[zaloguj się]
metryczka tekstuautor:   
tytuł:   Philopolites to jest miłośnik ojczyzny albo o powinności dobrego obywatela
rok wydania:   1588


strona: B

1:
[P]HILOPOLI[TES]/
2:
To ieſt.
3:
[Mi]łoſnik Oycżyzny/ álbo o powin[ność]i
4:
dobrego obywátelá/ Oycżyznie dobrze
5:
[c]hcącego/ y onę miłuiącego/ krotki Tráktat.
6:
❡ O prawdziwey ku Oycżyznie miłośći/
7:
y w cżym należy.
8:
D
Obry obywátel krothkoſcią ſłow o=
9:
znácżony/ inácżey być názwan niemo
10:
że/ iedno dobrym mężem y Rzecżypo=
11:
ſpolithey potrzebnym.
Opiſánie powinnośći dobrego właſnego Oy[cży]zny miłoſnik[á].
Wporzod bo=
12:
wiem ma mieć przed ocżymá ſwoimi
13:
onę Sentencyą Plathonowę/ w liſcie
14:
do Archity nápiſáną (w cżym go też
15:
[Cycer]o náſláduie) gdzie go nápomniał áby pámiętał
16:
[nato]/ że cżłowiek nie ſam dla ſiebie národził ſie/ ále cżę=
17:
[śćią][d]la Oycżyzny/ cżęſcią dla powinnych/ dla przyia=
18:
[ćioł] y dla potomſtwá. Ktora to mężá thego zacnego
19:
[ſęnte]ncya/ gdy w dobrym vważeniu będzie/ rozeznáć
20:
[to każ]dy muśi/ że Oycżyznie ſwey ieſt powinien/ pomoc/
21:
[Rátunek/ y podp]orę káżdego cżáſu/ oglądáiąc ſie ná to/
22:
[ze od niey] niemáłe dobrodzieyſtwá odnośi. Iáko Cy=
23:
[cero] powiedział: Nemo est tam ingratus, tam impius, tam que
24:
[filius] humanitatis, qui ſi patriæ merita reſumere velit, non eam
25:
[illis quam ſe ipſ]um diligat.
Cice. in V at in
Bo ieſli w káżdym ſynu nieoddawáiącym
26:
[cá]łey powinniśći rodzicom ſwym/ go=
27:
[dno to ieſt ſtr]ofowánia/ y przetho w ohydę do ludzi
28:
[przechodzi/ i]áko dáleko then więtſzey przygány y od
Bwſzech nie=


strona: Bv

[O] práwdziwey miłości
1:
ewdzięcżnośći odnośić nie ma/ kthory będ[ąc]
2:
[wycho]wány in gremio Oycżyzny ſwey/ y omnibus ornamen[tis]
3:
[vſl]áchcony/ sſtáie ſie niewdzięcznym iey dobrodziey[ſtw]á.

strona: B2

ku Oycżyznie.
1:
Ták y ten zaſługuie mierźiącżkę/ y s ſpołocżnośći ludz=
2:
kiey wyobcowánia godzien/ ktory cżáſu niebeſpiecżeń=
3:
ſtwá R. Poſpolitey/ pirwey o ſwoim dobrym/ niż o po=
4:
ſpolitym/ obmyſlawa y rádzi. Thákowym tedy vmy=
5:
ſłem y przedſięwzięćim będąc vzbroieni/ Obywáthele
6:
áby wſzytki caſus pro dignitate et libertate ſalute́ patriæ mi=
7:
le znośili/ zá dobre y pożytecżne ſyny Oycżyzny ſwey/ má
8:
ią być ſłuſznie miani/ gdyż wſzytko cokolwiek przez nie
9:
bywa ſpráwowano/ nie ku ich priwacie/ ále ku zdro=
10:
wiu Oycżyzny obrácáć ſie ma/ áby tym poſtępkiem im=
11:
mortalitatem gloriæ ſobie záſłużyli. Iáko Cycero opiſał
12:
thymi ſłowy:
Nieſmiertelność zá miłoſcią Oycżyzny idzie. Cic. pro Planc. De finib. 3.
Qui pro Repub. vitam reddiderunt nunquam me
13:
herculè eos mortem potius quam immortalitatem aſſecutos putaui.
14:
Item: Laudandus est is qui mortem oppetit pro Repub. qui doceat
15:
cariorem eſſe patriam nobis, quam noſmetipſos. Eſt́ illa vox inhu-
16:
mana et ſcelerata eorum, qui negant ſe recuſare quo minus ipſis mor
17:
tius terrarum omnium doflagratio conſequatur. Zadne bowiem
18:
bogáctwá/ żadne dochody/ żadne cłá/ nie ták pomna=
19:
żáią/ y beſpiecżną cżynią káżdą R. P. Iáko to/ gdy O=
20:
bywáthele ſą s ſobą zgodni ku záchowániu ſie iey: A z
21:
drugiey ſtrony żadna moc y żadne doſtátki nie ſą thák
22:
trwáłe áby ią w cáłośći záchowáć miáły/ gdzie vmy=
23:
ſły obywátelow miedzy ſobą ſą y tám y ſám waháią
24:
ce ſie rozroznione/ y do iednego celu niezmierzáiące. Iá
25:
ko tego potwirdził przykłádem on zacny Krol Tátár=
26:
ſki Scylurus/ ktory máiąc ośḿdzieſiąt ſynow/ á prze ze
27:
ſzłość lat ſwoich oſtátni dzień żywotá ſwego cżuiąc/ ro
28:
ſkazał ſie im do ſiebie zeyść/ y wziąwſzy wiązań ſtrzał/
29:
kthorych tákowa licżbá iáko y ſynow iego byłá/ roſka=
30:
zał káżdemu z nich onę wiązań onych ſthrzał złamáć.
31:
Cżego gdy vcżynić nie mogli/ on zoſobná káżdą ſtrza=
32:
łę wyimuiąc/ łatwie wſzytki połamał.
Plutarch: in Ap[o]phte: Reg. et I[m]perat.
B 2we do


strona: B3

ku Oycżyznie.
1:
To
2:
ſą Adamantinæ Turres, o ktorych Poetæ fabulantur, kthore
3:
żadnymi śiłámi/ żadnym Iowiſzowym piorunem ro=
4:
zwálone być nie mogą. Cżego poſwiadſza y on ſław=
5:
ny Krol Lácedemońſki Agezylaus/ ktory będąc od ie=
6:
dnego ſpytány/ przecżby miáſto Spártá nie było mu=
7:
ry obtocżone/ vkazał mieſzcżány zbroyne y s ſobą zgo=
8:
dne powiádáiąc/ że to ſą mury miáſtá Spárty.
Pluthar. in Apophte. Lacon.

9:
W tey tedy miłey zgodzie/ dobry obywátel y prawdzi=
10:
wy miłoſnik Oycżyzny ma ſie kocháć/ tę v ſiebie wiel=
11:
ce ważyć/ do niey nie tylko ſam totis conatibus przywięzo
12:
wáć ſie/ ále y inſze wieść y adhortari, gdyż thá cnotá ma-
13:
gnam vim in quaque ciuitate vel Regno habere ſolet, ták iż ſłu
14:
ſznie od niektorych Philozophow ieſt pánią y Krolo=
15:
wą pańſtw y Kroleſtw názwáną/ ma ſie ná tho pil=
16:
nie oględáć/ że iego ſámego beſpiecżeńſthwo/ potom=
17:
ſtwá iego/ y wſzyſtkiey Fámiliey/ záwiera ſie w thym/
18:
gdy beſpiecżna y ſpokoyna Oycżyzná będzie/ á beſpie=
19:
cżna być nie może/ gdzie przedſięwzięcia/ zdánia y ſprá
20:
wy Ciuium rozne od ſiebie będą/ gdzie ieden tho/ drugi
21:
owo pod prætextem dobrego prowádzi/ gdzie ieden dru
22:
giemu ná złość (iáko ono mowią) wſzyſthko cżyni/ á
23:
krotce mowiąc/ gdzie publica charitas zgáśnie/ y tákowi
24:
ſłuſznie s pocżtu dobrych obywátelow máią być wy=
25:
pędzeni y wygłádzeni/ ktorzy delectantur diſcordiis vel bellis
26:
ciuilibus, iáko o tym Cicero piſze. Quem diſcordiæ, quem cæ
27:
des Ciuium, quem bellum ciuile delectat, eum ex numero hominum
28:
cijciendum, ex finibus humanæ naturæ conſeo exterminandum.
29:
Tym tedy ſpoſobem y tákową chęcią ma być vzbroio=
30:
ny dobry obywáthel/ áby to wziął przed ſię/ żeby zdro=
31:
wie y żáłość Oycżyzny ſwey miłował y nádewſzyſthko
32:
przekłádał/ á powinność ſwą cále odpráwował.
Phili. 13.
B 3ma/ y żę=


strona: B4

ku Oycżyznie.
1:
Fortior eſt qui ſe quàm qui fortiſsima vincit,
2:
Mænia nec virtus altius ire poteſt.
3:
To ieſt.
4:
Nawiętſze to męſtwo kto ſie ſam zwoiuie/
5:
A w ſpráwach wſzech ſwoich bácżnie poſtępuie.
6:
Tá tedy cnotá męſtwá/ iż magis viro conuenit, quàm cæteræ
7:
omnes virtutes, ma być w wielkiey wadze. Bowiem tho
8:
ſpráwuie/ że ludzie cáłą chęcią zwykli ſie kuśić o rzecży
9:
vcżćiwe/ poważne/ y przyiemne:
Męſtwo co ſpráwuie.
ſzkárádnymi/ nieucżći=
10:
wymi/ y ſproſnymi brzydząc ſie/ y vmrzeć woląc/ bądź
11:
też boleść y wſzelákie niewcżáſy podiąć/ niżby prze gnu
12:
ſność y oſpáłość co tákiego vcżynić mieli/ coby im ku
13:
zelżywośći y ſromocie być miáło. Pobudką tedy tá cno
14:
tá będzie miłoſnikowi prawdziwemu Oycżyzny/ do v
15:
znánia tego/ być tho rzecż miłą y vcżćiwą/ ieſliby cżego
16:
byłá potrzebá pro aris et focis, iáko vulgatum prouerbium w
17:
ſobie ma/ mortem oppetere, máiąc przed ocżymá ſwemi
18:
one męże ſławne/ ktorzy dla Oycżyzny intrepidè dimica
Plutarch in Parallel. Iuſt in lib. 2. Cic: Tuſc: quæſt: lib. 1.

19:
runt. Iáko Rodrus Krol Athenieńſki ex vetuſtiima ce
20:
cropum familia, ktory nie ſtráchał ſie dla Oycżyzny vmr=
21:
rzeć. Abowiem gdy Doryeńcżykowie s Peloponeńcży
22:
ki przećiwko Athenieńcżykom walkę wiedli/ byli oracu-
23:
lo nápomnieni Doryeńcżykowie/ iż ieſliby zwyciężcámi
24:
nád Athenieńcżykámi być chcieli/ áby Krolá Athenień
25:
ſkiego nie zábijáli/ y zátym záraz w woyſku wywołáć
26:
dano: áby Krol nie był zábijan. Tento Krol Rodrus
27:
dowiedziawſzy ſie iákie oraculum wzięli Doryeńcżyko=
28:
wie od Bogow ſwoich/ á vwáżáiąc tho v ſiebie/ żeby
29:
nieprzyiaciele zwycięſtwo otrzymáli gdyby on żyw był
30:
zoſtáwion/ rozumieiąc że ſwą ſmiercią miał Oycżyznę
31:
záchowáć/ złożywſzy s ſiebie vbior Krolewſki/ á życżąc
32:
záchowánia Oycżyznie ſwey/ wſzedł do nieprzyiaciel
33:
ſkiego obozu/ tám od Zołnirzow/ zá vcżynienim zwá=
dy vumſlney/


strona: B4v

O prawdziwey miłośći
1:
dy vmyſlney/ miecżem ieſt przebity.

strona: C

ku Oycżyznie.
Liuius Dec. 1. lib. 2.
1:
Horácyus Kokles niepodleyſzą poſługę nad inſze z
2:
niebeſpiecżeńſtwem zdrowia ſwego/ á z záchowániem
3:
Oycżyzny/ okazał. Abowiem gdy Krol Porſená z woy
4:
ſkiem do Rzymá przyiechał/ á Rzymiánie mieyſce/ ſkąd
5:
ſie ſpodziewáli nieprzyacioł do Rzimu napirwey prziść/
6:
oſádzili/ broniąc przyſtępu ktore nie dáleko Rzeki Ty=
7:
beris było/ przez ktorą Rzekę był moſt ná ſochach ál=
8:
bo/ iáko to zową/ ná palách: Tám gdy vyrzał że nie=
9:
przyiaciele ono mieyſce oſádzone/ ktore przyſtępu bro=
10:
niło do miáſtá/ w niwecż obroćili/ zácżymby byli łá=
11:
cno przez on moſt do miáſtá przyſzli. Vyrzawſzy lud
12:
Rzymſki boiázliwy y do odporu niemáiący ſie/ pocżął
13:
go vpomináć/ fukáć/ áby ſie do zbroie mieli/ á do miá
14:
ſtá nie vciekáli/ gdyż zá oſięgnieniem moſtu nieprzyia
15:
ciel miáſto opánuie. Iednák gdy widział że iego ná
16:
pominánie nie pomagáło/ oſięgnąwſzy pirwſzą cżęść
17:
moſtu nieprzyiacielá idącego/ ná ſobie mężnie trzymał/
18:
aż moſt rozerwány był/ zácżym ná beſpiecżne mieyſcze
19:
ſwoim odeyść kazał. Co nieprzyiacioły do gniewu y iá
20:
du wzruſzyło/ á zwłaſzcżá zá przymowkámi ktore cży=
21:
nił do nieprzyiacioł/ názywáiąc Hetruſki niewolnikámi
22:
Krolow/ ktorzy będąc pod cudzą mocą przyſzli vćiſkáć
23:
drugich wolność. Zácżym nieprzyiaciele nań pocżęli
24:
ſtrzeláć/ áby gwałtem z onego mieyſcá zbiwſzy go/ w
25:
Rzece vtopili. Thedy on wiedząc wſzytki rzecży názad
26:
być ſpokoyne/ w Rzekę Tyber cum totis armis wſkocżył/ á
27:
przez cżęſte nieprzyiacielſkie nágráwánia y naiázdy zdro
28:
wo ná drugą ſtronę wypłynał.
29:
Mucyus Scewolá tákże dla záchowánia Oycżyzny
30:
zdrowie ſwe w niebeſpiecżeńſtwo podał.
Liuius Dec. 1. lib. 2.
Abowiem gdy
31:
Tárquinius/ ktory był od Rzymian prze okrutność ſwą
32:
zrzucony s Páńſtwá/
Plutarch. in Parallel.
vdał ſie do Porſeny Krolá Cluſy
Co pomoc/


strona: Cv

O prawdziwéy miłośći
1:
o pomoc/ żeby do páńſtwá ſwego był przywrocony.
2:
Ten Porſená Krol ofiárował mu pomoc ſwą.
3:
A nietylkomći ia ieſt tákowego prze=
ćiw tobie


strona: C2

ku Oycżyznie.
1:
ćiw tobie Porſená vmyſłu y ſercá/ wieleć ieſth mło=
2:
dzieńcow/ narodu náſzego/ kthorzy ná twe zdrowie ze=
3:
mną ſie ſprzyſięgli/ gotowi będąc w toſz niebeſpiecżeń=
4:
ſtwo przyść/ że álbo ciebie nieprzyiacielá oycżyzny ſwey
5:
s ſwiáthá zgłádzić/ álbo ieſliby ſie im iáko y mnie nie
6:
zdárzyło ſmierć podiąć/ ieden po drugim thym ſpoſo=
7:
bem o cię ſie kuśić będą. Nie będąć s thobą Rzymiá=
8:
nie bitwy zwodzili/ o twoyći ſam żywot ſtoią/ przetoż
9:
przygotuy ſie do tego niebeſpiecżeńſtwá/ á wiedz że nie
10:
przyiacielá wſzędy mieć będzieſz/ gdyż wſzyſthkich o cię
11:
ſámego ſtáránie będzie. Tákową przegrożką krol Por
12:
ſená ſtrwożony będąc/ á zápalony gniewem/ roſkazał
13:
ogień dla męki nágotowáć/ áby powiedział coby tho
14:
byłá zá zdrádá. Thedy Mucyus odpowiedział: Abyś
15:
wiedział Krola iáko w máłey cenie ieſt ciáło v thych/
16:
ktorzy zdrowie ſwe dla Oycżyzny odważyli/ Nie s prz
17:
muſzenia to vcżynię/ ábowiem y ręká ktora ſie w zábi
18:
cie vnioſłá/ niechay odnieſie karánie/ A przyſtąpiwſzy
19:
do ogniá rękę ſwą práwą weń włożył/ ktorą gdy nie
20:
z zmárſzcżoną twarzą palił/ Krol Porſená tákowemu
21:
przedſięwzięciu y ſtałośći zdziwiwſzy ſie s ſtołká ſwe=
22:
go ruſzył ſie/ y kazawſzy onego Młodzieńcá od ogniá
23:
odiąć/ łágodnie do niego zácżął mowić: Idźże iuż ſtąd
24:
gdyżeś więtſzą ſrogość ſam nád ſobą niż nádemną o=
25:
kazał/ Pomnoż Pánie Boże thę twoię cnotę/ gdybyś
26:
chciał być mym żołnierzem á nie nieprzyiacielem/ ácż=
27:
kolwiekeś ſie tego ważył zácżymby káżdy ſłuſznie prze
28:
ćiw tobie ſrożyć ſie mogł/ iednák ia niechcę áby táko
29:
wa twa ochotá miáłá być bez oſobliwey zapłáty/ do=
30:
puſzcżamći tedy odeyść wolnie y nic nienáruſzenie. Te=
31:
dy Mucyus ná tho odpowiádáiąc rzekł: Ponieważeś
32:
Krolu tákową łáſkę nádemną vkazał/ á że ieſth iáko
33:
widzę v ciebie zapłátá cnocie/ iuż tho dobrodzieyſtwo
C 2odemnie


strona: C2v

O prawdziwey miłośći
1:
odemnie odnieſieſz/
2:
Obawiáiąc ſie áby kto możnieyſzy
3:
ich nie rozwádził/ tákowe miedzy ſobą przymierze vcży
nili/ żeby


strona: C3

ku Oycżyznie.
1:
nili/ żeby pewnego dniá s pośrzodku ſiebie poſły wy=
2:
práwili náznácżywſzy godzinę/ á gdzieby ſie s ſobą ſpo
3:
łem poſłowie ták s they iáko y z owey ſtrony ziecháli/
4:
áby to iuż zá gránice miedzy tymi dwiemá miáſty mie
5:
dzy ſobą mieli. Poſłáni byli z Miáſtá Kártágineńſkie
6:
go dwáy Młodzieńcy/ ktorym imię Phileni było/ ći ſie
7:
poſpieſzyli w drogę. Cyreneńcżykowie wyiechawſzy z do
8:
mu máło viecháli. Potym gdy widzieli być ſie vprze=
9:
dzone/ á dla rzecży máło pocieſzney obawáli ſie kará=
10:
nia/ pocżęli ſtrofowáć onych dwu bráciey/ że bárzo ſie
11:
pokwápili/ y woleli przymierze wzruſzyć/ niżby s táko=
12:
wą rzecżą ná zad odiecháć mieli. Tę iednák potym kon
13:
dycyą tym obiemá bráciey podáli/ żeby ábo oni ná grá
14:
nicach/ ktorych ſwoim ſąſiádom życżyli/ dáli ſie żywo
15:
pobić/ álbo żeby zá tákowąż kondycyą im było wolno
16:
gdzieby chcieli gránice ſwe rozſzyrzyć. Phileni przyią=
17:
wſzy tę kondycyą dopuśćili ſie tám żywo pobić/ á tym
18:
ſpoſobem gránice ſąſiádow ſwoich rozſzerzyli/ woląc
19:
życżyć ſzyrſzych gránic Oycżyznie ſwoiey niż ſámym ſo=
20:
bie żywotá.
21:
Gdy Rzymiánie w Sycyliey wiodąc woynę s Kár
22:
tágineńcżyki/ woyſká ſwe mieli. Hetman Kártágineń
23:
ſki pagorki y mieyſcá oſobliwſze záſięgnął.
Gellius lib. 3.
Rzymiánie
24:
ná mieyſcach niebeſpiecżnych ſtánęli. Q. Cæditius Tribu-
25:
nus przyſzedſzy ad Conſulem, vkazał że to mieyſce Rzymiá
26:
nom ieſt bárzo niebeſpiecżne y zginienie w ſobie nieſie.
27:
Potrzebá thedy ieſli chceſz Rzymſki lud záchowáć/ áby
28:
prętka o tym rádá byłá: A to ieſt/ ábyś cżterem ſet żoł
29:
nirzow roſkazał ná on pagorek iecháć/ á oſięgnąć go.
30:
Zá cżym vyrzawſzy to nieprzyiaciele/ będzie káżdy z nich
31:
namężnieyſzy ná hárc chciał wyieżdzáć: Ty tedy thym
32:
cżáſem będzieſz miał cżás do zwiedzenia woyſká ſwe=
33:
go s tego niebeſpiecżnego mieyſcá.
C 3báwienia


strona: C4

ku Oycżyznie.
1:
Iednák gdy ſie wielka trwogá sſtáłá ná morzu/ prze
2:
niepogodne żeglowánie żeglarze nie chcieli ná ten cżás
3:
woźić. Pompeius wſthąpiwſzy w łodź/ kazał kotwic[ę]
4:
podnieść/ wołáiąc: żebyſmy żeglowáli/ potrzebá ſámá
5:
tego po nas chce/ á żebyſmy żyli nie potrzebuie tego/ v=
6:
kázuiąc że cżaſu niebeſpiecżeńſthwá Oycżyzny/ ma być
7:
więtſzy wzgląd ná nie niż ná właſne zdrowie. Ponie=
8:
waſz zá podięćim prace w Oycżyznie vmrzeć ná iey po
9:
ſłudze/ rzecż ieſt Swięthobliwa y ſławna: ále Oycży
10:
znę w iáwnym niebeſpiecżeńſtwie gnuſnoſcią opuśćić/
11:
rzecż ieſt ſzkáráda.
12:
Xerxes Krol Preſki/ máiąc woyſká ſwego cżtery kroć
13:
ſto tyſięcy/ ciągnął do miáſtá Athenieńſkiego/Artemi
14:
zyum y obywátelom tey kráiny niebeſpiecżność ſwoię o=
15:
powiedzieć kazał.
Plutarch: in Parallel.
Athenieńcżykowie táką nowiną bę=
16:
dąc wzruſzeni/ Agezylauſá ſyná Themiſtokleſowego po
17:
ſłáli dla ſzpiegierſtwá. Ten będąc miłoſcią ku Oycży=
18:
znie wzruſzony/ á chcąc ią wyzwolić od tákiego náia=
19:
zdu nieprzyiacielſkiego y niebeſpiecżeńſthwá/ w vbierze
20:
Perſkim przyſzedł do obozu nieprzyiacielſkiego/ y Már
21:
doniuſá niektorego s ſług Krolewſkich/ mniemáiąc że=
22:
by to był Xerxes/ zábił. A gdy był poimány od ſtoią=
23:
cych y związány do Krolá przywiedziony/ gdzie ná ten
24:
cżás Krol wedle obycżáiu Pogáńſkiego miał ofiáro=
25:
wáć ofiárę v Ołtarzá Słońcu. Tám Agezylaus w o=
26:
gień ná ołtarzu będący rękę práwą włożył/ á vdręcże
27:
nie wyćirpiał wſzyſtko bez wſzelákiego wzdychánia.
28:
Gdy był rozwiázány/ rzekł do Krolá: Tákowego Kro
29:
lu ſą vmyſłu wſzyſcy Atenieńcżykowie/ cżemu ieſli wiá
30:
ry dáć nie chceſz/ potwirdzę thego y włożenim drugiey
31:
lewey ręki w ogień. Xerxes ſtrwożony będąc/ roſkazał
32:
mieć o nim ſtraż y piecżą.
Gdy Rzy=


strona: D

ku Oycżyznie.
1:
Będąc tedy po
2:
budzony miloſcią Oycżyzny/ żenie ſwey to oraculum o=
3:
powiedział. A odpráwiwſzy ofiárę/ sſtał ſie zwycięż=
4:
czą ſam ſiebie pirwey niż nieprzyiacielá zwyciężywſzy/
5:
miłość bowiem Oycowſka ku corce/ zacnoſcią miłośći
6:
ku Oycżyznie zwyciężył.
7:
Tráſybulus Athenieńcżyk tákowy był chęći y miło
8:
śći przećiwko Oycżyznie ſwey/ ktorą widział być od trzy
9:
dzieśći Tyrannow vtrapioną/ że máłą gromádę má
10:
iąc około ſiebie/ przychylił ſie vmyſłem ſwym ku wy=
11:
zwoleniu iey od ich ſrogiego pánowánia.
Eraſm. lib. 6. Apopht.
Ktore przed
12:
ſięwzięcie iego bacżąc niektory/ ſpythał go: O iákowe
13:
dzięki Athenieńcżykowie będą tobie zá tákowe dobro=
14:
dzieyſtwo powinni. Odpowiedział: Day Boże iż iá=
15:
kową poſługę Oycżyznie ſwey ieſtem powinien/ ábym
16:
ią mogł wykonáć.
Froiſar. lib. 1.

17:
Káleteńcżykowie/ gdy przez iedennaſcie mieſięcy by
18:
li oblężeni od Angielſkiego Krolá Edwárdá trzeciego/
19:
głodem przyćiſnieni/ y nie máięcy żadney nádzieie o po
20:
mocy/ vmyſlili Miáſto poddáć nieprzyiacielowi. An=
21:
gielſki Krol nie chciał inácżey przyiąć thego poddánia
22:
iedno tym ſpoſobem/ żeby wedle woley ſwey z máiętno
23:
ſciámi ich y ze zdrowiem poſtępował. Gdy mu rozra
24:
dzáli iego ten vporny gniew pánowie Rádni/ vkázuiąc
25:
to być złym przykłádem: do tego ſie podał/ áby ze wſzy
26:
tkiey licżby Mieſzcżánow/ ſześć namożnieyſzych/ boſo/
27:
głowę niezákrythą máiąc/ powroz ná ſzyi/ y klucże od
28:
Miáſthá w rękach ſwych trzymáiąc/ pod iego moc y
29:
wolą byli poddáni. To Poſelſtwo gdy było do miá=
30:
ſthá przynieſione/ płácż wielki wſzcżął ſie. A w thym
31:
ſtrwożeniu ludzkich vmyſłow/ gdy ieden niepoſledniey
32:
ſzy miedzy nimi/ dla zdowia Oycżyzny ſmierći ſie nic
33:
nie ſtrácháć wyznał ieſt/ inſzych piąći do thákowegoż
Dáffektu


strona: Dv

O prawdziwey miłośći
1:
áffektu zá ſobą pobudził/ ktorzy tym ſpoſobem byli pod
2:
moc Krolá Angielſkiego/ iáko on chciał/ poddáni.
3:
A iáko ka
źnię win=


strona: D2

ku Oycżyznie.
1:
źnią winnego/ ták záſię dobrze Oycżyznie záſłużone go
2:
dnoſcią y ſławą opáthruie/ od niey pochodzi niewin=
3:
ność/ zgodá/ pobożność/ ludzkość/ wdzięcżność/ cnoty
4:
dobremu obywátelowi należące. A te cżtery cnoty ták
5:
ſą s ſobą ſpołu złącżone/ iż iedná bez drugiey cáła być
6:
nie może/ ábowiem męſtwo bez mądrośći y ſpráwie=
7:
dliwośći vpor ieſt/ á zgołá/ okrucieńſtwo/ ktore wſzy=
8:
tkę ludzkość od ſiebie odgania.
Plutarch. in Ageſilao.
Iáko Agezylaus Krol
9:
Lácedemońſki będąc ſpytány/ ktoraby cnotá byłá za=
10:
cnieyſza/ ieſli męſthwo cżyli ſpráwiedliwość. Odpo=
11:
wiedział: Męſtwo nie ieſt pożytecżne ieſliby przy nim
12:
nie byłá ſpráwiedliwość. Bo ieſliby wſzyſcy byli ſprá=
13:
wiedliwi/ nicby po Męſtwie: Mądrość tákże bez ſprá=
14:
wiedliwośći/ ieſt chytrość: Mierność bez męſtwá/ gnu
15:
ſność: á ſpráwiedliwość bez miernośći/ ſrogość. Skąd
16:
oná przypowieść Ennij Poetæ: Summum ius, ſumma iniuria.
17:
W tych tedy cnotach wyſzſzey miánowánych/ miło
18:
ſnik/ Oycżyzny roſkochywáć ſie ma/ y wſzythkie ſpráwy
19:
ſwe do nich ſtoſowáć/ iáko do tych/ ktore go ſławnym
20:
y pożytecżnym á godnym ſynem Oycżyznie vkażą/ bo
21:
zá roſkochániem ſie w nich/ będzie náſládowcą thego
22:
wſzytkiego cżego ony potrzebuią/ będzie wſzytko ſkrom=
23:
nie y ćirpliwie znośił/ będzie ſie tego wárował/ áby ni=
24:
gdy nikomu nie záſzkodził/ áni też ſam nie dał ſie (iáko
25:
ono mowią) oſzukáć/ wedle onego co powiedział Ho=
26:
rátius: Nunquam te fallant animi ſub vulpe latentes. Abo=
27:
wiem ieſli to ieſt znák cnoty/ y zgołá ſámá cnotá/ niko=
28:
mu nie ſzkodzić/ nikogoy nie krzywdzić/ y nikogoy nie
29:
zdradzáć. Y tho nie ieſt alienum od cnoty/ y zgołá animi
30:
ingenui, vmieć ſie zdrády drugiego vſtrzedz/ y od zdrády
31:
drugiego oſtrzedz. Co nadobnym przykłádem ozdobił
32:
Kárneades Philozoph w ty ſłowá:
D 2ná nim
O powadze praw

33:
Cżym dał znáć ten zacny Mędrzec/ że tá R. P.
34:
záchowána być w ſwey mierze nie może/ gdzie z obo=
iey ſtrony


strona: D3

y iákowe być máią.
1:
iey ſtrony/ thák s ſthrony zwirzchnośći iáko y poddá=
2:
nych byłoby zániedbánie praw/ gdyż práwá ſą quaſi a-
3:
nima ciuitatis,
Práwo ieſt duſzą Rzecżypoſpolitey.
Iáko bowiem ciáło duſzę vtráćiwſzy/ ieſt
4:
ſproſne/ nikcżemne/ y niepożytecżne: Ták też káżda Rzecż
5:
poſpolita nie będąc vgrunthowána práwy/ w niwecż
6:
ſie obráca vrtáćiwſzy duſzę ſwoię/ zá ktorey mocą y śi
7:
łą wzroſt y życie ſwe miáłá.
8:
Przetoć Plato nápominał/ áby młodzieńcow vmy
9:
ſły były do tego przywodzone/ żeby o práwiech dobrze
10:
rozumieli/ ábowiem nie tylko ſą zwiąſkiem poſpolite=
11:
go towárzyſtwá/ ále też oſobliwie mierność záchowu
12:
ią w prowádzeniu iego. A ieſli z lekárſtwá żaden nicże
13:
goy ſie inſzego nie ſpodziewa/ iedno tego coby dla po=
14:
rátowánia zdrowia ſłużyło/ gdyż dla tego ſámego ieſt
15:
poſtánowione/ ták s práwá nie ma też nic inſzego po=
16:
chodzić/ iedno coby R. P. było pożytecżnego/ gdyż dla
17:
tego ſámego bywáią poſtánowione. Nie cżym inſzym
18:
bowiem kwitną Rzecżypoſpolite/ iáko thym/ gdy prá=
19:
wom zupełne bywa od káżdego oddawáne poſłuſzeń=
20:
ſtwo/ gdyż tám żadne Tyrrańſtwo być nie może/ gdzie
21:
Ex arbitrio priſcarum legum geruntur omnia. Ktore to prá=
22:
wá potrzebá po wielkiey cżęśći wynálázłá y wprowá
23:
dziłá. Bo nie ieſt to rzecż podobna/ y nigdy ſie tho nie
24:
sſtáło/ áby cżáſu poſtánawiánia kthorey R. P. z rázu
25:
práwá wſzytkie mogły ſtánąć/ gdyż wſzytki przypadki
26:
zrázu obacżone y przeyrzáne być nie mogą/ muſiáły te
27:
dy s potrzeby pochodzić.
Iáko lekárſthwá dla choroby/ thák práwá dla złośći hámowánia ſą wynálezione.
Bowiem iáko potrzebá oba=
28:
cżyć wprzod chorobę niż lekárſtwá ná nię ſzukáć/ thák
29:
wprzod námnożyło ſie chćiwośći ludzkiey do popełniá
30:
nia złośći/ niż ſą poſtánowione práwá/ gdyż dla tego
31:
ſą áby ſwowolność ludzką powſciągáły. Skąd ono
32:
prouerbium vroſło: Ex malis moribus ortæ ſunt bonæ leges.
D 3powinna


strona: D4

y iákowe być máią.
1:
Ten ſie nadobnie vpſtrzy y zbrámuie/
2:
Kto ſie od złośći s ſwey cnoty hámuie.
3:
Lecż iż przyrodzenie ludzkie będąc ſkáżone/ záwſze tendit
4:
ad malum. Wedle onego: Ad malum potius quam bonum
5:
mortalium pronum est ingenium.
Laert. in eius vita et Solonis.
Potrzebá prawdziwemu
6:
miłoſnikowi Oycżyzny gdyby mu ſie przez iákiżkolwiek
7:
ſpoſob przydáło tránſgreſsyą práwá vcżynić/ niepo=
8:
błażáć ſobie wyſtępku ſwego/ áni go omawiáć/ ále e=
9:
mendę vcżynić/ y tho co záſłużył wyſthępkiem ſwoim
10:
ſkromnie znośić/ nie dawáiąc s ſiebie tego przykłádu/
11:
áby ſie nań oná przypowieść Anáchárſis ſciągáć miá
12:
łá/ ktory práwá przyrownywał páięcżynie/ w kthorey
13:
máły komorek vwiąźnie/ á Bąk ią przebije.
14:
Lecż ſtáry zwycżay ſpráwiedliwy/ Swięty
15:
Dziś w Polſkich práwiech poſzedł ná wykręty.
16:
S páięcżyny ſieć ktorą Bąk przebije/
17:
Dziś w Polſkie práwá Muſzká ſie vwije.
18:
Y owſzem do powagi práwá á ſtáránia ſie o tho/
19:
áby w powinney Exequucyey trwáło/ ma ſie pobudzáć
20:
onymi przykłády ludzi przed námi będących/ kthorzy
21:
nie tylko ſámi ſobie w ſwych wyſtępkach nie pobłáżá=
22:
li/ ále y áffektu powinnego náturálnego ku pothom=
23:
ſtwu zániedbawáli/ więcey æquitatem ipſam, legum́ au-
Liuius Dec. 1. lib. 8.

24:
thoritatem penſando. Iáko Mánlius Torquatus Conſul
25:
Rzymſki/ ktory ná ten cżás wiodąc woynę z Láćinni=
26:
ki/ dał wywołáć tho w woyſku ſwym/ áby żaden bez
27:
porządku bitwy nie ſtacżał/ to ieſt/ poiedynkiem. Przytráfiło
28:
ſie/ iż miedzy inſzymi ktorzy Roty wodzili á ſtraż
29:
trzymáli/ Titus Mánlius ſyn Conſulis/ s ſwoią Rotą
30:
wyiechał ná pagorek/ ktory był nieopodalny od obozu
31:
nieprzyiacielſkiego/ á ſtánąwſzy ná ſtrzelenie z łuká od
32:
nieprzyiacielá/ był poznány od nich.
iechaw=
O porządku praw

33:
Przywio=
dłeś mię


strona: E

y iákowe być máią.
1:
dłeś mię záprawdę do tego/ iż álbo R. Poſpolitey mu=
2:
ſiałbym zápomnieć/ álbo (co ſłuſznieyſza będzie) wro=
3:
dzoney miłośći oycowſkiey ku ſynowi. Smętnyć y żá=
4:
łoſny przykład/ ále náſzey R. P. ná potym pożytecżny/
5:
ácżći nie wrodzona miłość ku potomſtwu/ thákże też
6:
znák ten twego męſtwá vwiedzionego nikcżemną ſła=
7:
wą/ przećiw tobie wzruſza/ ále iż álbo twą ſmiercią má
8:
ią być nápráwione edyktá Conſulow/ álbo theż odpu=
9:
ſzcżenim ná wieki zniſzcżone/ rozumiem ieſli co ieſth w
10:
thobie krwie náſzey/ nie będzieſz ſie wzbrániał/ żeby kár=
11:
ność Zołnirſka przez cię zgwałcona thwoim karániem
12:
w cáłość ſwą byłá wpráwiona. Zátym kazał mu/ ná
13:
palu ſzyię położywſzy/ głowę vciąć.
Dioniſ: Halicarnaſ. lib. 5.

14:
Tárkwinius Krol oſtátni Rzymſki/ będąc prze okru
15:
cieńſtwo ſwe z Rzymá wygnány/ zwątpiwſzy w pomo
16:
cy Láćinnikow/ vdał ſie do Miáſtá Hetruſzkow proſząc
17:
ich o rátunek do przywrocenia ná Kroleſtwo. Thám
18:
przez poſły do Rzymá poſłáne/ prośił/ áby mogł do
19:
Miáſtá iáko priuatus wniść/ y licżbę ádminiſtrácyey ſwo
20:
iey Senatowi y Poſpolſtwu vcżynić. A ieſliby tho być
21:
nie mogło/ áby mu były dobrá iego wrocone/ żeby prze
22:
niedoſtátek żebráć mu z dziatkámi nie przyſzło. Wyſłu
23:
cháni byli poſłowie. Ktorym tá odpowiedź daná/ że=
24:
by zgołá żadney nádzieie nie miał Tárkwinius do przy
25:
wrocenia/ á żeby o tym iuż żadney wzmiánki nie cżynił/
26:
gdyż tho wſzytko dáremnieby ſie działo. Około oddá=
27:
nia ábo przywrocenia dobr deliberácya cżyniłá ſie/ Bru
28:
tus zgołá ſprzecżał ſie o to/ vkázuiąc żeby tym ſpoſo=
29:
bem dáłá ſie przycżyná y pomocz do moleſthowánia
30:
Rzymá woyną Tárkwiniuſzowi/ y ktemu chcąc thym
31:
nád nim pomśćić ſie/ przeto iż wielce Rzym od niego
32:
był vdręcżony.
Erannow
O powadze praw

33:
Brutus nie vkázuiąc/ áby miał być iákim áffe=
ktem oy=


strona: E2

y iákowe być máią.
1:
ktem oycowſkim ku nim wzruſzony/ kazawſzy ie wprzod
2:
virgis lacerare, roſkazał/ do palu ſzyie ich położywſzy/ v=
3:
ciąć. Gdy przyſzło ad Aquilios, ći iż mieli Wuiá ſwego
4:
Collatimum Tarquinium, vpadwſzy mu v nog/ prośili o zá
5:
chowánie zdrowia ſwego. Collátinus zá nimi przycży
6:
nę cżynić pocżął/ obmawiáiąc ich niebácżność y głup=
7:
ſtwo/ zá zwiedzieniem towárzyſtwá. Cżego gdy vpro=
8:
sić nie mogł/ rzekł tymi ſłowy: Ponieważeś ieſt ták o=
9:
krutnym y nieuproſzonym/ ia ie wolnymi cżynię mocą
10:
tą ktorą mam s tobą rowną. Odpowiedział záthym
11:
Brutus: Záprawdę Collátine poki ia ná nogach ſtać
12:
będę/ nie będzieſz mogł zdraycow Oycżyzny karániu od
13:
iąć/ owſzem y ty ſam prze tákowy twoy poſtępek ka=
14:
ránie odnieść muśiſz. To wyrzekſzy/ á ſtraż przydaw=
15:
ſzy młodzieńcom/ thymi ſłowy do Poſpolſtwá przed=
16:
mowę vcżynił.
17:
Radbym był ſławne Rycerſtwo tho widział/ áby
18:
był Collátinus Tárkwinius (ktoregoſcie mi zá towá=
19:
rzyſzá do obrony wolnośći dáli) o wſzythkich rzecżach
20:
do pożytku R. P. należących zemną iednáko/ iákom ſie
21:
s przodku thego ſpodziewał/ rozumiał/ á Tyrannow/
22:
ktoreſcie z Miáſtá wygnáli/ y zá exules oſądzili/ nie ſło
23:
wy tylko/ ále vcżynkiem/ iáko ſie godziło/ nienawidział.
24:
Lecż widzę że Collátinus/ nie tylko bliſkoſcią krwie/ á=
25:
le theż y chęcią Tárkwiniuſzom ieſth przychylny. Abo=
26:
wiem y o ich przywroceniu do Miáſtá/ wzmiánkę ſie
27:
wnieść ważył/ iákoby mu to nie byłá rzecż wiádoma/
28:
coby ſtąd zá zárázá R. P. byłá/ gdyby Tárkwinius do
29:
Miáſtá był przywrocony/ ktory okrutne ſwe Pánowá
30:
nie nád Mieſzcżány roſciągał/ nic bowiem nie ieſt tru=
31:
dnieyſzego oducżyć ſie iáko Krolowáć. Omijan to/ iá
32:
ką pomoc pieniężną złemu nieprzijacielowi przywroćić
33:
rádził. Y maſz to bez karánia być/ ná wolność zá Tyr=
E 2rany ſprzy=


strona: E2v

O powadze praw/
1:
rany ſprzyſięgáć ſie/ oſądzone zdrayce ná gárdło od ka
2:
źni odeymowáć?
3:
To zá=
pewne


strona: E3

y iákowe być máią.
1:
pewne/ wiem/ będzie/ że Collátinus godne karánie krzy
2:
woprzyſięſtwá ſwego od Bogow odnieſie/ ktorym lu
3:
dzkie rády táiemne być nie mogą. Nád to/ iuż okázuie
4:
ſie iáwnym nieprzyiacielem Oycżyzny á nie Conſulem/
5:
zoſtáwiam wam nád nim kaźń podług wáſzego zdá=
6:
nia. Abowiem ku cżemuż będziecie rozumieć ſciągáią=
7:
cą ſię onę iego ſentencyą/ gdy rádził/ áby pieniądze Kro
8:
lom były przywrocone? Do cżegoż ſie y tho przedſię=
9:
wzięcie iego teráznieyſze ma s ſthrony wyſwobodzenia
10:
tych przeſtępnikow/ iedno do tego/ áby wolnośći wá=
11:
ſzey/ ktorey wam zayrzy/ więcey zdrádziec przywroce=
12:
nim do Miáſtá Krolow/ pomocą domową y cudzo=
13:
ziemſką przygotował. Izaſz Collátine/ kthorym mym
14:
właſnym ſynom nieprzepuśćił/ ſioſthry thwey ſynom
15:
mam przepuśćić? Ktory ciáło tu v nas maſz á v nie=
16:
przyiacioł vmyſł. Ktory zdraycę Oycżyzny záchowy=
17:
waſz/ ábyś mię ſtrożá wolnośći zámordował. Zebyś
18:
tedy cżego tákowego nie wyrządził/ s tego vrzędu áb=
19:
roguię cie/ y roſkázuięć ſtąd odeyść/ ábyś ná potym o
20:
tákowe rzecży nie kuśił ſie. A wy Rycerſtwo ieſli chce=
21:
cie to mieć zá rzecży grunthowne/ przez ſwe ſuffragia de=
22:
claruycie ſie/ iednák wiedzcie/ że s thych dwu iednego
23:
Conſulá mieć będziecie/ álbo Collatinuſá álbo Brutu=
24:
ſá. Gdy tey przemowy Brutus dokońcżył/ Collátinus
25:
zápalony gniewem y żáłoſcią zięty/ názywał proditorem
26:
Brutum, że ſiebie niewinnego y nicz niezáſłużonego do
27:
gniewliwego poſpolſtwá oſkárżył. Zátym gdy poſpol=
28:
ſtwo do Ioſá ſie vdáło/ Lukrecyus otrzymał to v Col=
29:
látyná/ iż dla vſcia ſromothy/ pirwey niżby poſpol=
30:
ſtwo zdánie ſwe dáło/ odſtąpił tego vrzędu y z Miá=
31:
ſtá vſtąpił. Ktory gdy odchodził/ Brutus był do tego
32:
powodem/ że mu s ſkárbu poſpolithego było dánych
33:
dwádzieſciá Tálenthow/ á on s ſwych właſnych pieć
34:
przyłożył.
E 3Epámi=


strona: E4

y iákowe być máią.
1:
A iż thá byłá vſtáwá/
2:
áby pod karániem ná gárdle żaden záiákąkolwiek przy
3:
cżyną nie ſmiał z bronią in Concionem przychodzić. Nie
4:
ktorzy iemu nienawiśni záwołáli nań: Práwá kthoreś
5:
poſthánowił/ y nam do trzymánia podał Charondá/
6:
ſameś ie zgwałćił. Odpowiedział: Záprawdę ie w cá
7:
łośći ſwey zoſtháwuię. Y záraz dobywſzy broni/ przy
8:
obecnośći wſzytkich przebił ſie.
Diodorus lib. 13.

9:
Dyokles Syrákuzánom práwá nádał/ po zwycię=
10:
ſtwie Athenieńcżykow. Ten gdy okrutnoſcią nieuproſzo
11:
ną wyſtępki karał/ między inſzymi vſtáwámi tę iednę
12:
wnioſł/ áby nikomu in forum et Concionem nie było wol
13:
no z bronią przychodzić/ á gdzieby kto tę vſtáwę prze=
14:
ſtąpił/ áby ná gárdle był karan/ á żaden nie miał mieć
15:
wymowki áni głupſtwem áni iákążkolwiek przycżyną.
16:
Niektorego dniá gdy mu oznaymiono/ że nieprzyiacie
17:
le ná grunt iego náſzli/ przypaſawſzy broń poſpieſzył ſie
18:
do nich. A w thym wſtał roſterk y tumult circa forum,
19:
on niebácżnie z oną bronią przyſzedł. Tám od iednego
20:
będąc ſpytány/ dla cżegoby ſam/ będąc Zakonodawcą/
21:
práwá pocżął gwałćić. Odpowiedział mu: Zápraw=
22:
dę że ich nie gwałcę. A ták dobywſzy broni/ náthych=
23:
miaſt ſam nad ſobą Exequucyą vcżynił.
24:
Káius dał to był wywołáć w woyſku/ żeby wſzyſcy
25:
z obozu nie wyieżdzáli bez iego roſkazánia pod cżáſem
26:
pałáiącego Słońcá. Syn iego wyiechał do rzeki/ dla
27:
nápoienia koniá. Gdy ſie wroćił/ Ociec roſkazał mu
28:
głowę vciąć/ przeto iż nie był poſłuſzny Edyktowi. A
29:
tym przykłádem náukę dał Zołnierzom/ áby w powa=
30:
dze mieli roſkazánie przełożonego.
Polyænus lib. 8.
ni zá iego


strona: F

y iákowey ieſt zacnośći.
1:
Wiemy iáko zacna y
2:
wielka ieſt rzecż wolność/ ktorey żaden bácżny y s Per=
3:
ſkim Kroleſtwem nie frimárcżyłby. Gdy powtore do
4:
tegoż przywodzeni byli/ odpowiedź tákową dáli one=
5:
mu Hetmánowi/ kthorego było przezwiſko Hidárnes:
6:
Twoiá rádá nie zda ſie nam być ſłuſzna/ iáko tego kto
7:
ry nam do tego rádziſz cżegoś ſam ſkoſztował/ á od te=
8:
go nas odwodziſz cżegoś nie doznał. Niewoley bo=
9:
wiem iużeś doſwiádſzył/ lecż wolnośći ieſzcżeś nie ſko=
10:
ſztował iákowa ieſt/ ktora gdyćby wiádoma byłá/ non
11:
vt haſtis ſed vt ſecuribus pro ea dimicaremus ſuaderes.
Laert. lib. 6.

12:
Kráterus Alexándrá wielkiego Hetman/ cżłowiek
13:
bogáty/ ſtárał ſie o tho v Diogeneſá Philozophá/ áby
14:
ſie do niego z Aten przenioſł. Odpowiedział mu w te
15:
ſłowá: Ze woli w Athenach ſol lizáć/ niżli v Kráterá
16:
przy roſkoſznym ſtole ſiadáć. Cżym znáć dał/ że wol=
17:
ność chociaſz vboga/ nád wſzythkie bogacżow delicye
18:
ma być przekłádána/ zwłaſzcżá gdzie ſie vmnieyſza wol
Laert: lib. 6.

19:
nośći. Gdy niektorzy Káliſteneſá Philozophá opowiedá=
20:
li być ſzcżęſliwym/ przetho/ iż v Alexándrá wielkiego
21:
wielkim doſtátkiem był chowan. Odpowiedział: O=
22:
wſzem ieſt nieſzcżęſliwy Káliſtenes/ że muśi obiedwáć
23:
y wiecżerzáć w ten cżás gdy Alexánder chce. Cżym znáć
24:
dał/ że nic nie ieſt ſzcżęſliwego y miłego gdzie nie máſz
25:
wolnośći.
Philip. 2.
Co też v ſiebie on zacny Cycero vważáiąc/
26:
dwu rzecży nawięcey pożądał. Pirwſzey/ żeby vmierá=
27:
iąc zoſtáwił w wolnośći lud Rzymſki/ nád co od Bo
28:
gow nieſmiertelnych powiedał/ że nic zacnieyſzego cżło
29:
wiekowi dano być nie może. Drugiey/ żeby do tego ká
30:
żdemu przyſzło/ áby ſie dobrze R. P. záſłużył.
Fgáć/ áby


strona: Fv

O wolnośći/
1:
Ten bowiem będąc kuſzony s ſtro
2:
ny miłośći Oycżyzny ſwey od Xerxeſá Krolá Perſkie=
go przez


strona: F2

y iákowey ieſt zacnośći.
1:
go przez pieniądze/ ſtátecżność ſwą (iákowey/ day Bo
2:
że/ áby dziſieyſzych cżáſow wiele ludzi było) niezáchwia
3:
ną ku Oycżyznie okazał. Nieiáki bowiem Dyomedon=
4:
tes Krolá Xerxeſá przyiaciel/ zá prośbą iego chcąc E=
5:
páminondeſá pecunia corrumpi, przyſzedł z wielkoſcią zło
6:
tá do Thebanow Miáſtá/ zácżym naprzod piącią tá=
7:
lentow Michitá młodzieńcá/ kochánká Epáminonde=
8:
ſowego ku ſobie przyciągnął. Michitus zátym do E=
9:
páminondeſá przyſzedſzy/ przycżynę przyiázdu Diome=
10:
dontowego powiedział mu. Lecż Epáminondás przy
11:
bytnośći Dyomedontá rzekł do niego: Nie potrzebáć ża
12:
dnych pieniędzy/ ábowiem ieſli Krol thych rzecży żąda
13:
ktore ſą Thebáńcżykom potrzebne/ dármo ieſtem vcży
14:
nić gotow: ieſliż záſię ſzkodliwe/ nie może ná tho mieć
15:
ták wiele złotá y ſrebrá áby mię vłowić miał/ á=
16:
bowiem bogáctwá wſzytkiego ſwiátá/ miłośći mey ku
17:
Oycżyznie nie przewyſzſzą. Tobie ktoryś mię niedoſwiá
18:
domego kuśił/ rozumieiąc mię być podobnym ſobie/
19:
nie dziwuię ſie/ y odpuſzcżamći/ ále wychodź ſthąd zá=
20:
raz/ żebyś inſzych nie zwodził gdyś mię nie mogł. A ty
21:
Michite odday iemu pieniądze/ cżego ieſli zrázu nie v=
22:
cżyniſz/ oddam cie do vrzędu. A gdy go Dyomedon
23:
prośił/ áby beſpiecżnie wyniść/ y to co był do Theban
24:
wnioſł/ wynieść mogł. Odpowiedział mu: Toć vcży
25:
nię nie dla ciebie ále dla mnie ſámego/ áby kto nie rzekł/
26:
gdyćby pieniądze były wzięte/ żeś do mnie przyſzedł/ á=
27:
bym ie wydárł/ gdym ich od ciebie dánych niechciał
28:
wziąć.
29:
❡O ſzcżodrobliwośći iáko ieſt pożytecżna.
F 2wſzytkim


strona: F3

iáko ieſt pożytecżna.
1:
A gdy ſie miał przez rzekę woźić/ vyrzał we
2:
śnie onego od ſiebie pogrzebionego nápomináiącego
3:
ſiebie/ áby thego nie cżynił/ ábowiem ieſliby ſie chciał
4:
woźić/ miał vtonąć. Ten ſen gdy towárzyſzom ſwo=
5:
im odpowiedał/ ſmiali ſie s niego/ á zoſtawſzy ſam ná
6:
brzegu/ gdy go inſzy ſłucháć nie chcieli/ vyrzał/ że ſkoro
7:
ſie od brzegu odepchnęli/ zá wſthánim náwáłnośći/
8:
pozbywſzy rzecży do żeglowánia potrzebnych/ wſzyſcy
9:
potonęli. A thák zá on vcżynek pogrzebu Simonides
10:
dobrodzieyſtwo w záchowaniu zdrowia ſweoodnioſł.
11:
Lecż tá ſzcżodrobliwość ma pochodzić z vważenia
12:
dobrego/ wáruiąc ſie tákowym dobrze cżynić/ ktorzy=
13:
by potym mogli komu zá wſpomożeniem ſwym wiel=
14:
ce ſzkodzić: tákże y thego áby nie byłá więtſza ſzcżodro=
15:
bliwość niż tego then ieſt godzien/ komuby miáłá być
16:
okázowána.
W dobrzecżynieniu czo vważáć trzebá.
Iáko Archelaus Mácedońſki Krol vcży=
17:
nił: Gdy bowiem niektorzy od niego kubká złotego pro
18:
śił/ cżáſu wiecżerzey/ ktory ninacż więcey nie ważył ie=
19:
dno ná podarki/ roſkazał ſłudze ſwemu/ áby miáſtho
20:
niego dał go inſzemu/ to ieſt/ Euripideſowi. Y zátym
21:
weyrzawſzy ná onego/ rzekł k niemu tymi ſłowy:
Plutarch: in Apophte: Reg.
Thy
22:
ieſteś godzien tego/ żebyś tylko prośił á nic nie brał: A
23:
ten záſie godnym ſie zda być/ áby nie proſząc bral.
24:
Potrzebá też tego áby tákowa ſzcżodrobliwość po
25:
chodziłá s ſwey właſnośći/ to ieſt/ áby tákowa okázo
26:
wáłá ſie/ kthoraby iednym ku pożytku byłá/ á drugim
27:
vtrapienia nie cżyniłá/ bo tákowi ktorzy gwałtem cu=
28:
dze dobrá biorąc przyſługuią ſie inſzym nimi/ bądź też
29:
drugie do poſług ſwych obowięzuią/ nie zá ſzcżodro=
30:
bliwe/ ále zá złośniki y nieſpráwiedliwe ludzi máią
31:
być ſłuſznie miani/ gdyż żadna rzecż nie ieſt ſzcżodrobli
32:
wa ktora nie ieſt ſpráwiedliwa.
F 3y Káius


strona: F4

iáko ieſt pożytecżna.
1:
A poſtępek Themiſtokleſow/ w tey mierze náſládo=
2:
wan być ma/ kthorego gdy ſie ieden rádził/ zá kogoby
3:
dziewkę ſwą dáć miał/ ieſli zá vbogiego dobrego á
4:
cnotliwego cżłeká/ cżyli zá bogátego ludziom w poſtę
5:
pkach nieupodobánego?
Cic. off. lib. 2.
Odpowiedział: Ia wolę cżło
6:
wieká bez pieniędzy niż pieniądze bez cżłowieká. Cżego
7:
y Sokrates potwirdził ſłowy ſwymi/ vyrzawſzy bo=
8:
wiem cżłowieká bogátego á pyſznego/ lecż żadną cno=
9:
tą nieozdobionego/ rzekł: Ten ieſt iáko koń złotem v=
10:
pſtrzony. Zwykli bowiem ludzie konie w złoto/ ſrebro
11:
przyozdabiáć/ chociaż im tym nic ich nátury końſkiey
12:
nie vbywa.
13:
❡O záchowániu prawdy y wiáry.
¶Fałſz co zá zyſk ma.

14:
M
A ſie toż dobry obywátel wyſtrzegáć/ áby nikcże=
15:
mnym y nieprawdziwym w powieśći nie vkazał ſie/ á=
16:
bowiem tákowy przymiot więcey należy ſercu niewol=
17:
nicżemu niż ſláchetnemu. Oſobliwie niegdy Aryſtoteles
18:
gdy go pythano/ coby zá zyſk fałſzerze odnośili/ odpo=
19:
wiedział: Then tylko/ żeby im potym/ choćby prawdę
20:
mowili/ nie wierzono. Iáko y Cycero powiedział:
Pro Font:
Si qui
21:
ob emolumentū ſuum cupidius aliquid dicere videntur, iis credere
22:
nōconuenit. Dáleko iednák ſromotnieyſza rzecż ieſt przy=
23:
ſięgę złámáć/ co ták bárzo ważyło v Egiptow/ że wſzy
24:
ſcy krzywoprzyſiężcy ná gárdle karáni byli/ iáko ći kto=
25:
rzy pobożność ku Bogom zgwałćili/ y wiárę s pośrzo
26:
dká obcowánia ludzkiego zgładzáli. Przykład przyſię=
27:
gi niezgwałcenia naprzod vkazał Attilius Regulus/ kto
28:
ry będąc poiman zdrádą od Kártágineńcżykow/ y do
29:
Rzymá poſłány/ obwiązány przyſięgą od Senatu/ iż
30:
ieſliby nie byli więźniowie wroceni/ áby on záſię wro=
31:
ćił ſie do Kárthágineńcżykow.
Cic: offi. lib. 1.
widząc


strona: G

O wárowániu ſie
1:
Optimus eſt linguæ theſaurus, et ingens
2:
Gloria, quæ parcis menſurat ſingula verbis
3:
Do cżego ſie też zgadzáią ony Katonowe wirzſze.
Cato in Diſtich.

4:
Virtutem primam eſſe puta compeſcere linguam,
5:
Proximus ille Deo, qui ſcit ratione tacere.
6:
To ieſt/
7:
Napirwſza to cnotá/ ięzyk ſwoy hámowáć/
8:
A w ſpráwach wſzech ſwoich bácżnie poſtępowáć.
9:
Blizek bo ten Bogá/ że podług bacżenia/
10:
Rozeznawa gdzie ieſt potrzebá milcżenia.
11:
Bo iż Pan Bog wſzechmogący/ będąc nawyſzſzą mą=
12:
droſcią/ zwykł rzadko mowić/ y tylko rzecży ſwiętobli=
13:
we y potrzebne: ták ten kto z bácżenim y rozważániem
14:
pilnym rzecży nouit tacere, proximus est Deo. W cżym y o=
15:
nych Pogánow Sentencye ſą potrzebne do vważánia.
16:
Iáko Xenokrateſá Philozophá/ kthory powiedział/ że
17:
niekiedy żáłował powieśći ſwey/ ále milcżenia nigdy.
18:
Pindarus też bárzo chwalił Epáminondá Thebáńſkie
19:
go/ ktory będąc biegły w mowie/ máło iednák mowił.
Bruſon: lib. 3. Cap. 25.

20:
Kato młodzieniec ćwicżąc ſie w wymowie Philozo
21:
phiey/ wielkiego milcżenia vżywał. Iednego cżáſu nie=
22:
ktory mu rzekł s Towárzyſzow: Twoie milcżenie Ka=
23:
to wiele ludzi gáni. Odpowiedział: Będę mowił/ gdy
24:
ſie tákowych rzecży mowić náucżę/ ktore nie należą do
25:
milcżenia.
Eraſm. lib. 5. Apophte.
Laert. lib. 8.

26:
Pithágorás Sámius też ſtąd wielką odnosi ſła=
27:
wę/ iż wprzod vcżniow ſwych náucżał milcżeć niż mo
28:
wić/ vkázuiąc/ że ſłowá rozmyſlnie máią być puſzcżáne
29:
z vſt. Ięzyk bowiem wſciągáć/ ktory vallo dentium natura
30:
muniuit, nie mnieyſza ieſt mądrość/ iáko ſie cżyta o Apol
31:
loniuſie/ ktory przez pięć lat y ſłowá iednego nie przerzekł.
Volater: lib. 13. Cap. 14.
Gdzy inſzy=


strona: G2

O wárowániu ſie
1:
Tám popłyną piękne ſłowá/
2:
Ktore wprzod rozważa głowá.
3:
Záś y pogodę ma vpátrowáć/ wedle onego:
4:
Omnis homo, quacun́ domo, qua ſede moratur,
5:
Prouideat, quando taceat, vel quando loquatur.
6:
To ieſt/
7:
Ná wſzelákim mieyſcu vpátruy to pilnie/
8:
Kiedy maſz zámilcżeć/ bądź rzec nieomylnie.
9:
Dawna bowiem przypowieść:
10:
Emiſſum verbum nun reuocari poteſt.
11:
Y ten rácżey zá ſzalonego bywa od ludzi mian/ kthory
12:
więcey niż potrzebá zwykł mowić/ wedle onego:
13:
Qui nimium fatur: ſtultiſsimus eſſe probatur.
14:
To ieſt/
15:
Kto áż názbyt mowi/ głupſtwo ſwe wydáie/
16:
Zaden mądry nigdy temu nie ſprzyiáie.
17:
Iáko y Cycero ſłowy tymi piſze:
Cic: 2. de Orator.
Qui aut tempus, quod poſtulet,
18:
non videt, aut plura loquitur, aut ſe oſtentat, aut eorum qui-
19:
bus cum est, vel dignitatis vel commodi, rationem non habet, aut
20:
deni́ in aliquo genere inconcinnus aut multus est ineptus dicitur.
21:
Abowiem wielomowność iáko ieſth brzydliwa/ z niey
22:
bowiem pochodzi oſtentacio animi, niewiem áby kto bę=
23:
dąc bácżnego rozſądku tego bacżyć nie miał. Wiele bo
24:
wiem niebeſpiecżeńſtwá z wielomownośći pochodzi.
25:
Przeto ná ono pámiętáć potrzebá/ co ieſt rzecżono:
26:
Si cupias pacem, linguam compeſce loquacem.
27:
To ieſt/
Laert. lib. 5.

28:
Hámuy ięzyká dla ſwego pokoiá/
29:
Boć to ieſt zgodzie napewnieyſza zbroiá.
30:
Iáko Theophraſtus Erezyus zwykł też był mowić: Po-
31:
tius est fidendum infreni equo, quam verbo incompoſito, gdyż ża
32:
den nigdy ſie nie ſtráchał oſieść koniá nieuzdánego/ á=
33:
le w ięzyku ſzcżebietliwym y wych[e]łznánym więcey nie=
G 2beſpiecżeń=


strona: G2v

O wárowániu ſie
1:
beſpiecżeńſtwá vkázuie ſie.
2:
On tylko ſam ięzyk
wyią=


strona: G3

wielomownośći.
1:
wyiąwſzy roſkazał do niego zánieść/ vkázuiąc że w tey
2:
cżęśći ciáłá ſą położone fomites ingentiūbonorū, nec deeſſe te-
3:
men ſi prodigi ſit et infrenis maximarū cladium organū. Co też
4:
vpátruiąc Anáchárſis Philozof/ gdy go pytano/ coby
5:
w cżłowieku namierzeńſzego było. Odpowiedział: Ię
Laert. lib. 1.

6:
zyk. Rozumieiąc/ iż ten cżłonek wiele zá ſobą pożytkow
7:
ciągnie/ gdy w dobrym rządzie y moderácyey bywa:
8:
A záſię ieſt naiádowitſzy/ gdy roſpuſzcżon bywa. Ma
9:
tedy być ſłuſznie powſciągnienie ięzyká od wielomow=
10:
nośći/ y tákowych ſłow/ ktore ſzkodzą tym kthorzy ie
11:
z vſt ſwych wypuſzcżáią. W cżym godzien ieſt náſládo
12:
wánia on Perikles Syn Xántypow/ kthory gdy miał
13:
mowę iáką cżynić/ wprzod tego ſobie życżył/ áby ſło
14:
wo byſtre z vſt iego nie wyſzło/ ktoreby ſłuchácże y v=
15:
cżćiwe vſzy obrażáć miáło/ bądź też iego zdániu y wo
16:
ley ſprzećiwne było.
Aelian: lib. 4. de var. Hiſt.
Skąd ſie znácży/ że ten mądry mąż
17:
vmiał to dobrze vſiebie vważyć/ iáko ięzyk ludzki ieſt
18:
ſzkodliwy/ ktory iák ſkoro gránice ſwe przeydzie/ cżło=
19:
wieká do wiela niebeſpiecżnośći też y nád nádzieię ie=
20:
go przywodzi/ á náoſtátek y do ſmierći. Mądra tedy
21:
ieſt oná powieść Xenokrateſá Filozofá/ ktory będąc przi
22:
iednego zbytniey wielomownośći/ był pytány/ cżemuby
23:
ięzyká ſwego powſciągał. Odpowiedział: Dixiſſe me aliquādo
24:
pœnituit, tacuiſſe nūquā. A náſzá proſta przypowieść
25:
Polſka do tegoż ſie ſciąga: Milcżáną obroći gdzie chce.
26:
❡O vſtrzeżeniu ſie pochlebſtwá/ y do=
27:
ſwiadſzániu przyiacioł.
☞Pochlebſtwo wielka zarázá.

28:
MA ſie theż wyſtrzegáć dobry Obywátel pochleb=
29:
ſtwá gdyż to ieſt vitium animi anguſti, viri mendacis, igna-
30:
ui, ſeruilis, futilis, humilis abiecti, bo co kto mowi przećiw=
31:
ko vmyſłowi y ſumnieniu ſwemu/ tho bez chytrośći y
G 3zdrády


strona: G3v

O vſtrzeżeniu ſie
1:
zdrády być nie może.
2:
Zá ich bowiem ſtárániem to ieſt dzieie/ á=
by vcżćiwość


strona: G4

pochlebſtwá.
1:
by vcżćiwość y wſthydliwość miedzy ludźmi zginęłá/
2:
áby niewinność ſromotnie vexowána byłá/ áby niepo
3:
bożność tym ſie więcey ſzyrzyłá/ y wſzytko wedle ſwego
4:
vpodobánia káźiłá. Bo vżywáią do tego rzemięſłá
5:
nie tylko wichrowáthego y rozmáitego dowćipu/ ále
6:
też nieiákiey w mowie poważnośći/ ná kſtałt iákowey=
7:
śi zmyſloney dobroći y wſtydu/ żeby sie tym prędzey w
8:
łáſkę pánow wkrádli/ y zátym onę ſwą zátáioną pod
9:
płaſzcżem dobroći chytrość wynurzyli/ áby nią nie tyl=
10:
ko inſzym ále y tym ſámym/ ktorychby tą ſwą łágod=
11:
noſcią vwiedli/ ſzkodzili. Przetoż doſyć mądrze Dyo=
12:
genes będąc pytány/ ktoraby beſtya naſrożey vkąśiłá.
13:
Odpowiedział: Ex feris obtrectator, ex cicuribus adulator.
Laert. lib. 6.
A=
14:
bowiem omowcá muśi mieć po ſobie iáką do tákowego
15:
ſwego poſtępku nienawiść/ do tego ktorego ſprá=
16:
wy ſzácuie. Lecż pochlebcá bárziey ſzkodzi pod oſobą
17:
przyiacielá? A záprawdę ſłuſznie ie thák gánił/ bo hoc
18:
monſtro nullum immanius excogitari potest.Ządłá bowiem
19:
ſwoie nieſromierzliwe bez żadnego miłoſierdzia w ſer=
20:
cá ludzkie wpuſzcża/ ſzkodząc im y w niebeſpiecżeńſtwo
21:
przywodząc. A ktemu przełożone ku więtſzey wynioſło
22:
śći przywiodſzy/ kſtałtem rozmáitym ſzkodzą im nie=
23:
pomáłu. Iáko Alexándrowi/ kthory zápomniawſzy
24:
ſwey cnothy y ludzkośći/ Káliſteneſá/ iż go iáko Bogá
25:
cżćić nie chciał/ okrutną mękę zábił.
Pochlebſtwo przicżyną Tyrańſtwá.
Coż Káligułę/ coż
26:
Domicyaná/ co Hieronimá Syrákuzáńſkiego/ co Xerxe
27:
ſá Krolá Perſkiego/ y inſzych wielu imperatorow Rzim
28:
ſkich/ y Krolow przywiodło do okruthnośći wykoná=
29:
nia nád tę Beſtyą/ ktora wkradwſzy ſie w łáſkę przeło
30:
żonego/ nie rádá nikogoy ſobie niepodobnego ćirpi/ á
31:
le przyłącżywſzy do ſiebie drugiego/ łáſki Páńſkiey ná
32:
ſwoy tylko pożytek/ á ku zniſzcżeniu inſzych/ vżywa. Bo
33:
áby tym więtſzego mnimánia Pan o nich był/ zwykli
ſie ták


strona: G4v

O vſtrzeżeniu ſie
1:
ſie ták w towárzyſtwo złącżáć/ áby tym więtſzą drogę
2:
mieli ku promowowániu ieden drugiego/ do tego to=
3:
wárzyſtwo ſwe ciągnąc.
ſwych


strona: H

pochlebſtwá.
1:
Ktore to pochlebſtwo/ iáko vitiorum
2:
adiutrix, niechay będzie oddalone/ gdyż nie tylko przyia
3:
cielowi/ ále y wolnemu cżłowiekowi nie należy/ Turpis
4:
enim est aſſentatio, y mere ſuspecta eſſe debet blandiloquentia,
5:
gdyż Inſidiator ille quiſquis admodum blandus est. Godne te=
6:
dy ſą vważenia pilnego ony wirſzyki/ ácż krothkie/ lecż
7:
obfitą przeſtrogę w ſobie máiące:
8:
Noli homines blandos nimium ſermone probare,
9:
Fiſtula dulce canit, volucrem dum decipit auceps.
Cato in Diſtich

10:
To ieſt/
11:
Nie chwal wielomownych z ich wielomownośći/
12:
Ani też pochlebcow z ich ſłow ozdobnośći.
13:
Teżći w piſzcżałecżkę ptaſznik grawa cudnie/
14:
Gdy ná łow ſwoy wabi ptaſzątká obłudnie.
15:
Zeby tedy tákowi przy boku Páńſkim być mieli/ nie
16:
beſpiecżna rzecż ieſt/ y nie máią być do thego przypu=
17:
ſzcżáni/ bo ſzkodliwſzy ſą thákowi ludzie niż Krukowie/
18:
ktorzy tylko vmárłe náieżdzáią/ á pochlebcá y żywym
19:
zdrádę zmyſla.
Pochlebcy ſzkodliwſzy nád Kruki.
A ieſt to peſtilentißimum genus adulationis,
20:
ſub libertatis imagine blandiri, gdyż bárziey tákowym ſwym
21:
poſtępkiem ſzkodzi/ niż ten ktory ná wolność cudzą iá
22:
wnie cżyha. Iáko Cycero powiedział:
Act: 3. in Verem.
Nullæ ſunt occul-
23:
tiores inſidiæ, quàm quæ latent in ſimulatione officij, aut in aliquo
24:
neceßitudinis nomine. Nam eum qui palam est aduerſarius, faci-
25:
le cauendo vitare poßis, hoc verò ocultum inte ſtinum, ac domeſti-
26:
cum malum, non modo exiſtit, verum etiam opprimit, antequam
27:
prospicere et explorare potueris. Przethoż w cżás potrzebá
28:
zábiegáć tákowemu iádowi/ áby nie był przycżyną do
29:
zginienia wielom ich. Iáko Demoſtenes do Athenienſ=
30:
ow mowił:
Ex orat. contra Ariſtous.
Hdelatorem


strona: H2

pochlebſtwá.
1:
Co otrzymawſzy
2:
y woyſko zebrawſzy/ ziemię Artháxerxeſowę plundo=
3:
wał/ cżęść łupow miedzy ſwe Zołnirze rozdawſzy/ cżęść
4:
do Datámá poſławſzy/ s ktorym był do przyiáźni przi
5:
ſzedł/ thym vmyſłem (ále zdrádliwie) że miał z nimi
6:
przećiwko Krolowi przeſthawáć. Co gdy cżás długi
7:
trwáło/ Mitridates zdał ſie więtſze woyſko gotowáć/
8:
do cżego theż Datameſá námawiał/ przekłádáiąc zá
9:
tym potrzebę widzenia ſie z nim/ do cżego cżás y miey
10:
ſce było náznácżone. Zá ziechánim á rozmowámi dłu
11:
gimi rozeſzli ſie s ſobą. Lecż Mitridates záſię Datáme
12:
ſá ku ſobie przyzwał/ iákoby mu rzkomo miał co po=
13:
wiedzieć. Cżemu Datames vfáiąc/ był ná onymże od
14:
niego mieyſcu zábity s tymi/ ktorzy ná to byli ſubordy=
15:
nowáni. Tegoż też nád ſobą doznał on ſławny Ko=
Probus in Conone.

16:
non Hetman Athenieńſki/ ktory był zdrádą od Perſow
17:
poimány y do więzienia dány. Trzymáć ſie tedy na=
18:
leży oney proſtey Polſkiey przypowieśći/ że ieden dru=
19:
giemu nia ma ſie do otworzyſtey przyiáźni podawáć/
20:
áni ſercá ſwego otwieráć/ áż z nim korzec ſoli zie. Kto
21:
ra przypowieść chociaſz proſta ieſt pochwały godna/
22:
gdyż doſyć okázuie ſie ozwánych/ ále máło bywa wy
23:
bránych przyiacioł/ á wſzeláka przyiaźń/ wſzelákie to=
24:
wárzyſtwo/ ktore ſie ná cnocie nie buduie/ nietrwáłe y
25:
nieucżćiwe bywa. A z drugiey ſtrony ktore grunt ſwoy
26:
s cnoty ma/ żadnym mieyſczem nie bywa przerwáne/
27:
żadnym cżáſem nie sſtárzeie ſie/ żadną ſuſpicyą nie by=
28:
wa rozerwáne áni vmnieyſzone. Przetoſz owi zdádzą
29:
ſie nie być od lekkomyſlnośći wolni/ ktorzy ſobie bár=
30:
ziey ſthrátę pieniędzy ważą/ niż przyiacielá/ ponieważ
31:
nulla poſſeßio præcioſior potest eſſe vero bono́ amico.
H 2ki nie le=


strona: H3

O ſzcżyrey á przyſtoyney rádzie.
1:
Dzieie ſie to bowiem wiele
2:
kroć/ iż kto ſie ná przyiacielá dobrze iego ſpraw y chę=
3:
ci ku ſobie nie ſprobowawſzy ſpuſzcża/ że w nádziei ſwey
4:
omylon bywa. Y bywa tákowych wiele/ ktorzy wſzy=
5:
tko ſzcżęſcie ſwe/ wſzytko dobre mienie ná nádziei dru=
6:
gich záwieſzáią/ á thákowi nie zdádzą ſie pomnieć ná
7:
bieg żywotá ludzkiego/ iáko ieſt krotki y niepewny. Bo
8:
Iáko piſmá ſwięte mowią/ żywot náſz przypodobány
9:
ieſt do báńki ná wodzie sſtawáiącey ſie/ kthora w o=
10:
nymże krociuchnym cżáſie/ w ktorym wzroſt ſwoy ma/
11:
záſię ginie: przypodoba gi też kwiátecżkowi polnemu/
12:
ktory w iedney godzinie kwitnąc bywa záſię vſchłym.
13:
O cżym też y one wirſze Pogáńſkie ſwiádſzą y przeſtro
14:
gę dawáią/ ábyſmy ſzcżęſcia ſwego wſzelákiego nie ſá=
15:
dzili ná ſmierći drugich:
16:
Cum dubia et fragilis ſit nobis vita tributa,
17:
In mortem alteribus ſpem tu tibi ponere noli.
Cato in Diſtich.

18:
To ieſt/
19:
Gdyż krociucżki ieſt cżás żywotá ludzkiego/
20:
Nie chciey ſwey nádzieie mieć w ſmierći drugiego.
21:
❡O ſzcżyrey á przyſtoyney rádzie.
22:
M
A ſie też o to dobry obywátel ſtáráć/ áby w rádzeniu
23:
ſie do ſzcżerze to co rozumie rádzieł/ gdyż tym ſpo=
24:
ſobem vcżynek cżłeká pobożnego y vcżćiwego wykony=
25:
wa. Iáko Demoſtenes powiedział:
Ex orat. contra Ariſtocrat.
Quicun́ ne́ inimici-
26:
tia ne́ beneuolentia, ne́ vlla alia iniqua cauſa ductus, nullam
27:
aduerſus conſcientiam ſuam fert ſententiam, piè ſancte́ facit. Bo
28:
coż może być nieſłuſznieyſzego/ iáko dobrym vmyſłem
29:
rádzącemu ſie złą rádę dáć: Czo cżęſtokroć zwykł po=
30:
chlebcá cżynić/ gdy rádzącego ſie łáſkę rácżey otrzymáć
31:
niż prawdę mowić chce.
H 3bywátel


strona: H4

O wárowániu ſie nienáwiśći
1:
Ktoremu Temiſtokles powiedział: żeby mogły
2:
być potáiemnie wſzytki okręty Lácedemońſkie woienne
3:
popalone/ ktore były ná mieyſcu ſpokoynym v brzegu/
4:
zácżym Lácedemońſka moc w niwecżby ſie obroćiłá.
5:
To vſłyſzawſzy Ariſtides w głos wſzytkim powiedział/
6:
że rádá Temiſtokleſowa ieſt bárzo pożythecżna ále nie
7:
pocżćiwa. A ták Athenieńcżykowie bacżąc że tám po=
8:
żytek być nie miał gdzie pocżćiwośći nie máſz/ wſzytkę
9:
onę rádę zá powodem Aryſthydeſowym wzgárdzili y
10:
opuśćili. Vpátrowána thedy ma być we wſzelákich
11:
ſpráwach vcżćiwość/ gdyż pożythek zwykł ocży ludzkie
12:
ſlepić. Sthądżeć więc przychodzi rozerwánie ludzkich
13:
vmyſłow/ gdy pożytek z vcżćiwoſcią walkę wiedzie/ bo
14:
gdzie ſie dzieią mordy/ złodzieyſtwá/ drapieſtwá/ chći
15:
wość ku pánowániu/ to wſzytko ácż nieiáki kſtałt po=
16:
żytku w ſobie ma/ ále ſie bárzo vcżćiwośći ſprzećiwia.
17:
Gdyż náturá ludzka od Páná Bogá w cżłowieká wla
18:
na: chce po cżłowieku cnoty/ pocżćiwośći/ y tego wſzy
19:
tkiego co iemu wedle zacnośći iego/ ktorą ma nád in=
20:
ſze źwirzętá/ przyſtoi.
21:
❡O wárowániu ſie nienawiśći y gniewu.
22:
M
A też być prożen wſzelkiey nienawiśći y zdrády/ ża
23:
dna łáſká/ żadna przyiázność y thowárzyſtwo nie ma
24:
być mu ták miłe/ żeby w rzecżach wątpliwych nie miał
25:
thego przynieść powieſcią y rádą ſwą/ coby ku zácho=
26:
wániu y rozmnożeniu R. Poſpolitey być mogło/ nia ma
27:
być chętny do gniewu/
28:
Multa enim facit dira, ſi non compeſcitur ira.
29:
To ieſt/
30:
Wiele złego broi/ gniew gdy go kto ſtroi.
kowy


strona: I

nienawiśći y gniewu.
1:
Rozſądku tám nie máſz/ kogo iuż gniew rządzi/
2:
By był y namędrſzy zápewne zábłądzi.
3:
Cżego y Kato ſtárſzy pothwirdził w ſwoiey powieśći/
Bruſon: lib. 3. cap. 19.

4:
ábowiem gniewliwego cżłowieká od ſzalonego inſzey
5:
roznice być nie vkázował/ tylko przewłoką cżáſu/ rozu
6:
mieiąc że gniew ieſt krotkie ſzaleńſtwo. Iáko y Ennius
7:
powiedział:
Cic. lib. 4. Tuſc. quæſt.
Ira est initium inſaniæ. Przykłádu Archithy
8:
ma náſládowáć/ kthory gdy ſie rozgniewał ná ſługę
9:
ſwego/ rzekł mu: O iákobym cie teraz ſkarał/ gdybym
10:
ſie nie rozgniewał. Tákże ma mieć przed ocżymá ſwy
11:
mi y w dobrym vważeniu ſłowá Cyceronowe/ piſáne
12:
do brátá Quintá/ ktory ná ten cżás był przełożonym
13:
w Azyey/ gdzie go nápomina/ że ieſliby ſie tego vchro
14:
nić nie mogł/ áby iego vmyſł gniewem nie miał być
15:
wzruſzony/ żeby ſie rácżey ná to przygotował y vſtáwi=
16:
cżnie ſobie rozmyſlał/ iákoby ſie miał gniewowi ſprze=
17:
ćiwić. Iednák ieſliżeby ſie przedſię vmyſł zápalił/ żeby
18:
pilnie ięzyk ſwoy powſciągał y hámował. Ktora cno
19:
tá nie ieſt podleyſza nád tę żeby do gniewu namniey nie
20:
przyſzło. O czym theż y onego Mędrcá Chiloná táko=
21:
wa ieſt náuká/ áby gniew był zwyciężony/ gdyż ten áf=
22:
fekt nád inſze ieſt gorſzy/ ktory zwyciężyć ieſt lepſza y po
23:
żythecżnieyſza rzecż/ niż vzbroionego nieprzyiacielá.
Laertius in eius vita.
Y
24:
Aryſtoteles przypodobł go (á ſłuſznie) do dymu/
Stobieus ſer. 18.
bo
25:
iáko w dymie ocży ludzkie bywáią záćmione y wzrok
26:
tráći ſie/ ták iż władzey do widzenia tych rzecży kthore
27:
przed námi bywáią nie máſz: Thák gdzie ſie cżłowiek
28:
gniewem roſpali/ záraz ciemność rozumowi przypa=
29:
da/ iż wyſtępkow ſwoich ludzie żádnym obycżáiem ba
30:
cżyć y vpátrzyć w ten cżás nie mogą.
31:
❡O chłubie ſiebie ſámego y wynioſłośći/
32:
iáko ieſt ſzkodliwa.
INie ma
O chłubie y wynioſłośći
Homines nos eſſe
memineri


strona: I2

ſámego ſiebie/ iák ieſt ſzkodliwa.
1:
meminerimus ea lege natos, vt omnibus telis fortunæ propoſita ſit
2:
vita noſtra, ne́ eſſe recuſandū, quo minus ea qua nati ſumus con-
3:
ditione viuamus. Neue tam grauiter eos caſus feramus, quos nul
4:
lo conſilio vitare poſſumus, euentiſ́ aliorum memoria repetendis,
5:
nihil accidiſſe nobis noui cogitemus.
Ad Titium in Epiſt. familia. lib. 5.
Coż záſię ieſt nikcżemniey
6:
ſzego/ iáko tylko vmyſł ſwoy mieć do rzecży ſwieckich
7:
ziemſkich/ ná kſtałt bydlęciá ſkłoniony/ á nie rzecży du=
8:
chowne/ niebieſkie y wiekuiſte obmyſlawáć. Ozoż záſię
9:
być może nieludzkiego/ iáko inſzym ludziom wzgárdę
10:
vkázowáć/ żadnym miłoſierdziem nie być nie tylko po
11:
ruſzonym/ ále ieſzcże dobrowolnie s cudzych ſie przypa=
12:
dkow y przygod cieſzyć y náſmiewáć. Coż záſię ieſt nie=
13:
pobożnieyſzego/ iáko káżdemu ták ſie s ſwoich dárow
14:
wynośić y chełpić/ iákoby ich od Páná Bogá nie wziął.
15:
A piſmo ſwięte mowi: Quid habes quod non accepiſti? Do
16:
brzeby thedy z dárow od Páná Bogá ſobie vżycżonych
17:
nikomu ſie nie wynośić/ áni ſie chełpić/ wedle onego:
18:
Te modicum iacta, quoniam probat exitus acta.
19:
Gdyż cżłowiek pyſzny więcey ſobie nád ine ludzi przy=
20:
właſzcżáiący/ w nienawiść y mierziącżkę ludzką wpa=
21:
da/ bo natura humana non patitur, vt vunus homo ad multa ſi-
22:
mul natus et aptus ſit. Y zleby ſie s thą Rzecżąpoſpolithą
23:
działo/ gdyby tylko ná iednego cżłowieká rádzie y pie=
24:
cżołowániu zoſtawáć miáłá. Nád to y Pánu Bogu
25:
ſámemu brzydliwa ieſt wynioſłość y præſumptia káżda.
26:
Iáko Pſalmiſtá mowi: Ná kogo thy Pánie weyrzyſz/
27:
iedno ná tego ktory ieſt ſkruſzonego á vniżonego ſercá.
28:
A iáko ſie ſam nie ma wynośić y chełpić/ thák theż s
29:
chwały inſzych nie ma w pychę ſie podnośić/ gdyż pra
30:
wdziwa cnotá y ſławá nie potrzebuie ludzkiey chwały.
31:
W cżym náſládowan być ma on Lizánder Lácedemoń
32:
ſki/ ktory ſie brzydził chwałą ludzką.
Eraſ. lib. 1. Apopht.
I 2że go y


strona: I2v

O nieſłuſznośći queſtow
1:
Chwa=
2:
lon tedy ſłuſznie być ma Alkámenes Syn Telekry/ kto=
rego gdy


strona: I3

z Rzecżypoſpolitey.
1:
rego gdy ieden pytał/ cżemu podarkow od Meſsenow
2:
dánych nie przyiął. Odpowiedział: Gdybym był wziął
3:
nie miałbym był pokoiu przed práwem. Cżym znáć
4:
dał/ że tákowe podarki nie máią być bráne/ ktore prá
5:
wu á zdrowiu Rzecżypoſpolitey ſzkodzą.
Plutarch. in Lacon.

6:
Alexánder Krol Mácedońſki/ poſłał był ſto Tálen
7:
tow Phocyonowi Hetmánowi Atenieńſkiemu. Co gdy
8:
Poſłowie przynieſli/ pythał ſie od nich/ cżemuby tho
9:
iemu ſámemeu poſłał Alexánder/ poniewaſz wiele ieſth
10:
Athenieńcżykow. Odpowiedzieli: Przeto iż ciebie ſáme
11:
go dobrym y vcżćiwym cżłowiekiem być rozumie. Zá
12:
tym rzekł Phocyon: Niechże tedy dopuśći mi tákim być
Plutarch. in Phocio.

13:
y zá tákowego niech mię v ſiebie ma.
14:
Tenże Alexánder do Xenokrateſá Philozofá/ poſłał
15:
Poſły s kilkiem Tálentow/ kthore Xenokrates wziął s
16:
ſobą do Akádemiey ná wiecżerzą bárzo podłą y nieko
17:
ſztowną. Názáiutrz pytháli poſłowie/ komuby mieli
18:
pieniądze odlicżyć. Ale on rzekł: Izażeſcie s wcżoráyſzey
19:
wiecżerzey nie zrozumieli/ że pieniedzy nie potrzebuię.
Cic. lib. 5. Tuſc, quæſt.

20:
Sámnitowie gdy do C. Fábrycyuſá Hetmáná Rzim
21:
ſkiego przyſzli/ niemáłą ſummę pieniędzy nioſąc mu.
22:
Fábrycyus rozſzerzone ręce od vſzu do ocżu/ potym do
23:
noſá y ocżu/ y do gárdłá záſię/ y potym áż do żywo=
24:
tá vkazał/ y Poſłom odpowiedział: Poki tym cżłon=
25:
kom/ ktorychem thykał/ będę ſie mogł ſprzećiwić y im
26:
roſkázowáć/ nicżegoy mi nie zbędzie.
Gellius lib. 1. cap. 14.
Przethoż pienię=
27:
dzy/ że mi ich nie potrzebá/ nie wezmę od tych/ ktorim
28:
wiem być ie potrzebne
29:
❡O wzgárdzie roſkoſzy y lubieznośći.
30:
M
A też dobry obywátel verißimæ gloriæ ſtudio volupta-
31:
tes contemnere, gdyż ieſt niepodleyſza cnotá/ Placitis abſti-
I 3nuiſſe


strona: I3v

O wzgárdzie roſkoſzy
1:
nuiſſe bonis.
że ſtimulo


strona: I4

O wyſtrzegániu ſie chćiwośći.
1:
Niepodobna bowiem tho ieſt do wiáry/ iáką vim ma
2:
excellens virtus, conſtanti omnium ſama celebrata, ku poruſze=
3:
niu vmyſłow ludzkich do miłośći cnoty. Ktoż bowim
4:
ieſt ktoregoby ſławá zacnych ludzi non vehementer affici-
5:
at? à ſomno non ſuſcitet? cui ſtimulos non admoueat? Coż záſię
6:
ieſth więtſzego do podziwienia y pochwały/ iáko mi=
7:
łość Oycżyzny nád ſámego ſiebie miłość przekłádáć?
8:
Coż záſię ieſt zacnieyſzego/ iáko więcey o onym wiecż=
9:
nym á nieſkońcżonym żywocie ſie ſtáráć/ niżli o thym
10:
docżeſnym/ nietrwáłym/ y niepewnym? Słuſznie tedy
11:
tákowym ludziom ſławá ſámá przipiſowána być ma
12:
y maxima præmia perſoluenda, gdyż ich cżułoſcią/ cnotą/ y
13:
ſtárániem wſzytkich inych obywátelow opes in tutela ſunt,
14:
wſzytki artes in præſidio illorum quietæ locatæ ſunt. A kto tá=
15:
kowe ludzi wzgárdza/ kto ie w mniemánie nietrefne po
16:
dáie/ kto im powinney vcżćiwośći nie wyrządza/ pro-
17:
ditor patriæ merito exiſtimandus, gdyż in deſideratum gloriam
18:
quaſi mercedem rerum geſtarum, deni voluptatem ex gloria per-
19:
ceptam eripere conatur.
20:
❡O wyſtrzegániu ſie chćiwośći.
21:
A
Iż chćiwość ieſt ſzkodliwy przymiot/ ktory pocho=
22:
dzi z zápalenia ſercá y vmyſłu/ ták do doſtoieńſtw o=
23:
ſięgnienia/ iáko theż y ſławy/ á miáry w ſobie nie ma/
24:
potrzebá dobremu miłośnikowi Oycżyzny od tego być
25:
dálekim/ gdyż tám żadna pobożność/ żadna ſłuſzność
26:
y ſpráwiedliwość być nie może gdzie chćiwość pánuie.
27:
Iáko Cycero tymi ſłowy powiedział:
Lib. 1. Offic.
Maxime adducun
28:
tur pleri́, vt eos iuſtitiæ capiat obliuio, cum in imperiorum, ho-
29:
norum, gloriæue cupidiatem inciderint, gdyż łatwie ten da ſie
30:
od cnoty odwieść/ łácwie ſie s przyſtoynoſcią rozſtá=
nie/ ktory


strona: I4v

O wyſtrzegániu ſie
1:
nie/ ktory prze niezmierną chćiwość z myſlą ſwą buia/
2:
iáko ono mowią/ pod niebem/
3:
Gdy bowiem
4:
był przez Miſtrzá ſwego Sárpedoná do iego domu do
prowá=


strona: K

chćiwośći.
1:
prowádzon/ á widząc tákowe iego nád zacnymi ludź=
2:
mi okrucieńſtwo/ vżaliwſzy ſie/ ſpytał tegoto Miſtrzá
3:
ſwego/ cżemuby ták złoſliwego cżłowieká kto nie zábił.
4:
Odpowiedział mu Sárpedon/ że Syllá ieſth ſtráchem
5:
wſzytkim. Rzekł záſię Kato: Obyś mi dał miecżá/ że=
6:
bym Oycżyznę od ták ſrogiego pánowánia wyzwolił?
Plutarch. in Min. Catone.

7:
Iáko tedy ieſt ſzkodliwa ámbicya w Rzecżypoſpolitey/
8:
ieſt też ſwiádectwem on przykład o dwu mężach Athe
9:
nieńſkich/ tho ieſt/ Ariſtydeſie y Temiſtokleſie/ kthorzy
10:
ſprzecżáli ſie s ſobą chćiwoſcią y nienawiſcią/ ták iż zá
11:
wſze ieden od drugiego w káżdey ſpráwie R. P. roznie
12:
rozumiał/ prze kthore ich Altercacie cżeſto rebus infectis
13:
Senat rozchodził ſie.
Plutarch: in Ariſtide.
Co bacżąc Themiſtokles/ záwo=
14:
łał tymi ſłowy: Ieſli mnie y Ariſtedeſa w przepáść nie
15:
wrzućicie/ Rzecżpoſpolita Athenieńſka nigdy beſpiecż=
16:
na być nie będzie mogłá. Dał też znáć on Dyogenes
17:
w oney odpowiedzi ſwey Krolowi Mácedońſkiemu Fi
18:
lipowi/ że ámbicya ieſt Szaleńſtwo tákie/ ktore cżło=
19:
wieká do nieſpráwiedliwośći y do złego końcá prowá
Eraſm. lib. 3. Apopht.

20:
dzi. Abowiem gdy Philip miał woyſko ſwe niemáłe
21:
apud Cheroniam, przyſzedł tám Dyogenes/ y będąc od żoł
22:
nierzow Krolewſkich záłápiony/ był przedeń przywie=
23:
dzion. Ktory vyrzawſzy Dyogeneſá ſobie nieznáiome=
24:
go/ rzekł do niego: Tyś ieſt koniecżnie ſzpiegiem. Kto=
25:
remu Diogenes odpowiedział: Zápewnem ieſt ſzpieg/
26:
abowiem przyſzedłem dla przypátrzenia ſie ſzaleńſtwu
27:
twemu/ ktory nie przeſtawáiąc ná Kroleſtwie Máce=
28:
dońſkim/ cudzych rzecży doſtawáiąc/ ſam ſiebie w tá=
29:
kowe niebeſpiecżeńſthwo podáieſz/ żebyś y zdrowia y
30:
Kroleſtwá poſtrádał. Ty tedy przykłády przed ocży
31:
má ſwymi máiąc/ y ony rozbieráiąc Obywáthel do=
32:
bry ma ſie ſtrzedz Ambicyey y o doſtoieńſtwá Conten=
Kvſtrzegł


strona: K2

w cżym należy.
1:
Cżego ieſth/
2:
przykład w onym ſławnym Pomponiuſie/ ktory w o
3:
ney bitwie ktora byłá przećiwko Mitridateſowi Krolo
4:
wi Ponſkiemu/ zá Hetmáńſtwem y ſpráwą Lukullu=
5:
ſową był poimány/ będącz przedtym bárzo poránio=
Plutarch. in vit[a] Luculli.

6:
ny. A gdy był przed Krolá przywiedzion/ weyrzawſzy
7:
nań/ rzekł thymi do niego ſłowy: Powiedz mi proszę
8:
cie/ gdybyś przez mię był pilnie opátrzony/ y s tych ran
9:
wylecżony/ ieſliſz moim od thego cżáſu będzieſz przyia=
10:
cielem: Tedy Pomponius odpowiedział: Będą tobie
11:
przyiacielem/ ieſliż też ty Rzymiánom będzieſz/ ieſliż iná
12:
cżey/ mnie też pewnie zá nieprzyiacielá mieć możeſz.
13:
Zdziwiwſzy ſie tedy Mitridates tákowey ſtáłośći tego
14:
mężá/ nie tylko ſie przećiwko niemu nie obruſzył/ ále o=
15:
wſzem roſkazał około zdrowia iego mieć co nawiętſzą
16:
piecżą.
17:
C. Meuius/ Ceſárzá Auguſtuſá nád Zołnirzmi przeło=
18:
żony/ będąc poimány/ y do Antoniuſá przywiedziony/
19:
był od niego ſpytány/ coby s ſtrony ſiebie kazał poſtá=
20:
nowić. Odpowiedział:
Burſon. lib. 2. Cap. 1.
Roſkaż mię co prędzey zábić/
21:
gdyż áni dobrodzieyſtwem záchowánia zdrowia ſwe=
22:
go/ áni theż onego vtrácenim/ nie mogę być przywie=
23:
dzion do tego/ żebym álbo miał przeſtáć być Zołnie=
24:
rzem Ceſarſkim/ álbo twoim pocżąć być.
25:
Fáláryſz Krol Sycyliyſki/ wielkiego okrucieńſthwá
26:
nád poddánymi ſwymi vżywał/ Philozoph ieden ná
27:
imię Zeno Eleátes/ vżaliwſzy ſie iego poddánych/
Cic. lib. 2. Offi.
do
28:
Miáſtá Agrygentum przyſzedſzy/ co celnieyſzą Sláchtę
29:
zwłaſzcżá młodź przećiw niemu pobudził. Zacżym go
30:
Fáláris poimáć kazał/ y przed wſzytkim poſpolſtwem
31:
męcżąc pytáć/ ktorzyby go o gárdło zá rádą iego przy
32:
práwić vmyſlili. Zeno nikogoy nie wydał/ ále owſzem
33:
pochlebniki iego/ o ktorych wiedział/ ktorzy mu okru=
K 2cieńſtwá


strona: K2v

O ſtałośći iák ieſt zacna.
1:
cieńſtwá pomagáli w tę winę kładł.
przyſtoy=


strona: K3

O wyſtrzegániu ſie vrągánia.
1:
Dobrze tedy Agezylaus Krol Lácedemońſki gá
2:
nił ſtałość w rzecży ſzáradey/ vſłyſzawſzy bowiem zło
3:
ſliwego niektorego cżłowieká/ wielką ſtałoſcią znoſzą=
4:
cego wielkie karánie y męki/ rzekł: O iáko to ieſt nędz=
5:
ny cżłowiek/ ktory ſtałość w thák złoſliwych y ſzkárá=
6:
dych rzecżach pokłáda.
Plutarch. in Lacon.
Skąd ſie znácży/ że then zacny
7:
Krol był s tego żáłoſny/ że thákowa ſtałość y mężność
8:
w rzecży ſproſney pokazáłá ſie/ ktorą gdyby był do rze
9:
cży pocżćiwych obroćił/ mogłby był być z wielkim po=
10:
żytkiem Rzecżypoſpolitey.
11:
❡O wyſtrzegániu ſie vrągánia/ y zazdro=
12:
śći cudzey cżći y ſławy.
13:
M
A ſie też dobry obywátel tego wyſtrzegáć/ ne alie-
14:
næ obtrectet inuideat́ laudi, gdyż tákowi ludzie bárziey ſá
15:
mi ſobie niż komu inemu ſzkodzą. Iáko ono ieden po=
16:
wiedział: Kthorzy cżyiey ſławie bezmiernie vrągáią/
17:
więcey ſwą chorobę vkázuią/ niżby cudze ſpráwy ob=
18:
iáwiáć mieli/ á ktorzy dla rzecży máło vcżćiwych ko=
19:
go ſłáwią/ álbo dla rzecży pocżćiwych y ſławnych gá
20:
nią/ okázuią głupſtwo ſwe y przewrotność vmyſłu.
21:
Mądrze thedy Mánlius przećiwko Furniuſowi mo=
22:
wiąc powiedział:
Tit: Liuius dec. 4. lib. 8.
Cæca est inuidia patres conſcripti, nec quicq̈́
23:
aliud ſcit, quàm detrectare virtutes, corrumpere honores, ac præmia
24:
earum. Eſt́ affectus omnium peßimus, qui mœret alieno bono, et
25:
lætatur alieno malo. A bárzo ſzeroko miedzy wſzemi ludź=
26:
mi ten áffekt pánuie/ gdyż tho ieſt záſtarzáły zwycżay
27:
zayrzeć ludziom ſzcżęſliwego powodzenia/ á cieſzyć ſie
28:
z nieſzcżęſcia.
K 3páńſtwie/


strona: K4

y zazdrośći cudzey ſławy.
1:
Skąd vkázuie
2:
ſie/ że zayrzał Pompeiuſowi tego przezwiſká/ ktore dla
3:
ſpraw iego zacnych było mu od drugich dáne. Rzecż
4:
tedy ieſt wielce (iáko ſie wyſzſzey powiedziało) potrze=
5:
bna/ áby ſie nienawiśći vſtrzegáło/ ktora ieſt quaſi peſtis
6:
familiaris, at domeſtica, cuiuis Reipublicæ, y tanquā rabioſa ac
7:
truculentißima fera, ktora kąſa/ ſzcżypie/ y ſmierć zacnym
8:
ludziom przynośi. Cżego ſwiádectwom Rzecżpoſpoli=
9:
ta Athenieńſka być może/ kthora nigdy cżłeká zacnego
10:
śćirpieć nie mogłá/ áby go o zdrowie przypráwić nie
11:
miáłá/ álbo też in exilium poſłáć/ tákże y zdobę wſzyt=
12:
kich złupić. Zazdrość też y nienawiść przynioſłá ſmierć
13:
onemu zacnemu/ á máło miedzy wſzytkimi Philozo=
14:
phy nie przedniemu/ Sokrateſowi/ kthory wolał vm=
15:
rzeć poniewolną ſmiercią/ niżby był miał być w zdro=
16:
wiu záchowan prze nienawiść ludzką. Doznał też nád
17:
ſobą teyże nienawiśći on Aryſtydes ſławny/ y prze ſprá
18:
wiedliwość iuſtus názwány/
Plutarch. in vita eius.
ktory z Oycżyzny ſwey/ kto
19:
rą był ſławną vcżynił y bogátą/ był wygnány/ á gdy
20:
z Miáſthá wychodził/ nie żądał Obywátelom onego
21:
Miáſtá od Bogow nic złego/ áni cżynił żadnego prze
22:
klęctwá/ ále wzniowſzy ręce ſwe w niebo/ prośił Bo=
23:
gá/ áby we wſzytkim ták ſzcżęſliwie y fortunnie powo=
24:
dziło ſie Athenienſom/ iżby zátym wſzytkim pámiątká
25:
Ariſtydeſowa s pámięći wyſzłá.
26:
❡O vrzędzie y Powinnośći Sędziow.
O vrzędzie y powonnośći

27:
Ma tedy dobry Sędzia być wolen przy odpráwo=
28:
wániu ſpraw vrzędowi ſwemu należących/ od wſzelá=
kich áffe=


strona: L

Sędziow.
1:
kich áffektow cieleſnych/ nie ma nic ſądzić z boiáźni/ z
2:
miłośći/ s chćiwośći/ z gniewu/ z nienawiśći/ z nádzie=
3:
ie/ bądź też z obłądzenia/ álbo s poruſzenia iákiegożkol=
4:
wiek vmyſłu ſwego/
Boiaźń/ miłość/ chćiwość/ nienawiść/ gniew/ y ine áffekty dálekie od Sędziow być máią.
gdyż to należy ná mądrego y bá
5:
cżnego Sędziego/ habere in conſilio legem, fidem, religionem,
6:
æquitatem, nie tylko to v ſiebie vważáiąc coby mogł/ á=
7:
le co ieſt powinien/ y nie tylko ná to pámietáiąc co mu
8:
ieſt powierzono/ ále y ná to poki ſie ma tákowy vrząd
9:
iego roſciągáć/ bo w ten cżás ſpráwiedliwie ſądzącym
10:
będzie znan/ gdy wedle praw oycżyſtych/ wedle vſtaw
11:
ſądzić będzie/ wedle onego: Quod iure fit, iuſte fit. A gdy
12:
nullam fraudem legibus per verſutiam innectere nitetur, Bo kto
13:
inácżey cżyni/ kto ſwiátłość praw y vſthaw w ciem=
14:
ność przywodzi (á przywiedziona po cżęśći bywa przez
15:
opácżny wykład) zá nieſpráwiedliwego mian być
16:
ma/ y od zdrády wolen być nie może. Bo ten przeći=
17:
wko práwu cżyni/ ktory ſie tego dopuſzcża/ cżego prá=
18:
wo zábrania: A ten záſię zdradza/ ktory wykrętow o=
19:
nego práwá/ choć ſámo przez ſię iáſne ieſt/ vżywa/ co
20:
iáko eneruat vires legum, et obest ſaluti Reipub: vważyć rzecż
21:
ieſt godna/ y zátym tákowe extirpare przykłádem Me=
22:
dykow/ ktorzy cżłonki w ciele cżłowiecżym ſkáżone prze
23:
to odćináią/ y on iad á ſkazę wykorzeniáią/ áby inſzych
24:
cżłonkow nie zárażáły. Tym też ſpoſobem/ ieſli R. P.
25:
ma być w ſwey cáłośći záchowána/ potrzebá áby zli
26:
ludzie byli wykorzeniáni/ áby inſzych ſwą złoſcią y prze
27:
wrotnoſcią vmyſłow nie pſowáli. Kto tedy tákowy
28:
ná ſię vrząd prziymuie/ ma ſie w nim ták ſpráwowáć/
29:
iákoby y ſumnienie ſwe cżyſte Pánu Bogu záchował/
30:
pámiętáiąc ná to/ że illi est reddenda ratio vniuſcuiuſ́ villi-
Lre, net


strona: L2

Sędziow.
1:
Iáko y Cycero tymi po
2:
wiedział ſłowy:
Cic. lib. 3. Offi:
Ne́ contra Rempub. ne́ contra iuſiuran-
3:
dum ac fidem, amici cauſa vir bonus faciet, ne ſi iudex quidem erit
4:
de ipſo amico, ponit enim perſonam amici, cū induit iudicis. Nam
5:
ſi omnia facienda ſint quæ amici velint, non amicitiæ tales, ſed
6:
coniurationes putandæ ſunt.
7:
Przetoż w obierániu ná tákowy vrząd ludzi/ ma być
8:
náſládowan on zacny Ietro Swiekier Moiżeſzow/ kto
9:
ry táką w tey mierze rádę dał Moiżeſzowi:
Exod. 18.
Elige de om-
10:
ni plebe viros potentes, ſapientes, timentes Deum, in quibus ſit ve
11:
ritas, et qui oderint auaritiam. Dla thego roſkázuie obráć
12:
możne y mądre/ áby prze niedoſtátek ſwoy z boiáźni y
13:
z niepotężnośći będąc vwiedzieni/ Akciy przećiwko prá=
14:
wu y ſłuſznośći tym kthorzy wiele w Rzecżypoſpolitey
15:
mogą nie przyſądzili. Záſię tych każe obieráć/ ktorzyby
16:
ſie Páná Bogá bali/ przetho iż boiáznią Bożą wſzytki
17:
pożądliwośći odięte bywáią/ kthore vmyſłowi ciem=
18:
ność cżynią áby rozeznáć prawdy nie mogł. Przydáie
19:
potym/ w ktorychby byłá prawdá/ przeto iż tákowi ſá=
20:
mi ſtrzegąc prawdy/ nie dopuſzcżą fałſzywym ſwiád=
21:
kom odwodzić ſie od cnothy y ſpráwiedliwośći/ gdyż
22:
Iudicis est ſemper in cauſis verum ſequi. Dokłáda ieſzcże/ kto
23:
rzyby łákomſtwo w nienawiśći mieli/ przeto iż ktorzy
24:
ná pieniądze/ ná podarki ważą/ nic prawdziwego/ nic
25:
ſpráwiedliwego/ nicz vcżćiwego rozeznáć nie mogą/
26:
gdyż nullum est officium tam ſanctum at ſolenne (iáko Cyce=
27:
ro powiedział)
Cic. pro Quint.
quod non auaritia comminuere at violare ſo
28:
leat. Cżego y Horácyus tymi potwirdził ſłowy: Aua-
29:
ritia adeo́ pecuniæ ſtudium, fidem, probitatem, cæteraſ́ bonas ar-
30:
tes ſubuertit.
Iuſt. lib. 8.
L 2lowi


strona: L3

Sędziow.
1:
Dobry Sędzia ma też y ná to
2:
ſie oględáć/ áby cżáſu ſądow ſwych odpráwowánia
3:
inſzych ſpraw przedſię nie brał/ vważáiąc tho v ſiebie
4:
że ná mieyſcu Bożym záſiada/ ku karániu złych/ á bro
5:
nieniu niewinnych y pobożnych/ nie ma tedy cżym in=
6:
ſzym ná ten cżás vmyſłu ſwego zábawiáć/ ále co z na
7:
więtſzą pilnoſcią wzglądáć w ty ſpráwy/ kthore przed
8:
iego ſąd przychodzą/ áby ſie vkazał być tym/ iákowym
9:
go chce mieć oná powinność iego nań włożona. W
10:
cżym ma być ſłuſznie chwalona Berenice żoná Krolá
11:
Ptolomeuſá/
Aelianus lib. 14. de var. Hiſt.
ktora mężá ſwego nápomniáłá do vwa
12:
żánia zdrowſzego rzecży w ſądziech iego/ niż to po nim
13:
znáłá: Iednego bowiem cżáſu/ gdy Krol grał Wár=
14:
caby/ niktory przyſtąpiwſzy do niego/ imioná przyſą=
15:
dzonych ludzi opowiedał mu piſmem/ y co kto przeći
16:
wko nim ſobie brał/ áby on zátym dekret vcżynił/ kto=
17:
rzyby ſmierć záſłużyli. Beronice żoná iego wziąwſzy on
18:
Reyeſtr/ nie dopuśćiłá go do końcá cżytháć/ vkázuiąc/
19:
że nie ták niedbále ma to być odpráwowano/ gdzie i=
20:
dzie o żywot ludzki/ ále ma być pilne rozbieránie rzecży
21:
ważnych/ zániechawſzy igier/ ábowiem nie ieſth żadne
22:
podobieńſtwo Wárcabow s ciáły ludzkimi. Co vſły
23:
ſzawſzy Ptolomeus/ nigdy potym nie grał w then cżás
24:
gdy miał ſądy odpráwowáć.
25:
❡O trzeźwośći iáko ieſt zacna y potrzebna
26:
wſzelákiey vocaciey ludziom.
L 3być v


strona: L3v

O trzeźwośći/ iák ieſt
1:
A ſłuſzna to zdáłá ſie ná on cżás
2:
vſtáwá/ gdyż ile zacnym ludziom potrzebá záwſze być
vważne=


strona: L4

zácna y pożytecżná.
1:
vważnego bacżenia y rozſądku/ áby nic przećiwko Bo
2:
gu y ſpráwiedliwośći w rozſądzániu kauz ludzkich nie
3:
wyſtępowáli/ bo prze nietrzyźwość rozſądek być iáko
4:
w wielkich ſpráwach thák y w máłych ſpráwiedliwy
5:
nie może/ iáko tego wielekroć ludzi experiencya vcży/ y
6:
kthemu ieſt przykład w Krolu Mácedońſkim Filipie/
7:
do ktorego gdy iedná białagłowá przyſzłá o rozſądek
8:
w ſwey ſpráwiedliwośći/ będąc Krol opiły przećiwko
9:
niey ſkazał/ oná záwołáłá/ że áppelluię do dekretu Kro
10:
lewſkiego. A gdy iey niektorzy ſpytáli do kogoby áp=
11:
pellowáłá/ rzekłá: do ſámego Krolá Filipá/ ále do te
12:
go ktory będzie trzeźwym.
Eraſm. lib. 8. Apoph.
Przyſzedſzy thedy Krol k ſo=
13:
bie/ pilniey w onę ſpráwę weyrzawſzy/ ſentencyą ſwą
14:
odmienił y onę wolną vcżynił.
15:
Synowi też iego Alexándrowi wielkiemu opilſtwo
16:
było zácmienim zacnych ſpraw iego/
Plutarch. in Alexan.
gdyż é conuiuio ſæ-
17:
pißimé excurrebat cum hoſtibus dimicaturus, á więcey ſie zá=
18:
wſze z opiltwá nád domowniki ſwymi y záchowáły
19:
mi przyiacioły ſrożył/ kreẃ ich niewinnie przeliwáiąc.
20:
O iákowym poſtępku iego ſłyſząc Androklides Filozof/
21:
piſał liſt do niego/ s tákowego opilſtwá ſtrofuiąc go w
22:
ty ſłowá:
Bruſon. lib. 1. Cap. 19.
Memento Rex dum bibis vinum, te terræ ſanguinem
23:
haurire, quod quidē præſentius at efficatius virus est, quā peßima
24:
herbarūomnium cicuta. Stákowych tedy przymiotow o=
25:
pilce/ ma ſie wyſtrzegáć káżdy obywátel tego złego na
26:
ſienia/ ktore ták Szátan ludziom ocukrował/ że przeto
27:
ſámo wiele ich do zginienia prowádzi. Bo iáka tám
28:
miłość ma być ku Bogu/ iáki rozſądek/ iákie rzecży po=
29:
ważenie/ iáka ſpráwá gdziekolwiek z opilſthwá rzecży
30:
ſzkáráde/ nieprzyſtoyne/ Páná Bogá obrażáiące przed
31:
ſię bierze. Przetoż Aeſchilus Philozof pijáńſtwá wy=
32:
ſtrzegáć ſie iáko zarázy y powietrza roſkázował/ vká=
33:
zuiąc/ że kto miáry nie záchowywa w piciu/ iuż nie mo
że mieć


strona: L4v

O trzeźwośći iák ieſt zacna.
1:
że mieć w ſwey władzy ięzyká/
Pomier=


strona: M

O pomiernośći y ſkromnośći/
1:
Pomierność piękna z nadobną ſkromnoſcią/
2:
Káżdego ſnádnie zdobi pocżćiwoſcią.
3:
❡O pomiernośći y ſkromnośći/ iákowey
4:
ieſt wagi/ y co w ſobie ma.
5:
S
Tákowych tedy ſzkodliwych obycżáiow y przymio
6:
tow/ ma káżdy bácżny cżłowiek bráć przed ſię pomier=
7:
ność/ ktora cnotá záwſze przy vcżćiwym zoſtáie/ á ſzká
8:
rádośći y plugáſtwá ſie wyſtrzega/ co záwſze wielką
9:
pochwałę cżyniło tym/ ktorzy hanc virtutem amplexi ſunt,
10:
Cżego ieſt przykład w onym Sertoryuſie Rzymiáninie/
11:
á wodzu y Hetmánie Luzytáńſkim/
Plutarch. in Sertorio.
ktory vcżćiwość w
12:
wielkiey powadze y ná vcżtach záwſze miał y záchowy
13:
wał/ niechcąc nigdy ninacż ſzkárádego pátrzáć/ áni też
14:
nic tákowego ſłyſzeć/ coby vcżćiwość vſzu obrażáć miá
15:
ło/ y owſzem záwſze ſwoie nápominał/ áby od wſzelá=
16:
kiego złorzecżeńſtwá y płochośći wſtrzymawáli ſie.
17:
Ieſli thedy thákowa chęć w cżłowieku Pogáńſkim do
18:
Pomiernośći byłá/ dziwna ieſth rzecż iáko w ludziach
19:
wolą Bożą wiedzących thrwáć nie może/ bo dziſiey=
20:
ſzych cżáſow rzadko ſie thákowi znaydą/ kthorzyby nie
21:
rácżey przy vcżtach y bieſiádach wſzelákich ſámi pocho
22:
pem byli do ſłow plugáwych/ y vcżynkow ocżom nie=
23:
nákáżonym brzydliwych/
Plugáwe ſłowá ludziom vcżćiwym nie należą.
niżby mieli ijs vitiis laborantes,
24:
do pomiernośći wieść y nápomináć/ y zá rozſądkiem
25:
mądrych ludzi nie thylko
26:
dobrymi ludźmi tákowi nie
27:
mogą być zwáni/ ále też ab omni cætu hominum exturbandi
28:
ſunt, nie thylko bowiem ſámi ſobie ſzkodzą/ ále też y te s
29:
ktorymi towárzyſtwo wiodą/ nieiákim iádem ſzkárá=
30:
dośći zárażáią/ Corrumpunt enim bonos mores colloquia praua.
Mſiebie


strona: M2

O pomiernośći y ſkromnośći/
1:
Nie ználazłby ſie teráznieyſzego wie=
2:
ku tákowy/ zwłaſzcżá ten/ ktoryby ſto miał mocy po=
3:
mśćić ſie/ Iákowey ſkromnośći w przypadku ſwoim
4:
był on zacny Krol Mácedońſki Filip/ Ociec wielkiego
5:
Alexándrá/
Plutarch. in Alexan. vita.
ktory otocżywſzy Miáſto Máthone/ był od
6:
tych kthorzy Miáſtá bronili w oko ſtrzałą poſtrzelony
7:
z muru/ zá ktorą ráną/ áni gniewliwym y ſroſzſzym ſie
8:
sſtał/ áni theż niedbálſzym w othocżeniu y dobywániu
9:
Miáſtá/ y owſzem gdy obywátele onego Miáſtá o po
10:
koy żądáli/ zá ſłuſznymi kondycyámi pozwolił go/ á o
11:
powodniká oney ſwey rány nic ſie nie dowiedował/ ále
12:
owſzem wſzytkim ſie łáſkáwym ſtáwił/ iákoby mu ſie
13:
nic w tey bitwie nieſzcżęſliwego nie sſtáło.
14:
Anáxilaus Krol Sycyliyſki/ też ze wſzech cżáſu ſwe=
15:
go Krolow naſkromnieyſzy był zwan/ ktora cnotá y cżá
16:
ſu żywotá iemu wielką pochwałę vcżyniłá/ y po ſmier
17:
ći wielki pożytek potomſthwu iego przynioſłá. Abo=
18:
wiem ſchodząc s ſwiátá/ Syná młodzieniaſzká dziedzi
19:
cem Kroleſtwá poſtánowił/ ktorego pod opiekę ſłu=
20:
dze ſwemu wiernemu porucżył.
Iuſtinus lib. 4.
Zácżym pámiątká Oy
21:
cowſkiey ſkromnośći ták wiele v nich ważyłá/ y nádzie=
22:
iá przyſzłey ludzkośći w potomku/ iż wſzyſcy woleli od
23:
dawáć poſłuſzeńſtwo ſłudze/ niżby potomſtwo táko=
24:
wego Páná ſwego opuśćić mieli/ y ſkromnie dopuśćiło
25:
Kroleſtwo ſpráwowáć onemu ſłudze/ do tąd/ áż Syn
26:
onego Krolá do zupełnośći lat przyſzedł. Zacna tedy y
27:
we wſzech ſpráwach pożytecżna ieſt ſkromność/ y káżde
28:
mu ſtanowi potrzebna. Bo iáko poſpolſtwu miła ieſt
29:
wolność/ thák też záſię zbytnia ieſt ſzkodliwa/ y vpad=
30:
kiem bywa Páńſtwom káżdym. Gdy też záſię przeło=
31:
żeni ſkromnośći w pánowániu przed ocżymá ſwoiemi
32:
nie máią/ ále ich tylko ieſt propoſitum to/ áby infinito impe
M 2rio vterentur


strona: M2v

S ſzcżęſcia ſie wywyſzſzáć áni
1:
rio vterentur, nulliſque legibus aſtricto, bywa im to ku wiel=
2:
kiemu á zácżnemu vpadkowi.
3:
S cżego przychodzi
4:
im do tego/ że nie tylko nádętymi ſie pokázuią/ ále theż
wſzytkim


strona: M3

nádymáć nie należy.
1:
wſzytkim ſą ku poſmiewiſku/ ábowiem Asperius nihil est
2:
humili, cum ſurgit in altum, zwykli więc bowiem iactationē
3:
dignitatum ſuarum ludziom okázowáć/ ſámi ſie s ſpraw
4:
ſwoich chełpiąc y wynoſząc/ co nie należy mądrym y
5:
zacnym ludziom/ kto bowiem ſámego ſiebie chwali/
6:
kto s ſpraw ſwoich iákichkolwiek pochwałę cżyni/ po=
7:
dobny bywa owemu Rycerzowi/ ktory ſie z męſthwá
8:
ſwego zwykł chełpić/ áno od niego dálekim ieſt/ y do
9:
poſmiewiſká ludzkiego zwykł przychodzić. Co Cycero
10:
bacżąc/ tymi ſłowy o tákowych piſze: Qui præclara faci-
11:
nora ſua laudibus effert, non animi virtute ea egiſſe videtur, ſed af-
12:
fectatæ gloriæ, auiditate nec ae prædicare quis fecerit, ſed feciſſe
13:
vt prædicaret. Y ná drugim mieyſcu w ty ſłowá: Bár=
14:
zo názbyt ten ſam ſiebie miłuie kthory ſie ſam chwali/
15:
cudzey pochwały niech ten ocżekawa/ ktory vcżćiwie á
16:
dobrze ſie ſpráwuie/ Nam virtus ipſa ſola conſcientia recte fa
17:
ctorum contenta est. Ieſt theż y to lekkomyſlnego poſtę=
18:
pek cżłowieká s ſzcżęſliwego powodzenia wynośić ſie/
19:
przypiſuiąc to ſobie iákoby ſzcżęſcie w ręku ſwych miał/
20:
y był tego pewien/ żeby ſprzećiwnego nigdy ſobie nie v=
21:
znał. Ten zá tákowym poſtępkiem nie zda ſie mieć te=
22:
go w ſwey wiádomośći/ iáko ſzcżęſcie ieſt nieſtałe/ nie
23:
trwáłe/ á ludzkiemu dobremu powodzeniu nienawiſne.
24:
Co vważáiąc v ſiebie on Therámenes/ ieden ze trzydzie=
25:
śći Tyrannow/ gdy ſam zdrowo vſzedł/ zá obáleniem
26:
ſie domu ná goſcie v niego wiecżerzáiące/ rzekł thymi
27:
ſłowy/ gdy go ſzcżęſliwym s tey miáry ſądzono:
Eraſm. lib. 6. Apophteg.
O ſzcżę
28:
ſcie do cżegożeś mię záchowáło. Cżym dał znáć then
29:
cżłowiek mądry/ że nie był záchowány od przypadku/
30:
ále dla cżegoś złego więtſzego zoſtháwiony/ co mu ſie
31:
wedle iego Proroctwá sſtało/ był bowiem potym zá=
32:
bity wrychle
M 3ry/ y Fi=


strona: M4

áni nádymáć nie należy.
1:
Przethoż káżdy niech z onym Cyceronem ſław=
2:
nym rácżey obłudność fortuny vważa/ niżby ſie ná nię
3:
ſpuśćiwſzy/ ſlepo y niebácżnie w káżdych ſpráwach ſwo
4:
ich poſthępowáć miał/ Quum enim fortuna blanditur, tunc
5:
vel maxime metuenda.
Cic. lib. 3. de Orat.
O cżym iego ſłowá tákowe ſą: O
6:
fallacem hominum ſpem, fragilem́ fortunam, et inanes noſtras
7:
contentiones, quæ in medio ſpacio ſæpe franguntur et corruunt.
8:
Nie dármo ią theż Apelles málarz ſthoiącą námálo=
Stobæus ſer. 103.

9:
wał/ gdyż ná iednym mieyſcu być y zoſtać ſie nie mo=
10:
że. Cżego y Horácyus tymi poſwiádſzył ſłowy: Fortu-
11:
na nunquam perpetuo est bona, nunc mihi, nunc alij benigna.
Mizerna ſzcżęſliwość z godnośći bogactw.
Ie
12:
dnák iż ieſt wiele ludzi tákowych/ ktorzy iáko z zacno=
13:
śći y godnośći/ thák też z bogactw y doſtátkow ſwoię
14:
ſzcżęſliwość ſzáczuią/ nie vważáiąc v ſiebie biegu rzecży
15:
ſwieckich/ ći zdádzą ſie być thymi/ kthorzy máią tylko
16:
ſwoy vmyſł vtopiony w pieniądzach/ á nie vpátruią
17:
finem bonorum ipſam eſſe virtutem, co ná iákową im pocie
18:
chę wychodzi/ może być przykłádem on Krezus Krol
19:
Lidiyſki/ ktory roſkazał wielkość ſkárbow ſwych So=
20:
lonowi Mędrcowi vkazáć/
Plutarch. in Solone. Herod. lib. 1.
y záthym go pytał/ ieſliby
21:
kto nádeń mogł być naſzcżęſliwſzy. Solon powiedział/
22:
że Tellus poddány iego iemu dobrze znáiomy ieſt do=
23:
bry y ſzcżęſliwy cżłowiek/ kthory zoſtáwiwſzy po ſobie
24:
ſyny/ gdy mu nicżegoy cżáſu żywotá iego nie doſtawá
25:
ło/ mężnie y s ſławą dla Oycżyzny vmárł. Záthym
26:
máiąc go Krol zá błazná/ że przekłádał żywot y zeſcie
27:
priwatnego cżłowieká/ nád niezámierzoną moc y pá=
28:
nowánie Krolewſkie/ znowu go pytał/ ieſliżby po Tel=
29:
luſie kogo drugiego nieſzcżęſliwſzym rozumiał? Odpo=
30:
wiedział: Ze dwá brácia/ przezwiſkiem Byton y Kleo=
31:
bis Argiwi/
gactw/


strona: N

O pomiernym żalu.
1:
Epámionondás Tebanus będąc pytány/ ktoby mie=
2:
dzy wſzyſtkimi Hetmány był naſzcżęſliwſzy y nafortun=
3:
nieyſzy/ ieſliſz on ſam cżyli Chábriás bądź Iphikrates.
4:
Odpowiedział/
Plutarch. in Apophteg. Græc.
O tym cżynić rozſądek rzecż bárzo trudna
5:
poki żywiemy. Cżym dał znáć być prawdziwą ſen
6:
tencyą Solonowę/ ktory nikogoy nie ſądził być ſzcżęſli
7:
wym przed ſmiercią. Poki bowiem żywie cżłowiek/ ro=
8:
zmáitym przypadkom ſzcżęſcia y nieſzcżęſcia bywa pod
9:
dány/ ták iż go raz wywyſzſzy/ drugi raz zniży. Sámá
10:
tedy ſmierć okaże iákowym kto był cżáſu żywotá ſwe=
11:
go. Iáko też o tymże ſłowá onego mężá zacnego Ekle
12:
zynáſtikuſá ſwiádſzą:
Eccleſ. 11.
Spráwy cżłowiecże okázuią do=
13:
końcżenie iego/ przed ſmiercią nie powiadáy nikogoy
14:
być ſzcżęſliwym.
15:
❡O pomiernym żalu y vtrapieniu w rze=
16:
cżach niepośćigłych.
17:
A
Iż wiele ieſt tákowych ludzi/ ktorzy paßi repulſam for
18:
tunæ zwykli áż názbyth opłákiwáć nieſzcżęſcie ſwoie/ y
19:
práwie desperatis rebus extrema queque tentare,
Z nieſzcżęſcia zbytnie ſie trapić ſzaleńſtwo wielkie.
Ci żadnym
20:
ſpoſobem od ludzi bácżnych w they mierze pochwały
21:
mieć nie mogą/ bo to ieſt maxima inſania, dręcżyć bole=
22:
ſcią ciáło ſwe/ y ſmyſły ſwe do vthrapienia niewolić/
23:
wiedząc że themu nic ſie podołáć nie może/ áni boleśći
24:
vmnieyſzyć. Iáko o tym Cycero tymi powiedział ſło=
Cic. 3. Tuſc.

25:
wy: Summa est ſtulticia, fruſtra confici dolore, cum intelligas ni-
26:
hil poſſe profici.
Nbądź y


strona: N2

w rzecżach niepośćigłych.
1:
Ieſt też w niemáłey ſławie oná niewiáſtá Lácená/
2:
ktora wziąwſzy wiádomość o ſyná ſwoiego męſtwie
3:
cżáſu woyny/ y o zginieniu iego ná teyże woynie/ żadne=
4:
go znáku żałośći y ſmętku po ſobie nie okazáłá/ ále rá=
5:
cżey Bogom dzięki cżyniłá zá to/ iż tákiego ſyná podá
6:
łá ná ſwiát/ kthory nie ſtráchał ſie ſmierći dla Oycży=
7:
zny podiąć.
Cic. lib. 1. Tuſc. quæſt.

8:
Anáxágorás Philozof/
Laert. lib. 2.
też ſtąd pochwałę odnośi/
9:
że ſkromnie znioſł ſmierć ſyná ſwoiego/ ábowiem gdy
10:
mu powiedziano o ſmierći iego/ rzekł:
Cic. Tuſcul. quæſt. lib. 3.
wiedziáłem tho
11:
dobrze żem ſmiertelnego wypuśćił ná ſwiát.
12:
Co ſie theż o Xenophonie cżyta/
Valer. Max. lib. 5. Cap. 10.
kthory ſmierć ſyná
13:
ſwego dla zdrowia Oycżyzny podiętą ſkromnie znioſł/
14:
ábowiem cżyniąc wedle zwycżáiu ná on cżás záchowáłego
15:
ofiáry Bogom/ gdy mu przy thym Akcie o zábi=
16:
ciu ſyná iego w bitwie powiedziano/ nie przeſtał od o=
17:
ney ſpráwy/ ále thylko koronę z głowy ſwoiey zdiął/
18:
potym ſpytał/ iákimby ſpoſobem zginął/ gdzie wziął
19:
ſpráwę że doſyć mężnie ſobie pocżynáiącz/ záſię ią ná
20:
głowę ſwą włożył.
21:
S ktorych przykłádow Concluſia tá ieſt/ że káżdy bá=
22:
cżny cżłowiek nie ma być żalem zbytnie wzruſzony/ ále
23:
rácżey ſmierći miłych ſwych przyiacioł ſkromnie żáło=
24:
wáć ma/ á zwłaſzcżá gdzie będzie vcżćiwą á ſławną/
25:
gdyż ij non ſunt plorandi quos clara virtus ad Ætæra euexit.
Zal z vthrácenia máiętnośći nie ſłuſzny.

26:
Ieſzcże y w tey mierze nieſłuſzność żalu okázuie ſie/
27:
gdy rzecży ſwieckich/ to ieſt/ vtrácenia máiętnośći/ niedo
28:
ſtąpienia godnośći/ bądź ich też zá iákążkolwiek przy=
29:
cżyną pozbycia żáłuiemy. A ći zdádzą ſie nie pomáłu
30:
przećiwko Bogu tym grzeſzyć/ rozumieiąc żeby nie by=
31:
łá tháka wſzechmocność Boſka/ iákoby ich do pirwſzey
32:
prerogátywy ſzcżęſcia y godnośći przywieść nie miał/
N 2cżył/ bać


strona: N2v

O pomiernym żalu
1:
Do kto
2:
rey żáłośći zwykło tho tym więtſze poruſzenie vmyſłu
3:
cżynić/ gdy miłoſnik Oycżyzny zá wielkoſcią złoſliwych
á przewro=


strona: N3

w rzecżach niepośćigłych.
1:
á przewrotnych ludzi nie może cále oddáć powinno=
2:
śći ſwey Oycżyznie/ y prze tę przycżynę zániechawa ob=
3:
myſlawánia iey dobrá/ nie chcąc być vcżeſtnikiem zło=
4:
śći tych ktorzy iey dobro zniſzcżyć y ſámi wolność ſwą
5:
vtráćić chcą. Co ſie znácżnie vkazáło w onym zacnym
6:
á ſławnym mężu Solonie Philozofie/ y Zakonodawcy
7:
Athenienſow/
Laertius in vita eius.
ktory widząc R. P. Athenieńſką przez po
8:
winnego ſwego Piſyſtráteſá vdręcżoną/ thák iż ſie do
9:
tyrańſtwá przezeń rzecży ciągnęły/ nie thylko że lud od
10:
niewoley ſie vſthrzeżenia odwodził/ nápominániem
11:
ſwym cżęſtym y vkázowániem że iuż bliſko iárzmo nie
12:
woley/ ále y záſtáwiániem ſie Piſiſtráteſowi/ áby przed
13:
ſięwzięcia ſwego nie wykonał. Zwoławſzy bowiem lud
14:
do gromády Lorica armatus et Clipeo, ofiárował pomoc
15:
ſwą do odegnánia Tyrrańſtwá/ á przywrocenia wol
16:
nośći/ tymi mowiąc ſłowy: Mężowie Atenieńſcy nád
17:
was iedne mędrſzy/ nád drugie mocnieyſzy ieſtem/ ábo
18:
wiem ieſtem mędrſzy nád te/ kthorzy Piſiſtráteſowego
19:
przedſięwzięcia y przewrotnego vmyſłu nie doſzli/ iá=
20:
ko ieſth wolnoſciom náſzym ſzkodliwy: A mocnieyſzy
21:
záſię nád ty ieſtem/ ktorzy ácż o tym wiedzą/ ále dla bo
22:
iáźni ſmiáłośći przed ſię wziąć nie chcą. Senat tedy bę
23:
dąc przychylny Piſiſtráteſowi/ ſądził go być ſzalonym
24:
s thych ſłow. Zácżym on rzekł: Moie ſzaleńſtwo cżás
25:
krotki okaże/ gdy prawdá ná iáſnią ſie odkryie. A gdy
26:
nic przemoc nie mogł/ y owſzem bacżył wzmagáiące
27:
ſie Tyrrańſtwo/ przez Conniuencyą Athenienſow/ depo-
28:
ſitis ante curiam armis dixit: O patria, tibi quidem verbo et opere
29:
auxiliatus ſum. Zácżym do Egiptu żeglował/ á ſtámtąd
30:
do Cypru/ pothym do Krezuſá Krolá Lidiyſkiego. A
31:
ſłyſząc że Piſiſtrates w ſwym Tyrrańſtwie trwał/ thy
32:
ſłowá do Athenienſow nápiſał:
N 3Non


strona: N4

O rozruchach domowych.
1:
O cżym eeż doſyć vważnie E=
2:
zechiel Prorok w rozdziale 18. proroctwá ſwego mo=
3:
wi. A tá pokutá nie ma być odkłádána dzień zádzień/
4:
bo iáko nas dzień Páńſki záſtánie/ ták nas ſądzić będzie.
5:
❡O rozruchach domowych/ iáko ſą wielce
6:
káżdey Rzecżypoſpolitey ſzkodliwe.
7:
I
Z też Ciuiles diſſenſiones káżdey Rzecżypoſpol. nie tyl=
8:
ko nie ſą pożytecżne ále wielce ſzkodliwe y do zginienia
9:
wiodą/ dobry miłoſnik Oycżyzny nie ma ſwego vmy=
10:
ſłu do tego przykłádáć/ widząc tho być taką peſtem w
11:
káżdey Rzecżypoſp. ktora wſzytki bez ochrony ták win=
12:
ne iáko niewinne/ thák bogáte iáko vbogie/ ſwym iá=
13:
dem záraża/ y kto ieſt thákowego vmyſłu/ áby w Oy=
14:
cżyznę ſwą wnaſzał domowe niezgody y rozruchy/ ho-
15:
ſtis Patriæ ma być ſłuſznie mian/ iáko Cycero tymi po=
16:
wiedział ſłowy:
Cic. pro Seſtio.
Hi et audaces et mali, et pernicioſi ciues pu-
17:
tantur, qui incitant populi animos ad ſeditionem, aut qui largitio-
18:
ne cæcant mentes imperitorum. Y ná drugim mieyſcu:
in Philip: 13.
Ciuis
19:
non est habendus, qui Ciuile concupiſcit bellum, Ciuem enim ab ho-
20:
ſte non natura ac loco, ſed animo factiſ́ diſtinguimus. Bo ieſli
21:
nieprzyiaciel pogránicżny thym vmyſłem bitwę zwo=
22:
dzi/ áby zdrowie wſzytkich przypráwił: Ták y ten kto
23:
ná cáłość Oycżyzny ſwey nie oglądáiąc ſie/ tákowy po
24:
żar w nię wnośi/ ktorym zgubę wſzytkim gotuie/ y dro
25:
gę nieprzyiacielowi do oſięgnienia ſwey Oycżyzny ſcie
26:
le zá nieprzyiacielá Oycżyzny ma być ſądzon/ á ſnadź
27:
zá gorſzego nád poſtronnego/ y ieſli to bezbożny á złe=
28:
go ſumnienia ſyn/ ktory mátkę ſwą ráni/ zábije/ cho=
29:
ciaſz tylko iemu ſámemu bywa vżytecżna:
cenia bez


strona: O

iáko ſą wielce ſzkodliwe.
1:
Niezgodá to robi roſtyrki domowe/
2:
Co ſtąd zá vpadek ledwie kto wypowie.
3:
Cżego ieſt znácżnym dokumentem ono Ciuile bellum,
4:
ktore ſie działo zá Máriuſzá y Sylle/ ktorego złość/ prze
5:
wrotność/ zdrádá ták łatwie wypiſána być nie może.
Plutarch. in Sylla

6:
Bo ten wielkość Rycerſtwá Rzymſkiego dał pozábijáć
7:
y wywołáć/ ták iż też prze one rozruchy y ći ktorzy kiedy
8:
do kogo priwatne obrázy mieli/ zá iego pozwoleniem
9:
mśćili ſie nád nimi. Do kthorey okrutnośći y niecnoty
10:
więcey go przywiodłá chćiwość y łákomſthwo dobr
11:
cudzych/ gdyż náweth y wywołánych oycow dzieći y
12:
wnuki notauit infamia, y wſzytkich dobrá ſobie przywła=
13:
ſzcżył/ ták iż oni ktorzy o ſmierć przychodzili od niego/
14:
mogli beſpiecżnie mowić/ że przycżyną ich ſmierći były
15:
ich koſztowne pałace/ ſzerokie dwory/ ogrody/ etcet.
16:
Iáko ieden Aurelius Quintus, cżłowiek ſpokoyny/ nie bę=
17:
dąc nicżegoy winien/ gdy ſzedł in forum, áby oglądał Re
18:
yeſtr tych kthorzy byli ná wywołánie ſpiſáni/ chcąc ſie
19:
ich nieſzcżęſcia vżáłowáć. Nálazłſzy ſie też tám miedzy
20:
inſzymi/ rzekł tymi ſłowy: O nieſtetyſz mnie/ Grunth
21:
Albáńſki przynośi mi ſmierć. A odſzedſzy trochę od te=
22:
go ktory go náſládował był wnet zábity.
23:
Tákowe tedy zápalenie Oycżyzny widząc dobry O=
24:
bywátel/ wſzelákim ſpoſobem ma ſie o vgáſzenie tego
25:
ták bárzo ſzkodliwego/ á wſzytki pożyráiącego/ ogniá
26:
ſtáráć/
Ogień Oycżyznę pożyráięcy iáko ma być gáſzon.
do żadnych fákciy ſie nie przywięzuiąc/ ále tyl=
27:
ko do zdrowia y beſpiecżeńſthwá miłey Oycżyzny/ bo
28:
gdzie fákcye nie będą miáły od ſwoich potężnośći/ gdzie
29:
princypałowie adherentow mieć nie będą/ gdzie wię=
30:
cey káżdemu będzie milſze zdrowie Oycżyzny/ niż po=
31:
winnego bądź záchowáłego ſwego/ vſtáć prędko muſzą.
Oſpiecżeń=


strona: O2

O wierze ktora ieſt w ſłowiech.
1:
Lecż w tym Artykule ſzerokim być nie chcę/ vkaza
2:
wſzy do Hiſtoriy/ ktore doſyć w ſobie tego máią/ co zá
3:
domowymi rozruchy przychodzi zá niebeſpiecżeńſtwo/
4:
y iákowe trwogi. A dáleko/ iáko ono mowią/ nie cho
5:
dząc álbo nie ſięgáiąc/ może być káżdemu po cżęśći do
6:
kumentem tá wrzáwá/ ktora niedawnego cżáſu w mi
7:
łey Oycżyznie náſzey wzniećiłá ſie/ iáko tho ieſt ſzkodli=
8:
wy ogień káżdey Rzecżypoſpolitey/ Inteſtina odia y bella
9:
in viſceribus propriis.
10:
❡O wierze/ ktora ſie zámyka w ſłowiech y
11:
vcżynkach/ á ieſt gruntem ſpráwiedliwośći.
12:
Z
Oſtáie dobremu miłoſnikowi Oycżyzny thá oſtá=
13:
tnia cnotá/ to ieſt/ wiárá/ ktora tákowey ieſt zacnośći/
14:
tákowey powagi y doſtoynośći/ iż bez niey iákiegożkol
15:
wiek ſtanu ludzi/ cnoty práwie záćmione ſą y bywáią/
16:
gdyż od niey wſzythki ſwiátło biorą/ iáko od Słońcá
17:
Mieſiąc y wſzytki gwiazdy.
Wiárá wſzytkich inych cnot ſwiátło.
Mądrość bowiem bez wiá
18:
ry nikcżemną y nieprawdziwą ieſt/ á zgołá bezecną chy
19:
troſcią. Mierność záſię ſmętną/ możność gnuśną y oſ
20:
páłą/ á ſpráwiedliwość ſrogą y okrutną. Coż bowim
21:
zá ſławy będzie káżdy Pan zwirzchni/ kthory nikcżem=
22:
nym/ nieprawdziwym y niewiernym ieſt. Co być mo=
23:
że ſproſnieyſzego y mierzieńſzego/ iáko wiárę złamáć/
24:
obietnic nie wypelnić/ álbo rzecżom vmowionym nie
25:
doſyć cżynić/ gdyż wſzytki ſpráwy ná ſwiecie/ ták mie=
26:
dzy wielkiemi iáko y podłemi ludźmi/ ná ſámey wie=
27:
rze buduią ſie/ ktora wiárá ieſt gruntem ſpráwiedliwo
28:
śći/ áby káżdy to oddał nie zmyſlenie temu co z nim v=
29:
mowi y poſtánowi/ zácżym cżyni ludzie poważne/ v=
O 2cżćiwe


strona: O2v

O wierze ktora ſie
1:
cżćiwe y ſławne.
miem


strona: O3

w ſłowiech zámyka.
1:
Nie mnieyſzey pochwały/ á zgołá wielkiego podzi
2:
wienia godzien ieſt on zacny Conſul Rzymſki Fábricy=
3:
us/ kthory nieprzyiacielowi ſwemu/ s kthorym wiodł
4:
woynę/ wiárę ſwą y cnotę zacnemu Hetmánowi nale=
5:
żącą okazał.
Plutarch. in Pyrrho.
Abowiem wiodąc woynę s Pirrhuſem kro
6:
lem/ piſał do niego liſth Lekarz Krolewſki/ obiecuiąc
7:
Páná ſwego przez trućiznę zgłádzić/ ieſliby on był ro=
8:
ſkazał. Fábrycyus przywiodſzy do tego Collegę ſwego
9:
Q. Æmilium, poſłał liſt on do Krolá nápomináiąc go/
10:
áby ſie rácżey ſtrzegł od domowych ſwych niż od nie=
11:
przyiacioł. Kthożby ſie nie miał ſłuſznie zádziwowáć
12:
tákowey cnocie tego zacnego Conſulá. Inácżey dziſiey
13:
ſzych cżáſow ludzie poſtępuią/ ktorzy potáiemnie zdrá
14:
dy cżynią nieprzyiacielom/ przećiw przyſtoynośći/ ſłu=
15:
ſznośći/ y ſpráwiedliwośći.
16:
Lecż nád ty przykłády/ ſła=
17:
wnieyſzy ieſt y zacnieyſzy poſthępek onego cnego mężá
18:
Attiliuſá Reguluſá
Cic. lib. 1. Offi.
(o cżym ſie też wyſzſzey trochę wſpo
19:
mináło) kthory będąc naywyſzſzą Rádą Rzymſką/ w
20:
Afryce przez zdrádę forthelem był poiman/ cżáſu Het=
21:
máńſtwá Hámilkárá Oycá Hánnibalowego. Ten był
22:
ſlubem y przyſięgą od Hetmáná obowiázány/ że ſie záś
23:
do Kártáginy wroćić miał/ ieſliby byłá Rádá Rzym=
24:
ſka więźniow niektorych zacnych Kártáginianom nie
25:
wroćiłá. Regulus przyiechawſzy do Rzymá/ powie=
26:
dział w Rádzie to co mu było porucżono. Gdy go o zdánie
27:
iego w tey mierze proſzono/ zbraniał ſie tego/ powie
28:
dáiąc/ że poki w przyſiędze álbo ſlubie nieprzyiacielſkim
29:
był/ rádą nie był. Iednák potym to powiedział w Rá
30:
dzie/ żeby mu ſie zdáłá rzecż nie być pożytecżna więźnie
31:
wrácáć/ ludzie młode w rzecżach woiennych ſpráwne/
32:
o ſámego ſiebie nic nie dbáiąc/ gdy iuż cżłowiekiem ſtá
33:
rym y zeſzłym był.
O 3liwſzy


strona: O4

zámyka w ſłowiech.
1:
Przy
2:
ktorym złoſliwym vcżynku/ á podziwienia/ z iey táko=
3:
wey okrutnośći ktorą beſtye záledwie w ſobie máią/ go
4:
dnym áby być mogłá/ roſkazáłá ſie wieść. Lecż iż tro=
5:
chę omieſzkáłá/ záſtáłá Oycá ieſzcże trochę ziewáiące=
6:
go y rucháiącego ſie/ leżącego práwie w mieyſcu ciá=
7:
ſnym/ przez ktore tylko drogá ſzłá/ co woźnicá widząc/
8:
ſtánąwſzy obeyrzał ſie ná pánią/ y Mułowie kthore ią
9:
wiozły wezdrgnęły ſie. A gdy go pytáłá przecżby ſtał/
10:
odpowiedział iey: Izaſz nie widziſz Oycá twego leżące=
11:
go vmárłego ná drodze/ á indziey drogi nie máſz kto=
12:
rąby ſie iecháć miáło. Lecż oná pochwyćiwſzy podno
13:
żek nog ſwych/ ćiſnęłá nań/ roſkázuiąc áby przez ciáło
14:
Oycá iey koniecżnie iechał/ prze ktorą złość y okrucień=
15:
ſthwo był z Rzymá perpetuo exilio wygnány z żoną y z
16:
dziećmi.
17:
Ieſt też znácżna kaźń Boſka s ſtrony złamánia przy
18:
ſięgi y przymierza vcżynionego/ miedzy Włádyſłáwem
19:
Węgierſkim Krolem/ á Amuratem Ceſárzem Thure
Bonfinius Dec. 3. lib. 6.
ckim/ ábowiem poſtánowiwſzy przymierze miedzy ſo
20:
bą/ Włádyſław ie złamał/ zá námową y perſwázyą
21:
Papieżá/ kthory przez poſłá ſwego do Włádyſławá
22:
poſłánego to mu vkázował/ że wiárá poſlubiona nie=
23:
wiernym Máchometanom nie ma być trzymána.
24:
Co vſłyſzawſzy Amurates/ wyciągnąwſzy z woyſkiem
25:
ſwym/ prośił od Bogá pomſty nád Włádyſławem.
26:
Y v Wárny ſtocżywſzy bitwę/ zoſtął zwyciężcą Amu=
27:
rates. Abowiem Krol był zábity w oney bitwie y z Le
28:
gatem Papieſkim/ y wſzytko woyſko máło nie do grun
29:
tu zburzono.
A iż ſlub


strona: P

1:
Opiſánie prżycżyn
2:
prże kthore do zniſzcżenia y zguby
3:
Páńſtwá y Kroleſtwá wſzelkie
4:
przychodzą.
5:
P
Rzełożywſzy tedy powinność dobre=
6:
go obywátelá y miłoſniká Oycżyzny/
7:
zoſtáie to ſámo do vkazánia/ czo ieſt
8:
przycżyną zguby y zniſzcżenia pańſtw
9:
y kroleſtw/ á co ie w cáłośći y zupeł=
10:
nośći záchowywa y pomnaża.
Sentencye dwu vcżonych ludzi o przycżynach zniſzcżenia Pańſtw y Kroleſtw.

11:
Naprzod ſie tu przełożą dwu vcżonych ludzi Senten=
12:
cye álbo rozumienia s ſtrony thego/ ieſliż zá przycżyną
13:
ludzką zgubę ſwą y zniſzcżenie biorą Páńſthwá/ cżyli
14:
ex facto Diuino, álbo iáko mowią/ z náznácżenia á przeź
15:
rzenia Bożego. Plato wprzod o tym tymi ſłowy po=
16:
wiedzyał/ w cżym go theż y Cycero náſláduie/ że iáko
17:
przyrodzone pocżątki y weſcia ſwe máią Rzecżypoſpo
18:
lite y Páńſtwá káżde/ ták też koniec y záſcie vkázuiącz/
19:
że by też nalepiey y nagruntowniey byłá poſtánowio=
20:
na Rzecżpoſpolita/ iednák cżáſu ſwego zginie ſpráwá=
21:
mi y vſtáwámi ſwymi.
Xenophonowa Sentencya względem ſłowá Bożego ſłuſnieyſza.
Xenophon záſię piſząc de di
22:
ſciplina Cyri Perſarum Regis, przywiodſzy ſobie ná pámięć
23:
wſzytki Páńſtwá ktore kiedy bądź pod wiela ich/ bądź
24:
pod iednego pánowániem były/ dziwuie ſie/ że żadne
25:
cáłe y ná długie cżáſy beſpiecżne nie zoſtáły/ á przycżynę
26:
tego vkázuie być tę/ ktorzy R. P. przełożonymi ſą/ zá kto
27:
rych pychą/ chćiwoſcią/ złoſcią/ niepobożnoſcią/ y nie=
28:
ſpráwiedliwoſcią/ páńſtwá ſwą odmiánę y nákoniec
29:
zginienie biorą.
Pſie fundá=


strona: P2

Pańſtw y Kroleſtw.
1:
A wedle proſtey przypowieśći Polſkiey: Iáki Pan
2:
táki kram.
3:
Iáko bowiem ich pożądliwoſcią/ y inemi
4:
ſpráwámi nieprzyſtoynymi bywa záráżona Rzecżpo=
5:
ſpolita/ ták záſię wſtrzemieźliwoſcią y miernoſcią po=
6:
práwę ſwą bierze cnothá/ ábowiem y dobre obycżáie
7:
towárzyſtwo ludzkie zmacnia. Tákże vſtáwy przeło=
8:
żonych ktorym y ſámi podlegáią y obowiązáni bywá
9:
ią/ nie tylko Rzecżpoſpolitą záchowywáią/ ále iey ſła=
10:
wę y godność rozſzerzáią. Iáko tenże Xenophon o Lá
11:
cedemońſkiey R. P. piſząc roſpomina. Vkázuie bowim
12:
że Miáſtho Spárthá nie bárzo ludne będąc/ zá krotki
13:
cżás/ w porządku będąc/ do więtſzey ámplifikácyey bo
14:
gactw y godnośći przyſzło: Lecż iák ſkoro práwá y v=
15:
ſtáwy Zakonodawcę ſwego Licurguſá opuſzcżáć po=
16:
cżęło/ zátym też ſámo do ſłábośći y zniſzcżenia chyliło
17:
ſie. Dotąd tedy będzie trwáłá R. P. poki też w niey bę=
18:
dą trwáły cnoty/ y dobre á ſwiętobliwe poſtánowienia. Zadne bowiem śiły tákowe być nie mogą/ ktoreby
19:
dobrze vgruntowáną y zgodną Rzecżpoſpolithą z iey
20:
fundámenthow y ozdob ruſzyć miáły/ bo gdzie nie bę=
21:
dzie w niey pánowáłá chćiwość/ gdzie nie będzie pożą
22:
dliwość/ gdzie nie będzie pychá/ łákomſtwo/ y ine ſpro
23:
ſne poſthępki/ á zgołá niecnothy/ wſzytki rzecży w niey
24:
trwáłe y nienákáżone będą. Aby tedy Rzecżpoſpolitha
25:
wſzelka żadnego wzruſzenia nie vcżułá/ á z dobrego rzą
26:
du y poſtánowienia obnáżona nie byłá/ Száty iey ſta=
27:
nowi náleżące/ y onę okrywáiące/ nie máią być z niey
28:
zdzieráne.
Gwałt w Rzecżypoſpolitey ſzkodliwy.
A wprzod káżdy przełożony tego ſie ma wy
29:
ſtrzegáć/ żeby ſie nic gwałtownie y z zdrádą Rzecżypo
30:
ſpolitey nie działo/ co ſie bowiem kolwiek dzieie mocą/
31:
gwałtem/ tho trwáło y beſpiecżno być nie może/ Nulla
32:
enim Tyrrannorū vis diuturna fuit, gdyż nie tylko nienawiść
P 2cżyni/


strona: P2v

Przycżyny zniſzcżenia
1:
cżyni/ ále też y do pomſty ludzkie vmyſły wzruſza y pobudza.
żdy tego


strona: P3

Pańſtw y Kroleſtw.
Boiaźń nienawiść mnoży.
1:
A ktorzy thego chcą áby ſie ich bano/ ći ſie też ſá=
2:
mi bać muſzą tychże ktorzy ſie ich boią. Iáko ſie cżyta
3:
o onym Dyonizyuſie Syrákuzáńſkim Krolu/ kthory z
4:
okrutnośći ſwey thákową boiaźń w ſobie miał/ że ſam
5:
ſobie roſpalonym wąglem włoſy opalał/ boiąc ſie brzy
6:
twy y nożycżek bárwirzkich.
Cic. lib. 2. Offi.
Tákże Alexánder Fereyſki/
7:
s fráſowną záwſze ná ſwiecie myſlą żył/ ktory ácż żonę
8:
ſwą Thebę bárzo miłował/ iednák do niey wchodząc/
9:
záwſze przed ſobą z dobytym miecżem cudzoziemcowi
10:
iednemu wchodzić kazał/ á do thego ieſzcże więc kilká
11:
ſług przed ſobą/ ktorzy go záwſze ſtrzegli/ poſyłał/ áby
12:
wſzytki kąty y ſkrzynki niewieſcie dobrze wymácáli/ á=
13:
by było nań gdzie żelázá iákiego potáiemnie miedzy ſzá
14:
támi nie záchowano. Co mu iednák nic nie pomogło/
15:
bo od niey przedſię był zábit. Miłość tedy ludzka na
16:
pożytecżnieyſza ieſt/ y ku beſpiecżnośći zdrowia/ y ku mo
¶Miłość ludzka wielce pożytecżna.
żnośći. Lecż boiaźń ieſt zły ſtroż długo wiecżnośći/ kto
17:
ra ie przywodzi do życia trowożliwego z nieſławą wiel
18:
ką. Zacżym ono dobrze Polidorus powiedział: Nic
19:
nieſzcżęſliwſzego przydáć ſie cżłowiekowi nie może/ iáko
20:
cżáſu żywotá złe rozumienie mieć o ſobie/ á po ſmierći
21:
záſię nieſławę bądź przeklęctwo ćirpieć. Co też onemu
22:
Lizándrowi Hetmánowi Lácedemońſkiemu ſławy nie
23:
przynioſło/ owſzem niemáłą ohydę/
Plutarch. in Lyſand.
kthory ácż po ſo=
24:
bie nie ládá znáki męſtwá pokázował/ ále gdy cżęſciey
25:
zdrádą á chytroſcią rzecży odpráwował/ był y od ſwo
26:
ich powinnych ſtrofowan/ że ſie od Herkuleſá/ ktorego
27:
rodzáiu ſwego zá powodniká miał/ wyrodził. Thego
28:
bowiem te ſłowá były: Ze gdzie Lwią ſkorą cżemu do
29:
ſyć vcżynić nie może/ tám Liſią trzebá nárabiáć. Tho
30:
ieſt/ gdzie mocą nie możeſz/ tám zdrádą.
P 3pocżyta=


strona: P4

Pańſtw y Kroleſtw.
1:
Co áby ſie iáſniey
2:
okazáło/ o pomierzániu ziemie godzi ſie thu cokolwiek
3:
przypomnieć. Rzymiánie cokolwiek przyległey ziemie
4:
nieprzyiacielowi ktoremu odięli/ to ſwym álbo przeda
5:
wáli/ álbo zá rowny cżyńſz naymowáli. Potym zá v=
6:
ſtáwą więtſzych cżyńſzow/ vbogie ludzie ięli od ziemie
7:
odſtraſzáć/ chcąc wſzytko trzymáć. Y wydano było tá
8:
kie práwo/ áby nikt więcey ziemie nád pięć ſet łanow
9:
nie trzymał/ zá kthorem ſie práwem vbodzy ludzie przez
10:
lat kilká wſpomagáli. Potym pánowie chcąc záſię v
11:
bogim z rąk ziemię wydrzeć/ á ſámi wſzytko trzymáć/
12:
przez fałſz potáiemnie iednáli ludzie thákie niewolniki
13:
ſwe/ ktorzy v nich zá zmową drożey ziemie naymowá=
14:
li/ niżli oni ſynowie ziemſcy vbodzy. Za thym fałſzem
15:
ktemu záſię było w rychle przyſzło/ że iuż Pánowie prze
16:
ćiwko onemu práwu iáwnie ziemie poſiadáli/ cżym ſie
17:
byli ludzie ták bárzo obnáżyli/ że iuż áni woiowáć/ áni
18:
ſynow ſwych wychowywáć/ áni ſie ożeniáć chcieli/ y
19:
máło zá tą niezgodą po wſzytkiey Włoſkiey ziemi nie
20:
więcey było ludzi niewolnych ktorzy role ſpráwowáli/
21:
niżli ſynow ziemſkich. Tyberius tedy Gracchus Wnuk
22:
Afrikanow ſkoro Trybunem zoſtał/ iął temu zábiegáć/
23:
miáry theż w tym iednák nie chowáiąc/ y wydał tákie
24:
práwo: Aby Pánowie wſzyſcy z dawná poſiádłe zie=
25:
mie ſwe miedzy ludzie puſzcżáli. Cżego gdy vcżynić nie
26:
chcieli/ drugie y trzecie ſroſzſze práwo w tey mierze wy=
27:
dawał. Trzech miercżych poſtánowił. Zápiecżętował
28:
też ziemſki ſkarb/ y ſpraw żadnych mieć nie dopuśćił/
29:
áżby było pirwey co pewnego około pomiáru ſpráwiono.
muſieli.


strona: P4v

Przycżyny zniſzcżenia
1:
Strá
2:
ſzliwe od tákowych być muſzą ſłowká ony Sic volo, ſic iu-
beo, bo


strona: Q

Pańſtw y Kroleſtw.
1:
beo, bo ſtrudná temu kiedy bez ſedyciy zábieżeć ſie mo=
2:
gło/ gdzie możność gorę bráłá/ gdyż to záwſze ieſt in=
3:
uidioſum, gdzie intra terminos proprios przełożonych nie zo=
4:
ſtáie możność. Co y on Aryſtoteles przeglądáiąc/ ty=
5:
mi powiedział ſłowy: Im więcey możność przełożo=
6:
nych będzie reprymowána/ tám też będzie ſławnieyſza
7:
y trwálſza R. P. thák przeto iż mniey będzie poddána
8:
nienawiśći/ iáko też y przeto/ że ſie ſkromniey będą ob=
9:
chodzić ći ktorzy ſą przełożonymi.
Plutarch. in vitæ Lycurgi. et in libello de principe inerudito.
Theopompus krol
10:
Spártáńſki przełożeńſthwo krolow do nieiákiey po=
11:
miernośći v Lácedemońcżykow przywiodł/ ábowiem
12:
wprzod Ephoros poſtánowił to ieſt ziemſkie vrzędni
13:
ki/ ktorzy mimo krolá wſzytkę moc w R. P. ſtánowić
14:
y ſądzić mieli/ od ktorych/ gdy co ſądzili/ iuż ruſzenie do
15:
Krolá iść nie mogło. Ciſz iáko R. P. ſpraw przyglą=
16:
dáli/ thák też y Krolá ſámego/ karząc go gdy w cżym
17:
przećiwko práwu wykrocżył. Zá poſtánowieniem te=
18:
dy tych Ephorow był iednego cżáſu iákoby s poſmie=
19:
chem od żony ſwey nágrawan tymi ſłowy: Y iákoſz ſie
20:
nie wſtydziſz że ſynom ſwym mnieyſzą władzą y powa
21:
gę krolewſką zoſtawiaſz/ niżliś ią od przodkow ſwych
22:
wziął? Odpowiedział vważnymi ſłowy: Niemnieyſzą
23:
im o niewiáſto ále dobrze dáleko trwálſzą y gruntow=
24:
nieyſzą zoſtáwiam. Ktore ſłowá záprawdę iáko ſą wiel
25:
kiey wagi/ ták záſię prawdziwe/ Moderata enim diu durant,
26:
C. Iulius Ceſarz wzgárdził też ſobie podáną powagę
27:
Krolewſką/ áże Diktáturę przyiął/ przetho áby thym
28:
mniey miał ſobie nienawiſnych.
Qták iż im


strona: Q2

Pańſtw y Kroleſtw.
1:
Nie
2:
chcieycie mi tego proſzę dawáć/ cżegoby ich wiele zay
3:
rzeć miáło/ á więcey záſię pożądáć. Nie potrzebuię te=
4:
dy więcey s tego/ nád tho coby było znákiem mego v=
5:
przeymego ſercá ku wam/ á wáſzey też chęći przećiwko
6:
mnie/ ábowiem máłe podarki thrwáłe/ á záſię wielkie
7:
nigdy nie zwykły być właśćiwe/ máiąc w ſobie wiele
8:
niebeſpiecżeńſtw.
Wyſtępki z nienawiśći pochodzące.

9:
A iż ſie wyſzſzey wſpomniáło/ że nienawiść ieſt quid-
10:
dam infinitum y zarázá ſzkodliwa w Rzecżypoſpolithey/
11:
tedy że to ták ieſt/ á iż ſie ſłuſznie grzechem Pánu Bo=
12:
gu obrzydłym názwáć może/ ex ijs vitijs quæ ex inuidia o-
13:
riuntur colligere libet. Z nienawiśći bowiem pochodzi Su-
14:
ſurratio, to ieſt/ zauſznictwo/ gdy kto potáiemnie ſzcżypie
15:
kogo ná ſławie iego chcąc mu iey vwlec/ y do niena=
16:
wiśći inſzych go przywodzi. Cżego piſmo ſwięte zábra
17:
niáiąc/ zauſzniki/ obmowce/ gwałtowniki/ pyſzne/ chłu=
18:
bne/ etc. godne być ſmierći opowieda/ á nie tylko te kto
19:
rzy to cżynią/ ále też co ná to zezwaláią.
Romano. 1.
Záſię drugie
20:
vitium roſcie z nienawiśći Detrectatio, to ieſt/ vwłacżánie
21:
cżći y ſławy/ gdy ktho iáwnie cżyię ſławę do ludzi hy=
22:
dzi/ inácey go vdáiąc niż iego ſpráwy vcżćiwe ſą ſámy
23:
przez ſię. Trzecie vitium idzie z nienawiśći Exultatio, to
24:
ieſt/ rádość w tych rzecżach/ gdy ſie co nieſzcżęſliwego
25:
powodzi bliźniemu náſzemu: A thákowym przegraża
26:
ſłowo Páńſkie w te ſłowá: Kthorzy ſie cieſzą z vpad=
27:
kow pobożnych/ powiązną w śidłach/ á przed ſmier=
28:
cią boleſcią będą zniſzcżeni. Cżwarte vitium afflictio, to
29:
ieſt/ vtrapienie y żáłość/ ktorą cżłowiek ná ſobie nieſie
30:
w ten cżás gdy widzi ſzcżęſcie bliźniego ſwego/ thák w
31:
zacnośći iego iáko y w bogáctwiech. Iáko Ekkeſiaſt:
32:
powiedział: Gdy ſie cżłowiekowi fortunnie wodzi/ żal
33:
bywa nieprzyacielom iego.
Eccleſ. 12.
Q 2zazdrość/


strona: Q3

Pańſtw y Kroleſtw.
1:
Tyberius też ſkromnym y ćirpliwymaduerſus conuicia
2:
maloſ́ rumores okázował ſie/ cżęſto ty ſłowá máiąc w
3:
przypowieśći/ że w wolney R. P. wolny theż vmyſł y
4:
głos być ma.
Idem autor eius vitæ.

5:
Epáminondás Tebáńſki/ koregoCicero principem toti-
6:
us Græciæ appellat, też ćirpliwie znośił potwarzy/ vkázu=
7:
iąc że to należy ná męſtwo/ złorzecżeńſtwá wzgárdzáć.
8:
A Iulius Cezár/ iáko wſzytkim łáſkáwym zwykł ſie był
9:
ſtáwiáć/ ták też y tym ktorzy go w ſłowie iego ſzcżypá=
10:
li/ woląc tego zákázowáć niż ſie mśćić.
Dion. Nicæus in eius vita.
W cżym ſłu=
11:
ſznie od przełożonych náſládowan być ma/ ktorzy bá=
12:
cżnie w tym ſobie poſtępuią/ gdy to v ſiebie vważáią/
13:
że optime agendo mala omnis auditio abolitur, Regium est enim
14:
(vt ait Anthiſtenes) male audire quum bene egeris.
Plutarch. in Ap[o]phteg.

15:
Lákomſtwo ieſt theż przycżyną zguby Páńſtwom/
16:
gdyż nie ieſt wádá gorſza y hániebnieyſza nád łákom=
17:
ſtwo/ á zwłaſzcżá przełożonych ktorzy Rzecżpoſp. rzą=
Wádá wielka do przełożonych łákomſtwo.

18:
dzą. Iáko y Ekklezyáſtes powiedział w ty ſłowá: Nád
19:
cżłowieká łákomego nie máſz nic gorſzego/ ktory ma y
20:
duſzę przedáyną/ á w życiu ſwym iákoby wydzierał wnę
21:
trznośći ſwe. O cżym y Cycero ták powiedział: Rzecżą=
22:
poſpolitą hándlowáć á ſobie z niey zyſku pátrzyć nie=
23:
tylko ieſt rzecż hániebna á ſzkáráda/ ále ieſth bezecna y
24:
niecnotliwa/
Cic. lib. 2. Offi.
Zátym bowiem do rozruchow y roſther=
25:
kow przychodzi/ gdy przełożeni więcey ſwoy pożythek
26:
vpátruiąc/ oń ſie ſtáráią/ niż o poſpolite dobro/ y nie
27:
záſługuią ſobie tákowi żadney pochwały/ ktorzy miá=
28:
ſtho obrony rozmnażánia pożytkow ludzkich/ ſámi ie
29:
wydzieráią/ álbo cudze dobrá inſzym przyſądzáią/ kto
30:
rzy do tego znáku ſpráwiedliwośći nie miewáią.
Q 3S cżego
Przycżyny zniſzcżenia

31:
Látwie tho on cżłowiek známienity od
32:
Krolá tego bogátego otrzymał/ że go wielkiemi pienią
dzmi


strona: Q4

Pańſtw y Kroleſtw.
1:
dzmi zápomogł/ kthore gdy do Sycyonu przywioſł/
2:
przywabiwſzy ſobie do they rády piętnaſcie co cielniey=
3:
ſzych mężow/ z nimi przeſłuchał ſpraw onych wſzyſt=
4:
kich/ y tych ktorzy máiętnośći cudze trzymáli/ y onych
5:
kthorzy byli máiętnośći ſwych odbieżeli. Y przewiodł
6:
to ná nich/ máiętnośći ich oſzácowawſzy/ że iedni wo=
7:
leli pieniądze wziąć á oſiádłośći poſthępić/ á drudzy
8:
tákże ktorzy rozumieli że im to pożytecżno być miáło/
9:
woleli że im odlicżono to co zá co ſtało/ niżli ku oſiá=
10:
dłośći ſwey znowu przyść. Y ták to był ſpráwił vgo=
11:
dziwſzy wſzytkich/ że wſzyſcy zá ſwe mieli/ á nań ſie nikt
12:
nie ſkárżył.
Contencya o doſtoieńſtwá wielce niepożytecżna.

13:
Pożytek też ſtąd żaden nie roſcie/ y owſzem theż ieſt
14:
przycżyną do zguby páńſtwom/ gdy Obywátele mie=
15:
dzy ſobą s ſtrony godnośći y pożytkow ſprzecżáią ſie/
16:
bo zá tákimi diſsenſyámi Rzecżpoſpolita nie ieſt wol=
17:
na od Sedyciy/ á zá Sedycyámi vpadek idzie/ z máłey
18:
bowiem iſkry wielki płomień bywa.
Plutarch. in Moralib.
Dwá młodzień=
19:
cy s Syrákuzanow ſimultatem miedzy ſobą s przycżyny
20:
miłośći mieli/ bo ieden drugiego pánnę poiął/ occaſ=
21:
ſyey doſtawſzy/ gdy on nie był/ ná ten cżás/ obecnym w
22:
Mieſcie prze vrząd ná ſię włożony. Cżego gdy ſie on/
23:
ktoremu ſie tá krzywdá sſtáłá/ dowiedział/ myſlić po=
24:
cżął o pomſcie. Zádawſzy mu tedy cudzołoſtwo/ przy
25:
ſzło do ſedycey/ á záthym iedni do iednego/ drudzy do
26:
drugiego przyłącżywſzy ſie vdáli ſie do bitwy/ w cżym
27:
wiele Pánow zacnych poginąwſzy/ poſpolſtwo Rzecż=
28:
poſpolitą oſięgnęło.
29:
Nie mnieyſza też zarázá w Rzecżypoſpolitey Rzym=
30:
ſkiey byłá/ przez ſprzecżánie ſie y ámbicyą mizerną onych
31:
dwu Pánow Rzymſkich/ to ieſt/ Máriuſzá y Syllę. Má
32:
ryuſz ábowiem poſłał był Syllę do Bocchá Krolá o
33:
wydánie Iugurty.
Plutarch. in Syll[a]
podnioſł


strona: Q4v

Przycżyny zniſzcżenia
1:
Cżym znáć dał że wiele ieſth ludzi chćiwych
ná bogá=


strona: R

Pańſtw y Kroleſtw.
1:
ná bogáctwá/ w ktorych on ták nie korzyſtał/ że y ná=
2:
lezionych nie podnośił.
Chćiwość korzeń wſzech złośći.

3:
Chćiwość ieſt theż rzecż ſproſna y ſzkodliwa/ á we=
4:
dle ſłowá Bożego/ korzeń wſzech złośći/ ták iż ſłuſznie
5:
zwaná też być może zarázą Rzecżypoſpolitey/ gdyż nie=
6:
godnym rácżey niż godnym doſtoieńſtwá y godnośći
7:
rozdáie/ co Sedycyą zwykło cżynić/ gdy clari viri bene de
8:
Repub. meriti repulſam ferunt, et obſcuriores præferuntur.
Sabell. Enned. 6. lib. 2.
Przez
9:
Sedycyą on zacny cżłek Rzymſki Numius był zábithy/
10:
áby zá iego zámordowániem był przyſtęp do doſtoień
11:
ſtwá cżłowiekowi nikcżemnemu/ przezwiſkiem Sátur=
12:
ninowi. Chćiwość ábowiem pobudza mężnieyſze ludzi
13:
do konſpirácyey/ żeby miedzy ſie rozdzieláli doſthoień=
14:
ſtwá/ inſzych do nich nie przypuſzcżáiąc/ zácżym ad pau-
15:
corum potentiam przychodzić zwykłá Rzecżpoſpolita.
16:
Krory dominatus nic nie ieſt rozny od Tyrańſtwá/ ábo=
17:
wiem ktho ná bogáctwá ieſt chćiwy/ poſpolſtwu ieſt
18:
nienawiſny/ y záthym obcemu rácżey niż ſwemu zdro=
19:
wia ſwego powierza/ y ty rzecży wykonywa ktoreby do
20:
vmocnienia iego dominatu ná przeſzkodzie być mogły
21:
zá cżym też poſpolſthwo do deſperácyey przyſzedſzy zá
22:
vćiſki y gwałty/ zwykło ſie kuśić o te ktorzy ſwoy nád
23:
nimi dominat roſciągáli. Iáko ſie sſtáło ſynom Pizy
24:
ſtráteſá Tyranná/ ktorzy prze ſwoy dominat ſproſny á
25:
nienawiſny zábići byli.
Herod. lib. 5.

26:
Dobrze tedy s tą R. P. dziać ſie będzie/ kthora w
27:
obycżáie y práwá thák będzie ſporządzona/ żeby żaden
28:
o to do cżegoby go iego chćiwość y pożądliwość cią=
29:
gnęłą/ nie kuśił ſie/ á by ſie też y kuśił/ żeby nie dowiodł
30:
ábo nie doſtąpił.
Rgdyż táko=


strona: R2

Pańſtw y Kroleſtw.
1:
A żądał wprzod Demoſteneſá Orátorá zacnego y
2:
ſławnego/ ná ktorego pod on cżás wſzytká Grecia o=
3:
glądáłá ſie/ do tego ieſzcże inſzych dziewiąći zacnych też
4:
mieſzcżánow. Wątpliwoſcią nárabiał Senat/ y wiele
5:
ich wołáło/ że rácżey ma być wzgląd ná wſzytki niż ná
6:
kilká ich. Zdrygáli ſie záſię oni ktorych ná karánie Ale
7:
xánder żądał/ y záledwie ſmieli przerzec/ poniewaſz zá
8:
ich ſmiercią inſzy rozumieli ſwe zdrowie być záchowáne.
9:
Y iużby było do tego przyſzło żeby byli wydáni/ gdyby
10:
był Demoſtenes tákową bayką Krolewſkiey chytrośći
11:
y zdrády nie okazał/ tym ſpoſobem rzecż do Athenien=
12:
ſow vcżyniwſzy: Wilk niekiedy páſterzom/ ktore w ich
13:
pilnośći oſzukáć chciał/ to perſwádował/ áby s nim do
14:
przyiáźni przyſzli/ tym ſpoſobem/ áby pſy/ kthorzy byli
15:
przycżyną wſzythkiey miedzy nim á nimi nieprzyiáźni/
16:
wydáli/ ktorzy pilni byli owiec. Tedy Wilk odciąwſzy
17:
ſobie occáſią ſtráchu y boiáźni/ wſzytko bydło nie tylko
18:
do ſytośći ſwey/ ále też wedle vpodobánia ſwego dra=
19:
pał/ y náwet ſáme páſterze. Tymżeć ſpoſobem Alexán
20:
der poſtępuie/ ábowiem wſzytkich ktorzy iego chytrość
21:
obiáwiáią/ żąda/ áby thym łátwiey y ſnádniey wſzyſt=
22:
kich obywátelow pożyć mogł/ zgłádziwſzy te kthorzy
23:
ich obrońcámi ſą. Tá tedy bayká niech będzie zá ná=
24:
ukę Senatorom vſtrzegáć ſie zdrády tych ktorzy potwa
25:
rzámi tych náieżdzáią/ ktorym rowni cnotą być nie mo
26:
gą/ á iż ich nic nie ma odwodzić od powinnośći ich/
27:
ktorą zá przyſięgámi ſwymi powinni Rzecżypoſpol.
R 2Zbyſzek
Przycżyny zniſzcżenia
[Ká]rność z gnie[wu] pochodząca [ſ]zkodliwa.

28:
A iż w káżdey R. P. bez wyſtę=
29:
pkow być nie może/ ma być karność cżyniona z niena=
30:
głá/ gdzie ich wiele grzeſzy/ y niektorym máią być od=
puſzcżáne


strona: R3

Pańſtw y Kroleſtw.
1:
puſzcżáne wyſthępki/ gdzieby ich iáka wymowká mo=
2:
głá być vkazána/ á znácżnie ſzkodzić R. P. nie mogli/
3:
gdyż to ieſt Rzecż należąca przełożonym/ Parcere ſubiectis
4:
et debellare ſuperbos. Nie nieſie to bowiem ſławy żadne=
5:
mu przełożonemu/ ktory gniewowi ſwemu pomſtę wy
6:
ciągáiącemu pánem nie ieſt. Miłoſierdzie bowiem prze
7:
łożonych miłe y wdzięcżne ieſt wſzem/ y cżyni te ktorzy
8:
go vżywáią záleconymi poſpolſtwu. Rzecżpoſpolita
9:
Athenieńſka nie zá áffekt iákowy/ ále zá Boginią mi=
10:
łoſierdzie v ſiebie miáłá y ważyłá/ áby obywáthelom
11:
tym ſpoſobem perſwádowáłá/ łáſkáwie ſie też y z win
12:
nymi obchodzić. Máią mieć przełożeni owy ſłowá ná
13:
ſwey piecży: Sanguine humano abſtine quicun́ regnas. Ied=
14:
nak ieſliżby tego potrzebá wyćiſkáłá/ á inácżey nie mo=
15:
głá być popráwą Exceſsow w Rzecżypoſpolitey/ ied=
16:
no zá przelaniem krwie iákiego złośnego cżłowieká/ ma
17:
być w tey mierze záchowan poſtępek medykow/
W karániu złośći Medykow náſládowáć náleży.
ktorzy
18:
gdy bacżą że żadnymi lekárſtwy nie może być zarázá w
19:
ciele cżłowiecżym będącą odpędzona/ ácżkolwiek nie s
20:
chęcią owſzem z żalem niemáłym cżęśći drugie ciáłá od
21:
cináią/ iednák to odćináią co ſie ſkáźiło/ áby oſthátek
22:
ciáłá nie było záráżone. Nie ma bowiem dla tego być
23:
odpuſzcżenie y przeyrzenie wyſtępkow/ żeby wſzytká R.
24:
P. nie vpádłá/ ále ma być pomſthá dla záchowánia
25:
iey/ poniewaſz złość zrázu vkazána łatwie bywa odcię=
26:
ta/ lecż záſtárzáła pod cżás ábo nigy nie bywa vlecżo=
27:
na. Pożytecżne tedy ſą do vważenia ony ſłowá zacne=
28:
go Mędrcá Soloná:
29:
Qui populum princeps gaudet retinere fauétem,
30:
Non nimium rigidus non quo laxus erit.
Plutarch. in vita eius.
cym po=
R 3


strona: R4

Pańſtw y Kroleſtw.
1:
Náſláduią bowiem tákowego zbytku te vitia, że więcey
2:
o ſobie ludzie zwykli rozumieć/ przyſthępuie wzgárdá
3:
inſzych/ nienawiść/ vkęſowánie/ y inſze libidines, ták iż ſłu
4:
ſznie tákowy luxus parens inopiæ názwan być może. Iá=
5:
ko o tym dał znáć Tyberyus Ceſarz Attilio Butæ viro præ
6:
torio w powieśći ſwoiey/ then bowiem gdy prze ſwoy
7:
zbytek wielki przyſzedſzy do vboſtwá/ ono opłákiwał.
8:
Rzekł do niego Ceſarz:
Eraſm. lib. 8. Apoph.
Nie wcżáżeś ſie pocżuł y obacżył.
9:
Idzie też y to zá tákowym zbytkiem/ iż ktho dißipat ſua,
10:
neceſſe est vt inhiet alienis, Cżego ſie o ludziach cnotę przed
11:
ocżymá máiących rozumieć nie może/ ále iednák iuż też
12:
wiele thákowych ſwiát onych przeſzłych cżáſow (że ſie
13:
dziſieyſze milcżenim ominą) w ſobie miał. Gdzie tedy
14:
chćiwość do rzecży cudzych przyſtąpi/ tám zgodá dłu=
15:
go trwáć nie może/ przychodzą bowiem Sedycye/ woyny
16:
domowe/ á ſtąd idzie zniſzcżenie Pańſtw y kroleſtw.
17:
Przethoć Heráklitus Philozoph cżáſu Sedycyey będąc
18:
proſzony/ áby w orácyey ſwey ktorą miał do ludu dał
19:
rádę/ kthorymby ſpoſobem do zgody Rzecżpoſpolita
20:
przyść mogłá/
Eraſm. lib. 8. Apoph.
wſthąpiwſzy ná naywyſzſze mieyſce/ żą=
21:
dał kubká wody źimney/ y trochę mąki wſypał/ przy=
22:
cżyniwſzy do thego ziela názwánego poleiu/ wypiwſzy
23:
tedy on kubek nic nie mowiąc z onego wyſokiego miey
24:
ſcá sſtąpił. Tym ſpoſobem znáć dawáiąc/ że zá tym bę
25:
dzie wolna Rzecżpoſpolita od Sedycyey/ gdy obywá=
26:
tele wzgárdziwſzy roſkoſzy y delicye ná mále przeſthawáią.
wſzytkie=


strona: S

Pańſtw y Kroleſtw.
1:
Záſię iáko z drugiey ſtrony niebeſpiecżna rzecż ieſth/
2:
reuocare eos in patriam, Abowiem iáko Plato mowi/ ieſli
3:
nie zá chęcią nieprzyiacioł ſwych przywroceni bywáią/
4:
Tyranny ſie sſtawáią: Ták záſię ieſt wiele thego przy=
5:
kłádow że potrzebnie y s pożytkiem exules ab exilio reuo-
6:
cati bywáli/ zwłaſzcżá gdy in desperatis caſibus Rzecżypoſ.
7:
bywáły. Iáko miedzy inſzymi Cymon Athenieńcżyk/ kto
8:
ry będąc exilio decennali mulctatus, záſię był reuocatus, gdy
9:
Lácedemońcżycy przećiw Athenieńcżykom woynę pod
Probus in Cimone.

10:
nieſli/ Hiſtoria bowiem obmawia/ że tego przećiwko
11:
niemu poſtępku celerius Athenienſes quàm ipſum pœnituit.
Wywołáńcow dobrá pobráne poſpolſtwu dawáć/ nie pożytecżna.

12:
Wywołáńcow też dobrá pobráne poſpolſtwu da=
13:
wáć/ nie ieſt rzecż pożytecżna/ ſławę ſthąd odnioſł lud
14:
Rzymſki/ miedzy ktorymi żaden ſie nie ználazł ták chći
15:
wy/ ktoryby pożytek ſobie cżynić miał s płácżu y s ſkwir
16:
ku inſzych. Gdy Márius y Cynná Rzymiánie bogáth=
17:
ſzych dobrá ná łup poſpolſtwu dáli. Iáko iednák ſro=
18:
gość w Rzecżypoſpolitey pod cżás bywa vżytecżna/ ták
19:
też záſię ſzkodliwa. Cżego ieſt przykład w onym Sylli/
20:
ktory prze okrutność ſwą ná tablicy wywołáńce popi
21:
ſáć dał/ ktorych licżbá byłá przez ośḿdzieſiąt tyſięcy/
22:
ktory poſtępek wielką zgubę przynioſł Rzecżypoſpoli=
23:
tey Rzymſkiey. Máią też być niekiedy wyſtępni wol=
24:
ni cżynieni od karánia/ gdy to ieſt nie s ſzkodą Rzecży=
25:
poſpolitey/ á zwłaſzcżá ieſliby zá nienawiſcią á chći=
26:
woſcią pomſty byli przez kogo obwinieni/ w co zdro=
27:
wym rozſądkiem nie z áffektu pomſty wzglądáć Magi-
28:
ſtratibus potrzebá. Caius Valerius Quintum Flauium ktorego
29:
bárzo nienawidział do ludu obwinił.
Eraſm. lib. 6. Apophteg.
A gdy iuż Senten
30:
cyą cżternaſcie Tribuum był ſkazány/ záwołał że to nie=
31:
winnie odnośi. Zátym on Valerius głoſem odpowie=
32:
dział/ że iemu nic ná tym ieſliſz ſłuſznie á práwnie bądź
33:
niepráwnie bywa ſkázowan ná ſmierć/ by tylko zginął/
Sktorą


strona: Sv

Przycżyny zniſzcżenia
1:
ktorą niepobożnoſcią iego inſze Tribus wzruſzone będąc/
2:
wolnym onego niewinnego vcżyniły/ nie chcząc prze=
3:
wrotney myſli y żądzy iego dogadzáć. Ktemu gdzieby iáka po
trzebá


strona: S2

Pańſtw y Kroleſtw.
1:
trzebá przypádłá/ áby ſámy zá ſię/ zá potomſtwo ſwe
2:
y zá Oycżyznę walcżyły. Rozumiał bowiem to ten mą
3:
dry mąż iákową ieſt zárázą káżdey Rzecżypoſpolithey
4:
gnuſność y prożnowánie/ á záſię że prace y thrudy cży=
5:
cnią iáłá y zdrowſze y trwálſze/ y tákowe ćwicżenie ná
6:
pożytek Rzecżypoſpolitey wychodzi.
Idem Autor ibidem.
Przetoć theż y on
7:
Agezylaus Krol Lácedemońſki to ſobie zá ſławę nie=
8:
podleyſzą miał/ iż będąc Krolem/ y inſzych rádą ſwą
9:
opátruiąc/ iednák nikomu w podeymowániu prac nie
10:
vſtępował.
Iuſtin. lib. 11.
Záſię z drugiey ſtrony przynioſłá gnuſność
11:
y prożnowánie zgubę/ onemu Sárdánápálowi Krolo
12:
wi Aſyriyſkiemu/ ktorego gdy Arbáces przełożony nád
13:
Medámi záſtał miedzy gromádą białychgłow nierzą
14:
dnic kądziel przedącego/ bacżąc iż nie byłá to rzecż go=
15:
dna/ áby ten miał wielkośći ludzi panowáć/ ktory nád
16:
białegłowy był nikcżemnieyſzym/ przymuśił go do te=
17:
go że ſam ſiebie y bogácthwá ſwe wſzytki piræ impoſitas
18:
ſpalił. Thebáńſka też Rzecżpoſpolita gnuſnoſcią tych
19:
ktorzy nád nią byli przełożonemi wywrocona ieſth/ á
20:
ſłuſnie/ niedbálſtwo bowiem tych kthorzy ſą ſtrożámi
21:
ieſt ſzkodliwe Rzecżypoſpolitey káżdey/ gdyż zátym ku=
22:
śić ſie zwykli ludzie złoſliwi o tho wſzytko/ do cżego ie
23:
iedno ich niezbożna pożądliwość wiedzie.
24:
Zgubá też Pańſtw wſzelákich idzie ſtąd/ gdy w po=
25:
rządku wykonywánia przez káżdego powinnośći ſwey
26:
mieſzániná ſie dzieie/
Miſzániná w vrzędziech niſzcży Páńſtwá.
to ieſt/ gdy kto powinnośći ſwey
27:
zániechawſzy cudzą ná ſię prziymuie/ zácżym ni ſie tám
28:
dziać dobrze y porządnie nie może/ ále Rzecżpoſpolita
29:
zwątlona być muśi tákową mieſzániną y niezgodą. Iá
30:
ko bowiem Szwiec nie może cále ſwego rzemięſłá od=
31:
práwowáć/ gdyby rázem chciał być y Szewcem y Bár
32:
wierzem: Tákże też Bárwierz w rzemieſle ſwym oſzu=
33:
kan być muśi/ gdyby ſie chciał vcżyć rzemięſłá Szew=
S 2ſkiego.


strona: S2v

Przycżyny zniſzcżenia

:
ſkiego.
1:
Godna ieſt powieść one=
go Philo=


strona: S3

Pańſtw y Kroleſtw.
1:
go Philoná do náſládowánia im/ kthory w ty ſłowá
2:
powiedział: Si vis bonus eſſe Rex, cum fortitudine benignita-
3:
tem et manſuetudinem ſerua, vt non formidoloſus, ſed reuerentia
4:
dignus tuis ſubditis videaris.
Varinus Phauorinus.
Cżego też y on Chilo Lácede=
5:
mońcżyk ieden s Philozofow pothwirdził/ názywáiąc
6:
być tego dobrym Krolem/ qui operam dat vt non metuatur.
Stobæus ſer. 46.

7:
A iż poddánych nienawiść przećiw przełożonym po=
8:
chodzi iáko z rozmáitych przycżyn/ ták theż y ſtąd gdy
9:
ſwym tylko przedſięwzięćim vwiedzieni będąc nikogoy
10:
inſzego do ſpraw Rzecżypoſpolitey nie przypuſzcżáią/
11:
okrom pochlebcow/ ktorzy vważnego w rzecżach roz
12:
ſądku nie máią/ ći pewnie w błąd przyść muſzą/ gdyż
13:
tho ieſt niepodobna/ áby ſámá iedná oſobá wſzytkim
14:
ſpráwom w Rzecżypoſpolithey podołáć mogłá/ gdyż
15:
ſie cżáſem tákowe/ ſpráwy tráfiáią/ kthore nie iednego
16:
cżłowieká głowy deliberácyey potrzebuią/ y gdzieby iá
17:
ka offenſá z odnieſienia przećiwko komu poſzłá/ nie v=
18:
mie thák cżłowiek w ſpráwie ſwey áffekty ſwymi rzą=
19:
dzić/ iáko komu inſzemu w tym rádzićby vmiał.
Piękny porządek w Rzecżipoſpolitey Polſkiey sſtrony doſtoynośći Páńſkiey.
Prze=
20:
toć w Rzecżypoſpolitey náſzey Polſkiey ieſt to piękny po
21:
rządek/ że do boku Páńſkiego ſą przydáni ſtrożowie/ ne
22:
quid faciat Rex quod non iubet vel prohibet lex, gdyż bono et iu-
23:
ſto aliorum conſilio acquieſcere rzecż ieſt pożytecżna/ vcżćiwa
24:
y nienawiſna. Doſyć tedy bácżna ieſt onego przyiacie=
25:
lá Oktawiuſá Auguſthá Ceſárzá/ imieniem Mecenáſá
26:
rádá/ ktorą temu to Auguſtuſowi dawał s ſtrony rzą=
27:
dzenia páńſtwá iego. Te bowiem miedzy inemi rze=
28:
cżámi ſłowá iego były:
Rádá Mecenaſowá godna pámiątki náſládowánia przełożonym.
Honeſtum at æquum est Senatum
29:
omnium rerum moderatorem habere. at leges omnes et decreta
30:
authore Senatu ſancire. Tym bowiem ſpoſobem y drogą
31:
Máyeſtat pánowánia tym więcey będzie vtwirdzony
32:
y poważność práwá v wſzytkich będzie ſławnieyſza y
33:
pewnieyſza.
S 3iących ſie
Przycżyny zniſzcżenia
Nád to niech będzie daná wolność przyſtępu káżdemu
do ciebie/


strona: S4

Pańſtw y Kroleſtw.
1:
do ciebie/ y też vcho do ſłuchánia rády w iákowey ſprá
2:
wie. Ieſli bowiem ſłowá y rádá iego tobie doſyć vcży
3:
nią/ niemáły zyſk ſtąd odnieſieſz/ ieſliż też ku pożytku nie
4:
będzie/ nic ná thym nie będzieſz ſzkodował. A kthorych
5:
zdánia y rády dobry koniec y pożythecżny mieć będą/
6:
niech od ciebie ſławę y pochwałę odnioſą. A kthorych
7:
záſię mniey ſie poſzcżęſcią/ nie gań ich iednák/ vmyſł
8:
bowiem káżdego ma być vważány non euentus rerum re-
9:
prehendendus, Ktemu wſzytki rzecży s co naywiętſzą pilno
10:
ſcią y vważenim odpráwuy/ á w żadney rzecży nie po=
11:
błażay ſobie/ iáko ten kthory to dobrze wieſz/ iż cokol=
12:
wiek rzecżeſz y vcżyniſz/ to nátychmiaſt wſzem ludziom
13:
wiádomo będzie/ wſzytkich bowiem ocży ktobie obro=
14:
cone ſą/ ták iż y namnieyſzego wyſtępku ſwego zátáić
15:
nie będzieſz mogł. Kthorzy od kogo krzywdę odnoſzą/
16:
tych wedle práwá broń/ á pochlebcom vſzu ſwych nie
17:
nákłáday/ ále rzecży wſzytki co napilniey rozbieray/ á
18:
ſwey możnośći nigdy ná złe nie vżyway/ y im więcey
19:
będzieſz miał wolnośći cżynić co chceſz/ thym więcey o
20:
to chciey ſie ſtáráć coby z vcżćiwoſcią nie walcżyło. Zá
21:
cżym wſzyſcy ná cię iáko Oycá ſwego y obrońcę oglę=
22:
dáć ſie będą/ ciebie iáko nienágánionego żywotá y Páná
23:
ſpokoynego miłowáć będą/ gdy nikomu krzywdy
24:
nie vcżyniſz/ gdy cudzych máiętnośći wydzieráć nie bę=
25:
dzieſz/ gdy thym nie pokażeſz ſie ktory będąc bogátym/
26:
wyciągałbyś ná inſzych pieniądze/ gdy thákowym nie
27:
popiſzeſz ſie/ ktory w roſkoſzy ſwoy żywot wiodąc/ in=
28:
ſze do prace pobudzáć y przywodzić będzieſz/ ále we
29:
wſzech rzecżach tákim ſie pokázowáć będzieſz/ iákobyś
30:
ni od kogoy nie vcżuł ku ſobie nienawiśći y obmowi=
31:
ſká/ y namnieyſzego niebeſpiecżeńſtwá/ etc. Tá rádá
32:
s ſthrony rządzenia ſie w ſpráwach Rzecżypoſpolithey
33:
przełożonemu thego zacnego cżłeká ieſt wielce potrze=
S 4bna y


strona: S4v

Przycżyny zniſzcżenia
1:
bna y vżytecżna/ do ktorey przyrownáć ſie może y oná
2:
powieść Agázykleſá Krolá Lácedemońſkiego/ od kto=
3:
rego dowiedował ſie ieden/ iákimby ſpoſobem mogł
4:
kto pánowáć beſpiecżnie nullo ſtipatus ſatellitio?
Eraſm. lib. 1. Apoph.

5:
Záthym ſie miey dobrze/ á Pan Bog z łáſki ſwey niech
6:
thobie y wſzytkim twym ſpráwom błogoſłáwi/ ábyś
7:
godnym nacżyniem ku pomnażániu prawdziwey iego
chwale/


strona: S5

Pańſtw y Kroleſtw.
1:
chwale/ y theż pożytecżnemu á beſpiecżnemu Oycżyzny
2:
ſwey záwſze ſie ſtáwił. Do cżego przyść pewnie mo=
3:
żeſz/ gdy Páná Bogá o pomoc wzywáiąc/ w tym wſzy
4:
thkim kochánie ſwe mieć będzieſz/ coby cie ſławnym á
5:
prawdziwie ſławnym/ iáko w ninieyſze cżáſy ták y ná
6:
pothomne vcżyniło/ gdyż Est hominis ingenui et liberaliter
7:
educati velle benè audire à parentibus, à propinquis, à bonis
8:
etiam viris, et futur[æ e] st mortem famæ pro-
9:
pter rem etiam a cto vſu conſu-
10:
lendum est.
Cic. lib. 3. de finib.
grafika

strona: S6

1:
Poſtępuyże iuż á co dzień w tey cnocie/
2:
Zebyś godnym był vznan w tey robocie.
3:
Ktora wſzem ſłuży/ gdyż tákowa praca/
4:
Ná hándlu ſwoim nigdy nie vtraca.
5:
Ieſlićby też co nie ku myſli było/
6:
Coż cżynić było/ tákći ſie godziło/
7:
Aby ſie wſzytko prawdziwie piſáło/
8:
Co ſie s pożytkiem y s ſzkodą widziáło.
9:
Ty iednák nie chciey z zwycżáiu ſzácowáć/
10:
Rácżey ſie z cnotą rácż dobrze ráchowáć.
11:
Wſzák żadna ſzkodá ſtąd cie nie nádeydzie/
12:
Ieſli pożytek iákowy nie prziydzie.
13:
grafika
14:
❡ W Krákowie.
15:
Z Drukárnie Mácieiá Wirzbięty.
16:
Roku Páńſkiego/
17:
1588.