[zaloguj się]
metryczka tekstuautor:   Stanisław Orzechowski, Jan Januszowski (tłum.)
tytuł:   Oksza Stanisława Orzechowskiego na Turka
rok wydania:   1590


strona: kt

1:
OKSZA
2:
STANSLAWA
3:
ORZECHOWSKIEGO
4:
ná Turka.
5:
Przekłádánia
6:
IANA IANVSZOWSKIEGO.
7:
grafika
8:
w Krákowie/
9:
W Drukárni Lázárzowéy Roku Páńſkiégo/
10:
1590.

strona: 3

1:
KROLOWI WIELKIEv Z KROLOW:
2:
NAIASNIEYSZEMU
3:
Zygmuntowi Trzeciev,
4:
Pánu, Pánu Miloſciwému.
5:
T
VRCYKI Stánſłáwá Orze=
6:
chowſkiégo/ człowieká przed láty
7:
w Polſcze godnégo/ którem ná Pol=
8:
ſkié przełożył/ Naiáſnieyſzy Miło=
9:
śćiwy Królu/ do nóg Máieſtatu
10:
Wáſzéy Kró: M. poſyłam: gdźie/
11:
co czás y potrzebá z ſobą nieśie/
12:
doſtátecznie opiſano o woynie Tu=
13:
reckiéy/ ieſli z Turkiem woynę ztoczyć/ á dla czego:
14:
czego trzebá/ co zá wypráwá bydź ma/ czym/
15:
przez co/ y iáko zwyćiężyć ſie może. Ieſt y to/
16:
zkąd ten naród poſzedł/ iáko ſie záczął/ y ieſli téż v=
17:
páść może: ſą wſzyſtkié zdrády/ chytrośći/ y dró=
18:
gi/ którémi krześćiiáńſtwo wſzyſtko poſiáda: rze=
19:
czy godné vſzu Wáſzéy Kró: M. áby y Wáſzá
20:
Kró: M. ſam tego Tyránná zrozumiéć tym łá=
21:
cniéy mógł/ y áby pod ſkrzydły Máieſtatu Wá=
22:
ſzéy Kró: M. tym więtſza chęć y ſerce we wſzyſt=
23:
kim Rycérſtwie Polſkim/ naprzód do zgody/
24:
potym ná tego Tyránná pomnożyć ſie zgodnie
25:
mogłá: iżeby zátym/ pánowánié Wáſzéy Kró:
26:
M. dźiélność/ ſławá y ſczęśćie/ z przodki Wá=
A ijſzéy


strona: 4

Przedmowá.4
1:
ſzéy Król: M. zrównáć/ y długié/ y ſpokoyné
2:
bydź mogło. Wáſzá Kró: M. tedy/ iáko Pan
3:
z Pánów/ mądry y ludzki/ przyiąć to będźieſz ra=
4:
czył odemnie naynizſzégo wiernégo poddánego
5:
ſwégo/ tą miłośćiwą łáſką Królewſką/ iáko
6:
Máieſtat Królewſki/ y ſerce poważné/ zwykło
7:
prziymowáć od tych/ którzy dobro poſpolité/ y
8:
ſławę oyczyſtą/ wiecznie/ ile ich możnośći ſtáie/
9:
czym mogą podpiéráią. Z Krákowá 26. Iulij.
10:
Roku 1590.
11:
Wáſzéy Kró: M.
12:
Nanizſzy wierny
13:
poddány
14:
Ian Iánuſzowſki.
OKSZA


strona: 5

grafika5
1:
O K S Z A
2:
STANISLAWA ORZECHOWSKIEGO,
3:
Albo do Rycérſtwá wſzytkiéo
4:
o woynie Tureckiéy
5:
RZECZ PIERWSZA.
6:
I
Eſliż kiedy czás był/ zacné Ry=
7:
cérſtwo Polſkié/ którégoby wam
8:
trzebá było rádźić o máiętno=
9:
śćiach wáſzych/ o ſobie/ o żonach/
10:
y o dźiatkach wáſzych: teraz zá=
11:
prawdę czás táki ieſt/ wſzytkiégo ſtáránia inſzé=
12:
go poniechawſzy/ do tego ſámégo ſie rzućić/ iá=
13:
kobyśćie y ſámi z máiętnośćiámi/ z żonámi/ y z
14:
miłym potomſtwem ſwym nie zginęli. Wiédz=
15:
ćie W. M. o tym/ że Céſarz Turecki źiemię
16:
Węgierſką pośiadſzy/ zwyćięztwem niezwy=
17:
kłym vnieśiony/ bierze ſie gwałtem wielkim do
18:
was. Ták rozumieiąc/ że żadnym ſpoſobem/
19:
póki wy cáło ſtoićie/ tego co mocą ośiadł/ dłu=
20:
goby trzymáć niemógł. Wié o tym/ że przod=
A iijkowie


strona: 6

O woynie Tureckiey6
1:
kowie wáſzy/ dźiádá iego Amuratá/ częſto z
2:
Węgierſkiéy źiemie płoſzáli: pomni/ że zá Włá=
3:
dyſłáwá częſté woyſká iego w Wołoſzéch od
4:
was poráżoné polégáły: wié/ że mu żadnéy
5:
rzeczy niewolno/ czego mu ſzáblá wáſzá niepo=
6:
zwala. Otóż/ ponieważ bez woléy wáſzéy nie
7:
mógł ſie z páńſtwem ſwym áż pod kray pułno=
8:
cny rośćiągnąć/ przymiérzem y ſpólną przyiá=
9:
źnią was vłowił y vwikłał: Y ták oblikiem
10:
zdrádnégo przymiérza was podſzedſzy/ naprzód
11:
Białą Graeciią pośiadł/ potym Wárádzyń/ áż
12:
y Ludwiká królá zábił/ wnetże Budzyń z grun
13:
tu wywróćił: ztámtąd Rákuſką źiemię/ Sty=
14:
rią/ Carinthią puſtoſzył: y wedle myśli ſwéy
15:
wſzytko ſpráwiwſzy/ wróćił ſie do Węgier.
16:
A ważąc ſie ták wiele rzeczy/ iż náwątlil ſobie
17:
śiły ſwoiéy/ áby kiedyżkolwiek y ſobie/ y ſwoim
18:
odpoczynąć mógł/ zléćił króleſtwo Ianowi kró=
19:
lowi Węgierſkiému: po którégo śmierći/ więt=
20:
ſzym dáleko woyſkiem/ niż kiedy przed tym pu=
21:
śćiwſzy ſie niedawno do Węgier/ y poráźiwſzy
22:
ná głowę Ferdinándá/ króleſtwo ośiadł. Py=
23:
táćie W. M. do czego to prowádzę: Do tego:
24:
ábyśćie W. M. obaczyli/ czego ſie zátym wa=
żył/


strona: 7

Do Rycerſtwa7
1:
żył/ iáko mu ſie od was żadnéy rzeczy bać nie
2:
trzebá było: co czynił/ czego doſzedł/ ták iż ża=
3:
den przed nim Céſarz Turecki więcéy: Widźi
4:
żeśćie mu W. M. ſámi ná wielkiéy przekáźie/
5:
czym proporców páńſtwá ſwégo/ ták iákoby
6:
chćiał/ rozśćiągnąć nie może: nie vfa zgołá przy=
7:
miérzu ſam ſwému/ któré złamał/ wźiąwſzy
8:
przez zdradę źiemię Wołoſką: y rozumié to bár=
9:
zo czyśćie/ iż go tákże iáko inſzé wſzytko krześći=
10:
áńſtwo nienawidźićie: czuie/ żeśćie z vpadku
11:
źiemie Węgierſkiéy bárzo żáłoſni: y báczy to/
12:
co więc y między podleyſzégo ſtanu ludźmi przy
13:
iaźń y miłość łamie/ że ſie z nim áni w nabożeń=
14:
ſtwie/ áni w obyczáiach/ áni w wierze niezga=
15:
dzamy. Niechętny tedy wam ieſt ten zły nie=
16:
przyiaćiel/ nietylko Rzeczypoſpolitéy wáſzéy/
17:
imionóm wáſzym/ y máiętnośći wſzyſtkiéy/ ále
18:
téż y świętym ſámym/ Pátronom y obrońcom
19:
króleſtwá tego. Nuż wolnośći wáſze/ y to
20:
nadobné vſzykowánié korony wáſzéy/ co rozu=
21:
miéćie/ iákim ten okrutnik ſercem ćiérpi/ który
22:
ná żadnym nie viéżdża/ iedno ná człowieku
23:
wolnym/ żadnégo nie broni/ iedno ſwégo nie=
24:
wolniká. Wiérzćie mi W. M. że wſzytkié ſprá
wy ie=


strona: 8

O woynie Tureckiey8
1:
wy tego/ co czyni/ co myśli do tego ſie śćiągá=
2:
ią/ ábyśćie wy rátuiąc ſamśiády ſwoie/ z nimi
3:
zárówno cáło nie zoſtáli. To tedy potrzebá/
4:
ábyśćie dobrze v śiebie vważáli. Niech żaden
5:
dla Bogá nie gárdźi rzeczą moią/ co ſie o niebe=
6:
ſpieczeńſtwie wſzyſtkich nas mówi: y owſzem
7:
w ták wielkim rzeczy wſzyſtkich zámiéſzániu/
8:
ſczęśćiu to wáſzému niech przypiſze/ ieſliże mi
9:
co tákiégo ná pámięć przypádnie/ coby poſpo=
10:
litému dobru ſłużyć mogło. Ták tedy W. M.
11:
ſobie myślćie. Céſarz Turecki chce Królem
12:
bydź: wſzyſtek kray pułnocny/ iuż chćiwośćią
13:
pánowánia pośiadł: was ſie tylko boi: częſto
14:
ná was pogląda: Przetóż wymatawſzy ná
15:
was do czáſu przymiérze/ ták was tylko báwi.
16:
Wołoſką potym źiemię/ prowincią wáſzę/ iá=
17:
koby zamek iáki przećiw wam dobrze opátrzył:
18:
áby częśćią przymiérzem/ którego łamać ſie nie
19:
godźi/ częśćią ſtráchem Wołoſkiey woyny/ wſzy
20:
ſtkę moc wáſze záhámowáć mógł. Y przetóż
21:
wnetże Węgierſką źiemię przymiérzem ſwoim
22:
od was oderwáną/ ták okrutnie z gruntu wy=
23:
wróćił/ iż też ná wielu mieyſcach/ nieznáć gdźie
24:
które miáſto było/ y gdźie ludźie przedtym mie-
ſzkáli.


strona: 9

do Rycerſtwá.9
1:
ſzkáli. Nuż dáley/ co rzekę o źiemi Rákuſkiéy/
2:
iáka teraz ieſt? która ták częſtémi porażkámi od
3:
niego vtrapiona/ máło iuż o ſobie nie zwąt=
4:
piłá? Co rzekę o inſzych narodźiech y króle=
5:
ſtwach/ ktore zá tym przymierzem wáſzym przy=
6:
ſzły pod moc iego? Y radbym tu pytał/ ktorzy
7:
powiádáią/ że ſie wam Turká bać nie trzebá/
8:
ponieważ żaden naród/ żadné króleſtwo/ nie
9:
Graecia/ nie źiemiá Włoſka/ nie żaden kray gru
10:
bych narodów/ poiąć może chćiwość zbytnią
11:
iego: y ponieważ wſzytkié kráie przechodząc/
12:
iákoby źimnicá iáka/ té miiáiąc/ owé nápadá=
13:
iąc: iedné przymiérzem do czáſu/ drugié mie=
14:
czem trzymáiąc/ wſzytkié vćiſnął/ któż mu zá=
15:
broni/ áby téż y ná Polſkę mieczá podnieść/ á ná
16:
nas/ kiedy ſie nalepiéy otuchą przymiérza vbe=
17:
ſpieczymy/ mocą więtſzą niż przed tym vderzyć
18:
niemiał? Któż nas do tego namową ſwoią
19:
przywiedźie/ álbo który Bóg/ bo człowiek te=
20:
mu nie zdoła/ záręczy zá wieczny z nim pokóy?
21:
Ták ieſt: będźie chćiał ábyſmy my w ták wiel=
22:
kośći páńſtwá iego cáło zoſtáli: puśći nam źie=
23:
mię Spiſką/ náwet y źiemie Hálickiéy nam do=
24:
życzy. Boię ſie záprawdę pánowie/ byſmy go
Bnád


strona: 10

O woynie Tureckiey10
1:
nád mniemánie náſzé piérwéy w Polſcze niewi
2:
dźieli/ niżeli Rákuſką źiemię pośiędźie: co ták v
3:
śiebie vważćie. Widźi ná oko/ że mu przez Pol
4:
ſkę ſnádny przyſtęp do wſzytkich páńſtw krze=
5:
śćiiáńſkich: Wołoſką źiemię y Tátárſką baczy
6:
ſobie niepożyteczné/ áżby ſie pod iednym imię=
7:
niem páńſtwá iego z Polſką złączyły. Bo któ=
8:
rymże ſpoſobem Wołochów vżywáć będźie do
9:
Niemiec/ álbo y Tátar ſámych/ kiedy mu prze=
10:
ſzćia źiemią niepozwolimy? Otóż/ áby ten lud
11:
tákowy miéć ſobie mógł dla pośiłku ſwégo/ te=
12:
dy álbo im od was żędáć przeſzćia będźie/ cze=
13:
go mu bez hániebnéy przygány/ y nie bez złégo
14:
v Pánów Krześćiiáńſkich rozumienia zdrády
15:
iákiéy/ pozwolić nie możećie: álbo więc/ gdźie
16:
mu tego nie pozwolićie/ ináczéy niebędźie mo=
17:
gło bydź/ iedno zgołá muśi ſobie Tátáry ſwé=
18:
mi drógę torowáć. Więc ieſcze náyduią ſie
19:
drudzy ták vporni/ że w ták otworzyſtéy y iá=
20:
ſnéy woynie przećię was do pokoiu z Turczy=
21:
nem wiodą: iákoby to/ że ſie Turek ná was
22:
buntuie/ woyną od niego przypowiedźiáną nie
23:
było/ ále iákobyſmy ią my iemu przypowiedźieć
24:
mieli. Bo nie ieno tenże ſam woynę zemną
toczy


strona: 11

do Rycerſtwá.11
1:
toczy/ który iuż przećiwko mnie w woyſcze ná
2:
plácu ſtoi/ y którégo dźiáłá iuż tłuką mury mo=
3:
ie/ ále y ten/ który rzeczy tákié obmyślawa/
4:
którémiby mię poimawſzy więzáć mógł. Py=
5:
tam ia: zátym/ iáko to źiemie Wołoſkiéy do=
6:
ſtał: czym nas potyka? pokoiem/ czy woyną?
7:
ktemu: ponieważ nád Nieſtrem koſze ſypie/ y
8:
zamek ná gránicach wáſzych opátruie/ ázaż
9:
wam iáwnie woynę nieprzypowiáda? Wiele
10:
tu rzeczy chcąc miiam. Węgierſka źiemiá/ ko=
11:
mu niedawno wydárta? ázaż nie Wnukowi
12:
Królá wáſzégo? którégo krzywdá/ ſromotá
13:
wáſzá bydź ma. Té tedy rzeczy/ którem po=
14:
wiedźiał/ do pokoiuſz ſie máią/ czy do woyny?
15:
Wyiąwſzybyſmy w ten czás dopiéro zá woy=
16:
nę to ſobie rozumieli/ kiedy iuż wſzytkié w ły=
17:
kach mieć będźie/ y kożdégo z nas zoſobná nie=
18:
wolniki poczyni. Dla Bogá/ któż ták głupim
19:
ieſt/ któryby nieprzyiaćielá ſwégo od towárzy=
20:
ſzá/ woynę od pokoiu/ nie ſłowy ále rzeczą ſámą
21:
rozeznawáć niemiał? Záprawdę Céſarz
22:
Turecki/ opłáći to pieniędzmi wſzyſtkimi któré
23:
ma/ áby tego po nim znáć nie było/ że przećiw
24:
wam woynę podnośi/ choćiaż wźiął Woło=
B ijchy/


strona: 12

O woynie Tureckiey12
1:
chy/ zamki na pográniczu pobudował/ y Wę=
2:
gierſką źiemię gwałtem wydárł. Y ieſli ná to
3:
czekamy/ áby nam iáwnie woynę przypowie=
4:
dźiał/ tedyſmy záprawdę zewſzech nanieoſtro=
5:
znieyſzy. Wiérzćie mi W. M. zápewné/ by
6:
téż dobrze iuż y ná Kráków ſzturmował/ nie
7:
rzecze áby ná nas mieczá dobywał. Co łácno
8:
wybaczyć z tego co druim vczynił. Graeciią
9:
pod ſwą moc podbiiáiąc/ w ten czás/ gdy ſpól=
10:
ną niezgodą chorowáłá/ ázaż niepowiádał/ że
11:
z pokoiem do niéy iedźie/ chcąc niezgody domo=
12:
wé vkoić/ y kóniec im vczynić? Illyrią/ część
13:
Słowáńſkiéy źiemie/ poſławſzy przećiw We=
14:
netóm ludu ſwégo ná pomoc/ ázaż nie wſzyſt=
15:
kę pośiadł? Nuż Wołoſką źiemię/ iáko trzyma?
16:
Wſyd y powiádáć: od którey/ gdy iuż záledwie
17:
tyśiąc kroków był/ poſłóm wáſzym odpowie=
18:
dźiał/ że ták z gotowym ludem przybył dla te=
19:
go áby wyſtępnégo przećiwko wam Piotrá
20:
ſkarał. Y záprawdę/ pięknie go ſkarał: bo po=
21:
dobno dla wyſtępku iego pozbáwił was Wo=
22:
łochów. A Węgierſką źiemię záśię/ króleſtwo
23:
opłákáne y żáłoſné/ iákiémi fortélmi pośiadł?
24:
trudno y mówić. Proſzę/ iákimi ſię zdrádámi
niepod=


strona: 13

do Rycerſtwá.13
1:
niepodſzywał/ áby tylko króleſtwá tego doſtáć
2:
mógł? W ten czás/ gdy Ianá ná Króleſtwo
3:
prowádźił: gdy ſie opiekunem ſynowi iego ſám
4:
dobrowolnie bydź obiecał: gdy teraz nie daw=
5:
no Królową z nowonárodzonym ſynem y ze
6:
wſzyſtkim Senatem iéy z oblężenia pod Bu=
7:
dzyniem wyzwolił? Záprawdę we wſzyſtkié
8:
máſzkáry ſie przewłóczył/ ſtáwiáiąc to tyráń=
9:
ſtwo woie w ták zacné y wolné króleſtwo.
10:
Więc te króleſtwá/ té narody ták wielkié/ y ták
11:
wiele ich/ wolał ráczéy chytrośćią/ niż mie=
12:
czem pośieść: wamby to ſámym miał woynę.
13:
przypowiedźieć? zwłaſczá iże was łácniéy ſztu=
14:
ką iáką podiść/ y zwyćiężyć może/ niżeli mie=
15:
czem? Ták ieſt: Vraczy was/ widźimi ſie/
16:
nayprzednieyſzym iákim ſwym Senatorem: y
17:
obeſzle was poſły ſwémi/ przypowiedáiąc
18:
wam woynę. Mylémy ſie pánowie bárzo:
19:
Rychléybym rzékł/ że oſzálał/ á że zá tákim ſczę=
20:
śliwym rzeczy powodem ślepym ieſt/ gdyby/
21:
(ponieważ áni przygodá Wołoſka/ áni Wę=
22:
gierſkié nieſczęśćie/ áni niewola ſąśiedzka nas
23:
nie ruſza) ſam rękomá ſwémi przećiwko ſobie
24:
ná was zbroię kłáść miał/ odéymowáć
B iijnádźieię


strona: 14

O woynie Tureckiéy14
1:
nádźieię w przymiérzu wſzytkę/ którąśćie te=
2:
raz/ iáko to dobrze rozumié/ náſłábieni/ y prze=
3:
ćiw śile iego bárzo niegotowi. Nie ták pá=
4:
nowie/ nie. Tą nádźieią będźie was báwił
5:
Turczyn ták długo/ póki będźie mógł: áby/ gdy
6:
ták po vkráinach wáſzych bez wſzelákiéy pom=
7:
ſty do woléy ſie názbiia/ mógł potym náoſtá=
8:
tek między oſpáłémi ná gárdle vśieść wáſzym.
9:
Czegóż tedy czekaćie? álbo iáką ſie wżdy ná=
10:
dźieią cieſzyćie? gdźiéż ſie vćieczećie? którégo
11:
potym z świętych Bożych/ álbo y z ludźi ná po=
12:
moc wzowiećie? gdy teraz ſámi śiebie opuſcza=
13:
ćie/ y czás ten żądny od Bogá z niebá do zácho=
14:
wánia wolnośći wáſzych zeſłány/ mimo ſię pu=
15:
ſczáćie? Vpátruyćie Bożą pánowie łáſkę nád
16:
ſobą/ którą ácz w inſzych częſto rzeczach wąt=
17:
pliwych y trudnych bárzo króleſtwu temu oká=
18:
zywáć raczył/ teraz iednák tym więcéy w tym
19:
ták ćiężkim krześćiiáńſtwá wſzyſtkiégo ſpólnym
20:
vtrapieniu/ iáſnie okázywáć niezániechywa/ że
21:
możnégo y bitnégo narodu Niemieckiégo/ zá tą
22:
świéżą klęſką/ przećiw temu ſrogiému nieprzy=
23:
iaćielowi náſzému pobudźić raczył. Czyli to
24:
máła rzecz? Czyli to oſobnéy łáſce Bożéy nád
ſobą


strona: 15

do Rycérſtwá.15
1:
ſobą przyznáwáć nie mamy? że to iuż w gar=
2:
śći teraz ieſt wáſzéy/ kinąwſzy ná ſtronę przy=
3:
iáźnią obłudną Turecką/ wyzuć ſie z tych śi=
4:
deł przymiérza iego/ którémi was vwikłał/ á
5:
iuż áby zraz porádźić zdrowiu ſwému?
6:
Ale mię podobno kto ſpyta: To ty ná woynę rá=
7:
dźiſz? Iać záprawdę/ gdybym baczył/ áby to
8:
w mocy wáſzéy było/ wedle woléy ſwéy/ y woy=
9:
nę y pokóy ſtánowić/ źlebym czynił/ kiedybym
10:
was od pewnégo pokoiu/ do niepewnégo zwy=
11:
ćięztwá odwodźić miał: ále gdy widzę/ że té
12:
dwie rzeczy ſámé przed was położono/ á nic
13:
trzećiégo/ iż álbo z Niemcy złożywſzy ſie wcále
14:
zoſtáć/ álbo domá śiedząc czekáć nieſczęſnéy y
15:
ſrogiéy niewoléy: tedy iá tu was ná woynę
16:
nie wyzywam/ ále tylko vpominam/ ábyśćie
17:
przyſzłą niewolą od śiebie odráźili/ nád którą/
18:
ácz człowiekowi nic ćiężſzégͦ bydź niemoże/ tym
19:
więcéy iednák wam/ którzyśćie ſie ná wolność
20:
y ná pánowánie rodźili/ byłáby rzecz dáleko
21:
ćiężſza. Wyśćie ſie bowiém ze wſzyſtkich bez=
22:
máłá narodów prawdźiwie w Rzeczypoſpoli=
23:
téy wolnéy rodźili: wolność prawdźiwie
24:
tá rozumiána bydź ma/ w któréy wſzyſcy prá=
wu


strona: 16

O woynie Tureckiey16
1:
wu poddáni/ á práwu nikt nieroſkázuie: czym
2:
to ieſt/ iż iáko wolnośćią/ ták y zacnośćią wſzy=
3:
ſcyśćie równi ſobie. Wyrzucono z wáſzéy Rze
4:
czypoſpolitéy imioná oné górné y niezgodné:
5:
Wódz/ Grábiá/ Kśiążę: iednym wſzyſcy imięniem
6:
iákośćie ſą/ názywáią was Rycérſtwem
7:
Polſkim. Otóż nie dźiw/ że przodkowie náſzy
8:
ná oczywiſté częſto ſzli niebeſpieczeńſtwá dla
9:
téy Rzeczypoſpolitéy/ któréy wſzyſcy zárówno
10:
záżywáć mieli. Bo któraż inſza moc zwoio=
11:
wáłá źiemię Niemiecką zá Iágiełá? zkąd po=
12:
ſzedł ón pował / który źiemię Moſkiewſką/ Tá=
13:
tárſką/ Wołoſką/ ták wiele/ ták wielkié ná to
14:
króleſtwo powſtáiącé narody/ ták częſto gró=
15:
mił? Co zá moc oná byłá? gdźie ſie wźięłá/ że
16:
Turczyná ſámégo częſto do tego przywodźiłá/
17:
iż pokoiu prośić muśiał? Było o mężnych lu=
18:
dźiach onych/ co ie ſrogiémi ná nieprzyiaćielá y
19:
niepohámownémi czyniło. Co tákowégo?
20:
Nicći táynégo/ y nic nád nádźieię wáſzę: Cóż?
21:
Miłość wolnośći: Która iż vſtáwicznie przed
22:
oczymá byłá/ tedy téż żaden obcy naród/ żaden
23:
domá okrutnik niemógł wytrwáć ich ſtóſów.
24:
Ciſz/ ieſliż co po śmierći czuią/ was proſzą y
poprzy=


strona: 17

do Rycerſtwá.17
1:
poprzyśięgáią przez kośći przodków wáſzych w
2:
w Wołoſzéch poráżonych/ przez duſze w Ruśi po=
3:
ległé/ przez mogiły Moſkiewſkié: niepodaway=
4:
ćie wſzetecznéy Tureckiéy chćiwośći tę drogą
5:
wolność/ tę Rzeczpoſpolitą/ którą oni wam
6:
krwią ſwoią y gárdły doſtáli: Ták mniéma=
7:
yćie/ że tu teraz ſtoią przed wámi/ á do was té
8:
ſłowá mówią. Dokąd chcećie Rycérſtwo Pol
9:
ſkié? któré przykłády was przywiodły/ że Tur=
10:
czynowi vfaćie? gdźie wiećie który naród/
11:
gdźie któré króleſtwo/ gdźie któré miáſto/ na=
12:
wet gdźie którégͦ człowieká publice y priuatim/
13:
coby tego okrutniká bez ſwégo ćiężkiégo vpad=
14:
ku vżywáć kiedy miał? Czy mniémaćie/ żeſmy
15:
byli rozumu pozbyli/ iżeſmy ſie záwſze przymié=
16:
rza iego wyſtrzégáli/ á przymierzá z nim nigdy
17:
mieć niechćieli? Cóżeśćie w ták okrutnéy beſti=
18:
iéy vyźrzeli? Czy was obyczáie ich do niego
19:
ćiągną? czy iákié vczynnośći? czy ſczérośći?
20:
Rzeczećie że nic z tych rzeczy. Cóż tedy áby=
21:
śćie tylko w pokoiu śiedźieli. A więceſmy my
22:
ná woynie polegli dla tego/ áby coſmymy gár=
23:
dłem doſtáli/ mówiłem doſtáli/ to wam okrutnik Turecki dla
24:
wáſzégo próznowánia z gárśći wydrzéć ma?
CTo


strona: 18

O woynie Tureckiey18
1:
To/gdyby przodkowie wáſzy do was mówili/
2:
wierzę żebyśćie zrázu ztąd/ iáko wſtyd maćie/
3:
porwawſzy ſie do ſzáble waſzéy/ rzućili ſie z o=
4:
chotą ná nieprzyiaćielá tego: ánibyśćie ná ſobie
5:
tákiéy przymówki y nieſławy długo ćiérpieli.
6:
Ale iż tu bydź niemogą/ tedy oto vmárli bę=
7:
dąc/ oyczyznę ſwoię w któréy ſie rodźili przed
8:
oczy wam kłádą: wam ſtoletnié ſtárce przyia=
9:
ćioły ſwoie/ wam świokry/ wam málutkié zá=
10:
lécáią wnuki ſwoie. Nie czyńćie dla Bogá ko=
11:
śćióm ich zmárłym téy żáłośći/ ábyśćie tę rzecz=
12:
poſpolitą/ dla któréy oni gárdłá ſwé dáli/ ták
13:
ſrogiému nieprzyiaćielowi podáć w ręce mieli.
14:
Kłádźćie ſobie przed oczy/ co zá wzór rzeczy bę=
15:
dźie co zá ſtan wáſz/ gdy ſie temu okrutniko=
16:
wi doſtániećie. Vważćie ſobie pilno/ proſzę/ nie=
17:
ſczęſné żony wáſzé/ vtrapioné dźiatki wáſzé/
18:
ſromotę y háńbę wáſzę: náwet myślćie ſobie/
19:
co zá pány nád ſobą mieć będźiemy/ którzy wſzy
20:
ſtkim ludźióm ná świećie ſą tákiémi nieprzyia=
21:
ćioły/ iż práwie iákoby ie dyabeł opętał/ kiedy
22:
człowieká vyźrzą: Wſpomnićie ſobie co zá
23:
twarz ich/ co zá vbiór: iáko ieſt ſrogi y gruby/
24:
iáko groźny: głowá ogolona/ y chuſtámi ob=
winio=


strona: 19

do Rycerſtwá.19
1:
winiona: czoło záwſze ponuré/ twarz zapál=
2:
czywa/ oczy ſrogie/ wygolona ſczeká: włos v
3:
wąſá by ſzczeć náwtykána: vſtá nie człowie=
4:
cze/ gniewliwé/ wſzeteczné/ y bárzo głupié:
5:
nád to/ vbiór zniewieśćiáły/ długi áż po koſt=
6:
ki/ którym okrywa ćiáło wſzyſtko ſwoie/ by ſie
7:
ſnaść która część ćiáłá nieukazáłá bydź człowie=
8:
cza. V tákich pánów rola nie twoiá/ żywność
9:
nie twoiá/ żoná/ dźiatki nie twoie: v którégo
10:
w ręku żywot twóy y śmierć: nie práwem/ ále
11:
kiiem/ więźieniém/ okowy y częſtym wzbiérá=
12:
niém/ náuczy ćię po ſwéy woli poſkákowáć.
13:
Nuż/ co dáléy rzeczemy o tym/ co nád śmierć
14:
ćiężſzą czyni niewolą/ że kośćioły Bogá żywé=
15:
go/ wiárą páná Iezuſá Kryſtuſá poświęconé/
16:
ſproſnym Máhometckim pomáże obrzędem? że
17:
ołtarze ná wieczną pámiątkę śmierći páná Ie=
18:
zuſá Kryſtuſá oddáné/ wſzyſtkim plugáſtwem
19:
ſprofánuie? wam pod gárdłem nabożeńſtwo
20:
Máhometckié opiſze: do ołtarzów Máhomet=
21:
ckich y do kośćiołów iego powiedźie: dźiatki
22:
wáſzé z łoná wáſzégo do niepobożnośći wiáry
23:
ſwéy gwałtem wam wydźiéráć będźie? Was
24:
náwet ſámych wzgárdzonych/ zháńbionych/
C ijnędznych


strona: 20

O woynieTureckiey20
1:
nędznych/ porzuconych/ y ná nowé bezbożeń=
2:
ſtwo przewiérzgnionych/ po vlicach wodźić
3:
Syriyczykom/ Sárácenom/ náwet Zydóm ná
4:
pośmiéch podawáć każe? Co/ áby nas niepot=
5:
káło/ lepiéy tyſiąc kroć vmrzéć/ y żony wáſzé/
6:
dźiatki wáſzé/ was ſámych y rzeczy wáſzé w o=
7:
giéń wrzućić á ſpalić/ niżeli tákiému okrućień=
8:
ſtwu ſrogiégo tego nieprzyiaćielá czego pozwa=
9:
láć. Poyźrzyćie Pánowie poyźrzyćie/ proſzę/ ná
10:
ten niepotężny tłum ludźi ſtárych/ niewiaſt/ ká=
11:
płanów/ y dźiatek niedoroſłych/ którzy teraz z
12:
płáczem/ y z krzykiem wielkim leżą v nóg wá=
13:
ſzych/ ręce ſwé do was wznoſzą/ was proſzą y
14:
poprzyśięgáią/ ábyśćie ráczéy/ gdźie ich bronić
15:
niechcećie/ ćiáłá ich nieſczęſné popalić dáli/ áby=
16:
śćie wżdy ták tym domowym płomięniém/ od
17:
rodźiców/ od żón/ y od dźiatek wáſzych to wſze
18:
teczeńſtwo/ té gwałcenia pogáńſkié odráźić
19:
mogli. Miły Boże/ któréż wżdy przyrodze=
20:
nié kiedy podáło ná świát rzecz ták dźiwną/ y
21:
cud táki? kray oſtátni świátá tego/ niewierzę/
22:
by co tákiégo kiedy porodźić miał/ iáko ieſt tá
23:
wſtydliwośći/ wiáry/ y wſzyſtkiégo cnotliwé=
24:
go żyćia odchłani przepáść: która oślep bez
wſtydu


strona: 21

do Rycerſtwá.21
1:
wſtydu iáko opętána niehámownie ták bieży/
2:
iż też przebieżawſzy tym nieſłychánym y niewy=
3:
ſłownym zbytnim wſzeteczenſtwem ſwoim/
4:
wſzyſtkié wſtydu y czyſtośći inſzych táiemnice/
5:
ſámá náoſtátek żadnéy częśći ſproſnégo śćiérwu
6:
ſwégo nieprzepuśći. Cóż tedy ieſliże w niewo=
7:
li będźiemy v ták ſrogiégo y ſproſnégo páná?
8:
czym ſie w téy niewoléy náſzéy ćieſzyć będźie=
9:
my? Ia nie widzę. Nie nowináć wpraw=
10:
dźie bydź niewolnikiem iednégo: ále to nowa
11:
niewola/ y przedtym nieſłychána/ gdźie ſtan
12:
twóy gorſzy niż beſtiiéy iákiey bydź muśi. Był
13:
świát pod moćą Rzymſką/ był w niewoli v
14:
Aſſiriów/ był poddány Perſom: ále wżdy żá=
15:
łość vtráconéy wolnośći: miáłá przedśię nieiá=
16:
ką vćiechę: W Perſiiéy bowiém dla kárnośći
17:
nie dano krzywdy czynić: v Aſſiriyczyków po=
18:
wagá byłá wielka: v Rzymian záśię vkłádna
19:
ludzkość: ále v tego okrutniká/ by świát do nie=
20:
go vpaść miał/ co zá świetna vćiechá? co zá
21:
wonia czego dobrégo nas poćieſzy? Azaż ludz=
22:
kośći iákiéy od tego/ który ieſt głównym wſzyt=
23:
kich ludźi nieprzyiaćielem? zaż godnośći iákiéy
24:
álbo vrzędów od tego/ który wiéſz to Bóg z ko=
C iijgo ſie


strona: 22

O woynie Tureckiey22
1:
go ſie rodźił? zaż ćwiczenia iákiégo od tego/
2:
który affekty ma rozpuſzczoné iáko beſtiia/ álbo
3:
náuki iákiéy od nieuká grubégo ſpodźiéwáć ſie
4:
będźiemy? Ták wiédzćie/ że rzeczy Máho=
5:
metckié ſą té: obrzydły zbytek/ nie człowiecza
6:
ſrogość/ zelżywa pychá/ y niewola nieznośna:
7:
á tych vćiech oſtátki ſą té/ wielki żal/ ćiężki ſmę=
8:
tek/ y vſtáwiczny płácz. Proſzę pánowie/ nie
9:
kłádźćie ná wagę wielkość y ſrogość niewoléy
10:
Tureckiéy/ z tą krótką rzeczą moią: áni prze=
11:
ſtawayćie ná tych ſłowiéch moich/ którémim
12:
moc wſzyſtkę ſtrawił/ gdy ták długo mówię o
13:
tych rzeczach/ któré ſą mnieyſze nad té/ o któ=
14:
rych myślę/y których ile rozumiém wymówić
15:
niemogę: té iednák wy ſámi/ łácno obaczyć mo=
16:
żećie/ ieſli ſobie źiemię Węgierſką przed oczy po=
17:
łożyćie/ która ták ieſt nędzna/ iż áni wymowy
18:
moiéy/ która ieſt bárzo licha/ áni żadnégo inſzé=
19:
go do tego niepotrzebá/ áby was y ſercá wáſzé
20:
pobudźić mógł ná tego nieprzyiaćielá wáſzégo.
21:
Ale widzę/ iż ieſt iákieś mniémánié między
22:
wámi/ któré was iuż práwie ná nieprzyiaćielá i=
23:
dąc hámuie. To ieſt/ ták rozumiéćie/ iż to nie=
24:
przyiaćiel możny/ y niepodobna zwyćiężyć go.
Czemu


strona: 23

do Rycerſtwá.23
1:
Czemu pilnie zabiegáć trzebá: byſmy záśię
2:
próznym zwątpieniém nieutráćili czáſu po=
3:
godnego do poſługi dobréy. Ia bowiém wi=
4:
dząc/ że nam woyná prziydźie nie z Bogiem
5:
ále z człowiekiem/ zgołá nie tóż rozumiém/ co
6:
wiele ich rozumié: y tak mniémam/ że Céſarzá
7:
Tureckiégo zwyćiężyć może/ ieſliż nie o czym in=
8:
ſzym/ tedy záprawdę tym/ co wam otuchę do=
9:
brą vczynić może/ iż to ieſt właſny tok ſczęśćia:
10:
Co ſtánąć mogło/ choć przed tym tego nie było/
11:
to tákże może záśię nie bydź/ choć teraz ieſt. Co
12:
gdybym ták mówił/ przeſtálibyśćie wedle ba=
13:
czenia ſwégo ná tym/ ánibyśćie czekáli dowo=
14:
dów inſzych odemnie: ále widzę czegom ſie pod
15:
iął. Niechcećie ábym ia témi iuż wźiętémi y zá=
16:
ſtárzáłémi dowody zwoiował moc Turecką:
17:
trzebá ábym go wam z iego właſnych przymio=
18:
tów wyráźił/ co ieſt ſam w ſobie: y ták vczy=
19:
nię: iedno proſzę/ ábyśćie mię pilno cośćie do=
20:
tąd czynili/ ſłucháli.
21:
Aczkolwiek rzeczy wiele ieſt/ któré iáſnie o=
22:
kázuią/ iáko ieſt wątłé y ſłábe okrućieńſtwo
23:
Tureckié/ ia ich iednák/ krótkośći folguiąc/ ná
24:
ten czás mimo ſię puſczę: á iżeby ſie téż komu
nie


strona: 24

O woynie Tureckiey24
1:
nie zdáło/ żebyſmy co zmyśláli/ niech ći/ którzy
2:
przećiw temu mówią/ wyſtąpią/ á nas náu=
3:
czą/ czemu rozumieią/ áby ſie tá moc Turecka
4:
przełómić niemogłá? Ieſli dla tego/ że pod=
5:
czás widzą/ á ón nád drugiémi zwyćieztwo
6:
miewa/ tedy to czynią z niewiádomośći rze=
7:
czy gdy ſamo tylko zwyćięztwo/ á nie przyczy=
8:
ny zwyćięztwá vpátruią. Bo/ ieſliż zwyćięz=
9:
two ſerce zwyćiężonému odéymuie/ tedy tákże
10:
ſercá nie miéymy ná Tátarzyná/ ná Wołochy/
11:
ná Moſkwę/ którym podczás y woyſká náſzé
12:
vſtępowáły. ále ieſliż was Sokálſka/ Buko=
13:
wińſka/ y Opocka ćiężka klęſká nieuſtráſzyłá/ á=
14:
byśćie ſie zá Hetmánſtwá człowieká wielkiégo
15:
y zacnégo/ Ianá Tarnowſkiégo/ Stárodub
16:
wźiąwſzy/ nád Moſkwą znácznie pomśćić by=
17:
li nie mieli: tákże pod Obertynem pámiętné z=
18:
wyćięztwo z Wołochów odnieść: y z Tátar
19:
niezliczoné potym triumphy czynić: to mówię/
20:
ieſliż ſie wam iuż zwyćiężonym ná zwyćiężce
21:
wáſzé godźiło/ czemuż tákże pod zwyćięztwem
22:
Tureckim nie ma ſie godźić ſzukáć záśię zwyćię=
23:
ztwá ſwégo? Widźićie W. M. pánowie/ iáko
24:
mi ſie plác do rzeczy otwiéra/ w którym iáko=
bym


strona: 25

do Rycerſtwá.25
1:
iákobym chćiał/ tákbym ſie rozwieść mogł/ y wie=
2:
lą narodów przykłády to pokazáć/ że częſto
3:
zwyćiężcé y zwyćiężonych w łykách bywáli: ále
4:
ponieważ rzecz ſámá doſyć przez ſię iáſna/ prze=
5:
ćię dla tego iuż vſtawáć nie mamy/ że Turczyn
6:
częſté zwyćięztwá miéwał. Ale niech puſczą
7:
zwyćięztwá: rádniéy niech przyczyny zwyćięz=
8:
twá nam powiedzą: któré ieſli ſą ſłuſzné: ieſli
9:
z ſtrzymáną wiárą: ieſli nie zgwałconym przy=
10:
miérzem: ieſli ſpráwiedliwą woyną Turek zwy
11:
ćięztwá miéwa/ y ia rádźić będę/ áby ſie go lę=
12:
kano: y będę mu ſie dźiwował/ iáko y drudzy/
13:
by bogu iákiému niezwyćiężonému: ále ieſli po=
14:
każę/ że zdrádą/ że krzywoprzyśięſtwem/ że ro=
15:
zboiem powſtał/ niewiérzćieſz tym/ którzy inák=
16:
ſzégo ſą rozumienia: ſwému téż zwyćięztwu
17:
nie czyńćie złéy otuchy. Gdźie naprzód py=
18:
tam o to/ zkąd poſzedł ten Carz Turecki? álbo
19:
co to wżdy ieſt zá imię Turczyn? zkąd ſie wſczę=
20:
ło? Możeſz mi kto rodźice pokazáć iego? Iam
21:
wprawdźie śiłá czytał/ á ieſzczem więcéy będąc
22:
młódźieńcem ſłychał/ przećięm ſie áni od ludźi
23:
tego dowiedźieć/ ánim w ſtárych kronikách ná=
24:
léść mógł/ áby gdźie zmiánká byłá záczęćia ie=
Dgo.


strona: 26

O woynie Tureckiey26
1:
go. Wſpomnićie mi W. M. ieſlim gdźie co
2:
tákowégo przepomniał: zwártuyćie W. M.
3:
Kroniki Graeckié y Láćińſkié/ gdźie wſzyſtkié
4:
ſpráwy narodów wſzyſtkich ſą pilnie opiſáné:
5:
nie naydźiećie nigdźiéy/ áni narodu/ áni ludu/
6:
żadnégo/ áni fámiliéy żadnéy/ náoſtátek áni
7:
człowieká/ którégoby tym imięniem przezywa=
8:
no. Ten tedy nayduk táki/ co ſie niewiém z iá=
9:
kich puſcz/ y z báłwochwálſkich láſów wyrwał/
10:
niemiawſzy po ſobie żadnéy zacnośći rodu/ ża=
11:
dnéy przodków ſwych powagi/ żadnégo oycá/
12:
mógł że dobrą drógą y práwą woyną/ nie rze=
13:
kę króleſtwá/ ále ráczéy lichégo poymáńcá iá=
14:
kiégo doſtáć? Ale wżdy przećię zwyćiężył.
15:
Ták ieſt: ále trzebá wiedźiéć iáko. Pozna=
16:
wayciéſz W. M. towárzyſze ſwoié/ á ſłuchay=
17:
ćie co zá pány mieć będźiemy. Był oto ſtek
18:
zbiegów z Arábiiéy/ którzy obrawſzy ſobie He=
19:
tmánem Máhométá/ co był wiárę krześciáń=
20:
ſką porzućił/ przeſtáli ná w wſzyſtkim iego złym y
21:
nieprzyſtoynym ſtánowieniu/ y na niezbożnéy
22:
wierze/ któréy ſummá byłá tá: áby nád roźla=
23:
nie krwie Krześćiiáńſkiéy/ wdźięcznieyſzą/ y
24:
milſzą ofiárę Bogu bydź nie rozumieli: do cze=
go ten


strona: 27

do Rycerſtwá.27
1:
go ten zły człowiek/miał vcznie bárzo pocho=
2:
pné. A iż w Syrliéy byłá głowá wiáry náſzéy/
3:
támże zrázu pod Syrią zbiiáć poczęli. Poſłu=
4:
żyło ná ten czás tym złym záiuſzonym ludźióm/
5:
ſczęśćié niewiém iákié: á ſnaść to/ o którym
6:
Moyzeſz w czwartych kśięgách ſwych powiá=
7:
dał/ gdźie groźi/ że Pan Bóg dla grzéchów ná=
8:
zych miał przepuśćić ná nas kły beſtiy okru=
9:
tnych: Iákóż prawdźiwie ći pśi wśćiekli/ pu=
10:
ſtoſzyli owczárnią Páná Kryſtuſową w ten
11:
czás/ gdy Krześćiánſcy królowie z Aziiéy ſámi
12:
ná ſię/ y ná ſwé mieczá dobywáli. A ták ogo=
13:
łocona z obrony krześćiáńſkiéy Syria z Zydo=
14:
wſką źiemią/ y Ieruzálem/ od vczniów Máho=
15:
metowych ieſt vćiśniona: Y ztąd ſie im wſtę=
16:
pek páńſtwá záczął/ ieſliż ſie pánſtwem názwáć
17:
może to/ co ſie rozboiem nábędźie. Ztąd Aziią/
18:
Pámphilią/ Cylicią/ Kápádocią ośiedli: á po=
19:
tym zá niezgodą Rzymſką/ gdy źiemiá Włoſka
20:
woyną gorzáłá/ pośiadł Konſtántinopole/ y
21:
wſzyſtkę Graeciią: Ægypt zaśię w ten czáś/ gdy
22:
ſie Fráncuzowie z Hiſzpany o Sycilią y Neá=
23:
polim ſwárzyli. A do inſuły onéy koſztownéy
24:
wſzyſtkim dobrym opływáiącym Rhodis/ kto
D ijTurká


strona: 28

O woynie Tureckiey28
1:
Turká przywiódł/ ieno ono krwáwé między
2:
Máximilianem á Wenety záſzćie ſrogié? Te=
3:
raz záśię Kroátią/ Dálmátią/ Węgierſką źie=
4:
mię/ kto Turkóm przyſądźił/ ieno Céſarzá Kárłá
5:
Wielkiégo/ z Fráncuſkim Królem Fránćiſzkiem
6:
mórd bráterſki? ták ſie bowiém mówić muśi:
7:
Aż náoſtátek niedawnych czáſów pánem wſzy=
8:
ſtkiéy źiemi Węgierſkiéy zoſtał. Ale którym
9:
ſpoſobem zoſtał? bez ćiężkiégo płáczu powie=
10:
dźieć ſie niemoże. W ten czás/ gdy ſie koroná
11:
ná dwie częśći rozerwáłá/ gdy ſie pánowie ro=
12:
zdwoili/ gdy ſie lud rozdźielił/ zá powodem/
13:
nie rzekę chćiwośćią pánowánia Iáná y Fer=
14:
dinándá. Otóż ia przećię dotąd widzę/ że wá=
15:
ſzym niedbálſtwem/ wáſzą niezgodą/ á zdrádą
16:
y rozboiem ich Tureckié páńſtwo ſtánęło.
17:
O piękné páńſtwo! O bogáty zbiór/ którégoby ſie
18:
lękáć! o zbroie niezwyćiężoné/ od których żaden
19:
zbroyny nie ſzwánkował: żaden/ który ieno nie
20:
chćiał/ nie podał ſie im wpotuł: żaden oſtro=
21:
żny nie był oſzukány/ ále odbieżáłé tylko inſuły/
22:
brzégi/ porty/ prouinciae/ chytrośćią/ rozboiem/
23:
zdrádą/ krzywoprzyśięſtwem/ nie mieczem/
24:
nie woyną/ áni bitwą/ doſtáły ſie pod moc ie=
go.


strona: 29

do Rycerſtwá.29
1:
go. Y będźieſzże ty mnie zárzucał to zwyćięz=
2:
two/ którem ia chcąc ſam podał nieprzyiaćiel=
3:
owi? tą ſzablą ſtráſzyć mie będźieſz/ która mię nie
4:
rániłá/ ieno kiedym y kordá niemiał? Y będźieſz
5:
że ty rozumiał/ że to ieſt moc nieprzełomna/
6:
która niemniéy domá ſwych ſie boi/ którzy ſą
7:
boiáźnią y niewolą turecką zięći: iáko y z do=
8:
mu wyiechawſzy/ nieprzyiaćielá do bronienia
9:
wolnośći ſwych ochotnégo? Widzę ia/ że ty
10:
nieupátruieſz woiennych przygód poſpólnych:
11:
widzę/ że nie vważaſz/ co zá ſzkody przynoſzą
12:
niezgody domowé: áni rozumieſz/ iáko to wiel
13:
ka pomoc nieprziaćielowi/ kiedy ſie poddány
14:
z pánem/ pan z poddánym domá niezgadza:
15:
właſnie iákoby mocą właſną ſwoią zwyćięz=
16:
twá miéwał/ á odmiáná rzeczy żadna więcéy
17:
przypáśćby nie mogłá/ ták nam bróń náſzę z gár
18:
śći práwie wydźieraſz/ ábyſmy gardł ſwoich
19:
nie bronili. Bo/ czymże inſzym rozumiéſz/ żeby
20:
Turek indźiéy zwyćięztwo otrzymáć miał? ál=
21:
bo co mniémaſz/ czym wżdy ſtánęło páńſtwo
22:
iego ták bogáte? Czuie ten okrutnik/ że lud
23:
krześćiáńſki który vćiſnął/ ieſt bárzo żáłoſny/
24:
prze vtráconą wiárę ſwoię. Rozumié bárzo
D iijdobrze/


strona: 30

O woynie Tureckiey30
1:
dobrze/ że ćiężko Graekóm wſzyſtkim/ ludźióm
2:
mądrym/ a co więtſza wolnym/ bywſzy przed=
3:
tym podawcy zacnémi praw y obyczáiów na=
4:
rodowi ludzkiému/ teraz poniewoli w ták ćięż=
5:
kiéy niewolniczéy ćiemnośći/ żyć ſproſnie bez
6:
práwá/ y bez obyczáiów wſzelkich. A Máce=
7:
donia co/ páni niekiedyś wſzyſtkiégo świátá?
8:
iákiégo ſercá przećiw niemu ieſt/ wſpominá=
9:
iąc ſobie oné wielkié Philippy y Alexándry?
10:
Nuż záśię Croátia/ Dálmátia/ y inſzé narody
11:
y króleſtwá/ co inſzégo myślą/ ieno gdyby ie
12:
kiedy zálećiáłá iáka nádźieiá pomocy wáſzéy/
13:
áby dźwignąć ſie/ á w tákiéy niewoli myślić o
14:
ſwym dobrym mogli? Tóż ći rozumieią co y
15:
my/ że to páńſtwo Tureckié ieſt bárzo wątłé/ y
16:
długo trwáć niemoże/ przeto że nie ma áni wiá
17:
ry/ áni życzliwośći poddánych ſwoich. A pra=
18:
wdźiwie ták ieſt: że rzeczy okrutników tákich/
19:
czáſem tylko ſtoią/ nie ludzką wiárą/ áni chę=
20:
ćią: gwałtem y mocą powſtawáią/ giną záśię
21:
y vpadáią pogodnym czáſem: nie inaczéy iáko
22:
wſzyſtkié przypadki ćiáłá náſzégo/ táią ſie pod
23:
dobrym zdrowiem náſzym/ á ſkoro trochę nie=
24:
moc przyćiężſzym przypádnie/ áliśći ſie wſzyſtki
namniey=


strona: 31

do Rycerſtwá.31
1:
namnieyſze przypadki/ z wielkim bólem náſzym
2:
w nas poruſzáią: ták właſnie krzywdy tyráń=
3:
ſkié y obelżenia wſzyſtkié/ táią ſie pod iákimśi
4:
ćieniém powodu ſczęśćia ich: ále iáko ſkoro go
5:
woyná iáka popádnie/ álbo moc więtſza/ álbo
6:
więc nieſczęśćié iákié: áliśći ſie wnetże wſzyſt=
7:
kié iego niecnoty rázem ná świát wydádzą: y
8:
ták wnetże złośćią ginie ſwoią. A ſłuſznie téż.
9:
Bo ponieważ pańſtwo życzliwośćią poddá=
10:
nych ſtoi/ tedy téż w ten czás nie ćiężka ludźióm
11:
praca/ nie ćiężkié przygody: nie żal gárdłá dac
12:
zá páná/ cośćie W. M. częſtokroć czynili: ále
13:
gdźie iuż poddáni ſłużą poniewoli/ gdźie ſie v=
14:
ſtáwnie boią/ gdźie pan zły/ tám iuż namniey=
15:
ſza przyczynká/ namnieyſza obrázá/ wnetże na=
16:
więtſzé páńſtwo pſuie y wywraca. Nie ćiérpi
17:
tego przyrodzenié: nie ćiérpi BOg ſam/ áby
18:
człowiek nieſpráwiedliwy/ krzywoprzyśiężcá/
19:
mátácz/ miał kiedy páńſtwo mocné poſtáwić:
20:
potrzebuie tá moc fundámentu mocnégo/ pra=
21:
wdźiwégo/ y wiernégo: ieſli w budowániu/
22:
ták/ á tym więcéy w páńſtwie: iákiégo iednák
23:
niémáſz w tym okrućieńſtwie tureckim: ále ieſt
24:
páńſtwo iákieś ſkliioné z motłochu ludźi mizer=
nych/


strona: 32

O woynie Tureckiey32
1:
nych/ którzy prze boiaźń/ prze vdręczenié/ prze
2:
męki/ nietylko zrozumienié wolnośći vtráćili/
3:
ále y ięzyk/ którymby wolność tę wſpomnieć
4:
mogli. Niémáſz tedy pánowie/ niémáſz dla cze=
5:
go ſie bać ludźi tych/ którzy w niewoli ſą v Tur=
6:
ká: bráćia to wáſzy ſą: tymże piątnem Krzyżá
7:
świętégo co y my oznáczeni/ którzy ćiężkim nie=
8:
woléy ćiężarem vćiśnieni/ ná was poglądáią:
9:
was dla Páná Iezuſá Kryſtuſá/ dla świętéy
10:
krwie iego/ zá was/ y zá nié wylanéy proſzą/
11:
poprzyśięgáią/ ábyśćie ich krwią Páná Kry=
12:
ſtuſową omytych/ nie dopuſczáli mázáć tą nie=
13:
zbożnośćią Máhometcką. Wſpomnićie W.
14:
M. ſobie/ żeć téż tegóż ſtanu/ y tegóż ſczęśćia
15:
co y my/ ſpólnie známi záżywáli: Niedopu=
16:
ſczayćie ſie tego/ ábyśćie na tę nędzę/ ná to v=
17:
trapienie bráćiéy wáſzéy/ iákoby ná iáką grádo=
18:
bicz ſąśiedzką/ próznuiąc/ pátrzáć mieli. Zá=
19:
prawdę trzebá ſie wam obáwiáć/ byśćie záś zá
20:
tym zániedbánim wolnośći Krześćiánſkiéy /y
21:
ſámi z nimi w niewoléy nie byli. Tákći Iá=
22:
kób z ſynmi ſwémi był w niewoléy/ kiedy Ioze=
23:
phá byli Ægyptczykóm záprzedáli: ták Saul
24:
króleſtwo vtráćił/ gdy przepuśćił Amálekowi
nieprzy=


strona: 33

do Rycerſtwá.33
1:
nieprzyiaćielowi Iſráelſkiému: ták Zydowſka
2:
źiemiá wzgárdzona w niewoli ieſt/ y będźie zá=
3:
wſze/ że vlękſzy ſie Rzymſkiégo króleſtwá/ nie=
4:
chćiáłá popiéráć króleſtwá Páná Kryſtuſowé=
5:
go. Zwykł Pan Bóg mśćić ſie zániedbánéy
6:
wiáry: á nie przeſtáie ná ládá kaźni/ ále zgołá
7:
wymázuie z kśiąg żywotá: á korzeń tych/ co o
8:
to niedbáli/ y rodzay wſzyſtek ich kaźnią/ ka=
9:
ránim/ y niewolą z źiemie głádźi. owé záśię/
10:
którzy ſpráwiedliwośći/ y pobożność popiérá=
11:
ią/ nigdy nieopuſcza: záwſze przy nich ſtoi/ zá=
12:
wſze ie ręką ſwą dźwiga/ by nieupádli. Garść
13:
Zydów/ iáko wiele narodów Chánáneyſkich
14:
wytráćiłá? Máluczki Dawid/ iáko wielkiégo
15:
Goliatá poráźił? Iudit náwet/ boiáźliwa nie=
16:
wiáſtá/ mieczem krwáwym vćięłá głowę Ho=
17:
lofernowi. Przybędźie nam Pan Bóg/ páno=
18:
wie: tym ieno ſercem bierzćie zbroię ná śię/
19:
ábyśćie ſie bráćiéy waſzéy/ dla wolnośći krześćiáń=
20:
ſkiéy zemśćili: ſtáwi ſie Pan Bóg zá nas. Ci
21:
téż ſámi/ co ſą w niewoli/ okrzykiem domo=
22:
wym/ zráżą z śiebie to iárzmo niewoléy ſkoro
23:
wáſzę broń obaczą: y ták to tyránſtwo/ to o=
24:
krućienſtwo y wáſzym/ y bráćiéy wáſzéy/ co w
Eniewoli


strona: 34

O woynie Tureckiey34
1:
niewoli ieſt/ ruſzeniém y okrzykiem/ zá pomocą
2:
da Pan Bóg pańſką vpádnie.
3:
Ale gdźieby ſie ieſcze kto Céſárzá Tureckié=
4:
go y mocy iego bał/ ztąd/ iż woyſko iego po
5:
więtſzéy częśći z Turków ſámych zebráné ba=
6:
czy: táki mądrze wprawdźie rzeczy vpátruie:
7:
vpornie bowiém rzeczy żadnéy ważyć ſie nie
8:
trzebá: boiaźń iednák tá/ ieſliby która byłá/ mo=
9:
że ſie znieść tą niewolą/ ták wiele krześćiánſkich
10:
ludźi/ których iż liczbá ieſt bárzo wielka/ łácno/
11:
iáko ſkoro ieno otuchę iáką y nádźieię o rátun=
12:
ku wáſzym mieć będą/ łácno ſobie ſámi przez ſię
13:
do wolnośći drógę znaydą. Moc bowiém tu=
14:
recka/ ſámá przez śię ieſt táka/ iż liczbą nie trzebá
15:
iéy lekce ſobie poważáć/ ále z rodzáiu nietrzebá
16:
ſie iéy názbyt bać/ która złożona będąc z poi=
17:
máńców/ tym ſámym ſtráſzna świátu wſzyſtkiému/
18:
iáko ſámi widźićie: ále ſámá przezſię ieſt
19:
bárzo wątła/ y pełna wſzyſtkiégo złégo. Bo
20:
kiedy kto dobrze weyźrzy w naród Turecki w=
21:
ſzyſtek/ naydźie/ że ſie tám nie wſzyſcy zrodźili/
22:
ále téż/ á pewnie po więtſzéy częśći/ Krześćiá=
23:
ny poturczoné: z których ći/ co ſpániálſzéy ſą
24:
myśli/ vżywáią ćiężkiégo żalu/ y ſumnienié ich
bárzo


strona: 35

do Rycerſtwá.35
1:
bárzo gryźie/ że pozbywſzy wolnośći/ wiáry ſie
2:
záprzeli. Wiérzćie mi W. M. żeć to nie ládá
3:
ſtrách: y nie trzebá go lekce ważyć: vſtáwicz=
4:
nie ten tkwi we łbie v káżdégo co Bogá zdrá=
5:
dźi: záwſze mu przed oczymá ſtoi: nigdy tenże
6:
Pan Bóg nieuſtawa: záwſze téy myśli ślubo=
7:
łómnéy/ którą iuż nie władnie/ wyrzuca Pan
8:
Bóg ſkryćie niecnotę ná oko: y wſzytkiégͦ zdray
9:
cę tego rozpala furią/ y niemiernym gniewem/
10:
trapiąc wednie y w nocy myśl niecnotliwą ie=
11:
go. Nuż drugié rzeczy/ że dźiad/ prádźiad/ oy=
12:
ćiec/ ináczéy żyli/ y w krześćiánſkiéy wierze v=
13:
márli: ábo y to pomáłu ſumnienié gryźie?
14:
Wiérzćie mi W. M. żadna rzecz ták bárdzo czło
15:
wieká nie trapi/ iáko tá rózność od żywotá oy=
16:
cowskiégo/ zwłaſczá ieſli ieſcze od tákich ſie od=
17:
ſtrzeliſz/ których cnotá/ powagá/ pobożność/
18:
przez wiele dźieśiąt wieków byłá doświádczo=
19:
na. Mógłbym tákich śiłá wſpomnieć/ którem
20:
ſam oczymá ſwémi w Weneciéy będąc widźiał/
21:
co ſie wiáry krześćiánſkiéy odprzyśięgli: iáko
22:
nigdy twarzy weſołéy/ ále záwſze ponurzy/ y
23:
bárzo ſmętni: z których ieden z Mácedoniéy
24:
człowiek ſtáteczny/ y/ ile znáć było godny:
E ijgdym


strona: 36

O woynie Tureckiey36
1:
gdym go pytał/ dla czego ſie wżdy záprzał wiá=
2:
ry Krześćiánſkiéy: powiedźiał/ ábym w tyrán=
3:
ſtwie/ tym ſnádniéyſzą zaſłonę miał od krzyw=
4:
dy. Cóż? Azażbyś ſie záś náwróćić niechćiał?
5:
Rzekł: wyraz grecki Iuż niewczás: czym ſie vſkar=
6:
żał/ że iuż nádźieiá wſzyſtká zginęłá. A tákich
7:
ieſt bárzo wiele/ o których/ przykłádem iedn
8:
go/ dobrze W. M. rozumieć możećie/ co wam
9:
do téy nádźieie wáſzéy/ ku poćieſze bydź ma.
10:
Człowiek ón wielki/ pamięći świéżéy/ y wſze=
11:
laką czćią od Carzá Tureckiégo ozdobiony/ I=
12:
bráim Báſzá/ nigdy/ póki żyw był/ zápomnieć
13:
tego niemógł/ że ſie z oycá krześćiániná rodźił.
14:
A był to człowiek we wſzyſtkim Pánſtwie tu=
15:
reckim drugim/ bezmáłá/ Solimanem: ten z
16:
królmi pokóy ſtánowił: zá iego wolą woyny
17:
przypowiádano: y niebyłá żadna rzecz v Céſá=
18:
rzá/ któréjby mu ſie Céſarz nie zwierzał: á wżdy
19:
przećię táká/ y tákich czći y chwały świétność/
20:
niemogłá w nim żalu y ſmętku z odprzyśiężo
21:
néy wiáry nigdy zatłumić: y owſzem záwſze
22:
tym ſercem ná woynę z Turczynem wyieżdżał/
23:
áby z ſwym y tyránſkim vpadkiem/ mógł iáko
24:
wolnośći krześćiánſkiéy ná plácu podeprzéć. Aż
náoſtá=


strona: 37

do Rycerſtwá37
1:
naoſtátek/ gdy iuż ten vmyſł ſtáteczny iego/
2:
dłużéy táić ſie niemógł/ oſądzony o zdrádę/ od
3:
tyránná zginął. Y rozumiéćieſz wy/ áby wtéy tákiey
4:
niewoli/ ieden ſam táki był Ibráim?
5:
śiłá tákich ieſt/ ácz wprawdźie ſtanem podley=
6:
ſzy/ ále záprawdę ſercem równi: y náwet nie=
7:
wiém/ by niebárziéy Turczynowi nieżyczliwſzy.
8:
Ieſliż bowiém Ibráimá zátrzymáć niemogły/
9:
té máło nieſpólné rządy pánſtwá tureckiégo/
10:
cóż zátrzymáć ma té/ którzy indźiéy nieprzyia=
11:
ćielowi/ domá záśię ſą łupem temu tyránno=
12:
wi? Ibráim Báſzá/ będąc Hetmánem woyſká
13:
tureckiégo/ myślił w polu o vpadku tureckim:
14:
ten záśię/ co w nim iáko bydłem kożdą bitwę/
15:
káżdé oblężenié záſtáwiáią/ czegoby nieuczynił?
16:
Owégo zwyczay domowy/ á máło nie zbráce=
17:
nié z Ceſárzem ſámym vbłagáć nie mogło: cóż
18:
tego vbłagáć może/ którému niegodźi ſie y poy=
19:
źrzeć ná Ceſárzá? Ibráim wſzyſtkich rzeczy do=
20:
ſtátek wielki/ rozumiał ſobie zá hánbę: cóż ten
21:
rozumieć będźie/ który/ áni tchu którymby wła=
22:
dał/ y którymby żył/ niema właſnégo? Y zá=
23:
prawdę ták rozumiém/ że myśl ſkryta krześći=
24:
ánſka/ zmyſláiąc do czáſu imię tureckié/ ſrozſza
E iijieſt


strona: 38

O woynie tureckiéy38
1:
ieſt dáleko ná tego tyránná/ niżeliſmy ſámi.
2:
My bowiém pobudzamy ſie cudzą przygodą/
3:
ále ći ſwoią: my ſłyſzymy/ oni czuią: my ſie boi=
4:
my/ oni ćiérpią. Przetóż téż ſrogośćią niewo=
5:
léy pobudzeni/ bárźiéy ſie vtráconéy wiáry do=
6:
magáią/ niżeli my ią chowamy. Ták bowiém
7:
rzeczy tok bieży/ iż w ten czás dopiéro poznaſz
8:
ſczęśćie ſwoié/ kiedy ie vtráćiſz: y bárdźiéy prá=
9:
gnieſz rzeczy iuż vtráconych/ niżeliś ſie w nich
10:
kochał kiedyś ich vżywał. Y ieſli w tym rodzá=
11:
iu tureckim którzy tácy ſą/ co ich vtrátá rzeczy
12:
tákich nie obchodźi/ tákich bać ſie nam nie trze=
13:
bá. Niegodźi ſie bowiém człowiekowi bać te=
14:
go/ którégo Bóg opuśćił. Potym ći/ ile ia ro=
15:
zumiém nie lépſzéy kondiciiéy byli/ będąc wol=
16:
némi/ iáko teraz gdy ſą w niewoli: ták iż tym
17:
ſámym ſłuſznie bydź w niewoli: częśćią/ że ſą
18:
ludźie podli: częśćią ták głupi/ że náwet/ áni
19:
rozumieią/ co ieſt wolność/ rzecz która właſnie
20:
człowiekowi ſłuży: á to ſą tácy/ ile wiádo=
21:
mość mamy/ chłopi prośći/ poimáni od roli/ z
22:
motłochu ludźi grubych/ których Turek vżywa
23:
do wáłów/ do okopów/ á podczás téż do ſypá=
24:
nia koſzów: á ieſli kiedy żołniérzowi folguie/ té=
mi


strona: 39

do Rycerſtwá.39
1:
mi miaſt dobywa/ áby nimi wſzyſtká oblężo=
2:
nych moc zmordowána byłá. Od tych/ niémáſz
3:
żadnégo niebeſpieczenſtwá ludźióm wolnym:
4:
niewytrzymáią oni bróniéy wáſzéy/ áni twa=
5:
rzy: wyiąwſzyby ſie kto miał y tego bać/ áby
6:
nań ten nienátárł/ którégo Turczyn ná dobrze
7:
opátrzonym mieyſcu w żeláznych okowách cho
8:
wa/ by mu nie vćiékł. Niémáſz ſie tedy dla
9:
czego bać tych/ którzy y od Páná Kryſtuſá/ y
10:
od nas odpádli: częśćią że ći/ co ſą ludźie dob=
11:
rzy/ y mężni/ nigdy przepomnieć niemogą/ iż
12:
to ieſt ich oyczyzná/ w którey národzeni/ z grzé=
13:
chów omyći/ y Pánu Kryſtuſowi oddáni: czę=
14:
śćią/ iż których té rzeczy nieobchodzą/ wedle
15:
rozſądku ichże ſámych y inſzych/ ſą ludźie wzgár
16:
dzeni/ y porzuceni. Zoſtáie ſam tylko dość nie
17:
zacny motłoch turecki/ y niepotężna Azya: á
18:
prawdźiwie táka/ iáka ná on czás byłá/ gdy ią
19:
był Pompeiuſz podbił/ á przećiw C. Céſárzo=
20:
wi/ czáſu wnętrznéy Rzymſkiéy woyny vży=
21:
wáiąc/ iednym ſtárćiem/ wſzyſtká rázem zgi=
22:
nęłá: pewnie nie bez śmiechu Cáiuſſá Céſárzá/
23:
że Pompeiuſz ſławy ſwéy y zwyćięztwá ſwégo
24:
ſzukał z ludźi ták lekkich/ y ták nikczemnych.
Nigdy


strona: 40

O woynie Tureckiey40
1:
Nigdy tá Azya ſławą rycérſką nieſłynęłá: á ie=
2:
ſli kiedy gdźie zwyćięztwo iákié odnioſłá/ tedy
3:
liczbą więcéy niżeli męztwem. Co łácno po=
4:
kazáć/ wam zwłaſczá/ którzy dźiélnośćią
5:
ſwoią/ wſzyſtkié támtych co głównieyſzych w
6:
Azyéy narodów/ ſtóſy y naiázdy ná ſobie trzy=
7:
máćie: Tátáry mówię y Moſkwę: bo/ by téż
8:
dobrze kto ná wagę włożył śiłę żołniérſką/ á li=
9:
czbę: nie łácno inſzégo kráiu we wſzyſtkiéy A=
10:
zyéy naydźie/ coby z témi porownáły: y coby téy
11:
ſławy w ſtárych/ w rzeczach rycérſkich były:
12:
ták iż téż powiádáią/ że ſie Mars w nich rodźił/
13:
y ten im naypiérwéy ſpoſób woienny podáć y
14:
opiſáć miał: á wżdy przećię/ iáko ludźie pamiętá=
15:
ią/ nieſłychano ieſcze tego nigdy/ ábyśćie ſie wy
16:
kiedy równym Azyáckiému woyſkiém przećiw=
17:
ko nim puśćić mieli: trzemá/ cztérzemá/ álbo ná
18:
nawiętſzą piąćią tyśięcy ludźi/ doſyć obrony to
19:
króleſtwo miéwáło/ przećiw wſzyſtkiéy Azyác=
20:
kiéy mocy. Wprawdźieć boię ſie/ bym ſie któ=
21:
rému pánſtwu niezdał co zmyśláć: wam ie=
22:
dnák/ którzyśćie doſyć niewielą ludźi dwádźie=
23:
śćiá tyśięcy Tátar v Wiśniowcá poráźili/ pra=
24:
wdźiwé rzeczy zdáć ſie máią. Nuż pod Stá=
rodu=


strona: 41

do Rycerſtwá.41
1:
rodubem/ ázaż poimánych ták wiele nie było/
2:
że liczbą ſwoią/ przechodźili wſzyſtko woyſko
3:
wáſze? ták ich bowiém wielé z pobitych zoſtáło/
4:
że ſie téż Hetman wielki Ian Tarnowſki bał/
5:
by záś woyſko iego łacniéy zwyćiężáć nieprzy=
6:
iaćielá niemogło/ niżeli poimánych vtrzymáć.
7:
Y ták zátym człowiek ten/ choć między wſzyſt=
8:
kiémi lutośćiwy/ muśiał dla tego dáć ich wielé
9:
potráćić: ták ſie ſam dla śiebie/ iáko y dla ſwo=
10:
ich od więźniów bał/ gdy ſwych nie ták wiele
11:
było/ coby poimáné wiéść mogli. Zkąd iáſna
12:
rzecz/ że okrutnośćią/ niewolą/ y liczbą/ zá=
13:
wſze byłá Azya ſławna: ále ſercem/ rozumem/
14:
cnotą/ podleyſza nád wſzyſtki w Europie pán=
15:
ſtwá/ w których záwſze w máłéy cénie/ y w lek=
16:
kim vważeniu bywáłá. Bo któraż inſza rzecz
17:
onému kiedyś Céſárzowi Zygmuntowi prze=
18:
ćiw Turkowi pobudką byłá? która Ládyſłá=
19:
wowi królowi wáſzému? któraż Ludowiko=
20:
wi? którzy ſie niezliczonémi woyſki tureckiémi
21:
nigdy odſtráſzyć nie dáli? Y zgołá ia inſzéy przy
22:
czyny nie przyznawam nád té/ którą wam po=
23:
wiem. Nie widząc w nich nic ſzlácheckiégo/
24:
nic zacnégo/ nic coby ludźiom wolnym przy=
Fſtało/


strona: 42

O woynie Tureckiey42
1:
ſtało/ ále niewolą iákąś zdobyczną/ y ná ro=
2:
zbóy zwyczáyną/ ktemu niewolniczy tłum/ co
3:
ſie od przodków ſwych wyrodźili: Im záſię ſá=
4:
mym/ z témi zbiegi/ czynić było o práwá wol=
5:
nośći/ o oyczyznę/ o zacność przodków ſwoich/
6:
o ſławę/ y o króleſtwo: tedy zátym dźieśięć
7:
támtych zá iednégo ſobie ſzácowáli: Ale rze=
8:
czeſz/ że téż to lekkié vważenié nie wyſzło im ná
9:
dobré. Przyznawam. Ale ia téż tu nie mówię
10:
o tym/ co ſie z nimi dźiało/ tylko o wielkim ſer=
11:
cu: którego nigdyby byli nie mieli/ ieno z tego
12:
lekkiégo y lichégo vważenia nieprzyiaćielá ſwé=
13:
go: czym ſie potym dźieie/ iż Turcy/ choć małé=
14:
go woyſká nieprzyiaćielá ſwégo/ bez wielkiéy y
15:
znácznéy ſzkody ſwoich/ nigdy poráźić nie mo=
16:
gą: y z téy częśći/ któréy ieſcze nie pobito/ ſzácu=
17:
ią ſobie zwyćięztwo ſwoie. A nie dźiw téż/ że
18:
téy częśći zwyćięztwo przypiſuią/ w któréy mę=
19:
ztwo nieprzyiaćielá tureckiégo odpoczynęło ſo=
20:
bie/ nie ták wiele krwią ſyté/ iáko mordem ſprá=
21:
cowáné. Zygmuntowé tedy/ Ládiſłáwowé y
22:
Ludwikowé porażki/ więcéy wam ſercá ná nie
23:
przyiaćielá wáſzégo dodawáć/ niżeli was ſtrá=
24:
ſzyć máią: á téż o tym myślić nie trzebá/ czym
z wy=


strona: 43

do Rycerſtwá.43
1:
zwyćiężeni ſą/ ále to vpátrowáć/ iákim ſercem
2:
ſzli ná nieprzyiaćielá/ iáko mężnym/ iáko niezwy
3:
ćiężnym/ y iáko ſpániáłym. Záwſzeć śmierć zá
4:
páſem/ byś téż dobrze nigdy ná woynie nie był/
5:
tylko w lichéy gdźie háyduczce leżał. Ale czło=
6:
wiekowi dobrému mężnému/ nádźieią czegͦ do=
7:
brégo/ godźi ſie mieczem ſczęśćia ſzukáć: á iáki
8:
koniec Pan Bóg y ſczęśćié zdárzy/ táki wdźię=
9:
cźnie prziymowáć. Y tegośćie W. M. ſercá
10:
záwſze bywáli co oni/ którem wſpomniał/ że=
11:
śćie nigdy trochą wáſzych nieuſtępowáli téy
12:
wielośći/ którąśćie W. M. y wolnośćią y za=
13:
cnośćią záwſze przechodźili. A ſłuſznie téż.
14:
Sobie bowiém ſámi/ nie inſzému/ nábywaćie
15:
mieczem wolnośći/ ſobie zacnośći/ ſobie y kró=
16:
leſtwá: co iuż ináczéy w okrućieńſtwie turec=
17:
kim: Gdźie cokolwiek ſie woyną doſtánie/ tur=
18:
czynowi ſie doſtánie: zwyćiężcy żadna nagro=
19:
dá/ zwyćiężonému záśię pewna nędzá. Ieſli
20:
ſie podwysſzy żołd żołnierzowi/ tám y zá kwa
21:
rtnik czći nieprzybywa/ ále ſie iuż dáléy záchodźi
22:
w niewolą: Ieno kiną/ áliśći ſkoczyć muśiſz:
23:
ſtrzeż byś gdźie troſzkę nieuſtąpił: źimno ćięż=
24:
kié/ gorąco zbytnie/ niepogodę/ wſzyſtko zno=
F ijśić


strona: 44

O woynie Tureckiey44
1:
śić muśiſz: o biédny pieniądz/ iáko ćię doznáią/
2:
zátáić ſie nie możeſz: y dać wprawdźie/ ále nie
3:
dla tego/ áby ćię tym datkiem vraczyć miał/ ále
4:
áby okazał/ że iuż ná tobie ieſt háſło niewoléy.
5:
ô godné wſpominánia nagrody: ô piękna cześć:
6:
y życzyćby ſobie kondiciiéy tákiéy/ w któréy zwy
7:
ćiężcá tym ſámym rozny ieſt od zwyćiężonégo/
8:
mężny od ſłabégo/ że świétnieyſzym niewolni=
9:
kiem ieſt? Gdźie ſá ći/ co ſie to dźiwuią téy
10:
czći tureckiéy: dałby to Bóg/ áby ich ſámych
11:
doználi/ co ie to chwalą. Niewiedzą podobno/
12:
co to ieſt prawdźiwa cześć. Wiérzćie mi W.
13:
M. żeć cześć nie ieſt koń iáki/ nie ſtároſtwo/
14:
nie ſzátá/ áni ſześćſet drabów: ponieważ cześć
15:
prawdźiwa ieſt to/ kiedy człowiekowi iákiému
16:
dobrému zá cnotę iego/ zá zezwoleniem wſzy=
17:
ſtkich pánów y ludźi wolnych/ dádzą nagrodę
18:
iáką zacną y znáczną: ále rzeczy té/ któré nie=
19:
wolnikóm/ od páná ludźi niewolniczych bywá=
20:
ią dawáné/ nieprziymuiemy my zá cześć: niech
21:
oni ſobie máią ſwoie zawodné konie/ niech má=
22:
ią purpurę: złotá y ſzat doſtátek: prouinciae y
23:
króleſtwá niech trzymáią: wſzyſtko to/ choćiaż
24:
ſą rzeczy zacné y wielkié/ nie ſą nagrody cnoty/
ále


strona: 45

do Rycerſtwá.45
1:
ále obowiązki niewoléy. Przetóż nie widzę/
2:
coby im w bitwie pobudką bydź miáło/ okróm
3:
tego iż ſie boią. Dwie bowiém ſą rzeczy/ któ=
4:
ré ochotnégo ná woynie żołniérzá czynią: mi=
5:
łość wolnośći/ á nádźieiá/ że mu żaden w do=
6:
mu iego roſkázowáć nie będźie. Bo czemuż=
7:
byś ſie wżdy bić chćiał/ ieſliże żadnéy rzeczy nie
8:
maſz/ któréybyś bronić miał: áni téż zwyćiężcą
9:
będąc/ nie mógł kiedy od woyny wolnym ſo=
10:
bie odpocząć? Otóż/ iákóm począł/ ponie=
11:
waż turkóm Carz Turecki ſam práwem ieſt/ ſam
12:
ſpráwiedliwośćią/ ſam dobrém ich: y ponie=
13:
waż żoná/ máiętność/ dźiatki/ ſą w garſći v
14:
niego: nie baczę záprawdę/ coby ie ná woynie
15:
podżégáć/ álbo im radźić miáło/ áby ná tego
16:
nieprzyiaćielá vderzyć kiedy mieli/ który ſróg
17:
ieſt ſwą wolnośćią/ zacnośćią/ y przodków
18:
przykłády. Y przetóż oblężeniu wielu mieyśc
19:
doznano/ iáko gdy inſułę Rhodis/ ábo Wiédniá
20:
dobywał/ że ie kiymi pod mury przymuſzano/
21:
gwałtem biiąc ie do ſzáńców gnano. Właſnie
22:
ták zwykliśćie W. M. miaſt dobywáć: táke=
23:
śćie Stárodubu dobywáli/ ták Opocká/ gdźie
24:
wáſz Hetman ſtárał ſie pilnie o to/ nie iákoby
F iijwas


strona: 46

O woynie Tureckiey46
1:
was pobudzał/ ále iákoby was/ którzyśćie przyk=
2:
rym przez niebeſpieczeńſtwá pędęm lećieli prá=
3:
wie/ zátrzymáć mógł. Czemu? że dobrowol=
4:
nie z życzliwośći/ z cnoty żadna rzecz nie zda
5:
ſie wam bydź trudna y ćiężka do zwyćiężenia/
6:
ták iż téż vniósſzy ſie chćiwośćią prędką/ nie
7:
widźićie przed ſobą żadnégo niebeſpieczeńſtwá.
8:
Turcy zásię gdy ná dobywánié miáſtá/ álbo ná
9:
woynę/ ćiáłem ráczéy ſámym nie ſercem idą: o=
10:
ſtrym bodźcem iáko bydło do muru ná czoło/
11:
gdźie nieprzyiaćielá sercem wielkim/ y śmierć
12:
ſwoię prędką iuż przed oczymá widzą/ popy=
13:
cháni bywáią. Wątpćiéſz teraz W. M. ieſli
14:
możećie o dźiélnośći ſwoiéy: á naród ſwóy ie=
15:
ſli chcećie/ lekce ſobie poważayćie: niech was
16:
nie rátuie wolność/ zacność/ y tryumphy da=
17:
wné/ ieſli ſie tákich nieprzyiaćiół boimy/ y ieſli
18:
ſie owych lękamy/ któréſmy y ſercem/ y rádą/ y
19:
dźiélnośćią przeſzli. Ale ieſliż wam z oyców
20:
przyrodna rzecz ieſt Aziią woiowáć/ y ieſli Tá=
21:
tárſki wſzyſtek naród y Turecki ſzáblą wáſzą
22:
częſto ieſt vkrócony: rozumiéyćiéſz ták/ iż ći/ co
23:
teraz ſą/ ſą niewolnicy wáſzy/ któré nietylko
24:
przodkowié wáſzy/ á wy napiérwéy/ ále y wſzy=
ſtkié


strona: 47

do Rycerſtwá47
1:
ſtkié króleſtwá w Europie/ ſłuſznie záwſze nie
2:
bez pewnégo zwyćięztwá lekko ſobie poważáli.
3:
Iuż tedy łácno przez coniecturi W. M. baczy=
4:
ćie/ iáko to páńſtwo tureckié niezwyćiężoné
5:
bydź rozumiéćie/ które braćia wáſzy ná ſobie
6:
dźwigáią/ któré ći bronią/ co ſie wiáry odprzy=
7:
śięgli/ któré forytuią zbiegowie/ á ludźie z przy=
8:
rodzenia nędznicy y niewolnicy trzymáią.
9:
Ale iż iuż dowodna rzecz ieſt/ iż nam prziy=
10:
dźie z Turkiem woynę ſtoczyć/ páńſtwo téż tu=
11:
reckié/ woyną náwątloné y przełomioné bydź
12:
może: podobno tego potrzebá/ ábyſmy ſpoſób
13:
wypráwy woiennéy opiſali: y dałby to był pan
14:
Bóg pánowie/ by to obmyślawánié o téy woy
15:
nie náſzé/ nie ná ten teráznieyſzy czáz przypádło/
16:
kiedy nie mniéy niebeſpieczeńſtwá mamy od
17:
nieprzyiaćielá poſtronnégo/ iáko od téy domo=
18:
wéy nieſczęſnéy niezgody: którą/ by téż dobrze
19:
nieprzyiaćielá żadnégo nie było/ zginąć może=
20:
my: y ieſli ſie iéy trzymać wolą mamy/ prózné
21:
to náſzé ſtáránié y obmyślawánié będźie. Bo
22:
czegóż wżdy brónić będźiemy? pokoiu/ którégo
23:
nie mamy? czy wolnośći którąſmy vtráćili?
24:
gdy priwatnych rzeczy ſtaránim oderwáni/
bárzo=


strona: 48

O woynie Tureckiey48
1:
bárzoſmy ſie dáleko odſtrzelili od dobrá poſpo=
2:
litégo? gdy ná káżdych zieźdźiéch/ ná kożdych
3:
ſéymiéch/ tego tylko ſámégo ſzukamy/ iákoby=
4:
ſmy vbogáćili/ y ozdobili priwatną rzecz ſwo=
5:
ię? czym záprawdę poſpolita rzecz dobrze ſtać
6:
nie może. Iáko bowiém właſny pożytek pri=
7:
watny rośćie z poſpolitégo złégo/ ták záśię do=
8:
bro poſpolité muśi pewnie róść z priwatnégo
9:
złégo. Przymiérze ſtánowić z nieprzyiaćie=
10:
lem: woyny zániechywáć: odłogiem prózno
11:
domá leżeć: wſzyſtko to ſą pożytki właſné: áli
12:
ztąd wrzód poſpolity rośćie/ zbytek/ niezgodá/
13:
leniſtwo/ vmnieyſzénié páńſtwá/ y vtrátá wol=
14:
nośći. A z drugiéy ſtrony/ ieſli chceſz páńſtwá
15:
przyczynić/ ieſli z ſławą żyć/ ieſli chceſz áby ſie
16:
ćiebie nieprzyiaćiél bał/ tedy podléc muśiſz wſzy
17:
ſtkim onym niewczáſóm: iuż wierę zániecháć
18:
muśiſz leniſtwá y próznowánia: iuż zániecháć
19:
żony ná czás: iuż o dźiátkách nie myślić; mro=
20:
zy/ znóy/ źimę znośić prziydźie. Ták przed láty
21:
żyli wſzyſcy ći/ którzy páńſtwá pośiadáli: ták
22:
żył y Carz Turecki/ którégo/ iż w vſtáwicznéy
23:
ieſt pracy/ á nigdy nie odpoczywa/ ſłuſznie lę=
24:
ká ią ſie ći/ którzy o żadnéy rzeczy inſzéy nie my=
ślą/


strona: 49

do Rycerſtwá.49
1:
ślą/ ieno o próznowániu: Tak téż żyli y przod=
2:
kowie náſzy/ którzy kocháli ſie w pokoiu dla
3:
woyny: máiętnośći wſzyſtki ſwoie/ nie zbyt=
4:
ków/ nie leniſtwá/ ále woiennym narzędem
5:
bydź chćieli: Tych poſtępków ich mądrych ro=
6:
ztropnych/ ieſli ich náſzládowáć będźiemy/ łá=
7:
cno/ co nam ſłuży/ odpráwimy/ á w ſpólnéy z=
8:
godźie y miłośći z ſobą żyć będźiemy. Ták oni
9:
bowiém wſzyſtkę tę Rzeczpoſpolitą/ pewnémi
10:
ſtany vſzykowáli. Ponieważ w ten czás nie=
11:
zgodá powſtáie/ kiedy kto ſwégo odbiégáiąc/
12:
w cudzy ſie vrząd wdáie: tedy Rzeczpoſpolitą
13:
ták poſtánowili/ żeby ſie káżdy ſwéy powinno=
14:
śći trzymał/ á pilnuiąc rzeczy iednéy y vrzędu
15:
ſwégo/ tą drógą łácniéy dobrá poſpólnégo/ y
16:
zgody mógł brónić ſąśiedzkiéy. Oracza na=
17:
przód tak poſtánowili/ áby przy nich ſámych by=
18:
ło wſzyſtko ſtáránié/ zſtrony obmyślawánia
19:
potrzebnéy żywnośći. Potym ieſt ſtan Ká=
20:
płáńſki/ podobny piérwſzému/ á ten mieć chćie=
21:
li/ áby nam wolą Bożą wykłádał. Trzeći ieſt
22:
Rycérſtwo/ w którym ieſteśćie W. M. wſzy=
23:
ſcy/ ſtróże Rzeczypoſpolitéy/ y twierdza dru=
24:
gich. W téy Rzeczypoſpolitéy ták opiſánéy/
Ggdy


strona: 50

O woynie Tureckiey50
1:
gdy żyli przodkowie náſzy/ wſzyſcy pilnuiąc v=
2:
rzędu ſwégo/ łácno bronili zgody: nieubiégał
3:
żołniérz pługu kmiotkowi: nie wádźił ſie o ſzá=
4:
blę z żołniérzem Kápłan: ále orał kmiotek: żoł=
5:
niérz ſie bił/ á kápłan vczył: Ták kmiotek do=
6:
dáwánim żywnośći/ ták żołniérz ſzáblą/ ták ká=
7:
płan náuką Rzeczypoſpolitéy ſłużyli. Tych ie=
8:
dnák wſzyſtkich był Król ſędźią/ y roziemcą: do
9:
wiernych rąk iego byłá oddána wſzyſtká wła=
10:
dza czći y káry: y ták rozumieli/ że to ſámá ieſt
11:
rzecz właſna y prawdźiwie królowi ſłużąca/
12:
áby cnoty á gnuſnośći w rzeczypoſpolitéy/ ten=
13:
że ſam był świádkiem y ſędźią. W tym obmy=
14:
śláwaniu ták rozumieli/ zátrzymáć go wſzyſt=
15:
kimi ſkárby ſwoimi: pilnie tego ſtrzegąc/ by
16:
záś zá iáką przygodą od tego pożytku poſpoli=
17:
tégo/ vdawſzy ſie do priwatnégo y właſnégo
18:
pożytku ſwégo/ nie tykał ſie twégo/ á niemiiáć
19:
téż niechćiał mégo: y by záś do onégo Neron
20:
áńſkiégo nieprzyſzło; Król nie podlégł práwu:
21:
Co ſie królowi podoba/ to práwem niech bę=
22:
dźie: A to co pożytkiem królowi/ to niech bę=
23:
dźie ſpráwiedliwa. To tedy z Polſki wyrzući=
24:
wſzy/ ſámi bezmałá ze wſzyſtkich narodów nie
widźie=


strona: 51

do Rycerſtwá.51
1:
widźieliſmy tyránná nád ſobą żadnégo/ ták/ iż
2:
téż pográniczné narody wzoru królów dobrych
3:
od nas biorą/ áby zá ich zdániem pokóy ſtáno=
4:
wili/ á woyny poprzeſtáli: iákóż iednák powa=
5:
gą y máieſtatem Królá Ieo M. Zygmuntá I.
6:
páná mądrégo y oycá oyczyſtégo/ wieleſmy rze=
7:
czy między królmi wielkimi záſzłych/ częſto v=
8:
ćiéráli y vmarzáli: y zá iego w Rzeczypoſpoli=
9:
téy zaſługi/ ſyná zá żywotá ieſcze iego/ poſádźi=
10:
liśćie W. M. ná ſtolicy wyſokiéy/ oyczyſtéy
11:
zacnośći/ którému y długiégo pánowánia/ y
12:
ſczęśliwégo ná wſzem powodzenia/ iáko z przy=
13:
czyny Królá Ieo M. natury dobréy/ ták y dla
14:
dobrégo wáſzégo/ y Rzeczypoſpolitéy wſzyſt=
15:
kiéy/ co iednák czynićie/ chćiec y życzyć W. M.
16:
máćie. Ale baczyćiéſz W. M. czemu między
17:
nimi żadnéy nie było niezgody? czemu w wiel=
18:
kiéy zgodźie y miłośći v wſzyſtkich ſtanów żyli?
19:
záprawdę nie prze co inſzégo/ ieno że kożdy/ iá=
20:
kom rzékł/ pátrzał vrzędu ſwégo/ á ná ſwym
21:
ſtanie kożdy przeſtawáiąc ták żył/ że ſtanu ſwé=
22:
go niewczáſy pożytkámi nágradzáiąc/ inſzégo
23:
ſtanu nieprágnął. Wprawdźieć praca ieſt ro=
24:
lą oráć/ ále záś dáleka od woyny: ćiężkié żoł
G ijniérſtwo


strona: 52

O woynie Tureckiey52
1:
niérſtwo/ ále záś zacnośćią okazáłé: nie zná=
2:
czné kápłáńſtwo/ ále pokoiem obwárowáné.
3:
Ták tedy tym ſpoſobem żywiąc/ prawdźiwie
4:
z tego ſie chłubić mogli/ że w dobréy Rzeczypo=
5:
ſpolitéy żyli. My záśię iako? wſtyd y powiá=
6:
dáć. Proſzę/ niech mi wolno będźie mówić/ á
7:
W. M. niech ćiężko ſłucháć nie będźie. To co
8:
Rzeczpoſpolitą ták ćiężko vtrapiło: co to wżdy
9:
tákiégo? To: między ſtany niémáſz róznośći
10:
żadnéy: y owſzem ze wſzyſtkich ſtanów ieden
11:
ſtan ſtánął: Imión ſzukamy: rolą orzemy: y
12:
do tego wſzyſtkié ſie śćiągáią Séymy: do tego
13:
wſzyſtkié vſtáwy y práwá/ iákoby grunt twóy
14:
był móy: iákoby przyczyniono gránic: y iákoby
15:
miedzá moiá záſzłá ná twoię: y ták ſtáráiąc ſie
16:
o té rzeczy/ namniéy o woynie myślimy: y w=
17:
ſzyſtkié oné ćwiczenia vczćiwé/ którémi to kró=
18:
leſtwo ſtánęło/ wygáſły wielkośćią Kommiſ=
19:
ſárzów/ ſędźiów/ y práktyków. Vſtąpił Dźie=
20:
śiątnik Sędźiému: Zołniérz Kommiſsarzo=
21:
wi: Hetman Práktykowi: wſzyſcy którzy ieno
22:
prowadźić y przyczyniáć gruntów nieumieią/
23:
ſą ludźmi wzgárdzonémi/ lekkiémi/ y porzuconé
24:
mi. o nędzna Rzeczpoſpolita! o króleſtwo bli=
ſkié


strona: 53

do Rycerſtwá.53
1:
ſkié vpadku/ ieſliże ſie bez mieſzkániá nie oba=
2:
czyćie/ do powinności ſwych záś nie náwróći=
3:
ćie: á práktyków nieponiechaćie/ którzy ſą przy=
4:
ſługą do niezgód wáſzych/ którémi opływáią:
5:
á mimo wſzyſtko kocháią ſie w tych/ którzy was
6:
vćiſkáią/ którzy puſcze wáſzé puſtoſzą/ y którzy
7:
wſzyſtko práwo wáſzé y dobro ſzpócą. Nie to
8:
pánowie/ nie to ſą ozdoby wáſzé/ nie to ieſt
9:
plác dźiélności y ſławy wáſzéy: ále Wołoſka źie
10:
miá/ Moſkiewſka/ Ruś/ y Węgrowie. Tych
11:
zwyćięztwem/ tych triumphem vſzláchćiona
12:
ieſt cnotá wáſzá: y ná téy ſtolicy czći y zacnośći/
13:
świádectwem królów wáſzych vśiádłá: y ták
14:
od nich przyſzláchćiona/ że ſie królmi nie oby=
15:
wátelmi/ pány nie poddánémi téy Rzeczypoſpo=
16:
litéy bydź zdaćie. A więc ty przećię ták wie=
17:
lą przykłádów oſzláchćiony/ ták wielą królów
18:
świádectwem ozdobiony/ vlężeſz gdźie w ką=
19:
ćie ná próznowánié? táić ſie będźieſz między lá=
20:
ſy? nieprzyiaćielá zániedbaſz? śiedliſká ſwoie
21:
puściſz? Hetmáná odbieżyſz? broń wſzyſtkę/ by
22:
záś nie był znák iáki domá woienny/ ſkuieſz ná
23:
lemieſze? z Sędźią mieſzkáć/ práwnikowi ſłu=
24:
żyć/ zá Kommiſſárzem biegáć/ y z tą rótą ob=
G iijmyśla=


strona: 54

O woynie Tureckiey54
1:
myślawáć/ iákobyś podſzedł ſąśiádá ſwégo o
2:
rolą/ y by ná vkráinie máiętnośći iego/ bez ká=
3:
ry w nię wiáchawſzy/ puſtoſzyć będźieſz?
4:
A więc ty przećię praw poſpolitych/ y poſpolité=
5:
go pokoiu/ ſtróżu dobry/ zwáć ſie ſzláchćicem bę=
6:
dźieſz? choćiaż twóy kóń nigdy w bitwie ża=
7:
dnéy nie poſtał/ nigdy namiotu/nigdy nieprzy=
8:
iaćielá żadnégo nie widźiał? áleś ſie vſtáwnie
9:
náczynił deſpektów/ y nárzékánia bráćiéy two=
10:
iéy/ áżeś náoſtátek y ſam wolał groſzem kmiot=
11:
ká ſwégo/ odkupić powinność ſławy żołniér=
12:
ztwá twégo. Nie ták przodkowie náſzy/ nie
13:
ták. Nigdy oni pieniężnym żołniérzem oyczy=
14:
zny nie bronili: nigdy poborowym groſzem/ y
15:
krótko mówiąc/ gárdłá ſwégo rychléy oſtra=
16:
dáć niż powinnośći odſtępić woleli. Y przetóż
17:
tym iednym báwiąc ſie/ rzadkié były práwá:
18:
rzadki ſędźia: o Kommiſsarzu/ o Práktyku/
19:
bezmáłá nie ſłycháli. Czemu? bo ták rozumie=
20:
li że im nie ſłuży ieno woyná: á wioſki/ y wſzy=
21:
ſtkié máiętnośći ſwoie/ iáko ſobie ważyli?
22:
świádczą grodzkié y źiemſkié kśięgi. Nawięt=
23:
ſzé imienié w ten czás było zá ſto grzywien/ á
24:
teraz niewźiąłby go zá trzy tyśiące. Y z téy
cény


strona: 55

do Rycerſtwá.55
1:
cény znáć/ iáki ich ánimuſz był. Teraz záśię cé=
2:
ná imón áż názbyt wyſoko weſzłá. Czemu? że
3:
téż więtſza chćiwość mienia/ która łupieztwem
4:
poſpolitéy rzeczy/ vbogáćiłá rzecz priwatną:
5:
czym ſie dźieie/ że wiele tákich/ którzy wzór te=
6:
ráznieyſzéy Rzeczypoſpolitéy/ którégo teraz v=
7:
żywamy przekłádáią onému/ iáki był dawno.
8:
Y po Bożą wiárą ták ieſt: bo ieſli weyźrzyſz
9:
ná wioſki/ ná żony/ náwet ná ſługi náſzé/ któż
10:
oné Kmity rozumieć nie będźie/ że nędznicy y
11:
vbodzy byli? Któż oné Tarnowſkié/ Tęczyń=
12:
ſkié/ Odrowąże/ y inſze oſoby zacné rozumieć
13:
nie będźie/ że głupi byli/ á że ſie byli zápomnieli/
14:
którzy ſuknią budowánim/ obcowánim różni
15:
od podleyſzych nie byli? Widźieliśćie W. M.
16:
zda mi ſie ná Wiśniczu/ ná Tarnowie/ ná Tę=
17:
czynie ná Zynkowie pozoſtáłé tych rzeczy ſtáré
18:
pámiątki: Widźieliście W. M. ich ryſztunki/
19:
których ná ten czás vżywáli/ któré teraz ná po=
20:
śmiéch podawáne bywáią. Cóż wżdy to by=
21:
ło? álbo w czymże tá dźiélność ludźi onych ko=
22:
chánié ſwoie miáłá? álbo czym byłá y będźie zá=
23:
wżdy wpodźiwieniu? tym: wolné głoſy mieli:
24:
praw przeſtrzégáli: gránice koronné rozwodźi=
li/ á


strona: 56

O woynie Tureckiey56
1:
li/ á oyczyzny brónili: tym ſie oni iákoby ná plácu
2:
wiecznéy ſławy y chwały między ſobą vprzédzá
3:
li/ nie ktoby z nich był bogátſzym y roſkoſzniey=
4:
ſzym/ ále kto był Senatorem lepſzym. O Proku=
5:
ratorách nic niewiedźieli: práwá wſzyſtkié ſę=
6:
dźiemu zlécáli/ á ſámi Rzeczypoſpolitéy pilno=
7:
wáli. Słuſznie tedy ná ón czás kwitnęło i=
8:
mię Polſkié: ſłuſznie byli okolicznym kráióm
9:
ſtráſzni: ſłuſznie inſzym pokoiu vżyczáli/ nie ón
10:
prośili: gdy kożdy z niepożytkiem ſwoim nióſł
11:
brzemię ſwoie dla zdrowia poſpolitégo/ przy
12:
którym rozumiał/ że y ſwoie wcále záchowáć
13:
miał. Zkąd potym ſpráwiedliwie/ pobożnie/
14:
y równo z drugimi żywiąc/ ták wielkié króle=
15:
ſtwo nam poſtáwili: Teraz záśię wſzyſtko ſie
16:
opák przewiérzgnęło: Boimy ſie nieprzyiaćielá:
17:
pokoiu żebrzemy: króleſtwo gubimy/ ſámę tyl=
18:
ko wolność záledwie trzymamy. Czemu? bo
19:
káżdy pilnuie ſwégo/ á poſpolitégo żaden. Nie=
20:
przyiaćiél nád ſzyią/ nie brónimy ſie: korzyść
21:
wielką vrwał/ nie śćigamy go: á gdy nas ná
22:
nieprzyiaćielá wyzywáią/ piérwéy ſéymuiemy:
23:
piérwéy práwá wykłádamy: práktyków ſie rá=
24:
dźimy/ ieſliż ſie godźi nieprzyiaćielowi odéprzeć.
Y ſkaże


strona: 57

do Rycerſtwá.57
1:
Y ſkaże práktyk/ że ſie do zbroie mieć trzebá/ ieſ=
2:
li nieprzyiaćiél w źiemi: ieſliż iuż z źiemie wy=
3:
iáchał/ dáć pokóy. Ale iuż był/ iuż popalił/ pu=
4:
ſtoſzył/ vſzedł. A choćiaż: mam ſtátut po ſo=
5:
bie. Ale nieboże widźiſz/ że nieprzyiaćiel twoie
6:
pośiadł. Niechże ma: ia ná tym przeſtáię co mi
7:
zoſtáwił. Otóż/ ieſliż ty áni brónić będźieſz
8:
ſwégo/ co trzymaſz: áni dochodźić záś tego co
9:
vtracaſz: czegóż niedoſtáie inſzégo/ ieno ábyś
10:
y ty ſam zginął?
11:
Ale rzeczeſz/ że inſzé ſtrofowáć łácno: ále
12:
rádźić/ ſam tylko mądry vmié. Przetóż coby
13:
czynić/ powiédz. Wiém Pánowie/ co zá po=
14:
wagi/ co zá wiádomośći rzeczy bydź ten ma/
15:
coby chćiał drugim rádźić: á iż ia z tych rzeczy
16:
nic w ſobie nie náyduię/ pod boiáźnią/ y ſobie
17:
nie dufáiąc/ do téy oſtátniéy części przyſtępuię.
18:
W. M. którzyśćie mię do tego przywiedli/ á=
19:
bym co powiedźieć miał/ ták mię ſłucháć będźie=
20:
ćie/ iákośćie W. M. zwykli/ té/ o których ro=
21:
zumiéćie/ że wam wſzyſtkiégo dobrégo życzą: á
22:
tym/ co ſie zprzodku powiedźiáło/ nie obrażay=
23:
ćie ſie W. M. áż piérwéy obaczyćie/ do czego
24:
ſie rzeczy toczą. To tedy zá grunt niech bę=dźie:
H


strona: 58

O woynie Tureckiey58
1:
dźie: że folguiąc pokoiowi ſwému/ trudno ſie
2:
nam czego ſpodźiéwáć dobrégo/ á mieczem gło=
3:
wy brónić trzebá. To/ ták rozumiém nie táy=
4:
no W. M. wſzyſtkim: Ieſliż torem przodków
5:
náſzych ná woynę poiedźiemy/ łácno woiowáć
6:
możemy: ále ieſliż praw o żołdźiéch opiſánych
7:
trzymáć ſie będźiemy/ nie baczę záprawdę/ iá=
8:
ko Turkowi odeprzemy. Práwo bowiém ieno
9:
każe vżywáć pieniężnégo żołnirzá dla lekkich
10:
wyćiéczek: drugié záś każe wſzyſtkim dármo
11:
wśiádáć/ ieſli nieprzyiaćiel w źiemi: ieſliż zá grá
12:
nice żołniérzá wywiéść/ poſtąpić pięć grzywięn
13:
ná drzewo. Pieniędzy tedy potrzebá/ iáko ba
14:
czyćie/ wielkich/ bez których/ trudno ſie czegͦ do=
15:
brégo ſpodźiéwáć. Máłym téż ludem trudno
16:
turkowi odeprzéć: ále ieſli ſobie wſzyſcy iednáko
17:
pomożemy/ zwyćięztwo pewné pánowie ma=
18:
my/ nie woyſku iegͦ odpiéráiąc/ ále zgołá/ wręcz
19:
ſie z nim potykáiąc. Tedyć wſzytkim żołdu trze=
20:
bá. Otóż/ tu trzebá myślić/ zkądby pieniędzy
21:
doſtáć. Ná was pieniądze wyćiągáć ſie nie
22:
mogą/ áni ná wáſzych poddánych/ póki ſámi
23:
woiuiećie. cłá téż królewſkié wyſtátczą wpra=
24:
wdźie máieſtatowi królewſkiému/ ále nie wy=
ſtátczą


strona: 59

do Rycerſtwá.59
1:
ſtátczą żołdowi wſzyſtkiému: y té cłá od przod=
2:
ków náſzych ná to ſámo poſtánowioné ſą/ áby
3:
ná żadnéy rzeczy królowi nie ſchodźiło/ bądź
4:
czáſu woyny/ bądź czáſu pokoiu/ coby vrzędo=
5:
wi królewſkiému ſłużyło. Ieſliż ſie wy tedy nie
6:
złożyćie: królewſkié téż dochody nie wyſtátczą/
7:
czym woyná ſtánie? álbo co trzećiégo ieſt/ co=
8:
byśćie ſobie zá żołd obiecowáli? Ale mi tu
9:
wnetże zábieżą/ á ktému owi co ſą rzeczy świá=
10:
domi: że to ieſt ſtátut dawny/ ieſcze od Káźi=
11:
miérzá Wielkiégo vczyniony/ którym wam ka=
12:
że żółd płáćić/ ſkoro was zá gránice wyzową.
13:
Iać przećiw temu nie mówię: ále téż/ bym wie=
14:
dźiał/ żeby ſie to práwo ták rozumiáło/ áby gdy
15:
żołdu nie ſtánie/ cnotá wáſzá miáłá ſie tym kré=
16:
giem hámowáć/ á was od ſławy woiennéy ná
17:
próznowánie y ná leniſtwo odwodźić/ ſambym
18:
powodem do tego był/ ábyśćie práwo tákié ſzko
19:
dliwé conaprędzéy znieśli: ánibym w téy mie=
20:
rze ważył ſtárożytnośći ſobie/ ábyśćie W. M.
21:
kiedy iuż koroná gore/ do ſtátutu ſie vćiekáć/ y
22:
w nim pokoiu y próznowánia ſobie ſzukáć mie=
23:
li. Ale iż wiém/ że przodkowie náſzy ſtáno=
24:
wiąc Rzeczpoſpolitą náſzę/ ná to naprzód oto
H ijmieli/


strona: 60

O woynie Tureckiey59
1:
mieli/ áby Królowie nád práwá/ y nád Rádę
2:
nie więcéy w Króleſtwie mogli: dochody ták
3:
wielkiémi Króle opátrzyli/ ileby dobrze doſyć
4:
było/nie ná wychowánié woyſká/ ále ná ochro=
5:
nę máieſtátu iego: zkąd znáć/ kiedy práwá o żoł
6:
dźiéch ſtánowili/ że nie ná to mieli oko: áby z
7:
królewſkich dochodów żołdownikóm płáćić
8:
mieli: bo tym ſpoſobem/ nicby Królowi niezo=
9:
ſtáło: żołdemby téż máło co dáli: Ale ták rozu=
10:
miém/ tym prawem/ ánimuſze królów ſwoich
11:
ſurowé/ iáko pewnym praw iárzmem/ hámo=
12:
wáć chćieli. Widźieli bowiém wiele Rzeczy=
13:
poſpolitych/ że vporem królewſkim zginęły/ gdy
14:
álbo możnieyſzé ná woynę wyzywáią: ábo gdy
15:
ludźie króleſtwu godné oddaláią/ ábo zgołá gdj
16:
woynę niepotrzebną podnoſzą. Otóż boiąc ſie
17:
tákowych w króleſtwie przypadków/ vpodo=
18:
báło ſie im to/ áby Król dołożywſzy ſie was/
19:
woynę podnośił: á gdźieby niechćiał/ áby ſie
20:
hámował niedoſtátkiem żołdu. Tym tedy
21:
ſpoſobem oni króle ſwoie vczyli/ áby zá rádą
22:
wſzyſtkich/ nie z vporu właſnégo/ woyny pod=
23:
nośili. Y przetóż tym práwem iáko baczyćie/
24:
nie to myślili/ áby królowie wáſzy poſługę wá=
ſzę v


strona: 61

do Rycerſtwá.61
1:
ſzę v was kupowáć mieli: ále woyny ſłuſznie y
2:
porządnie podnośili/ áby wáſzému w tym zá=
3:
wołániu/ y pożytkowi dogadzáli: któré práwo/
4:
iż ſie ták rozumiáło/ y przodków wáſzych tá
5:
myśl y wola byłá/ chcećieli W. M. poſpolité=
6:
mi wypráwy ná woynę pokażę. Król Lády=
7:
ſław/ wywiódł był przećiw Amuratowi przod=
8:
ki wáſzé/ żołdu żadnégo im niedawſzy: brát iego
9:
tákże Káźimiérz/ z Máthiaſzem woynę poſpoli=
10:
tą do Sląſká wywiódł/ także bez nakłádu ſwé=
11:
go: Tymże téż ſpoſobem byłá woyná od Ianá
12:
Olbráchtá z Stephanem Woiewodą/ bez kró=
13:
lewſkich żołdów. Nuż Król Ieo M. Zygmunt
14:
Pan mądry y dźiélny/ ázaż nie z dobréy woléy
15:
wáſzéy/miał wypráwę woienną przećiw nie=
16:
przyiaćielowi poſtronnému? Ponieważ tedy
17:
W. M. ſámi y przodkowie wáſzy dokázowáli
18:
ták wiele/ y ták wielkich rzeczy niémáło/nie zá
19:
groſz królów wáſzych/ ále że ználi łáſkę y miłość
20:
królewſką ku ſobie/ tedyśćie W. M. wſzyſcy
21:
Polacy doſyć pokazáli/ iákośćie ten ſtátut ro=
22:
zumieli/ y cośćie W. M. ſámi ná ſię włożyli:
23:
To ieſt: że was ſámá dobroć królów wáſzych
24:
przećiw nieprzyiaćielowi pobudzáć ma/ nie pie=
H iijniądze


strona: 62

O woynie Tureckiey62
1:
niądze żadné. Czego iáko przedtym záwſzé/ te=
2:
raz ſie W. M. trzymáć maćie/ áby żaden z nas
3:
oblikiem ſtátutu tego nie ſzukał ſobie dźiury/
4:
którąby vléc miał od woyny: áni czáſu tego ták
5:
niebeſpiecznégo o tym myślił/ iákoby prózno=
6:
wał/ ále zgołá iákoby wcále zoſtał: iżebyſmy
7:
ták odłożywſzy ná ſtronę wſzyſtko wahánie/
8:
mogli ſie nietrudni okazáć Królowi Ieo M.
9:
Pánu ták mądrému/ y wielą zwyćięztw ſław=
10:
nemu/ którégo powagá prze mądrość wielką y
11:
ważną/ prze dźiélność y ſczęśćie/ táka ieſt v w=
12:
ſzyſtkich narodów/ że téż nieprzyiaćiél boi ſie
13:
nie mniéy ſámégo imięniá/ iáko y bróniéy iego:
14:
Przyiaćiél záśię z przyiáźni iego y z powinowá=
15:
ctwá niepomáłu ſie ćieſzy: których iednák przy=
16:
iaćiół liczbá niemáła przybyłá z tego záwźięté=
17:
go o iego oſobnéy/ zacnéy/ y práwie świętéy
18:
dźiélnośći: á z dobrégo y ſczęśliwégo powodu
19:
rzeczy/ który wielą zwyćięztw/ wielkich y zná=
20:
cznych/ ieſt ták oſzláchćiony/ że przez trzydźieśći
21:
pięć lat/ których królowáć raczy/máło zwy=
22:
ćięztw nie porownał z liczbą lat ſwoich: zá=
23:
czym przyczyniwſzy ták wiele páńſtw do koro=
24:
ny/ któré mieczem podbił/ nietylko koronę do
brze


strona: 63

do Rycerſtwá.63
1:
brze opátrzył/ ále téż możnych królów/ kśiążąt
2:
y narodów przyiáźnią/ y zpowinowáceniem
3:
ták zmocnił/ że téż Niemiecką źiemię/ Wło=
4:
ſką/ y Węgierſką pewnym bliſkośći przymié=
5:
rzem mamy z króleſtwem ſpoioné. Bo puści=
6:
wſzy inſzé pány/ Kśiążętá/ Elektory/ y Króle/ z
7:
którémi małżeńſtwá y zpowinowácenia miał:
8:
Wielki Kárzeł Piąty/ Céſarz/ co był ták wiele
9:
narodów Królem/ śmierć y ſtrách Turec=
10:
ki y Sárácenow/ dawſzy Wnuczkę brátá
11:
ſwégo zá ſyná Ieo Król: M. Zygmuntá Au=
12:
guſtá/ Hiſzpánią/ źiemię Włoſką y Niemiec=
13:
ką/ iednym przyiáźni związkiem zpiął z Koroną
14:
Polſką. Nuż Arcykśiążę Ieo M. Ferdinánd/
15:
tąſz corką ſwoią/ zaż króleſtwu nieprzyłączył
16:
Czeſką źiemię/ Króleſtwo mężné? Moráwę y
17:
Sląſko? któré króleſtwá wſzyſtkié y prowincie
18:
ſą tákié/ że y dowćipem/ y rzeczy Rycérſkich za=
19:
cnośćią/ łácno inſzé króleſtwá przechodzą. Bo
20:
mówiąc o narodźie Niemieckim/ którym ſá=
21:
mym tę ſławę przypiſuią/ że ieſt dźiélny w rze=
22:
czach woiennych/ y dowćipny: zſtrony dowći=
23:
pu ieſt táki/ że wſzyſtkié rzemieſłá/ wſzyſtkié ná=
24:
uki/ którémi ludźmi zoſtawamy/ oni ſámi ná
świát


strona: 64

O woynie Tureckiey64
1:
świát podáli/ y znowu iákoby świátu przy=
2:
wróćili. Sławá záśię dźielnośći woiennych
3:
która bydź więtſza/ ábo co zá znák mieć zacniey=
4:
ſzy mogłá/ nád ten/ że zá zezwoleniém naro=
5:
dów wſzyſtkich/ imię páńſtwá Rzymſkiégo od
6:
Włochów/ od Graeków do Niemiec przenie=
7:
śioné/ y po ták wielkim niebeſpieczenſtwie któ=
8:
rémi było to tám to ſám powłoczoné y vtra=
9:
pioné/ w Niemcéch/ iákoby w iákim beſpiecz=
10:
nym porćie ſtánęło: gdźie záś onégo dawnégo
11:
ſwégo máieſtatu/ onéy powagi ſtáréy znowu
12:
doſtąpiło? Tá tedy źiemiá Niemiecka/ ponie=
13:
waż známi ieſt w towárzyſtwie ſąśiedzkim:
14:
teraz iáko to po dwákroć Turek Wiédniá o=
15:
blégł: iáko to vtráćiłá nie dawno woyſko ſwo=
16:
ie/ Styrią téż y Kárinthią popuſtoſzoną má=
17:
iąc/ boi ſie o wſzyſtko páńſtwo ſwoie: y tegóż
18:
niebeſpieczenſtwá niewoléy/ co y my/ lęka ſie
19:
bárzo: Woynę pod Hetmánſtwem Kárłá Cé
20:
ſárzá y Ferdinándá/ po ták wiele nieſczęſnych
21:
przygodách poſpolitą gotuią: Niemce á Hiſzpany
22:
ieden: Czechy á Moráwce drugi/ prze=
23:
ćiw ſwému y wáſzému nieprzyiaćielowi wio=
24:
dą: was dla ſpólnégo niebeſpieczenſtwá w to=
wárzy=


strona: 65

do Rycerſtwá.65
1:
wárzyſtwo ná woynę wzywaią/ y proſzą/ áby=
2:
śćie tym przymiérzem tureckim y przyiáźnią ie=
3:
go krześćiánſtwo wſzyſtko/ śiébie nákoniec ſá=
4:
mych/ do mizernéy y nieſczęſnéy niewoli nie
5:
wdawáli. Bo czegóż wam teraz do dobrégo
6:
wáſzégo niedoſtáie? czy woyſká/ których przez
7:
ſto tyśięcy z ludu wáſzégo zebráné bydź mogą:
8:
czy Królá/ którégo mądrośćią więcéy niż zbro=
9:
ią ſtało áż dotąd to króleſtwo? czy Hetmá=
10:
nów/ których doſtátek maćie? Y cóż ieſcze o
11:
tych wętpić będźiećie/ ponieważ Ianá Tarnow=
12:
ſkiégo z oſobnéy łáſki Bożéy króleſtwu temu
13:
národzonégo/ zdrowié y żywot wſzyſtkiégo
14:
páńſtwá wáſzégo/ áż do czáſu dobrze zdro=
15:
wégo ieſcze Hetmánem mamy? którégo wiel=
16:
ką dźielność rozmáitémi y róznemi ſpoſoby wo=
17:
ien ieſt dobrze wyćwiczona y doświádczona?
18:
ták/ iż pochwały y ſławy wſzyſtkich wielkich
19:
Hetmánów onych przed nim dawnych łácno
20:
bárzo doſzedł: który iż ſie národźił dla dobrégo
21:
króleſtwá wáſzégo/ y dla tego obrány ieſt Het=
22:
mánem/ áby zdrowia Rzeczypoſpolitéy bronił:
23:
tedy téż Rzeczpoſpolita poko ſie godźi/ ma zá=
24:
żywáć zdrowia y dźielnośći iego: y w tym ſá=
Imym


strona: 66

O woynie Tureckiey66
1:
mym nadźieię ſczęſnégo powodu rzeczy poło=
2:
żyć/ który inſzych ćiężſzych y trudniéyſzych kró=
3:
leſtwá tego czáſów/ nád mniémánié y nád ná=
4:
dźieię wáſzę/ częſto wiele dokázował. Maćie
5:
téż W. M. drugiégo zacnégo/ y wielkiéy rády
6:
człowieká/ Piotrá Kmitę/ który bezmáłá ieſcze
7:
pácholęćiem będąc vdał ſie był ná ćwiczenié żoł
8:
niérſkié: y ná wielkich woynách z okrutnémi
9:
nieprzyiaćioły był żołniérzem Máximilianá Ce
10:
ſárzá Hetmáná wielkiégo: w którégo woyſku/
11:
gdy tákże wiele zacnych y dźiélnych rzeczy do=
12:
kázował/ z táką od niego pochwałą do Polſki
13:
ſie wróćił/ że téż od wielkiégo Królá Zygmun=
14:
tá wielkiémi y zacnémi vrzędy był opátrzony. á
15:
v W. M. inſzych ieſt/ y był záwſze ták wźięty/
16:
że żaden áni powagą/ áni chęćią v was więt=
17:
ſzym nie był. Tegóż W. M. bárzo dobrze do
18:
wſzyſtkich przygód wáſzych vżywáć możećie/
19:
wſzákeśćie W. M. wiáry iego/ rády/ y chę=
20:
ći oſobnéy częſto doznawáli. Inſzych niewſpo=
21:
minam/ bo by ſzło w długą/ o których iednák
22:
wielka rzecz ták rozumieć/ że ſą tácy/ którzy y
23:
parádą was rządźić/ y dźielnością brónić/ y
24:
ſtátecznośćią záchowáć wcále mogą. Czegóż
tedy


strona: 67

do Rycerſtwá.67
1:
tedy trzebá więcéy? ieno ábyśćie W. M. ten
2:
pogodny czás teráznieyſzy oddáli dobrému wá=
3:
ſzému: á tegͦ ſie niedopuſzczáli/ ponieważ wſzjtkié
4:
z łáſki páńſkiéy rzeczy gotowé/ áby o was rozu=
5:
mieć miano/ żeśćie ſobie ſámi winni. Bo ázaż
6:
to rzecz máła Pánowie/ álbo iákóż tegͦ łáſce bo=
7:
żéy nie przjpiſowáć/ że Niemcy/ Czechowie/ Mo
8:
ráwcy/ Hiſzpani/ możné narody/ woynę wiodą z
9:
tym nieprzyiaćielem/ który o żadnym bárźiéy nie
10:
myśli áby go podéydź/ iáko o was: téy pogody y
11:
okkázyiéy ieſli záżywiemy/ będźiem da pan Bóg
12:
ná wieki wolni: ábo gdźie táką pogodę vtráći=
13:
my/ iáka przedtym nigdy nie byłá/ tedy nierozu=
14:
miémy/ coſmy zá tákié dobrodźieyſtwo Pánu
15:
Bogu powinni: y trzebá ſie tego ſpodźiéwáć/ że
16:
nas tóż podka/ co więc głupié ludźie potyka/
17:
którzy kiedy ie co ſczęśliwégo potka/ á tego źle
18:
záżywáią/ żadnéy wdźięcznośći ſczęśćiu zá to
19:
nie pokázuią: ludźie záś báczni/ ináczéy ſobie po=
20:
ſtępuią/ że rzeczy nád ſpodźiéwánié przypá=
21:
dłych/ dobrze záżywáią/ á ſczęśćiu zá vpominek
22:
bárzo dźiękuią. Bo kiedyż wżdy W. M. to
23:
zdrowie ſwoie y to wolność obrónić chcećie?
24:
ieſliż iéy teraz zániedbaćie? odpowiéćie mi
I ijW. M.


strona: 68

O woynie Tureckiey68
1:
W. M. podobno/ że w ten czás/ kiedy gwałt
2:
oſátni będźie. A ieſtże który coby rozumiał/
3:
áby człowiek wolny y poczćiwie národzony
4:
miał mieć inſzy gwałt/ któryby go przyćiſnął do
5:
poſługi iákiéy dobréy/ nád wſtyd y ſromotę zá
6:
iáki zły wyſtępek? plagi bowiém/ karánia/ wię=
7:
zienié ćierpieć/ niewolniczy gwałt ieſt/ nie ludźi
8:
wolnych y godnych. Otóż/ ieſliż my ná in=
9:
ſzy czás to odłożymy/ boię ſie/ byſmy záś pozno
10:
tego nieżáłowáli/ á nie mówili: Nieſpodźié=
11:
wáliſmy ſie tego: co więc oſtátnia wymówká
12:
bywa ludźi nieoſtrożnych. Wiérzćie W. M.
13:
żećby śiłá rzeczy tákich mówić Węgrowie mo=
14:
gli: śiłá Graekowie: śiłá Illirycy/ część Sło=
15:
waków: y krótko mówiąc/ śiłá ći wſzyſcy któ=
16:
rzy ſą w niewoli v Turká. Ale do czegoby ſie
17:
im teraz to przygodźiło rzéc: Nieſpodźiewałem
18:
ſie tego: Nie widzę. Co ták właſnie rozu=
19:
mieć trzebá. Gdy ſie morze wzburzy/ y na=
20:
wáłność wielka przypádnie/ á okręt ná morzu
21:
cáły/ tedy y ſzyper/ y robotnicy co wioſłem ro=
22:
bią/ y ći co płyną/ wſzyſcy pilnie tego ſtrzédz
23:
máią/ by który z nich chcąc ábo niechcąc okrętu
24:
nie wywróćił: á gdźieby téż iuż ono powie
trze


strona: 69

do Rycerſtwá.69
1:
trze/ y oná nawáłność morſka ſámá okręt wy=
2:
wróćiłá y zátopiłá/ tedyć iuż nic áni po ſtár=
3:
ſzym/ áni po ſzyprze/ áni po robotnikach/ áni po
4:
tych co w okręćie płynęli. Tymże ſpoſobem y
5:
wy Pánowie Rycérſtwo: pokiſmy z łáſki páń=
6:
ſkiéy wſzyſcy wcále/ póki zupełną Rzeczpoſpo=
7:
litą trzymamy: póki śiłę/ powagę/ pieniądze
8:
mamy/ myślmy iákobyſmy wcále byli/ y po=
9:
tomſtwo tákże náſzé wcále zoſtáwili. Nie z=
10:
chodźi nam z łáſki páńſkiéy ná żadnéy rzeczy: nie
11:
ná Królu/ nie ná Senaćie/ nie ná doſtátku
12:
woiennym: co wſzyſtko dobreć wprawdźie ſą
13:
rzeczy/ ále ták dobré/ ieſli ich dobrze vżywiećie:
14:
złé/ ieſli ich źle vżywiećie. Bo cóż nam pomoże
15:
mieć Królá mądrégo/ ieſliż my práwem náſzym
16:
odmawiáć będźiemy woyny/ któréy z chęći y
17:
dármo pozwolić mamy? Co náſzy Hetmáni y
18:
Pánowie pomocni będą ieſliż my/ máiąc iuż
19:
nieprzyiaćielá przed oczymá/ dopiéro diſputo=
20:
wáć będźiemy o Przywileiach y práwiéch ná=
21:
ſzych? y ieſli z tym/ coby ſie domá czáſu pokoiu
22:
odpráwowáć miáło/ ná woynę wyiedźiemy?
23:
y tám dopiéro/ poniechawſzy nieprzyiaćielá/ o
24:
tym ſpiéráć ſie będźiemy/ coſmy więc czáſów in=
I iijſzych


strona: 70

O woynie Tureckiey70
1:
ſzych z wielką Rzeczypoſpolitéy náſzéy ſzkodą
2:
czynili? Przetóż zgołá możem ſie niczego do=
3:
brégo ſpodźiéwáć/ áżby ſie tá woyná podnioſłá
4:
zá zezwoleniem wáſzym/ á zá władzą powagi
5:
wielkiéy Królá Ieo M. mądrégo/ y Pánów
6:
ich M. wſzyſtkich: á do tego ábyśćie W. M.
7:
co naprędzéy/ y mimo wſzyſtko z Niemcy ſie
8:
porozumieli/ y z nimi ſie złożyli: którzy ácz go=
9:
towi y chętliwi ſámi przez śię/ niewadźi ie prze=
10:
ćię poſły ſwémi obeſłáć/ y tym pobudkę im dáć:
11:
Kśiążętá ich tákże/ włóżćie W. M. w tę ſpól=
12:
ną przyiaźń/ pogódzćie ie W. M. A ponie=
13:
waż táka ieſt wźiętość wáſzá/ iż téż obłędnémi
14:
rządźić/ y vczyć ie możećie: Stárayćieſz ſie W.
15:
M. áby tá róznicá o wiárę ná inſzy czás byłá
16:
odłożoná: á teraz/ kiedy mieczem nie ſłowy
17:
ſpórnémi Máhomet wiárę Páná Kryſtuſowę
18:
burzy/ prośić/ by ſie nieſczęśćiém wáſzym karáć
19:
nie chćieli. Záprawdę godźiłoby ſie y tego nie
20:
ćiérpieć/ iż niektórzy ták lekko ſobie Krześćiány
21:
wſzyſtkié ważą/ że téż rozlewánim krwie náſzéy
22:
poigrywáią ſobie iáko chcą: áż y náwet Kśią=
23:
żętá y Króle odrywáią y odwodzą od wszyſt=
24:
kiego obmyślawánia pańſtw y Króleſtw ſwo=
ich/


strona: 71

do Rycerſtwá71
1:
ich/ á to próznémi queſtiámi ſwémi/ któré/ ile ia
2:
mniémam/ przeto iż ich nie karzą/ co dźiéń to
3:
inſzé iedné z drugich wymyśláią. Otóż/ niech
4:
ſie wżdy kiedy nád námi ſmiłuią: niech to v śie=
5:
bie vważą/ iáko wielkié vmnieyſzenié Krześći=
6:
áńſtwá ztąd przyſzło: ná przeſzłé porażki/ y ná
7:
té świéże niech wſpomnią: niech weyźrzą ná
8:
tę ſwoię y náſzę bliſką niewolą: nas którzy dla
9:
Bogá prośimy/ niech vſłucháią: á w tym ná=
10:
ſzym vtrapieniu/ niech ſie z tym rozumem ſwo=
11:
im niewydawáią.
12:
To tedy ieſt Pánowie/ co ſie mnie zda/ áby=
13:
ſmy vczynili/ ále to naprzód/ ábyśćie W. M.
14:
odrzućiwſzy ná ſtronę obmyślawánié o rze=
15:
czach priwatnych/ wſzyſtko ſtáránie ſwoie/
16:
wſzytkę pieczą y pilność do téy woyny obróćili:
17:
bo w tym ſámym záwiſło wſzyſtko dobro wá=
18:
ſzé. Y to ieſt/ co mi ſie zdáło/ że ſłuży poſpoli=
19:
tému dobru. Nád to/ ieſli kto co ważnieyſzé=
20:
go ma/ niech wſtánie/ á póki czás ma niech rá=
21:
dźi. A to wſzyſtko/ czego ſie ieno W. M. vy=
22:
miećie/ niech Pan Bóg prziymie y vtwiérdźi:
23:
áby ſie to ſczęśćia náſzégo y wolnośći náſzéy w=
24:
łaſnie y ná wieki trzymáło.
STAN


strona: 72

grafika72
1:
STANSLAVA ORZECHOWSKIEGO
2:
Do Kró: Ieo M. Zygmuntá I
3:
o Woynie Tureckiéy
4:
RZECZ DRVGA.
5:
Z
Yczyłbym był ſobie te=
6:
go/ NAiáſnieyſzy Miłośćiwy
7:
Królu/ ábyś Wáſzá Kró: M.
8:
życzliwość moię ku Rzeczypo=
9:
ſpolitéy/ á wiárę ku ſobie z inąd
10:
rádniéy/niżeli z téy rzeczy mo=
11:
iéy/ którą teraz przed oſobą wáſzéy kró: M. o
12:
woynie mieć mam/ doznáć był mógł. Co ácz
13:
ieſt rzecz potrzebna/ nie nieśie iednák w mo=
14:
wie ochotę Oratorowi táką/ iákąby ſie mógł
15:
záléćić ſłucháczowi ták zwłaſczá zacnému. Bo
16:
cóż ſie zda/ áby ſie mniéy zéyść mogło/ iáko mnie
17:
Szláchćicowi proſtému/ człowiekowi dowći=
18:
pu máłégo/ máłą rzeczy wiádomość máiąc/
19:
przed tobą Królem Wielkim/ y zwyćięztwy
20:
wielkiémi zacnym/ o woynie rzecz mówić? Ale
iż ſcz


strona: 73

do Rycerſtwá.73
1:
iż ſczęśćié moie to z ſobą nioſło/ że mi czásu in=
2:
ſzégo przed tobą niepozwoliło/ ieno ten/ któregͦ
3:
wáſzá kró: M. widźiſz oſtátnią przygodę y po=
4:
trzebę króleſtwá ſwégo: możeſz ſie W. K. M.
5:
temu niedźiwowáć/ ieſli pobudzony boiáźnią
6:
niewoléy bliſkiéy/ ſtáwiłem ſie przed máieſtat
7:
wáſzéy Król. M. chcąc co o woynie powie=
8:
dźieć: tá bowiém boiáźń/ iáko wielka ieſt/ ſam
9:
wáſzá K. M. widźiſz: ták iż teraz żadnégo w
10:
króleſtwie twoim niémáſz/ któryby nierozu=
11:
miał/ że mu iuż idźie o zdrowie/ o wolność/ y
12:
o wſzyſtko. Céſarz Turecki bowiém/ okrutnik
13:
wielki/ śćieląc ſobie przedtym rozmáitémi y
14:
przemyślnémi ſztukámi ſwémi drógę do Polſki:
15:
á do tego vczyniwſzy ztobą przymiérze/ áby mu
16:
ná pomoc było/ którym ſobie wſzyſtkę wolność
17:
ziednał/ czynić coby chćiał: pośiadſzy niedaw=
18:
no źiemię Węgierſką/ y Ferdynándowé woy=
19:
ſko wypárſzy/ y wſzyſtkié obrony Niemieckiégo
20:
ludu zwoiowawſzy: teraz iuż ztobą/ y z króle=
21:
ſtwem twoim niedáléy ieſt/ ieno o gránicę.
22:
Ták ten tyran/ poráźiwſzy ták wiele Węgier=
23:
ſkiégo ludu: ták wiele woyſká pobiwſzy Nie=
24:
mieckiégͦ/ náwet z ták wielkim vpadkiem ſwo=
Kich/


strona: 74

O woynie Tureckiey74
1:
ich/ z Tráćiéy/ którą przodkowie iego nie bez
2:
wielkiégo krwie roźlania doſtáli: otworzył ſo=
3:
bie teraz niedawno przez Węgry drógę do Pol=
4:
ſki. Bo/ do czegóż inſzégo mierzyły iego owé
5:
krzywoprzyśięſtwá/ którémi ón ná wáſzéy K.
6:
M. przymiérza wymatał/ ieno áby fortélem
7:
doſzedł tego v ćiebie/ czego Báiázet od bratá/
8:
Mahomet od oycá/ Amurat od ſtryiá Wáſzéy
9:
Kró. M. mieczem doſtáć nie mogli? Pytaſz
10:
wáſzá K. M. co ieſt tákiégo? To/ ábyś wáſzá
11:
K. M. oblikiem przymiérza zabáwiony/ áni
12:
Wołoſką źiemię bronił/ áni rátował Wę=
13:
grów. Y ták toruiąc ſobie beſpiecznie/ y wol=
14:
no przez té obiedwie prowinciae drógę częſto do
15:
Polſki/ teraz wźiąwſzy ztobą przymiérze/ tę
16:
drógę iuż áby zraz odpráwił. Ináczéy téż bo=
17:
wiém niemógł: y ták rozumiał/ że tegͦ niemógł
18:
dóyść inſzą drógą: wyiąwſzybyſmy Céſárzá tu=
19:
reckiégo ták ſzalonégo bydź rozumieli/ iżeby
20:
wiedźieć nie miał/ iakiémi przed láty Królá
21:
Włádyſłáwá doſtátki/ moc wſzyſtká Amura=
22:
towá byłá przełomiona y náwątlona: tákże y
23:
Káźimiérz oyćiec wáſzéy K. M. iáką mocą/ iá=
24:
kim ſercem/ y iákim dowćipem doſtał był záśię źie=


strona: 75

do Krolá I. M.75
1:
źiemie Wołoſkiéy pod Máhometem. Té rze=
2:
czy dawné/ kiedy ſobie ná pámięć przywodźi/
3:
wié tákże bárzo dobrze o tych rzeczach świé=
4:
żych/ y o rzeczach wáſzéy K. M. co ſie dźieie.
5:
Wié żeś wáſzá K. M. z tych poſzedł/ przed któ=
6:
remi drżáłá Aziia. Wié żeś wáſzá K. M. ieſt
7:
ten/ którégo poddáni domá wielkim Królem/
8:
króm domu/ ſczęśliwym y zacnym woyny He=
9:
tmánem wſzyſtkié narody przyznawáią. Otóż
10:
ponieważ widźi/ że mu dźielnośćią wáſzéy K.
11:
M. dróga do Polſki záwárta/ zmyślonym przy
12:
miérzem/ y zmyśloną przyiaźnią znióſłſzy z po=
13:
śrzodká moc y śiłę wáſzéy Kró: M. vſłał ſobie
14:
zlekká y znienagłá mocną drógę źiemią Węgier
15:
ſką y Wołoſką do Polſki/ ná coś wáſzá K. M.
16:
ſam pátrzyć raczył: y czułeś to wáſzá kró: M.
17:
dobrze ſam/ y tákeś rozumiał/ że iemu ſie godźi=
18:
ło wſzyſtko czynić/ waſzéy K. M. tylko ſámé=
19:
mu niegodźiło ſie dla przymiérza iuż wźiętégo
20:
nie poczynáć. Y ták Wołoſką źiemię pośiad=
21:
ſzy/ Węgierſką tákże źiemię podbiwſzy/nie ieno
22:
tych źiem iuż wźiętych zwyćiężcą/ ále y króle=
23:
ſtwá y páńſtwá twégo pánem ſie liczy: y tak to
24:
w gárśći v śiebie bydź rozumié/ że téż iáwnie
K ijpowiá=


strona: 76

O woynie Tureckiey76
1:
powiáda/ iż Polſká zá trzy látá/ ábo ná nawięt=
2:
ſzą zá cztérzy zginąć może. Co iednák/ iż ták
3:
ieſt/ poſeł wáſzéy K. M. Ian Oćieſki/ czło=
4:
wiek ſercá wielkiégo y godny/ wróćiwſzy ſie od
5:
niego/ to wáſzéy K. M. odnióſł: z czego wá=
6:
ſzá K. M. dobrze poiąć może/ czego ſie ón ieſcze
7:
ſpodźiewa/ co myśli. Bo kiedyż ſie począł z tą
8:
mową ſwoią otwiéráć? zaż w ten czás/ kiedy
9:
z Ludwikiem toczył woynę? ábo y kiedy z Fer=
10:
dinándem? nie tuſzę: bo w ten czás wáſzę K.
11:
M. zwał ſobie towárzyſzem y przyiaćielem: w
12:
ten czás wzywał wáſzę kró: M. to ná krzćiny/
13:
to ná weſele/ to inſzémi wſzyſtkimi zaloty do=
14:
chodźił od Wáſzéy kró: M. nam nieſczęſnégo
15:
przymiérza ſwégo. Azaż w ten czás co namniéy
16:
o tym wſpominał/ kiedy mu ón Hetman wiel=
17:
ki Ian Tarnowſki/ człowiek zacny/ wielką ſła=
18:
wą rzeczy woiennych dozorny: ſczęśćiem wáſzéy
19:
kró: M. był odbił źiemię Wołoſką: Piotrá wo
20:
iewodę Wołoſkiégo poráźiwſzy? Y ná ten czás
21:
namniéy o tym ſłycháć nie było. bo y ná ten
22:
czás prędko przybył był w rzeczy wáſzéy Kró:
23:
M. ná Piotrá/ á ono prawdźiwie przećiw
24:
oſobie wáſzéy Kró: M. ſámému/ Wołochom
ná


strona: 77

do Rycerſtwá.77
1:
ná pomoc. Ieſliżeś tedy wáſzá kró: M. przed=
2:
tym záwſze bydź raczył w przyiáźni y w towá=
3:
rzyſtwie z Céſárzem tureckim/ á teraz dopiéro
4:
czáſów nie dawnych sſtałeś ſie nieprzyiaćielem
5:
iego/ wáſzá kró: M. to dobrze rozumieć może/
6:
żeć ón po té czáſy záwſze onémi zaloty ſwémi y
7:
przymiérzem nie téy przyiáźni ſzukał/ którą te=
8:
raz wzgárdźił/ ále korony Polſkiéy/ któréy nie
9:
bez przyczyny záwſze prágnął: Nád którą ponie
10:
waż ſie iuż zewſząd wiéſza/ y ponieważ ią ſobie
11:
odſłonił/ pobiwſzy práwie w oczach wáſzéy K.
12:
M. okrutnie Węgry: Tákże Wołochy któreć
13:
zdrádą wydárł/ tedy ſie iuż chłubi/ odpowiáda/
14:
groźi iáko chce. Y ieſli zá tákimi ſpráwámi ie=
15:
go kto o nim rozumié/ áby co inſzégo myślił/ á
16:
nie iżeby co naprędzéy do korony wpadł/ táki ſie
17:
bárzo myli. Nie będźie/ wiérz wáſzá kró: M.
18:
ták ſzalony nigdy/ áby opuśćić miał mieyſce/ y
19:
czás ták pogodny/ iákiégo nigdy przedtym nie
20:
miał áni Amurathes przećiw ſtryiowi/ áni
21:
Máhomet przećiw oycu pámięći świętéy/ áni
22:
Báiázetes przećiw brátu wáſzéy król: M. ná=
23:
wet áni ten teráznieyſzy przećiw oſobie wła=
24:
ſnéy wáſzéy kró: M. Co ábym pokazáć mógł/
K iijproſzę


strona: 78

O woynie Tureckiey78
1:
proſzę/ ábyś mię wáſzá kró: M. łáſkáwie pilno
2:
ſłucháć raczył: tym niegárdząc/ co o tym po=
3:
ſpolitym niebeſpieczeńſtwie mówić będę: wſzák
4:
to nie nowiná wáſzéy kró: M. Pánu ták mą=
5:
drému/ tym niegárdźić/ cokolwiek ſie mówi od
6:
tych którym idźie o gárdło// y o wolność: y któ=
7:
rzy ſą gotowi z wáſzą kró: M. złé y dobré ćiér=
8:
pieć. To tedy com powiedźiał/ że pokazáć
9:
chcę/ ieſt rzecz táka/ że ſie iéy kożdy łácno domy=
10:
ślić może: ze dwu rzeczy bowiém iednę z tych
11:
Turczyn potrzebuie/ álbo áby przez źiemię Wę=
12:
gierſką proſto do Polſki wiáchał/ álbo więc áby
13:
ztąd wſzyſtkę moc woyny/ do Niemiec prze=
14:
nióſł. Boć ón przećię ná Węgierſkiéy źiemi nie
15:
przeſtánie: niezápowiedźiano mu téż tego/ ták
16:
rozumiém/ áby ſie niemiał ábo tám ábo ſám v=
17:
dáć. Ale ieſli to pokażę/ że témi czáſy Niemie=
18:
cka źiemiá przeſpieczna ieſt od niego: tedyć ták
19:
rozumieć trzebá/ że o ſáméy tylko Polſcze my=
20:
śli. Co ieſliż ták ieſt/ iáko powiádam/ tedyć
21:
téż tego trzebá/ ábyś wáſzá kró: M. obmyśla=
22:
wáć tákże raczył/ iákobyś wſzyſtkiémi ſkárby
23:
ſwémi/ wſzyſtką rádą/ y wſzytką mocą ſwoią
24:
temu Turczynowi/ gdy przyiedźie/ odeprzéć
mógł/


strona: 79

do Królá I. M.79
1:
mógł/ chceſzli áby twoi nie zginęli. Bo/ cóż
2:
tákowégo ieſt zá rzecz/ czymby kto myśl wáſzéy
3:
kró: M. indźiéy zábáwić miał: álbo kto táko=
4:
wy ieſt/ coby rozumiał/ áby Turczynowi łá=
5:
cniéy woyná z Niemcy niż z Polaki bydź miáłá?
6:
wyiąwſzyby kto táki był/ coby Niemieckiéy źie=
7:
mie y Polſki nie był świádóm. Wáſzá Kró:
8:
M. któryś narodu tego wiele vżywáć raczył/
9:
zátym téż ſczęſnym pánowániem ſwym/ świá=
10:
dómeś dobrze źiemie Niemieckiéy/ ták rozumieć
11:
możeſz o téy źiemi/ że ná odpór mocy tureckiéy
12:
żadnéy rzeczy mocnieyſzéy y obronnieyſzéy nád
13:
nię niemáſz. Bo ile ia baczę/ ſámá tylko Nie=
14:
miecka źiemiá/ że wſzyſtkich bezmáłá páńſtw y
15:
króleſtw táka ieſt/ że oná ſámá tylko może/ ábo
16:
z nieprzyiaćielem woynę iáwną w polu zto=
17:
czyć: álbo więc z zamków y z miaſt ſie bronić:
18:
czego ták wiele/ y ták śiłá/ że ſie zda iákoby miá=
19:
ſto iedno vćiſnąć drugié miáło: któré miáſtá tá=
20:
kié ſą/ że budowánié ich/ y obrony rozmáité/ o=
21:
ſády wielkié y gęſté/ nie vſtąpią inſzym wſzyſt=
22:
kim/ gdźie ieno indźiéy któré ſą. Tym Niemiec=
23:
ka źiemiá ták dufa/ że téż kożde znich ſtáwi prze=
24:
ćiw wſzytkiému woyſku Tureckiému/ á ſłuſznie
téż.


strona: 80

O woynie Tureckiey80
1:
téż. Bo któż táki ieſt/ coby Báwárſką źiemię:
2:
Augſzpurg: Witemberg/ Lubek/ y inſzych miaſt
3:
wiele/ któré folguiąc czáſowi/ bym ſie nieprzy=
4:
krzył/ puſczam: kto ták wiele miáſt mówię/ ták
5:
zacnych/ ták obronnych rozumié/ áby ie Turek
6:
pośieść mógł? ponieważ Wiédeń ſam dáleko
7:
od tych nierowny/ choć podwákroć hániebnie
8:
do ſzturmu przypuſczano/ wſzyſtkę turecką moc
9:
y gwałt wielki iednym tylko murem odpárł/ y
10:
tymże iednym murem niedopuśćił Turczyno=
11:
wi/ áby dáléy poſtąpić mógł: y ták ten ták wiel
12:
ki/ iáko był wielki/ wſzyſtek ſie ná Wiedniu ſá=
13:
mym zátárł/ że téż potym woyſko ſwoie znędzo
14:
né y náwątloné/ muśiał dwákroć do domu od=
15:
wodźić: ták iż potym y powłóczenia tego y do=
16:
bywánia bárzo żáłował. Ieſliż tedy Wiédeń
17:
ſam temu Turczynowi ták był ſróg/ y ták moc=
18:
ny: Cóż wáſzá kró: M. rozumiéſz/ czegoby ſie
19:
od inſzych ſpodźiéwał/ gdyby dáléy do Niemiec
20:
poſtąpił/ gdźie iuż miáſtá gotowſzé y dáleko o=
21:
bronnieyſzé? które tákowe ſą/ że niektóré z nich ſámo
22:
położenié mieyſcá bróni: niektóré budo=
23:
wánié ſztuczné y ludzki przemyſł: niektóré záś
24:
gwałt ludźi ſámych dźielność. Otóż/ ponie=
waż


strona: 81

do Kro: I. M.81
1:
waż o tym dobrze wié/ częśćią z nieſczęśćia
2:
ſwégo/ którégo pod Wiedniem doznał: częśćią
3:
z powieśći inſzych/ że źiemiá Niemiecka zew=
4:
ſząd y wſzyſtkimi rzeczámi dobrze opátrzoná/
5:
iż iéy ſzkodźić niemoże: tedybym to o nim ro=
6:
zumiał/ żeby ſwégo ſczęśćia źle vżywał/ gdyby
7:
rádniéy woyſko ſwoié tám obróćić miał/ gdźie=
8:
by mu woyná z mury/ z przekopy y z baſzty nie=
9:
mnieyſza iáko z ludźmi przyſzłá. Iać ták ro=
10:
zumiém/ żeć podobno o żadnéy rzeczy mniéy
11:
nie myśli iáko o téy. Czuie to bowiém do=
12:
brze/ żeby mu przyſzłá ſpráwá dáleko z inſzémi
13:
ludźmi/ niż ná ón czás byłá/ kiedy Káppádocią/
14:
Cylicią y Syrią pod ſwą moc podbiiał. Nié=
15:
máſz tu onych ludźi z Frigiiéy/ niémáſz miaſt
16:
ich: práwé tu Niemce naydźie/ męztwem/ bro=
17:
nią y miáſty możné: o których ile kroć myśli.
18:
choćiaż to ták názbyt z brzegów wyléwa/ y z=
19:
proſtá głupi/ indźiéy przećię mierzy/ indźiéy my=
20:
śli. Ale dayto/ by mu ſie y to nieprzygodźiło:
21:
náwet niech y to com powiedźiał w lekkiéy v
22:
niego cénie będźie/ niech ſie iáko chce ták ſczę=
23:
ſnym rzeczy powodem oślep y bez pámięći v=
24:
nośi: Cóż wáſzá kró: M. mniémaſz/ áby ſo=
Lbie


strona: 82

O woynie Tureckiey82
1:
bie tego lekce ważyć miał/ o czym wié/ że y wá=
2:
ſzá kró: M. rozumieć dobrze raczyſz/ iż Niemie=
3:
cka źiemiá vpáść niemoże/ áżby iednym ruſze=
4:
niem oraz Polſká vpádłá? Co záprawdę/ gdy=
5:
by czego inſzégo nie było/ to ſámo przez śię po=
6:
budźiłoby wáſzę kró: M. do tego/ ábyś wáſzá
7:
kró: M. w Niemieckiéy źiemi/ y ſwoié/ y ſwoich
8:
bronić zdrowié muśiał. Otóż/ponieważ to
9:
czuie/ ázaż zoſtáwi wáſzę kró: M. cáłégo y mo=
10:
cnégo/ ábyś wáſzá kró: M. z tyłu nań vdérzył?
11:
ázaż ſie ſtáráć nie będźie/ iákoby przećię wáſzę
12:
kró: M piérwéy przełómił? ázaż nie drzewiéy
13:
vderzy ná wáſzé kró: M. który Królem bydź
14:
raczyſz/ nie miaſt budownych/ ále ludźi? y ſá=
15:
méy tylko ſzábli y práwicy ſwéy dufaſz? zaż
16:
wſzyſtkiégo nie náwątli? zaż drzewiéy niż z
17:
Węgier wyiedźie wſzyſtkiego nie wywróći? á=
18:
by ták/ nie máiąc ſie iuż czego bać/ y zá tą po=
19:
mocą páńſtwá wáſzéy kró: M. któré mu przy=
20:
będźie/ mógł tym ſnádniéy woynę z Polſki
21:
podnieść/ nietylko przećiw Niemcóm/ á=
22:
le y przećiw wſzyſtkim narodóm. Wiédz
23:
wáſzá kró: M. że o tym wednie y w nocy my=
24:
śli: y do tego kréſu śćiągáią ſie wſzyſtkié iego
przy=


strona: 83

do Kro: I. M.83
1:
przymiérza/ ábo ráczéy krzywoprzyśięſtwá: do
2:
tego ſie chyli oderwánié Wołoſkiéy źiemie/ y
3:
zwyćięztwo Węgierſkiéy: y tá ieſt przyczyná
4:
Niemieckiéy woyny y ten koniec/ do którégo
5:
mierzył/ y co ieno czynił/ nie áby do Niemiec puś
6:
ćić ſie miał/ ále áby Niemco z Węgier wyſá=
7:
dźił/ przez któré nie bez wielkiéy prace czynił ſo=
8:
bie drógę do Polſki: którą drógę/ ponieważ iuż
9:
ma vſłáną/ ſerce téż ma wielkié do Polſki/ py=
10:
tam/ czemużby zwyćiężywſzy Węgry/ puśćić
11:
ſie rádniéy do Niemiec miał niż do Polski? o
12:
któréy to wié bárzo dobrze/ iż żadnych murów
13:
nie ma/ łácny przyſtęp do niéy/ zamku téż żadné=
14:
go ták mocnégo niéma/ którémuby dufáć miá=
15:
łá. A ieſli do tego ieſcze nie będźie miał dla cze=
16:
go woyny zwłóczyć/ y owſzem co powiádam/
17:
niemáło przyczyn mieć będźie/ dla których zrá=
18:
zu do Polſki iść muśi: czemuż ná Niemce piér=
19:
wéy niż na Polſkę vderzyć ma? Bo czegóż ſie
20:
Turczyn ták bárzo boi/ iáko tego/ ábyś ſie wá=
21:
ſzá kró: M. iákimkolwiek ſpoſobem ná woynę
22:
z Niemcy nie zmówił? Máiąc bowiém po=
23:
deyźrzáné ſpowinowácenié niedawné wáſzéy
24:
kró: M. z Kśiążęty Rzeſkimi/ częśćią zſtrony
L ijcórki


strona: 84

O woynie Tureckiey84
1:
córki wáſzéy kró: M. Iadwigi/ częśćią śióſtr
2:
któréś wáſzá Kró: M. w małżeńſtwo wydác
3:
raczył/ tedy teraz/ nie áby mieć miał podey=
4:
źrzenié iákié więcéy/ ále zgołá ſtrách hániebny
5:
go obiął/ że zá ſynem wáſzéy kró: M. widźi cór=
6:
kę Ferdinándowę/ z którym ón woynę wiedźie/
7:
nietylko o ſámo páńſtwo/ ále y o gárdło. Y
8:
rozumiéſzże wáſzá K. M. áby ták głupim bydź
9:
miał/ á tego nie rozumiał/ że ſie wáſzéy K. M.
10:
niegodźi/ áni przyſtoi odbieżeć zdrowia/ páń=
11:
ſtwá/ y zacnośći Królá tego/ z którym wáſzéy
12:
kró: M. záſzedł węzeł ták święty/ y bliſkié bár=
13:
zo krwią zpowinowácenié/ by téż náwet z nie=
14:
ſczęśćia Ferdinándowégo/ áni wáſzéy kró: M.
15:
áni króleſtwu niebeſpieczeńſtwá żadnégo bydź
16:
niemiáło? Ale teraz rozumieiąc/ że wáſzéy kró:
17:
M. z Ferdinándem/ iáko krwie zpowinowá=
18:
cenié/ ták y wſzyſtkié przygody ſpólné ſą/ pilnie
19:
iuż tego ſtrzeże/ byś go wáſzá kró: M. álbo iá=
20:
ko z tyłu/ gdyby ſzedł do Rákus/ nie pożył/ álbo
21:
więc gdyby przyiazd ſwóy do Polſki odedniá
22:
dodniá zwłóczył/ byś go záś wáſzá kró: M. iá=
23:
ko nieuprzédźił. To tedy/ y inſzych rzeczy wie
24:
le/ któré krótkośći folguiąc mimo ſie puſczam/
gdy


strona: 85

do Kro: I. M.85
1:
gdy iáwnie czuie y baczy/ nie odkłáda/ áni zwłó
2:
czy: ále zwyćiężywſzy Węgry/ wnetże tu przy=
3:
pádnie/ áby prędkośćią ſwoią/ y bróń wáſzéy
4:
kró: M. vbieżał/ y w tę drógę którą przodko=
5:
wie iego przed láty ſzukáli/ y którą teraz zále=
6:
dwie iuż wżdy kiedykolwiek vpadkiem Wę=
7:
gierſkiéy źiemie ſobie otwórzył/ vdáć y kończyć
8:
ią mógł. Do czego/ pytam/ co mu ná przeká=
9:
źie? zaż mieyſce iákié ſpoſobné do woyny? zaż
10:
źiemiá Wołoſka która przed láty pewną obro=
11:
ną króleſtwá tego byłá? ále y tá teraz wſzyſtká
12:
w mocy tureckiéy. zaż źiemiá Węgierſka/ gło=
13:
wá dóbr oyczyſtych korony Polſkiéy: ſkarb téy
14:
Rzeczypoſpolitéy: podporá dorocznéy żywno=
15:
śći: gumno Króleſtwá tego dawné? ále y tę
16:
téż ná głowę poráżoną y pobitą przed oczymá
17:
ſwémi ná pował widźiſz. zaż czás iáki: ále y
18:
ten zátym/ iáko to iuż z Węgier Niemce wy=
19:
gnał/ pogodnieyſzy mieć niemoże/ wyiąwſzyby
20:
owo co niektórzy plotą/ y coſmy máło co wys=
21:
ſzéy plotki bydź pokazáli/ żeby z Węgier piér=
22:
wéy do Niemiec vdáć ſie miał. Ták ieſt: wi=
23:
dźimi ſie/ że Turek będźie wolał piérwéy woy=
24:
nę toczyć z mury Niemieckimi/ y z miaſty niże=
L iijli ná


strona: 86

O woynie Tureckiey86
1:
li ná otworzyſtym polu z Polaki/ którym ze
2:
dwoygá rzeczy iedná tylko zoſtáie/ ábo zwyćię=
3:
żyć/ ábo vmrzeć/ á nád to nic trzećiégo: ręką
4:
mężną bowiém nie mury/ áni przekopy roſłá śi=
5:
łá Polſka: y przodkowie wáſzéy Kró: M. nie
6:
pod ſtrzechą leżąc/ ále w polu ſie potykáiąc bu=
7:
dowálić ták wielkié páńſtwo. Otóż/ ieſliż Tu=
8:
rek ludu ſwégo pod ſzáńce Niemieckié márnie
9:
ważyć nie będźie: wáſzę kró: M. téż w tył ſo=
10:
bie nie zoſtáwi: przyczyny téż inſzéy niemáſz/
11:
czemuby ſie kwápić nie miał do poſtánowioné=
12:
go przedśięwźięćia ſwégo złégo: czymże kto
13:
wętpić będźie/ áby Turek Polſkę nie w Niemie=
14:
ckiéy źiemi/ ále zgołá Niemiecką źiemię w Pol
15:
ſcze wywróćić nie miał? Cóż? zaż oſtátki źie=
16:
mie Węgierſkiéy/ y ſam ſam Piotr Wołoſzyn wáſzę
17:
kró: M. nieupomináią? zaż o tym nie powiá=
18:
dáią zaż nieprzeſtrzégáią/ ábyś wáſzá kró: M.
19:
nieſczęſnégo przypadku vchodźił/ á przymiérzu/
20:
przyiáźni/áni wierze tureckiéy niedufał? Lecz/
21:
ieſliż tego ieſcze nie baczyſz/ choć té zdrády/ o=
22:
ſzukánia/ y niecnoty tureckié/ doſyć y áż názbyt
23:
ſą dowodné y iáſné/ że Turká przymiérza żadné
24:
nieutrzymáią/ że go żadna wiárá niehámuie/
żadną


strona: 87

do Kro: I. M.87
1:
żadną rzeczą przywieść ſie nie da/ máiąc pogo=
2:
dę do woyny/ áby ią ná czás inſzy odłożyć miał:
3:
proſzę/ wſpomni ſobie wáſzá Kró: M. co były
4:
zacz poſelſtwá iego/ iáko ſie poſłowie iego ſtá=
5:
wili co zá rzecz ich byłá/ ieſli przedtym kiedy/
6:
teraz niedawno/ kiedy mężá czyſtégo Bernátá
7:
Pretwicá domagał ſie od wáſzéy K. M. z przy
8:
miérza: tám wáſzá kró: M łácno dóydźieſz te=
9:
go/ co zá chęći ieſt przećiwko wáſzéy Kró: M.
10:
Ale dla czegóż ſie wżdy Pretwicá domagał?
11:
wſtyd záprawdę y powiádáć: właſnie iákoby
12:
ten był przyczyną/ że między wáſzą kró: M. á
13:
Turkiem dóyść pokóy nie może. Czemu? dla
14:
tego powiáda/ że Tátáry/ gdy ſie ná zad z Ru=
15:
śi z ploném wrácáli/ poráźił pod Oczakowem:
16:
dla tego/ że ſie plón wſzyſtek/ że ſie z zwyćięz=
17:
twem y z woyſkiem ſwym/ zdrowo do domu
18:
wróćił. Záprawdę/ piękna przyczyná gwał=
19:
cenia przymiérza. Tego ſie tedy częſtym po=
20:
ſelſtwem/ ſłowy ſurowémi bez wſtydu od ćie=
21:
bie nie dawno domagał. Ztąd łácno baczyć/ że
22:
Turek nigdy pokoiu ztobą nie ſtánowił/ ále tyl=
23:
ko vczyniwſzy ztobą przymiérze/ zwlókł wáſzę
24:
kró: M. áż do tego czáſu ſobie pogodnégo.
Teraz


strona: 88

O woynie Tureckiey88
1:
Teraz bowiém/ ponieważ iuż źiemię Węgier=
2:
ſką pośiada/ á Niemce ztámtąd wygania/ zmy
3:
śla ſobie przyczyny/ y krzywdy náyduie: ták/ że
4:
ztąd kożdy rozumieć może/ że iuż rzeczą ſámą
5:
dawno z wáſzą kró: M. toczy woynę/ ále ſło=
6:
wy y poſelſtwem dopiéro ią teraz przypowiá=
7:
da. Bo do czegóż ſie wżdy té ſłowá śćiągáią:
8:
ROSKAZ PLON WROCIC. Czemu? Te=
9:
mu że choćiaż práwem przymiérze tobie ſłuży/
10:
práwem iednák krzywoprzyśięgłégo przymié=
11:
rza/ móy ieſt właſny. PRETWICOWI KAZ
12:
Z GRANIC ZIACHAC. Czemu? bo mi ſie
13:
áż názbyt przykrzy/ y ná wielkiéy mi przekáźie/
14:
że Wołochów y Tátar vżyć ná ćię nie mogę/
15:
iákobym chćiał. Ia wierzę/ by prawdźi=
16:
wie zeznáć chćiał/ inſzégoby nic nie odpowie=
17:
dźiał nád to. Nuż záśię owé mowy/ których
18:
wſzędy pełno między Senatory/ ieſliż ie Se=
19:
natory názwáć godźi: niewolnicy y cudowi=
20:
dzowie Aziátyczcy: y ći poſłóm wáſzéy K. M.
21:
zádawáli/ iákoby vſczypuiąc/ że wáſzá król: M.
22:
Tátáry/ obrzezáńce w okowách zátrzymawáć
23:
raczyſz że żołniérzá Polſkiégo w Niemcéch pod
24:
Poſtowem widźieli: á że ſie to ſucho łyko nie o
drze.


strona: 89

do Kro: I. M.89
1:
drze. Wiele rzeczy tákowych ieſt/ którémi iá=
2:
wnie potrząſáią: o których ſam wáſzá kró: M.
3:
dobrze wiedźieć raczyſz/ co onegday do vſzu wá
4:
ſzéy
5:
kr: M. odnieśiono/ y czego iuż wſzędy
6:
pełno. A to wſzyſtko do czegoby inſzégo śćią=
7:
gáć ſie miáło/ ieno do zguby króleſtwá twégo/
8:
niewidzę. Ponieważ tedy zdrad tureckich ze=
9:
wſząd pełno/ y iuż tu do Polſki wſzyſtek náglą=
10:
da: y żadna go rzecz niezátrzyma/ nie przymié=
11:
rze/ nie wiárá/ nie nabożeńſtwo/ nie práwo/
12:
nákoniec áni obyczáie narodów inſzych/ y ow=
13:
ſzem wſzyſtkié rzeczy ſą temu przećiwné/ które
14:
go oślep do nas żoną: á naprzód czás pogo=
15:
dny/
16:
że zewſząd ná nas vdérzyć może: potym
17:
to zpowinowácenié/ y té podpory Niemieckié:
18:
á co więtſza/ małżonká ſyná wáſzéy kró: M. zá
19:
którą czuie/ że iuż záſzło przymiérze wieczné
20:
między Niemcy á Polſką. To wſzyſtko/ ponie=
21:
waż czuie/ y iáſnie baczy/ nic inſzégo nieczyni/
22:
o żadnéy rzeczy bárziéy nie myśli/ nic więcéy nie
23:
prágnie/ áni ſobie życzy/ ieno áby co prędzéy Pol=
24:
ſkę vbiégł. Do któréy iáko wśćiekły ták ſie bie=
25:
rze/ iż téż iuż rad nierad y tego zátáić niemógł/
26:
co dawno waſzéy Kró: M. myślił/ co iednák
Mwáſzéy


strona: 90

O woynie Tureckiey90
1:
wáſzéy kró: M. przećiw niemu ku pomocy bydź
2:
może/ y ku przeſtrodze/ by záś iáko wáſzę Kró:
3:
M. niegotowégo przećiwko ſwéy mocy niezá=
4:
ſtał. Co ponieważ ták ieſt/ cóż ieſt tákiégo/
5:
przéczbyś wáſzá kró: M. pomniąc ná dźiélność
6:
pámięći świętéy oycá ſwégͦ y przodków ſwych/
7:
á naprzód ná ſwoię/ wżdy kiedyżkolwiek iuż o=
8:
cknąć/ á práwicę ſwoię wielą zwyćięztw Aziát=
9:
ckich ſławną/ ná tego ſwégo y króleſtwá ſwé=
10:
go nieprzyiaćielá głównégo dobyć niemiał/ któ=
11:
rąbyś od korony ſwoiéy mógł odráźić tę popę=
12:
dliwość tyránná tego: á tę drógę/ która mu
13:
przed láty záwſzé záwárta do Polſki byłá/ dźiél=
14:
nośćią ſwoią znowu záś mógł zámknąć? Wi=
15:
dźiſzże to wáſzá K. M. iákich niebeſpieczeńſtw
16:
wkoło doſyć/ y któré wáſzéy kró: M. bliſkim v=
17:
padkiem grożą? owdźie z iednéy ſtrony nie dá=
18:
leko Tátárzyn ſrogi: ſą Wołochy poráżoné: tu
19:
záśię wzdłuż y wſzerż ſkrócona Węgierſka źie=
20:
miá/ iuż więcéy wáſzéy kró: M. obroną bydź
21:
niemoże/ iáko przedtym: ále zgołá iuż niebeſpie=
22:
czeńſtwem groźi: y iuż więcéy pomocy żadnéy
23:
áni rátunku/ ále zgołá vpadek wáſzéy kro: M.
24:
y wſzyſtkiému páńſtwu obiecuie: ći któreś przed
tym


strona: 91

do Krolá I. M.91
1:
tym ſobie zwał życzliwé przyiaćioły/ ćiż ſámi
2:
przećiwko tobie po turkach broń z płáczem pod=
3:
noſzą/ á to przeto/ że Turek ná tym dworze
4:
krześćiáńſkim kładł ná nie przeklęté ſwoie zbro=
5:
ie/ którymiby bráćią ſwoię Polaki z gruntu wy=
6:
wróćić: y wiarę Páná Kryſtuſá zbáwićielá ná-
7:
ſzégo/ którą w Węgrzéch krwią ſwą zálali/ w
8:
Polſcze tákże wygłádźić mogli: ponieważ áni
9:
źiemiá Niemiecka ták wielą klęſk zmordowána
10:
zábronić tego niemoże/ áni ſie téż nie omieſzka/
11:
áby potym do Niemiec woynę z Polſki prze=
12:
nieść niemiał: ták iż téż po Bodze nie w inſzym
13:
ieno w ſáméy oſobie wáſzéy kró: M. nádźieiá
14:
nam zoſtáie. Bo cóż tákowégo ieſt Naiá=
15:
ſnieyſzy miłośćiwy Królu/ coby nas ták wielą
16:
niebeſpieczeńſtw otoczonych obronić mogło/
17:
ieſli nas nie rátuie mądrość wáſzéy Kró: M.
18:
boſmy iednák dotąd nie ták dálece bronią náſzą
19:
ſtali/ iáko więcéy ſczęśćiém y rádą wáſzéy kró:
20:
M. którą Pan Bóg hoynie wáſzę kró: M. ob=
21:
dárzyć raczył. Przez ten czás wſzyſtek páno=
22:
wánia wáſzéy Kró: M. żaden nas vpór nieprzyia=
23:
ćielſki nie vćiążył/ żadna moc nieprzyia=
24:
ćielſka nieuſzkodźiłá: ále będąc mądrośćią wá=
M ijſzéy


strona: 92

O woynie Tureckiey92
1:
ſzéy kró: M. domá záwſze w pokoiu zá koro=
2:
ną záśię/ dźielnośćią wáſzéy kró: M. beſpiecz=
3:
ni: doſzliſmy z łáſki páńſkiéy tych lat oſtátnich/
4:
y iuż podeſzłych bez wſzelákiéy ſzkody. Proſzę
5:
Náiáſnieyſzy miłośćiwy Królu: Przywiedź
6:
ſobie wáſzá kró: M. ná pámięć/ co był zá ſpoſób
7:
lat wáſzéy Kró: M. co zá poſtępek Króleſtwá
8:
twégo/ iáko bárzo niepewny/ bárzo wątpliwy/
9:
y niebeſpieczeńſtwá pełny. Iuż to rok śiedm=
10:
dźieśiąty ſzóſty/ iákoś ſie wáſzá kró: M. rodźił/
11:
á połowicę czáſu tego iuż królowáć raczyſz:
12:
który czás kiedy był/ proſzę/ któryby iáſnie świád
13:
kiem tego bydź niemiał/ żeś wáſzá kró: M. Po=
14:
lakóm pánem przyrodzonym/ y Królem z oſo=
15:
bnéy łáſki Bożéy dány? Bo ponieważ páń=
16:
ſtwá/ y królewkié bogáctwá dwiémá co więt=
17:
ſzémi y zacnieyſzémi rzeczámi ſtoią: Naprzód
18:
ſczęśćiem/ któré Pan Bóg dáie: potym mądro=
19:
śćią/ którégo dochodźimy zá iákimśi dárem
20:
przyrodzenia náſzégo: która mądrość/ ácz po=
21:
dleyſza ieſt owégo piérwſzégo/ więtſza iednák
22:
nád inſzé wſzyſtkié przymioty y dáry/ któré ſie
23:
w człowiecze okázuią. Y te dwie rzeczy im
24:
więtſze y zacnieyſzé w człowiecze bywáią/ tym
ſie


strona: 93

do Krolá I. M.93
1:
ſie téż rzedſzé od Bogá w iednym náyduią. Bo
2:
czegóż Olbráchtowi brátu wáſzéy kró: M. do
3:
onéy wielkiéy iego mądrośći niedoſtawáło? á
4:
przećię nádeń nie było nigdy nic nieſczęśliwſzé=
5:
go. z drugiéy ſtrony/ co kiedy ſczęśliwſzégo
6:
Polſká nád Boleſłáwá widźiáłá? á wżdy ten
7:
choć go prze dźiélność iego śmiáłym zwano/
8:
nie ieno nie mądrym/ ále y złym był człowie=
9:
kiem: ták iż mu téż przyſzło do ták żywotá złégͦ/
10:
którym ſie my teraz wſzyſcy brzydźimy. Y Ian
11:
Olbrácht/ prze nieſczęśćié ſwoié/ niemógł tego
12:
do ſkutku ſwégo przywiéść/ co był mądrze po=
13:
ſtánowił. Boleſław tákże choć ſczęſnym rzeczy
14:
powodem był ſławny/ przećię króleſtwo drze=
15:
wiéy utráćił/ niżeli ſwéy zbytniéy chćiwośći
16:
mógł miárę náleść. Ale wáſzá kró: M. iáko
17:
z ſtrony oſób/ ták y z ſtrony tych rzeczy obu=
18:
dwu róznym dáleko bydź raczyſz. Dokázo=
19:
wałeś wáſzá kró: M. rzeczy tákich/ iákich przed
20:
wáſzą kró: M. w Polſcze álbo mało/ álbo ża=
21:
den: á wżdy przećię ſczęśćié nigdy więcéy w rze=
22:
czach nie ſłużyło/ iáko mądrość ſłużyłá twoiá.
23:
Wſzyſtkié ſpráwy wáſzéy kró: M. iáki powód
24:
zprzodku pewny miéwáły/ ták y dokońcá pew=
M iijnémi


strona: 94

O woynie Tureckiey94
1:
némi ſie kończyły gránicámi: niekończyłeś bo=
2:
wiém wáſzá kró: M. gránice morzem Oceáń=
3:
ſkim pańſtwá ſwégo/ áni niebem ſławy ſwéy/
4:
ále pokoiem/ zgodą/ y wczáſem króleſtwá ſwé=
5:
go. Tákeś ſobie wáſzá kró: M. nie krwią ludz=
6:
ką/ áni trupy pomordowánémi ſłał drógę do
7:
nieśmiertelnośći: ále tym/ żeś Wáſzá Kró:
8:
M. pilnie ſtrzégł wiáry Kátholickiéy: zdro=
9:
wié poddánych ſwoich y wolność ich wcále zá=
10:
chował. Y dla tych y tákowych rzeczy wiel=
11:
kich/ ponieważ żeś wáſzá kró: M. wielkie bi=
12:
twy ztaczał/ częſté téż zwyćięztwá odnośił:
13:
któż tákowym ieſt/ coby twarz wáſzéy kró: M.
14:
gdy ná woynę wyiéżdżaſz/ inákſzą widźieć miał/
15:
ieno iáko widźi w ten czás/ gdy ſie wáſzá kró:
16:
M. zwyćiężcą z woyny do domu ſczęśćien wra
17:
caſz? ták áni mądrość wáſzéy kró: M. nieuſtę=
18:
powáłá ſczęśćiu: áni ſie téż ſczęśćié vnośiło rze=
19:
czy ſczęſnych powodem. Y pewna/ żebyś ſie
20:
wáſzá kró: M. w tym ſczęśćiu nigdy niehámo=
21:
wał/ gdyby nie było to przedśięwźięćié/ tá
22:
myśl/ y ten ſpoſób woyny twoiéy/ nie ábyś kró=
23:
leſtwo ſwoié/ ále króleſtwo Páná Kryſtuſo=
24:
wé: nie ſławę ſwoię/ ále chwałę Bogá w Tróy
cy ie=


strona: 95

do Kro: I. M.95
1:
cy iedynégo/ áż do niebá rozſzyrzał. Ztądże/
2:
choćiaś wáſzá kró: M. domá co mądrze/ álbo
3:
więc ná woynie co ſczęśliwie ſpráwił/ nigdyś
4:
przećię nieſzukał właſnéy ſwéy chwały/ tylko z
5:
téy ſtrony/ która byłá poſpolita/ że ſie wiárá y
6:
kośćiół brónił Boży. Záczym ſłuſznie y przy=
7:
ſtoynie wáſzę kró: M. Królem królów Krze=
8:
śćiáńſkim/ nie ieno mieć/ ále zwáć ſie godźi: boś
9:
imięnia ták zacnégo/ nie ſłowy/ ále rzeczą: nie
10:
przywileymi/ ále mieczem ſobie ziednał. Y wo=
11:
lałeś rádniey bydź tákim królem krześćiáńſkim/
12:
niżeli áby ćię tylko nim zwáć miano: by záś wá=
13:
ſzá kró: M. gdyby ſie nic tákiégo nie náydowá=
14:
ło/ coby ſie z ták wielkim imięniem niezgadzá=
15:
ło/ niepopadł téy przygány y przymówki/ w któ=
16:
réy ſą ći/ którzy bronią ſwoią/ y zwyćięztwy
17:
ſwémi/ nie ſtáráią ſie o pożytek poſpólnégo do=
18:
brá krześćiáńſkiégo/ ále o ſwoię zbytnią chći=
19:
wość: y którzy to przezwiſko Chriſtianiſsimi/
20:
ná vpadek krześćiáńſtwá/ y ná zgubę imięnia
21:
Kryſtuſowégo obracáią: którzy gdyby rzeczy
22:
imięnia tego godné czynić chćieli/ nigdyby y ſá=
23:
mégo Piątégo Céſárzá niehámowáli/ áby po=
24:
moc y rátować niémiał potrzebę wielką krze=śćiáńſtwá


strona: 96

O woynie Tureckiey96
1:
śćiáńſtwá/ któré iuż ginie: náwet ániby Tur=
2:
kom pomagáli ná krześćiány. Któré wi=
3:
dząc ty o Królu/ że ſrogim mieczem giną: Cóż
4:
tákiégo ieſt/ w czymbyſmy nádźieię ſwoię po=
5:
kłádáć mieli/ ieno w tobie? álbo do kogo ſie w=
6:
żdy vćieczemy? od kogo rátunku prośić będźie=
7:
my króm ćiebie? Bo cóż wżdy nie nam tylko/
8:
ále zgołá wſzyſtkiému króleſtwu temu/ bez ćie=
9:
bie cáłégo bydź może? któré ponieważ żeś wá=
10:
ſzá K: M. z wielkim ſwym niebeſpieczeńſtwem
11:
áż dotąd wcále záchował: prośimy/ nie rácz=
12:
że nas wáſzá K: M. y czáſu tego iákoby oſtátnié=
13:
go kréſu żywotá ſwégo opuſczáć. Bo komużeś
14:
Wáſzá Kró: M. tę Koronę Polſką/ témi ták
15:
świętémi práwy/ y obyczáymi ták pobożnémi
16:
oſzláchćił? Komuż wáſzá kró: M. ták wielkié
17:
króleſtwo wyſtáwił? komu ie zoſtáwiſz? czy
18:
ſynowi ſwému? który/ iáko młody/ nie ieſt ná=
19:
zbyt pewien tego páńſtwá dla tego Turczyná/
20:
który mu ſamśiádem ieſt: Czyli nam? coſmy
21:
iuż práwie od ſtráchu y fráſunku o wſzyſtkim z=
22:
wątpili? Czy inſzému krześćiánſtwu? któré
23:
wnętrzną woyną ginie/ iáko to ſám ná oko wi=
24:
dźiſz? Toć ie tedy podobno zoſtáwić Turkowi
muśiſz


strona: 97

do Kro: I. M.97
1:
muśiſz/ bo to ſámo tylko zoſtáie? O mizerna
2:
kondiciia náſzá! y prózné nádźieie náſzé. Pró=
3:
zné ſtárania y myśli twoie o Królu/ ieſliże koń=
4:
cá inſzégo mieć nie będą ieno ten/ áby w króle=
5:
ſtwie twoim/ práwá/ y konſtitucie Koronné/
6:
któréś ty poſtánowił/ wiárá y nabożenſtwo
7:
Iezuſá Kryſtuſá/ któréś do tąd brónił y wcale
8:
záchował/ ſproſny y plugáwy Turczyn pośieść
9:
y wygładźić miał: áby w Polſcze króleſtwo
10:
Mahometckié poſtáwił? áby plugáwi Báſzo=
11:
wie/ y oni niewolnicy narodu Ottománſkiégo
12:
kośćioły łupili/ ołtarze wálili/ groby przodków
13:
náſzych wywrácáli: córki przed oczymá rodźi=
14:
ców ich/ żony przed oczymá małżonków ſwych
15:
gwałcili: máiętność wſzyſtkę ſzárpáli: imię pol=
16:
ſkié y naród wſzyſtek Polſki wyśćináli y wy=
17:
głádźili/ náoſtátek coſmy widźieli/ co niedaw=
18:
no czynił/ gdy wźiął Kołożwar/ áby krwią po=
19:
bitych Polaków/ konióm po koláná Máhome=
20:
towi wſzyſtkę poświęćił źiemię Polſką/ w któ=
21:
réy przodkowie twoi y królowáli/ y Páná Kry
22:
ſtuſá chwalili/ w któréy pomárli: którzy gdy=
23:
by iednym głoſem wſzyſcy mówili/ tęby rzecz o
24:
Królu do ćiebie vczynili: Myſmy tu my/ kró=
Nlu Zu


strona: 98

O woynie Tureckiey98
1:
lu Zygmunćie w téy źiemi/ gdźie ty teraz kró=
2:
luieſz/ przed láty królowáli: tę źiemię gdyſmy
3:
mieczem náſzym brónili/ y tobie w ręce poda=
4:
wáli/ namnieyeſmy ſie nie bali/ áby co Ko=
5:
ronie téy vſzkodźić mogłá moc turecka/ któréy
6:
oſtátki ábyś ty odpráwił/ tobieſmy zléćili: boć
7:
przećię po zeſzćiu náſzym/ koroná tá/ nieprzyia=
8:
ćielá gorſzégo nád Amuratá/ áni możnieyſzégo
9:
nád Máhométá/ áni zdradnieyſzégo nád Bá=
10:
iázetá/ miec niemogłá: ći przećię wſzyſcy pokoiu
11:
przez nas v Polaków prośić muśieli. Y z tą=
12:
meſmy nádźieią do téy źiemie pochowáni: tu
13:
ołtarze/ tu groby/ tuſmy náwet Herby dźiélno
14:
śći náſzych y rzeczy od nas dobrze poſłużonych
15:
wyſtáwioné mieć chćieli/ á ſie chowáły pod
16:
opieką y obroną mieczá twegͦ. Co iednák wſzy=
17:
tko nád mniémánié widźiſz/ iáko ſobą zátrzą=
18:
ſnęło tym poſtráchem przybyćia Tureckiégo.
19:
Iuż tedy teraz oto ten tyran przybieży/ y nád
20:
námi iuż martwémi mśćić ſie krwie przodków
21:
ſwoich będźie: iuż ten okrutnik nátrząſáć ſie bę=
22:
dźie z ołtarzów wźiętych/ y z nas pogrzebio=
23:
nych: á té łupy/ té korzyśći/ náwet proporce
24:
zwyćięztwá/ któreſmy my we zdrowiu turkom
odięli:


strona: 99

do Kro: I. M.99
1:
odięli: y którémiſmy wſzyſtkié w koronie téy ko=
2:
śćioly y zamki ozdobili/ wykorzeni y wyrzući z
3:
kośćiámi y z popiołem náſzym. Do czego áby
4:
nie przyſzło/ tobie przyſtoi Królu/ ábyś to opá=
5:
trzył: á naprzód ſtárał ſie oto/ iákobyś ten ták
6:
zacny zbiór któryſmyć zoſtáwili/ którégo pełno
7:
po kośćieléch/ po mieśćiéch/ y po wſzyſtkim kró=
8:
leſtwie twoim widźiſz/ dźielnośćią ſwoią/ bro=
9:
nią ſwoią/ y ſkarby ſwémi záchowáć mógł:
10:
Cæremoniæ święté/ y wiárę Páná zbáwićielá
11:
twégo/ która v nas záwſze z nabożeńſtwem w
12:
poważeniu wielkim byłá/ którąſmy wam po=
13:
tomſtwu náſzému zoſtáwili/ wſzelákim ſpoſo=
14:
bem obrónił. Ten náwet Polſki naród/ który=
15:
ſmy przed láty pod obroną ſwą mieli: tę oyczy=
16:
znę/ dla któréyeſmy wiele krwie roźlali: té gro
17:
by w których teraz odpoczywamy/ tobie zléca=
18:
my. Możeſz ty o Królu Zygmunćie tę wol=
19:
ność obronić Polſką: wſzyſtkié rzeczy któré v
20:
káżdégo z nas oſobné były/ w tobie ſie iednym
21:
náyduią: żaden z nas nie miał nic nád ćię mą=
22:
drośćią: żaden áni ſczęśćiém: náwet máło tá=
23:
kich było/ coćby w dźiélnośći równi byli. Prze=
24:
tóż oto ſkłádáiąc ręce ſwoie do ćiebie wyćiąga=
N ijmy:


strona: 100

O woynie Tureckiey100
1:
my: ćiebie żywégo my vmárli prośimy/ ábyś ty
2:
zá tákiemi dáry które maſz/ tych trzech rzeczy
3:
brónił. Wolnośći naprzód poddánych ſwoich:
4:
zdrowia potym twégo: náoſtátek pokoiu náſzé=
5:
go: ábyś w koronie téy wolnéy/ y ty królowáć
6:
mógł/ y my iuż pogrzebieni ſpokoynie odpoczy=
7:
wali ſobie. To/ mówię/ Naiaſnieyſzy miło=
8:
śćiwy Królu/ by przodkowie wáſzéy kró: M.
9:
mówić mogli/ toby do ćiebie mówili. Czego
10:
iż vczynić nie mogą/ tedy oto pod źiemią ſámi
11:
leżąc/ tobie tę Rzeczpoſpolitą/ tę oyczyznę/ y
12:
to zlécáią Rycérſtwo: które rzeczy w iákim ſą
13:
niebeſpieczenſtwie/ ſam widźiſz. Iuż bowiém
14:
nie idźie nam o źiemię Ruſką z Tátáry/ którzy
15:
tylko korzyśći iákiéy nie króleſtwá ſzukáią: nie
16:
idźie nam o Litwę z Moſkwą/ z którémi wáſzá
17:
kró: M. iáko chceſz woynę wiedźieſz: nie idźie o
18:
źiemię Pruſką z Niemcy/ ktorzy tak ćię właſnie
19:
miłuią przegrawſzy/ iáko ſie lękáią wygrawſzy.
20:
Ale zgołá maſz wáſzá kró: M. woynę z ſrogim/
21:
nie mówię nieprzyiaćielem/ bo to iuż coś lżey=
22:
ſzégo: ále z tákim/ któryć wiárę złamał/ który
23:
przymiérzem wzgárdźił/ który ieſt rozbóyni=
24:
kiem praw ludzkich/ zmazą y ſzkodą wſzyſtkich
rzeczy


strona: 101

do Kro: I. M.101
1:
rzeczy/ któré między ludźmi ſą święté/ vczćiwé/
2:
y porządné: który nie część iednę Polſki/ nie lu=
3:
dźie/ nie króleſtwo/ nie páńſtwo cáłé chce ośieść/
4:
ále zgołá/ áby narodu tego krwie/ y imienia
5:
Polſkiégo ſtopy żadnéy nie było: to mieć chce/
6:
tego prágnie/ o tym myśli/ áby tu Turki oſá-
7:
dźił: áby té kośćioły Mahométowi poświęćił:
8:
áby w té miáſtá/ w té wśi/ w té miáſteczká Sá
9:
ráceny náſadzał: áby w popiele Króleſtwá te=
10:
go/ y we krwi twoiéy królował: áby ztąd/
11:
gdźieby chćiał wolno obroćić ſie mógł/ y woy=
12:
nę toczyć z kimby ieno chćiał. Czemu/ ieſli ſie
13:
ty iuż o Królu nie oprzeſz: ieſli mu co prędzéy w
14:
drógę nie zábieżyſz/ cóż zá nadźieię ſynowi ſwé=
15:
mu/ nam/ y ſobie zoſtáwiſz? álbo o którym Bo=
16:
gu/ o którym człowiecze rozumiéſz/ ábyć ná po=
17:
moc przybydź miał? ieſliż ſie ſam teraz nie rátuieſz/
18:
ſam śiebie zániedbaſz y porzućiſz? zwłaſczá
19:
poki ieſcze śiłá Koronna cáła/ póki ieſt o
20:
czym/ y póki ieſcze czás do porady ieſt. Czu=
21:
ieſz to wáſzá Kró: M. że iuż więcéy nie ważné
22:
przymiérze? baczyſz wáſzá kró: M. iákim gnie
23:
wem zápalony/ by wſćiekły bieży ku nam? czy
24:
wáſzá kró: M. nie baczy/ że iuż drógę przez Wę
N iijgry


strona: 102

O woynie Tureckiey102
1:
gry ma do Polſki otwártą? Czy y tego niewi=
2:
dźiſz/ iáko ſie przez Wołoſką źiemię do Polſki
3:
ſpieſzy? Niepomniſz wáſzá K. M. co czynił w
4:
Graeciiéy/ w Illiriéy y w Węgrzéch? Y więc
5:
ſie tu wáſzá K. M. nie lękaſz? Więc tu o ſo=
6:
bie myślić niebędźieſz? czyli wáſzá kró: M. mó=
7:
wić? będźieſz/ żeć przymiérze niedopuśći/ ábyś
8:
nań vderzył? O mizeria náſzá/ ieſliżeſmy ináczéy
9:
zginąć niemogli/ ieno pod tym przymié= rzem.
10:
Czy Turek inákſzym ſpoſobem w Polſcze
11:
królem bydź niemógł/ áżby mu to pilné chowá=
12:
nie náſzé przymiérza drógę do Polſki otworzy=
13:
ło? Czy Wáſzá Kró: M. rozumiéſz áby czło=
14:
wiekowi temu/ iáko ludźie pámiętáią/ naybe=
15:
zecnieyſzému/ którégo áni wiárá/ áni przyśięgá/
16:
áni wſtyd/ áni boiaźń Boża od iego niecnotli=
17:
wéy záwźiętéy ſpráwy hámowáć nigdy niemo=
18:
głá/ téy mówię beſtiiéy/ do ſtánowienia tyrán=
19:
ſkiégo pánſtwá iego/ co inſzégo pomoc miáło/
20:
niż przymiérze/ niż zdrády/ niż chytrośći/ y niż
21:
wſzeláka zdrádá? świadkiem tego ieſt Graecia/
22:
któréy Pánem zoſtał/ nie inſzą drógą/ iedno
23:
przez zdrádę/ á krzywoprzyśięztwo. Swiád=
24:
kiem ieſt Wołoſza/ którą wáſzéy Kró: M. wy=
dárł/


strona: 103

do Kró: I. M.103
1:
będąc w rzeczy przyiaćielem y ſamśiádem.
2:
Swiádkiem ieſt źiemiá Węgierſka/ którą gdy
3:
z gruntu wywrácał/ to po ſobie pokazał/ że z=
4:
gołá względu żadnégo nie ma/ áni ná Bogá/
5:
áni ná żadné nabożenſtwo/ áni ná moc niebie=
6:
ſką/którą wſzyſtkié rzeczy ná świećie y ſtoią/ y
7:
rządzoné bywáią, Bo gdy burzył Tordę/ któ=
8:
rych niecnot nie czynił? doſtawſzy Kołożwa=
9:
ru/ którému z świętych bożych przepuśćił? któ=
10:
rą świątnicę/ któré nabożenſtwo/ którą wiá=
11:
rę niezgwałćił kiedy dobywał Biáłogrodu?
12:
Zadnéy rzeczy nie było áni ná niebie/ áni ná
13:
źiemi/ przez którą w ten czás/ gdy tego miáſtá
14:
doſtawał/ przyśięgáć nie miał/ że ná tym
15:
przeſtáwáć miał/ áby mu miáſto tylko byli pod=
16:
dáli potym káżdému wolnym bydź miáło wy=
17:
niść/ iść/ gdźieby kto chćiał. Ná to/ ázaż nie
18:
przyśiągł przez thron y máieſtat Céſárſtwá
19:
ſwégo? á wżdy/ patrz Królu/ iáko ſłowo ſtrzy
20:
mał. Wźiąwſzy Kołożwar/ gdy iuż wſzyſtkié
21:
mizerné/ y ludźie nieſczęſné/ pod tą kondicią wol
22:
nośći wyſzćia/ z miáſtá wyrzućił: tám wprzód
23:
ſwoie zá Dunay poſłał/ áby tám oné wſzyſtkié
24:
ludźie którzy byli z miáſtá wyſzli poymáli: y ták
tym


strona: 104

O woynie Tureckiey104
1:
tym ſpoſobem nieſczęſné ono wſzyſtko zgroma=
2:
dzenie/ któré ſie prowádźiło/ z wielkim mor=
3:
dem y okrućienſtwem wytráćił. Y więc ty o
4:
Królu rozumieć będźieſz/ áby z tym człowie=
5:
kiem przymiérze pewné bydź miáło? Y będźieſz=
6:
że ſie ná wiárę iego ſpuſzczał? náwet to opáczné
7:
y wywrotné chowánié przymiérza iego prze=
8:
ſzkodą będźie/ ábyś Wáſzá Królew: M. z ſkár=
9:
ków ſwoich/ y poddánych twoich zráźić nie
10:
miał/ nieprzyiaćielá tegͦ ták ſproſnégo/ ták śmier
11:
dzącégo/ ták zdradnégo? który niewiedząc nic
12:
zgołá/ co ieſt ludzkość/ ták rozumié/ áby dla te=
13:
go ná świećie bydź miáłá wiárá/ przymiérze/ y
14:
przyśięgá/ iżeby ich ón ná zgubę/ ná vpadek/ y
15:
ná nieſczęśćie rodzáiu ludzkiégo/ źle vżywáć
16:
miał. Bo co inſzym przymiérze czyni zwyćięz=
17:
twu koniec/ to temu ſámému przymiérzem do
18:
zwyćięztwá drógá ſie gotuie. á tę zdrádę táką/
19:
iáko ma zprzyrodzenia/ ták ma y z Mahomet=
20:
ckiégo práwá/ któré mu tego potwiérdza/ iż
21:
czlowieká krześćiáńſkiégo/ nie ieno grzéchu nié=
22:
máſz zábić/ ále zgołá oſzukáć/ y iákimkolwiek
23:
fortélnym ſpoſobem zgłádźić go/ ieſt rzecz
24:
Turkowi bárzo pobożna. Y tym práwem tur=
czyn


strona: 105

do Kro: I. M.105
1:
czyn v ludźi wielkim ieſt/ y przez to zda ſie być z=
2:
wyćiężcą ſtráſznym/ gdy vczyniwſzy ztobą przy=
3:
miérze/ ták rozumié/ że mu wſzjtko czjnić wolno/
4:
á tobie nie wolno. gdy przećiwko tobie/ kiedy ſie
5:
namniéy nieſpodźieieſz/ kiedy ſie nieuſtrzeżeſz/ y
6:
kiedj ſie vbeſpieczyſz/ czáſu pogodnégͦ záwſze vżyć
7:
może: gdj ſie tegͦ nie boi/ ábyś ſie ty krzjwdy ſwéy
8:
nád nim kiedy mśćić miał: gdy wſzytko ſtáránié/
9:
y moc twoię/ wſzeláką zdrádą/ przymiérzem y
10:
krzywoprzyśięſtwem zbywa: gdyć nákoniec nic
11:
inſzégͦ niezoſtáwi/ czymbyś ſie vbeſpieczyć mógł/
12:
ieno owę kautią/ ábyś mu zgołá niewierzył.
13:
Ponieważ tedy Naiáſnieyſzy M. Królu
14:
wſzyſtkié ſztuki tureckié/ którémi przedtym ſtał
15:
fortélów vżywáiąc/ iuż ſą iáſné/ y doſzedłeś
16:
ich wáſzá K: M. cóż przyczyną ieſt/ czemu wá=
17:
ſzá Kró: M. tegͦ tyranná tu domá v śiebie ták
18:
prózno śiedząc/ czekáć maſz? álbo co wżdy prze
19:
ſzkadza/ czemubyś wáſzá kró: M. páná Bogá
20:
ná pomoc wziąwſzy/ wſzyſtkich iego niecnotli=
21:
wych fortélóm/ któré ná cię ſámégo/ y ná to imię
22:
polſkié gotuie/ wſzelákim ſtárániem ſwoim/ co
23:
prędzéy/ y pilnie vſtrzédz ſie/ y od śiebie odrá=
24:
źić niemiał? Co ábyś wáſzá kró: M. dokázáć
Omógł


strona: 106

O woynie Tureckiey106
1:
mógł/ maſz nádzieię zupełną mieć w łáſce páń=
2:
ſkiéy/ żeć z łáſki ſwéy Pan Bóg dopomoże/ któ=
3:
régo wiárę y przyśięgę ten okrutnik naprzód
4:
krzywoprzyśięſtwem/ potym wſzyſtkimi for=
5:
telmi ſwémi/ zwoiowáć chce. Wiérz wáſzá K.
6:
M. żeć to bez pomſty nie będźie: ále ten Pan/
7:
którégo wiárę/ caeremoniae/ y obchody bróniſz/
8:
ſtáwi ſie zá ćię: áni dopuśći/ aby vpadkiem kró=
9:
leſtwá twégo/ króleſtwo iego/ póki świat świá
10:
tem/ zginąć miáło: y ten ćię ſam głoſem wiel=
11:
kim przyzywa/ ábyś ſie nágotował/ y podnióſł
12:
teraz woynę/ póki ćię tym zgodnym wſzyſtkich
13:
króleſtw ſpiknieniém ſam przeſtrzégáć z tego
14:
niebeſpieczeńſtwá raczy: boć iednak niezwykł
15:
ináczéy z námi ſie vmawiáć/ ieno tym poſpoli=
16:
tym ludźi wſzyſtkich głoſem y mową: znáków
17:
téż inſzych nie vżywa/ którémi nas do tego że=
18:
nie/ ábyſmy ſie czego ważyli/ ieno té okkáziœ/
19:
czáſy pogodné/ y mieyſce: y té trzy rzeczy/ kiedy
20:
ſie nam zdárzą wedle potrzeby náſzéy/ tám iuż
21:
wętpić nie trzebá/ áby téż Pan Bóg przyzna=
22:
wáć niemiał tego czego ſie domagamy/ y o co
23:
ſie ſtáramy. Bo któż teraz Niemce podwiódł
24:
ná Turká? álbo kto Wołochy przymuśił/ że ſie
do ćie


strona: 107

do Kro: I. M.107
1:
do ćiebie vćiekáią? álbo kto rádźił y Polakóm
2:
ſámym/ áby gwałtem ná wáſzéy kró: M. wy=
3:
ćiſnęli/ iżebyś ná Turká woynę podnióſł?
4:
Wiérz wáſzá kró: M. że żadnégo niémáſz inſzé=
5:
go/ okróm tamtéy zwiérzchnéy mocy/ która to
6:
ſerce Polakom dáłá/ áby bliſki vpadek ſwóy
7:
mieczem od śiebie odráźić mogli. Táſz y Niem
8:
ce podwiodłá/ áby Polſkę która iuż ginie ráto=
9:
wáli: táſz y Wołochy przymuśiłá/ że ztobą pá=
10:
nem krześćiiáńſkim wolą rádniéy przeſtawáć/
11:
niżeli z tym Mahometckim tyránnem: áby gdy=
12:
by owdźie Wołoſza/ tu Niemcy/ ztąd záśię Po=
13:
lacy w koło w Węgrzéch Turká otoczyli/ w ten
14:
czás dopiéro przybydź mógł ſam Pan Bóg/ ze=
15:
mśćićiel nieſtrzymánéy wiáry Máchometckiey/
16:
obrońcá kośćiołá ſwégo/ y króleſtwá twégo:
17:
któryby go ſkarał zá krzywoprzyśięſtwo/ któ=
18:
rym ón ták wiele narodów/ ták wiele króleſtw
19:
pod śię gwałtem podbił: którym Króleſtwu
20:
Páná Kryſtuſowému wielką vczynił vymę:
21:
którym wſzyſtkié rzeczy świętobliwé/ y po=
22:
rządek między ludźmi wygubił y wytráćił.
23:
To zezwolenié ták wielkié/ y ták wiele kró=
24:
leſtw/ nie ſtánęło Miłośćiwy Królu zá rádą
O ijludz=


strona: 108

O woynie Tureckiey108
1:
ludzką/ náwet nie zá ſtárániem ledáiákim Bo=
2:
żym który tego zezwolenia tákiégo będąc po=
3:
wodem iáwnie ćię głoſem ſwym wabi ná to/
4:
co czynić maſz/ czego ſie wyſtrzégáć maſz/ y ná
5:
co pilné oko mieć maſz/ w ták iáwnych Turec=
6:
kich zdrádách. Ale mimo to ieſcze/ nie ieno ćię
7:
pan Bóg z tych niebeſpieczenſtw tákich głoſem
8:
ludzkim oſtrzéga/ áleć ieſcze té narody iedna/
9:
którzy ſą y w ſąśiedztwie/ y tychże przygód bli=
10:
ſcy z tobą: y to nietylko té ſamé/ ále y drugié/ któ=
11:
rzy ácz odlegli krześćiánie przećię ztobą ſą/ owé
12:
dźiélné Hiſzpany oſtrégͦ rozumu/ y wielkiéy wiá
13:
ry ludźie: á przy tych y owé co tám kiedyś śẃiát
14:
wſzyſtek pod ſobą mieli/ naród Włoſki/ który y
15:
ſam z ſwéy dobréy woléy/ y zá ſtárániem mężnégͦ
16:
Céſárzá Piątégo/ obiecuie pomoc y rátunek dla
17:
poſpolitegͦ dobrégͦ. Przydałbym y Fráncuzy/ kiedy
18:
by ći przodków ſwych zápámiętáli ludźie nie=
19:
przeſzkadzáli vmyſlnie Céſárzowi ná turká. Ale
20:
okróm tych/ widźiſzże tu wáſzá kró: M. co zá
21:
narody Pan Bóg wáſzéy Kró: M. ziednał/ y
22:
kogo zwołáć raczył/ iákoby do gáſzenia ogniá
23:
króleſtwá twégo? Co/ gdyby ſie czáſu inſzégo
24:
było tráfiło/ y tákiégo którégoby niebeſpieczeń=
ſtwá


strona: 109

do Kro: I. M.109
1:
ſtwá żadnégo nie było/ mogłoby bydź podo=
2:
bno/ żeby káżdy rozumieć mógł/ że ſie to wáſzéy
3:
kró: M. ták z przygody/ á nie zá przeyźrzeniem
4:
pánſkim tráfiło. Ale teraz/ ponieważ żaden in=
5:
ſzy więtſzégo niebeſpieczenſtwá báć ſie z Wę=
6:
gier nie może/ iáko wáſzá kró: M. y ponieważ
7:
Turek iáko wielki ieſt/ ſam wſzyſtek nie gdźie
8:
indźiéy/ ále tu do Polſki mierzy: ſámégo téż o=
9:
krutniká nie záhámuie wiárá/ przyczyná mu ża=
10:
dna niezákaże/ áby do Polſki wpáść gwałtem
11:
nie miał: tedyć iuż miłośćiwy Królu/ w téy
12:
potrzebie oſtátniéy/ y w tákim niebeſpieczen=
13:
ſtwie króleſtwá twégo/ muśiſz wáſzá kró: M.
14:
przyznáć wielkié dobrodźieyſtwo pánſkié/ że ná
15:
pomoc wáſzéy kró: M. y ná obronę/ máło nie
16:
świát wſzyſtek pobudźić raczył. Nuż záś ten
17:
domowy/ y ſwóy właſny rátunek/ komu inſzé=
18:
mu wáſzá Kró: M. przypiſzeſz? Ze wſzyſtkich
19:
ſtanów ludźie ſą gotowi: náwet ſtárzy y mło=
20:
dźi/ którzy ſie od ćiebie woyny téy domagáią/
21:
ćiebie proſzą y poprzyśięgáią/ ábyś im pod tym
22:
przymierzem ginąć niedopuśćił: ktemu/ ábyś
23:
w żadnéy rzeczy inſzéy oſtátnią nádźieię zdro
O iijwia


strona: 110

O woynie Tureckiey110
1:
wia króleſtwá twégo nie pokłádał/ ieno w téy
2:
broni ſwéy. Między témi ſą ſzlachćicy Polſcy/
3:
ieſt śmierć ſroga/ y ſtrách tureckiégo narodu/ y
4:
Sárácenów wſzyſtkich: á w tych ſzláchćicach
5:
ieſt tá myśl/ y to ſerce/ że byś téż dobrze pomo=
6:
cy od támtych niemiał/ iákom powiedźiał/ prze=
7:
ćię ci zá powodem pánſkim/ ſpuśćiwſzy ſie ná
8:
Hetmánſtwo wáſzéy kró: M. ná woyſko/ y ná
9:
obronę domową/ ták rozumieią/ że doſyć goto=
10:
wi ſą wſzyſtkiéy mocy tureckiéy odeprzéć: któ=
11:
rzy ácz wprawdźie częſto w niezgodźie z ſobą
12:
byli/ tá iednák przyczyná/ y to ſpólné wſzech nie=
13:
beſpieczenſtwo/ ták ie poiednáło/ że iáko Poł=
14:
ſká ſtoi/ nie było nigdy w tym króleſtwie czáſu
15:
tákiégo/ którégoby wſzyſcy zgodnie ná iedno z=
16:
gadzáć ſie mieli: y teraz inſzéy rzeczy żadnéy iuż
17:
nie czekáią/ ieno ſkończenia ſéymu tego Piotr=
18:
kowſkiégo/ ábyś im wáſzá Kró: M. dozwolić
19:
raczył mieczem brónić zdrowia ſwégo/ wolno=
20:
śći ſwych/ ſobie/ potomſtwu y żónóm ſwym/
21:
zátym zwłaſczá/ iáko ie to Turczyn tym krzy=
22:
woprzyśięſtwem ſwym oſzukał/ y do tákiéy
23:
trwogi y boiáźni przywiódł. Więc ſerce tá=
24:
kowé y myśl táką naydźieſz wáſzá kró: M. nie
ieno


strona: 111

do Krola I. M.111
1:
ieno w tym ták mężnym Rycérſtwie ſwoim/
2:
ále tąſz ochotą gotowy ieſt ſtan Duchowny
3:
wſzyſtek/ który widząc wiárę Páná Kryſtuſo=
4:
wą w niebeſpieczenſtwie oſtátnim/ nie ſą tru=
5:
dni przyłożyć ſie ná tę woynę/ tym co przodko=
6:
wie náſzy zá ſkarb święty w kośćieléch w táie=
7:
mnym ſchowániu dla przygód wielkich koron=
8:
nych zákopáli y záchowáli. Wſzak wáſzá Kró:
9:
M. wieſz/ czym Ieo M. X. Krákowſki Gám=
10:
rat/ we Srzedźie ná ſéymiku nie dawno dał
11:
ſie ſłyſzéć/ á to zá pozwoleniem wſzyſtkiégo
12:
Rycérſtwá Polſkiégo/ gdy zebrawſzy w iedno
13:
wſzyſtkié przykłády/ pilnie Ich M. vpominał/
14:
mówiąc że rzecz przyſtoyna/ y godźi ſie/ inſzé
15:
wſzyſtkié rzeczy ná ſtronę odłożywſzy/ do téy
16:
ſáméy woyny wſzyſtkim ſie rzućić: ponieważ
17:
w tym ſámym záwiſło wſzyſtko zdrowie króle=
18:
ſtwá tego: á ná potrzebę téy woyny/ nie ieno
19:
to ſamo ná kupę zniéść/ co kto w ſkrzynce v śie=
20:
bie domá ma/ ále y to/ coby w kośćieléch rzeczy
21:
świętych było. Y ná ten nie człowieczy/ ále od
22:
Bogá zeſłány głos táki/ nie ſzepty/ ále okrzyk
23:
wielki wſzyſtkich wobec ludźi ſłyſzeć było: ták
24:
wdźięczna onégo Biſkupá wielkiégo v wſzyſt=
kich


strona: 112

O woynie Tureckiey112
1:
rzecz byłá/ że zdrowié miłéy oyczyzny ſwéy
2:
chce okupić ſkárby Bogu poświęconémi. Ieſt
3:
téż okróm tego wſzyſtká wielkość ludu miey=
4:
ſkiégo y wieyſkiégo: náwet y z napodleyſzych/
5:
którzy boiáźnią teráznieyſzéy niewoléy zięći/
6:
ſkłádáiąc ręce do ćiebie wyćiągáią: tobie zdro=
7:
wie ſwoié/ śiedliſká ſwoie/ maiętnośći ſwoié/
8:
wolność ſwoię/ żony/ rodźice ſwoié y dźiatki
9:
zálecáią: do nóg máieſtatu wáſzéy kró: M. v=
10:
bóztwo ſwoié znoſzą: pieniądze náwet któré
11:
máią/ y gárdło ſwoié zá zdrowie króleſtwá
12:
wſzyſtkiégo okázuią: iuż gotowi we zbroi ſto=
13:
ią: ćiebie proſzą/ ábyś ſie wżdy kiedyżkolwiek
14:
ocućił: Turczynowi iuż bliſkiému/ abyś zábie=
15:
żał: niepewnému przymiérzu iego/ y wymatá=
16:
néy wierze iego/ ábyś nie wierzył: náwet te=
17:
mu krzywoprzyśięſtwu tureckiému/ ábyś nie
18:
dopuſczał bráć gardł náſzych/ któréſmy wierze
19:
twoiéy/ cnoćie twoiéy/ y wiernéy twéy ręce po=
20:
wierzyli. Ieſliże nam/ ktorzy iuż giniemy
21:
wáſzá Kró: M. zárzućiſz/ że z nim przymiérze
22:
máſz: ieſli rzeczeſz/ żeć niedopuśći wiárá tá/
23:
którąś ſzlubił nieprzyiaćielowi: proſzę/ vważ
24:
to Wáſzá Kró: M. dobrze/ by záś to nie była
rzecz


strona: 113

do Kro: I. M.113
1:
rzecz gorſza/ á táka któréyby ſie ćiérpieć niego=
2:
dźiło/ to ſobie przymiérzem rozumieć/ co Tur=
3:
czyn ſam będąc nieprzyiaćielem zá przymiérze
4:
ſobie nie bierze. Bo ponieważ ſie tákich rzeczy
5:
przećiw oſobie twéy waży/ któré vpadek y zgi=
6:
nienié króleſtwu temu przynoſzą/ któż tákowi
7:
ieſt/ któryby to wáſzé przymiérze rádniéy przy=
8:
miérzem názwáć miał/ niżeli pokrytą obłudą/
9:
w któréy ſie znákomićie wydáie otuchá wáſzéy
10:
kró: M. wielka/ ále téż zdrádá iego bárzo há=
11:
niebna? zſtrzymánie bowiém wiáry nie ſłowy/
12:
ále iſtotą praw y przymiérza ſzácowáć mamy.
13:
Bo ieſliże owé przymiérzem ſpoioné zowiemy/
14:
które iednáż wiárá przymiérzem wiąże: á któ=
15:
rakolwiek z tych ſtrón przymiérze zgwałći/ táſz
16:
ie téż łamie: iákoż tedy to przy tym ſtać ma/ á=
17:
byś wáſzá kró: M. to rzéc mógł/ żeś Turczyno=
18:
wi przymiérzem przywiązány/ ponieważ wá=
19:
ſzá Kró: M. baczy/ ze zewſząd mieczá podno=
20:
śi/ y ná wáſzę Kró: M. ſzturmuie? Ieſliże w
21:
rzeczach domowych ſtánowienia łamáć ſie mu=
22:
ſzą/ áżby z obu ſtron ſtátecznie ſtrzymáné były/
23:
ták/ iż gdyby/ ták/ iż gdyby z któréykolwiek ſtrony co zgwał=
24:
cono było/ iużby drugi nie był powinien oſtát=
Pk á


strona: 114

O woynie Tureckiey114
1:
ká trzymáć: cóż wáſzá Kró: M. rozumieć
2:
maſz o rzeczach tákich/ którémi zgołá ſtoi wſzy=
3:
ſtko dobro króleſtwá twégo? któré im więtſzé
4:
y ważnieyſzé ieſt/ tym to przymiérze opłákané y
5:
vpadku pełné/ áni wiárą żadną/ áni iſtotą práwdy
6:
vgruntowáné/ nie przymiérzem/ ále zdrá
7:
dą/ fortélem/ y podeſzćiem tureckim v waſzéy
8:
Kró: M. bydź ma: bo té wſzyſtkié rzeczy táią
9:
ſie pod tym pozornym świętégo przymiérza i=
10:
mięniem. Którégo/ ponieważ ón ná zgubę vży=
11:
wa twoię/ tedyſmy záprawdę rozum vtráćili/
12:
ieſliże obłudnym wiáry węzłem zmamieni y v=
13:
wikłáni/ Turkowi/ chcąc práwie/ kárki ſwé pod=
14:
dawamy: czego iednák ón prágnie: y życzy ſobie
15:
tego/ ábyś wáſzá Kró: M. tego ſercá był/ żebyś
16:
go ſobie iákoby zá przyiaćielá/ á nie zá nieprzy=
17:
iaćielá vżywáć wolał/ póki z Węgier Niemce
18:
wyſadza/ póki oſtátki Węgierſkiéy źiemie pſuie/
19:
póki ſobie przez Węgry drógę do Polſki opátru
20:
ie. Bo cóżby inſzégͦ odpowiedźieć miał/ kiedyby
21:
go kto ták ſpytał: Powiédzmi Céſárzu turecki/
22:
Maſz Król polſki Zygmunt przyiacielá z ćiebie
23:
zá tym przymiérzem? Ma. Czemu? Temu/
24:
ábym pod tym przymiérzem doſtał źiemie Wę=
gier=


strona: 115

do Kro: I. M.115
1:
gierſkiey: A wźiąwſzy źiemię Węgierſką/ cóż
2:
daléy? Nic/ iedno ábym doſtał Polſki/ któréy
3:
przed láty y dźiad y prádźiad/ y oyćiec móy prá=
4:
gnęli. Ale przyśięgá y przymiérze ſpólné z kró=
5:
lem Zygmuntem záſzło/ którégoć ſie gwałćić nie
6:
godźi. A mnie co ná tym: mnie ſie godźi co
7:
Mahomet każe/ á práwo náſzé pozwala: któ=
8:
ré mi to vpewnienié przymiérza tákiégo/ y wiá=
9:
ry/ iákoby zá śidło iákié ná krześćiiány podáie/
10:
ábym ie przynamniéy témi czczémi y dáremné=
11:
mi przezwiſki przymiérza/ wiáry/ przyśięgi/ rć.
12:
gdźie bym ináczéy niemógł vłowiwſzy/ mógł
13:
wygubić/ y wſzyſtkiémi mękámi wytráćić.
14:
Ieſliż to tedy ſam Turek zeznawa/ któż to ła=
15:
mánié wiáry iego/ to iáwné krzywoprzyśięſtwo/
16:
y ták wielką niecnotę iego będźie śmiał
17:
przymiérzem názywáć? ponieważ y ſam ten
18:
nieprzyiaćiél nie przy tego/ nieprzyiaćiél/ mó=
19:
wię koronny/ y imięnia twégo/ Królewſkiégo/
20:
Turek bezecny/ którému ze wſzyſtkich ſámému á
21:
nie inſzému/ to ku pomocy bárzo być może: ábo
22:
kto nam będźie ták nieżyczliwy/ y ták złégo ná
23:
nas ſércá/ coby ſie czczémi ſłowy/ bez iſtoty rze=
24:
czy/ odwodźić miał/ ábyś iuż o ſobie teraz my=
P ijślić/


strona: 116

O woynie Tureckiey116
1:
ślić/ nas w przygodźie wielkiéy náſzéy rátowáć
2:
niemiał? ćiebie náwet gwałtem do tego przy=
3:
wiéść/ ábyś Koronę Polſką zdrádliwym przy=
4:
miérzem powiązáną y ſkrępowáną/ Turkóm
5:
podáć miał? álbo kto ták zły y przewrotny/ co=
6:
by widząc v Turká rzeczy wſzyſtkié ná ćię go=
7:
towé/ mógłby Wáſzę Królew: M. vbeſpie=
8:
czáć tym práwem przymiérza iego/ rozćiągáć
9:
ſpoſób vczynionégo przymiérza/ powiádáć/
10:
że ſie przymiérza łamáć niegodźi/ y náwet vpe=
11:
wniáć że y Turek wiárę ſwą ſtrzyma/ któ=
12:
rą iáko ſam Wáſzá Król: M. baczyſz ginie
13:
świát wſzyſtek? A wżdy przećię y tácy ſie ie=
14:
ſcze náyduią/ którzy w tákim ſtráchu/ y w tá=
15:
kim króleſtwá tego niebeſpieczeńſtwie/ prze=
16:
ćiw temu mówią/ y przykłády przywodzą: iá=
17:
ko ſtriy wáſzéy K. M. Władyſław w tákiéyże
18:
właſnie ſpráwie v Wárny polégł: tym ſie ſpié=
19:
ráiąc/ żeby zá to ſłuſzné karánié przegránéy bi=
20:
twy odnióſł/ iż przymiérze z Amurathem zła=
21:
mał. Ale z iákiéyże to wżdy miáry ći ludźie
22:
głupi to powiádáią? z téy y z tákiéy która ſie zá
23:
pámięći oyców náſzych dźiała: przy któréy był
24:
Alexánder dźiad móy z Ruśi/ który podroſł=
kiem


strona: 117

do Kro: I. M.117
1:
kiem będąc/ puśćił ſie téż ná tę Wárnieńſką
2:
woynę/ gdźie będąc człowiekiem dobrym/ y żoł=
3:
niérzem czyſtym/ pozbywſzy tákże wſzyſtkiégo
4:
towárzyſtwá ſwégͦ/ któré był z Powiátu ſwégo
5:
Przemyſkiégo wywiódł/ gdy ſie był ná zad wró
6:
ćił/ to powiádał/ com ſam niedawno od oycá
7:
ſwégo ſłyſzał: że Włádyſław máiąc coś mniéy
8:
álbo więcéy około dwudźieſtu dwu lat/ wiel=
9:
kim ſercem/ y wielką ſczęśliwych bitew ták był
10:
vnieśiony/ że téż rozumiał/ iżby żadnégo woy=
11:
ſká tureckiégo bydź takiégo niemiáło/ ná któré=
12:
by ón trochą ſwoich vderzyć y ſkoſztowáć ſie z
13:
nim niemiał. Otóż tu ile baczyſz/ nie z przy=
14:
czyny złamánégo przymiérza vpadł ále vpadł
15:
że ſie omylił/ iáko młody. Bo gdyż téż o to ſzło
16:
Włádyſłáwowi z Amuratem/ o co teraz wáſzéy
17:
K. M. z Solimanem: témi bowiém fortélmi
18:
przed láty dochodźił Amurath źiemie Węgier=
19:
ſkiéy/ iákiémi teraz dochodźi Soliman Polſki:
20:
á iż Amurath źiemię Węgierſką z rąk Włady=
21:
ſłáwowych mieczem wydrzéć niemógł/ ták iá=
22:
ko y wáſzéy Kró: M. Soliman Polſkę: tedy
23:
tąſz ſztuką/ tymże práwem Máhometckim/ iá=
24:
kom wysſzéy wſpominał/ muśiał ſercá wiel=
P iijkiégo/


strona: 118

O woynie Tureckiey118
1:
kiégo/ y myśli wielkiéy Królá/ zdrádą podyść.
2:
Y przetóż z nim przymiérze vczyniwſzy/ rzućił
3:
ſie nań pod tymże przymiérzem ſwoim/ którégo
4:
ón nigdy zá przymiérze ſobie niémiał/ náwet áni
5:
Papiéż ſam/ áni Król Włádyſław/ áni Kár=
6:
dinał ón Capiſtranus Senenſis przymiérzem
7:
to bydź rozumiał: ták iáko y to teráznieyſzé/
8:
któré wáſzá Kró: M. z tym Turkiem mieć ra=
9:
czyſz/ podobnieyſzé bydź ludźie rozumieią vpad
10:
kowi y nieſczęśćiu iákiému wielkiému/ niż ſłu=
11:
ſznému przymiérzu. Otóż tu wáſzá Kró: M.
12:
widźiſz/ iż ſie tu przyczyná Królá Włádyſłáwá
13:
we wſzyſtkim zgadza. z przyczyną wáſzéy Kró: M.
14:
Ale ieſliże żaden tego nie powiáda/ ábyś
15:
wáſzá Kró: M. tym wiárę miał złamáć/ álbo
16:
ábyś w czym winnym bydź miał/ álbo żebyś
17:
miał krzywoprzyśiądz/ kiedy woynę przećiw
18:
Turkowi podnieśieſz/ álbo ſie nań gotuieſz:
19:
Y owſzem ſam Pan Bóg głos táki ludzki poſyłáć
20:
raczy/ którym Wáſzę Kró: M. ná tę woynę
21:
ſpráwiedliwą/ vczćiwą/ y potrzebną wyzywa:
22:
Cóż ieſt/ coby kto śmiał twiérdźić/ żeby Król
23:
Włádyſław zá tákąż właſnie przyczyną miał
24:
przymiérze złamáć? Nie przymiérzem tedy ono
Królá


strona: 119

do Krolá I. M.119
1:
Królá Włádyſłáwá było: náwet nic podobn=
2:
égo do przymiérza nie miáło: ponieważ Amu=
3:
rath wiáry nie ſtrzymał ſwoiéy: áni kondicióm
4:
pokoiu doſyć czynił: náwet Węgierſka źiemiá
5:
od niegͦ zátym przymiérzem beſpieczna nie byłá.
6:
Niecnotá to byłá/ á iákom rzekł vpadek iákiś/ y
7:
nieſczęśćié/ ábo więc co inſzégo tákiégo/ niż przy=
8:
miérze/ niż wiárá/ y niż święty obowiązek. Co
9:
wſzyſtko/ by było cáłé á nie zgwałconé/ y by
10:
ſie pod płaſczykiem przymiérza świętégo ten
11:
gwałt/ y té zdrády nie táiły iego/ nigdy to pe=
12:
wna/ nie byłby był Papiéż powodem do tákiéy
13:
woyny: áni by był y Capiſtran ná nie rádźił: y
14:
ſam náwet Król Włádyſław nigdyby był nie
15:
rozumiał/ podniéść ią przećiw niemu/ álbo
16:
ná nie ſie gotowáć. Bo/ ieſliż wielcy ludźie
17:
rozſądek czynią/ co ſie álbo dobrze álbo źle sſtá=
18:
nie/ áby to wſzyſtko iuż było bárzo dobrze y
19:
mądrze vczjniono/ cokolwiekby on pochwalili:
20:
któż nad Eugeniuſzá IIII. Papieżá Rzym=
21:
ſkiégo záwołánié powaźnieyſzy? kto poboż=
22:
nośćią więtſzy? náwet kto wiárą/ nabożeń=
23:
ſtwem/ y vczynnośćią świętſzy? á wżdy prze=
24:
ćię ten roſkazał áby ſie woyná ná Turká pod=
nioſłá:


strona: 120

O woynie Tureckiey120
1:
nioſłá: kto nád Cápiſtraná z familiiéy Fráńći=
2:
ſzká S. lepſzy? kto ſtátecznieyſzy? kto rzeczy le=
3:
piéy miárkował? kto pilniéy chował práwá?
4:
kto przymiérza/ y wſzyſtki inſzé powinnośći po=
5:
toczné/ któremi żywot ludzki/ y rząd iego ſtoi?
6:
ták iż téż y ſam S. Fráńćiſzek przodek téy fámi=
7:
liiéy nie był poważnieyſzy: iż/ cokolwiek iedno
8:
Capiſtran vczynił/ to przyznáć muśim/ że nie
9:
tylko przyſtało/ ále y powinno było: á wżdy
10:
przećię nietylko rádźił ná tę woynę/ y Królá
11:
Włádyſłáwá do tego/ áby ią ná Turká pod=
12:
nióſł/ nieiáko przymuśił/ ále náwet y ſámę ten=
13:
że Cápiſtran/ tymże ſercem iákim rádźił/ ſamże
14:
odpráwował: áż owo/ w czym był Król Włá=
15:
dyſław obłądźił/ że ſie był ná Turká puśćił/
16:
nań ſie dobrze nie nágotowawſzy/ wielkim ro=
17:
źlanim krwie nieprzyiaćielſkiéy záś nápráwił: y
18:
ón znáczny wſzyſtkim żáłoſny vpadek Królá
19:
ták mężnégo niezliczonémi gromádámi głów
20:
tureckich nádgrodźił. Ná co rzecz pewna/ ni=
21:
gdyby był ten człowiek ták wielki áni Królowi
22:
Włádyſłáwowi rádźił ániby był ſam woyſká
23:
wiódł w téyże woynie/ náwet oſtátká pozoſtá=
24:
łéy po Królu woyny/ nigdyby był z tákim nie=
beſpie=


strona: 121

do Kro: I. M.121
1:
beſpieczenſtwem nie kończył/ by był rozumiał/
2:
że to przymiérze tákié królá wiązáło/ álbo że=
3:
by tá woyná nie miáłá bydź ſpráwiedliwa y
4:
wedle Bogá. Przetóż/ niech iuż ći przeſtáną
5:
lżyć/ y tą nieſławą złamánéy wiáry ſromoćić
6:
naród wáſzéy Kró: M. niech przeſtáną ſczypáć
7:
tę ſpráwę królá dobrégo: niech náwet y tego
8:
poniecháią/ áby to lekkiému vważeniu przy=
9:
miérza przypiſowáć mieli/ co raczéy krewkośći
10:
ludzkiéy/ álbo ſámému ſczęśćiu/ któré poſpolićie
11:
ná woynie wiele może/ przypiſowáć ſie godźi.
12:
Nád to/ niech y to vpátruią/ by záś vwłócząc
13:
ſpráwam ták ſzláchetnégo Królá/ niepſowáli
14:
zdánia wielkich y świętych ludźi: zá których ro=
15:
ſkazániem tá woyná Wárnienſka podnioſłá ſie
16:
byłá/ y ſámiż ią toczyli. Co ponieważ ták ieſt
17:
Naiáſnieyſzy Miłośćiwy Królu/ cóż tedy wá=
18:
ſzéy K: M. przeſzkadzáć ma? ábo co wżdy wáſzę
19:
Kró. M. od téy woyny odrywáć ma? czy
20:
święty obowiązek przymiérza/ y boiaźń Bo=
21:
ża? którégo ſłyſzyſz/ że oto wáſzę Kró: M. lu=
22:
dzkimi głoſy ná tę woynę wyzywáć raczy: czy
23:
oſławá między ludźmi? którzy wáſzey kró: M.
24:
to pokázuią/ że nádźieie inſzéy żadnéy niemáſz/
Qieno


strona: 122

O woynie Tureckiey122
1:
ieno zgołá brónić ſie: czyli przymiérze? któré
2:
iuż ſam Turczyn doſyć wielkimi dowody po=
3:
kazał bydź nie ważné: czyli przykłády inſzé kró=
4:
lów drugich/ co z nim także przymiérze máią?
5:
ále y ći doſyć iáſnie znáć dáią/ że ći tylko ſámi
6:
zoſtáli/ którzy przymiérzem tureckim będąc v=
7:
wikłáni/ doznawſzy iego zdrády y chytrośći/ w=
8:
czás śideł fałeſznéy wiáry iego vſzli: owi záſię/
9:
którzy ná nieprzyiaćielá niegotowi wyſzli/ z
10:
wielką pochwałą wprawdźie/ ále ćiężką náſzą
11:
ſzkodą vpádli: drudzy záſię wſzyſcy którzy o=
12:
błudnéy ráczéy wierze niż zdrowiu ſwému fol=
13:
gowáć woleli/ ſproſnie giną: o których nędzy
14:
iákaby byłá/ o wſzjtkich zoſobná wſpomináć nie
15:
chcę/ bym ſie záś iáko álbo nieudawał/ że wá=
16:
ſzéy Kro: M. przypominam rzeczy té/ których
17:
lepſzą wiádomość niż ia mieć raczyſz: ábo więc
18:
bym iáko nie przydawał żalu więtſzégo/ wſpo=
19:
mináiąc przygody nieſczęſné bráćiéy ſwoiéy y
20:
przyiaćiół. To iedno przećię powiém co praw=
21:
dźiwie mogę/ y com niedawno z Ich M. Pá=
22:
nów y bráćiéy ſwéy Rycérſtwá wſzyſtkiégo z=
23:
rozumiał/ gdym rzecz do Ich M. czynił/ iż w=
24:
ſzyſtkiému Rycérſtwu ieſliż co/ to im ſzło bárzo
w po=


strona: 123

do Kro: I. M.123
1:
w poſłuch/ iż Turek żadnégo nie podſzedł/ ie=
2:
no tego który ſie nieoſtrzégł: żaden mu ſie w
3:
ręce niedoſtał/ ieno ten który odpaſawſzy bróń
4:
ſwoię/ powierzył ſam śiebie przymiérzu iego.
5:
Potym zaśię iákom począł powiadáć/ nieſcho=
6:
dźi wáſzéy Kró: M. ná tych rzeczach/ któré ták
7:
wielkiéy woynie ſłużą/ iáko ieſt żołniérz domo=
8:
wy/ y żołniérz obcy: bo ieſli wáſzá K: M. króle=
9:
ſtwo wſzyſtko ſzácowáć równo będźieſz/ bez=
10:
wątpienia/ ten ſzácunek/ ná co ſie zemną wſzy=
11:
ſcy zgadzáią/ wyćiągnąć ſie może ná dwákroć
12:
ſto tyśięcy wybráńców/ y ludźi do boiu czy=
13:
ſtych/ z których wáſzá Kró: M. kożdą rotę/ ſtá=
14:
wić beſpiecznie możeſz przećiw wielkim turec=
15:
kim woyſkóm: by ieno ten ſzácunek był porzą=
16:
dny wedle kondiciiéy káżdégo/ wedle żyćia/ y
17:
wedle ſtanu. Bo ponieważ inſzy żywot/ inſzy
18:
ſtan ieſt ſzláchecki/ inſzy kápłáńſki/ á od tych ró=
19:
zny kmiecy: tedy téż nie iednáki tych ſzácunek
20:
bydź ma: ále co ſtan káżdégo nieśie: ſzláchćić
21:
niech ná woynę iedźie: kápłan niech żołniérzá
22:
wypráwi: kmieć záśię niech ſie z kupcem złoży/
23:
áby ſie tym ſpoſobem Rzeczypoſpolitéy od wſzy
24:
ſtkich dogodźiło/ ták w potrzebie domowéy/
Q ijiáko


strona: 124

O woynie Tureckiey124
1:
iáko y w potrzebie woiennéy: áby czáſu woy=
2:
ny/ gdy ſie iuż Rycérſtwo woyną zábáwi/ dru=
3:
dzy z inſzych ſtanów ludźie domá zoſtáli coby
4:
rolą oráli/ rzeczy ſpráwowáli/ y chwałę Bożą
5:
odpráwowáli. A w tym ſzácunku/ rzeczy miár=
6:
kowánié tym ſpoſobem będźie ſpráwiedliwé/
7:
gdy kożdy/ ſam będąc ſwych imion y rzeczy pá=
8:
nem/ ſamże téż ſzácowáć będźie máiętność ſwo
9:
ię właſną: áby pod przyśięgą onégo ſzácunku
10:
ſwégo ná woynę wyiáchał/ że iuż maiętność ie=
11:
go wedle ſzácunku ná więtſzą wypráwę wy=
12:
ſtátczyć nie mogłá. Kápłan który wioſki ma/
13:
tákże/ że inſzégo żołniérzá wypráwić nie mógł
14:
iáko wypráwił. A który tylko dźieśięćinę bie=
15:
rze/ że wedle proporciiéy ſwéy z częśći ſwéy dał
16:
tyle/ ile mu było nákazano. Tenże ſpoſób niech
17:
będźie y kmiecy/ ieſliżby bez tego chłopká vbo=
18:
giégo/ y rátunku tego mizernégo woyná to=
19:
czyć ſie nie mogłá. Tymże ſpoſobem y kupcy:
20:
á ći rozumieć ſie máią wſzyſcy ći/ którzy iákim=
21:
kolwiek przemyſłem ſwoim żywnośći ſobie ná=
22:
bywaią: áby częścią iákąkolwiek zyſku ſwégo/
23:
do tego ſie przyłożyli/ ták iżby im przećię pie=
24:
niądze wſzyſtkié ich ná kſztałt gruntów ſzláche=
ckich/


strona: 125

do Kro: I. M.125
1:
ckich/ wcále zoſtáły: náwet tych rzeczy ſzáco=
2:
wáć nie trzebá/ którémi hándluią. Ale cóż ia
3:
tu czynię? álbom oſzálał/ że o tych rzeczach
4:
przed oſobą wáſzéy Kró: M. diſputuię. Ro=
5:
zumiem temu dobrze Naiáſnieyſzy M. Królu/
6:
iákom ſie iuż wáſzéy K: M. bárzo náprzykrzył/ á
7:
że wáſzá K. M. dawno czego inſzégo po mnie
8:
czekaſz: y zda mi ſie/ że mię wáſzá Kró: M. té=
9:
mi ſłowy potykáć raczyſz: Cóż/ ázaſmy o tym
10:
wſzyſtkim nie wiedźieli/ áżbyś nas vpomniał.
11:
Wiém o tym Naiáſnieyſzy M. Królu/ żeś wá=
12:
ſzá Kró: M. dobrze o tym wiedźieć raczył: bo
13:
cóż tákowégo bydź może/ coby ſłużyło do rzą=
14:
du dobrégo koronnégo/ o czymbyś wáſzá Kró:
15:
M. wiádomośći mieć nie miał? álbo która
16:
rzecz ták nowa/ o któréybyś wáſzá Kró: M.
17:
przedtym nieſłyſzał/ álbo którąbyś wáſzá kró:
18:
M. częſto w Rzeczypoſpolitéy nie rozbiérał/ y
19:
o niéy nie mówił? nierzkąc ábym ia wáſzę kró:
20:
M. páná ták mądrégo w czym vpomnieć miał:
21:
álbo ábym rozumieć miał/ iákoby to rzeczy no=
22:
wé bydź miáły v wáſzéy K. M. który y długim
23:
rzeczy zwyczáiem wielką wiádomość wſzyſt=
24:
kiégo maſz/ y wſzyſtkié inſzé Króle/ którzy kiedy
Q iijkró=


strona: 126

O woynie Tureckiey126
1:
królowáli/ mądrośćią wielką przechodźiſz. Nie
2:
ieſtem ták w rozum obrány Naiáſnieyſzy M.
3:
Królu: ánim ſie ták zápomniał: ieno że ná po=
4:
czątku téy rzeczy moiéy/ tom był ſobie poſtáno=
5:
wił/ żadnéy rzeczy z tych nieprzeſtąpić/ którą y
6:
czás y rzecz ſámá wyćiſka: y przetóż znienagłá
7:
przypadłem y ná to/ żem y tych rzeczy tknąć
8:
muśiał/ które ſie táią y pokrywáią w głębokim
9:
ſercu/ wyſokiéy mądrośći wáſzéy Kró: M. Ná
10:
to iednák wáſzá kró: M. pomnieć maſz/ że mi=
11:
mo żołniérzá domowégo/ którégom máło co
12:
wysſzéy wſpomniał/maſz wáſzá kró: M. ná
13:
pomoc ſobie inſzych poſtronnych Królów y lu=
14:
dźi niemáło/ którzy máiętnośćią ſwą/ wáſzę
15:
kró: M. ná Turká rátuią: którą ſámiż dobro=
16:
wolnie do rąk wáſzéy kró: M. odſyłáią: nie ie=
17:
no z pogránicznych/ ále y z owych co ie ſczęśćié
18:
koronné częśćią przymiérzem/ częśćią krwią/ y
19:
powinowáctwem wáſzéy kró: M. wiąże. Iá=
20:
koż iednák o wierze y chęći gotowéy Céſárzá
21:
Ieo M. Piątégo/ namniéy wáſzá kró: M. mo=
22:
że niewątpić: tákże o towárzyſtwie y przyiáźni
23:
Kró: Ieo M. Ferdinandá: dáli bowiém chęći
24:
ſwoiéy zakład wáſzéy kró: M. ten córkę ſwoię/
ów


strona: 127

do Kro: I. M.127
1:
ów wnuczkę ſynowi wáſzéy Kró: M. zá mał=
2:
żonkę: więc nád ten święty y porządny węzeł
3:
małżeńſki/ przyſtępuie y to z obu ſtrón ſpólnych
4:
przygód towárzyſtwo: ták iż Céſárzá Ieo M.
5:
oſobno/ á Ferdinándá/ nic złégo podkáć niemo=
6:
że/ czegoby ſie y wáſzéy kró: M. obawiáć nie
7:
trzebá: Wáſzę kró: M. tákże/ czegoby ſie o=
8:
ni ſpodźiwáć nie mogli. Nie wſpominam tu
9:
Kśiążąt inſzych Niemieckich/ którzy zátym nie
10:
ſczęſnym powodem rzeczy ſwoich/ Páná Bo=
11:
gá o to proſzą/ ábyś wáſzá kró: M. wſpomnia=
12:
wſzy kiedyżkolwiek ná córkę ſwoię którąś w
13:
małżeńſtwo święté Kśiążęćiu Brándeburſkié=
14:
mu dał wſpomniawſzy ná śioſtry/ któréś do
15:
źiemie Báwárſkiéy/ do Myſzeńſkiéy/ do Po=
16:
morſkiéy/ do Legnickiéy zá mąż wydał: Náoſtá=
17:
tek wſpomniawſzy ná ſámę Niemiecką źiemię/
18:
która krwią narodu twégo opływa/ wżdy kie=
19:
dykolwiek mógł ſie wywięzáć z tych śideł przy=
20:
miérza tego/ którémi ná zgubę wáſzéy kró: M.
21:
właſną/ źiemie Niemieckiéy/ y wſzyſtkiégo krze=
22:
śćiiáńſtwá/ wáſzé kró: M. Turczyn vwikłał:
23:
ábyś ták będąc wolnym od tego faleſznégo obo
24:
wiązku iegͦ/ mógł záś z Niemcy zárówno zdro=
wia


strona: 128

O woynie Tureckiey128
1:
wia y wolnośći/ mieczem ſobie nábywáć. Nuż
2:
Kśiążętá Włoſkié/ ponieważ y tym máłe iuż
3:
gránice z Græcią záſzły/ ták rozumieią/ że w
4:
wielkim ſą vſtáwnie niebeſpieczenſtwie. A wi=
5:
dząc iż Neapolim y drugié nád morzem leżącé
6:
prowinciae/ témi częſtémi wytarczkámi giną:
7:
życzą ſobie dniá tego żądnégo widźieć/ ábyś
8:
wáſzá kró: M. z iednéy źiemią/ á owi z drugiéy
9:
ſtrony morzem ná tego ſpólnégo wſzech krześći=
10:
iáńſkich ludźi nieprzyiaćielá vderzyć kiedy mo=
11:
gli. Y té wáſzá Kró: M. maſz pomocniki ná
12:
tę woynę życzliwé ſobie/ iáko z ochoty/ ták y z
13:
tego powinowáctwá/ y ſzwágierſtwá/ z ſtro=
14:
ny Królowéy Iéy M. Bony/ którą wáſzá K.
15:
M. zá ſobą mieć raczyſz: która/ ponieważ ſie
16:
rodźiłá we Włoſzech w domu Sforców ſtáro=
17:
żytnym/ á máło nie równym z czáſy témi kiedy
18:
Włoſka źiemiá ſtánęłá/ poćiągnie do wáſzéy
19:
kró: M. zá ſobą nie iedno Neápolim y króle=
20:
ſtwo Barſkié/ ále y Weneckié páńſtwa y Lám=
21:
bárdią/ onę moc y śiłę źiemie Włoſkiéy: náwet
22:
y inſzé którzy ſą álbo pod témi páńſtwy/ álbo
23:
pod ich imięniem/ wſzyſcy ći ſtáwią ſie wáſzéy
24:
kró: M. iáko ſkoro ſie oſłyſzą/ bądź przez poſel=
ſtwá/


strona: 129

do Krolá I. M.129
1:
ſtwá/ przez liſty/ przez poſły/náoſtátek przez ſá=
2:
mé wieśći/ y głoſy ludzkié/ żeś ták wáſzá K. M.
3:
iuż poſtánowił/ á że tu iuż wola wáſzéy K. M.
4:
ieſt. Co ábym tym ſnádniéy było/ to mi ſie zda
5:
z náſzym dobrym: ábyś wáſzá K: M. Kśiążętá
6:
Niemieckié przez poſły ſwé/ ludźi godné/ wa=
7:
żné/ y wymowné pogodźił y poiednał: niegodźi
8:
ſie bowiém/ y nieprzyſtoi ábyſmy ſie czego do=
9:
brégo z téy woyny ſpodźiéwáć mieli/ póki Nie=
10:
mcy ztobą záiątrzeni ná woynę wyieżdżáią: y
11:
póki o wiárę między ſobą tákie trágaediae czynic
12:
będą: y day Boże/ áby té diſputáciae tákié miáły
13:
wżdy kiedykolwiek albo miárkowánié iákié/ ál=
14:
bo téż wierę koniec iáki: boć przećię tym od=
15:
rywáni będąc Niemcy/ że ſtáránia żadnégo o
16:
Céſárſtwie nie máią/ vſtáwicznie témi gadka=
17:
mi/ by w ſzkole żacy/ czás prózno trawią: raz o
18:
kielichu/ ieſliż gͦ dáć láikóm: raz o żonách kápłáń=
19:
ſkich/ ieſliż ie mieć máią: y ták ſzukáiąc ſwym
20:
kápłanóm żón nowych/ ſámi ſwych ſtárych z
21:
dźiećmi/ y z máiętnośćią wſzyſtką pozbywáią.
22:
Y ia ſam/ czuię ſie/żem nie ſtálny/ ánim ſie też
23:
ták odſtrzelił bárzo od Páná Kryſtuſá/ ábym
24:
tego przyznáwáć niemiał/ że mię także tá krzy=
Rwda


strona: 130

O woynie Tureckiey130
1:
wdá wſzech ſpólna bárzo obchodźi: ále wżdy
2:
przećię tóż com niedawno Ich M. Rycérſtwu
3:
wſzyſtkiému ná zieźdźie náſzym powiedźiał/
4:
powtarzam/ że mi ſie zda rzecz nieprzyſtoyna/
5:
teraz/ kiedy to Turek nie argumenti/ ále ſzáblą
6:
wiárę Páná Kryſtuſową burzy/ odrywáć pró=
7:
znémi gadkámi/ od obmyſlawánia y ſtáránia
8:
dobrégo Rzeczypoſpolitéy y króleſtw/ Pány
9:
Krześćiiáńſkié. Czym ácz ilem zrozumiał/ o=
10:
brażáią ſie bárzo odemnie pánowie Niemcy/
11:
ludźie godni/ iákobym ia ſobie więcéy ważył
12:
ſpráwę ludzką niż Bożą: czego ia ták nie rozu=
13:
miém: ále widząc że ſie częſto ziázdy duchowné
14:
odwłóczą/ á my czekáiąc tych ziázdów/ prózną
15:
ſie nádźieią karmimy: zá powodem przećię y
16:
ſtárániem Oycá świętégo Papieżá Páwłá III.
17:
żadnym ſpoſobem broni z ręku niepuſczamy:
18:
Niemcy téż/ ták ſie bárdzo o wiárę vięli/ że téż
19:
máło co dbáią/ gdźieby ſie tá wiárá ośieść mo=
20:
głá/ gdyby Niemiecka źiemiá vpádłá: rádźiłem
21:
ná ón czás Ich M. bráćiéy ſwéy/ co iednák y
22:
teraz przed oſobą wáſzéy Kró: M. powtarzam/
23:
áby oni zá powodem wáſzéy Kró: M. o to ſie
24:
ſtáráli/ iżeby Céſarz Piąty Ieo M. w źiemi
ſwéy/


strona: 131

do Kro: I. M.131
1:
ſwéy iákiémikolwiek byle ſłuſznémi kondiciá=
2:
mi pokóy vczynił: y choćby dobrze pokóy nie był
3:
táki/ coby zniósł wſzyſtkié ſpólné krzywdy/ ále
4:
wżdy táki/ którymby do czáſu vkoiwſzy té ſpo=
5:
ry/ mógł Niemiecką źiemię wyzwolić z téy bo=
6:
iaźni/ y z tego zámiéſzánia ták ludźi/ iáko y rze=
7:
czy. Y niewſtyd mię tego żem ták rádźił: Bo
8:
któż wżdy co pożytecznieyſzégo w téy ták wiel=
9:
kiéy trwodze ná plác przynieść może nád to/
10:
com ná ón czás powiedźiał? Podobno bać mi
11:
ſie trzebá było/ bym ſie przy téy rzeczy moiéy
12:
zoſtał. by był Céſarz Ieo M. zá radą moią wſzyſtkim
13:
prowincióm/ wſzyſtkim króleſtwóm/
14:
y wſzyſtkim wolnym ludźióm/ tę tak żáłoſną/
15:
gorzką/ y ſtráchu pełną niezgodę gwałtem wy=
16:
dárł/ zwłaſczá iż widzę/ że wſzyſcy ſczypią Cé=
17:
ſárzá/ iákoby ón zá máłą pracą té ták wielkié
18:
ſpory zniéść álbo niechćiał/ álbo więc niedbał:
19:
wiémy bowiém wſzyſcy żeby mógł. Bo gdyby
20:
wzorem onych Conſtántinów/ Theodozyuſzów/
21:
y Zygmuntów poſtępowáć ſobie chćiał/
22:
którzy nád wolą wſzyſtkich/ vczyniwſzy ziazd
23:
duchowny/ łácno tákié ſpory z Rzeczypoſpoli=
24:
téy znaſzáli/ iużbyſmy dawno wnętrznych wo=
R ijien


strona: 132

O woynie Tureckiey132
1:
ien prózni byli. Dla Bogá Naiáſnieyſzy M.
2:
Królu/ dla zbáwićielá náſzégo Páná Iezuſá
3:
Kryſtuſá/ dla świętéy krwie iego/ zá ćię y zá
4:
nas wylanéy/ weyźrzy Wáſzá Kró: M. w
5:
to mieyſce: á ile bydź może/ opatrz to wáſzá K.
6:
M. á to ták wielkié rozerwánié/ ták ſproſné/
7:
ták záſtárzáłé/ ták niebeſpieczné/ ták ſzkodliwé/
8:
któré krześćiiáńſtwu wielką vtrátę przynioſło
9:
któré Niemiecką źiemię vtrapiło/ któré Węgry
10:
do ſczętu wygubiło/ któré wáſzéy kró: M. Wo=
11:
łoſką źiemię wydárło: to nieſczęśćié mówię/
12:
ták ſzéroko rozerwáné y rozpróſzoné/ ieſliż wá=
13:
ſzá kró: M. wſzyſtko z Rzeczypoſpolitéy krze=
14:
śćiiáńſkiéy zniéść nie możeſz/ wżdy vſkróm áby
15:
do czáſu y vſpokóy. A gdźieby więc Niemcy z
16:
ſwego ſtáránia nic złożyć niechćieli/ záprawdę
17:
trzebá ſie obawiáć/ by záś drzewiéy/ niżeliby
18:
tego doſzli co chcą/ Niemiecka źiemiá nie zginę=
19:
łá: poymána Polſká by w niewoli nie byłá:
20:
náwet y ſam Pan Bóg/ by téż dobrze chćiał/ by
21:
záś y potrzebie náſzéy gwałtownéy/ y nam ſa=
22:
mym máło co álbo nic pożyteczen nie był/ ieſliż
23:
ták chcąc/ widząc/ dobrowolnie/ będźiem chćieć
24:
zginąć. Do czego áby nieprzyſzło Naiáſnieyſzy
M.


strona: 133

do Kro: I. M.133
1:
M. Królu/ wáſzá kró: M. opátrzyć maſz/ y
2:
folgowáć niemaſz áni pracéy/ áni ſtárániu/ áni
3:
pilnośći żadnéy do tąd/ áżby poiednawſzy Nie=
4:
mce/ mógł ſie przywróćić żądny pokóy wſzyſt=
5:
kiému krześćiiáńſtwu: iżeby zá tym wáſzéy K.
6:
M. ſámému/ y koronie twoiéy/ pomoc/ obroná/
7:
rátunek mógł przybyć: gdy z Niemcy naprzód/
8:
po nich inſzy wſzyſcy będąc wolni od wſzelákiéy
9:
nieprzyiáźni/ y gniewu domowégo/ łácno ſie ná
10:
táką woynę ziácháć/ łácno ſie zgodźić mogą/ y
11:
dáć rátunek naprzód wáſzéy kró: M. którégo
12:
iuż baczą w wielkim być niebeſpieczenſtwie od
13:
Turká/ który iużiuż z Węgier ſie ruſza/ z Wo=
14:
łóch woynę przypowiáda/ á od Tátar groźi
15:
ſzáblą y ogniem: o którym to dobrze wiedzą/ że
16:
mu niepomoże áni przymiérze żadné/ áni przy=
17:
śięgá/ áni wiárá/ áni święty obowiązek żadny:
18:
ták iż wáſzá kró: M. ieſliż nie komu inſzému/
19:
ſobie gwóli y zdrowiu ſwému ſtáráć ſie pilnie
20:
maſz/ iákobyś Niemce drzewiéy pogodźił/ niżeli
21:
Turek tu przyiedźie/ y ſtáránia twégo vprzé=
22:
dźi: zwłaſczá iż to wáſzá kró: M. o nim czuieſz/
23:
że to czyni/ o tym myśli/ y o to ſie ſtára/ iákoby
24:
wſzytkę woynę z Węgier do Polſki conaprędzéy
R iijprze=


strona: 134

O woynie Tureckiey134
1:
przenióſł: iż iáko ſobie przed láty przez źiemię
2:
Węgierſką torował drógę do Polſki/ ták y te=
3:
raz tęſz áby przez Polſkę mógł do Niemiec pro=
4:
wádźić/ y odpráwić. Tu naiáſnieyſzy M. Królu/
5:
tu/ z tego baczenia ſwégo/ y z téy rády two=
6:
iéy/ ſpráwić to wáſzá kró: M. maſz/ ábyś oyczy=
7:
znę ſwoię co naprędzéy wybáwił: ná wáſzę K.
8:
M. bowiém ſámégo pogląda: wáſzéy K. M.
9:
ſie powierzyłá: bez wáſzéy kró: M. oſtáć ſie nie
10:
może: náwet maſz ią wáſzá kró: M. do wſzytkiégͦ
11:
gotową: woynę toczjć/ woyſko wyſtáwić/
12:
y pieniędzy ile potrzebá złożyć. Nie ſchodźi te=
13:
dy nic wáſzéy K. M. ná nas: póydźiemy gdźie
14:
poprowádźiſz: wſzjſcyſmy iuż we zbroiách: y ża=
15:
den ſtan/ żadné mieyſce/ żaden człowiek nie żą=
16:
da od wáſzéy K. M. rzeczy inſzéy żadnéy/ ieno
17:
nieprzyiaćielá/ ieno zbroie/ ieno woyny. Ale téż
18:
wáſzá kró: M. tego nieprzyiaćielá w Polſcze
19:
czekáć nie maſz/ owſzem zbroią y mieczem
20:
nań ták vderzyć//iákobyſmy nie ná grunćie ná=
21:
ſzym/ ále ná mieyſcach poburzonych Węgier=
22:
ſkich woynę z nim toczyli: byſmy záś/ gdybyſmy
23:
go domá przy miłych ośiádłośćiách náſzych/ y
24:
przy duſzach świętych náſzych czekáli/ ták ſie nie
vdáli/


strona: 135

do Kro: I. M.135
1:
vdáli/ że z nim czynimy o ołtarze y domoſtwá
2:
náſzé: nie o páńſtwo/ áni o tę zacność/ którą nam
3:
przodkowie náſzy krwią ſwą doſtawſzy zoſtá=
4:
wili. Potym záśię/ iż więtſza záwſze śiłá by=
5:
wa tego/ który ná nieprzyiaćielá woynę podno=
6:
śi/ niż tego/ który ſie broni: y który między mury
7:
domowémi woynę z nieprzyiaćielem toczy/ łá=
8:
cno táki ſerce tráći z onégo ſrogiégo żalu/ gdźie
9:
oyczyzná mieczem y ogniem ſpuſtoſzona/ gdźie
10:
pátrza oczymá ſwémi ná to/ co nád naćiężſzą
11:
ránę człowieká bárźiéy boleć muśi: á ono żoná
12:
v drugiégo w gárśći/ córkę gwałcą/ oyczyzná
13:
gore/ śieką y morduią bráćią moię. Ná ták
14:
gorzką/ żáłoſną y ćiężką rzecz pátrzyć/ co zá śi=
15:
łá/ co zá ſerce/ co zá myśl táka być ábo moc ták
16:
wielka wymyślić ſie może/ którąby rzecz ták há=
17:
niebna/ y ták rzeczy poſtáwá ſtráſzna/ nie ſkáźiłá
18:
y nieporáźiłá? Ale ći/ którzy dáleko od domu
19:
ná nieprzyiaćielá dla Oyczyzny wyiéżdżáią/
20:
máiąc nádźieię dobrą/ nie máiąc żalu żadné=
21:
go ná ſercu z nieſczęśćia iákiégo bráćiéy ſwo=
22:
iéy/ cáli/ zdrowi/ dáleko ochotnieyſzy bywá=
23:
ią ná woynie/ niżeli gdyby tymże ſercem tákim
24:
przed oczymá żón ſwoich/ dźiatek y rodźiców
poty=


strona: 136

O woynie Tureckiey136
1:
potykáć ſie mieli z nieprzyiaćielem zbroynym/ y
2:
tákim/ który iuż máło nie wygráną ma. Prze=
3:
tóż Naiáſnieyſzy M. Królu: tóż y wáſzá król:
4:
M. vczynić maſz: póki ieſzcze cáłé domá rzeczy/
5:
zátrzy w imię pánſkié gdźie ieno żywnie chceſz z
6:
Turkiem/ byle nie domá w Polſcze: nie rzucay
7:
wáſzá kró: M. wſzyſtkiégͦ rázem przed nieprzy=
8:
iaćielá/ nierzucay mówię żołniérzá ſwégo z któ=
9:
rymby nieprzyiaćiél czynić/ á żonę żołniérſką
10:
którąby gwałćić miał: niepodaway dźiatki nie=
11:
winné ná rzeź/ y wſzyſtkę máiętność ich/ áby ią
12:
nieprzyiaćiél rozſzárpał/ domy áby pálił/ y ko=
13:
śćioły Boże áby puſtoſzyć miał. Ale gdy nam
14:
té rzeczy domá wcále zoſtáną/ tedy wżdy owé
15:
rány lżeyſze będą/ których zá gránicámi doſtá=
16:
niemy/ y których mi áni żoná z duſze wylękła ob=
17:
wiiáć/ áni córká zgwałcona widźieć/ áni nie=
18:
ſczęſny rodźić żáłowáć nie będźie: ále widźieć
19:
zábitą mátkę/ y zápaloną oyczyznę/ dopiéro do
20:
bólu piérwſzégo/ więcéy bólu y żalu przybędźie.
21:
ná oſtátek nieprzyiaćiél ſam nie będźie miał/
22:
czymby nas rozdwoił/ iżebyſmy mu ſie wſzyſcy
23:
cáło ná plác ſtáwić nie mieli/ gdy nic tákiégo
24:
przed námi nie będźie czegobyſmy ſie bać/ álbo
o coby=


strona: 137

do Kro: I. M.137
1:
o cobyſmy ſie fráſowáć mieli/ okróm onéy rze=
2:
czy iednéy bárzo potrzebnéy/ byſmy iáko nie rá=
3:
dniéy ſproſnie w niewoléy bydź woleli/ niżeli
4:
kreẃ ſzláchecką wylawſzy/ nadobną śmierćią
5:
vmrzeć/ którą záprawdę/ álbo Wáſzę Kró: M.
6:
da Pan Bóg zwyćiężcą vczyniemy: Co
7:
day Boże: ábo więc doydźiemy tego/
8:
co Pan Bóg wié/ że nam
9:
ku lepſzému ſłuży
10:
náſzému.
11:
grafika