicimus Christum, in ſcripturis didicimus

-1:

eccleſiam. Has ſcripturas comuniter habemus: quare non in eis, & Chriſtu

13:

& eccleſiam comuniter retinemus? &c. Tenże Auguſtyn cżęśćiuchno
ſię w tym oświadcża iż wiáry ſwoiey do żadnego inſzego piſánia/
nie przywięzował/ tylko do ſámych piſm Prorockich/ y Apoſtolſ=
kich. Ktorymi/ wſzytkich ludźi/ y naświętſzych y nazacnieyſzych/
piſm probował/ y inſzym áby też cżynili/ rádźił. Máią to poſplićie
Kátolicy/ zá iednę ohydę piſmá ś. zádawáiąc mu trudność/ z
ktorey ludźie prośći trudnoby ſię wypráwić/ y rozwięzáć mogli.
Ale ieſli piſmo ś. trudne: izaż nie dáleko trudnieyſze piſmá y wy=
myſły ludzkie/ ktorych żaden nigdyby też y vcżeńſzy cále wyrozu=
mieć/ áni pogodźić może. A co ſię tknie piſmá ś. choćiaż ſą nie=
ktore rzecży w nim trudne przedśię to wſzytko/ co ku zbáwieniu
należy/ proſtymi y iáſnemi ſłowy nápiſano ieſt. Cżego y Auguſtyn
poświadcża/ piſząc de doctrina Christiana. cap. 6. Magnificè, et ſalubri-

26:

ter ſpirytus ſanctus, ita ſcripturas ſanctas modificauit. vt locis apertiori-

27:

bus, fami occurreret: obſcurioribus verò, fastidia detergeret. Nihil enim fe-

28:

re, de illius obſcuritatibus eruitur, quod no planiſsimè dictum, alibi reperia

29:

tur &c. A to ieſt ſzcżyra prawdá/ iż gdy kto w piśmie ś. przyſtoy=
nie poſtępowáć będźie/ mieyſcá trudnieyſze wedle ſznuru wiáry
łácnieyſzymi obiáśniáiąc/ vſtáwicżnie/ zgłodniáłey duſzy pokarm
y sfráſowánemu ſumnieniu ná poćiechę naydźie. Są też godne
pámięći/ ſłowá Ieronimowe/ ktore ſuper Epiſtolam ad Galat. piſze.
Spiritus ſancti doctrina est, quae Canonicis literis prodita est: contra quam,

35:

ſi quid statuant Concilia nefas duco. Etc.

l

Przyſzło

---

strona: 82

W 3. cżę. oka. iż ſię nie ná piaſku buduią/

82.

Przyſzłoby iuż tę trzećią cżęść piſánia mego ſkońcżyć/ by mię
liſt Xiędzá Arcybiſkupow/ ktory do tych kśiążek Xiędzá P. przy
dány ieſt/ nie zádżierżáł. W ktorym liśćie X. Arcybiſkup totis vi-

4:

ribus vśiłuie ludźi poſpolitych Chrześćiáńſkich/ od rozmyślawá
nia/ y ćwicżenia pilnego/ w piśmiech ś. odwieść: áby ták nie do=
świádcżáiąc wiáry ſwey/ bez prawdźiwego wyrozumienia rzecży
Boſkich/ wiárę ſwą/ záwieśiwſzy ná wierze y wyrozumieniu ſtár
ſzych ſwoich/ kośćiołowi poddáni/ y poſłuſzni byli. Ktora rádá
Xiędzá Arcybiſkupia/ iáko nie z Bogá poſzłá/ ták też nie w poży=
tek/ ále w ſzkodę wiecżną/ tym ktorzyby iey poſłuſzni byli/ obro=
ćić ſię muśi.
Co ábych pokazał vmyſlyłem kilká ſentenciy X. Arcybiſku-
pich/ przedśię wźiąć/ y onych ſłowem Bożym/ſprobowáć/ y exá
minowáć. Piſze X. Arcybiſkup w ty ſłowá. Ieſt wiele rzecży w ko
śćiele/ ktorych żadnym piſmem podeprzeć nie możemy: ſkądże ie
mamy/ iedno z domowe^o y táiemnego podánia Oycow náſzych?
Chwałá Pánu Bogu/ iż X. Arcyb. wyznał/ iż wiele rzecży w
ſwym kośćiele máią/ ktorych żadnym piſmem podeprzeć nie mo
gą. A cżegoż więcey potrzebá? Iedno z ichże vſt właſnych oſę=
dźić ie przyidźie/ iż oni ſą/ ktorym ono przekłęctwo należy/ kto=
rym Bog przeklął tych wſzytkich/ ktorzy śmieią co przydáwáć
do ſłowá iego. Odżywa ſię X. Arcybiſkup do podánia táiemne^o
Oycow dawnych. W cżym pokázuie/ iż nie pámięta ná onę prze=
ſtrogę ſyná Bożego/ ktory wſzytkim vcżniom ſwoim zákazał/ á=
by z ſtrony wiáry y nabożeńſtwá (bo o to rzecż ſzłá) Oycow ſobie
ná źiemi nie názywáli. Fáryzáyſka to bowiem dumá byłá/ Oycá=
mi y Miſtrzámi ſię názywáć/ ćiągnąc lud poſpolity/ od iáſnych
wyrokow Bożych/ zá wymyſłámi ſwymi/ ktore wymyſły/ tákże iá-
ko y X. Arcybiſkup/ podánim táiemnym Oycow dawnych názy=
wáli. Cże^o y dźiśieyſzy żydźi náſłáduią/ gdy Thálmud ſwoy (kto=
ry vſtnym podánim oycow dawnych názywáią) nád zakon Moy=
żeſzow przekłádáią/ á to zwykli cżynić ludźie záwiedzeni. Lecż ſy
nowie Boży máiąc iedynego Oycá w niebie/ y iedynego miſtrzá
páná Chriſtuſá: nie ſkąd inąd iedno ze ſłowá Bożego (to ieſt z
piſmá ś.) wſzytkiego vcżyć y dowiádowáć ſię máią.

Piſze

---

strona: 83

ktorzy ſię ná ſámym ſłowie Bożym buduią.

83.

Piſze dáley X. Arcybiſkup: Iż nie wſzytko wſzytkim obiáwio
no być ma/ przykłádem Moyżeſzowym/ ktory ludu poſpolitego/
nie przypuſzcżał do mieyſcá ś. rć. Przykład Moyżeſzow/ nieſłuſznie
X. Arcyb. do cżáſow Nowego teſtámentu przyćiągą: y znáć iże
Ie^o Mość/ nie cżęſto y z nie vwazenim w piſmá Nowego przy=
mierza wgląda/ co kiedyby cżynił/ ſnádneyby/ z tego ſwego ár=
gumentu/ y przykłádu rozwięzać ſię mogł. Obacżyłby bowiem
ze wſzytkiego piſmá Nowego teſtámentu: iáko dáleko inákſzym
ſpoſobem/ obchodźi ſię pan Bog wſzechmogący/ z dźiatecżkámi
ſwymi/ pod nowym przymierzem/ przez poſługowánie Ewánie=
liey ś. niż pod Stárym teſtámentem cżynił zá Moyżeſza. Moyże=
ſzowe bowiem vſługowánie: vſługowánim śmierći y litery/ ná=
zwáne ieſt. A záśię poſługowánie Apoſtolſkie/ ſłużbą żywotá y
duchá. Ktemu wſzytko nabożeńſtwo Moyżeſzowſkie/ pod zaſło=
ną/ y pod ćieniem/ y pod figurą podáne było/ co ſię pokázowáło/
w oney zaſłonie/ ktorá Moyżeſz kładł ná twarz ſwoię/ ktorą tá=
iemnicę Páweł ś. w liśćie wtorym do Koryntow/ wykłáda/ iż
przez to/ zátwárdźiáłość y niewyrozumienie táiemnic Bożych/ lu
du Izráelſkiego znácżone było: ktora zaſłoná/ áż do dźiśieyſzego
dniá leży ná ſercu ich/ á nie będźie odiętá/ áżby ſię do páná náwro
ćili. A opiſawſzy ták Apoſtoł zátwárdźiáłość/ y nie vmieiętność
ludu Izráelſkiego/ opiſuie potym zacność ludźi Chriſtiáńſkich
w ty ſłowá: A my wſzyſcy odkrytym oblicżem/ chwałę páńſką/ iá
ko w zwierćiedle vpátruiąc/ w to wyobráżenie/ przemienieni by=
wamy/ iáko od duchá páńſkiego rć. Iáſny rozdźiał Chriſtyánow
prawdźiwych/ y zacność ich/ od onych dawnych Izráelcżykow
opiſuie. Chriſtyánie bowiem prawdźiwi/ przez poſługowánie E=
wánieliey/ duchá ś. od Bogá biorąc/ w ktorym duchu złącżáiąc
ſię z Iezuſem Chriſtuſem/ w Chriſtuśie y przez Chriſtuſá (ktory
ieſt wyobráżenim Bogá niewidźiánego) nie tylko rzecży Boże/
ále y Bogá ſámego vpátruią. Ale podobno X. A. on rozdźiał/
ktorego między ſobą vżywáią/ do wyrozumienia zacnośći Chri
ſtyáńſkiey záwadza. Ich Mość bowiem Práłaći/ ſámi ſię du=
chownymi zowią: á inſzych wſzytkich świeckimi názywáią. Lecż
duch Boży/ między Chriſtyány/ tákiego rozdźiału nie cżyni: ow=

l 2

ſzem

---

strona: 84

W 3. cżę. oka. iż ſię nie ná piaſku buduią/

84.

ſzem ktoby ieſzcże świeckim y ćieleſnym był/ tákiego áni zá ſyná
Bożego/ áni zá Chriſtyániná prawdźiwego: ále zá nieprzyiáćie=
lá Bożego pocżyta. Ktorzy bowiem duchá Chriſtuſowego nie
máią/ ći nie ſą Chriſtuſowi. Iáſność tedy Ewánieliey ś. praw=
dźiwie świeći w ſercách wſzytkich wierzących/ ktorą oświeceni
będąc/ z drogi prawdy/ y pobożnośći/ vſtępić nie mogą. A kto=
rzyby ieſzcże zá záſłoną byli/ tákowych/ znáć iż Ewánielia nie o=
świećiłá. O cżym poſłuchaymy Páwłá ś. w liśćie wtorym do Ko
ryntcżykow/ w 4. rozdźiale. Ieſli też ieſt zákryta Ewánielia ná=
ſzá/ ieſtći zákryta tym/ ktorzy giną. W ktorych Bog świátá te=
go oślepił ſmyſły niewiernych/ áby im nie świećiłá świátłość E
wánieliey chwały Chriſtuſowey/ ktory ieſt wyobráżenim Bogá
niewidźiánego rć. Nie ládá to ſkáránie Boże/ kiedy tym ktorzy
ſię Chriſtyány odzywáią/ nie świeći świátłość Ewánieliey/ ále
máiąc záćmione ſmyſły/ odwracáią ſię do báśni/ y wymyſłow
ludzkich. Cżym okázuią iż ſzátan záślepił ſmyſły ich/ áby więcey
vmiłowáli ćiemnośći niż świátłość. W Rzymſkim nabożeń=
ſtwie/ lubuią ty ćiemnośći/ brzydząc ſię prawdźiwą świátłośćią
Ewánieliey/ lud poſpolity w to wpráwuiąc/ áby bez prawdźi=
wey proby/ y doświadcżenia/ ledá cżemu/ y ládá iáko wierzyli.
Piſarz liſtu do Zydow/ w 10 rozdźia. oſobliwie zacność/ y
wolność Chriſtyáńſką opiſuie/ tymi ſłowy: Máiąc tedy bráćia
wolność weśćia do przybytkow świętych/ przez kreẃ Chriſtuſo
wę/ tą drogą ktorą nam obnowił świeżą y żywą/ przez zaſłonę/
to ieſt/ przez ćiáło ſwoie/ y ofiárowniká wielkiego/ przełożonego
nád domem Bożym. Przyſtąpmyż z prawdźiwym ſercem/ w vpe
wnieniu wiáry/ máiąc ſerce pokropione/ od ſumnienia złego/ y
ćiáło omyte cżyſtą wodą: trzymaymy wyznánie nádźieie/ nie
chwieiącey ſię: bo wierny ieſt/ ktory obiecał rć. Ktorymi ſłowy
duch Boży/ oſobliwą wolność/ y ſwobodę ludźi Chriſtyáńſkich/
ktorzy bez bráku oſob/ iednoſtáyną wolność máią/ przyſtępić
nie do przybytkow ręką vcżynionych: ále do ſámego niebá przez
wiárę y nádźieię/ kędy ieſt ich naywyżſzy Ofiárownik/ przycżyniá
iąc ſię zá nimi Chriſtus Iezus.
A iż wſzytkim wobec Chriſtiánom tákowa zacność/ y ſwobo

dá/ należy

---

strona: 85

ktorzy ſię ná ſámym ſłowie Bożym buduią.

85.

dá/należy/ ſłuſznie też wſzyſcy iednáko/ ty rzecży wiedźieć y rozu=
mieć máią/ ktore ku żywotowi onemu wiecżnemu/ y niebieſkiemu
prowádzą. Kto tedy chce Chriſtyáńſki lud/ od vmieiętnośći rze
cży Boſkich y niebieſkich odſtrychnąć/ tákowy im y drogę/ do ży
wotá wiecżnego zágradza.
Ale o tym doſyć/ ſłuchaymy co dáley X. Arcybiſkup piſze. Oy
cowie w głębokim milczeniu/ powagę táiemnic świętych záwár
li. Abowiem prożno to táiemnicą zwać/ co káżdemu/ y nayproſt=
ſzemu wiádomo ieſt. Y dla tey przycżyny wiele nam y oprocż pi=
ſmá podáli/ áby wiádomość náuk kośćielnych/ ſpoſpolitowa=
wſzy ſię do wzgárdy nie przyſzłá. Y dáley ty ſłowá przydawa.
Mátká opátrzna kościoł Chrześćiáńſki/ nie wſzytkiego pokłá=
du ſwe^o/ przed wſzytkimi wywiera: vpátruie ludźi/ vpátruie cżás
vpátruie y mieyſce rć. Byłoby co mowić o tych Rzymſkich táie=
mnicách/ á oſobliwie z ſłow Ianá ś. w Ziáwieniu/ ktory táiemni
ce Bábilońſkie przypomina. Także/ mogłyby ſię k temu przyro=
wnáć/ y ony táiemnice pogáńſkie/ ktorych oni nie wſzytkim/ ále
niektorym przednieyſzym oſobom zwierzáli. Lecż to ná ten cżás
opuśćiwſzy/ vważaymy ſłowá X. A. y rzecż w nich vpátruymy/ á
zgodząli ſię z náuką duchá Bożego rozſądzaymy. Ty to wiáry z
ktorymi ſię tá miłá Mátká/ przed więtſzą cżęśćią dźiatek ſwych
kryie/ ábo ſą z pocżtu rzecży zbáwiennych: ábo ſą tákowe bez kto
rych ludźie zbawieni być mogą. Ieſli do zbáwienia nie należą/
niechay thá Mátká nie tylko ich tái w głębokim milcżeniu: ále
náoſtátek/ niechay ie w morzu głębokim/ wiecżnego zápámiętá
nia vtopi. Aby y ſámá śiebie y dźiatek ſwych/ tymi rzecżámi nie
potrzebnymi nie záraźiłá. Lecż ieſli ty rzecży ku zbáwienia potrze
bne ſą: koniecżnie nie dobra to Mátká/ ktora więcey iednych niż
drugich miłuiąc: iednym zbáwienia życżąc/ táiemnice zbáwien=
ne im wynurza: á drugim zbáwienia zayrząc/ náuk zbáwiennych
przed nimi tái. Nie cżynili ták Apoſtołowie/ ktorzy wſzytkich wo
bec/ wſzytkiego tego/ co było y wſzytkim/ y káżdemu zoſobná/ ku
zbáwieniu wiedźieć potrzebá/ vcżyli. O cżym przypátruymy ſię
Apoſtolſkim ſłowom/ ktore piſze do Teſzáloniceńſkich/ pilność
y wierność ſwoię zálecáiąc: iż bez wſzelákiego pokryctwá/ prze=

l 3

powiádał

---

strona: 86

W 3. cżę. oka. iż ſię nie ná piaſku buduią/

86.

powiedał im Ewánielią/ káżdego z nich (nota ) káżdego z nich/
iáko Oćiec dźiatki nápomináiąc/ vcżąc y ćieſząc/ áby poſtępowá
li przyſtoynie Bogu/ ktory ich wezwał do ſwe^o kroleſtwá y chwá
ły. Co ſię ieſzcże znácżniey veryfikuie/ z onych ſłow Páwłowych
ktore mowił do ſtárſzych Efeſkich: á nápiſał ie Lukaſz we 20. roz
dźiale Spraw Apoſtolſkich. Wy wiećie od pierwſzego dniá/ od
ktoregom wſzedł do Azyey/ iákom z wámi po wſzytek cżás był/
ſłużąc pánu ze wſzytkim vpokorzenim/ y wielą łez y pokus/ ktore
ná mię przychadzáły z záſádek żydowſkich. Iákom ſię nie chronił
nic/ coby było pożytecżno/ żebych wam oznaymić nie miał/ y náu
cżyć was/ iáwnie y po domiech rć. Lecż mogłby X. A. rzec/ iż to
do ſtárſzych nalezáło/ gdyż ſtárſzych tylko był do śiebie wezwał.
Ná to odpowiádam: iż choćia przed ſtárſzymi ty ſłowá mowił:
wſzákże/ to przed nimi przypomina/ iáko ſię z ſtrony náuki ſwey
w Efeźie/ przećiwko wſzytkim wobec rządźił/ y záchował: co ſię
y z drugiego wierſzá okázuie/ gdźie ty ſłowá przydawa: Oświád
cżáiąc y Zydom/y Grekom/ pokáiánie ku Bogu/ y wiárę ku pá=
nu náſzemu Iezuſowi Chriſtuſowi. Y niżey ty ſłowá przydawa.
Abowiem ſię nie chronił/ żebych wam nie miał oznáymić káżdey
rády Bożey rć. To ten wierny ſługá páná Chriſtuſow/ żádney rá=
dy Bożey/ nie táił przed wiernymi vcżniámi ſwoimi. A miła mát
ká Rzymſka/ nie wſzytkiego ſwe^o pokłádu/ dźiatecżkom ſię ſwo=
im iednáko zwierza.
A iż Páweł Apoſtoł wſzytkim Efezánom wobec/ nikogo nie
wyimuiąc/ wſzelką rádę Bożą oznaymiał/ liſt iego do nich piſá=
ny okázuie: ktory do wſzytkich wobec/ nie tylko do męſzcżyzn/ ále
y do białych głow/ należał. A w tym liśćie cżego im życzył/ y o co
ſię Bogu zá nimi modlił poſłuchaymy. Aby Bog páná náſzego/
Iezu Chriſtá/ oćiec on chwaly/ dał wam duchá mądrośći y obiá
wienia/ przez poznánie iego: oświecone ocży vmyſłu wáſzego/ á=
byśćie wiedźieli ktora ieſt nádźieiá wezwánia iego: y ktore bogác
two chwały/ dźiedźictwá iego w świętych/ y ktora przewyżſzá=
iąca wielkość mocy iego przećiwko nam/ ktorzy wierzymy we=
dług ſkutecżney mocy/ y śiły iego/ ktorą ſkutkiem okazał w Chri
ſtuśie wzbudźiwſzy go z martwych rć. A w trzećim rozdźiale ták

piſze:

---

strona: 87

ktorzy ſię ná ſámym ſłowie Bożym buduią.

87.

piſze. Dla tego ſkłániam koláná moie/ ku oycu páná náſzego Ie=
zu Chryſtá/ z ktorego káżde powinowáctwo/ ná niebie/ y ná źie=
mi/ bywa názywáne: áby dał wam wedle bogáctwá chwały ſwey
żebyśćie byli mocą vtwierdzeni przez duchá iego/ we wnętrznym
cżłowiecże. Aby mieſzkał Chriſtus przez wiárę w ſercách wáſzych
będąc w miłośći vkorzeniem: żebyśćie mogli dośćignąć/ ze wſzy
tkimi świętymi/ ktora ieſt ſzyrokość/ y długość/ y głębokość/ y
wyſokość: y poznáć zacną onę miłość/ znáiomośći chriſtuſowey/
ábyśćie byli nápełnieni wſzelákim nápełnienim Bożym rć. Apo=
ſtoł wiernym Efezánom/ wſzelákiey vmieiętnośći/ y wſzelakiey
doſkonáłey mądrośći duchowney: y obiáwienia wſzytkich táie=
mnic: ku doſkonáłemu poznániu Bogá/ y Chriſtuſá winſzuie. Iza
li ten/ ktory ták wielkich rzecży/ od BOgá im żądał y życżył.
Miałbył ſam cżego przed nimi táić y pokrywáć? Nie zda ſię to.
Y owſzem podobnieyſza rzecż/ iż zá táką życżliwośćią/ radby był
zá iedną godźinę wſzytkiego co ſam vmiał/ onych náucżył.
Nie vmiał Páweł ś. tych práktyk Włoſkich mátki Rzym=
ſkiey/ ktora miſternie ſwoie towáry pokrywáć zwykłá. Lecż ku
iáſnemu y dowodnemu okazániu they rzecży/ iedno ieſzże tylko
mieyſce/ z liſtu do Koloſenſkich 1. rozdźiale przypomnie. Słowá
Apoſtolſkie ty ſą. Ktore^o Chriſtuſá ſtałem ſię ſługą/ wedle ſzáfo
wánia Bożego/ ktore ni ieſt dáne ku wam: ábych wypełnił ſło=
wo Boże/ táięmnicę ktora byłá zákryta od wiekow/ y od rodzá=
iu: á teraz oznáymiona ieſt świętym iego: ktorym chćiał BOg
oznáymić/ ktore ieſt bogáctwo they chwalebney táiemnice mię=
dzy pogány/ktorzy ieſt Chriſtus między wámi/ nádźieiá chwały/
ktorego my przepowiádamy/ vpomináiąc káżdego cżłowieká/ y
vcżąc káżdego cżłowieká/ we wſzelákiey mądrośći: ábychmy wy
ſtáwili/ káżde^o cżłowieká/ doſkonáłym w Chriſtuśie Iezuśie rć.
Y coż może być iáśnieyſzego przećiwko tey przewrotnośći Rzym
ſkiey/ Bog wſzechmogący ſwoie chwálebne táiemnice/ hoynie
wſzytkim oznaymić chce. A Mátká Rzymſka z ſwoimi táiemni=
cámi do kątá/ boiąc ſię/ áby ſię nie ſpoſpolitowáły. Páweł wier=
ny ſługá Iezuſá Chriſtuſá/ vcżył y nápominał/ káżdego cżłowie=
ká/ we wſzelkiey mądrośći/ (nic nie pokrywáiąc/ y nikogo nie od

łącżaiąc

---

strona: 88

W 3. vżę. oká. iż ſię nie ná piaſku buduią/

88.

łącżáiąc) ſtáráiąc ſię o to/ áby wyſtáwił káżdego cżłowieká do=
ſkonáłego/ w Chriſtuśie Iezuśie. A kośćioł Rzymſki nie ták/ kto
ry vpátruie cżás/ mieyſce/ oſoby/ nie wſzyſtkie^o ſię wſzytkim zwie=
rzáiąc: áni wſzytkich doſkonáłymi mieć chcąc/ ále ſwoię tylko po
ſmárowáną Xiężą/ zá duchowniki wyſtáwiáiąc/ inne wſzytkie lá
iki/ y świeckimi názywa. Ktorym nie tylko/ iż ſię táiemnic ſwo=
ich nie zwierza/ ále ie też zá niegodne pocżyta/ áby ſię ich vcżáro=
wánych kielichow/ pátyn/ y innych zábobonow rękomá dotknąc
mieli. Iáka tedy rożność dniá od nocy/ thák rożne ſą poſtępki
Rzymſki Xiężey/ od ſpraw y poſtępkow Apoſtolſkich/ cżemu
káżdy ſię ſnádnie przypátrzyć może/ kto ślepotą duſzną od Bogá
pokárány nie ieſt.
Obawia ſię X. A. áby dla ſpoſpolitowánia/ táiemnice ko=
śćielne nie przyſzły w wzgárdę. Dźiwne to iákieś táiemnice. Po=
ſpolićie rzecżámi dobremi ći gárdzą/ ktorzy ich prawdźiwie nie
znáią/ áni doświádcżáią. A X. A. ſię boi/ iż ſkoroby ich táiemni
ce poznáne/ y doświadcżone były/ áby w wzgárdę nie przyſzły/
znáć iże im nie vfa/ dla te^o ich ná iáśnią podáć y odkryć nie śmie.
Nie tákie ſą táiemnice boże/ ktorych gdy kto prawdźiwie záſmá
kuie/ á z nimi ſię poſpolituie/ tedy się też y ony z nim ſpoſpolituią:
iemu więcey a więcey ſmákując/ nie wzgárdę/ ále powagę ſobie
v niego iednáią. Do iákiego ſpoſpolitowánia Páweł nápomina
ſwoie Koloſencżyki/ w 3. rozdźia. tymi ſłowy. Słowo Chriſtuſo=
we niechay mieſzka w was obfićie z wſzeláką mądrośćią náucżá=
iąc/ y ſámi ſiebie nápomináiąc/ przez pſalmy/ y pieśni/ y śpiewá=
nia duchowne/ z łáſką śpiewáiąc/ w ſercu wáſzym pánu rć. Tákie
też ſpoſpolitowánie Chriſtus pan záleca/ v Ianá w 14. rozdźia.
mowiąc. Ieſli mię kto miłuie mowę moię záchowywáć będźie/
á ocieć moy vmiłuie go/ y do niego przyidźiemy/ á mieſzkánie v
niego vcżyniemy rć. A ſłyſzyſz Miłośćiwy X. iákiey mocy ſą táie=
mnice páná Chriſtuſowe/ ktore nie ku wzgárdźie/ ále ku wſzelá=
kiey miłośći/ y ucżćiwośći przywodzą: y w ſpołecżnośći/ z Bo=
giem/ y Chriſtuſem/ kochánki ſwoie vtwierdzáią/ y vpewniaią.
Cżego też Ian świę. w liśćie ſwoim pierwſzym/ w 1. rozdźiale po=
świadcża/ ták piſząc. Coſmy widźieli/ y ſłyſżeli/ wam opowieda=

my/ ábyśćie

---

strona: 89

ktorzy ſię ná ſámym ſłowie Bożym buduią.

89.

my/ ábyśćie y wy ſpołecżność mieli z námi: á ſpołecżność tá ná=
ſzá/ byłáby z oycem/ y z ſynem iego Iezuſem Chriſtuſem. A toć
wam piſzemy/ áby rádość wáſzá nápełnioná byłá rć. Tákoweć ſku
tki/ pokázuią ſię w wiernych/ gdy ſię prawdźiwie ſpoſpolituią/
z táiemnicámi Bożymi. Ale Ich Mość Xięża/ rádzę/ niechay
ſwoie táiemnice dobrze zámykáią/ y ludźiom ich nie obiáwiáią:
bo im ſię im lepiey przypátrzą/ y doſtátecżnie ie poznáią/ tym ſię
rychley nimi brzydźić (iáko niezbożnymi) y przed nimi vćiekáć bę
dą. Mądrze tedy Xięża ſwym rzecżom zábiegáią/ ktorzy niechcą
ábj ludźie pytáli ſię y dowiádowáli o ſwey wierze/ tylko iżeby wiá
rę ſwą/ záwieśili ná wierze ſtárſzych y Práłatow kośćielnych.
Do cżego też X. A. w liśćie ſwym nápomina. Ale nie będźie to
wiárá/ ále glupie iákieś/ y nie chriſtyáńſkie mniemánie/ gdyż wiá
rá/ z ſłuchánia ſłowá Bożego pochodźi: á ſłowo Boże w ſercách
ludzkich mieſzkánie ludźi oświeca y odradza: y ku temu ſpoſobne
cżyni/ áby oni/ nie ná ludźiách/ ále ná Bogu ſámym/ wiárę y ná-
dźieię fundowáli/ co też y Páweł vpátrował w wierze onych Te
ſálonicżencżykow/ y Bogu zá nie dźiękował/ pierwſzego liſtu 2.
rozdźia. ták piſząc. Dla te^o y my dźiękuiemy Bogu bez przeſtán
ku: iż wy przyiąwſzy ſłowo Boże/ ktoreśćie ſłyſzeli od nas. Przy=
ięliśćie nie ſłowo ludzkie/ ále iáko ieſt práwdźiwe/ ſłowo Boże/
ktore też ſkutkiem ſie pokázuie w was rć. Słyſzymy Páwłá Apo=
ſtołá/ nie do ſiebie przywięzuiącego/ áni ná oſobie ſwey/ ludzkiey
wiáry záwieſzáiącego: ále do Bogá vkázuiącego/ y ſtąd ſię weſe=
lącego/ gdy Teſáloniceńſey/ z dobrym vważenim/ y mądrym do
świádcżenim/ powieśći iego doświádcżáiąc/ doználi tego/ iż nie
były powieśći ludzkie/ ále prawdźiwe ſłowo Boże/ ktore też przy
iąwſzy żywą wiárą: ſkutki żywe y pobożne okázowáli. Táką wiá
rę mądrą/ y roſtropną/ Apoſtoł ś. wſzędźie zálecał. A Ich Mość
Xięża/ iż ládá co mowią/ każą też ſobie/ ládá iáko wierzyć. Chce
też Ie^o Mość X. A. ſwoiey dumy/ przykłádem Páná Chriſtuſo
wym podeprzeć/ ktory nie wſzytkim ſłuchácżom wobec/ ále tylko
Apoſtołom zwierzał ſię táięmnice kroleſtwá niebieſkiego.
Lecż kiedyby X. A. przycżyny/ ktore Ewánieliſtowie przy=
pomináią/ vważał/ nigdyby ták nie árgumentował/ dźiało ſię

m	to bowiem/

---

strona: 90

W 3. cżę. oka. iż ſię nie na piaſku buduią.

90.

to bowiem/ cżęśćią dla złośći/ y zátwárdźiáłośći ſerc ludu one^o/
á więcey dla tego/ iż ieſzcże cżás był nie przyſzedł/ ktorego táie=
mnice kroleſtwá Bożego/ obiáwione być miáły. Abowiem trze=
bá było Chriſtuſowi pierwey vćierpieć/ y do chwały ſwey wniść:
á potym Apoſtoły z mocą wyſłáć/ ku przepowiádániu Ewánie=
liey po wſzytkim świećie. Co iáko wiernie y iáwnie bez wſzelákie
go pokryctwá/ y brákowánia oſob/ Apoſtołowie odpráwowáli/
ſłyſzeliſmy z przykłádu Páwłá ś. Przywodźi też mieyſce do Zy=
dow/ gdźie Piſarz liſtu przypomináiąc Melchiſedeká: y máiąc
wykłádáć táiemnice o Chriſtuśie Pánu/ w nim figurowáne X.
A. piſze/ iż ſię Páweł ś. ná to wzdrygał: y ták rozumie X. A. iż to
dla tego czynił/ boiąc ſię ták zacnych táiemnic/ ludowi poſpoli=
temu odkryć/ y o nich beſpiecżnie piſáć. Ale ieſli X. A. ták ową
przycżynę dobrze vpátrzył/ ſłowá nápiſáne w texćie nas rozſą-
dzą Ták piſze Apoſtoł: Oktorym mielibyſmy wiele mowić/ y tru
dno ku wykłádániu/ gdyżeśćie ſię ſtali gnuśnymy ku ſłuchániu.
Abowiem będąc też powinni/ podług dawnośći cżáſu być náu=
cżyćielmi/ záśię potrzebuiećie/ áby was ucżono/ ktore ſą pierwſze
pocżątki rć. Y dáley potym przydawa. Boć káżdy vcżeſtnik mle
ká/ nie świádom ieſt mowy ſpráwiedliwośći/ gdyż ieſt dźiećię=
ćiem/ áleć twárdy pokarm ieſt doſkonáłych/ ktorzy dla zwycżá=
iu/ ſmyſły máią ćwicżone/ ku rozeznániu dobrego y złego rć. Z
ktorych ſłow Apoſtolſkich/ znácżnie ſię okázuie niewyrozumie=
nie/ y niewłaſne przywiedźienie mieyſcá tego: bo nie ten był Apo
ſtolſki vmyſł/ áby ſię ná to wzdrygáć miał/ iż táiemnice o Chri=
ſtuśie Pánu/ przed poſpolitym cżłowiekiem przypominał/ y wy=
kłádáł/ ále więcey ſię o to fráſował/ iż gnuśnymi y niedbáłymi
byli/ nie ćwicżąc ſię w vſtáwicżnym rozmyſlániu ſłowá Bożego/
przez ktore będąc vcżeſtniki mowy ſpráwiedliwośći/ mieliby by=
li/ wyćwicżone ſmyſły / ku rozeznániu złego i dobrego. Cwicże=
nie tedy y rozmyſlánie vſtáwicżne w ſłowie Bożym (cżego Prá=
łaći Rzymſcy zákázuią) Apoſtoł ś. záleca/ gániąc tych ktorzy
mlekiem/ to ieſt/ około pocżątkow Chriſtyáńſkich náuk/ dáley
nie poſtępuiąc/ tylko ſię báwią. A Ich Mość Xięża/ nie tylko iż
doſkonáłym pokármem/ to ieſt/ wykłádánim táiemnic krole=

ſtwá

---

strona: 91

ktorzy ſię ná ſámym ſłowie Bożym buduią.

91.

leſtwá niebieſkiego/ ludźi nie zábáwiáią: ále też y mleká Chriſty=
áńſkiego/ to ieſt/ pocżątkow náuk zbáwiennych/ vżycżyć im nie=
chcą/ gdy ich od świętego piſmá odwodzą/ á vſtáwámi ludzkie=
mi (iuż nie iáko mlekiem/ ále iáko grubym młotem/ tucżą y kar=
mią) ktorym zátkáni/ y nápełnieni będąc/ záślepione ocży máią/
iż widząc widźieć nie mogą/ ktorym Pánie Boże day vpámiętá=
nie/ y obacżenie Amen,

8:

Cżwarta cżęść ma wiáry náſzey Chriſti

9:

áńſkiey krorąX. K. nieſłuſznie winuie ze ſzcżyrego y

10:

ſámego ſłowá Bożego proſte wyznánie/ á błędu prze

11:

ćiwnego/ y z piſmá ś. y ná więtſze ich záwſtydzenie/ z

12:

ich właſnych Doktorow/ y z ſpraw Synodowych/

13:

pokazánie y przekonánie.
4. Iuż z łáſki páná Bogá náſzego/ odpráwiwſzy trzy cżęśći pi=
ſánia tego/ zá cżwartą ſię wezmę. W ktorey/ ná rozlicżne obwi=
nienia/ y rozmáite potwarzy/ ktorymi X. K. nie tylko nieſpráwie
dliwie/ ále y nieobácżnie/ ludźi niewinne ſzácuie/ ſądźi/ y potę=
pia odpowiedáć będę. Máło oto dbáiąc/ iż X. K. łáie/ gromi/ po=
tępia/ y vſzcżypliwie przymawia: przeſtawáiąc bowiem/ná świá
dectwie dobre^o ſumnienia/ niewinnośćią náſzą ćieſzyć ſię będźie=
my: á z Dawidem ś. ſłow tych vżywáć: oni klną y złorzecżą: á pan
Bog błogoſłáwić będźie. Wſzákże nielza/ iedno y X. K. y inſzym
ſłuſzną ſpráwę o ſobie dáć: y niewinność náſzę okázáć. A oſobliwie
wiáry y nádźieie ktorą ſię ćieſzymy pocżet y wyznánie vcżynić. Ale
iż ták wiele tych potwarzy/ iż ledwie wiedźieć/ zá ktorąby ſię pier
wey viąć: dla te^o ná głownieyſze á przednieyſze odpowiedáć będę.
Zádawa nam to X. K. iż my rzecży zbáwienne/ nie wiárą/ áni
rozumem poymuiemy/ ále grubymi ſmyſły miárkuiemy rć. Tego/
niewiem cżym X. K. dowieść y okázáć może. Bo nie ſąſmy z łáſki
Bożey báłwochwálcy/ ktorzy ſobie Bogá y nábożeńſtwo/ wedle
grubych ſmyſłow vpodobánia kſztáłtuią/ y formuią: złotemi śre=

m 2

brnymi/

---

strona: 92

Cżwarta cżęść ma wyznánie wiáry

92.

brnymi/ kámiennymi/ drzewiánymi báłwány rć. ſmyſły ſwoie gru
be ćieleſne ćieſzą/ y ochładzáią: y ktorzy w żywiołách świátá tego
(co Páweł ś. gánił) zbáwienia ſzukáią/ y nádźieię w zwierzchnich
rzecżach pokłádáią. Wáſzá wiárá/ zá łáſką Bożą/ nie báwi ſię
rzecżámi zwierzchownymi/ widźiánymi/ áni ſię ná nich wieſza:
ále wnętrznymi ocżymá vpátruiemy ty rzecży/ ktore nie tylko/
od zwierzchnich ſmyſłow dálekie ſą/ ále ktore też wſzytko wyro=
zumienie cżłowiecże przechodzą. Wierząc bowiem w Bogá nie
widźiánego: wierzymy też y w ſyná iego miłego: ktorego choćiaż
niewidźimy/ á przedśię z łaſki Bożey weń wierzymy/ ſpodźiewá=
iąc ſię zapłáty wiáry náſzey/ zbáwienia duſz. Z tey wiáry rośćie
w nas nádźieiá pewna/ o onych dobrách niebieſkich/ ktorych oko
nie widźiáło/ y vcho nie ſłyſzáło/ y w ſerce cżłowiecże to nie wſtą=
piło/ co nágotował Bog tym ktorzy go miłuią. A tákiey nádźie
ie/ żaden z ćiáłá y ze krwie/ mieć nie może/ oprocż (o cżym Páweł
ś.) ko^v to Bog obiáwi przez duchá ś. A tenći ieſt pocżet nákrot
ce tych rzecży ktore wierzymy/ y ktorych ſię ſpodźiewámy: á ſłu=
ſznieby ſię X. K. záwſtydáć miał/ gdy nam tákie rzecży nieobácż=
nie przycżyta o ktorych áni myſlymy/ áni mowimy.
Poſtępuie potym daley X. K. puſzcżáiąc ſię ná nas ſłowy v=
ſzcżypliwymi: zádawáiąc nam tho/ iákobyſmy ſynowi Bożemu
cżći y chwały iego właſney vymowáli/ ſámi ſię nádeń wywyżſzá-
iąc/ cżego tymi árgumenty (iáko on mniema) dowodźić chce: iż
przyrodzonego ſynoſtwá/ nátury/ iſtnośći/ y przedwiecznośći Bo
ſkiey/ przyznawáć mu niechcemy: zá máło to máiąc/ y owſzem
w śmiech to obrácáiąc/ co my o Pánu á zbáwićielu náſzym wy=
znawamy: gdy go cżłowiekim z duchá ś. pocżętym/ z pánny cży=
ſtey národzonym: ſynem Bożym vmiłowánym: chwałą nád wſzy=
tko/ y Anielſkie ſtworzenie vracżonym: y Bogiem z tego pocżę=
ćia/ y z dárowánia oycowſkiego wyznawamy.
Nie nowiná to v nas/ tákich ſzacunkow ſłucháć: y przymo=
wek rozmáitych od wiela ludźi ćierpieć. Ná co też cżęſto/ y doſtá
tecżnie/ bráćia niektorzy náſzy odpowiedáli/ ia ná ten cżás/ krot=
ko ſię odpráwowáć będę: nie wątpiąc/ iż X. K. ſzyrzey y doſtáte=
cżniey ty rzecży okażą/ gdy ná iego kazániá (ábo racżey ſkáżenia)

odpowiádáć

---

strona: 93

prawdżiwey/ z burzenim obłędliwey.

93.

odpowiadáć będą: y iego fortelne/ á pod cżás ſproſne y nieumie=
iętne dowody/ ſłowem Bożym nicowáć będą. Iá z nim w krot=
ką poydę.
Przyznawa nam to X. K. iż gdyby nam kto iednę ſentencyą
z piſmá ś. pokazał/ iż ná niey przeſtáć y iemu wiárę dáć chcemy:
Przećiwko ktorey náſzey ſzcżyrośći/ on ſię hárdźie ſtáwi/ y nie ie=
dno tylko mieyſce/ ále/ ſty ich nam pokázáć obiecuie. Sprobuy=
myż tedy tey iego śmiáłośći/ á niechay acż nic/ iedno vkaze miey
ſce iáſne y źrzetelne/ z piſmá ś. ktorymby tych ſwoich mow/ ktore
o ſynu Bożym wyznawa/ dowieść/ y podeprzeć mogł. A my ie=
ſli też náſzego wyznánia nie okażemy/ z iáſnego piſmá ś. tedy ſłu=
ſznie X. K. winowáć nas może. To tylko opowiadam/ y oświád
cżam/ iż áni żadne Filozowſkie wywody/ áni Oycowſkie wykłá=
dy/ mieyſcá v nas tákiego/ w tey rzecży (iáko v X. K. máią) mieć
nie będą. Słowá nam Bożego iáſnego potrzebá/ ktore w piſmie
ś. zoſtáwione y wyráżone ieſt: Zaden bowiem nie zná oycá iedno
ſyn: á komuby chćiał ſyn obiáwić. A ſyná też żaden nie zna/ iedno
Oćiec. Przeſtawaymyż tedy ná tym świádectwie/ ktore Oćiec o
ſynu/ á ſyn o Oycu wydał/ dochodząc tego z żywych źrodeł pi=
ſmá ś. Ktoremu piſmu ś. opowiádamy ſię/ iż z łáſki Bożey cále y
we wſzytkim wierzymy: w ktorym choćiaż niektore rzecży trudne
vpátruiemy: wſzákże y to z vcżćiwośćią przyimuiąc/ wyrozumie=
nia ich z inſzych łatwieyſzych/ wedle ſznuru wiáry dochodźimy. A
ieſli ieſzcże Pan Bog cżego zrozumieć nie dał/ o to ſię nie bárzo
fráſuiemy/ gdyż z łáſki Bożey/ to co ku zbáwieniu wierzyć/ y wy=
znawáć potrzebá/ krotko y doſtátecżnie/ od duchá Bożego wy=
ráżono/ y w piśmie ś. ná wielu mieyſcách pozoſtáwiono mamy/
ná cżym przeſtawáiąc/ pewni być możemy/ iż ſię w wierze náſzey
nie omylymy.
Przyſtąpmyż tedy do proby duchá Bożego/ z tą powieśćią
X. K. á pytáymy go/ z ktorego Ewánieliſty/ ábo Apoſtołá/ ty
ſłowá wycżyrpnął? Syn przyrodzony: z iſtnośći Bożey vrodzo=
ny: tákże/ Przedwiecżny Bog/ y inſze tym podobne. Niechayże
tedy vkaże nie z dáleká/ ále z bliſká: nie z wywodow áni z wykłá-
dow ludzkich: ale z iáſnego y wyráźliwego textu piſmá ś. A ieſli

m 3

tego

---

strona: 94

Cżwarta cżęść ma wyznánie wiáry

94.

tego dowiedźie/ y pokaże: w ten cżás dopiero/ niechay nam zá
złe ma/ y nas ieſlibyſmy mu nie wierzyli winuie y ſzácuie. Ale nic
tákowego z piſmá źrzetelnie y wyráźliwie nie pokazawſzy: iáką
śmiáłośćią náſze wyznánie/ o ſynu Bożym lżyć: cżártowſkim/ y
Pándorą pogańſką názywáć śmie? Gdyż my z łáſki Bożey wy=
znánia náſzego o ſynu Bożym/ nie tylko wywody z piſmá ś. wźię=
tymi: ále iaſnym textem podeprzeć możemy. Wyznawamy tho
bowiem/ o pánu náſzym Iezuśie Chriſtuśie/ iż on ieſt ſynem Bo=
żym właſnym/ iednorodzonym/ y cżegoż dáley trzebá/ z ſtrony ſy
nowſtwá iego? Gdyż my to wyznawamy/ co o nim nápiſano ieſt:
á ktemu do tákowego wyznánia/ duch Boży przytknął wiárę ná
ſzę zbáwienną. Co ſię z onych ſłow Ianá ś. pokázuie/ kore w 20.
rozdźia. nápiſał: vkázuiąc cel piſánia ſwego/ ten być/ áby ludźie
wierzyli/ iż Iezus ieſt Chriſtuſem onym ſynem Bożym: á wie=
rząc iżby byli zbawieni przez imię ie^o. Otoż my z łáſki Bożey/ tym
ſłowom duchá Bożego wierząc/ zbáwienia ſię ſpodźiewamy. A
X. K. ieſli z ſwego Atánázego/ z Auguſtyná / z Lombárdá rć. co
pewnieyſzego ma/ niechay to ſobie chowa: á tych ktorzy nie ná
ludzkich dumách/ áni wykłádźiech/ ále ná ſzcżyrym/ y iáſnym ſło=
wie Bożym/ wiárę ſwą funduią/ niechay nie ſądźi y nie potępia/
boiąc ſię onego wyroku ſyná Boże^o: by ſam oſądzon y potępion
nie był. Nie dla tego tho piſzę/ ábych wykłády wſzytkie we zborze
páńſkim zgánić y odrzućić chćiał: vchoway tego Boże. Roſká=
zuie nam duch Boży przez Páwłá ś. ábyſmy duchow nie gáśili:
proroctwem nie gárdźili: ále támże przydawa: Wſzytkiego do=
świádcżayćie/ á co ieſt dobrego tego ſię trzymayćie: á od wſzel=
kiego podobieńſtwá złego wſtrzymawayćie ſię. Wolno tedy ko=
mu ten dar od Bogá dány/ piſmo wykłádáć: ále nie mnieyſza
wolność y inſzym wſzytkim zoſtáłá doświádcżáć duchow/ ieſli:
z Bogá ſą. Co gdyby byli ludźie cżynili: iżeby nie ludzkie wykłá=
dy nád ſłowo Boże: ále ſłowo Boże/ nád wſzytkie wykłády/ y
wyrozumienia ludzkie przekłádáli: nigdyby byli do tákiego za=
błądzenia/ w ktorym ſię y dźiś drudzy nie cżuią/ nie przyſzli. Nie=
chayże nas tedy X. K. do żadnych wykłádow/ y wywodow ludz

kich

---

strona: 95

prawdźiwey/ z burzenim obłędliwey.

95.

kich nie ćiśnie/ áni poćiąga. Bo poki on tych ſłow ktorych vży=
wa/ expreſsè, w piſmie ś. nie vkaże/ by ſię nawięcey gniewał/ frá=
ſował/ ſądźił y potępiał. Cżyni to nieſłuſznie/ nas bez licá ſądząc/
ponieważ te^o dowieść/ y dokázáć ná co ſię brał nie może: to ieſt/
poki tych ſłow: Syn Boży przyrodzony/ przedwiecżny/ z iſtno=
śći Oycowſkiey vrodzony: Bog ieden z oycem: ábo/ Oćiec/ ſyn/
duch ś. trzy perſony w iedney iſtności: á ogułem mowiąc: Bog
w troycy iedyny rć. Poki mowię tych ſłow wyráźliwie nie vkaże/
niechay ſię wſtydźi: á ten kápturek/ ktory ná nas nieſłuſznie kłá=
dźie/ ſam rácżey ná ſię włoży. Bo nie myſmy ſą z łáſki Bożey/ kto
rzybyſmy cżći ſynowi Bożemu vwłácżáć mieli: gdyż to o nim wie
rzymy y wyznawamy/ co nápiſano ieſt. ále X. K. ten ieſt/ ktory
niechcąc ná żywych y zdrowych powieśćiách duchá Boże^o prze=
ſtáwáć/ co innego obcego y przećiwnego (iáko ſię to niżey poka=
że) wnośi. Możeli też X. K. tym ſię chlubić y przechwáláć/ iż te=
mu doſyć vcżynił/ co obiecował/ iż gdy nie tylko iedno mieyſce z
piſmá ś. ale więcey niż ſto/ ku przepárćiu/ wyznánia náſzego po=
kázáć miał: á iabych rad iedno ſłowko ácż nie od niego ſłyſzał/
ktorymby tych ſwoich obcych powieśći/ o Bogu y o ſynu iego po
deprzeć mogł. Cżego iż nie pokaże/ niechayże potym nikomu nie
opátrznie nie groźi tym/ cżego dowieść/ y dokázáć nie może. Wy
znawać on to ná iednym mieyſcu/ iż między námi nie idźie o pi=
ſmo/ ále o wyrozumienie piſmá. A ieſli tak ieſt/ cżemuż ſię z ná=
mi ſzcżyrze nie obſzedł. Dla te^o nas było tedy zárázem winowáć/
iż nie ták rozumiemy/ y wykłádamy piſmá/ iáko X. K. y z ſwoią
kátoliką: coby byłá mnieyſza winá/ gdyżeſmy ludzkiem wykłá=
dom nie podlegli: y cżęſto ſię w thym oświadcżamy iż z ſámego
tylko piſmá ś. vcżyć ſię chcemy: y podług niego wierzyć/ y wy=
znawáć o Bogu y Chriſtuśie chcemy. A iż wiele ſię tákich ludźi
znáyduie/ ktorzy ſię tylko wźiąwſzy/ zá trudnieyſze niektore ſenten
cye/ około nich ſpory y controuerſiae rozmáite tocżą: ále co ná tym
proſtakowi? ktorzy tych ſubtylnych filozowſkich wykłádow nie=
umieiąc: tylko pewnego celu wiáry ſwey/ iáko po ſznurze docho=
dźi: vpátruiąc to w piśmie ś. cżym wiárę ſwoię vpewnić y vtwier
dźić może: Co to iemu záwádźi/ gdy kto krążąc y tám y ſam/ wy

ſtępiwſzy

---

strona: 96

Cżwarta cżęść ma wyznánie wiáry

96.

ſtąpiwſzy z właſney koleie/ tuła ſię po rozmáitey gęſtwie y ſzeli=
nie: á on náſtąpiwſzy ná práwy gośćiniec/ vtártą drogą idźie/ v
pátruiąc kres zámierzony/ do ktorego ſię ſpieſzy. Cżemu ſzcżyry
Chriſtyáńſki proſtacżek tych náſládowáć ma/ ktorzy z byſtrych
rozumow ſwoich/ (iáko z ſáydaká iákiego wypuſzcżáią/ rozmáite
mowy y powieśći/) iákoby nieiákie ſtrzały/ ktorymi chcą w táiem
nice Boże vgodźić: á przedśię bárdzo ſię dáleko vnoſzą. Iedni ná
doł: drudzy wzgorę/ á trzeći ná ſtronę vchybiáiąc? A proſtacżek
miły/ maiąc wyrozumienie ſwoie náłożone/ ná proſtey ćięćiwie
ſłowá Bożego/ prośćiuchno zmierza do celu wyſtáwionego/ y zá
łáſką Bożą vgadza weń ták iáko potrzebá.
A cel nie ieſt inſzy o ſynu BOżym w piſmie ś. wyſtáwiony/
oprocż tego/ ktory duch Boży záleca/ y iáſnymi ſłowy opiſue: Iż
Iezus ieſt Chriſtuſem onym ſynem Bożym. Do tego celu Apo=
ſtołowie náuką ſwoią zmierzáli: ten wſzytkim wiernym wyſtá=
wiáli y zálecáli.
Ian ś. choćiaż niektore ſłowá y powieśći ie^o/ zdádzą ſię przy
trudnieyſzym: przedſię piſánie ſwoie tym zámyka: cże^o y w liśćiech
ſwoich poświadcża/ piſząc/. Iż ktoby Iezuſá wyznał Chriſtuſem
z Bogá ſię národżił. Nie ſámego to Ianá tylko/ ále wſzytkich A
poſtołow celnieyſze wyznánie/ ktore ſam pan Chriſtus w oſobie
Piotrowey pochwalił y zálećił. Y to było nawiętſze ſtáránie Apo
ſtolſkie/ áby żydy do tego námowić/ y onym to vkázáć mogli: iż
Iezus ieſt Chriſtuſem. Máiąc my tedy proſtacżkowie ten cel pe=
wny: Cżemuż ſię od niego vnośić mamy? Są niektore miey=
ſcá trudne w piśmie ś. ktorych ia/ z vcżćiwośćią ie przyimuiąc
ſzcżyrze wyznawam/ (nie wſzytkich rozumiem) lecż máiąc to iá=
śnie y wyráźliwie/ do cżego wiárá moiá przytknioná ieſt/ ná tym
przeſtawam/ y tym ſię ćieſzę. A gdy te^v wierzę/ iż Iezus ieſt Chri
ſtuſem ſynem Bożym/ rozumiem y cżuyę/ zá pomocą Bożą/ iż
to nie zdowćipu mego/ áni z wlaſney śiły moiey: lecż z mocy Bo=
żey/ y z vdárowánia iego pochodźi. Ktorzy bowiem prawdźiwie
wierzą w imię ſyná Bożego/ nie z ćiáłá áni ze krwie: ále z Bogá
zrodzeni ſą. Ale iákobych tu ſłyſzał X. K.mowiące^o: máło ná tym
wyznawáć Chriſtuſá ſynem Bożym/ kiedyby zacnośći/ y wlaſno

śći

---

strona: 97

prawdźiwey/ z burzeniem obłędliwey.

97.

śći ſynoſtwá iego/ kto nie vpátrował? Ná to káżdemu ták od=
powiádam: Iż ia táką zácność ſynoſtwá te^o vpátruię: iż choćiaż
było y ieſt wiele ſynow Bożych: tego iednego ſámego/ właſne^o/
iednorodzonego: zdawná obiecánego Meſyaſzá: Páná/ y głowę
wſzytkich ſynow Bożych vpátruię y wyznawam.
Stáráli ſię ludźie o to/ y dźiś ſię tákowi znáyduią/ áby ſubtyl
nie/ y dwornie/ przycżyny ſynoſtwá tego dowiadowáć ſię/ y o nim
mowić mogli: cżego y X. K. náſláduie/ gdy o tym ſynoſtwie/ iná=
cżey mowić nieumie: Iedno iż ſyn z iſtnośći Oycowſkiey/ przed
wſzytkimi wieki vrodzony ieſt rć. To oni śmiele mowią y twier=
dzą/ ále nie dowodzą: ponieważ o tym w niebie z iſtnośći oycow=
ſkiey rodzeniu: ſłowká namnieyſzego w piśmie ś. nie máią. A my
z łáſki Bożey/ ſtoiąc iáko przy mocnym murze/ przy piſmie ś. mo
żemy pzrećiwnikom náſzym/ záſtáwiwſzy ſię/ co pewnieyſzego v=
kazáć. Gdy nas bowiem kto ſpyta/ dla cżego Iezus ieſt ſynem
Bożym názwány/ nie będźiem mu odpowiedáć z rozumu ſwego/
áni z wykłádow/ ábo wymyſłow ludzkich: ále vćiekſzy ſię do pi=
ſmá ś. przypomnimy ony ſłowá Anielſkie/ ktore mowił do Mary
iey pánny. Duch ś. nádeydźie ná ćię: á moc naywyżſzego záćmi to=
bie: przetoż y to co ſię národźi święte/ będźie názwano ſynem Bo
żym rć. Pan Bog wſzechmogący/ ſam przez Aniołá ſwego/ przy=
cżynę ſynoſtwá tego oznáymuie: iż on ſam/ Oycem ſyná ſwego
miłego/ Páná Iezuſá być miał: ktorego wedle obietnic ſwoich
dawnych/ Dawidowi vcżynionych/ ſam mocą ſwą/ y duchem
ś. wzbudźił nád bieg przyrodzony/ z naśienia Dawidowego: á
vcżynił tho obycżáiem od ocżu y od rozumu ludzkiego ſkrytym y
táiemnym/ świętym y zacnym. Dla cżego tego świętego płodu/
ktory ſam Bog w żywoćie Máryey pánny ſpráwił/ y poświęćił:
ſam właſnie oycem názwány ieſt: á on też ś. potomek Dawidow/
oycá żadnego właſnego biegiem przyrodzonym ná źiemi nie má
iąc. Bogá nawyżſzego ſynem (ktory go przez duchá ſwe^o ś. w ży
woćie pánieńſkim ſpłodźił) y cżłowiekiem niebieſkim názwány
ieſt. To náſzá proſta odpowiedź o ſynoſtwie páná Chriſtuſowym:
ktora iż ſię ludźiom nie podoba/ nie trzebá ſię dźiwowáć/ ponie=
waż ludźie mnodzy/ nie rádźi przeſtawáią/ ná proſtych/ y ſzcży

n

rych

---

strona: 98

Cżwarta cżęść ma wyznánie wiáry

98.

rych powieśćiách Bożych/ lepiey im to ſmákuie/ co ábo ſobie w=
myſlą/ ábo ſię od inſzych ludźi náucżą.
Lecż káżdy boiący ſię Bogá/ niechay pilnie vważa/ y temu
ſię przypátruie/ komu podobniey wierzyć: tymli ktorzy z domy=
ſłow ludzkich/ ważą ſię wiele mowić/ y piſáć/ nie tylko nád ſłowo
Boże/ ále y przećiwko ſłowu Bożemu: cżyli tym ktorzy te táiem=
nice vſty Bożymi wykłádáią/ y o nich mowią. Zgadzáią ſię z ná
mi Kátolicy ná ty ſłowá: iż Iezus Chriſtus ieſt ſynem Bożym:
ále oni ná tym wyznániu po proſtu nie przeſtawáiąc/ wyſoko z
rozumy ſwymi latáią/ vpátruiąc tám rodzenie iákieś w niebie/
bez mátki z iſtnośći oycowſkiey/ y inſzey/ przycżyny głownieyſzey/
ſynoſtwá tego/ nie znáią/ bo gdy ich kto ſpyta: dla cżego Chriſtus
pan/ ieſt ſynem Bożym iednorodzonym? Zárázem odpowiedzą:
iż dla tego/ iż on z Bogá Oycá/ z iſtnośći iego/ przed wſzytkimi
wieki vrodzony ieſt. A ſkądże to wźięli? Podobno z Atánáziuſá/
z Cyriluſá/ z Auguſtyná/ y z inſzych/ pewnie nie ze ſłowá Bożego.
Tákowym tedy wſzytkim/ ſłowá ony Piotrowe zádawamy: kto:
mowi/ ábo kto vcży: niechayże mowi/ iáko wymowy Boże. A iż
to nie wymowy Boże/ wymyſł ten o przedwiecżnym rodzeniu/
odrzućiwſzy to ná ſtronę/ vſty Bożymy mowić chcemy/ iż dla te^o
ieſt Chriſtus ſynem Bożym/ iż z duchá ś. pocżęty/ y mocą Bożą
ſpráwiony/ w żywoćie pánieńſkim. A to mowiąc nie náſze wła=
ſne ſłowá/ ále Boże mowić będźiemy. Ponieważ Anioł ſię tego
nie wſtydał mowić/ tymi ſłowy. Przetoż y to co ſię národźi świę
te/ będźie názwano ſynem Bożym rć. Tu przycżynę właſną An=
ioł wyraża: á my też iáko proſtacżkowie powolni y wierzący Bo
gu/ zá nim mowić będźiemy. Przetoż/ Dla tego rć. A ći ktorzy ná
tym nie przeſtawáiąc/ cżego ſię inſze^o domyſláiąc muſzą ták mo=
wić: Nie przeto: áni dla tego/ ále dla cże^o inſzego rć. A komuż
tu proſzę nieprawdę zádáwáią/ nam cżyli Bogu? Niechay ſię ná
to dobrze rozmyſlą. To dla tego ták cżęſto powtarzam/ ábych
wſzytkie proſtacżki/ boiące ſię Bogá/ á do tego cżáſu błądzące/
ná drogę náprowádźić mogł: żeby kiedy pilniey ſię temu przypá=
trowáć chćieli/ y wiedźieli o co ſpor przećiwnicy náſzy wſzcżynáią
y nas ták niemiłośćiwie ſądzą y potępiáią. Tho ná ten cżás nie=

chay

---

strona: 99

prawdźiwey/ z burzenim obłędliwey.

99.

chay będźie doſyć/ o tym/ co my rozumiemy/ o ſynoſtwie Páná
Chriſtuſowym.
Winuie nas też X. K. y ſzácuie/ iákobyſmy Boſtwo przed=
wiecżne/ pánu Chriſtuſowi odeymowáli/ á pożycżáne (iáko on
zowie) przyznawáli. My z łáſki Bożey/ iáko y o ſynoſtwie/ ták y
o Boſtwie Páná Chriſtuſowym nád ſłowo Boże/ y rozumieć/ y
mowić niechcemy. Wiele ludźi od dawnych cżaſow/ ważyli ſię
tego mowić/ y piſáć/ o Boſtwie páná Chriſtuſowym/ cżego ża=
dnym piſmem iáśnie y źrzetelnie podeprzeć y okázáć nie mogli.
Nie rozumiem tego o wſzytkich/ áby to ze złośći/ y z vporu cży-
nić mieli. Y owſzem wiele ich było między nimi/ mężow zacnych/
y bogoboynych/ ktorzy zle wyrozumiawſzy niektore mieyſcá pi=
ſmá ś. miłośćią zápálcżywą/ ále nie vmieiętną/ przećiwko Pánu
Chriſtuſowi zięći/ Ważyli ſię więcey o nim mowić y piſáć/ niż ſło=
wo Boże ucży. Ktorych ia dla tego nie potępiam/ y owſzem v=
ważáiąc dobroć y miłośierdźie Boże/ rychley to rozumiem/ iż im
Pan Bog głupſtwá tego nie pocżytał/ gdy oni nie cżynili tego
ze złośći áni z vporu/ ále z nieumieiętnośći/ iáko y dźiś mnie=
mam/ wiele ſię tákich ſerc dobrych náyduie/ ktorzy/ w tymże błę=
dźie onych przodkow dawnych náśláduią/ mniemáiąc by to do=
brze y przyſtoynie cżynili z ktorych licżby boday był y X. K. Nie
ieſt tákowa hárda dumá we mnie/ ábych miał tych wſzytkich kto
rzy ſię z námi ná iednákie wyznánie we wſzytkim nie zgadzáią/
poſędzáć y potępiáć. Nie nam nędznym ludźiom ten ſąd należy.
Pámiętáć bowiem potrzebá/ ná ony ſłowá Apoſtolſkie: Ty ktoś
ieſt/ ktory cudzego ſługę ſądźiſz? Pánu ſtoi/ pánu vpada. Wſzák
że to piſząc/ nie o tych tego rozumiem/ ktorzyby ze złośći/ z vpor=
nego ſercá ſwego/ wiedząc y chcąc/ zwaśniwſzy ſię przećiwko
bráćiey ſwey/ vpornie ſię prawdźie Bożey ſprzećiwiáli (iákich o=
nych cżáſow podobno śiłá iáko y dźiś mogą być było) y one prze
ſládowáli. Idźie mi o tych ktorzy chcąc ſię uprzeymie Pánu Bo
gu podobáć/ przedśię z niewiádomośći/ grubymi błędy/ vwikłá
ni byli. Iákowych ſię pokázowáło/ y dawnych y dźiśieyſzych ná=
ſzych cżáſow wiele/ nie tylko zacnych náucżyćielow/ ále y męcżen
nikow ś. O ktorych ſąd Pánu Bogu zoſtáwiwſzy/ to rácżey vpá

n 2

truymy

---

strona: 100

Cżwarta cżęść ma wyznánie wiáry

100.

truymy/ iż ponieważ onym zacnym mężom: ktorzy nád piſmo ś.
ważyli ſię więcey mowić y ſtánowić/ do tákie^o źabłądzenia przy=
ſzło/ ábyſmy boiąc ſię/ ich przykłádem oſtrożnieyſzy byli/ pilnuiąc
w tych ćiemnośćiách rozumow ludzkich/ świátłośći piſmá ś. od
niego ſię nie vchyłáiąc/ áni odſtrzeláiąc: ná ludźiach też y nay=
świętſzych y nazacnieyſzych/ wiáry ſwoiey nie budowáli. Lecż pá
ná Bogá ſámego/ y ſyná iego miłego/ zá fundáment wiáry y ná=
dźieie náſzey vpátrowáli: pilnuiąc świádectwá/ y wyrokow ie^o
w piśmie świętym pozoſtawionych. Ale wroćmy ſię do tego/ co
o Boſtwie páná Chriſtuſowym rozumiemy.
Nie przemy ſię Boſtwá páná Chriſtuſowe^o/ ktorego pánem
y Bogiem ſwoim wyznawamy/ gdyż nas tego ſłowo Boże vcży.
Lecż zwáć go Bogiem onym iednym z oycem: naywyżſzym: ſtwo
rzyćielem niebá y źiemie. rć. Te^o áni vmiemy/ áni ważyć ſię śmie=
my. Przycżyná pewna/ iż piſmo święte ták nie mowi/ ktore cho=
ćiaż Chriſtuſá pánem y Bogiem názywa: przedśię oycu iego mi=
łemu/ tey cżći nie vwłacża: áby on ſam/ iednym/ żywym/ nie=
śmiertelnym/ naywyżſzym/ ſtworzyćielem wſzech rzecży/ Bogiem
y oycem páná Chriſtuſowym być nie miał. Ale może tu kto pod=
chwyćić y ſpytáć? To wy tedy dwu Bogu wyznawaćie. Na tákie
dworne bádánie/ nie záwodząc ſię dáleko w rzecż: mogłbych ták
odpowiedźieć/ iż piſmo ś. mnie tákiey licżby nie vcży/ ktore wſzę=
dźie iednoſtáynie/ iednego Bogá oycá/ z ktorego wſzytko/ záleca
y wyſtáwia. Y doſyćbych ná tym miał/ iáko proſtak/ gdybych
ták tylko pytáiącemu odpowiedał. Wſzákże iż piſmo ś. tego nie
zámilcżało/ vcżąc nas doſtátecżnie/ co o Boſtwie oycowſkim/
co też o ſynowſkim rozumieć mamy: przeto y ia tego wyznáwáć
wſtydźić ſię nie będę. Piſmo ś. opiſuie nam iednego Bogá Oycá
naywyżſzego/ z ktorego/ y od ktore^o wſzytko/ y ktory náde wſzyt
ko: nicżego ni od kogo nie potrzebuiąc/ áni biorąc. Toż piśmo ś.
opiſuie páná Iezuſá Chriſtuſá ſyná Bożego tákiego/ ktory iáko
od oycá ſwego ieſt/ y od niego wyſzedł: ták też od niego wſzytko
miał y ma: y poświęcenie/ y moc/ y chwałę/ y wſzeláką zwierzch=
ność/ y páńſtwo/ y zupełność wſzytkę/ w ktorych rzecżách/ Bo=
ſtwo iego vpátruiemy: á nigdźiey tego nie cżytamy/ áby ſyn ták

że był

---

strona: 101

prawdźiwey/ z burzenim obłędliwey.

101.

że był Bogiem iáko y oćiec: ábo iednym Bogiem z nim/ ábo iżeby
tákże/ wſzytkich rzecży zupełność/ y doſkonáłość ſam od ſiebie
miał. Lecż poſłuchaymy/ cżego nas pan Chriſtus vcży/ y iáko tę
rożnicę/ ktora dźiś między Chrześćiány ieſt/ o Boſtwie ſwoim
roſtrzygá/ y rozwięzuie. Cżytámy v Iana ś. w 10. rozdźia. gdy
Zydowié rownie tákowąż gadkę zádawáli pánu Chriſtuſowi/ iż
on będąc cżłowiekiem/ cżynił ſię Bogiem/ y przeto go vkámie=
nowáć chćieli. Rownie nas y teraz to potyká/ gdy nas przeći=
wnicy náſzy/ o to kámienuią/ iż cżłowieká pána Iezuſá Bogiem
być wyznáwámy: rzucáiąc ſię o to iádowićie ná nas/ y wołáiąc
nie ták maćie mowić: ále ták/ iż Bog on przedwiecżny/ ſtał ſię
cżłowiekiem. Pan Chriſtus nie ſłyſzymy/ áby ták żydom odpowie
dał: gdyż kiedyby tho prawdá byłá/ co przećiwnicy twierdzą:
miał był Pan Chriſtus rzec/ nie ták żydźi/ ále tho mowićie/ y źle
tozumiećie/ ále ták rozumieć maćie/ iż ia Bogiem będąc/ ſtáłem
ſię cżłowiekiem. Ale pan Chriſtus nie prząc ſię tego/ iż cżłowie-
kiem był/ dla cżegoby też Bogiem názwány być miał/ dowodźi.
Y bierze dwá dowody/ ieden od poświęcenia: á drugi od vcżyn
kow ſwoich/ ktore ſię w nim z Oycá iego Boſkie pokázowáły.
A wſzákże/ niż do tego przyſtąpił/ vżywał árgumentu/ od mniey=
ſzey rzecży/ do więtſzey prowádząc/ to ieſt/ od ludźi na vrzędźie
poſtánowionych/ ktorym też po cżęśći imię Boże należy/ poſtę=
puie wzgorę/ vkáżuiąc śiebie być godnieyſzym tego tytułu (cho=
ćiaż ſię on tylko ſynem Bożym zwał) ktorego oćiec poświęćił/
y poſłał ná świát: to był pirwſzy dowod od poświęcenia. Drugie^o
vżywa pan Chriſtus od vcżynkow onych zacnych/ kthore imię=
nim oycá ſwego odpráwował/ ták odpowiedáiąc onym żydom.
Ieſliż nie cżynię ſpraw oycá mego/ nie wierzćie mi/ á ieſliż cżynię
choćiabyśćie też mnie nie wierzyli/ wierzćież ſpráwam/ ábyśćie
poználi y wierzyli/ iż Oćiec we mnie: á ia w nim rć. Gdyż tę ro=
zmowę Chriſtus pan o Boſtwie ſwoim z żydy miał/ y ktoż doſtá=
tecżniey nas nád onego ſámego náucżyć może? Pytałby nas kto/
dla cżego wy cżłowieká páná Iezuſá/ Bogiem zowiećie? Dla
tego iż go Bog poświęćił/ y k temu mieſzkáiąc w nim/ vcżynki
ſwoie Boſkie y doſkonáłe prze zeń odpráwował: táką odpowie=

n 3

dźią/

---

strona: 102

Cżwarta cżęść ma wyznánie wiáry

102.

dźią/ nie odſtrzelimy ſię nic od ſznuru wiáry/ y prawdźiwe^o świá=
dectwá piſmá ś. Vważaymyſz tedy wprzod poświęcenie iego/ o
ktorym ták nas vcży piſmo ś. iż z duchá ś. pocżętym będąc: á ná
rodźiwſzy ſię/ w tym ſię duchu pomnażał: á náoſtátek zupełność
go bez miáry od oycá wźiął: gdy nań ſtąpił y zoſtał nád nim. A
máiąc tę zupełność duchá ś. inſzym vdźieláć y vżycżáć może/ po=
nieważ z zupełnośći iego/ wſzyſcy cżyrpamy/ będąc ſam doſkoná=
le poświęcony/ y inſzych poświęcáć może. Y coż zacnieyſzego ábo
więtſzego mogł dáć Bog cżłowiekowi temu pánu Iezuſowi/ ſy=
nowi ſwemu miłemu/ nád to/ gdy mu dał duchá bez miáry/ y ſzá=
fárzem go/ ták zacnego kleynotu poſtánowił. Y ktoż ſtąd Bo=
ſtwá páná Iezuſowego vpátrowáć y vważáć nie ma? Y komuż
to inſzemu należy/ duchá ś. zupełność w ſobie mieć/ y innym go
vdźieláć/ iedno Bogu ſámemu. A iż Bog tą rzecżą vcżćił y vra=
cżył/ Iezuſá cżłowieká ſyná ſwego miłego/ ſłusznie dla tákiego
poświęcżenia Bogiem go zwáć mamy. Co y X. K. ſam przyzna
wa/ názywáiąc duchá ś. Boſtwem páná Chriſtuſowym: ále ſło
wá iego wolę przypomnieć: przetoż też winę y kazń/ tákowego
niedowiárſtwá/ pan Chriſtus táką ſtánowi/ iż áni ná tym/ áni ná
onym świećie/ nie będźie odpuſzcżono tákie bluźnierſtwo/ prze=
ćiw duchowi ś. to ieſt/ przećiwko Boſtwu ſwem^v/ o ktorym tam
pan Chriſtus mowił rć. Ty ſą ſłowá X. K. zá ktore ſię ia viąwſzy
ták przećiwko niemu dowodzę/ iż ponieważ duchá ś. zowie Bo=
ſtwem páná Chriſtuſowym: tedy tym dawa znáć/ iż iuż onego
przedwiecżnego vrodzenia z iſtnośći oycowſkiey/ odſtępuie (dla
ktorego vrodzenia/ oni poſpolićie páná Chriſtuſá Bogiem ná=
zywáią) á do nas ſię przybliża/ ktorzy wyznawamy/ iż pan Ie=
zus przez poświęcenie Bogiem zoſtał. Druga rzecż/ ktorą X. K.
trzebá vważáć: Iż gdy wyznawa duchá ś. być Boſtwem Páná
Chriſtuſowym/ niechayże zárázem z piſmá ś. to pokaże/ ieſli pan
Chriſtus duchá ś. zupełność/ ſam od śiebie ma: cżyli go wźiął od
Oycá ſwego niebieſkiego? Ieſli tego dowiedźie iż pan Chriſtus/
duchá ś. ſam w ſobie zupełność/ ni od kogo go nie bierząc/ miał:
tedy zárázem/ y tego dowieść może/ iż pan Chriſtus tákże Bo=
giem/ iáko y Oćiec. Lecż piſmo ś. tego nie vcży/ áby Chriſtus

duchá

---

strona: 103

prawdźiwey/ z burzenim obłędliwey.

103.

duchá ś. ſam z śiebie miał/ ále iż go wźiął od Oycá ſwego niebie
ſkiego/ od ktorego ten duch pochodźi: á wźiął wedle obietnic o
nych dawnych/ ktore w Prorocech/ o nim vprzedźiły. Swiádcży
bowiem Ezáiaſz Prorok w II. rozdźiale. Iż nád látoroślą ktora
z korzenia Izáiego wyrość miáłá (to ieſt nád Meſyaſzem) duch
páńſki odpocżynąć miał rć. Tenże Prorok w rozdźiale 42. opo=
wiádał: Iż Bog miał duchá ſwego ná Meſyaſzu położyć. V te=
goż Proroká cżytamy w rozdźiale 61. Iż duch páńſki miał Meſy-
aſzá/ ná vrząd zacny/ pomázáć y poświęćić. O cżym tedy Proro=
cy z dawná prorokowáli/ tho Bog rzecżą wypełnił/ w Iezuśie
Chriſtuśie/ ponieważ tego Bog pomázał/ duchem ś. y mocą/
iáko Piotr ś. wyznawa/ w ſpráwách Apoſtolſkich w 10. rozdźia.
Poki tedy przećiwnicy náſzy/ tego nie pokażą/ áby Chriſtus pan
duchá z śiebie miał/ ábo ſię ſam poświęćił: poty prożno dumáć
máią/ o iákim Boſtwie przedwiecżnym páná Chriſtuſowym. A
le rácżey/ niechay to vpátruią/ y temu mocno wierzą/ co piſmo ś.
powiádá/ iż Oćiec ſyná poświęćił v Ianá w 10. Oćiec ſynowi du
chá nie pod miárą dał v Ianá w 3. Chriſtus obiecánego duchá/
wźiąwſzy od Oycá/ wylał ná Apoſtoły. Spraw Apoſt. w 2. ro=
dźiale. Iezuſá z Názáretu pomázał BOg duchem ś. y mocą.
Spraw Apoſt. w 10. Co iż piſmo iednoſtáynie wyznawa/ iż Ie=
zus pan duchá ś. nie z śiebie/ ále od Oycá ſwego ma: dawa tym
znáć/ iż pan Chriſtus nie ieſt iákim przedwiecżnym Bogiem/ ále
iż go Bog ná to/ áby Bogiem náſzym był przez poświęcenie zu=
pełne/ wyſtáwił y zálećił. Z ktorego poświęcenia pan Chriſtus
dowodźił Boſtwá ſwego przed nieẁiernymi żydy. Co y my ma=
my pilnie vważáć/ á o żadnym inſzym ſynu Bożym nie myślić/
nád tego/ y oprocż tego/ ktory od Oycá poświęcony ieſt. A ten
ieſt Iezus Chriſtus/ Pan y zbáwićiel náſz. Wiemże przećiwnicy
náſzy vżywáią dźiwnych wymowek. Dźieląć páná Chriſtuſá/ y
mowiąc: Wźiął od oycá duchá/ y poświęcony ieſt: ile cżłowiek:
ále ile Bog/ tákże ma wſzytko ſam z śiebie/ iáko y oćiec. Ty ich
ſubtylne rozdźiały/ okázuią iże niewiedzą co mowią/ domyſláiąc
ſię tego nád ſłowo Boże. W ktorym nic tákowego nie cżytamy/
áby dwá ſynowie Boży mieli być: ieden ktoryby wſzytko od Oy=

cá ſwego

---

strona: 104

Cżwarta cżęść ma wyznánie wiáry

cá ſwego miał/ y iemu zá to dźiękował/ á drugi ktoryby wſzytkę
zupełność/ ſam z śiebie máiąc/ nicże^o od Oycá nie potrzebował.
My z łáſki Bożey/ iednegoż ſyná Bożego wyznawamy/ ktorego
Bog wzbudźił mocą ſwoią/ y duchem ś. z naśienia Dawidowe =
Spraw Apoſt. w 13. rozdźia. Tegoż duchem bez miáry nápełnił/
y poświęćił: w tym też mieſzkáiąc/ vcżynki ſwoie Boſkie prze zeń
wykonywał: ktorego też/ y zá grzechy náſze ná śmierć wydał: te=
goż potym od vmárłych wzbudźił Rzym. s. y práwicą ſwoią wy=
wyżſzył: w niebie ná práwicy ſwoiey poſádźił: panem y głową
zboru ſwego poſtánowił/ dawſzy mu moc ná niebie y ná źiemi/
wſzytki rzecży iemu poddał: ſędźiem żywych y vmárłych poſtáno=
wił: dawſzy mu imię nád wſzelkie imię: áby wſzelkie koláno ſkłá=
niáło ſię iemu/ wyznawáiąc go być Pánem/ ku chwale Bogá oy=
cá iego: tego iednego ſtátecżnie wyznáwáiąc/ y weń wierząc/ ża=
dnego inſzego/ áni znamy/ áni o nim cżytamy/ ktoryby ſam z śie=
bie/ y przez ſię/ ták iáko oćiec y Pánem/ y Bogiem był. Iednegoż
monárchę naywyżſze^o Bogá wyznawamy/ ktory ieſt/ y Oycem/ y
Bogiem páná Chriſtuſowym: y Oycem/ y Bogiem náſzym prze
zeń: o cżym ſam Pan Chriſtus świadcży mowiąc: Wſtępuię do
Oycá mego/ do oycá wáſze^o/ do Bogá mego/ y Bogá wáſzego.
Lecż ná ten cżás doſyć niechay będźie/ o poświęceniu Páná
Chriſtuſowym: z ktorego Pan Chriſtus/ przed onymi żydy nie=
wiernymi/ dowodźił Boſtwá ſwego. Zátym vważaymy/ wtory
iego dowod/ ktory od vcżynkow ſwoich/ ktore on wielkie y zná
cżne cżynił/ wywodźił: ktory dowod mocny/ y nieprzewyćiężony
ieſt. Ponieważ bowiem Chriſtus pan vcżynki cżynił oycá ſwego:
á czynił ſkutecżne/ y doſkonáłe/ nie inácżey iákoby ie bog ſam cży=
nić miał/ przez co/ okázował Bogá w ſobie mięſzkáiącego/ nie
Troycą (iáko przećiwnicy zmyśláią) ále Oycá ſwego niebieſkie=
go/ ktory w nim mięſzkáiąc/ vcżynki Boſkie prze zeń ſpráwował.
O cżym poſłuchaymy ſámego páná Chriſtuſá/ w oney rozmowie/
kthorą miał z żydy/ v Iana w 5. rozdźiale. Szemráli Zydowie
przećiwko niemu gniewáiąc ſię/ iż Bogá zwał Oycem ſwoim/
zádawáiąc mu to/ Bogu ſię rownym cżyniąc. Nie ſkąd inąd ży=
dom to onym przyſzło/ iedno przypátruiąc ſię/ zacnym ſpráwam

Páná

---

strona: 105

prawdźiwey/ z burzenim obłędliwey.

105.

Páná Chriſtuſowym/ ktore on cżynił imieniem Oycá ſwego/ á
cżynił ſwobodnie/ nie przywięzuiąc ſię do Sábátu/ y owſzem Pá=
nem ſię Sábátu opowiedáiąc. Co vſłyſzawſzy Zydowie/ wzruſzy=
li ſię/ máiąc to zá rzecż nieſłuſzną/ gdy ſłyſzeli Chriſtuſá/ moc Bo=
żą ſobie przywłaſzcżáiącego: ná to co im pan Chriſtus odpowiá=
da/ ſłucháć y pilnie vważáć potrzebá. Gdyż z tego tám mieyſcá
naſnádniey ſię náucżyć możemy/ iáko o mocy/ y cżći páná Chriſtu
ſowey/ wierzyć y rozumieć mamy. Poſłuchaymyż iáko żydom od=
powiáda: Amen amen powiádam wam/ nie może ſyn/ ſam od
śiebie nic cżynić/ ieſliby nie widźiał Oycá cżyniącego: Abowiem
cobykolwiek on cżynił/ to też tákże y ſyn cżyni/ rć. Tych ſłow pá=
ná Chriſtuſowych/ oſtátnią cżęść/ naypierwey vważaymy: gdźie
Chriſtus ſkłáda ſię z Bogiem oycem w iedno: przycżytáiąc to ſo=
bie/ iż cokolwiek Oćiec cżyni/ toż też on cżyni. Z ktorych ſłow/ o=
kázuie ſię kſztałt Boży w Chriſtuśie pánu/ o ktorym Páweł piſze
do Filipeńſkich: bo co inſzego w kſztałćie BOżym być iedno v=
cżynki Boże cżynić. Zacnie tedy Chriſtus Pan o ſobie mowił/ y
wielkie rzecży ſobie przycżytał: y kiedyby był nic więcey nie przy=
dał/ ſłuſznieby byli mogli przećiwnicy náſzy/ z tych ſłow/ omnimo-

20:

dam aequalitatem, ſyná z Oycem poſtánowić. Lecż Chriſtus pan o=
ſrożnie mowił/ zábiegáiąc wſzytkim dumom/ y wymyſłom ludz=
kim/ nie vymuiąc cżći y chwały/ Oycu ſwemu niebieſkiemu: dla
cżego mowiąc o vcżynkách ſwoich zacnych/ wprzod tego doło=
żył/ że nie ſam od śiebie/ ále od Oycá ſwego to miał. Wyznaway=
myż ták o pánu Chriſtuśie/ iáko on ſam o ſobie świadcży/ iż wiel
ka byłá moc iego/ y vcżynki Boſkie cżynił/ z ktorych y Boſtwá
ſwego dowodźił: lecż zárázem y to wyznaymy/ iż to nie z śiebie
miał/ ále z Oycá ſwego. Kátolicy zwykli te ſpráwy wſzytkie/ za=
cne y wielkie páná Chriſtuſowe/ ktore Ewánieliſtowie opiſuią/
przypomináć: z ktorych mniemánia ſwego podeprzeć y potwier=
dźić chcą/ mowiąc: iż Chriſtus Dyabłom roſkazował y morzu/
choroby rozmáite lecżył: vmárłe wzbudzał: grzechy odpuſzcżał rć.
A cżynił to wſzytko/ możnym ſłowem ſwoim/ nie inácżey iáko
Bog. Zátym tákie zámknienie cżynićie/ iż Chriſtus nie cżłowie=
kiem tylko/ ále y Bogiem ieſt rć. My nie przemy tego/ áby Chri=

o

ſtus

---

strona: 106

Cżwarta cżęść ma wyznánie wiáry

106.

ſtus pan/ vcżynkow Boſkich cżynić nie miał/ y owſzem vważá=
iąc vcżynki iego zacne/ kſztałt Boży w nim vpátruięmy/ w kto=
rym będąc pan Chriſtus tu ná źiemi/ vcżynki boſkie wykonywał/
z tegoż ſię kſztałtu wyniſzcżył/ ná on cżás: gdy ſtawſzy ſię poſłu=
ſzny Bogu oycu ſwemu niebieſkie^v/ podał ſię wręce grzeſznikow/
będąc wiedźion ná śmierć/ iáko owiecżká/ nioſąc ná ſobie kſztałt
niewolnicży/ ſtawſzy ſię podobny grzeſznikom/ gdy iáko złocżyń=
cá oſądzony/ y między łotry záwieſzony/ y zámordowány ieſt.
Ale wroćmy ſię do rzecży: o to ſię z przećiwniki ſpieráć nie bę
dźiemy/iż Chriſtus pan vcżynki zacne/ y Boſkie cżynił: ále o to
wſzytká prza: ieſli to ſam z śiebie/ y mocą ſwoią właſną cżynił.
Ieſli tego mogą dowieść/ y okázáć/ ſnádnie y to otrzymáć mo=
gą cże^o ſię nápieráią: iż Chriſtus tenże Bog co y oćiec/ iednákiey
cżći/ chwały/máieſtatu. Ale z drugiey ſtrony/ gdy ſię im wſzytko
piſmo ſprzećiwia/ ktore nie ſáme^v Chriſtuſowi przez ſię: ále Bo=
gu oycu iego/ to przywłaſzcża/ ktory go tym vcżćił/ y vkorono=
wał. Cżemuż ſię oni tego ważą/ chcąc rzkomo pánu Chriſtuſowi
zmyśloną powagę iednáć: Bogu oycu iego cżći y chwały/ vymo=
wáć? Wyznawáią to oni/ y mowią poſpolićie: iż ſyn ieſt Bogiem
wſzechmogącym/ iáko y oćiec: á my powiádamy: iż nie ták. Oni
ſwoiey propoſicyey/ żadnym piſmem ś. dowieść nie mogą: á my
mamy zá ſobą/ oprocż wiela inſzych świádectw/ iáſne y wyráźli=
we ſłowá páná náſze^o: ktory pod przyśięgą to o ſobie świadcży: iż
nie może ſam od ſiebie nic cżynić. Muśięmy tu z tych ſłow/ zná=
cżny rozdźiał między Oycem/ á ſynem vpátrować: iż Oćiec/ ieſt
ſam przez ſię wſzechmogący B. ktory ni od ko^onicże^o nie potrze-
buie/ á ſyn ſam od śiebie nic cżynić nie może. Cżęſto ſię tego náſłu=
chamy/ gdy nam to zádawáią/ iż ſpycháćie z máieſtatu ſyná Bo=
żego. Co niechay káżdy bogoboyny vważa/ ſłuſznieli to nas od
nich ſpotyká: gdyż my to mowiemy/ y wyznawamy/ co Chriſtus
pan o ſobie (á ieſzcże pod przyśięgą) powiedźiał. Podobnieyby
ſię tym cofnąć od ſwego błędu: ktorzy chcąc Chriſtuſá wymyſły
ſwymi vcżćić: Bogu oycu iego powinney chwały/nie oddawá=
ią: ktora tá ieſt/ iż on ſam w ſobie/ y z śiebie/ wſzytkiego doſtá=
tek ma/ á wſzyſcy inſzy od niego/ wedle woley iego bierzą. A mię

dzy

---

strona: 107

prawdźiwey/ z burzenim obłędliwey.

107.

dzy wſzytkimi/ Chriſtus pan ieſt vmiłowány/ y od niego cżćią/ y
chwałą vkoronowány/ wſzytkim doſtátkiem nápełniony. Vpo
dobáło ſię bowiem Oycu/ áby wſzytká zupełność mieſzkáłá w
nim. Wielki tedy ieſt Chriſtus pan ſyn Bogá żywego: wielkie ſą
y zacne ſpráwy iego: ále więtſzy oćiec ktory mu te vcżynki vka=
zał/ y moc ku cżynieniu dał: cżego ſię Chriſtus pan nie wſtydźi/
oycá ſwe^o więtſzym názywáć/ v Ianá w 14. A ći niebożętá medr=
ſzymi chcąc być/ ſzcżyrze y po proſtu/ okrom ſwoich gloz/ y wykłá
dow wyznáwáć te^o niechcą. Lecż wroćmy ſię do ſłow páná Chri
ſtuſowych/ y poſłuchaymy co dáley mowi. Bo oćiec miłuie ſyná/
y wſzytko mu vkazał co ſam cżyni: y więtſze mu vcżynki okaże/
ábyśćie ſię wy dźiwowáli rć. Pan Chriſtus mowiąc o wielmo=
żnośći ſwoiey/ y vcżynkach Boſkich: nie ſobie ſámemu/ ále miło
śći oycowſkiey to przycżyta/ z ktorey to wſzytko pochodźi/ cokol
wiek Chriſtus pan/ y cżynił/ y cżyni y cżynić będźie. Też ſię o to
ná nas fráſuią/ kiedy my to wyznawamy/ iż Chriſtus pan wſzyt=
ko z miłośći oycowſkiey ma. Ale iáſne ſą ſłowá Chriſtuſá páná/
ktorych ſię dźierżąc nie zábłądźiemy. Dáley prowádząc rzecż ſwą
Chriſtus pan/ ták mowi. Abowiem iáko oćiec wzbudza vmárłe/
ták y ſyn ktore chce ożywia. Bo oćiec nikogo nie sądźi/ lecż wſzy=
tek ſąd dał ſynowi. Aby wſzyſcy cżcili ſyná/ iáko cżćią oycá. Kto
nie cżći ſyná/ nie cżći y oycá/ ktory go poſłał rć. Tymi ſłowy Chri
ſtus pan/ wſzytkę chwałę ſwoię/ y wielmożność okazał. Y nie
mogą dáley/ przećiwnicy nic przydáć/ coby ſię w tych ſłowiech
nie zámykáło.
Iuż im też tu owy rozdźiały nie poydą/ ktorych zwykli vży=
wáć/ gdy mowią/ to ſię rozumieć ma/ wedle cżłowiecżeńſtwá rć.
Tu bowiem máieſtat właſny ſyná Bożego wyſtáwiony/ y opiſá
ny ieſt/ bo mieć moc/ ku obżywieniu kogo chce: Yzaż to nie Bo=
ża moc? Tákże wſzytek ſąd w ręku ſwoich mieć/ y komuż to iedno
Bogu należy? To tedy ſłyſząc/ vcżyniemy ſtąd tákie zámknienie/
iż Chriſtus pan ieſt żywotem náſzym doſkonáłym/ máiąc moc
nád żywotem/ y nád śmierćią. Tákże y to wyznawamy/ iż Chri=
ſtus pan/ ieſt Sędźią wſzytkiey źiemie/ co przedtym Bogu ſáme
mu tylko należáło. To iuż ták v śiebie poſtánowiwſzy/ przyidźie

o 2

nam

---

strona: 108

Cżwarta cżęść ma wyznánie wiáry

108.

nam w to pilnie wględáć y dowiádowáć ſię tego/ ieſli ták wiel=
kie rzecży/ Chriſtus pan ſam z śiebie ma/ cżyli ie wźiął od oycá
ſwego. Co ſię dotycże ſądu: Chriſtus pan powiáda/ iż oćiec niko
go nie ſądźi: lecż wſzytek ſąd dał synowi rć. W ktorych ſłowiech/
okázuie to Chriſtus pan/ iż ſię ták Bogu oycu vpodobáło/ áby
przez tego mężá/ przez ktore^o vmyſlił nápráwić ſkáżony świát/
przez tegoż wſzytkich ſądźił. Co też y Páweł przypomina/ ſpraw
Apoſtolſkich 17. rozdźiale. Tymi ſłowy: Dla tego iż poſtánowił
dźień/ w ktory ma sądźić świát/ w ſpráwiedliwośći przez mężá/
ktorego náznácżył/ okázawſzy wierność ſwoię wſzytkim/ wzbu=
dźiwſzy go od vmárłych rć. Ná tey tedy ſtolicy ſądowey/ vmyſlił
Bog ſyná ſwe^o poſádźić: ná ktorey ſtolicy śiedząc/ imienim Bo=
żym/ ſąd odpráwowáć będźie/ á przed nim wſzyſcy/ iáko przed
Bogiem vpádáć muſzą. Co też y Páweł ś. do Rzym. we 14. roz=
dźia. przypomina/ iż ſię Chriſtuſowi ma ſkłonić/ wſzelkie koláno.
Ktore ſłowá Ezáiaſz pierwſzym względem/ o Bogu ſámym po=
wiedźiáł/ á Páweł ie ſynowi przywłaſzcża/ nie dla tego/ iáko prze
ćiwnicy rozumieią: áby Chriſtus iednym BOgiem z oycem być
miáł/ ále iż Bog wſzytek ſąd oddał ſynowi: dla cże^o on ſąd/ kto=
ry Chriſtus odpráwowáć ma/ ſłuſznie Bogu ſáme^v przyznawáć
mamy/ gdyż on to przez Chriſtuſá odpráwowáć chce. Tákowa
tedy chwałá páná Chriſtuſowá/ nie z niego ſámego/ ále z Bogá
oycá iego poſzłá/ ktory go wywyżſzył: y dał mu imię/ nád wſzelkie imię/
áby ná imię iego/ vpadáło wſzelkie koláno rć. A coż to zá
imię? iedno imię ono ſwoie: Bog/ Pan nád pány/ Krol nád krol
mi: Sędźia wſzytkiey źiemie rć. Niechayże tu ſłucháią kátolicy/
iákiemi my tytuły/ páná Chriſtuſá racżymy: á niechay ſię dobrze
ſprobuią/ mogąli oni co zacnieyſzego wymyślić: ále ich to podo
bno boli/ y o to ſię ná nas fráſuią/ gdy tákową cżeść y zacność/
ktorą pan Chriſtus ma/ wyznawamy: iż ią wźiął od oycá ſwego
niebieſkiego/ o co nie ſnámi ſię niechay ſwarzą/ ále z Chriſtuſem
pánem/ ktory to o ſobie świádcży/ iż mu oćiec/ wſzytek ſąd oddał
do reku: y dał mu zwierzchność cżynić ſąd/ iż ieſt ſyn cżłowiecży.
Ktore ſłowá przećiwnicy odmieniáią/ kłádąc miáſto iż/ ile: chcąc
ſwoy rozdźiał/ ktorym Chriſtuſá dźielą/ poſtánowić. Ale tu tego

ile/ nie

---

strona: 109

prawdźiwey/ z burzeniem obłędliwey.

109.

ile/ nie máſz/ bo Chriſtus pan/ nie mowi ile: ále iż ieſt ſyn cżłowie
cży/ vkázuiąc/ iż iedenże ieſt ſyn Boży/ ktory ſyn cżłowiecży/ kto=
re^v Bog wſzytko do ręku podał: ktorego też iáko Páweł powiá
da: Bog wywyżſzył. Otoż my z łáſki Bożey/ tákie^o cżćimy y chwa
limy/ wyſławiamy: ktoremu Bog wſzytko do ręku podał/ y kto
rego wywyżſzył: á inſzego żadne^o nie znamy áni w piſmie ś. o nim
cżytamy. A to o ſądźie/ ktory Chriſtus ſobie od Bogá przywła=
ſzcża/ doſyć niechay będźie. Przytym vważaymy y ty ſłowa páná
Chriſtuſowe: ábowiem iáko oćiec wzbudza vmárłe/ ták y ſyn o=
żywia ko^o chce. W tych ſłowiech moc Bożą ſobie Chriſtus przy
właſzcża: ktorych też ſłow/ vżywáią przećiwko nam kátolicy: á=
le okęſzonych/ gdyż tego co potym ſtoi/ nie vważáią. Chriſtus bo
wiem iáſnymi ſłowy/ przycżynę tey mocy Boſkiey oznáymuie/ mo
wiąc. Abowiem/ iáko oćiec ma żywot ſam w ſobie/ ták dał ſyno
wi mieć żywot w ſámym ſobie rć. Iáſna dyſtynctiá/ między żywo
tem/ á żywotem/ iáko y między oycem á ſynem. Bog Oćiec ieſt ży
wotem doſkonáłym/ máiąc żywot ſam w ſobie: y obżywia kogo
chce: á ſyn Boży Chriſtus pan/ ieſt żywotem náſzym prawdźi=
wym/ y może obżywić kogo chce: ále nie z śiebie to má/ ále od oy
cá ſwego niebieſkiego/ ktory mu to dał.
X. K. zádawa nam to/ iż oddźielamy ſyná od oycá: gdy mu
przedwiecżnego Boſtwá/ ták iáko oycu/ nie przyznawamy. Ale
kiedyby ſię cżuł/ nie zádawałby nam tego. widząc we wſzytkim
piſmie/ iáko tego duch Boży przeſtrzega/ áby opiſuiąc chwałę
Páná Chriſtuſowę/ chwałę/ y máieſtat/ y zwierzchność Bogá
oycá iego/ ná deń wyſtáwił/ zowąc go y Bogiem páná Chriſtu
ſowym/ y głową iego. Co y pan Chriſtus ſam/ iáko wſzędy/ ták
y ná tym mieyſcu pokázuie/ oycu to ſwému przyznáwáiąc/ iż od
niego żywot wźiął. A pátrzmy/ y vważaymy/ iáko ſię w tych ſło
wiech Boſtwo Páná Chriſtuſowe opiſuie/ mieć bowiem żywot
doſkonáły w ſobie/ ktorym nie tylkoby ſam żył/ ále y kogoby
chćiał obżywić mogł/ izaż to nie ieſt Bogiem być? A tákowy ży
wot gdyż Chriſtus od oycá wźiął/ idźie zátym/ iże y Boſtwo od
oycá wźiął: Cżego ſprzećiwnicy/ by nawięcey vśiłowáli/ wykrę
ćić/ y wywroćić nie będą mogli. Ale wroćmy ſię do rzecży. Po=

o 3

nieważ

---

strona: 110

Cżwarta cżęść ma wyznánie wiáry

110.

nieważ ſię to iuż pokazáło/ co o Boſtwie páná Chriſtuſowym ro
zumieć mamy: á okazáło ſię/ nie z żadnych wywodow ludzkich:
ále z vſt Páná Chriſtuſowych/ y z iáſnego świádectwá piſmá ś.
Iuż przećiwnicy náſzy/ niechay nas oto nie winuią/ gdy z nimi/
ná ich wymyſły nie zezwalamy. Ale ſię ich rácżey wyrzekamy: á
o Bogu/ y o ſynu iego miłym wedle piſmá ś. mowimy y wyzna
wamy: toż o duchu ś. ktorego nie ſtworzenim (iáko nas niekto=
rzy potwarzáią) ale z duchem Bożym/ mocą Bożą/ pálcem Bo=
żym/ y innymi tytuły/ ktore w piśmie ma/ názywamy. Byłżeby
kto ták záślepiony y wſzetecżny/ ktoryby táką moc Bożą nieo=
gárnioną/ ktorą Bog wſzytko ſtworzył: y záchowywa/ y poświą
ca/ śmiał ſtworzenim zwáć? Bogáćby tu ſámego bluźnił/ gdyż
to duch iego ieſt ś. ktory od Oycá pochodźi: á on go ſynowi dał
zupełnie (iákoſmy ſłyſzeli) dla cżego go też z duchem Chriſtuſo-
wym zowiemy: á cżego w piśmie ś. nie máſz/ tego ſię domyſláć
niechcemy.
Bogá tedy w troycy iedynego nie wyznawamy: ále ſámego
oycá/ iedynym/ onym Bogiem Izráelſkim/ o ktorym Moyżeſz pi
ſał/ wyznawamy: wedle wykłádu Páná Chriſtuſowego/ ktory z
żydy rozmawiáiąc/ v Janá w 8. rozdźiale ták mowi: Ieſt Oćiec
moy/ ktore^o wy powiádáćie bogiem wáſzym/ ále go nie znaćie rć.
Z tych ſłow páná Chriſtuſowych/ náucżyć ſię te^o mamy/ iż wſzyt=
kie ony mieyſcá Stáre^o teſtámetu/ ktore o iednym Bogu świad
cżą: Oycu Páná Chriſtuſowemu/ á nie iakiey Troycy zmyśloney
przywłaſzcżáć mamy.
X. K. mieyſce Páwłowe/ wtorego liſtu/ 5. rozdźia. Bog
był w Chriſtuśie/ o troycy wykłáda: co nie tylko przećiwko wſzyt
kiemu piſmu ś. cżyni/ ále ſię iáwnie ſłowom páná Chriſtuſowym
ſprzećiwia. Chriſtus bowiem nic o troycy/ ále o Oycu ſwoim ie=
dnoſtáynie świadcży/ iż w nim mięſzkáiąc vcżynki ſpráwował. A
nád tho X. K. nie cżuiąc ſię/ ledá co piſze. Bo ieſli troycá byłá w
Chriſtuśie: tedy iuż nie troycą/ ále cżworcą wyznawáć/ y chwalić
muśi. Bo gdyż oni Chriſtuſá ták opiſuią: iż ieſt wtorą oſobą Bo=
ſtwá: ſyn przedwiecżny: z iſtnośći oycowſkiey vrodzony/ ktory
ſię złącżył z cżłowiekiem/ w iednę oſobę/ w ktorey oſobie/ ieſt Bo

giem

---

strona: 111

prawdźiwey z burzenim obłedliwey.

111.

giem/ y cżłowiekiem rć. A ieſli w tey oſobie/ w Chriſtuśie/ to ieſt/
wedle nich/ w Bogu/ y cżłowieku/ vpátruie X. K. troycą/ to ieſt
(iáko oni rozumieią) trzy oſoby rozdźielne/ choćiaż iedney iſtno=
śći (iáko oni mowią) tedy zá tym idźie/ iż to trzy oſoby w cżwar=
tey oſobie w Pánu Chriſtuśie/ być muſzą: á ták miáſto Troyce
cżworcą/ nie cżuiąc ſię X. K. wyſtáwia.
Lecż zámykáiąc wyznánie náſze o Boſtwie páná Chriſtuſo=
wym/ inákſze^o nie wyznawám/ iedno ktore z Oycá/ y od oycá ma.
W ktorym vpátruiąc zupełne poświęcenie/ y moc od oycá iemu
dáną/ wyznawam go być pánem y Bogiem moim: á wyznawá=
iąc Chriſtuſá Bogiem ſwoim/ wyznawam oycá niebieſkiego/ nie
tylko moim bogiem: ále Bogiem/ y oycem páná Chriſtuſowym.
A tákim wyznánim nie dwu Bogu/ ále iednego wyznawam:
bo gdyby Chriſtus pan/ ſam z śiebie Bogiem był/ iáko y oćiec: y
także ſam z śiebie wſzytkie^o doſtátek miał: ſłuſzniebych dwu Bo=
gu wierzyć/ y wyznáwáć muśiał. Lecż ia iednego Bogá tylko/
naywyżſzego ſprawcę/ y rządźićielá wſzytkich rzecży wyznawam:
ktoremu wſzytkie rzecży poddáne ſą/ y ſam ſyn: á on nikomu: od
niego wſzyſcy wſzytkiego doſtawáią/ á on nikogo nie potrzebuie:
iemu wſzyſcy powinni ſą/ á on nikomu: onego wſzyſcy chwalić/ y
cżeść mu wyrządzáć: y wzywáć máią: (cżego Chriſtus Pan ná
twarz ſwą przed nim vpadáiąc/ y iemu ſię modląc/ cżynić nie
wſtydał) á on iáko nikogo ni o co nie prośi/ ták też niko^v dźięko=
wáć nie powinien. Z tákiey tedy doſkonáłośći/ y zupełnośći/ y
zwierzchnośći/ vpátrowáć mamy/ iedne^o/ ſámego/ naywyżſzego
Bogá: mimo ktorego/ y nád ktorego/ inſzego żadnego nie máſz.
A ten Bog zacnego imięniá ſwego/ vżycżał cżęſto Aniołom/ y lu=
dźiom niktorym/ przez ktore ſpráwy zacne ſwoie Boſkie wyko=
nywał: lecż tym po cżęśći tylko/ y do cżáſu: á ſyná ſwego miłego/
doſkonále y wiecżnymi cżáſy: imięnim zacnym Boſkim vcżćił y
vwielbił. Dla cżego nieſłuſznie to X. K. vważa/ gdy z náſze^o wy=
znánia pożycżáne Boſtwo/ pánu Chriſtuſowi przypiſuie. Znáć iże
X. K. nie náucżył ſię dobrze/ o prawdźiwey ſpołecżnośći Bogá
oycá/ z ſynem iego miłym/ mowić/ y wyznáwáć: tákże y chwały
Chriſtuſowey nie vważa/ ktorą mu oćiec dał/ nie do cżáſu iákie^o/

ále

---

strona: 112

Cżwarta cżęść ma wyznánie wiáry

112.

ále ná cżáſy wiekuiſte: o cżym ſam pan Chriſtus świádcży/ v Ianá
w 17. w modlitwie oney ſwoiey do Bogá oycá/ mowiąc: Oycże
ty ktoreś mnie dał/ chcę áby/ gdźie ia ieſtem/ y oni byli ze mną/ á=
by oglądáli onę moię chwałę/ ktorąś mnie dał: ábowiemeś mię
vmiłował przed záłożeniem świátá rć. W tych ſłowiech okázu=
ie Chriſtus pan/ iż chwałá iego/ nie vſtánie/ ktorey y w onym ży=
woćie przyſzłym/ wierni ſię przypátrowáć będą: zárázem y to da=
wa znáć/ iż żadney chwały inſzey nie miał/ áni ma/ áni mieć bę=
dźie nád tę: ktorą wźiął/ od oycá ſwego niebieſkiego. A ták my
ſię dali pan Bog ná tym nie omylimy/ ktorzy ſtátecżnie/ y iedno=
ſtáynie wyznawamy: iż Pan Iezus Chriſtus/ wſzytkę ſwoię za=
cność/ chwałę/ zwierzchność/ moc/ wywyżſzenie/ cáłe y doſkoná=
łe/ od oycá ſwego niebieſkiego wźiął. A choć on ieſt głową náſzą/
przedśię oycá ſwego niebieſkie^o zwierzchność nád ſobą zna/ ktory
głową ie^o ieſt: choćiaż też ieſt Bogiem náſzȳ/ przedśię Bogá oycá
ſwego/ Bogiem/ y oycem ſwoim wyznawa. A cżynił to/ nie tylko
będąc tu ná świećie/ ále y będąc iuż wywyżſzonym w chwale o=
ney niebieſkiey/ wyznáwáć ſię tego nie wſtydźił. Cżego mamy zná
cżne świádectwo w Ziáwieniu Ianá ś. w rozdźiale 3. Gdźie tymi
ſłowy ſyn Boży mowi: Oto idę rychło/ trzymay co maſz: kto zwy
ćięży/ vcżynię go ſłupemw przybytku Bogá moiego/ á więcey z
niego nie wynidźie. Y nápiſzę ná nim imię Bogá me^o: y imię miá
ſtá Bogá mego/ nowego Ieruzálem/ ktore zſtępuie z niebá/ od
Bogá moiego: y imię moie nowe rć. Tu ſłyſzymy/ iáko Chriſtus
pan/ będąc w chwale/ y Pánem chwały: przedśię Oycá ſwego/
bogiem ſwoim po cżterykroć/ raz po raz/ miánowáć ſię nie wſty=
da. Tegoż y Apoſtołowie vżywáli. Páweł ś. bowiem w liśćiech
ſwoich/ cżęſto Bogá oycá/ Bogiem páná Chriſtuſowym wyſła
wiał. Y niewiedźieli Apoſtołowie/ áni wyznawáli/ o inſzey chwa
le páná Chriſtuſowey/ iedno ktorą go oćiec/ y Bog iego vwiel=
bił. Cżego y my z łáſki Bożey poświadcżamy/ vcżąc ſię tego/ nie
z wymyſłow ludzkich: ále z prawdźiwego/ y doſtátecżnego świá=
dectwá piſmá ś. A Kátolicy/ ktorzy co inſze^o zmyſláią/ niechay
ſię boią/ by z tego licżby dáć nie muśieli/ ieſliże ſię nie vpámiętá=
ią/ lecż ná ten cżás doſyć o tym niechay będźie.

Máło

---

strona: 113

prawdźiwey/ z burzenim obłędliwey.

Máło ieſzcże ná tym miał X. K. Iż nas ſam ſzcżypie/ y potwa
rza: ále nas też chce od Páná Chriſtuſá odſtrychnąć/ ważąc ſię
imienim iego nas ſądźić/ y od ſpołecżnośći iego odłęcżáć. Iáko=
by ſię Chriſtus pan do nas znáć nie miał: przeto iż iſtnośći iego/
y wiekuiſtego Boſtwá/ nie wyznawamy, Kiedyby X. K. y z Am
brożym (ktorego ſłowá przywodźi) ſędźiámi náſzymi być mieli/
tuſzę iżebyſmy ná nich ſądźie nie wſkoráli: lecż chwáłá Pánu Bo=
gu/ iż nie tákich ludźi pan Bog ſędźiámi poſtánowił/ ále ſynowi
ſwemu miłemu wſzytek ſąd oddał: ktory będąc miłośierny/ y łá=
ſkáwy/ zlitowáć ſię vmie/ y nie ſądźi nikogo z zwierzchniey poſt=
wy/ zna myśli y ſkrytośći ſerc: wie iże go nędznicy miłuięmy/ ty
le ile on nam duchem ſwoim świętym dopomaga: nie táyno mu
y to/ iżeſmy nie ſą tákowi/ ktorzybyſmy chwały iemu záyźrzeć/ á=
bo vymowáć chćieli. Y owſzem iemu ſię ſzcżyrze y cále oddawa=
my/ iego łáſką/ y dobroćią we wſzytkich doległośćiách náſzych ſię
ćieſząc/ y prze zeń wiekuiſtego ſzcżęśćia/ y poćiechy doſkonáłey/ o=
cżekawáiąc: Nád to náukę ie^o z vcżćiwośćią przyimuiemy: y onę
ſkutkiem (cżego on nawięcey po nas chce) wypełnić vśiłuięmy.
Izalibyſmy pánu/ zbáwićielowi/ y dobrodźieiowi náſzemu/ chwa=
ły zayźrzeć mieli? y owſzem dla cżći/ á chwały iego prawdźiwey
(ieſliby to wola iego święta byłá) y zdrowia náſzego ſzcżędźić by
ſmy niechćieli. Co iż on lepiey wie/ pewniſmy te^o/ iż ſię nie ták z ná
mi obchodźić będźie: iáko X. K. y z ſwoim Ambrożym tuſzy. Ie=
ſli idźie o thy ſłowká od ludźi zmyślone: iſtność przedwiecżna: y
wiekuiſte Boſtwo: ty nie ſą ták trudne/ iżebychmy ich z drugi=
mi wymowić nie mogli/ kiedybyſmy to widźieli/ iżebychmy ſię ty
pánu Chriſtuſowi/ przyſłużyć y záchowáć mogli. Lecż wiemy iż
Pan náſz Iezus Chriſtus w obłudách ſię nie kocha/ zmyśloney
chwały nie potrzebuie/ pochlebcow nie lubi/ ſzcżyrość y prawdę
miłuie/ á nie bez przycżyny powiedźiał: iż nie ten/ co mi mowi Pá=
nie/ pánie/ wnidźie do kroleſtwá niebieſkiego/ ále ten/ ktory cży=
ni wolą oycá mego niebieſkiego rć. Vpatrował pan/ iż mieli tá=
kowi náſtáć/ ktorzy obycżáiem ludzkim/ z nim ſię obchodźić mie=
li/ chcąc mu ſię pięknymi/ y pochłebuiącymi ſłowki zálećić: chcąc
ſobie tym v nie^ołąſkę ziednáć. A pan Chriſtus wſzytkich do mán=

p

datow

---

strona: 114

Cżwarta cżęść ma wyznánie wiáry

114.

datow oycá ſwego odſyła: ktorych ſummá tá ieſt/ ábyſmy káiąc
ſię práwdźiwie grzechow przeſzłych/ vwierzyli ſzcżyrze w imię ſy=
ná ie^o. A tákowemu/ nie trzebáby vſty więcey wyznáwáć ku zbá=
wieniu: iedno co ſercem wierzy/ ku vſpráwiedliwieniu: á krotkie
zámknienie te^o: iż Iezus Chriſtus ſyn Boży/ wydány jeſt dla grze
chow náſzych: á wzbudzony dla vſpráwiedliwienia náſze^o. A kto
temu vwierzy/ nie z ćiáłá/ áni ze krwie tego dochodźi: gdyż wy=
znáć páná Iezuſá pánem (iáko Páweł ś. piſze) bez duchá Boże^o/
żaden ſzcżyrze y prawdźiwie nie może. Co iż my w ſobie z łáſki Bo
żey cżuiemy/ że go Pánem/ y zbáwićielem ſwoim ſzcżyrze wyzna=
wamy: ćieſzyć ſię możemy/ iże wiárá náſzá z Bogá ieſt. Nie boię=
my ſię tedy/ tákiego ſzácunku X. K. y nie lękamy ſię decretu te=
go/ ktory/ ná nas imienim Páná Chriſtuſowym feruie: niewiem
kto go márſzałkiem poſtánowił. Ale ieſli mu ſię chce nas potę=
piáć/ niechayże to cżyni/ z iáſnych wyrokow páná chriſtuſowych:
á niechay vkaże/ gdźie to nápiſano: áby dla tákowych ſłow/ kto
by ich nie wyznawał/ miał od Chriſtuſá oddalony być: á ieſli te=
go nie vkaże (iákożem pewien iż nie) cżemu ſię tego waży/ cżego
mu nie zlecono/ y co iemu nie przyſtoi/ cżemu ſię rácżey nie lęka
te^o/ cżym bog zdawná groźił fáłſzywym Prorokom/ ktorzy ſłowá
iego przekradáli/ mowiąc: pan mowił/ á ono pan te^o nie mowił.
Miáſto tedy tey zmyśloney rzecży/ przypomnię ia nákrotce
X. K. kilká prawdźiwych przycżyn/ dla ktorych ludźie źli/ y nie=
mierni/ vcżeſtniki prawdźiwey ſpołecznośći z Chriſtuſem pánem
nie będą. Napierwey groźi Chriſtus tákowym wſzytkim/ ktorzy
nie będąc wdźięczni łáſki Bożey: Ewánielicy páná Chriſtuſowey
nie przyimuią: vmiłowawſzy więcey ćiemnośći niż świátłość: á
tho przeto iż vcżynki ich złe ſą: z ktorymi nie śmieią wyniść ná
świátłość/ áby od niey ſtrofowáni nie byli: tákowym Chriſtus
pan/ ſpráwiedliwym potępienim groźi. Nie mniey y tym wypo=
wiáda towárzyſtwo zſobą/ ktorzy ná onę zacną wiecżerzą/ od
Bogá wezwáni będąc/ przyść niechcą/ więcey ſobie ważąc ſprá=
wy/ y roſkoſzy świátá te^o. Wſzytkim też roſkoſznikom świeckim/
y ludźiom niemiłośiernym: pod hiſtoryą bogacżá onego/ wiecż=
nym zginienim groźi/ iáko y wſzytkim łákomym/ okrutnym/ nie

ćierpli=

---

strona: 115

prawdźiwey/ z burzenim obłędliwey.

115.

ćierpliwym: y tym náoſtátek/ ktorzyby/ niezáprzawſzy ſię ſámi śie
bie/ z krzyżem zá nim chodźić niechćieli. Tákowi vcżniámi iego
być nie mogą. Nie kocha ſię y w tych/ ktorzy zmyślonym nabo=
żeńſtwem/ przed ludźmi ſię popiſuią/ á pod oblikiem długich
modlitw/ y poſtow/ domy ludzkie wyiadáią: y ktorzy zámykáią
przed ludźmi/ kroleſtwo niebieſkie/ ſámi tám niewchodząc.
Biádę też tákowym opowiáda/ ktorzy chwały od ludźi ſzu=
káią/ kocháiąc ſię/ kiedy ie oycámi/ miſtrzámi/ y náucżyćielmi/
názywáią: y ktorzy pirwſze mieyſcá záśiadáią: á oſobliwie táko=
wym groźi/ ktorzy/ prze vſtáwy ludzkie/ gwałcą roſkazánia Bo=
że. Náoſtátek y tákim nie sfolguie/ ktorzy do niego ſię przyzna=
wáiąc/ y wiárę weń zmyſláiąc/ vcżynkámi pobożnymi tego poká
zowáć nie będą/ o ktorych/ ták ſam pan powiedźiał/ v Math.
7. rozdźiale. Wiele ich rzecże mi dniá onego Pánie/ Pánie/ izali=
ſmy imienim twoim nie prorokowáli? imienim twoim cżártow
nie wyganiáli? y imienim twoim wiele cudow nie cżynili? A te=
dy wyznam przed nimi/ żem was nigdy nie znał: odſtąpćie ode
mnie wy ktorzy niepráwość cżynićie rć. Otożby podobniey X. K.
y wſzytkim nam/ ty prawdźiwe wyroki ſyná Bożego/ y dekretá
vpátrowáć/ y onych ſię lękáć: á w cżás żywotá ſwego polepſzá=
iąc/ przed ſpráwiedliwym gniewem Bożym vćiekáć: á zmyſlone
go nabożeńſtwá nie ſtroić/ áni ſię prożną nádźieią ćieſzyć. Nie po
trzebneć to ſwary/ w ktorych ſię ludźie kocháią/ około wyznánia
wiáry Chriſtyáńſkiey/ ktorego ſię ſnádnie káżdy w piśmie ś. do=
cżytáć y náucżyć może. Y ieſli ſercem prawdźiwie wierzy/ łatwiè
mu będźie/ y vſty to wyznáć/ cżego ku zbáwieniu potrzebá. Ale
naywiętſza praca y ſtáránie/ z ſtrony żywotá Chriſtyáńſkiego/
ktory ćiáłu náſzemu/ ćięſzki y trudny ieſt: y wąſka drogá/ ktora
wiedźie do żywotá/ y máło tych ktorzy ią znáyduią. Apoſtołowie
páńſcy/ w krotkim zámknieniu podawáli náukę o wyznániu
Chriſtyáńſkim/ do cże^o iedno mieyſce tylko z Páwłá ś. ku onym/
ktorychem kilká wprzod z Ianá ś. położył/ przydam/ z liſtu do
Rzym. w 10. rozdźia. Ieſlibyś wyznał vſty twoiemi Páná Iezu=
ſá: y vwierzyłbyś w ſercu twoim/ iż go bog zmartwych wzbudźił/
zbáwion będźieſz rć. Krotkie to wyznánie/ ktore duch Boży prze=

p 2

kłáda

---

strona: 116

Cżwarta cżęść ma wyznánie wiáry

116.

kłáda/ zbáwienie wſzytkim/ ktorzy temu prawdźiwie wierzą o=
biecuiąc. Lecż ná tym fundámenćie/ krotkiego wyznánia Chri=
ſtyáńſkiey wiáry/ chcąc wyſtáwić/ żywot święty/ y pobożny/ dłu=
go/ y pilnie ſię báwili Apoſtołowie/ vkázuiąc piſánim ſwym/ kto
rym tákowe wyznánie/ o pánu Chriſtuśie/ pożytecżne/ y zbáwien=
ne ieſt: iż nie tym/ ktorzy wyznawaiąc vſty/ vcżynkámiby ſię prze=
li: ále tákowym/ ktorzy ſzczyrą/ y żywą wiárą/ vwierzywſzy weń/
vcżynkow świętych/ y pobożnych/ po wſzytek cżás náſláduią.
Ktorzy bowiem ſą Chriſtuſowi/ ćiáło ſwoie vkrzyżowáli z namię
tnośćiámi/ y popędliwośćiámi: a ktorzy wedle ćiáłá żywią/ Bo
gu ſię podobáć nie mogą. Ale nie długo ſię báwiąc/ niechay ſo=
bie káżdy przecżyta/ kátálog ſpraw/ y vcżynkow ćieleſnych/ do
Gálát. w 5. ktorymi ſię Bog brzydźi: y duch Boży kocháiącym
ſię w nich/ kroleſtwo niebieſkie wypowiáda: á iuż tę rzecż zámyká
iąc/ niechay X. K. wie: iż áni iego/ áni Ambroże^o dekretow/ na=
mniey ſię nie lękamy: wolimy przeſtrzegáć mándatow Bożych/
y náuki páná Chriſtuſowey: oto vſtáwicżnie P. Bogá proſząc/
ábyſmy godnymi byli náleźieni/ ktorzybyſmy w on dźień głos
wdźięcżny ymiły/ ze wſzytkimi wiernymi vſłyſzeć mogli. Amen.
Zárzuca nam X. K. báłwochwálſtwo/ przeto/ iż Chriſtuſá pá=
ná cżłowiekiem wyznawáiąc/ chwalimy/ y ie^o wzywamy/ o cżym
niż ſpráwę dáwáć będę/ pierwey to okażę: y X. K. y z ſwoimi/
tego vyść nie mogą/ co ná nas nieſłuſznie wewlec chcą. Bo ieſli=
byſmy dla tego báłwochwalcámi być mieli/ iż cżłowieká Iezuſá
Chriſtuſá chwalimy/ tedy y oni vyść tego nie mogą/ gdyż páná
Chriſtuſá/ w iedney oſobie wyznawáią: y doſkonáłym Bogiem/
y doſkonáłym cżłowiekiem: á chwaląc Bogá w oſobie Chriſtu=
ſowey/ wiem iże też/ y cżłowieká chwalić chcą. A tym te^o nie zbę=
dą/ gdy to dla tego cżynią (iáko oni powiádáią) iż w tey iedney
oſobie/ dwie náturze ſpoione ſą/ Boſka/ y cżłowiecżą: á tak od=
dawáią cżeść Boſkiey/ cżłowiecżey nátury nie exkluduią/ y dla
onego ſpoięnia/ y zwiąſku doſkonáłe^o/ iuż co iedney náturze wła=
śnie należy/ to drugiey iuż niewłaśnie/ ále per comunicationem idio

34:

matum (iáko oni názywáią) przycżytano być ma. Tákowe mowy
iáko nie z duchá Bożego/ ták też y dźiwne/ y z ſobą niezgodne/ y

niepoięte

---

strona: 117

prawdźiwey/ z burzenim obłędliwey.

117.

niepoięte ſą/ o czym ná ten cżás báwić ſię niechcę/ niżey nieco
przypomnieć ſię może. To tylko teraz mowię/y onym zádawam
iż przedśię tákowymi wywody tego nie vydą/ áby cżłowieká nie
mieli chwalić. Ponieważ bowiem wyznawáią/ iż Iezus Chriſtus
perfectus Deus, perfectus homo, á ták chwaląc Bogá/ chwalą też y
cżłowieká.
Przycżyny ktorą ſię zákłádáią/ ná ten cżás nie rozbieram: bo
nie idźie o przycżynę dla cżego to cżynią: ále iż to cżynią. A ieſli o
przycżynę idźie/ iáko oni ſwoiey zmyśloney communicáciey idioma-

10:

tum, nigdy ze ſłowá Bożego pokazáć nie mogą/ ták my z łáſki
Bożey/ doſtátecżnie/ zźrzetelnie/ ze ſłowá Boże^o/ przycżyny wła=
ſne dla cżego cżeść/ y chwałę powinną pánu Chriſtuſowi odda=
wamy/ pokázáć możemy/ o cżym doſyć było wywodow/ y do=
wod/ gdy ſię o ſynoſtwie/ y Boſtwie iego piſáło: wſzákże áby po=
twarcy/ żadney przycżyney nie mieli/ vmyśliłem y ná tym miey=
ſcu/ nieco o tym nápiſáć.
Napierwſza/ y nagłownieyſza przycżyná tá ieſt/ iż to byłá wo
la/ y poſtánowienie Boże/ ktory to zdawná przez vſtá ſwoich ś.
Prorokow opowiedźieć racżył: iż Meſyaſzá od nie^o obiecánego:
ſyná Dawidowego/ chwalić/ y cżeść iemu wyrzędzáć miano. O
cżym známienite świádectwo duch Boży/ w Pſálmie 72. wydał/
gdźie pod figurą Sálomoná/ opiſuie Meſyaſzá/ prawdźiwe^o po
tomká Dawidowego: przed ktorym vpádáć mieli/ nieprzyiaćie
le iego: y cżeść iemu krolowie wyrzędzáć mieli. Tegoż chwalić
mieli wſzyſcy narodowie: á pewna rzecż/ iż to Proroctwo/ nie
śćiągáło ſię do iákiego przedwiecżnego Bogá: ále było o ſynu
Dawidowym/ prawdźiwym Meſyaſzu/ od Bogá zdawná obie=
cánym: co ſię ze wſzytkiego tám tego Pſálmu pokázuie.
Wtore świádectwo z Dánielá Proroká/ w 7. rozdźia. kędy
Prorok/ opiſawſzy Bogá w máieſtaćie ie^o: przypomina też Me=
ſyaſzá/ ktorego ſynem cżłowiecżym názywa: przypomináiąc/ iż
Bog temu ſynowi cżłowiecżemu (to ieſt cżłowiekowi) podał/
páńſtwo/ cżeść/ kroleſtwo/ y wſzytkie narody sſużyć iemu miáły/
y chwalić go. Iáwne świádectwo od duchá Bożego: iż Meſya=
ſzowi ſynowi cżłowiecżemu/ wſzytkie narody ſłużyć/ y chwalić go
miáły.

p 3

Wtora

---

strona: 118

Cżwarta cżęść ma wyznánie wiáry

118.

Wtora przycżyná tá ieſt/ iż Bog wſzechmogący/ rádę y po=
ſtánowienie ſwoie wykonywáiąc/ zá żywotá páná Chriſtuſowe^o/
ludźi niektorych duchem ſwoim pobudzał: áby onemu/ od Xśią=
żąt/ y przełożonych żydowſkich wzgárdzonemu/ cżeść/ y chwałę/
oddawáli/ y przed nim vpadáli/ co ſię napirwey pokazáło z onych
mędrcow/ ktorzy z dáleká przyiechawſzy/ iemu cżeść wyrządzáli/
á nie cżynili tego/ przeto iákoby o iákim przedwiecżnym Bogu/
myślić mieli: bo o tym Ewánieliſtá/ y ſłowká nie przypomina: y
owſzem pytáli ſię o Krolu żydowſkim/ nowo národzonym: nie du=
máiąc nic o przedwiecżnym vrodzeniu. Ale dźiáło ſię to/ iż Bog/
tą ſpráwą chćiał ſyná ſwego nikogo páná Iezuſá/ zálećić/ y oká=
záć/ iákim być miał/ to ieſt zbáwićielem świátá: y krolem wie=
cżnym/ nád gorą Syońſką/ od Bogá poſtanowionym. A gdy iuż
Chriſtus Pan ná świećie będąc/ wolą oycá ſwego wykonywał/
cżęſto ſię tácy znáydowáli/ ktorzy od Bogá pobudzeni będąc/
przed nim vpadáli/ wſpomożenia y rátunku od niego żądáiąc. A
cżynili to nie dlatego/ żeby go zá iákiego Bogá przedwiecżnego
mieć mieli/ bo o tym áni myślili/ áni go ták kiedy názywáli/ tylko
pánem/ miſtrzem: á cżęſto tych ſłow vżywáli: ſynu Dawidow ſmi=
łuy ſię nád námi.
Trzećia przycżyná. Zacność cżłowieká tego Chriſtuſá páná:
ktoregomy nie kłádźiemy/ w pocżet ludźi grzeſznych: ále vpátru=
imy nowy ſpoſob/ cżłowieká tego niebieſkiego/ vważáiąc iego
święte pocżęćie/ ná co gdyby przećiwnicy náſzy pámiętáli/ nigdy
by onych ſłow Ieremiaſzá Proroká: (Przeklęty ktory vfa w cżło
wieku rć.) nam przed ocży nie wyrzucáli: ániby w ieden pocżet
kłádli/ Chriſtuſá páná/ cżłowieká naświętſzego/ wtorego Adá=
má niebieſkiego/ z Fáráonem złośliwym Krolem Egiptſkim/
przećiwko ktoremu/ ty ſłowá Prorok wymowił.
Cżwarta przycżyná/ iż w tym cżłowieku vpátruięmy/ Bo=
gá oycá/ przez poświęcęnie duchá/ y moc onę ktorą mu dał/ mie=
ſzkáiącego: dla cżego wierząc w cżłowieká páná Chriſtuſá/ nie w
ſámego tylko wierzymy/ ále wierzymy w Bogá oycá iego/ wedle
onych ſłow/ ktore ſam Pan/ v Ianá w 12. rozdźia. powiedźiał:
Kto w mię wierzy/ nie w mię wierzy/ ále w te^o ktory mię poſłał.

Mamy

---

strona: 119

prawdźiwey/ z burzenim obłędliwey.

119.

Mamy tedy przycżynę właſną/ cżćić/ y chwalić cżłowieká tego/
w ktorym Bog on ſam iedyny/ ſtworzyćiel niebá y źiemie mie=
ſzka/ chwałę/ y cżeść/ ktora ſię cżłowiekowi temu oddawa ſobie
przywłaſzcżáiąc/ o cżym poſłuchaymy Piotrá ś. w liśćie I. w roz=
dźia.1. Wiedząc/ iż nie rzecżámi káżącymi ſię/ śrebrem/ ábo zło=
tem/ wykupieni ieſteśćie/ od prożnego obcowánia wáſzego/ od
Oycow podánego: ále drogą krwią báráná nienágánionego/ y
niepokalánego Chriſtuſá. Przeyźrzánego przed záłożenim świá=
tá: lecż tych cżáſow oſtátecżnych/ oznaymionego dla was/ kto=
rzy prze zeń wierzyćie w Bogá: ktory go wzbudźił z martwych/
y dał mu chwałę: áby wiárá y nádźieiá wáſzá w BOgu byłá rć.
Tu ná tym mieyſcu Piotr ś. przypomina cżłowieká Chriſtuſá pá
ná: Báráná zá nas ofiárowánego/ y zábitego: y od Bogá wzbu
dzonego (co wſzytko przedwiecżnemu BOgu nie ſłuży) y temuż
to wzbudzonemu (iáko Piotr powiádá) chwałę dał Bog dla te
go/ áby wiárá y nádźieiá náſzá/ w Bogu byłá. Ktorymi ſłowy to
pokázuie: iż wiárá/ y nádźieiá/ ktorą mamy w Chriſtuśie pánu/
nie o ſámego ſię Chriſtuſá opiera/ ále ſię śćiąga/ áż do Bogá oy
cá ſámego. Vpátruiąc tedy/ tę prawdźiwą ſpołecżność/ Bogá
oycá niebieſkiego/ z Iezuſem Chriſtuſem/ ſynem ie^omiłym/ trwo
żyć ſię nam nie trzebá/ gdy tego cżłowieká wzywamy/ y weń wie
rzymy. A ieſli Kátolicy/ dla onego zmyślonego złącżenia/ zmy
ſloney wtorey oſoby z cżłowiekiem/ Iezuſá cżłowieká chwalą:
chcąc to zmyſloną communicácyą idiomatum nágrodźić/ iákoż nie
dáleko więcey/ my tego cżynić mamy/ wiedząc o prawdźiwey
ſpołecżnośći/ oycá niebieſkiego z ſynem iego miłym. Gdźie oto
zárázem/ niechay ſię káżdy bácżny y bogoboyny przypátrzy/ kto=
ra ieſt więtſza cżeść Iezuſá Chriſtuſá. Ieſli tá o ktorey przećiwni
cy náſzy dumáią/ gdy iákąś wtorą oſobę w Boſtwie/ z cżłowie=
kiem Iezuſem złącżoną/ wyznawáią: cżyli tá/ ktorą my iemu
przyznawamy/ gdy tho o nim powiedamy y wierzymy iż zupeł=
ność Boſtwá Oycowſkiego/w nim mieſzka ćieleſnie. Tákże ie
ſli podobniey/ tey comunicácyey idiomatum (ktorą ſobie ludźie zmy
ślili) wierzyć: cżyli ſłowom páná Chriſtuſowym/ ktory ſię cżęſto
oświadcża/ iż on w Oycu/ á oćiec w nim.

Piąta

---

strona: 120

Cżwarta cżęść ma wyznánie wiáry

120.

Piąta przycżyná/ iż my tego cżćimy y chwalimy/ ktorego
Bog vwielbił y wywyżſzył. Poſłuchaymyſz Piotrá ś. świádcżą=
cego o tym ſpraw Apoſt. w 2. rozdźiale. Niechayże tedy zápe=
wne wie wſzytek dom Izráelſki/ iż Chriſtuſem y pánem/ vcżynił
Bog tego Iezuſá/ ktoregośćie vkrzyżowáli rć. Pytaymyſz Ká=
tolikow/ kogo vkrzyżowano? Pewnie powiedzą/ iż cżłowieká:
bo Bogá nikt krzyżowáć nie może/ cżłowieká tedy Bog Pánem
vcżynił/ ktorego my ſłuſznie cżćić/ y chwalić mamy. Tegoż Pá=
weł ś. poświadcża/ piſząc do Filipeńſkich/ w rozdźiale 2. Iż tego
Bog wywyżſzył/ y imię zacne ie^v ktory był Bogu poſłuſzny/
áż do śmierći krzyżowey. Te^v tedy/ ktory ná krzyżu vmárł: imię
nazacżnieyſze od Bogá dáne/ ná ktore wſzyſcy vpádáć máią: á
iż cżłowiek prawdźiwy vmarł (cżego przećiwnicy ſámi nie przą)
cżłowiekowi też tedy wywyżſzonemu/ cżeść y chwałá należy.
Sżoſta/ á oſtátecżna przycżyná ieſt/ przykłády Apoſtolſkie/
y onych świętych/ zacnych mężow we zborze Apoſtolſkim/ kto=
rzy Iezuſá Páná/ od Bogá vwielbionego/ cżćili/ y wzywáli. Z
ktorych ieden tylko przykład/ Stefáná onego święte^o/ y zacne
go męcżenniká przywiodę/ o ktorym ták piſze Lukaſz ś. ſpraw A
poſt. 7. rozdźia. A będąc pełen duchá ś. pátrząc pilnie w niebo/
wyźrzał chwałę Bożą/ y Iezuſá ſtoiącego po práwicy Bożey: y
rzekł: oto widzę niebá otworzone/ á ſyná cżłowiecżego/ ſtoiącego
po práwicy Bożey rć. Tu iáwnie duch Boży przypomina/ iż Ste=
fan ś. názwał Iezuſá ſynem cżłowiecżym/ ktorego potym wzy=
wał/ y duchá ſwego iemu oddał. A ieſli Stefan dobrze cżynił/ y
my nie grzeſzymy/ ktorzy Iezuſá páná/ od Bogá vwielbionego/
cżćią/ y chwałą vkoronowánego wzywamy/ y w nim nádźieię po=
kłádamy. Mogłoby ſię ieſzcże więcey ku tey rzecżey przycżynić: á=
le kto ná tym nie przeſtánie/ temu y co więcey prożno przydawáć.
To tylko przypomnieć muſzę/ iż X. K. nie cżuiąc ſię/ lice grubego
báłwochwálſtwá/ ſwoiey Kátolice przyznał. Bo ieſli nas śmiał
oto ſtrofować/ iż Iezuſá páná cżłowieká niebieſkie^o/ pocżęćiem
świętym/ y poświęcenim zupełnym/ od ludźi wſzytkich odłącżo=
nego/ cżćią/ y chwałą/ nád Anioły vkoronowánego wzywamy:
iakoż on z ſwoią Kátoliką grubego báłwochwálſtwá wolny bę=

dźie/

---

strona: 121

prawdźiwey/ z burzenim obłędliwey.

121.

dźie/ ktory przećiwko woley/ y roſkazániu Bożemu/ y ſprzećiwiá=
iąc ſię wſzytkie^v piſmu ś. ludźi mdłych/ grzeſznych/ y ktemu zmár=
łych wzywa/ y chwali. A nie świętym my to vrągamy (iáko X.
K. nam zádawa) ale X. K. y z inſzymi vpominamy/ áby oni cżći
Bożey/ y páná Chriſtuſowey chwały/ ná ludźi zmárłe/ iáko ná
Máryą pánnę/ y ná inne nie przenośili. Bo choćiaż my vcżćiwie
y dźiewicę błogoſłáwioną/ y inne święto wſpominamy/ iednák
to wſzytko ludźie byli grzeſzni/ biegiem przyrodzonym pocżęći/ y
zrodzeni: ieden tylko Iezus pan/ od grzeſznikow odłącżony. Acż
wiem że Papieżnicy/ przypiſuią to pánnie Máryey/ rownáiąc ią
z ſynem Bożym/ ktorey też pocżęćie rzkomo świecą. Ale iáko to
wyznawáią przećiwko prawdźie wſzytkiego piſmá ś. ták y ſámi
ſię w tym nie zgadzáią/ o co nie máły ſpor z ſobą wiedli/ y dźiśby
tego niektorzy nie przeſtáli/ kiedyby ſię zwierzchnośći ſtolice
Rzymſkiey/ nie obawiáli. To też wielkie głupſtwo/ ná vmárło
wołáć/ y onych wzywáć: Bo choćiaż duchy wſzyſtkich wiernych
świętych/ z pánem Chriſtuſem odpocżywáią/ pánu Bogu żywąc:
iednák nie cżytamy tego/ áby ſię tu rzecżámi náſzymi báwić y pá=
ráć mieli. Bowiem ieſli Abráám/ y Iákob miłośnicy Boży po=
márwſzy/ o ſwoich Izráelcżykach/ nic niewiedźieli/ iáko Ezáiaſz
w rozdźi. 63. świadcży: tedy y o innych zmárłych ś. toż rozumieć
mamy. Acż y tu ludźie ći/ ktorzy odwroćiwſzy vmyſły ſwoie od
prawdy/ obroćili ſię do báśni/ bayką ſię iákąś ćieſzą/ o w niebo
wźięćiu pánny Máryey. Lecż káżdy bácżny y wierny/ á w piśmie
świętym biegły/ odrzućić to może iáko ſproſne/ nikcżemne/ y bá
bie powieśći. Piſmo bowiem ś. iednegoż nam tylko opowiáda
Chriſtuſá páná/ ktory od vmárłych wzbudzonym będąc/ iuż wię=
cey nie vmiera/ y ná to powſtał/ áby żywym y vmárłym páno=
wał. Mogłoby ſię wiele przećiwko tey ſproſnośći piſáć/ ále iż to
ſą rzecży iáwne/ ktorychby ſię ſámi Papieżnicy/ kiedyby ſkutkiem
błędu (wedle proroctwá Páwłá ś.) pokáráni nie byli/ wſtydáć
ſłuſznie mieli: dla cżego na ten cżás/ około tego báwić ſię nie bę=
dę: tom tylko przypomniał/ áby X. K. karánie Boże nád ſobą
vpátrzył: ktory ſądząc/ y potwarzáiąc ludźi niewinnych ſam v
ſty ſwymi właſnymi oſędźić ſię muśiał.

q	Przechwala

---

strona: 122

Cżwarta cżęść ma wyznánie wiáry

122.

Przechwala ſię X. K. iż on náukę powſzechną/ z gruntu ſwe=
go/ iednoſtáynego wyznánia/ po wſzytki wieki kośćiołá powſze=
chnego prowádźi. Lecż iáko náuká iego/ od ſłowá Boże^o rożna/
y przećiwna ieſt: ták y tym ſię prożno chlubi/ áby áby wyznánie/ kto=
rego tych cżáſow vżywáią/ iednoſtáyne było z onymi dawnieyſzy=
mi Oycy: y pokázáć to mogę/ z właſnych piſm/ onych przedniey=
ſzych Doktorow/ áż do cżterech ſet lat/ żaden z nich ſłowá tego:
Bog w troycy iedyny/ ieden w iſtnośći/ troiáki w perſonách nie
vżywał. Co nie dla tego cżynię/ ábych wiáry/ y wyznánia mego/
ludzkimi piſmy podpieráć/ y dowodźić miał/ bo z łaſki Bożey/ ná
ſzcżyrym ſłowie Bożym przeſtawam: ále dla tego więcey/ ábych
Papieżnikom ich nieſtátek pokazał: iż zá co ſię kolwiek wezmą/
nic pewnego/ cżymby błędu ſwego podeprzeć mogli/ nie máią.
Napirwey tedy pocżnimy od Ignácyuſá/ z ktorego też kilká
świádectw X. K. przećiwko nam/ w tych kśiąſzkách położył. Acż
wiem/ iże otym niktorzy wątpią/ áby to właſne liſty Ignácyuſo
we były: wſzákże gdy ich X. K. vżywa/ ia mu też ná ten cżás tego
pozwolę/ iż Ignácyuſowe ſą. Sprobuymyż tedy/ ieſli wyznánie
Ignácyuſowe z dźiśieyſzymi Kátoliki/ ktorzy Bogá/ iednego w
iſtnośći troiákiego w perſonách wyznawáią/ zgodne ieſt. Ták
piſze Ignácyus ad Tharſenſos quoniā in ipſo creata ſunt omnia, quae ſunt

22:

in caelo, & in terra, viſibilia, & inuiſibilia, & ipſe est ante omnes, omnia

23:

in ipſo constant. Et quia non est ipſe ille, qui est ſuper omnia Deus,

24:

us ipſius, qui & aſcendere ſe, ad deum profitetur dicens: aſcendo ad patrem

25:

meum patrem vestrum, & ad Deum, & Deum vestrum &c.
Ignácyus iáſnie piſze/ y wyznawa/ iż ſyn Boży/ nie ieſt onym Bo=
giem náde wſzytko: á Kátolicy to twierdzą/ iż ſyn tenże Bog co
y Oćiec. To tu pirwſzy z tych/ y niewiem/ iáko to X. K. pogłá=
dźi: ácżem to z nie^o obacżył/ iż ty ſłowá Ignácyuſowe/ w ſwoim
piſániu po Polſku przypomináiąc/ kiedy ná to mieyſce przyſzedł:
nie ieſt onym BOgiem náde wſzytko. X. K. ważył ſię z ſwego
przydáć/ to ieſt: oſobą oycowſką. Chcąc proſtakom ocży zámy=
dlić/ áby nie wglądáiąc w piſmá Ignácyuſowe/ rozumieli to o
nim/ iákoby on trzy perſony z X. K. zgodne wyznáwáć miał. A I
gnácyus znácżnie Bogá naywyżſze^o wyſtáwia oycá / do cże^o ſłow

Chriſtuſowych

---

strona: 123

prawdźiwey/ z burzenim obłędliwey.

123.

Chriſtuſowych vżywa: nie godźiło ſię tedy X. K. cudze ſłowá przy
pomináiąc/ do nich z ſwe^o wymyſłu przydáwáć. Ale poſłuchaymy
ieſzcże Ignácyuſá/ kthory ták piſze do Filipeńſkich: Propter quod

4:

& dominus mittens apoſtolos docere omnes gentes, praecepit eis baptiſa-

5:

re eos, in nomine patris, & filij, & Spiritus ſancti. Non in vnum quen-

6:

dam trinomium, neque in tres vnius eiusdemq́ue honoris &c. Ignácy=
us iednego Bogá nie znał o trzech imionách: á Papieżnicy/ po=
ſpolićie śpiewáią: tria ſunt nomina, eadem ſubſtantia. Ktemu Ignácy
us znácżnie piſze/ nie w trzech iednákiey cżći. A Katolicy/ o ſwo=
iey troycy ták vcżą/ iż w niey nic pirwſzego/ nic zacnieyſzego rć.
X. K. ty ſłowá Ignácyuſowe przypomináiąc/ widząc w nich o=
ſtrość/ chćiał ie zmiękcżyć/ wywroćiwſzy ſłowá Ignácyuſowe/ bo
co Ignácyus piſze/ negátiwe: neque in tres vnius eiusdemq́ue hono-

14:

ris &c. To X. K. po Polſku wykłádáiąc/ áffirmátywy vżywa:
we trzech iednákiey cżci. Niechay káżdy vważa przyſtoynieli to
X. K. vcżynił: podobno mniemał/ ábyſmy piſm Ignácyuſzo=
wych nie cżytáli. Ieſzcże iednoż tylko mieyſce przywiodę z Igná
cyuſzá/ z tego liſtu do Filipeńſkich: gdźie rozmowę ktorą pan z
cżártem miał/ przypomináiąc/ y ſłowá páńſkie wykłádáiąc/ ták
piſze: Vade ſathana, vade in ea quae tibi elegiſti loca, vade in ea, á quibus pro

21:

uocatus es, à tua malitia. Ego autem ſcio quis ſum, & à quo miſsus ſum, &

22:

ſcio quem debeo adorare: dominum enim, inquit, Deum tuum adorabis, et

23:

illi ſoli ſeruies. Scio eum, & noui eum, eum ſolum, cui non denego ſeruire: à

24:

quo tu apostata factus es: non ſum antyteus, hoc est contrarius Deo, ſed con

25:

fiteor eius eminentiam, & non recuſe adorare eum, quem noui natiuitatis

26:

meae autorem, & dominum, atque meae perfeuerantiae custodem, ego enim

27:

viuo propter patrem &c. Znacżnie tymi ſłowy Ignácyus zacność
Oycowſką/ y zwierzchność/ ktorą nád ſynem ſwoim ma/ opiſuie.
Ná co rozumiem ze Kátolicy nie zezwolą. Názbierał X. K. z
tego Ignácyuſzá/ nie máło ſentenciy przećiwko nam/ o ſynu Bo
żym/ ktorych ſię my nie lękamy/ bowiem áni do Ignácyuſzá/ áni
do żadnego cżowieká/ oprocż piſmá ś. wiáry ſwoiey nie przywię=
zuiemy: ále ſię było X. K. trzebá w tym pocżuć/ gdy Ignácyuſzem
przećiwko nam ſzyrmuie/ iáko ſię przed nim oſtoi/ ktory Bogá
oycá ſámego/ naywyżſzym Bogiem opiſuiąc/ Bogá w troycy ie=

q 2

dynego

---

strona: 124

Cżwarta cżęść ma wyznánie wiáry

124.

dynego pſuie. Náoſtátek niechay X. K. o duchu ś. iednę ſenten=
ciykę/ z Ignácyuſzá vkaże/ kędyby go/ ábo perſoną/ ábo Bogiem/
zwáć miał/ wſzak go y Hoſius confutuie, ktory ap. 27. confeſsionis

4:

ſuae, piſze że tego zgołá w piſmie nie máſz. Tu ná ten cżás zda mi
ſię zá potrzebną/ ábych tho káżdemu okázał/ iáko niebeſpiecżna
rzecż ieſt/ ſádźić ſię ná wymyſłach ludzkich/ y do piſm onych Oy=
cow/ oprocż ſłowá Bożego/ przywięzowáć ſię. Iednę ſentencyą/
z Ignácyuſá przypomnię/ z ktorey to okażę. Quicunque Dominicam

9:

aut Sabbatū, non ieiunauerit, praeter vnum Sabbatum Paſchae, ipſe est chri

10:

sti interfector &c. Acż mym zdánim w drugich exemplarzách/ af-

11:

firmatiua ſtoi: quicunque ieiunauerit, wſzákże iákożkolwiek/ przedśię
Kátoliki oſądźił/ y potępił/ ktorzy y nie wſzytkie ſoboty poſzcżą:
y przedśię ich wiele poſzeżą okrom iedney wielkonocney. Nálazł
by tákich wiele ſentenciy/ máło nie v wſzytkich przednieyſzych oy
cow/ ktoremi wſzyſcy co ſię dźiś Chrześćijány zową/ oſądzeni/ y
potępieni być muśieli/ á nie dźiw/ bo nie tylko/ iż oni ſámi/ od ná=
uki ſzcżyrey Apoſtolſkiey/ cżęſto ſię vnośili/ ále też do ich piſm
wiele przydawano ocżym nie myślili. Co ſię y z tey ſentenciey przy
pomnioney pokázáć może/ bo niepodobna rzecż/ áby Ignácyus
tak niezbożny być miał/ áby ludzką wiárę/ y zbáwienie/ do tákich
plotek przywięzować miał. Ale zániechawſzy Ignácyuſá/ przy=
pátruymyż ſię drugim.
Iuſtyn w oney rozmowie/ ktorą miał z żydem Trifonem/
znácżnie ſyná Bożego/ wtorym Bogiem w licżbie zowie/ o nim
to twirdząc iż nie był onym Bogiem náde wſzytko/ ſtworzyćie=
lem niebá y źiemie/ tego wſzędźie dokłádáiąc/ iż ſyn Bogu Oycu/
ſwemu/ od pocżątku vſługował/ y wolą iego cżynił. Tenże Iu=
ſtyn/o duchu ś. nigdźiey inácżey/ iedno iáko ſłowo Boże vcży nie
piſał. Wiem iże przećiwnicy/ przypiſuią niektore kśięgi temu Iu=
ſtynowi/ ktore nigdy iego nie były/ co ſię y z rzecży/ y z onych da=
wnieyſzych piſárzow/ iáko z Euzebiuſzá/ y z Hieronimá (ktorzy
kśięgi Iuſtyná tego przypomináią) pokázáć może. Ale co ſię
tknie właſnych kśiąg iego/ łácno káżdy obacżyć będźie mogł/ iż
on iednoſtáynie/ ſámego naywyżſzego Bogá Oycá wyznawał: á
o ſynu Bożym/ choćiaż niektore mieyſcá/ piſmá ś. będąc nápuſzo=

ny Filo=

---

strona: 125

prawdźiwey/ z burzenim obłędliwey.

125.

ny Filozofią Platonową. nie właſnie rozumiał/ áni wykłádał/
przedśię to wyznáwá w tey rozmowie/ ktorą z żydem miał/ iż zá
iego cżáſu wiele było proſtych Chriſtianow/ ktorzy ſzcżyrze/ y po
proſtu/ to co my dźiś z łáſki Bożey wyznawamy/wyznawáli: kto=
rych wyznánie Iuſtyn przypominá/ á przedśię ich nie potępia/
tylko powiáda/ iż ſię z nimi nie zgadza/ bo (iáko on mnimał)
coś zacnieyſze^o o ſynu Bożȳ rozumiał/ y przywodźi wiele mieyſc/
piſmá Stárego teſtámentu zá ſobą ćiągnąc: ále ieſli k rzecży/ ko=
mu Bog dał rozſądek/ obácżyć może. Skąd ſię pokázuie/ iż tey o
piniey/ o bytnośći ſyná Bożego/ przed Iezuſem cżłowiekiem/ pir=
wſzy author był/ między Chriſtyány Iuſtyn: ktory będąc z młodu
wychowány/ w ſzkole Platonowey/ nápił ſię był tey opiniey/ o
dwu Bogu: o iednym naywyżſzym roſkázuiącym: á o drugim ro=
ſkazánie iego wypełniáiącym/ co oni Filozofowie pogáńſcy/ wy=
cżerpnęli z niektorych Rábinow żydowſkich/ o cżym kto ſię chce
dowiedźieć/ niechay cżyta Gálátyná: niechay też weyźrzy w Pla
tona/ y inſze Filozofy: á obacży/ iáko z dawná ludźie ſię o to ku=
śili/ áby táiemnice Boſkie wycżerpnąć mogli/ co iáko ſię im nie
nádawáło/ gdy nádá co/ y ſámi ſię z ſobą nie zgadzáiąc piſáli/ ká=
żdy cżytáiąc ie/ obácżyć może. Ale wroćmy ſię do Iuſtyná/ kto=
rego wyznánie/ iáko z piſmem świętym nie zgodne ieſt/ ták też
Papieſkiemu wyznániu przypodobáć ſię nie może: ktoby ták dźiś
bowiem/ miedzy nimi będąc wyznawał/ iż ſyn nie ieſt onym nay=
wyżſzym Bogiem ſtworzyćielem niebá i źiemie/ ále wtorym Bo=
giem w licżbie/ iáko Iuſtyn mowił/ y ſługą onego naywyżſzego
Bogá/ pewnieby tákiego zá Heretyká oſądźili.
Zá wieku Iuſtynowe^o był Teofilus/ Antyocheńſki Biſkup/
ktorego piſmá y dźiś ſą/ ten piſze/ iż Bog dopiro ſyná vrodźił/ kie=
dy vmyślił świát ſtworzyć/ przez ktorego potym wſzytkie rzecży
ſtworzył/ ſłowá ty iego ſą: cum Deus condere, ea quae deliberauerat, sta-

31:

tuiſſet, hunc ſermonem genuit, prolatum primogenitum, vniuerſae, creatu-

32:

rae. &c. Z ktorego wyznánia pokázuie ſię to/ iż ieſzcże onych cżá=
ſow/ ſłow ták owych/ ktore potym wymyślano: nie było cżáſu kie=
dy nie był: nie vzywano. Ireneus zacny Doktor/ ktory we dwu
ſet lat po pánu Chriſtuśie żył/ we wſzytkim piſmie ſwoim/ nic o

q 3

Bogu

---

strona: 126

Cżwarta cżęść ma wyznánie wiáry

126.

Bogu w troycy iedynym nie wyznawa/ y owſzem zacność oyco=
wſką wſzędźie zaleca y wyſtáwia: piſząc iż ſyn y duch ś. od pocżąt
ku przy ſtworzeniu/ Bogu Oycu vſługowáli/ z cżego ſię poká=
zuie/ iż on mąż omnimodam aequalitatem, Oycá z ſynem nie wyzna=
wał/ bo kto cżyim ſługą ieſt/ ten Páná nád ſobą mieć/ y wyzná=
wáć muśi. Tenże Ireneus duchá ś. nigdy Bogiem nie zowie/ iáko
tedy trudno/ noc ze dniem pogodźić: ták Papieſkie wyznánie/ z
piſmy Ireneuſowymi porownáć. Tertullian ktory potym náſtał/
ten ſłowká tego Trinitas napirwey vżywáć pocżął/ ále w rożnym
wyrozumieniu/ od dźiśieyſzych Kátolikow: bo on názywáiąc tym
nazwiſkiem trzech/ oycá/ ſyná/ y duchá ś. nigdy ich przedśię w ie=
dnego Bogá nie ſkłádał: owſzem oycowſką zacność wſzędźie o=
piſuie/ á ſynowi cżás pewny/ vrodzenia náznácża/ o cżym ſámego
poſłuchaymy/ ták piſze/ Lib. de Trinit. quin & pater illum quadam ra-

15:

tione praecedit, quia neceſſe eſt, quodam modo prior ſit, quia pater ſit: quo-

16:

niam aliquo pacto, antecedat eum, qui habet originem ille qui ori inem ne-

17:

ſcit. Hic ergo quando pater voluit, proceſsit ex patre &c. Niechayże
Tertulliáná názową Arryanem/ choćiaż ſię był ieſzcże ná ten cżás
Arrius nie vrodźił/ tenże aduerſus Hermogenem. Nec pater potuit eſſe

20:

ante filium nec iudex ante delictum. Fuit autem tempus, cum ei delictum

21:

& filius non fuit. Tenże aduerſus Praxeam: Pater tota ſubstantia est,

22:

filius vero deriuatio totius, & portio, ſicut ipſe teſtatur: Pater maior me

23:

est &c. Pytáćby Kátolikow/ iáko ſię im to wyznánie podoba/
bo namniey/ iſtnośći iedney/ oycá z ſynem nie forytuie.
Láktáncyus zacny y ſławny Doktor/ żył około trzech ſet lat
po pánu Chriſtuśie: ten nigdy iedney iſtnośći/ áni trzech perſon
nie vcżył/ ále co o ſynu Bożym rozumiał/ poſłuchaymy/ co piſze
lib. 4. cap. 6. Deus machinator, constitutorque rerum, antequam praecla-

29:

rum, hoc opus mundi adoriretur, ſanctum & incorruptilen genuit ſpiri-

30:

tum, quem filium nuncupauit: Et quamuis postea, per illum, alios innumerá

31:

biles creauiſſet, quos angelos dicimus: hunc tamen ſolum, primogenitum, di-

32:

uini nominis appellatione dignatus est, &c. Tenże/ w tychże kśięgách
rozdźiale 4. ták piſze. Deus cum videret & malitiam, & falſorum De

34:

orum cultus, per orbem inualuiſse: vt iam nomen eius, ex hominum memo-

35:

ria penè fuiſſet ſublatum, filium ſuum, principem angelorum, legauit ad ho-

mines,

---

strona: 127

prawdźiwey/ z burzeniem obłędliwey.

127.

mines, vt eos conuerteret, ab impiis & vanis cultibus: ad cognoſcendum,

2:

& colendum verum Deum. Ille vero exhibuit Deo fidem: Docuit enim

3:

quod vnus Deus ſit, eumque ſolum èoli oportere, nec vnquam ſe Deum eſſe

4:

dixit, quia non ſeruaſſet fidem, ſi miſſus vt Deos tolleret, & vnum aſsere-

5:

ret, induceret alium praeter vnum. Hoc erat, non de vno Deo facerè praeco-

6:

nium, nec eius qui miſerat, ſed ſuum proprium gerere negotium: Propterea

7:

quia tam fidelis extitit, quia ſibi nihil prorſus aſſumpſit, vt mandata mitten

8:

tis impleret, & ſacerdotis perpetui dignitatem, et regis ſummi honorem, et

9:

iudicis potestatem, & Dei nomen accepit &c. Ten Láktáncyus zá
ſwe^o cżáſu/ v wſzytkich Chriſtyánow wźiętym y zacnym był/ y po
dźiś dźień Papieżnicy między święte Oyce go policżáią: á wżdy
wyznánie iego/ iáko niebo od źiemie/ od dźiśieyſzego Kátolicż=
kiego rożne ieſt. Bogá oycá bowiem/ iednym/ ſámym Bogiem
wyznawa: ktory w ten cżás ſyná ſpłodźił/ kiedy mu ſię vpodo=
báło: á o ſynu Bożym ták piſze: iż oycu ſwemu/ we wſzytkim wier
ny/ y poſłuſzny był/ nigdy ſię Bogiem nie názywáiąc/ dla cżego
też od oycá ſwego/ wſzytkę zacność: y imię Ofiárownice/ Krole=
wſkie/ Sędźieckie y Boſkie wźiąl. Izali ktoby ták dźiś wyzna=
wał/nie byłby zá bluźnierzá/ y naywiętſzego Heretyká/ od dźiśiey
ſzych Kátolikow oſądzon? Tenże Láktáncyus/ o duchu świętym
nic podobnego dźiśieyſzym Kátolikom nie piſał.
Iáwna to tedy rzecż ieſt/ iż do kilku ſet lat po Chriſtuśie pá
nu/ oni Oycowie pierwſzy/ nigdy o iednym Bogu/ ze trzech per=
ſon/ áni wierzyli/ áni wyznawáli: áni o iednákiey cżći/ chwale má
ieſtaćie Oycá z ſynem nie dumáli/ wſzędźie bowiem iednoſtáynie
oycowſką zácność opowiedáli. A choćiaż o bytnośći ſyná Boże^o
przed Iezuſem trzymáli/ przedśię nigdy/ iedney iſtnośći/ oycá/ z
ſynem nie twirdźili/ y owſzem to wyráźliwymi ſłowy niektorzy/
wyznawáli: iż był cżás kiedy go nie było/ co potym oni poſledniey
ſzy Oycowie/ ná Niceńſkim ſynodźie w oſobie Arriuſzowey potę=
pili. Na ktorym Niceńſkim ſynodźie/ nowe ſłowká/ piſmu ś. nie
zwycżáyne/ wſzcżynáć ſię pocżynáły: Iáko to napierwſze greka,
ná ktore: wiele ich między onymi Oycy/ nie ſzcżyrze/ ále k woli
Konſtántynuſowi Ceſárzowi (iáko świádcżą niektorzy hiſtory=
cy) przyzwolić muśieli. Co ſię ſtąd pokázuie/ iż prętko po Ni=

ceńſkim

---

strona: 128

Cżwarta cżęść ma wyznánie wiáry

128.

ceńſkim ſynodźie/ oniż oycowie/ z Arriuſzem ſię pogodźili/ o cżym
świádcżą trzy ſynody/ ktore w tych cżáśiech prętko po Niceń=
ſkim były/ iáko w Tyrze/ w Antyochiey y w Ieruzálem/ ná kto=
rych máło nie wſzyſcy oni Oycowie/ ktorzy ná Niceńſkim ſyno=
dźie byli/ cofnęli ſię od Niceńſkiego poſtánowienia/ uważáiąc/
iż to ſłowko greka nie podług piſmá ś. ále więcey z uporu ludz
kiego/ wynáleźione y obwołáne było.
Sam Atánázyus (ktory zá Biſkupem ſwoim/ przećiwko Ar
ryuſzowi ná Niceńſkim ſynodźie nawięcey prácował) vpornie v=
chwały Niceńſkiego ſynodu bronił/ y oń ſię záſtáwiał: ták bárzo/
áż do tego przyść muśiáło/ iż oniż oycowie/ ktorzy ſię z nim w Ni=
cei zgadzáli/ na ſynodźie Tyrſkim oſądźić go muśieli/ y z Biſkup=
ſtwá złożyć. Ktory vćiekł ſię do Konſtántynuſá Ceſárzá/ ſkárżąc
ná ono wſzytko zgromádzenie. Konſtántynus iáko mądry pan/
niechćiał więcey iedne^v/ niż wſzytkiemu ſynodowi wierzyć/ dla cże-
go odłożył ſpráwę tę/ áżby też byli ſprzećiwnicy ie^o przy tym. Acż
niektorzy Hiſtorycy piſzą/ iż z przodku vwierzył Konſtántynus A=
tánázyuſowi/ y piſał ſurowy liſt/ do onych oycow w Tyrze zgro=
mádzonych/ od ktorych/ gdy ſię ſpráwy wſzytkiey/ doſtátecżnie
przez liſt dowiedźiał/ ná potym oſtrożnieyſzy był/ y gdy ſie powto=
re do nie^o Atánázyus vćiekł/ niechćiał mu zgołá we wſzytkim wie
rzyć/ ále odłożył ſpráwę iego/ do tego cżáſu/ áżby y oni oycowie
przy tym byli: cżego niewdźięcżnie przyiął Atánázyus/ y ofuknął
Ceſárzá Konſtántynuſá. O cżym ták piſze Epiphanius: cum vero fidem

25:

ei habere Imperator parte abſente dubitarit. Atanaſius durius reſpondit:

26:

Iudicabit Dominus inter me & te, quoniam tu etiam conſentis, calumniato-

27:

ribus modestiae meae &c. Niechay káżdy vważa/ miałli przycżynę
Atánázyus fukáć ná Ceſárzá/ y tákli ſłowo Boże vcży/ zwierzch=
ność/ y przełożone cżćić.
Piſze potym Epiphanius, iż dla tey przycżyny/ Constantinus ro=
zgniewawſzy ſię/ Atánázyuſá wygnáć roſkazał. Lecż Hiſtoryko=
wie niektorzy/ więcey przycżyn przypomináią/ á oſobliwie piſze Zo
zomenus lib: 2. cap. 31. Co Konſtántynus Antoniemu Puſtelni=
kowi/ przycżyniáiącemu ſię zá Atánázym odpowiedźiał: Se ſyno-

35:

di decretum, labefactare non poſſe: nam etiamſi pauci viri inimicitias, inter

ſeſe mu-

---

strona: 129

prawdźiwey/ z burzenim obłędliwey.

129.

ſeſe mutuas exercentes, ad gratiam iudicaſſent, veriſimile tamen non eſſe,

2:

reliquam eximiorum, & bonorum Epiſcoporum multitudinem, eodem fu-

3:

iſſe animo affectam. Atanaſium verò, & conuiciatorem eſſe, & arrogan-

4:

tem, diſsidiorumq́ue & ſeditionum autorem &c. To ſłyſzemy świádec
two/ Ceſárzá zacnego/ ktorego Papieżnicy świętym zowią/ o
Atánázyuśie/ ktorego wyznániem/ Kátolicy ſię dźiś piecżętuią.
A kiedyby ludźie/ w one ſpráwy/ ktore ſię onych cżáſow dźiały/
wglądáli/ nigdyby o Niceńſkim ſynodźie/ ták bucżno nie trąbili/
iáko do tych cżáſow cżynią. Alleguią oni wielką licżbą Oycow/
ktorzy tám byli: á tego bácżyć niechcą/ iż ćiż oycowie/ pręćiuchno
odmieniwſzy ſię/ wymyſłu ſwego/ máło nie wſzyſcy odſtąpili.
Zwykli też ten ſynod zálecáć/ oſobą Ceſárzá Konſtántynu=
ſá/ ktory ſię o zgromádzenie ie^o poſtárał: y ná nim przednieyſzym
regentem był: y vchwały ſynodu tego/ pod karánim chowáć roſka
zał. Ale y ten ſię ſam obacżył/ y myślił o inſzym ſynodźie: lecż cho=
robą śmiertelną záchwycony/ cżego ſam vcżynić nie mogł/ ſyno=
wi Konſtáncyuſowi roſkazał/ áby inſzy Synod zwoławſzy/ po=
ſtárał ſię oto/ iákoby zgodnie/ y przyſtoynie/ wſzyſcy páná Bogá
chwalili. O cżym piſze Socrates lib.3. cap. 19. Cżym dawał znáć/ iż
mu ſię Niceńſkie vchwały nie podobáły/ o kthore ſię Atánázyus
więcey niż o ſłowo Boże záſtáwiał/ ktorego też Konſtántynus/
conuiciatorem, ſeditioſum, y turbarum autorem názwał.
Po ſmierći Konſtántynuſá Ceſárzá/ ſtárał ſię/ oto vprzey=
mie Konſtáncyus/ ſyn iego/ áby ty rożnice vśmierzyć mogł/ zwo=
ływáiąc cżęſte ſynody: lecż trudno ie było pogodźić/ gdyż Atáná=
zyus z niektorymi pomocniki ſwymi/ do gárdłá ſię o to záſtáwiał
áby dekretá Niceńſkiego ſynodu/ ni wcżym náruſzone/ y odmie=
nione nie były. Było wiele ſynodow zá Konſtáncyuſá/ ná ktho=
rych y ze wſchodu/ y z zachodu/ wiele zacnych Biſkupow bywáło:
ktorzy ſię oto ſtáráli/ áby to ſłowko greka/ iáko nowe/ y piſmu
ś. niezwycżáyne/ wygłádzone było: ále Atánázyus/ vprzeymie te=
mu ſię záſtáwiał/ tych wſzytkich/ ktorzy ſię o to ſtáráli złorzecżąc/
y ſynody ich/ zgromádzenim złośnikow názywáiąc. Pilnego/ y v=
przyimego ſtáránia Konſtáncyuſzowego/ iáſny dowod/ z poſtę
ku Synodu/ ktory był w Selewcyey: o cżym ták piſze Soſome-

r

nus,

---

strona: 130

Cżwarta cżęść ma wyznánie wiáry

130.

nus, lib. 4. cap. 22. Nos qui Seleuciae, Izauriae, ſecundum Imperatoris

2:

edictum conuenimus hesterna die, quae quinta erat calendarum Octobris,

3:

omnem hanc diligentiam impendimus, vt cum omni recta moderatione, pax

4:

conſeruaretur in eccleſia: & de fide, ſicut pientiſsimus Imperator noster

5:

Constancius praecepit, constanter ſecundum prophetias, & euangelicas vo

6:

ces tractaretur. Quoniam verò nonnulli, in ſynodo, alios ex nobis conuiti-

7:

is affecerunt, aliis ora obturarunt, nec loqui permiſerunt: quoſdam verò, eti-

8:

am inuitos exeluſerunt, ita vt vndique, ſynodus plena redderetur, tumultu

9:

ationibus: ſicut etiam Lauricius illustriſsimus prouinciae praeſes, ſuis ipſe vi-

10:

dit oculis. Quoniam verò multos greka dictio ficut et greka prae-

11:

teritis temporibus, ad hanc vſque diem perturbauit, quin & recens, à non-

12:

nullis inſolenter dicitur, ita vt filium, patri eſse dicant diſsimilem. Ob eam

13:

cauſam, vtrumque & greka & greka, tanquam alienas à ſcriptu-

14:

ra voces, reicimus, & anathemáte damnamus, ſimilem autem pa

15:

tri filium, confitemur, ſecundum apoſtolum, de filio ſic dicentem: Qui est

16:

imago Dei inuiſibilis &c.
Wſpomina Epiphanius ten ſynod/ názywáiąc tych ktorzy ná
nim byli/ Heretyki: lecż káżdy bogoboyny/ niechay rozſądźi/ kto=
rzy winnieyſzy: Nie ćili/ ktorzy vpornie/ wźiąwſzy ſię zá ſłowko
zmyślone/ niechćieli drugiey ſtronie vſtępić/ ktora wedle roſka=
zánia Ceſárza Konſtáncyuſá/ ſtáráłá ſię o pokoy/ wſzytki ſłowá
obce odrzucáiąc/ á do piſmá ſię tylko/ świętego odzywáiąc: zá
co znácżną miłość/ od ſtrony przećiwney odnośili/ gdy ná onym=
że ſynodźie zárázem/ deſpekty ich potykáły: á co dźiwnieyſza/ iż to
w ten cżás cżynili/ nie máiąc Ceſárzá ſobie przychylnego: Coż ro=
zumiemy/ co ſię potym dźiało/ gdy Ceſárzow po ſwey myśli do=
ſtáli. Swiadcżą Hiſtorye/ iż przez długi cżás/ nieprzyiáźni/ ſwa=
ry/ złorzecżeńſtwá: náoſtátek/ y mordy/ z obu ſtron pánowáły.
Tákoweć bowiem ſą owoce głupiey gorliwośći/ ktora ſię zá wy=
myſły ludzkimi/ przećiwko prawdźie Bożey wſzcżyna.
Konſtáncyus Ceſarz/ nie mogąc thych turb vſpokoić/ wi=
dząc Atánázyuſá w ſwym przedśięwźięćiu vpornego/ kazał go
precż wygnáć/ á ná mieyſce iego inſzego Biſkupá obráć. Atáná=
zyus wygnány będąc/ vćiekł ſię do Biſkupá Rzymſkiego/ ktory/
przycżynił ſię zá nim do Konſtánſá/ ktory ná ten cżás w Rzymie

pánował

---

strona: Wr131

prawdźiwej/ z burzenim obłędliwey.

131.

pánował: á Konſtáns viąwſzy ſię záto/ ſurowy liſt piſał/ do brá=
tá ſwego Konſtáncyuſá/ nápomináiąc go/ áby Atánázyuſá do=
puśćił do iego Biſkupſtwá: á ieſliby tego vcżynić nie chćiał/ gro=
żąc iże go mocą wprowádźić miał (tu niechay káżdy vważa/ ieſli
tákie rády/ y poſtępki z Bogá były) Konſtáncyus to ſłyſząc/ ze=
brawſzy wiele Biſkupow/ radźił ſię ich coby z tym cżynić: oni fol=
guiąc pokoiowi/ á niechcąc áby ſię bráćia miedzy ſobą wádźili/
przyzwolili ná to/ áby Atánázyus ná ſwoie mieyſce przywroco=
ny był. Ktory zwroćiwſzy ſię błędu ſwego nie przeſtał/ ále iáko y
pirwey/ wiárę/ Niceńſką zálecał/ od ktorey/ iż ſię namniey odſtę=
pić/ żadnemu z wiernych/ nie godźiło/ twierdźił. Piſze o nim Theodo

12:

retus, lib. 4. cap. 2. Rogatum ab Imperatore Iouiano Atanasium vt ſe de

13:

ortodoxa fide, certiorem redderet, Imperatori reſcripſiſſe: ſeruandam eſſe

14:

fidem Niceae expoſitam &c.
Piſząc też Atánázyus/ do Epidetá/ Koryńtſkiego Biſkupá:
ták piſze. Quae in ſynodo á Patribus, ſecundum ſanctas ſcripturas, expo-

17:

ſita fides est, ſufficiens est, ad omnem destructionem, totius impietatis, &

18:

ad confirmationem, piae in Chriſto fidei. Synodus, quae in Nicaea facta est,

19:

trophaeum aduerſus omnes heraes &c. Tenże w liśćie do Biſku-
pow w Afryce/ o wierze Niceńſkiey ták piſze: Plena haec fides pietate

21:

est, haec omnium terrarum orbem impleuit: hanc agnouerunt & Iudaei: &

22:

quicunque apud alios barbaros Christiani ſunt: verbum domini, quod per

23:

vniuerſale concilium, in Nicaea factum est (vważay káżdy bácżny/ iá-
kie to ſłowá ſą) manet in aeternum &c. Tegoż pothym Grzegorz
Názyáńſki poświádcża/ wtorego liſtu do Klidoniuſá/ ták pi-
ſząc: Nihil aeque, ac fidem Nicaenam, á ſanctis Patribus traditam, qui illic,

27:

ob Arrianae haereſis purgationem conuenerunt, honoramus, aut honorare

28:

valemus &c.
Ambroży też w ty ſłowá piſze/ do Wálentynianá Ceſárzá:
Sequar tractatum concilij Nicaeni, à quo me, nec mors, nec gladius poterit

31:

ſeparàre &c.
To ſłyſząc vważay proſzę Chriſtyáńſki cżytelniku/ ieſli to nie
ony cżaſy náſtáwały/ o ktorych duch Boży prorokował/ iż mieli
niektorzy odſtąpić od wiáry rć. Izaż tho nie iáwne obłądzenie/
gdy oto wymyſły ludzkie wiárą názywáią/ iákoby nie doſyć by=

r 2

ło/

---

strona: 132

Cżwarta cżęść ma wyznánie wiáry

132.

ło/ ná wierze Apoſtolſkiey/ w piſmie ś. opiſáney/ y zoſtáwioney?
Izali nie było wiernych przed Niceńſkim ſynodem? á gdźież ſię
oni podźieią/ ktorzy byli zá cżáſow Apoſtolſkich: á náoſtátek co
ſię z onymi oycy ſtánie/ ktorzy te^o ſłowká conſubstantialis, áni wie=
rzyli/ áni wyznawáli/ y owſzem rzecż przećiwną (iákoſmy z tych
świádectw/ ktore ſię przywodźiły/ wyrozumieć mogli) twirdźi=
li. Nie wielkali to ślepotá/ obieráć ſobie miſtrze y oyce/ przećiw=
ko náuce páná Chriſtuſowey/ y názwáć to ſłowem Bożym/ co lu=
dźie wymyślili: Zápámiętawſzy y tego/ iż z tychże oycow/ ktorzy
to ſtánowili/ więtſza cżęść/ y ſam Konſtántynus Ceſarz ktory
ten błąd z przodku forytował/ od tego błędu odſtąpili: ále ták
muśiáło być/ gdyż ludźie odſtąpili/ od proſtośći ſłowá Bożego/
byli od páná ſłuſznie pokaráni: iż mniemáiąc/ by chwałę Bogu/
y ſynowi iego oddawáć mieli: á oni go bárzo ſwymi wymyſłámi
lżyli/ ládá co miáſto ſłowá Bożego mowiąc/ y wyznawáiąc/ y ſá=
mi między ſobą ſię tárgáiąc/ y przeſzláduiąc. O czym świádcżą
Hiſtorye: iż onych cżáſow/ nic inſze^o ná onych ſynodźiech nie cżyni=
li: iedno/ iedni drugich potępiáli. A náoſtátek wſzyſcy ná wſchod
ſłońcá mięſzkáiący/ oddźielili ſię od tych/ ktorzy ná zachod ſłoń=
cá mięſzkáli: o cżym piſze Socrates, lib. 2. cap. 2. Postea ſeparati sunt

21:

ſic, vt non amplius, communione interſeſe iungerentur: ſed diuulſus, prorſus,

22:

ab occidente, est oriens &c.
Tákić pożytek vcżyniły we zborze onym/ nowe ſłowká/ nád
ſłowo BOże zmyślone: y nie bez przycżyny Páweł ś. nápominał
Tymoteuſzá: áby ſię głupich gadek wyſtrzegał: y nád zdrowe po=
wieśći Ewánieliey zbáwienney/ do zboru cże^o inſzego wnośić nie
dopuſzcżał. Lecż przypátrzmy ſię te^v/ ieſliże iuż/ ná oney wierze Ni
ceńſkiey (ktorą ták áż pod niebioſá wynośili) przeſtáli? á ieſliże
potym do niey/ więcey nie przydawano? Obácżymy iże nie tu ko=
niec/ ále ieden błąd drugi wytrącał/ iáko ſię to potym pokaże. A=
le wprzod vważaymy/ wyznánie Niceńſkie/ ktore Epiphanius, in

32:

Ancorato, ták opiſuie: Credimus in vnum Deum Patrem omnipotentem,

33:

omnium viſibilium, ac inuiſibilium creatorem. Et in vnum Dominum Ie-

34:

ſum Chriſtum filium Dei genitum, ex Deo Patre vnigenitum, hoc est ex

35:

oſſentia Patris, Deum de Deo, lumen de lumine: Deum verum, de Deo ve-

ro, geni-

---

strona: 133

prawdźiwey/ z burzenim obłędliwey.

133.

ro, genitum non factum: coeſſentialem Patri &c. Et in ſpiritum ſanctum

2:

credimus, qui locutus est in lege, & praedicauit in Prophetis, & deſcen-

3:

dit in Iordanem: & loquitur in Apostolis. Sic autem credimus, quod ſpi-

4:

ritus ſanctus: ſpiritus Dei: ſpiritus perfectus: ſpiritus paracletus: increatus

5:

á Patre procedens, & à filio accipiens &c.
To wyznánie choćiaż nie rychło po pánu Chriſtuśie: y ſłowu
Bożemu przećiwne/ y z onymi pirwſzymi oycy niezgodne: wſzák=
że/ y z dźiśieyſzym Kátolickiego wyznániem zgodźić ſię nie może/
oni bowiem oycowie/ oycá ſámego iedynym Bogiem zowią: á ſy=
ná Bogiem z Bogá wyznawáią. A z tákowego wyznánia tru=
dno z tych dwu/ iednego Bogá ſtánowić/ gdyż to być Bogiem
przez ſię: á być BOgiem z Bogá/ rożne rzecży ſą. Ale to oſobli=
wſza/ co o duchu ś. wyznawáią/ ktorego ná ten cżás ieſzcże/ w ie=
dnę iſtność/ z oycem/ y z ſynem nie ſkłádáli: y owſzem/ tákie tytu=
ły duchowi ś. przypiſuią/ ktorych y my/ dźiś rádźi vżywámy. A
przedśię wyznánie náſze/ o duchu ś. Kátolikom podeyźrzáne ieſt.
Aż potym w kilkádźieśiąt lat/ pocżęli niektorzy/ o tym my=
ślić/ y pocżęli ſię między ſobą pytáć/ dla cżego ſynod Niceńſki/
ták krotkie wyznánie vcżynił o duchu ś. Ná co Grzegorz Názy=
áńſki odpowiáda/ iż dla tego/ iż ná ten cżás nikt nie był/ ktoryby
o Boſtwie duchá ś. wątpił. Ale tá odpowiedź nie właſna/ áni
pyzyſtoyna ieſt. Izali nie powinni byli wyznáć/ tego wſzytkiego/
co wierzyli: wſzák nápiſano credimus: Toć ábo inſze wierzyli/ á in=
ſze wyznawáli: ábo to co wierzyli/ doſtátecżnie wyználi. A ieſli o=
ni oycowie doſtátecżną wiárę wyználi: ktorą Atánázyus/ y tenże
Grzegorz zálecał/ y wyſtáwiał: dla cżego potym/ tenże Atáná=
zyus napirwey (iáko świadcżą Hiſtorycy) wezwawſzy niekto=
rych Biſkupow do Alexándryey/ ważył ſię wyznánia Niceńſkie^o
poćioſywáć/ wyznawáiąc to o duchu ś. cże^o oni Oycowie nie mo=
wili/ áni ſię ważyć śmieli: ále onemu/ iáko śmielſzemu/ nie rychło
potym (bo áż w kilkudźieśiąt lát) ták ſię podobáło/ áby/ y duch
ś. teyże iſtnośći/ cżći/ y chwały był/ iáko oćiec/ y ſyn Cżego pocżęli
mu zárázem drudzy poświádcżáć/ á oſobliwie po nich Bázylius
wielki/ ze wſzytkiey mocy tego popierał/ ktory też oſobliwe kśię=
gi o duchu ś. nápiſał: w ktorych dźiwnie/ y wykrętnie/ náćiąga

r 3

piſmá

---

strona: 134

Cżwarta cżęść ma wyznánie wiáry

134.

piſmá ś. Temu Bázyliuſowi/ wiele ſię ludźi zacnych ſprzećiwiá=
ło/ ktorzy mu to zádawáli/ iż trzech Bogow wyſtáwiał. Y było o
nych cżáſow ſporu o tym doſyć: á oſobliwie Mácedonius Biſkup
Kōſtántynopolitáńſki/ ná to pozwolić niechćiał. Dla cże^o Theo=
dozyus Ceſarz/ zwołał ſynod Konſtántynopolitáńſki/ ná ktorym
ſtroná obłędliwa przemogłá/ y oſądźili Mácedoniuſá/ ktory o
duchu ś. mimo piſmo ś. wierzyć/ y wyznáwáć niechćiał: támże
zárázem duchá ś. w iednę iſtność/ z oycem/ y z ſynem wſzrobowá=
li. O cżym ták piſzą Hiſtorycy: Synodus Constantinopolitana, sub The-

10:

odoſio coacta, Epiſcopi congregati, etiam ſpiritus ſancti gloriam, vt pote

11:

ſimilem, atque aequalem patri, ac filio, ſanctae nicaenae fidei ſymbolo adiece-

12:

runt: Gregorio Niſseno, id quod deeſset ſupplente &c. Iáwne ſkaránie
Boże/ gdy oto ći ludźie/ nie cżuiąc ſię/ rozmáitych Miſtrzow/
ktorzyby im wiárę ſtánowili/ ſzukáć muśieli: á oto cżłowiek ie=
den dopełniał/ cżego w wierze Niceńſkiey (choćiaż ią pirwey zá
doſtátecżną wyſtáwili) nie doſtawáło. Przycżynił ſię do te^o błę=
du Dámáſzus Biſkup Rzymſki/ ktory/ zebrawſzy ſynod w Rzy=
mie: ná nim poſtánowił/ áby Oćiec/ ſyn/ y duch ś. iednego Bo=
ſtwá/ iedney iſtnośći/ wiecżnośći/ mocy/ cżći/ wyznawan/ y chwa=
lon był. Ná co wiele ich zezwoliło: á oſobliwie przyłożyli ſię do
tego niektorzy Ceſárze/ gwałtem ná to niektorych przymuſzáiąc:
o cżym piſze Soſomenus, lib. 7. cap. 4. Gratianus legem tulit, vt cuncti, e-

23:

am religionem retinerent, quam Damaſſus Romanus, & Petrus Alexan-

24:

drinus constituerunt. Tymći ſpoſobem vroſł BOg w troycy iedy=
ny/ ktore^oDamaſſus Biſkup Rzymſki wyſtáwił/ á Gratianus po=
twierdźił. Y ktoż im tę moc dał/ áby wiárę ſtánowić/ y ludźiom
Chriſtyáńſkim przepiſowáć mieli. Co zacż był ten Damaſſus, y iá=
ko przez ſedycyą/ y roźlanie krwie/ ná Biſkupſtwo wſzedł/ świád=
cżą nie tylko Hiſtorye kośćielne/ ále y pogáńſkie. O cżym piſze
Ammianus Marcellinus, pogáńſki Hiſtoryk/ lib. 27. Damaſſus & Vr-

31:

ſicinus, ſupra humanum modum, ad rapiendam Epiſcopalem ſedem arden-

32:

tes, ſciſsis studiis, acerrime conflictabantur, ad vſque mortis vulnerumq́ue

33:

diſcrimina, adiumentis vtriusque progreſsis. Constatq́ue in baſilica, vbi ri-

34:

tus Christiani est conuenticulum, vno die137. reperta cadauera perempto-

35:

rum: efferatamq́ue diu plebem, aegre postea delinitam &c. Tenći otho

święty

---

strona: 135

prawdźiwey/ z burzenim obłędliwey.

135.

święty Oćiec/ wiárę w Bogá w troycy iedynego zálecał/ ktorą y
dźiś mnodzy/ pod imieniem Atánázyuſowym wyznawáią/ co z
wielką żáłośćią przypomináć muſzę/ widząc tákie záwiedźienie/
gdy ludźie/ iákoby ſłowá Bożego niemieli/ do iednego człowieká
wyznánia/ ze ſłowem Bożym namniey niezgodnego: y owſzem
iemu przećiwnego/ ták ſię przywiązáli/ y tego ſię ná pámięć v=
cżą/ y mniemáią/ áby naylepiey wyznawáli o Bogu/ y o ſynu ie^o/
y o duchu ś. kiedy zá ſwoim Atánázyuſem ládá co mowią. Proſzę
cżytelniku miły/ ábyś ſię temu pilnie przypátrzył/ com o tych ro=
żnicách piſał: y rozſądzał ſpráwiedliwie/ ieſtliże X. K. będźie mogł
tego dokázáć/ z cżego ſię przechwala/ to ieſt/ ieſtliże on/ wyznánia
ſwego/ o BOgu w troycy iedynym/ wyznániem iednoſtáynym
iáko mowi) powſzechnego kośćiołá/ po wſzytki cżáſy/ dowieść
y okázáć może/ ſłyſzeliſmy świádectwá/ z piſm onych oycow pier=
wſzych/ ktorzy żyli przed Niceńſkim ſynodem: tych wyznánie/ od
Kátolickiego nie tylko rożne/ ále iemu przećiwne ieſt. Dáley po
ſtąpiwſzy do Niceńſkiego ſynodu/ obacżymy/ iż wyznánie Niceń=
ſkie/ áni ze ſłowem Bożym/ áni z onymi oycy pierwſzymi: áni ná=
oſtátek/ z Papieſkim porownáć ſię może. Gdy przyidźiemy do
Konſtántynopolitáńſkiego/ przyłącżywſzy do niego Dámaſſuſo
we wyznánie/ áliśći obacżymy coś nowego/ iuż nie tylko od o=
nych oycow dawnieyſzych/ ále y od Niceńſkiego wyznánia (iáko
ſię pokázowáło) rożnego. Y możeż to X. K. zgodą iednoſtáyną
názwáć? temu to może perſwádowáć/ ktory w ty rzecży nigdy nie
wglądał/ ábo ieſli wglądał/ tedy ſię temu pilnie/ y z rozſądkiem
nie przypátrował. Náoſtátek/ niechay pogodzą Auguſtyná/ z
Hiláryuſzem: ktorzy obádwá/ iuż nie rychło będąc po Niceńſkim
ſynodźie/ piſáli o troycy/ á przedśię rożnie tę troycą opiſuią. Au=
guſtyn bowiem/ trzymáiąc ſię Dámáſſuſá/ wſzędźie tych trzech/
iednym Bogiem/ iedney chwały wyznawa. A Hiláryus nigdźiey/
duchá ś. Bogiem nie zowie/ áni wzywa/ y owſzem ták piſze/ lib. 12.
de Trinitate: Patrem ſcilicet nostrum, filum tuum, vna tecum adorem: &

33:

ſanctum ſpiritum tuum promerear, nie mowił: adorem, Iáko Augu=
ſtyn y inſzy: dla cżego też Hieronim choćiaż go ucżćiwie wſpomi=
na/ przedśię piſmo iego/ w podeyźrzeniu miał. Lecż nie mniemay=

my/ áby

---

strona: 136

Cżwarta cżęść ma wyznánie wiáry

136.

my/ áby to iuż koniec/ gdy ták Bogá w troycy iedynego wyſtá=
wili. Náſtał potym Neſtoryus Biſkup Kōſtántynopolitáńſki/
ktory wyznawáiąc z drugimi Bogá w troycy iedynego: o wćie=
leniu perſony wtorey/ z nimi ſię nie zgadzał: vkázuiąc/ iż temu/
ktory ſpołecżnośći troyce/ iedynym Bogiem ieſt/ nie przyſtoi á=
by ſię cżłowiekiem ſtáć miał. Ponieważ Boſtwo troyce/ nie roz=
dźielne ieſt/ á ták/ ieſliby ſię Bog cżłowiekiem zſtáć miał/ tedy
nie ſam ſyn: ále wſzytká troycá tym być muśiáłá: będąc w Bo=
ſtwie (iáko oni mniemáli) nierozdźielna: (ten argument/ niechay
pilnie vważáią dźiśieyſzy Kátolicy.) Przydawał y to ku ſwey rze=
cży/ iż ná Bogá/ żaden przypadek żáłoſny/ y śmiertelny/ przypá=
dáć nie może. A iż Iezus cżłowiek z Máryey vrodzony/ podległ
rozmáitym vpadkom/ náoſtátek/ y śmierć podiął: ſkąd ſię poká=
zuie/ iż Márya cżłowiekiem będąc/ cżłowieká/ a nie Bogá vro=
dźiłá. Tymi ſłowy Neſtoryus ſwoię opinią wywodźił/ przyda=
wáiąc: o wtorey oſobie/ ktorą on greka ſynem Bożym názywał:
iż ten nie złącżył ſię w iednę oſobę/ z cżłowiekiem Iezuſem/ ále tyl
ko duchowną ſpołęczność z nim miáł: one^o cżłowieká Iezuſá po=
świącáiąc/ potwierdzáiąc/ y vmacniáiąc rć. Było wiele Biſku=
pow inſzych/ ktorzy ſię z Neſtoryuſzem zgadzali: ále więcey tych/
co mu ſię ſprzećiwiáli. Dla ktorey przycżyny/ Ceſarz Theodozy=
us/ złożył ſynod w Efeźie: ná ktorym oſądźili/ te^o Neſtoryuſzá/ v
żywáiąc przećiwko niemu/ dźiwnych wywodow z rozumu ſwe^o:
á nie z właſnego ſłowá Bożego/ do cżego naywięcey ſię przycży=
niał Cyrillus Biſkup Alexándriyſki/ ktory (iáko niektorzy Hiſto
rycy świádcżą) miał zdawná waśń/ przećiwko Neſtoryuſzowi
Biſkupowi Konſtántynopolitáńſkiemu. Ian záśię Biſkup Anty
ocheńſki/ onych cżáſow cżłowiek zacny/ y vcżony/ przećiwił ſię w
tym Cirilluſowi/ gániąc iego płochy poſtępek/ iż nie czekáiąc/ áż=
by ſię drudzy Biſkupi ziecháli/ poſpieſzył ſię Neſtoryuſzá oſzędźić/
y exkommunikowáć/ y powſtáli ći dwá przećiwko ſobie. O cżym
ták piſzą Hiſtorycy: Vemit interea, ad ſynodum Ioannes, Antyochenus

33:

Epiſcopus, à Nestorio diu expectatus: Is Cyrillo indignatus, quod nō expe-

34:

ctaſſet reliquorum, ad ſynodum pertinentium Epiſcoporum acce ſsum, ſed au

35:

ſus fuiſset Nestorium deponere, eum cum Memnone Efeſino excommunica-

uit.

---

strona: 137

prawdźiwey/ z burzenim obłedliwey

137.

uit. Rurſus igitur Cyrillus, cum Iuuenali Hieroſolymorum Epiſcopo etiam

2:

Ioannem depoſuit. Iohannes è diuerſo Antyochiam reuerſus coactis mul-

3:

tis Epiſcopis Cyrillum depoſuit &c. Káżdy ſię przypátrzyć może/ ie=
ſli duch ś. cżyli ćiáło/ ty Oyce/ ná tych ſynodźiech (ktore teraz
niektorzy/ zá naświętſze máią) rządźiło. Trwáłá tá nieprzyiaźń/
między Cyrilluſem/ á Ianem Antyocheńſkim/ cżás nie máły: y pi
ſał ten Ian przećiwko Cyrilluſowi/ potężnie árgumentá ie^o bo=
rząc: y pewnieby ſię był z nim nie pogodźił/ by ſię był w to nie
włożył Ceſarz Theodozyus/ ktory go do zgody z Cyrilluſem przy
muśił. Tákći onych cżáſow ty ártykuły kátolickie/ ámbicyą/ y
mocą do zboru wprowádzone ſą. Kto chce wiedźieć/ co zacż był
ten Cyrillus/ y iákie obycżáie iego były/ niechay cżyta Socratem
lib. 7. cap. 15.
Ná tym tedy ſynodźie Efeſkim/ złożywſzy Neſtoryuſzá/ vro
dźili nowe ſłowko názwawſzy Maryą Bogá rodźicą: o ktorym
názwiſku/ áni v żadnego Apoſtołá: áni v Ewánieliſty/ áni v ża=
dnego z Oycow pirwſzych nie cżytamy: náoſtátek/ áni ná Niceń=
ſkim ſynodźie:/ áni ná Konſtántynopolitáńſkim: áni Dámáſus:
áni Atánázyus w ſwoich ſymbolách/ tego ſłowká nie vżywáią.
Aż dopiero/ więcey niż we cżtery ſtá lat/ po pánu Chriſtuśie/ ná
trzećim wálnym (iáko zowią) ſynodźie/ to ſię ſłowko wylęgło: o
ktore/ długo ſpieráli ſię niektorzy: y owſzem áż w ſześć ſet lat y
90. po pánu Chriſtuśie/ był ſynod w Aquilegi/ na ktorym dopie=
ro/ ná ten błąd cále zezwolili. Co tymi ſłowy przypomináią Hi=
ſtorycy: Aquilegiae facta est ſynodus: in ea patres, vniuerſale concilium,

26:

in quo statutum est Mariam eſſe greka, in dubium vocauerunt, Sed Ser-

27:

gius eos, de errore admonuit, & ad mentem ſaniorem reduxit &c. Nie
mogli ſię ludźie przez długi cżás vſpokoić/ trwożąc ſię oto názwi=
ſko nowe/ y ſproſne rć. Ale wroćmy ſię do Neſtoryuſzá/ ktorego
choćia Kátolicy/ náſláduiąc onych Oycow dawnych potępiáią:
przedśię niewiem/ iáko te^o zbędą/ mowiąc o wćieleniu Bożym/
áby nie muśieli wſzytkim trzem oſobom (iáko oni zowią) tego
przycżytáć: ábo dwu Bogu/ od śiebie rożnych poſtánowić. Po=
nieważ bowiem wyznawáią: iż Márya Bogá doſkonáłego vro
dźiłá: á to imię Bog/ w nich zámyka w ſobie trzy perſony. Mu=

ſ	ſzą podobno

---

strona: 138

Cżwarta cżęść ma wyznánie wiáry

138.

ſzą podobno/ wedle oney dawney pioſnecżki/ Máryą/ mátką troy
ce ś. názwáć. O nadrozſzy kwiatecżku. Márya/ ktorą ś. Troy=
cá wyzwoliłá ćiebie mieć zá mátkę ſobie. Abo wyznáć to ſtátecż
nie muſzą/ iż to inſzy BOg ktory ſię z Máryey vrodźił/ ſtawſzy
ſię cżłowiekiem: á inſzy ktory ſię nie wćielił/ áni cżłowiekiem ſtał:
á trudno tego máią zbyć/ rozdźiałámi perſonálnymi: bo tu nie
idźie o perſonę/ ále o to ſłowo Bog/ gdyż Máryą/ Bogá rodźi=
cą názywáią.
Drugą rzecż trzebá im vważyć/ iż oni iednęż rzecż z Neſtory
uſzem twierdzą/ gdy Chriſtuſá znácżnie dźielą/ iedny rzecży przy
piſuiąc iáko Bogu tylko: á drugie iáko cżłowiekowi Bowiem
kiedy wyznawáią/ iż Bog nie ćierpiał/ áni vmárł: á cżłowiek ćier
piał/ y vmárł/ izaż to nie dwá będą. Ten ktory ná krzyżu záwie=
ſzony vmárł/ y do grobu włożon ieſt/ izaż nie prawdźiwym cżło=
wiekiem był w oſobie ſwoiey/ od ludźi widźiánym y dotykánym?
á oná záśię wtora oſobá (iáko oni zowią) ktora áni ćirpiáłá/ á=
ni vmárłá/ áni do grobu włożona byłá/ ále (iáko oni vcżą) z Oy
cem záwſze iedynym Bogiem bylá/ y cżłowieká Iezuſá wzbudźi
łá: izali też właſnośći ſwoiey oſobney/ mieć nie ma/ oddźieloney
od właſnośći cżłowiecżey: zátym iść muśi/ máiąc y właſnośći/
y ſkutki oſobliwe/ oſobę też cáłą/ od cżłowiecżey oſoby/ oddźielo
ną przyznáć muſzą. Lecż Kátolicy niewiedząc iáko z tego wybr
nąć/ ſłowek tych: Dwie náturze/ vżywaią/ nie cżuiąc ſię/ iż to/
co oni náturom przypiſuią/ oſobom właſnie należy. Y owſzem
cżęſto oni/ iednę rzecż mowią z Neſtoryuſzem/ gdy to/ coby mieli
Bogu oycu przywłaſzcżáć/ wtorey oſobie zmyſloney przypiſuią.
Gdy vcżą: Iż ſyn przedwiecżny: wtora oſobá Boſtwá/ ſpráwił
ſobie ćiáło/ w żywoćie Pánny Máryey/ ábo iáko drudzy mowią:
Cżłowieká do śiebie przyiął y przyłącżył: tákże y to wyznawáią/
iż cżłowieká Iezuſá vmárłego/ ſyn Boży przedwiecżny/ od vmár
łych wzbudźił. A iákoż to nie inſzj/ ktorj nie vmieráiąc mocą ſwą
drugiego wzbudźił: á inſzy ktory vmárłym będąc/ żadney mocy
ná ten cżás nie miał. Kiedyby ſię tedy Kátolicy dobrze obrácho
wáli/ ználeźliby ſię w iednym cechu z Neſtoryany/ w cżym ich
właſny kanon/ ſynodu Efeſkiego cżwarty/ oſądza. Ktory ten

ieſt:

---

strona: 139

prawdźiwey/ z burzeniem obłędliwey

139.

ieſt: Si quis in perſonis duabus, vel ſubſtistentiis, eas voces, quae in Apo-

2:

stolicis ſcriptis continentur & euangelicis diuidit, vel quae de Christo di-

3:

cuntur à ſanctis, vel quae ab ipſo: aliquas quidem ex his, velut homini, quae

4:

praeter Dei verbum, ſpecialiter intelligantur, aptauerit: illas autem tan-

5:

quam dignas Deo. ſoli Dei Patris verbo deputauerit, anatema ſit etc. Izaż
oni iáwnie te^o nie cżynią/ gdy cżłowiekowi tylko/ mękę y śmierć:
á náoſtátek y vrząd pośrzednicży: iáko Auguſtyn/ ktore^o poſpo
lićie náſláduią/ przypiſuią: záśię wzbudzenie od umárłych/ iza=
li cżłowiekowi vmárłemu należy? rć. Rádźi tedy nie rádźi: dwie
oſobie w Chriſtuśie/ vpátrowáć muſzą. Słowá Auguſtynowe
ty ſą/ lib. 7. Confeſs. cap. 43. In quantum enim homo, in tantum media-

12:

tor: In quantum autem verbum, non medius, quia aegualis Deo, & Deus

13:

apud Deum etc. Azaż to nie dwu oſob Auguſtyn w Chriſtuśie vpá
truie/ każdey z nich oſobliwą właſność przypiſuiąc. Hieronim w
Chriſtuśie wyznawáiąc iednę oſobę/ wyznawa zárázem/ duas

16:

perfectas, & integras ſubstantias, id est: deitatis & humanitatis, quae ex

17:

anima continetur, & corpore &c. Takić ſię nieſtátek/ w tych wy=
myſlech ludzkich pokázuie/ iż oto nie tylko ſłowu Boże^v ſprzeći
wiáią ſię/ ále ſámi między ſobą niezgodni ſą. Ale poſłuchaymy co
ſię dáley onych cżáſow dźiáło. Náſtał potym Eutyches/ mnich
Konſtántynopolitáńſki/ ktory nie mogąc ſię z tych rożnych
opiniy wywikłáć/ y tych dwu nátur/ w iedney perſonie/ nie przy=
znawáiąc: ponieważ on to widźiał/ iż náturá/ od onych Oycow
opiſána/ nie náturą/ ále perſoną rácżey názwána być miáłá rć.
Wolał tedy ták wyznáć: Iż ſyn Boży przedwiecżny/ złącżywſzy
ſię z cżłowiekiem/ odmienił cżłowiecżeńſtwo w boſtwo: przyda=
wáiąc y to/ iż podleyſza rzecż zacnieyſzey/ vſtępić muśiáłá/ iáko
cżłowiecżeńſtwo Boſtwu. Vżywał ku tey rzecży podobieńſtwá:
Iáko kiedyby kto/ nacżynie octu/ wylał w głębokie y ſzyrokie
morze/ iużby on ocet/ y właſność/ y ſmák vtráćić muśiał/ y wſzy=
tek ſię w wodę obroćić: ták rownie cżłowiecżeńſtwo páná Chri
ſtuſowe/ będąc złącżone z Boſtwem/ od Boſtwá iáko rzecży
nieogárnioney/ w náturę Boſką przemienione ieſt. Miał ten Eu
tyches wiele forytarzow/ tego ſproſnego mniemánia ſwego: kto
remu ſprzećiwił ſię Flauianus Biſkup Konſtántynopolitáńſki/

ſ 2	y przyſzło

---

strona: 140

Cżwarta cżęść ma wyznánie wiáry

140.

y przyſzło do tego/ iż Theodozyus Ceſarz/ złożył ſynod w Efeźie:
ná ktorym oni Oycowie zgromádzeni/ zgodźiwſzy ſię z Eutyche-
ſem/ Flawianá Biſkupa Konſtántynopolitáńskiego/ oſądźili/ y
ſnadź zámordowáli. Theodozyus Ceſarz (ktorego Papieżnicy
zá świętego máią) pochwalił vchwałę ſynodu onego/ y dźier=
żeć ſię iey roſkazał. Lecż potym prętko/ po śmierći Theodozyu=
ſzowey/ Lew Biſkup Rzymſki/ fráſuiąc ſię ná ony Oyce/ iż po=
ſłow iego ná ſynodźie nie vcżćili/ y liſtu do nich piſánego ſłucháć
niechćieli: ſtárał ſię o to v Ceſárzá Márcyaná/ áby ſynod dru=
gi złożył w Chálcedonie: na ktorym oniż Oycowie/ ktorzy w E
feźie máło przedtym folguiąc Theodozyuſzowi Ceſárzowi/ Eu
tycheſá vſpráwiedliwili/ á Fláwianá oſądźili (iż záśię w Chálce
donie/ ná drugim ſynodźie/ widząc náſádzenie/ Ceſárzá Márcy
aná prętko prześiodłáli/ potępiwſzy Eutycheſá/ y Dyoſzkodeſá/
Biſkupá Alexándriyſkiego). Na tym ſynodźie/ o iedney perſo
nie á dwu náturách/ dźiwnych mow náwymyśláli. Y ták o tym
mowili/ że drudzy náſláduiąc ich/ znowu záśię wpadáli/ w ono
mniemánie Neſtoryuſowe/ (iákoſmy wyſzey wyrozumieć mo=
gli) á oſobliwie z Auguſtynowego wyznánia de mediatore. Dla te
go ſynodu Chálcedoneńſkiego/ wielkie ſię turby wſzcżynáły/ mię
dzy Chriſtyány/ y nie rychło ſię vſpokoić mogły. Co Hiſtorycy
przypomináią: Synodus Chalcedonenſis, turbas ingentes dabat in eccleſi

23:

is, cum nonnulae eam reciperent, defenderentq́ue: rurſus, aliae prorſus eam

24:

reicerent, impugnarentq́ue atrociſsime &c. A nawięcey to ludźi obra
żáło/ iż widźieli nieſtátecżność onych Oycow/ ktorzy zá Theodo
zyuſzá Ceſárzá: pochwaliwſzy iednę rzecż/ potym pręćiuchno/ k
woli drugiemu Ceſárzowi/ zgánili/ y potępili: ſkąd ſię ich lekko
myślność pokázowáłá. Ale ták ſię poſpolićie z tymi dźieie/ kto=
rzy ná ſłowie Bożym nie przeſtawáiąc/ vdawáią ſię zá wymyſły
ludzkimi.
Gdy iuż tedy/ cżtery ſynody głowne (iáko ie oni zowią) wy=
ſtáwili/ y ná káżdym co oſobnego (iákoſmy ſłyſzeli) vkowáli/
potrzebá było/ to wſzytko w ieden pocżet zebrawſzy/ áby ſię nie=
rozchwiało/ vtwierdźić. Do cżego/ nigdyby byli oni Biſkupo=
wie tego nie przywiedli, bo záwſze náydowáli ſię tákowi/ kto=

rzy widząc

---

strona: 141

prawdźiwey/ z burzeniem obłędliwey.

141.

rzy widząc ty błędy/ ná nie zezwalać niechćieli: áż muśieli ſię nie=
ktorzy Ceſárzowie do tego przycżynić/ y tę wieżę z rożney máte=
ryey vbodowáną záſklepić: á między inſzymi Iuſtyniánus/ y Iu
ſtynus Ceſárze. O Iuſtynianie ták piſze Euagrius lib. 4. cap. II. Iu-

5:

stinianus omnibus ſublatis doſsidijs, pacem ac tranquillitatem eccleſiis Dei

6:

restituere molitus est. Et vt quatuor ſynodi Oecumenicae videlicet Nicaena,

7:

Constantinopolitana, Efeſina, & Chalcedonenſis, ab Archiepiſcopis, &

8:

omnium eccleſiarum ministris reciperentur, vnoq́ue ore, palam praedicaren

9:

tur, autor fuit &c. A Iuſtyn záśię Ceſarz/ ty rzecży w kupkę zebra
wſzy/ długie wyznánie nápiſał/ wſzytkim ták wierzyć/ y wyzna
wać zágroźiwſzy roſkazał. O cżym piſze Euagrius, lib. 5. cap. 4.
Tymći ſpoſobem/ ty wymyſły ludzkie gorę wynioſły/ do kto
rych vtwierdzenia potrzebá było mocy świeckiey/ bo ieden Ce=
ſarz cżtery Koncilia zalećiwſzy/ przeſtrzegáć ich roſkazał. A dru
gi wyznánie wiáry ſpiſawſzy podał/ y ták wſzytkim wyznáwáć
roſkazał. Y ná tyż to ludźie przyſzło wiárę Chriſtyáńſką ſtánowić
y świátu podáwáć? Niechay kto chce cżyta Hiſtoryki/ obacży
iákich obycżáiow y cnot/ ći Ceſárze byli: ná oſtátek Iuſtyniano=
wi to przypiſuią/ iż pánu Chriſtuſowi ćiáło tákie przypiſował/
ktore náſzemu namniey podobne nie było/ ktore áni ćierpieć/ áni
umrzeć mogło. Lecż ktoby onych cżáſow wſzytki błędy wylicżył?
Był nie máły ſpor/ y o ty ſłowá Substantia, hypostaſis, ábo perſona.
Bo iedni byli/ ktorzy trzy ſubſtáncye w iednym Boſtwie wyzná
wáli/ vżywáiąc ſłowká ſubstantia miáſto perſony: á drudzy má=
iąc to zá błąd/ iednę ſubſtáncyą tylko wyznawáli. Náoſtátek do
tego przyſzło: iż Anáſtázyus Ceſarz/ miáſto Troyce/ cżworcę
chwalić roſkazał: iákoż nie bárzo dawnych cżaſow/ Ioachimus Ab

28:

bas/ przećiwko Lombárdowi diſputuiąc/ okázował to Papieżni
kom/ iż nie troycę ále cżworcę wyznawáią/ y nie bárzo dawno
był/ nieiáki Antonius Pistor Szkotyſtá/ we Fryburgu/ ktory z ná=
uki ſzkolney Papieſkiey/ trzech Bogow pokázował. A kto ſię o
nym ſłowom przypátrzy/ ktorych ſcholastici Papieſcy/ mowiąc o
Boſtwie/ vżywáią: Identitas, Quiditas, Circuminceſsio &c. Izali ſię
tym plotkom dźiwowáć nie muśi: y niechay ſię kto ták mądry
znaydźie/ ktoryby właſność tych ſłow po Polſku wyłożyć vmiał.

ſ 3

A coż

---

strona: 142

Cżwarta cżęść ma wyznánie wiáry

142.

A coż rzecż zrozumieć? Niechayże ſię tedy X. K. nie przechwala/
áby on iednoſtáyne wyznánie/ powſzechnego kośćiołá podáwáć
miał: ále owſzem niechay to wyzna/ iż błędy rożne/ rożnych cżá=
ſow/ od rozmáitych oſob zmyſlone/ ktore ſię w iedno ſklijć nie
mogą/ forytuie y záleca.
A ieſli mnie ieſzcże nie wierzy/ niechay poſłucha ſwego K. A. co
o tym w liśćie ſwoim wyznał ták piſząc: Wiele ludźi vcżonych
piſáło o náturze Boſkiey/ vkázuiąc w Pánu B. iednę iſtność/ á
trzy perſony: przez rozmáite podobieńſtwá/ dwornie więcey/ ni=
żeli pożytecżnie rć. Słowá godne pámięći/ y vważania/ ktorymi
K. A. zgánił wſzytkie wywody/ onych dawnych Oycow/ ktory-
mi iedney iſtnośći/ á trzech perſon dowodźili/ ktorych X. K. w
tym piſániu náſláduie/ co X. A. dwornym/ á niepożytecżnym
piſániem oſądźił. Boże day to/ áby ty ſwoie ſłowá X. A. y z dru=
gimi dobrze vważał. Dáley ták piſze X. A. kuśili ſię drudzy piſáć
o dwoiákim rodzeniu Páná Chriſtuſowym: o iednym z BOgá
oycá od wieku/ á drugim z Mátki Pánny czyſtey wedle cżáſu: ále
ći prożno wodę mierzyli: ábowiem národzenie iego ktoż wypo=
wie rć. Pánu Bogu chwałá niechay będźie/ ktory z vſt przeći=
wnikow/ świádectwo prawdźie ſwoiey ś. wyćiſka. Izali y my/
nie iedney rzecży z X. A. mowiemy/ ktorzy ſię záſtáwiamy/ prze=
ćiwko dumom y wymyſłom ludzkim gániąc tych wſzytkich/ kto
rzy ſię o tych táiemnicách BOſkich/ ważyli mowić y piſáć nád
ſłowo Boże. A X. K. co innego cżyni/ npiſawſzy dwoie kazánie
o tym rodzeniu/ iedno co oni ſtárzy (wedle dekretu X. A.) wo=
dę prożno mierzyli/ á X. K. śiáno niepotrzebnie młoći. Piſze ták
dáley X. A. o trzećiey oſobie w Boſtwie duchu ś. iáko od oycá/ y
ſyná pochodźi/ mądrzy Grekowie/ byſtrymi rozumy ſwymi/ bár=
zo ſię vtknęli rć. Y coż prawdźiwſzego mogł powiedźieć? á ieſli
ſię Grekowie potknęli/ czemuż ich Kátoliká náſláduie/ izaż nie
Grek był Atánázyus/ Cyrillus/ Grzegorz Názyáńſki/ Bázylius/
Chrizoſtom rć. Y owſzem ony ſynody przednieyſze/ izaż nie przez
Greki odpráwowáne/ y po grecku nápiſáne były. Ieſli tedy
X. A. Greki mędrkámi názywa/ niechayże ſam nie náſláduiąc
ich mędrowáć przeſtánie/ á do nas ſię przyłącżywſzy/ ná ſzcży-

rych/

---

strona: 143

prawdźiwey/ z burzeniem obłędliwey.

143.

rych/ proſtych/ y zdrowych powieśćiách ſłowá Bożego przeſtá=
nie. Dáley ták piſze X. A. nie zdárzyło ſię tym ludźiom/ ktorzy we
dle głow ſwoich/ ty rzecży wytrząſnąć chćieli: ábowiem chćiał
pan Bog boſtwo ſwoie/ przed rozumy náſzymi ták zákryć/ żeby=
ſmy nie wędrowáli o nim więcey niż potrzebá: á przez ieden tyl=
ko śrzodek wiáry/ o vznánie ſię iego ſtáráli. Przetoż ſyn Boży/
dźiękuie oycu niebieſkiemu/ iż tę táiemnicę zákrył mądrym rć. Y
trochę niżey ty ſłowá przydawa: Nayprzyſtoyniey nam w tákich
rzecżach/ poddáwáć rozum pod poſłuſzeńſtwo wiáry páná Chri=
ſtuſowey rć. O dałby to Pan Bog/ by y ſam X. A. ſłowá ſwoie
vważáć vmiał/ y inſzy/ żeby ná nie pámiętáli. Szcżyra to bowiem
prawdá/ iż tym ktorzy/ nád wyroki duchá Bożego/ w tey rzecży
mędrowáć chćieli/ nie zdárzyło ſię im to/ iáko ſię to z ichże piſm y
poſtępkow pokázowáło. Y to nie mnieyſza prawdá/ iż bog przed/
mędrkámi kryie táiemnice ſwoie/ á málucżkim proſtacżkom bo=
iącym ſię iego obiáwia: á oſobliwie tym/ ktorzy rozum ſwoy pod
dawáią/ pod poſłuſzeńſtwo wiáry páná Chriſtuſowey: á wiárá
nie ſkąd inąd/ iedno z ſłuchánia ſłowá Bożego pochodźi. Tym
tedy ſwoim wyznániem X.A. obálił wſzytkie ony dawne wymy=
ſły/ o Bogu w Troycy iedynym: cżego iż X. K. nieprzyſtoynie/ y
nieobácżnie broni/ ſpodźiewáć ſię tego może/ iż (iáko X. A. o
drugich piſze) naymniey mu ſię to nie zdárzy: á lepieyby vcżynił/
kiedyby poſłuchawſzy rady X. A. ſzperowáć rozumkiem ſwym
przeſtał/ poddawſzy rozum ſwoy w poſluſzeńſtwo wiáry praw=
dźiwey páná Chriſtuſowey. Wiem że w tych kśiąſzkách/ X. P.
nas vplwał/ y rozmáićie ſpotwarzał: ále ſię nam známienićie ná=
gradza/ gdy ſámi przećiwnicy/ prawdźie świádectwo wydáć
muśieli/ y wſzytko ſwoie wyznánie/ o Bogu/ y o Chriſtuśie/ iá=
ko wymyſł ludzki oſądźić. A co długiemi ſłowy X. K. wyſtáwić
vśiłuie: To X. A. nie cżuiąc ſię/ y do cżego inſzego zmierzáiąc:
krotkimi ſłowy/ iáko iákim táránem poraża/ y obála: ále nie
dźiw/ bo ſię to tym przydawa/ ktorzy w ćiemnośći będąc/ ſámi
ſię náſpoł kołátáć muſzą.
Lecż przy końcu tey rzecży zdáło mi ſię zá potrzebną ſłowá
niektore X. K. o wćieleniu ſyná Bożego/ dworne y ſubtylne

przywieść.

---

strona: 144

Cżwarta cżęść ma wyznánie wiáry

144.

przywieść. Ták piſze X. K.folio 75. ludźie w żywoćie mátcżynym/
áż w kilku dźieśiąt dni/ bierzą doſtátecżne wypełnienie miáry
ćiáłá ſwego: lecż pan Chriſtus mocą Boſtwá ſwe^o/ nátychmiaſt
po ze zwoleniu pánieńſkim/ wźiął doſtátecżne cżłowiecżeńſtwo
ſwoie/ w doſkonáłośći ćiałá/ wſzech ie^o cżłonkow/ w mocy Bo=
ſtwá. Acż ono ćiáło/ w máłośći/ y w zupełnośći/ obycżay pocżę=
ćia przyrodzonego záchowywáło: bo według Bernárdá ś. byłá
tám długość krotka/ ſzyrokość wąſka/ głębokość rowna. Kto=
re ćiáło doſkonáłe potym do ſłuſznego wzroſtu/ y z ſtrony wła=
dzy duſznych/ bráło pomnożenie/ nie w ſámey rzecży/ ále w
zwierzchnim doświadcżeniu/ y okazániu rć. Y potym X. K. tý
ſłowá przydawa: Pan Chriſtus w żywoćie mátcżynym/ iuż mę=
żem był/ kthory też głos z mátki wypuśćił/ ktorym Ianá oży=
wił rć. Y z ktoregoż piſmá ś. ty wymyſły wźięte/ y ſąli to wymo=
wy Boże? niechay káżdy bácżny y Bogoboyny rozſądza/ z o=
nych to pewnie byſtrych rozumow (ktorych X. A. ſłuſznie zgá=
nił) poſzło/ y wyroſło: w ktorych ſłowiech mogę to beſpiecżnie
rzec/ iż nie ledwie/ ile ſłow/ tyle grubych błędow/ pokazáć ſię mo=
że. Wſzákże nie wſzytkim ſię báwiąc/ niektorych rzecży tylko ná=
krotce dotknę. Naypirwey iáko to być mogło/ áby Chriſtus w
żywoćie Máryey ſobie ciáło ſpráwił: gdyż Chriſtus ieſt Iezus on
cżłowiek od Bogá pomázány/ ktorego Iezuſá Bog przez po=
święcenie (iáko ſię wyżſzey vkázowáło) Chriſtuſem vcżynił: A
v X. K. pirwey był Chriſtus niż ſię Iezus národźił. Druga rzecż/
piſmo ś. vcży/ iż Márya Pánná pocżąwſzy/ cżáſu ſłuſznego dono=
śiłá/ y dźiećiątko vrodźiła/ ktore roſło/ y ponażáło ſię w zwierz
chownym wzrośćie/ wedle lat/ y w duchu ś. rć. A X. K. piſze/
iż mężem był w żywoćie Pánny Máryey. A Anioł mowi do Io=
zefá: Weźmi dźiećiątko/ y mátkę ie^o rć. Y komuż podobniey wie=
rzyć? Aniołowili/ ktory poki pan Chriſtus dźiećięćiem był/ dźie=
ćięćiem go názywa: cżyli X. K. ktory wycżerpnąwſzy/ z Tomáſá/
y Bonáuentury/ ieſzcże w żywoćie máćierzyńſkim mężem go opi=
ſuie. To też nowa łaćiná/ áby pan Chriſtus z żywotá máćierzyń=
ſkiego głos wypuśćić miał/ ktorym Ianá obżywił: niewiem kę=
dy to X. K. wycżytał: y z iáką śmiáłośćią/ tákie rzecży piſze/ y

twierdźi/

---

strona: 145

prawdźiwey/ z burzeniem obłędliwey.

145.

twierdźi/ ktorych y podobieńſtwá naymnieyſzego w piſmie ś. nie
máſz/ ále nie nowiná to tym wſzytkim/ ktorzy puśćiwſzy ſię ſło=
wá Bożego/ zá wymyſłámi ſwymi ſię vdawáią. Pánie Boże day
im vpámiętánie Amen.
Winuie nas też X. K. o dźiećinny Chrzeſt/ puſzcżáiąc ſię
ná nas vſzcżypliwymi ſłowy/ zádawáiąc nam to: iákobyſmy/ y
Bogá/ y wiárę: tákże y Chrzeſt ieden/ przećiwko náuce Apoſtol=
ſkiey odmienić mieli. My z łáſki Bożey/ áni BOgá/ áni wiáry
weń nie odmieniamy: lecż dźierżąc ſie pewne^o ſznuru ſłowá Bo=
że^o/ wedle niego/ o Bogu/ y o ſynu iego wierzymy/ y wyznawá=
my. Do cżego on ſam przez ſyná ſwego miłego nam dopomaga
duchem ſwoim ś. nas w wierze prawdźiwey vtwierdzáiąc: á iá=
ko wiáry/ z ludzkich wymyſłow vcżyć ſię niechcemy/ ták y o pie=
cżęćiách ktorymi wiárę okázuiemy/ y pozwierzchnie piecżetuie=
my/ nic nád iáſne ſłowo boże/ y poſtánowienie páńſkie/ y przykłá
dy Apoſtolſkie/ ważyć ſię niechcemy. Mamy vſtáwę iáſną/ y źrze
telną/ páná Chriſtuſowę/ o prawdźiwym ponurzeniu. Mamy też
ſpoſob y przykłády zboru Apoſtolſkiego: tego ſię z łáſki BOżey
dźierżymy. A iż o dźiećinnym Papieſkim/ cżárowánym chrzćie/
nic w piśmie ś. nie cżytamy/ dla tego ſię nim ſłuſznie/ y ſpráwie=
dliwie brzydźimy. Muſzą to niektorzy Papieżnicy iáwnie wy=
znáwáć: iáko Hoſius confeſs. cap. 27. et 40. Y Vergil. Polydorus lib.
4. cap. 4. iż áni Bogá w troycy iedyne^o/ áni dźiećinnego chrztu/
z piſmá ś. iáśnie dowieść/ y okázáć nie mogą. Lecż iż to oboie/
z podánia ſtárſzych ſwoich (iáko oni mowią) wźięli/ co iż ſámi
przećiwko ſobie wyznawáią/ niechayże nas nie winuią/ ktorzy
wolemy ná ſłowie Bożym ſtátecżnie przeſtáwáć: niż ſię zá wymy
ſły ludzkimi w tecż puſzcżáć.
Prawdá to/ iż dźiećinny chrzeſt wymyſł ludzki/ ále nie zárá=
zem od wſzytkich przyięty/ y pochwalony: cżego mogł bych wie=
le dowodow/ y przykłádow pokázáć: lecż dla przedłużenia/ nie=
ktore tylko przypomnię. Tertullian on zacny Piſarz/ znácżnie
ſię temu ſprzećiwiał/ y zá iedno to głupſtwo pocżytał/ piſząc ná
ony ſłowá páná Chriſtuſowe: Nie brońćie dźiatkom przyść do
mnie rć. Veniant dum adoleſcunt, veniant dum diſcunt: fiant Chriſtiani

t

dum

---

strona: 146

Cżwarta cżęść ma wyznánie wiáry

146.

dum Christum noſse poterunt. Quid festinat innocens aetas, ad remiſsio-

2:

nē peccatorum? Cautius agitur in ſecularibus, vt cui substantia terrena non

3:

credatur, credatur diuina, noſcat petere ſalutem, vt petenti dediſse videa-

4:

ris &c. Z tych ſłow/ okázuie ſię/ iż Tertullian/ dźiećinne^o chrztu/
nie miał zá vſtáwę Apoſtolſką/ boby ſię iey był ſprzećiwiáć nie
śmiał: á też nie podobna/ áby Apoſtołowie/ rzecży vſtáwie
páná Chriſtuſowey/ y piſmu ś. przećiwne poſtánawiáć mieli. Pię
knie też Tertullian w tych ſłowiech/ komu prawdźiwe ponurze
nie należy/ opiſuie: Iż temu/ ktory prawdźiwie káiący ſię grze=
chow ſwoich/ onych odpuſzcżenia/ przez żywą wiárę doſtępuią.
A tákowi dopiero ponurzenia/ iáko zwierzchniey piecżęći żądáć/
y do niego przyſtępowáć máią. Co wſzytko dźiećiom nie należy:
nie do dźieći bowiem Chriſtus Pan z Ewánielią poſłał vcżnie
ſwoie: ále do tákowych/ ktorzyby mogąc ſłucháć/ wierzyć/ y po=
ſłuſzni być mogli. Papieżnicy mniemáią by wodą cżarowáną/
Chriſtyány bogu cżynić mieli: lecż Chriſtyáninem prawdźiwym
żaden być nie może/ ktoby wiárą prawdźiwą/ przez poświęcenie
duchá ſpołecżnośći z Chriſtuſem pánem nie miał. X. K. doſyć
nie bácżnie piſze: iákoby Chriſtus pan Polaki/ ſkoro ſię ná świát
vkazáli/ prawdźiwą znáiomośćią ſwoią/ przez łáſkę chrztu ś. o=
świećić miał. Tymi ſłowy X. K. dawa to o ſobie znáć/ iż on do
tego cżáſu niewie: w cżym prawdźiwa znáiomość páná Chriſtu=
ſowá należy: ále dawſzy te^v pokoy/ wroćmy ſie do rzecży zácżętey.
Okázáć ſię to może/ z przykłádu niektorych zacnych oſob/
ktorzy choćia z rodźicow Chriſtyáńſkich zrodzeni/ przedśię nie w
dźiećińſtwie/ ále áż dorozſzy/ ochrzcżeni bywáli: iáko cżytamy o
Auguſtynie/ ktory z mátki Chriſtyáńſkiey vrodzony/ á wżdam
nie rychło do chrztu przyſzedł/ áż iuż máiąc ſyná podroſłe^o/ z kto=
rym weſpołek ochrcżony był. Hieronim też o ſobie piſze: Iż z dźie=
ćińſthwá wychowány od rodźicow w náuce Chriſtyáńſkiey: á
przedśię áż w Rzymie będąc/ tám od rodźicow poſłány/ tám o=
chrzcżony ieſt. Theodozyus Ceſarz/ z rodźicow także Chriſtyáń=
ſkich zrodzony/ á przedśię (iáko o nim piſze Sokrátes) áż iuż
Ceſárzem będąc/ y to w chorobie ćiężkiey/ ochrzcżony był: toż pi=
ſzą o Konſtántynuśie wielkim/ ktory będąc w kilká dźieśiąt lat

Chriſtyáni=

---

strona: 147

prawdźiwey/ z burzenim obłedliwey

147.

Chriſtyáninem/ dopiero ná śmiertelney pośćieli ochrzcżony był.
A co więtſza/ Ambroży pirwey Biſkupem zoſtał/ też dopiero o=
chrzcżony był: z cżego wſzytkiego pokázuie ſię: iż oni pirwſzy Chri=
ſtyánie/ nie śpieſzyli ſię do chrztu/ áni o tákiey gwałtowney po=
trzebie (iáko dźiś cżynią) rozumieli: ále owſzem z rodźiwſzy ſię
z Chriſtyánow/ y między nimi ſię wychowawſzy/ długo ocżeka=
wáli odkłádáiąc: O co ich też Bázylius w ſwoich kazániach fu=
kał/ z ktorego ſię to pokázuie/ iż w tych ſtronách/ kędy on mie=
ſzkał/ dźieći nie chrzcżono/ ále pirwey ie vcżono/ y ćwicżono w ná=
ukách Chriſtyáńſkich: co ſię z ſłow Bázyliuſzowych/ pokazáć
może: ktore ty ſą: Quamobrem Eccleſia, ſuos proculalta voce conuocet

12:

alumnos, vt quos primum peperit, tunc demum lacte ſano eruditionis. fide

13:

catechumaenos enutritos, cibi firmioris degustatione, institutoque perfecto

14:

corroboret &c. Y trochę niżey ty ſłowá przydawa: ſciendum est:

15:

quod primum docere, & instruere oporteat: atque demum, praeclariſsi-

16:

mo baptiſmate, ritè instructum dignari &c. Pokázuie ſię z tych ſłow/
iż tám dźiatki Chriſtyáńſkie pirwey vcżono/ y w wierze ćwicżo=
no/ ktore też Kátechumenos názywano/ á potym wyucżonych
do chrztu prowádzono: cżego y Hieronim poświádcża/ piſząc in

20:

Matth. Iuſsit inquit Christus Apostolos, vt primum docerent deinde fidei

21:

intingerent Sacrameto &c. Kto weyźrzy w one pierwſze oyce/ y ich
piſmá vważáć będźie: Iáko Ignácyuſowe/ Iuſtynowe właſne
piſánia: Ireneuſzowe/ Tertulianowe/ Lactancyuſowe/ náoſtátek
y Bázyliuſowe (choćiaż iuż ten poślednieyſzy był) nic v nich iá=
ſnie o dźiećinnym chrzćie nie znaydźie. Orygenes/ ktory wiele błę=
dow naśiał: ten dźiećinny chrzeſt/ vſtáwą Apoſtolſką názywáć
śmiał: ále mowił to/ iáko wiele rzecży inſzych z domyſłu ſwego.
Cypryan náśládował Orygeneſá/ ále ſię y ten vtknął (ábo też
to kto do iego piſánia/ iáko ieden podmiot podrzućił) bo mnie
temu dźiwno: iż Cypryan/ kocháiąc ſię w piſmiech Tertulliano=
wych/ y miſtrzem go ſwoim názywáiąc/ tego iáko on dźiećinny
chrzeſt zgánił/ obácżyć nie miał. Ná niektorych tedy mieyſcách z
przodku/ wkradał ſię ten błąd między ludźi: ále nie we wſzytkich
zborzech zárázem tego chowano/ y vżywano: co nie tylko/ z tych
dowodow/ ktorem iuż przypominał/ okázáć ſię może: ále Hiſto=

t 2

rya oná

---

strona: 148

Cżwarta cżęść ma wyznánie wiáry

148.

rya oná o Atánázyuśie tego poświádcża: o ktorym piſzą/ iż bę=
dąc wyroſłkiem w Alexándryey iednego cżáſu/ igráiąc z chłopię=
ty z drugimi nád morzem/ rzkomo ie chrzćił. Co widząc Biſkup
Alexándryiſki/ y inſzą kśiężą/ wezwawſzy ich do śiebie/ á wypy=
tawſzy ſię/ y dowiedźiawſzy/ iż ná kſztałt Ceremoniy kośćielnych/
obchodźił ſię Atánázyus z onymi chłopięty/ doſtátecżnym pytá=
niem y odpowiádániem: vrádźili to oni kśięża między ſobą/ tych
chłopiąt iuż nie chrzćić. Co nie dla tego przypominam/ áby mi ſię
ich tá nie mądra rádá podobáć miáłá/ ále dla tego: iż ſię ſtąd po=
kázuie/ iż onych cżáſow w Alexándryey dźieći nie chrzcżono. Z cżá
ſem wkradał/ y pomnażał ſię ten błąd między ludźmi/ bo ludźie
záwſze ſkłonnieyſzy do wymyſłow/ niż do prawdy. Piſze Theodo-

13:

retus lib. 4. cap. 18. Protogenes pulſus á Valente, cum Eulogio in exilium,

14:

Antinomem Tebaidis, puerorum paedagogiam exercere ibi, & ſcholas pu-

15:

blicè habere coepit. Forte vero, & coetu ſuo puer vnus in morbum incidit,

16:

ad quem accedens Protogenes, oratione morbum ab eo repulit, quod

17:

dum nouum, & plerisque miraculo ſimile viderctur, magnam Protogeni

18:

admirationem apud omnes conciliauit: Parentes enim pueros aegros, om-

19:

nes ad eum adduxerunt, atque orarunt, vt mortis eorum ſuccurreret: ne-

20:

gauit autem ille, pro liberatione eorum, Deum precaturum, niſi qui affe-

21:

cti eſſent, baptiſmum prius accepiſſent. Ita igitur factum est, & ad bapti-

22:

ſmum pueri adducti &c. Skąd ſię to pokázuie/ com powiedźiał/
iż zá cżáſem ten błąd między ludźmi ſię rozmnażał y vtwierdzał.
Gregorius Nazyanzenus, kthory był vcżeń Bázyliuſzá wielkiego/
trwożył ſobą/ y rádźił/ áby dźiećinny chrzeſt do kilku lat/ áżby nie
co mogły ná pytánie odpowiádáć (ácż y to nie k rzecży) odkłá=
dano. Cżemu wſzytkiemu kto ſię pilnie przypátrzy/ obácży/ iż o=
nych cżáſow/ nie śpieſzyli ſię ták gwałtownie/ y nieporządnie do
chrztu iáko dźiś Papieżnicy cżynią. Auguſtyn mym zdániem na=
pirwſzy był/ ktory śmiał ſię tego ważyć/ źle wyrozumiawſzy ſło=
wá páná Chriſtuſowe: Ieſli kto nie będźie odrodzon z duchá ś.
y z wody rć. potepiáć wſzytkie dźiatki nie chrzcżone/ ktore^o Au=
guſtyná Kátolicy náśláduiąc/ nie tylko ſię z dźiećmi do chrztu
śpieſzą/ ále y bábom náoſtátek chrzćić dopuſzcżáią. Lecż ieſli ſię
im chce Auguſtyná náśládowáć/ niewiem dla cżego ſię w dru=

giey z nim

---

strona: 149

prawdźiwey/ z burzeniem obłędliwey.

149.

giey z nim nie zgadzáią/ ponieważ tenże Auguſtyn/ źle też wyro=
zumiawſzy ſłowá Páná Chriſtuſowe/ v Iáná w 6. Ieſli nie bę=
dźiećie pożywáć ćiałá ſyná cżłowiecżego/ y pić krwie iego/ żywo=
tá mieć nie będźiećie rć. dźieciom ſkoro po Chrzćie Sákráment
wiecżerzey páńſkiey dáwáć roſkazał: á ieſliby ktore nie vżywáły:
tákże iáko y nie ochrzcżone potępiał. Papieżnicy/ widząc iż to nie
k rzecży/ nie cżynią tego. Ale kiedyby im Bog ocży otworzył/ o=
bacżyliby/ iż tákże do ponurzenia prawdźiwego/ iáko y do wie=
cżerzey páńſkiey/ wiáry y doświadcżenia potrzebá. Lecż iż tákie=
go przynaglęnia do chrztu oni przednieyſzy/ nie używáli: iuż ſię to
z przeſzłych dowodow/ y przykłádow pokazáło. Ale ktoby ieſzcże
ná tym nie przeſtawał/ niechay weyźrzy w vſtáwę pirwſze^o Lwá
Biſkupá Rzymſkiego/ ktory tylko dwá cżáſy/ dla chrztu/ w roku
to ieſt Wielkanoc/ y Swiątki náznácżył/ iáko liſt ie^o 80. świád
cży. Był też ſpor około ceremoniy chrztu/ y okázuie ſię/ iż nie po
kropienie tylko/ ktorego dźiś vżywáią: ále ponurzenie bywáło.
Co ſię ſtąd pokázuie/ co Iſidorus Hiſpalenſis, o Grzegorzu Wiel=
kim piſze/ ktory ſię o to fráſował/ iż ponurzenia zániechano: y ro
ſkazał ponurzáć ábo raz/ ábo trzykroć. Ieſli raz/ tedy ná pámiąt
kę iednego Boſtwá/ á ieſli trzy/ tedy ná pámiątkę trzech oſob
Troyce ś. rć. Niechayże tedy X. K.te^v/ co ſię nákrotce przypo
mináło/ przypátrzywſzy: nam zá złe nie ma/ ktorzy opuśćiwſzy/
ty nieporządne wymyſły ludzkie: vdáliſmy ſię do vſtáwy páná
Chriſtuſowey/ y do rządu Apoſtolſkiego. Dármo nas tedy No=
wochrzcżeńcámi názywa/ bo z łáſki Bożey/ my żádnego chrztu
Papieſkiego/ dźiećinnego nie wyznawámy/ y owſzem ſię go wy=
rzekamy: ná iednym prawdźiwym ponurzeniu przeſthawáiąc.
Lecż ſam X. K. niechay ſię dobrze ze ſwoią Kátoliką obráchu=
ie: á obacży bez pochyby/ iż oni ſą nowochrzcżeńcy/ ktorzy chrzeſt
ná chrzeſt wnoſzą/ ý wprowádzáią.
Ich bowiem ſtárſzy Biſkupowie Rzymſcy/ poſtánowili tho
przećiwko Cypryanowi/ kthory ſię im w tym ſprzećiwiał/ áby
Chrzeſt/ przez naywiętſze Heretyki odpráwowány/ ná imię oy=
cá/ y ſyná/ y duchá ś. ważny był/ ktoregoby Kátolicy/ nigdy
odnáwiáć nie mieli/ áni śmieli. Ty vſtáwy biſkupow Rzymſkich

t 3

potwir=

---

strona: 150

Cżwarta cżęść ma wyznánie wiáry

150.

potwierdźili niektore Koncylia/ y pokázáć ſię to może z piſm Au=
guſtynowych/ y z inſzych: iż ſię tego żadnym ſpoſobem cżynić nie
godźiło/ áby raz ochrzcżonego/ ná imię oycá/ y ſyná/ y duchá ś.
choćiaż przez naywiętſzego Heretyká/ znowu chrzćić miano. Tę
vſtáwę ſtárſzych ſwoich/ niewiem cżemu pánowie Rzymiánie/
zgwałćić/ y przeſtępić śmieli/ gdy ſię te^o ważą/ raz v Ruśi ochrz=
cżonych/ znowu chrzćić/ co iż cżynią przećiwko ſwoim vſtáwom/
y Kanonom ieſli im chcą we wſzytkim wierzyć/ tedy ſię muſzą
zá nowochrzcżeńce oſędźić: ktorzy chrzeſt ná chrzeſt wnoſzą.
X. K. máło ná tym máiąc/ iż wyznánie/ y nabożeńſtwo náſze/
ták iáko mu ſię vpodobáło vpſtrzył/ y zálećił: ále náoſtátek nas
w pocżet ludźi naygorſzych/ y iáwnie nie cnotliwych policżył. Pi=
ſząc o nas/ iákobyſmy pod płaſzcżykiem/ iákiegoś zmyślonego
nabożeńſtwá (ábo iáko on zowie) bezbożeńſtwá wſzytkie ſpro=
ſnośći potáiemnie wykonywáć mieli/ y przećiwko zwierzchno=
śći oborzenie wſzcżynáć. Náoſtátek ty ſłowá przydawa: co in=
nego proſzę/ tá ſektá ſtroi/ iedno z niebá BOgá/ z kośćiołá na=
mieſtniká iego/ z policyey krole/ przełożone: á z ſerc nákoniec lu=
dzkich/ wiárę/ boiaźń Bożą/ y ſámę wrodzoną przyſtoyność wy=
rzućiwſzy/ chce Lucyperá ſwego/ nád ty wſzytkie rzecży wyſádźić/
y naywyżſzemu BOgu przyrownáć rć. Tákie vſzcżypliwe/ ludźi
niewinnych ſpotwarzenie/ więcey X. K. niż nam záſzkodźić mo=
że: ktoremu trzebáby pámiętáć/ náżáłoſne vſkárżenie Dawidá ś.
ktorym ſię vſkárżał/ przed Bogiem/ ná przećiwko obmowcam/
y ſzácunkarzom ſwoim: Ięzyki ich/ węglem roſpalonym/ y brzy=
twą oſtrą názywáiąc: á co też tákowym tuſzy/ niechay ſobie X.
K. przecżyta. Iáko też Chriſtus pan groźi wſzytkim ktorzy nie=
winnie inſzych ſądzą/ y potępiáią wiedźieć może. Nam dosyć kil=
kiem ſłow niewinność náſzę oświadcżyć: páná Bogá ſię ſzcżyrze
boiemy/ przed kthorym choćia cżęſto z krewkośći vpadamy:
wſzákże niecnot żadnych nie płodźiemy: y owſzem od śiebie wy=
łącżamy ty/ dla tych grzechow/ ktorych v nich zgołá nie karzą/ o
chwałę ſię Bożą wedle możnośći ſtáramy/ y rádźibyſmy to wi=
dźieli/ áby go wſzytek świát prawdźiwie poznał/ y iego ſię bał/ y
vprzeymie chwalił.

Krolá

---

strona: 151

prawdźiwey/ z burzenim obłędliwey.

191.

Krolá páná ſwego w vcżćiwośći mamy/ y Pánu Bogu ſię
zań ſzcżyrze modlimy: to coſmy powinni/ nie tylko Krolowi/ ále
y vrzędnikom od nie^o poſtánowionym oddawamy (cżego nam
y ći poświadcżą/ między ktorymi mieſzkamy) pámiętamy bo=
wiem na náukę Apoſtolſką: Komu cżeść/ temu cżeść: komu po=
datek/ temu podatek rć.
Y ták z łáſki Bożey między ludźmi żywiemy/ nie tylko/ áby=
ſmy mieli komu/ do iákiey złośći/ y nierządu przycżyną/ y powo=
dem być: ále owſzem ſtrzeżemy ſię tego/ ábyſmy nikomu/ nay=
mnieyſzey przycżyny/ y zgorſzenia/ złymi ſpráwámi nie podáwáli:
tylko to nie náſzá winá/ gdy ſię świát ſpráwámi dobrymi/ onych
nie rozumieiąc/ áni vważáiąc gorſzy/ y obraża. Z Lucyperem (iá=
ko X. K. názywa) żadnego ſkłádu nie mamy/ áni go wywyżſza=
my: lecż mu ſię wedle możnośći náſzey ſprzećiwiamy/ y wiárą ſtá=
tecżną/ zá pomocą Bożą/ od śiebie odganiamy.
Niechcę złorzecżeńſtwá/ zá złorzecżeńſtwo oddawáć/ bo to
Chriſtyáńſkiemu cżłowiekowi nie przyſtoi: Rácżey tego życżę X.
K. y inſzym/ ktorzy nas podobno z niewiádomośći prześláduią:
áby im pan Bog odpuśćił/ y vpámiętánie dáć racżył Amen.

20:

W piątey cżęśći wylicża pewne znáki/

21:

po ktorych właſny Antychryſt/ po-

22:

znány być może.
5. Obiecałem ná oſtátku piſánia tego/ znáki okázáć/ z kto=
rychby Antychryſtá poznáć/ każdy/ y one^o ſię wyſtrzegáć mogł.
O cżym wiele ludźi zacnych/ y vcżonych/ przed tym oſtátecżnie
piſáli: ták iżby ſię mnie tym báwić nie potrzebá/ by mi był X. K.
oſobliwey do tego przycżyny nie dał/ ktory w ſwym piſániu/ Pa=
pieżá ſwego broni/ y winę z niego zyimuiąc/ ná náſze zborecżki
włożyć vśiłuie.
Pewienem tego z łáſki Bożey/ iż ktokolwiek zná páná Chri=
ſtuſá prawdźiwie: iż tenże zárázem zna y Antychriſtá/ ktorego
pan Bog/ tych cżáſow oſtátecżnych odkryć/ y obiáwić racżył: y

duchem

---

strona: 152

Piąta cżęść zámyka w ſobie okazánie

192.

duchem vſt ſyná ſwego niſzcży: á w rychle dali Bog przyśćiem
ſwoim Pan Chriſtus go do końcá zgłádźi. Lecż ty przycżyny/
dla ktorych X. K. Papieżá ſwego vſpráwiedliwia/ vpátrowáć/
y rozſądzáć będźiemy.
Naypirwey tym ſwego Papieżá obronić chce/ iż iáko on po=
wiáda: Papież ſię nie wynośi/ ále choćiaż ieſt namieſtnikiem pá=
ná Chriſtuſowym przedśię vniża/ zowąc ſię ſługą ſług Bożych.
Pánu Chriſtuſowi ſię też nie ſprzećiwia/ ále owſzem go wyzna=
wa/ y o chwałę ſię iego záſtáwia rć. Cżuie to X. K. iż duch Bo=
ży/ opiſuiąc Antychryſtá/ thákiego wyſtáwia/ ktory BOgu/ y
Chriſtuſowi ſprzećiwiáć ſię miał/ nádeń ſię wynoſząc/ wierne
chwalce/ y ſługi iego morduiąc y prześláduiąc: dla tego zábiega
temu w cżás X. K. áby w tym Papieżá ochronić mogł: przypo=
mináiąc/ iáko ſię on rzkomo vniża/ zowąc ſię ſługą ſług Bożych:
y Chriſtuſá ſię też nie przy/ gdy go pánem wyznawa/ y o chwałę
ſię iego záſtáwia. Lecż to było X. K. trzebá pámiętáć/ iż duch
Boży nie tákiego Antychryſtá opiſuie/ ktoryby ſię iáwnie BO=
gu/ y Chriſtuſowi ſprzećiwiáć miał: ále iż to miał cżynić chytrze/
y ná zdrádźie/ y miał przyść ze wſzelákim omamięniem nieſprá=
wiedliwośći/ iáko Páweł ś. przypomina: Ian też ś. w Ziáwie=
niu/ beſtią wtorą opiſuie/ ktora miáłá mieć roſzki Báránkowe: á
mowić iáko Smok. Nie trzebá tedy ná zwierzchnią poſtawkę/
y zmyſlone tytuły pátrzáć/ ále w rzecż w ſámę pilnie wględáć/ y
onę vważáć: przyzwoita to bowiem fáłſzywym Prorokom w o=
dźieniu owcżym przychodźić/ á we wnątrz Wilkámi być rć. Hilá
ryus właſnie Antychryſtá opiſuie/ piſząc ad Auxentium: Anty-

27:

chriſtus ſub ſpecie Euangelicae praedicationis, Chriſto contrarius erit, vt

28:

Dominus Chriſtus denegetur, cum praedicari creditur &c. Właſny
ſpoſob Antychryſtá wymálował/ ktory pod pokrywką nabożeń=
ſtwá/ Bogá/ y Chriſtuſá lżyć/ y iego ſię przeć miał. Kto ſię Pa=
pieżom Rzymſkim nabożeńſtwu/ y obyczáiom ich przypátrowáć
vmie/ ſnádnie obacży/ iáko ſię Bogu ſprzećiwiáią/ y nádeń ſię wy
noſzą. Izaż ſię ten nád Bogá nie wynośi/ kthory ſłowo iego ś.
zárzućiwſzy/ wymyſły/ y vſtáwy ſwoie/ wyſtáwia/ y zálecá? Co
wſzythko/ Papież cżyni/ gdy piſmo ś. w podeyźrzenie przywo=

dźi/ á

---

strona: 153

Antychryſtá/ z pewnych znákow.

153.

dźi/ á vſtáwy kośćielne forytuie. Ktemu izaż nie Bog tylko ſam
ieſt/ ktory może obżywić/ y vmorzyć: á tey mocy zupełnie/ tylko
ſynowi ſwemu Panu Iezuſowi vżycżył/ ktory też ma klucż do ży=
wotá/ y do śmierći. Lecż Papieżowie Rzymſcy/ ważyli ſię tego/
mimo ſłowo Boże/ y porządek w nim opiſány/ ludźi/ iednych o
zbáwieniu vpewniáć/ y do niebá rzkomo wprowádzáć: á drugich
do Piekłá wtrącáć. Cżego iáſni świádectwo káżdy mieć może/
z ich rozlicżnych odpuſtow/ ktorych oni/ wedle dumy ſwey ná=
wymyśláli: Tákże z liſtow/ y przywileiow oſobnych/ kthorymi
grzechy zá pieniądze rozwięzowáli/ y náoſtátek/ ná przyſzły cżás
złośći nieiákich miánowićie pełnić/ y wykonywáć dozwaláli. O
cżym wſzytkim wątpić nie trzebá/ bo tákich liſtow/ w domách
ludzkich pełno było/ y dźiś podobno ználeśćby ſię mogły. Y nie
inſzego Luterá naprzod nie pobudźiło/ iedno/ iż tákiey niezbo=
znośći Papieżá Rzymſkie^o wytrwáć nie mogł: widząc iáko ſwo=
ie kramy rozſyłał/ y wykłádał/ po Niemieckiey źiemi/ indulty
ſwoie przedawáiąc/ á ludźi ubogich zdradzáiąc/ y oſzukawáiąc.
Lecż tákowey niewſtydliwey śmiáłośći/ znáczny przykład káżdy
wziąć może/ z poſtępku Klemenſá ſzoſtego/ ktory przed dwiemá
ſty lat/ miłośćiwe láto Papieſkie/ od ſetnego/ ná pięćdźieśiąty
rok przemknął: y chcąc ludźi do Rzymu przywabić/ Bułły ták o=
we po świećie rozeſłał/ w ktorych to obiecował/ y twierdźił/ iż
ktobykolwiek ná tym Pątnictwie vmárł/ do niebá proſto prze=
nieśion być miał/ y ważył ſię w tych nádętych Bułłách/ nie wſty=
dliwie bluźnić: Aniołom roſkázuiąc: áby duſzę tákowego káżde=
go bez omieſzkánia/ do niebá przenieśli. Dozwolił też ſwoim pą=
tnikom/ áby káżdy z nich/ obrawſzy ſobie duſz trzy ábo cżtery/ z
Cżyścá wybáwić mogli. Aż naoſtátek ſámiż Kátolicy/ tego blu=
źnierſtwá śćierpieć nie mogli: ſzkołá bowiem Páryſka/ y vſtnie/
y piſmem to zgániłá. Iáką też moc ſobie Papieżowie / ná źiemi
przywłaſzcżáli/ iáwne rzecży ſą/ gdy miecżá duchownego/ y świec
kiego vżywáć chćieli: Co ſię znácżnie w 8. Bonifácyuśie poka=
záło/ ktory ná ſwym Iubileuſzu/ y klucż/ y miecż w ręku dźierżał
mowiąc: ecce duo gladij. O tymże piſze niektory Hiſtoryk Stephani

35:

Aufrencij. Bonifácius 8. licet in his, quae ad curiam pertinent, fuerit exer-

v	citatiſsimus

---

strona: 154

Piąta cżęść zámyka w ſobie okazánie

154.

citatiſsimus, in tantam tamen, arrogantiam, ſeipſum erexit, vt totius ſe

2:

mundi dominum diceret, tam in temporalibus, quàm in ſpiritualibus. Vnde

3:

inimicitias contraxit, cum Philippo pulchro rege Franciae, propter quas,

4:

regnum Franciae ſubiecit Alberto Imperatori, ſicut et alia regna, ſed nihil

5:

profecit &c. Tenże Bonifacyus do Krolá Fráńcuſkie^o ták hár=
dźie piſał: Scire te volumus, quod in ſpiritualibus & temporalibus, no-

7:

bis ſubes &c. Ktoremu záśię Krol Francuſki w ty ſłowá odpi=
ſał: Sciat tua maxima fatuitas, nos in temporalibus, alicui non ſubeſſe etc.
Widźiſz pychę Antychriſtowſką/ ktory/ y Bogu ſię rownáć/ y
Krole zniewolić y kroleſtwá przenośić chćiał: iákoż zá dopuſzcże=
nim Bożym/ po cżęśći tego dokazał/ ále nie we wſzytkich/ gdyż
y onych cżáſow niektorzy Krolowie mądrzy/ tę ich zbytnią śmiá
łość hámowáli/ y zá błazeńſtwo pocżytáli.
Okázuie ſię theż nie ládá przykład Papieſkiey pychy/ z oney
ſpráwy 22. Ianá Papieżá/ ktorą przećiwko Ludwikowi Ceſárzo=
wi prowadźił/ gdźie ták hárdźie piſze/ ſwoię zwierzchność wyſtá=
wiáiąc: Decretū fiquidem est, vt cū Romani principes regem elegiſsent, id

18:

demum ratum eſse, ſi Pontifex vniuerſi Chriſtiani orbis, pater atque prin

19:

ceps autor fuerit &c. Optimè tum ſit, quando Pontifex maximus, vtram

20:

que dignitatem ſuo arbitrio moderatur, & Imperator religione ſacramenti

21:

ei qui terris praeſidendo, vice coelestis Imperatoris perfungitur, adictus

22:

est &c. Widźiſz iákie wſpinánie/ y iáko ſobie ten Papież moc Bo
żą przywłáſzcżał/ chcąc być ie^o námieſtnikiem/ y wſzytkim świá=
tem rządźić/ Krole y Ceſárze ſtánowić/ y pod ſwą mocą mieć.
Niechayże káżdy z tákowych ſpraw y poſtępkow vważa/ kto ſię
tu Bogu nieſpráwiedliwie rownáiąc/ moc ſobie iego przywła=
ſzcża/ y ktory miáſto poddáńſtwá/ y poſłuſzeńſtwá/ nád zwierz=
chnośćią świecką pánowáć/ y oną po ſwey woli władáć chce.
Nie od Chriſtuſá tego wźiął/ áni ſię od Piotrá náucżył: ále bez
wſzey wątpliwośći od one^o Smoku/ ktory zá ſkáránim Bożym
moc ſwoię beſtyey podał/ y pychy ſwoiey náucżył.
Było wiele ludźi zacnych y vcżonych onych cżáſow/ ktorzy
tę cżártowſką pychę w Papieżách Rzymſkich gánili/ y przećiw=
ko iey piſáli/ między ktorymi Oćiec Biernat thę przewrotność
znácżnie ſtrofuiąc/ ták piſze lib. 2. Vbi aliquando quiſpiam Apostolo-

rum

---

strona: 155

Antychriſtá z pewnych znákow.

155.

rum iudex ſederit hominum, aut diuiſor terminorum, aut distributor ter-

2:

rarum Stetiſse denique lego Apostolos iudicandos, ſediſse iudicātes non

3:

lego. Habent haec infima iudices ſuos Reges & Principes terrae, cur fines

4:

alienos inuaditis? Cur falcem vestram in meſsem alienam extenditis? Haec

5:

enim terrena ſubstantia, lites & cauſae Papam excaecarunt (nota) et eum

6:

tamen eleuaeurunt, quod humilitatis pristinae, & innocentiae primitiuae

7:

oblitus est. Lego in Regestro quod Antiochenus Patriarcha, benedixit be-

8:

ato Gregorio magno, & ipſe iucundiſsime, cum omni veneratione ſuſcepit

9:

illam: Nonne maioris est minori benedicere? Vtique. Hic ſanctus Papa, no

10:

luit ſe vocari Papam, nec Patriarcham, non primatem, ſeu Archiepiſcopum

11:

ſed Epiſcopum & ſeruum ſeruorum Dei ſe vocari voluit. Hec vero hoc fi-

12:

cté ſed veré, verbo ſcripto, et exemplo ostendit: Nunc verò hoc fictè fit,

13:

& ideo ſi verum ſcribere vellent, vtique ſcribere deberent, Dominus domi

14:

nantium &c. Niechayże ſię w tych ſłowiech Biernátá ſwoiego/
iáko we zwierćiedle obeyźrzą/ á nam zá złe nie máią/ ktorzy to
co y on wyznawamy/ y máiąc pewne dowody/ y znáki Papieże
Rzymſkie/ y z ich duchowniki (wyimuiąc tych/ ktorzy z nie wiá
domośći/ á páná Bogá ſię boiąc błądźili/ y błądzą) zá Anty=
chriſtá ſądźimy/ y vkázuiemy. Co też ſwoich cżáſow przed cżter=
má ſty lat/ tenże Biernat vpátrował/ ktory ná Pſalm 72. ták
piſze: Ministri Christi ſunt, & ſeruiunt Antichristo honorati incedunt,

22:

de bonis domini, cui honorem non deferunt. Inde quomodo quotidie vides,

23:

meretricius nitor, histrionicus eu habitus, regius apparatus: Inde aurum in fre-

24:

nis, in ſellis & calcaribus &c. Kto chce niechay cżyta co tám dáley
ſtoi/ á obacży/ iáko źrzetelnie ten Oćiec pychę/ y przewrotne oby
cżáie zmyſlonych duchownikow wymálował.
Piſáłá też nieiáka Brygidá przed dwiemá ſty lat/ y piſáne
ſwoie obiáwienim niebieſkim názwáłá/ w ktorym niecudnie Pa
pieżá wſpomina/ zowiąc go zábijácem duſz/ rozproſzyćielem o=
wiec Chriſtuſowych/ obrzydliwſzym niż żydźi/ okrutnieyſzym niż
Iudaſz/ nieſpráwiedliwſzym niż Piłat/ náoſtátek gorſzym niż ſzá=
tan: y groźi ſtolicy Papieſkiey/ ktora áż do przepáśći zepchnio=
ná być ma rć. Nie łáſkáwie ſię też ſtáwiłá przećiw Xiężey Rzym
ſkiey/ ktorych obycżáie ſproſne opiſuiąc/ wiecżne zginienie/ y vpa-
dek ich opowiádáłá. Niechayże X. K. ná nas ſię nie fráſuie/ iá=

v 2

kobyſmy

---

strona: 156

Piąta cżęść zámyka w ſobie okazánie

156.

iákobyſmy pirwſzymi byli/ ktorzy Papieżá ná ſtolicy Antychriſto
wey vpátruięmy. Było ich wiele przed námi ktorzy toż widźie=
li z ktorych tylko ty świádectwá przypominam/ ktorym Pa=
pieżnicy przygánić nie mogą. Bo Biernatá zá świętego wſzyſcy
máią/ Brygidę też Papież Rzymſki kánonizował: niechayże
chcąli/ ſwoim właſnym świádkom wierzą.
Y to też nie mnieyſzy znak pychy cżártowſkiey w Papieżach
Rzymſkich/ gdy ſię ze wſzelákiey kárnośći ludzkiey wyimuią/ nie
wyznawáiąc nád ſobą nie tylko żadney zwierzchnośći świeckiey
ále też y rozſądkom ſynodowym/ podlec niechcą/ trzymáiąc
ták o ſobie (cżego im ich pochlebcy poświadcżáią) iż oni Kon=
cyliámi władáć máią/ y nád one przełożonymy być: y Papieżowie
tylko wſzytkich ſędźić máią/ á onych żaden/ choćiaby naigorſzy=
mi byli/ y owſzem choćiaby tyśiące ludźi ná zátrácenie prowádźi
li. Izali tákowymi bluźnierſkimi/ y nádętymi ſłowy (ktorych ſię
w ſwoich dekretalech ku wiecżney háńbie nápiſáć nie wſtydáli)
nie okázuią iákimi ſą? Y cżego ſię od nich ſpodźiewáć? A dobrze
to Hieronym nápiſał/ iż Xiądz opuśćiwſzy pobożność/ gdy po=
cżnie niezboznośći/ y nieſpráwiedliwośći náśládowáć/ gorſzy
ieſt niż nayſrożſza/ y nayſprośnieyſza beſtya. Tenże piſze ad Nepo-

21:

tianum: Clericum ex inope diuitem, ex ignobili glorioſum factum, quaſi

22:

pestem quandam fuge &c. Lecż wſzytkę niezbożność/ y złość Papie
żow Rzymſkich/ pochlebcy ich zmyſloną świętobliwośćią ſtoli=
ce Rzymſkiey pokrywáią/ ták w kśięgách ſwoich piſząc: Papam

25:

etiamſi malus ſit, tamen ſuorum maiorum, ac illius ſacro ſanctae ſedis me-

26:

ritis ac dignitate ſubleuari: eam ſedem, vel accipere ſanctos, vel efficere

27:

&c. A w ten cżás to nápiſáli/ kiedy Symmachus Papież/ o ro=
zmáite złośći oſkárżony był/ do Krolá Teodoryká/ ktory ná ten
cżás we Włoſkiey źiemi pánował/ á Papież kędy mogł/ zbraniał
ſię krolewſkiego rozſądku/ ná ſynod ſię odżywáiąc: ktory ſynod
z pochlebcow iego zebrány niechćiał przećiwnikow Papieſkich/
z ſkargą przedśię przypuśćić/ áni ich ſłucháć mowiąc: Iż Papie
żá/ żáden inny/ oprocż Bogá ſámego/ ani ſędźić ma/ áni może. Y
tám záraz ty ſłowá/ ktorem po łaćinie przypomniał/ przydáne
ſą/ y na pámiątkę w ich kśięgách nápiſáne.

Proſzę

---

strona: 157

Antychriſtá/ z pewnych znákow.

157.

Proſzę cżłowiecże Chriſtyáńſki vważay/ y rozſądzay/ ieſli to
wedle [Bo]gá/ y z ſłowá iego ś. chćieć zmyśloną świątobliwo=
śćią/ [mieyſ]cá iákiego złość/ y nieſpráwiedliwość cżłowiecżą po=
kryć/ y ochędożyć? Gdyż nie mieyſce cżłowieká poświąca/ ále
cżłowiek świętym będąc mieyſce ochędożyć może. Lecż nie trze
bá ſię tym długo zábáwiáć/ gdyż káżdy boiący ſię Bogá/ ſnádnie
táką przewrotność poznáć/ y zgánić będźie mogł.
Ci też mili Papieżowie poſtánowili/ áby ich piſmá/ nád
wſzytkie inſze piſmá/ przednieyſze/ y poważnieyſze były/ o czym cży=
tay dekretá trzećiego Lwá Pápieżá Rzymſkiego.
Okazałem nákrotce/ iáko Papież chcąc ſię z Bogiem zro=
wnáć/ iemu ſię znácżnie ſprzećiwia. A co ſię tknie páná Chriſtu=
ſá/ temu on głownym nieprzyiáćielem ieſt (choćiaż to cżyni po=
kryćie) gdy święte vſtáwy pſuie/ ſłowo iego nicuie/ lżąc piſmo ś.
náukę Apoſtolſką odrzuca/ á ſwoie wymyſły ná tho mieyſce wy=
ſtáwia: k temu páná Chriſtuſá w cżłonkách iego prawdźiwych
prześláduie/ y morduie/ á ná to mieyſce ſwoie nabożne pochleb=
ce záleca/ vbogáca/ y forytuie. A iż tákie cżaſy miáły być Anty=
chryſtowe/ z dawná o tym zacny Doktor Laktancyus Proroko=
wał ták piſząc/ lib. 7. cap. 17. Iderit tempus, quo iustiti proicietur, &

21:

innocentia odio erit, quo mali bonos hostiliter praedabuntur: Confunden-

22:

tur omnia, & miſcebuntur, contra fas, contra iura naturae &c. Kto ma
ocży/ ſnádnie to wſzytko w Papieſtwie vpátrzy.
Aleby nic więcey nie było nád to/ iż ſobie Papież tytuły Pá=
ná Chriſtuſowe gwałtownie przywłaſzcża/ doſyć tym pokázuie/
iż on właſnym Antychryſtem ieſt. Bog oćiec dał ſynowi ſwemu
moc ná niebie/ y ná źiemi/ y znácżnie go Krolem wſzech krolow/
y Pánem wſzytkich Pánow wyſtáwił. A Papieżowie Rzymſcy
drapieżnym obycżáiem/ ná táką moc/ władzą/ y tytuły (iákoſmy
ſłyſzeli) zdobywáli ſię/ opiſuiąc ſię być pány/ y Kśiążęty wſzyt=
kiego świátá/ Ceſárzom/ y Krolom roſkázuiąc/ y onych z ſtoli=
ce ich ſpycháiąc/ á inſze ná to mieyſce wſadzáiąc.
Ma też pan Chriſtus ten tytuł w piſmie ś. iż on ſam ieſt nay
wyżſzym Páſterzem/ wſzytkich Páſterzow: A gdy ſobie Papież
Rzymſki ten tytuł nieſpráwiedliwie przypiſuie/ izáli nie on ieſt/

v 3

ktory

---

strona: 158

Piąta cżęść zámyka w ſobie okazánie

158.

ktory Chriſtuſowi ſię ſprzećiwiáiąc/ Antychryſtem ſię być poká=
zuie. Ale niechay go w tym tego przodkowie dwáy [Biſk]upowie
Rzymſcy oſądzą. Pelagius Biſkup Rzymſki/ ktory żył [w puł] ſzoſtá
ſtá lat po Pánu Chriſtuśie/ ták piſze: Ne quisquam vniuerſalis Epi-

5:

ſcopus nominetur: nullus Patriarcharum vniuerſalis vocabulo vnquam v-

6:

tatur: Quia ſi vnus Patriarcha vniuerſalis dicitur, Patriarcharum nomen

7:

caeteris derogatur, ſed abſit à fidelibus, hoc ſibi velle cuēpiam accipere, vn-

8:

de honorem fratrum ſuorum imminuere ex quantulacunque parte videa-

9:

tur &c. A grzegorz wielki w liśćie do Ceſárzá Maurycyuſá ták
piſze: Ego vero fidenter dico, quod quisquis ſe vniuerſalem ſacerdotem vo-

11:

cat, vel vocari deſiderat in elatione ſua, Antichristum praecurrit, quia ſu-

12:

perbiendo ſe caeteris praeponit &c. Niewiem ieſli ſię temu dekreto=
wi/ ktory Biſkup Rzymſki/ przećiwko pyſznym Papieżom Rzym=
ſkim wydał X. K. ſprzećiwiáć będźie śmiał.
Ktoby ſię vmiał przypátrzyć beſtyey wtorey/ od Ianá opiſá
ney/ ktorą miáłá plagę śmiertelną pirwſzey beſtyey vlecżyć/ y o=
braz iey wyſtáwić z mocą/ y przez cudá kłamliwe/ ſnádnie wy=
rozumieć może/ o kim duch BOży Prorokował. Abowiem pir=
wſza beſtya v Ianá/ nic innego nie znácżyłá/ iedno ſtolicę onych
Ceſárzow Rzymſkich Pogáńſkich/ ktora wźięłá śmiertelną rá=
nę pocżęśći kiedy Ceſarz Konſtántynus zoſtawſzy Chriſtyáni=
nem/ przenioſł Ceſárſką ſtolicę do Konſtántynopolá: A ieſzcże
znácżniey/ kiedy GOttowie/ y Longobárdowie/ opánowáli
Włoſką źiemię/ y Rzym ſpálili/ zá ktorych cżáſow Rzymſkie páń=
ſtwo y powágá wiotſzáłá. Ale w tych cżáśiech chytrze ſię zdo=
bywał Antychryſt/ ná zwierzchność pogáńſką/ ktory potym tą
wtorą beſtyą okázáć ſię miał: y nie mogł Antychryſt vrość/ áżby
byłá pirwey ſtolicá w Rzymie pirwſzych Ceſárzow Pogáńſkich
zniſzcżáłá/ wedle Proroctwá Páwłá ś. tylko ten/ ktory teraz zá=
trzymawa/ zátrzymáwáć będźie/ áż odięt będźie z pośrzodku rć.
Ktore ſłowá Ambroży wykłádáiąc/ ták piſze: Priusquam Anti-

-1:

christus venerit, Romanum regnum debilitabitur, Antichristus veró

33:

Romanis ſub ſuo nomine libertatem restituet &c. Co się wſzytko w Pa=
pieżách ſpełniło/ ći bowiem Rzymſkie imię oſławili/ y poważne
vcżynili/ á práwie obraz pierwſzey beſtyey/ onych hárdych/ y okru

tnych

---

strona: Wr159

Antychriſtá/ z pewnych znákow.

159.

tnych/ Ceſárzow Rzymſkich ná ſobie pokazáli/ iáko bowiem zá
onych C[eſá]rzow Pogáńſkich w Rzymie/ ſproſne^o báłwochwál=
ſtwá/ [y obrz]ydłe^o nabożeńſtẃá pełno było/ ktore ſię y po innych
kroleſtwach rozchodźiło/ ták zá Papieżow Rzymſkich/ Rzym
będąc nápełniony báłwochwálſtwem/ y zabobony rozmáitymi/
wypuſzcża ſwoy iad/ na wſzytek świát. A khto ieſt świádom o=
nych ſtárych nałogow y zwycżáiow Rzymſkich/ obacży/ iáko ná
kſztałt/ onego Pogáńſkiego/ Rzymſkiego nabożeńſtwá/ máło
nie wſzytko Pápieſkie nabożeńſtwo vformowáne ieſt. Iáko oni
bowiem mieli wiele Bogow/ ktorych ſię nie godźiło chwalić/ ie=
ſliby ich Senat Rzymſki/ á oſobliwie Ceſárzowie nie zálećili: ták
że rownie Papieżowie/ rozmaitych B O G O W naświęćiwſzy/
ludźiom ku chwaleniu wyſtáwili/ zabobony też Papieſkie bárzo
podobne ſą/ onym pogáńſkim/ Rzymſkim. Były bowiem w Rzy
mie v Pogánow świece cżárowáne/ y wodá/ y inſze báłámutnie.
Ale oſobliwie ſwoię mſzą wyſtroili/ ná kſztałt pogáńſkie^o/ Rzym=
ſkiego nabożeńſtwá/ co dźiśieyſzych cżáſow/ vcżeni ludźie z Po=
etow Rzymſkich/ Pogáńſkich pokázuią. Ale w thym znácżniey
Pápieżowie obraz pirwſzey beſtyey wyſtáwiáią/ gdy oboię zwierz
chność/ y duchowną/ y świecką ſobie przywłaſzcżáią/ co ſię przed
tym/ w onych Ceſárzách Pogáńſkich pokázowáło/ ktorzy opá=
nowáwſzy rzecż poſpolitą Rzymſką/ wſzytkim władáli/ máiąc
tytuł zwierzchniego Monárchy świeckiego/ gdy ie Imperatores
názywano: także też y onego naywyżſzego Kśiędzá Pogáńſkie^o
ſobie tytuł przywłaſzcżyli/ názywáiąc ie Pontifices. Náwet y tribu-

26:

natum do śiebie przyćiągnęli/ wyſtáwiwſzy ſię ná naywyżſze miey=
ſce wſzytkim/ y wſzytkimi włádać/ y rządźić chćieli/ niechcąc ſię
nikomu z ſwoich ſpraw wylicżáć/ ále wſzythko chćieli po ſwey
woley mieć.
Izali źrzetelne^o obrázu/ tákiey hárdey/ y nieznośney zwierz
chnośći nie widźiemy w Papieżách Rzymſkich: ktorzy nie prze=
ſtawſzy ná tym/ iż nábożeńſtwem wedle ſwey myśli ſzáfuią/ y kie=
ruią/ ále też Ceſárzom/ y krolom/ y wſzytkim innym roſkázowáć
chcą. Nikomu z ſwoich ſpraw/ y poſtępkow/ niechcąc ſię ſprá=
wowáć/ ále wſzytkim zupełnie roſkázowáć vśiłuią. Y to też nie

bez

---

strona: 160

Piąta cżęść zámyka w ſobie okazánie

160.

bez oſobliwego dopuſzcżenia Bożego ſtáć ſię muśiáło/ iż iż Papież
Rzymſki/ imię onego ſtárego Rzymſkiego báłwoch[wál]ce ná ſo=
bie nośi/ gdy ſię ſummus Pontifex piſze.
Ná kſztałt też onych Ceſárzow Pogáńſkich/ Regiment ſwoy
nadworny Papieżowie odpráwuią/ bo iáko oni Ceſárzowie
Rzymſcy/ mieli około śiebie/ ſenat Rzymſki/ ktorego ſię w rze=
cżách potrzebnych dokłádáli/ ále przedśię wſzytko ták muśiało.
być/ iáko Ceſárzowie chćieli: Tákći y Papież ma około śiebie
Kárdynały/ ktore z krolmi/ y z Kśiążęty zrownał/ z ktorymi też
miewa ſwoie rády/ y namowy/ wſzákże wſzytko wedle woley Pa=
pieſkiey ſtáć ſię muśi.
Mieli też oni Ceſárzowie Pogáńſcy ſtároſty ſwoie/ ktore po
rozmáitych pańſtwach rozſyłáiąc/ przez nie świát rządźili: á ći
Stároſtowie/ nie nád wolą/ y roſkazánie Ceſárzow Rzymſkich
cżynić nie mogli. Ná kſztałt tego ma też Papież ſwoie Arcybi=
ſkupy/ y Biſkupy/ przez ktore ſwoię moc/ zacność/ y władzą ná
świećie rozſzyrzał: á ći wſzyſcy/ powinni ná iednego Papieżá
wzgląd mieć/ y do niego/ iáko do naywyżſzey głowy ſwey/ ze
wſzytkim ſię znośić.
Spiſowáli też oni Ceſárzowie Pogáńſcy rozmáite práwá/
ktore świátu ku chowaniu/ y przeſtrzegániu podawáli/ ktore ie=
ſzcże y po dźiś dźień trwáią/ cżego też Papieżowie nie omięſzkáli/
ſpiſuiąc ſwoie dekretá/ y rozmáite práwá ſtánowiąc/ ktore y do
tego cżaſu Ius Pontificium zową/ chcąc to wſzytkim zálećić/ y ná
wſzytkich ſwoie iárzmo włożyć. Był też ięzyk Láćińſki zá onych
Ceſárzow ſławny/ y poſtánowili to byli/ áby y obce narody tym
ięzykiem v ſądu rzecży ſwe odpráwowáli/ thoż ſię w Papieſtwie
znácżnie pokázuie/ gdy nie thylko ięzykiem Láćińſkim nabożeń=
ſtwo wſzelákie/ wſzyſcy narodowie Antychryſtowi podlegli od=
práwuią/ ále też y v ſądow bez nie^o nic nie vmieią. Iuż tedy tych
náſzych cżáſow/ odkrył nam pan Bog te dwie beſtye/ o ktorych
zdawná duch BOży Prorokowal: gdy widźiemy wtorą beſtyą
tak źrzetelnie ná wſzytkim obraz pierwſzy wyrażáiącą/ y oney ná
śláduiącą. A iáko oney pierwſzey beſtyey Ceſárzom Rzymſkim
muśiał ſię wſzytek świát kłániáć: ták też y tá wtora do tego/ o=

bywátele

---

strona: 161

Antychryſtá/ z pewnych znákow.

161.

bywátele źiemie przywiodłá przez ſwoie zmyślone cudá/ y kłam
liwe [znáki]/ áby ſię obrázowi pirwſzey beſtiey/ to ieſt ſtolicy Pa=
pieżow [Rz]ymſkich/ ktora ſtolicę Ceſárzow Pogáńſkich wyraża/
kłániáli/ y przed nią vpadáli. Y cżynią to nie tylko poſpolići lu=
dźie/ ále y Monárchowie świátá tego/ ſprośnie przed beſtyą
wtorą vpadáiąc/ y obrzydliwe nogi cáłuiąc/ cżego wżdam oná
pierwſza beſtya nie vżywáłá.
Pierwſza oná beſtya Ceſárzowie Rzymſcy/ prześládowáli/
y mordowáli prawdźiwe Chriſtyány: nie mniey Papieżowie
Rzymſcy krwią świętych Bożych opoieni ſą: co iż obiedwie be=
ſtye cżynić miáły/ Ian ś. zdawná prorokował. Są to tedy nieo=
mylne znáki/ ktore ſię tu tylko nákrotce przypomináły/ po kto=
rych mamy prawdźiwe^o Antychryſtá poznáć: ácż y to nie mniey=
ſzy/ gdyſmy tego z łáſki Bożey docżekáli/ iż iuż Chriſtus pan du=
chem vſt ſwoich pocżyna niſzcżyć ſyná tego zátrácenia/ y widźi=
my zá łáską Bożą/ iáko przez przepowiádánie Ewánieliey/ tá=
iemnice one nierządney mátki Bábilońſkiey odkryć/ y po wſzy=
tkim świećie obwołáć racżył. Y choćiaż ſię on dźiwnym i fortylá=
mi/ y mocą ná to zdobywa/ áby ſwoię powagę w cále záchowáć
mogł/ przedśię niſzcżeć muśi/ bo nie tylko/ iż ſię wiele ludźi iego
nabożeńſtwem/ iáko zarázą/ y trućizną iádowitą brzydzą/ ále
też oná iego moc/ y zwierzchność/ y powagá pierwſza wiotſzeie/
nie bárzo ſię iego mándatow y buł y ogniſtych gromow lękáią.
Mieſzek mu ſię też iuż bárzo ſkurcżyć muśi/ gdy iego indulty
nie płácą/ y one iármárki vſtáły/ kiedy pirwey kupcżył Byſkup=
ſtwy Arcybiſkupſtwy/ opáctwy/ one po ſwey woli przedawáiąc/
nie oglądáiąc ſię ná to/ choćia go Symmonem názywano.
Wolna iuż z łáſki Bożey/ od iego tárgow/ máło nie wſzytká
Niemiecka rzeſza/ wolne kroleſtwo Angelſkie/ Duńſkie/ Szkoc=
kie/ Szwieckie/ Fráncuſkie/ y Cżeſkie po więtſzey cżęśći: Y z ná=
ſzey Polſki mu ſię nie wiele doſtánie/ owo nákrotce/ kto dobrze
obráchuie/ ſkąd pirwey milliony licżył/ tám ſtąd teraz y kopy nie
weźmie.
A coż to innego ſpráwiło/ iedno przepowiádánie ſłowá Bo=
żego/ mocny to bowiem młot ſłowo Boże/ ktorym pan Bog tę

x

zmyśloną

---

strona: 162

Piąta cżęść zámyka w ſobie okazánie

162.

zmyśloną opokę Antychryſtá Rzymſkiego tłucże/ y kołáce: á iuż
nicże^o inſzego nie cżekamy/ iedno áby go Chriſtus pan [przyś]ćiem
ſwoim chwálebnym do końcá zágłádźił. Kto tedy od [Bo]gá śle=
potą duſzną pokarány nie ieſt/ może tych cżáſow o Antychryśćie
nie wętpić/ ácż (iáko duch Boży przepowiedał) wiele tákich
miáło być/ ktorzy vmiłowawſzy kłamſtwo/ prawdy przyiąć nie
mieli/ ktorych zginienie pewne/ y potępienie (wedle ſłow Páw=
łá ś.) ieſli ſię vpámiętáią ocżekawa.
Bierze potym X. K. ſłowá Ianá ś. zá ſobą: Kto przy/ iż
Chriſtus przyſzedł w ćiele/ ten ieſt Antichriſt rć. Y przećiwko
nam tymi ſłowy ſzturmować chce/ gdyż nam z łáſki Bożey nic
nie ſzkodzą: bo my z łáſki Bożey to wyznawamy/ iż Iezus Chri=
ſtus przyſzedł w ćiele: á ták to wiele waży/ iáko ſamże Ian ná in
ſzym mieyſcu wykłáda: Iákoby rzekł: Iezus cżłowiek ieſt Chri
ſtuſem/ to ieſt onym Meſſyaſzem. Jan ś. ty ſłowá náſádźił prze
ćiwko tym/ ktorzy cżłowieká onego/ od żydow wzgárdzonego/
y zámordowánego/ przeli być Chriſtuſem/ dla cże^o w liśćie ſwo=
im pierwſzym ták piſze: Kto wyzna Iezuſá być Chriſtuſem/ z Bo
gá ſię národźił. Nic innego tedy nie znácży w ćiele przyſzedł iá=
koby rzekł cżłowiek przyſzedł/ także w ćiele być/ cżłowiekiem być
rć. Coby ſię z wiela mieyſc piſmá ś. pokázáć mogło. Ale oſobli=
wie ony ſłowá tego vcżą ktore Páweł o ſobie piſze do Filippeń=
ſkich/ przypomináiąc/ iż w iego ćiele miał być vwielbion Chri=
ſtus/ to ieſt w ſámym cżłowieku Páwle ś. Wyznawamy tedy ra
dźi/ iż Iezus Chriſtus przyſzedł w ćiele/ wierzymy temu/ iż on
cżłowiek z duchá ś. pocżęty/ ieſt Chriſtuſem/ w ktorym zupeł=
ność Boſtwá przez poświęcenie mieſzka ćieleśnie.
A iż X. K. wywraca ty ſłowá/ przyſzedł w ćiáło/ tákowych
ſłow w prawdźiwym texćie piſmá ś. nie máſz, á kto śmie wywrá
cáć y przydáwáć niechay ſię boi. Acż ſię temu błędowi wydźiwo
wáć nie mogę/ gdy ſię ludźie ládá cże^o ważą mowić y piſáć. Bo
ieſli Iezus Chriſtus przyſzedł w ćiáło/ to ieſt (iáko oni chcą) wćie
lił ſię/ tedy zá tym iść muśi/ iż cżłowiek poświęcony Meſſyaſzem
iuż bedący znowu ſię wćielić muśiał/ gdyż to imię Iezus/ nic in
nego nie znácży/ iedno onego z Máryey pánny vrodzonego: A

Chriſtus

---

strona: 163

Antychriſtá/ z pewnych znákow.

163.

Chriſtus znácży pomázáńcá. Iezus tedy Chriſtus/ iákoby rzekł/
cżło[wiek] Meſſyaſz prawdźiwy przyſzedł w ćiáło/ to ieſt (wedle
nich) [...]elić ſię: toby wedle tey fántázyey/ y wywrotu tego/
cżłowiek on święty Meſſyaſz/ znowu ſię cżłowiekiem ſtáwáć mu
śiał. Tákoweć ſproſne mniemánia/ zá przydátki y wykręty ludz
kimi iść muſzą.
Co też piſze X. K. o rozwięzowániu Páná Chriſtuſá/ tych
ſłow w właſnym texćie nie máſz/ á choćiaby były/ namby nic zá=
ſzkodźić nie mogły/ ktorzy o Boſtwie páná Chriſtuſowym do=
brze rozumiemy/ y o ſpołecżnośći ſyná z oycem/ właſnie/ y przy=
ſtoynie wyznawamy. X. K. y z ſwoią Kátoliką tákichby ſię ſłow
bać potrzebá/ ktorzy ſklijwſzy dwie oſobie zmyſlone w iednę/ zá
śię te dwie oſobie znácżnie dźielą/ káżdey z nich oſobne ſkutki
przypiſuiąc/ o cżym ſię wyżſzey doſyć piſáło.
Vćieka ſię potym X. K. do oney dumy dawney niektorych/
ktorzy o Antychriśćie piſáli/ iż oſtátnich cżáſow/ obiáwiony/ y
w iedney oſobie być miał. A iż Papież Rzymſki ieſt od tyśiącá
lat y dáley/ wiáry powſzechney przeſtrzegáiąc: Nie Papież te=
dy ieſt Antychriſtem (iáko X. K. dowodźić chce) ále ći/ ktorzy
tych oſtátnich cżáſow/ odſtępuią od wiáry powſzechney/ ći ſą
gońcámi Antychriſtowymi.
Duch Boży opiſuiąc Antychriſtá/ nie iednę oſobę znácży/ á
le ſtolicę/ ábo páńſtwo niezbożnośći opiſuie: gdyż to poſpolita
w piſmie ś. pod imienim poiedynkowym/ cáłe páńſtwo/ ábo kro
leſtwo opiſowáć: iáko Dániel pod imięnim cżterech beſtiy cżtery
Monárchie okázował y opiſował. Piotr też ś. pod imienim ie=
dnego przećiwniká/ ktory około wiernych krąży/ wiele cżártow
opiſuie/ y znácży/ ktorzy ſię wiernym páńſkim ſprzećiwiáią.
Kto ſię też pilnie przypátrzy Ianowemu opiſániu beſtyey/
pirwſzey/ y wtorey/ obácży iż przez pirwszą nie iednego cżłowieká
rozumiał/ ále wſzytko ono páńſtwo Ceſárzow Rzymſkich po=
gáńſkich: tákże y przez wtorą beſtyą/ nie iednego cżłowieká/ á=
le ſtolicę nierządnice okázuie. Przez nierządnicę miáſto ono/ w
ktorym tá zwierzchność tey obrzydłey ſtolice/ wyrość/ y poká=
záć ſię miáła: z ktorą Krolowie źiemſcy wſzetecżenſtwo ducho=

x 2

wne

---

strona: 164

Piąta cżęść zamyka w ſobie okazánie

164.

wne płodźić mieli/ nápijáiąc ſię z kubká złotego/ obrzydliwośći
y plugáwośći tey nierządnice. Ktorymi ſłowy duch [Boży] Pa=
pieſką ſtolicę wymálował/ ktora záśiadſzy ná mieyſcu pirwſzey
ſtolice Pogánſkiey/ świát opánowáć miáłá: y krole źiemſkie/ o=
mamiwſzy ie napoiem brzytkim y plugáwym/ pohołdowáć miá=
łá rć. A ći Krolowie potym obacżywſzy ſię/ mieli ſię przećiwko
beſtyey oborzyć/ y mięſo iey źrzeć mieli/ co ſię tych náſzych cżáſow
pokazáło/ gdy wiele Krolow/ y Kśiążąt obacżywſzy ſię/ iuż wię=
cey przed tą ſtolicą nie vpadáią/ y do Rzy^v z obedyencyą nie po
ſyłáią/ ále oborzywſzy ſię ná beſtyą/ máiąc iuż táiemnice one Bá=
bilońſkie/ ktore ná cżele nierządnice nápiſáne były/ odkryte y wiá
dome/ nabożeńſtwem Antychryſtowym ſię brzydzą/ y ſáme^o An
tychryſtá trapią/ y niſzcżą/ odiąwſzy mu one dochody/ y bogác=
twá/ ktorymi ſię był roſtucżył y vkocháł: á ták viąwſzy mu obro
ku/ nic innego nie cżynią/ iedno mięſo iego niſzcżą/ áby ſchudną=
wſzy nie wierzgał. Y ſtąd ći naywiętſzą żáłość máią Antychryſtu
ſowi ſłudzy/ gdy widzą á ono ſtolicy Rzymſkiey zwykłego obro=
ku vbywa/ ktory oni przedtym z kroleſtw/ y z páńſtw rozmá=
itych/ przez práktyki/ y gwałt wyćiągáli/ y wyćiſkáli. Cżego kto
ſię chce lepiey dowiedźieć/ niechay cżyta grauaminae narodu Nie=
mieckiego/ ktore Ceſárzom niektorym ná piśmie podawáli/ á o=
ſobliwie Fryderykowi trzećiemu/ Máximilianowi ſynowi iego/
y Kárłowi piątemu/ á obacży iáko niezlicżona ſummá z ſámey
źiemie Niemieckiey (nie wſpomináiąc inſzych páńſtw) do Rzy=
mu wynoſzoná byłá. To tedy wſzytko co ſię dźiś dźiać pocżyna/
duch Boży zdawná przez podobieńſtwá znácżył/ nie iednego
cżłowieká Antychryſtá opiſuiąc/ ále ſtolicę niezbożnośći/ ktora
iáko przez długi cżás budowáć y wyſtáwiáć ſię miáłá/ ták też po
woli niſzcżeć muśi.
Páweł ś. dawa znáć/ iż miáło przyść odſtąpienie od wiáry/
co ſie znácżnie pokazáło w kroleſtwie Antychryſtowym/ bo cho
ćia ſię ſzátan zdawná o to ſtárał/ áby ſzcżyrość prawdy Páná
Chryſtuſowey y náuki Apoſtolſkiey zfałſzowáć mogł/ y pocżęłá
ſię táiemnicá niepráwośći zá cżáſow Apoſtolſkich/ przez rozmá=
ite zwodźićiele wſzcżynáć/ iednák to potȳ doſtátecżnie przez ſto=

lice

---

strona: 165

Antychriſtá/ z pewnych znákow.

165.

licę Rzymſką wykonał/ odwiodſzy ludźi od ſzcżyrośći ſłowa Bo-
żego/ y [.....] ś. przywiodwſzy w podeyźrzenie do baśni/ plotek
y wy[..]łow ludzkich záwiodł/ záráźiwſzy ie báłwochwálſtwem
ſproſnym/ y obrzydłymi zabobony nabożenſtwá fáłeſznego. Ale
ſię w tym ludźie przez długi cżás pocżuć nie mogli/ mniemáiąc
Papieżá być namieſtnikiem Páná Chryſtuſowym/ y potomkiem
Piotrowym: będąc zmamieni przez pokryctwo/ y przez znáki/
y cudá fałeſzne (ktore Antychryſt cżynić miał/ á w Papieſtwie
ſię ich nie przą/ y owſzem ſię z nich przechwaláią) Papieżá zá Bo
gá chwalili/ y przed nim ná twarz ſwą vpadáli. A nie dármo
duch Boży przez Ianá dawał znáć/ iż nierządnicá miáłá mieć ná
cżele nápiſáne imię táiemnice/ długo ſię bowiem zdrádá Anty=
chryſtowſka táiłá/ á choćiaż po wſzytek cżás wzbudzał pan Bog
niektore/ ktorzy wołáli ná Papieże Rzymſkie/ niezbożność y fałſz
ich okázuiąc/ przedśię ludźie pocżuć ſię nie mogli/ bo też nie wol
no było prawdy mowić/ y wierzyć iey/ poki cżás od Bogá názná
cżony nie przyſzedł/ á poki Pan Bog nie pocżął ſię z beſtyą rozſę=
dzáć/ o cżym z dawná Dániel prorokował.
Ale gdy cżás od BOgá náznáczony przyſzedł/ iuż teraz lu=
dźiom pan Bog ocży otworzył (choćiaż ich wiele w dobrowol=
ney ślepoćie zoſtawa/ co też y cżynić mieli) áby przeyźrzawſzy/ tá
iemnice Bábilońſkie poználi/ y onymi ſię brzydźili. Y cżynią to
z łáſki Bożey/ nie tylko proſtacżkowie/ ále y niektorzy zacni Pá=
nowie/ ná głos duchá Chriſtuſowego wzbudzeni będąc/ ktorym
Chriſtus Pan bije Antychryſtá. A zgładźi dali BOg w krotce
przyśćiem ſwoim chwálebnym.
Niechay ſtąd Papieżnicy nie tryumfuią/ iż ich Páńſtwo/ y
władza/ zárázem zá przepowiádániem Ewánieliey nie vſtáłá: á
niechay tego nie bierzą zá obronę ſwemu fáłeſzne^v nabożeńſtwu/
ále ſię rácżey lękáią y zdrygáią/ przypátruiąc co ſię z nimi dźieie.
Bo iáko nie zarázem Antychryſt vroſł/ y gory wźiął/ ták też znie=
nacká niſzcżeć ma/ y áż w przyśćie páńſkie do końcá zniſzcżony/ y
zgłádzony być muśi/ á więcey Pápieſtwá zá ſześćdźieśiąt lat od
Lutrá vpádło/ niż go zá 600. zbudowano. Tuſzą oni ſobie/ iż
Papieſtwo do ſądne^o dniá vſtáć nie ma/ cże^o y ia nie przę/ bo ták

x 3

duch

---

strona: 166

Piąta cżęść zámyka w ſobie okazánie

166.

duch Boży oznaymił. Ale oni przedśię znagła niſzcżeią/ y co rok
to im powagi y doſtátku vbywa/ y rownie ſię z nimi [dźieie] iáko z
cżłowiekiem ſuchoty ćierpiącym/ ktory choćiaż ſię nie [borak] trze=
źwi/ y dobrze ſobie tuſzy/ przedśię co dźień/ to mu zdrowia/ y ciá=
łá vbywá: Tákći y Papieſtwo pan Bog z lekká ſuſzy/ y niſzcży: á
náoſtátek náznáczył cżás/ kiedy do końcá kubek popędliwośći
ná nie wyleie/ y do gruntu zátráći. Pánie Boże day tym wſzyt=
kim/ ktoreś przeyźrzał/ w cżás vznánie/ y vpámiętánie Amen.
Piſze potym X. K. ty ſłowá: Dániel Prorok opiſuie Anty=
chryſtá być Krolem twarzy niewſtydliwey: otoż Papież zwierz=
chność świecką przyznawa Ceſárzom y Krolom/ y innym przeło
żonym/ ſam im błogoſłáwieńſtwo ná ty ſtany dawa. Lecż no=
wochrzcżeńcy/ gdźie y iáko mogą/ wybijaią ſię z tey zwierzchno=
śći/ ſámi ią do zborku ſwego/ by też y ná piędźi we trzćinie gdźie
śiedźiał przywięzuią rć. Ieſli X. K. ták o ſobie rozumie/ iż coby=
kolwiek powiedźiał/ powinni mu wſzyſcy wierzyć bez wſzelákie^o
doświadcżenia/ y okazánia rzecży: tedy może ták beſpiecżnie o
nas mowić/ y piſáć/ co mu ſię podoba. Lecż iż ludźie bácżni/ nie
zárázem wſzythkiemu wierzyć máią/ ále ſię rzecży każdey ſtáte=
cżnie/ y porządnie/ wywiádowáć powinni: trzebá ſię tedy było
X. K. ieſli ſię páná Bogá nie bał/ gdy ludźi niewinnych potwa=
rzáć śmiał/ tedy ſię wżdy było ludźi wſtydáć/ kchorzy mnodzy/
świádomi ſą/ náſzego vcżćiwego/ y ſkromne^o záchowánia. Nie=
wiem ſkąd to X. K. o nas wie/ ábyſmy ták niewſtydliwi/ y zu=
chwáli byli/ żebyſmy z zwierzchnośći ſię wybijáć/ y ſobie ią w zbo=
recżkách náſzych przywłaſzcżáć mieli. Gdybyſmy tácy byli/ cżego
pánie Boże vchoway/ izaliby ſię nam to zwiozło? Izaliby zwierz
chność nas o to ſłuſznie káráć nie mogłá? Ale z łáſki Bożey ták
ſkromnie między ludźmi w boiáźni Bożey żywiemy/ iż áni zwierz=
chność/ áni kto inſzy ná nas ſłuſzney przycżyny mieć nie może.
Ieſli to X. K. boli/ iż w náſzych zborecżkách/ nápominamy
ſię ku pobożnośći/ świątobliwośći/ ſpráwiedliwośći/ ćichośći/
ſkromnośći/ trzeźwośći/ y miłośći Chriſtyáńſkiey/ nie miałby ſię
o co fráſowáć/ ále ieſli ſię páná Bogá boi/ miałby go z te^o chwa
lić/ iż on ludźiom niektorym dáie prawdźiwe vznánie/ áby nie ſło
wki tylko/ ále rzecżą pobożność pokázowali.

---

strona: 167

Antychryſtá/ z pewnych znákow.

167.

A co X. K. ſwoie Papieże vſpráwiedliwia/ przypiſuiąc im
to/ iż on[i] zwierzchność Ceſárzom/ y krolom przyznawáią: przed
tymi to X. K. powiedáć może/ ktorzy rzecży nieświádomi/ y kto
rzy Hiſtoriy nigdy nie cżytáli. Ale kto poyźrzy w one ſpráwy
przeſzłe Papieżow Rzymſkich/ obacży/ poki z ſto mocy mieli/ iáko
znácżnie/ y gwałtownie/ Monárchy świeckie z mieyſc ſpycháli/
to ſobie przywłaſzcżáiąc/ y do śiebie vpornie przywięzuiąc/ co
zwierzchnośći świeckiey należáło. O cżȳ piſáło ſię wyżſzey nieco/
gdy ſię pychá Bonifácyuſá ś. kthory obcy miecż ſobie przywła=
ſzcżał/ przypomináłá. Ale oſobliwie świadcży o Papieſkiey poko=
rze/ oná żałoſna Hiſtorya cżwartego Henryká Ceſárzá/ ktore^o
Papież Grzegorz 7. wyzuł z Ceſárſtwá/ y wygnánego prześlá=
dował. Cżego mu/ y Paſchalis wtory namieſtnik iego pomagał/
ktory Robertá Grafá Flándryiſkiego pobudźił/ áby nieboraká
do oſtátká dogániał/ podżegáiąc/ Grafá tego w ſwoiey Bulle
tymi ſłowy: Vbicunque poteris, Henricum & eius autores perfequaris:

17:

Nullum profecto gratius Deo ſacrificium offere poteris, quàm ſi eum impu-

18:

gnes. Hoc tibi & militibus tuis, in peccatorum remiſsionem, & Aposto-

19:

licae ſedis familiaritatem praecipimus, vt hiſce laboribus & triumphis, ad

20:

coelestem Ieruſalem Domino praestante peruenias. Y ktoż z ludźi pobo=
żnych zádrżeć/ y dźiwowáć ſię nie muśi/ vważáiąc tákie okrućień
ſtwo tych świętych oycow przećiwko właſnym Pánom ſwym/
y zwierzchnośći świeckiey/ od Bogá wyſtáwioney rć. Cżyniłli
ták Piotr/ abo Páweł? y ieſli tákiego co w náuce ſwoiey zoſtáwi
li/ niechay káżdy bogoboyny vważa/ y rozſądza.
Tákoweyże chęći y miłośći Papieſkiey/ doznał on zacny Ce=
ſarz Fryderyk pirwſzy/ kthorego Bárbáruzą zwano: tego Ale=
xánder Papież ſtrapił/ y do tego przymuśił/ iż przed nim vpáść
muśiał: á on leżącego nogámi deptał/ ty ſłowá z Pſálmu przy=
wodząc: po Zmyi y Bázyliſzku deptáć będźież/ y podepceſz Lwá
y Smoku. Tákći ſię mili Oycowie przećiwko pierworodnym
ſynom ſwym záchowáli/ y táką vcżćiwość Ceſárzom/ nogámi ie
depcąc/ Smokámi/ y Bázyliſzkámi ich názywáiąc/ wyrządzáli.
Przypomináią niektorzy Hiſtorycy/ iż oto naypirwey ten Papież
przećiwko Fryderykowi ſię zwaśnił/ gdy wśiádáiącemu Papie=

żowi

---

strona: 168

Piąta cżęść zamyka w ſobie okazánie

168.

żowi ná koń/ nie lewe/ ále práwe ſtrzemię dźierżał: otoż maż
pokorę Papieſką.
Doznał też ich miłośći Fryderyk wtory Ceſarz/ ktory cho=
ćiaż Papieżom wiele folgował/ y ná roſkazánie ich woynę z Sá=
ráceny wiodł/ y Ieruzálem od nich wyſwobodźił/ przedśię tym
Papieżow nie vbłágał/ ktorzy widząc páná mądre^o/ y cżuynego
á ktemu cżęśćiey we Włoſzech/ niż w Niemcách mięſzkáiące=
go/ rádźiby go byli práktykámi ſwymi z Ceſárſkiey ſtolice de=
grádowáli/ y ſtáráło ſię o to kilká Papieżow ieden po drugim/
klątwy/ y buły przećiwko niemu rozſyłáiąc/ lecż iż znácżna by=
łá ſpráwiedliwość/ y niewinność Ceſárzá tego/ dla cże^o nie ſpo=
ro było Papieżom Rzymſkim ſwey woley/ y dumy nád nim doka
záć. Słowá ſą pámięći godne z liſtu Fryderyká te^o wyięte/ kto=
ry do Kśiążat/ á oſobliwie do Krolá Cżeſkiego piſał: Iampridem

15:

hij, qui Babyloniae, hoc est Romae, templo Dei incubant diuinitatem affe-

16:

ctant, & astutè id diſsimulant &c. Vbi ſemel Romanus ſacerdos gladi

17:

um nactus eduxerit, neminem licentiae eius, atque furori finem, aut modum

18:

statuer e auſurum. Neque illum ceſsaturum, donec omnes iuxta bonos &

19:

malos, in ſeruitutem redigat, at nos tandem ſero euentu rerum, malisq́ue

20:

nostris edocti ſapere cogamur &c. Widźimy co ten cnotliwy Ceſarz
o Papieżach trzymał/ y iáko w Rzymie Bábilon vpátrował/ y
właſnymi fárbámi Papieſkie tyráńſtwo wymálował/ ále niezli=
cżone przykłády opuſzcżáiąc/ káżdy ſobie ná pámięć przywieść
może nie dawnego Papieżá Iuliuſzá ſpráwy/ ktory woyny mię=
dzy ludzmi wſzcżynáiąc/ ſam z drugimi mężnie woiował. Zá ná=
ſzych też cżáſow Káráfá Papież/ izali nie znacżney burdy z Fili=
pem Krolem Hiſpáńſkim wiodł/ y woyny wſzcżynał.
Niechay tedy X. K. pilniey ty rzecży vważa/ á obacży iż pro
roctwo Dánielowe/ nie ná nas/ ále ná iego Papieże ſię śćiąga. A
oſobliwie o rogu máłym/ ktory wyrozwſzy miedzy dźieśiąćią ro=
gow beſtyey cżwartey/ miał zniżyć trzech Krolow/ y miał mo=
wić z ſtrony naywyżſzego/ y miał zniſzcżyć święte wyſokie/ y cżáſy
przemieniáć/ y zakon/ y mieli być podáni święći do ręku iego/ áż
do cżáſu/ y do cżáſow/ y do puł cżáſu. Kto duchá Bożego máiąc
á przypátruiąc ſię hiſtoryam/ w tę rzecż Dánielowę względáć

będźie

---

strona: 169

Antychriſtá/ z pewnych znákow.

169.

będźie/ ſnádnie obacży/ iż to o Papieżach piſał/ ktorzy málucżki=
mi z przodku będąc/ znienacżká w pośrzodku páńſtwá Rzym=
ſkiego wyraſtáć pocżęli/ á potym Papież gorę biorąc/ trzech Kro
low poniżył.
Napirwſzego Krolá Longobárdiyſkiego Deſideryuſzá/
ktory we Włoſkiey źiemi ſzyrokie páńſtwá miał/ przećiwko kto-
remu/ pobudźiwſzy Krole Fráncuſkie/ Pipinuſá/ y potym ſyná
iego Kárłá wielkiego z kroleſtwá/ y z páńſtwá wyzui/ y ſobie
one páńſtwá zá dozwoleniem Krolow Fráncuſkich przywła=
ſzcżył/ y po dźiś dźień Papieżowie to wſzytko dźierżą/ y ná tych
mieyſcách roſkázuią. Iuż ták iedne^o Krolá poniżywſzy/ poſtárał
ſię potym o drugie^o/ gdy Ceſárzá Konſtántynopolitáńſkiego/
ktory ſię Ceſárzem Rzymſkim piſał/ y we Włoſkiey źiemi ſwoie
ſtároſty miewał/ z iego władzy/ y zwierzchnośći wyſzrobował.
A ná mieyſce iego Ceſárzá drugiego ná zachod ſłońcá ſobie przy
chylnego obrał/ y obwołał: á ták Ceſárſką ſtolicę ná dwoię roz=
dźielił. Poniżywſzy ták iuż dwu Krolow/ Longobárdiyſkie^o Kro
lá y Ceſárzá Konſtántynopolitáńſkiego/ ſzło mu ieſzcże o trzećie
go/ to ieſt o tego ktorego ſobie ná zachod ſłońcá Ceſárzem v=
tworzył/ przed ktorym nie mogł beſpiecżnie y ſwobodnie ſkrzy=
deł ſwoich rozpierzyć. Kárzeł bowiem wielki/ pirwſzy Ceſarz ná
zachod ſłońcá/ od Papieżá obrány: był pan mądry y możny/ kto=
ry choćiaż wiele rzecży Papieżom pozwalał/ przedśię ſobie nád
nimi zwierzchność/ y iurisdycyą záchował/ y on ná ſtolicy ich
Papieże potwierdzał/ tegoż potym przez nie máły cżás/ potom=
kowie iego (iákoſmy we wtorey cżęśći piſánia tego ſłyſzeli) vży=
wáli.
Aż potym do tego przyſzło/ iż ten rożek máły wyroſł/ y zupeł
nie vroſł: co ſię náznácżniey pokazáło/ gdy Ceſárze Niemieckie
omamiwſzy pohołdował. Henryká cżwartego wygnawſzy/ Hen
ryká piątego ſyná iego do tego przyćiſnął: iż iurisdicyey ktorą
Ceſárzowie nád Papieżmi miewáli/ vſthępić muśiał/ y oney ſię
imięnim ſwym/ y imięnim potomkow ſwych wyrzec ná wiecżne
cżáſy muśiał. A co pirwey Ceſárzowie Papieżá ná ſtolicy ie^o po
twierdzáli/ to ſię opak ſtáć muśiáło/ gdy nie tylko/ iż ſię Papie=

y

żowie

---

strona: 170

Piąta cżęść zámyka w ſobie okazánie

170.

żowie Ceſárzom z tego wybili/ ále też y to gwałtem otrzymáli/
y ſobie vprzywileiowáli/ áby ná potym żáden być nie mogł Ce=
ſárzem/ ktoregoby Papież Rzymſki nie potwierdźił. Co gdy ták
iuż wedle myśli otrzymał/ dopiro beſpiecżnie przewodźił/ nie tyl
ko w Rzymie/ y we Włoſzech ſwobodnie roſkázuiąc/ ále też má=
ło nie ná wſzytek zachod ſłońcá/ proporce ſwe roſpośćieráiąc.
To tedy ieſt mym zdánim właſne wyrozumienie ſłow Dánielo=
wych o máłym rogu/ ktory między rogámi cżwartey beſtyey wy=
rozſzy/ miał trzech Krolow poniżyć. Poki bowiem Krolowie
Longobárdiyſcy we Włoſzech roſkázowáli/ duſzno bárzo (iáko
Hiſtorye świádcżą) Papieżom Rzymſkim przed nimi bywáło.
Poki też Ceſárzowie Konſtántynopolitáńſcy ſtároſty ſwoie we
Włoſzech miewáli/ Papieżowie przed nimi roſkurcżyć ſię nie mo
gli. Ci ſtároſtowie bowiem/ mieſzkáiąc w mieśćie Włoſkim gło
wnym w Ráwánnie/ y w Rzymie roſkázowáć chćieli: y owſzem
ná ten cżás Arcybiſkup Ráweńſki nie wyznawał zwierzchnośći
Papieżá Rzymſkiego nád ſobą/ ále mu ſię rownáć chćiał. Poki
tedy ći dwá pánowie/ Krol Longobárdiyſki/ y Ceſárz Konſtán
tynopolitáńſki we włoſzech roſkázowáli/ nie mogł Papież vrość
áż tych dwu Krołow (iákoſmy ſłyſzeli) ſwymi práktykámi poni
żył: á o trzećiego ſię potym poſtárał/ kiedy Ceſárze Niemieckie
(iáko ſię powiedźiáło) pohołdował: á ták znácżnie proroctwo
Dánielowe w nim ſię wypełniło. A co dáley Dániel przydawa/
iż miał o nawyżſzym/ y o świętych rzecżách mowić/ pokryctwo
Antychryſtowe opiſuie/ ktory ſię miał zá przyiaćielá/ y ſługę Bo
żego popiſowáć: ále iż to ná zdrádźie cżynić miał/ ſamże Dániel
wykłáda/ gdy mu to przypiſuie/ iż miał święte Boże wyſokie ni
ſzcżyć y prześládowáć/ przez cżás/ cżáſy/ y puł cżáſu. Co ſię wſzyt
ko źrzetelnie w Papieżách Rzymſkich pokazáło/ ktorzy pod po=
krywką nabożeńſtwá zmyſlone^o/ prawdźiwe nabożniki/ y świę=
te páńſkie przeſládowáli y mordowáli.
Przycżyta mu y to Dániel/ iż miał y zakon/ y cżáſy przemie=
niáć: izali ſię tho nie doſyć znácżnie/ y ocżywiśćie w Kroleſtwie
Antychryſtowym pokázuie? Ktory zákon/ y vſtáwy Boże prze=
mienia/ przydawáiąc/ y vmnieyſzáiąc: á cżęſto Boże vſtáwy od=

rzucáiąc

---

strona: 171

Antychriſtá/ z pewnych znákow.

171.

rzucáiąc/ á ſwoie ná to mieyſce wyſtáwiáiąc. A co ſię tknie od=
miány cżáſu/ izali Papieżowie nie znácżnie tym władáią? Gdy
iedne cżaſy świętſze niż drugie poſtánawiáią/ y obwoływáią: ták=
że iednego cżáſu/ dopuſzcżáiąc vżywáć pokármow wſzelákich/ á
drugiego niektorych rzecży zákázuiąc. A náoſtátek świeże ná nie
lice/ gdy w thym roku dźieśięć dni/ ſwoią mocą/ y zwierzchno=
śćią vięli.
Káżdy tedy cżłowiek ſnádnie z tey fárby/ ktorą Dániel An=
tychryſtá wymálował/ ktoby nim był poznáć może. Lecż co náo=
ſtátek Dániel przydawa: iż będźie o nim ſąd/ y wygłádzon będźie
áż do końcá/ tego ſię niechay boią/ y lękáią/ wſzyſcy pochlepcy
ſtolice Rzymſkiey: ponieważ vſtá páńſkie to mowiły/ á inácżey
nie będźie. Ale nie tylko ſam Papież oſobą ſwą/ zwierzchnośći
świeckiey zdawna ſię ſprzećiwiał/ y onę lekce poważał/ y prześla
dował: ále też y duchownikom ſwoim do tego pomagał/ áby
wolnymi być mogli/ od wſzelákiego ſądu/ y kárania świeckiego:
o cżym ich dekretały/ y conſtytucye opiewáią. A oſobliwie Hi=
ſtorye świadcżą/ iáko wiele prac/ y kłopotu Krolowie/ y Kśią=
żętá rozmáite/ z ich mośćią Kśiężą vżywáć muśieli: ktorzy cho=
ćiaż w rádźie z Krolmi/ y z Kśiążęty záśiadáli/ przedśię niechćie
li Krolom przyśięgą obowiązáni być. Ale ſwemu tylko Papie=
żowi/ o ktore^o cżeść/ y pożytek/ powinni ſię przećiwko Krolom
pánom ſwym/ y Rzecżypoſpolitey záſtáwiáć: cżego znácżny przy=
kład mamy z Hiſtoryey Krolá Angielſkiego Henryká wtorego/
ktory długo burdę wiodł z Tomáſem Bekketem Arcybiſkupem
Kántauryeńſkim. Ten Arcybiſkup przyśiągwſzy Krolowi pánu
ſwemu/ wierność y poſłuſzeńſtwo/ y obiecuiąc bronić wedle mo=
żnośći ſwey Krolewſkiey ſławy/ żywotá: y pożytku przeſtrzegáć
Rzecżypoſpolitey: potymtego żáłował/ y káiał ſię tey przyſięgi/
máiąc ią zá niezbożną/ co gdy Krol Angielſki obacżył/ z Krole=
ſtwá go ſwego wygnał/ y Arcybiſkupſtwo odiął. On ſię potym
vćiekł do Papieżá/ á Papież go z tey przyśięgi rozwiązał/ y Kro=
lowi pod klątwą Arcybiſkupſtwo ie^v przywroćić roſkazał. Krol
boiąc ſię klątwy Papieſkiej (ktora ná ten cżás groźna była) v=
cżynić to muśiał: á ten Arcybiſkup wroćiwſzy ſię do domu/ nie=

y 2

ſpokoynie

---

strona: 172

Piąta cżęść zámyka w ſobie okazánie

172.

ſpokoynie ſię záchował/ dla cżego (iáko Hiſtorycy świádcżą)
Krol go zábić roſkazał/ á Papież go potym/ między ś. policżył.
Z tey iedney Hiſtoryey káżdy obácżyć może/ iáko ſię Práłaći
powſzechnego kośćiołá/ przećiwko zwierzchnośći ſwey/ od kto=
rey wielkie dobrodźieyſtwo biorą/ záchowuią/ y iáko tego co po=
winni nie oddawáią.
Wſzakże nie o wſzytkich tego rozumiem/ znáyduią ſię podo=
bno niektorzy/ ktorzy y oycżyznę ſwą miłuią/ y zwierzchnośći po=
winną vcżćiwość oddawáią/ cżego v nas w Polſzcże nie dawny
ſię przykład pokazał. gdy ná inſtygácyą kołá poſelſkiego/ ich
mość Práłaći/ ktorzy w rádźie záśiadáią/ muśieli Krolowi/ y
rzecżypoſpolitey przyśięgáć/ cżego przedtym nie cżynili: tám nie=
ktorzy z ochotą rádźi to vcżynili/ á drudzy áż z przymuſzenia.
Ieſt też to nie mnieyſzey znák rebellij/ gdy Kśięża nie prze=
ſtawáiąc ná práwie poſpolitym źiemſkim/ nowe práwo od Pa=
pieżow podáne/ ktore Ius Pontificium zową máią/ ktorym y ſámi
ſię ſądzą/ y inſzych kędy mogą/ do ſwego práwá przyćiſkáią. Od
ktorego ſądu ápellácya/ iuż nie do Krolá páná właſnego/ áni do
Sędźiow koronnych/ ále do obcego páná/ áż do Papieżá Rzym=
ſkiego ſię śćiąga. V ktorego práwá/ iáko ludźie vkrzywdzeni/ y
obćiążeni bywáli/ świádcżą y náſze cżáſy/ boſmy tego niektorzy
ná ſobie doświadcżyli/ y przeſzłe: á oſobliwie onych ſto ćiężarow/
od rzeſzy Niemieckiey/ Kárłowi piątemu w Norymberku ná ſey
mie/ roku 1522. przy Legáćie Papieſkim ofiárowáne. W kto=
rych między inſzymi krzywdámi/ nie mogli ſię ná ten duchowny
ſąd (iáko iy názywáią) wyſkárżyć/ nie mogąc ſie oſobliwie wy=
powiedźieć/ iákich práktyk y áńſzlakow pánowie duchowni/ v
tego ſwego práwá/ przećiwko nim vżywáli. Niechayże iuż káż=
dy ſpráwiedliwie rozſądźi/ kto do śiebie władzą zwierzchnośći
należącą przywięzuie/ myli/ ktorzy o tym nigdy nie myślemy/ áni
byſmy temu podołáć mogli? Cżyli Pápież/ ktory nikomu pod=
dánym być niechcąc/ wſzytkim pánowáć/ y roſkázowáć chce: y
ktory ſwoię Xiężą od iurisdycyey zwierzchnośći świeckiey wy=
ſwobodza. Y náoſtátek práwo oſobliwe wymyśliwſzy/ ku ſkáźie
wſzytkich inſzych praw wyſtáwił/ y kiedyby mogł/ radby wſzyt=

kich

---

strona: 173

Antychryſtá/ z pewnych znákow.

173.

kich to práwo zniewolił/ y onych podług niego ſądźił.
Co też nam X. K. śluby iákieś w łaźni nágo przypomina/
tym dawa znáć/ iż tákie plotki niewſtydliwe piſząc/ wſtydáć ſię
nieumie: Náco mu ia odpowiádáć niechcę/ niechay ſobie ty bay=
ki chowa/ y nimi ſię ćieſzy/ gdyż nicżego pewnieyſze^o nie ma/ cżym
by nam ocży ſłuſznie/ y ſpráwiedliwie zápluſnąć mogł.
Náoſtátek X. K. od mieyſcá árgumentuie/ piſząc/ iż Anty=
chryſt mieſzkánie ſwe/ miał záſádźić ná piaſku. A iż Papież nie ná
piaſku/ ále ná tłuſtey gorze mieſzkánie ſwoie ma: otoż nie Papież
Antychryſtem/ ále Rákowiánie/ ktorzy ná piaſku mieſzkáią rć.
X. K. w rzecży wielkiey/ y poważney śmiechem nárabia/ y
niewiem kędy to wycżytał/ áby Antychryſt ná piaſku ſwoie mie=
ſzkánie mieć miał. Znácżnie duch BOży przez Ianá vkázuie/ iż
mieyſce ſwoie w mieśćie głownym/ ktore nád wſzytkim świá=
tem pánowáło poſtánowić miał. K temu iż ná śiedmi gorách v=
śieść miał/ ktorymi ſłowy znácżnie Rzym opiſuie/ bo ná ten cżás
w Rzymie ſtolicá Ceſárzow pogáńſkich/ ktorzy wſzytkie^v świá=
tu pánowáli byłá. Zowie też Ian to miáſto/ Sodomą/ Egy=
ptem/ y Bábilonem/ co ſię duchownie rozumieć ma. Ponieważ
Sodomſkie złośći w Rzymie pánuią/ Egyptſkie też/ y Bábiloń=
ſkie okrućieńſtwo/ ktorym ſługi Boże vćiſkáli/ nie mniey ſię w
Rzymie okázuie. Co też Ian ś. przypomina/ iż tám pan Chriſtus
ukrzyżowány ieſt/ to dla tego mowi/ iż go Rzymſki ſtároſtá ná
śmierć ſkazał/ y żołnierze Rzymſcy P. vkrzyżowáli. Co ſię doty=
cże śiedmi gor/ iáwna rzecż/ iż mury Rzymſkie/ obtocżyły śiedḿ
págorkow/ o cżym z dawná Vergilius piſał. Septem muro circumdi-
dit arces &c. Ná tłuſtey tedy gorze (iáko X. K. mieſzkánie Pa=
pieſkie opiſuie) vśiadł Antychryſt/ bo tá gorá ná ktorey śiedźi/
śiedḿ págorkow w ſobie zámyka. Zgadzáło ſię ná to wiele ſtá=
rych onych przednieyſzych oycow/ iż Antychryſt w Rzymie oka=
záć ſię miał/ iákoſmy z Ambrożego ſłow/ wyżſzey przypominá=
nych obácżyć mogli. Ireneus też ſtáry Doktor z kárákterow licżby
od Ianá wyráżoney/ dochodźił tego/ iż Antychryſt we Włoſzech
mieſzkánie ſwoie mieć miał.
Niechay tedy X. K. rádzę nie ſzuka inſzego Antychryſtá/ nád

y 3

tego

---

strona: 174

Piąta cżęść zámyka w ſobie okazánie

174.

tego/ ktorego Bog znácżnie odkrył/ y okazał: ponieważ przy ie=
go Papieżu/ wſzytkie ſię znáki Antychryſtowſkie znáyduią. On
bowiem ná tłuſtey gorze śiedząc/ Bogu y Chriſtuſowi ſię ſprzeći
wiáiąc/ vzłocony złotem/ y drogim kámieniem/ y Perłámi: ná=
pawa Krole z kubká złotego/ pełne^o obrzydliwośći. Nabożeń=
ſtwo bowiem Papieſkie zwierzchu ſię łſni/ á we ẃnątrz pełno iá=
du/ y trućizny. Tenże krwią świętych męcżennikow opoiony ieſt/
y dźiś iey prágnie.
Y tego nie trzebá opuſzcżáć/ co Ian ś. piſze o duchách niecży=
ſtych podobnych żábom/ ktore z vſt beſtyey/ y z vſt fáłſzywe^o Pro
roká/ wychodzą do Krolow/ zgromadzáiąc ie ná walkę przeći-
wko báránkowi. Widźiemy bowiem/ iáko od dawnego cżáſu/
Papieżowie Rzymſcy tho cżynili/ y dźiś cżynić nie przeſtawáią/
wyſyłáiąc do Krolow źiemie poſły ſwe/ pobudzáiąc ie przećiwko
ſzcżrym chwálcom Bożym/ y ſługom páná Chriſtuſowym: ále
zwyćięży to wſzytko dali Bog/ báránek/ Pan/ y Krol náſz Iezus
Chriſtus.
Rádzę tedy X. K. áby poſłuchał rády duchá BOżego/ á
w cżás wychodźił z Bábilonu tego/ niechceli vcżeſtnikiem być
plag tych/ ktore w rychle Bábilon/ y iego miłośniki ogárną/ á
nie vćieką przed gniewem páńſkim: y biádá tym będźie/ ktorzy
wpádną w ręce Bogá żywego. Pánie Boże poki cżás łáſki/ day
tym wſzytkim/ ktorzy z niewiádomośći grzeſzą/ vznánie/ y vpá=
miętánie/ Amen.
Iuż temu piſániu koniec cżyniąc/ zdáłá mi ſię rzecż potrze=
bna/ ábyſmy ſłow o Papieſkim mnimániu/ ktore o powſzechnym
kośćiele máią nápiſał.
Poſpolićie oni mowią/ y twirdzą/ iż kośćioł powſzechny nie
błądźi/ áni błądźić może/ co też X. K. w tych kśiążkách nápiſał.
Przyidźie ich pytáć/ co przez powſzechny kośćioł rozumieią? Bę
dąli chćieć właſnie odpowiedźieć/ muſzą przez powſzechny Ko=
śćioł wſzytkę gromádę ludźi/ ktorzy ſię z nimi/ ná iedno nabo=
żeńſtwo zgadzáią/ rozumieć.
Pytaymyż ich powtore/ ieſli ći ludźie/ ábo káżdy z nich zoſo=
bná/ omyłce/ y obłądzeniu nie podlegli/ gdyż káżdy cżłowiek

kłamcá

---

strona: 175

Antychriſtá/ z pewnych znákow.

175.

kłamcá. A ieſli o káżdym zoſobná/ przyznáć to muſzą/ iż cżłowie=
kiem będąc/ vpáść/ y omylić ſię może. A iákoż o powſzechney
gromádźie/ kthora z tych ludźi grzeſznych/ y omylnych złożona
bywa/ aby nie błądźiłá powiedźieć mogą? To ſię obłudnie mo=
dlą. Odpuść nam winy náſze.
Ale podobno vćieką ſię do onych przednieyſzych Oycow/
ktore ſłupámi y filarmi kośćiołá ſwego powſzechnego názywá=
ią: y podobno o tych to rozumieć chcą/ iż w piſmie ſwym nie błą
dźili. Lecż kto pilnie w to weyźrzy/ obacży/ iż Papieżnicy w
tym mniemániu nie oſtoią: ábowiem máło nie v wſzytkich prze
dnieyſzych Oycow/ ználeść ſię wiele rzecży może/ y okazáć/ cżego
Papieżnicy nie przyimuią/ áni pochwaláią. Y ia w tym piſániu
ſwoim/ przywiodłem wiele ſentenciy z oycow dawnieyſzych/ kto
rzy wiárę Pápieſką gánią/ y poſądzáią. Okazałem też z Auguſty
ná y z Hieronimá/ náoſtátek y z Grzegorza wielkieg o (ktorych
trzech oni poſpolićie filarmi názywáią) niektore rzecży/ w kto=

17:

tych ſię Papieżnicy dźiśieyſzy z nimi nie zgadzáią. To też k temu
trzebá vważáć/ iż trudno/ by kto ták mądry być miał/ ktoryby oy
ce między ſobą pogodźić mogł/ bo ieſli weyźrzyſz w ony/ ktorzy
piſáli przed Concilium Niceń. iáko dźień od nocy/ ták ich piſmá/
od poślednieyſzych rożne ſą. A o poślednieyſzych záś co rzecżemy?
Izaż Auguſtyn z Hieronimem cżęſto między ſobą ſporu/ y ſwáru
o niektore rzecży nie wiedli? Chryzoſtom też z Epifániuſzem/ iza
li ſię ſprośnie/ y nieprzyſtoynie/ o kśięgi Orygeneſowe nie ſwárzy
li? Inſzych wiele nie wſpominam/ á oſobliwie poślednieyſzych
Scholáſtykow/ Tomiſtow/ y onych ktorzy oycá ſwego Lom=
bárdá náſládowáli. V ktorych naywięcey ſproſnych/ y niepo=
trzebnych queſtiy/ y kárcżemnych ſwarow znaydźieſz. Muśi to
tedy káżdy bácżny wyznáć/ iż oni Oycowie w piśmiech ſwych/
cżęſto y znácżnie błądźili: cżego ſię y Auguſtyn nie wſtydźił wy=
znáć/ nápiſawſzy kśięgi Retractationum/ w ktorych błędy ſwoie
wyznawa/ y odwoływa. Y by był dłużey żyw/ więceyby był kśiąg
ſwych retráktował: iáko dobre ſerce.
Ale podobno przez kośćioł powſzechny/ o ktorym powiedá=
ią iże nie błądźi/ Concylia rozumieć chcą: o ktorych oni powiá=

y 4

dáię

---

strona: 176

Piąta cżęść zámyka w ſobie okazánie

176.

dáią/ iż kiedy bywáią właſnie zgromádzone/ błądźić nie mogą.
Lecż y w tym nieſtátek ich ſnádnie ſię pokázáć może. Bo choćiaż
ná ten cżás/ co o Concyliách właſnie rozumieć mamy/ piſáć nie
będę/ doſyć ná tym máiąc/ gdy tho pokażę/ iż ſámiż Papieżnicy
ſwoim Concyliam/ y ſynodom nie vfáią. Mogłbych to pokazáć/
iáko w wielu rzecżách Kanony onych przednieyſzych ſynodow/
Papieżnikom ſię iáwnie ſprzećiwiáią. Lecż to opuśćiwſzy/ dwá
tylko niedawne ſynody/ przypomnieć chcę: Konſtancyeńſkie/ y
Bázyleyſkie/ ná ktorym znácżnie Papieżom rogow vćierano/
ich Symmonią/ kthorzy w przedawániu Biſkupſtw/ y Arcybi=
ſkupſtw/ y inſzych praelatur kośćielnych vżywáią oſądzono/ y po=
tępiono. A nád to ná ſynodźie w Konſtáncyey/ dwu Papieżu z
Papieſtwá złożono/ poſtánowiwſzy to zgodnie/ z onymi ſtárymi
Kanony/ áby Concilium Papieżá ſądźić/ y karáć mogło/ tegoż
potym w Bázyleiey ná ſynodźie potwirdzono/ gdy Eugeniuſzá
Papieżá dla iego niezbożnośći/ Papieſtwá odſądzono/ ná co prze
dnieyſzy Krolowie/ y Kśiążętá zgodźiły ſię/ chcąc dekret ſyno=
dowy chowáć/ y exequowáć. Lecż nie podobáłá ſię tá ſzkołá kśię
dzu Papieżowi/ vćiekł ſię do trzećiego Fryderyká Ceſárzá/ kto=
ry mu tego potężnie pomagał/ áby ſię ná ſwey ſtolicy ośiedźieć
mogł. Y zebrał ten Papież nieiáką gromádę z ſwych pochleb=
cow do Florencyey ná ſynod/ ná ktorym poſądźili ſynodu Bázy
leyſkiego decret y vchwałę. Ná tymże ſynodźie we Florencyey/
vkowáli to przećiwko wſzytkim piſmō onych oycow/ dawnych/
y kánonom ſynodowym przednieyſzym/ náoſtátek y przećiwko
Konſtáncyeńſkiemu ſynodowi. Aby nie Concilium Papieżá/ ále
Papież Concilium poſędzáć mogł. Tákową ſwoią przewrotno-
śćią iáwnie okazáli/ co oni/ o Conciliach trzymáią. Oboie to Con

29:

cilium, Konſtáncyeńſkie y Bázyleyſkie wyznáć muśi/ iż wedle ich
reguł właſnie zgromádzone były/ bo nie tylko wſzytkich prze=
dnieyſzych pánow Chrześćiáńſkich/ ále też y Papieſkie zezwole=
nie do tego przyſtąpiło: y kiedyby byli oni Oycowie Papieżom
ſwoim we wſzytkim pochlebowáć chćieli/ nigdyby byli Papie=
żnicy ſynodow tym przygány dáć nie śmieli/ iákoż Konſtáncyeń-
ſkiego ſynodu y teraz nie gánią/ y owſzem świętym názywáią:

á przedsię

---

strona: 177

Antychryſtá/ z pewnych znákow.

177.

á przedśię gdy idźie o zwierzchność y władzą oycá Papieżá/ v=
chwały/ y poſtánowienia ſynodu tego nie przyimuią.
Z cżego wſzytkiego com nákrotce przypomniał/okazáć ſię
może/ iż Concylia v ſámychże Papieżnikow/ tákiey powági nie
máią/ áby błądźić nie miáły: gdyż nie tylko Conciliu iedno drugie
ſztychowáło/ ále też náoſtátek Papieżom tákową moc/ y zwierz=
chność przyznawáią dźiśieyſzy ich pochlebcy/ iż oni ſynodowe v=
chwały poſądzać/ y korrygowáć mogą: Cżym iáwnie dawáią
znáć/ iż Concylia zábłądźić mogą: gdy ich Papież popráwowáć/
y poſądzáć może.
Przyidźie tedy Papieżnikom wſzytkę pewność/ y powagę
ſwego powſzechnego kośćiołá (o kthorym oni wiele cáłą gębą
wołáią) ná oſobie Papieſkiey tylko záwieśić: y kiedyby ſię z lu=
dźmi ſzcżyrze obchodźili/ tedyby nie kośćioł powſzechny/ ále Pa=
pieżá tylko zálecáć/ y wyſtáwiáć (ktory wedle nich ieſt totum, iá=
ko ſię z iednego Zofiſty wyżſzey przypomináło) mieli/ ponieważ
wſzytká ich kośćielna zacność/ y pewność/ do głowy/ y do fun=
dámentu ſwego/ Papieżá Rzymſkiego śćiągáć ſię muśi.
Lecż y tu przyidźie Papieżnikom ſzwánkowáć: bo niewiem
z iáką śmiałośćią/ będą to chćieli o ſwoich Papieżách mowić/ y
twierdźić/ áby ich Papieżowie nie błądźili/ gdyż Piotr on zacny
Apoſtoł/ nie tylko przy Chryſtuśie pánu będąc/ cżęſto vpadał:
ále też y po wźięćiu duchá ś. znácżnie ſzwánkował/ z cżego go też
Páweł ś. ſtrofował. Cżyli Papieżowie Rzymſcy/ świętſzy/ y za=
cnieyſzy nád Piotrá ſą/ iżby vpáść y zábłądźić nie mogli?
Ale co rzeką o ſwoich Papieżách/ ktorych ſámiż kilku zá He
retyki oſądźili: Iáko Liberyuſzá/ Anáſtázyuſzá/ y inſzych? Co też
rozumieć będą o onych Cżárnokśiężnikách znácżnych/ z ktorych
niektorzy z Dyabłem poſtánowienie cżynili/ one^v ſie po śmier=
ći (iáko ichże właſni Hiſtorycy świadcżą) oddawáli.
Co też rozumieć chcą o oney wſzetecżnicy Ianie ś. Co też y k
temu rzeką/ gdy ſię cżęſto náydowáli tákowi/ w tey ich powſze=
chney gromádźie/ kthorzy Papieżom Rzymſkim przygániáli/ y
zábłądzenie przypiſowáli/ między ktorymi znácżnie ſię pokazał
Biernat on ſławny oćiec/ iákoſmy wyżſzey ſłyſzeli.

Nie bár=

---

strona: 178

Piąta cżęść zámyka w ſobie okazánie

178.

Nie bárzo dawnych cżáſow Szkołá Páryſka (ktorey Papież=
nicy lekce ważyć nie mogą) fráſuiąc ſię ná dźieśiąte^o Lwá Papie=
żá/ y od iego dekretu (ktorym Symmonią P[a]pieſką/ przećiwko
vchwałom Rzecżypoſpolitey kroleſtwá Fráncuſkie^o vtwierdźić
chćiał) ná Concilium áppelluiąc/ znácżnie to nápiſáli/ iż Papież
tákiey mocy nie ma/ áby zgrzeſzyć/ y upáść nie miał. Słowá ich
ſą: Papa per hanu potestatem non in peccabilis efficitur, nec potestatem

8:

peccandi accepit: Ita vt ſi quid quod iniustum est, faciendum eſse praece-

9:

perit, patienter ſustinere debeat, ſi non fiat quod è praua fuerit inſinua-

10:

tione ſuggestum, eiq́ue parendum non ſit, ſi quid contra diuina praeccepta

11:

statuendum eſse decreuerit: Imo ei reſisti iure potest &c. Cżegoż więcey
trzebá/ gdy oto ſámiż Papieżnicy/ y owſzem nayprzednieyſzey mię
dzy nimi wyznawáią/ iż Papież vpaść/ y zábłądźić może: Y gdy=
by co przećiwne^o roſkazániu páńſkiemu/ z dopuſzcżenia złego po=
ſtánowił/ iż go ná ten cżás ſłucháć nie trzebá. Boże day to/ áby
ſámiż ná to pámiętáli. Nákoniec iáwny błąd/ y rozmáite omyl=
nośći Papieżow Rzymſkich/ zſtąd ſię pokázáć muſzą/ gdy iedni
drugich dekretá pſowáli/ y ábrogowáli: á ſwoie onym przećiwne
wyſtáwiáli y zálecáli. A cżynili to pod cżás zuchwále y ſproſnie/
iáko vcżynił Stefan Papież/ ktory Formozá Papieżá ćiáło wy=
grześć/ y oſzpáćić/ y do Tybru wrzućić roſkazał: wſzytkie iego v=
ſtáwy/ nie tylko nágániwſzy/ ále y przekląwſzy. Y możeli tedy
więtſzy znák być tego/ iż Papieżowie błądzą. Nád to/ gdy ſámiż
oto Papieżowie drudzy/ ábroguiąc vſtáwy przodkow ſwych/ te=
go poświadcżáią.
Y to też nie mnieyſza/ gdy przez niemáły cżás/ dwáy Papie-
żowie bywáli/ ná rożnych mieyſcách mieſzkáiąc/ iáko ieden we
Fráncyey/ á drugi w Rzymie: á káżdy z nich/ zwierzchnośći/ y
powagi Papieſkiey vżywáć chćiał. A coż tu rzeką Papieżnicy/ iza
li y wedle nich/ z tych Papieżow ieden błądźić nie muśiał. A ná=
oſtátek/ kiedy nie tylko dwáy/ ále y trzey zárázem obieráni by=
wáli/ o Papieſwo ſię między ſobą ſwárząc/ co ſię y w ſámym
Rzymie náydowáło/ iż iednego cżáſu/ trzey Papieżowie w nim
śiedźieli.
Okazáło ſię iuż tedy doſtátecżnie/ iż iáko wſzyſcy ludźie wo=

bec/ omył=

---

strona: 179

Antychryſtá/ z pewnych znákow.

179.

bec/ omyłkom/ y wyſtępkom poddáni ſą/ ták nie mniey Papieżo
wie Rzymſcy/ ále owſzem więcey grzeſzyli/ y błądźili: zá ktorymi
też/ iáko zá głową [ſwą] kośćioł powſzechny Papieſki/ błędźić/ y
vpádáć muśi.
Niewiem tedy/ kędyby tákowego kośćiołá/ ktoryby nie
błądźił ſzukáć máią: gdy go áni w onych piśmiech Oycowſkich/
áni w vſtáwach ſynodowych: á náoſtátek w ſwoich Papieżách
(co ſię doſtátecżnie pokázowáło) vpátrzyć nie mogą. Przyidźie
go im kędy ná powietrzu ſzukáć/ gdyż go ná źiemi pokázáć z tru
dnośćią máią.
Niechayże ſię tedy wſtydzą wſzyſcy wykrętácże Papieſcy/
ktorzy tą powagą zmyśloną kośćielną: ludźi proſte/ bá y mędr
ki thego świátá w piśmie ś. niećwycżone zwodzą: nie inácżey
iáko y oni żydźi cżynili/ ktorzy zá cżáſow Ieremiaſzá Proroká/
przez ktore^o im pan Bog ich báłwochwálſtwo/ y obycżáie ſpro
ſne/ ná ocży wyrzucał/ do zakonu ſwego ich odżywáiąc: á ieſliby
ſię nie polepſzyli/ ſrogim karánim grożąc.
A oni nic inſzego nieumieli ná to odpowiedźieć/ iedno ty ſło
wá powtarzáli: Kośćioł páńſki/ Kośćioł páńſki/ rozumieiąc/
iákoby dla onego kośćiołá zacnie vbudowánego/ y ceremoniá=
mi świetnego/ zginąć nie mieli: ále ſię ná tym omylili.
Ták rownie Papieżnicy cżynią/ kiedy im pan Bog/ przez
wierne ſługi ſwoie/ ſłowem ſwoim ś. báłwochwálſtwo/ zabobo
ny rozmáite/ y ſproſne obycżáie ich vkázuie y odkrywa/ y do pole
pſzenia y vznánia nápomina: tedy oni nic ná to niedbáiąc/ zmy
ſloną powagą ſwego powſzechnego kośćiołá álleguią. Y wolą
pod ozdobą zmyſloną kośćielną/ przy ſtárożytnych błędźiech zo
ſtáć: niż ſię pánu Bogu ſłowem iego káráć/ y nápomináć dopu=
śćić. Ale iáko żydow nádźieiá/ ktorą w kośćiele onym Sálámo
nowym pokłádáli/ nie wybáwiłá: ták y ći nie mniey ſię oſzukáią
ná tym ſwoim powſzechnym kośćiele/ w ktorym nic pewnego
nie máiąc/ omylną nádźieię pokłádáią.
Prawdźiwy zbor Boży/ y páná Chriſtuſow ten ieſt/ ktory
pánu Bogu ſię ſwemu cále poddawáiąc/ ná ſłowie iego świę=
tym przeſtawa/ onego ſię wſzytko rádząc/ y vſt ś. iego ſłuchá=

iąc.

---

strona: 180

Piątą cżęść zámyka w ſobie okazánie

180.

iąc. Owiecżki páná Chriſtuſowe prawdźiwe te ſą/ ktore głos
Páſtyrzá ſwego znáią/ y onego ſłucháią: á obcym ſię brzydzą/ y
przed nim vćiekáią. Vcżniowie to iego ſą/ y ſłudzy prawdźiwi/
ktorzy ná náuce Miſtrzá/ y roſkazániu páná ſwego przeſtawá=
ią: á rożnych Miſtrzow/ od ktorychby ſię vcżyć: y obcych Pá=
now/ ktorymby ſumnienie ſwoie poddáć mieli/ áni ſzukáią/ áni
przyimuią.
Tákowy tedy zbor Boży prawdźiwy/ y páná Chriſtuſow/ w
ten cżás nie błądźi/ gdy ſię wyrokow Bożych/ y náuki Páná
Chriſtuſowey/ ſtátecżnie trzyma: od ktorey ſkoro namniey ábo
z niewiádomośći/ ábo z krewkośći vſtąpi/ zábłędźić muśi/ co
ſię y naświętſzym przygadzáło. Lecż iż ſię o wierze/ y pewnośći
prawdźiwego zboru páná Chriſtuſowego/ w trzećiey cżęśći pi=
ſánia tego/ zacność piſmá ś. zalecáiąc/ nie máło piſáło/ ná ten
cżás więcey przydawáć niechcę.
Tym tylko rzecż tę zámykam/ páná Bogá wſzechmogące^o
proſząc/ áby ocży ludźiom mizernemu ſtworzeniu ſwemu otwá=
rzáć racżył/ á między inymi X. Kánonikowi/ iżeby ten kośćioł
Papieſki Bábilońſki poznáć mogli: á nie oglądáiąc ſię nic ná o
zdobne tytuły/ y zmyſloną powagę ie^o/ z niego ſię wyłęcżáć á do
prawdźiwey gromadki owiecżek Páná Chriſtuſowych przyłę=
cżáć vmieli. Y rádniey ſobie obieráć vtrapienie z wiernymi Chri=
ſtuſowymi: niżli SOdomſkie roſkoſzy/ y Egiptſkie przyſmáki/ w
tym náwiedźionym/ y pomieſzánym Bábilonie/ ktoremu w ry=
chle tych iego wcżáſow/ y roſkoſzy wytchnąć przyidźie/ gdy go
plagi gniewu páńſkiego/ áż do końcá przywálą: á prawdźiwi ſłu-
dzy/ y náſládownicy Páná Chriſtuſowi/ po rozmáitych pra
cách y fráſunkach świátá tego/ wiecżnych roſkoſzy z
Pánem ſwym vżywáć będą. Pánie Boże day tym
ludźiom vpádłym vpámiętánie Amen/ Amen
Amen/ á ſwym wiernym wytrwánie.
grafika

---