[zaloguj się]
metryczka tekstuautor:   Wojciech Oczko
tytuł:   Cieplice
rok wydania:   1578


strona: kt

1:
Cieplice
2:
grafika
3:
Cum GRAtia & PRIVILegio
4:
S. M. REgiȩ.
5:
grafika
6:
W Krákowie/
7:
W Drukárni Lázárzowéy/
8:
Roku Páńſkiégo
9:
1578.

strona: A2

1:
grafika
2:
IAſnie Wielmoż=
3:
nému/ á mnie wielce Miłośćiwému/
4:
Pánu y Dobrodźieiowi/ Iego Mił:
5:
Pánu Oſtáfijowi WOLowiczowi/
6:
Káſztellanowi Trockiému/ Wielkié=
7:
go Kśięſtwá Litewſkiégo Podkánclé=
8:
rzemu/ Brzéſkiemu y Ko=
9:
brzyńſkiemu Stá=
10:
rośćie. etc.
11:

12:
grafika
D
wie rzeczy mię przy=
13:
wiodły Miłośćiwy Pá=
14:
nie/ ábym tu w Ruśi bę=
15:
dąc/ o Cieplicách piſał: Ie
16:
dná/ żem ná ón czás po=
17:
ſłány będąc od KROlá
18:
Iego Miło: przy W. M.
19:
ábym Iáworowſkié widźiał/ á Iegͦ K. Miło.
20:
iákie ſą/ y do czego dobré/ wedle potrzeby ſpráwę
A ijdał: gdźie


strona: A2v

Przedmowá do I.D.
1:
dał: gdźie máluczki czás będąc/ nietylkom ſprá=
2:
wy doſtátecznéy dáć/ ále zgołá nic o nich godne
3:
go powiedźieć nieumiał. Druga/ żem tám przy=
4:
iáchawſzy/ á ludźi niemáło tráfiwſzy/ żadnégo
5:
nieználazł/ coby ſye do Cieplic álbo dobrze zrzą=
6:
dźił/ álbo ich porządnie/ iáko indźiéy czynią/ v=
7:
żył. któré to obiedwie przyczynie/ ták to ná mnie
8:
wyćiſnęły/ że w wielkie gorącá y w cżáſy niepo=
9:
godné/ z W. M. ſwym Mi. Pánem v wód tych
10:
dni niewiele będąc/ co ſą Cieplice/ y do czego do=
11:
bré/ vkázáćiem muśiał: lecz áby ták doſtátnie/ á=
12:
bym piérwſzému przedśięwźięćiu doſyć vczy=
13:
nić miał/ trudno ſye tym chłubić. Bo iákoś śie
14:
W.M. dobrze przypátrzył/ Królá tego ták mą=
15:
drégo rozumowi wielkiému/ á we wſzytkich rá=
16:
dách y diſcurſach (co káżdy przez pochlébſtwá
17:
przyzna) doſkonáłému/ ták trudno którégo mego
18:
rownia/ biegłość álbo vmieięntność/ do tego
19:
przyść może/ áby ſobie przy niém ſnaść y śrze=
20:
dnią cénę przypiſáć á przywłaſzczyć mogłá. Cze=
21:
mu/ ácześ ſye W. M. po te czáſy dobrze przyſłu=
22:
chał/ iákie rozmowy pokoiowé/ iákie z Hiſtoriy
23:
powieśći/ iáka o wſzyſtkich kráiach poſtronnych
24:
wiádomość/ iáka wſpráwách Rycérſkich dźiél=
25:
ność/ ná Sadźiéch rzeczy rozbiéránié/ w Rádżie
26:
pilné á vważné wotowánia Concluſię/ chęć do
ſławy


strona: A3

P. Oſtáfijá Wo.
1:
ſławy nieśmiertelnéy/ á Koróny téy rozmnoże=
2:
nia/ wniém ieſt/ wſpomináć ia niechcę: pewnie
3:
wiedząc że W. M. Senatorem ták zacnym á po
4:
ważnym będąc/ y iuż długim rzeczy zwyczáiem/
5:
práktykę ſpraw nieomylną máiąc/ w ſkrytſzych
6:
niż ia, ſpráwách/ dobrześ tego doznał. Ale o tym
7:
rzeknę/ że wnáſzych naukách/ którechmy zwielką
8:
pracą/ część od Praeceptorów po ſzkołách cudzo=
9:
źiemſkich ieżdżąc/ część zkśiąg od wſzytkich prá=
10:
wie wieków piſánych nábywáiąc/ trudno bár=
11:
zo tákiemu ingenium wytrzymáć możemy: gdyż
12:
ná kthórą iedno profesſią przypádnie/ w káżdey
13:
iáko dómá: y bywáiąc więc ówo ći/ co ſye Vni=
14:
werſáliſtámi zowią/ co po wiérzchu o rzeczách
15:
coś tám/ przed proſtſzémi mówią: Ale náſz Pan/
16:
ták o wſzyſtkich z fundámentu/ iż w Swiętym
17:
piſmie/ iáko mądry á ſtáteczny Kátolik/ w Prá=
18:
wie/ iáko ów/ co Naukę z Práktyką á z piękną
19:
wymową złącżył: w Dźieiách dawnych y ni=
20:
nieyſzych/ iáko ten co czytał/ y przez dźiwne ſzczę=
21:
śćia ſtopnie bieg lat ſwych piérwſzy. przepędźił:
22:
A o rzeczách przyrodzónych/ co Hiſtoriám Ná=
23:
turálem zowiém/ która w śię żywióły y to co z
24:
nich pochodźi záwárłá/ kiedy mówić pocznie/ z=
25:
tym ſercem y ztą gotowośćią/ iákoby Dioſcori=
26:
dá álbo Theophráſtá z ręku dopiéruczko puśćił:
A iijźiół/ ká=


strona: A3v

Przedmowá do I. D.
1:
Ziół/ kámienia/ drzéw/ kruſzców/ y rzeczy do lé=
2:
karſtw/ które nam álbo Indije poſyłáią/ álbo tu
3:
domówé polá rodzą/ przezwiſká/ j właſnośći ták
4:
vmié/ iż między námi/ coſmy tego profesſią czy=
5:
nić powinni/ o tákiégo trudno: czy przeto/ żeſmy
6:
tych lat bárzo ſą oſpáli/ á do wiádomośći rzeczy
7:
thych nád miárę leniwi: czyli/ że máterija tá/ w
8:
któréyby Medicy dobrze ćwiczeni być mieli/ do=
9:
ſtátków y przyrodzonégo dowćipu wielkiégo po
10:
trzebuie. Co wſzyſtko/ iż ſye w Pánie náſzym ták
11:
pięknie przy práwie Królewſkich przymiotách z=
12:
gromádźiło/ náturzeli/ ćwiczeniuli/ ieſli téż for=
13:
tunie/ álbo tym wſzyſtkim záraz/ przypiſáć to
14:
potrzebá/ mówić nie rzecz moiá: To iedno przed
15:
W. M. wſpomiónę/ iż gdym ták Królowi mą=
16:
drému/ ná ón czás doſtátniéy ſpráwy niemogł
17:
dáć/ żalu bym był ináczéy nie vſkromił/ iedno tę
18:
pracą podiąwſzy/ ábym/ do czego Cieplice dobré/
19:
y iáko ich vżywáć opiſał: Azwłaſzczá owému ſye
20:
nierządowi podźiwiwſzy/ że ták wielé ludźi/ czá=
21:
ſem téż y znácznych/ tych to Cieplic vżywáiąc/ á
22:
ieden ná drugiegͦ powieść/ iáko ślepy zá ślepym
23:
iádąc/ áni kiedy począć/ áni iáko ich vżyć/ álbo
24:
kiedy przeſtáć/ do tąd nieumieią. Co iednák ná=
25:
ſzych ludźi wielkim niedbálſtwem/ á iákoby dá=
26:
rów od Bogá nam dánych/ wzgárdą śie dźieie/
że áni tego


strona: A4

P. Oſtáfijá Woło.
1:
że áni tego do tąd v nas opiſano/ áni ſye o tho
2:
ſtárano/ iákoby rzeczy ták bárzo potrzebné w
3:
więtſzéy cénie były. Bo w iákiéy ſą teraz cénie/
4:
W. M. ſam raczyłeś śie temu dobrze przypá=
5:
trzyć/ iáko Ciepliczna káłużá/ błotá wewnątrz
6:
y około/ pełna/ ták/ iż rynſztok cudniéy v ludźi
7:
chowáią/ niż my tę wodę: którą BOG/ iáko
8:
ſkarb nieoſzácowány/ ludźióm do zdrowia dał.
9:
A v poſtronnych ludźi w iákim to kochániu/ w=
10:
ſpomináć ia niechce: gdyż nie ieſt żaden/ który
11:
śie iedno zá gránicę domową wychylił/ któryby
12:
ſie nienápátrzał/ iáko mármorámi/ mośiądzem/
13:
y wſzelákiémi doſtátki mieyſcá tákié ſą ochędo=
14:
żóné. Ale awa zechce Pan bóg/ że Król náſz ták
15:
mądry v nas/ którym śie cnotá/ dźiélność/ y
16:
wſzyſtká opátrzność/ o ięzyk opárłá/ właſnéy
17:
cnoćie y cáłému rozumowi ſwą cénę vſtáwi:
18:
á rzeczy té/ któré zdawná popráwy wołáią/ ſam
19:
w ſwą klóbę wpráwi. Przy czym (ácz tho od
20:
ćieńſzégo końcá) áby śie téż y tego mieyſcá vża=
21:
liwſzy/ Cieplice ochędożyć/ á do vżywánia lep=
22:
ſzégo nápráwić roſkazał/ y pámiątki/ y Bogo=
23:
módlſtwá wiecznégo/ byłáby rzecz pełna: po=
24:
nieważ ſą ták ludźióm pomocné/ iż choróby od
25:
Bárwiérzów y Doktorów porzucóné/ á inſzémi
26:
Lékárſtwy iuż práwie vmordowáné/ y przez
vprzy=


strona: A4v

Przedmowá do I. D.
1:
vprzykrzenia/ y z wdźięcznośćią iákąś/ vléczy=
2:
wáć zwykły. Co ábym przed W. M. powtá=
3:
rzáć miał/ wielé/ y iáko trudnych chorób ludźie
4:
tám tych czáſów pozbyli/ niewiém coby potym:
5:
gdyżeś W. M. y od támtecznych obywátelów/ y
6:
od tych ſámych co thám wielką á nieſpodźiáną
7:
pomoc bráli/ náſłucháć śie raczył. Odſyłam
8:
tedy té Kśiążki do W. M. Páná á dobrodźie=
9:
iá ſwégo Miło: z których ieſli co godnéy á po=
10:
mocnéy rády wezmą ći/ co ćieplic vżywáć chcą/
11:
nie mnie/ ále W. M. niech zá tho powinni bę=
12:
dą. Którémi to Kśiążkámi/ wiém ia pewnie/
13:
że káżdy z tych który śie w téy máteryéy kocha/
14:
contentowáć śie będźie mógł: gdyż niemáſz
15:
quȩſtiéy od owych/ co o Cieplicach po Láćinie
16:
piſáli/ diſputowánéy/ któraby śie tu/ choć krót=
17:
ko/ y ktemu ięzykiem Polſkim/ do tákowych rze=
18:
czy niepráwie zwyczáynym/ odpráwić niemiáłá:
19:
á iż to ięzykiem náſzym/ nie próżna chłubá/ ále po=
20:
żytek poſpolity/ przed oczymá był: bo ábym w Lá=
21:
ćinſkie ſłowá ták zubożéć miał/ ieſzcze tego nie=
22:
doſtátku ná śię być niebaczę: owſzem wiém to
23:
pewnie/ że tho ſnádniéy/ wymowniey/ y ſzyrzéy/
24:
Láćinſką mówą vdáćby ſye mogło: lecz że Pol=
25:
ſkie Cieplice/ niech po Polſku mówią: á tłumá=
26:
czá zániechawſzy/ náſzym ludźiam/ ſámy w ſwéy
proſto=


strona: B

P. Oſtáfijá Woło.
1:
proſtoćie conavżyteczniéyſze będą. A ia/ ktorym
2:
W. M. ſwemu Miło: Pánu y Dobrodźieiowi
3:
ſłużyć/ y Bogá/ áby W. M. ná czáſy wieczné
4:
błogoſłáwił/ prośić/ zawżdy powinien/ z łáſką
5:
ten mały vpominek ábyś odemnie przyiąć ra=
6:
czył/ proſzę. We Skle v Cieplic/ Dźieśiąte=
7:
go dniá Lipcá: Roku Páńſkiégo 1578.
8:
W. M. ſwemu Miło: Pánu záwżdy
9:
ſłużyć gotow/
10:
WOyćiech Ocko
11:
K. I. M. Medyk.
B


strona: 1

1.
1:
Cieplice.
2:
grafika
3:
C
IEplice ięzykiem
4:
naſzym przeto ſą názwáné/ iż
5:
z meatów źiemnych idąc/ pá=
6:
rę ćiepłą z śiebie wypuſzczá=
7:
ią/ y iáko ſtámtąd płynąc ćie=
8:
płemi ſye być pokázuią/ ták to
9:
coby wnie wpuſzczono/ zágrzé
10:
wáć á oćiepłáć ſą powinné:
11:
Rzecz niemáłegͦ podźiwienia
12:
pełna: iż z źiemiȩ gdźie źimná początek y mieyſce być
13:
miáło/ ćiepłá ſyȩ tákié náyduią/ które wiecznych ogniów
14:
á ſtudnic nieprzebránych nam znák pokázuią. Bo kto
15:
ſye chce przypátrzyć okręgowi á porządkowi nátury téy/
16:
(którą od Bogá pięknie á porządnie vſádzoną być/ by
17:
ſnać był nagłupſzym/ widźi:) naydźie/ że w rozdźiale ży=
18:
wiół/ w źiemi tylko źimno/ á nie co inſzégo/ záwieráć ſye
19:
miáło: á iáko źiemiá/ do rzeczy pod Niebem wſzyſtkich
20:
przyrownána/ ieſt naniżſza y nagrubſza/ ták téż w śrzod=
21:
ku będąc poſádzóná/ naplugáwſza y naniepożyteczniey=
22:
ſza być miáłá: przedśię iednák Pan Bog/ który nic ie=
23:
dno bárzo dobrze vczynić nievmie/ do pożytku thák ią
24:
człowiekowi obróćił/ iż/ która ſłuſznie miáłá przeklętą
25:
á niepłodną być/ błogoſłáwioną á żyzną/ w rzeczách
26:
z niéy pochodzących/ ſam vczynił. Bo byſmy zboża/ drze=
B ijwá/ roz=


strona: 1v

Cieplice.
1:
wá/ rozmáite źiołá/ owoce/ ptáſtwu/ bydłu/ y inſzym
2:
rzeczam żywiącym/ ku pożytku ludzkiému dánym/ ná
3:
then czás mimo ſye puśćili/ temu ſye nam przypatrzyć
4:
niepomáłu godźi: że ztámtąd gdźie Słońce nie docho=
5:
dźi/ áni wiátr wdźięczny przewiéwa/ áni roſſa niebieſka
6:
pokrápiáć może/ wewnątrz práwie nayduią ſye zacné á
7:
bárzo pożyteczné kruſzce/ drogié kamienie/ y wody/ któ=
8:
rych tylko ſáma opátrzność Boża/ á nie rozum ludzki/
9:
ogárnąć może. którą tu opátrzność Bożą/ ieſli w czym/
10:
tedy w tych Cieplicach ná then czás obáczmy: iż ie dał
11:
Bog ták pożyteczné á zdrowiu ludzkiemu pomocné/ że
12:
żadne lékarſtwo ſnać od ludźi czynioné/ pewnym choro=
13:
bam/ prędſzym á beſpiecznieyſzym rátunkiem być nie=
14:
może: czy prze to/ aby ſye imperfectia á ſłábość rozu=
15:
mu náſzego vkazáłá: czyli/ áby człowiek łáſkę Bożą ku
16:
rátowániu śiebie/ w vpadku záwżdy gotową znáł y wi=
17:
dźiał? Któremu to vpadkowi/ że nátury náſze podległé
18:
ſą bárzo/ oto ſam lékárſtwá im rozmáite podał/ y ták do
19:
nich chęći człowiekowi ſpráwił/ iż ktoby niechćiał cho=
20:
roby rátowáć/ á z niéy śiebie y drugiego dźwignąć/ ie=
21:
ſzcze nie był widźian: bo by też z ſproſnośći ſwey nabár=
22:
źiey niechćiał chęći do zdrowia á pokrzepienia go przy=
23:
łożyć/ chorobá która za káżdym żywiącym chodźi/ ſámá
24:
do tego vſtáwicznie ćiśnie. A gdy ſye ieſzcze obeyźrzy/ że
25:
niemoc/ álbo on ból/ śmierć ták bárzo ſtráſzliwą á nie=
26:
odwłóczną zá ſobą prowádźi/ kthóréy prace á dowćipu
27:
nievżywie? áby rázu złego vſzedł/ á od thák rzeczy/ ná=
28:
turze ſwéy przykréy/ co nadáley być mogł? Mędrſzych
29:
ſye w tym rádźi/ wſzyſtkę biegłość/ wſzyſtkie myśli ſwe
30:
do tego znośi/ áby nic mimo ſye niepuśćił/ bądź w do=
31:
mowych/ bądź w cudzoźiemſkich rzeczách/ coby choroby
32:
odpędźić/ á zdrowia rátuiąc/ żywotá przedłużyć mogło:
33:
ták/ iż mu nie ieſt przykro vżyć rzeczy gorzkich/ do pićia
34:
niewdźięcznych/ do ſtrawienia niepodobnych/ byle tylko
35:
choroby wypędzenia nádźieię kto podał. Nie ieſt y tho
trudno/


strona: 2

Cieplice.2.
1:
trudno/ zá góry/ zá morze iácháć/ álbo poſłáć po rzeczy
2:
rózne/ po korzenie/ po drzewá/ po owoce/ albo ich ſoki/
3:
tym kráiom w których ſye rodźił nieſłycháné: gdźie/ nie
4:
będźie drogo/ by ſnać wſzyſtki pieniądze dáć/ zá perły/
5:
zá kámięnié/ zá Iednorożce/ zá Bezoáry/ byle tylko zdro=
6:
wiu co pomocno było. Lecz iż thych rzeczy pomoc ná
7:
rozumie á rozſądku ludzkim ſye záſádźiłá/ przeto mniéy
8:
czáſem vżytku chorobam/ niżeſmy ſye ſpodźiewali/ przy=
9:
nośi. Bo kto ieſt z Medyków/ coby ie dobrze á doſkoná=
10:
le oſądźić/ álbo (co więtſza) miedzy ſobą pomiárkowa=
11:
wſzy/ do nátury przyſtoſowáć mogł? gdyż w owéy Dy=
12:
ſputácijey/ kthórąſmy o Merkurijuſzu mieli/ náturze á
In Li. de mor bo Gallico.

13:
właſnośći ſye iego pilno przypátruiąc/ okázáć ſye mo=
14:
że/ iáko rózne rozumy náſze/ róznym chorobam/ róznych
15:
czáſów/ z róznemi przypráwy/ y z róznym théż effectem
16:
lékárſtwá náydowáć/ y dáwáć muśiáły. Co iż ieſt/ śiá=
17:
dło ná fundámenćie wynáláſku á rozſądku rozumu ná=
18:
ſzégo/ w vpátrowániu rzeczy przyrodzonych thák bárzo
19:
ślepego/ tedy doſkonale nic ſtánowić/ áni do vżywánia
20:
ták ſtátecznie podáć ſye niemogło: áby nie co wiek/ á
21:
ſnać nie co dźień/ w onychże ſámych rzeczách/ odmiáná/
22:
á rózny do vżywánia ſpoſob/ nié muśiał być ſzukan.
23:
Do czego ábyſmy Hipokrátowych/ Gálenowych/ y in=
24:
ſzych czáſow niewſpomionęli/ ſámi tylko náſze obaczyć
25:
nam dádzą/ thenże gwáiak/ tęż Sálſę/ iáko z róznych
26:
miar/ choć ſą niedawniuchne dáwáćieſmy zwykli: y ká=
27:
żdy który ſye nam poślednieyſzy być zda/ z tym przyrze=
28:
kániem/ y z temi wywody/ że iuż porządnieyſzy/ medr=
29:
ſzy/ y do zdrowia pożytecznieyſzy/ ſpoſob wynaleźion być
30:
niemoże: gdyż máło nie co máluczki czás ináczey niż
31:
pierwéy/ zda ſye nam być lepiéy. A nie tylko w tych co
32:
niedawno do nas przyſzły/ ále ſnać we wſzyſtkich onych
33:
ſtárych. Biedne Veratrum/ któregͦ kilku tyśięcy wiek ſá=
34:
mego vżywał: Náſz/ moczy/ wytłacza/ deſtilluie/ w quin=
35:
tę eſſencyą/ w Extráctie/ w Elixiri/ w dźiwne Oleyki/
B iijw pá=


strona: 2v

Cieplice.
1:
w páſtiłły obráca: ták/ iż y nád rzeczą proſtą vſpokoić
2:
ſye niemoże/ áni ná onych piérwſzych vżywániu przeſtá=
3:
wáć chce. Co áby nam trzebá gánić/ iż cżłowiek pomo=
4:
cy więtſzéy/ á vżywánia zdrowſzégo ſzuka/ nie trzeba: ie=
5:
dno to obáczyć trzebá/ iáka imperfectia á niedoſtátek w
6:
rozumach ludzkich záwżdy przebywał/ iż w tym ná co ſye
7:
nawięcey vſadza/ y ſłuſznie vſádzáć má/ áby zdrowia czá
8:
ſu potrzeby porátował/ ieſt ták głupi á nieuſtáwiczny/
9:
iż zgołá nic ſye vmiéć nie zda. Bog ſam tylko we wſzyſt=
10:
kich ſpráwách ſwych doſkonáły/ tákie nam Cieplice po=
11:
dał: kthóre nád podobieńſtwo z źiemie wytryſnąwſzy/
12:
bárzo pożyteczné á nigdy nieodmienné vczynił. Co áby
13:
ták było/ y komuż dowodu trzebá? zwłaſzczá kto álbo
14:
bywał w kráiach obcych/ álbo przynamniéy/ ieſli mu ſiȩ
15:
czytáć niedoſtáło/ ſłychał/ iż Cieplice świętą á zacną w=
16:
ſzyſtki kráie do zdrowia rzecz máią: nie tych tylko/ ále ó=
17:
nych z kthóremi nam dźieiów opiſánie podáné ſą/ czáſy:
18:
ták/ iż począwſzy od Greków/ Plato ie záléca/ dobrze
19:
przed nim Homerus/ y inſzy których piſmá rzeczy tych
In Critia. In Odiſſea 8.

20:
dotykáć ſye mogły. Stámtąd gdy ſye Piſmá y Rozum
21:
z Páńſtwem do Rzymu przenióſł/ iuż nie wzmiankam/
22:
ále zalotóm/ vżywániu/ á opiſániu Cieplic przypátrzyć
23:
ſie możem: gdźie nie do tegͦ ćię wiodę/ ábyſmy ſie przypá=
24:
trowáć mieli/ że Cieplice od ták ſtárych Mędrców opi=
25:
ſáné/ w dawnym vżywániu były: ále tego ná ten czás
26:
chcę/ ábyś widźiał iáka moc á opátrzność Boża/ że to co
27:
raz vczynił/ w tymże mieyſcu/ tymże porządkiem/ y w
28:
téyże doſkonáłośći ſye náyduie. A tho co my wedle dow=
29:
ćipu náſzégͦ czynim/ by nawárowniéy/ by namiſterniéy/
30:
leći/ á zá czáſem ginie. Do czego niechći nie przywodzę
31:
rzeczy wielkim koſztem á śiłá ludźi robotą czynionych/
32:
któré gdźie teraz? gdźie Bábilon? gdźie Atheny? gdźie
33:
Lácedemon? gdźie ón dawny á bogáty Rzym? gdźie
34:
náſz wielki á náśiádły Kijów? robotá tho byłá ludzka/
35:
która iáko ſłáby fundáment rozum ſwóy/ ták téż ſłábe
poſtęp=


strona: 3

Cieplice.3.
1:
poſtępki/ á ſłabſzą ieſzcze doſkonáłość ábo trwáłość mié=
2:
wa. A górá álbo ſtrużká namnieyſza z ónych co ie Bóg
3:
zbudował/ Coś nietrochę trwálſzégo nam ſye widźieć
4:
dawa/ iż w puteolu tylko mieyſce w kthórym koſztowné
5:
budowánia bywáły/ á Cieplice przedśię: Téż co przedtim
6:
Sybille ónéy Rumany ták zacne y budowné łáźnié tám
7:
ſye rozſypáły/ y iedno ich oſtátki ſtoią. á Sudátorya/ y
8:
páry gorącéy mieyſcá/ téſz właſnie co y przedtym były.
9:
Páłaców Ciceronowych/ których ſye niemogli wychwá=
10:
lić wſzyſcy/ y śćiány ſnać niewidáć: wody przedśię po=
11:
ſtáremu/ téſz/ tákiéſz/ y óneyże właſnośći być nieprzeſtá=
12:
ły. Tákże w Rzymie/ w Witerbie/ w S'enie/ w Luce/
13:
w BOnonijéy/ w Padwie/ we Fráncijéy/ w Szwáycá=
14:
rach/ w Niemcéch/ w Węgrzéch/ y po inſzych mieyſcách
15:
óné wody co ie nam Plinius/ Strabo/ Liwius/ Kolu=
16:
mellá/ GAlen/ WItruwius/ y inſzy zálécáli/ ázaż nie=
17:
wieczné być wiémy? przypátruiąc ſye temu/ że ći przed
18:
kilkiemnaśćie ſet lat ie zálécáią/ z dawnégo przed ſobą
19:
od ludźi doświadczenia: ták/ że ónym w tám tych miey=
20:
ſcách nie nowe/ á nam bárzo ſtáre okázáć ſye mogą/ po=
21:
chob nam nie máły/ do łáſki Bożéy á nieodmięnnéy o=
22:
pátrznośći vważánia/ podawáiąc: gdyż y ná thymże
23:
mieyſcu/ y z tąż właſnośćią/ iáko óni opiſáli/ do tąd y
24:
ná potomné czáſy ie być baczym. á ſąli gdźie mieyſcá
25:
gdźie ich mniéy/ niż óni opiſáli/ widźiém? to ſye dźiało
26:
cześć że niektóre były koſztem wielkim kánnałámi pro=
27:
wádzoné/ á w tym zámiéſzániu á zubożeniu wiekow zá=
28:
niedbáné: cześć że prze oſpáłość á leniſtwo niektórych lu=
29:
dźi/ te co były przywodzoné dopuśćił niedozór zámulić
30:
á záwálić ſye: iáko to znácznie w Rzymie/ y ná inſzych
31:
wielu mieyſc widźiémy. Lecz te któré do tąd zátrzymá=
32:
ło vżywánié ludzkié/ ni mieyſcá/ ni właſnośći vtráćić ſie
33:
zdadza: gdyż tymże ſtrumieniém ćiekąc/ tęż właſność/
34:
y tóż ćiepło álbo párę máią. ktora to párá y ćiepło iż ie
35:
od inſzych wod rózné czyni/ ſámá ieſt: co y naproſtſzégo
do téy


strona: 3v

Cieplice.
1:
do tey myśli przywodźi/ áby thego przyczyny ſzukáiąc/
2:
Bogu/ który naturze porządek nieodmięnny czyni/ przy=
3:
piſać tho muśiał. A iżby ſye oglądał iáko ná ſię ſam/
4:
gdyż tu Pánem po Bodze rzeczam w náturze tym ieſt/
5:
ták na tę naturę rzeczy tákie z śiebie podawáiącą: wktó=
6:
rey/ iż ze czterzech żywiół w ćiele/ á z duchá nieśmiertel=
7:
négo złożón ieſt/ czym ieſt/ y co to zá żywioły/ áby my=
8:
ślił/ ogień/ wiátr/ wodę/ y źiémię: z których/ y iego/ y
9:
wſzyſtkich inſzych rzeczy żywiących/ iſtność ieſt złożóná:
10:
iż w nię ſye záś/ kiedy kreſu ſwégo dóydźie/ rozſypáć mu=
11:
śi. A iáko źiemiá/ y iemu/ y wſzyſtkim inſzym rzeczam
12:
doſtátecznie złożonym á żywiącym/ máterialnym począ=
13:
tkiem ieſt/ ták przy oſtátniéy ſkaźie/ iſtnośći każdey ſwą
14:
w śię część biorąc/ okázuie to/ iż ieſt podporá/ początek/
15:
á iakoby fundáment wſzyſtkiégo: czego względem Poé=
16:
towie y Philoſophowie/ mátką ią wſzytkich rzeczy zwá=
Plato. Heſiodorus.

17:
li. co áby niemądrze/ kto przéczyć będźie? ieſli ná potrze=
18:
by żywnośći á nágośći náſzéy ſye obeyźrzy/ zboża/ źio=
19:
łá/ korzenia/ bydło/ ptáſtwo/ owoce/ pokármowi y pićiu
20:
rzeczy rozmáite. á chcemy wléść gdźie nas więc łákóm=
21:
ſtwo wpycha/ głębiéy/ ſkąd Złoto/ Srzebro/ żelázo/
22:
kruſzce/ kámięnié drogié/ y inſze bogáctwá: ſkąd morzá/
23:
rzeki/ co ſą do bogactw przednié gośćińce/ y do rozmno=
24:
żenia pánowánia drógi: ſkąd zdrowé źrzodłá/ co do ży=
25:
wota piérwſzy ſkarb ieſt/ ieſli nie z źiemie? ſkąd Ciepli=
26:
ce/ coby temi rzeczámi człowieká rozetkánégo/ á w cho=
27:
robie vpádłégo/ rátowáć mogły/ iedno z źiemie? Cze=
28:
mu/ wierzę że ſłupá álbo kámięniá dźiwniéyſzy będźie/
29:
coby ſye przypátruiąc bárzo dźiwić niemiał/ iaką odmiá
30:
ną/ á którym porządkiem/ tho náturá z źiemie wſzyſtko
31:
wywiéść może/ iż iednáſz ſámá źiemiá z właſnośći ſuchá
32:
á źimná/ tylé rzeczy iednoſtáynych/ á bárzo z nią róznych
33:
rodźić vmié: bo bym opuśćił/ iáko wſzedſzy ládá w ogró=
34:
dek nietylko kwiéćia cudnośći/ co ich y Sálomon ſtro=
35:
iámi ſwemi nieſztychował/ nietylko wonią/ wzroſt/ ko=
rzeń/


strona: 4

Cieplice.4.
1:
rzeń/ liſt, łodygá/ kwiát/ źiarnko/ iedno od drugiego ró=
2:
zné. Ale choć ná iedney grubce/ Piołyn/ Wilcze łyko/
3:
Portuláká/ Biełón/ Ogorek/ Lákrycya: iedno gorzkié/
4:
drugié ſłodkié: iedno barzo gorącé/ drugié nád miárę źi=
5:
mné/ roſſę/ á rośćieniu y właſnośći ſwéy/ ſok ćiągną:
6:
z iednégo mieyſcá piędźią od śiebie rozſadzonégo/ iáko
7:
ſtrumięniów dwá albo trzy/ wóniéy/ ſmáków/ ćiepłá/
8:
y ſkutku róznégo. w czym Xiąg wielé nie wſpómináiąc/
9:
á kto niedoznał/ że y v nas po wielu mieyſc/ wód thák
10:
róznych doſyć? iż od iedney bydło tyie/ polá rodzą/ roſſy
11:
wdźięczné wſtáią: á od drugiéy/ nietylko człowiek nie
12:
zdrów/ ále Lin/ á ſnać y wąż wpuſzczóny/ zdechnąć mu=
13:
śi. O czym ktoby ſye náczytáć chciał/ Plinium/ Soli=
14:
num/ Melám/ Senecam/ y inſzych/ wolno/ gdźie wy=
15:
liczáią wód dźiwnych bárzo wielé: v Tárácyny ſtudnią/
16:
z któréy kto ſye nápił/ oſzálawſzy vmrzéć muśiał: w Trá=
Virtuuius. Seneca. Plinius.

17:
cijéy ieźioro/ którégo ktho ſkoſztował/ nieodwłócznié v=
18:
márł. Cychros ie óni zwali w Arkádyéy źrzódło/ w Li=
19:
dyéy ieźioro (Nimph ieźiórem miánuią) co ryby żywi/ á
20:
ludźie zábija. W Niemcéch w Heilpoganie náyduie ſye
21:
wodá kwaśna/ któréy to ludźie do róznych potrzeb vży=
22:
wáć zwykli: á ptak byle iéy zákuśił/ záraz zdechnie.
23:
támże pod górą Rámeburg Ochrá rzeká/ bierze w śię
24:
ſtruſzkę: która w ónym mieyſcu ledwié ryby poczuwſzy/
Agricola.

25:
zdycháią. także v Sale rzéczká w ieźioro wpada/ co ná
26:
czás ryby zábija: y inſzych tákich wód wielé/ kto nieſły=
27:
chał? iedno téy róznośći/ z iednéyże źiemie/ y czáſem z ie=
28:
dnégóż mieyſcá idącéy/ kto ſye wydźiwić mógł? Pod
29:
Seną w Awiniowſkiey káluży/ ná dwu piędźi od śiebie/
30:
dwie źrzódle záraz wypadáią: iedno zbytniégo źimná/ á
31:
drugié nieznośnégo gorącá: y trzy rózné wody/ iedná
32:
kruſzcu śiárczánégo/ druga miedźiánégo/ trzećia żelá=
33:
znégo/ y inſzych doſyć tákich/ któré podźiwienie tylko/ á
34:
nievważenie przyczyn/ nam w głowie zoſtáwowáć zwy=
35:
kły. które to náturá/ czáſy wiecznémi/ w tychże miey=
Cſcách/


strona: 4v

Cieplice.
1:
ſcách/ z tąż przyſádą/ mieć chce: iż ſłóna/ ſkąd iedno i=
2:
dźie/ záwżdy ſłóną: śiárczána/ záwżdy śiárczáną: go=
3:
rąca/ záwżdy gorącą: przeto/ iż náturá tá to w głąb me=
4:
atów źiemnych tylé rzeczy záwárłá/ iléby ich człowiek nie
5:
tylko do potrzéb/ ále y do podźiwienia mógł miéć ná=
6:
zbyt. O czym ácz Philozophowie dyſputuią ſzéroko/ y
7:
ſubtylnie bárzo: ále iż rzecz ieſt ſámá przez śię znáczna/
8:
co nam po dyſputácijách? któré to dyſputácijé iákoby w
Ariſt: in Phi: in metheo.

9:
rzeczách tákich być miáły/ co zwiérzchownemu ſye vzná=
10:
niu niezwykły podáwáć. Ale to/ gorąca wodá z źiemie
11:
idźie/ tedy muśi byc ogień co ią tám grzeie? pewnie że
12:
muśi. kwáśna wodá/ á ięzyk od niéy ćiérpniąc/ czuie
13:
ſmák háłunowy/ tedy tám podobno háłun ieſt? możem
14:
wierzyć przez podobno: śmierdźi y kurzy ſye śiárką wo=
15:
dá biała/ á śrzebro w nię włożywſzy/ czérni? to iuż nie
16:
trzebá y przyczyn do poznánia więcéy/ gdyż ſye tho ná
17:
oko podawa/ że wodá tę właſność z ſobą nieśie/ którą
18:
w źiemi/ ſkąd płynie/ wźięłá: á tám z tákiégo ſye mea=
19:
tu wźiąwſzy/ przez żyły idąc/ tęż właſność z ſobą przy=
20:
nioſłá. á iżby śięgáć tego/ kto tám śiárki/ háłunu/ wi=
21:
treollum (zowią koperwáſerem náſzy z Niemieckiégo/
22:
iákoby Miedźiáną wodą) wapná/ popiołu/ náphty/
23:
kruſzców/ y żużeli ich rozmáitéy nákładł: á do tego kto
24:
y ogniá przydał/ á óné tłuſtośći zápalił? Ani tego/ po=
25:
łożywſzy to zá rzecz niewątpliwą/ że źiemiá ieſt iáko má=
26:
tká á fundáment/ y początek rzeczy tych/ któré nam do
27:
rąk przychodzą/ máiąc w ſobie wſzyſtkiégo táki ſkład y
28:
początek/ iż wſzyſtkie inſze żywioły iákoby w śię záwár=
29:
łá: nie ná deſpekt żywiołóm inſzym/ iáko niektórzy mo=
30:
wią/ ále ná chwałę Bożą á wyſławienié Niebá/ áby ſie
31:
to widźieć dáło/ ieſli źiemiá/ którą ſądźim plugaſtw iá=
32:
koby wſzyſtkich ſtokiem/ tylé dźiwnych á znácznych rze=
33:
czy ma. Co rozumiéć mamy o Niebie/ kthóré więtſze/
34:
trwálſzé/ y doſkonálſzé ieſt? Sphérá álbo okrąg ogniá/
35:
okrąg wiátru/ okrąg wody/ tylko tho w ſobie ma/ co
którému


strona: 5

Cieplice.5.
1:
którému z nich należy: ále źiemiá oto/ máiąc być czwar=
2:
tą częśćią tych trzech/ cżemu w ſobie wſzyſtki záwárłá/
3:
że ma w ſobie ognie/ wiátry/ wody/ kruſzce/ y iákoby to
4:
wſzyſtko/ co wſzyſtkié podniebné mieyſcá mieć mogą?
5:
ieſt tak: y to to ieſt/ co Philozophóm wielką trudność
6:
czyniło/ bádáiącym ſye o rzeczy początku á poſtánowie=
7:
niu/ chcąc to przyſądzáć dźiwnym wymyſłom/ hármo=
8:
niéy/ á zgodnému vłożeniu/ próſzkowi w prómięniach
9:
ſye ſłonecznych błyſkaiącemu/ zgodźic z niezgodą: któ=
10:
ra po vſpokoieniu rozpędźiłá á vłożyłá rzeczy/ áby lek=
11:
czeyſzé ku górze idąc/ z źiemie iáko z fundámentu pocho=
12:
dźiły/ á to co ſye zá ſkłádem ich vrodźiło/ w nięſz záś/ iá=
Ariſt: in Phil. De ort: et int.

13:
ko w grób pówinny/ obracáło: powiedáiąc/ że iednégo
14:
powſtánié/ vpadek drugiégo. á vkázuiąc garść źiemie/
15:
że z niéy dźiesięć wody: z gárśći wody/ że dźieśięć wiá=
16:
tru: z gárśći wiátru/ że dźieśięć ogniá ſye vrodźić mo=
17:
gło: ták/ iż co lekczeyſzé á ſubtylnieyſzé ćiáłá/ więcéy ży=
18:
wioły ſubtylnieyſzéy w śię biorąc/ do kréſu ſwégo przy=
19:
ſzedſzy/ w tóż ſye záś/ ſkąd początek bráły/ obracáią. y
20:
táką odmiánę oni w rzeczách ẃidząc/ początek rzeczam
21:
z źiemie podawáli/ z któréy ſáméy/ y żywioły inſzé pow=
22:
ſtáwáć ſie im widźiały. Co áby ná wzrok nie ták/ że rze=
23:
czy z źiemie pochodzą/ á máiąc w ſobie żywiół inſzych
24:
ſkład/ y kreſu ſwego doſzedſzy/ y zguby ſwéy doczekaw=
25:
ſzy/ w nię śię záś rozſypáć muſzą/ przyznáć ſye to muśi/
26:
wźiąwſzy ná przykład wſzyſtki ćiáłá/ káżdé bydlę/ álbo
27:
káżdé drzewo: któré zácząwſzy ſye poki rośćie ná źiemi/
XII. Metaph: Pla: in Thim:

28:
bierze pośiłek z wody/ z dobrégo wiátru/ y z ogniá óné=
29:
go Niebieſkiégo/ który iſtność rzeczam wſzyſtkim da=
30:
wa: która to iſtność kiedy od niéy ſye oddali/ drzewo ży=
31:
wiącé/ álbo rzecz óná/ iuż tym być/ czym byłá/ z oſtá=
32:
tnią zgubą ſwą/ poprzeſtawa. Co ácz w káżdéy rzeczy
33:
widźiém/ ále tóż tylko drzewo ták cudné/ y wedle ſkłádu
34:
żywiół w ozdobie ſwéy żywiącé/ podćiąwſzy/ dopuśćmy
35:
niech ták vmiéra: to co z żywiół było/ w téſz ſye záś obra=
C ijca.


strona: 5v

O Cieplicach.
1:
ca. czegͦ áby w ónym rozdźiale nie názbyt długo czekáć/
2:
włóż ná ogień: duchy ſubtylné/ któré przy wilgotnośći
3:
iegͦ tłuſtéy/ á pośiłek trwánia/ drzewu dáiącéy było/ czy=
4:
ni to/ iż ſye zápala/ á dymem vchodźi: to co wodniſtégo
5:
ſye náydowało/ piſzcząc wypływa: áż źiemiá/ álbo po=
6:
piół/ krés oſtátniéy ſkázy/ rozdźiał ónych żywiół ná oko
7:
nam poda: iż iáko z żywiół było/ w téſz ſye albo w ogniu
8:
gwałtem/ álbo gnijąc powoli/ obróćić muśiáło. iáko
9:
wſzyſtki inſzé rzeczy/ którym náturá ſkład żywiół tháki
10:
podawſzy/ nie wiecznemi/ ále ſkáźiſtémi ie miéć chćiáłá.
11:
Co nie początkowi/ áni zgodźie żywiół/ ále BOgu ſá=
12:
memu przypiſzmy: kthóry/ w tym porządek/ y thę ſprá=
13:
wę mieć chćiał/ o iákiey Philozophowie námówić ſye
14:
rádniéy/ niż przyczynę náléść/ mogą. z czego Sálomon
15:
ſye śmieiąc/ mowi: Przypátrzyłem ſye vtrapieniu któ=
Sapien: III.

16:
ré przepuśćił Bóg ná ſyny Ludzkié/ áby ſye ćiągnęli á
17:
m ordowáli ná tym/ iáko wſzyſtko Bóg dobrze vczynił
18:
czáſu ſwégo/ á świát podał diſputácyam ich/ áby nie=
19:
widźieli ſpraw którémi wſzyſtko trzyma od początku áż
20:
do ſkóńczenia. rć. Czemu thedy źiemiá wſzyſtko w śię
21:
záwárłá/ á rzeczam ſye ná oko/ iákoby niewątpliwym
22:
początkiem być zdáłá: ónym trudna co Miſtrzá nie
23:
widzą/ áni/ komu kwoli to zbudowáł/ domyślić ſyę mo=
24:
gą. my to dobrze wiémy/ y tych ták wielkich ſpraw Bo=
25:
żych vczeſtnikámi ieſteſmy. Co ieſli im rzeczem/ że tę źie=
26:
mię y te rzeczy/ co ſye im dźiwné á wieczné być zdádzą/ w
27:
niwécz obróćiwſzy/ do wiecznych á nieſkáźiſtych nas prze=
28:
nieśie? śiádły ich Diſputácye. A w tym náſze rozumy/
29:
do vżywánia rzeczy od Bogá nam dánych/ á nie do ich
30:
Diſputácyy próżnych/ niechay ſye obrócą: pewnie wie=
31:
dząc/ że w źiemi/ która ieſt Centrum á śrzodek wſzyſt=
32:
kiégo/ ſą záwárté kruſzce/ y wody/ z wiátrámi rozmá=
33:
itémi: któré ogień ták trybuie y roźłączą/ że iáko w v=
34:
ſtáwicznym kóminie/ piekąc á wárząc/ vſtáwicznie od=
35:
dźiela á ku górze pobudza: ſtąd ognie/ których owi co
w gó=


strona: 6

Cieplice.6.
1:
w górách ſye kopániem báwią/ vſtáwicznie widzą: ſtąd
2:
Ethná/ ſtąd Cyclopum inſuły/ puteoły/ y góry inſzé wie=
3:
cznym ogniem goráiącé: ſtąd dymy ſuche y tłuſte pę=
In Metheo:

4:
dem wielkim idą/ że áż o Niebá ſye opieráiąc/ miotły/
5:
łyſkánia/ y dźiwy inſze nád powietrznym czynią. á co ie=
6:
ſli grubſzé/ á do wyrwánia ſye z źiemie/ nie ták łátwié bę=
7:
dą? ſzumy pobudzą/ źiemie drżeniu/ y czáſem przepá=
8:
śćiam/ przyczyną bywáią: y táſz to máterya/ kiedy ſye
9:
wilgotnieyſza tráfi/ tedy ſye wzgórę podnióżſzy/ á ná o=
10:
błoki záwieśiwſzy/ w deſzcz obráca: iż ogień ón/ we wnę=
11:
trznośćiách źiemnych záwárty/ próżnowáć niemogąc/
12:
záwżdy iáko z kuźniéy rozmáitemi dymámi kurzy. Co
13:
thedy zá dźiw/ że Cieplice grzeie/ ponieważ zápaliwſzy
14:
rzecz tłuſtą/ iáko śiárkę álbo náphtę/ zgáśić ſye niemo=
15:
że? A ieſli tám pozwálamy ogniá/ że ieſt wieczny/ y to
16:
przy tym pozwolić powinna/ że y śiárká wieczna: która
17:
do wſzyſtkich inſzych kruſzców thak ſye przymieſzáłá/ że
18:
przez niéy iż żaden być niemoże/ wielé ich ſpór dźierży. y
19:
ſtąd owá Párácelſowá fántázya vroſłá/ którego dowćip
20:
coś glębiey niż ſtárych Mędrców/ záwżdy powiádáć ch=
In Paramiro. In Tartaro.

21:
ćiał/ zá początek rzeczy nie máteryą/ kſtałt/ á odmiánę/
22:
ále ſól/ żywé śrzebro/ á śiárkę być położył: iákoby po=
23:
ſtánowienié á początek rzeczy/ żaden przez tych być nie=
24:
mógł: y iákoby w oſtátniéy zgubie á ſkáźie/ té ſye náleść
25:
mogły. Bo iednák przez ogniá/ tákié ſpráwy/ iákoby być
26:
mogły? gdyż ogień ożywia/ czyśći/ iedno od drugiegͦ od=
In Thimaeo.

27:
łącza/ á żyćia potym pośiłek dawa. A ogień iáko być
28:
może przez pábulum ſwoiégo? álbo znáczniéy mówiąc/
29:
przez óney máteryéy/ któréyby ſye iąć miał? Muśi to te=
30:
dy pewnie być śiárká/ którą ogień paląc w meatach źie=
31:
mnych/ nietylko Cieplice/ ále kruſźce/ y tám te co ztám=
32:
tąd pochodzą rzeczy/ czyni. ſtąd Grekowie ięzykiem ſwy
33:
śiárkę/ [greka], iákóby świętą názywáli. Y Ariſtoteles
34:
pytáiąc ſye/ czemu ludźie Cieplice świętémi być zowią?
35:
Powieda/ że z rzeczy świętych ſą vczynióné. á święté ro=
C iijzumie=


strona: 6v

Cieplice.
1:
zumieli/ śiárkę/ y ogień piorunowy: tenże śiarką śmier=
Sect: 24. Problema: vlt.

2:
dźi/ á ieſt iáko ſtrzałá Boża: á ónę że ieſt ogniów wie=
3:
cznych przyczyną. Acz wpráwdźie chćieli niektórzy/ iż=
4:
by kliy źiemny/ álbo náphtá/ gdyż do zapalenia ieſt tak
5:
bárzo pochopna/ że żadna ná swiećie rzecz bárźiéy/ co ſie
6:
więc okázáć może/ gdy ią zápaliwſzy/ y w wodę wrzuci=
7:
wſzy ná dnie póty gore/ póki iey ſzczątek namnieyſzy sſta
8:
wa/ z czego Puſzkarze kule owy nieugáſzóne czynią: tedy
9:
ieſliby ta przyczyná/ ogniów źiemnych a rozgrzania Cie=
10:
plic/ być miáłá: który doſtátek náphty od początku ś=
11:
wiátá/ iáko Cieplice ſą ćiepłe/ być miał/ áby y źiemiá
12:
z nią wſzyſtká/ gdyż ták bárzo tłuſta/ pogorzéć niemiá=
13:
łá? Siarká to tedy być muśi/ która rzecz ieſt nie ták tłu=
14:
ſta/ y do zgorzenia nie ták zbytnie pochopna. A co ieſli
15:
w źiemi bárźiéy kruſzcóm á kámieniowi przymiéſzána
Fallopius.

16:
ieſt/ niżli ią tu przepuſzczoną á od grubéy odtopióną wi=
17:
dźiém? ponurym á bárzo zámilkłym ogniem tym dłu=
18:
żéy ſye palić będźie: nie żećby też y náphtá/ y żywice o=
19:
toty/ w źiemi ſye palić niemogly/ y thakich iákié ſámy
20:
maią właſnośći/ téſz wodam vżyczyć: lecz ſądźić ie mu=
21:
śiém/ nie z tego co ſye rzadko/ ale co záwżdy á nawię=
22:
céy trafia/ gdyż náphty w Europie niewiémy/ iedno v
23:
Mutyny we Włoſzéch: á indźie ieſli ſye co trafi/ Petro=
24:
leum/ álbo inſze tłuſtośći być mogą: y téſz to z támtego
25:
kątá/ wſzyſtki ognie wzbudźić/ a Cieplice zágrzáć má=
26:
ią? Siárka to ſamá ieſt/ w którą náturá źiemné meaty/
27:
y kruſzcowé potrzeby opátrzyłá/ co ogniów doſtátek po
28:
woli/ á wſzędźie dodawa: y ieſli ſye iey któremu mieścu/
29:
álbo któréy wodźie przymiéſza/ wodę álbo ón dym/ prá=
30:
wie śiárczány/ á bárźiéy ieden niż drugi/ vczyni: ieſli
31:
mniéy/ á w tym ſye z którym kruſzcem złączy/ ónégͦ kru=
32:
ſzcá iáwnie pokaże właſność: ale ogień nie czyy inſzy/ ie=
33:
dno ſwóy właſny. bo iż ná káżdym kruſzcu wodá zágrza=
34:
na/ táką właſność z śiebie/ iáki ieſt kruſzec ſam/ poda/
35:
pzedśię ogniá przyſadza/ co będźie iedno śiárká. Y bę=
dźieć


strona: 7

Cieplice.7.
1:
dźieć wprawdźie wodá złota/ śrzebrna/ żelázna/ miedźiá=
2:
na/ wapienna/ ołowna/ y ieſzcze owych przyſad co z fu=
3:
zu tych kruſzców idą/ iáko Ochrá/ Miſy/ Sory/ Calchan=
4:
tum/ ich właſność/ fárbę/ y ſmák podawáiąc/ czynią to/
Dioſco: li: 5.

5:
iż muśiém wierzyć/ że tego kruſzcu ſą wody właſné. Alę
6:
kto mi kázáć wierzyć może/ áby żelázny kruſzec/ w źiemi
7:
ſam z śiebie pálić ſye miał? Co w nim ták tłuſtégo mi
8:
pokaże/ czegoby ſye ogień chwyćiwſzy/ miał trwáć: y co
9:
więtſza/ rzecz ſobie przećiwną wodę/ w tymże z ſobą mie=
10:
ścu grzać/ y ćiérpiéć? tákże inſze kruſzce/ złoty álbo śrze=
11:
brny/ gdyż nietylko do gorzenia w ſobie podobnégo zgo=
12:
łá nic nie máią: ále ktoby im gwałt czyniąc/ w ogniu
13:
długo trzymał/ nic ich/ byle ſzczeré były/ y zá czás długi/
14:
nievbędźie: gdźieby co do ſpalenia máteryéy godnéy by=
15:
ło/ ázażby ſye ogniá chwyćiwſzy nietrawiło? Siárká
16:
tedy ſámá/ iáko rzecz ogniowi przyległa/ którato ognie
17:
tám té źięmné trzyma/ y chowa/ y wody z támtąd ćie=
18:
kącé ná pewnych mieyſcách/ lub około meatów/ lub ſá=
19:
méy wodźie przymiéſzáné/ grzeie: y z témi to wodámi ſie
20:
czaſem mieſzáiąc/ wedle tego iáko iéy ná którym mieyſcu
21:
śiłá/ wodę ćiepłą á dymną podawa. która to wodá iż
22:
w źiemnych meatach ſye bierze/ oczy pokázuią ſámé.
23:
Wſzákóż iż Philozophowie/ którzy we wſzyſtko głęboko
24:
pátrzáć chćieli/ przyczyn á początkow rzeczy mácáiąc/ y
25:
tę náleść chćieli/ ieſli wody nie ze dżdżów/ ábo ieſli z inąd
26:
powſtawáią. Co iż ſámé oczy vkázuią być z źiemie/ á nie
27:
tylko nie ze dżdżow/ ále ze dżdże ſámé z nich roſtą/ wyż=
28:
ſzéy wzmianká byłá: bo gdźie álbo który deſzcz/ rzekam
29:
náſzém ták gęſtym á wielkim/ dodáćby máteryéy mógł/
30:
áby wiecznémi czáſy ták byſtro/ ſzéroko/ y głęboko ćie=
31:
kły? Y kto Polſkié rzeki/ wielkié y máłé/ obeyźrzeć chce/
32:
iáko wielé wody máią/ którym ſtátkiem zmierzy? Wi=
33:
ſłá/ DOnáiec/ San/ Dniepr/ NEſtr/ Wártá/ Nótys/
34:
Bug/ Prypiec/ Odrá. álbo liczmy od Wiſły począwſzy/
35:
z témi co w nię wpadáiąc/ Pułnocné nápełniáią Mo=
rzá:


strona: 7v

Cieplice.
1:
rzá: Soła/ Premzá/ Poprud/ Skáwá/ Dónáiec/ Wiſło=
2:
ka/ Ropá/ Nida/ San/ Wieprz/ Drzewicá/ Pilcá/ Wol=
3:
borá/ Narew/ Bug/ Bzura/ Buda/ Oſſá/ Motławá/
4:
Dźwiny/ Wiliéy/ Niémnu/ y rzek inſzych pogránicznych
5:
zániechawáiąc: któré/ by nam wyliczać przyſzło/ przy=
6:
dawſzy do tego Ieźiorá y rzéczki/ na których ſtawów ieſt
7:
tak wielé/ rzecz do podobieńſtwá nigdy nieprzyſtoyna
8:
będźie. A co ieſli ſie obeyźrzym ná Króleſtwa inſzé/ a we=
9:
źmiem Dunay y Ren/ rzeki nád miarę wielkié/ á prá=
10:
wie z iednéy góry wypadáiące? álbo Euphráten/ Gán=
11:
gen/ Indum/ wody w ſwoich kráioch zbytnié? Co ieſli
12:
Włoſką źiemię wſpómniem/ która rzék bárzo wiele ſła=
13:
wnych/ y wielkich/ á mało nie wſzyſtki ex Apennino wy=
14:
padáiących/ ma? Co ieſli ſye podźiwić chcemy ſáméy
In Theatro Mundi.

15:
Portugálijéy: która maluczkim Kroleſtwem będąc/ to
16:
ieſt wzdłuż dobrze mniéy mil dwánaśćie/ á czáſem czté=
17:
rzy w ſzyrſz/ ma w ſobie rzéczek 25000. y zdroiów znácz=
18:
nych moc: któré dżdże tam téy wody/ gdyż v nich bárzo
19:
rzadko bywáią/ dodaćby doſtatek mogły? które Nylo=
20:
wi dodáią/ gdźie odmian tych obłocznych nie bywa? á
Diodor: Sicu.

21:
ón nabárźiéy rośćie/ á Egipt wſzyſtek pod Kánikułą/
22:
kiedy czas naſuſzſzy/ przez dni trzydźieśći polewa?
23:
W Króleſtwié Peru/ ieſt rzéká Márágnon/ mil ſzeſna=
24:
śćie náſzych wſzérz/ byſtro idąc/ y bárzo głęboko/ ku w=
25:
ſchodowi: y druga niedaleko iéy/ Hiſpani ią Rio de la
26:
plata zowią/ téyże práwie wielkośći ſye náyduie/ á ku
Petrus Mart: Epiſt: leſuita.

27:
Południowi/ z wielą inſzych rzek pomocą/ w morze w=
28:
pada. A oto w polach Tátárſkich/ Dón/ Wołgá/ Ok=
29:
ká/ iáko nád podźiwienié wody wielkié? w mieyſcách
30:
tych gdźie gór niemáſz/ rzéczek álbo ſtrug/ coby ie ſpła=
31:
wámi rozmnażáły/ práwie żadnych. ktemu gdźie miey=
32:
ſcá ták ſuché gdźie prze ſuchość drugdźie odłogiem źie=
33:
miá/ zátym y puſtynie/ tylko beſtijam á ptáſtwu mie=
34:
ſzkániém ieſt właſnym. Inſzemi to tedy źrzodłámi á nie
35:
dżdżowémi/ Bóg rozmnaża: á péwnie témi/ co ſye z źie=
mie


strona: 8

Cieplice.8.
1:
mie przez żiły á meaty/ ná to vczynionémi ćiągną: bo ácz
2:
chćieli drudzy/ áby ten ogień źiemny/ wtychtám ſklepiéch
3:
głębokich pałáiący/ iáko w Alembiku wárząc/ páry ku
4:
górze popądzał/ z kthóréy ſtrumienié á rzéczki przez źie=
5:
mięby ſye ſączyły: ále niechby to ták o ſtrużkach/ á má=
6:
łych krynicach było: á o wielkich rzékach co rzeczem?
7:
pewnie/ do tego áby rzéká wielką ſkąd wypadáłá/ wie=
8:
lé páry/ á pewnie pod nią wielé wilgotnośći/ zá tym y
9:
niemáłégo ogniáby trzebá. Przeto z Sálomonem zezna=
Eccleſ: I.

10:
wſzy/ że thé rzéki z morzá idą/ y do tegóſz záś/ áby było
11:
nieprzebráné/ wpadáią/ zeznaymy téż z Philozophy/ że
12:
té wody idąc/ á biórąc ſye z kruſzców róznych/ (iuż nie
Hipp: In aere loc: et aquis.

13:
o rzécznych/ ále o Cieplicznych mowiém) podpalóné
14:
śiárką/ przez iákié meaty idą/ thych właſność odnoſzą:
15:
gdyż y tu ná wiérzchu widźiém/ też á iednę wodę/ rózné=
16:
mi gruntámi wiedźióną/ nábytą iákoby/ á máło ſobie
17:
podobną/ właſność otrzymáwáć. bo co rzeczem owéy
18:
rzéce/ co długim meatem ćiekąc/ á potym ſye w dźiewięć
Verg. I AEne de Timano.

19:
dźieląc/ w óſmy wodą ſłoną/ á w dźiewiątym ſłodką ćie=
20:
cze? to że z źiemie/ po któréy idźie/ ſmák á właſność tá=
21:
ką/ iáką oná źiemiá ma/ podawa. Ná Krępaku ná=
22:
ſzym/ ácz práwie wſzędźie/ ále weźmy tylko owo mieśce
23:
około Lubowléy/ kto ſye róznośćiam wód podźiwi? ſą
24:
ſłóné/ kwáśné/ ſmrodliwé/ któré pewnie witrijolá/ ſol=
25:
ną á Merkuryuſową náturę máią. Są téż owé/ któ=
26:
rym ſye tám ludźie dźiwowáć więc zwykli/ co ze źrzódłá
27:
wypadáiąc w kámięń ſie zśiadáią. co iż proſtym/ á przy=
28:
czyn nievpátruiącym/ przydźiwnieyſzym ſye zda/ my nie=
29:
bárzo ſye tym obruſzamy/ gdyż tho ſkálném á górném
30:
wodam przyzwoita: y dźiw to náſzym/ kiedy im powiá=
31:
dáią/ że w Anglijéy przy Lóndrze/ kije álbo laſki w ſtu=
FVlgoſus.

32:
dnią wrzucóné/ w kámięń ſye obracáią. Zá Surrentem
33:
w rzéce (Sillárim ią zowią) nietylko drewno/ ále z źiół
34:
łodygá álbo liſt omoczóny/ kámięniém ſye sſtawa. Co
Soilnus. Plinius.

35:
w Rzymie około fóntan owych koſztownych widźiéć ſye
Dłatwie


strona: 8v

Cieplice.
1:
łatwie da: że to co drewnem y źielém rozmáitym było/
2:
práwie ſkámięniawſzy/ miedzy drugie kámienié/ albo w=
3:
práwióné álbo wplećióné/ tęż właſność/ y trwałość/ iá=
4:
ko y kámiéń inſzy ma/ tąż drógą y koral/ póki ná dnie mor
5:
ſkim rośćie/ źielém/ á kiedy go vłowią y wyćiągną/ ká=
6:
mięniem iuż bywa. Któré to dźiwy/ nietylko tam wtych
7:
kráiach/ o których zdawná y ládá co piſano/ náydowáć
8:
ſye mogły/ ále téż tu v nas/ tákich/ álbo ſnać podźiwie=
9:
nia godnieyſzych/ doſyć widźimy: iedno żeſmy niepráwie
10:
ſą dbali/ thego co nam Bóg dal/ albo nie znamy/ álbo
11:
znáć niechcemy. Studźien tákich/ y z rozmáitémi wodá=
12:
mi/ doſyć v nas: któré/ by kto był piſmem obcym kráióm
13:
podáć chćiał/ wierzę/ ieſli niepodźiwienia/ niż tám té/
14:
godnieyſzé/ tedy do vżywánia pożytecznieyſzé/ pewnie
15:
ſye pokażą. Studnia co w kámięń drzewo obraca/ ieſt
16:
v Lipowcá/ ieſt v Strzemeſzná táka/ gdźie chłopi co do
17:
śieczenia łąk/ oſeł potrzebuią/ z drzewá ich ſobie nárze=
18:
zawſzy/ w tám tę wodę wpuſzczáią/ y nie proſtym ká=
19:
mięniem/ ále oſłą lepſzą nád inſze wyymuią: co gdym
20:
piſał z przygody we Lwowie/ wſzedſzy w ogród Páwłá
21:
Nowikámpianá/ Medyká dobrégo y vczónégo/ nádſze=
22:
dłem ſłupá/ o trzy łokćie wkrąg miążſzégo/ odźiemek
23:
ták ſkámiȩniáły/ że ſztukę go odwáliwſzy/ drugimem po=
24:
kazał/ z których żaden ináczéy mówić niemógł/ iedno że
25:
był kámięń: ále iż żyły/ zdrżeń/ ryſy/ y znáki niektóré nie
26:
dokóńcá od drewná rózné/ to tylko świadczyły/ do ſłupá
27:
ſye wroćiwſzy/ toſmy znáczniéy/ że to co w źiemi było/
28:
kámięń/ á co wzgórę/ drzewo obaczyli: ieſt tákich nie=
29:
máło. Ale Bocheńſkié álbo Wieliczkié Zupy/ czemu nie
30:
piérwſzy dźiw/ nie w Polſzcze tylko/ ále ná wſzem świe=
31:
ćie będźie? któré táką ſól/ tákié wody máią/ że ſól/ co
32:
tám iedno włożą/ zá czáſem obróći w śię: á wodá z kán=
33:
náłów vpadáiąc/ thák ſye zśiáda/ iż rzeczy/ którychby
34:
ſnać rzemieſłnik niemógł/ ſámá wyformuie: ſkądże iéy
35:
tá właſność? czemuſz/ ieſli ſye zśiádáć ćiekąc ma/ tám
w ſwym


strona: 9

Cieplice.9.
1:
w ſwym meaćie/ ſkąd ćiecze/ nie zśiáda/ á zátkawſzy go/
2:
álbo iákoby zámroźiwſzy/ niezáwrze? temu/ że w głęb=
3:
ſzych meatach/ á w żyłach ſwych będąc/ ogniá ónégͦ po=
4:
czątek ma/ który ią od ſoli grubſzéy odgania/ á ku gó=
5:
rze popądza: gdźie ſkoro ná inſzy grunt wypada/ iuż źię=
6:
bnąć y krzepnąć muśi: zá tym téż y kápiąć/ owé dźiwy
7:
czynić. tóż o ówém dźiwnym ieźiorze rzeczém/ co ná Po=
8:
dolu zá Dnieprem ſoli tám tém kráióm doſyć dawa: iż
9:
wzlawſzy/ kiedy mu ſłońce przypiecze/ w ſól ſye zśiáda:
10:
y ták bárzo twárdźieie/ álbo zmarża/ że ludźie po ſól przy
Cro: in Polo.

11:
iáchawſzy/ z wozem y z przężáiem/ po ónéy ſoli ieźdźić/
12:
y w ſztuki ią iáko lód rąbáiąc/ ku potrzebie obrácáć mo=
13:
gą: á ſkoro deſzcz by namnieyſzy vpádnie/ iż ſye wnet roz=
14:
pływa/ vćiekáć ſye śpieſzą. Co iednémuſz práwie ſpoſo=
15:
bowi przypiſzmy/ pómniąc/ że źimie meaty źiemné ſą go=
16:
ręczſzé/ gdy źiemiá po wiérzchu zmárzła/ nie ták ich ła=
17:
twie przepuſzcza/ tedy ſok ón ogniem źiemnym bárźiéy
18:
pobudzony/ hoyniéy płynie/ y zá ſobą ogniá więcéy ćią=
19:
gnąc/ nierychléy ſye zśiáda/ niż lećie/ kiedy ſye óno ćie=
20:
pło roznidźie á ſłońce ie do śiebie wyćiąga/ y tákié wo=
21:
dy wyſuſza. Co ácz ná proſtaka zda ſye trudno/ wſzákóż
22:
iż Bóg ſam dźiwné rzeczy czyni/ niech to iemu ſámému
23:
z Dawidem przyznawa/ który śpiéwa: Iż ón obráca ká=
Pſal: 113.

24:
mięnié w káłuże wodné/ á ſkáły we źrzódłá ćiekącé.
25:
któré to ieſli z ſkáły/ álbo z kámięniá/ wypływáć więc
26:
mogą/ co zá dźiw/ że rzeczy w nie włożóné kámięnieią?
27:
A iż mówię/ ſam ón dźiwy czyni/ gdźie więcéy iáko oko=
28:
ło wód? Nie wſpómiónęć potopu/ dżdżów dźiwnych/
29:
Iordaná záſtánowiónégo/ rozſtąpienia morzá czérwó=
30:
négo/ bo to z rzeczy/ któré od náſzéy pámięći dáleko ode=
31:
ſzły/ nie częſto bywáło: ále tho/ że morze co godźin ſześć
Scaliger quȩſti: ſub: c.

32:
odſtępuie y przyſtępuie/ záléwa ſwé y oſuſza brzegi/ kto
33:
kiedy przyczynę nálazł? ktemu/ że wmorzu ták dźiwnych
34:
á bogátych rzeczy záwárł/ kto im kiedy nietylko przyczy=
35:
nę dáć/ ále wyliczyć ie á poznáć mógł? Kto rzékam po=
D ijczątki/


strona: 9v

O Cieplicach.
1:
czątki/ á mieyſcá ſkąd idą/ dotąd obaczył/ á właſną ſprá
2:
wę dał? Bylić Mędrcowie óni ták do tego chćiwi/ iż
Seneca in natura: quaeſt.

3:
w iáſkinié ſye z láterniámi bárzo głęboko wpuſzczáiąc/
4:
chćieli ſye tego dowiedźiéć: y wprawdźie/ żeć widáli ćie=
5:
kącé wody/ y ich wielkié ſłyſzeli ſzumy/ ále początki/ przy=
6:
czyny/ á moc ónę popądzáiącą/ który z nich? Co/ że rze=
7:
czy ſą głębokié/ á náſz rozum miáłki/ nie bárzo go iémi
8:
traṕmy/ iedno tę przedćię miedzy dźiwnémi połóżmy.
9:
Ieſt w kóniec gór Rákuſkich ku Gorycyéy mieyſce w o=
And. Bacci9.

10:
krąg głębokié/ y niemáłé: któré ná Wioſnę prędko á buy=
Lacus Circhnicius.

11:
no łąkámi porózwſzy/ śiáná dobrégo/ tóż wnet poorá=
12:
né y pośiané/ zboża róznégo bárzo dobry á nieomylny
13:
vrodzay do ręku ludźióm podáie: tóż zá świéżá zboże z=
14:
wiózſzy/ ptáſtwá/ źwiérzu rozmáitégo/ (co ſye go z bli=
15:
ſkich gór nábieży) máiąc mnoſtwo/ źimę ták poczyna/
16:
iż wodá w niém wielka wzleie/ y ryb wielkich y róznych
17:
doſtátek ná ónże grunt przynieśie: że ónychże mieyſc o=
18:
bywátele/ nietylko ich przełowić/ vſtáwicznie łowiąc/
19:
ále kiedy ná Wioſnę ośiąka/ pozbiéráć ledwé mogą:
20:
pátrz iákié pożytki/ y dźiwy/ iednégo mieyſcá? W Do=
21:
donie/ że trzykroć przez dźień iednáſż wodá ginie/ y trzy
Plinius lib: 3 cap: 6.

22:
záśię wźléwa: v Troglotydu że przez dźień iednáſz ſtu=
23:
dnia/ raz ſłoną/ drugi gorzką/ trzeći ſłodką (á wiecz=
24:
nie ták) bywa/ Plinius nápiſał. V nas w Stároſtwie
Długoſch in his.

25:
Bełſkim/ ieźioro niemáłe/ któré pewnych czáſów/ co w=
26:
tóry álbo trzeći rok/ wielkim ſzumem/ y wielkiémi wo=
CRome: in Polo.

27:
dámi wzléwa/ y tóż záś wyśiąka/ á práwie wyſycha:
28:
z czego ieſzcze ktemu ludźie doſzli/ że w żyznośći iákiéy od
29:
miány oczekáwáć trzebá. W Chełmiéńſkim Powiećie
30:
białé ieźioro/ którégo wodą w Máiu álbo w Kwiétniu
31:
kto ſye iedno vmyie/ pożółknąć muśi. V Genewy ſadza=
32:
wká/ w którą gdy kto kámięń wrzući/ dźiwnie prędko
33:
wzbiéráiąc rolé ludźiém zátapia. W Kántábryiéy trzy
34:
źrzódłá/ ná ośm ſtóp od śiebie/ vpadáią/ álbo wyſychá=
35:
ią/ co dźień Boży/ rázów dwánaśćie. A ktoby dźiwy
tákich


strona: 10

Cieplice.10
1:
tákich wód wyliczył? gdyż oto nietylko tych/ co Bóg zna
2:
ſą dźiwné/ ále ſámych Cieplic ieſzcze ták Philozophowie
3:
rozumem dóść niemogli/ áby im nie co dźień inſzé Dy=
4:
ſputácyie/ á od piérwſzych rózné/ z nich niepowſtawáły:
5:
o czym że wzmiankę tylko/ á nie doſtáteczną náukę/ o=
6:
piſał Gálen/ wymawiáią go drudzy/ że to miał zá rzecz
Falopi: ca: 10

7:
proſtą/ á tákiémi ſye báwić niechćiał/ co ie Empirici/
8:
to ieſt Medycy co ſye ná experyencijéy záſádźili/ w ręku
9:
miéć/ á ludźiém do vżywánia podáwáć zwykli. ále ia
10:
rzeknę/ álbo nápiſawſzy/ iáko ſye ná to brał/ od niegͦ do
11:
nas nieprzyſzły: álbo póki ná tym był/ á doſtátecznie ich
2. ſanit. tuen.

12:
nieodpráwił/ śmierć go zágryzłá. Tákże Ariſtoteles o
13:
kruſzcach/ á tám tych źiemnych ogniach diſputuiąc/ oto
14:
Cieplice kroćiuchno świętémi názwawſzy/ odpráwił:
Problem.

15:
czyli/ że świętym/ á nie nam/ przyczyny ich wiádomé/
16:
śiárce á grómowi świątość ich przypiſał? my temu przy=
17:
piſzmy/ nie że grzeią/ nie że śiarką śmierdzą/ ále że cho=
18:
robam iuż czáſem od Doktorów/ y od Bárwiérzów opu
19:
ſzczonym/ wielką pómóc dawáią. Co y óni im przyzna=
20:
wáli/ y powiádáli/ że wody żadnéy ćiepłéy niemáſz/ któ=
Gal: 6. de ingenio.

21:
raby niemiáłá w ſobie do léczenia iákiéy właſnośći: á
22:
im więcéy odmian/ á od proſtéy wody róznośći/ tym ieſt
23:
do więcey chorób pożyteczną. A iáko żadnéy wody nie=
24:
było/ o któréyby zdánia ſwégo/ ći co po Gálenie byli/
25:
piſząc/ dáć niemieli/ ták pilno ſye bárzo vſadzáli/ áby ich
26:
włáſnośći doſzedſzy/ chorobam przyſtoſowáć mogli: gdyż
27:
inſza do vżywánia zá pićié/ á do wárzenia/ á inſza do
28:
lékarſtw chorobam pomocna być ma: to ieſt ſłodka/ źi=
29:
mna/ cudna/ nie ſmrodliwa/ dná dźiarſtwem z gliną z=
Varro. Columella. Solinus.

30:
miéſzánégo/ w któréyby mięſo/ groch/ y inſzé potráwy/
31:
rychło y dobrze vwrzéć/ á zmiękczyć mogły: y któraby pi=
32:
iąc/ áni w gárdle wolów/ áni w żołądku oćiążenia á gry
33:
źienia/ áni w żyłach zámulenia/ á do opuchliny/ álbo dy=
34:
cháwice/ przyczyny nie dáłá. do kthóréy przyrównána
35:
Ciepliczna/ zgołá inſzéy właſnośći być ma/ áni do tá=
D iijkiégo


strona: 10v

Cieplice.
1:
kiégͦ vżywánia przygádzáć ſye może: gdyż właſność któ=
2:
régo kruſzcá máiąc/ z przyſádą śiárczáną/ ſmák y wónią
3:
vżywániu zwyczaynému przećiwną pokaże. A iáko ćie=
4:
pliczna iednym ſłowem ćiepłą być ma/ ták tá co ią pi=
5:
ią/ ieſli grzeie álbo ſámá z śiebie ćiepłą ieſt/ zdrową być
6:
niemoże. Co w prawdźie ácz nie zawżdy zwiérzchu tego
7:
widźiéć/ áby wody ćiepliczné wſzędy ćiepło ćiekły/ y ie=
8:
dno to Neápolſkié/ Padewſkié/ á v Luki we Włoſzéch/
9:
Badeńſkié/ y Szwáycárſkié w Niemcéch/ w Iáchem=
10:
ſtale w Czechách/ w Herſperku w Sląſku/ owych nieprze
11:
pómniawſzy w Węgrzéch/ co ié od gorącá zbytniégͦ Pur=
12:
gatorium/ á iákoby czyścem zowią: y to té/ co przy nich
13:
ſą źimné/ więtſzéy wagi/ y częſtſzégo vżywánia baczym.
14:
V Witerbu ieſt ták gorąca/ iż kokoſz álbo kápłuná po=
15:
nurzywſzy/ wnet piérzé opádnie: iákié wody nie ſą do lé=
16:
czenia/ ále do podźiwienia raczéy: gdy to co náturze po=
17:
mocno być ma/ potrzebá áby było co nalepiéy vmiárko=
18:
wano/ á z nią nieiáką zgodę miáło. A ieſli náturá náſzá
19:
ná pomiárkowániu dźiwnym záśiadſzy/ ták gorącychby
20:
rzeczy vżyć miáłá/ gorączki á ſkóry opárzenia trudnoby
21:
vydź mogłá: y daymy to/ choćby przeſtudźiwſzy záżywáć
22:
iéy przyſzło: być to niemoże/ áby iéy ćiepło ták wygáſnąć
23:
miáło/ áby go ſobie ćiáło człowieczé obudźić á wzruſzyć
24:
niemiáło. co dáleko niechodząc/ ſámo wino álbo gorzał=
25:
ká niech okaże: która by y lodem ochłodzoná byłá/ iáko
26:
ią co zmacza/ nie záźiębi/ ále zágrzeie bez pochyby: Prze=
27:
to té któré ſą mierno ćiepłé/ zdrowiu náſzemu ſą nalep=
28:
ſzé: którégͦ to ćiepłá ieſli co w nich niedoſtawa/ łátwiéy
29:
dowcip w kotle przyczyni/ byle wodá właſność śiárczá=
30:
ną/ á kruſzców do chorób wypędzenia pożytecznych/ w
31:
ſobie miáłá. y doſyć to/ choć wodá źimna/ kiedy v nas
32:
thák gorących niemáſz/ kiedy śiárką śmierdźi/ á z niéy
33:
dym y zapách táki ſye kurzy. Ktemu że śrzebro wpuśći=
34:
wſzy czérnieie/ á fárbá iéy biała/ śkłu zlanému/ iákoby
35:
z trochą popiołu zmiéſzánému/ podobna/ wątpić ſie nie=
godźi/


strona: 11

Cieplice.11.
1:
godźi/ choć w káłuzy nie cudnéy/ álbo wypada niegorą=
2:
co/ w meaćie ſwym z którégo wychodźi/ źimna być nie=
3:
może: bo iż przez meaty/ niż iey początek/ źimnieyſzé bie=
4:
ży/ wnet oźiębnąć muśi: lecz ónéy właſnośći iż nic nie=
5:
pozbyłá/ dym/ párá/ wónia/ y ſam effekt znácznie po=
6:
kázuie. Czynilić/ y czynią wprawdźie/ ludźie ónych krá=
7:
iów/ próby rozmáite/ áby wody tákie ważąc/ ich wła=
8:
ſność poználi: bo iż to zá rzecz zacną/ pożyteczną/ á prá=
9:
wie świętą/ gdźie ſye Cieplice vkazáły/ być rozumieli:
10:
thedy káżdéy wody/ gdźie ich iedno co ieſt/ bądź ćiepłé/
11:
bądź źimné/ ieſli ſą Ciepliczné, pilno dochadzáli/ wá=
12:
rząc/ deſtilluiąc/ y rozmáitych przypraw vżywáiąc: z któ=
13:
rych ich ſpoſobów naproſtſzj á napewnieyſzy/ my obáczyć
14:
możem/ wźiąwſzy w dole błotá/ á wody do niego thám
15:
téyże przydawſzy/ wárząc do tąd áż wodá wywre/ tedy
16:
to co ná dnie zoſtánie/ śiárkę/ háłun/ ſól/ álbo máteryą
17:
ktoréy tám nawięcéy/ ná oko pokaże: bo deſtylluiąc iá=
18:
ko gorzałkę w báni/ áby rury przez beczki ſzły/ częśći ich
19:
ſubtylnieyſzé/ á wónią ráczéy/ niż wód máteryéy pokaże:
De Thermis C. 9.

20:
co Vas duplex tóż właſnie vczyni. Lecz FAllopi czło=
21:
wiek ſławy nieśmiertelnéy godny/ w gárncu poléwá=
22:
nym błoto z táką wodą ogniem lekkim wárząc/ ſukná
23:
cwykiél/ to ieſt płat kliniáſty/ w wodę wetknął/ áby go
24:
kóniec dáleko nád laſzczką záwieſzóny/ párą która wzgó=
25:
rę idźie ſye nápełniał/ á kroplámi któré ſye z niego ſączy=
26:
ły/ przyſadę á właność wody odłączał: gdyż śiárká/
27:
háłun/ witriól/ ſalétrá/ kámphorá/ náphtá/ merkuryuſz/
28:
ſmák y wónią z śiebie dádzą: á w tym odłączániu du=
29:
chów/ y częśći ſubtylnieyſzych/ od tych co zoſtawáią ná
30:
dnie grubſzych/ ieſli zoſtał popiół/ ſól/ śiárká/ álbo który
31:
kruſzec/ tám pokázáć muſzą. Náſzych czáſów ludźie oſpá=
32:
li á bárzo niedbáli/ nie ſą áni chcą być ták dowćipni/ á=
33:
by pracą o tym táką czynili/ owſzem y tu co ſam Bóg
34:
á ludźi proſtych zprzygodné doświadczenié pokázuie/ v
35:
nich práwie nizacz: czy prze to/ że nigdy ſwych rzeczy ni=
zacz


strona: 11v

Cieplice.
1:
zacz nie mamy/ czyli że to Medykóm pożytku nie nieśie/
2:
áni ſámi w tho wglądáią/ áni ludźiém do tego drógi po=
3:
kázuią. Puśćmyſz tedy tákié wyważánia/ á té próby Cie=
4:
plic: á niech nam/ gdy ſye proſtemi być nieſromamy/ w
5:
rozeznániu thych od inſzych wód ſłuży wzrok/ wónia/
6:
ſmák/ á experyencija/ że wielu ludźiém pomagáią: gdyż
7:
wprawdźie ſtárodawnych czaſów deſtilláciy ták ſubtyl=
8:
nych nie bywáło/ áni przez Alchimijéy ſpráwę/ rzeczy do=
9:
świadczáli/ przedśię iednák ták ſye ná wſzyſtkim dobrze
10:
ználi/ że tho co my teraz vmiéć álbo ſądźić chcemy/ po
11:
więtſzéy częśći ná ich funduiąc ſye nauce/ namniéy błą=
12:
dźić możem. á ći co zá próby tych to wód czynili? té/ że
13:
komu pomocné były/ gdyż nietylko Medycynie/ ále y w=
14:
ſzyſtkim inſzym Náukam/ zwyczay á vżywánié do opiſo=
15:
wánia drógę podáli: iáko to widźiéć możem/ ſnać napro=
16:
ſtſzéy náuki Grámmátyki Szkolnéy/ któréy ieſli ſie przy
17:
pátrzyſz/ Grékowie álbo Láćinnicy ięzyki té właſné má=
18:
iąc/ nic nie vżywáli: lecz ći którzy tenże ięzyk/ thák iáko
19:
óni/ vmiéć chćieli/ Preceptá o nim/ á drógę do niego pi=
20:
ſáć/ y vczyć ſye ięli. Tákże o Cieplicách niepiérwéy v o=
21:
boygá tego narodu záloty/ niż ich vżywánié przyſzło: á
22:
to kto pokazał? Bóg od ládá máłych początków záczą=
23:
wſzy/ owé co v Padwie/ Aponitanas ie zowią/ (dokąd
24:
Tyberius po odpowiedźi Bogów ſyłał) owce párſzy=
25:
wé y bydło niezdrowé wſzczęło. V Brándule woły/ któ=
26:
ré ſwégo czáſu krwią mokrzyły/ á chorobę tę iakoby przy
27:
rzutną wſzyſtki w tám tym kráiu miáły/ nápiwſzy ſye/
28:
á ták ozdrowiawſzy/ ludźiém którzy krwią plwánié/ né=
Falopi: ca: 10.

29:
rek rzezánié/ ból kámięnny/ y inſzé támtędy fluxy ćiér=
30:
pieli/ lub w nérkách/ lub w pęchérzu/ wodę záléćiły. V
31:
Filaku ſnać niewiáſtá/ prze choroby ſwéy długié á ſmro=
32:
dliwé lat kilkonaśćie niezáſtánowienié/ iuż iákoby wy=
33:
ćiekła á wyſchła/ mężowi y ſobie przemiérzwſzy/ w ſadza=
34:
wce Cieplicznéy vtopić ſye chćiáłá: gdźie że iéy y miáł=
35:
kość/ y wody ónéy wdźięczność vtonąć nic dáłá/ po go=
dźin


strona: 12

Cieplice.12.
1:
dźin kilku/ świéżſzą á zdrowſzą wyſzedſzy/ nápotym lé=
2:
kárſtwá kóńczyła: y ludźiém w tákichże/ y w inſzych flu=
3:
kſach znácznie záléćiłá. Náſzé Iáworowſkie/ téż párſzy=
4:
wé ſzkápy vkazáły: potym Wołowiec nogę miążſzą á v=
5:
łów pełnę máiąc/ kilko dni płókawſzy/ á do zdrowia ią
6:
przywiódſzy/ náſzym ludźiam ták ſzczęſńie pokazał/ że le=
7:
dwie ieſt/ ktoby z nich ná choróby rozmáyté/ nie content
8:
odiáchał. Y máło niekáżdé/ po wſzech świátá ſtronách/
9:
w pożytek tak obrócono/ że ie przygodá/ rátunek komule
10:
dawſzy/ ludźiam oznáymiłá: z ſtąd zdrowi/ do wód tákich
11:
prze roſkoſzkę/ y dla ochędoſtwá: á chorzy/ prze pozbyćié
Strabo.

12:
choroby/ vczęśćiáć ſye ięli: iedni zá rádą Medyków/ dru=
13:
dzy zá przykłádem ówych/ co tám choroby pozbyli. Co o=
14:
baczywſzy Medycy/ czáſem y bárwiérze/ chorych ſye ſyro=
15:
py/ á rozmáytémi lekárſtwy námęczywſzy/ á námordo=
16:
waẃſzy/ tám/ iáko do oſtátniéy nádźieie/ obrácáć ſye ięli.
17:
rozmáyté vżywánia/ y ich obyczáie chorym vkazawſzy:
18:
Bo iáko powiádám/ vdawáli ſye do nich zdrowi/ dla ro=
19:
ſkoſzy á ochędoſtwá/ á chorzy prze odpędzenié choróby. Te=
20:
dy/ iż choroby ſą rozmayté/ á wróznych częśćiach ćiałá po=
21:
ſádzóné/ z róznych miar/ wód tákowych/ vżywáć kazáli:
22:
ták/ iż dla chorób wnętrznych pić ią/ być zdrowo náleźli:
23:
A iż nieieſt/ ktoby rzeczy zdrowéy/ z káżdéy miáry nierad
24:
vźył/ do winá niektórzy iéy przyléwáli: potráwy drudzy/
25:
áby przez niéy wárzóné niebyły/ ſobie zá pówinność mie=
26:
li. My támte ſpoſóby ná ſtronę puśćiwſzy/ nié/ iáko do
27:
ſtołu/ ále zá lékárſtwo/ albo zá ſyrop/ pić/ iáko wniéy śie=
28:
dźieć/ iáko ią ná głowę puſzczáć/ á iáko ſye iéy błotem o=
29:
kłádáć trzebá/ krótko tu obaczém: tego nieminąwſzy/ któ=
30:
rym chórobam/ Cieplice/ ſłużyć mogą. bo ieſli co/ tedy
31:
to/ y ćieplice/ y káżdé lékárſtwo/ oſławić á omierźić mo=
32:
że/ kiedy do choroby niewłaſné będźie: á miáſto pomocy/
33:
kiedy ſye iem chorobá rozdrażni á chory niebędźie mógł=
34:
iedno ná lékarſtwo/ przy tym ná lékárzá/ co mu tę rádę
35:
dał/ teſkliwie nárzékáć. Przeto obáczmy: z chorób ká=
Eżda/ bę=


strona: 12v

Cieplice.
1:
żda/ będźie álbo zwiérzchnia/ álbo wnętrzna/ od trzech
2:
częśći ćiáłá przednieyſzych pochodząca. Bo albo od gło=
3:
wy per neruos póydźie/ po wſzyſtkim ćiele/ álbo w któryle
4:
kąt ćiáłá wpadnie/ co deſcenſámi názywáć zwykli: álbo
5:
od ſercá zápalenia/ á z zaburzenia krwie/ ćiáło rozgrze=
6:
ie/ y przez árterie/ gorącá á dymów przyczyniwſzy/ gorą=
7:
czki rozmáite/ á wſzyſtko práwie ćiáło/ od głowy do nóg/
8:
zturbuie: álbo od wątroby/ która ná tym ieſt/ áby kreẃ
9:
ku pośileniu dobrą czyniłá/ przez żyły/ zá ledáiákim ze=
10:
pſowániém/ in carnofas partes, złym porządkiem zdrowia/
11:
co malum habitum zowiém/ záplugáwiłá: álbo że ſye té trzy
12:
áffekcie/ ták między ſobą zmiéſzaią/ że chorobá nie od ie=
13:
dnéy któréy częśći ztych/ ále práwie od wſzyſtkich/ pocho=
14:
dźić ſye będźie zdáłá/ gdy wźiąwſzy ſye od iednégo miey=
15:
ſcá drugim poda/ y ćiáło wewnątrz y po wiérzchu oſłá=
16:
biwſzy/ á zeſzpéćiwſzy/ do vpadku przywiedźie: w thym
17:
przypátrzywſzy ſye/ ieſli od porządku á przyrodzonégͦ po=
18:
ſtánowienia dáleko odeſzło: ái tho ieſli prze zbytek plu=
19:
gaſtw/ ábo prze niedoſtátek ćiepłá przyrodzonégo. co ſie
20:
więc okaże/ kiedy ćiáło pełné plugaſtw/ odęté/ nátkáné/
21:
oćiężałé/ á z dobréy woléy lecącé á vpadáiącé: álbo ieſli
22:
wyćiekłé/ chudé/ ſzczupłé/ á prze mgłość iákoby obumié=
23:
ráiącé: nád to/ że ſye ſkłoniło do czego z tych/ álbo że go=
24:
ręcſzé/ álbo że źimnieyſzé/ álbo że wyſchleyſzé/ álbo że wil=
25:
gotnieyſzé niżli trzebá. gdyż wiémy/ że ćiáło káżdé po=
26:
rządnie żywiącé/ w tę proporcyą złożóno ieſt/ áby ze cz=
27:
térzech żywiół właſność równą wźiąwſzy/ do żadnéy ſye
28:
więcéy/ niżli miárá iego pokázuie/ nieſkłaniáło: którą
29:
to miárę iáko ſobie lepiéy vpátrzyć możeſz: áko ná przy
30:
kłád wźiąwſzy zdrowégo/ którychkolwiek lat będźie/ cz=
31:
łowieká/ w którym śiłá/ kraſá/ czułość/ ochotá/ y człó=
32:
nek káżdy/ łatwie dobré zdrowié/ á to że mu niczegͦ nie=
33:
zbywa/ áni nie doſtawa/ pokázuie: który to/ gdźieby był
34:
goręcſzy/ źimnieyſzy/ wyſchleyſzy/ álbo wilgotnieyſzy/ niż=
35:
by mu potrzebá/ álbo ſkłonnym do choroby wielkiéy/
álbo


strona: 13

Cieplice.13.
1:
álbo że iuż wnię wpadł/ oſądźić go możem: przy czym pe=
2:
wnie y to ſye nie vtái/ który członek nabarźiey z kluby s=
3:
wéy wypadſzy/ drugié zá ſobą do choroby ćiągnie: gdyż
4:
nietylko tamté trzy/ kthóré zá przednieyſzé w ſpráwách
5:
poſtánowienia zdrowia mieć chcemy/ ale y podleyſzé/
6:
przez khtórych y ćiáło/ y zdrowie/ dobré być niemoże/ do
7:
zdrowia dobrégo należą: bo ieſli nérká kámięniém álbo
8:
iéy ćiáſny meat/ grubą flegmą zámulony/ ielito wiátry
9:
roſpárté/ błonká wboku zápalóná/ nád miárę ból wiel=
10:
ki/ á śmierć potym przynieść może: iáko ich zániedbáć? á
11:
względu ná nié pilniuchno niemieć? Wſzyſtki tedy/ y
12:
przednié/ y té/ co zá mniéy znáczné częśći mamy/ dobrze
13:
wybáczyć á opátrzyć trzebá: záczym y lékárſtwá ſzczęsli=
14:
wiéy więc póydą/ j prędſzy rátunek/ zdrowiu przybyć mo=
15:
że. Przeto té choroby/ któréby álbo ćiało vſuſzyły/ á iá=
16:
ko prośći mówią/ wywędźiły: álbo któréby bárzo roſpá=
17:
lić/ á ku gorączce iákiéy przywieść miáły: do wód tych
18:
ćieplicznych/ przyſtąpić niemáią: poniewaſz té wody/ po=
19:
dle Gálenowégo/ y wſzyſtkich inſzych/ zdánia/ rozgrzé=
Sanit: tuen: li. 1 c. 7. Cardan: contrad li: 2. trac. 4. ca. 3.

20:
wáć/ á ćiałá wyſuſzáć powinné: tedy/ co by to zá rozum/
21:
ſuche ſuſzyć/ á ćiepłému ćiepłá/ ku zbytku przydáwáć?
22:
Przeto gorączce żadnéy/ áni chorobie/ z którąby óná złą=
23:
czoną byłá/ ćieplic niepotrzebá. Ták gdźieby kréẃ wzbu=
24:
rzona/ mieyſce któré zápálić ſye zdáłá/ iákó więc to częſto
25:
baczém/ gdźie wątrobá gorąca/ álbo głowá bárzo zápa=
26:
lóná/ że tákie przypadki z ſobą nieśie/ powśćiągnąć ſye/
27:
aż ſye ćiáło zgótuie/ ód thych wód roſkazáć/ á do nich o=
28:
bróćić/ choroby/ z przyczyny źimnéy/ á wilgotnéy/ pocho=
29:
dzącé/ iakié więc flegmá/ po niéy melánkolia/ poſpoli=
30:
ćie czynić zwykłá: ieſli nie ták opánuią ćiáłá/ coby ie do
31:
ſuchot/ á oſtátniéy ſłábośći przywiodły. A iż tho wzaczę=
Gal. Met: m.

32:
ćiu wſzyſtkich lékarſtw bywa/ ábyſmy doźrzeli/ ieſli chory
33:
wytrwa/ á śiły y chęći ile trzebá ma: w Cieplicach thych
34:
niemniéy/ ná to ſye obáczmy/ iż więc drudzy ná powieść/
35:
aby ſkoſztowáli idą/ dniá piérwſzégo álbo wtórégo/ ieſli
E ijznácznéy


strona: 13v

O Cieplicach.
1:
znácznéy popráwy nieczuiąc/ ná óné/ z których powieśći
2:
tám przyſzli/ nárzékáiąc/ dáléy ich vżywáć niechcą: álbo
3:
ieſli śiły niémáſz/ wnet omdléwáią/ álbo vpadáią. Co
4:
ſye zá właſnośćią wód tych więc dźiéwa. bo ácz ſą tákie/
5:
żę oćiepláć á wyſuſzáć ćiáło powinné/ wſzákóż kiedy ſłá=
6:
by śiędźie/ niepomáłu go ſłábſzym vczynić mogą: álbo
7:
ieſli był nieczyſty/ á źle do tego zrządzóny/ w gorſzé przy=
8:
padki wpadſzy/ vtęſkni ſye ſobie: gdy wodá/ ćiáło ſśie/
9:
kurczy/ á ſuſzy/ ták iż od ſkóry do wnętrza/ od wnętrza do
10:
ſkóry/ popądza á ćiągnie: zſtąd ówo bywa/ iż do dni kilku
11:
śiadſzy/ świérzb álbo kroſtj ſye wyſypą/ j tegͦ co wewnątrz
12:
ſye kryło/ ná wiérzch wyćiągnąwſzy/ wnet chorégo zrza=
13:
śi: álbo czáſem ból/ wnętrzé/ y biegunkę wzbudźi/ że by
14:
chćiał nabárźiéy/ kończyć niemoże śiedzenia. Naſnád=
15:
niéy tedy do ćieplic obróćiém/ á zá poprawę przyrzeczém
16:
ówym/ którzy co ná wiérzchu máią/ iáko więc świérzb by
17:
wa/ kroſty/ wrzódy/ fiſtuły/ róże/ (co eriſipelata zowiém) ae=
18:
demata, ſcyrri, trąd nowo záczęty/ dymióná/ wóle/ ſpárſné
19:
wrzody/ zanokczycé/ brodawki/ liſzáie/ y inſzé wſzyſtki z=
Aegineta lib: 4: c, 1.

20:
wiérzchowné plugáſtwá/ kthórych tu miánowáć/ ięzyk
21:
náſz nieumié: zwłaſzczá mówię tákie/ któré wſobie niemá=
22:
ią/ wielkiégo bárzo zápalenia/ álbo nieſą bárzo głęboko/
23:
á twárdo we wnątrz: álbo któré ſą ták ſuche/ że ſkurze/ iá=
24:
koby blizny przyniówſzy/ áni wyćiéc/ áni ſye záſuſzyć mo=
25:
gą: ále iáko bláchy poczérniwſzy ſkórę/ ogniá ráczéy/ niż
26:
wrzodów/ ślad nieiáki máią: których to/ mogąć téż co rá=
27:
towáć tákie wody/ ále przedty j wnętrznémi lékárſtwy/ y
28:
niemniéy zwiérzchnémi opátrzyć ie trzebá: y to ná bácze=
29:
niu máiąc/ że té rzeczy/ któré pochodzą/ álbo zaśiádły in
30:
viſceribus/ iáko w mozgu/ w wątrobie/ w płucách/ w śle=
31:
dźiónie/ w ſercu/ nieládáiáko/ áni ſamé/ áni tho co z nich
32:
pochodźi/ wodam tákowym vſtąpić więc mogą: gdyż wo
33:
dam Cieplicznym/ zá fundáment kłádźiemy/ áby w nié
34:
bárzo ſłáby nie wchodźił/ áni żaden táki/ kthórýby miał
35:
wnętrznośći/ to ieſt/ kthórą z ſtych częśći przednieyſzych/
bárzo


strona: 14

Cieplice.14.
1:
bárzo powątloną: z których to káżdy táki/ przez fébry więc
2:
nieieſt: bo iáko ſercé/ álbo płucá/ álbo wątrobá/ vłomek
3:
álbo doległość iáką znáczną przez fébry mieć może? Prze=
4:
to żaden z ſtych/ Cieplicznych wód ná to/ niechay nieuży=
5:
wa: nié/ żecby czáſem y gorączki vléczyć niemogły/ gdy=
6:
żeſmy tego widáli niemáło/ że wody tákie pijąc/ álbo po=
7:
ceniém/ álbo womitámi/ álbo vryną/ ćiáło ſye czyśćiło:
Fallopi.

8:
á ták wſtęchlinȩ/ álbo máteryą gorączki czyniąncą/ wy=
9:
pędźiwſzy/ y ſámá gorączká/ vſtąpić muśiáłá: ále to zprzy
10:
gódy/ á nie właſné lékárſtwo oſądźić możemy: gdyż káż=
11:
da gorączká ćiáło ſuſzy/ y przećiw przyrodzeniu grzeie: á
12:
wody té/ ieſli tęż moc máią/ niegáśić by iéy/ ále ieſzcze
13:
ſnaść pomnażáćby miáły. Tedy gorączki z inſzéy miáry y
14:
inſzémi lékárſtwy léczyć nam potrzebá. tákże choroby/
15:
któré to záśiádły wewnątrz w przednieyſzych częśćiách/
16:
rzeczámi właſnémi/ á tém częśćiam ſámym należącémi/
17:
wypądzáć będźiémy. Miéwa kto wielkié głowy záwra=
18:
cánié/ któré nie od żołądká/ áni zynąd/ iedno zſámégͦ mo=
Sanit: tuendȩ lib: 1. c: 1. et 2.

19:
zgu oſłábieniá/ á z zebránia plugaſtw/ w głowie ſye w=
20:
mieſzkáło: máło mu bárzo ćieplice pomogą. Ruſza kogo
21:
Kánikułá/ á odrzeczna mowá: nie tą to wodą/ ále czém
22:
inſzym rozum mu kieruymy. Ták ſny ówy nád przyrodze=
23:
nié/ káduki/ melánkolie/ y inſzé główné/ co per éſſentiam
24:
bywáią choróby/ máły wzgląd ná ćieplice máią. Wſzá=
25:
kóż ieſt téż chorób niemáło/ co z glowy pochodzą/ á ćie=
26:
plicámi hámowáć ſye mogą: iáko łupánia/ puł głowy
27:
bolenia/ powietrza ruſzenié/ ſkurczenié/ vſt/ ſzyie/ álbo in=
28:
ſzych członków drzenié: á między inſzémi/ to/ co deſcenſámi
29:
wſzyſcy názywáć zwykli: kthórych to deſcenſów/ kto nie=
30:
zna? álbo który kąt ćiáłá wiec bywa próżen? ſzyiá/ rámió=
31:
ná/ plecy/ pierśi/ boki/ vdy/ łędźwie/ y wſzyſtki ſtáwy. tá=
32:
kiém deſcenſam w ludźiách ćieliſtych/ (á pewnie nie w
33:
wywiędłych) bárzo bywáią pomocné/ ćiáło wyſuſzáiąc/ á
34:
potwiérdzáiąc głowę/ áby ſye iuż więcéy niemnożyły/ á=
35:
zwlaſzczá niegorące/ iedno ty co ſą wolné/ álbo wolno roz
E iijgrzané/


strona: 14v

Cieplice.
1:
grzané/ gdyż gorącé bárzo głowę rozpalaią/ á do więt=
Gal: ſani: tuē lib. 1. c. 1.

2:
ſzych chorób/ niżli piérwſze były/ przywodźić więc zwy=
3:
kły. Daymy tedy tych wód owym nabárźiéy/ co máią
4:
ſkórę po wiérzchu plugáwą/ bądź to będą ſtrupy/ par=
Aegineta lib: 4. c. 1.

5:
chy/ otręby/ (porriginem zowiém) łupieże/ kroſty ſuché/
6:
álbo zropióne/ ták w nię wſadzáiąc/ iako po wiérzchu
7:
ducie puſzczáiąc. Tákże y oczóm niemáło pomogą/ ie=
8:
ſli choroby w nich będą zwiérzchowné/ które powiekam/
9:
skórze/ á kątóm należą/ álbo któré prze wilgotność zby=
10:
tnią z głowy álbo z żołądká/ wzrokowi co ſzkodzą: lecz
11:
ktoby ſłábé z przyrodzenia oczy/ albo owé co kátáráktá=
12:
mi á błónkámi poroſły/ wodą tą léczyć chćiał/ y wodźie/
13:
y rádźie/ przygáná rychleyſza/ niż oczóm popráwá. V=
14:
ſzóm tenże pożytek z tych wód dáć ſye może/ gdy w nich
15:
ropá/ oſtrupienié/ záleżenié/ álbo głuchość z pełnośći iá=
16:
ka ſye náyduie/ wyſuſzáiąc/ á dymów vplęniáiąc: wſzá=
17:
kóż ná kſtałt Fumáról Neápolitáńſkich/ dym wthákié
18:
vſzy wpuſzczáć trzebá/ ćiepłą wodę na kámięń gorący
19:
leiąc/ á przez Embotum, álbo trąbę z pápiéru vczynióną/
20:
w vſzy puſzczáiąc/ á záraz oleykiem Rućiánym w cebu=
21:
li wielkiéy ná trzónie vſmáżónym/ meaty záwárté prze=
22:
práwuiąc/ dobrze przedtym ćiáło purgowawſzy Noz=
23:
drzam nic pożytecznieyſzégo gdyż té ſą iáko vpuſt/ álbo
24:
rynná po któréy wſzyſtká wilgotność ná dół z głowy z=
25:
chodźi/ á tylko ſámégo wyſuſzenia potrzebuie: wſzákóż
26:
będąli tám kroſty/ łupiéże/ mięſo nároſłé/ (Polypum zo=
27:
wiém) Cieplicámi rátowáć ſye może. Zębóm y dźią=
28:
ſłóm/ któré zránienié/ nárośćienié/ deſcenſy/ kroſty/ o=
29:
ſłábienie/ á wielkié odwildzenié ćiérpią/ Cieplice pómoc
30:
mogą: á nietylko wewnątrz vſtá płócząc/ któré záwżdy
31:
wilgotné ſą/ á wyſuſzenia potrzebuią/ ále y po wiérzchu
32:
twarz/ lepiéy niż Pomatá/ álbo inſzé łoyki/ z króſt/ z wą=
33:
grów/ z iágiełek/ z liſzáiów/ z grubośći płći/ cudnie ochę=
34:
dożą. W pięrśiach mogą dośiąc phlegmy/ co dychawi=
35:
cę/ y tchnienia ćięſzkość czyni: ále iż ty rzeczy ſą głęboko
bárzo/


strona: 15

Cieplice.15.
1:
bárzo/ y czáſem z gorączką/ inſzém lékárſtwóm poléćim:
2:
pátrząc iednák/ ieſli tho Catarrhus co z głowy ſpadáiąc
3:
piérśi obćiąża/ tedy ná głowę ducie puśćić/ á dawáiąc
4:
mu iéy/ kiedy wśiáda/ pewną miárkę wypić/ pómniąc
Dioſ: l. 5. c. 73

5:
ná to/ że dycháwicznym śiárká wielką pómoc dáwa: á
6:
co ieſli to z oſłábienia żołądká á grubośći iego idźie/ te=
7:
go niezániecháć/ gdyż ták pijąc/ iáko y w nich śiedząc/
8:
wiátróm/ ſurowośći/ zgádze/ brzydliwośći/ do iedzenia
9:
niechęći/ twárdośći/ ſzczkániu/ byle piérwéy dobrze prze=
10:
purgowan/ á żyły niezáwárté j niezámulóné były ćiepli=
11:
ce pomogą. á to co mówię/ dobrze przepurgowan/ ná to
12:
ſye niech rozumié/ gdźieby bárzo był plugáwy: gdyż ſá=
Gál: ſani: tue: lib: 4. c. 4. Pli. li: 31. c. 6. Auice: 3. li: fē: 16. ca: de col: Trallianus. Sribon: laer:

13:
mé wody śiárczáné z śiebie moc tę máią/ áby dołem zżo=
14:
łądká/ y z dróg tych otworzyſtſzych/ plugáſtwá pędźiły:
15:
Támże ſtąd ielitóm/ bądź w biegunce káżdéy/ bądź w
16:
ten czás kiedy robaki ſie w nich zálęgą/ álbo kiedy okru=
17:
tny ból koliczny rozpiéra/ ták śiedźiéć iáko pić/ álbo kry=
18:
ſtérę wlać/ nagotowſza pomoc. Tenże żywot ieſli phle=
19:
giną zbytnią ſye nádmie/ á od wątroby zátkány á oſłá=
20:
bióny/ opuchlinę zácznie/ nic miéć nád wodę tę/ y iéy
21:
błotem ćiepłé okłádánié/ lepſzégo niemoże. Sledźióny
22:
y nérek zátkánié/ téż do tych wód odeślem: bo śledźióná
23:
iż odęta/ zátkána/ á ſtwárdźiáła będźie/ wodá ćiepła z=
24:
miękczy/ y wyśśie: á ieſli błotem obłożym/ wyſuſzy y do=
25:
brze pośili. A w nérkach kámięń/ y phlegmy zátkánié/
26:
popędźić y otworzyć ſye może: y ieſli z przymiotu ropá
27:
przez pendent z nich ćiecze/ á z dobréy woléy ſtánowić ſye
28:
niechce/ do tego Cieplice nalepſzé: gdyż więc tá chorobá
29:
czáſem áni Sálſą/ áni Drzewem/ vléczóná być niemo=
30:
że: owſzem kiedy bárzo tá to ropá ćiecze/ do ſuchot czło=
31:
wieká prowádźi/ rzeżąc pendent/ rániąc pęchérz/ á vry=
32:
nę goręcſzą/ niż iéy ieſt náturá/ czyniąc. Tákże niewiá=
33:
ſtam co może być pomocnieyſzégo? ponieważ do máći=
34:
ce/ iáko do rynſztoku/ wſzyſtko plugáſtwo ſye zćiéka/ á
35:
ſproſną wilgotnośćią ią zámula y oſłábia: która to wil=
gotność


strona: 15v

Cieplice.
1:
gotność/ ieſli co mieśiąc precz wyniść niemoże/ wſzyſtki
2:
choroby/ co ich iedno ćiérpią/ z ſtego tho początku/ przy=
3:
dáć ſye iém mogą. Przeto Cieplice żyły otworzą/ plugá=
4:
ſtwá wyſuſzą/ máćice vmócnią/ y ieſliby rzeczy nad oby=
5:
czay támtędy ćiekły/ ſtrawią/ y rozpędzą/ krę/ guzy ówé
6:
ſproſné/ á twárde/ ieſli iem zprzodku zábieżém/ zmiękczą/
7:
á co nawiętſza/ płodnieyſzé niż były vczynią: á ówém co
8:
więc donosić niemogą/ áby przed czáſem nieporzucáły/
9:
lepiéy niż inſze wſzyſtkich bab párzenia/ prędzey rátuią.
10:
chirágrá/ pedogra/ ſciátyká/ y bolenié członków/ á gdźie
11:
lepſzą pomoc weźmie? byle niebyłá zówych záſtárzałych/
12:
co ſye iuż ówo práwie w guzy ſkámięniáłé obróćiwſzy/ z
Horatius.

13:
medyká y z ſyropów śmieią: któré nietylko tych/ ále ża=
14:
dnych czáſów do vléczenia nieznáły: tedy ówá vléczyć ſye
15:
może/ która ſye niezáſtárzáłá/ ćiáłá niewyſuſzyłá/ bólem
16:
wnętrznośći niepotárgáłá/ chorégo w melánkolią/ á wo=
17:
ſtátnią teſkność niewpędźiłá: gdyż takiéj/ ſámo tylko mi=
18:
łośierdźie Boże/ á nie náſzé ćieplice/ dogodźić więc może.
19:
Wſzyſcy tedy kiedy tę moc Cieplicam przyznawáią/ vży=
20:
wánia ich rózné ſpoſóby bacząc/ álbo nie ſwego czáſu/ al=
21:
bo nieták iákoby potrzebá/ z niémi ſye obchodząc/ wtym
22:
podobno grzeſzą/ że dobréy rády niewźiąwſzy/ ladá iáko
23:
ſobie rátunku ſzukáią: Przeto/ iż to tym Kśiążkam nale=
24:
ży/ káżdy ſpoſób vżywánia ćieplic/ krótko obaczémy: od
25:
tych zácząwſzy/ których w náſzych kráióch/ nic ták częſto
26:
iáko we Włoſkich/ vżywáć ſye ięli/ to ieſt/ Duciy: które to
27:
Ducie/ złáćinſkiego/ álbo wloſkiégo ięzyká/ nic inſzego nie
28:
ieſt/ iedno ſtrumiéń do głowy przypráwióny/ ták/ áby
29:
chóry vśiadł/ głowę ſobie śćiérką/ álbo ręcznikiem obwi=
30:
nął/ á ták ćiáło obróćił/ iákoby zgłowy ten ſtrumień ná
31:
mieyſcá gdźie deſcenſy iákie ſą/ ſpadał. Siędźie tedy chó=
32:
ry/ á nád niém drewniány ſzkopiec zákryty/ (áby wodá
33:
niewyſtygáłá) v dná przewierćiány/ gdźie czopek albo
34:
rurká/ iáko v hántfoſá (z iákiego ſye w mieśćiéch vmy=
35:
wáią) wpráwióna będźie/ ták áby wody mniéy álbo wię=
céy/ ná


strona: 16

Cieplice.16.
1:
céy/ ná głowę puſzczáć mógł/ ták ćiepłéy/ iákoby głowy
Gale: fan: tuē. lib: 4. c. 4.

2:
nieobraźił: gdyż gorąca bárzo ſzkodźi/ á deſcenſow nietyl
3:
ko nie vmnieyſza/ ále tém bárźiéy przymnaża: bo iż ty du=
4:
cie dla káſzlów á déſcenſów iákichle czyniémy/ któré więc
5:
z głowy zápalonéy/ á niż trzebá wilgotnieyſżéy/ dróg ó=
Hiph: de flat.

6:
nych znácznych/ y nieznácznych śiedmią/ po wſzyſtkim
7:
ćiele ſye prowádzą: tedy wodę ták mierno mieć ćiepłą
8:
trzebá/ iokoby ſye głowá niezápaliłá/ ále áby ſye ſkórá y
9:
kość (Cránium zowiém) zágrzałá y otworzyłá/ y przez fu=
10:
gi álbo Coiſſury/ wewnątrz wyſuſzáłá/ y potwierdzá=
11:
łá: gdźie wprawdźie rozſądku trzebá: gdyż rozmáythé
12:
Complexie/ rozmáytą ſkórę/ záwártą/ álbo otworzóną
13:
barźiéy máią: nád to/ látá młodégo álbo ſtárégo: gdyż v
14:
ſtárégo nietylko ſkórá y kość/ zroſleyſza/ ále y humory/ y
15:
głowá źimnieyſza/ tedy mu przydźie wodą ták dogodźić/
16:
iákoby ſye źimną nie źiębił/ á gorącą deſcenſów niemno=
17:
żył. y nád tho ieſzcze/ hántfos álbo ſzkopiec/ tám ták ma
18:
być vſádzóny/ áby zwyżſzégͦ mieyſcá ten ſtrumyſzczek ká=
19:
pał: bo ták y gorąca wodá/ przechłádzáć ſye będźie/ y w
20:
ſkórze twárdéy/ imprézę vczyni więntſzą. tákże białégło=
21:
wy/ ieſli iem tégo przydźie vżyć/ rozeznáć potrzebá/ áby
22:
młodſzéy ſtárégo ſpoſobu/ á ſtaréy inſzégo/ niż iéy latam
23:
przyſtoi/ lékárſtwá niedawano. á ma tá wodá ſpádáć/
24:
tám tą ſtroną od głowy/ gdźie deſcenſy nawiętſzé czuie/
25:
to ieſt/ ieſli ſzyiá álbo łopátki/ álbo rámióná/ álbo paćie=
26:
rze bolą/ ná nie niechay wodá zgłowy ćiecze/ y głowie ſá=
27:
méy ták to przyſtoſowáć/ áby tylko támté mieyſcá/ któré
28:
w niéy bólą temu ſtrumyſzczkowi podległy: á poſpolićie
29:
ná ćiemię táką wodę puſzczamy/ gdy przódek głowy bo=
30:
leie/ á káſzlóm przyczyną bywa: á miárę bierzem/ brzuſzec
31:
od którégo ſye dłóń poczyna/ nád noſem/ á pod czołem w
32:
dołku połozywſzy/ gdźie śrzedni pálec zákróczy/ tám tho
33:
mieyſce futuram coronalem zowią: przéz któré nabárźiéy lé=
34:
kárſtwá wſzelákié do mozgu przéydź mogą. Puſzczamy
35:
ią téż y nád ſzyią/ ná tył głowy/ pomniąc ná to/ ieſli pa=
Fćierze á


strona: 16v

Cieplice.
1:
ćierze á neruoſȩ partes, wczém ſye obrażáią/ że z ſtámtego
2:
kąta/ po wſzyſtkim ćiele idąc/ pomóc przynieść mogą:
3:
Co ieſli dla vſzu/ po któréy ſtronie głowy pusćiémy/ od
4:
rzeczy nie będźie: iednoć przypomnię/ áby to ſtrumiéń źi=
5:
mny/ áni gorący bárzo niebył/ gdyż obádwá bárzo ſzko=
6:
dzą/ ále iáko nabárźiéy być może vmiárkowány. ktemu/
7:
áby niebył wielki/ gdyż dni go vżyć kilkonaśćie/ czaſem
8:
téż y wiecéy trzebá/ á ktoby chćiał prędko té rzeczy á zu=
9:
chwale/ iáko náſzy czynią/ odpráwić/ á ſzkopcem álbo kru
10:
żem leiąc/ ieſzcze płat mokry przyłożywſzy/ áby tém wię=
11:
céy ſye głowá párzyłá/ wierę álbo o głuchość/ albo o po=
12:
wietrza ruſzenié/ álbo o dobrze więntſzy niż piérwéy miał
13:
káſzel/ záraz támże przydźie. Przeto wolny to niech będźie
14:
ſtrumiéń/ záwżdy wody wolnéy/ któréy/ áby częſto przy=
15:
léwano/ niezániedbáć trzebá: tám/ że ſen rad bárzo przy=
16:
chodźi/ ſtrzédz á wſtrzymáwáć ſye zgołá/ gdyż nád miarę
17:
by záſzkodźił. A iż śiárczáné wody tákim głowam ſą bár
18:
zo dobré ſámy przez śię/ wſzákóż ówy którym ſye kruſzcu
19:
co miedźiánego/ álbo żeláznégo/ przymiéſzáło/ bárźiéy
20:
głowę twiérdzą: my do śiárczánych/ ieſli áłunu troſzkę/
21:
albo mchu co ná dębie rośćie/ álbo ſántalów czérwonych
22:
przydamy/ á wpłatek vwinąwſzy/ w ſzkopiec vtopiémy/
23:
bárzo dobrze będźie. zálécáią wſzyſcy/ do thák głów ſłá=
24:
bych/ á deſcenſóm podległych/ proch/ który palą z głów
25:
trupich: od czego ieſli ćię pobożeńſtwo będźie odćiągało/
26:
wźiąć rogi ielenié/ y ſtłukſzy/ w piecu zduńſkim/ wgárn=
27:
cu zálepiónym ſpálić: tóſz ten proch vczyni/ że głowę po=
28:
twiérdźi/ káſzlów powśćiągnie/ y któréby ſye tám nalá=
29:
zly/ wyſuſzy/ á roſpędźi. Wychodząc/ ieſli oleykiem różá=
30:
nym/ fiołkowym/ vngueuto alabaſtrino, álbo de betonica Fá=
31:
lopiégo/ álbo którym inſzym námáżemy: y to pomoże nie
32:
máło: tego oſtrzégáiąc/ áby ći co tę wodę ná głowę pu=
33:
ſzczáią/ mieli ią w zawoiu: nie mówię o ówym/ co go be=
34:
zecni pogáńcy noſza: ále áby ták dobrze głowá záwinió=
35:
na byłá/ coby iéy wiatr nieoźiąbiáł/ á cobj wniéy káſzlów
niepobudzał/


strona: 17

Cieplice.17.
1:
niepobudzał: owſzem niethylko tám w ten czás/ kiedy v
2:
wód mieſzkáią/ ále y potym dni kilkonaśćie tákie zawi=
3:
ánié nośić/ wſzyſcy przykázuią: á ia przydałbym ieſzcze/ by
4:
być mogło/ zawżdy/ gdy głowie nic zdrowſzégo nie ieſt/ iá
5:
ko miéć ią ćiepło. Duciy tych tho tákich vżywáią wedle
6:
potrzeby dni kilkonaśćie/ czáſem téż y więcéy/ począwſzy
7:
od mniéy godźin/ á do więcéy ku środku vżywánia/ po=
8:
ſtępuiąc/ tákże od środku do końcá vmnieyſzáiąc. A iż
9:
przy tákich deſcenſách/ kurcze/ powietrza ruſzenié/ guzy
10:
twárdé/ miéyſcá opuchłé/ á náćiékłé bywáią/ té błotem
11:
iáko rzeczą pożyteczną/ okłádáć ſye godźi/ biorąc ié ná
12:
dnie/ wtéy káłuży/ z któréy wypływa ćiepliczna wodá/ y
13:
grzeiąc w kotle/ áby ták ćiálo poſtánowiwſzy/ część ſye
14:
boląca obkłádáłá.
15:
przeto ieſli to będźie nogá/ w fáſkę/ ál=
16:
bo w drzewiankę ią włożyć/ y błótem ćiepłém nápełni=
17:
wſzy/ nogę do tąd áż przeſtygnie trzymáć: wtym/ to wy=
18:
lawſzy/ inſzégo co ſye wkótle grzeie przylać: ieſli ręká/ tym
19:
że ſpoſobem: ieſli grzbiet/ korytá podobno potrzebá/ álbo
20:
łáźienki wolno ćiépłéy. A iéſliby to błoto nie záraz effec=
21:
tu ſwégo pokazáło/ á guzów/ álbo twárdośći tákich nie
22:
miękczyło/ máśćiámi iem pómagaymy/ któréby nie zápa
23:
láły/ á moc do miękczenia miáły: iáko iéſt dialtea, emolliens
24:
venetum, de meliloto, oxicroceum, miárkuiąc ie oleykiem fi=
25:
ołkowym/ álbo różánym/ liliowym/ rumienkowym/ mi=
26:
gdałowym/ y inſzémi: do miękczenia przydawáiąc axungi=
27:
as, medullas, aeſippum, bdelium, &c: álbo liitum, któré Montá=
28:
gnáná záléca: á bierze wſyę/ Olei Seſamini. Amigdalarum dul=
29:
cium, ana vnciam ſemis, medullȩ crurum bouis, adipis caſtrat: ana
30:
vnciam vnam, pinguedinis gallinȩ vncias duas, vitellos oni duos,
31:
Croci dragmam vnam, cum aceto, in quo ammoniacū diſſolutum
32:
fuerit, fiat linimentum. Aczkolwiek do tego błotá nie záraz
33:
máśći vżywáć trzebá/ gdyż rzecz ieſt pewna/ że przez ſye
34:
ſámo bárzo miękczy/ y tákowé twárdośći roſpądza/ co o
9. Simp: md

35:
niém y Gálen trzymał mówiąc/ Widźiałem w Alexán=
36:
dryiéy opuchłé/ y ná boki lewé choré/ którzy źiemię z Egi=
F ijptu vży=


strona: 17v

Cieplice.
1:
ptu vżywáli/ łędźwié/ vdy/ rámióná/ zad/ boki/ y pierśi
2:
námázuiąc/ á znáczną pómoc odnoſząc. tymże ſpoſóbem
3:
dawné zápalenié/ y miękkie odętośći/ co aedemata zowią/
4:
że tá źiemiá léczyłá: y owſzem mówi dáléy/ znałem nié=
5:
któré/ którym gwałtównie hemorhoides zwodniły ćiáło/ że
6:
ſtąd wielką pómoc ználi: y niéktórzy bolące z obyczáiu
7:
członki/ tém to błotem vléczyli: co w prawdźie mówi o
8:
źiemi Egiptſkiéy/ wodą Nilową odwildżónéy: ále wſzy=
9:
ſcy mieyſcá thego ták vżywáią/ że wód źiemiá ćieplicz=
10:
nych/ nie tém télko od niego wſpomieniónym rzeczam/
11:
ále téż naiwiętſzym choróbam/ któréby iedno ná ſkórze/
12:
álbo pod ſkórą były/ á téy źiemie ćiepło/ álbo właſność
13:
dośiąc mogłá/ znáczną pómoc wezmą: bo kto ſye przypá=
14:
trzy káłużam śiárczáném/ álbo gdźie tłuſtość iáka ćiepli=
15:
ce grzeie/ naydźie tho/ że ná dnie ſye zśiáda/ á z łupiéżmi
16:
onémi/ y iákoby z tłuſtą piáną/ álbo z ſzumowinámi wy=
17:
pływa/ czego żadnéy ſadzawki wodá nie vczyni: gdyż to
18:
coby z piaſkiem/ álbo z źiemią iáką'le zmiéſzano było/ ná
19:
dno vpádáć muśi: á ztych wód/ co tłuſtość z ſobą wiodą/
20:
coś tákiégo wſpływa/ co iuż ogiéń ich vwárzył/ á iáko
21:
część ſubtélnieyſzą y tłuſtſzą ku górze wyprowádźił: nie=
22:
przepomnięć tu powiedźieć o owéy tłuſtośći/ któréy przy
23:
Drohobyczy/ ná okniſkách/ álbo ná bániách/ doſyć zbiérá=
24:
ią: kthora ſámá z ſyebie ku górze wypływa/ á na wodźie
25:
ſię iáko ſmołá zśiáda: rzecz tłuſta/ á kroſtóm/ świérzbóm/
26:
párchóm/ guzóm/ y inſzém zwiérzchownym rzeczam bár=
27:
zo pożyteczná: rópą támći ludźie zowią: á máło nieſłu=
28:
ſznie/ bo guzy zmiękczywſzy/ łátwie zrópić może: á ieſtli
29:
to Aſpháltum/ álbo czarna á gruba náphtá/ iam ieſzcze
30:
nie doſzedł: to iedno w niéy widzę/ że iéy Medicy do mię=
31:
kcżenia rzeczy zwiérzchownych ſnádniéyby vżyli/ niżeli
32:
lud proſty/ co ią wozy máże: á to dla tego/ że rzeczy domo=
33:
wych/ nic ſobie nieważémy/ náwet/ áni o nich wiedźieć
34:
chcemy: á ónych czáſów óto to błoto/ co Gálen záléca/ z
35:
Egiptu do Rzymu koſztem niemálym wożóno/ kthóré
wierę


strona: 18

Cieplice.18.
1:
wierę nie więcéy v nich/ niż v nas ládá któré z róléy/ wá=
2:
żyć mogło: bo ieſli przéto/ że Nilus ie kropił/ powiém: ie=
3:
ſli Niluſá effekt nie był/ iedno płodną rólą vczynić/ że v
4:
nas ná dobrze gnoynéy/ ládá deſzcz/ gdy ſwégo czáſu przy
5:
będźie/ tóſz podobno ſpráwi: y źiemię gnóyną z ſtámtąd
6:
przyniówſzy/ człónki ią choré odwilży. Ale wżdy rychléy
7:
ćieplicznéy to daymy/ którą náturá ſámá vwárzyłá/ y nie
8:
do czego inſzégͦ/ iedno do lékarſtw/ dobrze zgotowáłá: iá=
9:
ko widźiémy/ że piaſek morſki/ ſuchy przez ſie będąc/ opu=
10:
chłéli/ odętéli/ wyſuſzyć więc może: co Sáburrátią ſtárzy
11:
zwáli. tákże co Gálen powiedźiał/ widźiałem kurczem v=
12:
pádłé/ kiedy zá tegóż otrębámi gorącémi obłożéni/ do z=
13:
drowia przychodźili. O Pompeiuſzu/ bliżſzéy Hiſzpánijéy
Plinius.

14:
dźierżawcy/ kthórému gdy pedogry vbłágáć niemogli/
15:
nád zbóżem śiedząc/ á gdy ie wiano/ pátrząc/ nogi w wie
16:
wpráwiwſzy/ prędko bólu pozbył. źiemiá táto niemniéy/
17:
moc tę właſnie/ albo iéſzcze trwálſzą niż ćieplice máiąc.
18:
okłádáć tedy táką źiemią rzecz bárzo beſpieczna/ do któ=
19:
réy to źiemie/ niéktórzy áby tym więtſzą moc miáłá/ zwy=
20:
kli śiárki/ háłunu/ álbo iákiéy tłuſtośći przykłádáć: á wy=
21:
chodząc/ álbo ią oćiéráć chcąc/ zá powinną máią/ Cérat/
22:
álbo Emplaſtr/ ná mieyſcu któré okłáda/ nośić/ vczyni=
23:
wſzy go z téyże máteriéy/ coby miękczyłá/ iáko liniment:
24:
bo iż to iuż dawno wiémy/ że to z iednéyże máteriéy by=
25:
wa/ woſku álbo rezyny przydawſzy/ zlinimentu Cérot bę=
26:
dźie: á iż po błoćie opłókáć ſye trzebá/ tedy y tobie wie=
27:
dźieć téż to trzebá/ że tych trzech/ duciy/ błótá/ y wánien/
28:
zaraz vżywáią: bo któżby zbłotá wypłókáć ſye niechćiał?
29:
gdyż ſproſna świniá/ y tá tho vczyni. Czynią tedy ták/
30:
dni kilká w wodźie ſye pátrzą/ áby Ciáło omyté/ á iákoby
31:
kęs zmiękczóné/ tym ſnádniéy błotem okłádáné być mo=
32:
gło. Potym/ to błoto kłádąc przez dni kilkánaśćie/ záw=
33:
żdy w wánnie omywáią/ á z niéy wychodząc/ máśćiámi
34:
miękczą/ álbo plaſtry okłádáią: dawáiąc káżdému tyle
35:
czáſu/ yle choróbá á potrzébá pokázowáć będźie: iż ieſli
F iijkto deſcen=


strona: 18v

Cieplice.
1:
kto deſcenſóm zábiéga/ duciam godźinę/ á płókaniu ál=
2:
bo w wodźie śiedzeniu drugą: ieſli deſcenſóm y guzóm á
3:
mieyſcam ſtwárdźiáłém/ y duciam y błotu/ potym y ką=
4:
pániu czás rozdźielny dawſzy/ dogodźić ſye może: a tho
5:
więc naczętſza/ że ducie zśiedzeniém w wánnie zlączáią:
6:
inſzych okolicznośći/ któré ſą powinné/ pilno przyſtrzé=
7:
gáiąc: á tego nawięcéy/ áby w nich chóry nieuſypiał: bo
8:
iż kąpánie rzecz miła/ do tego ćiáłá ſpoſabia: niemniéy
9:
ducia głowę roſpárzywſzy/ ſen twárdy przynośi. Przeto
10:
ſtrzedz tego co napilniéy trzebá/ áby ſen táki więcey nie=
11:
záwádźił/ niż óná choróbá/ ná kthórą ſye léczy: á ſnu łá=
12:
twie ſye vſtrzeże/ ieſli namniéy potráwámi ſye obćiąży:
13:
pewnie wiedząc/ że pokarm ieſt/ którym człowiek mózg
14:
odwilża/ á ſpániu piérwſzą przyczynę dawa: tedy/ ieſli o=
15:
broku vmnieyſzy/ oſpáłość táką od ſyebie odpędźi. Kte=
16:
mu/ iż żaden ztych/ którzy ná tákie lékárſtwá ſye vdawá=
17:
ią/ ták opuśćiáłém nieieſt/ áby przy ſobie záwżdy kogo
18:
dla poſługi niemiał/ tento niechay go zábawia/ á od ſpá=
19:
nia y myśli melánkolicznych/ ieſli go nádchodzą odwo=
20:
dźi: pomniąc/ że ćieplic y łáźien wſzelakich żaden nigdy
Balinon moerorem tollens.

21:
naród nieużywał/ iedno dla ochędoſtwá z vćiechą nieiá=
22:
ką/ á dla porátowánia zdrowia: ná co ſtárzy óni ludźie
23:
nákłádáli bárzo wiele/ áby łáźienné álbo ćiepliczné pá=
24:
łace/ były co na koſztownieyſzé/ á co naweſelſzé/ áby to ro=
25:
ſkoſzy/ myśli dobréy/ á nie fráſunku áni melánkolijéy ſłu=
26:
żyło: z tąd wonné perfumy/ wódki/ máśći/ łożá/ kąpánia/
Martialis Epigram: 1. Plinius li: 33. ca: 12. Diapaſmata.

27:
y inſzé niéoſzácowáné koſzty: iż nietylko to czego záżywá
28:
li od wymyſłów było/ ále śćiány/ y páwyment/ perłámi
29:
á drogiémi kámięńmi/ świétno vſádźili. Dźiś/ w náſzych
30:
kráióch ſproſnych/ ieſliby co mogło być koſztu álbo ápá=
31:
ratu/ wpoważné obżárſtwo wſzyſtko ſye obróćiło/ że ći co
32:
do ćieplic iádą/ ták ſye ſpoſabiáią/ iákoby co nawięcéy/
33:
á co nawymyślniéy iedli y pili/ tám/ gdźie trzeźwośći á
34:
miáry/ było naipilniéy: przeto téż czáſem miáſto poprá=
35:
wy/ pogorſzenié odnoſzą: y nietylko w ſpánié/ ále w ćieſz=
kié cho=
Cieplice.19.

36:
kié choróby/ támże czáſem y w ſen wieczny wpadáią. náſz
37:
chory niechay trzeźwo á mierno thych lekarſtw záżywa/
38:
mniey żáłowáć będźie/ że ná ten czás przemrze/ ázwłaſz=
39:
czá kiedy śiedźi w wodźie: ná wieczerzy y ná obiedźie/ á=
40:
by niemiał ieść y pić/ co przyrodzenié y nałóg rozumny
41:
pożąda/ trudno tego brónić: ále śiedząc/ iáko mówię/ w
42:
wodźie/ niech ſye tego ſtrzeże. co ácz chcą niéktórzy fár=
43:
bowáć/ żę wodá ćiało grzeie/ śśie/ y ſuſzy/ tedy ztegͦ prág=
44:
nienié przychodźi/ którégͦ to niezákropiwſzy/ gorączká/ ál=
45:
bo roſpaleniéby iákié przyść mogło: powiádam ia/ ieſli
46:
ćiáło wypurguie przedtym/ iáko to powinien/ prágnie=
47:
nié nie przydźie: á téż winá álbo piwá wten czás wlać co
48:
wżołądek/ nic inſzégo niebedźie/ iedno przymnożyć cho=
49:
roby/ á przyczynić ſurowóśći wżyłách: ále iáko poſpolićie
50:
czynią/ téyże wody ocukrowawſzy puł kwarty/ albo tro=
51:
chę więcéy/ wypić nie będźie źle: gdyż ma moc potwiér=
52:
dzenia wnętrzá/ y żołądek wyczyśćienia: tedy y ćiáło ſye
53:
rychléy otworzy/ y vryna puśći. A iż ći wyliczamy ſpoſo=
54:
by vżywánia wód/ té/ wánnę/ błoto/ ducie/ y pićié/ tedy
55:
ták wiédz/ że wpićiu lékárſkim/ częſto bárzo vżywáią ćie=
56:
plicznych/ ázwłaſzczá śiárczánych wód/ czáſem ſámych/
Stra'bo li: 5. Vitr: li: 8 c: 3. Aegin: l: 4. c: 1 Alex: Tral: li: lib: 31. c. 6.

57:
czaſem z przyſádą/ á nietylko tych czáſów/ ále dawnych/
58:
bywáło to zacné lékárſtwo ná wnętrzné choroby/ któré ie
59:
dno z zámulenia żył á z zátkánia meatów/ w pierśiách/
60:
wżołądku/ w wątrobie/ w ielitách/ w nérkách/ w moſz=
61:
nách/ pochodźiły: y dźiwował ſye Pliniuis/ że ći zá bárzo
62:
mężné byli miani/ co téy wody/ co nawięcéy wypijali/ á
63:
wypijáli iéy ták wielé/ że śiedząc odymáli ſye od niéy/ że
64:
nietylko ich twarzy/ ále ná pálcách pierśćieni nieznáć by=
65:
ło/ co ſye żyły ták bárzo nápełniły/ á ſkórá odęłá: y niewi=
66:
dzęć ia/ aby té decoctie/ drzewá álbo ſálſy/ z ynąd pochóp
67:
wźięly/ iedno z tąd/ iż ſtárzy ná choróby wnętrzné/ wód
68:
tych ćieplicznych bárzo nie máło wypijáć dawáli/ mó=
69:
wię nie máło/ áż to y wnętrze y ſkóra ſámá otrzymáć iéy
70:
nie mogłá: w którym to pićiu/ kiedy ſye żyły otwórzyły/
náturá


strona: 19v

Cieplice.
1:
náturá zwyćiężyłá/ wodá nietylko wielkiémi meatámi/
2:
ále y przez ſkórę/ czyſzcząc wſzyſtki żyły/ plugáſtwá rózné
3:
zſobą wywodźiłá/ to co y gwáiak/ álbo ſalſa czyni: iedno
4:
że gwáiak ná łożu/ á woda tá wchodzeniu á ćiałá ruchá=
5:
niu: gwáiak przez ſkórę/ á wodá przez ſtolec y przez vrynę/
6:
gdyż moc ma purgowánia: iednákże wielé rázów y tá
7:
wodá poceniém wychodźi. W Padwi/ w Luce/ w Sénie/
8:
tych teráznieyſzych czáſów tymże ſpoſóbem/ pić táką wo=
9:
dę dawáią/ iż ſye iéy pácient práwie do woléy nápije/ á=
10:
le nie ſtákim iáko czáſów Pliniuſzowych zániedbániém/
11:
bo dáć chorému śiłá wypić/ y dni kilko áż ſye odmie być
12:
wtym/ nie bárzo od opuchliny á wielkiégo niebeſpieczeń=
13:
ſtwá dáleko: owſzem teraz/ gdy ią ráno wypije/ ieść mu
14:
niedádzą/ áże przezeń przéydźie: ważąc ią/ á pilnuiąc te=
15:
go/ áby ſye wniém niezáſtánowiłá/ bo tym ſpoſobem/ ná=
16:
pełniwſzy/ á oſłábiwſzy wnętrznośći/ o wſtęchłą gorącz=
17:
kę/ á o puchlinę/ álbo o mglenié przyść może. Przeto prze=
18:
purgowawſzy go dobrze/ á meaty w niém zgotowawſzy/
19:
á otworzywſzy/ ſpoſabiáią go do wody/ ná dni dźieśięć/
20:
á nawięcéy ná piętnaśćie/ od mnieyſzéy miáry począw=
21:
ſzy/ á przyczyniáiąc iéy/ ku śiódmému álbo óſmému dnio
22:
wi/ co dźiéń część/ ták iż od óſmégo záś vmnieyſzáć przy=
23:
dźie/ ónąż miárką/ którą przyczyniano/ áż ſye przywiedźie
24:
do piérwſzéy: vpátrzywſzy miárę/ wedle Complexijéy/
25:
choróby/ á potrzeby chorégo: á temu ſie dobrze przypátrzy=
26:
wſzy/ ieſli ćiáło po temu ma/ ieſli żyły przeſtroné/ áby ſye
27:
tá wodá w niém zátkawſzy w żyłách niezáſtánowiłá: w
28:
ónych ſtronách Włoſkich/ dawáią iéy od kwart pułtorá/
29:
áż do cztérech/ ſnaść czáſem y więcéy: to ieſt/ kieliſzków
30:
dwádźieśćiá/ iákich cztéry w kwartę/ ludźiam nikąſká w
31:
pićie nic wpráwiónym: á co rzeczém/ kiedybyſmy iey tyle
32:
dáli náſzym/ co tégo rzemióſłá profeſsią máią? byłoby to
33:
dobrze/ y zwyczáiowi w pićiu/ y pełnośći nátur ich do=
34:
gadzáiąc: Piją tedy dniá piérwſzégo kieliſzków ſześć/ w
35:
tórégo ośm/ trzećiégo dźieśięć/ czwartégo dwánaśćie/
piątégo


strona: 20

Cieplice.20.
1:
piątégo cztérnaśćie/ ſzóſtégo ſzeſnaśćie/ śiódmégo óśm=
2:
naśćie/ óſmégo dwádźieśćiá/ dźiewiątégo óśmnaśćie/
3:
dźieśiątégo ſzeſnaśćie/ iedennaſtégo cztérnáśćie/ dwána=
4:
ſtégo dwánaśćie/ trzynaſtégo dźieśięć/ cztérnaſtégͦ ośm/
5:
piętnaſtégo ſześć: ták iż do ónéy miáry piérwſzéy/ dźień
6:
oſtátni przydźie: á iż to miárá wielka kwart pięć/ albo
7:
kieliſzków dwádźieśćiá dnia óſmégo/ wſpomni ſobie/ że y
8:
wſálśie tyléż/ álbo więcey piją: bo dwá ſyropy/ poránko=
9:
wy/ y odwieczorny/ trzy kieliſzki czynią/ ieſli po vncyy oś=
10:
mi álbo więcéy liczyć chcemy: á to co ná wieczerzy álbo
11:
ná obiedźie wypije/ dobrze więcéy niż gárniec czáſem v=
12:
czyni: co iż nie záraz/ tém ſye podobno mniéy przykro zda:
13:
tu téż niema być záraz/ ále po kieliſzku/ álbo po pułkwa=
14:
rty/ gdy Heminám ná raz káżdy wypijáć kazał Aetius/
15:
á heminá puł kwarty/ to ieſt librę/ waży: á ieſliby to ko=
lib: 11. ca: 30.

16:
mu hauſt béł wielki/ rozdwoić/ á Ciátum/ co ieſt kieliſzek/
17:
ná raz wypić: ták iżby przetśię po téy troſze/ náznáczóną
18:
dniówi miárę/ w godźinie/ á nadáléy w pułtoru wypił:
19:
gdyż y nawpráwnieyſzy pijánicá gárniec/ álbo kwart
20:
pięć/ ták nieſmácznégo trunku/ záraz wypić/ áby mu ſye
21:
zołądek odąć/ á do womitu vdáć niemiał/ ledwié zmoże:
22:
ácz w práwdźie/ dnia piérwſzégo y wtórégo przy piérw=
23:
ſzym pićiu/ nie bárzo gániém womitu/ gdyż żołądek czy=
24:
śći: przeto czynią więc to czáſem/ ieſli piérwſzą ſzczérą
25:
wyrzući/ drugą mu pić każą: á ieſliby téż zwomitem do=
26:
ſyć plugaſtw iákich wyſzło/ po których wżołądku nic nie
27:
było/ odpocząć ónégo dniá/ á názáiutrz znówu: á ieſliby
28:
ieſzcze womit ták był vpórny/ że dni kilko trwaiąc/ tému
29:
lékárſtwu drógęby zátrudnił/ námázáć/ fomentowáć go:
30:
á potym báńkę niemáłą w dołek ná żołądku poſtáwić/
31:
á ták go potwiérdźiwſzy/ rózdźielnie mu wodę dáć pić/
32:
áby żołądek powoli przymował/ á wodné háuſty/ ieden
33:
drugi potrącał: y czynią to więc/ kiedy żołądek przymo=
34:
wáć niechce/ á wodá w niém ſtoi/ przydawáią do piérw=
35:
ſzégo háuſtu álbo mánny/ álbo ſiropi roſati ſolutiui vn=
Gcią iáką/


strona: 20v

O Cieplicach.
1:
cią iáką/ albo dwu dragm infuſum ſeni/ albo ſpēr: hiere
2:
drágmę/ albo electuarzá którego/ coby potrzeba pokazá=
3:
łá/ aby ták piérwſzy rychło poſtąpił/ á drugiego zá ſobą
4:
prowádźił: á ći/ którich wentrikuł dobrze wypurgowány
5:
chćiwie wodę przymuie/ y wnet ią ná dół prowadźi/ nic
6:
niemiéſzáiąc niech ſáme piją: która to wodá/ iż ma ſámá
7:
zśiebie właſność te purgowánia/ máło miéſzánia potrze
8:
buie: wſzákóż włożyć cukru garść/ álbo iulépku fiołkowé=
9:
go/ álbo miódku różanégo łyżkę/ álbo dwie/ w piérwſzy
10:
trunek: á vbogi ieſli przyſoli trochę/ nie będźie od rzeczy.
11:
Tám/ gdy iuż pácient przez godźinę odpoczywáiąc ſobie
4 Aphor: 14.

12:
wypije/ chodźić y ſobą chwiać mocno powinien/ áby ſye
13:
ćiáło rozruchywáiąc zágrzało/ meaty otworzyły/ á ná dół
14:
wody popądzáły: y ma chodźić do tąd/ áż wodá przéy=
15:
dźie wſzyſtká/ álbo wżdy przynamniéy więntſza część/ á
16:
łátwie pozna/ wielé iéy przećiecze/ ieſli tego co wypił/ y te=
17:
go co wychodźi/ mierze ſye przypátrzy: przeto álbo to w
18:
naczyniu mierzą/ álbo záraz z thym naczyniém ważą:
19:
á iżby iéy thyle kieliſzków álbo Kwart wyniść miáło/
20:
czáſem ieſt to niepodobna/ gdyż ćiáło ſobie ku pośiłko=
21:
wi/ część pewną zoſtáwić może: iáko téż/ ieſli wodá zgro=
22:
mádzónych plugaſtw w żyłách ſtátecznie popędźi/ czá=
23:
ſem więcéy niżli wypił/ wyniść może: nie teſkliwie tedy
24:
tego czekáć/ áby co dźiéń ták wiele iéy ſtolcem á vryną
25:
przebieżeć miáło/ iáko iéy wypił: gdyż y po obiedźie/ y w
26:
nocy ćiéc może. A iż téż ſą complexie/ któré ćiáło otwo=
27:
rzyſtſzé/ á do potu ſkłonnieyſzé máią/ v tákich/ poceniém
28:
pewna część wychodźić zwykłá: niechayże tedy obiad ié
29:
w godźin pięć/ álbo ſześć po wźięćiu/ kiedy iuż część więt=
30:
ſza przezeń przebieży: á ná tém obiedźie/ niechay potráwy
31:
będą wedle potrzeby/ byle nie tákie/ coby chorému/ który
32:
ſye ná nieſtráwność léczy/ á krwie zepſowánéy popráwić
33:
vmyślił więcéy záwádźić niżli pomóc/ mogły. pić wino
34:
lekkié/ álbo piwo do tego/ wolno/ byle nieprzeſtąpić miá=
35:
ry. W tém tákowém wód tych vżywániu/ obiad bywa tro
chę ſwobo=


strona: 21

Cieplice.21
1:
chę ſwobodnieyſzy niż wieczerza/ nie ták iáko w inſzym
2:
ich vżywániu/ á to przeto/ iż raz tylkoná dźiéń piją/ á du=
3:
ciy/ błotá/ albo śiedzenia dwá rázy: ktemu/ wieczerza dla
4:
tego mnieyſza/ áby ſye dobrze ſtrawiłá/ á dla iutrzeyſzéy
5:
wody pićia/ żołądká nieſtráwieniém nic nie zátrudniłá/
6:
gdyż ták tego ſtrzegą/ áby ſye nieobćiążył/ ále iżby co
7:
weń włożą dobrze ſtrawił: y tego niezániedbywáiąc/ áby
8:
co dźiéń ſtolec iáki/ niż pić poczyná vczynił: á iż té wody
9:
śiárcźáné/ tym ſą nalepſze/ ym śiárki przy troſze háłunu/
10:
álbo ſoli/ álbo ſálétry/ więcéy przymiéſzánéy máią/ y ná
11:
wzrok ym ſye bárźiéy kurzą/ á śmierdzą/ otuchę nam że
12:
ſą dobre á mocné podáiąc/ to ná nie wiédzmy/ że máią
13:
być támże przy źrzódle ćiepliczném bráné: bo ktoby ie dá=
14:
leko wiéść/ á po godźinách kilku vżywáć chćiał/ trudno
15:
ie ták obwárowáć może/ áby nie wietrzáły/ á duchów ó=
16:
nych/ w tym y mocy/ niegubiły. Przeto czáſu vżywánia
17:
práwie/ wody poczérpnąwſzy/ we fláſzy álbo w naczyniu
18:
zápráwiónym ią grzać/ y ták ćiepło pić dáć trzebá: ſtrze=
19:
gąc tego/ áby iéy nigdy niewárzono/ gdyż wárząc ią/ w=
20:
ſzyſtki dymy co w niéy ſą nalepſze/ vćieką: tedy zágrzać
21:
tylko trzebá/ y to mówię ſtátek álbo zápráwiwſzy/ z flá=
22:
ſzą/ w koćieł wody wrzącéy (co duplex vas zowiém) wſtá=
Fallopic. 11.

23:
wiwſzy: tóż czyniąc/ nietylko téy do pićia áby niewezw=
24:
rzáła/ a dymów/ álbo duchów ſwych/ niegubiłá: ále y ó=
25:
wéy co w niéy śiedzą/ áby koćieł w którym ſye grzeie/ mo=
26:
żeli być był nákryty. á pićié tákowé/ ieſli przezedni/ ieſli
27:
co dźiéń być ma/ dyſputuią Włoſzy: przeto/ że nieſpoſob=
28:
né żołądki/ do otrzymánia tákich háuſtów máią. ále co
29:
nam do téy dyſputácijéy? gdy náſzém ludźiam nic poćie=
30:
ſznieyſzégo dáć niemożem/ iáko śiłá pić? niechayże tedy
31:
téy wody piją śiłá/ co dźiéń/ á nie przezedni: bo ták wczo=
32:
ráyſzéy dźiśieyſza popądzáiąc/ rychléy ćiáło przéydźie y
33:
wyczyśći: á wątpić nietrzebá/ że to ſzláchetné ieſt lékár=
34:
ſtwo/ iedno iáko w inſzych wſzyſtkich/ ták w tém doźrzéć
35:
ſye potrzebá/ áby ćiáło przedtém lékárſtwy/ y ſyropy/ do=
G ijbrze prze=


strona: 21v

Cieplice.
1:
brze przepuſzczóné było: bo gdźieby miáło być zámuloné/
2:
á wodá wćielé zoſtawſzy/ áni ſámá wyſzłá/ ániby z ſobą
3:
plugaſtw wywiodłá/ kurczóm/ powietrza ruſzeniu/ opu=
4:
chlinie/ głowy boleniu/ womitóm/ y inſzém choróbam/
5:
prędka/ á do popráwy nierychłaby ſye przyczyná dáła.
6:
Przeto przypátruią ſye dniá piérwſzégo/ ieſli odchodźi/
7:
álbo nié: tákże iutrzeyſzégo/ y trzećiégo/ iéſli áni meatámi
8:
więtſzémi/ áni poceniém/ lub wednie lub wnocy/ nieidźie:
9:
á ieſli ſye w kiſzkách/ álbo w zaſkórnych żyłách ſtánowi/
10:
(co kruczenié/ wiátry/ przeléwánié/ álbo odęćié okażé) pi=
11:
łułkę iednę z ſcrupułu/ álbo dwie z puł drágmy/ de rhe=
12:
bárbáro/ alephanginam/ álbo źiarnko tureckié/ álbo kry
13:
ſtérę z tákiéyże wody dáią: wárząc wniéy trzebáli chebd/
14:
ſkórę bzową/ rádic: cucumer: áſinini: záczym ieſliby ieſzcze
15:
wyniść niechćiáło/ á ćiáło miáło ſłábiéć/ żywot ſye ody=
16:
máć/ głowá boléć/ boki rozbádáć/ á ná gorączkę zánośić/
17:
co rychléy ſye do tego vćiekáią/ co Fállopi zá ſekrét ma/
de Ther. c. 11

18:
piłułkę iednę ládá zktóréy máſſy/ przymiéſzawſzy do tego
19:
granum iedno/ á nawięcéy dwie elatery/ któré to elateri=
20:
um/ prędko bárzo wypędźi wodę: ále idąc/ vprzykrzy ſye
2. Aphor: 52.

21:
wnętrzu: tedy tácy/ álbo zgołá tego lékárſtwá/ iáko nátu=
22:
rze ſwéy nieſprzyiáynégo/ poprzeſtawáią: álbo dni kilko
23:
odpoczynąwſzy/ do niego ſye záś wracáią: ćiáło/ ieſli te=
24:
go potrzebuie/ dobrze z nowu przepurgowawſzy. á niedźi=
25:
wuymy ſye temu/ iż náturze czyiéy może być tho lékár=
26:
ſtwo nieſprzyiáyné/ bywa tego doſyć/ iż iedném to/ dru=
3. Aphor: 2.

27:
gim ówo ſłuży: nietylko wlékárſtwiéch/ ále wpotráwách/
28:
w czáśiéch/ y w inſzych co napoſpolitſzych rzeczách. prze
29:
to/ iż opiſuią/ vżywánia wód rozmáite/ nieiednému wſzy=
30:
ſtkié/ ále rózném rózné/ ſłużyć mogą: temu ducie/ temu ką=
31:
pánié/ á drugiém ten oto pićia ſpoſób: do kthorégo Me=
32:
dyk/ piérwéy chorégo oſądźić ma/ y ták zrządźić/ iákoby
33:
w niém effekt vczynić mógły: bo ácz wody ćiepliczné zá=
34:
lécamy/ że ſą święté/ pożyteczné/ á wſzyſtkim choróbám
35:
pomócné/ przetśię iednák mogą ſye náleść/ którém nie zá
wżdy pomó=


strona: 22

Cierlice.22.
1:
wżdy pomógą: przeto Medyk ma obmyślić czás/ kiedy
2:
to pićié nalepiéy dáné być może: complexią/ y látá/ kthó=
3:
rém ſłuży: potym choróbę/ którą płókáć trzebá/ dobrze wy
4:
baczywſzy. Zda ſye tedy przez cáły rok nalepſzy czás być
5:
do pićia tákich wód/ Máiówy á Czérwcówy: bo ácz in=
6:
ſzém lékárſtwam Kwiećiéń téż dawamy/ ále w náſzym
7:
kráiu/ iż ieſt źimny/ wodam tym/ ledwieby ſłużyć mógł:
8:
gdyż tégo ieſt potrzebá/ áby kiedy té wody piją/ ćiáło by=
9:
łó ćiepłé/ á ćiáło mówię/ y żyły ták otworzóné/ coby wodá
10:
łátwie przez chorégo przeſzłá: owſzem ieſli nagła potrze=
11:
bá każe/ pić ią y w Lipcu/ y w Siérpniu: gdyż Fállopi
12:
żaki ſwé vpomináiąc/ áby iéy źimie niedawáli/ zá potrze=
Cap. 11.

13:
bą/ kiedy ináczéy być niemoże/ w kownátách/ álbo w łóż=
14:
nicách ią dáć/ á tám ćiepło mieć każe: do czego v nas iz=
15:
dbá/ zgodźićby ſye mogłá: ále ieſli powoli/ láto do tego
16:
nalepſzé. á między ludźmi/ tákiém to dáć każem/ coby to
17:
wytrwáli: przeto z ſtąd ſye rozumieć da/ że to dźiećióm
18:
trudno dáć: áczkolwiek Fállopi/ ná biegunki y choróby
19:
inſzé dawał/ wſzákóż wnáſzym kráiu/ do inſzych lékarſtw
20:
dźieći obróćmy: á ieſliby télko théy ſáméy wodźie vfáć
21:
przyſzło/ niechay proporcia lat/ do pićia/ y ćiáłá/ y śiły ie=
22:
go/ przyſtoſowána będźie: co nie télko w tém/ kiedy/ álbo
23:
ieſli to dźiećiam przyſtoi dáć/ obaczóno być ma/ ále y in=
24:
ſzém/ którzy lat więcéy niż śiły/ á do pićia ſpoſobu/ máią:
25:
Bo wedle tego/ iáko Aetius/ Oribáſius/ Aeginetá/ ád vi=
26:
ginti heminas/ dawáć ią kazáli: á heminá ieſt/ iákomći
27:
powiedźiał/ puł náſzéy kwarty: to ieſt/ dwá kieliſzki/ co ie
28:
Cifatos/ iákich cztérzy w kwartę/ zwáli: by przyſzło wſzy=
29:
ſtkiém dáwáć/ nie doſzlibyſmy rządu nikąſká. tedy to ro=
30:
zumiéć ták trzebá/ iż téy wody może ſye dáć ták wiele/ ále
31:
co nawięntſzém y nazgotowáńſzém ćiáłam. caetera pa=
32:
ria obaczywſzy/ á dźiećiam od kieliſzká począwſzy/ do kwa
33:
rty podobno będźie reduplicatus numerus ich látam:
34:
tákże z ſtárémi/ nietylko o ták wielką téy wody miárę/ á=
35:
le téż o ſáméy wody pićié/ nierychło ſye ſtárguiemy/ gdy
G iijich ćiáłá


strona: 22v

Cieplice.
1:
ich ćiáłá wilgotné/ á phlegmiſté/ śiły po temu nie máią.
2:
Przyłączmy tu w ten rząd y niewiáſty/ którém ácz tá wo=
3:
dá z wielu przyczyn/ y w wielkich choróbách ſłużyć może/
4:
wſzákóż y pić iém tyle/ yle ſie nie zuczyły/ y ták niewdźię=
5:
cznégo trunku/ z pracą y z brzydliwośćiąby przyſzło: nie
6:
żećbyſmy nie widali doſyć tákich wſzétecznic/ co ſye obżé=
7:
ráiąc/ y kántóry/ y kárczmarze/ w pićiu przechodzą: ále iá=
8:
ko tákich nie léczém/ ták iem opiſáć miáry niemożém: w=
9:
ſzákóż/ przydźieli białągłowę tákiém pićiém léczyć/ mniéy
10:
niż otrokówi/ y ſmáczniéy przypráwić: káżdému złych do=
11:
brze ſye przypátrzywſzy/ ieſli gorączki niémáſz/ ieſli ſye o=
12:
puchliná nie záczęłá/ y ieſli co nie ſzkodźi wtém ćiele/ coby
13:
pogorſzenié rádczéy/ niż popráwę nioſło: gdyż tákie pi=
14:
ćié/ nie wſzyſtkiém/ ále pewném choróbam tylko/ pomoc
15:
może: á miánowićie tym/ przez któré ie náturá prowádźi/
16:
płócząc muł/ á wſzelákié plugáſtwá z żył wielkich: á czy=
17:
ſzcząc y mocniąc/ wątrobę/ pierśi/ venam cawam/ ielitá/
18:
nérki/ y té drógi/ któré do wyrzucénia plugaſtw właſné
19:
náturá miéć chćiáłá: á iżby gorączce y członkóm drugiém
20:
wćiele pomoc to niemiáło/ może czáſem pomoc: ále nie z
21:
ónéy piérwſzéy intencyiéy/ áni powinnośći/ iedno z przy=
22:
gody/ á iáko mówią per accidens: bo iż dla złégo żołąd=
23:
ká głowá boláłá/ wypłókawſzy go/ á iuż popráwiwſzy/
24:
wierzę że boleć przeſtánie: tákże ieſli béłá gorączká dla w=
25:
ſtęchniénia plugaſtw/ á z zámulenia żył/ vſtać prędko mo
26:
że/ kiedy wodá meaty otworzy/ á ónę wſtęchlinę dobrze
27:
wypłókawſzy gorączce przyczynę odéymie. Przeto táko=
28:
wégo pićia/ vżywáć ſye godźi/ (przypomiónę/ dobrze prze=
29:
purgowſzy ćiáło) kiedy pierśi phlegmá zálęże/ kiédy wą=
30:
trobá żyły zámuli/ kiedy żołądek odſórowieie/ kiedy kiſzki/
31:
koliká/ álbo nérki/ kámiéń/ rzezánié/ vryny záwśćiągnie=
32:
nié popada: kiedy krwáwnicé (hemorrhoidas zową) ábo
33:
ſye zátkáią/ álbo názbyt ćieką/ á oſobliwie kiedy przez pen
34:
dent/ wnętrzné plugáſtwo zgniło ćiecze. co iż więc Nie=
35:
wiaſt/ iáko y Męſzczyzn niemniéy doléga/ któré prze głupi
wſtyd/


strona: 23

Cieplice.23.
1:
wſtyd/ rády y zá czáſu ſzukáć nie śmieią: Ich to lekárſtwo
2:
niechay będźie włáſné/ ná choróbę przyrodzóną/ kiedy nie
3:
porządnie/ kiedy biało/ y kiedy názbyt ćiecze/ kiedy máći=
4:
cá wilgotnieyſza/ kiedy oſłábiáłá/ zácząć/ álbo donośić
5:
niemożé/ pijąc/ y śiedząc/ zá tę wodę niech Pánu Bogu
6:
dźiękuią. Iednákże ſye vpomniéć godźi/ że do tákiégo v=
7:
żywánia/ nie wſzyſtkich wód ćieplicznych zálécáć może=
8:
my/ ponieważ bywáią doſyć rózné/ tedy wapienné/ wktó=
9:
rych gips/ ołowna przyſádá/ rdzá/ álbo żelazna iſtotá/ z=
10:
gołá ich zániecháć: ale śiárczáné/ iákie v nas po wielu
11:
mieyſcách ſye náyduią/ do tych chorób ſą ták dobré/ iáko
12:
gdźie nalepſzé być mogą/ gdyż zágrzéwáią/ á mierno pur
13:
guiąc potwierdzáią. á co ieſlibj wewnątrz zrániénia/ gu
14:
zy/ álbo iákie owrzédzenia były/ y té/ ták pijąc/ wewnątrz
15:
iáko po wiérzchu fomētuiąc/ roſpędźić/ á záwrzéć ſyę mo
16:
gą. co widźiém pewnie/ nietylko wtych co krwią pluią/
17:
álbo krwáwą biegunkę/ ábo krwáwą vrynę puſzczáią: á=
18:
le wwielu inſzych/ którzj wnętrze zátrudnióné máią. przy=
19:
dam do tegͦ/ ówém ſie podźiwuy/ co wóle wgárdlech/ iáko
20:
gáydy noſzą/ że tę wodę pijąc/ guzów ták ſzpetnych/ kſtałt
21:
człowieczy pſuiących/ częſto pozbywáią: któré to guzy al=
22:
bo wóle/ iáko ſą do vléczenia trudné/ wſzyſcy wiedzą: że
23:
áni palenié/ áni rzezánié/ áni máśćiámi miękczącémi
24:
roſpądzánié/ pomóc iem co może: przeto/ iż bywáią bárzo
25:
z źimnéy/ phlegmiſtéy/ á kliowátéy máteryéy vczynióné.
26:
v nas wprawdźie w Polſzcze/ tych tákich wółów nie wie=
27:
le widamy/ chybá zá Sámbór ku Węgierſkiém góram i=
28:
dąc/ poczęśći ſye thákowych náyduie. á zá Drhobyczą v
29:
Gruſzelnice/ ieſt tákowe źrzódło/ wielkié/ piękné/ z ſkał
30:
wypadąiące/ z ſktórégo kto ſye iedno nápije/ tákowégo
31:
gárdłá łatwie doſtánie. W inſzych górnych kráiach/ iáko
32:
w Węgrzéch w Rákuśiéch/ w Káryntyéy/ w Sábaudi=
33:
iéy/ około Szwáycer/ około Hiſzpánijéy/ ad Pyraeneos
34:
montes doſyć ich widamy: częśćią że ſye tácy z tákich ro=
35:
dzą/ częśćią że wody źimne á iádowite máią: kthóré oto
wody/ gár=


strona: 23v

Cieplice.
1:
wody/ gárdlá zrániwſzy wpępele piérwey/ potym w té
Scalig: contra Subtił: Card.

2:
wole zwielkim zeſzpeceniém naraſtáią: á niechći to dźi=
3:
wno niebędźie/ że wodá ten iad ma/ gdyż mnie ówo dźi=
4:
wnieyſza/ co w Kamięńcu Podolſkim/ ludźie nátur ſłá=
5:
bych/ co tám niebywáli/ ochotnie ſye nápiwſzy támtecz=
6:
négo piwá/ ták ſye zárażáią/ że ſye iem pod ięzykiem w
7:
wielkich żyłách robáctwo/ kthóré óni pieſkámi álbo ſzcze=
8:
nięty zowią/ záląga: y kiedy ich wczás pieprzem/ imbié=
9:
rem/ y zſolą/ zoctem/ nie wytrą/ bárzo odraſtáią/ á ſnaść y
10:
iézyk gryżąc ſzczekáią/ (z ſkąd ie pieſkámi názwáli:) po=
11:
tym człowieká do głowy záwracánia/ od rozumnéy mó=
12:
wy/ y czego ćiężſzégo przywodzą: ná co/ co my rzeczém?
13:
iedno że wodá kámienna/ źimna/ zła/ iádowita/ á włas=
14:
ność wſobie tákową máiąca/ że iéy áni zboże/ áni chmiél/
15:
áni wárzenié wyrzućić niemoźe: á co ktoby ieſzcze ſámę
16:
ſurową pić chćiał? z tąd tedy y wole álbo tákie gárdłá/
Tagaucius li: 1. c. 13.

17:
któré télko ſam Król Fráncuſki mocą ſobie (między dźi=
18:
wy inſzémi) od Bogá dáną/ poſpolićie w dźiéń S. Mi=
19:
cháłá/ kiedy zſwym Rycérſkim bráctwem/ Mſzéy ſłucha/
20:
y Sákráment przyymuie/ iáłmużny przédtym dawſzy/ y
21:
poſty vczyniwſzy/ dotykáiąc ſyé ná krzyż/ á ſwém ięzy=
22:
kiem mówiąc/ Król ćię dotyka/ á Bóg ćię léczy/ w Ko=
23:
śćiele an Fonteinoble vzdrawia. Co áby ták było/ y nie=
24:
przyiaćiele Wiáry Krzéśćijáńſkiéy przyznawáią mu to.
25:
Comći tu przypomnial/ móc wielką tych ćieplic okázu=
26:
iąc: która ieſli ták ſproſné gárdłá vléczyć może/ co mamy
27:
rozumiéć o mnieyſzjch/ á do vléczenia lżeyſzjch choróbách?
28:
gdyż ie y wyliczyć trudno/ ná któré ludźie wielką pómoc
29:
odnoſzą: ná czás/ á rządnie vżywſzy tego pićia: bo iáko po=
30:
móc porządnie pijącému przynoſzą/ ták/ ktoby ſie nierzą=
31:
dnie w nich chował/ nie máłé przypadki po ſobie zoſtá=
32:
wią: iáko womity/ kurcze/ głowy bolenié/ wnętrza morze=
33:
nié/ álbo rzezánia/ mdłośći/ á wſzyſtkiégo ćiáłá oſłábie=
34:
nié/ ſny nieſpoſobné/ to ieſt/ álbo więntſzé/ albo mnieyſzé/
35:
niż przyrodzeniu przyſtoią: któré to wſzyſtki/ iż ſpólné zó=
wémi ſą/


strona: 24

Cieplice.24.
1:
wémi ſą/ któré po śiedzéniu w wodách/ téż do śiedzenia
2:
nieſpoſobném/ przypadáią/ tám ich lékárſtwo opiſzém:
3:
śiedzenié w wodách odpráwiwſzy/ kthóré iáko ieſt zwy=
4:
czaynieyſzé á poſpolitſzé/ mniéy nam iego opiſánié zabá=
5:
wy weźmie: gdyż wwánnie śiedźiéć/ ieſt rzecz ták łátwia/
6:
iáko która może być z nałátwieyſzych: lecz iż iéy wielé ich
7:
nieporządnie vżywáć zwykło/ czego ſye ſtrzédz/ á iáko ſye
8:
w tym záchowáć/ krótko ſye przypátrzmy: od tąd począ=
9:
wſzy/ áby ten co do tákich wód iedźie/ myśl/ y ſercé ſwé/
10:
co nabárźiéy vſkromił/ y ták ie zrządźił/ iákoby w niém
11:
fráſunkowi/ áni myśli niepotrzebnéy mieyſcá nic nieby=
Lib: 2. ca: 6. rub: 1.

12:
ło: á iáko Bráſſáuolus mówi/ ták ſye niechay poſtáno=
13:
wi/ iáko kiedyby do Sákrámentu/ á dáru wielkiégo Bo=
14:
żégo przyſtąpić miał: ták ſercé y ſpráwy ſwé ſtánowiąc/
15:
iákoby áni BOgu Pánu ſwému/ áni komu z ludźi/ áni
16:
ſam náoſtátek ſobie/ ná reyeſtrze nie zoſtał. potym ták
17:
ćiáło opátrzył/ iákoby z pełném á bárzo plugáwém do
18:
wód tych nieieźdźił: ále áby wyczyſzczóné/ á co nalepiéy
19:
być może wypurgowané było: bo gdźieby były żéły za=
20:
tkáné/ kreẃ nieczyſta/ ćiáło wewnątrz plugáwé: iákąby
21:
té Cieplice pomóc przynieść mogły? owſzem then co béł
22:
chór/ alboby w więntſzą choróbę wpadł/ álbo miáſto z=
23:
drowia w śmierć. á purgowánia oto trochę daléy miéć o=
24:
byczay będźieſz: którégo ieſli nie śiłá potrzébá/ przezedni
25:
raz álbo dwá vżyẃ. co ieſliby to máło/ ſyropy/ y dwoie/
26:
to ieſt/ przed niémi y po nich purgowánié dawſzy/ zrzą=
27:
dźiém dobrze ćiáło: á iż kreẃ puśćić/ ieſli látá y zwyczay
28:
porádźi/ ieſt rzecz powinna/ po piérwſzém lékárſtwie to
29:
vczynić/ y z niéy przypátrzywſzy ſyé zbytkowi/ ſyropy ſtá=
30:
nowić/ y dietę ták porządną/ iákoby ſye iedzeniém áni pi=
31:
ćiém/ y przed ćieplicámi/ y w ćieplicách nie grzéſzyło: o=
32:
wſzem by być mogło/ áby táka dietá béłá/ iáko w drze=
33:
wie/ álbo w ſálśie/ byłoby dobrze: nié/ żeby ták ſkąpa/ ále
34:
áby rzeczy do iedzeniá były ná wybór/ do ſtráwienia ła=
35:
twié/ á coby krwie dobréy przymnażáły: gdyż w drzewie
Hpijąc


strona: 24v

Cieplice.
1:
pijąc ie/ ieſt pośiłek z niego ſámégo/ do tuczenia ćiáłá
2:
niéiáki/ á wwodźie ćieplicznéy/ nietylko do pokármu nic
3:
tákiégo niemáſz/ ále ieſzcze iákoby śśie/ á álimentum ono
4:
zewnątrz ná wiérzch wyćiąga: z ſkąd y ieść ſye więcéy
5:
chce/ y potrzebá/ áby hoyniéy kęs niż w drzewie/ wkuchni
6:
wárzóno: á będźieli to ptáſtwo/ kury/ ćielęćiná/ kápłón/
7:
nic ſye nád to lepſzégo dáć niemoże: ryby/ owoce/ iárzyny/
8:
przypráwné iuchy/ ná czáſy potomné zchowawſzy: gdyż
9:
nic ná to záśiadł/ áby bieśiedźie/ á roſkoſznému ſtołowi/
10:
ále lékárſtwam y zdrowiu/ ten tám czás wſzyſtek oddał.
11:
Do tego pić co mu nazwyczáynieyſzégo/ piwoli/ winoli/
12:
bylé to zdrowiu/ żołądkowi/ á nie vpićiu/ áni roſpuśćie
13:
ſłużyło. wſzákóż áby pomniał/ że ſye dwá rázy kąpáć ma.
14:
obiad niż wieczérza/ niechay mnieyſzy bywa: á to dla te=
15:
go/ áby obiádem wielkim/ nátury nie obćiążéł/ á tym/
16:
czegoby żołądek ſtrawić dobrze niemógł/ żéł/ y wſzyſtkié=
17:
go ćiáłá nie zámulił/ á z ſtąd króſt nie przyczynił/ y go=
18:
rączki ſzkodliwéy nie przywiódł. k temu/ że zá tákiém ná=
19:
tkániém ſenby mu twárdſzy/ niż potrzebá/ przyſzedł/ y
20:
głowę nápełniwſzy fluxy/ kurcze/ álbo inſze bóle by vczy=
21:
nił: przeto lekki/ álbo rzeknę lékárſki/ obiad ziadſzy/ wie=
22:
czerzą niechay trochę więtſzą ié/ byle w czás/ áby po niéy
23:
nierychło ſpáć chodźił: á iżby tylé ná nię nie pił/ coby ón
24:
zbytek głowy/ y ćiáłá/ nie obćiążył. A wielé czego ma ná
25:
obiedźie/ álbo ná wieczerzy/ ziádáć/ wiém że ſą tácy dźi=
26:
wacy/ co pytáć nie przeſtáną: którému pytániu/ trudna
27:
to/ vczynić doſyć/ ten ſam/ y rozum iego/ niech w to po=
28:
trefuie: gdyż ſye lepiéy ſam ma znáć/ y to co mu ſzko=
29:
dźi/ álbo pomaga/ vpátrowáć/ niżli my/ co go/ póki ſye
30:
nam nieſpowié/ nie znamy: á ieſli tego nie vpátruie/ ie=
31:
dno ták iákoby ná ſort żywie/ wierę ſobie nie praw. trze=
32:
bá tedy tego/ áby ſye náturze doſyć czyniło/ obroku iéy/
33:
ieſli zbytni/ á záwadza/ vymuiąc: á zdrowie y áppetyt
34:
ták reguluiąc/ iákoby ſye nic dietą nie obćiążyło áni o=
35:
bráźiło. co narychléy okaże żołądek/ ieſli dobrze trawi/
ieſli


strona: 25

Cieplice.25.
1:
ieſli rzygánia/ brzydkośći/ przeléwániá/ odęćia/ párćia/
Gal: de loc: al fec: ſimp: cauſis.

2:
ſzczkánia/ dymów żadnych nic ma: ieſli chćiwie y ſmá=
3:
czno pokarm przyymuie/ y ieſli ſam co ćiérpiąc/ wątro=
4:
by ſobą do kłóćia/ do párćia/ do zápalenia/ do żéł zát=
5:
kánia/ do złéy krwie/ nie ćiągnie: ieſli téż głowá zá tym
6:
nie bywa ćięſzka/ ſzumna/ boląca/ rć. czemu ieſli ſye czę=
7:
ſto przypátrzyſz/ nietylko około pokármów ſpoſob/ ále y
8:
chorób wielu przyczynę/ ſnádnie vyźrzéć możeſz: którą to
9:
dobrze wybaczywſzy/ iuż iákobyś nápoły zá wygráną/
10:
á do porátowánia ſye/ nadróżnieyſzą drógę nálazł: gdyż
11:
odiąwſzy ná drugi raz to co záſzkadzáło/ odiąć ſye choro=
12:
bá może. Tu tedy wiodąc ćię do Cieplic/ niewiém co=
13:
by po tym/ rozbiéráć ſzéroko/ do których/ y iákiéy wła=
14:
ſnośći/ á co pómóc máią: gdyż párticulária o káżdéy
15:
chorobie wyráźić/ rzecz nád miárę trudna: nie prze to
16:
áby choroby/ y ich właſnośći/ nam wiádomé nie były/
17:
ktemu ábyſmy nie poznali któré Cieplice do czego dobre/
18:
gdyż to y od dawnych/ y od teráznieyſzych Medyków/ ná
19:
vrząd być vczynióno baczym. lecz iż w káżdéy chorobie
20:
przyſádá iáka być muśi/ náturze pácyentá który nią cho
21:
ruie/ właſna: któréy ieſli ná oko nie vyźrzym/ trudno ią
22:
opiſáć. Wſzákóż w tym ſcriptćie/ choć ieſt iákoby o wſzy=
23:
ſtkich Cieplicach/ o Polſkich nawięcéy: które iż/ ilé ich wi=
24:
dźiém/ śiárczánéy właſnośći ſą/ choć iedny bárźiéy niż
25:
drugié/ ále máło/ álbo nic/ inſzych kruſzców przymiéſzá=
26:
négo nie máią. Nié żećby w Polſzcze wód inſzych nieby=
27:
ło/ gdyż háłunową v Milátycz j v Drhobicze/ witreolo=
28:
wą v Biéczá/ y inſzych doſyć widźimy: ále mówię o tych
29:
co ich ludźie do kąpánia vżywáć ſye ięli/ bądź ná Krę=
30:
paku w Druzbakowie gdźie ćiepła wodá/ bądź v Iáwo=
31:
rowá/ bądź v Grodká/ bądź v Kroſná/ w Mikolnicach
32:
przy Trębowli/ w Swoſzowicach przy Krákowie/ wſzy=
33:
ſtko to śiárczáné/ moc tę máiącé/ chorego który w nich
34:
śiedźi/ rátowáć/ ćiáło zágrzéwáiąc/ odwilżáiąc/ otwié=
35:
ráiąc/ zmiękczáiąc/ potym y potwiérdzáiąc. o czym iż
Gal. 1. Simpl. medica: ca: 4.
H ijſye


strona: 25v

Cieplice.
1:
ſye iuż doſyć mówiło/ niewiém co potym/ ſpráwę dá=
2:
wáć czemu to czynią: gdyż iuż iákobyſmy pozwolili/ Cie=
3:
plice być lekarſtwo thak wźięté/ że wſzyſtkim chorobam
4:
pomaga: á ieſli wſzyſtkim/ pewnie z roznych przyczyn/
5:
y rózné przypadki máiącym: od których widźiem choć
6:
drugi vſchnie/ ſkórá mu ſye ſtwárdźi/ żyły ſkurczą/ guzy
De Praefagijs ex pul: ca: vl.

7:
ſpiętą/ tego wodá śiárczána odwilży/ zágrzeie/ otworzy/
8:
y wſzyſtkiégo tego w nim popráwi: drugi ták wilgotno
9:
śći złych będźie pełen/ iż ſye odąwſzy/ á iákoby w trupią
10:
ſkórę oblókſzy/ kroſtámi/ albo ropą zgniłą/ oćiékſzy/ tám
11:
wyſuſzy/ że go wodá wyśśie/ wytrawi/ á ſkórę mu záwár=
12:
ſzy/ zdrowiu/ y kraśie piérwſzéy/ z podźiwieniém wróći.
13:
Y ſpytaſz/ co zá moc to w iednéy wodźie ták rózna/ otwié
14:
ráć/ záwiéráć/ oſuſzáć/ odwilżać? to/ że tho co którému
15:
ſzkodźiło/ odeymuie/ ćiepłá przyrodzonégo w nim wzbu=
16:
dzáiąc/ á meaty w ſkórze otworzywſzy/ powoli wyſuſzá=
17:
iąc/ trawiąc/ á náturę pośiláiąc: przeto tákich wód ką=
18:
pánia léczą/ ácz dźiwné/ á do wyliczánia trudné/ choro=
19:
by/ wſzákóż bárzo częſto w piérśiach/ w wątrobie/ w żo=
20:
łądku/ w śledźionie/ w ielitach/ w nérkach/ w moſznach/
21:
w niewieśćich mieyſcách/ w ſtáwach/ w członkach/ zgo=
22:
łá y w tych wſzyſtkich ćiáłá częśćiách/ któré iedno porzą=
23:
dnie w théy wodźie nápárzóné bywáią: ták/ iż ſnać cho
24:
roby w ćiele niemáſz/ (chybáby iéy przyczyná ludźiém
25:
nieznáióma byłá) któréyby tákowé wody/ mówię po=
26:
rządnie przypráwióné/ pómocné nie były: Pómniąc co
27:
Galen powiáda: Ze z tych wód któré Ciepliczné zowie=
28:
my/ żadnéy niemáſz/ coby ćiáłu ludzkiému záwádźić/ á
1. Sanit: tuen.

29:
coby nie káżda z nich pomocna być miáłá: ná ſtrónę o=
30:
wé puśćiwſzy/ któré ſą bárzo ſmrodliwé/ álbo zśiebie iá=
31:
dowite: iákich wprawdźie v nas niemáſz/ okróm owéy
32:
co ná Spiſzu/ któréy ſmród zábija ptáſtwo/ álbo bydlę
33:
któréby iéy iedno vkuśiło. Co ſye więc y w ſtudniach głę
34:
bokich przytrafia/ cóm ſam w Lómźie widźiał. że piér=
35:
wſzégo wtóry/ wtórégo trzeći wyćiągáć chcąc/ wpół ſtu=
dniéy


strona: 26

Cieplice.26.
1:
dniéy od ſmrodu omdléwáli y márli. Bywáią téż y w
2:
gorący rok ná polách/ á zwłaſzczá Podolſkich/ ługi/ y ták
3:
złe káłuże/ że bydło vmarzáią. Mówiém tylko o Cie=
4:
plicznych/ do których chorégͦ léczyć ſye prowádząc/ kóm=
5:
plexiéy ſye iego przypátrzywſzy/ á iuż go przepurgowa=
6:
wſzy/ y w dijetę dobrą wpráwiwſzy/ o báczmy/ ieſli wą=
7:
troby gorącéy/ álbo głowy zápalónéy/ álbo żołądká ſłá=
8:
bégo: á ieſli iuż purgowániém to ſye pomiárkowáło/ że
9:
go wſadźiwſzy/ o gorączkę/ zápalenié/ álbo o mdłość nie
10:
przywiedźiém: bo ieſliby wątrobá gorąca tego potrze=
11:
bowáłá/ Cerotum Santalinum iéy dáć/ álbo ſámé/ álbo
12:
vnguento Roſato/ cum ſucco Abſintij/ ſucco Endiuiȩ/
13:
Cicoreȩ/ rozczynióné: tákże ventriculowi/ Ceratum álbo
14:
vnguentum ſtomachale Galeni/ bárzo dobré: tákże pro
15:
ſplene ieſli trzebá/ ieſt vnguent. Nérkam/ Olea Viola=
16:
tum/ Roſatum/ Populeū/ áby tym námázował: á gdźie
17:
iednym członkóm o rátunku myśli/ drugich w tym nie=
18:
pſował. Przyſzedſzy tedy do Cieplic/ to niemnieyſzé ſtá=
19:
ránié niechay będźie/ mieyſce ſobie obráć/ áby ná dobrym
20:
powietrzu/ wczás conaylepſzy do śiedzenia miał: tám
21:
dźiéń ieden/ álbo dwá/ odpocząwſzy/ á tamtemu wiá=
22:
tru ſye przyuczywſzy/ w wodźie w imię Bożé vśieść/ ka=
23:
zawſzy ią ná świtániu bráć/ á wkotle nákrytym/ áby pá=
24:
rá nie wychodźiłá/ grzać: ſtrzegąc niemniéy tego/ áby
25:
wodá czyſta byłá brána/ to ieſt/ áby iéy nieſplugáwił
26:
nikt/ álbo co w niey nieczyſtégo piorąc/ álbo plugáwé
27:
ćiáło w niéy płócząc: nád to/ ieſli deſzcz álbo iáka nie=
28:
pogodá byłá/ tedy táka wodá zmącóna á zmiéſzána/ nie
29:
ták będźie dobra/ iáko ſámá z ſwégo źrzódłá. Zgrzaw=
30:
ſzy ią tedy wolno/ bo wárzyć ſye iéy nie godźi/ áby párá
31:
z niéy/ gdyż w téy párze moc ieſt nawiętſza/ nie wyſzłá/
32:
w wánnę czyſtą wlać: y śiedzenié ták w ónéy wánnie ná
33:
rządźić/ iákoby nie rázem w wodźie ſye zátapiał/ ále po=
34:
ſtawſzy/ potym śiadł: potym boki maczáiąc/ á ſtołká v=
35:
puſzczáiąc/ po półgodźiny po ſzyię ſye ochynął. A to/ pro=
H iijſzę/ nie=


strona: 26v

Cieplice.
1:
ſzę/ niechay będźie w ćiſzy: bo iż ći przypominam napiér=
2:
wſzą być pracą/ áby ſobie mieyſce do kąpánia obrał/ te=
3:
dy tákié niechay będźie/ coby go áni przykry wiátr/ áni
4:
déſzcz/ áni żadna niepogodá/ dochodźić niemogłá. bo
5:
gdźieby tho w namiećie/ pod brogiem/ álbo w cháłáſu
6:
z chroſtu vplećiónym było/ y głowie wiátr z kurzáwą
7:
záwádźi/ y wychodząc rozpárzóné ćiáło/ prze ládá oźię=
8:
bnienié/ przyść o gorączkę może. A iż bráć wodę o ſłoń=
9:
cá wſchodźieſmy kazáli/ náſz chory w ten czás/ z łożá zlaz=
10:
ſzy/ niechay ſye przechodźi/ y ćiáło rozruſzawſzy nieiáko
11:
zágrzeie: czego ieſli mu bóle iákié/ álbo ſłábość nie do=
12:
puśći/ niechay ná mieyſce przechaczki/ frykatiy/ á lekkie=
13:
go chuſtą náćiéránia/ vżywie: y potym ieſzcze te częśći/
14:
któré tego potrzebuią/ námáże. A náturę niechay zvczy/
15:
áby ſye piérwéy záwżdy wypróżniłá: gdyż pełnemu á
16:
zátwárdzonému wniść w tę wodę/ nie ieſt rzecz beſpie=
17:
czna. Niechże tedy co dźiéń ráno ſtolec będźie: czego ie=
18:
ſliby náturá ſámá z śiebie vczynić niechćiáłá/ pomoc iéy
19:
trzebá dáć/ álbo czopkiem/ álbo lekką kryſtérą. Czopek
20:
może być/ vſtrugawſzy korzeń z ćwikły/ y miodem námá
21:
zawſzy/ á poſoliwſzy: álbo z ſłoniny/ álbo z mięſá ſolo=
22:
négo: álbo z miodu ſtwárdzonégo/ z koloquintidą/ álbo
23:
z trochą verátry/ álbo Hiery poſypány. Kryſterá z téy=
24:
że wody/ álbo z poléwki śliwkowéy/ álbo kapłóniéy/
25:
miodu/ oliwy/ po łyżce/ á ſoli kąſek przyłożywſzy. A kto=
26:
by ſye tym brzydźił/ bráć przed obiádem iednę z lekkich
27:
piłułek/ z ſkrupułu vczynióną/ álbo de Aloe ſacoterino/
28:
álbo de Rheabarb/ álbo de Hierá/ álbo Aromátice.
29:
Przechodźiwſzy ſye tedy/ á z náturą odpráwiwſzy/ row
30:
no z Słońcá wſchodem/ álbo trochę rániéy/ w wánnę
31:
wolno ćiepłą vśieść. á mówię w wolno ćiepłą: gdyż iá=
32:
ko źimna/ ták gorąca/ ćiáłu nie ieſt pomocna: owſzem
Sanitat: tuen: lib: 3. ca: 8.

33:
iáko źimna/ ták y gorąca ſkórę zátwárdza/ á gorączkę ro=
34:
zmnaża: á głowá niechay záwżdy ściérką/ álbo tówál=
35:
lą/ záwiązána będźie: wſzakóż to iedno dla wiátru/ bo
bárzo


strona: 27

Cieplice.27.
1:
bárzo ią śćiſnąć/ nie bywa to zdrowo. A śiedzenié tám
2:
to niech teſkliwé nie będźie/ ále máiąc przy ſobie kogo/
3:
rozmową iáką miłą ſtrawioné. W tym kiedy wodá prze=
4:
ſtyga/ miéć w kotle pogotowiu drugą: któréy przyléwá=
5:
iąc/ oźiębłéy vpuſzczáć czopem we dno wpráwiónym: á
6:
to dno nád korytem/ álbo nád rynną/ ma ſtać. Tuć ia
7:
trudno powiedźiéć mam/ wielé godźin z rázu/ y potym/
8:
á iáko czás długi/ w Cieplicach śiedźiéć maſz/ ponieważ
9:
áni ćiebie/ áni twéy choroby nie znam. wſzákóż toć po=
10:
wiém: Ze ludźie którzy ſą lat śrzednich/ complexiéy mo=
11:
cnéy/ ná choróby wnętrzné dłużéy śiedźiéć máią/ niżli ći
12:
co ſłábi/ á którym tylko o zaſkórné rzeczy idźie: gdyż wo=
13:
dá ſkórę łátwiéy zágrzeie/ rozpárzy/ otworzy/ wyśśie/ po=
14:
twiérdźi/ y do popráwy prędzéy przywiedźie. ále owi któ=
15:
rym głębiéy choróby wlázły/ tym dłużéy śiedźiéć powin=
16:
ni: wſzákóż ták/ iákoby ćiáło do teſknośći/ y do zápale=
17:
nia/ nieprzychodźiło. A zámiérzáią to więc Medicy mą=
18:
drzy/ co cómplexiy ludzkich/ chorób/ y Cieplic świádo=
19:
mi/ iednému dni dwánaśćie/ drugiému piętnaśćie/ dru=
20:
giému dwádźieśćiá/ czáſem y trzydźieśći śiedźiéć/ wła=
21:
ſnie ták iáko w Sálśie/ álbo w gwáiáku: gdyż té lékár=
22:
ſtwá długié powoli ćiáłá álteruiąc/ do tąd máią być da=
23:
wáné/ áż znáczna popráwá przyydźie/ to ieſt/ że ſye cho=
24:
robá wypędźi/ á náturá dobrze poſtánowi. W czym bár
25:
zo mi ſye nie podoba/ co w Iáworowſkich zá obyczay w=
26:
źięli/ godźin ſto/ álbo pułtorá ſtá/ álbo y więcéy/ śie=
27:
dźiéć vmyśliwſzy/ wyśiádáć ie co narychléy: iákoby owo
28:
dźieći kiedy gruſzki o zakład ziádáią/ które prędzéy áby
29:
wygrawáło: y wyśiadáią z rázu przyiechawſzy ośm ál=
30:
bo dźieśięć/ pięć ráno/ á pięć przed wieczorem godźin/
31:
do tąd áż liczbę odpráwią: przeto z choroby/ ieſli wielka
32:
á do porátowánia nie łatwia/ káżdy pobáczyć/ wielé iéy
33:
wód tych potrzebá/ może. A w nię záśiadáiąc/ niechay
34:
od końcá ćieńſzégo pocznie: piérwéy ráno niech godźin
35:
półtory śiędźi/ w wieczór tákże/ názáiutrz trochę więcéy/
trzećié=


strona: 27v

Cieplice.
1:
trzećiégo dniá więcéy/ przymnażáiąc co dźiéń po troſze/
2:
do thąd/ áż do śrzodku przyydźie: tám ſye pokaże/ ieſli
3:
wodá nie mdli/ ieſli króſt vbywa/ á ieſli náturze plágu=
4:
ie lékárſtwo: tedy od połowice/ bądź to dniá dźieśięté=
5:
go/ bądź piętnaſtégo/ po troſze vymuiąc/ záś tąż miá=
6:
rą áż do końcá przywiéść: y tyléż godźin ku końcowi/
7:
iáko z przodku/ śiádáć: tedy chorobá odchodąc/ nátury
8:
mniéy ſłábéy nikąſká nie zoſtáwi. A ieſli dni trzydźieśći
9:
śiedźiéć będźie/ że tego chorobá potrzebę pokaże wyśia=
10:
dáiąc z przodku godźin ná dźień trzy/ á pomnażáiąc áż
11:
do ſzéśći/ półtorá ſtá to przynieśie: á ták przez vprzykrze=
12:
nia nátury/ iż áni ſye vteſkni/ áni o żaden zły przypadek
13:
przyydźie. A iżby ták wielé/ álbo mniéy/ śiedźiéć miał/
14:
chorobá (iáko mówię) á náturá/ iáko ſye ma do niéy/
15:
pokaże: w czym nie Medyk/ ále káżdy ſobie ſędźią bę=
16:
dźie. ácz śiedzą więc drudzy do tąd záwżdy/ áż ſye ćiá=
17:
ło dobrze rozgrzeie/ pot z łyśiny póydźie/ á ſkórá ná ręku
18:
zmarſzczy: ále proſzę nie z przodku/ áni v ſłábych/ niech
19:
tá próbá będźie: bo/ by młoda zmárſków/ á nie bárzo
20:
pełny ſtrumięniá z czołá czekać miał/ długoby śiedźiéć
21:
potrzebá: przeto látá/ chorobá/ á śiłá/ w wodách tych
22:
śiedzeniu/ ſnádnie miárę poda. A ia proſzę áby to było
23:
nie znagłá/ ále od máłá począwſzy/ záwżdy co przydá=
24:
iąc/ tedy łatwie vhámowáć á odiąć/ ieſliby co z tego nie
25:
ſpodźianégo przyſzło/ możem. Wyſzedſzy tedy z wánny/
26:
niech ſye dobrze odźieie/ y ták ćiepło wodą rozpárzóny/
27:
záraz do łóżká ſzedſzy/ położy y nákryie: áby ſye duchy w=
28:
zruſzoné vſpokoić/ á ćiáło rozgrzané zápoćić mogło. w
29:
tym ieſli ſen przyydźie/ tę godźinę/ álbo dwie/ przeſpáć
30:
ſye może/ ponieważ ráno wſtał/ á niedoſpał: á tego po=
31:
trzebá/ áby tylko ſye ná noc chowáiąc/ po obiedźie nie
32:
ſpał: á doſpáć iáko potrzebá/ gdyż ſen ſprácowáném ćiá=
33:
łam pośilenié dawa? po téy to godźinie ábo dwu otár=
34:
ſzy ſye z potu/ á dobrze oſuſzywſzy/ niechay ſye vbierze/ á
35:
ná nabożeńſtwie ſwą godźinę wedle zwyczáiu ſtrawiw=
ſzy/ to


strona: 28

Cieplice.28.
1:
ſzy/ to czego mu napilniéy/ byle okrom kłopotu/ ſpráwu
2:
ie. Pozwaláią tu ſwobodniéy á otworzyśćiéy/ niż w in=
3:
ſzych Lékarſtwách/ wiátru záżywáć/ przeto podobali ſye
4:
chodźić/ ſnać y pſy po polu pieſzo/ álbo ná koniu/ gonić:
5:
bylé tho przez prace wielkiéy/ á w pogodę było/ może.
6:
W godźin cztérzy po kąpániu/ coby przed południém/
7:
obiád ſwóy ieść: ná który to obiad/ iuż niepowtorzę/ ále
8:
twéy dyſcrecyéy polécę/ co przyrządźić trzebá: gdyż ża=
9:
den ták w rozum vbogi nie ieſt/ áby niewiedźiał czym
10:
náturę contentowáć/ á czym ią obráźić może: doſyć to
11:
co mówiém/ że rzeczy máią być do ſtrawienia łatwié/ á
12:
coby ſye w kreẃ nalepſzą obroćiły/ przy piwieli/ przy wi=
13:
nieli/ bylé wedle nałogu/ á przez obráżenia zdrowia/ y
14:
ták ſkrómnie/ iákoby ſen żaden po obiedźié nie był: ná
15:
mieyſce którégo pozwalamy owe godźinę ſpáć/ która po
16:
ránu z wody wyſzedſzy/ poceniu á odpoczywániu ſłużyć
17:
ma. Po iedlé w godźin ſześć/ znowu záś záśieść ma: co
18:
będźie iákoby przed ſłóńcá zachodem godźin pięć/ álbo
19:
namniéy cztérzy/ y w tenże czás wodę bráć muśi/ która
20:
iuż thák dobra być niemoże/ iáko óná świtánna/ przeto
21:
téż po obiednié śiedzenié nie bywa thák długié: gdyż y
22:
ćiáłá w ten czás dla goracá mdleyſzé/ y wody bárzo ſłáb=
23:
ſzé/ że łatwiéy wietrzeią/ á párę ſwą pręcéy trácą. Pośie=
24:
dźiawſzy tedy godźin półtory/ álbo dwie/ tákże w ćiſzy
25:
zgłową nákrytą/ wodę odmięniáiąc/ á nikąſká nieſpiąc:
26:
ieſli ſmród śiárczány álbo párá óná ſzkodźi/ kobiercem
27:
nákrywſzy/ á głowę iéy obróniwſzy/ wyniść y oſuſzyć ſie/
28:
y ná łóżku pół godźiny odpocząwſzy/ godźinę przed za=
29:
chodem/ troſzkę hoyniéy niż był obiad/ wieczérzáć: tám
30:
możeli być muzyká álbo myśl dobra/ niechay będźie: bo
31:
tą/ kto ſye kiedy zepſował? okróm ówych co do tańców
32:
á inſzéy roſpuſty pochóp biorą. A iż noc do ſpánia tákie=
33:
mu należy/ wierzę że go ſprácowánié onégo dniá do ſpá
34:
nia vpomni. Przeto ieſli żónę do poſługi przywiózł/ nie=
35:
chay ią łóżko rozgrániczy: gdyż do nocnych potrzéb/ ná
Iten


strona: 28v

O Cieplicach.
1:
ten czás przez vłómku zdrowia/ ſłużyćby nie mogłá: po=
2:
nieważ y poty/ y wodá/ y dijetá/ ćiáło doſyć ſprácuie: le=
3:
ćie ktemu/ kiedy ſámo gorąco nie vmié iedno ćiáło otwo
Plin: li: 6. c: 31

4:
rzyć/ duchy roſpróſzyć/ á bárzo śiły vmnieyſzyć. Bywa
5:
téż to częſto/ że ći co wychodzą z wánny/ ieſli ſye ſłábſzé=
6:
mi czuią/ chłodną wodą obléwáć ſye każą: co od owych
7:
máią/ co z łáźniéy wychodząc/ tym ſye potwiérdzáią. ále
8:
tu co po tym? gdyż nie wánná tego lékárſtwá/ ále poce=
9:
nié ná łóżku/ dokóńczyć powinno: tedy owi mędrſzy/ co
10:
Epithemá ná ſérce wźiąć/ álbo ſye wódką Różáną po=
11:
krópić każą: y czáſem ieſli tákie roſpalenié będźie/ że y
12:
głowę/ y członki inſze/ wódkámi kropiąc/ duchy wśię w=
13:
racáią/ nie od rzeczy czynią: námázuią drudzy y grzbiet
14:
y paćierze wſzyſtki/ oleykiem różánym/ fiołkowym/ álbo
15:
którym inſzym/ nie máło potwiérdźi: y ieſliby ſye im do
16:
mdłośći zanośiło/ miéć Morſelle w gárśći/ vczynióné ex
17:
ſpeciebus dia: narge frigidi/ ex aromatico roſato/ electe
18:
de gemmis/ álbo Conſexuę/ z tych którą co ſercu ſłużą/ á
19:
ochłodźić mogą: przy tym wódki/ prochy/ perfumy/ y
20:
coby iedno od mdłośći dobré: o czym ná ſwym mieyſcu
21:
ſzérzéy. A ieſliby wrzody/ guzy/ fiſtuły/ rány/ álbo częśći
22:
chore potrzebowáły/ ná noc ie Emplaſtrámi álbo Lini=
23:
menty opátrzyć: bo ácz wodá ſámá przez ſye léczy/ y pe=
24:
wną pómoc dawa/ wſzákóż ieſli ieſzcze inſzé Lékárſtwá
25:
przyſtąpią/ prędzey y znáczniéy to ſpráwić może: iedno
26:
ćiáło dobrze przedtym przepurgowawſzy/ á porządnie śie
27:
dząc dijety przyſtrzégaymy dobréy. A iż to do dijety na=
28:
leży/ co w inſzych Nácyach/ á miánowićie w Niemcéch
29:
gániém/ w wodźie śiedząc winem pełnić/ proſzę ia okaż
30:
mi wſtrzymawáłość áby tám/ gdźie niedobrze przez niéy?
31:
odlóżmy pićié ná iny czás/ á ſpráwę z náturą ſáméy wo=
32:
dźie poruczmy. á ieſliby ták prágnienié dokuczáć miáło/
33:
vſtá zákropić podobno w tym przyydźie: ácz owych gá=
34:
nić niewiém czemubym miał/ co wchodząc w wánnę/ ál=
35:
bo ſye iuż w niéy rozgrzawſzy/ téyże wody ocukrowánéy
ſye


strona: 29

Cieplice.29.
1:
ſye nápiją: gdyż y żołądek/ y nérki/ przeczyśćić może/
2:
y vryny álbo potu ták popędźić/ że zá ſyrup ſtánie: ale
3:
to niech czynią dobrze przepurgowáni/ którzy żéły nie=
4:
zámuloné/ wątrobę nie názbyt gorącą/ á ćiáło do potu
5:
ſkłonné máią: co ieſli téż y Białégłowy vczynią/ wnę=
6:
trzu ich doſyć rzecz przyſtoyna będźie: á iż o thym czę=
7:
ſta wzmianká bywa/ który czás w rok tym rzeczam na=
8:
lepſzy/ ná prędce odpowiédź: iáko wſzyſtkim lékárſtwam
9:
którém źimá y kánikułá podeyźrzána/ ále Ieśiéń á Wió=
10:
ſná naprzyſtoynieyſza: wſzákóż iż ćieplice/ iako wſzyſtki
4. Aphori: 3.

11:
wody promienióm á ćiépłu Słonecznému/ ſą podległy/
12:
Wioſná iém nalepſza: którą tu liczym póty/ póki ſłóńce
13:
wzgórę idźie. bo kiedy ſye dźiéń z nocą równa/ á ſłóńce
14:
ná zad vchodźi/ párniéy w prawdźie/ ále iuż nie ták go=
15:
rąco bywa: gdyż y noc iuż dłużſza/ y roſſą/ mgłámi/ y z
16:
źiemie wilgotnośćiámi ſmrodliwémi/ ſye zátrudnia: w
17:
tém iuż wody gorſzé: y rzecz pewna/ że do Swiętégo Ia=
18:
ná/ czás temu nalepſzy/ przyznáć muśiémy: którégo to ś=
19:
więto/ práwie więc wten czás przypáda: y ztąd ówy So=
20:
bótki/ nocné ognie/ zbiéránia źiół/ y do czárów á báłá=
21:
muctw bábich kiermáſz: nié/ żećby per Julium per Au=
22:
guſtum/ léczyć ſye nie dobrze/ iedno że iuż wody nie ták
23:
dobré/ y ćiáłá dobrze mdleyſzé. Dawſzy thedy Iulium y
24:
Auguſtū/ iáko czáſy gorącé inſzemu wczáſowi/ przyday=
25:
my y Septembrem/ choć Ieśieni początek temuż gdyż
26:
czás nie ieſt poſtánowióny: owſzem/ iáko Gálen mó=
27:
wi/ owocámi zátrudnióny/ y nieporządnym ćiepłem ták
28:
ſtráſzliwy iáko Krokodyl/ co płácząc ludźie oſzukawa:
29:
co widźiém ná oko/ że w południe gorąco/ á w nocy źi=
30:
mno/ przećiwną właſnośćią pſuie ćiáłá. A w téy wo=
31:
dźie iż ſye ćiáłá otwiéráią/ álboby temu pokóy dáć po=
32:
towi/ álbo ich ták przeſtrzégáć/ iákoby wolnośći ónéy
33:
Máiowéy nie część/ ále wſzytkiéy vſtąpić nam przyſzło:
34:
przeto ieſli w Ieśieni ſye przyydźie léczyć/ wody té iáko
35:
táko znidź ſye mogą: in Octobre/ in Nouembre/ mówię
I ijiáko=


strona: 29v

Cieplice.
1:
iáko táko/ gdy to v nas niepogodné czáſy. ácz Kolumel=
in re ruſti.

2:
lá wod in Septembre nabárźiéy doświadcza/ ále nie
3:
chorób/ áni natur ludzkich: przeto náſz chory nie źle ſye
4:
zrządźi/ ieſli ich przez Wioſnę tylko záżywáć będźie/ dniá=
De Dondis Sauanarola. Braſſauolus. Baccius Elpid ianus.

5:
mi niebrákuiąc. bo ácz tego pilnuią drudzy/ że póki Xię=
6:
życ rośćie/ wody bywáią ćiepleyſzé/ y do wſzyſtkiégo v=
7:
żytecznieyſzé. Ale tę ſubtylną obſerwácyą puśćiem ná
8:
ſtrónę: zárázem y z ową/ która do tąd wſzyſtkich práwie
9:
przed námi wieków/ nietylko goſpodarze/ ále y nawięt=
10:
ſzé Philoſophy báwiłá/ że rok przeſtępny bywa ná świe=
11:
ćie do wſzyſtkich práwie rzeczy niezręczny: iż pod tym
12:
rokiem Białegłowy niepłodnieyſzé/ ludźie mdléyſzy/ dźie
13:
ći nietrwálſzé/ choroby częſtſzé y ſzkodliwſzé/ ptáſtwo/ by=
14:
dło/ ryby/ drzewá/ zboża/ źiołá/ ſády nievżytecznieyſzé/
15:
tákże wody Ciepliczné mniéy pomocné/ nietylko nie o=
16:
puśćili óni ſtárzy co o Cieplicach piſali ále pilné bacze=
17:
nié ná to miéć kazáli/ áby tego roku mniéy ſye do Cieplic
18:
ludźi odſyłáło: którym zdrowia popráwá ieſliby ſye nie
19:
ták/ iákoby trzebá/ zdárzyłá/ áby wymówká roku prze=
20:
ſtępnégo pogotowiu byłá. A my o tym roku ták wiédz=
21:
my: Ze to ſą nam niepotrzebné fántázye/ gdyż tego ro=
22:
ku ná Niebie/ áni w Biegách niebieſkich niemáſz/ iedno
23:
to ſobie ludźie vczynili: co ábyś wiedźiał dowodnie/ o=
24:
toć krótko powiém. Roku/ iáko zdawná liczą/ ieſt dni
25:
trzy ſtá ſześćdźieśiąt y pięć/ godźin pięć/ minut pięćdźie
26:
śiąt y pięć/ ſecund dwánaśćie/ wedle Ptolomeuſá. A
27:
wedle Alphonſá/ dni trzy ſtá ſześćdźieśiąt y pięć/ godźin
28:
pięć/ minut czterdźieśći dźiewięć/ ſecund 16: od których
29:
Kopernik troſzkę rózny/ licząc 365/ godźin 6/ minut 9/ ſe=
30:
cund 29: óny godźiny ſtaczáiąc/ dźiéń ſye zdał przyráſtáć.
31:
Co czáſu Rzymian ludźie mądrzy óbaczywſzy/ áby Rok
32:
á w nim czáſy y Swiętá nie bładźiły/ ták go obrácho=
33:
wáli: iż dźień ón co zbywał/ co lat kilko był przepletan.
34:
y Iulius Caeſar będąc człowiekiem vczónym/ wnet po
35:
nim Auguſtus/ poſtánowili go zá náuką pewną/ y wie=
kóm po=


strona: 30

Cieplice.30.
1:
kóm potomném podáli/ áby Epactá/ Aureus numerus/
2:
Bisſextus/ y té Emboliſmy ſwą drógą chodźiły: czego
3:
iż nam w Krześćiáńſkim Kośćiele ieſt pilniéy/ niż ónym
4:
Rzymiánóm było: Stolicá Rzymſka/ która ſamá w Ko=
5:
śćiele Bożém w kráióch pułnocnych rząd czyni/ świąt/
6:
doróczny obchód/ w Kálendarzu licząc/ y tégo niezánie=
7:
dbáłá/ áby Wielkiéynocy/ świętá ták zacnégo/ pod ie=
8:
den czáś záwżdy pámiątká bywáłá: y ná COncilium
9:
Nicéńſkiém/ któré przed dwunaśćią ſet lat poſtánowi=
10:
li/ áby záwżdy Luna cztérnaſta bywáłá: miárkuiąc z
11:
támtégo czáſu/ że dwunaſtégo Kwiétniá/ Acquinocti=
Onophrius.

12:
um záwżdy bywáć miáło: co iáko ſye dáleko vnioſło/ ká=
13:
żdy ſnádnie widźi/ że Wielkanoc/ nád ónégo czáſu rá=
14:
chunek/ kilkiemnaśćie dni poſtąpiłá ná zad. tylko zá ó=
15:
nych dróbnych minutek/ ná któré óni máły wzgląd mie=
16:
li/ przyraſtániém. Teraz ná tym oſtátniém Concilium
17:
Trydentſkim/ widząc to óni Swięći y vczéni Biſkupi/
18:
że Wielkanoc/ nie pod ten czás/ iáko wedle Nicéńſkié=
19:
go Concilium iść miáłá/ chodźi/ wiedząc że óno Con=
20:
cilium przeklęctwo dáłó/ kthoby nie wedle ich Dekrétá
21:
Wielkiéynocy święćił/ obawiáiąc ſye téż/ áby to zá lá=
22:
ty ták poſtępuiąc/ w Láto/ dáleko z Márcá/ nie wyſzło/
23:
á błędów odſzczepieńſkich/ do tych/ co ich iuż y názbyt/ z
24:
ſtégo nie przyśiało/ zá ſtárániém Pij Quinti Papiéżá
25:
náſzych czáſów świętégo/ wyſádźili ná to ludźi w Má=
26:
themátyce vczónych doſyć/ którzyby té minuty zániedbá=
27:
łé záś w rézę wpráwili/ á Káléndarzá nákierowawſzy/
28:
Emboliſmy/ á té przybyſze wyrzućili: czego ſnádnie do=
29:
ſzli/ dni trzynaśćie z ſtych/ iáko teraz idą/ wyrzućiwſzy:
30:
od tąd táki rok niebędźie/ áż kiedy piſáć będą/ Anno Do=
Aloiſius lili.

31:
mini 2000: á potym/ co ſto lat/ ieden ginąć będźie: nie
32:
ták iáko teraz co cztérzy bywáły. Tedy náſzé ćieplice téż
33:
podóbno pod ten czás żadnéy przymówki nie vżywią/ á=
34:
by miáły odmiánę á niedoſtátek iáki ćiérpiéć/ zá tákim
35:
Przybyſzem/ álbo Rokiem Przeſtępném: rádczéy bym
I iijvwierzył/


strona: 30v

Cieplice.
1:
vwierzył/ że pomiérſknienia/ źiemie drżénia/ albo té od=
2:
miány/ któré iſtotné być widźiém/ takiégo/ co y náſzym
3:
ćieplicam/ y inſzém ná świećie rzeczam/ przynieść mo=
4:
gą: Ale to czego ná świećie niémáſz/ iedno w opiniach
5:
ludzkich/ iako záſzkodzić ma? pomiérſknienié/ iż zá káż=
6:
dą rzeczą/ do których właſność iego/ Conſtellátia ná ten
7:
czás przypadáiąca/ nieśie: vczą/ nietylko w téy Niebie=
8:
ſkich biegów profesſiiéy mądrzy/ ále y effekty wſzyſtkim
9:
nam świádómé: Tákże źiemie drżenié/ że przez iákiéy z=
10:
nácznéy á wielkiéy odmiány nie bywa/ y tho nie ieſt táy=
11:
na: á Cieplice ták odmienić może/ że ſtrugę/ którą ćieką/
12:
przerwie/ y indźiéy obróći/ álbo do niéy w ónym drżeniu
13:
inſzą wodę/ która niebyłá ćiepliczna przywiedźie y zmié=
14:
ſza: ták iż ónéy/ co bylá zacną wodą/ śiłá bárzo/ álbo czá=
15:
ſem wſztyko weźmie: co niéchayći ſye dźiwno niezda/ po=
16:
mniąc ná óno coſmy wyżſzéy powiedźieli/ że ſą wiéczné/
17:
y od wſzyſtkich wieków/ ná tychże mieyſcách/ wtéyże w=
18:
łaſnośći/ ſye náyduią: ieſtći to ták/ że ſą wieczné: ale źie=
19:
miá/ góry/ y inſzé rzeczy/ á za też nie wieczné? Wſzákóż
20:
kiedy drżenié źiemie przydźie/ bárzo té rzeczy odmiénia:
21:
czemu? czemu to tégo móc/ który ták chce. Z témi fán=
22:
tázyámi/ ieſli ieſzcze ówę wypędźim/ co Aegiptiacas di=
23:
es ma zá podeyźrzáné/ nie będźie od rzeczy: bo by nie co
24:
inſzégo iém wierzyć nie kazálo/ tedy to że ten Kálendarz
25:
wſzyſtki pomiéſzáł/ y precz odrzućił: ktemu/ ieſli w Aegi=
26:
ptćie co Ptolomeuſzowégo czáſu ważyły/ iáko dźiś v nas
27:
zá táką odmiáną pod inſzym Niebem ważyć máią? Co
28:
by béł v nas gdźie nie dáleko Ptolomeus obſerwował/
29:
wierzę żeby náſzych rzeczy doléc colé mogły: ále z Aegip=
30:
tem/ co zá zgodá Polſzce? gdźie Niebo/ źiemiá/ rzéká/ y
31:
wſzyſtko ſwégo czáſu/ porządnie/ á iáko z réyeſtru idźie/
32:
á v nas rząd ieſzcze iáko żywo niebył. Nic thedy po téy
33:
Philozophijéy temu/ co ſye w ćieplicách léczyć chce/ gdyż
34:
mu to będźie doſyć/ ćiáło dobrze przepurgowawſzy/ przy
35:
dobréy myśli/ diéćie mieyſce dawſzy/ rządnie wſzyſtkiégo
záżyć/


strona: 31

Cieplice.31.
1:
záżyć/ co ieſli vczyni/ przez wątpienia zdrów znich idąc/
2:
Bogu zá tę łáſkę dźiękowáć nieprzeſtánie. A co ieſliby
3:
tám śiedząc o iáki przypadek nieſpodźiany przyſzedł/ co
4:
rychléy niech go ták rátuie. Ieſli ſye roſpali/ iákóż iéſli
5:
ćiáło źle wypurgowáné/ iéſli wątrobá y náturá ku czá=
6:
ſowi/ y wodźie gorąca/ niechay ſye przypátrzy: ieſli ieſt
7:
fébrá/ álbo ieſli niémáſz/ niechże kęs wodźie pokóy da:
8:
á vſpokoi ſye ták/ áby nic nie czynił/ iedno wczáſu vżył/
9:
nie iedząc áni pijąc/ iedno miernie/ rzeczy do ſtrawie=
10:
nia łatwie/ coby ćiáło chłodźiły/ á odwilżáły: á wątro=
11:
bie y ſercu/ niech záraz zábieży/ áby ią fomentował/ w=
12:
źiąwſzy cicoreȩ/ endiuiȩ/ acetoſae/ eupatorij/ ana manip:
13:
ſemis/ abſintij manip: vnum/ rſar$ rubr$/ violar$/ ca=
14:
momillȩ/ ana pugillum vnum/ przywárzyć/ y źiółmi té=
15:
mi ćiepło w chuſtę ie włożywſzy/ bok práwy wolniuczko
16:
nápárzáć: y potym námázáć/ wźiąwſzy Ceroti ſantalini
17:
vnciam vnam/ vnguenti roſati vnciȩ ſemiſſem: fiat li=
18:
nimentum. W tym ieſli ſerce bije/ á bárzo ſye rozgrzało/
19:
téż ie ták námázáć: wźiąć vnguenti roſati vnciam vnā/
20:
ſpecier$ temperatar$ pro Epithemate cordis/ dragmam
21:
vnam m. álbo od wolnieyſzych rzeczy począć: wźiąwſzy
22:
wódki różánéy/ borakowéy/ częśći równé/ octu winnégo
23:
trochę przydawſzy: mázáć, témiż wódkámi y ſkróni ieſli
24:
biją. á ieſli to trwáć będźie/ przepurgowáć przydźie/ w=
25:
źiąwſzy kásſiéy vncią/ rhabarbari tártego puł drágmy/
26:
álbo ſámégo rbabár$ ſcrupułów cztérzy/ ſtárwſzy á tro=
27:
ſzkę cynámonu przydawſzy/ wódką borakową/ ſzczawió=
28:
wą/ álbo podróżnikową/ roſtworzyć/ á ocukrowawſzy/
29:
ćiepło poránu dáć wypić: álbo pulpȩ tamarindor$ ſześć
30:
dragm/ rhabarbari drágmę iednę/ fiat bolus. álbo mán=
31:
nę Cálábrinę iuſculo puli diſſolutȩ vnciam vnā et ſemis/
32:
Electuarij roſati Meſue dragmas duas/ fiat hauſtus.
33:
Co ieſli ſye zá iedném przepurgowániém nie vgáśi/ te=
34:
dy dźiéń odpocząwſzy/ záś drugi raz przepurgowáć: ál=
35:
bo gdźieby to miáło iść w długą/ ſyropy ráno dáć przez
dni kil=


strona: 31v

Cieplice.
1:
dni kilko. ℟. Sirupi de cicorea de endiuia ana dragmas
2:
sex/ aquar$ cicoreȩ/ endiui$/ ana qūt$ ſuff: miſce. álbo
3:
℟. Sirupi violati acetoſi nenupharini ana vnci: ſemis/
4:
aquar$ Cordialium quant$ ſuffi: miſce. álbo ℟. Siru=
5:
pi boráginis/ bugloſſe/ de pepauere/ ana vnciam ſemis/
6:
aquar$ portulacȩ/ nenuphar$/ ana quant$ ſuff: miſce. do
7:
tych tákich Syrupów/ ieſli przydamy ſpecies diathrion
8:
ſantalon/ álbo diamargar$ frigidi/ po puł ſcrupułu/
9:
ſercu y wątrobie pomogą. Do tegóż trzebáli vżyć konfe=
10:
któw/ różánégo/ fiółkowégo/ borakowégo/ álbo káżdé=
11:
go z oſobná/ álbo ie zmiéſzawſzy/ będźie dobrze. A ieſli
12:
iem téż álbo którému z nich przydáć chcemy/ ſpecies dia=
13:
margar$ frigidi/ aromatici roſati/ ieſzcze będźie lepiéy:
14:
ztychże to możemy vczynić morſelle. ℟. Spēr$ diatrion=
15:
ſant$/ diamargar$ frigidi, ana dragmam vnam ſemis/
16:
aromat$ roſati dragmam vnam/ cum ſacharo/ aqua a=
17:
ceto: diſſ: fiant morſelli. vżywáć ich poránu y przed wie=
18:
czerzą. Winá poprzeſtáć/ potráwy/ coby chłodźiły ieść/
19:
ták iáko wgorączce dáiem/ thedy prágnienié y roſpale=
20:
nié vſtánie: gdyż ná nié nic lepſzégo niemáſz/ iáko wą=
21:
trobę przechłodźić: á ieſli żołądek téż przyczynę podał/ lé=
22:
kárſtwem go álbo womitem/ przeczyśćić: áby tá Colerá
Com: 5 Aph: 27. In 6 de Mor: vul: cap: 4.

23:
co we wnętrzu pali/ wyrzućić ſye mogłá. A iż prágnie=
24:
niu ſen ſam pewném lékárſtwem ieſt/ ſtáráć ſye oto áby
25:
ſpał: w tym ſpániu ſámo to zginie przez pracéy. A ieſli
26:
by y to trapiło/ że ſpáć nie będźie mógł/ mieſzkánie mu
27:
obmyślić chłodné/ y potráwy/ y ſyropy/ y wſzyſtek po=
28:
rządek/ ták iáko w gorączce: á ſkróni obłożyć wódką ró=
29:
żáną/ grzybiéniową/ z trochą octu: álbo wźiąwſzy ſoku
30:
różánégo trochę/ białków iáiowych rozbitych dwá/ máku
31:
białégo vtłuczonégͦ ſzczubáć/ ná ſkróni przez chuſtkę przy=
32:
łożyć: y ná pulſách trzebáli tóż vczynić. Kładą drudzy
33:
świnié mléko/ y bárzo pomócné być powiádáią: my ná
34:
to mieyſce wódką różáną roſtworzóny krochmal: głowy
35:
vnguento populeo álbo roſato niemáżąc: co ieſli gorą=
czká niebróni/


strona: 32

Cieplice.32.
1:
czká niebróni/ liſtem grzybieniówym go obłożyć/ y ile rá=
2:
zów ſye vpiecze/ inſzem co raz chłodźić. Tenże liſt grzy=
3:
bieniówy/ baniówy/ ogórkówy/ babkówy/ ſzczawiówy/
4:
ieſli wwodźie proſtéy wſtáwiémy/ á nogi/ ábo ſámégo w
5:
wánnie omyiém/ rzecz będźie pomocna: á do Oppium/ áż
6:
wćięſzkiéy przygodźie póydźiemy. Nérek y vryny zápa=
7:
lęnié/ też w thym bywa/ kiedy kolerá á óné wilgotnośći
8:
gorącé tám tędy ſye obróćiwſzy/ zránią meaty ſwé/ álbo
9:
więc bárzo zápalą: która to Kolerá/ by ſye byłá dobrze
10:
wypurgowáłá/ tám tędy by byłá podobno nie poſzłá.
11:
Przeto ieſli ſye będźie zdáło wypurgowáć ią/ á drógą in=
12:
ſzą obróćić/ dawſzy ſámégo rhabarbarum dragm półto=
13:
ry/ álbo ieſli ſpēr$ hiere logodij/ ábo ſpēr$ catarctici im=
14:
perialis pół drágmy/ do caley rhabarba: przyłożémy: á
15:
wodą Cicoreȩ álbo endiuiȩ roztwórzémy/ będźie dobrze.
16:
á ieſli potrzebá okaże/ przez dni kilko mu Syrupki dáć:
17:
Wźiąć Sirupum de liquiritia/ de papauere/ de ſucco
18:
plantag$ ana vnciam ſemis/ vczyniwſzy decoct$ do ro=
19:
ſtworzenia ex radic$ cicoreȩ/ filipendulȩ/ liquiritiȩ/ ana
20:
vnciam vnam/ maluȩ/ álteȩ/ cicoreȩ/ caudȩ equinȩ/ ana
21:
manip: ſemis: flor$ Cordialium/ flor$ fabar$ ana pug:
22:
vnum: ſem frigidor$ maior$ et nōr$/ ana dragmam v=
23:
nā: colaturȩ będźie ſecundū artē vczyniónéy/ ná dni pięć
24:
ábo ſześć. A Nérki ieſli trzebá témiż źiółmi fomētowáć/
25:
álbo liniment vczynić ex Cerati Santalini/ vncia vna/
26:
diſſoluta olei nenupharini vnci: ſemis. Albo tégo kro=
27:
chmalu wźiąwſzy garść/ á wódką różáną álbo bábczá=
28:
ną roſtworzywſzy/ między dwiemá płatkámi ná Nérki
29:
przyłożyć/ y wyſchnieli to/ drugi raz powtórzyć. Co ie=
30:
ſli wánny trzeba/ niech w niéy źiółá będą/ ślaz obóy/ liſt
31:
grzybieniów/ rumien/ róża/ mákówki/ etcae: á z wánny
32:
wyſzedſzy/ liniment z máśći różánéy/ topólowéy/ ex in=
33:
frigidante Galeni/ etcae: vczyniwſzy/ námázáć. Co ieſli
34:
appetit/ á chęć do iedzénia ginie/ wzbudzáć ią co rych=
35:
léy: bo iż w wodźie śiedząc/ ćiáło ſye niepomáłu prácuie:
Kieſliby


strona: 32v

Cieplice.
1:
ieſliby do tego nieiadł/ nie ládá vpadek: gdyż wſzyſcy
2:
prawie/ tam ná chęć do iédłá zdobywáć ſye máią: y na=
3:
práwiwſzy ią/ á dobrze trawiąc/ w tém pokázáć/ że iem
4:
Cieplice pomógły: któré to Cieplice/ czynią to więc nie=
5:
raz/ że nietylko ſye ludźiam ieść/ co náturze ſłuży/ chćié=
6:
wa/ ále téż więc y grubſzych y więcéy potraw/ śiedząc
7:
w wodźie prágną: co wnich czyni wodá żołądek ſsąc/
8:
grzeiąc/ á vmacniáiąc: czáſem téż/ do niego z bliżſzych
9:
mieyſc/ ták wielé humorów ſłonych á przykrych przywo=
10:
dząc/ iż więtſza niż przyrodzóna do iedzenia/ chęć ſye iem
11:
pobudza: co ná tym należy/ ábyſmy go opátruiąc/ ták
12:
pomiárkowáli/ iákoby óné wilgotnośći/ co y nieporząd=
13:
ną chęć/ y co gorſza/ niechęć/ czynią/ precz wypurgowá=
14:
li: dawſzy mu po wiérzchu rzeczy mu ſłużącé: ℟. Oleor$
15:
de menta/ de abſintio/ ana vnciam vnam: nucis mo=
16:
ſcatȩ/ mac$/ ligni aloes/ ana vnciam ſemis: cere par$/
17:
miſce. ℟. Vnguenti ſtomachici Galeni/ vnciam vnam/
18:
oleor$ nardini/ de menta/ de ſpica/ ana vnciam ſemis/
19:
galliȩ moſcatȩ dragmā ſemis/ cerȩ/ qūt. ſuff. fiat linit$.
20:
albo cerat. ℟. Oleor$ de menta/ de maſtiche/ ana vnci=
21:
am vnam/ ligni aloes/ mac$/ cinam/ ſpicȩ/ ana drag=
22:
mam vnam ſemis/ mentȩ ſiccȩ/ roſar$ rubr$/ ana vnciā
23:
ſemis/ ladani/ ſtorac$ liquidȩ/ ana dragmas tres/ reſinȩ/
24:
cerȩ/ qūt. ſuffi. fiat Cerot$. czynią téż więc proſty/ wóſku
25:
wźiąwſzy cudnégo/ trochę go oliwy rozmiękczywſzy/ y
26:
przydawſzy kminu/ góźdźików/ kwiátu móſzkatowégo/
27:
tłuczónych/ po łóćie/ koryándru dwá łóty/ dobrze vmié=
28:
ſzawſzy ná żołądek kłádą: ſaccuł álbo poduſzeczkę ztegóż
29:
czynią/ vtłukſzy tychże korzenia/ to ieſt/ kminu/ móſzka=
30:
tu/ gáłgánu/ cynámonu/ cytwaru/ tho to ſye podoba:
31:
miętki ſuchéy/ y różéy czerwonéy/ iákoby wſzyſtkiégo ko=
32:
rzenia połowicę: y wóreczek zkitayki ſztepowány czynią/
33:
y czáſu potrzeby ná zołądek kładą. A ieſliby nápárzenia
34:
trzebá/ biórą miętki/ ſzáłwiéy/ piołynu/ ſánty/ lebiódki/
35:
oboiéy po gárśći/ kwiéćiá láwándowégo/ ſpicánárdo=
wégo/ po


strona: 33

Cieplice.33.
1:
wégo/ po pół gárśći/ ányżu/ fenicułu/ coryándru/ poſzczu=
Galenus 1. de Sympt: Cāſis Aetius li: 9. Cap: 22.

2:
bácy/ y to zmieſzawſzy w winie álbo w máłmázyiéy/ ál=
3:
bo y w wodźie vwarzywſzy/ źióła ſámé wyżąwſzy/ álbo
4:
w chuśćie/ álbo ták ſámé/ ćiepło przykłádać/ y co kiedy
5:
raz oſtydną powtarzáć. A ieſli którégo z tych źiół/ co ie
6:
wyliczamy nie doſtanie/ máło ſye o to fráſowáć: niemáſz
7:
li wſzyſtkich niech będźie połowicá: niebędźieli ich y ty=
8:
lé/ niech będźie tylé piolynu y z miętką: ſámo dwoie zá
9:
inſzé/ żołądkowi wprzygodźie káżdéy ſtáną: á Thériákę
10:
álbo mitridatum/ ſtánie w ten czas zá wſzyſtko/ przed ié=
11:
dłem iey pół drágmy albo mniéy biórąc. Kurcz nietyl=
12:
ko w ćieplicznéy/ ále w káżdéy wodźie rad więc bywa/
13:
przeto/ iż ſye ſam pomócy zwykł domáwiáć/ nieodwłó=
14:
cznie dáć ią przydźie/ máżąć nogę albo mieyſce/ któré gá=
15:
ba. ℟. Oleorum anctini/ chamomelini/ liliorum/ ana vn=
16:
ciam vnam miſce. álbo ℟. Oleorum amigdalarum dul=
17:
cium vncias duas/ irini vnciam vnam/ axungiȩ galli=
18:
nȩ/ vulpis/ ana drag: ſex/ medullȩ cruris vituli/ vnci=
19:
am vnam ſemis: cerȩ parum: fiat liit$ albo ℟. Vn=
20:
guenti de altea/ quantum ſufficit. álbo ℟. Vnguenti de
21:
mncillib: quantum ſufficit. álbo ℟. Vnguenti Martia=
22:
ti Aragonis ana vncias duas/ miſce: vnguentum de Ci=
23:
clamino. Ieſli trzebá mocniéyſzych/ gdy nietylko ſye no=
24:
gá kurczy/ ále ćiérpnie/ álbo nie rychło kſobie przychodźi/
25:
do tego ſłużą oleie/ laurinum/ coſtinum/ lumbricorum/
26:
ſampſuchinum/ de behen: Iaſminum/ cheirinum de la=
27:
teribus/ de Euphorbio/ de Caſtoreo. rć. y ſádłá álbo tłu
28:
ſtośći/ których poſpolićie náſzy vżywáć zwykli/ iáko dźi=
29:
kiégo wieprzá/ Niedźwiedzégͦ/ kobylégo/ płócząc ie piér=
30:
wéy/ álbo ták poproſtu máżąc. A iż tá áffectia przycho=
31:
dźi w vdy á w koláná nabárźiéy/ nietylko mieyſcá ſkur=
32:
czoné máżąc/ ále téż y krzyżá od którégo thé żéły pocho=
33:
dzą/ nie przebáczyć: y gdźieby to długo trwáć miáło/
34:
kryſtérę z tychże wód śiárczánych mu dáć/ wźiąwſzy wo=
35:
dy trzy kieliſzki/ oleyku Liliowégo/ Bobkowégo/ miodu
K ijprzáſné=


strona: 33v

Cieplice.
1:
przaſnégo po dwie łyſzce/ śiárki ſzczubáć/ ſoli pół/ y ćie=
2:
pło wlać: w téy tákiéy kryſtérze/ ieſlibyſmy ieſzcze chćie=
3:
li źiółá odmiękczáiącé wárzyć/ iáko ślaz obóy/ noſtrzek/
4:
bugwicę oboię/ maioranę/ rumien/ etc: ácz to więc ſá=
5:
mo tylko chuſt zágrzawſzy/ á przyłożywſzy/ czáſem od=
6:
chodźić zwykło: a iż táki kurcz/ rad więc przychodźi w
7:
záplugáwiónym á źle wypurgowánym ćiele: przeto/ áby
8:
było przedtym dobrze wypurgowáné/ pilnowáć trzebá:
9:
obaczywſzy látá/ Complexią/ y choróby przyczynę: w co
10:
podobno będźie łatwie tráfić/ pácientowi ſye przypátrzy
11:
wſzy/ á ná pámięći máiąc lékárſtwá/ y ſkutek/ iáki czy=
12:
niwáć więc zwykli. kthórą to Complexią/ ácz wpraw=
13:
dźie poznáć nie trudno/ wſzákóż ábymći krótko przypo=
14:
mniał/ nie będźie nic zdrógi. Chcą mieć trzy ſpoſoby ná=
15:
tur/ Complexiéy álbo vtemperowánia/ á przyródzonégo
16:
poſtánowieniá/ wkáżdym człowieku: áby inſzy był phle=
17:
gmátyk/ drugi koleryk/ trzeći melánkolik: z których káż=
18:
dy wedle właſnośći Complexiéy ſwéy/ ſpráwy/ obyczáie/
19:
y przypadki miéwáć zwykł. Do kthórych/ czemu Krwi=
20:
ſtégo/ co Sanguineum zowią/ nieprzyłączamy/ łátwia
21:
ſpráwá/ iż ten w Cieplicách niéma nie czynić: gdyż/ kto
22:
ſye wtéy Complexiéy náyduie/ po polićie/ álbo rzekę zá=
23:
wżdy zdrów bywa: chybá iżby zdrowia nátárgawſzy/ do=
24:
brą ónę kreẃ odmienić/ á zákáźić miáł/ y w nię przym=
25:
nożyć/ któréyle z ſtych trzech/ phlegmy/ kolery/ álbo me=
26:
lánkoliéy: záczym przypadki álbo choróbá nie iego com=
27:
plexiéy/ ále iuż któregole z tych obyczay w śię weźmie/ á
28:
wtym purgowánia y ćiéplic potrzebowáć będźie: nié żeć
29:
by y krwiſtemu Cieplice do vżywánia przyść niemogły/
30:
wſzákóż mniey niż ówym: gdy z ſzczéréy krwie/ á z zbytku
31:
iéy/ té zwiérzchowné rzeczy/ áni trwáłé fluxy ſye niepo=
32:
kázuią/ iedno gorączká á ćiálá nápełnienié/ do czego ży=
33:
łę otworzywſzy/ á krwie téy vpuśćiwſzy/ ſamo tylko lé=
34:
kárſtwem ieſt. A chceli ſye téż Krwiſty ſkąpáć/ á do o=
35:
chędoſtwá Cieplic vżyć/ będźie mu wolno: wſzákóż iż go
Gálen


strona: 34

Cieplice.34.
1:
Gálen między inſzémi opiſał/ y iać go przypómnię. By=
In Arte parua de temperat.

2:
wa ná wzrok rumiány/ włosów kędźiérzáwych/ przy=
3:
czérzń/ kośći/ ćiáłá/ proporciéy/ oczu/ obyczáiów/ weſo=
4:
łych/ wdźięczny/ vmówny/ y ieſli choróbá albo látá nie
5:
zięły/ zdrówy. Phlegmátyk/ biały/ blády/ iáko wódy ná=
6:
lany/ włosów przyżólć/ álbo biáłokórowátych/ proſtych/
7:
twárdych/ rzadkich/ oczu wpádłych/ przymódrz/ máłych
8:
nieweſołych/ zębów żádnych/ rzadkich/ żéł ćiáſnych/ pod
9:
ſkórą vtopiónych/ mówy álbo głoſu záprzáłégo/ niezná=
10:
cznégo/ nie wdźięcznégo/ w ſpráwách nie rychły/ leni=
11:
wy/ oſpáły: którégo ieſli nie twarz/ tedy plwánié ſamo
12:
pokaże: táki choróbam rozmáytym/ á kroſtóm nabár=
13:
źiéy podlégł. Koleryk bywa liſowáty/ żółty/ piégáwy/
14:
obróſły/ ſkóry rzadkiéy/ żéł wielkich/ oczu ſrzednich/ á
15:
poſpolićie zſkrámi grożących/ gorący/ prędki/ popędli=
16:
wy/ nie vſkromióny: ten ácz nie ták choróby długie/ iá=
17:
ko phlegmátyk miéwa/ ále iáko ſam ogniówi coś po=
18:
dobny/ ták choróby w któré wpada/ nagle á zrázu pálić
19:
á gorzéć ſye z nim zdádzą: przeto y świérzby álbo zaſkór=
20:
né rzeczy/ thym ſye niebeſpiecznieyſzé w niém pokázuią.
21:
Melánkolik/ czarny/ iákoby śiny/ ſkryty/ ponury/ mil=
22:
czący/ zámyślóny/ ſam czáſem zſobą dyſputuiący/ ſuchy
23:
kośćiſty/ oczu czarnych/ ſkóry twárdéy/ żéł przéſtrónych/
24:
mówy głośnéy/ ſpraw/ rozumu/ odpowiedźi/ ácz nie ry=
25:
chłéy/ ále trefnéy/ y vważnéy: tákich choróby nie częſté
26:
wprawdźie/ ále trwáłé/ y do vléczenia trudné nádcho=
27:
dzą: tákże zwiérzchówné ieſli ná ſkórę wylázą/ przez pra=
28:
céy wielkiéy ſpędźić ſye nie dádzą/ áni Cieplicam/ áni lé=
29:
kárſtwam inſzém. Przeto wypurgowáć ie trzebá co na=
30:
lepiéy/ á ták wnętrznému záplugáwieniu dogádzáć/ iá=
31:
koby ónéy Melánkoliéy źrzódło á fundáment/ zewnątrz
32:
ſye napiérwéy wywiódł: co ſye ſyrupámi y purgátiámi
33:
odpráwić może/ ieſlić rozſądek á zwyczay miárę pokaże:
34:
bo ácz ſye w prawdźie tu drógá podawa/ kthórym czę=
35:
śćiam ćiáłá/ w któréy Complexiéy/ co ma być dawano:
K iijále wiele


strona: 34v

Cieplice.
1:
ále wielé tego doſyć/ ſámá experientia náuczy. Wſzákóż
2:
iż lékárſtwa wolné piſzem/ nie wątpię/ że niedádzą błą=
3:
dźić/ áni w niebeſpieczeńſtwo chorégo wpędźić/ ieſli przy
4:
dobréy dijéćie ná czás będą dawáné. á ná czás bywáią
5:
dawáné/ kiedy wźiąwſzy piérwſzégo dniá lenitiuum rá=
6:
no: názáiutrz ieſli będźie trzeba/ kreẃ ſye puśći. potym
7:
té ſyrupy przez dni pięć álbo ſześć/ tákże ráno będą da=
8:
wáné. Po których/ ieſli ſye iuż máteria zgotuie/ purgu=
9:
iące lékárſtwo/ záwżdy ſłuſznie iść ma: A to od Phleg=
10:
mátyká poczniém/ ná głowę wzgląd máiąc. ℟. Floris
11:
casſiȩ recens tractȩ/ dragmas ſex/ agarici troc$ ſcrupu:
12:
duos/ roſati Meſuȩ dragmas duas: fiat bolus ſachara=
13:
tus. ℟. Siruporum de Bethonica/ de ſtecade/ ana dra=
14:
gmas ſex/ áquarum bethonicȩ/ maioranȩ/ ana quantū
15:
ſufficit miſce: capiat per ſex dies continuos/ donec ma=
16:
teria digeratur. ℟. Agarici trociſcati/ ſcrupu: quatuor/
17:
infundātur in oximele per horas duodecim/ rhabarba=
18:
ri dragmam vnam/ in aqua betonicȩ/ cum ſpicȩ cyperi/
19:
ana granis quin: expreſſo/ adde electuarij lenitiui vn=
20:
ciam ſemis diaphenici dragmas tres/ ſirupi capillor$
21:
vener$/ aquȩ maioranȩ/ ana quantum ſufficit miſce.
22:
albo miáſto téy potiéy piłłuły. ℟. Maſſȩ pillu: de aſſa=
23:
ieret/ cochiar$/ ana ſcrupulos duos/ cum melie roſato/
24:
refort$ pillu: numero nouem. Co ieſli chcęmy áby té ſi=
25:
rupy alteruiąc/ y máteryą gotuiąc/ záraz co wywodźiły/
26:
trzy pierwſzé/ dawſzy cum aquis/ drugié trzy daymj/ cum
27:
decocto iakich kilko v Meſuégo/ do tégo właſnych ſye
28:
náyduie: iáko decoctum ex mirobalanis/ decoctum ex
29:
ſtecade: vncyy go cztérzy wźiąwſzy/ á ſirupámi oſłodźi=
30:
wſzy/ wedle zwyczáiu. A ieſli pierśiam pomoc chcemy/
31:
to ieſt/ ieſli około płuc co zálégło/ á tchnieniu/ álbo káſz=
32:
lowi máteriéy dodawa/ ℟. Floris Casſiȩ recens tractȩ/
33:
vnciam vnam/ agarici trociſcati dragmam ſemis/ cata=
34:
carici imperialis dragmam vnam/ miſce: fiat bolus
35:
ſacharatus: przed iédłem trzy godźiny/ ℟. Siruporum
de liquixi=


strona: 35

Cieplice.35.
1:
de liquixitia/ de farfara/ violati ana vnciam ſemis/ de=
2:
cocti pectoralis quantnū ſufficit miſce: niech bierze przez
3:
dni kilko w pół nocy. A chcemyli mocnieyſzégo/ ieſliże
4:
máteria w pierśiách wre/ á z ćięſzkośćią ſye vrywa/ day=
5:
my. ℟. Siruporum de Hiſopo/ de prasſio ana dragmas
6:
ſex/ decocti pectoralis/ quantum ſufficit miſce. Zgo=
7:
towawſzy máterią tę phlegmiſtą. ℟. Agarici trociſcati/
8:
ſcrupulos quatuor/ pulueris ſenȩ preparati/ dragmam
9:
vnam/ infuſa exprimantur/ et expreſſo addantur/ dia=
10:
ſebeſt$ vnciaȩ ſemis/ diacartami dragmas tres/ ſirupi
11:
violati decocti pectoralis ana quantum ſufficit/ miſce:
12:
fiat hauſtus. Albo ℟. Maſſȩ pillu: de hiera cum agari=
13:
co/ de ſex rebus ana ſcrupulos duos/ trociſc$ alhand=
14:
grana tria/ cum ſirupo de liquixitia/ refort$ pillul: nu=
15:
mero ſeptem/ conſpergantur ſpeciebus diaireos: ſuman=
16:
tur poſt primum ſomnum. A iż więc w thych áffectiách
17:
phlegmiſtych czáſem nierychło operátiéy vczynią/ thedy
18:
niemogąc ſye iéy doczekáć/ godźin przed obiádem dwie/
19:
dáwamy mánny/ álbo cásſiéy vncią/ cum decocto Capi/
20:
loco iuſculi deterſini: Czemu téż czáſem/ ſamá poléwká
21:
dobrze ocukrowána zdółáć może/ y króm mánny. Ser=
22:
cu ieſliby ćięſzkość/ teſkność/ drżenié/ álbo iákié zmélán=
23:
koliczenié miáło: dáć ℟. Mánnȩ electisſimȩ vnciain v=
24:
nam ſemis/ diſſolutȩ/ decocto flor$ et fre$ cordialium/ et
25:
colatȩ. adde Electuarij de Citro ſolutiui/ dragmas du=
26:
as/ miſce: fiat potio. ℟. Siruporum de pomis/ ſabor re=
27:
gis/ ana dragmas ſex/ decoct$ florum et fructuum cor=
28:
dialium quantum ſufficit miſce: przez dni kilko/ y po=
29:
tym tęſz co y piérwéy potią. Sacculów/ Epithemata/
30:
inunceyy/ morſellów/ odorata/ y inſzych vćiech ſercu na=
31:
leżących nie zániedbywáiąc. Zołądkowi ℟. Hiere lo=
32:
godion/ Tripherȩ Perſicȩ ana dragmas tres/ rhabar=
33:
barbari ſcrupulos duos/ ſpecierum hierȩ ſcrupulum v=
34:
num/ miſce/ fiat bolus ſacharatus. ℟. Oximelis ſim=
35:
plicis, melis roſati/ ana vnciam vnam/ aquarum mentȩ
abſintij/


strona: 35v

Cieplice.
1:
abſintij/ ana quantum ſufficiet miſce: álbo cum decoc=
2:
to Thimi deſcriptionis Meſuȩ: będźie powoli máterią
3:
wywodźić. Co/ chcemyli czynić mocniéy/ cum ciusdem
4:
decocti de Thimo/ vncijs quatuor: Siruporum de ab=
5:
ſinthio/ de menta/ ana dragmis ſex miſce. ℟. Electu=
6:
arij de Hiera ſimplicis/ dragmas quinque/ Indi ma=
7:
ioris/ hamech/ ana dragmas duas: Sirupi ex pluribus
8:
infuſionibus roſarum vnciam vnam/ decocti Timi vn=
9:
cias tres et ſemis/ miſce: fiat potio. ábo piłłuły. ℟. Más=
10:
ſȩ pill: maſtichinarum/ alephangr$/ ana ſcrupulos du=
11:
os/ ſpecierum hierȩ/ ſcrupulum vnum/ cum melle roſa=
12:
to/ refort$ pillu: numero ſeptem/ ſumantur in aurora.
13:
W Wątrobie/ ieſli phlegmą żeły ma zátkáné/ ℟. Floris
14:
Casſiȩ recens tractȩ/ dragmas quinque/ rhabar$ elēſi
15:
puluerati ſcrupulos quatuor: ſpecierum diacii grana
16:
ſex/ fiat bolus. ℟. Sirupor$ de Eupatorio/ de duabus
17:
radicibus/ ana dragmas ſex/ decocti aperitiui maioris
18:
quantum ſufficit miſce: per ſex dies. ℟. Catholici vn=
19:
ciam ſemis/ rhabar$ electiſſimi puluerati ſcrupulos du=
20:
os/ Electuarij de pſilio dragmas tres/ ſyrupi de quin=
21:
que radicibus/ decocti aperitiui/ ana quantum ſufficiet
22:
miſce: fiat hauſtus. Niewiáſtam dla zámulónych á
23:
zápſowánych mieyſc. ℟. Electuarij Eleſcophi vnciam
24:
ſemis/ benedictȩ/ dragmas duas/ rhabarbari ſcrupulos
25:
duos/ miſce: fiat bolus. ℟. Siruporum de artemiſia
26:
de rubea tinctor$ ana dragm: ſex/ decocti aperitivi/ ma=
27:
ior$/ quantum ſufficit miſce. ℟. Mannȩ Calabrinȩ e=
28:
lectisſimȩ vnciam vnam/ benedictȩ/ roſati Meſuȩ/ ana
29:
dragmas duas/ troc$ de mirrha ſcrupulum vnum/ de=
30:
cocti aperitiui/ quantum ſufficit/ miſce: fiat hauſtus.
31:
ábo piłłuły. ℟. Máſſȩ pill: de opopanace/ de ſagapeno/
32:
ana dragmam ſemis/ ſpecierum hiere/ dragmam vnam/
33:
cum melle roſato malāx: refore pili: numero vndecem.
34:
W tym/ ieſli ſye potrzebá okaże/ inſzym porządkiem tho
35:
dáć/ á nie té z ſobą ſyrupy/ iáko my vkázuiem miéſzáć/
będźie to


strona: 36

Cieplice.36.
1:
będźie tho wolno: bo iż tu vkázuiem iáko tylko głowie/
2:
ábo piérśiam pomágáć: co ieſli to oboie záraz/ y co z nié=
3:
mi trzećiégo álbo czwartégo chorowáć będźie/ przyydźie
4:
álbo ſye do nawiętſzégo bólu obróćić/ álbo y temu y owe=
5:
mu dogadzáiąc/ ſyrupów y decoctiy ordinácyą wedle po
6:
trzeby vczynić. Tákże Kolerykowi dla głowy/ ℟. Ca=
7:
tholici drag: ſex/ Rhabarbari electiſs. puluerati/ Aga=
8:
rici trociſcati ana drag: ſemis: miſce/ fiat bolus ſachara=
9:
tus. ℟. Syruporum de Nimphea/ de Papauere/ de ſte=
10:
cade ana vnciā ſemis/ aquarum cordialium ana quan=
11:
tum ſuff: miſce. á ieſli té ſyrupy purguiącé miéć chcemy/
12:
to ieſt/ ieſli proſtych záżywſzy dni kilko/ drugié kilko áby
13:
wywodźiły dáwáć chcemy/ decoctum Adianthi/ álbo ex
14:
Mirobalanis Meſuȩ/ dogodźi ℟. Rhabarbari electiſſ.
15:
drag: vnam ſemis/ infuſum in aqua betonice per horas
16:
duodecem/ cum ſchinanti/ ſpicȩ/ ana grana quin ex=
17:
preſſo/ et colato adde catholici vnciā ſemis/ de ſucco ro=
18:
ſarum Catarctici imperialis ana dragmas duas/ Oxi=
19:
melis ſimplicis/ aquȩ Endiuiȩ/ Violatȩ/ ana quantum
20:
ſuff: miſce/ fiat potio. Albo Piłłuły/ ℟. Maſſe pillularū
21:
ſine quibus/ Cochiarum ana ſcrupulos duos/ cum mel=
22:
le roſato reformentur pillule numero nouē/ capiat poſt
23:
primum ſomnum. Piérśiam/ ℟. Diamannae drag. tres/
24:
diaſebeſten completi drag: tres/ Agarici trociſcati ſcru=
25:
pulos duos/ miſce cū ſacharo/ fiat bolus. ℟. Syruporū
26:
iuinbini ex pluribus infuſionibus/ Violarum ana dra=
27:
gmas ſex/ decocti pectoralis quantum ſuff: miſce: capi=
28:
at poſt primum ſomnum. ℟. Diaſebeſten ſimplex vnciā
29:
ſemis/ Agarici trociſcati ſcrupulos duos/ Catarctici im
30:
perialis dragmas tres/ ſyrupi Violati/ decocti pectora=
31:
lis/ ana quantum ſuff. miſce: fiat hauſtus. Albo Piłłu=
32:
ły/ ℟. Maſſȩ pillularum aggregatiuarum drag: vnam/
33:
Agarici trociſcati drag: ſemis/ cum melle roſato/ refor=
34:
mentur pillule numero nouem/ ſumantur ſex horis ante
35:
prandium. Sercu/ ℟. Mannȩ electiſſ. vnciam vnam ſe=
Lmis


strona: 36v

Cieplice.
1:
mis diſſolutȩ/ decocto puli et colatȩ/ adde Electuarij de
2:
Cytro ſolutiui/ dragmas duas: fiat potio. ℟. Syrupor$
3:
acet$/ cytri/ acetoſitátis limonum/ de ſucco Borag$/ a=
4:
na vnciam ſemis: decocti flor$ et fructuum cordialium/
5:
quantum ſufficit miſce: potia táſz co piérwéy. Wą=
6:
trobie. ℟. Rhabarbari electiſſi. ſcrupulos quatuor: ſpe=
7:
ciere de ſantalo/ grana ſex/ vini optimi, ſacharo dul=
8:
corati/ quantum ſufficit miſce: fiat hauſtus. ℟. Syru=
9:
porum de Cicorea/ de Endiuia/ de Eupatorio/ ana vn=
10:
ciam ſemis/ decocti aperitiui maior$/ quantum ſufficit
11:
miſce. ná kilko rázów. ℟. Rhabar$ Electiſſi: drag: v=
12:
nam ſemis/ infuſum in decocti aperitiui/ quante ſuffi=
13:
cienti/ per horas duodecem coletur/ et exprimatur: cui
14:
adde/ Catholici vnciam ſemis/ de pſilio dragmas du=
15:
as/ de ſucco roſar$/ dragmam vnam/ Syrupi/ de Eu=
16:
patorio decocti/ quantum ſufficit miſce: fiat hauſtus.
17:
℟. Maſſȩ pillulorum de Rhabarbaro/ de Eupatorio/
18:
ana ſcrupulos duos/ Elaterij gran: vnum/ refort$ pill:
19:
numero nonem. ſumat in aurora. Zołądkowi/ ℟. Pul=
20:
pȩ Tamarindorum/ dragmas ſex/ Rhabarbari/ drag:
21:
vnam/ miſce: fiat bolus ſacharatus. ℟. Syrupor$ a=
22:
cetoſi compoſiti/ vnciam vnam/ Miuȩ/ Cytonior$/ aro=
23:
maticȩ/ vnciam ſemis/ Aquar$/ mentȩ/ abſinthij/ ana
24:
quan: ſuff: miſce. ℟. Maſſȩ pillulor$ de hiera/ ſtoma=
25:
chicarum/ aurearum/ ana drag: ſemis/ cum Syrupo de
26:
menta/ retort$ pillu: numero nouem. Rzeczam Nie=
27:
wieśćiém/ ℟. Elect$ lenitiui/ dragmas ſex/ roſati Me=
28:
ſuȩ/ drag: tres/ miſce: fiat bolus ſacharatus. ℟. Syru=
29:
porum de Fumaria/ de colāto/ de meliſſa/ ana vnciā ſe=
30:
mis/ Aquarum/ Artemiſiȩ/ Chamomillȩ/ ana quantum
31:
ſufficit miſce: álbo cum decocto Cicerum. ℟. Masſȩ
32:
pillula: benedictar$/ de aloe/ ſucco artemeſiȩ loto/ ana
33:
ſcrupulos duos/ de mezereo/ ſcrupulum vnum/ cum ſy=
34:
rupo de artemiſia/ refort$ pillulȩ numero vndecem.
35:
Melankolikowi dla głowy/ ℟. Electuarij lenitiui/ dra=
gmas


strona: 37

Cieplice.37.
1:
qmas ſex/ Rhabarbari ſcrupulos duos. Senȩ praepa=
2:
ratȩ/ dragmam ſemis/ cum ſacharo/ fiat bolus. ℟. Syru=
3:
porum de lupulo/ vnciam vnam/ de ſtecade/ vnciam ſe=
4:
mis/ Aquȩ lupulor$/ quan: ſuff: miſce, álbo cum deco=
5:
cto/ de Thimo miſce. ℟. Maſſȩ pillularum/ aggrega=
6:
tiuar$/ indar$/ ana ſcrupulos duos/ cum Syrupo de lu=
7:
pulo/ refort$/ pillulȩ numero nouem. Pierśiam/ ℟.
8:
Mannȩ Electiſſ: vnciam vnam ſemis/ rhabarbari dra=
9:
gmam ſemis/ cum decocto pectoralis/ quantum ſufficit
10:
miſce: fiat hauſtus. ℟. Syruporum Carduibenedicti vn=
11:
ciam vnam/ de praſſio vnciam ſemis/ Aquȩ Melis: Car=
12:
duibenedicti/ ana quantum ſuff: miſce: álbo decocti pe=
13:
ctoralis/ quantum ſufficit. ℟. Mas: pillular$ Indar$/
14:
ſcrupulos duos/ agarici troc$ drag: ſemis/ cum ſyrupo
15:
de liquiritia/ reformentur pill: numero ſeptem. Wą=
16:
trobie/ ℟. Caſſiȩ electiſſ: recens trac: dragm: ſex/ rhabar$
17:
drag: ſemis/ Electuarij de pſilio/ dragmā vnam/ miſce:
18:
fiat bolus ſacharatus. ℟. Syrupor$ de Epitimo/ vnci=
19:
am vnam/ de Eupatorio/ vnciam ſemis/ Aquȩ Cicoreȩ
20:
fumariae/ ana quantum ſuff: miſce/ álbo cum decocti Eu=
21:
patorij/ Meſuȩ quantum ſuffi: ℟. Maſſȩ pillu: de Eu=
22:
patorio/ fetidar$/ ana ſcrupulos duos/ de rhabar: drag
23:
ſemis/ cum Syrupo de Cice/ reformentur pill: numero
24:
nouem. Zołądkowi/ ℟. Elect$ de baccis lauri/ vnci:
25:
ſemis/ Senȩ praeparatȩ/ drag: ſemis/ hamech/ drag: tres/
26:
miſce: fiat bolus. ℟. Syrupi roſati ex pluribus infuſi=
27:
onibus/ Meliſſȩ/ ana dragm: ſex/ Aquarum Fumiterrȩ/
28:
abſintij/ ana quantum ſuffi: álbo cum decocti Thimi/
29:
Meſſuȩ/ quantum ſuffi: miſce. ℟. Maſſȩ pillu: Arabica=
30:
rum/ drag: vnam/ ex fumaria/ drag: ſemis/ Trociſcorum
31:
alhandal: grana tria/ cum oximele/ refort$ pill: nume=
32:
ro nouem. Sledźionie ſtwárdźiáłéy/ odętéy/ álbo o=
33:
ćiekłym bokóm/ ℟. Electuarij lenitiui/ dragm: ſex/ ha=
34:
mech/ drag: tres/ rhabar$ dragm: ſemis: fiat bolus ſacha=
35:
ratus. ℟. Syruporum de Epithimo/ de ſcolopendria/
L ijana dra:


strona: 37v

Cieplice.
1:
ana drag ſex/ aquar$ Thimi Cuſcutȩ/ ana quant$ ſuffi.
2:
álbo Syrupus Splenicus/ deſcriptionis Pedemontani/
3:
cum decocto de Epithimo Meſſuȩ. ℟. Rhabarbari dra=
4:
gmam ſemis/ Polipodij drag: duas/ Cuſcutȩ/ Epithi=
5:
mi/ ana drag: vnam ſemis/ folior$ Senȩ/ drag: vnam/
6:
Mirobolanorū Indorum/ ſcrupul: quatuor/ infundan=
7:
tur omnia per horas duodecem/ in aqua Meliſſȩ/ vel in
8:
Sero Caprino poſtquȩ paululum recocta/ expriman=
9:
tur et colentur: quorum Colaturȩ adde hamech/ roſati/
10:
Meſuȩ/ ana dragmam vnam/ Syrupi de pomis/ quan.
11:
ſuff. miſce: fiat hauſtus. álbo pull: ℟. Maſſȩ pillu: de
12:
lapide laſuli/ de lapide armeno/ ana drag: ſemis/ ag=
13:
gregatiuarum ſcrupu: duos/ cum melle roſato refort$
14:
pill: numero nouem: conſpergantur ſpecieb: Aromatici
15:
roſati. Sercu/ ℟. Mannȩ Electiſſ: vnciam vnam de
16:
Cytro ſolut: dragmas duas/ decocti flor$ et fruc$ Cordi=
17:
alium/ quant$ ſuff: miſce: fiat hauſtus. ℟. Syrupor$
18:
de ſucco Boraginis/ de ſucco Bugloſſȩ/ ana dra: ſex/ de=
19:
cocti flor$ et fruc$ Cordialium/ quantum ſufficit miſce.
20:
℟. Maſſȩ pill: alephanginar$/ drag: vnam/ rufi/ drag:
21:
ſemis/ Specier$ diambrȩ/ grana tria/ Cum Syru: Bu=
22:
glo: refort$ pill: numero vndecem. Niewieśćiém po=
23:
trzebam/ ℟. Decocti de Epithimo Meſuȩ/ vnci: quatu=
24:
or/ benedictȩ dragm: duas/ dulcorat$ Syrupo de Me=
25:
liſſa/ miſce: fiat hauſtus. ℟. Syruporum de pomis com=
26:
poſiti/ vnciam vnam/ de artemeſia/ vnciam ſemis/ A=
27:
quarum lupulorum/ cuſcutȩ/ ana quantum ſuffi: miſce.
28:
℟. Maſſȩ pillu: de fumaria/ drag: vnam/ ſpecier$ hierȩ
29:
ſcrupu: vnum/ troc$ de mirrha/ drag: ſemis/ cum ſyru=
30:
po de artemeſia/ reformentur pill: numero nouem.
31:
Tym ſpoſobem tedy chorégo/ nim do wód przyſtąpi/ mo=
32:
żem przepurgowáć/ pilno wybaczywſzy/ że té lékárſtwá/
33:
ſą tu/ káżdéy częśći ćiáłá zprzednich ták piſáné/ iż onéy
34:
ſáméy tylko właſné ſye być zdádzą: A choróby/ iż ſye ták
35:
w człowieku rzadko/ á máłobym nie rzékł/ nigdy nie tra=
fią/


strona: 38

Cieplice.38:
1:
fią/ áby złączóné/ á z drugiémi ſpólné/ być niemiáły:
2:
Przeto/ twoiemu to rozumowi wſzáfunek dawáią/ ábyś
3:
álbo ná więtſzy ból wzgląd miał/ albo Lékárſtwá thák
4:
miéſzał/ iákoby ſye y téy y owéy choróbie dogadzáło/ téy
5:
nabárźiéy zábiégáiąc/ z któréyby nagleyſzé/ przykrzéyſzé/
6:
y trwálſzé przypadki wynurzyć ſye miáły. A iż tu wyli=
7:
czamy ták wielé Syrupów/ Eiectuarzów/ y Decoctiy/
8:
których podobno drudzy Aptékárze nietylko niémáią/ ále
9:
ſnadź áni znáią: czego niémáſz/ tego niecháć: á lékár=
10:
ſtwo kthóréby nabliżéy właſnośćią śięgáło/ ná mieyſce
11:
tám tego dáć. gdźie ieſliby ieſzcze ták niedoſtátek wielki
12:
Nas/ álbo od Aptéki/ álbo od Doktorá/ álbo od obóy=
13:
gá odepchnął/ Syrupóm dawſzy pokóy/ ſámym Rha=
14:
bárbárum/ ná raz go biorąc poránu/ iáko czerwony zło=
15:
ty Ducat záważy: álbo ieſli z cáły nie będźie/ ná rozum
16:
iáko dwá orzechy leśné/ choć ták połykáiąc ſtuczki/ choć
17:
ſtárwſzy winem rozmąćiwſzy/ á cukrem/ álbo miodem
18:
oſłodźiwſzy/ nie źle ćiáło przepurguiem: kthóré to prze=
19:
purgowánié/ ieſli rázem iednym ſye nie odpráwi/ niech
20:
do trzech rázów przezedni vżywie piłłułek/ co ie Aroma=
21:
ticas zowią/ w pół nocy drágmę álbo ſcrupułów cztéry:
22:
de hiera cum Agarico/ foetidȩ/ de fumo terrȩ/ aggre=
23:
gatiuȩ/ cochiȩ/ y inſzé/ temuż ſłużyć mogą/ że plugaſtw
24:
z Ciáłá śiłá vprzątną/ á ćiáło do vżywánia Cieplic/ nie
25:
źle ſpráwią. A iż naczęſtſza thym ludźiam drógá bywa
26:
do Cieplic/ którzy po wiérzchu/ kroſty iákié máią/ tedy
27:
iem tąż drógą/ iáko y piérwſzé lékárſtwá/ dáné być má=
28:
ią: to ieſt/ dniá piérwſzégo lenitiuum/ názáiutrz krwie
29:
(ieſli látá álbo śiłá pozwoli) puſzczenié/ przez dni ſześć
30:
potym Syrupy/ á po nich purgátią álbo piłłuły. ℟. Ele=
31:
ctuarij lenitiui/ drag: ſex, Rhabarbari ſcrupu: duos/ a=
32:
garici trociſcati drag: ſemis/ miſce: fiat bolus. Albo
33:
℟. puluer$ ſenȩ praeparatȩ/ drag: vnam/ Catholici/ vn=
34:
ciani ſemis/ miſce: fiat bolus. ℟. radic$ aſparagi feni=
35:
culi/ iringi/ petroſelini/ polipodij/ querni/ galangȩ/ ca=
L iijlami


strona: 38v

1:
lami Aromatici/ ana vnciam vnam/ Bethonicȩ/ agri=
2:
moniȩ/ cuſcutȩ/ ana manipulos duos/ Capillorum Ve=
3:
neris/ Meliſſȩ/ Thimi/ chamedris/ chamepit$/ Hyſopi/
4:
ana manipu: vnum/ Seminum aniſi/ foeniculi. Car=
5:
duibenedicti/ ana drag: tres/ Flor$ ſtecadis Arabici pu=
6:
gilos duos/ trium Cordialium/ ana pugil: vnum: co=
7:
quautur in aquarum ſcabioſȩ/ fumiterrȩ/ ana partibus
8:
aequalibus/ donec pars tertia abſumpta fuerit/ poſt v=
9:
bi subſederint/ colentur: Colaturȩ vero adde/ miroblr$
10:
chebulor$/ citrinor$/ indorum/ ana vnci: vnam/ folior$
11:
et foliculor$ ſenȩ/ vnci: vnam ſemis/ Cyperi/ ſpicȩ Celti=
12:
cȩ/ ſpice nardi/ cortic$ cytri ſiccorum/ contuſorum/ ana
13:
vnci: ſemis/ agarici trociſ: drag: duas/ Ellebori nigri/
14:
drag: vnam ſemis/ Zinziberis/ Cinamoni/ ana dra: tres/
15:
infuſa per horas alquot/ additis ſucci fumiterrȩ depu=
16:
rati/ vncijs quatuor/ recoquantur lento igne/ colentur/
17:
et clarificata aromatiſentur/ ſpērum aromatici/ roſati/
18:
diatrionſantalon/ ana ſcrup: duobus: ſeruentur pro vſu.
19:
℟. huius decocti vnci: quatuor/ Syruporum de Cicorea/
20:
de Bethonica/ ana drag: ſex/ miſce: per ſex vel ſeptem
21:
dies. ℟. Rhabar: Electiſſ: drag: vnam ſemis/ ſpicȩ cy=
22:
peri/ ana grana tria/ ſenȩ drag: vuam/ Radicum Elle=
23:
bori nigri/ ac ſeminum/ ana drag: ſemis/ agarici troci=
24:
ſcati ſcrup: duos/ infundantur in ſucci roſati depurati/
25:
et vini aromatici ana qnt.ſuf. Colaturae et expreſſo ad=
26:
de confectionis hamech drag: tres/ roſati Meſuȩ drag:
27:
vnam/ Syrupi de fumeterrae/ qnt: ſuff: ad dulcoran: fi=
28:
at potio. Albo piłłu. ℟. Maſſȩ pillul: aggregatiuar$/
29:
de fumo termȩ/ ana ſcrup. duos/ extractionis ellebori/ gr:
30:
tria/ cum melle roſato/ refort$ pillulȩ numero nouem.
31:
Co odpráwiwſzy á dźień odpocząwſzy/ tenże hauſt/ álbo
32:
piłłuły powtóre: A iż ieſt rzecz potrzebna y zwyczáyna/
33:
wten czás kiedy ſyrupy kto bierze/ áby nauſeam/ brzydli=
34:
wośći/ á oſłábienia iákiégo niemiał/ pośiláć: tedy bę=
35:
dźie bárzo dobrze/ kołaczki álbo morſelle/ dáć mu vczy=
nić/ w


strona: 39

1:
nić/ wzgląd máiące ná przednié częśći/ z których ieden
2:
álbo dwá po Syrupie zié/ w vśćiéch poki nie ztáią trzy=
3:
máiąc/ thákże ieden álbo dwá/ przed obiádem y przed
4:
wieczérzą: któré to kołaczki nietylko po ſyrupiéch/ ále y
5:
wód vżywáiąc/ pomocné być mogą. Czyńmyſz ie thedy
6:
ták. Głowie ℟. Spetierum Elec: Dianthos/ diamo=
7:
ſchi dulcis/ diaocori/ ana dra: vnam ſem. ſachari/ aqua
8:
betonicȩ diſſoluti/ quantū ſufficit/ miſce: fiant Rotulȩ.
9:
Pierśiam/ ℟. Diaireos Salomonis/ diapenidion/ di=
10:
atragacanti fri: ana dra: vnam ſemis/ ſachari/ aqua vi=
11:
olata diſſoluti/ quant. ſuf. fiant Rotulȩ. Albo mocniey=
12:
ſzé. ℟. Diahiſopu/ Diatamaron/ ana dra: vnam ſemis/
13:
Praſsij/ dragm: vnam/ Trociſcorum/ aliptȩ/ moſchatȩ/
14:
dra: duas/ ſachari. aqua farfarȩ diſſoluti/ quantū ſuffi.
15:
fiant Rotulȩ. Sercu/ ℟. Diamarg. frig: Diaxiloa=
16:
loes/ ana drag: vnam ſemis/ Diambrȩ letificantis/ ana
17:
drag: vnam/ Sachari/ aqua Borag: diſſoluti/ qnt. ſuff.
18:
miſce: fiant Rotulȩ. Albo Ciepleyſzé/ ℟. Electuarij de
19:
gemmis/ diamarg: calidi/ diambrȩ/ ana drag: vnā ſem.
20:
Trociſcor$ de Gallia moſchata/ drag: duas/ Sachari/
21:
aqua Meliſſae diſſoluti/ quant: ſuffi. addendo aquȩ Ci=
22:
namomi/ vncias duas: fiant Rotulȩ. Wątrobie/ ℟.
23:
Diatrionſantalon/ diarhodon Abba. ana dra. duas/ Di=
24:
acoſti/ dra: vnam/ Trociſcorū de Capparibus/ de Rha=
25:
bar: ana dragm: vnam ſemis/ Aquȩ Cicoreȩ/ ſachari dis=
26:
ſoluti/ quant. ſuff. fiant Rorulaȩ. Albo ℟. Trociſcorum
27:
de abſinthio/ dra: tres/ Spērum diarhodon Abb: dra:
28:
duas/ Diacimini/ dra: vnam/ Sachari/ aqua abſintij/
29:
diſſoluti/ qnt. ſuff. fiant Rotulȩ/ vel Morſelli. Zo=
30:
łądkowi/ Spērum. Electua: diagalangae/ diacālti/ ana
31:
drag: vnam ſemis/ Pliris arcotici/ Aromatici/ gario=
32:
philati/ ana drag: vnam/ cum ſacharo/ aqua mentȩ dis=
33:
ſoluto/ fiant Rotulȩ. Albo ℟. Specierum/ Aromatici/
34:
roſati/ gāb: diaaniſi/ diamoſchi amari/ ana drag: vn:
35:
ſemis/ Sachari/ aqua Bethonicȩ diſſoluti/ quant. ſuff.
fiant


strona: 39v

Cieplice.
1:
fiant Rotulȩ. Albo ℟. Specierum/ diatrion pipercon/ di=
2:
acalamenti/ ana drag: duas/ granorum Cardamomi/
3:
granorum Paradiſi/ ana dra: vnam ſem: Trocis: de gal=
4:
lia moſcata/ dra: vn: ſem: Sachari/ aqua Meliſſȩ dis=
5:
ſoluti/ qnt. ſuff. fiant Rotulȩ. Niewiáſtam/ ℟. Spēr$
6:
Diamoſchi dulcis/ dialaccȩ/ diacucurmȩ/ ana drag: vnā/
7:
Litontribontis ſex: duos/ Trociſc$/ de lacca/ dra: vn: ſe.
8:
Sachari/ aqua artemeſiȩ diſſo. qnt. ſuff. fiant Rotulȩ.
9:
Albo ℟. Spēr$. Diacal: Gale: drag: tres/ diamarg: calidi/
10:
dra: vn: Troc$/ de mir: dra: tres/ Sachari/ aqua Chamo=
11:
millae odoratȩ diſſolu: qnt. ſuff. fiant Rotulȩ. Té rzeczy/
12:
ieſli téż miéſzáć/ á ná kilká mieyſc/ wzgląd miéć przydźie/
13:
tak iako z inſzémi Lékárſtwy/ wolno obniść ſye będźie/
14:
gdyż témi Aromaticis Confectionibus/ przeſádźić niko=
15:
go nie możem/ owſzem w niedoſtátku/ iednéy zá drugą
16:
vżyć/ przygadza ſye częſto/ gdyż wſzyſtki potwiérdzáią/
17:
á po wielkiéy częśći/ máło nie téſz ingredientia máią: o=
18:
króm tego/ że iedne ſą gorącé/ á drugié chłodnieyſzé/ ná
19:
co/ ieſliby gorączká byłá/ obeyźrzéć ſye trzebá.
20:
FRANCY/ ieſli co ćieplice pomogą/ wierzę/ że ſye to da
21:
wno powiedźiéć miáło/ Co ábym ćię tu ſłowy niebáwiąc
22:
odpráwił/ powiém/ że niewielé: Bo iáko to chorobá w
23:
ſobie ieſt wielka/ á przypadki rozmáyté wewnętrzu má=
24:
iąca/ ták iéy Cieplice/ zwiérzchównym chorobam naw=
25:
łaſnieyſzé/ trudno pomoc máią. Nié/ żećby iéy przypad=
26:
ki niékthóré/ gdyż ich ieſt doſyć/ téż z tąd pomocy iákiéy
27:
wźiąć niémiáły/ ále ſámá iéy Iſtotá/ témi ſye wypędźić
28:
nieda. Ponieważ ieſt chorobá przyrzutna/ która zſobą w=
29:
ſtęchlinę iádowitą nieśie/ á Duchy záraz/ y kreẃ wſzy=
30:
ſtkę záraża: od członków przyrodzónych począwſzy/ y
31:
záraz Wątrobę opánowawſzy/ wſzyſtki przednieyſzé czę=
32:
śći/ zápala y záraża: iáko głowę/ ſerce/ płucá/ żołądek/
33:
nérki/ śledźiónę/ ták/ iż wſzyſtko práwie ćiáło/ iádowi=
34:
tym ſmrodem ziąwſzy/ wnętrznych bólów nie wyliczá=
35:
iąc/ po wiérzchu/ wrzódy/ guzy/ kroſty/ liſzáie/ dźiury/
pryſzczelé/


strona: [40]

Cieplice.39.
1:
przyſzczéle/ świérzby/ z wielkim vłomkiem zdrowia czy=
2:
ni. Co gdy ſye iuż bárzo rozkrzewi/ z głowy vſtáwicz=
3:
nych deſcenſow źrzódłá/ nietylko w mozgu/ wilgotność/
4:
ſzum/ głuchość/ záwracánié/ niepokóy: ále w inſzych czę=
5:
śćiách/ áż do kośći/ y ich ſzpiku/ iad ſwoy rozmnaża: ſtąd
6:
żołądká nieſtráwność/ do iedzenia niechęć/ vſtáwiczné
7:
plwánié/ wątroby rozgorzenié/ żył zátkánié/ wiátrów
8:
rozbadánié/ krwie/ y od niéy nóg/ dłóni/ twarzy/ zápa=
9:
lenié/ do plec/ do ſtáwów/ do kośći/ do nérek/ do mieyśc
10:
przyrodzonych fluxy/ á kto ie wyliczy? Oczym żem in=
11:
ſzé Kśięgi nápiſał/ tám ſye to widźieć da/ ále tu powiá=
12:
dam/ że tákiém rzeczam Cieplice trudno pomoc máią:
13:
lecz iż chorobę káżdą wedle czáſu á rozkrzéwienia iéy ſzá=
14:
cuiem/ tóż we Fráncy obaczmy/ ieſli ieſt świéża/ wczło=
15:
wiecze gorącym/ á niehámownym/ że w niem kreẃ wre/
16:
wátrobá goráiąc przypadki rozmnaża: ktemn że bárzo
17:
głęboko śiedząc/ zwierzchownémi rzeczámi dobyć ſye nie
18:
da/ przepurgowawſzy dobrze/ á kreẃ onę kipiącą/ po=
19:
miárkowawſzy/ do mázánia ią álbo do ſalſy/ co ſą dwo=
20:
ie napewnieyſzé lékárſtwo obróćmy. A ieſli ieſt ſkromniey
21:
ſza/ że wnętrza/ nie ták bárzo záráźiwſzy/ tylko ná ſkórę ſye
22:
wydáłá/ á w kroſty/ álbo wświérzb/ nie zbytnie iádowi=
23:
ty/ obróćiłá/ Cieplicámi iéy rátowáć możem: wſzákoż nie
24:
zſtym vfániém/ áby Iſtność choroby tám tędy wyniść
25:
miáłá/ gdyż ták głęboko záśiádłá/ że iéy zwiérzchówné
26:
rzeczy (Mercuryuſzowi záwżdy exceptią dawſzy) trudno
27:
dośiąc máią/ ále té przypadki/ co wylázły ná wiérzch/
28:
zágrzeią/ rozpędzą/ wyſuſzą. Pomogą tedy Niewiáſtam
29:
bárzo wilgotnym/ fluxowi owému ſmrodliwému/ przez
30:
pendent ćiekącému/ kroſtam/ liſzáióm/ wrzodóm zaſkór=
31:
ném/ deſcenſóm/ boleniu cżłonków/ nieſtráwnému żołą=
32:
dkowi/ y inſzym przypadkóm/ ále ták iákoby ſye minerá/
33:
á iéy właſny iad/ właſnémi lékárſtwy piérwéy wypędźił:
34:
bo ieſli my ſkórę odwilżáć ábo ſuſzyć będźiemy/ á od wą=
35:
troby przez żyły iádu będźie przypływáło/ draźnić choro=
Mbę/ á mor=


strona: [40]v

Cieplice.
1:
bę/ á mordowáć náturę będźiemy: Iednákże iżeſmy ich
2:
niemáło widźieli/ ktorym ná hániebną Fráncę Cieplice
3:
pomagáły/ nie będźieli inſzycb lékarſtw vżywáć mogł/ á
4:
Cieplicam vfáiąc/ tám ſye rátowáć chce/ niechay prze=
5:
purgowány dobrze/ wątrobę/ żołądek/ y mieyſcá przed=
6:
nieyſze po wiérzchu opátrzy/ á rozumnie ſye ſpráwuiąc/
7:
pilno przypátruie/ ieſlys choroby w Cieplicách vbywa/ ál=
8:
bo nie/ ieſly nié/ niech ſye indźiéy vda: á ieſli pomoc
9:
znich poczuie/ niech więcéy niegrzéſzenia przed
10:
ſye poſtánowienié wźiąwſzy Páná Bo=
11:
gá chwali/ á zá dobrodźieyſtwá/ w
12:
któré záwżdy nam ieſt hoy=
13:
ny/ przez przeſtánku
14:
dźiękuie. grafika

strona: [41]

Reyeſtr.
1:
Reyeſtr dla rychley=
2:
ſzégo náleźienia rzeczy tych/ któré ſye
3:
w tych Kśiążkách zámykáią.
4:
A
5:

6:
AEgiptiacȩ dies. Liſt 30. wierſz 22.
7:
Ariſtoteleſowé Cieplice święte. Li: 6. w. 32.
8:
Appetitu iáko wzbudzáć. Li: 32. w. 34.
9:
B.
10:
Błoto Ciepliczné/ Opuchłym dobre. L.17. w. 33.
11:
Bóg/ Swiát w dyſputátiȩ podał. Li. 5 w. 18
12:
C.
13:
Czás który Cieplicam nalepſzy. L. 29. wi. 8.
14:
Cieplice/ którym chorobam ſłużą. L. 13. w. 16.
15:
Cieplice/ chorobam głęboko we wnętrzu wkrzewióném/
16:
máło pomogą. Támże.
17:

18:
Cieplice wſzyſtkiém chorobam pomocné. L. 25. w. 25.
19:
Cieplice rátuią choroby źimné á wilgotné. L. 13. w. 25.
20:
Cieplice doſkónáłé lékárſtwo. L. 2 w. 10.
21:
Cieplic żadnych niémáſz/ coby do zdrowia pomocné nie
22:
były. L. 10. w. 20.
23:
Cieplice Iſtoty nieodmiennéy. L. 2. w. 10.
24:
Cieplice ćiepłé. L. 10. wi. 8.
25:

26:
Ciepliczné wody grzeią y ſuſzą. L. 13. w. 20.
27:
Cieplice nietuczą. L. 24. wié. 4.
28:
Cieplice/ Gonorcheą lepiéy niż któré liékárſtwo lé=
29:
czą. L. 15. w. 30.
30:
Cieplice experientia záléćiłá. L. 11. w. 22.
31:
Cieplice niéktórym gorączkam dobré. Li. 14. wi. 5.
32:
Cieplicznéy wody niewárzą/ iedno grzeią. L. 21. w. 20.
M ijCieplic


strona: [41]v

Reyeſtr.
1:
Cieplic nieopiſał doſtátecznie Gálen. Li. 10. w. 6.
2:
Ciceronowé páłace v Tárrácény. Liſt. 3. w. 9.
3:
Człowiek rzeczam w náturze po Bodze Pánē. L. 3. w. 4.
4:
Complexiéy poznáć ſpoſób. L. 33. w. 12.
5:
D.
6:
Deſzcz z wilgotnośći źiemnych. Li. 6. w. 10.
7:

8:
Deſcenſów głowie/ gorąco przymnaża. Li. 16. w. 2.
9:
Dycháwiczném śiárká lékárſtwo. Li. 15. w. 5.
10:
Dym Ciepliczny puſzczáć per Embotum. L. 14. w. 19.
11:
Diétá w Cieplicách iáka. L. 24. w. 34. y L. 28. w. 10.
12:
Doſpáć cudna Conditia. L. 27. w. 31.
13:

14:
Drżenia źiemie y západánia/ zwiátrów podźiemnych. L.
15:
(6. w. 7.
16:
Drzewá y ſálſy pićia ſpoſób/ zćieplic ſye wźiął. l. 19. w. 31.
17:
Drzewo tuczy y ćiálo pośila. Li. 24. w. 1.
18:
Ducije. L. 15. w. 26.
19:
Dónay y Ren/ ziednéy góry. Liſt. 7. w. 9.
20:

21:
F.
22:
Fébrá ieſliby w Cieplicách przyſzłá. L. 31. wi. 6.
23:
Fráncy máło pomocné Cieplice. L. 39. w. 13.
24:
Fráncá w których członkách śiedźi. L. 39. w. 25.
25:
Fráncá ma ſwé gradus. Liſt 40.
26:
Frycácie przed Cieplicámi. L. 26. w. 12.
27:

28:
G.
29:
Godźin wielé w Cieplicách wyśiádáć. L. 27. wi. 7.
30:
Gonorrhei śiedzenié Ciepliczné pomocné. L. 15. w. 30.
31:
Gwáiaku pićié/ z Cieplic pochop wźięło. L. 19. w. 31.
32:
I.
33:
Iáworowſkie ćieplice ſzkápy párſzywé vkazáły. l. 12. w. 3.
34:
Iáko ſye zrządźić do Cieplic. L. 24. w. 10.
35:

36:
Ieźioro v Béłzá dźiwné. Li. 9. wi. 25.
37:
Ieźioro białé v Chełmna. Li. 9. w. 28.
38:
Ieźioro iedno czwór rózny pożytek przez rok dáie. l. 9. w. 9
39:
Ieźio: iádowité w Tráciéy j w Lidi: ludźie zábia. l. 4. w 16
Ieśiéń


strona: [42]

Reyeſtr.
1:
Ieśiéń chorobam náſzkodliwſza. L. 29. w. 25.
2:
K.
3:
Kámięnięie wodá w Lubowli. Li. 8. w. 27.
4:
Kąpánié po obiednié/ nie thák iáko poránkowé/ vżyte=
5:
czné. L. 28. w. 20.
6:
Koſzt Ciepliczny. L. 18. w. 24.
7:

8:
Komety albo łyſkána z źimnéy páry. Li. 6. wi. 5.
9:
Koleryká iáko poznáć. Li. 34. w. 13.
10:
Kolerykowé Lekárſtwá. Li. 36. wi. 6.
11:
Kołaczki dla pośileniá przednieyſzych częśći. L. 39. w. 6.
12:
Koral ná dnie Morſkiém źielém/ wyćiągnióny/ kámię=
13:
niém. Liſt 8. wi. 4.
14:

15:
Krępak ma Wody rózné. Li. 8. w. 21.
16:
Kreẃ ieſli trzebá puśćić. L. 24. w. 29.
17:
Krés Cieplicam po S. Ianie. L. 29. w. 17.
18:
Krwiſtému máło po Cieplicách. L.33. w. 19.
19:
Kryſtérá z wody Cieplicznéy. L.26. w.23.
20:
Król Fráncuſki ſam bóle léczy. L. 23. w. 17.
21:

22:
Kśiężyc póki rośćie/ wody lepſzé. Li. 29. wi. 6.
23:
Kule nieugáſzoné z Náwty. Li. 6. wi. 8.
24:
Kurczowi lékárſtwá. L. 33. w. 11.
25:
Któréy Fráncy Cieplice pomocné. Liſt 40.
26:
L.
27:
Lékarſtw/ którym porządkiem vżywáć. Li. 24. wi. 5.
28:

29:
Lugi w polách dźikich záráźliwé. Liſt 2. wi. 1.
30:
M.
31:
Márágnon rzéká w Króleſtwie Peru. Li. 7. wi. 23.
32:
Máćicy Cieplice barzo pożyteczné. L. 15. w. 33.
33:
Mázánié ábo ſálſá/ fráncy/ dwoie pewné lékárſtwá. l. 40
34:
Melánkoliká poſtáć. L. 34. w. 21.
35:

36:
Melánkolikowé lékárſtwá. L. 36. w. 25.
37:
Myśliſtwá w Cieplicách/ bylé w pogodę/ dozwolono.
38:
(L. 28. w. 1.
39:
Mdłośći w vżywániu Cieplic rátunek. L. 28. w. 13.
M iijMuzyká.


strona: [42]v

Reyeſtr.
1:
Muzyká. L. 28. w. 30.
2:
N.
3:
Náphtá w wodźie gore. Liſt. 6. w. 4.
4:

5:
Neápolitáńſkie Fumárolle. L. 14. w. 17.
6:
Nérkam zápaloném lékárſtwá. Li. 32. wi. 7.
7:
Niepłodném Cieplice pomocné. Li. 15. wi. 7.
8:
Niewiáſtá plugáwa Cieplice nálázłá. L. 11. w. 30.
9:
Nilus śrzód latá powódź czyni. Li. 7. wi. 21.
10:
Noc tylko ſpániu ma ſłużyć. Li. 28. wi. 1.
11:

12:
O.
13:
Ochrá ma ſtrumiéń w ſobie/ co ryby zábia. L. 4. wi. 23.
14:
Ognie w źiemnych meátach wieczné. Li. 6. w.15.
15:
Ocukrowáną wodę w wánnie pią. L. 29. wi. 1.
16:
Oſły koſné zdrzewá/ kámięńmi ſye ſtawáią. L. 8. w. 16.
17:
P.
18:
Párácelſowé principiá. Li. 6. w. 22.
19:

20:
Párſzywé owce Padewſkié Cieplice záléćiły. L. 11 w. 24.
21:
Piaſek Morſki opuchłém pomocny. L. 18. wi. 9.
22:
Pićia Cieplic ſposób. L. 19. wi. 9.
23:
Piwo w Kámiéńcu pieſki rodźi. L. 23. wi. 4.
24:
Phlegmátyká opiſánié. L. 34. wi. 5.
25:
Phlegmátykowi lékárſtwá. L. 34. wi. 9.
26:
Początki rzeczy przyrodzónych. Liſt 5 wi. 6.
27:

28:
Początek iednégo/ zgubá drugiégo. Li. 5. wi. 14.
29:
Portugália ma rzék 25000. Li. 7. wi. 15.
30:
Powietrzé iednoſtáyné w Egiptcie. Li. 7. w. 21.
31:
Pompeius Pedogry zbył w zbożu. L. 18. w. 13.
32:
Polſkié Cieplice wſzyſtki śiárczáné. L. 25. w. 23.
33:
Poobiedné ſpánié złé. L. 28. w. 14.
34:

35:
Po łáźni wodą źimną/ obléwáią ſye niéktórzy. l. 28. w. 5.
36:
Pomiérſknienié/ źiemie drżenie/ ćieplicā ſzkodzą. l. 3. w. 5.
37:
Próbá Cieplicznych wód. Liſt 11.
38:
Prágniéniu lékárſtwá. L. 21. w. 20.
39:
Proch głowam káſzlącym. L. 15. w. 25.
Puteol


strona: [43]

Reyeſtr.
1:
Puteol/ y Cyclopum Inſuły/ wiecznym ogniém goráią.
2:
Liſt 6. wiérſz 3.
3:
Purgowánia ſposób. L. 24. w. 23.
4:
R.
5:
Rzeczy/ któré po wiérzchu znáć/ dyſputáciy niepotrzebu=
6:
ią. Li. 4. wi. 8.
7:
Rzeczy przyrodzoné zżywioł/ wtéſz ſye wracáią. l. 3. w. 10.
8:

9:
Rzéki Polſkie. L. 7. w. 31.
10:
Rzéki Włoſkié ex Apennino. L. 7. w. 13.
11:
Rio de la plata/ Rzéká w Peru. Li. 7. w. 25.
12:
Rózné vżywánié Cieplic. L. 12. w. 21.
13:
Ropá ná okniſkách Drhobyckich. L. 17. w. 25.
14:
Rok Przeſtępny. Li. 29. wi. 8.
15:

16:
S.
17:
Sadzawká przy Genewie ſkámieniē niezgodna. l. 9. w. 30
18:
Sćiſnąć głowę niezdrowo. Li. 27. w. 1.
19:
Serce przechłodźić y pośilić. Li. 31. w. 18.
20:
Sen/ prágniéniu Lékárſtwo. L. 31. w. 24.
21:
Siedzénia w Cieplicách télkiż właſnie czás iáko w Sál=
22:
śie/ álbo w Drzewie. L. 27. w. 21.
23:

24:
Siárká święta. Li. 6. w. 31.
25:
Siárká/ ogniów podźiemnych/ pábulum. Li. 6. wi. 28.
26:
Siárczáné Wody co zá moc máią. L. 25. w. 33.
27:
Sobótká bábich czárów kiermáſz. L. 29. w. 19.
28:
Solné Ieźioro zá Dnieprem. Li. 9. w. 8.
29:
Studnia v Tárrácény iádowita. Li. 4. w. 15.
30:
Studnia ludźie poduśiłá. L. 25. w. 34.
31:

32:
Surrēt ma rzéczkę/ co liśćié wniéy kámienieie. l. 8. w. 31.
33:
Suppoſitorium álbo czopek. L. 26. w. 20.
34:
T.
35:
Timauus wośmi ſtrug ſłony/ wdźięwią: ſłodki. l. 8. w. 8.
36:
Trzy kroć przez dźiéń/ iedná wodá wzléwa y vpada. (Li. 9.w. 20.
37:

38:
W.
39:
W Angliéy kije w Wodźié kámieniéią. L. 8. w. 31.
Wątrobie


strona: [43]v

Reyeſtr.
1:
Wątrobie goráiącéy pomoc. L. 26. w. 11. y li. 31. w. 10.
2:
Werátry albo Ciemierzycé vżywánia rózny ſpóſob.
3:
(Li. 2. w. 33.
4:
Wodá w Heilpogonie ludźióm pomocna/ á bydłu iá=
5:
dowita. Li. 4. w.20.
6:

7:
Wody Ciepliczné od vżywálnych rózne. L. 10. w. 27.
8:
Wody przez iákié meaty idą/ tych właſność odnoſzą.
9:
L. 8. w. 14.
10:
Wodá ná Spiſzu ſmrodliwa/ á záráźliwa. L. 25. w. 31.
11:
Wódy Ciepliczné nalepſzé o ſłońcá wſchodźie. L. 26. w. 9.
12:
Wioſná lékárſtwam nalepſza. L. 19. w. 12.
13:

14:
Wietrzeie Ciepliczna Wodá. L. 26. w. 21.
15:
Wybaczyć ſwą náturę/ przednieyſzé lekárſt. L. 25. w. 10.
16:
Wnętrzném chorobam/ Cieplice pić dáwáć. L.12. w. 21.
17:
Wieczérza y Obiad iáki. li. 24.
18:
Woły v Brándule Cieplice vkazáły. L 11. w. 24.
19:
Wolé álbo gárłá odwieſzoné Cieplice léczą. l. 23. w. 22.
20:

21:
W Polách Tátárſkich rzéki wielkié. L. 7. w. 27.
22:
W wánnie źle pełnić. L. 28. w. 28
23:
Z.
24:
Zyłam zámuloném/ Cieplice máło pomogą. li. 24. w. 19.
25:
Zywioły z których rzeczy złożoné. li. 3. w. 6.
26:
Ziemiá iákoby Kloáka w náturze. li. 4. w. 30.
27:
Zimie Cieplic nieużywáią. Li. 22. w.
28:
Zołądek ſtráwny poznáć. Li. 25. w. 1.
29:
Zołądkowi lekárſtwá. L. 32. w. 14.
30:
Zrzódło w Arcádiéy ryby żywi/ ludźie tráći. li. 4. w. 18.
31:
Zrzódle dwie pod Séną/ iedno gorą: drugie źim: l. 4. w. 30
32:
Zrzódłá 3. w Cántábr: rázów 12. co dźiéń giną. l. 9. w. 32.
33:
Zrzódło przy Gruſzélnicy/ co od niego wóle. li. 23. w. 27.
34:
Dokończenié.